Дел III.

Технички спецификации

ЕКВИВАЛЕНЦИЈА НА СТАНДАРДИ И ПРОПИСИ

1. Еквиваленција на стандарди и прописи

Во сите случаи кога во Договорот се повикува на одреден стандард или

пропис кој што треба да се задоволи во врска со материјалите,
градилиштето, други набавки кои е потребно да се обезбедат или
изведувањето на работите или испитувањето, ќе се применуваат најновите
тековни прописи или ревидираните соодветни стандарди и прописи, освен
ако не е поинаку децидно кажано во Договорот. Таму каде што стандардите
и прописите се националните, или се однесуваат на конкретна држава или
област, ќе се прифатат и други авторитативни стандарди кои обезбедуваат
најмалку еднаков или повисок квалитет од стандардите и прописите кои се
наведени, со претходна проверка и посебно одобрение од Надзорниот
орган. Разликите помеѓу наведените стандарди и предложените
алтернативни стандарди мора потполно да бидат образложени во писмена
форма од страна на Изведувачот и дадени на Инвеститорот за нивно
одобрение. Во случај Инвеститорот да утврди дека предложените
отстапувања не го обезбедуваат потребниот еднаков квалитет, Изведувачот
ќе ги примени стандардите наведени во документите.

2. Еквиваленција на Македонските и Југословенските стандарди и

прописи

До 1992 година македонската техничка регулатива е градена во склоп на

техничката регулатива на поранешната СФРЈ.
Техничките услови кои се предмет на оваа книга се засноваат на важечките
прописи и закони на Репубика Македонија.
Според Член 93 од Законот за стандардизација на Република
Македонија, објевен во Службен весник на Република Македонија од 27.
април 1995 година “Прописите, подзаконските акти и стандардите
донесени врз основа на Законот за стандардизација, Сл. лист на СФРЈ бр.
37/88, 23/91 и 55/91, важат до донесувањето на прописите, подзаконските
акти и стандардите во согласност со овој Закон. До донесувањето на
прописите, подзаконските акти и стандардите врз основа на овој закон, во
примената на постојните прописи, подзаконски акти и стандардите,
кратенката ЈУС ќе се заменува со кратенката МКС”
Како последица на споменатиот член на овој Закон, сите стандарди кои
што во примената се среќаваат со ознака ЈУС, да се третираат со ознака МКС.

1. Општи услови
1.1. Општо

Општите услови се однесуваат на сите видови работи кои се опишани

во овие Технички услови или во Пресметката, како и на работите кои би се
јавиле во текот на самата работа и кои на било кој начин се прифатат затоа
што се нужно потребни за изведување на целокупната договорена работа.

1.2. Контрола на квалитетот

1.2.1. Изведувачот ќе мора да изработи План за квалитет на работите, со
кој ќе покаже на кој начин финалните производи ќе го задоволат бараниот
квалитет, дефиниран од страна на Инвеститорот. Овој план за квалитет
мора да се заснова на начелата на стандардите ИСО 9001.

1.2.2. Изведувачот врши претходни и тековни испитувања за свои потреби и

за потреби на Инвеститорот со сопствени лаборатории или специјализирани
институции. Трошоците за овие испитувања ги сноси Изведувачот. Со
испитувањата се докажува:

- Квалитет на употребениот материјал

- Квалитет на технологија на гредењето

- Квалитет на преработениот материјал

- Квалитет на свежо вградените материјали

1.2.3. На основа на претходните и тековните испитувања Изведувачот

изработува Елаборат за квалитетот на вградениот материјал и изведените
целокупни работи.

1.2.4. Испитувањате се вршат во согласност на соодветните стандарди

наведени во техничките услови.

1.2.5. За контролата на квалитетот на материјалите и работите важат МКС

стандарди и прописи, како и други прописи и стандарди наведени во
техничките услови.

1.2.6. Пред почетокот на употребата на механизацијата и уредите од кои

зависи квалитетот на работите, ќе се изврши испитување на уедначеноста и
квалитетот на работата,односно на готовите производи кои се дадени во
техничките услови, односно во условите од проектот.

1.2.7. Атестите и сите податоци од испитувањата Изведувачот го става на

располагање на Надзорниот Орган во бараниот обем и форма. Сите трошоци
на атестирањето паќаат на сметка на Изведувачот.

1.2.8. Пред почетокот на работите, Изведувачот мора да му ги стави на

располагање на Надзорниот орган комплетните атести за квалитетот на
сите материјали кои ќе ги употреби при градењето.

Контролни испитувања врши Надзорниот орган

1.3. Лабораторија

1.3.1. Изведувачот ќе ги обезбеди потребните лаборатории зависно до

организацијата на изведување на работите.

1.3.2. Опремата во лабораторијата мора да ги задоволи сите потребни

испитувања. Лабораториската опрема (секој апарат) не може да биде
постар од 10 год.

1.3.3. Пред почетокот на работите Изведувачот треба на Надзорниот Орган

да му достави шема на организацијата на лабораторијата, стручниот кадар
кој ќе ги врши испитувањата и лабораториската опрема во согласност со
овие технички услови.

1.3.4. Целокупната лабораториска опрема периодочно мора да се

прегледува и атестира.

1.3.5. Изведувачот е должен без надомест да му даде помош на Надзорниот

Орган при земањето на примероци за испитување на истите за обавување
на контролните испитувања, односно при определувањето на квалитетот на
изведените работи и објекти. Оваа помош се состои од работна сила,
помошен материјал, обезбедување на контратовар, транспорт на
материјалот до местото на испитување, односно од местото на земање на
примерокот до контролната лабораторија. При тоа Надзорниот Орган без
надокнада може да ја користи опремата и персоналот на Изведувачот за
соодветно контролно испитување.

1.4. Испитувања

1.4.1 Овие испитувања ги опфаќаат сите теренски и лабораториски

испитувања кои се извршуваат според техничките услови.

1.4.2 Видови на испитувања според видот на работите и материјалите

1.4.2.1 Испитувања кои се вршат во геомеханичка лабораторија - овде се

вклучуваат испитувања кои се потребни кај земјаните работи, како и други
работи од сличен каратер.

1.4.2.2 Испитувања кои се вршат во лабораторија за бетон - овде се

вклучуваат испитувања кои се потребни кај бетонски работи, а воедно се
однесуваат и за составните компоненти на бетонот.

1.4.2.3 Испитувања кои се вршат во лабораторија за асфалт - овде се

вклучуваат испитувања кои се потребни кај асфалтерските работи и
составните компоненти на тие работи.

1.4.3 Видови на испитувања според елементите на работа – овие

испитувања опфаќаат: материјали, технологија на градење, материјали за
преработка, свежо вградени материјали и готови производи.

1.4.4 Претходни испитувања на материјалите врши Изведувачот за сите

материјали кои се употребуваат во извршување на работите.

1.4.5 Атестите за квалитетот на материјалот и обработката на истите се

предаваат на Надзорниот орган.

1.4.6 Изведувачот е должен, без надомест, да му даде помош на

Надзорниот орган при земањето на примероци за испитување на истите за
обавување на контролните испитувања, односно при определувањето на
квалитетот на изведените работи и објекти. Оваа помош се состои од
работна сила, помошен материјал, обезбедување на контра товар,
транспорт на материјалот до местото на испитување, односно од местото на
земањето на примерокот до теренската лабораторија, односно местото кое
ќе го определи Надзорниот орган за лабораторија по свој избор или во
лабораторијата. При тоа Надзорниот орган без надокнада може да ја
користи опремата и персоналот на Изведувачот за соодветното контролно
испитување. Сите овие работи се одвиваат под стручно водство на
Надзорниот орган во смисол на точка 1.2 од овие Технички услови.
Трошоците за претходните испитувања и тековните испитувања за
потребите на Изведувачот, како и контролните испитување кои се
извршувааѕ во лабораторијата на Изведувачот, паѓаат на сметка на
Изведувачот и тие трошоци се содржани во понудените единечни цени.
Изведувачот е обврзан, без надомест, да обезбеди простории за
сместување на теренските лаборатории кои одговараат на условите дадени
на крајот од овие Технички услови.
Изведувачот, без надомест, за потребите на Надзорната служба ќе обезбеди
простории и опрема кои се дефинирани во Условите на Договорот и
Додатокот на Понудата. Сите трошоци за одржување, чистење и
оперативност на овие простории и опрема, за целото времетраење на
изградбата, во целост паѓаат на товар на Изведувачот.
1.4.7 Трошоците за сите испитувања кои за свои потреби ги извршува
Изведувачот, паѓаат на негов сопствен трошок.

1.4.8 Трошоците за контролните испитувања кои се вршат надвор од

лабораторијата на Изведувачот, паѓаат на сметка на Инвеститорот.

1.5. Надзорна служба

1.5.1 Изведувачот обезбедува и ги одржува просториите за Надзорната

служба за времетраењето на работите. Просториите треба да ги задоволат
барањата на Надзорниот орган во поглед на потребите за работа и
комфорноста.
Вкупната површина на просторот за Надзорната служба треба да биде
прилагодена на потребите на Надзорната служба, а со распоред на
просториите и сите инсталации според барањата на Надзорниот орган.
Просториите на Надзорната служба треба да бидат целосно
одделени од канцелариите на Изведувачот, а опремени со соодветни
комуникациски средства за врска со лабораториите и Изведувачот.
Просториите на Надзорниот орган, прифатени од истиот, треба
Изведувачот да му ги предаде најдоцна 30 дена по воведување на
Изведувачот во работа

1.5.2 Просториите на Надзорната служба треба да бидат опремени со нова,

канцелариска опрема, прибор и потрошни канцелариски материјали за
ефикасно извршување на работите и тоа:
-Работна маса со фиоки 3 парчиња
-Столици за работна маса 3 парчиња
-Маса за состаноци 1 парче
-Орман за документи 1 парче
-Полици за проекти, 1,2 м 3 парчиња
-ПП апарати 2 парчиња
-Грејно тело и клима уред 2 парчиња
-Штампач (А4/А3), скенер 1 парче
-Компјутер2 парчиња
-Опрема за прва помош 1 комплет

На вообичаената канцелариска опрема и прибор, во која се вклучени и

персонален компјутер, печатач и фотокопир, Надзорниот орган може да
изврши модификација според свои потреби, што треба да го направи во
фазата на опремувањето на просториите. Одржувањето на целокупната
опрема, вклучувајки ги и трошоците за потрошните материјали се на сметка
на Изведувачот на работите.

1.5.3. Изведувачот на свој трошок, без посебен надомест, ги чисти и

одржува просториите на Надзорниот орган и ги обезбедува со сите
потребните материјали.
Сите плаќања за одржување, чистење и оперативност на овие канце-
ларии и простории, за целото времетраење на изградбата, во целост паѓаат
на товар на Изведувачот.

1.6. Документација во тек на градење

1.6.1. Надзорниот орган може да му издаде налог и упатства на

Изведувачот да подготви одделни цртежи, или да изврши одделни измени
во цртежите на постоечката Проектна документација. Врз основа на
Техничките услови, цртежите и останатите информации од Тендерската
докумантација, Изведувачот ги подготвува и му ги доставува ваквите
цртежи на Надзорниот орган, заедно со сите потребни пратечки документи,
пресметки и други податоци потребни за изведување на Работите на
изградбата како и за задоволување на техничките параметри наведени во
Договорот, на одобрување. Изведувачот може да ги доставува овие цртежи
последователно во делови, но секој поднесен дел мора да биде оценет и
одобрен од Надзорниот Орган, односно Проектантот на објектот, како
составен дел на вкупниот проект. По одобрувањето од страна на
Надзорниот орган, документите се проследуваат до Нарачувачот за да
бидат доставени до Проектантот на одобрување, односно согласност, пред
истите да бидат имплементирани на лице место (градилиштето).

1.6.2. Надзорниот орган дава коментари и/или забелешки на цртежите,

докуматацијата и податоците кои ги доставил Изведувачот во рок од 14
дена од денот на нивното поднесување. Ќе се смета дека Изведувачот ги
прифатил овие коментари и забелешки доколку своето неслагање не го
изразил, во писмена форма или преку градежниот дневник или како
препорачано писмо, испратен до надзорниот орган во рок од 7 дена по
приемот на примедбите.

1.6.3. Пред доставувањето на цртежите, документите и податоците,

Изведувачот треба да се консултира со Надзорниот орган.

1.6.4. Изведувачот ќе ги измени и дополни, без одлагање, документите и

цртежите кои претходно му ги доставил на увид на Надзорниот Орган, а во
кои се внесени сите измени и отстапувања при изведувањето на работите
на изградбата. Ваквите цртежи на фактички изведената состојба за секој
завршен дел на Работите на изградбата, подготвени во форма лесна за
пратење, Изведувачот перманентно му ги доставува, во 3 примероци, на
Надзорниот Орган.

1.6.5. Сите цртежи на изведена состојба, заедно со потребните описи и

останатите пратечки документи го составуваат Проектот за изведената
состојба, кој Изведувачот е должен да го достави до Нарачувачот по
комлетирање на работите на градилиште, но не подоцна од 7 дена пред
Техничкиот преглед , а кој ќе го користи Инвеститорот/ Нарачувачот или
специјализирана организација избрана од инвеститорот за потребите на
одржувањето за време на користењето на објектот. Оригиналот на Проектот
на изведена состојба и најмалку 3 копии Изведувачот му го предава на
Надзорниот орган најдоцна 14 дена по завршување, односно комплетирање
на работите предмет на Договорот, но не подоцна од 7 дена пред
спроведување на Технички преглед.

1.6.6. Било какви неправилности во цртежите и проектот за изведената

состојба подготвени од Изведувачот, а одобрени од Надзорниот Орган и
Проектантот на Основниот проект, или било какви грешки и недостатоци во
работите на изградбата и делови од тие работи изведени според тие
цртежи и Проектот за изведена состојба, не го ослободуваат Изведувачот
од неговите должности и одговорности според Договорот.

1.6.7. Градежниот дневник секојдневно и перманентно го води и потпишува

Изведувачот, а го дополнува и оверува Надзорниот Орган. Надзорниот
Орган има право да не ја прими и да не одобри плаќање на одредена
позиција или дел од работите ако нивното изведување не е евидентирано во
градежниот дневник. Меѓусебните известувања на Изведувачот и
Надзорниот Орган и налозите и упатствата на Надзорниот Орган до
изведувачот, дадени во градежниот дневник, се сметаат за писмено
известување, налог или упатство. Градежниот дневник се води во три
копии, кои по дополнувањето и оверката од Надзорниот Орган, оригиналот
и една копија задржува Надзорниот орган, а една копија Изведувачот.

1.6.8. Градежната книга претставува единствен документ според кој

Надзорниот орган одобрува, а Инвеститорот извршува плаќање на
Изведувачот преку Месечните и Конечната ситуација, а врз основа на
евидентираните измерени количини на извршените работи на изградбата
по позиции, проверени и потврдени од Надзорниот Орган.

1.6.9. Градежната книга перманентно ја води Изведувачот, а ја проверува и

потврдува Надзорниот орган најмалку еднаш месечно.

1.6.10. Градежната книга се води во две копии од кои, по проверката и

потврдувањето од Надзорниот Орган, оригиналот го задржува Надзорниот
Орган, а копијата Изведувачот.

1.6.11. Како предуслов за исплата на конечната ситуација и издавање

на Потврдата за примопредавање на работите, Изведувачот мора според
упатствата од Надзорниот Орган, на сопствена сметка да подготви и да му
достави на Надзорниот Орган:

а) Проект на Изведената состојба во оригинал и најмалку три копии како и

едена електронска копија (согласно важечките закони и прописи) и во
облик за можност на меморирање и пресликување на микрофилмови,
изработен од кфалификуван технички кадар.

б) Една комплетна копија со сите резултати од извршените теренски и

лабораториски испитувања на вградените материјали, елаборати за
испитување со пробно натоварување на објектите, гаранции на опрема и сл,
потребни за успешно користење и одржување на завршениот Проект.

По проверката на документите наведени во точките а) и б), надзорниот

орган ќе ги овери или ќе му ги врати на Изведувачот на поправка и
доработка.

1.7. Плаќање

1.7.1. Плаќањето на извршените работи ќе се врши по пат на Времени

ситуации во тек на градење, односно со Завршна ситуација по
комплетирање на сите наведени обврски од овие под-одредби и
доставување на комплетната документација на Инвеститорот.

1.7.2. Сите дополнителни или изменети работи подлежат на дополнително

договарање меѓу Инвеститорот и Изведувачот за секоја конкретна работа, а
во согласност со важечките закони и прописи за ваков тип на работа.

1.7.3. Она што не е наведено како пооделна позиција во предмер-

пресметката се смета дека е вкалкулирано во другите позиции.

1.8. Одобренија за работите на изградбата

1.8.1. Изведувачот треба на своја сметка, од надлежните државни органи,

да ги добие потребните одобренија за пренасочување на сообраќајот, за
користење на патиштата, за работа и престој, за инсталирање на постројки
и помошни објекти за изведување на работите надвор од кругот на
градилиштето и сл.

1.8.2. Во рок од 14 дена од ефективност на Договорот, Изведувачот му

поднесува на Инвеститорот список на сите одобренија потребни за
изведување и завршување на работите на изградбата во согласност со
одобрената Програма за изведување на работите. Инвеститорот ќе му ја
пружи сета помош на Изведувачот за добивање на овие одобренија, но
евентуалниот неуспех не го ослободува Изведувачот од неговите
должности и одговорности според Договорот.

1.8.3. Изведувачот е должен да се придржува на одредбите од

погоренаведените одобренија и да им овозможи на органите кои ги издале,
да извршат соодветна инспекција и испитување или да учествуваат во
постапките за инспекција и испитување, но тоа нема да го ослободи од било
која од неговите должности и одговорности според договорот.

1.8.4. Ниту една операција, особено прекин или затворање на постоечки

патишта, водоводни, електрични и други јавни инсталации или постројки за
јавна намена нема да се врши без писмено одобрување на Надзорниот
Орган. Изведувачот благовремено го известува Надзорниот Орган во
писмена форма, најмалку 7 дена пред отпочнувањето со вакви работи, за да
му овозможи на Надзорниот Орган да обезбеди соодветен надзор и да
превземе соодветни мерки за безбедност.

1.9. Регулирање на сообраќајот

1.9.1. Изведувачот е одговорен за регулирање на сообраќајниот тек на сите

јавни патишта, пореметени во текот на изведување на работите.

1.9.2. Изведувачот ќе биде одговорен во секое време да осигура безбеден и

непрекинат сообраќај, обезбедувајки ги сите неопходни мерки, опрема
сообраќајни знаци и шеми за регулирање на сообрааќајот.

1.9.3. Изведувачот ќе биде одговорен навремено да ја изработи сета

потребна документација и планови и да ги обезбеди сите неопходни
одобренија и согласности од државните органи за изменет режим на
сообраќај, кои се потребни за ненарушено и континуирано изведување на
работите и следење на динамичкиот план. Изведувачот треба да ги достави
на одобрување до државните органи своите предлози, заедно со сите
неопходни документи најмалку 21 ден однапред.

1.9.4. Изведувачот треба да обезбеди, постави и одржува сообраќајна

сигнализација и опрема за цело време на изменетиот режим на сообраќај,
почитувајки ги и применувајки ги во целост условите наведени во
одобренијата и согласностите издадени од страна на државните органи.

1.10. Заштита на живортната средина

1.10.1. Во текот на изведувањето на работите, Изведувачот е должен

да ги задоволи следните услови:

А) обезбеди и е целосно одговорен за правилно и целосно отстранување на

сметот било каде од градилиштето или градежниот отпад и шутот било
каде од работите на изградбата. Начинот и постапката за отстранување на
сметот и градежниот шут треба да бидат во целосна согласност со
прописите донесени од надлежните органи.

Б) да се грижи и ја чува од загадување животната средина на самото

градилиште и нејзината непосредна околина. Во тој смисол, тој ги собира
сите видови отпадоци, вклучувајки ги и комуналните и производните, и ги
транспортира во депонија одобрена од Надзорниот орган. Изведувачот нема
да испушти, односно нема да дозволи да се испушти во атмосферата,
водата и во тлото, било каква токсична или штетна материја или супстанца,
и ќе го обештети Инвеститорот за сите побарувања или казни што можат да
произлезат од непридржувањето кон оваа обврска.

В) во сопствен аранжман и на сопствен трошок да обезбеди вода,

ел.енергија,тел.врски на градилиштето, водејки сметка за сите соодветни
прописи од надлежните органи.

Плаќање: не се плаќа посебно.

1.11 Преглед на претходните, тековните и контролните испитувања

Резултатите од претходните испитувања на материјалите за долниот строј,
коловозната конструкција (горен строј) и објектите, Изведувачот е должен
да ги обработи во вид на елаборати.

Резултатите од тековните и контролните испитувања Изведувачот на

работите му ги доставува благовремено на Надзорниот орган во вид на
дневни односно месечни извештаи, како и завршни елаборати и тоа посебно
за долниот строј, горниот строј и објектите.
Формата на обработка и извештаите ја предлага Изведувачот, а ја прифаќа
Надзорниот орган.

2. Технички спецификации
2.1. Предговор
Во предмерот и пресметката Понудувачот ќе даде цена одделно за секоја
позиција.
Предмерот и пресметката мораат да се проучат заедно со сите останати
документи на Договорот. Ке се смета дека Изведувачот на Работите
потполно се запознал со деталните описи на предвидените работи, како и
со начинот на кој тие треба да бидат извршени.
Сите Работи треба да бидат извршени така за да биде исполнето нивната
вистинска цел и значење и да бидат одобрени од Надзорениот орган.

2.2. Пресметка на количините

2.2.1. Количини по позиции
Количините на работите по позиции дадени во Предмерот се пресметани
количини во проектот за одреден вид работи кои би требало да бидат
изведени. Не се гарантира дека од Изведувачот на Работите ќе биде
побарано да ги изведе количините дадени во било која одделна позиција
во Предмерот, односно дека количините нема да се разликуваат од
соодветните дадени во Предмерот.

Единствено ќе се мерат перманентните работи освен ако не е изричито

поинаку наведено во техничките делови или во Предмерот и Пресметката.
Работите ќе се мерат на нето димензиите прикажани во цртежите или по
писмен налог на Надзорниот орган. Исклучок ќе се направи ако е поинаку
пропишано или одредено во Договорот.
За утврдување на вишокот на работите или измените на Договорот,
работите ќе се мерат на ист начин на кој се земени количините, а сите
работи кои не се посебно наведени во Предмерот ќе се земат според
Условите на Договорот. Таму каде според мислењето на Надзорниот орган
не можат добро да се измерат дополнителните работи, по негово барање,
Изведувачот ќе ја врши работата со пресметка во денови со единечни цени
дадени во табелата за општи позиции на работи. Надзорниот орган мора да
ги овери сите извршени дневни листи пред крајот на неделата во која е
извршена работата.

Нема да се надокнадува загубата на материјали или количини, транспорт

или набивање.

2.3. Единечни цени

Користените пресметковни единици се истите оние специфирани и
дозволени во SI -Интернационалниот систем на мерки и користени во
Техничката документација. Ниедни други освен единечните мерки и
користени во техничката документација не смеат да се искористат за
пресметка на количините, формирање на цените, цртање на детали и
слично. (сите единечни мерки кои не биле користени во Техничката
документација мора исто така да бидат дадени во SI ознаки)
Кратенките користени во предмерот и пресметката треба да се толкуваат
на следниот начин:
мм значи милиметар
см значи сантиметар
м значи метар
мм² значи квадратен милиметар
цм² значи квадратен сантиметар
м² значи квадратен метар
м3 значи кубен метар
ха значи хектар
кг значи килограм
т значи тон (1000 кг)
бр значи број
км значи километар
л значи литар
% значи процент
h значи час
нед. значи недела
мес. значи месец
ср. значи средно просечно
вк.цена значи вкупна цена
ут.цена значи утврдена цена
пауш. значи паушална сума

2.4. Начин на плаќање

Начинот на мерење на извршените работи за наплата е пропишано во “Опис
на позициите во предмерот и пресметката”.
Утврдените суми наведени и како такви означени во Предмерот и
Пресметката можат целосно или делумно да се расчленат според
мислењето на Надзорниот орган.
Секоја позиција во предмерот за која треба да се изврши наплата како
вкупна сума, а за која не постои динамика на наплата, ќе биде исплатена
после завршување на сите работи вклучени во вкупната сума, а според
Одлуката на Надзорниот орган.

2.5. Формирање на цени

Цените и единечните цени наведени во Предмерот и пресметката се
однесуваат на целокупните работи дадени во описот на позициите,
вклучувајќи ги и сите трошкови кои ќе настанат при изведување на
опишаните работи, согласно Инструкциите за Понудувачите. Се смета дека
давачките, режиските трошкови, профитот и трошоците на работењето се
рамномерно распоредени и вклучени во единечните цени.
За секоја позиција во Предмерот и пресметката треба да се дадат единечни
и вкупни цени. Во единечните цени се вклучени сите текси, даноци или
други давачки и тие се наведени како бруто единечни износи во Предмерот
и Тендерот.

2.6. Пополнување на предмерот и пресметката

Единечните цени во Предмерот и пресметката ќе се внесат во колоната со
истиот наслов. Сите единечни цени треба да бидат дадени во денари (МКД)
Инвеститорот ќе ги корегира сите аритметички грешки во пресметувањето
или сумирањето на начин опишан во Инструкциите за Понудувачите.

2.7. Лабараторија
Потребната лабараториска опрема за извршување на сите потребни тековни
и контролни испитувања ја обезбедува Изведувачот на работите без
посебна надокнада и се смета дека се вкалкулирани во единечните цени
или вкупната Понудена цена.
2.8. Опис по позиции во предмер пресметката
Описите дадени тука треба да се толкуваат заедно со сета Тендерска
документација и можните пропусти нема да го ослободат Изведувачот од
обврските да ги изведе сите Договорни работи на изградбата во согласност
со проектот и Техничките делови и на потполно задоволство од страна на
Надзорниот орган.

3. ПРЕТХОДНИ РАБОТИ
3.1. Обележување и осигурување на теренот
3.1.1. Опис
Работата го опфаќа исколчувањето на трасата, сите геодетски мерења во
врска со пренесувањето на податоците од проектот на терен, или од
теренот во цртежите и одржување на исколчените ознаки на теренот во
целиот период од почетокот на работите до предавање на сите работи на
Инвеститорот, како и евентуална дислокација на постоечки геодетски
точки. Во таа работа се вклучува исто така и превземањето и одржувањето
на сите предадени основни геодетски снимки и цртежи како исколчувањето
на теренот кое Инвеститорот го има предадено на Изведувачот во
почетокот на работите. Обемот на таа работа мора да ги задоволи
потребите на градењето, контролата на работите, пресметката и другите
причини кои се потребни поради самата работа.

3.1.2. Предавање и превземање на објектот

Инвеститорот му предава на Изведувачот на теренот елементи за
обележување на трасата (полигони точки и репери). Предавањето се врши
со записник за превземање.
Инвеститорот му го предава на Изведувачот проектот на објектот кој ги
содржи сите потребни коти и останати геодетски податоци за изведување
на работите.
Од денот на предавањето, Изведувачот е должен да ги осигури сите
полигонски точки и репери. Во колку пооделните податоци на теренот се
изгубат или се променат (полигонска точка или репер), Изведувачот е
должен да ги обнови на своја сметка. Правилноста на така обновените
точки ја прегледува и проверува Надзорниот орган.

3.1.3. Снимање на теренот

По превземањето на објектот, а пред почетокот на работите, Изведувачот во
присуство на Надзорниот орган ќе изврши снимање на теренската линија на
сите попречни профили и истата ќе се нанесе на попречните профили и ќе
претставува основа за пресметување на стварните количини за во градежна
книга и за изработка на Проект на изведена состојба.
3.1.4. Контрола и одржување за време на работата
Изведувачот на работите е должен за целото време на изградбата постојано
да води контрола над исколчените податоци и постојано да ги обновува
сите ознаки на теренот без оглед на причините на штетите. Во случај на
промена на проектот, Изведувачот е должен повторно да ги изврши сите
работи на обележување и исколчување на теренот во колку тоа ќе го бара
промената на проектот. Сите податоци за исколчувањето, Изведувачот е
должен да ги достави на Надзорниот орган и да му овозможи беспрекорна
употреба на сите исколчувања за неговите потреби.
Ознаките може да бидат отстранети по приемот на работите и на писмена
согласност на Надзорниот орган.

3.1.5 Поставување на попречните профили

По превземањето на трасата, а пред почетокот на работите
Изведувачот ќе го означи секој проектиран профил со дрвени колчиња или
железни клинци (на кои ќе биде означена проектираната кота на
нивелетата), и кои ќе бидат основа за контрола и пресметување на
извршените работи. Овие ознаки треба да бидат поставени од двете страни
на коловозот, како и на работите врзани за изведба на хидротехничките
објекти, на такво растојание кое нема да смета на изведувањето на
работите и одвивањето на сообраќајот на градилиштето во целост.

3.1.6 Плаќање
Работите на исколчувањето се плаќаат по единечна цена за км траса.
Оваа цена е компензација за сите работи кои се наведени во точка 3.1.

3.2 Техничка опремa и припрема на градилиштето за

работа
3.2.1 Изведувачот пред почетокот на градењето ќе му поднесе на
Инвеститорот на увид проект на организација и опремата потребни за
извршување на работите

3.2.2 Предвидената механизација и целата организација на

градењето мораат да овозможат извршување на работите во потполност и
во склад со проектот и со овие Технички услови, а со динамика која ќе
овозможи изведување на работите во поволни временски услови за
градење.

3.2.3 Инвеститорот, односно Надзорниот орган, има право да бара

измена во предложениот проект за организацијата на изградбата и
предложената механизација, во колку истите не одговараат на условената
динамика на напредување на работите и на овие Технички услови.

3.2.4 Надзорниот орган ќе даде дозвола за почеток на работите откако ќе се увери

дека со планот предвидената механизација и уредите се на место и оспособени за
работа.
3.3 Расчистување на трасата од грмушки, дрва и корени

3.3.1 Таа работа го опфаќа отсранувањето на грмушките до 10 цм

дебелина, сечењето на стеблата од сите дебелини, со потсечување на
гранките, пилење на стеблото на прописна должина, копање, извлекување и
преместување на пенушките од новите и порано исечените стебла и сите
останати работи кои се потребни во склад со овие Технички услови.
Површините кои треба да се исчистат и откопаат, мораат да бидат прикажани
во нацртите или ќе ги одреди Надзорниот орган пред почетокот на работите.
Чистењето или откопувањето на површините од дрвја, грмушки, отпадоци и
сиот растителен материјал мора да го опфати ископувањето на пенушките,
корените и отстранување на целиот штетен материјал, кој останал при
отстранување на грмушките, стеблата и пенушките.

3.3.2 Поодделните стебла, кои ќе ги определи Надзорниот орган,

мораат да останат па не смеат да се оштетат. За да се спречи штетата на
стеблата кои остануваат, останатите стебла треба да се сечат внимателно.
Ако е потребно да се спречи некаква штета на објектите, на другите стебла
или на нечија сопственост, или ако треба да се намали опасноста, или да се
отклонат пречките на имотот, треба стеблата внимателно да се сечат од врвот
надолу. На површините ископани за патот треба да се отстранат сите пенушки
и корења до длабочина од 50 цм под конечно израмнетата површина, освен на
заоблените површини на засекот, каде што можат да се пресечат во иста
висина со почвата.
На површините на темелната почва од кои треба да се отстранат
неносивите слоеви на темелната почва или на површините на темелната почва
која мора да се збива, потребно е да се отстранат сите пенушки и корења до
длабочина од најмалку 20 цм под висината на идната уредена темелна почва,
односно најмалку 50 цм под долниот строј.
На површините под идниот насип, дупките настанати со вадење на
пенушките и корењата треба да се исполнат со земјан материјал и добро да се
набијат.
Исечените стебла и пенушки треба да се депонираат на соодветни
места покрај трасата, така да се пречат при изведувањето на работите и
количински да се предадат на Надзорниот орган, или на друго лице одредено
од Инвеститорот.

3.3.3 Мерење
Сечење на грмушките и стеблата, ископ, извлекување и пресметување на
грмушките, од новите и старо исечените стебла со сите работи наведени во
точките 3.1..2 и 3.3.2 се врши по должни метри на конечната должина на
вградена основна траса, па во оваа должина влегуваат и работите на
корекцијата на водотеците, локалните патишта и друго, т.е. тие не се мерат
посебно.

3.3.4 Плаќање
Количините определени во точката 3.3.3 се плаќаат по единечната цена за
км. траса од погодбената пресметка и таа цена ја претставува полната
компензација за сите постапки во работата, кои се наведени во точката 3.3
или се потребни за довршување на работите.

4. ЗЕМЈАНИ РАБОТИ – ДОЛЕН СТРОЈ

4.1. Откоп на хумус
4.1.1.Опис на работите
Оваа работа го опфаќа површинскиот откоп на хумусот и негово
префрлување и транспорт во постојана или привремена депонија.
Работите мора да бидат изведени во согласност со проектот, односно
според барањата на Надзорниот орган.
4.1.2. Начин на изведување на работите
Хумусот се откопува исклучително машински, а рачно единствено таму
каде што машините не би можеле да го извршат на задоволително ниво.
Туркањето на хумусот во депонијата мора да се извршува на таков начин да
не дојде до мешање на нехумусен материјал. Ако постои вишок на хумус,
потребно е претходно да се предвиди локацијата и облик на депонијата за
негово депонирање. Дебелината на хумусниот слој што треба да се отсрани
се утврдува со претходни геомеханички испитувања, а идентификацијата
на хумусниот слој се одредува визуелно и врз основа на мирисот, бојата,
состојките на растителните и животинските остатоци кои подлежат на
процесс на распаѓање, како и количината на вкупните органски материи.
Ако дебелината на хумусниот слој не е можно да се определи на визуелен
начин, истата се определува врз основа на лабораториско испитување на
примероци (МКЦ У.БИ.024/68).
Површините на кои после откопот на хумусот според критериумите за
изработка на подтло е предвидена изработка на насип, треба веднаш да се
уредат и набијат,а исто така и да се изработи и набие првиот слој на
насипот според критериумите за изработка на насип.

4.1.3. Начин на мерење

Дебелината на хумусниот слој ја утврдува Надзорниот орган во присуство
на овластен претставник на Изведувачот, за секој профил посебно, или за
посебни делови од парцелите ако дебелината на хумусниот слој на
парцелите се менува.

4.1.4.Начин на плаќање
Оваа работа се мери во кубни метри на вистински ископан хумус, а се плаќа
по договорените единечни цени кои вклучуваат откоп на хумусот,
превезување во депонија со распростирање и планирање како и останатото
според описот во оваа точка. Оваа цена се смета за полна компензација за
извршената работа .

4.2. Широки откопи, ископ за канали и превози

4.2.1. Опис на работите
Оваа работа ги опфаќа сите широки откопи и ископи за канали, за сите
видови земјан материјал, кои се предвидени со проектот, заедно со одвоз,
односно туркање на ископаниот материал во насипи, депонии или во
депонии за разни потреби, според намената како материјалот ќе се
употребува при изведување на работите. Во тие работи се вклучени сите
откопи на засеци, усеци, позајмишта, и ископи за канали. Сите
откопи/ископи треба да се извршат според профилите и висинските коти, со
нагиби дадени во проектот, односно според барањата на Надзорниот орган,
земајки ги во предвид геотехничките карактеристики на ископаниот
материјал, како и бараните особини за наменска употреба на ископаниот
материјал.

4.2.2.Начин на изведување
Во принцип, ископот треба да се работи со употреба на механизација и
други средства, така да рачната работа се ограничи на неопходен минимум.
Сите ископи треба да се извршат според профилите, со предвидените
висински коти и пропишаните нагиби во проектот, односно по барањата на
Надзорниот орган. При изведувањето на ископот треба да се спроведат
потребните заштитни мерки за потполна сигурност при работа и сите
потребни осигурувања на постојните објекти и комуникации.
Во секоја фаза на работата мора да биде овозможено ефикасно
одводнување на трупот на патот. Влошените услови за работа поради
појавата на вода при копањето нема да се плаќаат посебно.
Нагибите на косините во ископот треба да се уредат по проектот, односно
по барањето на Надзорниот орган. Оваа работа бара исто така чистење на
сите неприкладни места во земјаниот материјал, кои бараат посебни
заштитни сигурносни решенија, како што е осигрувањето на растресените
зони,каверни, извори на вода итн. При изведувањето на работите треба да
се внимава да не дојде до поткопување на рамнотежата или оштетување на
косините на ископот кои се предвидени со проектот.

Ископите во тврд камен материјал треба да се изведуваат со машински

дупчења, со длабинско и обично минирање на поголемите парчиња карпи,
во колку тоа го бара наменската употреба на ископаниот материјал.
За таа цел Изведувачот за секое минирање подготвува шема за минирање,
според техничка регулатива од оваа област, со кое го гарантира квалитетот
на изминираниот материал за неговата намена, како и ненарушеноста на
карпестата средина во зоните на проектната геометрија.
За каков и да е ископ, каде ќе се употреби експлозив, Изведувачот мора да
има работна снага, извежбана и квалификувана за такви работи и за
таквата работа има полноважечка потврда. При употреба на експлозив
потребно е да се постапува во смисол на позитивните прописи за такви
работи, при што треба да се внимава на соодветното ракување со експлозив
и осигурувањето на околината, објектите, сообраќајниците и луѓето при
минирањето. При минирањето како и при самото изведување на работите на
ископите по можност да се сведат на минимум сите влијанија, кои би
предизвикале попречување на сообраќајот, луѓето и околината, при што
исто така треба да се постави и целокупната сообраќајна и сигурносна
сигнализација, а со посебно одобрение од надлежен орган, што треба
Изведувачот да го обезбеди.
Во случај да дојде до поткопување или пореметување на рамнотежата или
други оштетувања на средината, Изведувачот е должен накнадно да го
санира по упатствата на Надзорниот орган, со тоа што не може да бара
било каква оштета или признавање за плаќање за поголема или
непредвидена работа.

4.2.3.Распоред на земјани маси и позајмишта, депонии

Доколку со предвидениот распоред на земјаните маси според проектот
недостига материјал за насип, а со проектот не е одредено позајмиште во
близина, Надзорниот орган ќе го одреди местото за позајмиште.
Пред почетокот на експлоатација на позајмиштето, Изведувачот е должен
да поднесе до Надзорниот орган (Инвеститорот) на одобрување предлог со
ситуација и попречни профили на позајмиштето според кои ќе се изврши
ископот, во колку тоа со проект не е предвидено. Во ситуацијата мора да
биде означено и местото каде ќе се депонира хумусот и останатите
неупотребливи материјали, како и начин на конечно уредување на
позајмиштето, после завршената експлоатација.
Дополнителните проширувања или продлабочувања на позајмиштето
Изведувачот е должен да побара благовремено, како би можел да добие
одобрување од Надзорниот орган. Сите останати трошоци предизвикани од
работите, кои не се опфатени со одобрување на Инвеститорот за
експлоатација на земјиштето, паѓаат на сметка на Изведувачот, вклучувајки
ја тука и оштетата за уништените култури и земјиште како и останати
штети кои би настанале поради тоа на позајмиштето или во околното
земјиште. За позајмиштата и депониите одредени од Изведувачот, сите
трошоци за откуп, оштета и слично и сите трошоци поврзани со измената на
локацијата ги сноси Изведувачот, во колку Инвеститорот му има ставено на
располагање потребно позајмиште со депонија.

Отворањето и експлоатацијата на позајмиштето треба правилно да се

изведат, со потребните нагиби за да дождовната и процедната вода
непречено отекнуваат. Со тоа се избегнува расквасување на материјалот во
позајмиштето и ја олеснува работата по влажно време.

Материјалот за кој ќе се докаже дека е непогоден за изработка на насипи

мора да се отстрани. Изведувачот е должен да формира депонии каде што
ќе ги одреди надзорниот орган. Депониите треба така да се формираат, да
не дојде до лизгање на теренот како и на самите нив, а по завршувањето на
работите треба да се испланираат и уредат според проектот или барањето
на Надзорниот орган.

4.2.4.Мерење
Мерење на количините за пресметка на ископот се врши на основа
стварната кубатура на ископот мерено во природната состојба, а на основа
на мерењето на попречните профили после симнувањето на хумусот и по
конечен ископ во рамките на проектот, односно промените кои ги одобрил
Надзорниот орган. Вишокот на ископаните количини од проектираните не
се плаќаат, доколку настанале по грешка на Изведувачот. За одредување на
количините на различни видови земјани материјали во ископот се усвојува
следниот критерум:

Според попречните профили се одредува, за време на градењето, во

процент на целокупната површина на попречниот профил количината на
ископ, спрема ГН 200, во материјал III и IV категорија кои се вршат по
машински пат без употреба на експлозив, и количини на ископ во стеновит
материјал, што е основ за одредување на количината на ископот по вид на
материјали.

4.2.5.Категоризација
Кај откопување во широк откоп, во мешовит материал, категоризација на
ископот е обавезна и без обзир дали има барање од изведувачот, се врши
благовремено и најкасно за готови ископи во наредниот месец.
Категоризација на ископот врши комисијата составена од претставници на:
Инвеститорот на терен, Надзорниот орган и Изведувачот.
Комисијата за својата работа составува записник за извршената
процена на категоризацијата врз основа на што се врши пресметка во
градежната книга.
Леќи, гнезда и каверни меѓу пооделните видови земјан материјал, кои
не преоѓаат 1м², не се одбиваат при определување на површината, односно
кубатурата, а поголеми површини од истите се одбиваат од пооделните
соодветни видови земјишта.
Празнините над 1м² се одбиваат. Сиот материал од ископот кој се
употребува за друга намена, освен за насипи и во колку Изведувачот не го
надокнади од позајмишта, се одбива од вкупната количина на масата на
ископот.

4.3. Плаќање
Плаќањето се врши по 1м3 самоникнат ископ по единечна цена за ископ од
III и IV категорија со транспорт од договорената пресметка, а за ископ во
повисока категорија се признава и додаток за ископ во стена. Оваа цена
опфаќа уредување и чистење на косините од сите лабилни блокови и
осулини, планирање на сите ископани и соседни површини, сите работи на
ископ, со утовар, превоз и истовар на материјалот на одредено место за
употреба вклучувајки ги и работите на расчистување на теренот, како и
рушење на објекти на теренот, а според распоредот на масите и според
налогот даден од страна на Надзорниот орган.

Ако позајмиштата се надвор од трасата на патот, кубатурата на ископот од

позајмиштата се пресметува врз основа на количината на насипот во
набиена состојба, која се работи со материјал од позајмишта во принципот
да 1м 3 набиен насип еднаков е на 1м 3 ископ од позајмиште. Ако некој насип
се изведува од усек на траса и од позајмиште, тогаш е потребно да се
изработи насип од ископот на трасата па потоа од позајмиште, во колку не
постојат други барања на Инвеститорот. Ова е поради тоа, точно да се
утврди кубатурата на насипот изведен од ископот на трасата и кубатурата
која недостасува за изведување на насипот од позајмиште.

Кај позајмиштата и депониите оваа единечна цена ги опфаќа и работите на

уредување на теренот по завршување на работите, а според проектот или
упатствата на Надзорниот Орган.

Пресметката на транспортните маси се врши со средни транспортни

должини дадени во пресметката на работите. По извршувањето на сите
работи на ископот на теренот и позајмиштата, се утврдуваат стварните
транспортни должини и по нив се врши конечна пресметка на работите.

4.4. Изработка на подтло

Подтло е природната почва на која се врши темелење, односно изработка
на насип. Работата опфаќа набивање, евентуално раскопување поради
сушење или квасење на природната почва во дебелина која е определена со
проектот, приближно околу 30 см.

4.4.1.Прописи по кои се врши контрола на квалитетот на материјалот

МКС У Б1. 010/79 Земање примероци на почва,
МКС У Б1. 012/79 Одредување влажност на примероци од почва,
МКС У Б1. 014/88 Одредување специфична тежина на почва,
МКС У Б1. 016/92 Одредување волуменска тежина на почва,
МКС У Б1. 018/80 Одредување гранулометриски состав на почва,
МКС У Б1.020/80 Одредување на конситенција на почвите, Атербергови
граници,
МКС У Б1. 024/68 Одредување на содржина на согорливи и органски
материи во почва,
МКС У Б1. 038/68 Одредување оптимална содржина на вода на почва,

4.4.2.Прописи по кои се врши контрола на квалитет на вградување на

материјалот
МКС У Б1. 010/79 Земање примероци на почва,
МКС У Б1. 012/79 Одредување влажност на примероци од почва,
МКС У Б1. 016/92 Одредување волуменска тежина на почва,
МКС у. Б1. 046/68 Определување на модул на стисливост со методот на
кружна плоча.

4.4.3.Критериум за оцена на квалитетот на вградување

Пред почетокот на насипањето, треба исчистената и израмнета темелна
основа - подтло, да се збие во склад со следните барања:
 Баран минимален % Модул на стисли-
на густина (степен вост Мс со плоча
Опис
на зби-еност) според 300 мм,
стандар-ден најмалку
Прокторов опит (МН/м2)
a) Природна почва
составена од кохерентни
98 % 20
земјани материјали, а
проектираниот насип не е
повисок од 2,0 м.
b) Природна почва од кохе-
рентни земјани материјали,
95 % 20
а проектираниот насип е
поголем од 2,0 м
c) Природна почва
составена од некохерентни
100 % 25
земјани материјали, а
проектираниот насип не е
повисок од 2,0 м
d) Природна почва
составена од некохерентни
95 % 25
земјани материјали, а
проектираниот насип е
повисок од 2,0 м

Под висина на насип се смета висината од котата на припременото подтло -

темелна основа до котата на планумот на долниот строј (постелка) на
најнискиот дел. Испитувањата ќе се вршат на секои 1000 м 2 изработено
подтло.
Во случај да е составот на почвата - подтлото на насипот таков, да не
може да се постигнат критериумите од табелата (заситена почва, муљевита
почва, почва со органско потекло и слично), потребно е пред изработка на
насипот подтлото да се припреми односно санира на начин како е даден во
проектот, или на начин како што ќе одреди Надзорниот орган.

4.5. Изработка на тампонски слој од дробен камен

Работата опфаќа насипање, разастирање, грубо односно фино планирање,
навлажнување или сушењето и збивањето на тампонскиот слој во дното и
на косините на каналот.
Целата работа мора да биде изведена во склад со проектот и овие
важечките прописи за овој вид работи.
Над тампонскиот материјал е потребно да се дефинира максималната сува
волуменска тежина и оптимална влажност според модифициран Прокторов
опит, гранулометриски состав и степен на униформност. Вградувањето
треба да биде во континуитет со соодветниот слој од насипот во слоеви со
дебелина која ќе се дефинира во зависност од видот на набивното средство.
Контролата на збиеност ќе се испитува на секој слој преку волуменската
тежина со калибриран песок и соодветно дефиниран модул на стисливост
со кружна плоча на секои 50-100 м. Кај тампонот се потребни испитувања
на гранулометрискииот состав на секои 4000 м2 вграден материјал.
Испитувањата за осетливост на тампонот на дејство на мраз се прават на
секои 4000 м2 од вградениот слој.

4.6. Материјали
За изработка на тампонскиот слој ќе се употреби дробен камен материјал со
гранулација на зрна од 0-60 мм. Во овој тампонски слој не можат да бидат
вградени органски отпадоци, корени, грмушки, односно материјал кој со
време поради биохемиското дејство би ги променил своите механичко -
физички особини. Камениот материјал е потребно да ги задоволува сите
стандарди и норми за ваков вид на работи.

4.7. Довезување и вградување

Довезување и вградување на тампонскиот материјал на припремната
подлога, или на веќе изграден слој на тампонскиот материјал може да се
отпочне дури по примањето на долните слоеви од страна на Надзорниот
орган.
Висината (дебелината) на пооделниот распослан слој мора да биде во склад
со ефектот на збивање по длабочината на употребеното средство за
збивање, видот на насипаниот матерјал и сегрегациски појави.
Работата на насипувањето ќе се прекине во секое време ако не може да се
постигнат задоволителни резултати особено поради дожд, високи подземни
води, или некои други атмосферски непогоди. По овој основ, Изведувачот
нема право на било каков надоместок.
Тампонскиот материјал не смее да се вгради на замрзнати површини, ниту
пак смее да се вгради на снег, мраз, кал, или да се вградува замрзнат
материјал. Исто така не смее да се вградува на претходно неприпремена
подлога.

4.8. Набивање
Тампонскиот слој е со дебелина од 30 см. Набивањето на
тампонскиот материјал да се изврши во слоеви, со влажнење и набивање со
вибро ваљак со Ме>60MN/м2. Валирањето да се изврши со доволен број на
прелази кои ќе овозможат консолидација на подлогата со која ќе се
овозможи стабилност на дното и ножиците од косината на каналот, а
согласно важечките норми и стандарди за овој вид работи. Тампонскиот
слој мора да биде набиен согласно потребните критериуми, во полна
широчина, со соодветните механички средства.
Доколку тампонската облога се вградува во повеќе слоеви, секој слој
пред почетокот на набивањето мора ба биде овлажен или просушен до
влажност кај која употребениот вид матерјал може да се набие до бараната
збиеност. Во колку после набивањето и контролата на квалитетот не се
продолжува веднаш со насипувањето на следниот слој, туку се продолжува
со насипување после подолг временски период под различни временски
услови, пред насипувањето треба повторно да се контролира квалитетот на
збиеноста и влажноста. Со набивањето во тој случај може да се отпочне
дури тогаш кога со испитување повторно е докажан квалитетот на
збиеноста.

4.9. Прием на вградениот материјал

Приемот на секој слој на насипот ќе го изврши Надзорниот орган според
пропишаните критериуми. Сите утврдени недостатоци во однос на
наведените услови и квалитетот, Изведувачот мора да ги поправи односно
да ги отстрани.

4.10. Мерење
Количеството на вграден материјал се мери во м 3 од стварно извршените
количини во рамките на проектот.

4.11. Плаќање
Количините се плаќаат по договорените цени за 1 м 3 вграден материјал.

4.12. Обем на тековни контролни испитувања

Збиеноста на слоевите ќе се врши согласно нормативите и стандардите за
овој вид на работи.

5. Изработка на насипи
Работата го опфаќа насипувањето, разастирањето, грубото односно финото
планирање, навлажнување или сушењето и збивањето на материјалот во
насипот.
Целата работа мора да биде изведена во склад со проектот и важечките
нормативи и стандарди за овој вид на работи

5.1. Материјали
За изработка на насипите ќе се користи земја од ископот, под услов истиот
да одговара на намената. Материјалот за изработка на насипите треба да
биде аноргански, со пропишан квалитет.
Во насипите не можат да бидат вградени органски отпадоци, корени,
грмушки, односно материјал кој со време поради биохемиското дејство би ги
променил своите механичко - физички особини.

5.2. Класификација на материјалите

За класификација на материјалите за изработка на насипот се употребува
единствената класификација како и нормите У.С.Ц.С и ААСХО, како и
Касаграндиевиот дијаграм за пластичност.

А.Прописи по кои се врши контрола на квалитетот

МКС У Б1. 010/79 Земање примероци на почва,
МКС У Б1. 012/79 Одредување влажност на примероци од почва,
МКС У Б1. 014/88 Одредување специфична тежина на почва,
МКС У Б1. 016/92 Одредување волуменска тежина на почва,
МКС У Б1. 018/80 Одредување гранулометриски состав на почва,
МКС У Б1.020/80 Одредување на конситенција на почвите, Атербергови
граници,
МКС У Б1. 024/68 Одредување на содржина на согорливи и органски
материи во почва,
МКС У Б1. 038/68 Одредување оптимална содржина на вода на почва.
МКС У.Е1.010/81 Земјани работи при изградба на патишта
МКС У.Е8.010/81 Носивост и рамност на ниво на постелката
Освен наведените стандардни прописи потребно е да се придржува и до
одредбите наведени во овие Технички услови.

Б. Претходни испитувања на материјалот за насип

Природна волуменска тежина и влажност,
Гранулометриски состав и степен на нерамномерност,
Атербергови граници на конзистенција
Касаграндеов критериум за отпорност на мраз,
Оптимална влажност и збиеност,

В. Критериум за оцена на квалитетот на материјалот за вградување

a) Влажноста треба да биде блиска до оптималната,
b) Минимална волуменска тежина добиена во лабораторија со енергија
Е=600 kNm/m3, треба да изнесува: за насипи до 3м, γd ≥15.5kN/m3, за
насипи поголеми од 3м, γd ≥16.5kN/m3,
c) Оптимална влажност помала од 20%,
d) Граница на течење помала од 50%,
e) Индекс на пластичност помал од 20%,
f) Степен на нерамномерност да е поголем од 9,
g) Процент на органски материи помал од 8%,
h) Ако насипот се работи од некохерентен материјал, зрната не смеат да
бидат поголеми од 30 cm односно максимум до ½ од висината на слојот,
i) За насип може да се употребат оние материјали за кои е докажана
употребливоста за добивање стабилност на трупот на насипот.

5.3. Довезување и насипување

Довезување и насипување на материјалот на припремната темелна почва,
или на веќе изграден слој на насипот може да се отпочне дури по
примањето на долните слоеви од страна на Надзорниот орган.
Секој слој мора да биде распослан во подолжен смер, хоризонтално, или
најмногу во нагиб еднаков со проектираниот подолжен нагиб. Во попречен
смисол секој слој мора да има двостран или едностран нагиб од 2-4%. Тој
нагиб е потребен за одводнување на атмосферските води, поради што
површината на слојот, при вградувањето на кохерентни земјани материјали,
мора да биде распослана и веднаш збиена (секојдневно). Секој поединечен
слој мора да биде насипан според проектираниот попречен профил.
Висината (дебелината) на пооделниот распослан слој мора да биде во склад
со ефектот на збивање по длабочината на употребеното средство за
збивање, видот на насипаниот материјал и сегрегациски појави.

5.4. Набивање
Секој слој од насипот мора да биде набиен во полна широчина со
соодветните механички средства, при што збивањето во принцип треба да
се изведува од ивиците кон средината.
Сите непристапни места за механизацијата, или места каде
употребата на тешките средства за набивање од други причини би биле
неприкладна (насипување зад објекти, потпорни зидови итн), треба да се
набива со други погодни средства или методи, чија употреба ќе ја одреди
Надзорниот орган.
Секој слој од насипот пред почетокот на набивањето мора ба биде
овлажен или просушен до влажност, кој е во склад со претходните
испитувања и кај која употребениот вид материјал може да се набие до
бараната збиеност . Во колку после набивањето и контролата на квалитетот
не се продолжува веднаш со насипувањето на следниот слој, туку се
продолжува со насипување после подолг временски период под различни
временски услови, пред насипувањето треба повторно да се контролила
квалитетот на збиеноста и влажноста. Со набивањето во тој случај може да
се отпочне дури тогаш кога со испитување повторно е докажан квалитетот
на збиеноста.
Во случај кога за насип би бил употребен претежно кохерентен материал, а
временските услови би го оневозможиле набивањето, тогаш е дозволено да
се употребат други постапки како на пример: стабилизација, обработка, или
замена на материјалот со квалитет кој што ќе го бара односно одбере
Надзорниот орган. Овие трошоци ги сноси Изведувачот.
Кога во тек на денот постои опасност од дожд, Надзорниот орган по
потреба ќе го стопира понатамошното работење на насипање, без
надокнада на трошоците. На насипот од кохерентен материал треба да се
испланира и увалира горната површина на слојот со лесен мазен валјак така
да површината биде во нагиб од 2-4% на една страна, мазна и без
вдлабнатини во кои би можело да се собира атмосферска вода. Пред
насипување на новиот слој потрбно е вака измазнетата површина да се
орапави поради постигање на што подобра врска меѓу слоевите. Ова важи и
кај другите поголеми прекини на работите при изградба на насип, поради
престанок на сезоната за градење и слично.
Работата на насипувањето ќе се прекине во секое време ако не може да се
постигнат задоволителни резултати особено поради дожд, високи подземни
воид, или некои други атмосферски непогоди. По овој основ, Изведувачот
нема право на било каков надоместок.
Материјалот за насипи не смее да се вгради на замрзнати површини, ниту
пак смее да се вгради на снег, мраз, или да се вградува замрзнат земјан
материјал.
Завршниот слој на земјаниот насип во дебелина 30-50 см треба по можност
да се изработи од подобар материал (каменит или чаклест) од ископ на
теренот. Ако тоа не можно, тогаш од ископот од позајмиште, ако тоа
Надзорниот орган го одреди за неопходно.

5.5. Обем на тековните контролни испитувања

Обемот на тековните контролни испитувања на збиеноста на слоевите
од насипите ќе се врши согласно важечките стандарди и прописи за овој
вид работи.
Во случај Надзорниот орган, при контролните испитувања да утврди
поголеми отстапувања на резултатите од пропишаните, може обемот на
испитување дополнително да се измени.

5.6. Прием на вградениот материјал

Приемот на секој слој на насипот ќе го изврши Надзорниот орган според
пропишаните критериуми. Сите утврдени недостатоци во однос на
наведените услови и квалитетот, Изведувачот мора да ги поправи односно
да ги отстрани.

5.7. Мерење
Количеството на вграден материјал се мери во м 3 од стварно извршените
количини во рамките на проектот, без хумусниот слој на косините на
насипот.

5.8. Плаќање
Одредените количините се плаќаат по договорените цени за 1 м 3 вграден
материјал во насипот.

6. Уредување на постелицата - планумот на долниот строј

6.1 Oпис

Уредување на планумот на долниот строј во усеците, насипите и засеците

со грубо и фино планирање и набивање:
-Во камени материјали - израмнувањето на преостанатите врвови на
карпите, насипување на израмнетиот слој, разастирање, планирање,
навлажнување и збивање на тој слој,
-Во кохерентни материјали - планирање, санација на поодделни помали
нехомогени места, навлажнување, односно просушување на земјата, со
збивање до прописната збиеност,
 или, во случај набивањето да е оневозможено поради превисоката
природна влажност на почвата, односно поради неповолните временски
прилики, се врши подлабок ископ за 15 см и се изведува механичка или
хемиска стабилизација на изравнителниот слој. Одлука за ова донесува
Надзорниот орган.
Опишаните работи треба да се изведуваат до кота предвидена во про-
ектот по цела ширина на планумот и во склад со овие Технички услови.

6.2 За изработка на постелица се употребуваат аноргански материјали

како за завршниот слој на насипот, пропишани со овие услови.

6.3 Класификација на материјали

За класификација на земјаните материјали на постелицата - планумот на
долниот строј, се употребува терминологијата по класификацијата на
У.С.Ц.С. и А.А.С.Х.О. и Касаграндовиот дијаграм на пластичност.

6.4 Прописи кои се применуваат

МКС У.Б1.010/79 Земање на примероци на почви
МКС У.Б1.012/79 Одредување на влажноста на примероци на почва
МКС У.Б1.014/88 Одредување на специфичната тежина на почвата
МКС У.Б1.016/92 Одредување на запреминска тежина на почвата
МКС У.Б1.018/80 Одредување на гранулометрискиот состав
МКС У.Б1.020/80 Одредување на конзистенција на почвите. Атербергови
граници
МКС У.Б1.024/68 Одредување на содржината на согорливи и органски
материи во почвата
МКС У.Б1.022/68 Одредување на промената на запремината на почвата
МКС У.Б1.026/68 Одредување на содржината на карбонати во почвата
МКС У.Б1.030/92 Одредување на јакоста на притисок на почвата
МКС У.Б1.038/68 Одредување на оптималната содржина на водата
МКС У.Б1.040/68 Одредување на еквивалентот на песокливи почвата
МКС У.Б1.042/69 Одредување на калифорнискиот индекс на носивост
Освен наведените стандардни прописи потребно е придржување кон сите
одредби кои се дадени во овие Технички услови.

6.5 Критериуми за оцена на квалитетот на материјалот

Критериум за оцена на квалитетот на материјалот пред вградување на
материјалот за постелицата - планумот на долниот строј, мора да ги
задоволи следните услови:
-Влажноста на материјалот мора да биде таква за да при збивањето може
да се постигне пропишаниот степен на збиеност.
-Минималната запреминска тежина добиена во лабораторија со енергија Е =
600 кНм/м3 треба да е поголема од 17,5 кН/м3.
-Оптималната влажност да е помала од 20 %.
-Границата на течење да е помала од 30 %, а индексот на пластичност да е
помал од 17 %.
-Степенот на неравномерноста “у” да не е помал од 9 и најголемите зрна во
тој слој да не бидат поголеми од 60 мм (10% до 70 мм).
-Калифорнискиот индекс на носивост во теренски услови да е поголем или
еднаков на 8 %.
- Во усеците со кохерентен материјал во постелицата потребно е пред
набивање да се површинскиот слој разрие.

Во колку материјалот за постелка не ги задоволува горенаведените

критериуми, потребно е да се за постелка употреби материјал кој ќе има
ЦБР во лабораторија минимум 20%.

6.6 Насипување и разастирање

Насипувањето и разастирањето на материјалот за изравнителниот слој
може да отпочне тогаш откако поодделните врвови на карпите се израмнат
така да не излегуваат преку нивото на проектираната постелка - планумот
на долниот строј.
Пред почетокот на насипувањето и на разастирањето треба да се провери
квалитетот на материјалот за израмнителниот слој според барањето од
точката 6.5 на овие Технички услови, односно неможат да се применуваат
глиновити материјали, туку шљунковити, дробина и други мешани
материјали со макс. 50% учество на песковито - глиновити фракции .

Во случај на хемиска стабилизација на постелката - планумот на долниот

строј на усеците, треба да се насипа израмнителниот слој за стабилизација
во дебелина од 15 см. Оваа работа се извршува само на барање, односно со
одобрување на Надзорниот орган.

6.7 Барања за постелицата – планумот на долниот строј

Израмнетоста на испланираната и збиената постелка се испитува со летва
долга 4 м со крстови или конец под услов да максималното отстапување од
предвидената рамнина во било кој смер во односна осовината на патот
(попречно, подолжно и дијагонално) не смее да биде поголема од 20 мм.
Контролата на израмнетоста се врши по профили со тоа да нивното
растојание не може да биде поголемо од 30 м.

Котите на површината на завршниот слој на постелката на било кое место

смеат да отстапат од проектираните коти најмногу за 20 мм.
Котите на поодделните мерни места се одредуваат со нивелмански
инструменти, а мерните места ќе ги одреди Надзорниот орган по методата
на статистичка веројатност, со тоа нивоното растојание да не биде
поголемо од 30 м, т.е. на секој попречен профил.
Попречниот и подолжниот нагиб на постелицата мора да се изведе
според проектот. Пониско изведена постелица се дополнува на терет на
Изведувачот со материјал за долен носив слој

6.8 Збивање на постелицата

Целокупната широчина на постелицата - планумот според проектот мора да
биде механички стабилизирана. Ископаниот или насипаниот и разастран
материјал за постелицата - планумот, мора веднаш да се набие.
Во случај кога веќе збиената постелица - планум, подолго време е изложено
на временски непогоди, или на некој друг начин е оштетена, Изведувачот е
должен да ја доведе повторно во состојба барана по овие Технички услови .

6.9 Контрола на квалитет при вградување

При контролата на квалитетот при вградување потребно е да се
почитуваат следните прописи:
МКС У.Б1.010/79 Земање на примероци на почви
МКС У.Б1.012/79 Одредување на влажноста на примероци на почва
МКС У.Б1.014/88 Одредување на специфичната тежина на почвата
МКС У.Б1.016/92 Одредување на запреминска тежина на почвата
МКС У.Б1.046/68 Определување на модул на стисливост со методата на
кружна плоча.

6.10 Критериуми за оцена на квалитетот при вградување

За постелица од кохерентен материјал и мешан материјал до 20% со

каменен материјал, бараната збиеност треба да е поголема од 100%, од
стандардната лабораториска збиеност, а модулот на стисливост поголем од
30 МПа.
За постелица од мешан материјал со повеќе од 20 % со каменен материјал
се бара минимална вредност на модулот на стисливост М с, добиена со опит
на плоча ф30 цм според следното:
-за материјали со (20 - 35) % каменен материјал Мс = 35 МПа
-за материјали со (35 - 50) % каменен материјал Мс = 40 МПа
-за материјали со повеќе од 50 % каменен материјал Мс = 45 МПа
- за некохерентни материјали Мс = 50 МПа

Испитување на збиеноста да се врши на секои (50 - 100) м со два опита во

непосредна близина кои даваат еден резултат.
-ЦБР на секој усек и насип на основа на резултатите од испитувањата пред
вградување по позиција 3.624, како и повторно утврдување на ЦБР кај
секоја промена на материјалот.
-Влажноста се испитува секојдневно при геомеханичките примања.
-Гранулометрискиот состав на 6000м2 постелка, или почесто, ако има
промена на материјалот.

6.11 Мерење – Оваа работа се мери во м2.

6.12 Плаќање
Изработка на постелица на насипите, усеците и засеците се плаќа според
договорените единечни цени од претсметката по 1м 2 изработена во се
според позиција 6 на овие Технички услови.

7. Дренирање и одводнување на трупот на патот

7.1 Опис
Дренирањето и одводнувањето на трупот на патот се изведува според
детаљите на Главниот проект и упатствата на Надзорниот орган, а ја
опфаќа изработката на:
-комплетен дренажен систем, со изведување надвор од трупот на патот;
-канализација за одводнување на усеците и засеците;
-изработка на излезни глави на странични испусти;
-канали ;
-ригола ;
-уредување на изворите за вода.
7.2 Материјали
Сите употребени материјали мораат да одговараат на важечките МКС
односно на соодветните барања на поодделните точки од овие услови,
зависно од видот на материјалите, па Изведувачот е должен
употребливоста на материјалот да ја докаже со претходно испитување.

7.3 Изработка
Ископот на рововите до дренажата се обавува со соодветни машини, а
рачниот ископ се обавува како дополнителен само во неопходната мерка.
Ископот се изведува според димензиите дадени во нацртите на Основниот
проект и барањата на Надзорниот орган.
Во ископот на канали вклучено е и евентуалното разупирање на рововите
потребно за осигурување од одронување, како и црпење на вода.
Ископаниот материјал од рововите се користи за насипување односно се
транспортира на место кое ќе го одреди Надзорниот орган, што влегува во
цената на ископот.

Разастирањето на песокот на дното на ровот (под канализациските цевки),

под дното на контролното окно како и под бетонските елементи са
површинско одводнување се изведува во одредена дебелина според
нацртите на Главниот проект. Песокот мора да одговара на барањата
одредени во овие Технички услови.

Изработката на бетонската подлога или подлога од глина под и околу

цевките се изведува според деталите дадени во нацртите на Основниот
проект, со нагиби од страните на ровот кон цевката. Марката на бетоните
одредена е во проектот.
Глиновитиот материјал мора да има карактеристики на високо пластична
глина, а влажноста на материјалот во моментот на уградувањето мора да
биде во границите 2% од оптималната влажност по стандардниот Проктор.
Глиновитиот материјал се уградува во слоеви дебели 10 см., а се набива до
збиеност 95% од стандардниот Проктор.
Изработката на подлога се врши дури после ископот на дренажниот ров по
целата должина и приемот од страна на Надзорниот орган по висинските
коти и по подолжните нагиби кои мораат да одговараат на проектираните.

Полагањето на дренажните цевки и споевите, собирните и канализационите

цевки се обавува на уредена подлога претходно примена од страна на
Надзорниот орган. Цевките се полагаат така да лежат во иста осовина и
нагиб како по проектот.
Цевките може да бидат бетонски, керамички, или пластични. Видот и
димензиите на цевките одредени се со Основниот проект.
Дренажните цевки мора да бидат перфорирани по горната половина на
обемот, а во колку е тоа недоволно изработено, Надзорниот орган ќе бара
од Изведувачот да се изврши доработка на перфорацијата.
Споевите на дренажните цевки не се заливаат, освен уливите во окната и
слично. Спојувањето на канализационите цевки се изведува со спојници или
со заливање на споевите на начин кој е одреден со Основниот проект.
Начинот на полагањето на цевките се одбира така за да се спречи
замуљување на положените цевки.
Канализационите цевки за одвод од собирните дренажни цевки, односно
шахти, се уградуваат според деталите на Основниот проект во одредени
димензии и подолжни падови.
Во изработката на изводот од трупот на патот влегува и задолжителна
изработка на бетонска излезна глава.
Во колку дренажата мора изузетно да се изработи по поодделни отсеци, а
не по целата должина, мора нивелетата за секој отсек точно да се утврди, а
исто така треба да се води сметка дренажата да се укопа во
водонепропустен слој по целата должина.

Изработката на филтерот на дренажните цевки се врши според деталите од

Основниот проект. Гранулометрискиот состав на материјалот за филтер
зависи од материјалот околу дренажниот ров и во се мора да ги задоволи
критериумите кои важат за филтерски слоеви (специфицирани услови во
овие Технички Спецификации).
Слоевите на дренажниот филтер мора да се збијат со лесни средства за
набивање до 70% збиеност по стандардниот Проктор и тоа така да не се
оштетат и поместат поставените дренажни цевки.
Поодделните видови дренажни материјали треба да се уградуваат во
слоеви по димензии одредени со проектот или по упатствата на Надзорниот
орган.
Контролните окна (шахти) се изведуваат од готови бетонски елементи или
со бетонирање на лице место, според деталите дадени во нацртите на
Основниот проект, а работата опфаќа: ископ, оплата, бетонирање
(монтажа), транспорт, набавка и уградување на поклопци и сите други
работи потребни за довршување на работата.
Готовите елементи треба да се работат со потребните одвојци по положба и
димензии за да се избегнат дополнителни бушења. Во колку истите
настапат, споевите мора солидно да се изработат. Скалите во шахтата исто
така мора да бидат уградени. Темелните елементи на монтажните окна се
полагаат на подложни бетони, а спојувањето на поодделните елементи се
врши на перо и жлеб, додека останатите споеви мора да се залијат со
материјал за заливање.
Исполнувањето на дренажните ровови после изработката на филтерскиот
слој се врши според одредбите на проектот после приемот на изработената
филтерска исполна од страна на Надзорниот орган. Каменот за исполна
мора да биде постојан и да одговара на овие услови.
Дренажниот ров се затвара со глина или со бусен, како би се спречило
продирањето на површинската вода и замуљивање на дренажниот систем.
7.4 Испитување
Квалитетот на материјалите и готовите производи за сите работи од точка
7.3 се испитува според стандардите и одредбите на овие Технички услови.
За монтажните елементи Изведувачот е должен пред употреба да обезбеди
атести за материјалот кој има намера да го вгради.
Монолитниот бетон се испитува според важечките стандарди и условите од
овие Технички услови.
7.5 Мерење
Ископот се мери во метри кубни од стварно извршените работи во
самоникло земјиште по димензиите од проектот, односно измерени од
страна на Надзорниот орган. До котата на постелицата, ископот се мери
како широк откоп. Дренажните цевки (заедно со споевите), испустите,
канализациони цевки и ревизиони окна се мерат во м. Филтерот, исполната
на дренажата и излезните глави се мерат во метри кубни.
Никакви мерења за пресметката не се вршат за транспорти и преноси,
арматура, разупирања, црпење на вода, работа во водена почва, оплати,
скеле, подлоги од глина, бетон или песок, изработка на споеви на цевки и
составци, ојачувања, затворачи на ревизионите окна, поставување на
бусени во рововите, бидејќи овие работи влегуваат во единечната цена.
8. Хумузирање површини
Оваа позиција го опфаќа хумузирањето на косини на насип, усек , засек.
Материјалот за хумузирање треба да е од активен хумусен материјал кој ја
гарантира вегетацијата. За хумузирање се користи ископаниот хумус од
трасата ако истиот одговара, а ако недостасува, и од позајмиште.
Хумусот се нанесува на претходно уредена површина, со одредена по
проект дебелина, се планира и се набива.

8.1. Засејување на хумузираните површини

Со сеењето се започнува при поволно време после дожд на следниов начин:
По косините треба да се расфрла вештачко ѓубре - Томасово фосфатно
брашно во количество од 400 кг/ха и калиево со 200 кг/ха.
После ѓубрењето се врши обработка и припрема на земјиштето за сеење.
Ако косините се со поблаг нагиб од 1:2 се врши браздење со грабули по
изохипсите. Семето се фрла одозгора, а површината потоа се поминува со
дрвен рачен ваљак, така да семето навлезе во земјата.
Ако нагибите на косините се пострми, браздите се работат одоздола нагоре
и веднаш се сеат со семе од трева. Дури по засејување на претходно
пониско извршеното браздење се изработиваат следните повисоки бразди и
веднаш се засејуваат.
По извршеното сеење и валање да се расфрла 100 кг/ха нитромонкал, а по
изртувањето на тревата уште 100 кг/ха. Ако е времето сушно Изведувачот е
обавезен засеаните површини да ги прска со вода бидејки се плаќаат само
затревените површини. Изборот за видот на семето според
карактеристиките на земјиштето го врши соодветно стручно лице.

8.2. Мерење
Изработката на хумузирањето и вегетативната заштита на површината на
косините се мери во м2 стварно извршена површина.

9. Одводни канали – канафки

9.1 Опис
Ова поглавие ги опфаќа работите за изградба на одводните канали
со различна изработка според детаљите во нацртите на проектот и тоа:
-ископи за одводни канали
-обложување на одводните канали со бетон
-обложување со монтажни елементи
-хумузирање и затревување
- чистење и оформување на постојни земјани канавки
9.2 Материјали
Сите употребени материјали мораат да бидат квалитетни и по своите
употребни способности во склад со соодветните прописи и стандарди и
овие Технички услови.

9.3 Изработка
Ископот на каналите треба да се изврши пред почнувањето со работа на
насипот. Ископот треба да се изведува точно според детаљите од проектот.
Сите површини на ископување како на дното, така и косините, мора да се
изведат равно и со бараните падови и нагиби, како не би дошло до
заостанување на вода ниту до одронување на земја.
Целокупниот ископан материјал, рачно или машински, мора да се употреби
за насипи или други поединечни работи, или да се транспортира во депонии
коишто ги одредува Надзорниот орган.
Во случај временските или климатските услови неповолно да влијаат на
ископаните површини, мора веднаш да се продолжи со нивното
обложување. Евентуалниот вишок на работи кој би произлегол поради тоа,
не се признава како вишок или како дополнителна работа.
Обложувањето на одводните канали со бетон се врши според проектот за
оставање на работна спојница на секои 3,0 м и залевање со маса за
залевање. Набивањето на бетонот се врши со вибрирање, а површината
мора да биде еднолична, рамна и без пори.
Обложувањето на каналите со готови бетонски елементи се изведува
според деталите од проектот. Квалитетот на бетонот и на готовите
елементи мора да одговара на барањата од овие услови
Бетонските елементи се полагаат на слој од песок како што е дадено во
проектот. Спојниците се заливаат со смеса за заливање. Праговите за
фиксирање се изведуваат според проектот.
Хумузирањето и затревувањето на каналите (кои не се затревуваат) се
изведува според овие технички услови.
9.4 Квалитет
Сите готови површини на каналите мора да се изведат според проектот и
бараните подолжни падови, попречни нагиби и површини. Се бара
беспрекорно функционирање на одводот, па затоа не се дозволени
нерамнини, кои би ги спречувале отечувањето на водата или би
предизвикувале таложење на муљевитиот материјал.
Поодделните слоеви на подлогата и облогата мораат со својата дебелина да
одговараат на мерките од проектот и овие Технички услови, а отстапувања
не се дозволени.
9.5 Контрола на квалитет
Надзорниот орган е должен да води тековна контрола на нивелетата и
нагибот, квалитетот на употребениот материјал и изработката. Ако рабо-
тите не се изведени според бараниот квалитет, Надзорниот орган ќе ги
запре работите и ќе бара недостатоците да се поправат.
Контролата на испитувањата се врши на секои 150 м.
9.6 Мерења
Количините на работите се мерат:
Ископите во м3 од стварно извршениот канал според проектот. За материјал
III и IV категорија и додаток за ископ во стена. Ископот до котата на
постелицата се пресметува како широк ископ. Чистењето и профилирањето
на земјаните канафки се мери во м1.
Обложувањето во м2 од стварно извршеното обложување мерено со разви-
ена широчина и стварната должина според проектот и според видот на
облогата.
9.10 Плаќање
Количествата одредени со точка 9.6 од овие Технички услови се плаќаат
според договорената единечна цена за поодделните видови работи. Исто
така во единечната цена на обложувањето на каналот со готови бетонски
елементи, вклучена е и изработката на прагови за фиксирање (ископ и
бетонирање). Со единечната цена опфатени се сите работи кои се
непосредно или посредно врзани за потполното извршување на работите,
т.е. со сиот материјал, работата, транспортот, преносите и сето она што е
потребно за потполно завршување на работите па Изведувачот нема право
да бара никаква надокнада за таа работа надвор од договорената единечна
цена.

10. Горен Строј

10.1 Филтерски слој
Оваа работа опфаќа набавка и вградување на дробениот односно локалниот
материјал за филтерски слоеви кои се вградуваат зад потпорните ѕидови,
во дренажите на места одредени со проектот, и според барањата на
Надзорниот орган.
Местото на вградување на филтерскиот слој и потребниот гранулометриски
состав на филтерскиот материјал, ги одредува Надзорниот орган според
проектот.
Целата работа мора да биде изведена во склад со овие Технички услови и со
димензии дадени со проектот.
Применети прописи за филтерски слој:
МКС Б.Б0.001/84 Земање на примероци на камен и камени агрегати
МКС Б.Б8.040/82 Испитување на агрегат од загадени органски материи
МКС Б.Б8.039/82 Приближно одредување на загаденоста со органски
материи
МКС У.Б1.018/80 Одредување на гранулометрискиот состав
МКС У.Б1.046/68 Одредување на модулот на стисливост со метод на
кружна плоча
МКС Б.Б8.038/82 Одредување на содржина на грутки од глина
МКС У.С4.062/90 Типови на одводнувања на коловозот и крајбрежни страни
на патот

За филтерски слоеви употребливи се првенствено природните песокливи

чакаловити материјали, песокливи материјали, односно дробени камени
материјали.
Песокливо-чакаловитиот материјал може да биде составен од зрнест чакал,
песок и исполна во таков однос да - во зависност од гранулометрискиот
состав на материјалот со кој се компонира - бидат исполнети барањата од
овие Услови.
Дробениот каменит материјал се состои од зрна толчаник, песок и исполна,
според барањата од овие услови.
Мешаниот материјал се состои од зрна чакал или дробен камен кои по
потреба може да се додадат на природниот материјал за да се добие
потребниот гранулометриски состав според овие услови.

Материјалите за филтерски слоеви мораат да бидат составени од зрна кои

одговараат на барањата од прописите во поглед на:
-Содржина и својства на органските примеси
-Гранулометриски состав

Гранулометриската линија на филтерскиот материјал мора да биде

приближно паралелна на гранулометриската линија на темелната -
околната почва.
Каменити односно шљунковити материјали за филтерски слоеви не смеат
да содржат глинени материјали: глинасти, лискунасти и графитни шкрилци,
глинени пешчари, како и лапоровити честички. Пред почеток на работите
мораат да се испитаат карактеристиките и својствата на материјалот,
според барањата на овие Технички услови и тоа од секој материјал по три
примероци.
Местото од кое ќе се добива материјалот за филтерски слој Изведувачот
мора пред почетокот на експлоатацијата да го пријави на Надзорниот
орган, да му ги предложи потребните испитувања и од него да добие
согласност за користење. Позајмиштата на материјал и каменоломите
мораат претходно да бидат исчистени на соодветен начин.
Површината на слојот на кој по проектот е предвидено уградување на
филтерски слој, мора пред почетокот на уградувањето на филтерскиот слој
да биде припремена според барањата од проектот и овие услови.
Ако филтерскиот материјал служи за изработка на филтерски слоеви испод
коловозната конструкција, тогаш на соодветно припремениот планум може
да се започне со довезување на филтерски материјал од кога е превземен
планумот и одобрен од Надзорниот орган. Навезувањето по правило не смее
да се врши на припремена и превземена постелица, туку со челно или бочно
извртување по веќе распосланиот слој од филтерскиот материјал.
За навезување треба да се употребат соодветно опремени возила, т.е. уреди
за распростирање кои овозможуваат потребна распределба на материјалот
на еднакви слоеви и појаси. Дебелината на слојот на распосланиот
материјал мора да одговара на бараната дебелина на збиен материјал
според проектот односно според овие Технички услови.
Филтерскиот слој се вградува во еден или повеќе слоеви, секој поединечен
слој мора да биде соодветно обликуван по проектот или упатствата на
Надзорниот орган и набиен пред да се почне со навезување на материјалот
за следниот слој.
По распостилањето на секој слој од филтерскиот материјал, потребно е да
се израмни според профилот во проектот.
По завршеното профилирање на филтерскиот слој истиот мора да се набие
во полна широчина, со соодветни средства за набивање.
Во случај збиеноста да не одговара на бараната по проектот, потребно е да
се изврши дополнително збивање според упатствата на Надзорниот орган.
Сите места недостапни за збивање со ваљак мора да се набијат со други
средства за набивање чија употреба ќе ја одреди Надзорниот орган, а кој ги
одредува и условите под кои тие средства мораат да бидат употребени.
На почетокот на вградувањето треба да се изврши контрола на
гранулометрискиот состав на филтерскиот материјал и темелната основа.
Надзорниот орган на основа на тоа одлучува за начинот и обемот на
понатамошните тековни и технолошки испитувања. Минималните
контролни испитувања кои мора да се извршат опфаќаат:
-испитување на гранулометрискиот состав кај другите филтери на секои
50м3, а минимум едно испитување за изведен објект.
Во случај Надзорниот орган при понатамошните контролни испитувања да
утврди поголеми отстапувања од утврдените резултати, може обемот на
испитувањата дополнително да ги измени.
Збиеноста на уградениот филтерски слој може да се одредува и по други
признати методи. Во тој случај Надзорниот орган мора да ги наведе
критериумите за оценка на збиеноста.
Површината на филтерскиот слој може да отстапува од мерената површина,
мерена со конец или со крстови или летва од 4 м, најмногу за 20 мм.
Мерните места и начинот на мерењето на рамнината ги одредува
Надзорниот орган по профили, односно на растојание од максимум 25 м.
Површината на изработениот филтерски слој според котите од проектот, на
одбрано место, може да отстапува висински од проектираната за најмногу 
20 мм.
Сите установени недостатоци од наведените барања во поглед на
квалитетот, Изведувачот мора да ги поправи или отстрани.
Количеството на вградениот филтерски материјал се пресметува по м 3
стварно извршени количини на работите во рамките на проектот
Количествата одредени со Точка 10.1 од овие услови се пресметуваат по
договорената единечна цена за м3 вграден филтерски материјал.
Во договорената цена мораат да бидат вклучени сите работи во врска со
набавувањето, припремањето, вградувањето, транспортот и друго, па
Изведувачот нема право да бара никакви надокнади за конечното
завршување на работите.

10.2 Тампонски слој – долен носив слој

Оваа работа ја опфаќа набавката и вградувањето на материјалите за
носивите слоеви одредени со проектот.

Употребени прописи
МКС Б.Б0.001/84 Земање на примероци на камен и камени агрегати
МКС Б.Б8.012/87 Испитување на цврстината на притисокот
МКС Б.Б8.010/80 Одредување на впивање на водата
МКС Б.Б8.030/86 Одредување на волуменската тежина на агрегатот при
одредена збиеност
МКС Б.Б8.032/80 Одредување на специфична тежина на агрегатот
МКС Б.Б8.031/82 Одредување на волуменската тежина и впивање на
водата
МКС Б.Б8.036/82 Одредување на количеството на ситни честички со метод
на мокро сеење
МКС Б.Б8.039/82 Приближно одредување на загаденоста со органски
материи
МКС Б.Б8.047/87 Дефинирање на обликот и изгледот на површината на
зрната
МКС Б.Б8.035/84 Одредување на влажноста
МКС У.Б1.018/80 Одредување на гранулометриски состав
МКС У.Б1.038/68 Одредување на оптимална содржина на вода
МКС Б.Б3.050/64 Содржина на глина и муљевити состојки
МКС У.Б1.046/68 Одредување на модулот на стисливост по метод на
кружна плоча
МКС У.Е9.020/66 Класична и современа подлога за патишта
МКС Б.Б8.001/82 Постојаност на мраз
МКС Б.Б8.044/82 Испитување на постојаноста на агрегатот на мраз со
употреба на натриум сулфат
МКС Б.Б8.045/78 Испитување на отпорноста на каменот и камениот агрегат
на абење по методата “Лос Ангелес”
МКС У.Б1.042/69 Определување на калифорниски индекс на носивост

За механичко стабилизирање носиви слоеви се употребуваат камени

дробени материјали.
Дробениот каменен материјал се состои од зрна за издробен толченик,
ситнеж, песок и исполна според бараниот однос од табела бр. 1.

Материјалот за механички стабилизирани долни носиви (тампонски) слоеви м-

ора да биде составен од зрна кои одговараат на пропишаните барања и тоа:

Р. Врста на испитување Барани резултати

бр. Дробен агрегат
Испитување на камен:
1. Цврстина на притисок Мин. 120МПа
2. Впивање на вода Максимум 1%
3. Постојаност на мраз Постојан по 25 циклуси
4. Абење по “Лос Ангелес” Максимум 40%
5. Минеролошко-петрографска анализа Задоволува
6. Мислење за употребливост Поволна
Испитување на агрегатот:
1. Форма на зрната Неповолно до 40%
2. Трошни зрна До 7%
3. Содржина на муљевито-глиновити и До 5%
органски честички
 4. Осетливост на дејство на мраз Според МКС У.Е9.020/66,
(честички од 0,02 мм) точка 6.11
5. Постојаност на агрегат на мраз Постојано губење на
- за фракции до 8 мм. тежина:
- за фракции поголеми од 8 мм. До 10%
До 12%
6. Запреминска тежина Според модифициран
Проктор
7. Специфична тежина -
8. Гранулометриски состав Според Табела 1
9. Степен на неравномерност Мин. 15
10. Абење по “Лос Ангелес” Максимум 40%
11. ЦБР (вграден по модифициран Мин. 80%
Проктор)

Во секој атест за претходните испитувања треба да се приложи записник за

земање на примероци потпишан од страна на Надзорниот орган, овластени
лица на лабораторијата која врши испитувања и Изведувачот на работите

Табела бр. 1
Отвор на квадратното сито во мм. Премин низ сито Ш%Ќ
0,1 2 - 15
0,2 3 - 20
0,5 7 - 28
1,0 13 - 38
2.0 20 - 48
4.0 29 - 60
8.0 40 - 75
16.0 54 - 90
31,5 73 - 100
50.0 90
63.0 100

НАПОМЕНА за Табела 1:
Гранулометрискиот состав за долниот носив (тампонски) слој може да се
користи и во други гранични криви во колку за нив е дадено позитивно
мислење од страна на овлстени институции, и проектантот на коловозната
конструкција, но ако на ова даде согласност Инвеститорот.
Пред почнување на работите секој материјал треба да се испита според
овие Технички услови. Потребни се карактеристики и особини на секој
материјал со по три примероци. За одредување на гранулометрискиот
состав потребно е испитување на најмалку 10 примероци од материјалот.
На почетокот од вградувањето на пробна делница со должина од 50 - 100
метри треба да се утврди следното: гранулометрискиот состав, степенот на
неравномерноста, осетливост на мраз, дебелината на слојот во насипана и
набиена состојба, постигната збиеност (минимум 5 резултата),
израмнетоста мерена со летва, конец или крстови, податоци за
механизацијата (вид, број на машини, број на премини на секоја машина и со
кои вибрации).

Местото од каде ќе се снабдува со материјал,за долниот носив слој,

Изведувачот мора да го пријави на Надзорниот орган пред почетокот на
експлоатацијата, да му даде анализа на квалитетот на материјалот и од
него да добие согласност за користење.
Позајмиштето на материјал и каменоломите мораат претходно добро да
бидат исчистени од јаловина и други штетни материјали.

Површината на постелицата - планумот на долниот строј мора да биде

припремена пред почетокот на вградувањето на материјалот на носивиот
слој во склад со барањата во проектот и овие Технички услови.

На соодветно припремената површина од постелицата може да се започне

со навезување на тампонски материјал веднаш по приемот на постелицата
и добиената согласност од Надзорниот орган. Довезувањето на материјалот
не смее да се изведува на припремената и превземена постелица - планум
на долниот строј, туку со челни или бочни извртувања по веќе распосланиот
слој на материјал за носивиот слој.
За навезување треба да се употребат соодветно опремени возила, т.е. уреди
за распостилање кои ја овозможуваат бараната расподелба на материјал во
слоеви со еднаква дебелина и широчина. Дебелината на слојот на
распосланиот материјал мора да одговара на бараната дебелина на
збиениот слој на материјал предвиден со проектот.
Во случај материјалот да се вградува во повеќе слоеви, секој слој
поединечно мора да биде соодветно оформен и набиен пред почетокот на
навезување на материјал за следниот слој.
Возилата со извалкани од кал тркала или, со извалкан долен дел не смеат
да се возат по веќе распослан или збиен материјал во носивиот слој.

После распостилањето на секој слој за носив слој, треба еднолично да се

додава соодветно количество на вода за да се осигура оптималната
влажност на материјалот потребна за набивање. Хомогенизираната
мешавина треба да се израмни во бараниот профил според проектот.
Израмнувањето и збивањето на мешавината мора по правило да се изврши
истиот ден кога и мешањето.

После завршеното мешање и профилирање секој слој мора да се набие по

целата широчина со вибро ваљци.
Се валира од пониската ивица кон повисоката. Бројот на премините на
ваљакот, потребен за оптимално набивање на слоевите, определен е со
претходни испитувања. Збиеноста на материјалот мора да се контролира со
тековните испитувања.
Сите неправилности утврдени за време на валирањето мора да се отстранат
на барање на Надзорниот орган.
Сите места недостапни за ваљакот, мора да се збијат до бараната збиеност,
со други средства за набивање чија употреба ќе ја одреди Надзорниот
орган, кој притоа ќе ги одреди и условите под кои треба да се употребуваат
таквите средства.
Освен збиеноста потребно е пред завршеното валирање да се констатира и
модулот на стисливоста на вградениот слој кој мора да одговара на
барањата на проектот. Во спротивен случај Изведувачот е должен
дополнително да го збие слојот, додека не се постигне бараната вредност
на модулот Мс.

Ако Изведувачот го депонира тампонскиот слој пред вградување, потребно

е тој простор претходно да соодветно се припреми и исчисти.

Употребливоста на средствата за набивање и технолошката постапка

мораат претходно да се испитаат, по пат на пробни делници.
Збиеноста и густината на изградениот долен носив слој се определуваат со
испитување на волуменската тежина добиена по Проктор, како и со методот
на кружна плоча. Густината на вградениот материјал се определува од
најмалку 5 примероци по Проктор на дел од патот на должина од 50 - 150м 1.

Испитувањето на збиеноста на површината на носивиот слој се определува

со најмалку пет мерења на модулот на стисливоста на истиот потез на
патот.
При вградувањето мора да се добие најмалку 100% на средната вредност на
густината по наведената Прокторова постапка.
Минимално бараните вредности на модулот на стисливоста М с, мерени со
кружна плоча 30 цм., треба да биде 100 МРа, ако поинаку не е определено
со проектот.
Минималните испитувања кои мораат да се извршат, опфаќаат:
-Испитување на степенот на збиеност и влажност на материјалот во
испитуваниот слој на секои 500м2.
-Испитување на деформабилноста на слојот на секои 50 - 100 м1. Како еден
резултат се земаат две мерења извршени во непосредна близина.
-Испитување на гранулометрискиот состав на материјалот од слојот на
секои 4000м2, но во случај на промена на гранулометрискиот состав и
почесто.
-Испитување на остеливоста на тампонот на дејство на мраз, на секои
4000м2 од вградениот слој.
Во случај Надзорниот орган при испитувањата да констатира отстапувања
од резултатите, обемот на испитувањата може дополнително да се измени -
зголеми.
Максимално дозволено отстапување при контролата на рамноста на
носивиот слој, мерено со равњача со должина од 4 м 1., конци или со
крстови, во произволен правец на осовината на патот, може да изнесува
најмногу 10 мм.
Се мери по попречните профили на растојание најмногу од 30м 1. Мерените
места и начинот на мерењето на рамноста го определува Надзорниот орган

Котите на носивиот слој можат на произволно земеното место да

отстапуваат од проектираните за најмногу  10 мм. Котите на поодделно
мерените места, мораат да се определат нивелмански на попречните
профили на максимално растојание до 30 м1.
Надзорниот орган врши прием на изработениот слој според критериумите од
проектот и овие Технички услови. Сите недостатоци на наведените барања за
квалитетот мора Изведувачот да ги отстрани или поправи.

Количината на материјалот вграден во носивиот слој се мери во м 3 според

проектот. За дебелината на вградениот слој по правило се земаат мерките
од проектот, во колку од страна на Надзорниот орган дополнително не е
изменето.

Количините определени со претходниот параграф од овие Технички услови

се плаќаат по договорената единечна цена за м 3 вграден материјал во
долниот носив слој - во збиена состојба.
Во договорената цена пресметани се сите работи во врска со набавката и
транспортот, вградувањето и друго што е потребно за целосно довршување
на работите

10.3 Горни носечки подлоги од битуменизирани зрнести камени

материјали произведени по жешка постапка (БНС и БНХС)

Современите горни носечки подлоги од битуменизирани зрнести камени

материјали, произведени во асфалтна база по жешка постапка, дефинирани
се со стандардот МКС У.Е9.021/86.
Во овие Технички услови горните носечки подлоги се означени како
битуменизирани носечки слоеви со кратенката БНС.
Во случај кога битуменизираните носечки подлоги, според трајната намена
во експлоатацијата на патот, служат и како абечки слој, таквите носечки
подлоги се викаат битуменизирани носечко ‡ абечки слоеви и се со
кратенка БНХС.
Поделбата на БНС е извршена според најголемиот дијаметар на зрното во
камениот материјал, во следните врсти:
-БНХС 16 со зрна од 0 до 16 мм,
-БНС 22 со зрна од 0 до 22 мм,
-БНС 32 со зрна од 0 до 32 мм,
-БНС 45 со зрна од 0 до 45 мм.

Изработката на БНС и БНХС опфаќа набавка на стандардизирана камена

ситнеж и врзивно средство (битумен), производството на асфалтни
мешавини за БНС и БНХС, вградувањето на асфалтни мешавини за БНС и
БНХС, според стандардот МКС У.Е9.021/86 и условите на проектот за
коловозната конструкција.
Производството и вградувањето на асфалтни мешавини за БНС и БНХС се
врши при поволни временски услови, без врнежи и кога температурата на
подлогата и на воздухот (без ветер) изнесува +5 0Ц.
Битуменизираните горни носечки подлоги, во зависност од врстата на
слојот (БНС и БНХС) се применуваат соодветно, од многу тешко до лесно и
многу лесно сообраќајно оптоварување. По правило, тие се вградуваат
изнад долната носечка подлога. Исклучок прави БНХС кој служи и како
покривен ‡ абечки слој, кој по правило, се вградува изнад горна носечка
подлога БНС.
Како основни материјали за производство на асфалтни мешавини за БНС и
БНХС се употребуваат стандардизирани камени агрегати, песок, филер и
врзивно средство ‡ битумен.
Во зависност од групата на сообраќајно оптоварување (многу тешко, тешко,
средно, лесно, многу лесно) се применуваат следните камени агрегати
(дадени во табела 10.3.1).

Врста на камени о Група на сообраќајно оптоварување

агрегати за состав з
на н
камена смеша а многу
многу
к тешко тешко средно лесно лесно
а автопат
Дробен сепариран
агрегат по МКС
В.Б.3, 100 со
Да * Да * Да * Да * Да *
додаток на камено
брашно /филер/. А
Дробен агрегат
сепариран во
најмалку 3 фракции
Не Да Да Да Да
со макс. 45мм и
додаток на филер.
Б
Несепариран
агрегат со макс.
45 мм корегиран
со додаток на песок
и филер.
Несепариран чакал Да Да Да
со додаток
минимум 30% маса В Не Не
камена смеша од
дробен агрегат од
45мм и филер.
Несепариран чакал
или камена дробина
со макс. 45 мм
Не Не Не Да Да
корегиран со
додаток на песок и Г
филер.
* Гранулометрискиот состав е ограничен во потесни граници.

За производство на асфалтни мешавини за БНС и БНХС се применуваат

различни врсти на битумени (БИТ 60; БИТ 90; БИТ 130 и БИТ 200).
Применетата врста на битумен зависи од групата на сообраќајното
оптоварување, (табела 10.3.2).

Табела 10.3.2 Примена на врсти битумен за БНС и БНХС

Врста на Група на сообраќајно оптоварување

битумен
многу многу
тешко средно лесно
тешко лесно
 Да Да Не Не
БИТ 60 Да
Да* Да* Да Да Не
БИТ 90
Не Не Да Да Да
БИТ 130
Не Не Не Да Да
БИТ 200
*Во поволни климатски услови

Врстата на применетиот битумен особено зависи и од дебелината на слојот

како и од климатските услови.

Песокот за производство на асфалтни мешавини по жешка постапка може

да биде: природен и дробен.
Гранулометрискиот состав за природен и дробен песок е со големина на
честички (зрна) од 0,09 мм, до 2,0 мм (табела 10.3.3).

Табела 10.3.3 Гранулометриски состав на песоци

Минува низ сито % (м/м)

Квадратен Природен или дробен песок

отвор на
ситата

(мм) Ситен 0/1 мм Среден 0/2 мм Крупен 0/4 мм

0,09 Мах. 10* Мах. 10* Мах. 10*

0,25 ‡ ‡ ‡

0,71 ‡ ‡ ‡

1,00 Мин. 90 ‡ ‡

2,00 100 Мин. 90 Мин. 65

4,00 100 Мин 90

8,00 100
* За песоци од еруптивно потекло најмногу 5% (м/м)

Останатите особини кои го дефинираат квалитетот на природните и дробе-

ни песоци се дадени во табела 10.3.4.

Табела 10.3.4
Природен Дробен песок
МКС Особина
песок
Стандард
Еруптиве Карбонате
н н

Б.Б8.036 Честички помали од 5 5 10

0,09 мм најмногу во %
(м/м)
 У.Б1.040 Еквивалент на песок 70* 60* 60**
најмалку во %

Б.Б8.038 Содржина на грутки 0,5 0,5 0,5

од глина, најмногу во
% м/м

У.Б1.034 Органски нечистотии 0,5 0,5 0,5

најмногу, во % (м/м)
*
Се испитува, ако не го задоволува условот по МКС Б.Б8.036/82
** Ако учеството на честички помали од 0,09мм е повеќе од 10%, песокот од
карбонатно потекло може да се употреби при услов да еквивалентот на песок е
поголем од 60%.

При производство на дробен песок од карбонатна камена ситнеж, нејзините

зрна мора да го задоволуваат условот од постапката Лос Ангелес за
определени групи на сообраќајно оптоварување.

Камена ситнеж се фракции со камени зрна од 2 до 32 мм. Камените зрна од

32 до 63 мм, представуваат толченик.
Гранулометрискиот состав ги дефинира основните називни фракции на
зрнести материјали (фракциите: 2/4 мм; 4/8 мм; 8/16 мм и 16/32 мм) кои
служат за состав на асфалтни мешавини за БНС и БНХС (табела 10.3.5).

Табела 10.3.5 Основни фракции БНС и БНХС

Квадратен отвор
Основни називни фракции *
на сито со
2/4 мм 4/8 мм 8/16 мм 16/32 мм
должина
на страница во
Минува низ сито % м/м
мм
0,09 Мах. 3 Мах. 1 Мах. 1 Мах. 1
1 Мах. 5 ‡ ‡ ‡
2 Мах. 15 Мах. 5 ‡ ‡
4 Мин. 90 Мах. 15 Мах. 5 ‡
8 100 Мин. 90 Мах. 15 Мах. 5
16 ‡ 100 Мин. 90 Мах. 15
31,5 ‡ ‡ 100 Мин. 90
63 ‡ ‡ ‡ 100

(Покрај основните називни фракции, со МКС У.Е9.021/86 дефинирани се и

меѓуфракциите 8/11; 11/16; 16/22; 22/32; 32/45).
Физичко механичките особини кои камената ситнеж и толченик мора да ги
исполнат за производство на БНС и БНХС, се прикажани во табела 10.3.6

Табела 10.3.6
Барана
МКС Физичко ‡ механички особини
вредност
Јакост на натисок на каменот:
1* ‡ за тешко и многу тешко сообраќајно оптоварување 140 МН/м2
мин.
‡ за останати сообраќајни оптоварувања мин. 120 МН/м2
 Отпорност против дробење по постапка Лос Ангелес:
2* ‡за тешко и многу тешко сообраќајно оптоварување 28% (м/м)
мах.
‡за останати сообраќајни оптоварувања Мах. 30% (м/м)
3* Отпорност против смрзнување по постапка На2СО4 5% (м/м)
загуба Мах.
4* Упивање на вода за фракција 4/8 мм мах. 1,6%
(м/м)
5* Неповолен облик на зрна (Л : д  3 : 1) мах. 20% (м/м)
6* Лепливост со битумен БИТ 130, обвиткана површина
90/80%
на зрната мин.
*Испитување по македонски стандарди.

1* ‡ МКС Б.Б8.012/87 2* ‡ МКС Б.Б8.045/78 3* ‡ МКС

Б.Б8.044/82.
4* ‡ МКС Б.Б8.031/82 5* ‡ МКС Б.Б8.048/84 6* ‡ МКС
У.М8.096/67.

Каменото брашно е смеша на ситни гранули со големина од 0,063 до 0,71

мм. По правило се изработува со мелење на карбонатни карпи.
Филерот е дефиниран со стандардот МКС Б.Б3.045/82. За производство на
БНС за групите: многу тешко, тешко и средно сообраќајно оптоварување,
мора да се примени камено брашно од I класа.

Квалитативните особини на битуменските врсти (БИТ 60, БИТ 90, БИТ 130 и
БИТ 200) кои се применуваат за производство на БНС и БНХС се дефинирани
со стандардот МКС У.М3.010/75.

Гранулометрискиот состав на смешата од камениот агрегат ја дефинира

врстата на БНС. За секоја врста на БНС (табела 10.3.7) се прикажани
граничните криви со кои е дефинирана врстата на БНС.

Табела 10.3.7
Квадратен
Минува низ сито % (м/м)
отвор на
сито

мм БНХС 16 БНС 22 БНС 22Ѕ БНС 32 БНС 32Ѕ БНС 45

0,09 5 ‡ 12 4 ‡ 14 5 ‡ 11 3 ‡ 12 4 ‡ 10 3‡8
0,25 9 ‡ 30 7 ‡ 37 8 ‡ 17 5 ‡ 18 7 ‡ 15 5 ‡ 12
0,71 15 ‡ 40 12 ‡ 53 13 ‡ 27 9 ‡ 27 12 ‡ 23 9 ‡ 19
2,00 26 ‡ 55 21 ‡ 65 20 ‡ 40 17 ‡ 40 20 ‡ 35 17 ‡ 30
4,00 38 ‡ 70 30 ‡ 74 34 ‡ 53 24 ‡ 52 29 ‡ 46 25 ‡ 42
8,00 58 ‡ 88 44 ‡ 85 50 ‡ 70 34 ‡ 68 41 ‡ 62 37 ‡ 56
11,20 74 ‡ 98 54 ‡ 92 61 ‡ 81 42 ‡ 78 50 ‡ 71 44 ‡ 64
16,00 95 ‡ 100 70 ‡ 100 75 ‡ 84 53 ‡ 90 61 ‡ 82 57 ‡ 74
22,40 100 97 ‡ 100 97 ‡ 100 70 ‡100 76 ‡ 94 65 ‡ 84
31,50 ‡ 100 100 97 ‡ 100 97 ‡ 100 78 ‡ 94
45,00 ‡ ‡ ‡ 100 100 98 ‡ 100
 63.00 ‡ ‡ ‡ ‡ ‡ 100

Ознаката БНС 22Ѕ укажува на потесно гранулометриско подрачје од

подрачјето на БНС 22 и.т.н.

Дебелината на слојот за БНС и БНХС е зависна од повеќе чинители: група на

сообраќајно оптоварување, носивоста на тампонскиот слој ‡ постелица,
месни услови, клима и сл.

Дебелината се определува со димензионирање во проектот на коловозната

конструкција.
Најмалата дебелина на слојот, воглавно е зависна од процесот на
производството, вградувањето и самата врста на БНС дефинирана со
гранулометрискиот состав на камениот агрегат.
Технолошките дебелини за одделни врсти на БНС и посебно за БНХС се
прикажани во табела 10.3.8, во зависност од групата на сообраќајно
оптоварување.

Табела 10.3.8 БНС и БНХС ‡ најмали технолошки дебелини и применет

битумен.

Група на Врста на Технолошка /

сообраќајно Врста на битумен проектирана /
оптоварување БНС и /БИТ./ дебелина во набиена
МКС У.Ц4.010 БНХС состојба /см/*

Многу БНС 22 с А 45** 6 до 10

тешко 60 7 до 14
/автопат/ 90*** 9 до 18
БНС 22 с А
45** 6 до 10
БНС 22 с Б
Тешко БНС 32 с А
60 7 до 14
БНС 32 с Б
БНС 45 А
90*** 9 до 18
БНС 45 Б
БНС 22 А
БНС 22 Б 60 6 до 10
БНС 22 В
БНС 32 А
Средно БНС 32 Б 90 6 до 14
БНС 32 В
БНС 45 А
БНС 45 Б 130 9 до 18
БНС 45 В
БНХС 16 А
БНХС 16 Б
БНХС 16 В 90 4.50 до 6.50
БНХС 16 Г
БНХС 22 А
Лесно и многу БНХС 22 Б
лесно БНХС 22 В 130 5.0 до 10
БНХС 22 Г
 БНХС 32 А
БНХС 32 Б
БНХС 32 В 200 6 до 14
БНХС 32 Г


Изградените дебелини можат да одстапуваат /МКС У.Е9.021/.
 БИТ 45 може да се примени за слоеви со д преку 10см.
 БИТ 90 се применува на надморска височина преку 800м 1.
 За БНС 45 не важи МАРЦХАЛЛ ‡ ова метода. Се врши посебно
испитување.
Претходен и доказен состав за производство и вградување на
асфалтна мешавина за БНС и БНХС
Физичко ‡ механичките особини на изградените БНС и БНХС слоеви зависат,
пред се, од квалитетот на основните материјали (камена ситнеж, песок,
филер и битумен), правилно одбраниот гранулометриски состав,
количината на врзивно средство, начин и механоопременост за производ-
ство на асфалтна мешавина и за нејзино вградување, временските услови,
носивоста и чистотата на слојот изнад кој се вградува.
За дефинирање на квалитетот на асфалтната мешавина за одделните врсти
на БНС и БНХС се изработува т.н.р претходен состав на асфалтна мешавина,
(МКС У.Е9.021/86 ‡ точка 7) - претходна рецептура.
Претходниот состав со докажаните физичко‡механички особини го одоб-
рува Надзорниот орган, ако истиот ги задоволува барањата прикажани во
табелата 10.3.9.
Претходниот состав (рецептура) ги содржи и сите атести за основните матери-
јали од кои ќе се произведуваат БНС и БНХС

Табела 10.3.9 Физичко ‡ механички особини (претходен состав)

Група на сообраќајно оптоварување

Физичко Многу Многу Многу

тешко Тешко Средно лесно и лесно и
лесно лесно

механички БНС 22Ѕ БНС 22Ѕ А БНС 22 БНС 22 А БНХС 16 А

А А

особини ‡ БНС 22Ѕ Б БНС 22 БНС 22 Б БНХС 16 Б

Б

‡ ‡ БНС 22 БНС 22 В БНХС 16 В

В

‡ ‡ ‡ БНС 22 Г БНХС 16 Г

БНС 32Ѕ БНС 32Ѕ А БНС 32 БНС 32 А

А А

‡ БНС 32Ѕ Б БНС 32 БНС 32 Б

Б

‡ ‡ БНС 32 БНС 32 В
В

‡ ‡ ‡ БНС 32 Г

Стабилност 8 6 6 3 4
60о [kN]
 Вкочанетост 2.5 2.2 2.2 1,8 1,4
[kN/мм] мин

Содржина 5‡9 4‡9 4‡9 3‡9 1‡4

шуплини %
v/v

Исполнети се се се се се
шуплини % докажув докажува докажув докажува докажува
а а

Изведувачот е должен, претходниот состав да го достави на Надзорниот

орган 15 дена пред асфалтирање .
После одобрување на претходниот состав од страна на Надзорниот орган,
се пристапува кон изработка на пробна делница. Изборот на место за
пробна делница го дефинира Надзорниот орган.
Пробната делница служи за утврдување на технолошкиот процес на
производство на асфалтна мешавина за соодветниот БНС или БНХС (преку
асфалтна база), нејзиниот транспорт до местото на вградување (финишер,
набивни средства, начин на валирање, број на прелази, равност на слојот,
електронско водење на пеглата на финишерот и сл.).
Со записник за производство и вградување на асфалтна мешавина за БНС и
БНХС, а врз основа на лабораториските резултати од извадени проби за БНС
и БНХС од вградениот слој на пробната делница, кои морат да ги задоволат
условите прикажани во табела 10.3.10, завршена е доказната постапка за
производство и вградување на асфалтна мешавина за БНС односно за БНХС.
За секоја промена на составот на докажаната работна рецептура, постапка-
та е иста како и за првото докажување на работниот состав за производ-
ство, транспорт и вградување, односно мора да се прави нова пробна
делница.

Табела 10.3.10
Особини на
Група на сообраќајно оптоварување
БНС Многу Тешко и Лесно и Лесно и
/од готов тешко средно многу лесно многу лесно
слој/ /автопат/ БНХС
Содржина
шуплини % 4‡8 3‡9 2 ‡ 10 2‡6
v/v
Степен на
98 98 97 97
збиеност %

Начин на изработка (производство, транспорт и вградување на

асфалтна мешавина за БНС и БНХС)
Производството на асфалтни мешавини се врши по жешка постапка и
асфалтна база со дисконтинуален производствен (циклусен) процес и
капацитет од мин. 100т/х (за изградба на автопатишта и патишта за тешко
сообраќајно оптоварување).
Асфалтната база мора да биде сигурна во тек на производството со
исправни автоматски уреди за преддозирање, сушење и загревање на
камениот агрегат и предгрејни и грејни цистерни за греење на битуменот,
уреди за прецизно дозирање на жешки фракции со исправна мерна вага,
прецизно дозирање на филер (ладен) и загреан битумен, исправна мешалка
за импакт процесот и сл.
Исправноста на виталните делови за производство во склоп на асфалтна
база за трајна работа, изведувачот мора да ја докаже со атести за
извршениот сервис на базата пред одпочнување на производство на
асфалтни мешавини за БНС и БНХС.
Капацитетот на силоси за произведена асфалтна маса мора да одговара на
производниот капацитет на асфалтната база. Силосот мора да биде снабден
со уреди за греење на складираната асфалтна мешавина.
Капацитетот на цистерна за греење на битуменот, како и на предгрејните
цистерни, мора да биде усогласен со капацитетот на асфалтната база и да
овозможува континуирано производство усогласено са планираната
динамика на градежните работи.
Цистерните мора да поседуваат исправни термометри. Капацитетот на
бункерите за складирање на камените фракции (називни и подфракции)
мора да биде усогласен со производниот капацитет на асфалтната база и
планираната динамика за изградба на БНС односно БНХС.
Бункерите мора да бидат изградени така, да оневозможат мешање на
фракциите со нечистотии од органско и хумусно потекло.
Капацитетот на вертикалниот силос за камено брашно (филер) и
механоопременост, мора да бидат ускладени со производниот капацитет на
асфалтната база и планираната динамика за изградба на БНС и БНХС.

Температурата на битуменот во грејната цистерна и температурата на

асфалтната мешавина при излез од мешалката, во зависност од врстата на
применетиот битумен се прикажани во табелата 10.3.11
Табела 10.3.11 Дозволени температури
Температура на битумен Температура на асфалтна
Врста на
во цистерна мешавина при излез од
битумен за О
C мешалката
коловози О
C

Оптимална Максимална Оптимална Максимална

БИТ 200 130 140 140 Б10 160

БИТ 130 135 150 145 Б 10 165

БИТ 90 140 160 150 Б 10 170

БИТ 60 150 165 160 Б 10 175

БИТ 45 160 175 170 Б 10 180

.
Камионите со својот превозен капацитет, по број на камиони и должина на
транспортот (асфалтна база ‡ место на вградување со истовар во финишер)
временски мора да бидат ускладени со капацитетот за вградување (полни
камиони да не чекаат на истовар во финишер, а од друга страна,
финишерот да не чека на асфалтна мешавина).
На овој начин финишерот работи континуирано, без непожелни напречни и
надолжни неравнини.
Кошот (товарниот простор) на камионот мора да биде со исправна хидраули-
ка за кипање назад, да биде наполно чист и за секоја тура да биде попрскан
со средство кое спречува лепење на асфалтна мешавина со дното и
страниците на камионот, како и да имаат церада за покривање, за заштита
на асфалтната мешавина при транспортот од дожд, прашина и ладење.
Површината на која се вградува БНС мора да биде чиста, сува и Технички
примена (збиеност, рамност и сл.) од страна на Надзорниот орган.
Надзорниот орган дава одобрение за почеток на вградувањето.
Пред вградување (по потреба која ќе ја установи Надзорниот орган) сувата,
чиста и збиена површина, правовремено и рамномерно се прска со биту-
менско средство кое ќе обезбеди потребна меѓуслојна атхезиона врска. По
правило битуменското средство е или: нестабилна битуменска емулзија (0,25
‡ 0,50 кг/м2), поретко разредени битумени. Битуменското средство за
меѓуслојната атхезиона врска, непосредно пред вградување на асфалтната
мешавина за БНС или БНХС, мора да биде наполно сува (испарена) и добро
залепена за површина на подлогата. Забрането е нанесување на асфалтна
мешавина врз недоволно сува битуменска емулзија.
Вградувањето се извршува по машински пат и со финишер чиј капацитет
одговара на капацитетот на асфалтната база.
За булеварите и тешко сообраќајно оптоварување се дозволува употреба на
финишер кој е оспособен со електронско управување на пеглата, а има
најмалку една вибрационо ‡ ударна греда по цела широчина на планумот на
слојот кој се вградува и е со учинок од мин. 85% збиеност при дебелина на
слојот од 15 см.
Рачно вградување, по исклучок и на непристапни места одобрува и дава
упатства Надзорниот орган.
Температурата на асфалтна мешавина при вградувањето, зависно од
употребената врста на битумен, мора да изнесува најмалку:
-БИТ 200 110 ОЦ.
-БИТ 130 115 ОЦ.
-БИТ 90 120 ОЦ.
-БИТ 60 130 ОЦ.
На булеварот (автопатско решение) и сообраќајниците се препорачува
вградување по цела ширина на планумот на БНС. Ако тоа од објективни
причини не е возможно, во тој случај, при двослојни, евентуално трослојни
горни носечки подлоги од БНС, подолжните споеви се смакнати
наизменично за 20 см.
Набивните средства избрани со пробната делница и утврдени по писмен пат
со записникот, мора да бидат присутни при набивањето во исправна
состојба, за да набивањето се извршува равномерно по целата површина на
слојот.
Набивањето се започнува од понискиот раб кон повисокиот, а правецот на
финишерот е секогаш усмерен кон успонот на нивелетата на патот.
Одделните пролази на ваљците треба да се преклопуваат.
Секакво стоење на ваљакот, при вградување на слојот е забрането.
Недостапните места за набивање со ваљци, мора да бидат набиени со други
набивни средства, а по одобрение на Надзорниот орган.

Контролата на квалитетот се состои од:

1Претходно проверување на квалитетот
2Тековни асфалтни испитувања
3Контролни асфалтни испитувања

1Претходно проверување на квалитетот

Претходното проверување на квалитетот го врши Изведувачот. Ова
испитување опфаќа:
-Испитување на основните материјали за изработка на претходен состав на
БНС и тоа:
За битумен:
-Точка на размекнување по ПК,
-Пенетрација на 25оС,
-Релативна волуменска маса на 25оС.
За филер:
-Гранулометриски состав,
-Шуплини по Ригден,
-Релативна волуменска маса на 25оС.
За камен агрегат:
-Гранулометриски состав по фракции,
-Впивање на вода на фракцијата 4/8 мм,
-Абење по “Лос Ангелес” за максимална градација,
-Гранулометриски состав на камена мешавина,
-Процент и врста на битумен, процент на одделни камени фракции и
физичко механички особини на асфалтната мешавина.

2Тековни асфалтни испитувања

Тековните асфалтни испитувања ги врши Изведувачот и истите опфаќаат :
2.1 Тековни испитувања на основните материјали.
2.2 Тековни испитувања на произведена асфалтна мешавина.
2.3 Тековни испитувања при вградување и од вграден слој БНС.

2.1 Тековни испитувања на основните материјали

Во тек на производството се земаат узорци од основните материјали и се
испитува:
2.1.1 Камено брашно еден примерок на 100 т - гранулометрија.
2.1.2 Камена ситнеж по фракции на секои 500 т на испорачена фракција
гранулометрија.
2.1.3 Битумен на секои 50 т испорачан битумен ПК, пенетрација и индекс
на пенетрација на 25оС.

2.2 Тековни испитувања на произведена асфалтна мешавина.

Тековните испитувања на произведената асфалтна мешавина опфаќаат
лабораториски испитувања на составот и физичко-механичките особини,
како и тековна контрола на температурата на произведената асфалтна
мешавина.
Со испитување на составот на произведената асфалтна мешавина се
определуваат:
2.2.1 Количина на битумен.
2.2.2 Гранулометриски состав.
Со испитувања на физичко-механичките особини се определуваат:
-Стабилност по Марцхалл на секои 4000м2.
-Течење по Марцхалл на секои 4000м2.
-Вкоченост по Марцхалл.
-Волуменска маса на епрувета по Марцхалл.
-Природна волуменска маса на асфалтна мешавина.
-Учество на шуплини во епрувета по Марцхалл.
Примероците на асфалтната мешавина се земаат од асфалтна база или од
местото на вградување.
Составот на асфалтната маса и физичко-механичките особини се
проверуваат најмалку еднаш дневно во тек на производство а највише на
секои 4000м2 изградена површина.

2.3 Тековни испитувања при вградување и од вграден слој БНС.

Во тек на вградување се вршат следните испитувања:
-Температура на асфалтната мешавина на секој камион.
-Равност на изградена површина на БНС.
-Дебелина на вграден слој на секои 2000м2.
-Широчина на вградена лента на секои 100м1.
-Нивелета на вградениот слој и положбата на осовината.
-Степен на збиеност на секои 4000м2 изграден слој со земање на - кернови
од готовиот слој.
-Количина на равномерно испрскана подлога со битуменска емулзија пред
асфалтирање најмалку еднаш дневно.

3Контролни асфалтни испитувања

Контролните асфалтни испитувања ги врши Инвеститорот а
опфаќаат:

3.1 Контролни испитувања на основните материјали и тоа:

-Филер на секои 400 т и испорачан филер.
-Камена ситнеж и песок на секои 1500м3 испорачани фракци.
-Битумен на скеои 500 т испорачан битумен.
3.2 Контролни испитувања на произведена асфалтна мешавина
Се вршат истите испитувања како за тековни испитувања на произведена
асфалтна мешавина, дадено во овие Технички услови, само со намален
обим. Обемот на испитувањата го одредува Надзорниот орган.
 3.3 Контролни испитувања при вградување и од вграден слој
Се вршат истите испитувања како за тековни испитувања при вградување и
од вграден слој БНС, дадено во овие Технички услови, само со намален
обим. Обемот на испитувањата го одредува Надзорниот орган, односно
според одредбите МКС У.Е9.021/86.

Мерењето се врши на примен асфалтен слој со дефинирање дебелина, а се

изразува во м2.

Дозволените одстапувања на гранулометрискиот состав на камена

мешавина се прикажани во табела на МКС У.Е9.021.
-Количината на врзивно средство може да одстапува 0,3%м/м во однос на
работна рецептура.
-Равноста на готовиот слој мерена со летва со должина од 4,00м1 во сите
насоки смее да одстапув најмногу и тоа:
-при вградување во еден слој мах. 8,0 мм.
-при вградувње во два слоја мах.10,0 мм (за долен слој).
-Нивелета: дозволени одстапувања се најмногу +10 мм односно -15 мм.
-Напречен наклон: дозволено одстапување изнесува 0,4% од проектира-
ниот напречен наклон.
- Дебелина на слој: дозволени одстапувања се дефинирани во точка
10.4 од МКС У.Е9.021

Плаќањето на вградениот слој се врши по договорени единечни цени за

дефинирана дебелина на слојот, а за утврдена количина м 2.

10.4 Асфалтбетонски завршен (абечки) слој – А.Б.

Асфалтните бетони изработени по жешка постапка се применуваат како

завршни - абечки слоеви на коловозни конструкции. Производството и
вградувањето се дефинирани со МКС У.Е4.014/90.
Изградбата на асфалтни бетони опфаќа: набавка на стандардизирана
камена ситнеж, врзивно средство (битумен), производство, транспорт и
вградување на асфалтбетонската мешавина во завршниот слој на
коловозната конструкција.
Изградба на асфалтни бетони се врши при поволни временски услови, без
врнежи и ветер и при температура на воздухот и на подлогата над 5 0С.
Во зависност од применетата врста на камена ситнеж и врстата на
врзивното средство (битуменот), асфалтните бетони се применуваат како
завршни абечки слоеви на коловозни конструкции за сите групи на
сообраќајно оптоварување, од многу тешко, преку тешко и средно, до лесно
и многу лесно оптоварување.
Називот на асфалтниот бетон се означува со кратенката АБ.
Асфалтните бетони изработени по жешка постапка се применуваат како
завршни - абечки слоеви на коловозни конструкции. Производството и
вградувањето се дефинирани со МКС У.Е4.014/90.
Изградбата на асфалтни бетони опфаќа: набавка на стандардизирана
камена ситнеж, врзивно средство (битумен), производство, транспорт и
вградување на асфалтбетонската мешавина во завршниот слој на
коловозната конструкција.
Изградба на асфалтни бетони се врши при поволни временски услови, без
врнежи и ветер и при температура на воздухот и на подлогата над 5 0Ц.
Во зависност од применетата врста на камена ситнеж и врстата на
врзивното средство (битуменот), асфалтните бетони се применуваат како
завршни абечки слоеви на коловозни конструкции за сите групи на
сообраќајно оптоварување, од многу тешко, преку тешко и средно, до лесно
и многу лесно оптоварување.
Називот на асфалтниот бетон се означува со кратенката АБ.

Основни материјали се:

 Камена ситнеж
Во зависност од групата на сообраќајно оптоварување, како камена ситнеж
се применуваат следните врсти:
-Камена ситнеж добиена со дробење од карпи.
-Камена ситнеж добиена со предробување на природен чакал.

Примена на камената ситнеж е дефинирана во табела 10.4.1.

Табела 10.4.1

Група на сообраќајно оптоварување

Врста на камена ситнеж

Многу Многу
Тешко Средно Лесно
тешко лесно

Дробена камена ситнеж да да да да да

Природно сепарирана
не не не не да
камена ситнеж

Врстата на камена ситнеж по правило се дефинира со проектот на коло во-

зната конструкција. Во зависност од гранулометрискиот состав на камена-
та смеша (камена ситнеж и камено брашно) и според најголемото зрно во
смешата, асфалтните бетони се класифицирани во вкупно 7 врсти и тоа:
АБ4; АБ8; АБ11; АБ11ѕ; АБ16; АБ16ѕ и АБ22ѕ.

 Врзивно средство
Врстата на врзивното средство (врста на битумен) зависи од врстата на АБ и
од групата на сообраќајното оптоварување.
Податоците за примена на врсти на битумен се прикажани во табелата
10.4.2.
Табела 10.4.2
Врста на
Врста на битумен за коловози
асфалтбетон

АБ БИТ 200 БИТ 130 БИТ 90 БИТ 60

АБ 4 да да да да
АБ 8 да да да да
АБ 11 не да да да
АБ 11ѕ не да да да
 АБ 16 не да да да
АБ 16ѕ не да да да
АБ 22ѕ не да да не

За подобрување на реолошките особини на битуменот како врзивно

средство за асфалтни бетони, по потреба, се додаваат под посебни услови)
различни додатоци (природен асфалт, полимери, еластомери/ако се врши
додавање, мора да се пропишат посебни Технички услови за производство и
вградување на АБ/).
По правило врстата на битуменот е дефинирана со димензионирање на
коловозна конструкција и е составен дел на проектот.

 Камено брашно (филер)

За изградба на асфалтни бетони како завршни абечки слоеви, кои се
наменети за многу тешко, тешко и средно сообраќајно оптоварување,
филерот мора да биде од I класа и да е произведен со мелење од
карбонатни карпи

Квалитетот на основните материјали: камената ситнеж, песокот, филерот и

битуменот се дефинирани по стандарди МКС, приложени во точките и
табелите на овие услови.

Каменото брашно е смеша на камени честички со големина од 0,063 мм до

0,71 мм.

Квадратни Минува низ сито % м/м

отвори на сита со
страница

(мм) I класа II класа

0,063 60 до 80 50 до 85

0,009 80 до 95 65 до 95

0,250 95 до 100 95 до 100

0,71 100 100

Каменото брашно кое се применува за изградба на асфалтни бетони, мора

да биде произведено од варовничко карбонатни карпи. За асфалтните
бетони вградени како абечки слој за многу тешко, тешко и средно
сообраќајно оптоварување, се применува, без исклучок, камено брашно од I
класа. Гранулометрискиот состав за филери од I и II класа е прикажан во
табелата 10.4.2.

Табела 10.4.2 Гранулометриски состав филери од I и II класа

Останатите барани особини на филер се прикажани во табелата 10.4.3.

Табела 10.4.3
Особини Барана вредност

Шуплини по Ригден 30 ‡ 40 % в / в

Индекс на стврднување на 1,8 ‡ 2,4

битумен

Индекс на пластичност најмногу 4 % м/м

Повратниот /циклонски/ филер добиен со отпрашување на камена ситнеж и
ексхаустиран филер добиен при производство на асфалтна мешавина,
можат да се употребат ако се добиени од карбонатна камена ситнеж и ако
со испитување е докажан квалитет по МКС Б.Б3.045 и табелите 10.4.2 и
10.4.3 на овие услови.
Повратен филер, добиен на асфалтна база од силикатна камена ситнеж, не
смее да се употреби за производство на асфалтни бетони.

Песокот мора да биде природен или дробен песок со големини на зрната до

4 мм и гранулометриски состав по табела 10.4.4.

Табела 10.4.4 Гранулометриски состав на песок

Квадратен
Природен и дробен песок
отвор на сито
Стандард
со должина
на страна на Ситен Среден Крупен по кој се врши
отворот 0 / 1 мм 0 / 2 мм 0 / 4 мм просејување

/мм/ Минува низ сито % м/м

0,09 0 до 10 0 до 10 0 до 10 МКС Б.Б8.036

0,25 30 до 45 15 до 35 12 до 25

0,71 75 до 100 40 до 85 33 до 70 МКС Б.Б8.029

2 100 90 до 100 65 до
100

4 ‡ 100 90 до МКС Б.Б8.029

100

8 ‡ ‡ 100

Треба да се испита и модулот на зрнатост Мз.

Останатите барани особини за природен и дробен песок ги прикажува
табелата 10.4.5.
Табела 10.4.5
Стандард по кој
О с о б и н а ПЕСОК 
се врши
и
испитување
услов
Природен Дробен МКС

Учество на честички помали 5 10 МКС Б.Б8.036

од 0,09мм најмногу во %
м/м
Еквивалент на песок, 70 60 МКС У.Б1.040
најмалку во %
Учество на грутки од глина, 0,5 0,5 МКС Б.Б8.038
најмногу во %м/м
Учество на органски 0,3 0,3 МКС У.Б1.024
честички,
најмногу, во %м/м
 Камените зрна од кои се добива дробен песок мора да поседуваат отпорност на
дробење /Лос Ангелес/ која се бара и за камената ситнеж за групата на сообраќајно
оптоварување.

Во зависност од групата на сообраќајно оптоварување (многу тешко, тешко,

средно, лесно и многу лесно), примената на природен и дробен песок во
гранулометрискиот состав на асфалт бетони е прикажано во табела 10.4.6.

Табела 10.4.6
Група на сообраќајно ПЕСОК
оптоварување Природен Дробен
мм мм
Автопат и многу тешко ‡ 0/1 ; 0/2
Тешко ‡ 0/1 ; 0/2
Средно  0/1 ; 0/2 0/1 ; 0/2 ; 0/4
Лесно  0/1 ; 0/2 ; 0/4 0/1 ; 0/2 ; 0/4
Многу лесно  0/1 ; 0/2 ; 0/4 0/1 ; 0/2 ; 0/4
Велосипедски патеки, 0/1 ; 0/2 ; 0/4 0/1 ; 0/2 ; 0/4
пешачки патеки, парки-
ралишта (за
пат.автомоб.)
Односот на одделните учества на природен и дробен песок се
докажува со рецептура за претходен состав за асфалтната мешавина.

За производство на асфалтни бетони се применува дробена и природна

камена ситнеж. Природната камена ситнеж се применува само за многу
лесно сообраќајно оптоварување. Дробената камена ситнеж се применува
за сите групи на сообраќајно оптоварување.
Условите кои треба да ги исполни се следните:
Физичко - механички особини - прикажани во табела 10.4.7 за природната и
10.4.10 за дробената камена ситнеж;
Физичко - механички особини на каменот од кој е произведена, прикажани
во табела 10.4.8.
Гранулометриски состав на називните фракции е даден во табелата
10.4.9
Табела 10.4.7
Стандард по кој
Особина Услов за квалитет се врши
испитување МКС
Обвитканост на зрната со
битумен БИТ 130, најмалку во 100/90 МКС У.М8.096
% мм
Постојаност на мраз (НаСО4 -
5 циклуси), најмногу, во % 12 МКС Б.Б8.004
мм
Впивање на вода фракции
1,6 МКС Б.Б8.031
4/8, најмногу, во % мм
Отпорност против дробење
(Лос Ангелес), најмногу, во % 30 МКС Б.Б8.045
мм
 Органски честички,
0,3 МКС У.Б1.024
најмногу, во % мм
Минеролошко-петрографски
Се испитува МКС Б.Б8.034
состав

Дробена камена ситнеж се произведува со дробење на материјал од карпи,

карпести дробини, или од крупен чакал (под посебни услови за квалитет).
Каменот од кој се произведува дробената камена ситнеж, мора да ги исполну-
ва барањата од табела 10.4.8, а кои зависат од сообраќајното оптоварување.
Табела 10.4.8
Особина Услов на квалитет за група на Стандард по кој
сообраќајно оптоварување се врши
испитување
Автопат, Средно Мн.лесно МКС
Мн.тешко и
и Тешко Лесно
Јакост на 160 140 120 МКС Б.Б8.012
притисок во сува
состојба, најмалку
во МПа
Впивање на вода, 0,75 0,75 1,00 МКС Б.Б8.010
најмногу во %
мм
Абење со 12 18 35 МКС Б.Б8.015
брусење, најмногу
цм3/50цм3
Постојаност на 5 5 5 МКС Б.Б8.002
мраз, најмногу во
% мм

Асфалтбетонските машавини се произведуваат со следните називни

фракции на дробена камена ситнеж: 2/4; 4/8; 8/11; 8/16; 11/16 и 16/22 мм,
прикажани во табела 10.4.9.
При изградаба на автопатишта и патишта за многу тежок и тежок сообра-
ќај, мора да се употребуваат основните фракции на дробена камена ситнеж
4/8 мм и меѓуфракциите од дробена камена ситнеж 2/4, 8/11, 11/16 и 16/22
мм /по стандардот МКС Б.Б3.100/.
Табела 10.4.9 Називни фракции
Сито со Називна фракција за сепарирана природна и Стандард по
квадра дробена камена ситнеж кој се врши
тни
отвори 2/4 4/8 8/11 8/16 11/16 16/22 испитување
мм Минува низ сито % м/м МКС
0,09 маџ. 3 маџ. 1 маџ. 1 маџ. 1 маџ. 1 маџ. 1 МКС.Б.Б8.036
1 маџ. 5 - - - - -
2 маџ. 15 маџ. 5 - - - -
4 мин. 90 маџ. маџ. 5 маџ. 5 - -
15
8 100 мин.90 маџ.15 маџ.15 маџ. 5 - МКС.Б.Б8.029
 11,2 - 100 мин. мин. маџ. маџ. 5
90 90 15
16 - - 100 100 мин. маџ.15
90
22,4 - - - 100 мин.
90
31,5 - - - - - 100

Физичко-механичките особини кои мора да ги исполнува камената ситнеж,

зависат од групата на сообраќајно оптоварување. Прикажани се во
табелата 10.4.10, а се усогласени со стандардите МКС Б.Б8.045 и МКС
Б.Б8.120.
Табела 10.4.10 Физичко механички особини

Фракција на дробена камена ситнеж

Еруптивна Карбонатна
Група на
сообраќајно Отпорност Вредност Отпорност Вредност на
оптоварување против на против полираност
дробење полираност дробење
најмногу, во најмногу, во најмалку,
% мм најмалку, % мм во ВП %
во ВП %

Автопат и 16 48 ‡ ‡

многу тешко

Тешко 18 48 ‡ ‡

Средно 22 48 25 30

Лесно 22 45 28 30

Многу лесно 22 ‡ 30 ‡

 Испитување се врши по МКС Б.Б8.045

Испитување се врши по МКС Б.Б8.120 и за базалтна дробена камена ситнеж
мора да изнесува најмалку ВП = 45 %, (а не 48%)

Останатите физичко-механички особини на дробена камена ситнеж, квали-

тативниот услов и стандардите по кои се врши испитувањето се:
Особини: Услов Стандард

-обвитканост со битумен% 100/90 МКС У.М8.096

-постојаност на мраз, мин.% м/м
- за еруптивни 3 МКС Б.Б8.044
- за карбонатни 5 МКС Б.Б8.044
-упивање на вода, мах.% м/м 1,6 МКС Б.Б8.031
-учество на зрна со
неповолен облик, мах.% м/м 20 МКС Б.Б8.048
-учество на трошни зрна, мах.% м/м 3 МКС Б.Б8.037
-учество на грутки глина во одделни
фракции, мах.% м/м 0,25 МКС Б.Б8.038
-минералошко-петрографски состав МКС Б.Б8.004

Според МКС У.Е4.014/90 гранулометрискиот состав за асфалтбетонски

врсти: АБ4; АБ8; АБ11; АБ11ѕ; АБ16; АБ16ѕ и АБ22ѕ, мора да е помеѓу
граничните линии на просејување, прикажани во табелите 10.4.11.
Табела 10.4.11
Големина на Врста на асфалтен бетон
квадратниот

отвор на сито АБ4 АБ8 АБ11 АБ11ѕ АБ16 АБ16ѕ АБ22ѕ

(мм) Минува низ сито % м/м

0,09 8‡18 4‡12 3‡12 3‡11 3‡12 3‡10 2‡8

0,25 17‡33 11‡27 8‡28 8‡18 8‡25 8‡17 7‡14

0,71 30‡51 20‡41 16‡38 16‡30 15‡36 15‡28 11‡23

2 55‡75 38‡56 31‡54 31‡48 27‡49 27‡43 23‡36

4 100 56‡74 49‡69 49‡65 40‡62 40‡56 30‡47

8 ‡ 96‡10 75‡90 75‡87 60‡80 60‡75 46‡54

0

11,2 ‡ 100 97‡10 97‡10 74‡90 74‡86 57‡75

0 0

16 ‡ ‡ 100 100 97‡10 97‡10 72‡87

0 0

22,4 ‡ ‡ ‡ ‡ 100 100 97‡10

0

31,5 ‡ ‡ ‡ ‡ ‡ ‡ 100

Техничка
дебелина на АБ 4 АБ 8 АБ 11 АБ АБ
АБ 16
слој (мм) 16ѕ 22ѕ
Најмала (мм) 20 30 35 40 50 60 70
Најголема 30 40 50 60 60 75 85
(мм)

Условите за квалитет на битумени се дефинирани со стандардот МКС

У.М3.010/75. Начинот за испитување на одделните особини на битумен се
определени со стандарди од групата Б.Х8, почнувајки од МКС Б.Х8.605
завршувајки со МКС Б.Х8.621, приложени се во точката 10.4.11 на овие
услови.
За врсти на битумени со кои се произведува асфалтно бетонска мешавина,
во табелата 10.4.12 се прикажани бараните вредности за квалитети.

Табела 10.4.12 Квалитет на битумен

Врста на битумен

Особини на битумен Мерна БИТ БИТ БИТ БИТ

единиц 200 130 90 60
а

Барана вредност

Пенетрација мм/10 160- 120- 80- 50-70

210 150 100

Точка на омекнување во ПК 0
Ц 37-43 41-46 45-51 49-55

Индекси на пенетрација, ‡ -1 -1 -1 -1
мин.

Растегливост на 250Ц, мин. цм 100 100 100 100

Точка на слом /ФРААСС/, 0

Ц -15 -13 -11 -8
мах.

Намалување после греење

од 5 часа на температура
од 1630Ц:

Пенетрација мах. % 40 40 40 40

Точка на слом 0
Ц -12 -10 -8 -6

Изведувачот мора на време да обезбеди доказ за битуменот кој ќе

биде користен за асфалтниот бетон, според стандардот МКС У.М3.010/75.

Меѓуслојна лепливост
Применетите средства за остварување на адхезиона врска помеѓу
асфалтбетонскиот абечки слој (АБ) и горната носечка подлога од БНС мора
да обезбедат сигурна, хомогена, равномерна и трајна залепеност.
Меѓуслојната залепеност зависи од применетото битуменско врзивно
средство, количината и неговата равномерна распореденост врз
подложниот слој. Вообичаена е примената на следните битуменски врзивни
средства:
-Битуменски емулзии: За асфалтни слоеви изработени од карбонатна
камена ситнеж се применува битуменска емулзија според /МКС У.М3.022/.
За асфалтни слоеви изработени од силикатна камена ситнеж се применува
битуменска емулзија според /МКС У.М3.024/.
Потреба да се изврши равномерно и количински доволно машинско
прскање на подлогата определува Надзорниот орган.
Вообичаено е прскањето да се врши со полустабилна битуменска емулзија
со содржина на битумен најмалку 55% м/м или со разреден битумен, а тоа
се определува со работа на пробна делница .

Начин на изградба
Изведувачот мора правовремено, пред отпочнување на производство и
вградување на асфалтбетонската мешавина, да му достави на Надзорниот
орган докази за квалитетот на сите основни материјали и податоци за
испорачувачот
Доказните атести за камено брашно, песок и камена ситнеж не смеат да се
постари од една година, а за битуменот не смеат да бидат пстари од три
месеци.

Како подлога на која ќе се вгради асфалтбетонскиот слој, по правило е БНС.

Изведувачот може да отпочне со вградување на АБ после приемот на
подлогата од страна на Надзорниот орган и по негово писмено одобрување
за отпочнување со работи за вградување на АБ
По одобрувањето од Надзорниот орган, изведувачот е должен, до
отпочнување со асфалтирање на АБ, подлогата да ја одржува во состојба,
во каква таа била во време на приемот од страна на Надзорниот орган.
Евентуални оштетувања на подлогата, изведувачот мора да ги санира и за
тоа да достави писмен доказ со атести од извршени испитувања на
санацијата.

Изведувачот е должен да на време, пред почнување со производство на

асфалтна мешавина, а во согласност со динамичкиот план за асфалтни
работи, ги припреми просториите за оформување на асфалтна база,
депониите за складирање на камена ситнеж и песок.
Капацитетот на депониите мора да биде усогласен со производниот
капацитет на спрегот асфалтна база - транспорт - вградување.
Депонијата за складирање на камена ситнеж и песок мора да обезбеди
чистота и меѓусебно немешање на одделни фракции.
Капацитетот и опременоста на силосот за филер мора да бидат во склад со
потребите на асфалтната база. Бројот, распоредот и капацитетот на
преддозирните бункери и нивната опременост да бидат во склад со
производниот капацитет на асфалтната база.
Цистерните (предгрејни и грејни) да се снабдени со термометри и
индиректно греење на битуменот.
Асфалтната база за производство на асфалтни мешавини при изградба на
автопатишта, магистрални и регионални патишта, мора да е со
автоматизирано производство за тежинско дозирање и со капацитет од
најмалку 100 t/h.
Силосот за складирање на произведена асфалтна мешавина во кои се
складира истата и чека на транспорт да се опреми со индиректно греење и
соодветен капацитет.

Изведувачот е должен да изврши детален сервис на сите витални делови

на асфалтната фабрика и на време му достави на Надзорниот орган атести
за извршениот сервис, најмалку 15 дена пред отпочнување со асфалтни
работи.
Изведувачот е должен да изработи проект за распоред на виталните
делови на фабриката за асфалт.

Од врстата на битуменот зависи дозволената температура на која смее да

биде истиот загреан:
-За БИТ 200 1400С.
-За БИТ 130 1500С.
-За БИТ 90 1600С.
- За БИТ 60 1650С

Производството на асфалтбетонска мешавина се врши во асфалтна

база Асфалтната база мора да дозира точно, а процесот за секој работен
циклус да е афтоматизиран, а асфалтната мешавина да биде
хомогенизирана.

Температурата на произведената асфалт бетонска мешавина зависи од

врстата на битуменот и изнесува:
-За БИТ 200 130 до 1500С.
-За БИТ 130 135 до 1550С.
-За БИТ 90 140 до 1600С.
-За БИТ 60 150 до 1700С.
Највисоката температура смее да биде за +10 0С повисока од наведените
температури.

Со транспортирање на асфалтбетонската мешавина изведувачот може да

започне по извршените припреми на местото за вградување, и тоа:
-Подлога припремена према овие Технички услови
-Финишерот поставен и спремен за работа со комплетно поставени водилки
за електронско управување на пеглата.
-Транспортот се извршува со камиони кипери со чист товарен кош (кој при
секоја нова тура мора да се попрска со средство против лепење на
мешавината со дното и страниците на кошот) снабден со церади за
заштита на асфалтната мешавина од прашина, ветер и ладење.
-Бројот на потребни камиони мора да биде во склад со капацитетот на
спрегот за вградување (финишер и набивни средства).

Површината на подлогата на која ќе биде вграден асфалтбетонски слој,

мора на време да биде припремена за вградување: сува, чиста и
правовремено испрскана со анјонска нестабилна емулзија, или разреден
битумен - РБ, односно со погодно средство за адхезивно меѓуслојно трајно
поврзување
Површината на која непосредно наидува пеглата на финишерот, мора да
биде сува (водата од нестабилната анјонска емулзија да биде испарена).
Количината на потребната нестабилна анјонска емулзија, ориентационо,
изнесува 0,3 до 0,5 кг/м2. Потребната количина се определува со пробна
делница.
Вградувањето се врши по машински пат и со финишер кој има најмалку
една вибрационо - набивна греда, со учинок од најмалку 85% збиеност на
слој со дебелина од 6,0 цм.
Рачно вградување по правило е забрането. Надзорниот орган, по исклучок,
на непристапно место, може да одобри рачно вградување. Набивањето во
таков случај ќе се врши со соодветни набивни средства.
Температурата на асфалтбетонската мешавина во финишерот, во
процесот на вградување, зависи од врстата на применетиот битумен
и изнесува:
Препорачана Минимална
Врста на битумен
 температура 0
C температура 0
C

БИТ 200 130  10 110

БИТ 130 135  10 115

БИТ 90 140  10 120

БИТ 160 150  10 130

*Минималната температура во вграден слој за валирање.

При вградување на асфалтна мешавина, финишерот е насочен во правец на

успонот на нивелетата на патот.
Ако условите тоа го дозволуваат, асфалтирањето требе да се врши по цела
ширина на планумот на подлогата, а ако при тоа се употребуваат два
смакнати финишера, подолжниот слој не смее да биде уочлив.
По правило, асфалт бетонскиот слој се вградува еднослојно и по цела
ширина на коловозникот при дволентен коловоз.
При вградување во два слоја, подолжните споеви се меѓусебно размакнати
за најмалку 20 цм, а попречните (работни) прекини за најмалку 50 см.
Секој прекин на работа треба да се изврши по цела широчина на планумот.
Попречниот спој, кој при тоа се јавува треба да е нормален на оската на
патот и отсечен вертикално. При продолжување на вградувањето,
работниот спој мора да биде равномерно премачкан со битуменска
емулзија или со намаз од разреден битумен, а околината на работниот
спој загреана со индиректно загревање. Грејните пламеници за загревања
на пеглата на финишерот (со пропан - бутан гас) мора да бидат исправни, а
пеглата загреана на температура на асфалтбетонската мешавина.
Ваљците за набивање на слојот мора да обезбедуват постапно згуснување
(набивање) на слојот до бараниот степен на збиеност по цела проектирана
широчина на коловозникот. Валирањето, секогаш, започнува од пониската
кон повисоката ивица на коловозникот.
Непристапните места за ваљците мора да бидат збиени по машински пат,
со соодветни набивни средства, до бараниот степен на збиеност.
Вградување на нов слој, или пуштање на сообраќај по изградениот
асфалтбетонски слој, може да отпочне кога температурата по цела
дебелина на слојот изнесува околу 200С.

За постигнување на барани квалитети на асфалтбетонски слој, изведувачот

мора да обезбеди во кругот на асфалтната база опремена лабораторија и
стручно оспособен персонал за асфалтни испитувачки работи.

Изведувачот е должен најмалку 15 дена пред планираното отпочнување на

асфалтни работи за изградба на асфалтбетонски слој, да му достави на
Надзорниот орган претходен состав на асфалтна мешавина за асфалт
бетонскиот слој, изработена во лабораториски услови.
Со претходната рецептура до Надзорниот орган се доставуваат и атести за
сите основни материјали со кои е приготвен претходниот состав (за камена
ситнеж по фракции, песок, филер, битумен, како и особини на каменот од
кој е произведена камената ситнеж и дробениот песок), согласно овие
Технички услови.
Содржина на претходна рецептура:
-Учество на одделни фракции на камена ситнеж, изразено во проценти од
вкупната маса %.
-Врсти и учество на битумен изразено во проценти од камената ситнеж %.
-Врста и количини на додатоци во битуменот.
-Барани особини за асфалтна мешавина.
Претходната рецептура мора да докаже, дека со предвидените основни
материјали е возможно да се постигнат бараните особини за
асфалтбетонската мешавина.
Претходната рецептура за предвидената врста на асфалтен бетон мора да
содржи :
-Гранулометриски состав
-Врста на битумен, филерот е „ класа.
За усвоениот гранулометриски состав на камената смеша (камена ситнеж и
филер), количината на битумен мора да се определи со најмалку пет
различни количини на додаван битумен со постепено зголемување (0,3 до
0,4% м/м).
Средната од петте постапно додадени количини да биде најблиску до
предложениот состав на претходната рецептура (метод Марцхалл). За сите
пет различни учества мора да се испитани и приложат: физичко
-механичките особини на асфалтната мешавина.
Врз основа на позитивни гранулометриски и физичко-механички особини на
асфалтната мешавина и позитивни резултати за сите основни материјали,
Надзорниот орган одлучува и дава писмена согласност за понатамошни
испитувачки работи.

Бараните вредности на одделни особини на асфалтна мешавина по

претходна рецептура добиени во лабораториски услови за различни групи
на сообраќајно оптоварување се прикажани во табелата 10.4.13.

Табела 10.4.13 Физичко механички особини на асфалт бетони за

мостри од лабораторија

Група на сообраќајно оптоварување

ОСОБИНА Автопат, многу Средно Лесно Многу

тешко, тешко лесно

АБ11с АБ16 АБ22 АБ8 АБ11 АБ16 АБ8, АБ4, АБ8

АБ11с АБ11 АБ11

Стабилност
мин.kN 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 5,5

Однос на
ста-
билност- 2,2 2,2 2,2 2,0 2,0 2,0 2,0 1,4
течење на
600C,
мин kN
Учество 4,5 4,5 4,0 4,5 4,0 3,5 3,0 1,5
на вкупни до до до до до до до до
шуплини, 5,5 5,5 5,0 5,5 5,0 4,5 4,0 2,5
во %(v/v)
Исполнети 66 66 66 70 70 70 74 80
шуплини до до до до до до до до
со 78 78 78 83 83 83 85 90
битумен,
во %(v/v)
 Шуплини
во Се определуваат
камениот
материјал,
во %(v/v)
Упивање на
вода во Се определуваат
вакуум, во
%(v/v)
Се определува.

Работниот состав на асфалтбетонската мешавина- работната рецептура

служи за доказ дека со асфалтната база е можно да се произведе асфалтна
мешавина со проектираниот состав според претходната рецептура
опишана во овие Технички услови.
Важен предуслов за доказната постапка е проверка на складираните, во
кругот на базата, основни материјали. Лабораторијата на изведувачот
доставува резултати на Надзорниот орган од извршени испитувања на
истите. Работниот состав се изработува по жешка постапка со асфалтна
база. Така произведената асфалтна мешавина детално се испитува во
лабораторија.

Работниот состав  работната рецептура е докажан кога резултатите од

три последователно земени примероци од така произведена мешавина ги
даваат следните резултати:
-Гранулометрискиот состав од сите три примероци лежи во границите од
табелата 10.4.11 од овие Технички услови. Дозволените одстапувања се
прикажани во табелата 10.4.14.
-Содржината на битумен за секој од трите примероци е во граници на
дозволено одстапување од 0,5% м/м од вредноста утврдена во
претходната рецептура, а средната вредност е во дозволените граници
според табелата 10.4.15 од овие Технички услови.
Табела 10.4.14 Дозволени отстапувања (гранулометриски состав)
Дозволено отстапување на гранулометрискиот состав
Големина
на камена смеша на одделни мостри од претходната
на отвор на
рецептура,  %м/м
квадратно
сито
Асфалтбетон со ознака Ѕ Останати асфалтбетони

(мм) АБ11Ѕ АБ16Ѕ АБ22Ѕ АБ4 АБ8 АБ11 АБ16

0,09  1,5  1,5  1,5  2,0  2,0  2,0  2,0

0,25  2,0  2,0  2,0  3,0  3,0  3,0  3,0

0,71  3,0  3,0  3,0  4,0  4,0  4,0  4,0

2  4,0  4,0  4,0  4,0  5,0  5,0  5,0

4  4,0  4,0  4,0 -  5,0  5,0  5,0

 8  4,0  5,0  5,0 - -  5,0  5,0

11,2 -  5,0  5,0 - - -  6,0

16 - -  5,0 - - - -

22,4 - - - - - - -

Табела 10.4.15 Дозволени отстапувања (битумен, шуплини)

Дозволено отстапување на добиена средна
вредност за гранулометриски состав, за учество на
битумен и шуплини во камена смеша - од учеството
во претходна рецептура
ОСОБИНА Број на земени и испитани мостри
1-3 4-9 10 - 19 > 20
АБЅ АБ АБЅ АБ АБЅ АБ АБЅ АБ
Граинуло- 0,09 1,5 2,0 1,0 1,5 1,0 1,0 0,5 0,8
метриски 0,25 2,0 3,0 1,5 2,5 1,5 2,0 1,0 1,5
состав * 0,71 3,0 4,0 2,0 3,0 1,5 2,5 1,0 2,0
во % [ м/м ] 2 4,0 5,0 3,0 4,0 2,0 3,0 1,5 2,5
за сито со 4 4,0 5,0 3,0 4,0 2,5 3,0 2,0 2,5
квадратни 8 4,0 6,0 4,0 5,0 3,0 4,0 2,0 3,0
отвори [мм] 11,2 5,0 6,0 4,0 5,0 3,0 4,0 2,0 3,0
16 5,0 6,0 4,0 5,0 3,0 4,0 2,0 3,0
Учество на БИТ, 0,5 0,4 0,3 0,25
% м/м
Учество на вкупни 2,5 2,0 1,5 1,00
шуплини  % v/v

 Одстапувањето не може да биде поголемо од граничното подрачје.

 Одстапувањето не може да биде поголемо од по таб. 10.4.13

Со извршените испитувања од претходниот состав и по одобрената, од

Надзорниот орган, работна рецептура за асфалтна мешавина, изведувачот
пристапува кон изготвување на изведбен состав, изведбена рецептура за
изградба на асфалтниот бетон за абечки слој.

Изведбената рецептура се докажува со изработка на пробна делница, а на

основа на работната рецептура.
Локацијата и должината на потегот за пробна делница го врши Надзорниот
орган, а на претходно примена подлога на која ќе се вгради асфалт-
бетонскиот слој.
Подлогата на која се вградува асфалтбетонскиот слој мора да биде рамна,
чиста, сува и рамномерно испрскана со нестабилна емулзија или со
разреден битумен.
Асфалтниот работен спрег (база - транспорт - финишер - ваљци
-електроника за висинско водење на финишерската пегла) мора да биде
синхронизиран, а пеглата загреана на температура на асфалтна мешавина
во распределувачите (полжавите) на финишерот.
Производството, транспорто и вгардувањето на асфалтна мешавина e во
согласност со овие технички спецификации.

При изработка на пробна делница учествуваат:

а) Надзорниот орган и
б) Одговорно стручно лице  дипломиран инженер од асфалтната лабора-
торија на Изведувачот.
На пробната делница се изведуваат, т.е. особено се разгледуваат, следни-
те работи при вградувањето:
-Работа на финишерот, равност и збиеност на слојот зад пеглата на
финишерот,
-Производен капацитет за одделни ваљци и следење на степенот на
збиеност со радиоизотопни мерни уреди,
-Утврдување на температура за валирање,
-Утврдување број на потребни прелази за одделни ваљци,
-Утврдување на меѓуслојна залепеност (БНС  АБ),
Испитувачките работи на пробна делница се:
-Мерење на равноста на површината,
-Мерење на дебелината на слојот,
-Земање на примероци (кернови) од изградениот слој и од асфалт-
бетонската мешавина (од финишер).
Лабораториско испитување на:
а)Асфалтна мешавина земена од финишер и лоцирање на местото,
б)Физичко-механички особини на пробите од вградениот слој (на локација
од која е земена асфалтна мешавина од финишер).
Лабораториските испитувања служат да се потврдат резултатите од
докажаниот состав по работната рецептура, во се, согласно наведеното во
овие Технички услови.
Со докажани квалитети добиени од испитувањата на вградениот асфалт-
бетонски абечки слој на пробната делница и тоа:
-Гранулометриски состав на камената смеша (камена ситнеж + филер),
-Количина и особини на екстрахиран битумен,
-Стабилност по Марцхалл 3 примероци,
-Течење по Марцхалл 3 примероци,
-Модул на вкочанетост 3 примероци.
-Учество на шуплини 3 примероци,
-Исполнети шуплини 3 примероци,
-Волуменска маса 30 мерни места со изотопна
сонда,
-Степен на збиеност 30,
-Дебелина на слој 10 мерни места,
-Рамност на површина 5 мерни места.
Изведбениот состав на асфалтбетонската мешавина за изградба на
абечкиот асфалтбетон е докажан.

Потребно е да се води записник за доказна постапка за изведбениот состав

на асфалтбетонскиот слој.
Со записникот се регистрираат условите, начинот и динамиката на произ-
водство, особено, записникот содржи податоци за комплексот асфалтна
база, основни материјали, транспортни средства, финишер, ваљци, опрема
за прскање на емулзија и сл.
Во записникот се внесуваат сите резултати од извршени испитувања
наведени во овие Технички услови, кои служат за доказ дека ИЗВЕДБЕНАТА
РЕЦЕПТУРА, опрема и технолгија на производство, транспорт и вградување,
одговараат на барањата за квалитети според проектната документација,
Техничките услови за асфалтни бетони по жешка постапка за абечки
слоеви (МКС У.М4.014/90) и овие Технички услови.
Записникот го потпишуваат: Надзорниот орган и Изведувачот на асфалтни
работи.

Отпочнување на тековно асфалтирање одобрува Надзорниот орган

согласно овие Технички услови, а после извршениот прием на подлогата на
која ќе се вгради асфалт бетонскиот слој .

Контролата на квалитетот опфаќа:

oПретходни испитувања на основни материјали - обемот на овие
испитувања и нивниот вид се дефинирани според МКС У.Е4.014/90
oТековни испитувања на основни материјали, произведена асфалтна
мешавина, испитување при вградување и испитувања од вграден слој.
1.Тековни испитувања на основни материјали
-Испитување на камено брашно, песок и камена ситнеж се врши најмалку по
едно испитување на секои 3000 т произведена асфалтна мешавина.
-Испитување на битумен на секои 500 т испорачан битумен.
Се испитуваат следните особини:
-За камено брашно гранулометрискиот состав.
-За песок и камена ситнеж гранулометрискиот состав и учеството на
честички помали од 0,09 мм.
-За битумен пенетрација на 25 оС, точка на размекнување на 25 оС, индекс на
пенетрација.
2.Тековни испитувања на проиаведена асфалтна мешавина
Овие испитувања опфаќаат лабораториско определување на составот и на
физичко механичките особини на асфалтна мешавина. Се вршат најмногу
на 4000м2 или еднаш дневно при асфалтирање.
Секојдневно се следи температурата на битуменот и на мешавината на
асфалтна база.

3. Тековни испитувања при вградување

Со овие испитувања е опфатено:
-Мерење на температурата на асфалтот при вградување, секој ден,
најмалку три пати на денот.
-Мерење на дебелината на вградениот слој на секои 30м1.
-Мерење на равноста на слојот на секои 20м1.
-Мерење на збиеноста со изотопна сонда на секои 20м1 и со вадење на
проба на секои 4000м2.
(Сите тековни испитувања ги врши изведувачот со свој персонал и теренска
лабораторија).

oКонтролни испитувања на основни материјали, на произведена асфалтна

мешавина на вграден слој и испитувања од вграден слој.
Овие испитувања ги врши Инвеститорот и опфаќаат:
1. Контролни испитувања на материјали за афалтни работи
2. Контролни испитувања на произведена асфалтна мешавина
3. Контролни испитувања на вграден слој, чиј обем изнесува:
o За контролни испитувања на патеријали за асфалтни работи – по
едно испитување на секои 5000т произведена асфалтна мешавина за:
камено брашно, песок, камена ситнеж и битумен.
o За контролни исппитувања на произведена асфалтна мешавина – по
едно испитување на секои 1000т произведена асфалтна мешавина. Се
испитува составот и физичко-механичките особини. По едно испитување на
секои 5000т произведена асфалтна мешовина за испитување на особините
на екстрахираниот битумен.
o За контролни испитувања на вграден слој – по едно испитување на
секои 6000м2 изведен асфалтен слој. На примероци извадени од вграден
слој се испитува:
-Удел на вкупни шуплини во асфалтниот слој.
-Дебелина на слојот.
-Равност на слојот (на терен).
-Степен на збиеност.
-Рапавост и отпор против лизгање (на терен).
-Меѓуслојна лепливост.
-Гранулометриски состав на камената ситнеж и песок.
-Учество на филер.
-Учество на битумен.

Мерење
Дозволени одстапувања:
-Гранулометриски состав по табелите 10.4.11 и 10.4.14.
-Учество на битумен ± 0,5% од работната рецептура.
-Одстапување од равноста ± 4 мм на должина од 4м1.
-Напречен наклон ± 0,3% во однос на проектираниот.
-Висински коти ± 10 мм во однос на проектираните.
-Дебелина на слојот мах.10% од проектираната дебелина.
Мерењето се врши за примен, од страна на Надзорниот орган, асфалтен
слој и изразува во м2.

Плаќањето на примената количина на изграден асфалтен слој се врши по

договорени единични цени по м2 за договорена дебелина на слојот.

Важечки стандарди за асфалтни бетони произведени по жешка

постапка

МКС У.Е4.014/90 Изработка на абечки слоеви од асфалтни бетони по

жешка постапка  технички услови.
МКС Б.Б0.001/84 Природен камен  земање примероци на камен и
камени агрегати.
МКС Б.Б3.045/82 Камено брашно за јаглеводородни мешавини
технички услови.
МКС Б.Б3.100/83 Камени агрегати. Фракционирани камени агрегати
за бетон и асфалти. Основни услови за квалитет.
МКС Б.Б8.002/78 Испитување природен камен. Постојаност со
раствор на натриум сулфат.
МКС Б.Б8.003/86 Природен камен. Испитување на минералошко
петрографски состав.
МКС Б.Б8.004/86 Каменен агрегат  Минералошко-петрографски
состав.
МКС Б.Б8.010/80 Природен камен  Определување впивање вода.
МКС Б.Б8.012/87 Природен камен  Определување јакост на
притисок.
МКС Б.Б8.015/84 Испитување на абење со брусење.
МКС Б.Б8.029/82 Камени агрегати. Определување на
гранулометрискисостав  суво сеење.
МКС Б.Б8.031/82 Камени агрегати. Определување на волуменска
маса и впивање на вода.

МКС Б.Б8.032/80 Испитување на природен камен. Определување на

волуменска маса со пори и шуплини; волуменска
маса без пори и шуплини и коефициент на
волуменска маса и порозност.
МКС Б.Б8.036/82 Камени агрегати. Определување ситни честички,
мокро сеење.
МКС Б.Б8.037/86 Камени агрегати. Определување трошни зрна.
МКС Б.Б8.038/82 Природни и дробени камени агрегати. Испитување
постојаност на мраз со натриум сулфат.
МКС Б.Б8.045/78 Испитување природен камен. Природен и дробен
агрегат. Испитување со машина  Лос Ангелес .
МКС Б.Б8.048/84 Камени агрегати. Определување облик на зрна со
клунесто мерило.
МКС Б.Б8.080/84 Калциум карбонатни полнила. Земање и припрема
на примероци.

МКС Б.Б8.101/82 Испитување на камено брашно. Определување

волуменска маса на полнило без шуплини.
МКС Б.Б8.102/82 Испитување на камено брашно. Определување
учество на шуплини во сувозбиена состојба
(Ригден).

МКС Б.Б8.103/82 Испитување на камено брашно. Испитување на

надворешен изглед.
МКС Б.Б8.104/82 Испитување на камено брашно. Определување
индекс на стврднување.
МКС Б.Б8.105/84 Испитување на камено брашно. Определување на
гранулометриски состав.
МКС Б.Б8.120/82 Камени агрегати. Испитување на полирање на
дробени камени агрегати.
МКС Б.Х8.605/83 Испитување на битумен. Определување парафински
број.
МКС Б.Х8.610/80 Испитување на битумен. Земање на примероци.
МКС Б.Х8.611/80 Испитување на битумен. Припрема на примероци.
МКС Б.Х8.612/80 Испитување на битумен. Определување на
пенетрација.
МКС Б.Х8.613/83 Испитување на битумен. Определување точка на
омекнување по П.К.
 МКС Б.Х8.614/83 Испитување на битумен. Индекс на пенетрација.
МКС Б.Х8.615/83 Испитување на битумен. Испитување на дуктилитет.
МКС Б.Х8.616/81 Испитување на битумен. Определување точка на
лом по Фраасс.
МКС Б.Х8.617/80 Испитување на битумен. Определување
нерастворливи состојки во јаглен  тетрахлорид.
МКС Б.Х8.618/81 Испитување на битумен. Определување на
релативна волуменска маса и волуменска маса.
МКС Б.Х8.619/80 Испитување на битумен. Определување загуби на
маса
на т 0С = +1630С.
МКС Б.Х8.620/80 Испитување на битумен. Определување на
динамички вискозитет.
МКС Б.Х8.621/81 Испитување на битумен. Определување на
кинематички вискозитет.
МКС У.Б1.020/80 Геомеханички испитувања. Определување
конзистенција на почва (Атерберг).
МКС У.Б1.024/68 Геомеханички испитувања. Определување на
горливи  органски материи.
МКС У.Б1.040/68 Геомеханички испитувања. Определување
еквивалент на песок на почва.
МКС У.Ц4.010/81 Проектирање патишта. Определување вкупно
сообраќајно оптоварување.
МКС У.ЈС.600/64 Топлинска техника во градежништво  технички
услови за проектирање и градење на згради.
МКС У.М3.010/75 Битумен за коловозници. Услови за квалитет.
МКС У.М8.082/67 Јаглеводородни мешавини за завршни слоеви.
Определување привидна волуменска маса на
минерални и асфалтни мешавини.
МКС У.М8.090/66 Асфалтни мешавини за коловози ( Марцхалл).
МКС У.М8.092/66 Асафалтни коловозни конструкции. Определување
волуменска маса од завршен абечки слој и од
носечки слој (примерок земен од вграден слој).
МКС У.М8.094/66 Асфалтни коловозни конструкции. Определување на
впивање вода на примероци од абечки слоеви (готов
коловозник).
МКС У.М8.096/67 Јаглеводородни мешавини за завршни слоеви.
Испитување на однесување под вода.

11. БЕТОН
11.1. Општи одредби
Критериумите за квалитет и испитување на основните материјали,
технолошките услови, контролата на тековното производство на бетонот
проектирањето и претходните истражувања на бетонот, како и контролата
на свежиот и стврднат бетон треба да бидат во согласност со ПБАБ-87 и
важечките стандарди За приготвување на бетон може да се користи
агрегат што ги исполнува условите од стандардите МКС Б.Б3.100/83 и МКС
Б.Б2.010/86.
Квалитетот на бетонот за разните конструкции и елементи се означува со
неговата марка (МБ), а во некои случаи и со неговите посебни својства:
постојаност при мрзнење и размрзнување, водонепропустливост,
постојаност при абразија, постојаност на мраз и сол. Условите за квалитет
на бетонот се дефинираат во проектот за конструкцијата, според
влијанијата и условите во експлоатација и се означуваат со класи.
Контролата на одделните карактеристики на бетонот треба да се врши на
тела земени на местото на вградувањето.
Изведувачот е должен на градилиште да има по еден примерок од
стандардите по кои ги изведува работите.

Бетонот мора да се произведува со однапред испитани и во текот на време

визуелно контролирани основни материјали, во погони за произведување
на бетон кои се функционално проектирани, претходно испитани и
контролирани во текот на работата. Под погони за производство на бетон
се подразбираат комплетни постројки кои вклучуваат прием,
депонирање, манипулација на основниот материјал, приготвување,
манипулација и транспорт на бетон.
Погоните за производство на минерален агрегат (сепарации) се
сметаат како самостојни погони. Сите претходни контролни испитувања на
на бетонот ќе ги врши Изведувачот или друга специјализирана
организација на сметка на изведувачот.
Во смисла на општите Техничи услови, преземањето на конечните
производи, Надзорниот орган го врши според програмата за испитување на
свеж и стврднат бетон или на примероци вадени од објектот.
Контролата на квалитетот на извршените бетонски работи треба да се
врши според програма утврдена во проектот за бетоните. Оцена на
квалитетот на бетонот по партии треба да се врши според критериумите од
ПБАБ-87.
Контролата на одделните карактеристики на бетонот треба да се врши на
тела земени на местото на вградувањето.

Составот на бетонот мора да биде проектиран во согласност со важечките

технички прописи за овој вид на работи и објекти, и треба да биде докажан
со документација од претходните лабораториски испитувања на својствата
на основните материјали како и свеж и стврднат бетон.
За сето време на изведување на бетонски работи Изведувачот е должен да
води дневник на бетонските работи во кои впишува: податоци за цементот,
име на производителот, количината на цементот која втасува, дата на
пристигнувањето, место на магационирање, податоци за додатоци на
бетон, резултати на претходни испитувања на бетонот и неговите
компоненти, податоци за температура на воздухот, влажност на агрегатот
и воздухот, податоци за времето на почетокот и завршувањето на
бетонирањето на поедини објекти и податоци за времето на вадењето
на оплатата, како и напаствија на Надзорниот орган.
Марката на бетонот (МБ) претставува само потребен статички односно
конструктивен критериум, но не и доволен услов за постојаност на бетонот .

11.2. Додатоци на бетон

Под името “додатоци на бетон” се подразбираат хемиски материи, кои се
употребуваат за да се подобрат или променат определени својства на
свежиот или стврднатиот бетон.
За приготвување на бетон може да се користат само додатоци за кои
со атест се потврдува дека имаат декларирани својства и дека со нивната
употреба не се ослабени основните својства на бетонот и да не
предизвикуваат корозија на арматурата.
Атест издава стручна организација регистрирана за дејноста во која спаѓа
испитувањето на квалитетот на тие додатоци.
Изведувачот треба пред употреба на бетонот со додатоци, да ги
испита неговите квалитети и тоа да го потврди со атест од стручна работна
организација во чија дејност спаѓа испитување на таквиот бетон.
Изведувачот мора задолжително да бара упатства од произведувачот за
начинот на употребата и должен е на истите да се придржува. Изведувачот
е должен на Надзорниот орган да му достави сертификат за квалитетот на
секоја пратка, за секој вид на додаток.
Сертификатот мора да содржи: ознака и потекло на додатокот, ден на
производство, количество и ден на испорака, резултати од испитувањата
на карактеристичните својства, печат и потпис. Доколку некои од
својствата на додатоците може да имаат штетно влијание на свежиот и
стврднат бетон, задолжително треба да бидат наведени во овој документ.
Сертификатот го поднесува произведувачот, односно неговиот овластен
застапник. Произведувачот на додатоци, мора за секој пооделно да
дефинира со кој вид цемент истиот може да се употребува.
Изборот за видот на додатоци го потврдува Надзорниот орган за секој
случај пооделно.
Испитувањето на додатоците се врши спрема стандардите МКС
У.М1.034/81, МКС У.М1.035/82, МКС У.М1.036/81, МКС У.М1.037/81, МКС
У.М1.038/81, МКС У.М1.039/82 и МКС У.М1.044/82.

Чинењето на адитивите ќе се опфати со единечната цена на бетонот.

11.3 Цемент
a. Општи услови
Според видот и намената на објектот, за изведување на бетонските работи
ќе се употреби портланд цемент од класа: 25, 35, 45 и 55. Ако се користат
портланд цементи со додатоци, вообичаено од класа 35 и 45, учество на
додатоци се ограничува: пуцолан до 15%, згура до 30%. Примената на
портланд цемент со додаток на пуцолан поголем од 15% се дозволува само
за изведување на бетонски конструкции кои се постојано во вода.
За подготовка на бетон ке се користи нормален портланд цемент РС-350 кој
треба да одговара во се на техничката регулатива за тој вид на производи.
Не е дозволена употреба на различни врсти на цемент, ниту исти врсти на
цемент од различни производители во ист блок или елемент кој се
бетонира.
Секоја испорака на цемент мора посебно да се стави во магацин и означи.
Изведувачот е должен на Надзорниот орган за секоја пратка цемент да му
достави сертификат за испитување на квалитетот на цементот.
Сертификатот мора да ги содржи резултатите од испитувањето според
МКС како и останатите испитувања дадени со овие Технички услови.
Сертификатот мора да ги содржи ознаката и потеклото на цементот,
датата на производството, набавката, видот и бројот на транспортното
средство, количеството на цемент, печат и потпис од набавувачот односно
од застапникот што тој ќе го овласти.
За производство на бетон се употребува само претходно испитан цемент.
Претходните испитувања ги врши овластената институција.
Претходните испитувања потребно е да се вршат за секој вид цемент
поодделно. Под вид на цемент се смета различна ознака, т.е. име на
цемент и различен извор.
Претходните испитувања ќе се извршат според спецификацијата, која за
секој вид цемент е посебно пропишана во стандардите .
Цементот мора да одговара по МКД-стандардите, а Изведувачот е должен
за секоја испорака на цемент да достави на Надзорниот орган атест од
производителот за резултатите на испитувањето во фабриката и тоа:
проверка на стандардна конзинстенција, испитување на почетокот и крајот
на врзувањето и испитувања на сталноста на врзувањето.
Во колку претходните испитувања даваат негативни резултати, Надзорниот
орган нема да даде дозвола за употреба на испорачениот цемент. Таквиот
цемент ќе биде отстранет од градилиште и заменет со друг исправен
цемент на трошок на Изведувачот.
Ако некоја количина на цемент лежи подолго од три месеци во магацин, ќе
се изврши повторлно контролно испитување на таа количина на цемент.

11.4 Агрегат
Камениот агрегат кој ќе се употребува за спремање на бетон мора да биде
доволно цврст и постојан, а не смее да содржи никакви други органски или
неоргански примеси штетни за бетонот.
Квалитетот на агрегатот за припремање на бетон мора да одговара на
одредбите на членовите 6-20 и 178-180 ПБАБ и стандардите МКС
Б.Б3.100/83 и МКС Б.Б2.010/86.
Пред да одобри Надзорниот орган агрегатот од некое позајмиште да може
да се употреби, Изведувачот е должен да ги спроведе сите претходни
испитувања со кои ќе се докаже квалитетот на агрегатот.
Гранулометрискиот состав на мешавината на агрегатот го утврдува
Изведувачот на основа претходни испитувања на бетонот.
Испитувањето на агрегатот ќе се врши на начин како тоа го пропишуваат
одредбите од правилникот .
Ако за бетон се користи дробен агрегат, поред споменатите, испитувањата
треба да опфатат и сите останати кои ги пропишуваат прописите.
Во текот на работата Изведувачот ќе врши редовни контроли и испитувања
на агрегатот и тоа: содржина на влага, содржина на муљевити состојци,
чистина на агрегатот од органски материи, содржина на фини честички во
агрегатот (помали од 0,09 mm) и др.
Примероците на агрегатот за контрола ќе се земат од бункерот кај
мешалицата, односно на место каде ќе одреди Надзорниот орган.

НАПОМЕНА:
- Со секој атест за претходните испитувања треба да се приложи записник
за земање на примероците потпишан од страна на Надзорниот орган,
овластеното лице од институцијата која врши испитувања и Изведувачот на
работите.
-Ако во камениот агрегат има аморфен силициум, агрегатот треба да се
испита на алкално-силикатна реактивност по МКС Б.Б8.056 и МКС Б.Б8.057
со цементот кој ќе се употреби, а ако во агрегатот учеството на доломитот
е меѓу 40% и 60% и на алкално-доломитска реактивност .

11.5. Вода
Водата за приготвување на бетон не смее да покажува неповолно влијание
на врзувањето и стврднувањето на цементот.
Обичната вода за пиење ( од водовод ), може да се смета погодна за
приготвување на бетон.
Отпадните води од индустријата и водите од мочуриштата, со
содржини на штетни состојки кои предизвикуваат нарушување во
нормалното врзување и стврднување на цементот, се сметаат за
неупотребливи.
Водите од реките, езерата и подземните води смеат да се употребат
по добивање на задоволителни атести од страна на стручна работна
организација, регистрирана за дејност во која спаѓа испитувањето на
квалитетот на водата.
Водата за припремање на бетон и нега на бетонот мора да биде чиста без
никакви органски или енергетски примеси, кои би можеле штетно да
дејствуваат на бетонот.
Квалитетот на водата мора да одговара на членовите 25-27 од ПБАБ.
Изведувачот е должен да изврши претходни испитувања на квалитетот на
водата, како и контролни испитувања на истата.

11.6 Припрема на бетонот

Припремањето на бетонот ќе се врши по механички пат, со тежинско
дозирање на компонентите.
Мешалката мора да има автоматски сигнален уред кој покажува еднакво
време на траење на мешањето.
Времетраењето на мешањето, ќе се одреди на градилиште, но истото не
може да биде пократко од 1,5 мин. Брзината на вртењето на мешалката го
одредува производителот и не е дозволено да се менува.
Не е дозволено накнадно мешање на веќе припремениот бетон -
надвор од фабриката, освен во камиони - ,,Миксери” за време на
транспортот.
Исто така, не е дозволено додавање на друг бетонот во веќе
припремениот.

11.7 Скелиња и оплати

Скелињата и оплатата мора да одговараат на членовите од ПБАБ и
важечките стандарди.
Оплатите и скелињата мора да бидат изработени солидно, доволно крути,
како при бетонирањето не би дошло до слегнување и попуштање.
Површината на бетонот, после вадењето на оплатата мора да биде мазна,
така да материјалот за оплата треба да биде одбрана. Пред отпочнувањето
со бетонирање оплатата треба добро да се намокри, а претходно да се
премачка со соодветни средства.
Надзорниот орган почетокот на бетонирањето ќе изврши преглед на
оплатата и ќе даде одобрение за почеток на бетонирањето.
Одобрението од Надзорниот орган не го ослободува Изведувачот во поглед
на квалитет и сигурност на скелето и оплатата како и бетонот.
Вадењето на оплатата ќе се изврши откако вградениот бетон ќе ја добие
потребна цврстина, односно према прописите.
Оплатите и премазите за оплата не смеат да влијаат на тонот на бојата на
бетонските површини.
Не е дозволена употреба на завиткани жичани прицврстувачи за фикси-
рање на оплатата.
Сите елеметни за затворање и фиксирање на оплатата, мора да бидат
изработени така, да секој дел кој останува во бетонот, а може да кородира,
мора да се покрие со слој од најмалку 2 см цементен малтер или да се
заштити на друг соодветен начин.

11.8 Транспорт и вградување на бетонот

Посебно внимание мора да се посвети на транспортот и вградувањето на
бетонот. Во начело, бетонот мора да стигне до местото на вградување
исто онаков каков испаднал од мешалката, а да може да се вгради пред да
почне да врзува.
Средствата за вградување мораат да одговараат на својствата од бетонот и
оплатата, за да може да се постигне бараната компактност.
Почетната температура на свежо вградениот бетон при бетонирањето мора
да изнесува најмалку +7оС. Во случај температурата на околината да е под
+5оС или над +30оС, потребно е да се воведат сите дополнителни мерки за
нормално врзување на бетонот.
Максималната температура на бетонот кој не е вградуван по специјална
постапка, не смее да изнесува повеќе од +24 оС, а при употреба на цемент
што бавно стврднува не повеќе од +30оС.
Вградувањето на бетонот ќе се врши со примена на Первибратори и тоа
така да се добие доволно збиен бетон без сегрегација на истиот.
Дебелината на слојот на бетонирањето не смее да биде поголема од 0,5 m.
Време на транспортот на бетонот при температура од 20 0 С не смее да
помине 30 мин. Ако биде пробиен терминот за транспорт со испитување
треба да се докаже дали ова има влијание на квалитетот на бетонот.

11.9 Нега на бетонот

Бетонот ќе се негува со поливање уште дури е во оплата и тоа со полевање
на горните површини со вода.
По вадењето на оплатата се продолжува со нега на бетонот со поливање со
вода. Чинењето на негата на бетонот е вклучена во единечните цени
дадени со понудата за бетон.
Бетонирање не смее да се врши при температури пониски од – 5 0С.

11.10 Квалитет на бетонот

Бетонот ќе се припреми во компонента која изведувачот претходно ќе ја
испита, а на основа позитивни резултати ќе добие одобрение од
Надзорниот орган.
Конзистенција на бетонот ќе се испитува со помош на VEBE апарат со
мерење на слегнување и др.
Припрема на узорците за испитување ќе се врши према одредбите на ПБАБ
и DIN.
Цврстина на бетонот на затегнување и свиткување ќе се испитува на
призма, а по одредбите на стандардите. Ако резултатите на контролните
испитувања на бетонот покажат дека не одговара на пропишаниот
квалитет и бараните услови, ќе се извршат накнадни испитувања на
узорците од спорната конструкција. Местото каде ќе се земат узорците ќе
го одреди Надзорниот орган.
Во колку резултатите и на овие испитувања покажат дека бетонот не
одговара на бараниот квалитет, исклучиво е право на Надзорниот орган да
одлучи дали и на кој начин ќе се санира спорниот дел на конструкцијата.
Работите на санација, односно рушење и повторно бетонирање ќе изврши
изведувачот на сопствен трошок.

11.11 Цена на бетонските работи

Цената на бетонските работи го содржи целокупниот потребен материјал и
работа, и тоа:
- Оплата со вклучени анекри, подупирачи и укрутување, отстранување на
отпадоци, чистење, премачкување и бришење.
- Припрема на бетонот, пренос, вибрирање, вградување, нега и заштита на
бетонот.
Изработка на конструктивни спојници и т.н.
- земање на узорци за контрола и испитување на бетонот и компонентите
-додаток за водонепропусливост и др.

12. Бетонско железо

За армирање на бетонските елементи и конструкции можат да се употребат
жици со дијаметар   12мм или прачки со  >12мм од гладок челик ГА
240/360 - глатка арматура, од ребрест челик РА 400/500-2 - ребреста
арматура, од студеновлечени глатки или оребрени жици МАГ 500/560 и МАР
500/560 како и арматура од студеновлечен челик БиА 680/800 - Би
арматура.
 Арматурата која се употребува во елементите од објектите треба да
ги задоволува условите за квалитет дефинирани во ПБАБ-87 и важечките
стандарди: МКС Ц.К6.020/87, МКС Ц.К6.120/86, МКС У.М1.091/80, МКС
У.М1.092/87 и МКС Ц.А4.035/66.
Арматурата која се употребува за изградба на објектите треба да биде
задолжително испитана пред почетокот на армирачките работи. Изве-
дувачот на работите траба да поседува и атести од производителот за
секоја произведена и испорачана шаржа материјал.
Контролни испитувања на арматурата треба да бидат извршени за секоја
шаржа и секој вид арматура по дијаметри.
За елементите и конструкциите кои во експлоатацијата ќе бидат изложени
на динамички товари, употребената арматура треба да биде изработена од
челик кој го задоволува условот за динамичка јакост, т.е. да поседува
потребна јакост на замор. Механичките карактеристики на челикот за
арматура, дефинирани како карактеристични вредности со фрактил од 5%
се дадени во следната табела:

Ознака на челикот и арматурата

Карактеристики на челикот Ч.0300 Ч.0551 МАГ
ГА РА 500/560
240/360 400/500 МАР
500/560
Карактеристична МРа 240 400 500
граница на
развлекување
Карактеристична МРа 360 500 560
јакост на кинење
Издолжување на 10  % 18 10 6

Свиткување околу
цилиндер со Д 2 5 4
дијаметар: 0 180 90 180
Агол на свиткување:
Динамичка јакост МРа 190 220 120

Модул на еластичност GPа 210 200 200

Контролни ипитувања на набавената арматура треба да се вршат пред

вградувањето и тоа едно испитување на 20 тони испорачана арматура.
Земањето на пробите треба да се врши во присуство на Надзорниот орган,
а согласно со важечката техничка регулатива.

13. Изработка на префабрикати

Изработката може да се врши во специјализирани претпријатија со
централни погони или на градилиште,а мора да одговара на барањата во
поглед на технологијата, кои се погоре дадени.

14. Канлизациона мрежа

Начин на изведување на работите

Оваа работа го опфаќа површинскиот откоп на хумусот извршен кај ископ
во широк откоп на теренот и негово префрлување и транспорт во постојана
или привремена депонија.
Работите мора да бидат изведени во согласност со проектот, односно
според барањата на Надзорниот орган Хумусот се откопува исклучително
машински, а рачно единствено таму каде што машините не би можеле да го
извршат на задоволително ниво. Туркањето на хумусот во депонијата мора
да се извршува на таков начин да не дојде до мешање на нехумусен
материјал. Ако постои вишок на хумус, потребно е претходно да се
предвиди локацијата и облик на депонијата за негово депонирање.
Дебелината на хумусниот слој се одредува визуелно и врз основа на
мирисот, бојата, состојките на растителните и животинските остатоци кои
подлежат на процесс на распаѓање, како и количината на вкупните
органски материи. Ако дебелината на хумусниот слој не е можно да се
определи на визуелен начин, истата се определува врз основа на
лабораториско испитување на примероци (МКЦ У.БИ.024/68).
Дебелината на хумусниот слој ја утврдува Надзорниот орган во присуство
на овластен претставник на Изведувачот, за секој профил посебно, или за
посебни делови од парцелите ако дебелината на хумусниот слој на
парцелите се менува.

Сите широки откопи , за сите видови земјан материјал, кои се предвидени

со проектот, заедно со одвоз, односно туркање на ископаниот материал во
насипи, депонии или во депонии за разни потреби, според намената како
материјалот ќе се употребува при изведување на работите. Во тие работи
се вклучени сите откопи на засеци, усеци, позајмишта. Сите откопи/ископи
треба да се извршат според профилите и висинските коти, со нагиби
дадени во проектот, односно според барањата на Надзорниот орган,
земајки ги во предвид геотехничките карактеристики на ископаниот
материјал, како и бараните особини за наменска употреба на ископаниот
материјал.

Во принцип, ископот треба да се работи со употреба на механизација и

други средства, така да рачната работа се ограничи на неопходен
минимум.
Сите ископи треба да се извршат според профилите, со предвидените
висински коти и пропишаните нагиби во проектот, односно по барањата на
Надзорниот орган. При изведувањето на ископот треба да се спроведат
потребните заштитни мерки за потполна сигурност при работа и сите
потребни осигурувања на постојните објекти и комуникации.
Во секоја фаза на работата мора да биде овозможено ефикасно
одводнување. Влошените услови за работа поради појавата на вода при
копањето нема да се плаќаат посебно.

Нагибите на косините во ископот треба да се уредат по проектот, односно

по барањето на Надзорниот орган. Оваа работа бара исто така чистење на
сите неприкладни места во земјаниот материјал, кои бараат посебни
заштитни сигурносни решенија, како што е осигрувањето на растресените
зони,каверни, извори на вода итн. При изведувањето на работите треба да
се внимава да не дојде до поткопување на рамнотежата или оштетување на
косините на ископот кои се предвидени со проектот.

Ископите во тврд камен материјал треба да се изведуваат со машински

дупчења, со длабинско и обично минирање на поголемите парчиња карпи,
во колку тоа го бара наменската употреба на ископаниот материјал.
За таа цел Изведувачот за секое минирање подготвува шема за минирање,
според техничка регулатива од оваа област, со кое го гарантира
квалитетот на изминираниот материал за неговата намена, како и
ненарушеноста на карпестата средина во зоните на проектната геометрија.
За каков и да е ископ, каде ќе се употреби експлозив, Изведувачот мора да
има работна снага, извежбана и квалификувана за такви работи и за
таквата работа има полноважечка потврда. При употреба на експлозив
потребно е да се постапува во смисол на позитивните прописи за такви
работи, при што треба да се внимава на соодветното ракување со
експлозив и осигурувањето на околината, објектите, сообраќајниците и
луѓето при минирањето. При минирањето како и при самото изведување на
работите на ископите по можност да се сведат на минимум сите влијанија,
кои би предизвикале попречување на сообраќајот, луѓето и околината, при
што исто така треба да се постави и целокупната сообраќајна и сигурносна
сигнализација, а со посебно одобрение од надлежен орган, што треба
Изведувачот да го обезбеди.
Во случај да дојде до поткопување или пореметување на рамнотежата или
други оштетувања на средината, Изведувачот е должен накнадно да го
санира по упатствата на Надзорниот орган, со тоа што не може да бара
било каква оштета или признавање за плаќање за поголема или
непредвидена работа.
Сите ископи треба да се извршат според профилите, со предвидените
висински коти и пропишаните нагиби во проектот, односно по барањата на
Надзорниот орган. При изведувањето на ископот треба да се спроведат
потребните заштитни мерки за потполна сигурност при работа и сите
потребни осигурувања на постојните објекти и комуникации.
Во секоја фаза на работата мора да биде овозможено ефикасно
одводнување. Влошените услови за работа поради појавата на вода при
копањето нема да се плаќаат посебно.
Нагибите на косините во ископот треба да се уредат по проектот, односно
по барањето на Надзорниот орган. Оваа работа бара исто така чистење на
сите неприкладни места во земјаниот материјал, кои бараат посебни
заштитни сигурносни решенија, како што е осигрувањето на растресените
зони, каверни, извори на вода итн. При изведувањето на работите треба да
се внимава да не дојде до поткопување на рамнотежата или оштетување на
косините на ископот кои се предвидени со проектот.

Ископите на рововите треба да се класифицираат како обичен ископ или

ископ во карпа.
Обичниот ископ е дефиниран како ископ и отстранување на целокупниот
материјал од ископот кој не е класифициран како карпа.
Ископ во карпа е:
а) Отстранување на одвоени маси од карпа вклучувајки и облутоци,
парчиња бетон или зидарија кои имаат запремина поголема од 1 м3, или
цврста карпа која бара дупчење и минирање или кршење со пневматски
алатки.
б) Отстранувањето на меки или раздробени карпи кои можат да се
отстранат со рачни алатки или пневматски алатки, како и со ископ со
помош на откопни машини, потоа претходно изминиран или искршен
камен, бетон или облутоци, а кои имаат волумен помал од 1 м3 - нема да
се класифицираат како ископ во карпа.
в) Прекоп, е количина на ископана, растресена, отстранета карпа,
надвор од границите кои се користат за калкулација на волуменот за ископ
во карпа и ќе се класифицираат како неодобрен прекоп.
 г) Одобрен прекоп е прекопот баран од Надзорниот Орган, а како
резултат на непогодни услови за темелење кои не се предизвикани од
работите на Изведувачот
д) Неодобрен прекоп е ископот направен од страна на Изведувачот
доколку истиот е одреден како таков од страна на Надзорниот Орган.

Во случај кога ровот поминува по должината или попреку коловози,

тротоари, пешачки патеки и други асфалтирани или обложени површини ,
облогата прво треба машински да се исече (со методи одобрени од страна
на Надорниот орган) со прави линии паралелни со осовината на ровот.
Ширината на исечената облога не смее да биде поголема од максимално
дозволената ширина на ровот при ископ во земја. Бетонските рабници или
плочниците да се сечат на постоечките фуги.
По мислење на Надзорниот орган на оние места каде постоечката облога
(асфалт, пешачка патека, плочник и сл) е во многу лоша состојба, истата
може да се сече рачно, или со помош на машините за ископ.
Облогата (асфалт, плочник и сл) која била исечена и отстранета за да се
овозможи ископот на ровот треба да се отстрани како отпаден материјал и
не смее да се користи при затрпување на ровот.

Ровот треба да биде ископан така да цевката може да биде положена

согласно трасата и длабочината кои се дефинирани со проектот, водејки
сметка за падовите и подлогата за налегнување на цевката.
Пред да започне со изведување на работите, Изведувачот треба да
провери дали предвидената траса на ровот доаѓа во судир со постоечки
инсталации. Доколку има такви, веднаш да го извести Надзорниот орган
Рововите треба да бидат ископани со пресек и димензии кои се посебно
специфицирани со Проектот, а во согласнот со важечките прописи и
стандаради. При ископот мора да се почитуваат процедурите за стабилност
на ровот и безбедност при работа.
Карпите, облутоците и големите камења треба да се отстранат така да се
обезбеди минимален простор од 150 мм од сите страни на цевката,
фитинзите или другите додатоци.
Во случај кога трасата поминува долж пат, ширината на ровот да се
одржува на минималната, и ширината на ровот да биде таква да
овозможува сообраќај барем во еден правец.
За да се спречи оштетувањето на постоечките инсталации, последните 300
мм до постоечката инсталација ископот да се врши рачно.
Доколку по мислење на Надзорниот орган ширината на ровот ја надминува
максимално дозволената ширина за прописно налегнување на цевката, од
Изведувачот може да биде побарано да обезбеди подлога од повисока
класа, цевка со поголема цврстина или да изврши заполнување на ровот со
бетон, без дополнителни трошоци за Инвеститорот.
Ископот на рововите - на потегот напред - пред делот каде се врши
полагање на цевките да биде со должина онолку колку ќе дозволат
безбедностните, сообраќајните и временските прилики. Во никој случај не е
дозволено отворените ровови да бидат со должина поголема од 30 м.
Сите ископи оставени без надзор треба да бидат прописно заштитени со
одобрена од Надзорниот орган ограда или препреки, а по потреба и со
светлосна сигнализација.
На местата каде при ископот на ровот ќе се појави карпа, начинот на
нејзиното отстранување ќе биде предмет на договор со надзорниот Орган,
пред истата да биде отстранета.
Доколку е неопходно да се примени минирање за време на ископот,
Изведувачот треба да преземе екстремни безбедносни мерки, и да ја
ограничи количината експлозив така да не предизвика штета на
постоечките цевководи, инсталации или приватен имот. Минирањето да се
врши од страна на искусни минери, со содветни квалификации и лиценци
за овој вид работа.
Чувањето и употребата на експлозивите ќе биде на одговорност на
Изведувачот и истото треба дабиде во согласност со важечките регулативи
за овој вид работа. Изведувачот ќе биде одговорен за сите незгоди,
повреди, загуби, штети икои можат да се појават за време на минирањето.
Настанатите прекопи (ископи поголеми од дозволеното) треба да се
отстранат/заменат со исполна од гранулиран материјал, со потребно
збивање, а према инструкциите од Надзорниот Орган, а за сметка на
Изведувачот.

Ископот и затрпувањето на рововите треба да се врши машински, освен во

случаи кога не можат да се избегнат одредени препреки како : евентуални
оштетувања на дрва, објекти, пешачки патеки, цевки и други инсталации,
постоечки структури и сл.
Во случај да се јават вакви препреки, ископот и затрпувањето на рововите
да се изведува рачно.
Одобрениот рачен ископ и затрпување ќе се применува само на места за
кои Надзорниот орган смета дека употребата на механизација е
несоодветна.
Следниве и слични околности нема да се сметаат како одобрен рачен
ископ:
а) вкрстување со постоечки објекти и инсталации
б) во случај каде може да се користи полесна или помала механичка
опрема
в) во случај каде може да се користи подграда, или слични средства
кои овозможуваат користење на механизација
г) во случај каде присуство на разупирачи, граѓа, потпори, опрема и
сл. кои се поставени од страна на Изведувачот го попречуваат користењето
на механизацијата.

Материјалот кој е ископан од ровот, а е одобрен од Надзорниот Орган како

материјал со кој може да се затрпува ровот, може да се одлага по
должината на ровот, но во согласност со регулативите за безбедност при
работа, потоа доколку работниот простор е адекватен и истото го
дозволува и доколку одложениот материјал не се растура во приватни
поседи, огради, згради и сл, и доколку истиот не навлегува во ископаниот
ров.
Одложениот материјал по должина на ровот не смее да го попречува
сообраќајот доколку ровот е по должина на сообраќајница, пешачка патека
или раскрсница.
Печаките патеки до индивидуалниот имот треба да се одржуваат
постојано, а на места каде е потребно преку ровот да се обезбедат пешачки
дрвени премини.
Во случај да ископаниот материјал не може да биде одложен по должината
на ровот , истиот треба да биде натоварен на камиони и однесен на
депонија од каде повторно ќе биде вратен за затрпување на рововите.
Во одредени случаи ископаниот материјал може да биде исфрлен и заменет
со одобрен материјал од страна на Надзорниот Орган.
Изведувачот треба да го сочува вишокот одобрен материјал од ископот за
затрпување на рововите. Вишокот материјал кој е одобрен за затрпување
треба да биде однесен на одредена локација и искористен на други
локации од проектот каде за тоа има потреба.
Изведувачот треба да ги преземе сите неопходни мерки за заштита од
контаминација, сегрегација и временски услови на одобрениот за
затрпување ископан материјал.

Вишокот материјал или неупотребливиот за затрпување материјал треба да

биде отстранет од просторот на ровот за време на ископот или
затрпувањето, и истиот не смее да биде оставен поред ровот по
завршувањето на затрпувањето.
Вишокот ископан материјал кој не е потребен за работите, може да биде
отстранет и депониран на места кои ќе ги обезбеди Изведувачот.
Неупотребливиот материјал не смее да се депонира во приватен имот без
претходна писмена согласност од сопственикот.
Изведувачот ќе посвети посебно внимание да избегне истурање на
ископаниот материјал по сообраќајниците и локалните патишта за време на
неговото транспортирање. Доколку дојде до растурање на материјалот,
Изведувачот е должен да веднаш истиот го отстрани, односно да
сообраќајницата ја врати во чиста состојба.
Доколку Изведувачот не го исчисти растурениот материјал, истиот може да
биде отстранет од локалните служби и сл., а на сметка на Изведувачот.

Рововите треба да бидат ископани, подградени и разупрени согласно

регулативите и стандардите за безбедност при работа, а со цел да се
обезбеди заштита на работната сила, имотот, соседните објекти, или да се
обезбедат ширините на рововите согласно специфицираните лимити.
Подградите и разупирањата не треба да бидат поставени поблиску од
150мм од најширокиот дел од поставената цевка.
Подградите и разупирачите треба да се отстранат при затрпување на
ровот, освен во ситуации кога нивното отстранување може да предизвика
оштетување на блиските објекти.
Кога подградите и разупирачите ќе се отстрануваат од ровот, тоа треба да
биде направено на начин да се овозможи набивање на материјалот за
затрпување до потребната збиеност.

За време на изведувањето на градбата подземната и површинската вода

треба да се контролираат така да се овозможи непречено поставување на
цевките согласно важечките стандарди за поставување цевки.
Изведувачот ќе користи пумпи, бунари или друга опрема со цел
ископувањето да биде без присуство на вода. При тоа треба да се има во
предвид да методот на одводнување на рововите не предизвика штета на
постоечките објекти или на објектите кои се во фаза на градба.
Водата која ќе се испумпува или одведува од работната зона треба да биде
контролирана, односно да не се дозволи да истата предизвика штета на
околните површини и објекти.
Изведувачот ќе биде одговорен за сите штети настанати при
одводнувањето на работната зона.
Рововите треба да се одржуваат на начин да овозможат инсталирање на
цевката без при тоа во цевката да навлезат вода, кал, шљунак или друг
материјал. Материјалот кој останал во ровот по комплетирањето на
машинскиот ископ и кој е пореметен или омекнат од движењето на
работниците или од присуство на вода треба да се отстрани пред да се
постави подлогата за налегнување на цевката. Дното на ровот треба да
биде цврсто и способно да ја носи тежината на цевката која ќе се постави.
Кога по мислење на Надзорниот Орган, материјалот во дното на ровот е
нестабилен или на некој друг начин непогоден за поставување цевки или
други помошни објекти, Надзорниот орган ќе му наложи на Изведувачот да
примени стабилизациони методи, и тоа:
- Продлабочување на ископот до погоден материјал и насипување со
шљунковит материјал и негово набивање до постигнување збиеност од 95%
по Проктор. Како материјал за насипување на продлабочувањето да се
користи шљунак, тампон, песок и сл, и истиот претходно треба да биде
одобрен од страна на Надзорниот Орган.
- Употреба на бетонска подлога, по напатствија од Надзорниот Орган
- Останати методи предложени/одобрени од страна на Надзорниот
Орган.

Максималната широчина на рововите изнесува 2Д, каде Д е надворешен

дијаметар на цевката, освен ако не е поинаку специфицирано во
проектните цртежи.

Материјалот кој се поставува на дното на ровот како подлога за цевките,

мора да биде природно гранулиран, без присуство на органски материјали,
муљ, глина и да одговара на соодветните стандарди за овој вид материјали.
Други материјали како подлога за цевките можат да се користат само
доколку истите се специфицирани во проектните цртежи, или доколку се
одобрени од страна на Надзорниот Орган.
Материјалот кој се користи како подлога треба да ја прекрие целата
ширина на дното на ровот и да има минимална дебелина на слојот од 100
мм. по извршеното набивање.
Кај ископите во карпа, дебелината на слојот на материјалот за подлога
треба да биде мин. 150 мм по извршеното набивање.
Материјалот за подлога треба да биде збиен во слоеви до макс. 150мм до
постигнување 95 % збиеност по Проктор.
Материјалот за подлога треба да биде вграден така да цевката подеднакво
налегнува на подлогата по целата своја должина.
Вградувањето и набивањето на материјалот за подлога треба да биде
извршено така да не дојде до оштетување или изместување на цевките.

Материјали кои можат да се користат за затрпување на рововите се:

а) Одобрени материјали од извршениот ископ
б) Донесен гранулиран материјал
в) Исполна од бетон
Општо:
а.) При затрпувањето на ровот и набивањето на материјалот не смее
да дојде до оштетување или изместување на цевката
б) Во случај да има подграда на рововите, истата да се отстрани на
начин да се овозможи прописно набивање на материјалот, а при тоа да не
дојде до обрушување на ровот.
в) Затрпувањето да биде во слоеви со дебелина која одговара на
типот на материјалот и на опремата која се користи за набивање, како би се
постигнала бараната збиеност
 г) За набивање на првиот слој над горната ивица на цевката (сса 30
см.) не е доволена тешка опрема и механизација како не би дошло до
деформирање или оштетување на цевката.
д) Доколку материјалот од ископот не е погоден за затрпување, или
погодниот материјал не е во доволна количина, во тој случај се користи
гранулиран материјал донесен од друга локација, по претходно
одобрување од Надзорниот Орган.
ѓ) Недостатокот во количините на материјал за затрпување кој е
предизвикан поради одредени активности на Изведувачот, ќе биде заменет
со соодветен гранулиран материјал, а на трошок на Изведувачот.
е) Доколку материјалот од ископот е погоден за затрпување, но
поради одредени активности/неактивности на Изведувачот истиот станал
неупотреблив, ќе биде заменет со соодветен материјал на сметка на
Изведувачот.
ж) Рововите ќе бидат затрпани до длабочина која ќе овозможи
враќање на површината во првобитна состојба.

Одобрениот материјал за затрпување на рововите треба да биде почва со

карактеристики блиски на ископаниот материјал и со карактеристики кои
ќе овозможат набивање до потребната збиеност.
Максималните димензии на камењата во материјалот за затрпување може
да биде 150мм, мерено во сите правци на каменот.
Материјалот кој ќе се поставува до 300 мм од горната ивица на цевката
треба да биде пробран материјал, со максимална големина на камења од 75
мм, мерени во сите правци.
Непогодните природни материјали како карпи, глина, муљ и сл. можат да
се мешаат со друг гранулиран материјал и да се користат како одобрен
материјал за затрпување, доколку истото е одобрено од страна на
Надзорниот Орган.
Во ниеден случај присуството на муљ и глина не смее да надмине 30% од
волуменот на материјалот.

Во случај да материјалот од ископот на ровот е непогоден за затрпување на

ровот, Изведувачот ќе донесе материјал од друга локација.
Донесениот материјал од друга локација треба да биде
гранулиран/природен материјал со адекватен квалитет, кој не содржи
камења поголеми од 150мм, кој не содржи корења, муљ, и други
загадувачки материјали, и кој ќе овозможи набивање до постигнување на
збиеност од 95 % по Проктор

Бетонот за подлога на цевката, обзидување или затрпување на ровот треба

да биде со минимум МБ20 МПа после 28 дена.
Материјалот за затрпување да не се поставува врз бетонот се додека
бетонот не почне да врзува, но во никој случај тоа да не биде помалку од
еден час од вградувањето на бетонот.

Коловози и пешачки патеки се патишта, патеки, коловози, банкини,

тротоари и други површини по кои се одвива моторен или пешачки
сообраќај.
Под никакви услови не смеат рововите кои се во коловозите и пешачките
патеки да се остават во небезбедна состојба.
Рововите во коловозите и пешачките патеки треба да бидат затрпани со
одобрен природен материјал, освен на одредени места (во коловози,
индустриски патишта и сл.) каде по налог на Надзорниот Орган треба да
бидат затрпани со исполна од бетон.
Одобрениот природен материјал за затрпување на рововите треба да се
набива до постигнување 95% збиеност по Проктор.

Сите останати површини кои не се класифицирани како Површини по кои се

одвива сообраќај се Површини по кои не се одвива сообраќај.
Површините по кои не се одвива сообраќај треба да бидат затрпани со
одобрен природен материјал и набиени да постигнат 90% збиеност по
Проктор.

Враќањето на површината во првобитна состојба треба да се заврши

веднаш по завршувањето со затрпувањето.
Сите зафатени површини со работата на поставување на цевководот треба
да се вратат во состојба еднаква или подобра од состојбата која постоела
пред започнувањето со работите, а на задоволство на Надзорниот орган,
освен ако истото не е специфицирано на друг начин.,

15.1. Канализациони цевки

Ќе се користат полиетиленски спирални цевки, дефинирани со проектот, со

квалитет кој ги исполнува стандардите и прописите за цевки
канализациони цевки (EN 13476-3).
Спојувањето на спиралните канализациони цевки ќе се врши со спојни
елементи кои ги одредува производителот на цевките.
Спојувањето да биде изведено на начин кој ќе обезбеди водонепропусност
на споевите.
Канализационите цевки ќе се полагаат во ровови на претходно припремена
подлога за налегнување на цевката.
Полагањето да биде исклучиво според проектираните надолжни падови.
Изведувачот не смее да ја затрпува цевката додека падовите не бидат
проверени и одобрени од страна на Надзорниот Орган.
Подлогата за налегнување на цевките треба да обезбеди цврста и
подеднаква потпора на телото на цевката, односно цевката на налегнува
на подлогата по целата своја должина, без при тоа да се формираат
налегнувања или испакнувања кои би го нарушиле проектираниот
надолжен пад, или кои би предизвикале дисконтинуитет на протокот.
Канализационите цевководи е потребно да бидат водонепропусливи,
односно не е дозволена инфилтрација на вода внатре во цевководите, ниту
пак излевање на вода од цевководите и шахтите надвор во околната почва.
Изведувачот е должен да изврши тестирање на цевководите на
водонепропусност. За истото ќе изготви методологија согласно важечките
стандарди и прописи, и истата ќе ја достави на одобрување до Надзорниот
орган. Доколку се утврди дека цевководите не се водонепропусливи,
Изведувачот е должен да ги отстрани сите недостатоци на своја сметка.

Шахтите да се изведат во се према цртежите од проектната

документација.
Сите споеви во шахтата, како и отвори во префабрикуваните елементи
потребно е да се затворат со цементен малтер од двете страна (внатрешна
и надворешна), на начин да се обезбеди водонепропусност, односно да се
спречи инфилтрација на вода внатре во шахтите, како и излевање на вода
од шахтите во околната почва.
Качувалките од бетонско железо треба да се постават во сите шахти кои се
подлабоки од 1,2 м. Качувалките да бидат исчистени од корозија и други
нечистотии, да бидат заштитени со основна боја, врз која ќе се нанесе
сребрена метална боја.
Подножните сводови на шахтите да бидат формирани со мазна и
симетрична површина, без остри и назабени рабови. Треба да бидат со
адекватен дијаметар и со соодветен подолжен пад кој нема да дозволи
наталожувања.
На дното на секоја шахта да бидат изработени кинети (од цементен
малтер) со мазна и правилна површина, и со соодветен пад према
подножниот свод кој ќе обезбеди да нема наталожување на материи.
Поврзувањето на цевката во шахтите да се направи на начин кој ќе
обезбеди минимално нарушување на ѕидот на шахтата. Поврзувањето да
биде по средината на шахтата.
Отворите во ѕидовите на шахтата да бидат со доволен дијаметар за да
овозможат обложување со цементен малтер , но да не бидат поголеми од 1
½ од дијаметарот на цевката.
Сечењето на ѕидовите на постоечките шахти во кои се врши приклучокот
да се направи на начин кој ќе предизвика минимални штети на ѕидовите на
шахтат