EVANGELISTA, Jushua M.

HIST 1023
BS Architecture V-Irr September 12, 2018

SULYAP SA NAKARAAN:
PAGBISITA SA FORT SANTIAGO

Pigura 1-5. Mga piling natatanging destinasyon sa loob at labas ng Fort Santiago. Sa dakong kaliwa ay
ang pwerta papasok sa loob ng balwarte; ang nasa dakong kanang itaas ay ang parke kuha mula sa
perspektibo ng nanggagaling sa balwarte; samantalang ang natitirang tatlo sa kanang ilalim ay mga muhon
sa loob ng Fort Santiago.

Bilang mananaliksik, ang aking paglalakbay patungo sa Fort Santiago ay lubhang patunay
na ang bawat lugar ay may itinatagong kwento. Bagama’t nakalipas na, ang preserbasyon nito
ay nagmistulang paalala sa kung anong naghubog ng ating kasalukuyan. Kasalukuyang malaya.

Pumunta ako ng Fort Santiago dala ang mala-musmos na pagkagalak at kuryosidad,

ngunit ako’y umuwing balot ng eksistensyal na kalungkutan at dala ang mas malawak na
perspektibo sa halaga ng kalayaang tinatamasa natin ngayon.

Ang historya ng Pilipinas ay nabuo gamit ang dugo, rebolusyon, at hinagpis. Sinasalamin
ito ng Fort Santiago ng may mapanlinlang kagandahan at palabirong pamamaraan. Nakatanim
sa ilalim ng kahanga-hangang likha ng historikal na preserbasyong ito ang mga labi ng mga
sundalong labis na pinagmalupitan ng mga mananakop. Madetalyeng nakapaloob din dito ang
mga pinagdaanan ng ating pambansang bayani bago sya mahatulan ng kamatayan. Noong
panahong natutuklasan ko ito, animo’y isang kasalanan o kawalang-galang ang maging maligaya.
 Di na nakakagulat na umuwi akong mulat, marahil ay nasama na din sa mga namatay sa
lugar na iyon ang nakaraang ako na walang malay. At kung sakaling iyon man ang layunin ng
mga historikal na destinasyong kagaya nito, na ang imulat ang tao sa kabalintunaan ng nakaraan
at kasalukuyan, lubos nila itong napagtagumpayan. Higit pa dito, naengganyo akong hanapin
muli ang gantong karanasan.

Pigura 6. Mga makabuluhang kaganapan sa buhay ni Rizal na nakapaskil sa pader ng museo sa loob ng
Fort Santiago.

MGA MAKABULUHANG KAGANAPAN SA BUHAY NI RIZAL (Hunyo 1861- Hulyo 1896)

Lulan ng mga panibagong historikal na kaalaman, itinuro sa akin ng nagawang pagbisita
ang mga makabuluhang kaganapan sa buhay ng yumaong bayaning si Dr. Jose P. Rizal.

1861 Ipinanganak sya noong Hunyo 19, 1861 sa mag-asawang Francisco

Mercado at Teodora Alonso sa Calamba, Laguna. Si Rizal ay ang bunso
sa lalaki at ang ikapito sa labing-isang magkakapatid.

1869 Isinulat nya ang ang tulang “Sa Aking Mga Kababata” sa edad na walo
lamang.
1871 Ikinulong si Teodora Alonzo sa salang pakikipagtulungan sa kanyang
kapatid na si Jose Alberto na lasunin ang asawa nito. Siya ay nakulong sa
loob ng dalawa at kalahating taon.

17 Pebrero 1872 Binitay ang mga paring GomBurZa sa pagkakasangkot nila sap ag-aaklas
sa Cavite na pinamumunuan ni Francisco Lamadrid.

10 Hunyo 1872 Kumuha si Rizal ng eksaminasyon sa Kolehiyo San Juan de Letran

1877 Nagtapos si Rizal sa Ateneo Municipal

2 Hulyo 1878 Nag-aral si Rizal sa Unibersidad ng Sto.Tomas ng kursong paghahanda sa

medisina.

1879 Sa edad na 18, naisulat ni Rizal ang “A La Juventud Filipina”

1880 Itinanghal ang katha ni Rizal na “Junto al Pasig” ng mga Atenista

3 May 1882 Lumulan si Rizal sa barkong Salvadora patungong Singapore.

20 Agosto 1882 Inilathala ng Diariong Tagalog ang unang sanaysay ni Rizal na El Amor
Patrio sa alyas na Laong Laan o “Laging Handa”.

3 Nobyembre 1882 Nag-aral si Rizal ng kursong Pilosopiya at Medisina sa Unibersidad Cental

de Madrid sa Espanya.

1885 Sa Paris, iginuhit ni Rizal ang pabulang “Matsing at Pagong” sa album ni

Paz de Terrero na syang kasintahan ni Juan Luna.

22 Abril 1886 Isinulat ni Rizal ang tulang “A Las Flores de Heidelberg” (To the Flowers of
Heidelberg)

31 Hulyo 1886 Nakipagpalitan si Rizal ng sulat kay Blumentritt matapos ang bakasyon nito
sa Wilhelmfeld dahil sa interest ni Blumentitt sa etnolohiya at lenggwahe
ng Pilipino.

Agosto 1886 Sa Leipzig, kinaibigan ni Rizal ang dalawang doktor na sina Friedrich
Ratzel at Hans Meyer bago sya tumungo sa Berlin.

14 Oktubre 1886 Isinalin ni Rizal ang mga akda ni Hans Christian Andersen sa wikang
Tagalog para sa kanyang mga pamangkin.

21 Marso 1887 Naimprenta ni Rizal ang Noli Me Tangere sa Berlin, Germany, isang buwan
matapos nyang maisulat ito sa Heidelberg, Germany

5 Agosto 1887 Bumalik si Rizal sa Pilipinas mula sa Europa upang pumunta ng Calamba
at asikasuhin ang kaso sa pagkamkam ng lupa.

29 Agosto 1887 Nagtalaga ng klinika sa Calamba at matagumpay na naoperahan ang

katarata sa mata ng kanyang ina.
1 Marso 1888 Dumating si Rizal sa Tokyo at inalok ng trabaho bilang tagapagsalin sa
legasyon ng Espanyol.

Mayo 1888 Kinopya ni Rizal ang Sucesos de las Islas Filipinas ni Antonio de Morga sa
Museo ng Britanya sa London.

Pebrero 1889 Itinatag ni Graciano Lopez Jaena ang La Solidaridad, isang linggo bago
isinulat ni Rizal ang “Liham sa mga Dalaga ng Malolos”.

19 Marso 1889 Itinatag ni Rizal ang Samahang Kidlat

20 Hulyo 1890 Sinabihan ni Rizal si Blumentritt na natalo ang kanyang pamilya at ang mga
magsasaka ng Calamba sa kasong pangangamkam ng lupa laban sa mga
prayleng Dominikano

15 Nobyembre 1890 Naging Punong Mason si Rizal sa lohiya ng Solidaridad at ginamit ang
pangalang Dimas-Alang.

18 Setyembre 1891 Ipinalimbag ni Rizal ang El Filibusterismo sa Ghent, Belgium.

20 Nobyembre 1891 Nagbukas si Rizal ng klinika para sa mata sa Hong Kong

Disyembre 1891 Si Teodora Alonzo ay pinaglakad ng 85 kilometro sa kadahilanang

paggamit nya ng apelyidong Realonda de Rizal at hindi ng pang-Espanyol
nyang apelyido na Alonzo

7 Marso 1892 Nagtungo si Rizal lulan ng barkong Menon para magtatag ng isang
kolonyang Pilipino sa Hilagang Borneo

26 Hunyo 1892 Bumalik si Rizal sa Pilipinas mula sa Hong Kong

3 Hulyo 1892 Itinatag ni Rizal ang La Liga Filipina

6 Hulyo 1892 Dinakip at kinulong si Rizal sa Fort Santiago, isang araw bago itatag ni
Andres Bonifacio ang Katipunan

21 Setyembre 1892 Dumaong ang barkong koreong Butuan para ibalita ang pagkapanalo ni
Rizal sa loterya.

1893-1894 Nagbukas si Rizal ng isang klinika sa kanyang lipunan. Nagturo sya ng

pagbasa, mga wika (Ingles at Espanyol)

17 Disyembre 1895 Nagboluntaryo si Rizal bilang isang milatar na manggagamot sa Cuba

Hulyo 1896 Nag-usap si Rizal at si Pio Valenzuela patungkol sa planong pag-aalsa ng

Katipunan. Sinubukan ni Pio na kombinsihin si Rizal na sumama sa
kilusang rebolusyon.

Natapos ang pagbubuod ng buhay ni Rizal hanggang Hulyo 1896 ayon sa nakapaskil na
mga impormasyon sa pader at ipinagpatuloy ito ng mas madetalye sa susunod na eksibit ng
talambuhay ni Rizal mula Hulyo 1896 hanggang sa sya ay barilin sa Bagumbayan na nakaayon
sa disenyong kronolohikal na timeline.
 Noong Agosto 6, 1896, hindi pinayagang makapasok ng
Maynila si Rizal at sya ay inilipat sa awtoridad sa “Castilla cruiser”
kung saan sya ay naghintay ng karagdagang utos. Binalak ng
isang grupo ng mga Katipunero na palayain si Rizal sa kamay ng
Castilla upang sya ay dalhin sa Tokyo ngunit ito ay tinanggihan
nya lamang.

Sumiklab ang Himagsikang Pilipino noong Agosto 23,

1896, apat na araw matapos madiskubre ng mga Espanyol ang
liham na organisasyon na KKK o Katipunan na inilunsad ni Andres
Bonifacio at Doroteo Urungco.

Lulan ng barkong Isla de Panay, si Rizal ay nagtungong

Espanya noong Setyembre 2, 1896. Sa kanyang pamamalagi sa
barko, nabalitaan nya mula sa mga agam-agam ng mga kapwa
Pigura 7. Ang panimula ng
timeline ng mga huling
nya pasahero na sya’y di umano’y may kinalaman sa kaguluhang
sandal ni Rizal mula Hulyo nagaganap sa Maynila na nagsanhi ng pagkabitay ng ilang mga
1896 hanggang sa kanyang Katipunero. Sa Singapore, ilang araw matapos ng pagkadiskubre
kamatayan gamit ang ni Rizal, ay hinimok sya ng kapwa nya pasahero na sina Pedro P.
disenyong pahalang. Roxas at ang anak nitong si Perequin na mamalagi na lamang sa
Singapore at makinabang sa proteksyong kayang ihandog sa
kanya ng Batas Ingles.

Nasa Port Said, Egypt na ang barkong sinasakyan nila Rizal nang makatanggap ito ng
telegramang nag-uutos ng aresto ni Rizal. Kaya’t nung ito ay dumaong sa Barcelona, Spain, ang
barkong lulan si Rizal ay sumailalim sa tatlong araw na kwarantiyang nagsimula ng Oktubre 3,
1896. Pagkatapos ng kwarantiya ay ipiniit si Rizal sa Kastilyo ng Montjuich ng alas-kwatro ng
umaga kung saan sya ay naghintay ng kalahating araw bago mailipat sa S.S Colon, ang barkong
mag-uuwi sa kanya sa Maynila. Ngunit ang mga kaibigan ni Rizal sa London na sina Antonio
Ma.Rigidor at Sixto Lopez ay kumuha ng abogado at naghain ng writ of habeas corpus sa oras
na dumaong ang barkong sinasaksyan ni Rizal sa Singapore. Ang isinampang panukala ay
naglalayong mabigyang katarungan ang akusasyon kay Rizal sa pag-asang mapalaya sya mula
sa pagkakadakip. Sa kasamaang palad, ito ay ipinagkait ng korte ng Singapore.

PAGLILITIS KAY RIZAL

Nobyembre 3, 1896 dumating ang barkong S.S Colon sa Maynila at ikinulong si Rizal sa
Fort Santiago. Noong mga panahong ito ay isang kwarto lamang ang pagitan ng mananaliksik
mula sa piitan ni Rizal sa loob ng Fort Santiago. Habang sya’y nakapiit, ipinagbawal ang kahit
anumang pakikisalimuha sa loob ng labing-anim na araw. Pagkatapos ay sumailalim si Rizal sa
interogasyon sa kanyang selda ni Francisco Olive, ang Hukom Tagapagtaguyod.
 Si Rizal ay sinentensyahan ng sedisyon,
rebelyon, at tagapagtaguyod ng ipinagbabawal na
lupon noong Disyembre 9, 1896 ni Teniente Piskal
Enrique del Alcocer. Pinili ni Rizal si Teniente Luis
Taviel de Andrade bilang punong tagapagtanggol,
isang araw matapos sya’y kasuhan. Alas-otso ng
umaga noong Disyembre 26, 1896 ay
nagsimulang litisin si Rizal sa harap ng Consejo de
Guerra sa Kwartel ng Espanya. Kinabukasan ay sa
unang pagkakataon, pinayagan si Rizal na
makipagkita at makipagkausap sa kanyang
pamilya at kay Josephine Bracken.
Pigura 9. Ito ang mga testimonya na ginamit
laban kay Rizal. Kabilang dito ay ang kay Pio
Valenzuela na syang naghikayat sa kanya sa
Dapitan na umanib sa rebolusyon.

Pinirmahan ni Gobernador Heneral Camilo de Polavieja

ang sintensyang kamatayan kay Rizal noong Disyembre 28,
1896. Nagpadala ng sulat si Teodora Alonzo sa Gobernador
Heneral na humihiling ng kapatawaran para sa anak nito ngunit
ito ay tinanggihan lamang. Si Emilio Aguinaldo naman ay
nagplano ng paglusob sa Bagumbayan sa araw ng pagbitay ni
Rizal upang sya ay mailigtas ngunit ito ay tinanggihan ni Paciano
Rizal sa kadahilanang ayaw nyang may masakripisyo pang mga
inosenteng Katipunero para sa walang saysay.

Kinabukasan ay binasa ni Kapitan Rafael Dominguez at

Pigura 9. Nakapaloob dito
ng espesyal na Hukom Tagapagtaguyod ang sintensyang
ang mga aksyong ginawa ng
pagbitay na niulagdaan ni Gobernador Heneral Polavieja.
ina ni Rizal na si Teodora
Matapos ay inilipat ng piitan si Rizal sa silid na inayos na parang Alonzo at ni Emilio Aguinaldo
isang kapilya na kung saan sya ay tinanggalan ng tali sa siko. para mabawi si Rizal mula sa
Buong araw na tumanggap si Rizal ng mga bisita. Inabot nya din napipintong pagbitay.
kay Trinidad ang kusinilyang naglalaman ng kanyang tulang “Mi
Ultimo Adios”.

EKSEKUSYON KAY RIZAL – Disyembre 30, 1896

12:00 am - 4:00 am Si Rizal ay nagdasal, dumalo sa misa at nagpahinga sa kanyang selda.

4:30 am Kumain si Rizal ng almusal kasama sina Padre Vicente Balaguer na syang
nagpatunay ng reduksyon ni Rizal, Padre Jose Vilaclara, at Kapitan Rafael
Dominguez. Matapos nito ay nagbihis na si Rizal.
5:30 am Dinalaw sya ni Josephine Bracken at ng
kapatid ni Rizal na si Lucia sa huling
pagkakataon.

6:00 am – 6:10 am Nagsulat ng mga lihan si Rizal para sa

kanyang mga magulang at nilagdaan nya
ang mga aklat na iniwan para sa kanyang
kapatid na sina Josefa at Trinidad, at kay
Josephine. (De la Imitacion de Cristo y
Menosprecio del Mundo)

6:25 am Nilisan nya ang piitan at naglakad Pigura 10. Ang huling handog
patungong Bagumbayan, ni Jose Rizal kay Josephine
Bracken bago ito pumanaw.
7:03 am Binitay si Rizal sa Bagumbayan.

KAGANAPAN MATAPOS MAMATAY

30 Disyembre 1896 Palihim na inilibing si Rizal ng mga awtoridad sa lugar na walang
palatandaan sa Cementerio General de Paco. Matapos ang dalawang
araw ay nahanap ito ni Narcisa at minarkahan niya ito ng lapidang may
R.P.J., ang kabaligtaran ng inisyal ni Rizal.

1898 Prinoklama ang Hunyo 12 bilang Araw ng Kalayaan sa Kawit, Cavite.

Nilagdaan ang Kasunduang Paris noong Disyembre 10 na nagbigay daan
sa pagtatapos ng kolonyalismong Espanyol sa Pilipinas at pagpapasailalim
nito sa Estados Unidos.

11 Hunyo 1901 Ipinasa ang Philippine Commission Act

No.137 na bumubuo sa lalawigan ng
Rizal mula sa Distrito ng Morong at
ibang bayan mula sa lalawigan ng
Maynila.

28 Setyembre 1901 Ipinasa ang Philippine Commission Act

No.243 na naglalayong magpatayo ng
isang monumento sa Luneta para kay
Rizal.

30 Disyembre 1912 Inilagak ang mga labi ni Rizal sa

pundasyon ng panibagong monumento
na itatayo para sa kanya sa Luneta.

30 Disyembre 1913 Inagurahan sa Luneta and Rizal

Monument na inililok ng iskultor na si
Pigura 11. Piraso ng vertebra ni
Richard Kissling. Rizal na nakapapreserba sa loob
ng museo sa Fort Santiago.