 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥΣ

ΠΑΡΑΘΕΣΗ

Παράθεση ονομάζεται:
 το ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό ως ονοματικός
ομοιόπτωτος προσδιορισμός και που παραθέτει-προσθέτει στον όρο τον οποίο
προσδιορίζει ένα κύριο και γνωστό γνώρισμα
 είναι μια γενική έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια μερική έννοια
 αναλύεται σε αναφορική πρόταση.
Π.χ.Λύσανδρος ὁ ναύαρχος ἐπολιόρκει τὰς Ἀθήνας.

Η παράθεση αναλύεται σε αναφορική πρόταση, δηλαδή σε μια πρόταση που αρχίζει

με την αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ, π.χ.
Ὁ Σάμιος, ὁ ναύαρχος > Ὁ Σάμιος, ὅς ναύαρχος ἦν. (= Ο Σάμιος, ο οποίος ήταν
ναύαρχος)

Η παράθεση εκτός από τα ουσιαστικά προσδιορίζει και τις αντωνυμίες, συνήθως

τις προσωπικές ή τις δεικτικές, π.χ.
Ἡμεῖς, οἱ Ἕλληνες, Τούτους, τοὺς πρέσβεις.

Εκτός από την παράθεση που μελετήσαμε ως τώρα, υπάρχουν κι άλλες μορφές:

1. Η παράθεση μπορεί να συνοδεύεται από ένα επίθετο ή από ένα ουσιαστικό

σε πτώση γενική,
π.χ. Καταλαμβάνει Φυλήν, χωρίον ἱσχυρόν. (επίθετο)
(= Καταλαμβάνει τη Φυλή, που είναι ισχυρή τοποθεσία)

Ἐπύαξα, ἡ Συεννέσιος γυνή. > (ουσιαστικό σε γενική)

(= Η Επύαξα, η οποία ήταν σύζυγος του Συεννέσιος)

2. Παράθεση μπορούν να δεχτούν και ολόκληρες προτάσεις,

π.χ. Ἐμέθυον, ἱκανή πρόφασις εἰς τὸ ἀμαρτάνειν > παράθεση στην πρόταση ἐμέθυον
(= Μεθούσαν, πράγμα που αποτελεί αρκετή πρόφαση για να κάνουν σφάλματα)
3.Συχνά η παράθεση που χαρακτηρίζει το περιεχόμενο μια ολόκληρης πρότασης
βρίσκεται μπροστά από την πρόταση και τότε λέγεται προεξαγγελτική
παράθεση (προειδοποιητική),
π.χ. Ὁ Ἀρμένιος ἐξεπλάγη, καὶ τὸ μέγιστον, ἐφοβεῖτο ὅτι ἔμελλεν ὀφθήσεσθαι
(= Ο Αρμένιος τα έχασε, και το σπουδαιότερο απ' όλα, φοβόταν γιατί επρόκειτο
να τον δουν.)
Ως προεξαγγελτικές παραθέσεις συνήθως χρησιμοποιούνται οι εξής λέξεις και φράσεις:
τὸ μέγιστον = το μεγαλύτερο απ' όλα, τὸ δεινότατον = το πιο φοβερό απ΄ όλα,
τὸ ἔσχατον = το ανώτατο όριο, ἀμφότερον = και το ένα και το άλλο,
τοὐναντίον = το αντίθετο, τὸ λεγόμενον = όπως λένε, τὸ κεφάλαιον = το αποκορύφωμα,
τεκμήριον = απόδειξη, τὸ τοῦ Ὁμήρου = όπως λέει ο Όμηρος,
τὸ τῆς παροιμίας = όπως λέει η παροιμία.

ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ

Επεξήγηση ονομάζεται
 το ουσιαστικό που τοποθετείται κοντά σε ένα άλλο ουσιαστικό ως ονοματικός
ομοιόπτωτος προσδιορισμός και που επεξηγεί τον όρο τον οποίο
προσδιορίζει, τον εξηγεί περισσότερο
 είναι μια μερική έννοια, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι μια γενική έννοια
 στη μετάφραση μπορεί να προηγείται η λέξη δηλαδή, π.χ.
Ὁ ναύαρχος, ὁ Λύσανδρος ἐπολιόρκει τὰς Ἀθήνας.

Επεξήγηση δέχονται και οι αντωνυμίες, κυρίως οι δεικτικές, π.χ.

Περικλῆς τούτων ἐγένετο μαθητής, Ἀναξαγόρου καὶ Δάμωνος.
(= Ο Περικλής υπήρξε μαθητής αυτών, του Αναξαγόρα και του Δάμωνα)

1. Συχνά η επεξήγηση γίνεται σαφέστερη με την προσθήκη του ρήματος λέγω, π.χ.
Προσέκρουσα ἀνθρώπῳ πονηρῷ, Ἀνδροτίωνα λέγω.
(= Έπεσα πάνω σ' έναν άνθρωπο κακό, τον Ανδροτίωνα εννοώ)
Στην περίπτωση αυτή η επεξήγηση βρίσκεται σε πτώση αιτιατική (ως αντικείμενο
λέγω) και δε συμφωνεί στην πτώση με το ουσιαστικό που προσδιορίζει:
> δοτική, Ἀνδροτίωνα > αιτιατική
2. Ως επεξήγηση ουσιαστικού ή του ουδετέρου δεικτικής αντωνυμίας τοποθετείται
απαρέμφατο με το άρθρο ή χωρίς το άρθρο, ειδική ή άλλου είδους πρόταση, π.χ.
Εἷς οἰωνός ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης. > απαρέμφατο χωρίς το άρθρο
(= Μια προφητεία είναι καλύτερη απ' όλες, δηλ. το να μάχεται κανείς για
την πατρίδα του)
Ἐγὼ δ' οὐκ ἀγνοῶ τοῦθ', ὅτι ὑμεῖς οὐ τοὺς αἰτίους ἀλλὰ τοὺς ὑστάτους εἰπόντας ἐν
ὀργῇ ποιεῖσθε. > ειδική πρόταση
(= Εγώ δεν αγνοώ αυτό, ότι δηλαδή εσείς οργίζεσθε όχι εναντίον των υπευθύνων,
αλλά εναντίον αυτών που μίλησαν τελευταίοι)
3. Μετά από τα επιρρήματα ὦδε και οὕτω τοποθετείται ως επεξήγηση απαρέμφατο
χωρίς άρθρο ή μετοχή, π.χ.
Ὁ νόμος οὕτω τάττει, μὴ τὸν μάντιν τοῦ στρατηγοῦ ἄρχειν ἀλλά τὸν στρατηγὸν
τοῦ μάντεως. > άναρθρο απαρέμφατο
 (= Ο νόμος έτσι ορίζει, δηλαδή να μην εξουσιάζει ο μάντης το στρατηγό,
αλλά ο στρατηγός το μάντη.)

Ταύτην τὴν ἡμέραν οὕτως ἐπορεύθησαν, τὰ μέν τοι μαχόμενοι τὰ δὲ

καὶ ἀναπαυόμενοι. > μετοχή
(= Αυτή την ημέρα έτσι βάδισαν, δηλ. άλλοτε πολεμώντας και άλλοτε
αναπαυόμενοι)

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΑΡΑΘΕΣΗΣ - ΕΠΕΞΗΓΗΣΗΣ

Η διαφορά της παράθεσης από την επεξήγηση είναι ότι:

η παράθεση είναι γενική έννοια, η επεξήγηση είναι μερική έννοια,

σε σύγκριση με τη λέξη που προσδιορίζουν.
Αυτό θα πρέπει να το θυμάσαι πάντα!
Ὁ Σωκράτης, ὁ γλύπτης, καθεύδει
παράθεση
υποκείμενο ρήμα
γενική έννοια

Ὁ γλύπτης, ὁ Σωκράτης, καθεύδει

επεξήγηση
υποκείμενο ρήμα
μερική έννοια

ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ

Επιθετικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός, που συνήθως

είναι επίθετο, ο οποίος δίνει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει.
 Τὴν δὲ ἑλληνικὴν δύναμιν ἤθοιζεν.
Στο παραπάνω παράδειγμα η λέξη ἑλληνικὴν
 είναι επίθετο που τοποθετείται κοντά σε ουσιαστικό (δύναμιν) ως ονοματικός
ομοιόπτωτος προσδιορισμός, αποδίδοντας μια μόνιμη ιδιότητα.
Ως επιθετικός προσδιορισμός εκτός από επίθετο χρησιμοποιείται:

Α)αντωνυμία
 Οἱ στρατιῶται οἱ ἡμέτεροι ἄνδρες ἐγένοντο ἀγαθοί.
(= Οι δικοί μας στρατιώτες έγιναν άνδρες αγαθοί.)
β) αριθμητικό
 Ἡ ζημία ἦν χίλιαι μναῖ.
(= Η ζημιά ήταν χίλιες μνες.)
γ) επιθετική μετοχή
 Οἱ χειροτονούμενοι στρατηγοὶ δέκα ἦσαν.
 (= Οι εκλεγμένοι στρατηγοί ήταν δέκα.)
δ) ουσιαστικό που δηλώνει ηλικία, εθνικότητα, επάγγελμα, αξίωμα, ιδιότητα κ.ά.
 Ἀνὴρ γέρων > ηλικία
 Ἄνδρες Ἀθηναῖοι > εθνικότητα
 Ἀνὴρ μάντις > επάγγελμα
 Ἀνὴρ στρατηγός > αξίωμα
 Ἀνὴρ συκοφάντης > ιδιότητα
ε) ονομασία γεωγραφικού όρου με άρθρο
 Ἡ Ἀχερουσία λίμνη
 Ὁ Εὐφράτης ποταμὸς
 Τὸ Πήλιον ὄρος
Παρατήρηση: Για να είναι επιθετικός προσδιορισμός η ονομασία γεωγραφικού
όρου θα πρέπει να συμφωνεί με το γεωγραφικού όρου στο γένος·
διαφορετικά είναι παράθεση.
 Εἶδον τὸ ὄρος Ὄσσα. > παράθεση
στ) επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο
 Τὰς ἡδονὰς θήρευε τὰς μετὰ δόξης.
ζ) γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας με άρθρο
 Ὁ τοῦ βασιλέως θρόνος
 Ὁ τῶν ἱππέων ἄρχων ἵππαρχος λέγεται.
 Φωκεῖς τὰς πόλεις τὰς αὐτῶν παρέδοσαν.
η) δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
 Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων οἵ ἦσαν ἐκπεπτωκότες.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

α) Πολλοί επιθετικοί προσδιορισμοί

Μερικές φορές ένα ουσιαστικό μπορεί να προσδιορίζεται από πολλούς
επιθετικούς προσδιορισμούς. Αυτό μπορεί να γίνεται με δύο τρόπους:
1ος τρόπος: Οι προσδιορισμοί να προσδιορίζουν ο καθένας χωριστά το ουσιαστικό,
οπότε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με σύνδεσμο:
 Ἐφόρει χιτῶνα, πορφυροῦν, ποδήρη, στολιδωτὸν τὰ κάτω.
 Ἀδύνατόν ἐστι πονηρὸν ὄντα καλοὺς κἀγαθοὺς φίλους κτήσασθαι
2ος τρόπος: Ο ένας προσδιορισμός να προσδιορίζει το ουσιαστικό και
ο άλλος προσδιορισμός να προσδιορίζει τον προσδιορισμό και
το ουσιαστικό, δηλ. προσδιορισμός > (προσδιορισμός > ουσιαστικό)
 Πολλὰς ἄλλας ἀνομίας κατ' αὐτῶν ἐλογοποίησαν.

β) Παράλειψη του επιθετικού προσδιορισμού

Αρκετά συχνά παραλείπεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει ο επιθετικός προσδιορισμός,

γιατί εννοείται εύκολα. Τότε, ο επιθετικός προσδιορισμός μετατρέπεται σε ουσιαστικό.
Είναι φανερό ότι ο ουσιαστικοποιημένος προσδιορισμός μπορεί να δεχτεί επιθετικό
προσδιορισμό.
Οι συνηθέστεροι ουσιαστικοποιημένοι επιθετικοί προσδιορισμοί είναι οι εξής:
(στην παρένθεση το ουσιαστικό που παρελείπεται)

οἱ ἀθάνατοι (θεοί), οἱ θνητοὶ (ἄνθρωποι), ὁ δίκαιος (ἀνὴρ), οἱ τριάκοντα (τύραννοι),

οἱ Ἀθηναῖοι (πολῖται), ἡ δεξιὰ / ἡ ἀριστερὰ (χεὶρ), ἡ ταχίστη / ἡ εὐθεία (ὁδὸς),
ἡ τριήρης (ναῦς), ἡ ὑστερία / ἡ ἐπιοῦσα (ἡμέρα), ἡ μουσικὴ / ἡ ῥητορικὴ (τέχνη),
τὸ παρὸν / τὸ παρελθὸν / τὸ μέλλον (ἔτος), τὸ ναυτικὸν / τὸ ἱππικὸν (στράτευμα),
οἱ ὁλίγοι / οἱ πολλοὶ (ἄνθρωποι) (= οι ολιγαρχικοί - ο λαός), ὁ ἄκρατος (οἶνος)

ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ

Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός, που

συνήθως είναι άναρθρο επίθετο, ή αντωνυμία ή μετοχή, ο οποίος δίνει μια παροδική
ιδιότητα στο έναρθρο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Η ιδιότητα αυτή είναι αντίθετη
σε μιαν άλλη ιδιότητα του ίδιου ουσιαστικού. Με άλλα λόγια δεν την έχει πάντα αυτήν
την ιδιότητα, αλλά μόνο για κάποιο χρονικό διάστημα.
 Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην.
(= Κατέλαβαν την πόλη που ήταν έρημη.)
> Η πόλη ήταν έρημη τη στιγμή της κατάληψής της (παροδική ιδιότητα) και όχι πάντα (μ

 Ἀλέξανδρος προὐχώρει συντεταγμένῳ τῷ στρατῷ.

(= Ο Αλέξανδρος προχωρούσε με συντεταγμένο το στράτευμα.)
> Το στράτευμα ήταν συντεταγμένο την ώρα που προχωρούσε (παροδική ιδιότητα) και
Στα παραπάνω παράδειγματα οι λέξεις ἐρήμην, συντεταγμένῳ
 είναι άναρθρα επίθετο - μετοχή που τοποθετούνται κοντά σε ουσιαστικά (τὴν πόλιν, τῷ σ
προσδιορισμός, αποδίδοντας μια παροδική ιδιότητα.

Ως κατηγορηματικός προσδιορισμός χρησιμοποιούνται οι λέξεις:

πᾶς, ἅπας, σύμπας, ὅλος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, αὐτός, μόνος, ἕκαστος
όταν είναι άναρθρες.
 Πάντες οἱ πολῖται μετεῖχον τῆς ἑορτῆς.
Οι παραπάνω λέξεις όταν είναι έναρθρες χρησιμοποιούνται ως επιθετικός προσδιορισμός.
 Κοινὸν τὸν ἔσχον οἱ πάντες βροτοί. > επιθετικός προσδιορισμός

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΟ

Εσωτερική διάκριση:

Ο επιθετικός προσδιορισμός δίνει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που

προσδιορίζει, ενώ
ο κατηγορηματικός δίνει μια παροδική ιδιότητα.

 Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός >

το ξίφος είναι πάντα οξύτατον

 Ο ὁπλίτης φέρει τὸ ξίφος ὀξύτατον. > κατηγορηματικός προσδιορισμός >

το ξίφος είναι τώρα οξύτατον

Εξωτερική διάκριση:

α) Ο επιθετικός προσδιορισμός είναι έναρθρος, ενώ ο κατηγορηματικός

προσδιορισμός είναι άναρθρος:
 Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός > έναρθρος

 Ο ὁπλίτης φέρει τὸ ξίφος ὀξύτατον. > κατηγορηματικός προσδιορισμός > άναρθρος

β) Αν και ο προσδιορισμός και το ουσιαστικό είναι έναρθρα, τότε ο προσδιορισμός

είναι επιθετικός.
 Ὁ ὁπλίτης φέρει τὸ ὀξύτατον τὸ ξίφος. > επιθετικός προσδιορισμός
γ) Αν και ο προσδιορισμός και το ουσιαστικό είναι άναρθρα, τότε ο προσδιορισμός
είναι επιθετικός.
 Ὁ ὁπλίτης φέρει ὀξύτατον ξίφος
δ) Αν ο προσδιορισμός είναι άναρθρος και το ουσιαστικό έναρθρο, τότε ο προσδιορισμός
είναι κατηγορηματικός.
 Ο ὁπλίτης φέρει ὀξύτατον τὸ ξίφος.
προσδιορισμός ουσιαστικό ο προσδιορισμός είναι παράδειγμα
έναρθρος άναρθρο επιθετικός τὸ ὀξύτατον ξίφος
έναρθρος έναρθρο επιθετικός τὸ ὀξύτατον τὸ ξίφος
άναρθρος άναρθρο επιθετικός ὀξύτατον ξίφος
άναρθρος έναρθρο κατηγορηματικός ὀξύτατον τὸ ξίφος

Σημείωση: Από τους διάφορους συνδυασμούς θυμόμαστε τον τελευταίο (άναρθρος-έναρθρο),

αφού είναι η μοναδική περίπτωση του κατηγορηματικού.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΥ Η ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ
ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Πολύ συχνό λάθος των μαθητών είναι η σύγχυση μεταξύ επιθετικού

ή κατηγορηματικού προσδιορισμού με το κατηγορούμενο.
Κι όμως πολύ εύκολα μπορούμε να διακρίνουμε τη διαφορά τους,
αρκεί να θυμόμαστε ότι το κατηγορούμενο απαιτεί συνδετικό ρήμα.
 Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην. > κατηγορηματικός
 Κατέλαβον τὴν ἐρήμην πόλιν. > επιθετικός
 Ἡ πόλις ἦν ἐρήμη. > κατηγορούμενο, υπάρχει συνδετικό ρήμα.