SADRŽAJ

Strana
1. Informacioni sistem ..…………………………………………………………………….. 1

1.1 Osnovni pojmovi o informacionim sistemima …………………………….................. 1

1.2 Manuelni i kompjuterski bazirani sistemi za obradu informacija.................................. 2

1.3 Informacioni i organizacioni sistemi ………………………………………...…..........3

1.4 Vrste informacionih sistema …………………………………………………............. 4

1.5 Vještačka inteligencija i expertni sistemi ......................................................................8

1.6 Primjene kompjutera u poslovanju ............................................................................... 9

2. Projektovanje informacionih
sistema .................................................................................11

2.1 Istraživanje sistema............................................................................................……..11

2.2 Sistemska analiza.........................................................................................................13

2.3 Dizajn sistema ....................................................................................................…….15

2.4 Razvoj softvera, implementacija i održavanje sistema ………………………….…..16

LITERATURA..........................................................................................................................18
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

Projektovanje informacionih sistema

Savremenici smo izuzetno brzog razvoja naučne misli zasnovane na eksponencijalnom
nagomilavanju i ubrzanom protoku naučnih informacija i njihovoj dostupnosti najširem krugu
korisnika. Tome doprinose i sve brojniji načini razmjene informacija koji sve više nastoje da
se osavremene i postanu servis za cjelodnevno pružanje obavještenja o predmetu intereso-
vanja. Pored toga, čovjek danas nije ograničen razdaljinom jer je savremena tehnologija
stvorila od svijeta "globalno selo". Uspostavljanjem satelitskog informacionog sistema, u koji
je ugrađen i Internet, stvorene su neslućene mogućnosti komuniciranja i korištenja bogatih
naučnih, kulturnih i drugih (resursa) saznanja.

1. Informacioni sistem

1.1 Osnovni pojmovi o informacionim sistemima

Organizacijama i njihovim menadžerima su potrebne informacije radi opstanka i napre-
dovanja. Svaki menadžer je svjestan da su informacione tehnologije doživjele pravi bum
proteklih nekoliko godina. Odjednom postoji veliki broj načina kako da stignete do neograni-
čenog broja informacija. U skladu sa tim, dosta se govori o informacionim sistemima. Ne
postoji dobro preduzeće u kome se već godinama nešto ne radi na tome. Neki menadžeri su
zadovoljni, većina ne.
U terminologiji informacionih sistema pojmovi sistema i informacije su ključni. Podatak
je bilo kakva forma u kojoj je fizički zabilježen bilo kakav događaj, zapažanje ili
činjenica. U svakodnevnoj praksi mi se najčešće srećemo sa podacima u tekstualnoj,
numeričkoj, audio ili pak vizuelnoj formi. Često dolazi do zamjene podatka i informacije.
Međutim evidentna je distinkcija između ova dva pojma. Informacija je podatak koji služi
upravljanju aktivnostima ili predstavlja nadopunu znanja nekog subjekta (npr. jednog
čovjeka ili grupe ljudi). Međutim, informacija mora biti prezentovana, tj. od strane subjekta
mora biti primljena putem odgovarajućeg procesa, i mora imati upotrebnu vrijednost za
korisnika. Uzmimo primjer: ako smo krenuli u šetnju na korzo, vijest da u Rimu pada kiša je
za nas podatak. Ali vijest da u Tuzli počinje pljusak, za nas ima upotrebnu vrijdnost. Prema
tome slijedi da podatak za jedan subjekt može biti informacija za drugi subjekt.
Potrebno je dodati još jednu definiciju, definiciju procesa obrade podataka. Obrada
podataka je skup bilo kakvih aktivnosti koje podatke transformišu u formu koja je
upotrebljiva za određeni subjekt (npr. jednog čovjeka ili grupu ljudi). Pod izrazom da
podaci trebaju biti upotrebljivi za određeni subjekt, podrazumjevamo da podaci trebaju
poprimiti određenu formu. Tako na primjer sortiranje i klasifikacija računa prodane robe u
nekoj radnji, nakon perioda od jednog mjeseca, po različitim kriterijima kao što su vrsta,
količina i naručilac robe, uz zbrajanje vrijednosti prodate robe i poređenje sa prethodnim
sličnim jednomjesečnim bilansima može niz rascjepkanih individualnih podataka (na

1
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

pojedinim računima) prevesti u formu na osnovu koje se može graditi odlučivanje o

poslovanju radnje.
Drugi dio složenice informacioni sistem je "sistem". Sistem je skup dijelova (elemenata,
objekata), veza između dijelova te osobina dijelova svrsishodno organiziranih za neki proces
(funkciju). Svaki sistem se nalazi u širem sistemu čiji je dio i skojim je u vezi. Dio sveukupne
cijeline koji nije obuhvaćen sistemom naziva se okolina sistema. Veze sistema i okoline
predstavljamo ulazima kad okolina predaje sistemu materiju, energiju ili informacije, a
izlazima kad to isto sistem predaje okolini. Česta je i definicija da sistemi predstavljaju
grupu međusobno povezanih komponenti, čije je funkcionisanje usmjereno ka istom
cilju, što se postiže primanjem ulaza i davanjem izlaza u okviru organizovanog procesa
transformacije. Informatičara u svemu tome zanimaju informacije koje ulaze u sistem i
izlaze iz sistema u okolinu. Okolina je skup okolnih sistema.

Slika br.1 Osnovni model sistema

Ovako definisani "dinamički sistem" ima tri osnovne komponente:

 Ulaz - koji se sastoji od elemenata koji se dovode u sistem na obradu.
 Proces ili obrada - kojim se ulaz transformiše u izlaz.
 Izlaz – koji se sastoji od elemenata na izlazu iz sistema dobijenih obradom ulaza.

Informacioni sistem zadržava ovu osnovnu šemu uz daljnje usložnjavanje, vezano za

njegovu funkciju. Prema tome informacioni sistem prikuplja transformiše i prenosi
informacije u organizaciji.

1.2 Manuelni i kompjuterski bazirani sistemi za obradu informacija

Postoji veliki broj različitih sistema za obradu informacija. U početku su to bili

jednostavni sistemi koje su činile pojedinačne osobe, dok se danas sve češće srećemo sa
velikim, tehnički sofisticiranim sistemima, čiji je rad nezamisliv bez primjene kompjutera.
Bez obzira na složenost sistema za obradu informacija, oni obavljaju jedinstvenu funkciju
prikupljanja i obrade podataka. Nastoji se doći do određenih pojednostavljenja, tj. obrada
informacija se može podijeliti na dvije kategorije ručnu (engl. manuel) i elektronsku (engl.
electronic).
Ručna obrada informacija uključuje ljudsku aktivnost uz upotrebu jednostavnih
pomagala kao što su papir, olovka, električna mašina za pisanje, elektronski kalkulatori, i
slična pomagala u obradi podataka. Naravno upotreba ovakvih uređaja podrazumjeva niz
aktivnosti ručnih i operacija elektromehaničke opreme za obavljnje osnovnih funkcija obrade.
Prema tome, svaka neautomatska obrada podataka uz ljudsko učešće (čak iako je
potpomognuto kompjuterski) predstavlja ručnu obradu podataka.
Elektronska obrada informacija poznata pod nazivom elektronska obrada podataka
(EOP ili engl. Electronic Data Processing-EDP) je upotreba kompjutera za automatsku obradu
podataka. Elektronski kompjuter može automatski obavljati niz zadataka, koji su pred njega

2
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

postavljani kao niz instrukcija u okviru izvršnih programa, pa se upotrebljava i termin

automatska obrada podataka (AOP, engl. Automatic Data Processing-ADP).
Ručna obrada informacija je prije svega pogodna za obradu manjih količina
"jednostavnijih" podataka. U slučaju manjih kloličina podataka, ručna obrada je jeftinija,
međutim sa povećanjem količine podataka primjena elektronske obrade podataka postaje
neizostavna. Prema tome brzina, tačnost, pouzdanost i ekonomičnost u slučaju velikih
količina podataka, predstavljaju osnovne razloge gotovo neograničene primjene elektronske
obrade podataka u svim granama ljudske djelatnosti.
Danas u praksi se najčešće koristi tzv. kompjuterski baziran informacioni sistem koji
se može definirati kao sistem koji koristi kompjuterski hardver, softver, personal i
resurse podataka sistema elektronskog obrađivanja informacija da bi prikupio, trans-
formisao i prenosio informacije u orgnizaciji.

Slika br.2 Model kompjuterski baziranog informacionog sistema

Slika br. 2 prikazuje model modernog kompjuterski baziranog informacionog sistema sa

sledećim komponentama:
o Ulaz - podaci i informacije iz organizacije ili društvenog okruženja ulaze u sistem.
Najčešće aktivnosti ulaznih finkcija su: bilježenje, kodiranje, klasifikacija i
ispravljanje.
o Obrađivanje - sistemi za obrađivanje informacija koriste kompjuterski hardver (opre-
mu i medije) softver (programe i procedure) i personal (stručnjake i korisnike), da bi
transformisali podatke i informacije u razne vrste informacionih produkata. Najčešće
aktivnosti procesa obrade su: sortiranje, proračun, poređenje, . . .
o Izlaz - uključuje prenos podataka i davanje izvještaja.
o Smještanje - koje kao posebna funkcija treba smjesti podatke i informacije na orga-
nizovan način za dalju obradu, ili sve dok ne budu potrebni za prezentaciju korisniku,
tj. pohranjivanje, održavanje, čitanje isl. i
o Kontrola - gdje se podrazumjeva povratna sprega ( predstavlja informaciju koja
odslikava efekte proizvedene radom sistema, tj. nadgledanje, evaluacija, podešavanje)
i kontrola ( komponenta koja prati povratnu spregu i upravlja rad sistema ka
zacrtanom cilju sistema).

3
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

1.3 Informacioni i organizacioni sistemi

Dosada smo razradili pojam sistema za obradu informacija kao sistema funkcija ulaza,
obrade izlaza memorisanja i kontrole, koji transformiše resurse podataka u informacione
produkte uz korištenje hardverskih, softverskih i ljudskih resursa. Informacioni sistem mora
obrađivati stanje objektnog odnosno poslovnog sistema, tj. on se razvija za stvarni sistem,
tako da je struktura stvarnog sistema osnova za modeliranje strukture informacionog sistema.
Za uspješno korištenje kompjutera u svim vrstama organizacija, potrebno je razumjevanje
različitih tipova kompjuterski baziranih informacijskih sistema. Stoga je potrebno svaku
organizaciju shvatiti kao sistem.

Slika br.3 Izabrani informacioni sistemi proizvodne firme

ž

Slika br. 3 iliustruje poslovnu firmu kao poslovni sistem koji se sastoji od međusobno
povezanih komponenata koje moraju biti kontrolisane i koordinirane ka ostvarenju
organizacionih ciljeva kao što su profitabilnost i društvena odgovornost. Ekonomski resursi
(ulaz) se transformišu od strane raznih organizacionih procesa (obrađivanje) u robe i usluge
(izlaz), dok informacioni sistemi osiguravaju informaciju o operacijama sistema (povratna
sprega) za menadžment radi upravljanja i održavanja sistema (kontrola).
Koncept poslovne firme kao otvorenog, adaptivnog sistema je veoma značajan, jer znači
da poslovna firma može koristiti svoju povratnu spregu i kontrolne komponente na dva
načina: prvo da koristi informacione sisteme da bi obezbjedila menadžment sa informacijama
u cilju ostvarenja utvrđenih ciljeva, i drugi način da koristi informacione sisteme da bi
nadgledala okruženje tako da menadžment može promijeniti kako svoje operacije tako i svoje
ciljeve u cilju preživljavanja u promjenjivom okruženju.
Informacioni sistemi moraju biti tako razvijani da pomažu poslovnoj firmi da modelira
svoje međuveze sa svakim od ovih sistema iz okruženja. Informacijski zahtjevi menadžmenta
u direktnoj su vezi sa tipovima aktivnosti koje predominiraju u svakom nivou menadžmenta.
Nema informacionog sistema u koji ne ulaze podaci o stanju sistema iz okoline. Menadžeri
zahtjevaju informacije visokog kvaliteta, i ne velikog kvantiteta. Informacije treba da budu:
blagovremene, tačne, potpune i koncizne. To znači da menadžerima trebaju biti osigurane
informacije koje im pomažu da uoče buduće trendove i ustanove njihov uticaj vezano za svoje
odluke.

4
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

1.4 Vrste informacionih sistema

Postoje četri glavna tipa kompjuterski baziranih informacionih sistema u jednoj poslovnoj
firmi:
o Operativni-transakcioni informacioni sistemi;
o Programirani sistemi za donošenje odluka;
o Menadžment informacioni sistemi;
o Sistemi za podršku u odlučivanju.

Slika br. 4 Glavni tipovi kompjuterski baziranih informacionih sistema

Operativni informacioni sistemi se nazivaju i transakcionim informacionim

sistemima pošto oni obrađuju podatke koji su rezultat primjene poslovnih transakcija
(prodaje, kupovine). Ovi sistemi obrađuju podatke koji se generišu poslovnim operacijama
(prodajnim transakcijama, rezultatima proizvodnje, platnim spiskovima), ali ne proizvode
takve vrste informacija koje menadžment može najbolje iskoristiti. Pogledati sliku br.4.
Pored svega, i operativni informativni sistemi mogu obrađivati podatke proistekle iz
nadgledanja procesa materijalne (fizičke) proizvodnje, ili podatke izazvane pravljenjem
prilagođavanja odeređenih slogova u datoteci ili bazi podataka.
Programirani sistemi za donošenje odluka prihvataju operativne informacije i
proizvode odluke koje kontrolišu operativni proces. Programirane odluke su odluke koje se
mogu automatizirati bazirajući ih na "pravilima odlučivanja". Programirana odluka nemora
biti uvjek dio kompjuterskog programa, npr. programirane odluke mogu uključivati procese
inventornog razmještaja. Kompjuterizovani inventorni sistemi uključuju tačku ekonomskog
stanja i poredak kvantitativnih pravila za donošenje odluka u svojim kompjuterskim
programima, čime se omogućava automatsko sređivanje inventornih elemenata kada količine
u inventaru pređu unaprijed utvrđene nivoe.
Menadžment (upravljački) informacioni sistemi (MIS) kako samo njihovo ime govori
osiguravaju potrebne informacije menadžerima za donošenjem ispravnih odluka. Sam
koncept MIS-a potiče iz 60-tih godina ovog stoljeća, kada se nastoji povezati savremena
tehnologija sa teorijom sistema. Ovaj koncept je razvijen da bi se spriječio neefikasan razvoj i
upotreba kompjutera (kompjuterizacija pisarskih poslova, poslovi čuvanja dokumenata, isl.).
Djelotvornost MIS koncepta je velika zbog toga što služi kao sistemski okvir za organi-
zovanje poslovnih kompjuterskih aplikacija. MIS na poslove primjene kompjutera gleda kao
na međuvezane i integrisne kompjuterski bazirane informacione sisteme, a ne na posebne
poslove obrade podataka. Druga važna karakteristika jeste da naglašava upravljačku orijenta-
ciju obrađivanja informacija u poslovanju. Primarni cilj kompjuterski baziranih informaci-
onih sistema trebao bi biti podrška u donošenju upravljačkih odluka a ne samo puko
obrađivanje podataka generisanih poslovnim orijentacijama. Djelotvorni MIS su potrebni

5
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

svim poslovnim organizacijama iz razloga povećane kako kompleksnosti tako i današnje

povećane promijene učešća poslovnog okruženja.
Slika br.5 pokazuje koncept upravljačkih informacionih sistema sa slijedećim sistemskim
funkcijama:
o Ulaz - prikuplja podatke koje je generisao operacioni informacioni sistem;
o Obrada - koristi informacione sisteme za obrađivanje da bi transformisala podatke
u informacijske proizvode koji mogu potpomoći menadžerskom donošenju odluka;
o Smještanje - održava interne, eksterne i lične baze podataka koje sadrže podatke i
informacije u formi prošlih stanja slogova, predviđanja, planova, pravila za
donošenje odluka i ostalih upravljačkih i analitičkih tehnika;
o Izlaz - obezbjeđuje širok spektar informacionih produkata potrebnih za podršku
aktivnosti donošenja odluka u menadžmentu u svim uslovima;
o Kontrola - koristi kontinuirani proces informacionog upravljanja resursima da bi
kontrolisala performanse MIS-a.

Slika br. 5 Koncept menadžment informacionog sistema

Sistemi za podršku u odlučivanju (Decision Suport Systems – DSS) su interaktivni

kompjuterski bazirani informacioni sistemi koji koriste modele odlučivanja i upravljačke baze
podataka da bi obezbjedili niz informacija u cilju potpomaganja specifične odluke sa kojom se
suočavaju menadžeri. Oni su stoga različiti od operativnih informacionih sistema koji se
fokusiraju na obezbjeđivanje podataka koje su generisale poslovne transakcije i operacije, a
razlikuju se i od MIS-a, koji su se primarno bazirali na obezbjeđenje menadžera sa
strukturalnim informacijama (izvještajima). DSS takođe nisu programirani sistemi za
donošenje odluka, pošto oni ne donose odluke za menadžera. Na slici broj 4. prikazano je
mjesto DSS među glavnim tipovima kompjuterski baziranih informacionih sistema. Oni su
fleksibilni, prilagodljivi sistemi, sistemi brzog odgovora čiji rad korisnici iniciraju i
kontrolišu i koji potpomaže u izražavanju ličnog stila jednog menadžera kod donošenja
odluka.

6
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

Slika br.6 Koncept DSS-a

Na slici br. 6 ilustrovan je koncept sistema za podršku u odlučivanju, gdje su uočljive
slijedeće komponente sistema:
o Izvršna radna stanica - personalni kompjuter ili kompjuterski terminal koji obez-
bjeđuje DSS hardverski međusklop za menadžere.
o DSS generator - softver koji pokreće sistem. On sadrži glavne module vezane za
upravljanje bazama podataka, upravljanje bazom modela i upravljanje sa dijalogom.
o Softver za upravljanje bazama podataka (DBMS) - omogućava kreiranje baza
podataka, odražavanje, upit i obnavljanje, koristeći tipične DBMS upitne jezike,
jezike za manipulaciju podacima i jezike za definisanje podataka.
o Softver za upravljanje bazom modela (MBMS) - obezbjeđuje mogućnost kreiranja,
održavanja i manipulacija sa bazom modela, koristeći jezike za modeliranje.
o Generator dijaloga i softver za upravljanje (DGMS) - se sastoji od interaktivnih
ulazno-izlaznih programa, potprograma i proceduralnih jezika. Ulaz omogućuje
korisnicima da naprave upite i reakcije koristeći tastaturu, miš, itd., a izlaz omoguću-
je izlaz-odgovor u numeričkoj, tekstualnoj ili grafičkoj formi.
o Baza podataka - smještena u specijalnu DSS bazu podataka sadrži podatke i
informacije potrebne za izradu potrebnog riješenja.
o Baza modela - uključuje biblioteku modela i analitičkih tehnika smještenih u vidu
programa, potprograma, izvršnih datoteka i pravila odlučivanja.

Primarni kriterij za softver koji koriste DSS treba da bude lakoća korištenja, fleksibilnost,
tako da njime mogu operisati korisnici koji nisu specijalisti u informacionim sistemima.
Takođe, prilikom projektovanja DSS treba voditi računa da se zadovolje i sledeće
performanse: da na svim nivoima potpomaže donošenje odluka, da potpomaže sve faze u
poslu donošenja odluka, da ojačava koordinaciju i komunikaciju između donosilaca odluka i
da potpomogne raznolikost procesa donošenja odluka. Iz ovih kriterija može se zaključiti da
DSS nije puki sakupljač podataka za korisnika. DSS treba da omogući rješavanje najrazliči-
tijih problema na svim nivoima odlučivanja uz mogućnost ostvarivanja kreativnog rješenja u
skladu sa korisnikovim stilom i zahtjevima.

7
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

Razlike između sistema za podršku odlučivanja (DSS) i ekspertnih sistema (ES)

U okviru DSS koncepta sve češće se pojavljuje i EIS (Executive Information System).
EIS predstavljaju specijalizovani DSS za gornje nivoe menadžmenta, koji uzima informacije
iz baze podataka ali ne zahtjeva kompjutersko znanje od korisnika, tj. za menadžere koji
nemaju vremena ili volje da uče detaljnije o kompjuterima. Između DSS i EIS se pojavljuju
razlike, jer je DSS namjenjen većem broju korisnika. Ipak DSS zahtjeva korisničku obuku
prije nego se počne efikasno koristiti, dok EIS ne zahtjeva formalni trening. DSS se projektuje
za potrebe cijele kompanije, i koristi ga više menadžera za veći broj "šta ako" analiza i koristi
se uglavnom na srednjem nivou odlučivanja. S druge strane DSS je uglavnom dizajniran za
potrebe većeg broja korisnika, zbog čega je i jeftiniji od EIS-a koji je namjenjen za spicifične
potrebe jednog korisnika.
1.5 Vještačka inteligencija i expertni sistemi

U navedenoj podjeli data su četri osnovna modela informacionih sistema koji su

dominatni u poslovnim sistemima. Ipak softverski paketi iz domena vještačke inteligencije i
expertnih sistema sve više se razvijaju i utiču na društvene trendove korištenja kompjutera.
Vještačka inteligencija (Artficial Intelligence - AI) je proučavanje ideja koje omogućavaju
kompjuterima da rade stvari koje ljude čine takvim da izgledaju inteligentno, tj. razviju se
funkcije koje su povezane sa ljudskom inteligencijom (rezonovanje, zaključivanje, učenje i
rješavanje problema). Praktična primjena vještačke inteligencije u ovom području je razvoj
expertnih sistema. Expertni sistem (sistem baziran na znanju – engl. knowledge based
Atributi DSS EIS
Ko postavlja pitanja Čovjek računaru Računar čovjeku
Metoda manipulacije podataka Brojčana Simbolična
Svojstva problemskog područja Kompleksno, široko Uska domena
Vrsta tretiranog problema Ad hoc, jedinstveni Ponavljajući
Moguća rezoniranja Ne Da, ograničeno
Moguća objašnjavanja Ograničeno Da
system) je kompjuterki baziran informacioni sistem koji koristi svoje znanje o specifičnim
kompleksnim aplikacionim područjima, da bi djelovao kao ekspertski savjetnik korisnicima.
Slika br. 7 prikazuje komponente ekspertnog sistema. Komponente ekspertnog sistema sadrže
bazu znanja i softverske module koje izvode zaključivanje na osnovu znanja i
komunicirajući daju odgovor na korisnikova pitanja. Spektar aktivnosti ekspertnih sistema
praktično je neograničen, ali neke od njih su navedene u tabeli

Spekter aktivnosti ekspertnih sistema

analiza monitoriranje
argumentacija planiranje

8
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

dijagnostika predlaganje
edukacija predstavljanje
identifikacija prognoza
interpretacija projektovanje
istraživanje pronalaženje
kategorizacija rasvjetljavanje
komunikacija samoeduciranje
konceptualizacija savjetovanje
konstrukcija testiranje
konsultacija upravljanje

Iz popisa aktivnosti mogu se sagledati bitne karakteristike ekspertnih sistema. Oni dakle:
o Prosuđuju heuristički (koriste intuitivna pravila);
o Komuniciraju sa čovjekom (koristeći često prirodni jezik);
o Operišu sa simboličkim opisima;
o Rade sa greškama (kao i eksperti);
o Rade sa zamršenim podacima;
o Rade sa neodređenim pravilima i riješenjima;
o Procjenjuju istovremeno više konkurentnih hipoteza;
o Znaju objasniti zašto cijene neko pitanje;
o Znaju argumentirati svoje zaključke; i
o Ugrađuju u postojeću strukturu znanja novo znanje.

Slika br. 7 Komponente ekspertnog sistema

9
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

Iz svega nabrojanog dobija se uvid u primjenu ekspertnih sistema u mnogim područjima

ljudske aktivnosti. Danas najkorišteniji ekspertni sistemi su:
o Sistemi za projektovanje (razvijaju konfiguracije nekih objekata uz uvažavanje
zadanih ograničenja);
o Sistemi za planiranje (oblikuju buduće akcije određenih objekata);
o Monitorski sistem (upoređuju opažanja o aktuelnom ponašanju sistema sa parametri-
ma programiranog ponašanja sistema);
o Ispravljački sistemi (otkrivaju, ispravljaju i uklanjaju greške u funkcicji sistema
propisujući terapiju);
o Kontrolni ili upravljački sistemi (upravljaju ponašanjem cjelokupnog sistema).

1.6 Primjene kompjutera u poslovanju

Kako je počelo? ADS&W je multinacionalna firma (centar u Velikoj Britaniji) za

proizvodnju i prodaju alkoholnih pića. 1994. godine je bila druga najveća u svetu (za 100
najprodavanijih marki), sa prometom od 3.4 milijardi dolara. Tokom 1993, firma je imala
centralizovanu strukturu i matričnu organizaciju, koja je jedva izdržavala rast firme. Shvaćeno
je da su informacije ključ daljeg opstanka. Zahvaljujući finansijskom direktoru, pokrenut je
razvoj informacionog sistema. Određen je vlasnik procesa da uporedi postojeća rešenja,
napravi benchmarking (poređenje sa najboljim u klasi) i predloži rešenje. Njemu je data
misija, koja može da se smatra najpravilnijim viđenjem šta je u stvari informacioni sistem:
"Misija je da se razvije informacioni sistem koji će omogućiti top menadžmentu da se
jasno fokusira na ostvarenje misije i strategije preduzeća i tako ostvari kompetitivnu
prednost nad konkurencijom."

U današnjem "savremenom" poslovanju postoji ogroman broj aplikacija, zapravo onoliko

koliko ima aktivnosti koje se trebaju izvesti i problema koje treba riješiti. Pošto je riječ o
velikoj raznolikosti kompjuterskih aplikacija u poslovanju, u sledećoj tabeli ćemo ukratko
razložiti one najmarkantnije.
Segment
Osnovne primjene Napredne primjene
industrije
Knjigovodstvo Predviđanja
Obrađivanje narudžbi Numerička kontrola
Prizvodnja
Kupovina Raspored proizvodnje
Kontrola inventara Dizajniranje mašina
Zahtjev za obračunavanjem
depozita Vođenje štednje
Bankarstvo i
Obrađivanje čekova Portfolio analize
finansije
Korektura i tranzitne operacije Analize toka keša
Kontrola troškova
Obračunavanje premija
Aktuelne analize
Vođenje računa kupaca
Osiguranje Portfolio analize
Spoljno izvještavanje
Analize toka keša
Kalkulacije rezervi
Zdravstvena Vođenje računa pacijenta Raspoređivanje laboratorija/
zaštita Obrađivanje inventara /operacija
Zdravstvene statistike Automatizacija na rangu
Istorija pacijenata medicinske sestre

10
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

Intenzivna njega
Preliminiranje dijagnostika
Vođenje računa kupaca Automatizacija prodajnih mjesta
Analiza prodaje Predviđanje prodaje
Prodaja
Knjigovodstvo Obrt robe
Izvještavanje o inventaru Analize toka keša

Između velikog broja aplikacija kompjutera u poslovanju, nekoliko osnovnih je opstalo

zahvaljujući tome što su zajednički za većinu firmi koje koriste komijutere. Opšte poslovne
aplikacije su sumirane slijedećim osnovnim karekterističnim funkcijama:
o Prodajne narudžbe-obrađivanje transakcija;
o Kontrola inventara;
o Analize računa i prodaje;
o Prijem i plaćanje računa;
o Platni spisak i analiza rada, te knjiga poslovanja.

Dosadašnjom razradom dobija predstava o tome čemu služe i kako se koriste kompjuteri u
funkciji razvoja odgovarajućih informacionih sistema. Sistemi za uredsko poslovanje (Office
Automation-OA) ili rukovodni sistemi (EIS) spadaju u sve rasprostranjenije nove tipove
informacionih sistema čiji je brz razvoj otvorio vrata novim tehnikama vođenja poslovanja.

2. Projektovanje informacionih sistema

Ništa nemože nastati odjednom, pa tako ni informacioni sistemi. Informacioni sistem se

izgrađuje pomoću metodologije o projektovanju i gradnji informacionih sistema, koja ujedno
predstavalja i nauku o razvoju informacionih sistema. Stručnjaci za analizu sistema su
analitičari, dok pod korisnicima podrazumjevamo radnike u sistemu, odnosno izvršitelje, na
bilo kojoj hijerarhijskoj razini poslovno-proizvodnog sistema. Korisnik u svakom slučaju
treba participirati u razvoju informacionog sistema. Proces razvoja kompjuterski baziranih
informacionih sistema se stalno mijenja jer:
o "Provjerena rešenja" su već davno napuštena;
o Životni vijek softvera se skratio;
o Softver nije rešenje problema, već sredstvo za brži rad!!!

Glavni problem sa kojim se menadžeri susreću je pitanje pronalaženja boljih načina da se

dođe do potrebnih informacija. Neplansko nabavljanje opreme i softvera, zatim rešavanje
pojedinih problema AD HOC metodom (od slučaja do slučaja), nepovezanost nabavljenih
aplikacija, a samim tim i podataka, su najlakši putevi kojim jedan menadžer može dovesti
svoju firmu u propast. Ovo poslednje dalje proizvodi dupliranje, redundansu i neažurnost
podataka i tako dalje i tako dalje. Pravi odgovor na predhodne probleme predstavlja izgradnja
integrisanog informacionog sistema pod vođstvom i kontrolom najviših rukovodilaca.

11
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

Odlučujući faktor za realizaciju predhodnog zadatka je izbor pravilne metodologije za

projektovanje informacionog sistema. BSP (Business Systems Planning) metodologija
pretpostavlja usklađivanje projektovanih strategija razvoja informacionog sistema sa
strategijama poslovanja kompanije i zbog toga predstavlja najpogodniji izbor.
Ove promjene koje se javljaju kod razvoja informacionih sistema su rezultat promjene
načina na koji se računari koriste. U početku se koristilo prespecificirano programiranje, a
sada se sve više uvodi korisničko upravljanje, gdje korisnici ne znaju tačno šta žele sve dok
ne isprobaju sve mogućnosti verzije.

Informacioni sistem ima svoj "životni ciklus", koji se sastoji od procesa:

1. istraživanja,
2. analize,
3. dizajna,
4. razvoja softvera,
5. implementacije i
6. održavanja te prestanka korištenja informacionog sistema.

2.1 Istraživanje sistema

U prvoj fazi izgradnje informacionog sistema potrebno je utvrditi da li postoji

informacioni problem, mogućnost rješavanja problema na postojećem tehnološkom nivou,
finansijska i druga ograničenja i najvažnije da li će i kako novi informacioni sistem pomoći u
rješavanju informacionog problema. Rezultat predstavlja definicija preliminarne studije
odgovarajućeg sistema koji se treba razviti i koja se naziva studija izvodivosti. Nalaz ovakve
preliminarne studije se obično formalizuje u obliku pisanog izvještaja, koji se dostavlja
menedžmentu kako bi na osnovu nje donijeli odluku o tome da li će uopšte započeti posao
razvoja.
Najčešće korištene metode prikupljanja informacija kako od sadašnjih tako i od budućih
korisnika, potrebnih za studiju izvodivosti, kao i za druge etape razvoja sistema su:
o Lični intervjui sa korisnicima, operaterima, menadžerima;
o Ispitivanje bitnih pojedinaca u organizaciji;
o Lično posmatranje postojećeg informacionog sistema u akciji;
o Pregled dokumentacije;
o Nadziranje knjigovodstva i manadžerskih izvještaja (u cilju prikupljanja infor-
macija o trenutnim budućim troškovima procesiranja).

Da bi studija izvodivosti doživjela uspješnu implementaciju ona treba sadržavati sledeće

osnovne karakteristike:
o Utvrđivanje informacionih potreba;
o Definisanje problema i mogućnosti;
o Utvrđivanje ciljeva informacionog sistema;
o Identifikacija sistemskih ograničenja;
o Utvrđivanje sistemskih kriterija;
o Ekonomska, tehnološka i operativna izvodivost;
o Analiza troškova-dobiti;
o Povrat pri analizi investicija;

12
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

o Izvještaj studije izvodivosti;

Utvrđivanje informacionih potreba je zasnovano na sistemu ko treba, kakve infor-

macije, gdje kada i zašto. Umjesto odgovora kojima se ništa ne precizira ni pojašnjava u
pogledu informacionih zahtjeva, potrebno je doći do preciznijih izjava o konkretnom
predmetu interesovanja.
Prilikom definisanja problema i mogućnosti moraju se odvojiti simptomi od problema.
Npr. ako dobijamo podatke da prodaja pojedinih proizvoda opada, mi time nismo ništa dobili.
Nama je potrebno da dobijemo informaciju o konkretnom proizvodu i razlogu zbog čega je
došlo do pada prodaje tog proizvoda, a sve u cilju definisanja načina na koji možemo
intervenisati da bi spriječili daljnji negativni razvoj situacije.
Utvrđivanjem ciljeva sistema moraju se utvrditi glavni ciljevi poslovnih aktivnosti kao i
informacionih sistema koji podržavaju ove aktivnosti. Ciljevi se podjednako odnose za
poslovne sisteme, kao i za informacione sisteme uključene u projekat. Ovi ciljevi takođe ne bi
trebali biti definisani putem nepreciznih pojmova.
Identifikovanje sistemskih ograničenja znači identifikaciju "ograničenja" predloženog
sistema, odnosno njegove granice tj. restrikcije koje limitiraju formu i sadržaj dizajniranog
sistema. Ova ograničenja za jednu poslovnu organizaciju mogu biti eksterna ( restrikcije koje
proizilaze iz zakona, ili standardizacije u vezi sa formatom i veličinom izlaznih dokumenata) i
unutrašnja ograničenja (koja mogu nastati usljed neadekvatnih organizacionih resursa ili
konfliktnih informacionih potreba i ciljeva različitih odjeljenja i personala).
Utvrđivanje sistemskih kriterija je zapravo definisanje kriterija pri vrednovanju
izvodivosti alternativnih sistema koji se poredlažu. Tipične kategorije kriterija su: brzina
odgovora, troškovi rada, tačnost, pouzdanost, održavanje, obuka, kapacitet i bezbjednost.
Cilj studije izvodivosti je u procjeni alternativnih sistema putem analiza troškova-
dobitaka i ostalih metoda evaluacije. Analiza izvodivosti je stalan proces testiranja svih
dijelova modela sistema glede sigurnosti da specificirani sistem može biti razvijen u okviru
datih ograničenja. Izvodivost predloženog sistema se može evaluirati pomoću tri glavne
kategorije i to:
o Ekonomska izvodivost - da li očekivane uštede na troškovima, povećanje profita i
ostale dobiti premašuju troškove razvoja i funkcionisanja sistema;
o Tehnološka izvodivost - da li se može ostvariti ili razviti u poslovnoj firmi u odgo-
varajućem vremenu dovoljno pouzdan softver i hardver koga treba predloženi
sistem;
o Operativna izvodivost - entuzijazam i mogućnosti menadžmenta, zaposlenih i ku-
paca jedne organizacije u operisanju, upotrebi i podršci predloženom sistemu.

Analiza troškova-dobiti predloženog sistema je bitan dio studije izvodivosti. Ona ima za
cilj da glede ekonomičnosti opravda razvoj informacionog sistema za dani proces. Na taj
način se dobija uvid u balans odnosno disbalans između troškova i dobiti predloženog
sistema, koji predstavljaju jedan od odlučujućih faktora koji daju odgovor na pitanje
opravdanosti razvoja informacionog sistema. Često se troškovi-dobit dijele na materijalne-
mjerljive i na nematerijalne-nemjerljive troškove.

Materijalne dobiti od informacionih sistema se komparativno lakše procjenjuju

(npr. troškovi hardvera softvera, sistemskog dizajna, programiranja, personala....), dok se
nematerijalni dobici-troškovi mnogo teže procjenjuju. Materijalne dobiti su:
o Povećanje prodaje i profita;
o Smanjenje troškova informacionog sistema;
o Smanjenje operativnih troškova (npr.troškovi održavanja inventara);

13
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

o Smanjenje u investicionom ulaganju;

o Povećanje operativnih mogućnosti i efikasnosti.

Nematerijalne dobiti su:

o Nove, naprednije informacione mogućnosti;
o Mogućnosti svestranije analize (kompjuterske simulacije);
o Poboljšanje usluge kupcima;
o Podizanje morala zaposlenih;
o Bolje odluke manadžmenta;
o Bolja kompeticija-brži odgovor na konkurentne poteze;
o Poboljšanje poslovnog i društvenog imidža.

Povrat pri analizi investicija predstavlja odgovor na pitanje da li će investiranje u novi

poboljšani sistem proizvesti zadovoljavajući prihod tj. povrat. Najčešće se računa procenat
koliko iznosi povrat u odnosu na investicije kod novih poboljšanih sistema.Povrat investicije
je jednak: Uvećani profit zahvaljujući uštedama i povećanom prohodu, podijeljen sa novim
investicijama koje se zahtjevaju minus bilo koje redukcije u investicijama.
Koncept povrata investicije podvlači tri metoda ostvarivanja ekonomske izvodivosti
predloženog sistema tj. smanjenje troškova, povećanje prihoda i smanjenje investicija. U
zavisnosti od odgovora na ova pitanja vrlo često se odlučuje da li će se ići u projekt. Na kraju
potrebno je rezultate ispitivanja sistema sistema dati u pisanoj formi putem izvještaja studije
izvodljivosti. Ovakav izvještaj najčešće sadrži preliminarne specifikacije predloženog novog
sistema, evaluaciju ekonomske, tehnološke i operativne izvodivosti predloženog sistema i
plan razvoja sistema sa zaključcima koje treba da usvoji rukovodstvo firme.

2.2 Sistemska analiza

Odobravanje studije izvodivosti znači da faza sistemske analize može započeti.

Strukturna analiza sistema (skraćeno SAS ili SSA od Structured System Analysis) je
metoda za modeliranje procesa sistema. Analiza u informatičkom inžinjeringu je proučavanje
sistema, njegovih problema i odlika s ciljem definiranja zahtjeva koje treba zadovoljiti
informacioni sistem koji razvijamo. Analizom sistema nastoji se istražiti kako sistem postiže
svoj cilj. To znači istražiti procese koji prihvaćaju ulaz, istražiti šta se sve sa ulazom događa
dok se on ne transformira u izlaz i sistem ne postigne svoj cilj. Rezultati analize sistema s
aspekta procesa prikazuju se grafički pomoću dijagrama toka podataka (DTP). Većina ovih
aktivnosi je zapravo proširenje aktivnosti koje su se koristile pri izradi studije o izvodljivosti.
Tradicionalno sistemska analiza uključije studije:
o Postojećeg informacionog sistema i njegove uloge u organizaciji;
o Informacionih potreba organizacije i njenih korisnika;
o Mogućnosti informacionih sistema za procesiranje potrebnih da bi se izašlo u
susret informacionim potrebama korisnika.

Finalni produkti sistemske analize sistema su sistemski zahtjevi koji se takođe nazivaju
funkcionalnim specifikacijama ili funkcionalnim zahtjevima. U okviru ovih specifikacija
specificiraju se mogućnosti potrebne za svaku funkciju sistema za procesiranje informacija da
bi se izašlo u susret informacionim potrebama korisnika. Dizajniranje sistema koje izlazi u
susret ovim specificiranim sistemskim potrebama tada postaje cilj faze sistemskog dizajna.

14
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

Sistemska analiza može biti niz aktivnosti od vrha ka dnu (engl. top-down) i
strukturirana serija aktivnosti koja se koristi većim dijelom metodologije struktuiranog
programiranja. Umjesto da se prvo fokusira na osnovne zahtjeve predloženog sistema (pristup
od dna ka vrhu – down top), strukturalna analiza počinje sa analizom zahtjeva organizacije
(top down), nakon čega se kreće u niz struktuiranih koraka ka analizi glavnih podsistema ili
modula, te zatim ka analizi postojećeg informacionog sistema i konačno ka analizi zahtjeva
predloženog sistema.
Analiza korisnikove organizacije je neophodna jer nije moguće unaprijediti ili razviti novi
informacioni sistem ako se malo zna o okruženju u kome se nalazi organizacija kao i o samoj
organizaciji (npr. ne može se uraditi sistem kontrole inventara lanca robnih kuća ako se ne
zna struktura same kompanije i sl.). Analiza postojećeg sistema koji treba biti unprijeđen,
podrazumjeva analiziranje kako postojeći sistem koristi hardverske resurse (opremu i medije),
softvereske resurse ( korisnike i osoblje koje se bavi informacionim sistemom) za transforma-
ciju resursa podataka u informacione prizvode za korisnike. Drugim riječima treba analizirati
kako se ovi sistemski resursi koriste za ostvarenje funkcija informacionog procesiranja: ulaza,
obrade, izlaza, smještanja i kontrole.
Ulaz se prikuplja sa izvornih dokumenata i konvertuje u podatke koje mašina može
prihvatiti putem procesa unosa podataka ili putem online terminala. Ulaz u sistem se sastoji
od: transkripcionih podataka, prilagođavanja baze podataka, upita i izlaza iz drugih sistema.
Hardver, softver i personal jednog kompjuterskog sistema obrađuje resurse podataka dajući
ažuriranu bazu podataka kao izlaz u vidu informacionih produkata. Izlaz može uzeti jednu od
sledećih fomi: izvještaji, dokumenti, odgovori i prikazivanja, kontrolni listinzi i ulaz u druge
sisteme. Smještanje je funkcija pri kojoj se dodatni podaci ili informacije dobavljaju iz
slogova i datoteka i koji se ažuriraju u datoteke i baze podataka sistema da bi bile na
raspolaganju za nove transakcije. Kontrole ulaza, obrađivanja, izlaza i smještanja
obezbjeđuju hardver, softver i personal jednog sistema.
Analiza sistemskih zahtjeva počinje sa određivanjem korisnikovih specifičnih informa-
cionih potreba, pa se često naziva i analizom potreba ili analizom korisnikovih zahtjeva.
Potrebno ja napraviti razliku između informacionih zahtjeva i perifernih informacija. Razvoj
MIS-a, i DSS-a, zahtjeva da se sistemska analiza fokusira na informacione zahtjeve koji su
potrebni za donošenje odluka unutar organizacije. Potom se ustanovljava koje su to
mogućnosti informacijskog procesiranja potrebne za svaku sistemsku funkciju, da bi se izašlo
u susret informacionim potrebama. Ovo se naziva analizom funkcionalnih zahtjeva. Nakon
toga se utvrđuje koji su to zahtjevi logičkog sistema. To znači da u ovoj fazi ne treba vezati
analizu za fizičke resurse hardvera, softvera i personala. Sistemski zahtjevi se dokumentiraju
u izvještaj o sistemskim zahtjevima koji je konačan korak sistemske analize. Takav izvještaj
bi trebao sadržavati detaljan opis informacionih potreba korisnika i logičkog ulaza-izlaza,
obrade smještanja kao i kontrolnih zahtjeva predloženog sistema.

Odgovornosti
Faza Korisnici Informatičari
Pokreću studiju, predlažu apli-
Slušaju zahtjeve, odgovaraju na pita-
kacije, crtaju informacione potrebe,
Ispitivanje nja, nude alternative, daju grube pro-
opisuju postojeće procedure proce-
cjene, pripremaju preliminarni plan.
siranja.
Analiza Pomažu pri procjenjivanju posto- Ocjenjuju alternative koristeći kriterij
jećeg sistema i predlažu alternative, slaganja. Vode analizu, prikupljaju
biraju alternative za dizajn. Pomažu podatke i nalaze dokumenta.
u opisivanju postojećeg sistema,

15
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

prikupljajau i analiziraju podatke.

Dizajniraju izlaz, ulaz, logiku
obrade, plan za konverziju i
predviđaju uticaj sistema na koris-
nike, dizajniraju ručne procedure,
Dizajn
postaju svjesni strukture datoteka i
dizajna. Pregledaju specifikacije,
pomažu razvoju specifikacija kod
manuelnih procedura.
Razvoj
Nadgledaju proces.
softvera
Generišu testne podatke i evaluiraju
dobijene rezultate. Razvijaju mate-
rijale, usmjeravaju sesije treniranja.
Implementacija
Vrše konverziju u fazama, obez-
bjeđuju resurse, usmjeravaju post-
implementacioni rad sistema.
Osiguravaju podatke i koriste izlaz,
nadgledaju upotrebu sistema i
Održavanje
kvalitet, predlažu modifikacije i
poboljšanja.
Prezentiraju alternative i nadopunja-
vaju i mijenjaju svoje odluke sa ko-
risnicima. Kombinuju korisnikove
potrebe sa tehničkim zahtjevima da bi
razvili specifikacije kao i da bi razvili
plan tehničke konverzije.
Organizuju programiranje, dizajniraju
module, prave programe.
Testiraju individualno programske
module kao i cjelokupni sistem. Po-
mažu u pripremnju materijala i treni-
raju radno osoblje. Koordiniraju kon-
verzijom, izvode konverziju, pomažu
u post-implementacionom radu siste-
ma.
Obrađuju podatke da bi proizveli
pouzdanost izlaza, odgovaraju na
zahtjeve za poboljšanjima, predlažu
poboljšanja, nadgledaju usluge.

Sažetak odgovornosti korisnika i stručnjaka informatičara kod razvoja tradicionalnih informacionih sistema

2.3 Dizajn sistema

Dok sistemska analiza definira šta sistem treba da radi da bi izašao u susret
informacionim potrebama korisnika, sistemski dizajn specificira kako će sistem postići ovaj
cilj. Sistemski dizajn uključuje top-down strukturni pristup u kojem krećemo od vrha ka dnu,
tj. od razvoja alternativnog koncepta logičkog dizajna, preko razvoja logičkog dizajna
sistema, dizajna komponenti fizičkog sistema i konačno do razvoja specifikacija sistema za
sistem koji se razvija. Ovaj proces se primjenjuje na svaki od podsistema ili modula sistema
koji se razvija. Logički dizajn sistema uključuje razvijanje generalnih specifikacija osnovnih
funkcija informacionog sistema (ulaz, obrada, izlaz, smještanje i kontrola). S druge strane
fizički dizajn sistema uključuje detaljiziran dizajn ulazno-izlaznih metoda i medija, baza
podataka i procedura za procesiranje. Zato su koncepti logičkog dizajana razvijeni u ranim
fazama istraživanja sistema i predstavljaju grubu ili generalnu ideju o osnovnim komponen-
tama i tokovima za predloženi informacioni sistem. U fazi sistemskog dizajniranja koncepti
logičkog dizajna se rafiniraju i finaliziraju putem analize alternativnih koncepata dizajana i
njihovih uticaja na sistemske zahtjeve.
Specifikacija sistema se daje u formi izvještaja, koji daje opise ciljeva i opsege predoženih
sistema kao i detaljan opis dizajna fizičkog sistema. Izvještaj o specifikaciji sistema ima
sledeći sadržaj: opis sistema, softverske spcifikacije, ulazno-izlazne specifikacije, specifi-
kacije baza podataka, hardverske specifikacije i specifikacije uređaja, specifikacije personala i
upute.
Pošto su sve informacije prikupljene, mogu se analizirati i sintetizirati pomoću sledećih
alata za sistemsku analizu i dizajn:

16
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

o Grafik toka sistema - se koristi kao alatka za analizu postojećeg fizičkog sistema
za obrađivanje. On grafički odslikava tok medija podataka i glavne poslove
obrađivanja informacija. Simboli sa grafika toka sistema indiciraju fizičku opremu
i medije koji se koriste za ulaz izlaz i smještanje;
o Grafik toka podataka (DFD – engl. data flow diagram) - odslikava logički tok
podataka u sistemu bez specificiranja medija ili hardvera koji je uključen;
o Funkcijski dijagrami sistema - identificiraju ulaz, procesiranje, izlaz, smještanje
i kontrolne osobine informacionog sistema;
o Mrežni dijagrami - se koriste da bi se identificirali redundantni elementi
podataka i informacija u sistemu;
o Strukturni dijagrami - pokazuju tok podataka i poslove procesiranja u strukturi
hijerarhijskog stabla;
o HIPO dijagrami - prikazuju karakteristike ulaza-obrade-izlaza za raznovrsnim
modulima u sistemu.;
o Tabele odluke - identificiraju uslovnu logiku odlučivanja informacionih sistema;
o Šeme smještanja - prikazuju smještaj i format medija ulaza-izlaza i smještanja;
o Ostali alati i tehnike - mnoge druge vrste grafičke, kvantitativne i pisane analize
se mogu koristiti (organizacioni dijagrami, opis pozicija, matematički modeli ...).

2.4 Razvoj softvera, implementacija i održavanje sistema

Faza razvoja softvera uključuje u sebi proces programiranja putem kojeg se razvijaju
kompjuterski programi koji izlaze u susret specifikacijama iz faze dizajna. Ova faza zahtjeva
neprekidnu interakciju između kompjuterskih korisnika, sistemskih analizatora i programera,
koji mogu biti dio sistemskog projektnog tima. Specifikacije sistema i dizajn sistema koji je
projektni tim razvio mogu se kontinuirano rafinirati i podvrgavati revizijama za vrijeme faza
programiranja, implementacije i održavanja u razvoju jednog informacionog sistema. Faze
implementacije uključuju testiranje, dokumentovanje, akviziciju, instaliranje i rad novo
dizajniranog sistema, kao i trening personala u korištenju sistema.
Prvi korak procesa akvizicije je evaluacija (korisnik mora de se odluči između) prijedloga
proizvođača i drugih snadbjevača koji opremaju sa hardverskim i softverskim komponentama
potrebnim prema specifikaciji sistema. Važan aspekt implementacije novog sistema je
njegovo testiranje, tačnije uklanjanje grešaka (debagovanje). Implementacija sistema
uključuje orijentaciju i trening menadžmenta, korisnika i radnog personala i prodaju novog
sistema svakoj od novih grupa. U ovoj fazi naročito dolazi do izražaja uključenost korisnika u
ranije faze izgradnje informacionog sistema, jer ukoliko su predstavnici korisnika učestvovali
u razvoju sistema, problemi instalacije, konverzije i treniranja personala su svedeni na
minimum.
Sistemsko dokumetovanje je takođe važan proces, koji se koristi tehnikama sistemske
analize da bi prenio i zapisao aktivnosti i rezultate svake od faza u razvoju informacionog
sistema. Dokumentacija služi kao metoda komunikacije između personala koji je odgovorana
za projekat. Dobra dokumentacija omogućava mendžmentu da nadzire napredak u projektu i
minimizira probleme koji nastaju usljed promjene u sistemskom dizajnu.
Inicijalni rad novog informacionog sistema se najčešće odvija kroz proces konverzije, u
kome se personal, procedure, oprema, ulazo-izlazne forme i baza podataka starog
informacionog sistema konvertuju prema zahtjevima novog sistema. Konverzija može biti
izvršena na paralelnim osnovama, tako što istovremeno i stari novi sistem rade sve dok se
projektno razvojni tim i korisnikov mendžment ne slože da prebace cjelokupan rad samo na
novi sistem. Greške se mogu uočiti i ispraviti, a radni problemi mogu biti riješeni prije nego

17
Mustafa dr. Tabaković Projektovanje informacionih sistema

se napusti stari sistem. Instalacija se takođe može ostvariti putem direktnog prebacivanja na
novo razvijeni sistem ili u fazama, gdje se samo nekoliko odjeljenja, ispostava ili pak
proizvodnih lokacija u isto vrijeme konvertuje. Konverzija u fazama omogućava postepeni
proces implementacije.
I na kraju održavanje sistema čini nadgledanje (monitoring), evaluiranje i modifikovanje
sistema u cilju uspostavljanja poželjnih ili neophodnih poboljšanja. Ovo uključuje nadgle-
danje napredovanja u drugim fazama sistemskog razvoja radi osiguranja postizanja planova i
ciljeva.

Projekat informacionog sistema je dug i skup. Postoji puno načina da skrenete sa pravog
puta i upropastite novac i vrijeme. Stoga mora da Vam bude savršeno jasno šta ćete dobiti i
šta se u projektu dešava. Kako je saradnja sa softverskom kućom neminovnost, dobro se
organizujte da ostvarite kvalitetnu saradnju. I nemojte štedjeti na pogrešnim mjestima: ulažite
u svoje znanje. Angažujte konsultanta da Vas uputi u problematiku i dobro obučite svoj
informatički sistem koji će se brinuti o održavanju i doradi informacionog sistema.

LITERATURA

1. Dr. Zlatko Lagumdžija, Kompjuteri i njihova primjena, Sarajevo, 1995.

2. Mile Pavlić, Razvoj informacijskih sustava, Zagreb, 1996.
3. Internet - www.cimcollege.co.yu
- www.nhds.com

18