INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA

RAČUNARSTVO I INFORMATIKA

ALATI ZA PROJEKTOVANJE IS-A

SEMINARSKI RAD IZ ARHITEKTURE INFORMACIONIH

SISTEMA

Kandidat Mentor
Marija Matijević prof. dr Mladen
Radivojević
ass. Dina Vrebac
 Travnik, prosinac 2020. godine

SADRŽAJ

UVOD........................................................................................................................4

CASE - POJAM.........................................................................................................5

Struktura CASE tehnologija...................................................................................7

KLASIFIKACIJA......................................................................................................9

Klasifikacija na osnovu funkcija..........................................................................10

OSOBINE.................................................................................................................13

BIRANJE CASE TEHNOLOGIJE..........................................................................15

NEKI OD CASE ALATA........................................................................................16

Entity Realtionship Diagrammer (ERD)..............................................................17

BPwin (Bussines Process Windows)....................................................................19

ERwin (Entity Relationship Windows)................................................................19

Artist.....................................................................................................................21

MagiCASE...........................................................................................................22

EasyCASE System Designer................................................................................22

S-Designor............................................................................................................23

ADW (Application Development Workbench)....................................................24

Platinum................................................................................................................25

ZAKLJUČAK..........................................................................................................26

LITERATURA.........................................................................................................27

Popis slika:...........................................................................................................27
 UVOD

U posljednje vrijeme se najčešće informacioni sistemi projektuju pomoću računara.

Postoji veliki broj alata koji se mogu koristiti za projektovanje informacionog sistema
pomoću računara, a zovu se Computer Aided Software Design (CASE). Ovi alati se
primjenjuju da bi se:
 Povećala produktivnost projektanata;
 Skratilo vrijeme izrade projekta,
 Povećao kvalitet dobijenog projekta.

Mora se ipak imati u vidu da korištenje CASE alata nije moguće bez detaljnog
poznavanja metodologija koje koriste papir i grafički prikaz, te metodologije koja stoji iza
primjenjenog alata.

Postoji veliki broj podjela CASE alata. Jedna od podjela prati koliki dio životnog
ciklusa informacionog sistema mogu da podrže pa imamo:
 CASE tool (alati za automatizaciju jednog koraka);
 CASE toolkit (alati za automatizaciju jedne faze životnog ciklusa);
 CASE workbench (alati za automatizaciju kompletnog životnog ciklusa);
 CASE environment (alati sa hardverskom podrškom za automatizovano
projektovanje).

Drugi tip podjele CASE alata je na:

 alati za modeliranje struktura podataka;
 alati za izradu dijagrama toka podataka i hijerarhije modula;
 alati za izradu prototipa korisničkog interfejsa;
 generatori koda.
 CASE - POJAM

CASE (Computer Aided Software Engineering) je najjednostavnije rečeno razvoj

softvera pomoću samog računarskog uređaja. Ideja je da se sam proces razvoja softvera u
što većoj mjeri automatizuje. CASE tehnologijama možemo zvati svaki softver koji je
rađen namjenski da bi se pomoću njega automatizovali zadaci za izradu nekog drugog
softvera.
Dakle, ove tehnologije se koriste za određene zadatke u automatizaciji kao što su
pojedinačni alati za neki softver, ali također i za izradu kompletnih alata za automatizaciju
softvera tj. cilj je da se što više koraka u izradi softvera automatizuje. Važno je napomenuti
da CASE tehnologije nisu zamišljene kao neka vrsta zamjene za neku tehniku ili metodu u
razvoju softvera već isključivo kao neka vrsta dodatka samim tim metodama i tehnikama
koje se primjenjuju da bi se na kraju dobio kvalitetan proizvod.
Upotreba grafike je također bitan dio u CASE tehnologijama, sve bi trebalo u čim
većoj mjeri da bude prilagođeno samom korisniku. Korištenje CASE tehnologija je
interaktivno i zbog toga je važno da se prilagode korisniku.
Tvorci CASE tehnologija su zapravo osobe koje rade na razvoju softvera, razvijaju
ih sa ciljem da bi sopstvenu produktivnost u razvoju softvera unapredili. Sama ideja
potekla je od toga da računar sam poveća svoju produktivnost jer nema smisla težiti ka
tome da se poveća produktivnost drugih u razvoju softvera ukoliko sam računar nije u
potpunosti iskorišten jer i same informacione tehnologije generalno zasnivaju se na
primjeni računara. Povećanje produktivnosti nije jedini cilj, jednako je važno da se vrijeme
koje je potrebno za izradu nekog projekta što više skrati, ali da se zbog toga ne izgubi
kvalitet performansi tog softvera te da se one dovedu na što veći nivo primjenom razvojne
procedure.
U cilju postizanja prethodno navedenih zadataka bilo je neophodno da se
konzistentna tehnologija disciplinarno primjenjuje te da se njeni koraci uz primjenu
računara dosljedno realizuju. Najjednostavnije rečeno CASE tehnologije su primjenjivane
za automatizaciju postupka u razvoju nekog softvera i rješenje je bilo da se one što više
primjenjuju.
Ciljevi CASE tehnologija:
 Da se poveća produktivnost samog projektanta kod aktivnosti vezanih za
razvoj nekog softvera
 Da se vrijeme izrade projekta skrati
 Kvalitet softvera je poželjno povećati
 Performanse softvera je potrebno unaprediti
Zamišljeno je da se konzistentna tehnologija disciplinirano primjenjuje da bi se
postigli navedeni ciljevi, naravno, svaki od koraka se realizuje primjenom računara.
softverskog projektovanja.
Nastec Corporation su bili prvi korisnici akronima CASE još davne 1982. godine.
Design Aid je naziv prvog proizvoda te korporacije, to je bio alat koji je služio za
semantičku i logičku procjenu softvera, isto tako i sistemskog dizajna dijagrama te se na
osnovu toga gradio rječnik podataka. Pored toga alat je podržavao dizajn i strukturnu
analizu.
 Akronim CASE zapravo ima dva značenja, prvi kao Computer Aided Software
Engineering tj. inžinjersko projekovanje softvera ali isto tako ista skraćenica se koristi i za
Computer Aided System Engineering što bi doslovno prevedeno bilo inžinjersko
projektovanje informacionih sistema, sve to uz pomoć računara naravno. Generalno, bilo
koji softver koji je namijenjen za izradu nekog drugog softvera uz prisutnost
automatizacije možemo svrstati pod CASE tehnologije, ovdje se doslovno sam
informacioni sistem koristi za razvoj nekog drugog informacionoh sistema.
U skladu sa svime navedenim, može se zaključiti da CASE tehnologije polaze od
alata koji se koriste pri automatizaciji nekog pojedinačnog dijela softvera, ali isto tako i u
slučaju kada je potrebno kompletno rešenje za automatizaciju tj. većina koraka se rješava
automatski korištenjem CASE tehnologija, poenta je da se praktično izrada kompletnog
softvera kao cjeline bazira na korištenju CASE tehnologija. Ovako je na samom početku
bila zamišljena primjena CASE tehnologija dok već danas ih koriste svi koji se ozbiljnije
bave softverom, neki ih primjenjuju u samoj praksi, ali isto tako dosta je onih za koje je još
u eksperimentalnoj fazi što izražava njihovu tendenciju veće primjene u budućnosti.
Zbog veoma brzog razvoja te samog stepena napretka u kome se trenutno nalaze
CASE tehnologije ne možemo posmatrati više samo kao skup računarskih programa. S
obzirom na to kakvu poziciju zauzimaju i svijetu informacionih tehnologija danas CASE
tehnologije su definitivno puno više od toga. Poznato je da bez metodologije tehnologiju je
nemoguće zamisliti pa takav je slučaj i kod CASE tehnologija. Dok nisu izmijenjene
primijenjene metodologije od strane samih organizacija koje su usvojile CASE tehnologije
na samom početku nije bilo moguće ostvariti neku značajnu korist od primjene CASE
tehnologija.
Složen sistem se sastoji od više podsistema, svaki od njih integriše komponente:
 Hardver
 Softver
 Bazu podataka
 Procedure
 Kadrove
Integralna cjelina u CASE tehnologiji sastavljena od komponenti softvera i
hardvera predstavlja CASE alat. Pod CASE metodologiju se mogu svrstati procedure i još
imamo CASE enciklopediju koja bi zapravo bila sama baza podataka. Da bi se primjena
CASE tehnologija smatrala uspješnom podrazumijeva se da odgovarajuća metodologija za
razvoj softvera bude usvojena. Ako ovaj zahtjev nije ispunjen onda u tom slučaju CASE
tehnologije nisu adekvatno iskorištene.
Automatizacija ima par bitnih karakteristika koje je predstavljaju:
 Svaki rezultat koraka metodologije mora biti međusobno usaglašen,
 Sve realizovane aktivnosti na projektu moraju biti kompletne,
 Vođenje dokumentacije.
Samom pojavom CASE alata dolaze i neki zahtjevi kao što su disciplinirani i novi
pristup inžinjeringu softvera. CASE alati su uvijek namijenjeni za određene aplikacije i
neophodno je da budu primijenjeni i selektirani u tim aplikacijama. Obuka ljudi koji rade
sa samim CASE alatima je isto tako obavezna jer sami CASE alati kao i većina drugog
softvera su samo praktično sredstvo koje softverski inžinjer ili neka druga osoba moraju
adekvatno iskoristiti ukoliko žele da oni ispune svoju namjenu. Shodno tome, sam krajnji
efekt ne zavisi samo od samog CASE alata i njegovog kvaliteta nego i od znanja koje
posjeduje njegov korisnik i sposobnosti da ga iskoristi.

Struktura CASE tehnologija

Opća struktura CASE tehnologije se sastoji od sljedećih alata koji se koriste za:
 strateško planiranje
 sistem analizu
 dizajniranje baze
 razvoj sistema
 izgradnju samog sistema
 upravljanje tim sistemom
 podršku svim procesima
 upravljanje cjelokupnim projektom
 enciklopediju sistema
Podatci o razvoju informacionog sistema i njegovim elementima nalaze se u CASE
enciklopediji. Nju možemo promatrati kao sponu između svih elemenata strukture CASE
tehnologije koje smo nabrojali, ona pored toga nudi mogućnost nadovezivanja nekih od
faza razvoja informacionog sistema pomoću nje.
Navedene alate ne posjeduju svi CASE proizvodi u svojoj matičnoj strukturi, bitno
je to naglasiti, iako svaki dobavljač u suštini nastoji da razvije neke sopstvene ili u saradnji
sa nekim neku određenu CASE tehnologiju koja bi na kraju predstavljala određenu
zaokruženu cjelinu. Isto tako, moć CASE tehnologija nije jednaka u svim slučajevima.
Tako recimo neke od njih imaju dobar alat za analiziranje sistema dok druge dobro rade za
dizajniranje baze podataka, zatim recimo neke imaju razvijenu mogućnost strateškog
planiranja ili čak mogu upravljati cijelim projektom itd. Dakle, kao što se može zaključiti,
najbolji rezultati se postižu ukoliko kombinujemo više CASE tehnologija koje su dobre na
različitim područjima. Sama primjena se organizuje tako što se alati iz jednog skupa
primjenjuju u prvoj fazi razvoja, pa onda neki drugi u drugoj fazi razvoja i tako svaka
redom koristi potrebne alate za svoju realizaciju.
Primjena CASE tehnologije na ovaj način može izazvati neke neminovne problem
jer do sada nije definisana struktura CASE enciklopedije koja bi važila za sve. Tako
recimo ako imamo u jednoj enciklopediji podatke koji su vezani za neku tehnologiju oni u
većini slučajeva nisu kompatibilni sa podacima koji se nalaze u nekoj drugoj enciklopediji
koja služi u neku drugačiju svrhu. Dakle, glavni problem u tome je što svaka različita
tehnologija ima drugačije standard pa se pri samom odabiru na to mora skrenuti pažnja.
 KLASIFIKACIJA

CASE tehnologije se klasifikuju na osnovu više kriterija, a to su:

 Prema posjedujućim funkcijama
 Instrumentalnu ulogu koju imaju kada dođu do izvršioca ili upravljača
aktivnostima
 Zavisno od mogućnosti primjene i to u raznim fazama razvijanja softvera
 U zavisnosti od softvera i hardvera koji imaju na raspolaganju
 Izvorno porijeklo
 Cijena izrade
Još jedan od kriterija na osnovu koga je moguće klasifikovati CASE tehnologije je
kompletnost same CASE tehnologije. Njome definišemo koliko zadataka metodologije u
svom životnom ciklusu automatizacije CASE tehnologija podržava i na taj način dobijamo
sljedeću podjelu:
 Upper CASE
 Middle CASE
 Lower CASE
Upper CASE obuhvata sve one CASE tehnologije koje imaju namjenu da
automatizuju faze upravljanja projektima i faze strateškog planiranja u samom sistemu.
Middle CASE se bave automatizacijom sistema u fazama dizajna i fazi analize.
Lower CASE automatizuju onaj dio alata u CASE tehnologijama koji je vezan za
programiranje i također fazu testiranja kao i uvođenje samog informacionog sistema.
Naredna podjela bila bi prema integrisanosti CASE tehnologija:
 CASE tool
 CASE toolkit
 CASE workbench
CASE tool predstavljaju alate koji neke aktivnosti CASE tehnologija automatizuju
kada je informacioni sistem u fazi razvoja. One koriste grafičku podršku koja danas
predstavlja jako moćan alat što značajno olakšava dokumentovanje i opis sistema. Grafički
se također što više nastoji približiti korisnički interfejs da bi bio što bliži korisniku i na taj
način olakšao rad sa samim alatom.
CASE toolkit služi da bi se jedna kompleksnija faza ili funkcija podijelila na više
faza a da ih ovaj alat sve ujedini. Dakle tu krećemo od razvoja svake funkcije ili faze
pojedinačno da bi na kraju dobili jedan složeniji projekat.
CASE workbench se koristi kada automatizujemo sve zadatke u procesu razvoja
informacionog sistema po fazama i samim tim predstavljaju kolekciju CASE paketa koja je
integrisana. Kada se kolekcije CASE paketa usklade sa odgovarajućim hardverom dobije
se radna stanica za razvoj softvera. Treba imati na umu kada se biraju CASE alati da vrste
sistema i karakteristike kojima su oni prvenstveno namjenjeni budu usklađeni sa
potrebama korisnika i zahtjevima njegovog sistema u zavisnosti za šta želimo koristi neku
od CASE tehnologija.
 CASE tehnologije možemo još također podijeliti prema fazama životnog ciklusa
koje CASE tehnologije pokrivaju, pa tako imamo:
 Projektanski CASE
Početak automatizacije životnog ciklusa (prve tri faze):
1. Strategijsko planiranje
2. Analiza
3. Dizajn
 Programerski CASE
Automatizacija sljedećih faza životnog ciklusa:
1. Programiranje
2. Implementacija
3. Eksploatacija
4. Održavanje
 Integrisani CASE
Učestvuje u svim fazama razvoja sistema.

Klasifikacija na osnovu funkcija

Ako za primarni kriterij za klasifikaciju CASE tehnologija budu same funkcije koje
one posjeduju tada dobijamo sljedeću podjelu:
 Alati koji se koriste za planiranje poslovnih sistema
 Alati pomoću kojih se upravlja projektima
 Alati za podršku
 Alati za dizajn i analizu
 Programerski alati
 Testni alati i alati integracije
 Alati za fazu prototipskog razvoja
 Podrška održavanja
CASE tehnologije koje se koriste za praćenje aktivnosti između organizacionih
jedinica i tokova informacija spadaju pod alate za planiranje poslovnih sistema.
Kod alata za upravljanje projektima imamo sljedeći skup aktivnosti:
1. Upravljanje podacima i prikupljanje informacija
2. Analizu rizika
3. Verifikaciju standarda
4. Vrijednost projekta i procjena vrijednosti
5. Plan projekta
6. Ocjena produktivnosti
7. Osiguranje kvaliteta
8. Skupljanje informacija i pronalaženje resursa
Alati koji su neophodni kroz čitav proces softverskog inžinjeringa su alati podrške,
ove aktivnosti su dakle dostupne u svakom trenutku. Sadrže alate za potrebe
dokumentovanja, zatim alate koji daju podršku sistemskom softveru, isto tako alate za
podršku kod osiguranja kvaliteta, zatim za upravljanje bazom podataka itd.
 Alati za dizajn i analizu su dio CASE tehnologija koje pomažu inžinjerima da
kreiraju sam model sistema koji se gradi. Ovaj model se sastoji od prikaza toka podatka,
prikazuje sadržaj podatka, kao i sadržaj procesa, prikazuje kontrole itd. Na kvalitetu i
razvoj modela direktno utiču ovi alati jer oni se koriste za samo kreiranje modela i dalji
razvoj. Pomoću njih se otklanjaju greške na osnovu obavljene provjere konzistentnosti te
provjere vrijednosti modela, velika prednost je što na ovaj način to možemo učiniti prije
nego se pređe na dizajn ili čak počne sa implementacijom.
Za pomoć pri kreiranju programskih rješenja tu su alati za programiranje koji su
namijenjeni da podržavaju CASE tehnologije u ovoj klasi. U tu grupu se obično svrstavaju
neki od konvencionalnih alata koji se koriste za podršku programskim jezicima, zatim
simulatori setova instrukcija kao i editori te generatori modula i koda itd.
Da bi se softver na pravi način uklopio u okolinu u kojoj će funkcionisati zaduženi
su alati za testiranje i integraciju. CASE tehnologije ove klase razvijene su u što većoj
mjeri da bi se konačni proizvod što bolje usavršio za potrebe korisnika i na taj način
osigurao svoje mjesto na tržištu. Primarna svrha ovih alata je da prikupe što više
informacija i podataka koji će se dalje koristiti tokom testiranja. Pored njih tu su alati koji
izvorni kod analiziraju bez prethodno izvršenog testa, pa zatim alati pomoću kojih se
izvorni kod analizira u toku obrade, te alati koji za zadatak imaju da pomognu u planiranju.
Jako važna grupa alata su oni koji simuliraju sam hardver i još dodatno neke spoljne
elemente jer se na ovaj način rade najpouzdaniji testovi i provjere.
Jako bitan dio kod izrade softvera su alati koji služe za podršku održavnja. Prema
nekim podacima koji se odnose na CASE tehnologije ovo je praktično 70% posla u
cjelokupnoj izradi softvera.
Funkcije se mogu podijeliti u tri grupe:
1. Inžinjering u suprotnom smjeru (generiše razvojni i analitički model na
osnovu izvornog koda)
2. Rekonstrukcija koda
3. Reinžinjering
 OSOBINE

Uopšteno gledano, korisnički zahtjevi su ti koji diktiraju razvoj CASE tehnologija i

samim tim šta i u kom okruženju je potrebno primjeniti te se tako dolazi do finalne ideje na
koji način će funkcionisati tehnologija. Ne postoje neki konkretni standardi kada je riječ o
CASE tehnologiji. One su brojne, što je jasno na osnovu svih grupa koje su navedene kao i
opširnim mogućnostima primjene u mnogim od faza u razvoju nekog softvera. Dakle,
jasno je da CASE tehnologije pokrivaju skoro sve faze u izgradnji softvera.
Osobine koje moraju zadovoljiti proizvodi CASE tehnologija da bi se smatrali
kvalitetnim su sljedeće:
 Lako i jednostavno korištenje
 Mogućnost otkrivanja i otklanjanja greške
 Podobnost
 Moć tehnologije
 Pouzdanost
 Konzistentnost
 Funkcionalnost
 Metodologija
 Integracija
 Podrška

Bez obzira na složenost tehnologije i samu funkcionalnost CASE tehnologije se

kreiraju na takav način da jednostavno, lako i bez potrebe za puno razmišljanja dovedu do
rešenje nekog konkretnog zadatka. U suprotnom, ako sam korisnik treba odraditi dio ovog
posla i utrošiti svoje vrijeme da bi na kraju tehnologija radila te da bi je on mogao koristiti
onda je već upitno koliko ona ispunjava svoj zadatak te da li uopšte pomaže jer ukoliko
imamo ovakav slučaj moguće je da ona onda samo predstavlja smetnju u radu.
Kako se CASE tehnologije smatraju naprednima od njih se očekuje da otkrije
greške u samom procesu pa čak da neke od njih i samostalno koriguje. Komunikacija
također treba da bude na veoma visokom nivou interakcije te da jasno i koncizno vodi
dijalog sa korisnikom u toku rada, jako je važno da sve bude predstavljano na način koji je
korisniku prihvatljiv i razumljiv.
Funkcionalnost je osobina koju nije moguće definisati samo na osnovu zadatka u
svrhu kojeg je neka od tehnologija dizajnirana, nego su jako bitne i same metode koje se
koriste za izvršavanje zadataka. Veoma je velik broj tehnologija od strane kojih su
metodologije podržane. Ispoljavanje efikasnosti od strane same tehnologije se ogleda kroz
mogućnost podrške metoda i ona doprinosi neposredno mogućnosti razumijevanja i
definisanja tehnoloških osobina. Efikasnost se isto tako može posmatrati kroz korisnost
izlaza i njihov kvalitet sa aspekta korisnika.
Za rangiranje CASE tehnologije na osnovu kvaliteta podrške bitno je obratiti
pažnju na nekoliko sljedećih elemenata:
 Reputacija koju ima dobavljač
 Rasprostranjenost i zrelost tehnologije
  Ukoliko se kupuje nekoliko kopija razmatranje mogućnosti da se troškovi u
tom slučaju umanje
 Davanje tehnologije na raspolaganje za iznajmljivanje
 Povrat sredstava ukoliko dođe do vraćanja tehnologije
 Ukoliko je iz nekih razloga potreban izvorni kod tehnologije da se omogući
pravo pristupa istom
 Uslovi održavanja
 Blagovremena reakcija kada je održavanje u pitanju
 Ukoliko dođe do nekog problema pružanje mogućnosti odgovora
 Dogovor oko prava na nove verzije tehnologije ako je daljni razvoj u planu,
pogotovo sa aspekta financijskog gledišta
 Rok trajanja garancije
 Dozvoljeni rok za isporuku
 Obuka za buduće korisnike tehnologije
 Ukoliko je potrebno da li su na raspolaganju neki od programa obuke
 Nivo stručnosti i pedagoške sposobnosti kadrova koji rade na obuci
Treba napomenuti i da CASE tehnologije nude mogućnost integralnog razvojnog
okruženja i to da metodološki pristup bude nezavisan od sistemskog razvoja te da pruži
prilikom svake aktivnosti podršku, počevši od definisanja, pa zatim razvoja softvera i sve
do samog održavanja tog softvera. Uz sve ovo bitno je da se omogući da funkcionisanje
sistema bude optimalno te da procent grešaka do kojih može doći u procesu bude sveden
na minimum.
 BIRANJE CASE TEHNOLOGIJE

Ovaj dio posla praktično obavljaju organizacije koje žele nabaviti neku od CASE
tehnologija. Uglavnom svaka od organizacija se vodi nekim svojim zahtjevima i potrebama
kada nabavljaju tehnologiju.
Prilikom procesa procjene prolazi se kroz sljedeće korake:
 Analiziranje zahtjeva i potreba korisnika
 Analiziranje postojećeg okruženja
 Utvrđivanje potencijalnih CASE tehnologija
 Izbor tehnologije te ocjenjivanje kvaliteta
Od CASE tehnologije se očekuje da bude okruženju potpuno prikladna, ali u
svakom slučaju uvijek treba ostaviti prostora za ograničenja jer su moguća i treba ih uzeti u
razmatranje. Neka od njih su recimo: dosadašnja praksa, iskustvo zaposlenih, odnosi sa
dobavljačima, vrijeme, novac itd. Ovakva ograničenja nije dovoljno samo identifikovati
nego ih je potrebno i analizirati, te da se utvrde mogućnosti njihovog otklanjanja ili aspekti
mogućih promjena.
Naredni korak je identifikovanje potencijalne liste CASE tehnologija, tu se
korisniku praktično nude tehnologije za koje se smatra da bi ga potencijalno mogle
zadovoljiti u zavisnosti od njegovih zahtjeva i potreba. Izbor tehnologija je već sada jako
veliki uz tendenciju brzog daljnjeg razvoja i rasta. Postojeće tehnologije se promovišu kroz
reklamne materijale, prezentacije itd.
Najznačajni korak u ovoj metodologiji je ujedno i poslednji. Na svaku od CASE
tehnologija koje su u potencijalnoj listi identifikovane se primjenjuju svi kriterijumi koji su
identifikovani. Za potrebe najobjektivnije selekcije postavljaju se kriterijumi, pri tome su
na vrhu liste vrijeme i troškovi. Ako je moguće najbolje je da sam dobavljač tehnologije
dođe te na licu mjesta testira i upozna tehnologiju.
Glavni pokazatelj u kojoj mjeri neka tehnologija zadovoljava kriterijume koji su
postavljeni treba da budu zapažanja i bilješke sa testa. Najviše pažnje se daje najviše
rangiranim kriterijumima. Zaposleni u organizaciji bi u suštini trebali da budu ti koji će
donijeti finalnu odluku jer na kraju krajeva oni su ti kojima je u interesu da naprave dobar
proizvod kako bi ostvarili veću dobit.
 NEKI OD CASE ALATA

Koncepcija CASE alata je takva da se pomoću njih mogu izrađivati različiti modeli
informacionih i poslovnih sistema. Današnji CASE alati mogu izraditi mnogo različitih
modela, ali zapravo snaga same tehnologije nije u tome, ona se zapravo nalazi u središnjoj
riznici, svi objekti koji su korišteni u modeliranju se unose u nju odnosno njihovi opisi.
Pored objekata veći dio CASE alata posjeduje opis i popis veza među objektima koji su
različiti. Veze takvoga tipa se u svim modelima odražavaju, tako se za modelirani sistem
osigurava logička ispravnost i konzistentnost.
Osobine ovih softvera važno je sagledati iz više aspekata da bi se stekla jasna slika
o čemu se radi, počevši od fizičkog modela podataka, mogućnosti izrade logičkog modela
te generisanja automatski iz fizičke baze podataka iz modela i obrnuto.

Slika 1 CASE arhitektura

Oracle CASE Designer/2000

Odlika ORCLE CASE Designer/2000 alata je da su integrisani i da pokrivaju sve
faze u razvoju sistema. Podržavaju koncept vodopada (Waterfall model), kao i „Spiral
model“ razvoja IS. Svi alati za razvijanje dijagrama napisani su u C++ tako da je
omogućeno korištenje MS-Windows biblioteka. Koncepcija ORACLE CASE okruženja se
bazira na jakim radnim stanicama u Windows ambijentu i skupu alata (modelera,
dijagramera, utility-ja itd.) preko kojih se pristupa zajedničkom rječniku. Rječnik je baza
podataka koja sadrži informacije potrebne u svim fazama razvoja sistema. Svaki podatak
se u ovu bazu unosi samo jedanput, a onda se, po potrebi, referencira u svim slučajevima
kada je to potrebno.
Karakteristika rječnika je da je višekorisnički i da se njegova konzistentnost stalno
prati procedurama za održavanje referencijalnog integriteta i alatima za konsolidaciju.
Različite klase korisnika mu pristupaju kroz različite alate u pojedinim fazama razvoja
sistema. Slijedi prikaz arhitekture Designer/2000:
 Slika 2 Arhitektura Designer 2000

Entity Realtionship Diagrammer (ERD)

Dio Oracle paketa Designer/2000. koji služi za modeliranje podataka, podržava
sljedeće koncepte: atribut, entitet, specijalizaciju i generalizaciju (podtipovi i nadtipovi),
veze.
Pri kreiranju entiteta ERD zahtjeva samo njegovo ima, a svi ostali detalji vezani za
entitet, kao i definisanje njegovih atributa, mogu se kasnije obaviti kroz opciju editovanja
entiteta. Po želji se atributi mogu prikazivati u okviru entiteta na dijagramu i tada postoji
knvencija da se: ispred atributa koji ulaze u sastav primarnog ključa stavlja znak „#“,
ispred atributa koji su obavezni oznaka „*“ i ispred opcionalnih atributa oznaka „o“, što
doprinosi preglednosti dijagrama.
 Slika 3 ERD: forma za definisanje entiteta

Pri modeliranju veza među entitetima zadaju se njihova opcionalnost (obveznost

veze se predstavlja punom linijom, a neobaveznost veze isprekidanom linijom (sa svake
strane veze ponaosob) i njihova kardinalnost (veza sa gornjom granicom kardinalnosti se
predstavlja jednom tačkom dodira linije, koja predstavlja vezu i odgovarajućeg entiteta,
dok se veza sa gornjom granicom kardinalnosti M predstavlja razgranatom linijom sa tri
dodirne tačke).
Posebne vrste veza koje su podržane ovim CASE alatom su: prenosive i
neprenosive veze (transferable i non-transferable), a odnose se na mogućnosti prevezivanja
jedne pojave entiteta sa drugom pojavom referentnog entiteta; spušteni ključevi, kada se
kroz ovakvu vezu u ključ zavisnog entiteta uključuje kompletan ključ entiteta od koga
egzistencijalno zavisi; rekurzivne veze, koje modeliraju vezu jedne pojave entiteta sa
drugom pojavom istog entiteta; eksluzivne veze, koje modeliraju situaciju u kojoj može u
jednom trenutku postojati samo jedna od dve ili više veza koje polaze od jednog entiteta.

Slika 4 Primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru

Definisanje domena za ERD se vrši u Repository Object Navigator-u, alatu za

direktan pristup rječniku podataka. Domeni definisani na taj način su dostupni i ostalim
modulima ORACLE-ovog integrisanog CASE-a, a u ERD-u se koriste za definisanje
atributa.
 Svaki objekt u ERD-u ima karakteristiku CREATE koju projektant mijenja u True
u trenutku kaja je završio dizajniranje tog objekta. Na taj način se razlikuju objekti koji
ulaze u generisanje izlaza od objekata koji ne ulaze, odnosno od onih koji su još u fazi
dizajniranja.
Prilikom aktiviranja analizatora grešaka, objekti čiji je CREATE FLAG jednak.
False se ne razmatraju.

BPwin (Bussines Process Windows)

Ovaj alat za modeliranje i analizu složenih poslovnih procesa je zasnovan na
konceptima standard IDEF0. Zbog lakše identifikacije procesa i njihove optimizacije, kao i
odbacivanja suvišnih procesa, nastala je metodologija modeliranja poslovnih procesa.
Modeliranjem procesa se dobija uređena struktura sa jasno definisanim pravilima koji se
procesi odvijaju i na koji način.
BPwin omogućava rigorozno testiranje konzistentnosti dijagrama. Dinamički
objekti koji vode kroz model sprječavaju greške koje najčešće nastaju pri kreiranju modela.
Također, podržava ABC (Activity Based Costing) sistem i ima interfejs ka ABC
alatima namijenjen kompanijama koje menadžment strategiju baziraju na aktivnostima.
Kreiranje dokumentacije iz BPwin-ovih modela procesa je izvedeno na isti način
kao i u svim alatima obitelji LogicWorks-a. Postoji potpuna sloboda u definisanju seta
podataka iz modela aktivnosti, kao i u definisanju izgleda dokumentacije.
BPwin omogućava rad u grafičkom okruženju, uz punu podršku rada mišem, tako
da je editovanje modela podataka izuzetno lako; dijagrami koji se dobijaju daju potpuni
prikaz modela. Dekompozicija procesa se vrši direktno na dijagramu, a kretanje po
nivoima dekompozicije podrazumijeva prebacivanje sa dijagrama na dijagram. Pri radu na
jednom modelu otvoreni su svi dijagrami iz tog modela.

ERwin (Entity Relationship Windows)

ERwin alat za modeliranje podataka je izgrađen na konceptima koji su postavljeni
IDEF1X standardom.
ERwin/ERX je CASE alat namijenjen modeliranju podataka ER (Entity
Realtionship) metodom, koja je podržana IDEF1X (Integration DEFiniton for information
modeling) metoda, a korisnik može opciono koristiti i IF (Information Engineering)
metodu. Modeliranje podataka obuhvata dva aspekta: logičko definisanje modela i fizički
dizajn baze. Korištenje ovog alata podrazumijeva istovremeni razvoj logičkog modela i
fizički dizajn baze, što znači da nije potrebno nikakvo dodatno prebacivanje modela iz
logičkog nivoa u fizički i obrnuto.
Prije nego što se počne sa fizičkom definicijom baze podataka, potrebno je odabrati
ciljni server. To je DBMS na kome će model biti realizovan . Izbor ciljnog servera nije
definitivna stvar, što znači da se ciljni server može mijenjati. ERwin insistira na
nezavisnosti modela od DBMS platforme.
Server FRE (Forward and Reverse Engineering) omogućavaživu vezu ERwin-ovog
modela i baze podataka. Konekcija se vrši preko ODBC drivera. Na osnovu definisanog
fizičkog modela podataka može se kreirati baza na odabranoj DBMS platformi. ERwin
posjeduje i modul za inverzni inžinjering, koji čita sistemske kataloge postojeće baze
podataka, pa na osnovu njih automatski kreira ER dijagram po metodologiji IDF1X
standarda. Oba smjera se svode na sinkronizaciju modela podataka sa bazom podataka i
poređenje modela sa stanjem baze. Osim sa bazom podataka, može da poredi model sa
SQL šemom ili drugim ERwin modelom. Model može selektivno da se sinkronizuje sa
promjenama u bazi podataka u oba smjera. Omogućena je postepena nadogradnja baze
podataka. Pri svakoj sinkronizaciji sa bazom, ERwin pruža detaljan izvještaj o svim
promjenama nastalim sinkronizacijom. Isti model podataka se može koristiti za generisanje
više baza podataka na različitim DBMS platformama, ili za konvertovanje aplikacija sa
jedne na drugu platformu.
ERwin je razvio set specijalizovanih verzija, kao što su: ERwin for Visual Basic,
ERwin for Power Builder, ERwin for ORACLE, ERwin for SYBASE i sl. U kreiranju
specijalizovanih verzija ide se za tim da se pojača sprega sa proizvodom za koji je verzija
specijalizovana. Tako, ERwin for ORACLE ima detaljniji rad sa ORACLE bazom, kao i
interfejs ka ORACLE CASE-u. Rad sa ostalim DBMS platformama je na nivou ERX
verzije. Verzije za Power Builder i Visual Basic imaju i proširenje koje gradi klijent-stranu
aplikacije na navedenom alatu, bez obzira na DBMS u koji se baza pohranjuje.

Slika 5 Alati Logic Works-a

Artist
Artist CASE alat je razvijan da bi se pokrio cjelokupan razvoj informacionog
sistema. Alat omogućava automatizaciju prve faze u razvoju IS, odnosno planiranje
razvoja IS, koje se zasniva na BSP (Business System Planning) metodi. Pored toga,
posjeduje i model koji podržava modelovanje proces (SSA).
Modul koji omogućava modelovanje podatka podržava semantički veoma bogat
model, tako da se može modelirati neki skup podatak na veoma efektan i brz način. Artist
podržava sljedeće koncepte: jak entitet, slab entitet, agregaciju, specijalizaciju i
generalizaciju, vezu, identifikujuću vezu. Dio koncepata prikazan je na slj. primjeru:
 Slika 6 Artist - primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru

Izgled atributa i opis entiteta kroz formu dati su, također, na slici. Nema komandi
za dodavanje, brisanje i ispravku atributa na samoj formi za opis entiteta, već se to
realizuje na formi koja se aktivira komandom Attributes, nakon čega se pojavljuje forma za
unos.

MagiCASE
Ovo je grafički orijentisan alat za modelovanje podatka. Zasnovan je na sljedećim
konceptima: atribut, jak entitet, slab entitet, agregacija, specijalizacija i generalizacija,
veza, identifikujuća veza.
U samom alatu može se mijenjati grafička prezentacija koncepata, čime je korisnik
donekle oslobođen krutih stega metodologije, što predstavlja veliki podstrek u kreativnosti
korisnika programa.

Slika 7 MagiCASE - primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru

Kod MagiCASE-a u rječnik podataka uveden je i pojam domena, čime je

omogućeno da se atributi, čiji su tipovi isti, mogu definisati preko prethodno kreiranih
domena.

EasyCASE System Designer

 Ovo je grafički orijentisan alat za razvoj sistema koji radi samo u Microsoft
Windows okruženju. Pomoću skupa modula mogu se modelirati procesi po
metodologijama: Yourdan/DeMarco, Gane & Sarson, SSADM, a isto tako i modeliranje
podataka po metodologijama: Chen, Martin Bachman, IDEF1X, Shlaer & Mello.

Slika 8 EasyCASE - primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru

Ovaj alat podržava sljedeće koncepte: atributi, primarni ključ, spoljni ključ, više
vrijednosni ili izvedeni atribut, jak entitet, slab entitet.
Atributi se u podmodelu moraju definisati odvojeno kao samostalan objekat,
nezavisno od entiteta, nakon čega se atribut može povezati sa entitetom kome pripada.
Definisanje spoljnog ključa kao tipa atributa predstavlja redundantni podatak, imajući u
vidu da je pojavljivanje spoljnih ključeva definisano uspostavljenim vezama.
Drugi način kreiranja atributa je preko definisanja child object-a. Aktiviranjem
određenog koncepta i definisanjem njegovog child object-a, kao record-a, ponuđeno je da
se definišu i njegove komponente, odnosno atributi koncepta.
Podržava generisanje šeme baze podataka za sljedeće servere baze: ORACLE7,
DB2, Rdb, Ingres, SQLServer, SQLBase, SYBASE, Progress, kao i sisteme za upravljanje
bazama podataka na personalnim računarima: Clipper, FoxPro, dBase, Paradox.

S-Designor
Ovo je alat za modeliranje podataka, grafički orijentisan, koji radi u okruženju
MW.
Osnovni elementi na koji počiva su: atributi, entiteti, veze. Dio koncepata koje podržava
dat je na slici:
 Slika 9 S-Designor - primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru

Iako prividno siromašan (samo jedan koncept od objekata), mogu se iskazati sve
vrste koncepata koje se pojavljuju u modelu objekti – veze. Prilikom definisanja entiteta i
njegovih osobina grafičke prezentacije, rad sa njim je identičan, nezavisno od toga koji se
koncept predstavlja. Naziv, atributi i opisi unose se na identičan način kod svih objekata, a
razlike između njih postaju očigledne tek kada se opredjeli za vrste veza kojima se
određeni objekat povezuje sa ostatkom podmodela.

ADW (Application Development Workbench)

ADW je KnowledgeWare-ov CASE alat sa integrisanim djelovima koji omogućava
automatizaciju životnog ciklusa razvoja IS.
Prvi deo Planning Workstation podržava definisanje objekata, kao i njihovo
povezivanje preko asocijativnih matrica. Mogu se definisati organizaciona struktura i
informacione potrebe, ciljevi, poslovne funkcije, kritični činioci uspjeha. Postoji
mogućnost utvrđivanja prioriteta projekta na osnovu postavljenih kritičnih činilaca. Sve
informacije se smještaju u centralnu enciklopediju kojoj mogu da pristupe svi dijelovi
alata.
Drugi dio Analysis Workstation, koji služi za modelovanje procesa i podataka,
sadrži čitav niz modula za crtanje dijagrama: sastavnih dijelova, toka podataka, ER
dijagram, tipova informacija, kao i akcioni dijagram.
Dio RAD Workstation i Construction Workstation, na osnovu prethodnih
informacija koje su smještene u enciklopediji, mogu izgenerisati generičke klijent/server-
aplikacije relacionih i hijerarhijskih baza podatka i relacione baze koje podržavaju ANSI
standard. Generatori na osnovu generičke aplikacije izrađuju klijent/server-aplikaciju za
ciljni operativni sistem.

Platinum
Ovo je integrisan skup alata sa mogućnošću da podrži proces razvoja
informacionog sistema, prateći životni ciklus procesa. Pojedini dijelovi, odnosno moduli
razvijeni su tako da podrže pojedine faze razvoja, a da, opet, čine jednu čvrstu cjelinu.
 Platinum Process Continuum pokriva aktivnosti upravljanja projektom razvoja
informacionog sistema, što uključuje izbor metodologija, planiranje i praćenje projekta,
kao i praćenje troškova uz mogućnost izvještavanja iz svih aktivnosti.
Platinum Paradigm Plus je esencijalni dio koji podržava fazu analize i dizajna. Alat
je izgrađen tako da potpuno podrži objektnu analizu i objektno projektovanje. To je
grafički orijentisan alat sa mogućnošću rada na raznim platformama i OS. Podržava
identifikaciju poslovnih zahtjeva, izgradnju modela i komponenti aplikacije.
Faza konstrukcije podržana je preko sljedećih alata:
 Platinum AionDS
 Platinum ObjectPro
 Platinum RuleServer
 Platinum SQL-Station Tool Suite
Veoma važna faza testiranja pokrivena je modulima:
 Platinum Final Exam Tool Suite
 Platinum Final Exam Internet Test
 ZAKLJUČAK

Jasno je da su CASE alati jedan veoma značajan dio programiranja. Doveli su do

mnogih unapređenja u izgradnji softvera, ali isto tako u značajnoj mjeri olakšali život
samim programerima. Jasno je da kada neko naruči određen softver želi dobiti što bolji
proizvod a da cijena koju plaća bude što manja. Zbog toga su CASE alati jako značajni jer
ne samo da olakšavaju programiranje nego na osnovu njih se dobije mnogo na uštedi
vremena, a samim tim se štede sredstva za razvoj što na kraju dovodi do većeg profita. Sva
ova priča je išla tim tokom jer se na drugoj strani nalazi kompanija ili pojedinac koji te iste
proizvode izrađuju te naravno da će oni htjeti da uz minimalne troškove te uloženi rad i
vrijeme ostvare što veću zaradu. Pored samog profita značaj CASE alata je u tome što su
softver značajno približili široj grupi korisnika tj. smanjena je potreba za velikim
predznanjem da bi se neki softver koristio jer je okruženje bilo sve više korisnički
orijentisano.
Još jedna velika prednost kod CASE alata je što imaju sistem unutrašnje kontrole
koji praktično rečeno provjerava sam sebe te se ne taj način veliki broj grešaka otkloni što
predstavlja veliki plus jer se dobija softver koji funkcioniše bez problema a pored toga se
ne troše sredstva na popravljanje grešaka koja su bila značajna ukoliko se greške
servisiraju nakon što sam program dospije na tržište. Važno je napomenuti da se CASE
alati konstantno usavršavaju te se samim tim širina njihove primjene povećava. Pored
svega toga, iako je tehnologija danas na jako visokom nivou razvijenosti nekada ni jedan
softver ili mašina ne mogu zamjeniti iskusno mišljenje nekog programera za određen
problem jer oni svoja rješenja temelje na iskustvu i na intuiciji kakvu ima samo čovjek i
koja je ponekad možda jedino moguće rješenje.
LITERATURA

[1.]Radivojević M.: Projektovanje IS, Banja Luka – Prijedor, 2006.

[2.]Veljović A.: Razvoj informacionih sistema i baze podataka
[3.]Veljović A, Zahorjanski, M.: Modeliranje informacionih sistema, Beograd,
2016.
[4.]Poliščuk E. Jaroslav: Projektovanje informacionih sistema, Podgorica,
2007.

Popis slika:
Slika 1 CASE arhitektura.........................................................................................16
Slika 2 Arhitektura Designer 2000...........................................................................17
Slika 3 ERD: forma za definisanje entiteta..............................................................18
Slika 4 Primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru.................................18
Slika 5 Alati Logic Works-a.....................................................................................21
Slika 6 Artist - primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru......................21
Slika 7 MagiCASE - primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru.............22
Slika 8 EasyCASE - primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru.............23
Slika 9 S-Designor - primjer modela "objekti i veze" u grafičkom editoru.............24