20ς αιώνας: Ο αιώνας της μουσικής αναρχίας ή μήπως όχι;

Ως Mουσική, ορίζεται η τέχνη και η επιστήµη που βασίζεται στην οργάνωση ήχων, µε σκοπό τη
σύνθεση, εκτέλεση και ακρόαση ενός μουσικού κοµµατιού.
Ο 20ος αιώνας τόλμησε όλων των ειδών τις ανατροπές, σε όλα τα πεδία: στην τέχνη, στη ζωή, στην
κοινωνία, στην πολιτική οργάνωση.
Το πρώτο μισό του 20ου αιώνα σημαδεύτηκε από δύο παγκοσμίους πολέμους με θύματα πολλά
εκατομμύρια ανθρώπους. Την ίδια εποχή η επιστήμη και η τεχνολογία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη
και οι ανακαλύψεις διαδέχτηκαν η μία την άλλη.
Η ταχύτητα που χαρακτήρισε την ανθρώπινη ζωή οδήγησε στην απομάκρυνση των καλλιτεχνών
από τα παραδοσιακά χρονοβόρα μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης και τη χρησιμοποίηση άλλων
μέσων που βασίζονταν στην επιστήμη και στην τεχνολογία.
Ο 20ος αιώνας είναι ο αιώνας της "Νέας Μουσικής".
Μπορούμε να διακρίνουμε δύο φάσεις στη μουσική δημιουργία του 20ου αιώνα:

Η μουσική των αρχών του αιώνα

Στην πρώτη φάση, στην αλλαγή του αιώνα, ανήκουν τα εξής ρεύματα:

• Ιμπρεσιονισμός: κατεξοχήν γαλλικό κίνημα που χαρακτηρίζεται από δύναμη και λεπτότητα των
συναισθημάτων και το οποίο άνοιξε νέους ηχητικούς ορίζοντες.
Ο Κλόντ Ντεμπισύ ταυτίζεται με τον Ιμπρεσιονισμό. Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις ο ίδιος ο
Ντεμπισύ, όπως για παράδειγμα αναφορικά με το συμφωνικό έργο Η θάλασσα (1902),
αναφερόταν στην πρόθεση του να μεταφέρει όσο πιο πιστά γινόταν στη μουσική, τις εντυπώσεις
του από τοπία και φυσικές σκηνές.
• Εξπρεσιονισμός: κατεξοχήν γερμανικό κίνημα που αναφέρεται στην έκφραση του εσωτερικού
κόσμου και ξεπερνά τους φραγμούς της καθιερωμένης αισθητικής.
Κύριος εκπρόσωπος ο Στραβίνσκι.
• Φουτουρισμός: κίνημα που ενθάρρυνε την ενσωμάτωση τεχνολογικών και βιομηχανικών
θορύβων στη μουσική. Κύριος εκπρόσωπος ο Λουίτζι Ρούσολο.
• Νεοκλασικισμός: κίνημα που διερεύνησε την επιστροφή στα κλασικά πρότυπα .
(Ερίκ Σατί, Ιγκόρ Στραβίνσκι).

Η μουσική από τα μέσα του αιώνα και μετά (1950)

Στη δεύτερη φάση, στη μουσική μετά το 1950, ανήκουν τα εξής ρεύματα:

• Σειραϊκή μουσική: βασικό δομικό στοιχείο είναι η κατασκευή "θέματος" με όλες (12) τις νότες σε
διατάξεις (σειρές), όπου κάθε φθόγγος μπορεί να εμφανίζεται μόνο μια φορά. Μια σειρά μπορεί
να υπόκειται σε παραλλαγές, όπως αναστροφή, αντιστροφή, καρκινική αναστροφή. (Σένμπεργκ)
• Ηλεκτρονική μουσική: χρήση νέων τεχνολογιών που καθιστούν δυνατή τη παραγωγή νέων
ήχων, παραγόμενων από ηλεκτρικές γεννήτριες. (Κέιτζ, Ξενάκης)
• Αλεατορική μουσική: προγραμματισμένη χρήση του τυχαίου το οποίο επαναφέρει το στοιχείο
της φαντασίας μέσα στο ορθολογικό περιβάλλον. (Κέητζ)
• Μετασειραϊκή μουσική: εκλεπτύνει ακόμα περισσότερο τις δομές και τις παραμέτρους
φτάνοντάς τες στα άκρα. Επέδρασε αναζωογονητικά στο πειραματικό μουσικό θέατρο.
• Νέα απλότητα: επαναφέρει την υποκειμενική, άμεση έκφραση του συναισθήματος, ενώ η
αμερικανικής προέλευσης μουσική minimal υπηρετεί μια απλότητα που στοχεύει στο διαλογισμό.
Η μελωδία του εικοστού αιώνα δεν συσχετίζεται με τη φωνή. Αφθονούν σε αυτή τα πλατιά άλματα και τα
διάφωνα διαστήματα. Μερικές φορές δεν ανευρίσκεται μελωδία γιατί ο συνθέτης αλλού αποσκοπεί. Οι
συνθέτες του εικοστού αιώνα θα διευρύνουν την αντίληψή μας για το τι είναι μία μελωδία.

Οι τριαδικές συγχορδίες της παραδοσιακής αρμονίας σχηματίζονται, όπως ξέρουμε, από το συνδυασμό
τριών φθόγγων κατά διαστήματα τρίτης πάνω σε οποιαδήποτε Βαθμίδα της κλίμακας: 1-3-5 (για
παράδειγμα, Ντο-Μι-Σολ), 2-4-6 (Ρε- Φα-Λα) κ.ο.κ. Στην παραδοσιακή αρμονία χρησιμοποιούνται ακόμη
δέσμες των τεσσάρων φθόγγων, με άλλον ένα φθόγγο να προστίθεται σε διάστημα τρίτης στην κορυφή της
τριάδας, γνωστές ως συγχορδίες εβδόμης (παράδειγμα σχηματισμού 1-3-5-7) και στη μουσική των ιμπρε-
σιονιστών, πεντάφθογγοι συνδυασμοί γνωστοί ως συγχορδίες ενάτης (παράδειγμα σχηματισμού 1-3-5-7-9.)
Οι συνθέτες του εικοστού αιώνα στοιβάζουν και άλλους φθόγγους σε τέτοιες συγχορδίες, κατασκευά-
ζοντας εξαιρετικά διάφωνους συνδυασμούς από έξι και επτά φθόγγους. Τέτοιες πολύφθογγες συγχορδίες -
«πολυόροφοι ουρανοξύστες»- εμβάλλουν μεγαλύτερη από ποτέ ένταση στη μουσική. Μπορούν να διαχω-
ριστούν σε δύο ή περισσότερες κάθετες τριάδες, που επιτρέπουν στο συνθέτη να χειρίζεται και να αντιπα-
ραθέτει ταυτόχρονα δύο ή περισσότερα αρμονικά ρεύματα, δημιουργώντας πολυαρμονικό περιβάλλον. Η
διαδεδομένη χρήση της χρωματικής αρμονίας στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα θα οδηγήσει, στις αρχές
του εικοστού αιώνα, στην ελεύθερη χρήση και των δώδεκα φθόγγων γύρω από ένα κέντρο. Αν και η
προσέγγιση αυτή διατηρεί τη βασική αρχή της τονικότητας -την έλξη προς την τονική- απαλείφει τη
διάκριση μεταξύ διατονικού και χρωματικού και τη διάκριση μεταξύ μείζονα και ελάσσονα τρόπου.
Η τεχνική της πολυτονικότητας έρχεται στο προσκήνιο με τη μουσική του Στραβίνσκι. Προς το τέλος του
κομματιού επιτρέπεται σε κάποια κλίμακα να δεσπόσει και με αυτόν τον τρόπο να αποκατασταθεί η
εντύπωση της τακτικής εξέλιξης προς ένα κεντρικό σημείο.

Η υιοθέτηση της πλήρους εγκατάλειψης της τονικότητας είναι συνδεδεμένη με το συνθέτη Άρνολντ
Σένμπεργκ, ο οποίος υποστήριξε την κατάργηση της τονικής με την ισότιμη χρήση των δώδεκα φθόγγων.
Θα γεννηθεί έτσι η ατονική μουσική. Η συμφωνία, κατά τον Σένμπεργκ, δεν είναι ικανή πλέον να παράγει
εντυπώσεις. Έχοντας αποδεχτεί την αναγκαιότητα της υπέρβασης του υπάρχοντος τονικού συστήματος, ο
Σένμπεργκ επινοεί την «τη μέθοδο σύνθεσης με δώδεκα φθόγγους», δηλαδή με δώδεκα ισοδύναμες νότες,
από τις οποίες καμία δεν είναι σημαντικότερη από οποιαδήποτε άλλη. Κάθε σύνθεση που ακολουθεί τη
μέθοδο του Σένμπεργκ βασίζεται σε μία διάταξη των δώδεκα φθόγγων της χρωματικής κλίμακας που
ονομάζεται δωδεκάφθογγη σειρά. Ο ελληνικός όρος δωδεκαφθογγισμός χρησιμοποιείται για να
περιγράψει τη μέθοδο του Σένμπεργκ, ενώ ο όρος σειραϊσμός αναφέρεται στις επεκτάσεις της τεχνικής
κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες.

Η μόνη, ίσως, εξαιρετικά σημαντική μουσική εξέλιξη των δεκαετιών 1950-60 και 1960-70 είναι η εμφάνιση
και η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής μουσικής. Η ανάπτυξη μεταπολεμικά της ηλεκτρονικής μουσικής
διαδραματίζεται σε τρία στάδια.
Το πρώτο στάδιο χαρακτηρίζεται από την ηχογράφηση σε μαγνητοταινία, η οποία ήταν ένα μέσο για την
αποθήκευση ήχων πολύ περισσότερο ευλύγιστο από το δίσκο που προηγούμενα είχε χρησιμοποιηθεί.
Η δυνατότητα της χρήσης όχι μόνο φυσικών, αλλά επίσης και τεχνητώς παραγόμενων ήχων σύντομα θα
αξιοποιηθεί.

Το δεύτερο βήμα στην τεχνολογική επανάσταση έρχεται με την ανάπτυξη των συνθετητών. Αυτοί είναι
συσκευές που αποτελούνται από ηχογεννήτριες, διαμορφωτές και σύστημα μονάδας ελέγχου. Ο γερμανός
συνθέτης Καρλχάιντς Στοκχάουζεν (γ. 1928), εργαζόμενος στο στούντιο της Κολωνίας, γράφει δύο
Ηλεκτρονικές Σπουδές (1953-54), κτισμένες αποκλειστικά με ηλεκτρονικούς ήχους απαλλαγμένους
αρμονικών, ενώ αργότερα θα παράγει το ηλεκτρονικό αριστούργημα Τραγούδι των Νεαρών (1956) για
φωνητικά και μαγνητοφωνημένους συνθετικούς ήχους.

Το τρίτο στάδιο της ηλεκτρονικής εξέλιξης εμπλέκει τη χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή στο ρόλο μιας
γεννήτριας ήχων. Ο Ξενάκης ασχόληθηκε ευρέως και με αυτήν τν τεχνική παράγοντας μουσική.