Prirucnik

za projektovanje
sistema grijanja ••
sa rl)eSenlm
primjerima (V dio)
v •
A HANDBOOK FOR PLANNING
HEATING SYSTEMS WITH
PROVED MODELS (V)

Dr EMIN KULIC, dip!. ing. ,
docent Ma !i il7skog /akuit ela u
Sarajevu j naueni saradnik
Unioninvesta, 71000 Sarajevo.
U poslednjem proSlo·
godisnjem broju " KGH«
objavljen je prvi od
ukupno pet delova Pri­
rucnika, rasporedenih
tako da poslednji deo
izide u cetvrtom, odno­
sno ovom, broju 1982.
godine.
Priruenik je pisan po
principu postupnosti u
iznalazenju ~~s~nja. za postrojenje onako
kako se to Clm prt projektovanju. Dalde,
poCinje sa projektnim uslovima, spolj·
nim i unutrasnjim, zatim obuhvata prora­
cun gubitaka toplote, a onda se, u na­
rednim poglavljima, govori 0 dimenzio­
nisanju grejnih tela i ureaaja, kao i
raznovrsnim elementima koji se fizicki
smestaju u postrojenje kotlovnice . Poseb·
no je obratlena problematika dimenzio·
nisanja cevnih mreza za razne sisteme
centralnog grejanja i toplodalekovoda,
bez zaobilazenja problema optimalnog di­
menzionisanja mreza i izolacije, sa opsir­
nim komentarom primene raeunara u
ovoj tehnici.
Prirucnik je zamiSljen tako da citaocu
pruZi sve sto mu je neophodno za kom­
pletiranje projekta. Otuda su u tekstu
i opsirni podaci iz prospektnih materi­
iala koje je autor preuredio za korisee­
nje u novim mernim jedinicama, u ko­
iima je, inace, i os tala grada Prirucnika.
Redakcioni odbor se nada da ee ova
materija, na nasem jeziku prvi put sa­
brana na jednom mestu, dobro doei ne
samo pocetnicima u projektantskom po­
slu, vee i onima sa veeim iskustvom ­
pre svega zbog obilja podataka i infor­
macija koji se ovim tekstovima Cine mak­
simalno pristupacni projektantima.
The last issue of »KGH « for 1981
featured the first of a fivepart Hand­
book. The last part of this is publishing
in this number of the magazine.
The Handbook is written as an ap­
proach and means for finding solutions
for installations as is the practice at
design stage. We start, therefore with
the design conditions, both external and
internal, followed by an estimate of heat
loss. Succeeding chapters deal with damp
conveyance problems in construction, si­
zing of heat emitting units and equip­
ment, and the various elements which
are actually build into the construction
of the boiler-house.
Particular attention is given to the
problem of sizing the pipe network for
different central heating systems and
long distance heating mains, not forge­
ting the most preferable method of si­
Zing systems and insulation, with some
general comments on the use of compu­
ters.
The Handbook is designed to offer
the I'eader all the information required
to bring a project to a successful close.
Thus, the text contains general informa­
tion from brochures which the author
has rearranged in the SI units used
throughout the Handbook.

LITERATURA * menzionisanje dvocjevnih sistema grijanja na

[1] RIDANOVIC, M.: Mehanika fluida, dio L i 2,
Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo, 1966.
[2] KULIC, E. i SUDIC, S.: Tabele za proraeun ci­
jevnih mreza sistema grijanja u SI sistemu
mjernih jedinica, KGH, br. 4, 1979.
[3] SOKOLOV, E . Ja .: Teplofikacija i teplovie seti,
Energija, Moskva, 1975.
[4] REITSCHEL i REISS: Heiz- und Klimatechnik,
Band 1 und 2, Springer Verlag, Berlin, 1968,
1970.
[5] RECKNAGEL i SPRENGER: Taschenbuch fur
Heizung- Luftung und Klimatechnik, R. Olden­
bourg Verlag, Munchen, 1977.
[6] WEBER, A. P.: Die Warmwasserheizung, R. 01·
denbourg Verlag, Munchen, 1970.
[7] SPAETHE, K.: Waagerechte Einrohrheizung, A.
W. Gentner Verlag, Stuttgart, 1965.
[8] HELMKER, W.: Radiatortabellen, Kramer Ver­
lag, Dusseldorf, 1965.
[9] KULIC, E.: Pressure Drop and Mass Transfer
with and without Chemical Reaction in Co cur­
rent Two-Phase Slug Flow in Helical Coils, rna·
gistarska teza , University of Waterloo, 1970.
[10] KULIC, E ., LEKIC, A., BAJRAMOVIC, R.: Di­
* Ova Jiteratura se odnosi na S. poglavlje Prirucnika i m esto joj
je na kraju log poglavlja . Meautim . iz tehoickih razloga smo je
morali staviti na poeetak poslednjeg, petog, dela tek sla Prirue·
nika. (Prim. red.)
digitalnim racunskim masinama, Energoinvest,
ITEN, Sarajevo, 1972.
[11] KULIC, E., LEKIC, A., BAJRAMOVIC, R.: Pro­
raeun pada pritiska u dvojcevnim mrezama
pumpnog grijanja na digitalnim raeunskim ma·
sinama, KGH, br. 1, 1972.
[12] KULIC, E., LEKIC, A., BAJRAMOVIC, R.: Di­
menzionisanje i proracun pada pritiska i toplot­
nih gubitaka gradskih grijanja na digitalnim
racunskim masinama, simpozij Investicione in·
stalacije i oprema u sklopu objekata sa moder­
nom tehnologijom gradnje, Sibenik, 1972.
[13] KUSUDA, T.: Underground Heat and Chilled
Water Distribution systems, U.S . Dept. of Com­
merce, NBS, 1975.
[14] FISCHER, L. J .: Die Pumpen - Warmwasser­
heizung, C. Marhold Verlagsbuchhandlung, Ber­
lin, 1966.
[15] KULIC, E., FABRIS, 0.: Tehno-ekonomska deb­
Ijina izolacije cjevovoda poliuretanom, Union­
invest, RZ Istrazivanje, Razvoj, Ekonomika, Sa­
rajevo, 1979.
[16] GRIGULL, U.: Die Ermittlung der wirtschaflichs­
ten Isolierdicke, BWK, 2, br. 5, 1950.
[17] DORHAMMER, W.: Bemessung und Bewertung
der Wiirmeschutzstoffe im Heizungsfach, HLH,
11,1937.
[18] ***: The use of Thermal In sulating Materials,
British Standard Institution, BS5422:1977.

Klimnlizacija grejanje Izlailenje • broj 4/1982. 67

PRILOG 5.6. Pad pritiska uslijed Iokalnih otpora u vodenom grijanju

Brzina KOEFICIJENT MJESNIH OTPORA

vode Brzina J<OEFICIJENT ~IJESNI!-i 01'PORA

(m/s)
1 2 3
• 5 6 7 a 9
vode
(m/s )
1 2 3
• 5 6 7 8 9

0,01 0 , 05 0 ,10 0,14 0,19 0,24 0 ,29 0 ,34 0,49 0,44

0 ,015 0,11 0 ,22 0,33 0,44 0,55 0,66', 0,44 94 ,1 188 282 376 47 0 56' 659 753 8.7 '
0 ,77 0, 87 0,98
0 , 02 0,19 0,39 0 ,58 0, 78 0,97 I, D . 1,4 0,46 103 206 308 .11 51. 617 720 623 925
1,5 1,7
0, 025 0 , 30 0,61 0,91 1,2 1,52 1,82 2,1 0,48 112 22' 336 448 560 672 78' 856 1008
2 ,43 2,7
0,03 0 , •• 0,87 1, 3 1,7 2, 2 2,6 3,1 3,5 \ 3,9
0 ,50 121 2.3 364 ' 86 607 729 850 9n 1093
0,55 1.7 29 ' 4'1 588 735 882 1029 1176 1323
0,035 0,59 1,2 1,8 2, • 3, 0 3;"6" 4,2
0 , 04 0,78 ',8 5,'
1,5 2, 3 3 ,1 3,9 ',7 5,4 6,2 7,0 0,60 175 350 525 670 675 1050 1225 ' 1400 1575
0,0'5 0 ,98 2,0 3, 0 3,9 4 ,9 5,9 6,9 7,9 8,9 20 5 1232
·0 ,65 .11 61 6 821 1026 1437 16.3 18.8
0,05 1,22 2,' 3,6 • ,9 6,1 7,3 8 ,5 9,7 10,9
0,06 0,70 238 .76 71' 953 1191 1429 1667 1905 21.3
1,75 3 ,5 5 ,3 'l ,O 8, 8 10,5 12,3 14 ,0 15,8 0 ,7 5 273 2187 2.60
547 820 1093 1367 16' 0 191.
0,80 311 622 933 12 •• 1555 1866 2177 2468 2799
0,07 2,4 ',8 7,1 9,5 11, 9 14 ,3 16,7 19,0 21,4
0,08 3,1 6,2 9 ,3 12,4 15,5 18,7 21,8 24,9 28, 0
0,09 3,9 7,9 11,7 15,7 lS,7 23,6 27 ,5 31,5 35,4
D,es 351 702 1053 1. 0 ' 1755 2117 2.58 2809 3160
0,10 • ,9 9,7 14,6 19,4 24,3 29,2 34,0 38,9 0, 90 3'9 787 1181 1575 1968 2362 2756 3149 35. 3
43,7
0,11 5,9 11,8 17 ,6 23,5 29,' 35,3 41,2 47,0 0,95 '3 9 877 1316 175. 2193 2632 3070 3509 39.7
62,9
1,0 .66 972 1458 1944 2.30 2616 3402 3888 '37'
0, 12 7 ,0 14,0 21,0 28,0 35,0 42, 0 49,0 1,1 588 1176 176' 2352 29 .0 3528 .116 47 0. 5292
56, 0 63,0
0 ,1 3 8,2 16,' 24 ,6 32 ,8 41,1 49,3 57,5 65,7 73,9
0,14 9, 5 19,0 28, 6 38,1 '7,6 57,1 66,7 76,2 85,7 1,2 700 HOD 209 9 2799 3.99 4199 . 699 5599 6299
0, 15 10,9 21,9 32,8 43 , I 54 t 7 65,6 76,5 87,5 98 ,4 1,3 821 16.3 2.64 3285 41 07 .928 57'9 8571 7392
0,16 12,44 24,9 37 ,3 4~ J 62 , 2 74,6 87,1
J 99 ,5 112,0 1,4 953 1905 2858 3810 .763 ' 5715 6668 7620 8573
0,17 1,5 1093 2187 3280 '37. 5'67 6561 7654 87'8 9841
14,4 26,1 42,1 56, 2 70, 2 8tl,3 98 ,3 112,0 126 124.
0,18 1,6 2.88 3732 '9 7.8 6221 7'65 8709 9953 11197
15,7 31,5 47 ,2 63 ,0 78,7 94,5 110 126 1.2
0,19 17.5 35,1 52,6 70,2 87 ,7 105 123 140 158
0,20 19,4 39 , 0 58,0 78,0 97,0 117 136 155 175 1,7 1404 2809 '214 5618 7023 8.23 9832 11236 12641
0,22 23,5 '7,0 70 , 6 94 ,1 118 141 165 le8 1,8 1575 31'9 '72. 6298 9873 9448 11022 12597 14172
212
1,9 175' 3509 5263 7018 8772 10526 12 281 1.035 15790
0,24 28 , 0 56,0 84 ,0 112 1.:.;0 166 196 2,0 191,4 3088 5832 7777 9720 1166. 1)606 15552 17.96
i:3 4 252
0,26 32,8 65,7 98,6 131 16. 197 230 263 L, 2 235 L 4704 7057 91]09 11761 14113 16.66 18618 21170
2%
0,28 38 ,1 7G,2 114 152 190 229 267 305 343
0 ,3 0 '6,7 87,5 131 175 21 9 262 306 350 394
0,32 '9,8 99,S 149 199
:2 ,'" 2799 ~5 99 8396 11197 13997 16796 19595 22395 25194
249 299 3,6 398 448 2,6 3280 6571 98 56 13141 16427 19712 22997 :06283 2%6 8
0,34 2, 6 3810 7620 11' 31 15241 19 051 228 61 26672 30.82 43292
56 ,2 11 2 168 22 5 281 337 39 3 449 506
0 ,36 3,0 .37. 8748 13122 17496 21870 2624. 30618 3'992 39366
63,0 126 IB9 252 315 37& 441 504 567
0,36 3 ,2 .978 9953 1';C;:0 19907 24883 29 6B3 34836 39813 44791
70,2 14 0 210 2B l 351 421 49 1 561 631
0 , 40 77 ,8 155 233 311 3&9 467 5'14 622 7CO
O,1!2 85,7 171 257 343 129 ,:.} ECO 6E6 77 2

PRILOG 5.7. Pad pritiska uslijcd lokalnih otpora u

grijanju parom niskog pritiska [Pal
Brzina KOEFICIJENT HJESNOG QTPORA
pare
m/s
'I 2 3
• 5 6 7 B 9

0, 2 0,1 0 , 03 0,04 0, 05 0,06 O,O S 0,09 0,10 0,11

0,' 0,05 0 ,10 0 ,15 0,20 0.2 ~ 0,30 0,35 0,'1 0 ,4 6
0,6 0,11 0,23 0,34 0,46 0 ,57 0,68 0,80 0',91 1,03
0,8 0,20 0,'1 0,61 0, 81 1,01 1,22 1,4 2 1, 62 1,82

1 0,32 0,63 0,95 1,27 1,58 1, 90 2,22 2,53 ' 2,85

2 1,27 2 , 53 3,80 S,06 6,33 7,6 0 8,86 10,1" 11,'
3 2",-85 5,70 8,55 11,4 14,2 17,1 19,9 22,8 25,6
•
5
5;06
7,91
10,1
15,8
15,2 "20,3
23,7 31,7
25 , 3
39,6
30 ,'
47,S
35 ,S
55,4
'0,5
63 ,3
'5,6
71,2
6 11,' 22,8 34,2 '5,6 57,0 68,' 79, S 91,2 103
7 I S,S 31,0 '6,5 62,0 77,S 93 ,1 109 12. 14 0
8, 20 ,3 40,S 60 ,8 01,0 101 122 1.2 162 182

9
25,6 51,3 76 ,9 103 128 154 179 205 231

10 31,7 63,3 95 ,0 127 158 190 222 253 285

12 45 ,6 91,2 137 IB2 228 273 319 365 .10
14 62,0 12. 186 2.8 310 372 '34 '96 558
16 81,0 162 23' 324 405 .86 567 6.8 729
18 103 205 ,308 410 513 615 718 820 923

20 127 253 360 506 633 760 686 1010 11'0

22 153 306 .60 613 766 919 1070 1230 1)80
24 182 365 547 729 912 1090 1280 1460 1640
~6 214 428 6.2 856 1070 12;00 1500 1710 193 0
26 2.8 ';9 6 74. 993 124 0 1490 17'0 1990 2230

3D 285 570 855 11 40 1.20 1710 1990 2280 2560

32 324 6.8 972 1)00 162 0 1940 2270 2590 2920
34 3 66 732 11 00 1460 1630 22 00 25 60 293O, 3290
36 410 820 1230 16'0 2050 2460 2870 3280 3690
36 '57 914 1)70 1630 2290 27'0 3200 3660 '100
506 1010 1520 2030 2530 3040 ll50 4560
'0
.2
44
558
613
1120
1230
1670
18.0
2230
2450
2790
3060
3350
3670
3p50
3910
' 29 0
h
. 70
. 900
5'020
5510
46 670 1).0 2010 2680 3350 4020 469 0 6360 6030
48 729 1460 2190 :l920 3650 .360 5100 5[;30 6560
50 791 1580 23 70 3170 3960 4750 55.0 6330 7120
52 856 1710 2570 3420 4280 5130 5990 6850 7700
54 923 1850 27;0 3690 .610 5530 6460 7380 8310
56 993 1990 2980 ' 3970 , '960 5960 6950 79'0 8930
56 1070 2130 3190 4260 53 20 6390 7.50 8520 9580
GO 11'0 2280 3420 '560 5700 68' 0 7980 9120 10300

68 Klil1lati zac ij a grejallje "ladel1je • broj 4/ 1982,

PRILOG 5.8. Mjesni otpori cjevovoda vodenog parnog grijanja

Tabela a)Grananj. struja (pr ema Ri etschelu i Reis~~) Tabela , a) Nast avak

+.y
Raz dva janje struja Spajanje s truja Ra z dvaja nje st ruja Spa janje struja
..,
==-if;
- I;::
d,V ___ d ',vp
'§l... We -­ - - voJd o

"". d•• ~ t d~ vp
T-komad, odvojak So Ukretanje, odv ojak
So
wo / w
45°
Uqao d.
90° ';:j;z
cold
°1 0, 2 I
45° 90° ~5°1904 45° 90° 45° 90° 45° 90°
0,3 0 ,4 0,5 \'1
0
/ W
50 ~
do/d
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5

0 ,4 7, 0 0 ,4 0 1,2 1, 2 - -
0,3 7 ,0 12 ,0 0 ,3 0 ,3 0 '50' 8 !1, oj 0, G 3,5 0,5 -0 / 5 1,3 1,5 1,4 -
0,4 . 4,0 7,0 0,4 -1,0 o 0,811,01'01'.3 0,8 1,0 0,8 2,5 0, 7 - 2,0 2,7 2, 3 2,0
0 ,6 1,5 3, 5 0,5 -3,0 -2,0 0 , 3 0 , 5 0,8 1, 0 0 , & 1,0 1,0 2 ,0 0,8 - - 4,0 3 ,0 2, 5
0,6 0 ,8 2,5 0,7
-7' l <l5 10 10,51,0
1.0 1.3 1,0 1, 5 2 ,0 1,0 1,0
-
- - - 6,5 5,0
1, 0 0 ,6 2,0 1,0 1 ,3 1, 5 1,5 2, 0
2, 0 0 ,5 1,0
f 1' r O
Ukr!tanj e, prolaz.
5P
,
~
w i'; ' 1. d 'd 0,4 0,6 0, 6 1, 0
T-komad , prolaz. Sp P I 1 0 6 0 6 J"/d
I 0 , °:; -
~
wp/w 0 90~ 0,6 0, 8 1,0 ; 0; 5 1.0 1, 2 0,6 1,3 0,7 0,5
did 1, 0 I 0 0,1 0,2 0, 6 2,6 1,2 0,5 "
0,5 0,5 4 5° .9 0° 4 5° 90° I
1 0 1,5 - 0,35 0, 5 1. 0 6 ,5 2,5 1,0 0,2
I I
<1 0, 3 0 ,8 0, 3 0,3
0
Pr1 p~jeni preenika
1 0,5 1, 5 0,3 0,5 T~bola e) Nastavak prema B. Sp reogeru
vidi ukrltilnje
I T- kolT'i:Q , pravougeoni T-kClI~O , u pravcu I
w. d .. , Vo S S stru ' an ja E
t I~ d, v
- H.lfa 0, 0

-r Ql\,ojak ~ 0, 5
I
I zvlj ar.je (etaza) 0, 5 Ccivojak 1,5
~ T-komad , Sus ret
So Krl vina, 90°, r /d-
Ccivojak -:;­ 0,5
= 1, 5 0 ,5 Qlvojak
----r­ 1, 0

~
50 wo / w 1,
wo/W
dolo
0, 3 0,5
! 0,7 Krivir.a , 90°, r /o.=.
= 2,5 0 ,3 Prolaz -,­ 0 Proiaz ~
0
0 ,4 6,5 1,3 1,0 0;5 "5,0 1,3 1, 0 Grejno tijelo 2 ,5 Prolaz ---,­ 0 ,5 Pro lax :;. --­ 0
0 ,6 3,0 1,5 0, 8 0 ,7 6,5 2,0 1,3 Kotao 2,5 Susret -r -.-­ 3, 0
I
0,8 1, 8 2,0 0,5 0,8 9 ,0 3,0 1, U
1,0 1,3 1,0 15,0 5,0 3,0

Tab~la s) Nastavak prams E. Sprengeru Tab.1a b) - nastavak:

Vrsta Nazivni otvori

10 i 15 20 i 2 5 32 i 4 0 SO i vi!e
Pro!az Sp ukup
(Do vodn i i povratni priklju c ak ob uhva c!e ni
Koljeno 2, 0 1, 5 1, 0 1,0 zaj edno)

~ ~
Zapq r ni o r gan! verti k.ala
0,6 0,7 0,6 0,9 1, 0 0,6 0,7 0 ,6 0,9 1,0
a) jZa sun 1,0 0,5 0,3 0;3 d 'ld d'ld
b) kosi ventil 3 ,5 3, 0 2,5 2, 0
0,6 1,5 2,0 1,6 - 0 ,6 1,5 2,0 1,8 - -
c) ravni venti l 10,0 7,0 5,0 4, 0
0,8 1,0 0,7 0,5 0 ,5 ' ·0 0,6 1,3 1, 0 0, 7 0,7 -.
1,0 2, 0 1, 0 0 ,5 0,2 1,0 3,0 1,7 1,2 0,5 0,2
Regulacio ni o rga n! grejnih
tij ela
Tabela c ) Promje n e pravca st r ujanja ( premo Rietschel u i Reiss u)
Pr oto~n e sl a vin e 1, 5 1, 0 1, 0 -
Ugaone slavine 4 ,0 2,0 - -
K r i v in a x o ljeno
Pr oto~n i vEnt il! 8 ,> 6,0 . 5,0 4, 0
Ugaoni ve nt i l i 4 0 2, 0 2,0 - d (0 5 lNO
/ ,
r 1"
I lOil s I20i25 32i40 I SO i
I ~eko
Tab.; l. b) Pri k1ju~c1 za jodnocjevno grijanje [' sJ' 2,01 1 5 1 0 I 1,0
( premg Ri etschelu i Reis8u) Tabela d ) Zapo r n ! or g an! Tabe la I'1 jesn i o tpori pOje­
e)
din ih eleme nata si­
Jed nostra ni priklju~ak Ovostrani pr i k l j u~ a k (p rema Hi et sc hel u i Re i sBu) sterna grijanja

~ 0, 5
So Izvij ar. je

~
Odvoj<'lk k ~ Zasun
~.ai ..o .~ u up. L-...J~ s a sll z er.jern 0, 3 xotao 2,5·
-­ (Dovodn i i pov r o.tn i p ri kljuc a k ob uhva­ V,d 0,2
. ct ~enl zajedno)
bez s u~e n j~ Grejno tijelo 2,:' '/I

Raz c1 j e l ni l: ( i zlcJ. z l 0 ,5
0 , 05 i 0,1 1 0 , 2 (1,3 O, <l 0,05! 0, 1 0,2 0,3 0,4 0,5
Ve n tili
sa b irni}; (u l c:.z) 1, 0

.
Proto<::ni ventili

~:: :: ~
sa r avnim s j e:distem , p r C'.vac
2, oj 2 , 0 2, C' - 0, 3 3, 0 2,5 2,0 2, 0
s trujan ja nei zmijenjcn J(oris ti ti K.10a SU s t varne v ri­
3, 0 2,5 2, 0 2,0 0,4 5,5 3,5 2,5 2,5 2, 0 2,5
'I s a kosim s jedistE:m 2,0 jed nosti za S nepozn at e. Kori ­

~:~ I ~~--:~
5 ,0 3,0 2,5 2 ,0 - 0,5 10 , 0 6, 0 4,0 3,0 2,5 2,5
,8, ~ I 3,5 3,0 ' Ug aon i v en til 1, 5 . stiti k a t a lo §~e vr ij ed nos ti

~:~ ~:~ I ::~

4,5 0,6 20 ,0· 1 0 ,0 6, 0 4,0
Venti l grej n o g tijcla 4, 0 . p r oi2vod ja~ a .
0, g
1
26 '° 1'0,0 o,e - 130, 0 14,0 9,5 7,0 5,5 Kcsi ventil g r e j . " 2,0
Pov r a t ni ven til , ,0
1,0 i - I 6,0 5, 5 5, 0 4 ,0 1, 0 - - 116 ,013,0 10, 0 7,5
Sla v ine (po t p un o ot ­
vo rer.e) 0,15

Klima l i zacija grejanje illadenje • bro j 4/ 1982. 69

Tab el a C)DIJELOVI CIJEV N E MREZE (PREMA E. SPRENGER U) Tabela d) AR MATURE (PREMA E . SPREN GERU )
MJESNIOTPOR PAD PRITISKA rl"Prid = !fnn11
D!O 08 L1K 010 SLiKA
:!LIp U N 1m 2 5 100 200 300 .
KRIV INA 90 0,GLATKA

d~~w -~
r /0 = a,s 1,0 VENTIL ' .. 0 ' .•
;
5
= I, a
=2, 0
0,35
0,20 Il P =y t W2 NORMALNI ',5 5,0 3,5 3,0
= 3,0 0,15
KOUENO A = 90 0
= 60 0
= 45 0
w-=z::ta 1,3
0, 8
0,4
IlP=ff
w2 SA KOSIM
SJEDISTEM ~

D%'
2,0
;

3,0
~,O

2,5
1,5
2,5
1. 5
2,5
PR(1SIRENJE
srALNO A = laO
WI~ II = 0,20

-­ ~
= 20 0 0,45 TECENJE 0,8 ~,7 9,6 0,5
,
= 30 0
0,60 IlP=!I1- W/
U PRAVCU 1',0 0,9 I, a 1,0
= 40 0 0,75
NAGLO
FI =- r2 l>!=(I- £!)2 ~)~~w2

~
(SORDA-CARNor) IlP=(I-
w,~ JI F2 F2 •. UGAONI
ISTRUJAVANJE WI=;-
-I
51 = I,D . .i. 2
IlP = 2 WI
VENT Il 3,5 ',a 5,0 6,0

SUZENJE ZASUN

WI~-W2
- ~
srALNo A = 30 0
LlP= J I"2
0 ,02
= 45 0 0,04 9 W'2 SA CIJ EVI ZA VOfJ. 0, 15 .... .. . 0,30
'

= 60° 0,07 BEZ CIJEVI ZA VOO 0,08 ... . .. .. 0,12

-........... J2= (1/0(-1) 2 J2 !L2 W22
NAGLO wI~-W2 IlP = POVRATNA 1,5 1,2 1,0 -
.r2=(I- F2;FI)
0( =0,63
KLAPNA
POVRATNI -tf)--~ 6 8 5 -
VENTIL
USTRUJAVANJE L
- , - w 2 J2= (1/0(-1 )
2 .c = 0,75
.c = 0,90

BLENDA
OSTRE IV ICE £..~-
w -----L..:...
F 2
r=(;n:o- !) AP=;t W
ri = 0,99
SLAVINA
-@ 1,0 - - -
----.--­
SZ
F2 2 LIRA
~ "]2= (.TF; -I ) IlP= ~22
~ W22 GLATKA 0,75 0,75 0,75 0,75
--'rol=2
NABRANA 1,5 1,5 I,S , 1,5

-e­
fl=900 60° 45° , ~,
GRANANJE
OSTRE IV I CE - -­ 4,5 3,1 2,0 ODVAJAC VODE
Wl~~ 1,5 0,77 0,43 :t 2 NORMALAN 3,0 3,0 3,0 3,0
J 2
0." 0,47 0,45 IlP = J2 2 W2
0,62 o,~ 0,54
ULAZ
ULAZ TANGEN·
CIJALAN
5... 8 5 ... 8 5 ... 8 5 ...8
POPRECNI OTPOR I 0 C> VALOVITI
alb: 0,10
• 0,25 wS3b
a
0:1 0,2 0'111
1,4 0,55 0,23 Il P =J .i w 2
KOMPENZATOR
JJDA 2,0 2,0 2,0 2,0
I : 0, 50 4,0 2,0 0,9
2 PO VALU
V\N
PRILOG 5.9. Promjena gustine vode E[kg/ m 'K] u zavisnosti od temperature
t'e ( t 'e E l'e ( t'C ( tOe ( t'e ( I'e t tOe E t'e ( tOe ( \ 'C E t 'C (

40 0 , 395 44 O, 41B 4G O,4H 52 0,464 56 0, 487 60 0, 509 64 0, 532 68 :0 , 555 72 0 ,578 76 0 , 601 &0 0 , 623 84 0 ,646
1 0;396 , 1 0,419 1 0,442 1 0 , 464 1 0,487 1 0 , 51 1 0 ,533 1 ' 0 , 556 1 0 , 578 1 0,601 1 0 ,624 1 0 , 647
2 0,397 2 0 ,419 2 0,442 2 0 ,4 65 2 0 ,488 2 O,5ll 2 0 , 533 2 0 , 556 2 0 , 579 2 0 , 602 2 0 , 625 2 0 , 647
3 0 , 397 3 0,42 3 0,443 3 0 ,4 66 3 0,488 3 O,5H 3 0, 534 3 0 , 557 3 O,5e J 0,60 2 3 0, 625 3 0, 648
4 0,398 4 0, 421 4 0;443 4 0 , 466 4 0 ,489 4 0,512 4 0,535 4 0 ,557 4 0,58 4 0,6 03 4 0,626 4 0, 649
5 0, 398 5 0,421 5. 0 ,444 5 0 ,4 67 5 0 ,49 5 0,512 5 0 , 535 : 5 0,558 5 0 , 581 5 0,604 5 0 ,626 5 0 ,649
6 0 , 399 6 0, 422 " 6
0 , 556 0,627 1
6 0 ,444 6 0 ,467 6 0,49 6 0,513 6 0 ,536 6 0,581 6 0 , 604 6 6 0 ,65
7 0 , 399 7 0,422 7 0 ,445 7 0,468 7 0 , 491 7 0,513
7 0,536 7 0,559 7 0 , 582 7 0,605 7 0,627 7 0 , 65
8 0, 40 8 0 ,423 8 0, 446 8 0,4 68 B 0 , 491 8 0,511 8 0,5 37 8 0 , 559 8 0,582 8 0 , 605 8 0,628 8 0 , 651
9 0 , 401 9 0 ,4 32 9 0 ,44 6 9 0,469 9 0, 492 9 0 ,515 , 9 0 , 537 9 0 , 56 9 0,563 9 0 , 606 9 0,62 9 9 0 , 651
41 0 ,401 45 0,424 49 0 , 447 53 0,47 57 0 ,492 61 0,515 65 0,538 69 0,561 ' 73 0,584 77 0 , 606 81 0,6 29 85 0 , 652
1 0 , 402 1 0 ,4 25 1 0 , 417 1 0 , 47 1 0, 493 1 0 , 516 1 0 , 539 1 0,561 1 0,584 1 0 , 607 1 0,63 1 0,653
2 0, 402 2 0 ,4 25 2' 0 , 446 '2 0,471 2 0 ,494 2 0 ,516 2 0,539 2' 0 , 562 2 0,565 2 0,608 2 0,63 2 0,653
3 0,403 3 0 , (26 ' 3 ,O,44 C 3 0, 471 ,'3 0 , 494 3 0 . 517 3 0 ,54. 3 0,562 3 0,585 3 0, 608 3 0,631 3 0 , 651
4 0,<03 4 0,426, 4 ' 0 , 449 4 0 , 472 ,4 ;0 , 495 4 0 , 517 4 0,54 4 0,563 4 0,586 4 0,609 4 0 , 631 4 0 , 654
5 0,404 5 0,427 5 0,45 5 0, 472 5 0,495 5 0,518 5 0, 54 1 5 0 ,564 5 0 , 586 5 0,609 5 0,632 5 0,655
6 O,lj 05 6 0,427 6 0,45 6' 0,4 73 6 0 , 496 6 0 ,519 6 0,5 41 6 0 ,564 6 0,587 6 0 , 61 6 0,633 6 0 , 655
7 0,405 7 0,428 7 0 , 451 7 0 , 474 7 0,496 7 0 , 519 7 0,542 • 7 0 , 565 7 0, 588 7 0,61 7 0,63 3 7 0,656
8' 0,406 8 0,429 8 0 ,451 8 0,474 8 0,497 B 0, 52 8 0,543 8 0 , 565 ~ 0,588 8 0,611 6 0,6 34 8 0,657
9 0,406 9 0,429 9 0,452 9 0,475 9 0 , 498 ., 9 0, 52 9 0 ,54 3 9 0 , 566 9 0 ,589 9 0 ,61 2 9 0 , 634 9 0 ,657
42 0,407 46 0,43 50 0;452 54 0 , 475 58 0,498 62 0,521 66 0 , 544 70 0, 566 74 0 , 589 78 0 , 612 82 0 , 635 86 0,658
1 0,407 1 0 ,4 3 1 0 ,4 53 1 0,476 1 0,499 1 0, 521 1 0,544. 1 0 , 567 1 0, 59 1 0,61 3 1 0 , 635 1 0 , 658
2 0,408 2 0 ,4 31 2 0 ,4 54 2 0,476 2 0 ,4 99 2 0,522 2 0 , 545 2 0 ,5 68 :(0,5 9 2 O, 6lJ 2 0,636 2 0,659
3 0,409 3 0,431 3 0,454 '3 '0 ,4 77 3 0,50 3 0,523 , 3 0,545 3 0 , 568 3 0,591 3 0 , 614 3 0 , 637 3 0 ,659
4 0,4:09 4 0 ,4 :!2 4 0 ,455 4 O,4 7B 4 0 , 50 4 0 , 523 4 0 , 546· 4 0,569 4 0,592 4 0 , 614 4 0 , 637 4 0 , 66
5 0,41 5 0 , 433 ' 5 0, 455 5 0 ,4 78 5 0,501 5 0,524 5 0 , 547 5 0 , 569 5 0 , 592 5 0 , 615 5 0 , 638 5 0,661
~ O, H 6 0 , <33 6 0, 4.56 6 O , ~ 79 6 0,501 6 0.524 6 0 , 547 6 0 ,57 6 0,5 93 6 0, 615 6 0 , 638 6 0,661
7 0 , (11 7 0 , 43 1; "7 0 , 456 7 , 0 , 57 0 , 639 7 0,662
7 0 , 479 7 0,502 7 O , 5~5 7 0,548 7 0,593 7 0 , 616 7
B O, H i
9 0 , 4-2
8
9
0,4 34
0 ,4 35
8
9
0,457
O,~5G
C
S
0,4 8
0 , ~8
8
9
0, 503
O, 50J ,a 0, 525
0,5<6
8
9
0 ,548
0 , 549
B 0,571
9 0,672
8 0,59 4
9 0,594
8
9
0 , 617
0,617
8
9
0 , 63 9
C,64
8
9
0,6 62
0 , 663

43 0,413 47 0 , 435 51 0,458 55 0,481 59 0,504 63 0,527 67 0,549 71 0,572 75 0,595 79 0,618 63 0,641 87 0,663
1 0,413 1 0,436 1 0,459 1 0 , 482 1 0 , 504 1 0,527 ', 1' 0,55 1 0,573 1 0,596 1 0, 18 ~ 0, 61.1 1 o, e
2 0 ,414 2 0,4 37 2 0,459 2 O,4B2 2 0 , 505 2 O, SiS ;- 0 , 551 2 0,5 73 2. 0,596 2 0, 19 2. 0,642 2 0,665
3 0 ,414 J 0,437 3 0 , 46 3 0 , 483 3 0,505 3 0.528, :! 0 , 551 3 0,57 4 0 , 597 3 0,619 'J 0.6 42 3 0,665
"
4 0,415 4 0 , 438 0 , (6 0, 62 4 0.6 43 r, 0,666
5
6
0,415
0 . 416
5 0,438
6 0,4 39
"
5
6
0,461
0, 462
4
J5
6
0,483
O,4 G4
0,48 4
4
5
6
0,506
0 , 507
0,507
4
5
6
0,52 9
0 , 529
0,53
t,
5
6
0 , :52
0, 552
0 , 553"
4
5
6
0,574
0 , 575
0, 576
4 0 , 597
5 0,596
6 0,~98
4
5
6
, 0, 621
'0 ,6 21
5
6
0, 643
0,64 4
5
6
0,666
0 , 667
7 0,417 7 0 ,4 39 7 0,462 7 0,485 7 0;508 7 0, 531 7 0 , 553 7 0, 576 7 0 , 599 7 0 , 622 7 0 , 645 7 0 ,667
6 0,417 8 " 0,44 8 0,463 8 0, 486 8 0,508 6 0 , 53.!. 6 0, 554 8 0,077 8 0,60 8 0 , 6i2 S 0 . 645 8 0,668
9 0,418 9 0 , 441 9 0 ,463 9 0 ,466 9 0,509 9 0,5 32 9 0,555 9 0 , 577 5 0,60 9 0,623 9 0,6 46 9 0, 669

,.aa 0,669 5 0,672 89 0,675 5 0, 678 90 0,68

1 0 ,67 6 0,6i2 1 O, 6i5 6 '0 , 678
;. 0 , 67 7 0 , 673 2 0 , 676" 7 0 , 679
3 0, 671 8 0 , 674 3 0 , 676 8 0 , 679
.. 4 0,671 9 0,674 4 0 , 677 9 0,66
PRILOG 5.10. Odrel1lvanje napora pri gravitacionom grijanju za date temperature razvodne I povratne vode

TEMPERATURA VODE U ODVODU

353 358 363 368 373 378 383 388 393 398 403 K

80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130 °C

333 K 110,9 142,3 174,4 208 ,1 243,3 278 ,3 314,8 353,7 392,3 427 ,3 473 ,5
60°C

>-3 338 85 ,0 116,4 148,5 182,2 217,5 252,4 289,0 327,8 366,4 406,3 447,6
tTl 65
s:'"0
tTl 343 57,7 89,1 121,2 154,9 190,2 225,2 261,7 300,6 339,2 379,1 420,4
~ 70
>
>-3
c 348 58,1 93 ,2 126,9 162,2 197,1 233,7 272,5 311,1 351,0 392,34
~ 75
>
<
0
353 63,5 97,2 132,4 167,4 203 ,9 242,8 281 ,3 321,3 362,6
80
t:J
tTl
c 358 65,8 101 ,0 136,0 331,2
85 172,5 211,4 249,9 289,9
'"0
0
< 363 68,9 103,9 140,4 179,3 217,8 257 ,8 299,1
~ 90
>-3
c 368 70,2 106,8 145,6 184,2 224,1 265,4
95

373 K 188,9 230,2

100°C 71 ,5 110,4 148,9

PRILOG 5.11. Koeficijent k', U [W / mKJ za izolovane ogrijevne cijevi u zgradama k ', = 1,15 k,

Ploce od vlaknastog izolacionog maltera Kremena zemlja (kizelgur)

NO·cijevi
Debljina izolacije

col mm 20 30 40 50 60 70 20 30 40 50 60 70

3/8 10 0,248 0,212 0,186 0,349 0,298 0,267

1/ 2 15 0,285 0,238 0,209 0,399 0,335 0,300
3/ 4 20 0,327 0,269 0,234 0,457 0,379 0,335
1 25 0,376 0,305 0,264 0,526 0,430 0,378
H i, 32 0,437 0,352 0,301 0,612 0,497 0,431

40 0,457 0,366 0,313 0,278 0,253 0,639 0,516 0,449 0,402 0,368
50 0,545 0,431 0,364 0,321 0,291 0,763 0,609 0,521 0,465 0,423
60 0,637 0,497 0,415 0,365 0,329 0,893 0,701 0,595 0,529 0,479
65 0,678 0,529 0,440 0,384 0,345 0,949 0,745 0,631 0,557 0,503
80 0,765 0,594 0,489 0,427 0,383 1,072 0,838 0,702 0,617 0,556

90 0,858 0,658 0,542 0,467 0,419 0,380 1,201 0,929 0,777 0,679 0,609 0,557
100 0,902 0,688 0,565 0,487 0,434 0,395 1,264 0,971 0,811 0,707 0,631 0,578
125 1,065 0,805 0,655 0,562 0,498 0,451 1,489 1,134 0,938 0,814 0,724 0,660
150 l,239 0,933 0,754 0,641 0,566 0,512 1,733 1,314 1,080 0,928 0,824 0,748
175 1,454 1,087 0,872 0,741 0,651 0,585 2,047 1,535 1,251 1,075 0,948 0,856
200 1,628 1,208 0,966 0,819 0,717 0,642 2,279 1,698 1,384 1,188 1,043 0,938

Klil1U1 lizacija grejanje hlaaenje • bra; 4/1982. 71

-- -- ----
PRILOG 5.12. Dodatni pritisak u [Pal uslijed hlat1enja cijevi u dvocijevnom sistemu (gravitaciono gri­
janje sa gornjim razvodom)
a) Silazna vertikala neizolovana, slobodno postavljena na zid

Horizontalna razvucenost postrojenja

ro 10 20 30 40 50 60
>
0
~ "Q:) ro
ro ro ro ro ro ro
1-,- ro ro ro ro ro

ro~
I-,
0.
<JlV bD:~ Cii ·Cii
"O~
Cii · Cii
"O~
Cii ·Cii
"O~
Cii ·Cii
"O~
· Cii
"O~
Cii
"O~
·Cii
~ ~ v._ ~ ~ ~
' '-' ]
~~

ro roo.::: V._
-~ ro'- -~
rooe Q).-
-~
c1j"=
Q).-
-~
Q).­ CIj".= ~'C
01-, I-,1:lD > I-, <Jll-, >t:: <Jll-, > I-, <Jll-, >1-, <Jll-, > I-, V;~ > I-, <Jll-,
I-,1:lD 0.0 v
I-, o Q) I-, v Ov I-, v Ov v
I-, Ov I-, V OQ) I-, v Ov
C!lN (/JC P-> P-> P-> P-> P-> P-> P-> P-> P-> P-> P-> P->

1 1 100 130 90 140 80 150 80 160 70 180 70 190

2 i 2 160 190 140 210 140 220 130 230 120 250 120 250
1 250 290 230 300 220 320 210 330 200 340 190 350
3 iznad 220 260 200 270 190 290 180 300 170 310 170 320
1 330 270 300 380 290 400 280 410 260 420 260 430
4 iznad 280 320 260 340 250 350 240 360 230 380 22 390
1 410 450 380 460 360 480 350 490 330 510 320 520
5 2 370 410 350 430 330 440 320 450 300 470 290 480
iznad 2 340 380 310 390 300 410 290 420 270 440 260 440
1 490 530 460 550 440 560 420 570 400 590 390 600
6 2 i 3 450 490 410 500 400 520 380 530 360 550 350 560
iznad 3 390 430 370 450 350 470 340 480 320 500 310 500

b) Silazna vertikaia izolovana u zidnom kanalu

Broj PRVA VERTIKALA

spratova
zgrade 10 20 30 40 50 60
1 20 40 60 90 100 120 140
2 40 50 70 100 110 130 150
3 50 70 90 120 130 150 180
4 60 80 110 140 150 180 200
5 70 100 130 160 180 200 230
6 90 120 ISO 180 200 220 250

Napomene: - temperatura dovoda td = 90°C,

- temperaturni pad u grejnom tijelu Lit" = 20 K.
1. Vrijednosti u tabelama a) i b) priloga 5.12
su dobijene prema tabelama A.39 a) i b) (vidi [2]) 4. Silazni vod na svakom spratu snabdijeva dva
mnozenjem sa pribliznim faktorom konverzije u grejna tijela jednakog ucina, a kroz svako od njih
Medunarodnom sistemu mernih jedinica. protice 50 kg/h ogrijevne vode. Za druge kolicine
2. Pritisci su dati za prvu i poslednju vertikalu. vode potrebno je vrijednosti iz tabela a) i b) pomno­
Za meduvertikale izvrsiti linearnu interpolaciju. Ziti korekcionim faktorom premaprilogu 5.14; u slu­
3. Za vrijednosti u tabelama vaze sledece pret­ caju sarno jednog grejnog tijelapo silaznom vodu
postavke: i etazi, koristiti pola vrijednosti stvarne koliCine vode.
- usponski vod i zajednicki povrat bez hladenja, 5. Tabela b), priloga 5.12 se moze koristiti i za
- gornji razvod sa izolacijom uobicajene debljine, druge temperaturne razlike, dok se za neizolovane
- visina sprata 3 metra, silazne vodove mora izvrsiti korekcija prema prilogu
- temperature tavana i prostorija O"C i 20°C, 5.15, sa Lit,. = At" .

PRILOG 5.13. Dodatni pritisak u [PaJ radi ohladenja u jednocijevnim sistemima grijanja (gravitaciono
grijanje sa gornjim razvodom; PV - prva vertikala, ZV - zadnja vertikalla)
Horizontalna razvucenost postrojenja u [m]
Broj
spratova 10 20 30 40 50 60
zgrade
PV ZV PV ZV PV ZV PV ZV PV ZV PV ZV
2 120 160 110 180 100 190 100 200 90 210 90 220
3 160 200 140 210 130 230 130 240 120 250 120 260
4 200 240 180 250 170 270 160 280 150 300 150 310
5 240 280 220 300 210 310 200 330 190 340 180 350
6 280 330 260 350 250 360 240 370 220 390 220 400
7 330 380 300 390 290 410 280 420 260 440 260 450
8 380 430 350 450 330 460 320 470 300 490 290 500
1) Pritisci su dati za prvu i poslednju silaznu ljena temperaturna razlika u silaznom vodu Lit" =
vertikalu. Za meduvertikale izvrsiti linearnu interpre­ = 20 K.
taciju . 3) Za druge protoke vode koristiti prilog 5.14.
2) Pri izradi tabele koristene su iste pretpostavke 4) Za uzimanje u obzir drugih temperaturnih od­
kao i za tabele priloga 5.12. Nadalje je pretpostav­ nosa koristiti prilog 5.15.

72 Klimalizacija grejanje hlal1enje • broj 4/1982.

PRILOG 5.14. Korekcioni faktor uz prlloge 5.12 I 5.13, za razne koU~ine vode Go grejnlh tijela

kg
KoliCina vode Go -- 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
h
Prva vertikala 1,76 1.15 0,89 0,75 0,65 0,58 0,53 0,49 0,46 0,43
Faktor
Poslednja vertikala 1.65 1,12 0,91 0,77 0,68 0,62 0,56 0,52 0,49 0,47

Napomena : odstupaju Ii kolicine vode pojedinl/:l

grejnih tijela medusobno, tada treba za sva grejna
tijela doticne vertikale poci od aritmetic ke sredine ,
dakle ukupna kolicina silazne vertikale / broj grejnih
tijela,

PRILOG 5.15. Korekcioni faktor uz prlloge 5.12 i 5.13 za pribliZno obuhvatanje raznih temperaturnih si­
tuacija (u dvocjevnom sistemu At" odgovara vrijednosti At,,)

Temperaturna razlika u 10 20 30
silaznom vodu, K At"
Temperaturni pad u 10 20 30 10 1 20 30 10 20 30
grejnom tijelu. K At"
Temperatura 100 1,25 0,80 0,62 2,25 1,27 1,00 3,50 1,68 1,28
u dovodu u °C 90 1,0 0,63 0,50 1.75 1,00 0,75 2,50 1,30 1.00
80 0,73 0,48 0,38 1,35 0,76 0,62 2,00 1,00 0,78

I Vrijednosti u ovoj kolo ni su s rednje vri jednosti velicina koje se dos la razlik uj u,

PRILOG 5.16. Procentualno povecanje ogrijevne povr~ine zbog hlac.1enja u cijevi gravitacioDog grijanja
(silazoi vodovi goli i slobodno po}ozeni na zidu)

a) Jednocjevni sistem b) Dvocjevni sistem

v
Horizontalna razvucenos t pos troj enj a
"....
ell
bJ)
W
ell

' ~

N ~
do 30 m preko 30 m do 30 m preko 30 m
ell bJ)
;:. 0
3 .: ell
ell 'v ell .~ ro ell .~ ro ell .~ ro ell '~eIl
H ....
bJ) Cii .: -' Cii .:- Cii .:­ Cii .:­
0­ "ell "ell "ell "ell
<JJ
'(;i
.... ;:.t
..>::
eIl'~ v~
-~
<JJ .... ;:.
..>::
ro o;::
....
v~
-~
<JJ ....
..>::
eIl ' -
;:.t 23
<JJ ....
eIl'­
;:.~
..>::
~3
<JJ ....
"0 .... V Ov H V Ov H V Ov H .... Ov
.... 0­ 0..;:. 0..;:. 0..;:. 0..;:. 0..;:. 0..;:. o..~ 0..;:.
ill (/)

2 3 4 5 6 7 8 9 10

10 15 7 20

2 I 8 12 7 14 11 15 8 18
2 4 6 3 8 6 8 5 11
1 10 13 8 15 13 17 10 19
3 2 6 8 5 10 8 9 6 12
3 3 4 2 6 5 7 4 9
1 11 13 9 15 17 18 12 20
2 8 9 6 11 10 11 8 15
4 3 3 6 4 8 7 8 5 10
4 2 3 2 5 5 6 3 7
1 12 14 9 16 19 20 13 22
2 9 10 7 12 11 15 9 16
5 3 6 8 5 9 9 9 7 11
4 4 5 3 7 6 7 5 9
5 2 3 2 4 4 5 3 6

1 13 14 10 16 21 22 17 23
2 10 11 8 13 13 16 10 18
6 3 8 9 6 10 10 II 8 12
4 6 6 4 8 8 8 6 10
5 4 4 3 6 5 6 4 8
6 2 3 1 4 4 5 3 6

Klimal izQc ija grej Ql1j e hlQd e l1j~

• braj 4/ 1982, 73
 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 13 14 11 16
2 11 12 9 14
3 9 10 7 II
7 4 7 8 5 9
5 5 6 4 7
6 6 5 3 7
7 2 2 1 4
1 14 15 11 17
2 11 12 9 14
3 10 10 8 12
8 4 8 8 6 10
5 6 7 5 8
6 5 6 3 7
7 3 5 2 6
8 1 2 1 3

1) Dodatak se odnosi na ogrijevnu povrsinu, koja arnu interpolaciju.

se dobija preko unaprijed zadanog temperaturnog 3) Pri izradi tabele koristene su iste pretpostavke
pada At,. grejnog tijela iz teoretske ulazne tempera­ kao i pri izradi tabela za priloge 5.12 i 5.14.
ture u grejno tijelo, to je u dvocjevnom sistemu 4) Za preracunavanje na druge protoke vode kroz
ulazna temperatura u mrezi t d , a u jednocjevnom si­ grejna tijela, koristiti prilog 5.17, tabelu a); za razne
!emu je to ona temperatura vode ispred grejnog temperaturne odnose u jednocjevnom sistemu, tabelu
tijela koja se dobija koristenjem pravila mijesanja b); za dvocjevne sisteme tabelu c).
zanemarivanjem hladenja u cijevi. 5) Primjedbe uz prilog 5.13, koje se odnose na
2) Povecanja ogrijevne povrsine su data za prvu svrsishodno koristenje kolicine vode, primjeniti i
poslednju vertikalu. Za meduvertikale izvrsiti line- ovdje.
PRILOG 5.17.
Tabela a) Korekcioni faktor uz prilog 5.16 za razlicite protoke vode kroz grejno tijelo

KoliCina vode [kg/h] 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

Prva vertikala 1,96 1,17 0,87 0,70 0,60 0,53 0,46 0,42 0,39 0,36
Faktor
Poslednja vertikala 1,77 1,14 0,89 0,74 0,65 0,58 0,53 0,48 0,45 0,42

Tabela b) Korekcioni faktor uz prilog 5.16 [dio a) tabeleJ za priblizno obuhvatanje raznih temperaturnih
situacija u jednocjevnom sistemu grijanja

Temperaturna razlika u 10 20 30 t
silaznom vodu At".[K]
Temperatumi pad u 10 20 30 10 20 30 10 20 30
grejnom tijelu At., [K]
Temperatura u 100 0,75 0,53 0,47 1,35 0,95 0,85 2,00 1,45 1,35
dovodnom vodu td[OC]
90 0,75 0,55 0,50 1,35 1,00 0,93 2,10 1,55 1,60
80 0,75 0,58 0,55 1,35 1,10 1,10 2,50 1,70 2,00

I Faktori za lemperaturnu razliku u silaznom vodu At".=30 K su osrednjenje vrijednos ti velicin a sa velikim rasturanjem.

TabeJa c) Korekcioni faktor uz dio b) tabele u prilogu 5.16, za pribliZno obuhvatanje raznih temperatur­
nih situacija u dvocjevnom sistemu

Temperaturna razlika u grejnom tijelu, KAt" 10 20 30

Faktor 0,80 1,0 1,5

PRILOG 5.19. Prethodni precnik cijevi u grijanju parom niskog prltiska pri datom uCinu u [W]

Vrsta cijevi JUS .M.BO.56 (ISO/ R7) Besavne cijevi DIN 2449
NO [mm] 15 20 25 32 40 40 50 57 60 65 80
Horizontalni
vodovi 2300 5200 10 100 21500 31400 27 900 57000 75000 102000 129000 20000
Vertikalni
vodovi 3300 7300 14000 29700 43500 38800 78700 103300 141 000 178000 276000

74 Klimalizacija grejul1je 'hladenje • broj 4/1982.

 Besavne cijevi DIN 2449
NO (88) 100 110 125 135 150 175 200 225 250
Horizon talni
vodovi 238 000 338000 462000 604000 769000 978000 1576000 2198000 2790000 3720000
Vertikalni
vodovi 327 000 465 000 632 000 826 000 1 050 000

PRILOG 5.20. Precnik cijevi kondenznlh vodova u grijanju parom niskog pritiska"

Visoko polozeni vodovi Nisko polozeni vodovi

Nazivni Horizontalni iii vertikalni
otvor Horizon talni Vertikalni
[mm] 1 < 50 m 5 do 100 1 > 100 m
KoliCina oduzete toplote za stvaranje kondenzata u kW

15 5 7 33 21 9
20 17 26 81 52 29
25 33 49 145 93 47
32 79 116 314 204 99
40 121 180 436 291 134
50 250 372 756 512 250
(57 ) 366 547 1100 720 366
60 494 738 1450 990 494
65 582 872 1740 1220 580
80 872 1300 2620 1740 870
(88 ) 1047 1570 3080 2100 1050
100 1450 2150 4100 2800 1450

" Ove vrijednos ti vak za kondenzne vodove postavljene sa uobieajenim padom, koji se biraju vece za suvo (visoko) polozen e
u odnosu na mokro (nisko) p oloiene vodove. Duli n isko pos tavlj eni kondenzni vodov i sa povratom kondenzata pomocu pumpe
racunaju se kao i vodovi u grijanju toplorn vodom. U tabeli (I) znati horizontalnu razvucenos t vodova . Precnik vazdus nih vodova
za nisko polo tene (mok re) vodove kondenzata , birati prema kolon i 4, za I < 50 m.

PRILOG 5.18. Osnovne karakteristike cirkulacionih pumpi tipa VA, proizvodnje IMP-a u Ljubljani

HIDRAULI CNE KARAKTERI SilKE HIDRAULICNE KARAKTERISTIKE.

7W
500
-
I~QI ~~ JV4j SIJQ - -VASil 'll ..... ::--" 5
r-­ ...... ~ "­
I"" ~ f­ =­-+- t-=-,.
~---..., 3 1\.
sal, ~ R'~.J.)\ \
I

-=-r: -..... ~
-
VA~r'3h
.~~~£:
;co \ \ I
""" ~ 1\ \ \ \
~"
IS!: ­ - t:::::" -:--.".3..........
~ ~-

t::i7
[\ \ ~ \11 I I
L'!J
\ \ \
f-­ / -
--=; c- 60
\\ \
50
.9 - 1­ - :'\ \
JQ JO
1\\
;0
20
~.,~, 3 ,5 5 5 10
.
!lao
0,,"
1$
<1. ~~, . ---. --,~
DA o.sQC a8 I
,2 I
3
, I
S1> G6
" I
,. J(XJ
8
I
IJ6
I
100
IS 20 30
+tKJ .5W
""
J/"II"'IAjS !O IS 2() II) JD!)
~ 0 IS itJ 30 4? 6l?&l.w .

MJERNA SKICA MJERNA SKICA

/95 VA ~ 4"g.iI VASli/177
Ti~

~
.:. I. A 250 180
ELEi<TRICNI PODACI -rtf ~ no 195
YA2V-1J' VA IJ/~J 20k

ld
~, I$S

1? J . ..,p~

~:~hv~
Til' v..4;S~~ YA4V02
nov, SOllz,
0.38'"
-
I
~,
IR C
D
158
1)0
11.
I/O
I.SpF/4I.KJVDIJ
... f
!3S
" 8r%/m;n
Sn09"
NO"
2tJW i~
R .
F
,.
11)0 ' 110
tk
.--- ­ I 8, 95 21S
r~;ino(N)

~~ ~~j!: !
YA M/4j
Tip
...,.., 2$/57 ELEKTRICNI PODACI
Tip vA.f.O/9~ VA 5t¥17T
PriJ-f~,f I ' 1'.(,,'
/tIopon .J",/~I'O v. SOIlI J8q1~OV.501<l~

Tc.z//lO (IV) '>5 55

NoMlnom.rlru/afA)
8nv o/m t'''
D,l~

"Otl . "
2_
Snoya "'''' 2.wW

Klimatizacija grejal1jehlailenje • bra! 4/1982. 75

6. TRANSPORT VLAGE KROZ GRADEVINSKE
KONSTRUKCIJE
6.1. Uvod
Kontrola transporta viage je podrucje gradevin­
ske toplotne zastite i ocigledno je interdisciplinarnog
karaktera, te je to vjerovatno jedan od razloga sto
mu se ni u gradevinskoj ni u termotehnickoj praksi
cesto ne pOklanja dovoljno paznje. Problem je po­
stao jos izrazeniji prelaskom na kompaktan nacin
gradnje, uz istovremeno koristenje lakih gradevin­
skih materjjala, malih apsorpcionih mogucnosti, a
poznato je da prosjecna cetvoroclana porodica proiz.
vodi, kroz razne aktivnosti, 10 do 15 kg vodene pare
dnevno [I].
U prakticno svim procesima raspadanja materi·
jala u gradevinskim konstrukcijama, kao sto su ,r da·
nje celika, truljenje drveta, propadanje fasade, voda
je bitan faktor. NaroCito je nepozeljna i stetna po­
java mrinjenja i ponovnog otapanja vode unutar
gradevinske konstrukcije.
Vlaga u materijalu gradevinske konstrukcije mo­
ze imati veoma izrazen efekat na transport toplote
kroz iste. To se donekle moze uzeti u obzir odgova·
rajucom vrijednoscu koeficijenta provodenja toplote.
Medutim, ako se radi 0 znaeajnoj »migraciji« vlage
kroz materijal gradevine, onda dolazi do »narusava·
nja« temperatumog polja koje se obieno opisuje
jednostavnom diferencijalnom jednacinom, cije se
rjesenje u stacionarnom stanju svodi na linearnu
promjenu temperature kroz npr. ravnu plocu. U slu·
eaju znacajnih temperaturnih gradijenata situacija
postaje jos kompleksnija, jer je potrebno, po zako·
nima termodinamike nepovratnih procesa, uzeti u
obzir npr. i uticaj gradijenata koncentraeije na tran·
sport energije, tzv. Dufour·efekat. Obratno, postoji
uticaj temperaturnog gradijenta na transport rnase,
tzv. Soret·efekat; stavise, Onsagerova korelacija daje
informaciju 0 interrelaeiji ova dva efekta (za vise
detalja v. [2]).
lasno je da je jedan takav pristup izvan okvira
ovog rada koji treba da omoguci prakticna, relativno
jednostavna i koliko god je to moguce, pouzdana
racunanja kolicine transportovane pare kroz odre·
denu gradevinsku konstrukeiju. Takvi zahtjevi onda
diktiraju i opcenitost pristupa, limitirajuci ga na
slucaj »izotermalnog« transporta.
6.2. Osnovna jednacina transporta
Za odredivanje kolieine transportovane vlage, ko­
ris ti se relacija bazirana na molekularnom transpor·
tu mase iz podrucja veceg pogonskog potencijala
prema podrucju nizeg potencijala. Taj potencijal iii
pogonska sila moze biti izrazena preko koncentraeije
(kod teenos ti), parcijalnog pri tiska (gasova), iii sadr·
zaja vlage (kod rashladnih tornjeva) itd . Takav oblik
transporta se u transportu energije zove provodenje
toplote; u transportu rnase, sto je fizieki proces »pu·
tovanja-prenosa« mase iz jednog domena u drugi,
zove se difuzija [3]. Odatle se obicno ova problema­
tika zove »difuzija vodene pare«. Ovdje to nije na­
mjerno ucinjeno, da bi se istaklo da je to sarno po­
seban slucaj opceg pristupa fenomenu transporta
mase.
Dakle, kao i pri provodenju toplote, to je linear·
na veza izmedu »fiuksa« i »pogonske sile«, poznata
kao Fickov zakon. U slucaju pareijalnog pritiska kao
pogonske sile, kada se radi i 0 stacionarnoj pojavi,
oblik upotrebljive jednacine glasi [4]:
D Za dalja razmatranja vidjeti primjer 6.2.
g, - g, = - - [(Apl/S'J-l') - (Ap,/S,J-l')], kg/m's (6.1)
RT
iii, oznaCivsi produkt s· J-l = r, slijedl:
g,-g,= (D/RT)[(Apdr,) - (Ap,jr,)],
gdje su:
g" g, - difundirane koliCine pare do
eione ravni, [kg/m's],
76 Klimari zacija grejanje hlaaenje • broj
iJ. -faktor otpora difuzije, [-],
r - otpor difuzije (r=s'J-l), [m],
p, AP - parcijalni pritisak pare njegova razlika,
[kN/m'] ,
D - koeficijent difuzije vodene pare u vazduhu,
[m 2/s],
T - temperatura u sloju, rOC] , [K],
R - gasna konstanta za vodenu 'paru, l/kg K.
Za prosjecnu temperaturu grijanih dijelova gra·
devine iOoC, jednaCina (6.2) prelazi u:
g, - g, = 0,016[,Ap,jr, ) - (Ap,jr,)], kg/ m'd. (6.3)
gdje je uzeto da dan ima d.=8,64·10· s, a za D je
uzeta vrijednost 2,39.10- 5 m'/s i za R=4,62·10' l/kgK,
a Ap treba uvrstavati u [kN/m' ] iii kPa.
Vrijednost faktora otpora difuzije »J-l« i otpora
difuzije »r« raznih materijala sadriani su u prilozi­
rna 6.1 i 6.2 prema [4].
U anglosaksonskoj litera turi se koristi sliean pri­
stup (vidi [1]). Nairne, transmitovana kolicina pare
m se odreduje prema:
m = J-lA8CAp/I), kg (6.4)
gdje su:
A- poprecni presjek na putu transporta pare,
[m'],
8 - vrijeme trajanja razmjene, [h],
Ap razlika pritisaka izmedu dva kraja puta,
[mm Hg],
I - duzina puta (debljina uzorka), [m],
-
iJ. - prosjecna permeabilnost, ,k g/(mm Hg/m) m'h.
Prema [4] postoje velika odstupanja u eksperi·
mentalnim podacima za faktore otpora difuzije pare
iJ. raznih autora, te se preporueuje odgovarajuCi op­
rez pri koriStenju literaturnih podataka i konzistent·
nost koristenih vrijednosti.
Faktor otpora difuziji pare iJ. je relativna veli·
cina koja daje odnos otpora sloja nekog materijala
prema otporu sloja vazduha iste debljine odnosno
za vazduh J-l= I.
Ostatak teksta ovog poglavlja je uglavnom bazi·
ran na sveobuhvatnijem pristupu reference [4].
6.3. Graficki nacin prikazivanja
6.3.1. Promjena temperatura
Kada su speeificirane geometrijske i fizikalne
karakteristike zidne konstrukcije, moguce je odrediti
temperaturu u svakoj tacki konstrukcije. Spajanjem
ovih tacaka dobija se promjena temperatura kroz
konstrukciju, u zavisnosti od njene debljine (vidi sl.
6.6). Ako se umjesto debljine konstrukeije koristi
toplotni otpor pojedinih elemenata konstrukcije, on­
da temperaturne promjene Ide na jednom pravcu,
kao sto je pokazano na slici 6.7. To je i prednost
ovog naeina prikazivanja promjene temperatura.
6.3.2. Tacka rose
Na osnovu polozaja tacke rose unutar gradevin·
ske konstrukcije, dil. se zakljuCiti 0 kvalitetu grade­
vine sa aspekta zastite od prodora vlage. Ako se
taeka rose form ira ispod parne brane, onda je kon­
strukcija tehnicki 105a [4].
6.3.3. Parcijalni pritisak pare
Na osnovu temperatura odredenih prema postup·
ku tacke 6.3.1, moguce je graficki predstaviti prom·
kg/ m's (6.2) jenu parcijalnih pritisaka u zavisnosti od otpora di­
fuzije pare »r« (vidjeti primjer 6.1).
Pri pravljenju ovih grafikona (u zimskom perio­
du), mogu da se jave slucajevi prema slici 6.1. U
od kondenza­ slucaju a) rasporeda pritisaka prema sliei 6.1, pro­
racun se moze smatrati zavrsenim, jer kriticni par­
4/ 1982.
Sl. 6.1. Mogud slucajevi rasporeda parcijalnih priti­ p, = 0,003d + 0,28, kN / m',
saka u viSeslojnoj gradevinskoj konstrukciji; a) nema
stvaran]a konden zata Plu > P,; b) koliCina kondenzata za -8 < t, < O°C (6.9)
jednaka je nuli; c) t ormiranje ra vni konden zacije K
p , = 0,005d + 0,10, kN / m',

°< t, < 24°C (6.10)

l
za
\ gdje je d - broj dana od poeetka godine.
"ft
\ " " Kada se na osnovu takvih podataka napravi gra­
fikon koji daje kolieinu transportovane vlage u toku
pojedinih mjeseci, dobije se kriva kao na slici 6.2.
"- ,
Pu P,
Pkt " \
\
Sliena kriva se dobija ako se »g« izrazi u zavisnosti
Pu p;;- PSI . t=F\.
PSt
od spoljnje temperature (v. sliku 6.3).
PI Ps K Temperatur a 1,0 je ona graniena temperatura
Ps
spoljnjeg vazduha pri kojoj jos n ema kondenzacije,
" '2
'3~ I -~ l-r;,
-'-;J kao sto je pokazano na slici 6.1, b) .
Na osnovu meteorolos kih podataka predstavljenih
0) b)
jednaeinama (6 .8) do (6.10), form iran je aproksima­
tivan ali konzervativan proraeunski model prema
cijalni pritisak pare Pk leZi ispod pritiska zasicenja slid 6.4, uzevsi da je t,o = 10°C.
-Ph. Slueaj b) je granieni slueaj i nastaje onda kad a Treba napomenuti da s u velieine 90 i 45 dana
.le spol)nJa temperatura jednaka granienoj tempera­ dobijene za spedfiene uslove prema jednaCinama
turi 1,0, koj a ce se razmatrati u taeki 4.4. U ovome (6.8) do (6.10). Takode treba uoCiti da su prema slici
slueaju je koliCina difund irane pare do ravni K i 6.4, ispunjeni i slijedeci uslovi :
od nje jednaka, dakle:
' 0 =,'0+45 (6.11 )
gl = g, = (pu- p. )/ r ' = (Pk- p,)/ r" (6.5)
Kolieine kondenzata g, i deficita go izdvoj ene tokom
.U slueaju c) linija p, koja spaja pu i p , presjeca godine su prema modelu slike 6.4:
p, hniju, 5to znaei da bi parcijalni pritisak pare Pk
l?io veCi od parcijalnog pritiska zasicenja Ph, a to g, = 1,05 [45 (go. + gk-' + 0,5 ·g". ·,\], kg/ m 'g (6.12)
Je nemoguce. Stvarni tok parcijalnih pritisaka ce
odgo.varati p , - liniji , 5to znaei da je i ovdje u K go = 0,95[22,5(gD'o + go") +0,5· go'O,'oJ. kg/ m ' g (6.13)
ravnl p , = p".
U Ijetnjem rezimu rada imamo situaciju iSU5i­ gdje su koeficijen ti konzervativnosti (1,05 i 0,95) do­
vanja, tj. vlaga se iz konstrukcij e (od ravni K) tran­ bijeni pri aproksimiranju stvarnih promjena (sl. 6.3)
sportuje prema spoljnjoj a tmosferi iii i na unutras­ g, i go pravim linijama (sl. 6.4).
nju i na spoljnju stranu zida. Prilozi 6.3 i 6.4 sadde Da bi se odredile velieine gk i go potrebno je za
potrebne podatke za odredivanje p a rcijalnog pritiska datu konstrukciju odrediti velieine go., gk-', go" i go".
vodene pare u zavisnosti od temperature i relativne Za spoljnju temperaturu _8°C dobija se :
vlaznosti prema [4] i [5].
Oznaei Ii se sa r ' otpor difuziji pare do ravni K, Uk- ' = t,-1] [t, -(-8)], °C (6.14)
a sa r " ovaj otpor od ravni K , onda se moze for­
mirati odnos: na osnovu koje se onda moze odrediti p , -', a onda :

E=r'/ r" (6.6) gk-' = 0,016 [(p, - Pk-') / r' ­ (Pk-' ­ p ,-' )/ r"] (6.15)

Ako se na sliean naein sa R obiljez.i toplotni Treba uoCiti da je prema jednaeini (6 .9), p ,-' = 0,28
otpor do ravni K, a sa R, ukupni toplotni otpor, kN / m ' .
moze se form irati odnos: Za spoljnju temperaturu O°C slijedi analogno:

'I] = R' / R . (6.7) (6.16)

Ova dva odnosa su od velikog znacaJ a u pro­

r aeunu. Nairne, veca vrijednost 1] pokazuje difuziono­
-tehnieki nepovoljnu konstrukciju, jer je rav a n kon­ gOk = 0,016[(p,-pO,) / r'- (p\ -pO,)/ r"] (6.17)
dE;nzacije pomjerena prema hladnoj stra ni konstruk­
cIJe. gdje je prema jednaeini (6.9) pO, = 0,55 kN / m ' .
Sa faktorom E je situacija obrnuta. Konstrukcije Za ljetnje uslove vaze slijedeci odnosi:
sa vecom vrijednoscu E su difuziono tehnieki manj e
ugrozene. Za praksu se preporue uju vrijednosti 1] Uk = t, -1] (tu­ t ,) (6.18)
od 0,4 do 0,98, a E od 0,Q2 do 0,4.
SI. 6.2. Nastajanje kondenzata i deficita dijelova kon­
6.4. Klimatski faktori strukcije tokom godine
Kao 5tO je pri .projektovanju postrojenja grija­
nja neophodno speclficirati projektnu temperaturu,
tako je i ovdje potrebno odrediti vremenske uslove
~r-~V~R~IJ~E~M~E~K~
ON
~D~E~N~Z~A~C~I~J~
E ____ +-__~V~R~I~JE~M~E~~~
:> DEFICITA
P?d kojim se konstrukcija projektuje, a to su spolj ­ o
nJa temperatura i relativna vlaznost iii p a rcijalni N

pritisak vodene pare. Ove vrijednosti se dobijaju na O)~

osnovu dugogodisnj ih mjerenj a. Prema [4] su za o
z
DDR uzete ekstremno nepovoljne vrijednosti iz 1969. o·
~
godme . Kao rezultat tih analiza d a te su slijedece veze
(podesne za upotrebu na raeunaru):
- za normiranu temperaturu spoljnjeg vazduha o
u zav isnosti od broja dana tokom godine (0 do 360): z
W 1 GODINA = 12 MJESECI
0)''''
~
t , =(d / ll,25)-8, °C (6.8)
'"
- za normirani parcijalni pritisak vodene pare:

KlimLJ li zacija gr ejanje hlaa en je • b r oj 4/1982. 77

Sada je za spoljnju temperaturu 200C:
gD lD = 0,016[(p,"'-p,)/r' + (p,lD_p.20)/r"]
a za t, = 24°C:
gD" = 0,016[(p,"-p,)/r' + (p,24_p,")/r"]
Ako se parcijalni pritisci pare spoljnjeg vazduha, od­
redeni po relaciji (6.10) p ,'a = 1,68 i p," = 1,90 kN/m'
zaokruze na 1,75 i 2,08 kN/ m ' , radi konzervativnosti
rezultata (vidi [4]) i sa vrijednostima Ph" = 2,38 i
Pu" = 2,98, dobija se za slucaj ventilacije kroz prozor :
2. Cijeii tok proracuna je pojednostavijen.
3. Cijeli period pojave difuzije i isusenja vodene
(6.19) pare se smanjuje sa 360 na 180 dana (v. tabelu 5,
prema [7]) za sve tri kiimatske zone.
4. Parametri spoijnjeg vazduha i u periodu di­
(6.20) fuzije i susenja su uzeti konstantno (v. str. 11. i
12. u [7]).
5. Opcenito se moze reCi da je predlozeni propis
vjerovatno dosta gruba aproksimacija stvarnih od­
nosa po gradevinskim klimatskim zonama. Konacan
pristup bi trebaio da bude analogan izlozenom u
ovom pogiaviju, koristeCi metodologij u prema [4].

Llpu'· = Llp,'· = 2,38 - 1,75 = 0,60 kN / m ', kPa PRIMJER 6.1.

1:
Za zidnu konstrukciju, prikazanu na slici 6.5,
Llpu" = Ap,20 = 2,98 - 2,08 = 0,9 kN / m ', kPa odrediti (vidi [4]):
a) promjenu temperature u zavisnosti od deblji­
pa jednacine (6.19) i (6.20) prelaze u: ne zidne konstrukcije;
b) promjenu temperature u zavisnosti od toplot­
gD,a = 0,0096 O/r' + l/r"), kg/m'd (6.l9a) nog otpora pojedinih elemenata konstrukcije;
c) odrediti podrucje pojave mraza;
gD" = 0,0144 (l/r' + l/r"), kg/m'd (6.20a) d) promjenu parcijainog pritiska vodene pare u
zavisnosti od otpora difuziji vodene pare po]edinih
51. 6.3_ Kolicina dnevnog kondenzata gk i deficita gd elemenata konstrukcije.
Ut. ravne vrijednosti spoljne temperature
RJEsENJE
Koeficijenti toplotne provodljivosti pojedinih slo­
jeva dati su na slici 6,5. Koeficijenti otpora proiazu
toplote pojedinih eiemenata konstrukcije se odredu­
ju kako slijedi:

Ru = 1/ a. = 1/ 8 0,13 m ' K / W

RI = 0,18/ 0,81 0,22

R, = 0,05/ 0,046 1,07
Da bi se odredile veliCine g. i gD, potrebno je
poznavati jos velicine ,,, i ,'D odnosno vrijednosti R] = 0,05/1,40 0,04
temperature spoljnjeg vazduha 1,0' Ona se ne moze
odrediti iz klimatskih uslova, nego se odreduje ite­ R, = 1/1X, = 1/25 0,04
rativno, sve dok se ne zadovolji uslov jednakosti
struja vodene pare gl = g, prema izrazima : R, = 1,50 m'K/W

g, = (p"" - p,,,)/r" (6.21) Specificni toplotni fluks iznosi:

NaCin odredivanja vrijednosti t,o »pjeske« je ilustriran
u primjeru 6.3 . Za ovu svrhu je veoma podesna upo­ Sl. 6.4. Serna proracunskog rnodela za odredivanje
treba racunara. Time je konacno moguce odrediti veliNna g, i gD preko trapezno-trougaonog rnodela;
kolicine kondenzata i deficita tokom godine. Ako je tw - granicna temperatura spoljnjeg vazduha pri ko­
ispunjen kriterijum godisnjeg bilansa vlaznosti : joj u gradevinskoj konstrukciji upravo zapocinje kon­
denzacija (ovdje lrrC), 'k -
trajanje perioda konden­
(6.22) zacije, d / god ., " - broj dana perioda kondenzacije
izmedu spoljne temperature rrc i t,o, trajanje ' D-
onda se ne treba bojati pretjeranog vlaZenja kon­ perioda deficit a, d/god., ,'D - broj dana perioda de­
strukcije. Mjere koje treba poduzeti u slucaju da ficita izm edu spoljne temperature t ,o i 20"C, g, - go­
uslov (6.22) nije ispunjen, date su u [4], gdje se disnja kolicina kondenzata, kg/m' god., gD - godisnja
mogu naci i drugi strozi kriteriji koji se mogu po­ kolicina deficita, kg/m' god., 90 - broj dana u go­
staviti za gradevinu u pogledu dozvoljene difuzije dini kada je temperatura spoljnjeg vazduha manja
pare (takode v. i primjer 6.4). od O"C, 45 - broj dana u godini kada je temperatura
Ovim bi postupak proracuna gradevinske kon­ spoljnjeg vazduha veca od 20"C
strukcije sa aspekta difuzije vodene pare, bio kom­
pletiran. Primjer 6.4 ilustrira cjelokupni postupak
(vidi [4]) .
.8 -5 -2 ° 2 • 6 8
ts °C--­
10' 12 I. 16 18 , 22 21.
20

Na kraju bi trebalo napomenuti da je cjelokupni

postupak prilagoden klimatskim uslovima DDR-a pa
se od korisnika zahtijeva da prije primjene is tog na O,S-lcr 2
kg/ m2d
lokalnu situaciju, izvrsi analizu meteoroloskih poda­
taka, koliko god je moguce tacnije i sveobuhvatnije.
~,

0.'
,
1
45
g~e
U svakom slucaju se vjeruje da bi ovo trebalo da 0.' I, gOk
bude podstrek korisniku za produbljeniji interes u 0.'
ovoj problematici. I o 10- 1
S obzirom da su se propisi JUS U.J5.520 i JUS I 1
f-__9_0 _ 4-___.
Lk 1
kg / mId
0.1
U.J5.600 pojavili nakon pisanja prve verzije ovog ~D
20

I- __-i
gd 0.1
pogiavlja, dace se kraCi komentar vezan za propisani h I 0.'
postupak proracuna. I I
0.4
1. Prema [6], vrijednost konstante u jednacini I I

(6.3) je 0,01488 odnosno 0,62 za kolicinu difundirane I

I
I

0.'
pare u kg/ m'd odnosno g/m'h. To se objasnjava nes­ I I

to nizom srednjom temperaturom slojeva konstruk­ I ~o ~o

cije (6 do 7°C).

78 Klimatilacija grejanje hlattenje . ' broj 4/ 1982.

51. 6.5. 5poljnl zid lz tri sloja; 1 - puna cigla 180 mm, gdje su faktori otpora difuziji pojedinih elemenata
A. = 0,81 W / mK, 2 - ploce od vjestacke smole, 50
mm, A. = 0,046 W/ mK, 3 - betonske ploce 50 mm, - cigla IJ. = 10
A. = 1,4 W/mK - smola IJ. = 28
- beton IJ. = 50
dobijeni iz priloga 6.1.
UNUTAR tu = 20°C Slika 6.8 prikazuje promjenu parcijalnog pritiska
~u:: ,60°C pare u zavisnosti od otpora difuziji pare, Kriva 1
predstavlja promjenu pritis ka zasicenj a vodene pare
I 1 pri pripadajuCim temperaturama konstrukcije, dok
~
kriva 2 predstavlja promjenu vladajuceg parcijalnog
pritiska vodene pare unutar konstrukcije. Kriva 3
I predstavlja promjenu parcijalnog pritiska vodene pa­
I re, kakvi bi bili, da ne dolazi do kondenzacije u
2 konstrukciji, tj. u slucaju da ne dolazi do presje­
canja krivih 1 i 3.
3 Treba napomenuti da je otpor difuziji pare kroz
vazdusni sloj zanemarljivo mali, te par cijalni pritisci
pare na povrsinama zida odgovaraju parcijalnim
VANI t s =15°C pritiscima u vazdusnoj struji s obJe strane zidne
Ifs =90 o C kons trukcij e,
Pritisak p" na slici 6.8 predstavlja parcijalni pri­
tisak pare u vazduhu s unutras nje strane zida, kod
t, - t, 20- (-IS)
koga ne bi doslo do kondenzacije u kondenzacionoj
q=--- = 23,3 W/ m'
ravni K.
1,5

PRIMJER 6.2.
Tempera turni padovi kroz pojedine toplotne ot·
pore iznose: Za krovnu konstrukciju prikazanu na slici 6.9
odrediti polozaj tacke rose u odnosu na parnu bra­
Au, = R .q = 0,13·23,3 = 2,8 K nu za temperaturu u prostoriji 20· e i relativne vlaz­
nosti 50, 60 i 70% . Potrebni podaci su sadriani u
Au, = R"q = 0,22·23,3 = 5,2 K tabeli 6.1 (vidi [4J).

Au, = R,'q = 1,07 ·23,3 = 25,2 K 51. 6.6. Promjena temperature u zidnoj konstrukciji
u zavisnosti od debljine pojedinih elemenata kon­
Au, = R,'q = 0,04·23,3 = 0,9 K strukcije

Au, = R"q = 0,04 ·23,3 = 0,9 K .. ; , CIGLA

----+---­ - -
IZOLAC. BETON
-r - ­ +­
180 SO 50
280
l:Au = 35 = tu - t,
\u
20 +--<-+--- ---=r--r
Temperature na pojedinim mjestima konstrukci­ ~
18 u;. q
je iznose:
t = = 20·e
:~ -----;~~ ,
u, = 20-2,8 - 172 12 I­ U;
u, =17,2-5 ,2 :: 12:0 10
u, = 12,0 - 25,2 = -13,2 8 v
u, = -13,2 - 0,9 = -14,1 = u, 6 0 ZONA
MRAZA
t = -14,1 - 0,9 = -IS <t
4 :::J
'" ~
Slika 6.6 prikazuje promjenu temperature u zavisno­ 2 ~ .,:;
~o ffi - - ­ - --q -
sti od debljine konstrukcije zida , dok slika 6.7 pri­ Il.
,- 2 :l:
kazuje istu promjenu u zavisnosti od pojedinih top­ UJ
lotnih otpora, Na obje ove slike je ucrtana i zona -4 >­

mraza koja se dobija za oblast temperatura nizih - 6

od o·e, tj. u ovoj oblasti ce se eventualno sakupljena -8
tecnos t (kondenzovana para) zamrznu ti. -10
Za podatke prema slici 6.5, dobijaju se prema -12
prilogu 6.3 i 6.4, parcijalni pritisci vodene pare na . -14
pojedinim temperaturama i relativnim vlaznostima:
-Hi
- Vazduh u prostoriji
Parcijalni pritisak zasiCene vodene pare na tem­ Tabela 6.1 Podaci za krovnu konstrukciju, uz primjer
peraturi t = 20· e, p = 2,34 kN/m', a za parametre 6.2
t = 20"e i <p, = 60, p = 1,4 kN/ m2; ....
<ll s::
'"
....s:: ',-,
~ ~01l 3:
- Spoljnji vazduh ,,-,0
p" = 0,165 kN / m' i p, = 0,05 kN/m' za t, = -lye S I 0 j '~~
's::" ',-, <ll
'iJ 10 1l 8 'u 5 "';:Z­
i <jl, = 30%; '0' :='8
"2,--,
;;::: 0 0 ............

~~p.~ ~2 tq~
J-. 00..0..
i:O C\1f) ~ aB~ ~BoO:::
- Za pojedine temperature unutar konstrukcije sli­
jedi :
p " (U,) = 1,962 kN / m ' , p " (u,) = 1,402 kN / m' 1. Velicina R, 0,13
Ph (UJ) = 0,198 kN / m'. 2. Strop 20 1,72 0.12
3, SIjaka 20 0,22 0,68
Otpori difuziji vodene pare pojedinih elemenata 4. Parna brana 0,02
konstrukcije iznose: 5. IzoIacione ploce 0.D3 0,056 0,53
6. Krovni pokrov 0,05
- cigla r, = 0,18 , 10 = 1,8 m , 7, Velicina R, 0,04
- smola r, = 0,05·28 = 1,4 m,
- beton r, = 0,05,50 = 7,5 m, R. = 1,57

!:iimalizacija grejal1je hladel1je • broj 4/1982, 79

SI. 6.7. Promjena temperature u zidnoj konstrukciji g, = (1,4- 1,393)/2 = 0,0035
u zavisnosti od toplotnog otpora pojedinih elemenata
kons trukcij e g, = (1,393 - 1,169) / 18 = 0,012
CIOLA IZOLACI.'~ BETON Razlika je prevelika, pa ce se proracun ponoviti za
T t- - - +----­ r t,o = to,8°C.
20 I
lu I Tada se dobijaju:
18
il! n, )
I
I
~ko = 20 - 0,9 . 9,2 = 1l,72°e
16 I I
I
14 I
12 II I
I
plc>o(Il,72) = 1,377, p",(l0,8) = 1,158
I I
10
I ' I g, = (1,4-1,377)/2 = 0,012 i
I I
I 1
ZONA I g, = (1,377 -1,158)/18 = 0,012
I I
:r I I MRAZA
I
I I 5to zadovoljava.
)
" 1
r----r

0:
I I
0
:J
-- I
I PRIMJER 6.4.
- ) I
- , ::r
~
IR R1
I
RJ IRs Za zid debljine 38 em odrediti godisnju kolicinu
- 6 I
kondenzata i defieita. Tabela 6.2 sadrZi potrebne po­

Ro
- 8
datke za proracun (vidi [4]).

I
-1 0
I RJEsENJE

-12
I
-14 I Proracun ce se izvrsiti za parametre unutrasnjeg
I vazduha t = 20°C, <jlu = 70% i spoljnjeg vazduha
-16 I
1 _ 1, = ooe. Za ove parametre prema prilozima 6.1 i 6.2
slijedi:

RJEsENJE tu - t, = 5,7 K p = 1,64 kN/m'

Na sliei 6.10 su vrijednosti toplotnih otpora pri­ Toplotni fluks iznosi:

kazane graficki. Na istoj slici su prikazani i polozaji
temperatura tacaka rose za razne relativne vlaZnosti. t-C 20-0
Tacke rose se mogu odrediti iz priloga 6.3 i 6.4 iii q=--- = 25,6 W/ m ' ,
i,x-dijagrama, Za vlazni vazduh na slici 6.10, slijedi 0,77
da sve tri tacke rose padaju ispod parne brane, sto
J~ pogre5no. Stanje bi se moglo popraviti premjesta­ a temperaturne razlike i temperature:
nJem parne brane izmedu slojeva I i 2, prema slici
ll~l
= 0,12 . 25,6 = 3,3 k ~ .. = 20 - 3,3 = 16,7°e
6.9. U tome slucaju bi i relativna vlaznost od 70%
bila prihvatljiva. ll~,
= 0,58 . 25,6 = 14,9 k ~, = 16,7 -14,9 = 1,8°e
.ll~3
= 0,02 . 25,6 = 0,5 k ~2 = 1,8-0,5 = lye
PRIMJER 4.3. M, = 0,01 . 25,6 = 0,3 k ~, = 1,3 - 0,3 = 1,00 e
M, = 0,04 . 25,6 = 1,0 k

Odrediti granicnu temperaturu t,o za konstrukeiju

zida za koju su poznate slijedece velicine (vidi [4]) : kM = 20,0 k

tu=200e, <jlu=60%, 11=0,9 £=0,1, r'=2, r=18. SI. 6.8. Promjena parcijalnog pritiska vodene pare u
zavisnosti od otpora difuzije
RJEsENJE

Iz priloga 6.1 i 6.2 se dobija: 2,'

Puz
- - --- -----
p, (20) = 2,34 kN/m' 2,2
\
" , ]

\
\
" "
p .. = <pp, = 0,6 . 2,34 = 1,40 kNlm' 2,0
i: \
1, (1,4) = 8°C pa je t,,- t, = 20 -12 = 8°C. 1,8
\1
\
\
Da bi se odredilo u kojoj oblasti 1ezi vrijednost t w , \
koristice se slijedeca jednostavna relaeija, koja ori­ 1,0 \
jentaeiono zadovoljava za £ < 0,25: ~ \
z 1.' Pu
0<
l-E W
La = t - (tu - t,) cr:
1,2
11- £ 1f.
Sada je: >::
<>:
1-0,1 (f) 1.0
t,o = 20- 8 = 20-9 = 11 K
0,9 - 0,1
cr
c..
Z
0,8 ""
Kontrola rezuitata:
-i
~ 0,0 "',\
tu - t,o = 20 - 11 = 9 K
u
",.

rt 0,'
'" \
Prema jednaCini (6.16):
~ko = 20-0,9·9 = 11,9 K
. 0,2
Pu
-------~
"" P"
Ps
slijedi: Ph.o(11,9) = 1,393 i p ,o(1l) = 1,169 0,0 - ----- - ---
OTPOR DIFUZIJE VODENE PARE' [m]
Dobija se:

80 Klimati zacija grejanj e hladel1je • broj 4/1982 .

Tabela 6.2.

Broj sloja Primjedba

1. Otpor Ru 0,13
2. Zid 0,38 0,66 0,58 4,5 1,70 r' = 1,70
3. Cementni malter 0,025 1,28 0,02 40 0,80
4. Keramika 0,015 1,11 0,01 300 3,00
5. Otpor R, 0,04 r" = 3,80
R. = 0,78 r = 5,50

51. 6.9. Krovna konstrukcija, uz primjer 6.2; 1 Vremenski periodi su onda

strop, 2 - nasip od sijake, 3 - pama brana, 4
izolaciona pioca, 5 - krovni pokrov " \ = 11,25 . 12,6 = 142 d./g }
ukupno 225 dana
,,'D = 11,25 (20 - 12,6) = 83 d ./g
~~~~~~~~~:~~,:~
... :~
:..~::,~. ~ Prema jednacinama (6.14) i (6.15) slijedi:
3 i},-' = 20-0,91 ,28 = -5,5°C, p,-' = 0,384,
p,-' = 0,28
2
_, ( 1,64 - 0,384 0,384 - 0,28 ) =
g, = 0,016

1,7 3,8

= 1,139·10-' kg/ m'd.

i}", = 20 - 0,91 . 20 = 1,8'C

Pripadajuci parcijalni pritisci iznose: p, = 0,695

Tempera tura °C 1,67 1,8 1,30 1,0 p, = 0,55

Parcijalni 1,64-0,695 0,695 - 0,55) =

pritisak kN/ m ' 1,90 0,70 0,67 0,65 g, = 0,016 (

1,7 3,8
Na osnovu gornjih podataka mogu se odrediti = 0,829 . 10-' kg / m'd.
slijedece velicine: Za Ij etnje vremenske uslove, uz pretpostavku pu = p,
slijedi:
R' = Ru + R, = 0,13 + 0,58 = 0,71
gD'· = 0,00960 / 1,7 + 1/ 3,8) = 0,82 -10-' kg/m'd.
'l] = R'/R, = 0,71/0,77 = 0,91
go" = 0,0144 (1/1,7 + 1/3,8) = 1,23 10- ' kg/ m'd.
r' = r, = 1,70 i r " = r, + rJ = 0,8 + 3,0 = 3,8
Konacno, na osnovu jednacina (6.12) i (6.13) dobijaju
= r' / r = 1,70/ 5,5 = 0,31 godisnje kolicine kondenzata i deficita:
Nakon sto je utvrden polozaj ravni kondenzacije, 51. 6.10. Dijagram tacke rose za raspored slojeva
moze se provje riti da Ii dolazi do kondenzacije iii ne. krovne konstrukdje prema sl. 6.9
po, = p- E (pu- p ,) = 1,30 kN / m'
Na ovom mjestu je za temperaturu 1,80"C parcijalni
pritisak pare p0b. = 0,70 kN/m', znatno nizi od p\.
To znaci da ce vazduh u porama kondenzacione rav­ . ·s
ni obarati paru dok se parcijalni pritisak ne reducira
na vrijednost 0,70 kN / m ', Sada je moguce odrediti
granicnu temperaturu t"o prema jednacini:
1- E 1-0,31
to = tu - (t" - t,) - - = 20 - 5,7 = 13,4°C
'l]-E 0,91-0,31
Kontrolom velicina g, i g, vidi se da je ova tempe­
ratura nesto veca, tj. g, ,e g,. Nesto niza temperatura ~ _.iu~s.Q·~~"~ . ~c..:. __ 10
t,o = 12,6 daje slijedece vrijednosti: __ ~!..6QJ".t!:,g~ __ _
i},o = 20 - 0,91 . 7,4 __ ~01:l!~z.:..!:2~ ____ _
15
pew = 1,523, P,o = 1,259
1,64 - 1,523 1,523 - 1.259 Ru
g, = - - - - - = 0,069, g, = = 0,069 \u" 2a ce
1,7 3,8

Klimali zacija gr ejan je hlaClenje • broj 4/1982. 81

 g. = 1,05[45(1 ,139+0,829)· 10-' +0,5·142:.0,829 · (0-' ] PRILOG 6.1. Vrijednosti za koeficijent otpora difuziji
= 1,55 kg/ m'g . pare IJ. [-)
go = 0,95[22 ,5(0,82 + 1,23) · 10-' +0,5·83·0,82 ·10- ' ] Broj materijala Gustina fJ.
= 0,75 kg/m'g [kg/ m ' ) [-)

Posto j e kolicina kondenzata gk veca od kolicine 1. BETON

deficita go, to predlozena konstrukcija ne zadovo­ 1.1. Najtezi, tes!d armirani beton
ljava. Da bi se konstrukcija zida popravila u smislu Najtezi beton 2700 120
efektivI1ij eg transporta vlage, moguce je postaviti :par­ Armirani b eton,
nu branu s unutrasnje strane, sto je nesvrsishodno dobrota B300 i vise 2500 120
rjesenje, iii ograniciti vanjski otpor difuzije pare. Armirani beton,
dobrota Bl60 i 225 2400 90
T. = g./g.o = l,55 / 0,829 . 10-' = 187 d ./g Teski beton, nearmiran 2200 65
Kao gore, sa risevima mistrije
To = go/go'" = 0,76/0,82 . 10-' = 92,7 d./g. na LPDV (lake ploce od
drvene vune), zaptivac protiv
i uz ugradnju jake parne brane na unutrasnje stra­ prodora vode SO
ne, moze se prema [4] odreaiti potrebni otpor difu· Gotovi betonski dijelovi
ziji r'po, iz: stropne konstrukcije 2500 80
1.2. Beton sa lakim dodacima, ele·
(pu - p\)T. - p.20 - pu)To menti su pijesak, sljaka ,
. r'l lomljena cigla ~ 1800 30
(pO. - pO,)T, + (P." - 1,75)T" Topionic ki kamen, porni
sinter i pijesak 1500-1700 22
dakle : Isto, bez pijeska 1400 15
1200 11
(1,64 - 0,695)187 - 0,6 . 92,7
Topionicki kamen i

r' po, ~ . 3,8 =

pj eno-malter
1 100 15
(0,695 - 0,55)187 + 0,6 . 92,7
Drvene trijeske (drveni
beton, beton od drvenih
121,1
trijeski) 800
10,5
= - - . 3,8 == 5,56
RS-gtanulat 800
SO
82,74
500-700
30
400-600
25
jer je P.'o- p == P.'o - p, = 2,38 - 1,75 = 0,6 1.3. Betonski elementi sa porama
U zidu postoji r' = 1,7 m, pa je potrebno ugraditi Gasni beton sa kvarcnim
jos elemenat sa otporom r' = 3,86. pijeskom, otvrdnut 700-800 8
Povoljnije rjesenje problema gk > go bi bilo smanje­ Pjeqo..beton, neotvrdnut 700 7
nje veliCine r". Prema (4) dopustena vrijednost r" dop, Kao gore, sa PS granula tom 600 6,8
iznosi : 2.0. ZIDOVI
ApO,T. + (P.?O-1,75)To 2.1. Zidovi od cigle od
r " dop =
<
ApouT. - (p.20 - p)To
klinkera, oblozen u MG III 2000
40

Tvrda cigla u MG III 1900

30

ili :
Puna cigla u MG II iii MG i 1800
10

82,74

r" dop ~ . 1,7 = 1,16 m

Visoko suplja cigla (veliki
121,1
broj supljina) gustina
kamena 1400 1500 4,5
Saddaj vlage zida bi bio zadovoljavajuci bez parne Rucno postavljena ­
brane, kada bi otpor r" iznosio 1,6 m . suplja cigla
1700 6,5
1500 4,5
1300 3,0
Sl. 6.11. Raspored parcijalnih pritisaka vodene pare 2.2. Zidovi od krecnjaka sa punim
unutar konstrukcije kamenom, bez supljina 1900 25

I' __ 3 _____ _ __ _ kao gore, sa supljinama 1700 20

2.0 KS - kamen sa supljinama 1500 17

N/m 2 p."l.9
1,8 2.3. Zidovi iz betonskog kamena sa
topionickim kaQ1enom tvrdim 1 900 25
1,6 topionickim ka)nenom 1800 22,S
supljim blokov$kiIl1 elementima
I,' od teskog betona 1700 15,5
kao gore, od lakog betona 1500 12
1,2 el!!menti od gashog betona 800 8
elementi od drv~~pg betona,
ploce ' . 900 10,5
1,0
2.4. Slojevi odprirodnog kamena u
0,8 zidlI od bazalta ,·diorita, gabroa
(gustina do 3 000 kg/m') 2850 ISS
0,6
Granit, dijabas, . ~ k r iljevac (gu­
stina do 2850 kg/m') 2680 130
r, Teski kamen krecnj'ak i pjescar
r. r =170 f.3,80 (gustina do 2500 kg/m') 2490 110
0,2 f. 5
Kamen pjescar i siga
(gustina oko 2900 kg/ m') 1950 55

82 Klimali zacija grejmlje hlaael1je • bra; 4/ 1982.

Broj materijala Gustina IJ. Broj materijala Gustina IJ.
[kg/m'] [-] [kg/m' ] [-]

3.0. VEZIVNA SREDSTVA, sa zatupljenim fugama 3000

PREMAZI, MALTER sa provjetravanjem pozadi
PVC tvrde ploce, homogene 1 300 16000
3.1. Cement i krec
Cementni malter,
4.3 . Podne obloge
mjesavina I; I
2200 45
mjesavina 1:3
2 100 40 Podovi od tvrdog betona 2500 100
Vjestacki cementni malter Betonske ploce u cementnom
Plemenit premaz sa cementom maIteru 2400 80
i lomljenim komadima pri­ Betonestdh, mjesavina 1:2,5
rodnog kamena 2000 27 do 1:4 2200 55
Cementni malter od krecnjaka 1900 17 Teraco 2000 40
Spoljni premaz, dvoslojni, Kameno drvo, radni sloj,
sa MG II 1800 15 navosten 1600 35
Kao gore, sa nas pricanim Kao gore, donji sloj 1400 22
slojem od MG III 1900 18 Kao gore, donji sloj
Unutarnji premaz od krecnog osiromasen 1200 16
gipsa I 700 12 Gipsani premaz 1200 8,5
Kao ~ore, od maltera krecnog Anhidritski premaz, radni sloj,
glpsa I 500 11 navosten 1800 20
Zaustavni izolacioni premaz Kao gore, donji sloj 1400 10,5
sa PS-granulatom 1000 15 Asfaltne presovane ploce 2300 10 000
Strop sa zicanom mrez.om, sa Liveni asfaIt, hostiks, fini
cementnim malterom 2200 45 asfaItni beton 2200 9000

3.2. Gips, anhidrit Pjescani asfalt I 800 6500

Vjes tacke obloge, u prosjeku 8000

Premaz od gipsa sa pijeskom 1400 10,5 sa pjenom, vlaknasti sloj 5000

1200 8,1 Vjestacke spachtel-obloge,

Premaz za zastitu od buke neispunjene 1400 20000
sa gipsom i vlaknima 1000 10,0 ispunjene 1600 15000
Strop sa zicanom mrezom jako i.spunjene 1800 10 000
sa gipsanim maIterom 1200 9,0 Gumene obloge u prolazima
Gipsani malter, Cist 1000 6 i plocarna 1800 20000
sa porama 800 5 Linoleum 1300 500
600 4 Tekstilni tepisi 400 4
Anhidritni malter sa pijeskom 1600 12
1400 10 5.0. DRVO I PRODUKTI OD DRVETA
Anhidritni malter, cist 1200 8
sa porama 800 5 5.1 . Drvo, ploce od drvenih
600 4 vlakana sperploca, homogena 800 75
4.0. KERAMICKE OBLOGE,
Kao gore, sa uobicajenim

PLOCASTE OBLOGE
fugama
50
sa ventilacijom pozadi

4.1 . Keramicke obloge Tvrdo drvo (bukva, hrast,

Fasadne ploce, glazirane 1800 800 javor) homogeno 800 65
Zidne ploce kamene sa profilisanim 46
(cementne, mramorne) 1700 200 sa zatupljenim izdancima 20
Razdvoiene i keramicke sa ventilacijom pozadi
plocice : 2000 150-300 Meko drvo (bor, omorika, jela),
Podne ploce kamene, homogeno 500 54
neglazirane -. 2300 200 sa profilisanim izdancima 38
(takode vidjeti vrijednosti sa zatupljenim izdancima 28
za r u prilogu 6.2) sa ventilacijom pozadi
4.2. Plocaste obloge (osim drveta) Drveni podovi 500 15
Parket sa poravnatim fuga rna
Azbest-cementne .ploce, veoma (maliparket) 700 10
gusto presovane, homogene 2100 300 Stapni ili plocasti parket sa

Kao gore, sa zaptivnim zlijebom i rebrom

20
fugama . 210
sa zaravnatiin fugama 90 Presovane ploce od drvenih

sa ventilacijom pozadi vlakana do 1 000 80

Azbest-cementne gradevinske sa zaptivnim fugama 48
ploce, homogene 1900 200 sa poravnatirn fugarna 18
Kao gore, sa zaptivnim sa vehtilacijorn pozadi
fuga ina 140 Meke plo~e od drvenih vlakana 200 3,2
sa zatupljenim fuga rna 60
sa ventilacijom pozadi 5.2. Lake gradevinske ploce od

Magnezijumom vezane ploce sa drvene vune LPDV,

rnineralnirn vlaknima
(neptunit) sa fugama zatvo­ vezane cementom s = 25 mm 480 5
renirn pomocu »spachtle« 1000 10 s=35 450 5
Kartonske gipsane ploce 1100 12 s=50 420 5
Gipsane ploce, armirane sa LPDV,
staklenim vlaknima 1200 40 vezane gipsom s = 25 460 5
Krezolorn vezane ploce, armi­ s=35 420 5
rane staklenim vlaknirna 900 s=50 390 5
hornogene 10000 s=75 370 5

Klirnatizacija gre janje hlatlenje _ bro; 4/ 1982. 83

Broj materijala Gustina J.,t Broj materijala Gustina J.,t
[kg/ m ' ] [-] [kg/ m 3] [-]
6.0. MATERIJALI ZA TOPLOTNU 6.4. Specijalni toplotno-izolacioni
IZOLACIJU materijali

Ploce od valovitih folija

6.1. Vlaknasti izolacioni mate rijali vjestackih materijala sa i

Mineralna, staklena vlakna 200 2,9 bez Al-£olija, poravnatih
J astuci od tekstilnih vlakana, suceljenja 45-75 7
ploce 200 4,0 lzolacione ploce od Al-folija
Morska trava, jastuci od sa odstojanjem od 5 mm;
trstike 75-100 2,2 folije ravne iii izguzvane 10
lzolacione ploce od valovitog
6.2 . lzolacioni materijali od bitumena 12
drvenih vlakana i pluta Homogene ploce od pjeno-stakla
Meke ploce od drvenih sa poravnatim fugama 20-150
vlakana 200 3,2 u jednom komadu na
Ploce od kore, vezane spoljnjim zidovima 8000
magnezijumom 450 5 u vise slojeva s unutrasnje
Drvene ploce, vezane strane (pri gradnji
cementom 600 8,5 hladnjaca), zaspaltovane 12000
Plutane ploce, u prosj e ku 300 10 na krovovima sa fugama
od bitumena, u jednom
6.3. Produkti od vjestac kih polaganju 10000
pjenastih smola
Pjenasti polistirol (usitnjena 6.5. Nasuti slojevi, slobodni
pjena) 15-40 Pepeo leteCi, lozisni 1000 3
homoge na, b ez suceljavanja 45 Pjeno-sljaka 800-1000 6
sa zatuplj enim suceljavanjem, Topionicki kamen, porni-sinter,
u komadu 28 pepeo koksa 700 5
u jed nom komadu sa profili­ Kotlovska sljaka, pijesak
sanim suceljavanjem 35 sljake visokih peci 1200 6
u vise slojeva sa zatupljenim Kremen, grubi kremen 1600 7
suceljavanjem 45 Pijesak, nasut 1 700 15
PS-tvrda pjena, ekstrudirana, Kao gore, zgusnut, nabijen 8
homogena 40-100 60-200 Sljunak 1500 3
u jednom komadu sa zatup- Drveno brasno, otpadak
Ijenim suceljavanjem 35 pluta 250 3
U jednom komadu sa profi­ Otpadak od gume
lisanim suceljavanjem 48 (is pod estriha) 800 5
U vise ulozaka sa zatuplj e nim PS-granulat, slobodno
suceljavanjem 60 nasut 25-40 5-15
Izolacione ploce od cementom
vezanog PS granulata,
homogena 350-500 30
sa zastupljenim s uceljavanjem 18 PRILOG 6.2. Vrijednosti za otpor prodoru pare »r«
suceljenje prelijepljeno, tanjih slojeva u Em]
premal terisano 24
lzolacione ploce od gipsom r-vrijednost
vezanog PS granulata, za postuoak
homogene 300-400 9 Broj i vrsta obloge
sa poravnatim suceljenjem 6 premaz plamenom,
Poliuretanska pjena, mjesti- cetkom livenjem,
micno, homogena 50 35 valjanjem
Kao potporno jezgro u
veznim plocama 80-120 100 1. PARNE BRANE ISPOD
U plocama sa poravnatim TOPLOTNO-IZOLACIONOG

suceljenjem 35-40 48 SLOJA

sa profilisanim

suceljenjem 64 1.1. Hladni bituminozni

u vise ulozaka sa pretpremaz

prepustenim

suceljenjem 80 1.2. Vreli premaz na beton

Fenolformaldehid pj ena (1 ,5 kg/ m') 15

(plastapor) 60-90 9 na Ij e penku (1,2 kg/ m') 12
PVC-pjena (celija-PVC), naliven (2,0 kg/ m') 20
homogen 30-130 60
Urin-formaldehid-pjena 1.3.1 polaganje krovne Ijepenke,
(piaterm) slobodna, prekrivanja
mjestimicno pjenasta, zalijepljena 30
bez fuga 40-60 5 Kao gore, sa jednim
u blokove sjecenim premazom , lijepljeno 50 60
plocama 2 sa dva p re maza (lijepljeni
iii gornji pokrov-sloj) 65 75
Tanka (plasticna) 'guma,

celijski kaucuk, homogen 600 8000 1.4.2 polaganje krovne ljepenke,

zalijepljene
(Viseslojne lake gradevinske sa dva premaza 100 120
ploce sa pjenastim jezgrom sa tri premaza 130 150
treba racunati prema
pjeno-materijalu; slojevitost 1.5.3 polaganje krovne ljepenke,

se zanemaruje) zalijepljene

84 Klimalizacija grejanje h laaellj e • broj 4/ 1982.

 r-vr ijednost r-vrijednost
za postupak za postupak
Broj i vrs ta obloge Broj i vrsta obloge
premaz plamenom , premaz plamenom,
cetkom livenjem , cetkom livenjem,
valjanjem valjanjem
sa 3 premaza 150 1.7. Folije, trake, ploce od
sa 4 premaza 180 PVC-a, meki

s = 1,5 mm
50
1.6.1 polagan je staklene krovne s = 2,0 mm
80
Ijepenke, nije lij eplj ena , Poliizobutilen

p reklapanja zaptivena 50 s = 1,5 mm

60
Kao gore, potpuno lijepljena 80 90 Polie tilen

Lijepljena sa pokrovnim s = 0,08 mm

30
premazom 120 130 s = 0,13 mm
40
Polihloropren

1.7.2 polaganja staklene krovne s = 1,15 mm

25
Ijepenke, lijepljene
s = 1,50 mm
30
sa 2 premaza
180 200 APT - kaucuk

sa 3 premaza
220 240 s = 1,3 mm
65
1.8.1 polaganje zaptivne trake sa 2. ZAPTIVAcI VODE KOJA
impregniranim vlaknom od PROKAPAVA (PROTAJAVA)
jute (300 g/ m ' ), sa ljepivim i
prekrivnim premazom 120 140 2.1. Zaptivac od 2 polaganja
1.9. Al-folije , sa zaptivnim golog bitumenskog papira
preklapanjima, zalij epljene na sa 3 premaza 50
nealkalijsku podlogu
s = 0,05 mm 80 2.2. Zaptivac od 3 polaganja
s = 0,10 mm 220 golog bitumenskog papira
s = 0,20 mm 550 sa 4 premaza 80

1.10. Al-folije kao gaze sa gus tim 3. TOPLOTNO-IZOLACIONI

bituminoznim pokrovnim SLOJEVI
premazom
s = 0,05 mm 90 3.1. Na zidovima
s = 0,10 mm 240 LPDV sa unutrasnjim
s = 0,20 mm 600 premazom s = 50 + 15 mm 0,80
1.11. Zaptivna traka sa uloskom Kao gore sa spoljnjim
od metalne trake, ulozak premazom 1,0
utisnut, d ebljina uloska PS-ploce iz komadica,
s = 0,05 mm 80 90 s = 50 mm
jedno polaganje, s za­
s = 0,10 mm 180 20 tupljenim suceljavanjem 1,4
kao gore, ulozak ravan jedno polaganje, s pro­
s = 0,05 mm 130 150 filisanim suceljavanjem 1,75
s = 0,10 mm 260 280 PS - tvrda pjena,
s = 0,20 mm 640 680
kao gore, sa gus tim eks1rudirana, s = 50 mm
pokrovnim premazom jedno polaganje, s za­
tupljenim suceljavanjem 1,75
s = 0,10 280 300 jedno polaganje, s pro­
s = 0,20 660 700 filisanim suceljavanjem 2,40
1.12. Bitumenska zavarena traka,
PUR-pjena, s = 50 mm
d ebela 5 mm, sa uloskom od
mjestimicno isparena 1.75
Al trake debljine 0,1 mm i
u veznim plocama kao
impregniranim jutanim
potporno jezgro 5,0
vlaknom (300 g/m' ),
800 u plocama s zatuplj enim
Kao gore, umjesto jutanog
suceljavanjem 2,4
platna s takleno vlakno Pjeno-ploce sa zaravnatim
(200 g/ m ' ) 750 fugama u je dnom
polaganju
1.13. Zaptivna traka sa uloskom od s = 40 mm 320
pol ie tilen- tereftala ta, s = 85 mm 680
debljine 5 mm 460 500 u vise polaganja

s = 170 mm
1700
1.14. Zaptivna traka sa uloskom
s = 2555
2550
od staklenih vlakana

(200 g/ m' ) i nalijevom od

3.2. Na krovovima (krovni

staklenih vlakana (60 g/ m '),

izolacioni rna te rij ali)

zajednic ke debljine 4 mm
80 100 HF-meke ploce

(drvena vlakna)
1.15 . Bitumen-Iateks , spricani
s = 45 mm 0,15
namaz, dvostruki
50 s = 60 mm 0,20
1.16. Bituminozna masa, s= 90mm 0,40
armirana
Ploce od kore

s = 2 mm
22 s = 50 mm
0,25
s = 5 mm
60 s = 100 mm
0,60
s = 10 mm
150 Ploce o d valovitog bitumena
s = 15 mm
260 s = 50 mm 0,60

Kli m ari zacija g reja nj e h/aaenJe • broj 4/ 1982. 85

 r-vrijednost r-vrijednost
za postupak za postupak
Broj i vrsta obloge Broj i vrsta obloge
premaz plamenom, premaz plamenom,
cetkom livenjem , cetkom livenjem,
valjanjem valjanjem
LPDV - vezane cementom Kao gore, trostruko

s = 50 mm 0,25 s = 0,35 mm
20

s = 75 mm 0,45 Poliizobutilenska folija

s = 100 mm 0,75 s = 1,5 mm

50

PS ploca iz komad,ica u Polihloropenska folija

jednom polaganju, 80 mm s = 1,5 mm

30

Sa zatupljenim Folije od kaucuka, trake

suceljavanjem 2,4 s = 1,3 mm

60

Sa profilisanim suceljavanjem 3,05 s = 2,0 mm

100
Kao gore, u vise polaganja,
s upustenim suceljavanjem 4.3 . Obloge za terase
s = 80 mm 3,2 Zastitni beton na zaptivac
s = 100 mm 4,5 od vode koja prokapava,
PUR-pjeno-ploce, jedno
50 mm debeo 2,0
polaganje sa ravnim
Dvoslojna obloga od betona ,
suceljavanjem
sistem »Gartenmmann« 3,0
s = 80 mm
3,2 Betonske kamene ploce u
s = 100 mm
4,5 cementnom malteru,
Kao gore, u vise polaganja, debele 50 mm 4,0
sa upustenim suceljavanjem Betonske ploce na sloj
s = 80 mm 6,4 sabijenog pijeska sa
s = 100 mm 10,0 fugama popunjenim
Ploce od pjeno-stakla u
pijeskom 2,0
bitumenu , u jednom
Obloga terase sa otvorenim
polaganju
fugama
s = 40 mm
400 Nasip od grubog sljunka
s = 85 mm
900 s = 50 mm 0,4
u dva polaganja
s = 100 mm 0,8
s=80mm
1200 Sabijeni pijesak
s = 100 mm 0,8
4. KROVNE OBLOGE IZNAD Pod od kamenih ploca,
TOPLOTNOG IZOLACIONOG cijepane iii klinker-ploce
SLOJA u cementnom malteru,
ukupne debljine 40 mm 12
4.1. Bituminozne trake sa Azbest-cementne ploce (malog
zastitnim slojem od formata) , sa bitumenom
nevremena, posljuncani na krovnoj ljepenci 5
premaz i posut sa
2 polaganja krovne ljepenke 5. OLEPLJIVACl, PLOCE, PREMAZI
sa pokrovnim premazom 100 130
3 polaganja krovne ljepenke 5.1. Olepljivaci, stropovi sa zicanim
sa 3 premaza 135 olepljivanjem, ploce
3 polaganja krovne ljepenke Dvoslojni spoljnji olepljivac od
sa 4 premaza ISO krecnog cementnog
2 polaganja krovne ljepenke , maltera, s = 20--25 mm 0,50
I polaganje staklene Plemeniti olepljivac, debeo
krovne obloge 180 200 10 mm, na olepljivac ispod
2 polaganja staklene krovne od krecnog cementnog
obloge i jedno polaganje maitera, debeo IS mm 0,80
krovne ljepenke 210 230 Trostruki polog spoljnjeg
polaganje krovne ljepenke olepljivaca od cementnog
na jedno polaganje maltera - sprican, donje iii
zaptivne trake sa gornje olepljenje; ukupna
profilisanim metalnim debljina 25-30 mm 1,0
pologom, debljina uloska Unutarnje olepljenje od
s = 0,05 mm 120 140 krecnog iii krecno-gipsanog
s = 0,10 mm 200 230 maltera 0,20
Kao gore, ulozak od Kartonske gipsane ploce sa
metalne trake , ravan, zaspatulovanim fugama 0,12
debljine Gipsane ploce armirane
s = 0,05 mm 150 160 staklenim vlaknima sa
s = 0.10 mm 250 280 zaravnatim fugama 0,10
(za svako dodatno polaganje Strop sa zicanim olepljivacem
krovne Ijepenke povecava sa cementnim malterom i
se r-vrijednost za 40) . stropnim olepljivacem 1,40
4.2. Obloge od vjestackog mate­
Strop sa zicanim olepljenjem
rijala i ))s patulovanje«
sa gipsanim malterom i
Bituminozna obloga za
gipsanim lepljenjem 0,40
»spatulovanje« armirana Azbest-cementne ploce,
s = 5 mm 50 debljina 6 mm sa
s = 8 mm 100 zaptlvenim fugama 1,8
Epoksid-smola za »spatulovanje« na stropovima sa preli­
dvostruko jepljenim suceljenjem 1,5
s = 0,25 mm IS sa ventilacijom pozadl

86 Klilt,atizacija grejanje htailenje • broj 4/ 1982.

------ ----
 PRILOG 6_3. Pritisak zasicenja vodene pare u zavis­
r-vrijednost DOSti od temperatura (vrijednosti od -9"C do _20°C
za postupak dobijene su prema literaturi [5], linearnom interpo­
Broj vrsta obloge lacijom)
premaz plamenom,
cetkom Iiveniem, 0, 0.0, 0.1 0, ' 0,3 0.' 0,':1 0. _ 0,7 0,,8 0,'

valjanjem 30 4,24 2 4,267 4, 292 <t, 117 " ,3·:2 ", lce ~ , ~!') -" '; Ie '; , H] ·1 , ~ L ':'
29 iI, O O~ >l , 029 4 , Q ~2 4, 076 ".rD .. ,1 2J ~ , HtS < , J,'} ,1 , J' " ~, n E
2.C 3,750 3 , 802 3, 82:; 3,rn J ,bJD J , alj2 3 . N~ ; , !J31 3 , ';:1(0 ) . 91;1
Lake ploce od drvene vune, 3, 56!; 3,586 3,608 3,6 2!.l ; ,('5-l ;l , 613 ), 6 ~" 3,'/1(' 3,7.;.:

debel,e 25-50 mm, sa "

:'-'6 3, 361 3 ,381 3,';02 J .,j 4;t 3,4 42 3, "~ 2 J • .:l 2 J , !;.C ~t J, S:I
J , 1Si;l
... , ~ .~ l
:u ~,1 6 a 3,17B ], 2;) 6 J,2 :.! 5 3, 2 ~ Si ) " it'5 3 • .' ~ .; 1. :lEl , .1.) 22 .:' , ~ ~ ::
naspiicanim slojem i unut­ :.: i 2, ~Hl 4 3,C02 3, 020 3,03"9 3,0 5a ) , O]i. 3, U':4 . , l\. ! J , III 3, iSe
rasnjom oblogom (LPDV) 0,80 ~) Z, t-O)) 2,826 2, (1 44 2,8r: : 2, S 7 ~1 2, 131;6 2 , 91-i ! .9Jl 2, 9~~' ~ . ",, (> 7

LPDV kao go re, debele 50 mm,

.' -1 2, 1S·:'
2 , 4&7
2,661
2. ,502
2, 617
2, ~ 1 7
2. , (,':. ~
2, ;u)
: ,n o
;" , 519
2, 72 5
2, ~ U5
~,
~,
7; )
. t. !
: " nl
. ,. , 2. :' (,
: .l c'
) , 7, 3
:': , 6':7
sa naspricanim slojem i 2 ,) ~':: 2, J (. S ;0 , J :.) 2 , 398 ~ , -4 (, 'i I. , :(l '/. , ~S1 2,-4 r L
"
2,].1; 0 2"H ?
19 2 ,197 2. 211 2,225 2, 239 2, 2503 2 , 2('J .! , 2e l 2, ] 9:; 2 , lC9 2,323
dvos lojnim spoljnjim 18 :: , 065 ~,0 7& 2, 091 2, 1"j. 2, 1)6 ~ , lJ 1 2, H 'i 2, 1-$7 2, 171 2 , i s ''
olij cpljenjem 1,00 17
16
1,~ 3 7
1, 617
1, 950
l , e,9
1 ,9 (,2
I, S':l
1, 075
1, C 3
1, 9e8
1, 8(5
2, e-iH
l , m?
2, 013
I ,Lt 9
2, 0 26
1 , 90_
2, OJ9
1, ~IJ
~. ,0'::i2
1, '.:I 2!i
Tvrde ploce PVC-a, debele IS 1 ,70G 1,717 1,728 1, i'l !J 1,7, n 1 ,761 1 , 772 1 . 7U3. 1,7'.J 1, 1 , t.US
2 mm, ho mogene, na hladnoj 1.
IJ
1. 598
1 ,497
1 ,60 9
1,507
1,620
1,517
1, &3 1
1, S27
1, 6:: 2
1, 537
1, 6 ~2
1 , 511 7
l , 662
1, 558
1 ,673
1 , 568
1,684
1 , ~78
1. 6!lS
I , St8
fasadi sa ventilacijom pozadi 12 1,402 1 ,412 1, -1 22 1, U I 1 ,441 1, ';"50 1, /!:;'9 "l ,'; G9 1, 479 1" . 6
11 1 , 312 1, 321 1,330 1, 3.;1 9- 1,3(, 8 1 , 357 I, J 6f.1 J , 37S 1 , ] S4 1, 393

5.2. Premazi, tapete 10 1,2 28 1 , ~36 1, 2<14 1, 25 3 1,2 (,1 1, no 1, 27 9 1 , 2.87 1 , 29S 1,303
9 1,147 1, : $5 1,16 3 1,171 1,179 1, 181 1 , l~' 1, 202 1, L1O 1,218
Premazi od tutkala, kreca, 1, 08 J 1,05'5 J ,12 5 1 , U.1 1 ,1.; 0
,"7
l.OD L oe8 1,102 1, llO 1 , 11 7
1,001 I,OO C 1, 016 1 ,023 1,030 1,037 1, 044 l ,05l 1 , O~9 1 ,0GG
silikata, vodene boje 0 ,931 0,938 0, 945 0, 9~2 0 , 9 5~ 0, 9 Gb 0, !ifJ O, 98Q O, 9~7 0 , 7'5'.:1
Olijeplj enje od vjestackih
materijala (PVAC-disperzija),
,5 C,672
0,IH 3
0,S7€,;
0 , 819
0,884
0,82 5
0, be9
0, 831
o, e ~;)
O,8J7
O, ~ O.l
0 ,54 2
0,907
00 , 8<8
0, 913
0,8 r)o\
c,n
0, S60
e , 9 ::' ~
0 , 6 (,(,
3 0,759 0,765 0,710 0,776 0,761 0, 7::'6 0, 7 92 0,7 97 0, 801 0, 808
1 prskanje 0,4 2
1
0,70 5
0,657
0 ,710
0, &62
0,716
C, 6(,7
0,721 0,726
0,677
0 , 73 1.
0,682-
O, 7 J G 0,7 42 0 , 147 0 , 7 50 3
0,672 0 , ' (.6 0,690 0 , 69 5 0 , 7CO
2 prskanja 1,0 0, GI0 0, 615 0,620 0,625 0,6 30 0,6 34. 0, fl.39 0,6':'4 0 ,6 48 t , l !.}
Premazi od uljnih boja °
--°
0, C10 O,toS 0,600 O,S95 Q, S!n 0,506 0 , !A.2 0 , 577 0, 5i .:. 0, ::' (.\7
1 0 , 562 0,557 0, SSt:: 0,547 O , ~J 4 0 , 530 D , S~6
sa pokrov-Iakom, - 2 0, 5iB 0,514 0,509 0,505
0, S4J
0, 501
0,538
0,4 96 0,<1 ~ 2 ,1 65 O , 41!~
0, ':' ::2
O, t;t:O

-,
dvostruko 4,5 - 3 0 , f:i6 0 ,472 0,468 0,4£4 0, 4.0 0, C 6 0, '; ~'2. (1 , 4,:£ O , '~ ·:4 0 ,4·:(.1
C,43G 0,432 C,429 0,426 O, 4d O,4 1S' (l , U :.. 0 ,41 2 0 ,' ''; O , ~C5
trostruko 8,0
PVAC-Iateks, dvostruko na -- 56 0,';01
0,J66
0~ 39S
0, ':~ 5
0,393
0,362
0,391
0,359
0,.;188
0, 356
0, 31.1 4
0, ] 53
O, :U
O , 3~(;
O, J 78
('I , ~ 17
O,37S
O, l.t:::
0, 372
0, ': 0
7 0,33 7 (1, .31B 0 , l1 5 0, n :~
grundiranje 0,8 - 8 0,310
0, 335
0,30 '1
0,332
0,304
0,330
0,301
0,]27
0 .298
0,3 2"
0, 2$0 (.
0 , 32.1
0,29" O,2'll O, l 88 0, ?E(;
Kao gore, sa PVA-prekrivnim - 9
-1 0
O,Le33
O,2S!?5
0,261
0,2 57
0,279
0,255
0, 276 0,27·1 L', Z71 0, 2t 9 0, 261
0,2.; <'1
0 , 2(,4
;), 2.\ 2
O, H :':
0 , 253 0,251 O,2 .ttl 0,24 5 0, 2<'!t
lakom 5,0 -11 0,2373 0,239 0,233 0,231 0,229 0, 231 d , ?2 5 0, 22 3 0, 1.:'1 0, ~ ! -r:
Premazi od alkidnih smola, -·12 0,2169 0,:<1 5 0,213 0,211 0,209 0 , 207 0, 2(,6 O,~ O (: 0, ~ "2 0 , ;;C{'l
-13 O,I 97SS 0,1963 0 ,1 9 46 O, l B77 0 , 6.0 0 , ~,'>
sa prekrivnim lakom -14 0,1 8(15 0,1792 0,1i76
0 ,1928
0,176
0, 1911
0, 17<1 !,;
0,1694
O,lne 0, 1713 O, lf:' ~ 7
C', l tl 2
O, U In. O,H e!>
dvostruko 5,0 -15 O,l 4€ 9 0,1639 0, 1620 0,1605 0,1 591 0,1576 0, 1561 O, l 'S':" 0 , 153<: O,l S] !I
-I. u,1 50] O , 14. ~ £ 0, ltl32 0, 1418 O, 14G4
trostruko 10,0 -17 0,1361
0,1489
0,1349
0,J475
0,1338
0,1 46
0,1326 0, 1315 0,1) 04 0, ) 292 O,128l
0, 13:':1
0, llG9
0, n 7~
I) , n Sf..
Klor-kaucukovi premazi -1 8
-], 9
O,1 2<e &
C,ll] ,\
0,1235 0,1223 0,121:! 0 , 1201 0, 1190 0, 1179 O,llG-' O , ll~b 0 , II ~~
0, 11 24 0 ,1113 0, 1103 0 ,1092 0,1 0 S ~ O, l(;"11 O,10 f. l O, l G~\ 0, 1(·;0­
lak boje, -20 0,102 ~7

jednostruko 2

dvostruko 7

trostruko 12

Vosak, premaz uljane

boje na grundiranje

dvostruko 22

trostruko 30

Poliuretan - premazi

laka, dvostruko 10

Multikolor, monokolor

prskani nanosi PRILOG 6.4. Parcijalni pritisci vodene pare u zavisno

dvostruko 1,5 sti od temperature i relativne vlaznosti
trostruko
Granulatni slojevi unutra,
2,0
~c .. 0<0

..,. .. " .,
I :' lL~ C l ~"IXo4 ' . f~n

'>
.n,., " .,
. ~' · .' :;OJ \'~ ... ...... ,
- ,
.l,
dvostruko 0,7 J ;' l, '~ !. "
," "
.: , "( l' .~~ ~ , ~l J . <1 ),n ~. b J, tJ ' . ~l
"
~, H t , ~; J,e' "
~. H

Papirne tapete (bez premaza)

PVC-tapete, debele 1 mm 5
:~

"" ~ :;;
L
1, "
1 . :.1.
I .f;';
~, 7'
l ,f .
1,! 7
z. ~
2.l l
1, , 0
1, 11)
::.n
: .l'
l ,U
l,G>
L t. ';
:: . ~ l
l , J7
~ , :4
l, n:
2, "
2, U
2."
.,',!'....
~ . Cl

~ , ~J
l, .. ~
} . i'
~. c !'
:0, , :
:i, :::
J .! ~
~ , Tj:
3, H
l ,n
) , 71
l ,.!i'
3.3t
'&.:,;
1. ; 3
j,T»
:1- , :.1
' , 51
t ,n
. , ~l
1,$ \
4,"
.,"
t ,n
f, ~l
~ . cc
(.17
• • <0
t , lt
>... :,!..
"'" 1. 11
l. ,~-(l
L' $ ·
~, ~ ~ --:.'"" L !tl
l. l~

"" '1."
l,ll
Z . ~Q
! , $01
1' , 4':'
2. ~ ,
:: . j,~
7, .•
:',tc :; . W
] . J'
l , :~
',H
j .t,
l . I' l
l, \ :l
CtCl
l ."

,. ! .e:
l ,U , 1. 3 ~
1. 2'
1, 11
l , 42
l. ]" ~
~, n
1. "
I, 'Z~
.ot ~.

",:'
:1 2 , 6~
• • JJ ', .,
~. ~ I '.f"
'.'
>.<
• •'1 ..
J . l~
J,~ )
) , 40
l , ~t
MI
~ • .).I

."
.;
l . ~:

••yo
0."
l, 1,~
l• e
l , Cf
l, H
1. . ..
I. !. ,~
1, ~ ~

L (~
:. ~
l ."
l . It
l, . ~
1.-,
1, "
! ,U = . ~~
L 1¥
l,"
:, !I
:<.t..
:" t
1.1
<, ~..
I."
~ . :. :
2, 17
~. ,.,
., t>,
;)". ~l
1. "
...
1. ! ~

.. , ~I
,, ~~

2, U,
' .UI
) , ;!
1< , ~
;? ,~ )

LITERATURA 'I) . t4 C." l , ~$ : ,r. 1, 4':'

1,n
l, H 1, 4' 1. " . , 1· ? l:
1.'"
I , .. ~, U ~ . ~J
. , ~t
!,'l
D . t~
';;, 7 .,
fI , '~ l , C" 1.!S
l,n
l , '~ l. ~~ 1. ': 1.,114
.. -.-.
•• ~1' ~ , l$ 2. )~

.
~ ,O4 £, ~ 1, U. 1. 1' ~ .q ), t' l. '~ ~. t . , :" 2 , !1
"
'"~: .70 t.l l I) , ~~ :.«- 1.1'7 l ,~ 1, ~ C I l. ~ l,"J 1: ." l . ff : .: - : ,i l
[1] "''''': Moisture in Building Construction, ASHRAE, "," o. n t. t.~
"'. "" 1. 21 1, :2 l. O 1 . .. ,
..,. ,...
.," ,11 .. 17 J. n !,tJ

Fundamentals, 1977.
[2] BIRD, R. B., STEWART, W. E., LIGHTFOOT, E.
I
l:'
\ !>.i.
"t' . ~
=.:1
(I,n
1:• • ,
(I . t~
C, I ;
C. ?.t
~ .~ l
c.n "..
C.fj1
0, ",
0, 91
O, t.
1. U
1. 01
1. 00
: . ~.
:.0
# . ...
l • ..
1 , 2';.
l, ~1""
l, ~.
LJi
1. 21
l ,'
,,).­ a), L
~ .U
) . :.<1
I. f••
1.7')
• •U
l,t~

"
1,7) ..
N.: Tran sport Phenomena, John Wiley, New York,
'-
~J
:. ~2
: , 4!
~ . t..~
Q, P
n.!>!
c••"
e, ",
~ ,n
~ , ?2.
r.c*
M'
t.U
,.U ~ ,C
P , J'
.,
l.~
D."
.. ~,
t. L~
iO ) ,2 t
1,4 .
l,a
: . )-
. ~~ .. )'
..I; 1, ....

I·"
: ,~!
:, V
.. .f!
(,0 , ' ; ,,"
1l. ' 3 ~ . (1
{' . tJ
!). ~
¢ . lQ
C, U
o, n
~ ,! :

cc>.I.<,
(' , I:
L ~ '!:
:..u l .C i :~,
. , J:'
.I. a
l. ~ ~
1. 11

.,", , "
Cd '
1960. 11 c. ! ,; P,(6 C. , ~) 0 . \.1 ' 0." o" a :1. 110 t . 'ii ' ,,," . ,: 1 ,1 " l.a 1 , 1~

O. n ,. ~ ' , S< O . '_~ ,,"

,," t,'" J. t,
<• .,
r, f' <.OJ r: ,'; ~
....
1. 0 ~
...
1. 1.
:
1, 111
[3] TREYBAL, R. E .: Mass Transfer Operations, I O,f ., D,h. 0," o .~ C , I.~ ~.at ~~ C• .'.

.. : ....tJ
1.(-:

.
b:n ~ , ~, { ,u •.s. CU ~, '"1
;:1, ~:~
0 ,,' L~ J
~
0 , 4' 0, 5' ~ . J. C. I:
'.10
• ..
o, ~" O, H o. ,s c,r" O, ~ L f . ~. l .' ~
• ""
0, ...:
McGraw Hill, New York , 1968. (l , 2;J ,.» C,"
i;' . !~
r . tl iIl .n ', U O, :.~
r.'" e<.ti, . , ~: Cl ~

, , , ).! ...
[4] EICHLER, F., POHNERT, 1.: Banphysihalische
Enturufslehre, Band 1, Berechnungsgrundlagen ~
11.2&
O. 2~
c,n ·
( ,21
¢,a
O, l '
0. :!'4
~,.) ~
a, ~

',"
', ,"
O , J~
C, J '
0, ) .
c, J~
~. n
0,(;;)
0,)7
O, )!!
c .~ s
C, ('

,," "
O, H
~

CI,."
~,
0. 41
~ C. H
C, ~l
C. ' 9
o. (~
, .~

(" , .1
~ . ~J
c' . ~ 'l
....
r , Od
u. u
~ . ;"
:
::~
.. cI ,H
,...
~ , 6t

. ,,..;
,;,, ;1

c.,,
. 'l

0, '1
C, - )
C; ' l
-:,(, 7
,> O,~O '.2. ) O, =~ ~l 0 , )1 0. ( 2 O. ~ ,. c, ~ , t." CI.~

des Wiirm e und Feuchtigkeit sschutzes, VEB Ver­ ", II 0 , 21 o,. ~

""
0, 21
0,
e, l O 0, )3.
Q. J'I

'." o. ( C 0, ... 0, ~ .
. , Sl
~ ,~ ~
'" ~ .:> 1 ~.Vi

t.' 0,'.
o,·n o, n c, ~, : ,(:
...
-1 ~" ~~ o. ~ ', J< ' , )t

..,.."
0,1 7 0 , :'(1 c" (, ~ O, ~l

lag fUr Bauwesen, Berlin, 1975 . -, ;), 16

O, U
0, 16
0. 17
c·.n
O, l i
(I. ~ ~
o,n
o , ~,
C. J'4
o. ~
(l , ;"t
e, ll
0, ~t '."
' .J)
O,}i
c.-l"
C, )'
,.~a
{., U
.(j . ( 1
C,O
0,4 )
C, ~ ...

-< O, l) 0. 15 o, t l;l ,." C. 2l O, ~ I O,!G U. O, Jl O, J:)D.:r- 0, ' 0, • •

[5] IRVINE, T. F., HARTNETT, J. P. : Steam and O, l: D,U 0. ~i 0, 11 o, :c Q, n t , 2t 0, ::<-1 ~ . ]' :,): " ] ~ .lt Il • ~. ~, 0, Joe
-. e, ~lllS ,.Jt" .. l.a .1:n :

..--.,
O, U~ n. l 2M c. ~n J (I , 16 ~ O, l~ ' 0 . 1;: 1 C . =J ~':' t" , l~' c . n~ .. . ) ~ 'J ~
Air Tabl es in SI Units , Hemisphere Publishing O, :clll 0.1l.D Q, I J ( J (I . l~1f o, IU
O, o:tH ,.-
O.lN (I , lm o, l~~ O. lI~
', If>o c.:.tln
O. ':: UI 1)-. 2):"
O, l~
~, Z~:..)
O. H"''-
C, 217 0 , ;) e. 1tl
e....:. '!I,:<U'
~ , ~ tn
e.lOU
Il. r.t
O, Hel
O, JIH
Corporation, London, 1976. o, OISIl> Mo'"
0.UJ3 C" I~ a. , ~.l O, l~O O, l U : t , l ~e, , , ; ~ :
O. ~ '~(~
-.. C , 2U' 0 .255 O ,;.~ I

[6] *,',*. Metoda proracuna difuzije vodene pare u

- )0
· h~
- LJ
o,onl 0, .... (I,tall C. l. E !> c..u o
0, 07 .2 0, ....)1 C, &!l H o, :-:u. 0, 11 8
o, e;;;Sl D
D, UH C.l:m 0 . 1'" a, loIn O , L ~ y
a, U M O, )I ; .{ (1, 1141 ~ , a(, l O, I-C · t , : ~U
,om e M,} (; , 097' " ,,", o. u n 0, ))01 O, I H C, I !!l' ) . ~ ~n g, l H'
, ~ ~ ~.

.,
J , :;~-: 6

,~~
,Ie.;.
c , n~ .

~ . :.u 6
[ . :t~
O. H~~
(I , n o; ~
t- . 2tll
zgradama, JUS U.J5.520, Sluzbeni list SFRJ, -" Q, V!>H O,(ltJJ C-. ;?Yl o.OIn
,.om ', m
C. . l ::!1 C, ll" 0 , 11""7 O. l tf. 0.1 a' 1 C,I ~d ,ltoll e ,, "'~ C.lIh
- l< ("' ~4 -2 O , O~2) o, C06 U " ,"" o.'llU D, l ,," C<. l I1~ 0, 1." o, :n .. c , : "'~ ~ ,ru' D.ur
..
C. lnl
,.w.
3/ 1980.
[7] ***: Tehnicki uslovi za projektovanje i graaenje
-"
-
~n
.. 0, C4 '5 o, {~n o, c.", 0, 01':
C. c.t~l

a,O H. O,O, !, c , ~~ C , ~ S6 1 o, QE;n O, OU!

',-
n, e .(" O.C !ll't Co , I C7~
C. 0 l.;.6 O , a~c l 0 , ~76 0 . 01 U" ( , Gill' il . ~"9I:'l (; , O'IIn O, \ "!.o
0. <- 41 c,nU c,.,;r,o:
• • ~1 14 :).u:

co.04u a, ~.n , a. asH O, eE l: O, (I6,t ~ (I, "'~ t ('.otH O,Qalii5 O. M~: ~ . : ' .:1 ~ , ..~ i-
C, l.-.

t , ;'.1H . ,.?
?,to .
(. : ~~.
to,!!!"'
: . l~ ~I

C._IiJ
L::n
C. t~:1 [. : : ; 1
c . l~(, '

~ . :~
' , ~;m
. ~ 1-
·l~ C. tU3 0 , 0311 O.~ :,t. Q . C ~ l 0, {!~ t.7 c,ce , O.W C, O ~~? C, ~c. j ~ , CS~! .... . ~" c.: n : 1'"''
• • C~~
zgrada, JUS U.J5.600, Sluzbeni list SFRJ, 3/ 1980. c ,C'~; O, (· l 6 0.OH2 O,OoI IIJ O,~ ~~ c, c~ u (, G'O ' O, ( 6U C,Z1 <~ C, t ": ' ~ .: , ,. t: . 0.:7=:- c.t... :~

Klim arizacija grejanje hlaae/'l je

• braj 4/ 1982, 87
7.0 NEKIM MJERNIM JEDINICAMA
PRILOG 7.1. Neke izvedene SI·jedinice

Naziv Jedinica SI-simbol Formula

Brzina metar/sekunda m/s

Brzina rotacije radij anisekund rad / s
Entropija dzul/kel yin J/K kg m ' /s' K
Gustina kilogram/metar' kg/m'
J acma elektricnog polja volt / metar Vim kg m/A s'
J acina magnetnog polja amper/ metar A/m
Koeficijent prelaza toplote vat/metar'kelvin W/ m'·K kgm/s ' K
Koeficijent provodenja toplote vat/metar-kelvin W/ m·K
Momenat kilogram-me tar/ sekunda kgm/ s
Momenat inercije kilogram-metar' kgm'
Momenat sile njutn-metar Nm kg m'/s'
Napon njutn / metar' N/m' kg/m s'
Osvjetljenost kandela/ me tar' Cd/m'
Povrsina metar' m'
Povrsinski napon niutn/metar N/m kg/ s'
Protok - maseni kilogram/sekunda kg/ s
Protok - zapreminski metar'/ sekunda m'/ s
Specincna toplota dzul/kilogram-kelvin J/kgK m'/s'K
Termicka difuzivnost metar'/ sekund m'/s
Torzija njutn-metar Nm kg m'/s'
Ugaono ubrzanje radijan/ sekunda' rad/s'
Viskoznost - dinamicka njutn-sekunda/rnetar' Ns/m' kg/ s m
Viskoznost - kinematska metar'/sekunda' m'/s
Zapremina metar' m'

PRILOG 7.2. Mjerne jedinice nekih drugih sistema i njihova veza sa SI-sistemom rnjernLI:t jedinica
Tablica 1. JEDINICE PRITISKA

N/ m' bar at Atm Torr

1 N/m' 1 10- ' 1,0197 ·10- ' 0,986923· 10­-' 7·50062·10-'
1 bar 10' 1 1,019716 0,986923 750·062
1 at 0,980665·10' 0,980665 1 0,967841 745·559
1 Atm 1,01325 . 10' 1,01325 1·033227 1 760
1 Torr 133·3224 1,3332 - 10- ) 1,3595 . 10- 3 1,3158·10-) 1

Tablica 2. JED/NICE ENERGIlE

J kpm kcal kcaillo kWh

1 J 1 0,1019716 2,38844 ·10- ' 2,3892·10---' 2,7778.10- 7
1 kpm 9,80665 1 2,34228-10-' 2,3430.10- 3 2,72407·1er­
1 kcal 4186,8 426,935 1 1,00031 1,163.10- 3
1 kcalllo 4185,5 426,80 0,99968 1 1,16264 . 10-3
1 kWh 3,6·10' 0,3680 ·10' 859.845 860,11 1

kcal = kcaLT (1956) = 0,999905 kcal'T (1926)

Tablica 3. JEDINICE SNAGE

kW kpm/s KS kcal'T/ h kcaL,o/h

lkW 1 101,97 1,3596 859,84 860,11
1 kpm/sec 9,8066.10­ 3 1 0,013333 8,4324 8,4345
1 KS 0,73549875 75 1 632,44 632,61
1 kcal'T/ h 1,163 0,1186 1,5812.10- 3 1 1,0003
1 kcaL,o / h 1,1626 10- ) 0,1185 1,5867·10-' 0,9997

kcal = kcal'T (1956)

Tablica 4. GDNGS ANGLGAMERIcKIH I JEDINICA SI-SISTEMA
1. DUZINSKE MJERE 2. POVRSINSKE MJERE
1 inch (in.) 1" = 0,0254 m = 25,4 mm 1 square inch
1 foot (ft.) = 12" l' = 0,3048 m = 304,8 mm (sq. in.) = 6,45 . 10----' m'
1 yard (yd.) = 3' = 0,9144 m = 914,4 mm 1 square foot
1 m = 39,37 in. (sq. ft.) = 9,2903 . 10-' m'
= 3,2808 ft. = 1,0936 yd. 1 square yard
(sq. yd.) = 0 ,83513 m'
1 m' = 1550 sq . in.
= 10,7639 sq. ft. = 1,196 sq.yd.

88 Klil11Qliz.acija gr ejanje I1ladel1je • bro j 4(1982.

 PRILOG 7.3. Vrijednosti fizikalnih konstanti u SI­
3. ZAPREMINSKE -sistemu
MJERE

1 cubic inch (cu. in.) = 1,6387 . 10- 5 m'

Konstanta Simbol Vrijednost
1 cubic foot (cu. ft.) = 0,02832 m'
Jedinica
1 cubic yard (cu. yd.) :::: 0,76455 m'

1 m' = 61024 cu .
Brzina svjetlosti
in. :::: 35.315 cu. ft. = 1,308 cu.yd. l~ vakuumu. c 2.997 925x lOS m/s

Elementarni naboj e 1.602 lO x 10- 19 C

4. BRZINSKE MJERE Faradeyeva

1 foot per minute konstanta F 9.648 70 x 10' C/mol
(ft./min.) = 5,08 . 10-' m / s Gra vi taciona
1 foot per secund kons:tanta G 6.670 x 10- 11 Nm'/kg'
(ft./ sec.) = 0,3048 m/s Planckova
1 yard per secund konstanta h 6.625 6 x 10-" Js
(yd./sec.) = 0,9144 m/s
Bol tzmanova
Konstanta k 1,380 54 x 10-" J/ K
5. MJERE ZA
UBRZANJE Avogadrova
konstanta N 6.022 52 x 10" mol- '
1 foot per sec. per
sec. = 0,3048 m/s 2
Gasna konstanta R 8.314 3 x 10' J / K mol
1 yard per sec. per Standardno

sec. = 0,9144 mis' ubrzanje g, 9.806 65 mis'

1 m /sec' :::: 3.28 S tefan-Bol tzmanova

ft. / sec. persec. = 1,09 yd ./sec.per sec. konstanta (J 5.668 7 J/sm'K'
6. MJERE ZA MASU
1 ounce (oz.) = 0,02835 kg

LITERATURA
1 pound (libre,

lb .) = 16 oz. = 0,45359 kg

1 short ton :::: 2 000

[1] KULIc, E .: Medunarodni sistem mjernih jedinica
lb. = 907,18 kg (SI) i njegova primjena u tehnici KGH, Union­
1 (long) ton = 20 invest, Razvoj, Istraiivanje, Ekonomika, Sarajevo,

cwt. :::: 1016,15 kg 1979.

1 kg :::: 2.2046 pounds [2J TODOROVIc, B.: Projektovanje postrojenja za

(lb.) centralno grejanje, Masinski fakultet, Beograd,

1979. '
7. MJERE ZA [3J ***:Zakon 0 mernim jedinicama i m erilima, Sluz­
GUSTINU beni list SFRJ, br. 13, 1976, str. 341-348.
1 pound per cubic [4J BARBALIc, N.: Uvodenje Medunarodnog sis tema
inch = 27680 kg/m' jedinica, Zastita atmosfere, br. 11, 1978, str. 29­
1 pound per cubic 38.
foot :::: 16,018 kg / m' [5J GREGORIC, T. i saradnici: Zbirka rjesenih zada­
1 pound per cubic taka iz termodinamike, Univerzitet, Sarajevo, 1974.
yard = 0,59828 kg/ m' [6J BIRD, R. B., STEWART, W. S., LIGHTOOT, E. N.:
1 kg/ m' = 3.6127 ·10-;
Ib./cu. in. :::: 6,2428 · 10-'1 b./cu.ft. Transport Phenomena, John Wiley, 1960.
[7J WHITTIER, A. C. : The Sf Metric Syst em, TDAI­
8. MJERE ZA -63, Atomic Energy of Canada Ltd., Sheridan Park,
ENERGIJU
1973.
1 foot pound (ft.-lb.) :::: 1,356 J
(Kraj)
1 foot (long) ton = 3,087 kJ

1 horse power hour

(HPh) = 2,664 MJ

1 J =0.7378 ft.

Ib.=3 .293 ·1()4- :::: 0,3725 ·10-' HPh

9. MJERE ZA SNAGU
1 foot pound per
second = 1,356 W

british horse-power

(HP) :::: 550 foot

pounds per sec. :::: 745,7 W

1 W :::: 0.7378 ft.

1b ./sec. = 1341 · 10-'

HP :::: 1,341- 10-' HP

10. TOPLINSKE MJERE

1 British Thermal
Unit (BTU) = 1,055 kJ
1 BTU per pound
(BTU / lb) = 2,326 kJ/kg
1 BTU per hour
(BTU/h) :::: 0,293 W
1J = 9,479 · 10-' BTU
1 J/kg = 0,430 ·10-' BTU / Ib

1 J/sec = 1 W = 3,412 BTU/h

Klimal;zaciia greja llje 111al1en j e • braj 4/ 1982. 89