Οδυσσέας Γκιλής Μαθηματικά. Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα-Θεσσαλονίκη 2018 Μέρος Β΄.

1
Οδυσσέας Γκιλής
Επιμέλεια συγγκέντρωσης, ταξινόμησης και αξιοποίησης υλικού
Μαθηματικά
Αριθμητική
Γεωμετρία
ΦΥΣΙΚΗ
Στα αρχαία, βυζαντινά και θεολογικά κείμενα
Μέρος Β΄.
Θεσσαλονίκη 2018
2
3
Περιεχόμενα
Γεωμετρία χρονολογικά........................................................................................................21
LIDDELL & SCOTT. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. (Επιτομή του Μεγάλου
Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος 2007)..............................................................................................75
Αστρονόμος............................................................................................................................76
Αστρολόγος..........................................................................................................................125
Φυσικός-Φυσική...................................................................................................................169
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ............................................................................................................................463
Σχόλια in Euclidis elementa (scholia vetera et recentiora) Book 1,

scholion 1, γρ. 169
κατ' οὐσίαν ὑφέστηκεν συνεκτικὰ τῶν σφαιρῶν ὄντα καὶ

οἱ ἄξονες καὶ οἱ πόλοι. οὕτως καὶ ἐπὶ τοῖς κέντροις καὶ
τοῖς πόλοις οἱ Πυθαγόρειοι τάττουσιν δύναμιν, Ῥέας μὲν
σφραγίδα τοὺς πόλους ὀνομάζοντες, Ζανὸς δὲ πύργον τὸ
τοῦ παντὸς κέντρον, ἰυγγικὰς δὲ καὶ φρουρητικὰς αὐτοῖς
δυνάμεις ἀποδιδόασιν οἱ βάρβαροι. ἆρ' οὖν τὸ σημεῖον μό-
νον ἀμερὲς ἢ καὶ τὸ νῦν ἐν χρόνῳ καὶ ἡ μονὰς ἐν ἀριθμῷ
καὶ τὸ κίνημα ἐν κινήσει; περὶ πάντων μὲν οὖν ὁ πρῶτος
διαλέξεται φιλόσοφος, περὶ δὲ τῶν καθ' ἕκαστα ὁ κατὰ
τὴν οἰκείαν ἐπιστήμην· μόνον γὰρ οὐχὶ λέγει σαφῶς ὁ γεω-
μέτρης, ὅτι τὸ κατ' ἐμὲ ἀμερὲς σημεῖόν ἐστιν. ἐπειδὴ δὲ οἱ
ἀποφατικοὶ λόγοι, ὥς φησιν ὁ Παρμενίδης, προσήκουσιν
ταῖς ἀρχαῖς καὶ τοῖς πέρασι (πᾶσα γὰρ ἀρχὴ τῶν ἀπ'
αὐτῆς προϊόντων καθ' ἑτέραν οὐσίαν ὑφέστηκεν, καὶ αἱ τού-
των ἀποφάσεις τὴν ἐκείνων δηλοῦσιν ἡμῖν ὑπόστασιν), διὰ
τοῦτο καὶ Εὐκλείδης τοῖς ἀποφατικοῖς ἐχρήσατο λόγοις
4
ἐπὶ τῆς κατ' αὐτὸν ἀρχῆς. οἱ δὲ Πυθαγόρειοι τὸ σημεῖον

ὁρίζονται μονάδα θέσιν ἔχουσαν· οἱ γὰρ ἀριθμοὶ καὶ σχη-
μάτων καὶ φαντασίας καθαρεύουσιν. τὸ δὲ σημεῖον ἐν φαν-
τασίᾳ προτείνεται. πῶς οὖν οὐ μορφωτικῶς ὁρᾶται;
Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

recentiora) Book 1, scholion 1, γρ. 186
ὁρίζονται μονάδα θέσιν ἔχουσαν· οἱ γὰρ ἀριθμοὶ καὶ σχη-

μάτων καὶ φαντασίας καθαρεύουσιν. τὸ δὲ σημεῖον ἐν φαν-
τασίᾳ προτείνεται. πῶς οὖν οὐ μορφωτικῶς ὁρᾶται; ὅτι
τῆς φανταστικῆς κινήσεως τὸ εἶδος οὔτε μεριστόν ἐστιν
μόνως οὔτε ἀμερές· οὔτε γὰρ ἂν τοὺς πολλοὺς τύπους
ὑπεδέχετο τοὺς δευτέρους τῶν πρώτων ἀμυδρῶν ὄντων.
διττὴν οὖν ἔχουσα δύναμιν τὸ σημεῖον ἐν τῷ ἀμερεῖ αὐτῆς
ὑποδέχεται.
Γραμμὴ δὲ μῆκος ἀπλατές.
Δευτέραν ἔχει τάξιν ἡ γραμμή, καθ' ὅσον τὸ πρῶτον
ἔχει διάστημα καὶ ἁπλούστατον, ὅπερ ὁ γεωμέτρης μῆκος
ἐκάλεσεν προσθεὶς τὸ ἀπλατές, ἐπειδὴ καὶ γραμμὴ πρὸς
τὴν ἐπιφάνειαν ἀρχῆς ἐπέχει λόγον· διὸ τὸ μὲν σημεῖον
ἀποφατικῶς μόνως ἐδίδαξεν, τὴν δὲ γραμμὴν καὶ ἀποφα-
τικῶς καὶ καταφατικῶς. ἀπλατὴς δὲ ὡς τῶν ἄλλων καθα-
ρεύουσα διαστημάτων· πᾶν γὰρ τὸ ἀπλατὲς καὶ ἀβαθές
ἐστιν· διόπερ οὐ προσέθηκεν, ὅτι καὶ ἀβαθές. ἀλλ' οὗτος
μὲν ὁ ὅρος τέλειος, ὁ δὲ ῥύσιν εἰπὼν σημείου τὴν γραμμὴν
ἔοικεν ἀπὸ τῆς γενικῆς αἰτίας αὐτὴν παράγειν καὶ οὐ πᾶ-
σαν γραμμήν, ἀλλὰ τὴν ἄυλον· ταύτην γὰρ ὑφίστησι τὸ
σημεῖον ἀμερὲς ὄν. ἀλλὰ ταῦτα μὲν οὕτως,

πρῶτος ἐπ' ἄπειρον ἑαυτὸν διαστήσας καὶ κινούμενος ἐπ'

ἄπειρον καὶ ῥέων κρατεῖται μὲν ὑπὸ τῆς οἰκείας ἀρχῆς,
ἑνίζεται δὲ ὑπ' αὐτῆς καὶ περιλαμβάνεται. ἐκεῖ μὲν οὖν,
ὅπερ ἔφην, τὸ πέρας ἐξῄρηται, ἐνταῦθα δὲ τὸ ἐν αὐτῷ
ὑφεστός, καὶ τοῦτο φέροι ἂν ἔνδειξιν θαυμαστὴν τοῦ τὰ
εἴδη μένοντα μὲν ἐφ' ἑαυτῶν κατ' αἰτίαν προηγεῖσθαι τῶν
μετεχόντων, ἐπιδόντα δὲ ἐκείνοις ἑαυτὰ κατὰ τὴν ἐκείνων
ἰδιότητα τὴν ὑπόστασιν λαμβάνειν συμπληθυνόμενα τοῖς
ὑποκειμένοις καὶ ἀποπίπτοντα τῆς οἰκείας φύσεως. καὶ
5
μὴν καὶ τοῦτο χρὴ εἰδέναι, ὅτι τριχῶς τῇ γραμμῇ κέχρηται

ὁ γεωμέτρης· καὶ γὰρ ὡς ἐφ' ἑκάτερα πεπερασμένῃ, ὡς
ἐπὶ τοῦ πρώτου θεωρήματος, καὶ ἐφ' ἑκάτερα ἀπείρᾳ, ὡς
ὅταν λέγῃ ἐπὶ τὴν δοθεῖσαν εὐθεῖαν ἄπειρον, καὶ ὡς πε-
περασμένῃ μὲν κατὰ τὸ ἕτερον, ἀπείρῳ δὲ κατὰ τὸ ἕτερον,
ὡς ἐπ' ἐκείνου τοῦ προβλήματος· ἐκ τριῶν εὐθειῶν, αἵ
εἰσιν ἴσαι ταῖς δοθείσαις εὐθείαις, τρίγωνον συστήσασθαι.
πρὸς δὲ τούτοις κἀκείνῳ ἐπιστήσωμεν, ὅτι γραμμῆς πέ-
ρατά φησι σημεῖα οὔτε τῆς ἀπείρου οὔτε πάσης τῆς πεπε-
ρασμένης· ἔστι γάρ τις γραμμὴ καὶ πεπερασμένη καὶ οὐκ
ἔχουσα πέρατα σημεῖα, οἵα ἡ κυκλικὴ καὶ εἴ τις τοιαύτη.
μήποτε οὖν γραμμὴν ὁρᾶν δεῖ, καθ' ὅσον ἐστὶ γραμμή.

οὐκέτι ἀναγκαῖον, ὅθεν καὶ τὸν ἥλιον ἐκλείπειν τότε φασίν,

ὅτε ἐπὶ μιᾶς εὐθείας γένηται αὐτός τε καὶ ἡ σελήνη καὶ
τὸ ἡμέτερον ὄμμα. ἴσως δ' ἂν ἔνδειξιν φέροι τὸ πάθος τοῦτο
τῆς εὐθείας τοῦ καὶ ἐν τοῖς οὖσι κατὰ τὰς προόδους τὰς ἀπὸ
τῶν αἰτιῶν τὰ μέσα διαιρετικὰ γίνεσθαι τῆς τῶν ἄκρων
ὑποστάσεως. ὁ δ' αὖ Ἀρχιμήδης τὴν εὐθεῖαν γραμμὴν
ἐλαχίστην τῶν τὰ αὐτὰ πέρατα ἐχουσῶν· καὶ μὴν καὶ οἱ
ἄλλοι πάντες ὁρισμοὶ εἰς τὰς αὐτὰς ἐννοίας ἐμπίπτουσιν.
διαιρεῖται δὲ ἡ γραμμὴ διαφόρως μὲν κατὰ Γεμῖνον καὶ
ἄλλους τινὰς τῶν καὶ τὰς μικτὰς λαμβανόντων γραμμὰς
εἰς τὴν διαίρεσιν. ὁ δὲ γεωμέτρης τὰς ἀρχοειδεστάτας
παραδιδοὺς ἐνταῦθα μὲν τὸν τῆς εὐθείας ἀποδέδωκεν λό-
γον, ἐν δὲ τῷ περὶ τοῦ κύκλου τῆς περιφεροῦς, μικτῆς δὲ
οὐδαμοῦ μέμνηται· καίτοι γωνίας οἶδεν μικτὰς τὴν τῶν
ἡμικυκλίων, τὴν κερατοειδῆ, καὶ σχήματα ἐπίπεδα μικτὰ
τοὺς τομέας καὶ στερεὰ τοὺς κώνους καὶ κυλίνδρους, τῶν δὲ
γραμμῶν διαλεγόμενος τούτων μόνον ἐμνημόνευσεν ἡγού-
μενος δεῖν τοῖς περὶ τῶν ἁπλῶν τὰ ἁπλᾶ παραλαμβάνειν.

παραδιδοὺς ἐνταῦθα μὲν τὸν τῆς εὐθείας ἀποδέδωκεν λό-

γον, ἐν δὲ τῷ περὶ τοῦ κύκλου τῆς περιφεροῦς, μικτῆς δὲ
οὐδαμοῦ μέμνηται· καίτοι γωνίας οἶδεν μικτὰς τὴν τῶν
6
ἡμικυκλίων, τὴν κερατοειδῆ, καὶ σχήματα ἐπίπεδα μικτὰ

τοὺς τομέας καὶ στερεὰ τοὺς κώνους καὶ κυλίνδρους, τῶν δὲ
γραμμῶν διαλεγόμενος τούτων μόνον ἐμνημόνευσεν ἡγού-
μενος δεῖν τοῖς περὶ τῶν ἁπλῶν τὰ ἁπλᾶ παραλαμβάνειν.
Ἐπιφάνεια δέ ἐστιν, ὃ μῆκος καὶ πλάτος μόνον ἔχει.
Ἡ ἐπιφάνεια διχῆ διαστᾶσα καὶ ταύτῃ ὑποβᾶσα τήν τε
γραμμὴν καὶ τὸ σημεῖον ἀβαθὴς μείνασα τοῦ τριχῆ δια-
στάντος ἁπλουστέραν ἔλαχεν φύσιν· διὸ καὶ ὁ γεωμέτρης
τὸ μόνον προσέθηκεν ἐπὶ τοῖς δύο διαστήμασιν, ἵνα κἀν-
ταῦθα τὴν μὲν ὑπεροχὴν τῆς ἐπιφανείας τὴν κατὰ τὴν
ἁπλότητα τὴν πρὸς τὸ στερεὸν σημαίνῃ διὰ τῆς ἀποφάσεως
ἢ τῆς ἰσοδυναμούσης τῇ ἀποφάσει προσθήκης, τὴν δὲ ὕφ-
εσιν τὴν πρὸς τὰ πρὸ αὐτῆς διὰ τῶν καταφάσεων. ἄλλοι δὲ
πέρας αὐτὴν ὡρίσαντο σώματος· τὸ γὰρ περατοῦν τοῦ
περατουμένου μιᾷ λείπεται διαστάσει, ὡς ἐπιφάνεια σώμα-
τος, ἐπιφανείας δὲ γραμμή, γραμμῆς δὲ σημεῖον.

ἐπιφανείας εἶδος τίθεσθαι τὸ ἐπίπεδον, ἀλλ' ὡς ταὐτὸν

ἑκάτερον παραλαμβάνειν εἰς παράστασιν τοῦ διχῆ διαστάν-
τος· οὕτω γὰρ καὶ ὁ θεῖος Πλάτων τὴν γεωμετρίαν τῶν
ἐπιπέδων ἔφατο θεωρητικήν, πρὸς τὴν στερεομετρίαν ταύ-
την ἀντιδιαιρῶν ὡς ἂν τῆς αὐτῆς οὔσης τῷ ἐπιπέδῳ τῆς
ἐπιφανείας. ὁ δ' Εὐκλείδης γένος μὲν ποιεῖ τὴν ἐπιφάνειαν,
εἶδος δὲ τὸ ἐπίπεδον, ὡς τῆς γραμμῆς τὴν εὐθεῖαν. διὸ καὶ
τὸ ἐπίπεδον χωρὶς ἀφορίζεται τῆς ἐπιφανείας κατὰ τὸ ἀνά-
λογον τῇ εὐθείᾳ· πάντας γὰρ τοὺς τῆς εὐθείας ὅρους εἰς
τὸ ἐπίπεδον μετάγουσι τὸ γένος μόνον μεταλλάττοντες,
καὶ ὁ γεωμέτρης ταύτην ὡρίσατο καὶ ἐπὶ ταύτης ὑπο-
κειμένης θεωρεῖ τά τε σχήματα καὶ πάθη. εὐπορώτερος
γὰρ ὁ λόγος ἐπὶ ταύτης ἢ ἐπ' ἄλλης ἐπιφανείας. καὶ γὰρ
εὐθεῖαν καὶ κύκλον καὶ πάντα σχήματα καὶ τὰ τούτων
πάθη δυνατὸν θεωρῆσαι· ἐπὶ γὰρ τῶν ἄλλων, οἷον σφαιρι-
κῆς, πῶς ἂν εὐθεῖαν λάβοις;
Ἐπίπεδος δὲ γωνία ἐστὶν ἡ ἐν ἐπιπέδῳ δύο γραμμῶν
ἁπτομένων ἀλλήλων καὶ μὴ ἐπ' εὐθείας κειμένων ἡ πρὸς
ἀλλήλας τῶν γραμμῶν κλίσις.

7
τὰς δ' ἐν στερεοῖς, καὶ τῶν ἐν ἐπιφανείαις τὰς μὲν ἐν

ἁπλαῖς, τὰς δ' ἐν μικταῖς· καὶ γὰρ ἐν τῇ κυλινδρικῇ ἐπι-
φανείᾳ γένοιτ' ἂν καὶ ἐν τῇ κωνικῇ· τῶν δ' ἐν ταῖς ἁπλαῖς
αἱ μὲν ἐν ταῖς σφαίραις, αἱ δὲ ἐν τοῖς ἐπιπέδοις ἔχουσι τὴν
σύστασιν. τῶν δ' ἐν τοῖς ἐπιπέδοις αἱ μὲν ὑπὸ ἁπλῶν περι-
έχονται γραμμῶν, αἱ δὲ ὑπὸ μικτῶν, αἱ δὲ ὑπ' ἀμφοτέρων·
ἐν γὰρ τῷ θυρεῷ περιέχεται γωνία τις ὑπὸ τοῦ ἄξονος καὶ
τῆς τοῦ θυρεοῦ γραμμῆς, καὶ τούτων ἡ μέν ἐστιν ἁπλῆ, ἡ
δὲ μικτή, καὶ ὅλως πολλαὶ τοιαῦται διαφοραὶ τοῖς φιλο-
μαθοῦσιν ὀφθήσονται. ταύτας τοίνυν ἁπάσας τὰς ἐν ἐπι-
πέδοις συνισταμένας ὁ γεωμέτρης ἐν τούτοις ἀφορίζεται,
κοινὸν ὄνομα θέμενος αὐταῖς τὸ τῆς ἐπιπέδου γωνίας, τὸ
μὲν γένος αὐτῶν κλίσιν εἰπών, τὸν δὲ τόπον ἐπίπεδον. καὶ
γὰρ δύο περιφέρειαι ἐφαπτόμεναι ἢ τέμνουσαι ἀλλήλας ποι-
οῦσι γωνίας, καὶ αὖ τρεῖς· ἢ γὰρ ἀμφικύρτους, ὅταν ἐκτὸς
ᾖ τὰ κυρτά, ἢ ἀμφικοίλους, ὅταν ἀμφότερα τὰ κοῖλα ἐκτὸς
ὑπάρχῃ, ἃς καλοῦσι ξυστροειδεῖς, ἢ μικτὰς ἀπὸ κυρτῆς
καὶ κοίλης, ὡς τὰς τῶν μηνίσκων, ἢ ἐξ εὐθείας καὶ περι-
φερείας, ὡς τὰς τῶν ἡμικυκλίων καὶ τὰς κερατοειδεῖς·
πᾶσαι γὰρ αἱ τοιαῦται ὑπὸ τοῦτον ἐνεχθήσονται τὸν ὅρον.

ἄλλοις ὄντων τὰ ἐφ' ἑαυτῶν καὶ τὰ ἡνωμένα τῶν διῃρημέ-

νων. τὰ μὲν οὖν ὑπὸ τὴν σελήνην ἀναπέπλησται τῆς ὑλικῆς
ἀσχημοσύνης, τὰ δὲ οὐράνια μεριστά ἐστι καὶ ἐν ἄλλοις
ὑφέστηκεν. τὰ δὲ ψυχικὰ διαιρέσεως καὶ ποικιλίας μετ-
είληφεν, τὰ δὲ νοερὰ μετὰ τῆς ἑνώσεως καὶ πλῆθος ἔχει,
αὐτὰ δὲ τὰ τῶν θεῶν ἑνοειδῆ καὶ ἁπλᾶ πρὸ τῶν ἄλλων
ὑφέστηκεν τὴν τελειότητα πᾶσιν ἀφ' ἑαυτῶν προτείνοντα·
τελεσιουργὸν γὰρ καὶ ἀρχηγικὴν ἔχουσι τὴν αἰτίαν. οὐκ
ἄρα τὰ μὲν ἔνυλα σχήματα ὑφέστηκεν, τὰ δὲ ἄυλα καὶ
καθαρώτερον ἔχοντα τὴν οὐσίαν οὐχ ὑφέστηκεν. ἀλλὰ
ταῦτα μὲν κατὰ τὸ Πυθαγόρειον ἀρέσκον· ὁ δὲ γεωμέτρης
τὸ ἐν τῇ φαντασίᾳ σχῆμα θεωρῶν καὶ τοῦτο πρώτως οὕτως
ὁριζόμενος, εἰ καὶ τοῖς αἰσθητοῖς λόγοις ἐφαρμόττει, δευ-
τέρως τὸ ὑπό τινος ἤ τινων ὅρων περιεχόμενόν φησιν εἶναι
τὸ σχῆμα· σὺν ὕλῃ γὰρ ἤδη λαβὼν αὐτὸ καὶ ὡς διαστατὸν
φανταζόμενος εἰκότως τὸ ὑπό τινος ἤ τινων ὅρων περιεχό-
μενόν φησιν εἶναι τὸ σχῆμα. πᾶν γὰρ τὸ ὕλην ἔχον νοητὴν
8
ἢ αἰσθητὴν ἀλλαχόθεν ἔχει τὸν ὅρον, καὶ οὐκ αὐτὸ πέρας

ἐστίν, ἀλλὰ πεπερασμένον ἐστίν, οὐδ' αὐτὸ ὅρος,

τὰς δὲ λοιπὰς διισταμένας καὶ ἀμβλείας ἀναφαινομένας.

καὶ ἔοικεν καὶ τὸ ὄνομα τῷ ῥόμβῳ κεῖσθαι ἀπὸ τῆς κινή-
σεως· καὶ γὰρ τὸ τετράγωνον εἰ νοήσειας ῥομβούμενον,
φανεῖταί σοι κατὰ τὰς γωνίας παρενηνεγμένον, ὥσπερ δὴ
καὶ ὁ κύκλος ῥομβούμενος ἔλλειψις φαίνεται. περὶ δὲ αὐτοῦ
τοῦ τετραγώνου ζητήσειας ἄν, διὰ τί ταύτην ἔσχεν τὴν
προσηγορίαν, καὶ οὐχ ὥσπερ τὸ τρίγωνον κοινόν ἐστι πᾶσι
καὶ τοῖς μὴ ἰσογωνίοις μηδὲ ἰσοπλεύροις καὶ τὸ πεντάγω-
νον ὡσαύτως, οὕτω καὶ τὸ τετράγωνον λέγεσθαι δύναται
καὶ κατὰ τῶν ἄλλων τετραπλεύρων. αὐτὸς γοῦν ὁ γεω-
μέτρης ἐπ' ἐκείνων προστίθησι τρίγωνον ἰσόπλευρον ἢ
πεντάγωνον, ὅ ἐστιν ἰσόπλευρον καὶ ἰσογώνιον, ὡς δυνα-
μένων τούτων καὶ μὴ τοιούτων εἶναι. τὸ δὲ τετράγωνον
ῥηθὲν εὐθὺς τὸ ἰσόπλευρον αὐτῷ δηλοῖ καὶ ὀρθογώνιον.
λόγος δὲ τούτου ὅδε· μόνον τὸ τετράγωνον χωρίον καὶ κατὰ
τὰς πλευρὰς ἔχει τὸ ἄριστον καὶ κατὰ τὰς γωνίας· ἑκάστη
γὰρ αὐτῶν ὀρθή ἐστιν τὸ μέτρον ἀπολαβοῦσα τῶν γωνιῶν
τὸ μήτε ἐπίτασιν μήτε ἄνεσιν ἐπιδεχόμενον. κατ' ἀμφό-
τερα οὖν πλεονεκτούσης εἰκότως ἔσχεν τὴν κοινὴν ἐπ-
ωνυμίαν. τὸ δὲ τρίγωνον κἂν ἴσας ἔχῃ τὰς γωνίας,

τριγώνων γένεσιν πραγματευόμενον, τὸ δὲ δεύτερον καὶ

τρίτον ἴσην εὐθεῖαν ἄλλην ἄλλῃ πορίσασθαι προτιθέμενα.
ἐπὶ τούτου δὲ ἀνέλαβεν πλευρὰς ἴσας πλευραῖς καὶ εὐθείας
ἴσας εὐθείαις καὶ τοῦτο διαπραγματευσάμενος δείκνυσιν ἴσα
τὰ τρίγωνα καὶ τὰς γωνίας καὶ τὰ ἐμβαδὰ καὶ τὰ περίμετρα.
συμβαίνει δὲ τῶν ἐμβαδῶν ἴσων ὄντων τὰ περίμετρα ἄνισα
καὶ τῶν περιμέτρων ἴσων οὐσῶν ἄνισα τὰ ἐμβαδά. δύο
γὰρ ἰσοσκελῶν τριγώνων ἑκάτερον ἔχει τὰς ἴσας πλευρὰς
ἀπὸ πέντε μονάδων, τῶν δὲ βάσεων τὸ μὲν ὀκτώ, τὸ δὲ
ἕξ. ὁ μὲν ἄπειρος γεωμετρίας εἴποι ἂν μεῖζον εἶναι τὸ ἔχον
ὀκτωκαίδεκα, ὁ δ' αὖ γεωμέτρης εἴποι ἄν, ὅτι ἑκατέρων
τὸ ἐμβαδόν ἐστι δώδεκα, καὶ ταῦτα ἀποδείξει κάθετον
ἀγαγὼν ἑκατέρων τῶν τριγώνων, καὶ τούτου γινομένου
9
ἰσάζει καὶ τὰ περίμετρα καὶ τὰ ἐμβαδὰ αὐτῶν. ὑποτείνουσα

δὲ πλευρὰ τῇ γωνίᾳ λέγεται ἡ καταντικρὺ κειμένη· πᾶσα
γὰρ τριγωνικὴ γωνία περιέχεται μὲν ὑπὸ δύο εὐθειῶν,
ὑποτείνεται δὲ ὑπὸ τῆς λοιπῆς. διὸ τὰς γωνίας ἴσας εἶναι,
ὑφ' ἃς ἴσαι πλευραὶ ὑποτείνουσιν. δύο δὲ εὐθεῖαι χωρίον οὐ
περιέχουσιν· τοῦτο ὡς ὁμολογούμενον ὁ γεωμέτρης ἔλα-
βεν. εἰ γὰρ τὰ πέρατα, φησίν, ἐφαρμόσει τῶν βάσεων ἀλ-
λήλοις, ἐφαρμόσουσι καὶ αἱ βάσεις,

ἀπὸ πέντε μονάδων, τῶν δὲ βάσεων τὸ μὲν ὀκτώ, τὸ δὲ

ἕξ. ὁ μὲν ἄπειρος γεωμετρίας εἴποι ἂν μεῖζον εἶναι τὸ ἔχον
ὀκτωκαίδεκα, ὁ δ' αὖ γεωμέτρης εἴποι ἄν, ὅτι ἑκατέρων
τὸ ἐμβαδόν ἐστι δώδεκα, καὶ ταῦτα ἀποδείξει κάθετον
ἀγαγὼν ἑκατέρων τῶν τριγώνων, καὶ τούτου γινομένου
ἰσάζει καὶ τὰ περίμετρα καὶ τὰ ἐμβαδὰ αὐτῶν. ὑποτείνουσα
δὲ πλευρὰ τῇ γωνίᾳ λέγεται ἡ καταντικρὺ κειμένη· πᾶσα
γὰρ τριγωνικὴ γωνία περιέχεται μὲν ὑπὸ δύο εὐθειῶν,
ὑποτείνεται δὲ ὑπὸ τῆς λοιπῆς. διὸ τὰς γωνίας ἴσας εἶναι,
ὑφ' ἃς ἴσαι πλευραὶ ὑποτείνουσιν. δύο δὲ εὐθεῖαι χωρίον οὐ
περιέχουσιν· τοῦτο ὡς ὁμολογούμενον ὁ γεωμέτρης ἔλα-
βεν. εἰ γὰρ τὰ πέρατα, φησίν, ἐφαρμόσει τῶν βάσεων ἀλ-
λήλοις, ἐφαρμόσουσι καὶ αἱ βάσεις, εἰ δὲ μή, δύο εὐθεῖαι
χωρίον περιέξουσιν. δύο γάρ ἐστι ταῦτα ἀξιώματα συν-
εκτικὰ τῆς ὅλης μεθόδου τοῦ προκειμένου θεωρήματος,
ἓν μέν, ὅτι τὰ ἐφαρμόζοντα ἴσα ἀλλήλοις· τοῦτο ἁπλῶς
ἀληθὲς καὶ οὐδενὸς προσδιορισμοῦ δεόμενον, ᾧ χρῆται ὁ
στοιχειωτὴς ἐπί τε τῆς βάσεως καὶ τοῦ ἐμβαδοῦ καὶ τῶν
λοιπῶν γωνιῶν· ταῦτα γάρ, φησίν, διότι ἐφαρμόζει, ἴσα
ἐστίν. ἕτερον δέ, ὅτι τὰ ἴσα ἐφαρμόζει ἀλλήλοις· τοῦτο δὲ
οὐκ ἐπὶ πάντων ἀληθές, ἀλλ' ἐπὶ τῶν ὁμοειδῶν.

ἴσας τὰς βάσεις.

Καὶ τὸ δέκατον πρόβλημά ἐστι πεπερασμένην μὲν
εὐθεῖαν ὑποτιθέμενον μέσον τέμνεσθαι, ἐπειδὴ κατ' ἀμφό-
τερα τὰ μέρη ἄπειρον εὐθεῖαν οὐδαμῶς ἔστιν ὁρίσασθαι,
ἀλλὰ καὶ τῆς κατὰ ἕτερον μέρος μόνον ἀπείρου, ὅπουπερ
10
ἂν ληφθῇ σημεῖον, εἰς ἄνισα ἡ τομὴ γίνεται· μείζων γὰρ

ἡ ἐπ' ἄπειρον μέρος ἐξ ἀνάγκης τῆς λοιπῆς οὔσης πεπε-
ρασμένης. λείπεται οὖν ἐπ' ἀμφότερα τὰ μέρη πεπερα-
σμένην εὐθεῖαν λαμβάνειν τὴν μέλλουσαν δίχα τέμνεσθαι.
τέμνων δὲ δίχα τὴν πεπερασμένην εὐθεῖαν ὁ γεωμέτρης
εἰς μὲν τὴν κατασκευὴν χρῆται τῷ πρώτῳ καὶ ἐννάτῳ, εἰς
δὲ τὴν ἀπόδειξιν τῷ δʹ μόνῳ· διὰ γὰρ τῶν γωνιῶν δείκνυ-
σιν ἴσας τὰς βάσεις. Δείκνυται ἐκ τούτου, ὅτι ἄτομοι γραμμαὶ οὐκ εἰσίν,
εἴπερ πλευρὰν τὴν ἐκκειμένην δυνατὸν διχοτομεῖν.
Ad prop. 11
Καὶ τὸ ἑνδέκατον πρόβλημά ἐστιν· ποιεῖ γὰρ ἐφεξῆς

ὀρθὰς γωνίας ἐν αὐτῷ ὁ γεωμέτρης εὐθεῖαν ἐπ' εὐθεῖαν
στήσας. εἴτε δὲ πεπερασμένην κατ' ἀμφοτέρας τὰς ἄκρας
τὴν εὐθεῖαν λάβωμεν εἴτε κατ' ἄμφω ἄπειρον εἴτε ὡδὶ μὲν

ρασμένης. λείπεται οὖν ἐπ' ἀμφότερα τὰ μέρη πεπερα-

σμένην εὐθεῖαν λαμβάνειν τὴν μέλλουσαν δίχα τέμνεσθαι.
τέμνων δὲ δίχα τὴν πεπερασμένην εὐθεῖαν ὁ γεωμέτρης
εἰς μὲν τὴν κατασκευὴν χρῆται τῷ πρώτῳ καὶ ἐννάτῳ, εἰς
δὲ τὴν ἀπόδειξιν τῷ δʹ μόνῳ· διὰ γὰρ τῶν γωνιῶν δείκνυ-
σιν ἴσας τὰς βάσεις.
Δείκνυται ἐκ τούτου, ὅτι ἄτομοι γραμμαὶ οὐκ εἰσίν,
εἴπερ πλευρὰν τὴν ἐκκειμένην δυνατὸν διχοτομεῖν.
Ad prop. 11
Καὶ τὸ ἑνδέκατον πρόβλημά ἐστιν· ποιεῖ γὰρ ἐφεξῆς

ὀρθὰς γωνίας ἐν αὐτῷ ὁ γεωμέτρης εὐθεῖαν ἐπ' εὐθεῖαν
στήσας. εἴτε δὲ πεπερασμένην κατ' ἀμφοτέρας τὰς ἄκρας
τὴν εὐθεῖαν λάβωμεν εἴτε κατ' ἄμφω ἄπειρον εἴτε ὡδὶ μὲν
ἄπειρον, ὡδὶ δὲ πεπερασμένην καὶ τὸ σημεῖον ἐπ' αὐτῆς,
συσταθήσεται τοῦ προκειμένου προβλήματος ἡ κατασκευή.
κἂν γὰρ ἐπ' ἄκρας τῆς εὐθείας ᾖ τὸ δοθὲν σημεῖον, προς-
εκβάλλοντες τὴν εὐθεῖαν τὰ αὐτὰ ποιήσομεν. δῆλον δέ,
11
ὅτι τὸ μὲν σημεῖον ἐνταῦθα τῇ θέσει δέδοται ἐπὶ τῆς εὐθείας

κείμενον μοναχῶς κατὰ τὴν θέσιν,

κύκλος ἡ θεία οὐσία διὰ τῆς καθέτου ἀπὸ τοῦ ... ἤγουν
τῆς οἰκείας ἀρχῆς καὶ δυνάμεως ἀρρεπῆ πρόοδον παρέχουσα
τῇ ἡμετέρᾳ ζωῇ· ὥσπερ γὰρ ἡ ἄπειρος γραμμή, οὕτως καὶ
ἡ καθ' ἡμᾶς ζωὴ καθ' ἑαυτὴν μὲν οὖσα ἅτε κίνησις ὑπάρ-
χουσα ἀόριστός ἐστιν, ὁρίζεται δὲ ὑπὸ τῆς ἀύλου καὶ θείας
οὐσίας κυκλικῶς τὰ πάντα περιεχούσης ἐκεῖθέν τε πλη-
ροῦται νοῦ καὶ δυνάμεως.
Ad prop. 13
Τὸ ιγʹ θεώρημά ἐστιν· οὐ γὰρ κατασκευάζει, πῶς

δεῖ ποιεῖν ὀρθὰς γωνίας ἢ ἀμβλείας ἢ ὀξείας, ὅπερ ἴδιον
προβλήματος, ἀλλὰ λαβὼν ἐν τούτῳ ὁ γεωμέτρης δύο
γωνίας ὀξεῖαν καὶ ἀμβλεῖαν δείκνυσιν αὐτὰς δύο ὀρθαῖς
ἴσας· ἑπόμενος γὰρ τοῖς διὰ τῶν προβλημάτων δεδειγμέ-
νοις μεταβέβηκεν ἐπὶ τὰ θεωρήματα. ἐπεὶ γὰρ ἦκται
κάθετος ἐπὶ εὐθεῖαν καὶ πρὸς ὀρθάς, ἑπόμενον ἦν ζητῆσαι,
εἰ μὴ κάθετος εἴη, τίνας ποιήσει γωνίας καὶ πῶς ἐχούσας
πρὸς τῇ εὐθείᾳ ἡ ἐπ' αὐτῆς σταθεῖσα. δείκνυσιν οὖν τοῦτο
καθόλου, ὅτι πᾶσα εὐθεῖα ἐπ' εὐθείας σταθεῖσα καὶ
ποιοῦσα γωνίας, ἐὰν ἀπαρέγκλιτος αὐτῆς ἡ στάσις ᾖ καὶ
ἀρρεπὴς ἐφ' ἑκάτερα, δύο ὀρθὰς ποιεῖ,

εἶπε πρὸς τὰς ἀπεναντίον· τῶν γὰρ ἐντὸς τοῦ τριγώνου

μία μέν ἐστιν ἡ ἐφεξῆς τῆς ἐκτός, δύο δὲ αἱ ἀπεναντίον.
τούτων οὖν ἑκατέρας ἀνάγκη μείζονα εἶναι τὴν ἐκτός, ἀλλ'
οὐ τῆς ἐφεξῆς αὐτῇ κειμένης.
Τινὲς δὲ συνάπτοντες τοῦτο τὸ θεώρημα καὶ τὸ ἑξῆς
μετὰ τοῦτο ἀποδεικνύμενον οὕτω προφέρονται τὴν πρότα-
σιν· παντὸς τριγώνου πλευρᾶς μιᾶς προσεκβληθείσης ἡ
ἐκτὸς τοῦ τριγώνου γωνία ἑκατέρας τῶν ἐντὸς καὶ ἀπεναν-
τίον μείζων ἐστίν, καὶ δύο ὁποιαιοῦν τῶν ἐντὸς γωνιῶν δύο
12
ὀρθῶν ἐλάσσονές εἰσιν. ἔχουσι δὲ ἀφορμὴν τῆς συμπλοκῆς

τῶν θεωρημάτων, ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς ὁ γεωμέτρης ἑξῆς ἐπὶ
τῶν ἴσων οὕτως ἐποίησε· παντὸς τριγώνου ἡ ἐκτὸς γωνία
δύο ταῖς ἐντὸς καὶ ἀπεναντίον ἴση, καὶ αἱ τρεῖς τοῦ τριγώ-
νου γωνίαι δύο ὀρθαῖς ἴσαι. ἔχομεν οὖν ἐκ τούτων μέθοδον
συλλογίζεσθαι, πῶς αἱ γενέσεις τῶν πραγμάτων ἐπ' ὄψιν
ἡμῖν τὰς ἀληθινὰς ἄγουσι τῶν ζητουμένων αἰτίας.
Τῆς ἐντὸς καὶ ἀπεναντίον εἶπεν πρὸς ἀντιδιαστολὴν
τῆς ἐντὸς καὶ ἐφεξῆς κειμένης, ἧς οὐ πάντως μείζων ἐστὶν
ἡ ἐκτός· ποτὲ γὰρ καὶ ἐλάττων, ποτὲ δὲ καὶ ἴση, ποτὲ δὲ
καὶ μείζων.

Τὸ ιθʹ θεώρημα ἀντίστροφόν ἐστι τῷ ιηʹ θεωρήματι.

ἔστι γὰρ ἁπλοῦν ἐν ἑκατέρῳ καὶ τὸ διδόμενον καὶ τὸ
ζητούμενον, καὶ τὸ μὲν ἐκεῖ συμπέρασμα ὑπόθεσίς ἐστιν
ἐνταῦθα, ἡ δὲ ἐκεῖ ὑπόθεσις τούτου ἐστὶ συμπέρασμα. προ-
τέτακται δὲ ἐκεῖνο, διότι δεδομένην ἔχει τὴν ἀνισότητα
τῶν πλευρῶν, ἕπεται δὲ τοῦτο τὰς γωνίας ἀνίσους ὑπο-
θέμενον· δοκοῦσι γὰρ αἱ μὲν πλευραὶ τὰ εὐθύγραμμα περι-
έχειν, αἱ δὲ γωνίαι περιέχεσθαι, καὶ ὁ τρόπος δὲ τῆς ἀπο-
δείξεως ἐπ' ἐκείνου μὲν δεικτικός, ἐπὶ δὲ τούτου διὰ τῆς
εἰς ἀδύνατον ἀπαγωγῆς. ἐκ διαιρέσεως δὲ τὸ ἀδύνατον
συλλογίζεται ὁ γεωμέτρης· τῶν μὲν γὰρ γωνιῶν οὐσῶν
ἀνίσων λέγω, φησίν, ὅτι καὶ αἱ ὑποτείνουσαι πλευραὶ ἄν-
ισοι, καὶ ἡ μείζων ὑποτείνει τὴν δεδομένην μείζονα γω-
νίαν. εἰ γὰρ μή ἐστιν ἡ τὴν μείζονα γωνίαν μείζων, ἴση
ἐστὶν ἢ ἐλάττων. ἀλλ' εἰ μὲν ἴση, καὶ αἱ γωνίαι, ἃς ὑπο-
τείνουσιν, ἴσαι διὰ τὸ εʹ. εἰ δὲ ἐλάσσων, καὶ ἡ γωνία, ἣν
ὑποτείνει, ἐλάσσων διὰ τὸ πρὸ τούτου· δέδεικται γὰρ ὑπὸ
τὴν μείζονα γωνίαν ἡ μείζων πλευρὰ ὑποτείνουσα καὶ ὑπὸ
τὴν ἐλάσσω ἡ ἐλάσσων. ἔχουσι δὲ ἀνάπαλιν αἱ γωνίαι·
μείζων ἄρα ἡ πλευρὰ τῆς πλευρᾶς. ἐχρήσατο δὲ τῇ ἐκ

αὐτῶν εἰς ἄπειρον ἐκβαλλομένων. ἔδειξεν γοῦν ἐκεῖνος, ὅτι

ἀπείρων οὐσῶν ἐν τῷ ἀπὸ τοῦ κέντρου πρὸς τὴν περιφέ-
13
ρειαν ἐκβεβλημένων ἄπειρον τὸ μεταξύ. πεπερασμένου γὰρ

ὄντος αὐξῆσαι τὴν διάστασιν ἀδύνατον, ὥστε οὐκ ἄπειροι
αἱ εὐθεῖαι. παντὸς οὖν τοῦ ληφθέντος πεπερασμένου με-
γέθους μεῖζον ἀλλήλων διαστήσονται ἐκβαλλόμεναι ἐπ'
ἄπειρον αἱ εὐθεῖαι. τούτου δὴ προυποτεθέντος λέγω, ὅτι,
ἐὰν παραλλήλων εὐθειῶν τὴν ἑτέραν τέμῃ τις εὐθεῖα, τέμ-
νει καὶ τὴν λοιπήν.
Ad prop. 30
Εἴωθεν ὁ γεωμέτρης ἐν τοῖς τῶν σχέσεων λόγοις

δεικνύναι τὴν ταυτότητα διήκουσαν ἐν ἅπασι τοῖς πρὸς τὸ
αὐτὸ τὴν αὐτὴν ἔχουσι σχέσιν· οὕτω γὰρ καὶ ἐν τοῖς ἀξιώ-
μασιν ἔλεγεν· τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ ἀλλήλοις ἐστὶν ἴσα, καὶ
ἐν τοῖς ἑξῆς ἐρεῖ· τὰ τῷ αὐτῷ ὅμοια καὶ ἀλλήλοις ὅμοιά
ἐστιν, καὶ οἱ τῷ αὐτῷ λόγῳ οἱ αὐτοὶ καὶ ἀλλήλοις εἰσὶν
οἱ αὐτοί. κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τὸ λʹ ἀποδείκνυσι
θεώρημα, ὅτι αἱ τῇ αὐτῇ εὐθείᾳ παράλληλοι καὶ ἀλλήλαις
εἰσὶ παράλληλοι. συμβέβηκε δὲ οὐκ ἐπὶ πασῶν τῶν σχέ-
σεων εἶναι τοῦτο ἀληθές· οὐ γὰρ τὰ τοῦ αὐτοῦ διπλάσια
καὶ ἀλλήλων διπλάσιά ἐστιν,

ἡμισείας ἤτοι τετραγώνῳ. τὸ δὴ τοιοῦτον εἶδος ἢ μεῖζον

ἔσται τοῦ ιϛ ἢ ἔλαττον. οὐ γὰρ ἴσον, ἵνα μὴ λάθωμεν πάλιν
τὸν ιϛ παραβάλλοντες. ἔστω ἔλαττον· προσεχῶς δὴ τοῦ ιϛ
ἐλάττων τετράγωνος ἀριθμός ἐστιν ὁ θ. ἔστω οὖν τὸ ἔλλειμ-
μα θ· τούτου δὴ τῆς πλευρᾶς τοῦ γ ὄντος καὶ τοσαυτάκις
τοῦ ΑΖ παραβαλλομένου παρὰ τὸν η, ἵνα τὸ αὐτὸ πλάτος
ᾖ τοῦ τε παραβαλλομένου καὶ τοῦ ἐλλείμματος, πόστος ἂν
ἄλλος ἀριθμὸς ἁρμόσῃ τῷ ΑΖ ἢ ὁ ιε; οὗτος γὰρ τρὶς παρὰ
τὸν η παραβαλλόμενος ἐλλείπει πρὸς τὴν παραβολὴν τῷ
θ· τρὶς γὰρ τὰ η κδ γίνονται. ἀλλ' ἔστω τὸ ἔλλειμμα μεῖζον,
ὡς ἐπὶ τῆς ἑτέρας καταγραφῆς, ὅπερ ὁ γεωμέτρης διὰ
συντομὴν παρέλειπεν. πάλιν οὖν τῶν αὐτῶν ὑποκειμένων,
ἐπεὶ προσεχῶς μείζων τοῦ ιϛ τετράγωνος ἀριθμὸς ὁ κε
ἐστι, ἔστω τὸ ἔλλειμμα κε. τούτου δὴ πλευρᾶς τοῦ ε ὄντος
πεντάκις παρὰ τὸν η τὸ ΑΖ παραβαλλέσθω, ὅπερ ἐλλεί-
πειν ὀφείλει πρὸς τὴν παραβολὴν τῷ κε, ἐπεὶ πεντάκις τὰ η
14
τεσσαράκοντα γίνεται. ὥστε καὶ οὕτως ἔσται ἔλαττον δη-

λονότι τοῦ ἀπὸ τῆς ἡμισείας ἀναγραφομένου.
ληφθῇ ὁ ἰσάκις πολλαπλασιασμὸς τῆς τε ΒΓ περιφε-

ρείας καὶ τῆς ὑπὸ ΒΗΓ γωνίας, πάλιν δὶς ὁ κύκλος καὶ
ἡ πρὸς ὅλον τὸ κέντρον δὶς ὑποτεινομένη ὑπὸ ὅλου τοῦ
κύκλου γωνία ἰσάκις ἔσονται πολλαπλάσια τῆς τε ΒΓ
περιφερείας καὶ τῆς ὑπὸ ΒΗΓ γωνίας. ὁμοίως καὶ ἐπὶ
ἑπταπλασίου καὶ ὀκταπλασίου, καὶ εἰς ἄπειρον οὕτως δεῖ
νοεῖν ἐπὶ τοῦ κύκλου τοὺς ἰσάκις πολλαπλασιασμοὺς καὶ
ἐπὶ τῶν γωνιῶν αὐτοῦ τῶν ἐν τῷ κέντρῳ τοῦ κύκλου
συνισταμένων.
Ἀπορήσειεν ἄν τις οὐκ ἀφυῶς, διὰ τί μέλλων ὁ γεω-
μέτρης δεῖξαι, ὡς ἐν τοῖς ἴσοις κύκλοις αἱ γωνίαι τὸν αὐτὸν
λόγον ἔχουσι ταῖς περιφερείαις, ἐφ' ὧν βεβήκασιν, ἐχρή-
σατο εἰς τὴν τούτου δεῖξιν, ὅτι αἱ ἐπὶ μειζόνων περιφε-
ρειῶν ἐν τοῖς ἴσοις κύκλοις μείζους εἰσίν, αἱ δὲ ἐπ' ἐλασσό-
νων ἐλάσσους καὶ αἱ ἐπὶ ἴσων ἴσαι, ὃ ταὐτόν ἐστι τῷ ἐὰν ἡ
περιφέρεια πρὸς τὴν περιφέρειαν ἔχῃ τὸν τοῦ μείζονος λό-
γον, καὶ ἡ γωνία ἡ ἐπὶ τῆς μείζονος περιφερείας βεβηκυῖα
τῆς ἐπ' ἐλάσσονος περιφερείας βεβηκυίας τὸν τοῦ μείζο-
νος λόγον ἕξει, καὶ ἐὰν ἡ περιφέρεια πρὸς τὴν περιφέρειαν
τὸν τοῦ ἐλάττονος λόγον ἔχῃ, καὶ ἡ γωνία ἡ ἐπὶ τῆς ἐλάτ-
τονος περιφερείας βεβηκυῖα πρὸς τὴν ἐπὶ τῆς μείζονος τὸν

ρειῶν ἐν τοῖς ἴσοις κύκλοις μείζους εἰσίν, αἱ δὲ ἐπ' ἐλασσό-

νων ἐλάσσους καὶ αἱ ἐπὶ ἴσων ἴσαι, ὃ ταὐτόν ἐστι τῷ ἐὰν ἡ
περιφέρεια πρὸς τὴν περιφέρειαν ἔχῃ τὸν τοῦ μείζονος λό-
γον, καὶ ἡ γωνία ἡ ἐπὶ τῆς μείζονος περιφερείας βεβηκυῖα
τῆς ἐπ' ἐλάσσονος περιφερείας βεβηκυίας τὸν τοῦ μείζο-
νος λόγον ἕξει, καὶ ἐὰν ἡ περιφέρεια πρὸς τὴν περιφέρειαν
τὸν τοῦ ἐλάττονος λόγον ἔχῃ, καὶ ἡ γωνία ἡ ἐπὶ τῆς ἐλάτ-
τονος περιφερείας βεβηκυῖα πρὸς τὴν ἐπὶ τῆς μείζονος τὸν
τοῦ ἐλάττονος λόγον ἕξει, καὶ ἐὰν ἴσαι αἱ περιφέρειαι, αἱ
γωνίαι τὸν τῆς ἰσότητος, ὅπερ ἦν τὸ ἐν τῇ προτάσει τοῦ
παρόντος ζητούμενον θεωρήματος, ὅμοιον ὁ γεωμέτρης
ποιῶν τῷ ἀπολογησαμένῳ ἐρωτηθέντι, διὰ τί ὁ ἄνθρωπος
15
ζῷον, ὅτι ἄνθρωπος ζῷον, ὅπερ οὐ μόνον ἐπὶ τῆς ἀπο-

δείξεως γελοῖόν ἐστι, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῆς διαλεκτικῆς, εἴ τις
τοιουτοτρόπως ἀποφαίνηται, καταγέλαστος δόξειε. φαμὲν
οὖν, ὡς οὐκ ἤδη, ἐὰν ἡ περιφέρεια πρὸς τὴν περιφέρειαν
ἔχῃ τὸν τοῦ μείζονος λόγον, καὶ ἡ γωνία ἡ ἐπὶ τῆς μείζονος
περιφερείας πρὸς τὴν γωνίαν τὴν ἐπὶ τῆς ἐλάσσονος βεβη-
κυῖαν ἔχῃ τὸν τοῦ μείζονος λόγον, ἤδη καὶ ὃν λόγον ἔχει ἡ
περιφέρεια πρὸς τὴν περιφέρειαν, ἔχει καὶ ἡ γωνία πρὸς
τὴν γωνίαν.

οὐ μὴν ὑπὸ πρώτων, ὑπὸ πρώτου δὲ μόνου τοῦ β, ὁ δὲ αὐτὸς

μετρεῖ καὶ τὸν δ τὸν παρὰ τὴν μονάδα· δὶς γὰρ δύο δ. ὁμοίως
καὶ ἐπὶ ἑξαπλασίων· ὁ γὰρ σιϛ μετρεῖται μὲν καὶ ὑπ'
ἄλλων, ἀλλ' οὐ πρώτων, πρώτου δὲ τοῦ β καὶ τοῦ γ· δὶς
γὰρ ρη καὶ τρὶς οβ. οἱ δὲ αὐτοί, ὁ β φημὶ καὶ ὁ τρεῖς, με-
τροῦσι καὶ τὸν ἕξ· δὶς γὰρ τρεῖς ϛ.
Ἔστω ὁ Α μονάδων ιε, ὁ δὲ Β σνϛ, ὁ δὲ Γ ͵γτοε, ὁ δὲ
Δ πέντε μυριάδων χκε, ὁ δὲ Θ ἔστω μονάδων με, ὁ δὲ Η
χοε, ὁ δὲ Ζ μυρίων ρκε, ὁ δὲ Ε μονάδων ε. μετρείτω δὴ ὁ Ε
ὁ πέντε τὸν Δ τὸν πεντάκις μύρια χκε κατὰ τὸν Ζ τὸν μύρια
ἑκατὸν κε, καὶ ἑξῆς οἱ λοιποί, ὥς φησιν ὁ γεωμέτρης.
ὁ Α ἑαυτὸν πολλαπλασιάσας τὸν Β πεποίηκεν·
p. 201, 11. 12] ἐπεὶ γάρ ἐστιν ὡς ἡ μονὰς πρὸς τὸν Α,
οὕτως ὁ Α πρὸς τὸν Β, ἰσάκις ἡ μονὰς τὸν Α μετρεῖ καὶ
ὁ Α τὸν Β· ἡ δὲ μονὰς τὸν Α μετρεῖ κατὰ τὰς ἐν αὐτῷ
μονάδας· καὶ ὁ Α ἄρα τὸν Β μετρεῖ κατὰ τὰς ἐν αὐτῷ μο-
νάδας. ὥστε ὁ Α ἑαυτὸν πολλαπλασιάσας τὸν Β πεποίηκεν.

Ad prop. 31
Ἐπειδὴ γὰρ ὁ Α περισσός ἐστι, μετρεῖ δὲ αὐτόν, ὡς

ἡ ὑπόθεσις, ὁ Δ, μετρεῖ δὲ ὁ Δ καὶ ἑαυτόν, περιττὸς ἄρα ὁ
Δ ἐστιν· οἱ γὰρ περιττοὶ ὑπὸ περιττῶν μετροῦνται. ὥστε ὁ
Δ, ἐπειδὴ περισσὸν τὸν Α μετρεῖ, περισσός ἐστιν ὁ Δ· ὁ
16
γὰρ περισσὸς ὑπὸ περισσοῦ μετρεῖται, οἷον ὁ θ ὑπὸ τοῦ γ,

ὁ κε ὑπὸ τοῦ ε, ὁ μθ ὑπὸ τοῦ ζ καὶ αἰεὶ οὕτως. ἔστι δὲ ὁ
Γ ἄρτιος, διότι διπλασίων ἐστὶ τοῦ Β, τὸ δέ τινος διπλά-
σιον ἄρτιόν ἐστιν.
Ad prop. 32
Ἄξιον ἐπιστῆσαι ἐνταῦθα, πῶς φησιν ὁ γεωμέτρης,

ὅτι ἀρτιάκις ἄρτιός ἐστι μόνον ὡς δὴ τοῦ αὐτοῦ ἀριθμοῦ
ὄντος ἀρτιάκις τε ἀρτίου καὶ μὴ ὄντος. ὡσαύτως δὲ καὶ
περὶ τοῦ ἀρτιοπερισσοῦ τε καὶ περισσαρτίου σκέψασθαι
ἄξιον. τὰ αὐτὰ γὰρ καὶ περὶ ἐκείνων λέγει ὡς δυναμένου
τινὸς ἀριθμοῦ ἐν τοῖς ἀρτιοπερισσοῖς τε εἶναι καὶ μὴ καὶ ἐν
τοῖς περισσαρτίοις τε καὶ μὴ τοιούτοις. ἔοικε γὰρ ὁ γεω-
μέτρης πάντα ἀριθμὸν τὸν ὑπὸ ἀρτίου ἀριθμοῦ μετρούμε-
νον κατὰ ἄρτιον ἀριθμὸν ἀρτιάκις ἄρτιον ὀνομάζειν, καὶ
ἡ αἰτία, ὅτι ὑπὸ ἀρτίου κατὰ ἄρτιον ἀριθμόν. ἤπερ γὰρ
ἄλλος καλοῖτο ὁ ὑπὸ ἀρτίου ἀριθμοῦ μετρούμενος κατὰ

Ad prop. 32
Ἄξιον ἐπιστῆσαι ἐνταῦθα, πῶς φησιν ὁ γεωμέτρης,

ὅτι ἀρτιάκις ἄρτιός ἐστι μόνον ὡς δὴ τοῦ αὐτοῦ ἀριθμοῦ
ὄντος ἀρτιάκις τε ἀρτίου καὶ μὴ ὄντος. ὡσαύτως δὲ καὶ
περὶ τοῦ ἀρτιοπερισσοῦ τε καὶ περισσαρτίου σκέψασθαι
ἄξιον. τὰ αὐτὰ γὰρ καὶ περὶ ἐκείνων λέγει ὡς δυναμένου
τινὸς ἀριθμοῦ ἐν τοῖς ἀρτιοπερισσοῖς τε εἶναι καὶ μὴ καὶ ἐν
τοῖς περισσαρτίοις τε καὶ μὴ τοιούτοις. ἔοικε γὰρ ὁ γεω-
μέτρης πάντα ἀριθμὸν τὸν ὑπὸ ἀρτίου ἀριθμοῦ μετρούμε-
νον κατὰ ἄρτιον ἀριθμὸν ἀρτιάκις ἄρτιον ὀνομάζειν, καὶ
ἡ αἰτία, ὅτι ὑπὸ ἀρτίου κατὰ ἄρτιον ἀριθμόν. ἤπερ γὰρ
ἄλλος καλοῖτο ὁ ὑπὸ ἀρτίου ἀριθμοῦ μετρούμενος κατὰ
ἄρτιον ὥσπερ τὸν κδ· ὑπὸ γὰρ ἀρτίου κατὰ ἄρτιον ἀριθμὸν
μετρεῖται. διότι δὲ δύναται καὶ ὑπὸ περισσοῦ κατὰ ἄρτιον
μετρεῖσθαι, ἤγουν τοῦ γ κατὰ τὸν η, κἀντεῦθεν καὶ πε-
ρισσάκις ἄρτιος ὀνομάζεται, διὰ τοῦτο οὐκ ἀρτιάκις ἄρτιος
μόνον κέκληται· τούτου γὰρ ἔλαχε μόνον τοῦ ὀνόματος
17
ἀριθμὸς ὁ ὑπὸ ἀρτίου μόνον κατὰ ἄρτιον ἀριθμὸν μετρού-

μενος. τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ἀρτιάκις περιττὸν λέγει μόνον

ἀρχὴ μέτρων ἐστὶ καὶ οἱονεὶ κανὼν εἰς μέτρησιν ἡμῖν

κατὰ μῆκος ὡς ἐν ὑποθέσει εἴληπται. οἷον εἴ τις προτεί-
νοιτο, πόσον εἴη τὸ τῆς δοθείσης εὐθείας διάστημα, οὐδὲν
ἂν ἔχοιμεν λέγειν, εἰ δὲ οὕτως ἐπερωτᾷ, πόσων ἐστὶ ποδῶν
ἢ πηχῶν κατὰ πηλικότητα, ἐκτίθεμεν οὖν πόδα ἢ πῆχυν
δίκην μονάδος θέσει ἐξ ἡμῶν λαμβανόμενον, ὅπερ προ-
τιθέμενον καλεῖται ῥητόν, καὶ πρὸς αὐτὸ τὸ προτεθὲν τὸ
διάστημα τῆς εὐθείας συγκρίνομεν, εἰ ὅλως ῥητὸν ἤγουν
σύμμετρον εἴτε μήκει καὶ δυνάμει εἴτε δυνάμει μόνον, καὶ
οὕτως τὴν ἀπόφασιν ποιούμεθα.
Ῥητὰς προιὼν ὁ γεωμέτρης καλέσει τὰς τῇ ἐκκει-
μένῃ ῥητῇ εἴτε μήκει καὶ δυνάμει συμμέτρους οὔσας εἴτε
καὶ δυνάμει μόνον. καὶ γὰρ καὶ ἡ μήκει σύμμετρος τῇ
ἐκκειμένῃ ῥητῇ ῥητὴ καλεῖται· ὁμοίως καὶ ἡ δυνάμει σύμ-
μετρος τῇ ἐκκειμένῃ ῥητῇ καὶ αὐτὴ ῥητὴ λέγεται, ἄλογος
δὲ καὶ ἡ μήκει καὶ δυνάμει ἀσύμμετρος.
Ἄλογον καλεῖ ὁ γεωμέτρης τὴν μήκει καὶ δυνάμει
ἀσύμμετρον τῇ ῥητῇ. καθόλου γὰρ πᾶσαι αἱ μήκει καὶ
δυνάμει ἀσύμμετροι τῇ ῥητῇ ἄλογοι πρὸς αὐτοῦ καλοῦνται.
Κατὰ τὸ συναμφότερον, τουτέστι δυνάμει καὶ διὰ
τοῦτο καὶ μήκει.

τιθέμενον καλεῖται ῥητόν, καὶ πρὸς αὐτὸ τὸ προτεθὲν τὸ

διάστημα τῆς εὐθείας συγκρίνομεν, εἰ ὅλως ῥητὸν ἤγουν
σύμμετρον εἴτε μήκει καὶ δυνάμει εἴτε δυνάμει μόνον, καὶ
οὕτως τὴν ἀπόφασιν ποιούμεθα.
Ῥητὰς προιὼν ὁ γεωμέτρης καλέσει τὰς τῇ ἐκκει-
μένῃ ῥητῇ εἴτε μήκει καὶ δυνάμει συμμέτρους οὔσας εἴτε
καὶ δυνάμει μόνον. καὶ γὰρ καὶ ἡ μήκει σύμμετρος τῇ
ἐκκειμένῃ ῥητῇ ῥητὴ καλεῖται· ὁμοίως καὶ ἡ δυνάμει σύμ-
μετρος τῇ ἐκκειμένῃ ῥητῇ καὶ αὐτὴ ῥητὴ λέγεται, ἄλογος
δὲ καὶ ἡ μήκει καὶ δυνάμει ἀσύμμετρος.
18
Ἄλογον καλεῖ ὁ γεωμέτρης τὴν μήκει καὶ δυνάμει

ἀσύμμετρον τῇ ῥητῇ. καθόλου γὰρ πᾶσαι αἱ μήκει καὶ
δυνάμει ἀσύμμετροι τῇ ῥητῇ ἄλογοι πρὸς αὐτοῦ καλοῦνται.
Κατὰ τὸ συναμφότερον, τουτέστι δυνάμει καὶ διὰ
τοῦτο καὶ μήκει.
Ad def. 4
Πᾶσα πλευρὰ ἐφ' ἑαυτὴν πολλαπλασιαζομένη ἢ ἐφ'

ἑτέραν δύναμιν ποιεῖ. φησὶ γοῦν τὰς πλευρὰς δυναμένας
τὰ ἀπ' αὐτῶν γινόμενα.
Καί ἐστι σύμμετρος ἡ διάμετρος τῇ πλευρᾷ δυνάμει
ἐπὶ τοῦ τετραγώνου, οἷον ἡ πλευρὰ ε, ἡ δὲ διάμετρος ζ δʹ
Anonymi In Hermogenem Rhet., Prolegomena in artem rhetoricam

(excerpta e codd. Marc. 430 + Vat. 900) Τόμ. 14, p. 349, γρ. 4
στάσις τέλειος λόγος ἐστὶ ῥητορικός, ὁ δὲ τέλειος ῥητορι-

κὸς λόγος ἀναλογεῖ ζῴῳ ἐμψύχῳ, τὸ δὲ ζῷον καὶ μέρη
καὶ μόρια καὶ μορφὴν ἔχει καὶ τρόπους, ἐν μὲν τῷ Περὶ
στάσεων ἐδίδαξεν ὅλον τὸ σῶμα, ἐν δὲ τῷ Περὶ εὑρέ-
σεως τὰ μέρη καὶ τὰ μόρια, προοίμια, διηγήσεις, ἐν δὲ
ταῖς Ἰδέαις τὰς μορφάς, ἐν δὲ τῷ Περὶ μεθόδου δεινό-
τητος τοὺς τρόπους.
Ῥητορική ἐστι τέχνη περὶ λόγου δύναμιν ἐν πράγματι
πολιτικῷ, τέλος ἔχουσα τὸ πιθανῶς εἰπεῖν κατὰ τὸ
ἐνδεχόμενον.
Ὁ Γεωμέτρης· λόγος περὶ τὸν λόγον.
Ὁ Ἑρμογένης· τέχνη χρήσιμος βουλαῖς, δικαστηρίοις
καὶ πανηγύρεσιν.
Ὁ Κόραξ· πειθοῦς δημιουργός.
Ἕτερος ὁρισμὸς Διονυσίου τοῦ μεγάλου· ῥητορική
ἐστι δύναμις τεχνικὴ πιθανοῦ λόγου ἐν πράγματι πολιτι-
κῷ, τέλος ἔχουσα τὸ εὖ λέγειν.
Ὁ Ἑρμογένης, τὸ γένος Ταρσεύς, Καλλίππου υἱός,
μαθητὴς Σκοτίνου τοῦ ῥήτορος, ἤκμασεν εἰς τοὺς χρό-
νους Μάρκου τοῦ φιλοσοφωτάτου. εἰδὼς δὲ τοὺς Ῥω-
μαίους περὶ τὰ πολιτικὰ καταγινομένους ἤτοι τοὺς νό
Ανωνύμου, σχόλια στον Αριστοτέλη. Librum Alterum Analyticorum

Posteriorum Commentarium, Anonymi in analyticorum posteriorum
19
librum alterum commentarium Τόμ. 13,3, p. 559, γρ. 20n
καὶ ἐπὶ τοῦ ὁρισμοῦ ἀκούειν τὸ ὅτι ἔστι, διὰ τοῦτο προσέθηκε τὸ εἰ μὴ
οὐσία εἴη, τουτέστιν εἰ μὴ ὁρισμὸς εἴη. μόνον γὰρ τῷ ὅτι ὑπάρχει ὁ
ὁρισμὸς ὑπάρχων οὐ δείκνυται δι' ἀποδείξεως· τὸ γὰρ εἶναί τινι καὶ ὑπάρ-
χειν οὐκ ἔστιν ὁρισμός τινος, οὐδ' ὁ εἶναί τι ἀποδεικνὺς τὸν ὁρισμὸν
αὐτοῦ
δείκνυσιν· οὐδενὸς γὰρ ὁρισμὸς τὸ εἶναι. οὐδὲ γὰρ γένος ὅλως τὸ ὂν καὶ
τὸ εἶναι καὶ μία φύσις ὡς δύνασθαι καὶ μέρος ὁρισμοῦ εἶναι· τοιοῦτον δὲ
τὸ γένος· ὁ γὰρ ὁρισμὸς μιᾶς φύσεώς ἐστι δηλωτικός. καὶ τοῦ εἶναί τι
ἄρα ἀπόδειξις ἔσται. οὐκ ἄρα ὁ ὁριζόμενος τὸ εἶναι τοῦτο ὃ ὁρίζεται
δείξει διὰ τοῦ ὁρισμοῦ· ἀπόδειξις γὰρ δεικτικὴ τούτου.
p. 92b15 Τί μὲν γὰρ σημαίνει τὸ τρίγωνον, ἔλαβεν ὁ γεωμέ-

τρης, ὅτι δ' ἔστι δείκνυσι.
Λαβὼν ὅτι ἀπόδειξίς ἐστι τοῦ ὅτι ἔστι δεικτική, ἔχων δὲ ὅτι καὶ ὁ
ὁρισμὸς καὶ ἡ ἀπόδειξις ἑκάτερον αὐτῶν τίνος ἐστίν, ἐπὶ τούτοις λέγει τί
οὖν δείξει ὁ ὁριζόμενος τί ἐστίν; ἢ τὸ τρίγωνον; ὃ ἴσον ἐστὶ τῷ
’τί οὖν δείκνυσιν ὁ ὁριζόμενος καὶ τὸ τί ἐστιν ἀποδιδούς τινος; ἢ τὸ τί
ἐστιν ἐκεῖνο ὃ ὁρίζεται; ὁ γὰρ τὸ τρίγωνον ὁριζόμενος τί ἐστι τὸ
τρίγωνον
λέγει, ἀλλ' οὐχ ὅτι ἔστιν· ἄλλο γὰρ ἐκεῖνο καὶ δι' ἀποδείξεως
δεικνύμενον’. καὶ τὸ ἀκολουθοῦν ἄτοπον ἐπιφέρει· ὃ ἄρα τις ὁρισμῷ
οἶδεν, ὅτι ἔστι τοῦτο, οὐκ εἴσεται·
Σούδα λεξικόν gamma,163, γρ. 1
Γένυς: εἶδος πελέκεως· ὅτε σοι παγχάλκων ἀνταία γενύων ἁρμόθη

πλαγά. καὶ τὸ γένειον.
Γένυσι: σιαγόσιν. ἐν Ἐπιγράμμασι· χὠ μὲν ἐνέκλεισεν φονίαν
γένυν, ἐκ δὲ τενόντων ἔνθους ῥομβητὴν ἐστροφάλιζε φόβην.
Γεοῦχος: ὁ Ποσειδῶν. ὁ τὴν γῆν ἔχων. Γαιήοχος δέ.
Γεωγραφία: ἡ περιήγησις.
Γεώδης: ὁ ἐκ τῆς γῆς.
Γεώλοφον: ὀρεινὸν, ὄρος, ὕψωμα γῆς· καλοῦσι δ' οὕτως καὶ τὸν
παχὺν καὶ ἀναίσθητον ἄνθρωπον. πέπατο γὰρ οὐ μέγα τοῦτο κλη-
ρίον ἐν λυπρῇ τῇδε γεωλοφίῃ.
Γεωμέτρης: ὁ τὴν γῆν μετρῶν.
Γεωμετρία. γεωμετρία ἐστὶν ἐπιστήμη ἐπιστητοῦ ἢ ὑποληπτοῦ.
ἐπιστητὰ γὰρ καὶ ὑποληπτὰ καὶ τὰ ὧν ἐστιν ἡ γεωμετρία ἐπιστήμη.
ταύτην δὲ τὴν ἐπιστήμην ἐφεῦρον Αἰγύπτιοι, ἐκ τοῦ ἀπλέτου τῆς γῆς
20
καὶ τῆς διαιρέσεως τῶν χώρων προδιδαχθέντες, εἶτα καὶ συγγράψαντες.

Γεωμόριον: γεώργιον. ἐν Ἐπιγράμμασι· ἐφ' αἷς πολὺν ἔβρασεν
ἄντλον Κριθῶν καὶ λιπαρὰν εἶδε γεωμορίην.
Γεωμόρος: ὁ περὶ τὴν γῆν κοπιῶν.
Γεωπεῖναι: οἱ μικρὰν καὶ λυπρὰν ἔχοντες γῆν.
Σούδα λεξικόν delta,1062, γρ. 2
Δικάζεσθαι Βίαντος τοῦ Πριηνέως κρείσσων. καὶ

Πριήνη δίκη, ἐπὶ τῶν ἰσχὺν ἐχόντων ἐν τῷ δικάζεσθαι.
Δικάζω· αἰτιατικῇ. τὸ ἐγκαλῶ. καὶ στρατηγῷ δικάζομεν.
Δικαϊκόν· τρέχε ἐπὶ τὸ σεαυτοῦ ἡγεμονικόν, ἵνα νοῦν δικαϊκὸν
αὐτὸ ποιήσῃς.
Δικασπόλοι: δικασταί.
Δίκας πραττόμενοι: ἀντὶ τοῦ τιμωρίαν ἐπιζητοῦντες.
Δικασταὶ αἱρετοί· ζήτει ἐν τῷ Ἀμφικτυόνες.
Δικαιάρχεια: πόλις. Δικαιαρχία δὲ ἡ δικαίως ἄρχουσα.
Δικαίαρχος, Φειδίου, Σικελιώτης, ἐκ πόλεως Μεσσήνης, Ἀρι-
στοτέλους ἀκουστής, φιλόσοφος καὶ ῥήτωρ καὶ γεωμέτρης. Καταμε-
τρήσεις τῶν ἐν Πελοποννήσῳ ὀρῶν, Ἑλλάδος βίον ἐν βιβλίοις γʹ.
οὗτος ἔγραψε τὴν πολιτείαν Σπαρτιατῶν· καὶ νόμος ἐτέθη ἐν Λακε-
δαίμονι καθ' ἕκαστον ἔτος ἀναγινώσκεσθαι τὸν λόγον εἰς τὸ τῶν
Ἐφόρων ἀρχεῖον, τοὺς δὲ τὴν ἡβητικὴν ἔχοντας ἡλικίαν ἀκροᾶσθαι.
καὶ τοῦτο ἐκράτει μέχρι πολλοῦ.
Σούδα λεξικόν epsilon,1923, γρ. 46
παράδειγμα. καὶ ἔστι τὸ μὲν ἐνθύμημα ῥητορικὸς συλλογισμός, τὸ δὲ

παράδειγμα ῥητορικὴ ἐπαγωγή. ἐπαγωγὴ δέ ἐστιν ἡ διὰ τῶν καθ'
ἕκαστα ἐπὶ τὰ καθόλου πρόοδος. διὸ οὐχ ὑγιῶς λέγουσιν οἱ λέγοντες
τὴν ἐπαγωγὴν λόγον εἶναι ἀπὸ ὁμοίου ἐπὶ ὅμοιον· οὐ γὰρ ὅμοιον
τὸ καθόλου τοῖς ὑπ' αὐτό· τῆς δὲ τοῦ καθόλου δείξεως χάριν ἡ
ἐπαγωγὴ μάλιστα. ὁ δὲ ἀπὸ ὁμοίων ἐπὶ ὅμοιον λόγος μᾶλλον ἂν τὸ
παράδειγμα σημαίνοι· ὁ γὰρ λόγος ὁ διὰ τῶν καθέκαστα τὸ καθόλου
δεικνὺς καὶ πιστούμενος, οὗτός ἐστιν ἐπαγωγή. ὁ γὰρ δεικνὺς διὰ
τῶν καθόλου ὅτι ἐν πᾶσιν ἄριστος ὁ ἐπιστάμενος διὰ τοῦ λαβεῖν, ὅτι
κυβερνήτης ἄριστος ὁ ἐπιστάμενος, ὁμοίως καὶ ἡνίοχος, ὁμοίως καὶ
στρατηγός, ὁμοίως καὶ ἰατρός, ὁμοίως καὶ γεωμέτρης, μουσικός,
τέκτων, δι' ἐπαγωγῆς τοῦ ἐν πᾶσιν ἄριστον εἶναι τὸν ἐπιστάμενον
τὴν δεῖξιν ποιεῖται. Ἐπαγωνιεῖται: φιλονεικήσει, προσκαρτερήσει.
21
Γεωμετρία χρονολογικά
 1. Ηρόδοτος ιστορίαι. (5 B.C.) Book 2 sec. 109 γρ. 9
 αὐτὸν ἐσήμαινε τὸ γεγενημένον· ὁ δὲ ἔπεμπε τοὺς

ἐπισκεψομένους καὶ ἀναμετρήσοντας ὅσῳ ἐλάσσων ὁ
χῶρος γέγονε, ὅκως τοῦ λοιποῦ κατὰ λόγον τῆς τεταγ-
μένης ἀποφορῆς τελέοι. Δοκέει δέ μοι ἐνθεῦτεν γεωμετρίη
εὑρεθεῖσα ἐς τὴν Ἑλλάδα ἐπανελθεῖν. Πόλον μὲν γὰρ καὶ
γνώμονα καὶ τὰ δυώδεκα μέρεα τῆς ἡμέρης παρὰ Βαβυ-
λωνίων ἔμαθον οἱ Ἕλληνες.
 2. Ισοκράτης Busiris (orat. 11) (5-4 B.C.) Sec. 23 γρ. 4
 φύσιν τῶν ὄντων ζητῆσαι δύναται. (23) Καὶ τοὺς μὲν

πρεσβυτέρους ἐπὶ τὰ μέγιστα τῶν πραγμάτων ἔταξεν, τοὺς
δὲ νεωτέρους ἀμελήσαντας τῶν ἡδονῶν ἐπ’ ἀστρολογίᾳ καὶ
λογισμοῖς καὶ γεωμετρίᾳ διατρίβειν ἔπεισεν, ὧν τὰς δυνά-
μεις οἱ μὲν ὡς πρὸς ἔνια χρησίμας ἐπαινοῦσιν, οἱ δ’ ὡς
πλεῖστα πρὸς ἀρετὴν συμβαλλομένας ἀποφαίνειν ἐπιχει-
ροῦσιν.
 3. Ισοκράτης Antidosis (orat. 15) (5-4 B.C.) Sec. 261 γρ. 3
 σιν, ἐγὼ δ’ οὐδὲν ἂν εἴποιμι τοιοῦτον, ἀλλὰ ταῖς ἀληθείαις

χρήσομαι περὶ αὐτῶν. (261) Ἡγοῦμαι γὰρ καὶ τοὺς ἐν
τοῖς ἐριστικοῖς λόγοις δυναστεύοντας καὶ τοὺς περὶ τὴν
ἀστρολογίαν καὶ γεωμετρίαν καὶ τὰ τοιαῦτα τῶν μαθημάτων
διατρίβοντας οὐ βλάπτειν, ἀλλ’ ὠφελεῖν τοὺς συνόντας,
ἐλάττω μὲν ὧν ὑπισχνοῦνται, πλείω δ’ ὧν τοῖς ἄλλοις
δοκοῦσιν. (262) Οἱ μὲν γὰρ πλεῖστοι τῶν ἀνθρώπων ὑπει-
 4. Ισοκράτης Antidosis (orat. 15) (5-4 B.C.) Sec. 265 γρ. 2
 μην, ταῦτα δὲ τοὺς μὲν ἀπηκριβωμένους οὐδὲν ἂν εὐεργε-

τήσειεν πλὴν τοὺς ἐντεῦθεν ζῆν προῃρημένους, τοὺς δὲ
μανθάνοντας ὀνίνησιν· (265) περὶ γὰρ τὴν περιττολογίαν
καὶ τὴν ἀκρίβειαν τῆς ἀστρολογίας καὶ γεωμετρίας διατρί-
βοντες καὶ δυσκαταμαθήτοις πράγμασιν ἀναγκαζόμενοι
22
προσέχειν τὸν νοῦν, ἔτι δὲ συνεθιζόμενοι μένειν καὶ πονεῖν

ἐπὶ τοῖς λεγομένοις καὶ δεικνυμένοις καὶ μὴ πεπλανη-
 5. Ισοκράτης Panathenaicus (orat. 12) {0010.021} (5-4 B.C.) Sec.

26 γρ. 3
 ἂν τύχωσιν.
(26) Τῆς μὲν οὖν παιδείας τῆς ὑπὸ τῶν προγόνων κατα-
λειφθείσης τοσούτου δέω καταφρονεῖν ὥστε καὶ τὴν ἐφ’
ἡμῶν κατασταθεῖσαν ἐπαινῶ, λέγω δὲ τήν τε γεωμετρίαν
καὶ τὴν ἀστρολογίαν καὶ τοὺς διαλόγους τοὺς ἐριστικοὺς
καλουμένους, οἷς οἱ μὲν νεώτεροι μᾶλλον χαίρουσι τοῦ
δέοντος, τῶν δὲ πρεσβυτέρων οὐδεὶς ἔστιν ὅστις ἂν
 6. Αριστοφάνης. Nubes {0019.003} (5-4 B.C.) Γρ. 202
 Στ. πρὸς τῶν θεῶν, τί γὰρ τάδ’ ἐστίν; εἰπέ μοι. (200)
Μα. ἀστρονομία μὲν αὑτηί.
Στ. τουτὶ δὲ τί; (201)
Μα. γεωμετρία.
Στ. τοῦτ’ οὖν τί ἐστι χρήσιμον; (202)
Μα. γῆν ἀναμετρεῖσθαι.
Στ. πότερα τὴν κληρουχικήν; (203)
 7. Αριστοφάνης. Aves {0019.006} (5-4 B.C.) Γρ. 995
 ΠΙ. Ἕτερον αὖ τουτὶ κακόν. (992)

Τί δαὶ σὺ δράσων; Τίς ἰδέα βουλεύματος;
Τίς ἡπίνοια—τίς ὁ κόθορνος—τῆς ὁδοῦ;
ΜΕ. Γεωμετρῆσαι βούλομαι τὸν ἀέρα (995)
ὑμῖν διελεῖν τε κατὰ γύας.
ΠΙ. Πρὸς τῶν θεῶν, (996)
σὺ δ’ εἶ τίς ἀνδρῶν;
 8. Ξενοφών. Απομνημονεύματα. (5-4 B.C.) Book 4 ch. 2 sec. 10

γρ. 8
 ἰατρῶν ἐστι συγγράμματα. καὶ ὁ Εὐθύδημος, Μὰ Δί’,

ἔφη, οὐκ ἔγωγε. Ἀλλὰ μὴ ἀρχιτέκτων βούλει γενέσθαι;
23
γνωμονικοῦ γὰρ ἀνδρὸς καὶ τοῦτο δεῖ. Οὔκουν ἔγωγ’, ἔφη.

Ἀλλὰ μὴ γεωμέτρης ἐπιθυμεῖς, ἔφη, γενέσθαι ἀγαθός, ὥσπερ
ὁ Θεόδωρος; Οὐδὲ γεωμέτρης, ἔφη. Ἀλλὰ μὴ ἀστρολόγος,
ἔφη, βούλει γενέσθαι; ὡς δὲ καὶ τοῦτο ἠρνεῖτο, Ἀλλὰ μὴ
ῥαψῳδός; ἔφη· καὶ γὰρ τὰ Ὁμήρου σέ φασιν ἔπη πάντα

γρ. 9
 ἔφη, οὐκ ἔγωγε. Ἀλλὰ μὴ ἀρχιτέκτων βούλει γενέσθαι;

γνωμονικοῦ γὰρ ἀνδρὸς καὶ τοῦτο δεῖ. Οὔκουν ἔγωγ’, ἔφη.
ῥαψῳδός; ἔφη· καὶ γὰρ τὰ Ὁμήρου σέ φασιν ἔπη πάντα
κεκτῆσθαι. Μὰ Δί’ οὐκ ἔγωγ’, ἔφη· τοὺς γάρ τοι ῥαψῳδοὺς

γρ. 3
 προθυμότατα ἐδίδασκεν· ὅτου δὲ αὐτὸς ἀπειρότερος εἴη, πρὸς

τοὺς ἐπισταμένους ἦγεν αὐτούς. ἐδίδασκε δὲ καὶ μέχρι
ὅτου δέοι ἔμπειρον εἶναι ἑκάστου πράγματος τὸν ὀρθῶς
πεπαιδευμένον. αὐτίκα γεωμετρίαν μέχρι μὲν τούτου ἔφη
δεῖν μανθάνειν, ἕως ἱκανός τις γένοιτο, εἴ ποτε δεήσειε,
γῆν μέτρῳ ὀρθῶς ἢ παραλαβεῖν ἢ παραδοῦναι ἢ διανεῖμαι ἢ
ἔργον ἀποδείξασθαι· οὕτω δὲ τοῦτο ῥᾴδιον εἶναι μαθεῖν ὥστε

γρ. 1
 ἔργον ἀποδείξασθαι· οὕτω δὲ τοῦτο ῥᾴδιον εἶναι μαθεῖν ὥστε

τὸν προσέχοντα τὸν νοῦν τῇ μετρήσει ἅμα τήν τε γῆν
ὁπόση ἐστὶν εἰδέναι καὶ ὡς μετρεῖται ἐπιστάμενον ἀπιέναι.
(3) τὸ δὲ μέχρι τῶν δυσσυνέτων διαγραμμάτων γεωμετρίαν μαν-
θάνειν ἀπεδοκίμαζεν. ὅ τι μὲν γὰρ ὠφελοίη ταῦτα, οὐκ
ἔφη ὁρᾶν· καίτοι οὐκ ἄπειρός γε αὐτῶν ἦν· ἔφη δὲ ταῦτα
ἱκανὰ εἶναι ἀνθρώπου βίον κατατρίβειν καὶ ἄλλων πολλῶν
24
 12. Ξενοφών. Symposium {0032.004} (5-4 B.C.) Ch. 6 sec. 8 γρ. 2
 ὕοντες ὠφελοῦσιν, ἄνωθεν δὲ φῶς παρέχουσιν. εἰ δὲ

ψυχρὰ λέγω, σὺ αἴτιος, ἔφη, πράγματά μοι παρέχων.
(8) Ταῦτα μέν, ἔφη, ἔα· ἀλλ’ εἰπέ μοι πόσους ψύλλα πόδας
ἐμοῦ ἀπέχει. ταῦτα γάρ σέ φασι γεωμετρεῖν. καὶ ὁ
Ἀντισθένης εἶπε· Σὺ μέντοι δεινὸς εἶ, ὦ Φίλιππε, εἰκάζειν·
οὐ δοκεῖ σοι ὁ ἀνὴρ οὗτος λοιδορεῖσθαι βουλομένῳ ἐοικέναι;
(9) Ναὶ μὰ τὸν Δί’, ἔφη, καὶ ἄλλοις γε πολλοῖς. Ἀλλ’ ὅμως,
 13.Πλάτων. Phaedo {0059.004} (5-4 B.C.) Stephanus p. 92 sec. d

γρ. 5
 πείας, ὅθεν καὶ τοῖς πολλοῖς δοκεῖ ἀνθρώποις· ἐγὼ δὲ τοῖς

διὰ τῶν εἰκότων τὰς ἀποδείξεις ποιουμένοις λόγοις σύνοιδα
οὖσιν ἀλαζόσιν, καὶ ἄν τις αὐτοὺς μὴ φυλάττηται, εὖ μάλα
ἐξαπατῶσι, καὶ ἐν γεωμετρίᾳ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ἅπασιν.
ὁ δὲ περὶ τῆς ἀναμνήσεως καὶ μαθήσεως λόγος δι’ ὑποθέσεως
ἀξίας ἀποδέξασθαι εἴρηται. ἐρρήθη γάρ που οὕτως ἡμῶν
εἶναι ἡ ψυχὴ καὶ πρὶν εἰς σῶμα ἀφικέσθαι, ὥσπερ αὐτῆς
 14.Πλάτων. Θεαίτητος. (5-4 B.C.) Stephanus p. 143 sec. b γρ. 8
 ΕΥ. Τὸ μὲν δὴ βιβλίον, ὦ Τερψίων, τουτί· ἐγραψάμην

δὲ δὴ οὑτωσὶ τὸν λόγον, οὐκ ἐμοὶ Σωκράτη διηγούμενον ὡς
διηγεῖτο, ἀλλὰ διαλεγόμενον οἷς ἔφη διαλεχθῆναι. ἔφη δὲ
τῷ τε γεωμέτρῃ Θεοδώρῳ καὶ τῷ Θεαιτήτῳ. ἵνα οὖν ἐν τῇ
(c) γραφῇ μὴ παρέχοιεν πράγματα αἱ μεταξὺ τῶν λόγων διηγήσεις
περὶ αὑτοῦ τε ὁπότε λέγοι ὁ Σωκράτης, οἷον “καὶ ἐγὼ ἔφην” ἢ
“καὶ ἐγὼ εἶπον,” ἢ αὖ περὶ τοῦ ἀποκρινομένου ὅτι “συνέφη”
 15.Πλάτων. Θεαίτητος. (5-4 B.C.) Stephanus p. 143 sec. d γρ. 3
 ΕΥ. Ἀλλά, παῖ, λαβὲ τὸ βιβλίον καὶ λέγε.
(d) ΣΩ. Εἰ μὲν τῶν ἐν Κυρήνῃ μᾶλλον ἐκηδόμην, ὦ Θεό-

δωρε, τὰ ἐκεῖ ἄν σε καὶ περὶ ἐκείνων ἀνηρώτων, εἴ τινες
αὐτόθι περὶ γεωμετρίαν ἤ τινα ἄλλην φιλοσοφίαν εἰσὶ τῶν
νέων ἐπιμέλειαν ποιούμενοι· νῦν δὲ ἧττον γὰρ ἐκείνους ἢ
τούσδε φιλῶ, καὶ μᾶλλον ἐπιθυμῶ εἰδέναι τίνες ἡμῖν τῶν
25
νέων ἐπίδοξοι γενέσθαι ἐπιεικεῖς. ταῦτα δὴ αὐτός τε σκοπῶ
 16.Πλάτων. Θεαίτητος. (5-4 B.C.) Stephanus p. 143 sec. e γρ. 1
 νέων ἐπίδοξοι γενέσθαι ἐπιεικεῖς. ταῦτα δὴ αὐτός τε σκοπῶ

καθ’ ὅσον δύναμαι, καὶ τοὺς ἄλλους ἐρωτῶ οἷς ἂν ὁρῶ τοὺς
νέους ἐθέλοντας συγγίγνεσθαι. σοὶ δὴ οὐκ ὀλίγιστοι πλησιά-
(e) ζουσι, καὶ δικαίως· ἄξιος γὰρ τά τε ἄλλα καὶ γεωμετρίας
ἕνεκα. εἰ δὴ οὖν τινι ἐνέτυχες ἀξίῳ λόγου, ἡδέως ἂν
πυθοίμην.
ΘΕΟ. Καὶ μήν, ὦ Σώκρατες, ἐμοί τε εἰπεῖν καὶ σοὶ
 17.Πλάτων. Θεαίτητος. (5-4 B.C.) Stephanus p. 145 sec. a γρ. 5
 ΘΕΑΙ. Δοκεῖ μοι.

ΣΩ. Ἦ οὖν ζωγραφικὸς Θεόδωρος;
ΘΕΑΙ. Οὔχ, ὅσον γέ με εἰδέναι.
ΣΩ. Ἆρ’ οὐδὲ γεωμετρικός;
ΘΕΑΙ. Πάντως δήπου, ὦ Σώκρατες.
ΣΩ. Ἦ καὶ ἀστρονομικὸς καὶ λογιστικός τε καὶ μουσικὸς
καὶ ὅσα παιδείας ἔχεται;
 18.Πλάτων. Θεαίτητος. (5-4 B.C.) Stephanus p. 145 sec. c γρ. 8
 αὐτῷ—ἀλλὰ θαρρῶν ἔμμενε τῇ ὁμολογίᾳ.

ΘΕΑΙ. Ἀλλὰ χρὴ ταῦτα ποιεῖν, εἰ σοὶ δοκεῖ.
ΣΩ. Λέγε δή μοι· μανθάνεις που παρὰ Θεοδώρου
γεωμετρίας ἄττα;
ΘΕΑΙ. Ἔγωγε.
(d) ΣΩ. Καὶ τῶν περὶ ἀστρονομίαν τε καὶ ἁρμονίας καὶ
λογισμούς;
 19.Πλάτων. Θεαίτητος. (5-4 B.C.) Stephanus p. 146 sec. c γρ. 8
 πάντως γάρ, ἄν τι καὶ ἁμάρτω, ἐπανορθώσετε.

ΣΩ. Πάνυ μὲν οὖν, ἄνπερ γε οἷοί τε ὦμεν.
ΘΕΑΙ. Δοκεῖ τοίνυν μοι καὶ ἃ παρὰ Θεοδώρου ἄν τις
μάθοι ἐπιστῆμαι εἶναι, γεωμετρία τε καὶ ἃς νυνδὴ σὺ διῆλθες,
(d) καὶ αὖ σκυτοτομική τε καὶ αἱ τῶν ἄλλων δημιουργῶν τέχναι,
26
πᾶσαί τε καὶ ἑκάστη τούτων, οὐκ ἄλλο τι ἢ ἐπιστήμη εἶναι.

ΣΩ. Γενναίως γε καὶ φιλοδώρως, ὦ φίλε, ἓν αἰτηθεὶς
 ἀκούοντες, λέγετε ταῦτα, ὡς δεινὸν εἰ μηδὲν διοίσει εἰς σοφίαν

ἕκαστος τῶν ἀνθρώπων βοσκήματος ὁτουοῦν· ἀπόδειξιν δὲ
καὶ ἀνάγκην οὐδ’ ἡντινοῦν λέγετε ἀλλὰ τῷ εἰκότι χρῆσθε,
ᾧ εἰ ἐθέλοι Θεόδωρος ἢ ἄλλος τις τῶν γεωμετρῶν χρώμενος
γεωμετρεῖν, ἄξιος οὐδ’ ἑνὸς μόνου ἂν εἴη. σκοπεῖτε οὖν σύ
τε καὶ Θεόδωρος εἰ ἀποδέξεσθε πιθανολογίᾳ τε καὶ εἰκόσι 163.
(a) περὶ τηλικούτων λεγομένους λόγους.”
 ἕκαστος τῶν ἀνθρώπων βοσκήματος ὁτουοῦν· ἀπόδειξιν δὲ

καὶ ἀνάγκην οὐδ’ ἡντινοῦν λέγετε ἀλλὰ τῷ εἰκότι χρῆσθε,
ᾧ εἰ ἐθέλοι Θεόδωρος ἢ ἄλλος τις τῶν γεωμετρῶν χρώμενος
γεωμετρεῖν, ἄξιος οὐδ’ ἑνὸς μόνου ἂν εἴη. σκοπεῖτε οὖν σύ
τε καὶ Θεόδωρος εἰ ἀποδέξεσθε πιθανολογίᾳ τε καὶ εἰκόσι 63.
(a) περὶ τηλικούτων λεγομένους λόγους.”
ΘΕΑΙ. Ἀλλ’ οὐ δίκαιον, ὦ Σώκρατες, οὔτε σὺ οὔτε ἂν
 22.Πλάτων. Θεαίτητος. (5-4 B.C.) Stephanus p. 165 sec. a γρ. 2
 ἀλλὰ δὴ αὐτοὶ κινδυνεύσομεν τοῦ δικαίου ἕνεκ’ αὐτῷ βοηθεῖν.

ΘΕΟ. Οὐ γὰρ ἐγώ, ὦ Σώκρατες, ἀλλὰ μᾶλλον Καλλίας
165.
(a) ὁ Ἱππονίκου τῶν ἐκείνου ἐπίτροπος· ἡμεῖς δέ πως θᾶττον

ἐκ τῶν ψιλῶν λόγων πρὸς τὴν γεωμετρίαν ἀπενεύσαμεν.
χάριν γε μέντοι σοὶ ἕξομεν ἐὰν αὐτῷ βοηθῇς.
ΣΩ. Καλῶς λέγεις, ὦ Θεόδωρε. σκέψαι οὖν τήν γ’
ἐμὴν βοήθειαν. τῶν γὰρ ἄρτι δεινότερα ἄν τις ὁμολογή-
 μόνον ἐν τῇ πόλει κεῖται αὐτοῦ καὶ ἐπιδημεῖ, ἡ δὲ διάνοια,

ταῦτα πάντα ἡγησαμένη σμικρὰ καὶ οὐδέν, ἀτιμάσασα παν-
27
ταχῇ πέτεται κατὰ Πίνδαρον “τᾶς τε γᾶς ὑπένερθε” καὶ

τὰ ἐπίπεδα γεωμετροῦσα, “οὐρανοῦ θ’ ὕπερ” ἀστρονομοῦσα, 174.
(a) καὶ πᾶσαν πάντῃ φύσιν ἐρευνωμένη τῶν ὄντων ἑκάστου
ὅλου,εἰς τῶν ἐγγὺς οὐδὲν αὑτὴν συγκαθιεῖσα.
ΘΕΟ. Πῶς τοῦτο λέγεις, ὦ Σώκρατες;
 24.Πλάτων. Πολιτικά. (5-4 B.C.) Stephanus p. 257 sec. a γρ. 7
 τριπλασίαν· ἐπειδὰν τόν τε πολιτικὸν ἀπεργάσωνταί σοι

καὶ τὸν φιλόσοφον.
ΣΩ. Εἶεν· οὕτω τοῦτο, ὦ φίλε Θεόδωρε, φήσομεν
ἀκηκοότες εἶναι τοῦ περὶ λογισμοὺς καὶ τὰ γεωμετρικὰ
κρατίστου;
(b) ΘΕΟ. Πῶς, ὦ Σώκρατες;
ΣΩ. Τῶν ἀνδρῶν ἕκαστον θέντος τῆς ἴσης ἀξίας, οἳ τῇ
 25.Πλάτων. Πολιτικά. (5-4 B.C.) Stephanus p. 266 sec. a γρ. 7
 θρέμμασιν.
ΝΕ. ΣΩ. Οὐ γὰρ οὖν. ἀλλὰ τίνι δὴ τὼ δύο διαιροῦμεν;
ΞΕ. Ὧιπερ καὶ δίκαιόν γε Θεαίτητόν τε καὶ σὲ διανέμειν,
ἐπειδὴ καὶ γεωμετρίας ἅπτεσθον.
ΝΕ. ΣΩ. Τῷ;
ΞΕ. Τῇ διαμέτρῳ δήπου καὶ πάλιν τῇ τῆς διαμέτρου
διαμέτρῳ.
 26.Πλάτων. Philebus (5-4 B.C.) Stephanus p. 56 sec. e γρ. 8
 περὶ ἀριθμὸν τευταζόντων, ὥστε λόγον ἔχειν δύ’ αὐτὰς

εἶναι.
ΣΩ. Τί δέ; λογιστικὴ καὶ μετρητικὴ ἡ κατὰ τεκτονικὴν
καὶ κατ’ ἐμπορικὴν τῆς κατὰ φιλοσοφίαν γεωμετρίας τε καὶ
57.
(a) λογισμῶν καταμελετωμένων—πότερον ὡς μία ἑκατέρα λεκτέον
ἢ δύο τιθῶμεν;
ΠΡΩ. Τῇ πρόσθεν ἑπόμενος ἔγωγ’ ἂν δύο κατὰ τὴν ἐμὴν
28
 27.Πλάτων. Phaedrus {0059.012} (5-4 B.C.) Stephanus p. 274

sec. d γρ. 1
 νέσθαι τῶν ἐκεῖ παλαιῶν τινα θεῶν, οὗ καὶ τὸ ὄρνεον ἱερὸν

ὃ δὴ καλοῦσιν Ἶβιν· αὐτῷ δὲ ὄνομα τῷ δαίμονι εἶναι Θεύθ.
τοῦτον δὴ πρῶτον ἀριθμόν τε καὶ λογισμὸν εὑρεῖν καὶ
(d) γεωμετρίαν καὶ ἀστρονομίαν, ἔτι δὲ πεττείας τε καὶ κυβείας,
καὶ δὴ καὶ γράμματα. βασιλέως δ’ αὖ τότε ὄντος Αἰγύπτου
ὅλης Θαμοῦ περὶ τὴν μεγάλην πόλιν τοῦ ἄνω τόπου ἣν οἱ
Ἕλληνες Αἰγυπτίας Θήβας καλοῦσι, καὶ τὸν θεὸν Ἄμμωνα,
 28.Πλάτων. Euthydemus {0059.021} (5-4 B.C.) Stephanus p. 290

sec. c γρ. 1
 ὅσον θηρεῦσαι καὶ χειρώσασθαι· ἐπειδὰν δὲ χειρώσωνται

τοῦτο ὃ ἂν θηρεύωνται, οὐ δύνανται τούτῳ χρῆσθαι, ἀλλ’ οἱ
μὲν κυνηγέται καὶ οἱ ἁλιῆς τοῖς ὀψοποιοῖς παραδιδόασιν, οἱ
(c) δ’ αὖ γεωμέτραι καὶ οἱ ἀστρονόμοι καὶ οἱ λογιστικοί—θηρευ-
τικοὶ γάρ εἰσι καὶ οὗτοι· οὐ γὰρ ποιοῦσι τὰ διαγράμματα
ἕκαστοι τούτων, ἀλλὰ τὰ ὄντα ἀνευρίσκουσιν—ἅτε οὖν χρῆ-
σθαι αὐτοὶ αὐτοῖς οὐκ ἐπιστάμενοι, ἀλλὰ θηρεῦσαι μόνον,
 29.Πλάτων. Πρωταγόρας. {0059.022} (5-4 B.C.) Stephanus p.

318 sec. e γρ. 3
 τῶν σοφιστῶν. οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι λωβῶνται τοὺς νέους·

(e) τὰς γὰρ τέχνας αὐτοὺς πεφευγότας ἄκοντας πάλιν αὖ ἄγοντες
ἐμβάλλουσιν εἰς τέχνας, λογισμούς τε καὶ ἀστρονομίαν καὶ
γεωμετρίαν καὶ μουσικὴν διδάσκοντες—καὶ ἅμα εἰς τὸν
Ἱππίαν ἀπέβλεψεν—παρὰ δ’ ἐμὲ ἀφικόμενος μαθήσεται οὐ
περὶ ἄλλου του ἢ περὶ οὗ ἥκει. τὸ δὲ μάθημά ἐστιν εὐβουλία
περὶ τῶν οἰκείων, ὅπως ἂν ἄριστα τὴν αὑτοῦ οἰκίαν διοικοῖ,
 30.Πλάτων. Γοργίας. (5-4 B.C.) Stephanus p. 450 sec. d γρ. 6
 ΓΟΡ. Πάνυ μὲν οὖν καλῶς ὑπολαμβάνεις, ὦ Σώκρατες.

ΣΩ. Ἕτεραι δέ γέ εἰσι τῶν τεχνῶν αἳ διὰ λόγου πᾶν
περαίνουσι, καὶ ἔργου ὡς ἔπος εἰπεῖν ἢ οὐδενὸς προσδέονται
ἢ βραχέος πάνυ, οἷον ἡ ἀριθμητικὴ καὶ λογιστικὴ καὶ γεω-
μετρικὴ καὶ πεττευτική γε καὶ ἄλλαι πολλαὶ τέχναι, ὧν
29
ἔνιαι σχεδόν τι ἴσους τοὺς λόγους ἔχουσι ταῖς πράξεσιν, αἱ

δὲ πολλαὶ πλείους, καὶ τὸ παράπαν πᾶσα ἡ πρᾶξις καὶ τὸ
(e) κῦρος αὐταῖς διὰ λόγων ἐστίν. τῶν τοιούτων τινά μοι
 31.Πλάτων. Γοργίας. (5-4 B.C.) Stephanus p. 450 sec. e γρ. 9
 λόγου τὸ κῦρος ἔχουσα ῥητορική ἐστιν, καὶ ὑπολάβοι ἄν τις,

εἰ βούλοιτο δυσχεραίνειν ἐν τοῖς λόγοις, “Τὴν ἀριθμητικὴν
ἄρα ῥητορικήν, ὦ Γοργία, λέγεις;” ἀλλ’ οὐκ οἶμαί σε οὔτε
τὴν ἀριθμητικὴν οὔτε τὴν γεωμετρίαν ῥητορικὴν λέγειν. 451.
(a) ΓΟΡ. Ὀρθῶς γὰρ οἴει, ὦ Σώκρατες, καὶ δικαίως ὑπο-
λαμβάνεις. ΣΩ. Ἴθι νυν καὶ σὺ τὴν ἀπόκρισιν ἣν ἠρόμην
διαπέρανον.
 32.Πλάτων. Γοργίας. (5-4 B.C.) Stephanus p. 465 sec. b γρ. 7
 ἀνελεύθερος, σχήμασιν καὶ χρώμασιν καὶ λειότητι καὶ ἐσθῆσιν

ἀπατῶσα, ὥστε ποιεῖν ἀλλότριον κάλλος ἐφελκομένους τοῦ
οἰκείου τοῦ διὰ τῆς γυμναστικῆς ἀμελεῖν. ἵν’ οὖν μὴ
μακρολογῶ, ἐθέλω σοι εἰπεῖν ὥσπερ οἱ γεωμέτραι—ἤδη γὰρ
(c) ἂν ἴσως ἀκολουθήσαις—ὅτι ὃ κομμωτικὴ πρὸς γυμναστικήν,
τοῦτο σοφιστικὴ πρὸς νομοθετικήν, καὶ ὅτι ὃ ὀψοποιικὴ πρὸς
ἰατρικήν, τοῦτο ῥητορικὴ πρὸς δικαιοσύνην. ὅπερ μέντοι
 33.Πλάτων. Γοργίας. (5-4 B.C.) Stephanus p. 508 sec. a γρ. 6
 καὶ τὸ ὅλον τοῦτο διὰ ταῦτα κόσμον καλοῦσιν, ὦ ἑταῖρε,

οὐκ ἀκοσμίαν οὐδὲ ἀκολασίαν. σὺ δέ μοι δοκεῖς οὐ προσ-
έχειν τὸν νοῦν τούτοις, καὶ ταῦτα σοφὸς ὤν, ἀλλὰ λέληθέν
σε ὅτι ἡ ἰσότης ἡ γεωμετρικὴ καὶ ἐν θεοῖς καὶ ἐν ἀνθρώποις
μέγα δύναται, σὺ δὲ πλεονεξίαν οἴει δεῖν ἀσκεῖν· γεωμε-
τρίας γὰρ ἀμελεῖς. εἶεν· ἢ ἐξελεγκτέος δὴ οὗτος ὁ λόγος
(b) ἡμῖν ἐστιν, ὡς οὐ δικαιοσύνης καὶ σωφροσύνης κτήσει εὐδαί-
 34.Πλάτων. Γοργίας. (5-4 B.C.) Stephanus p. 508 sec. a γρ. 7
 οὐκ ἀκοσμίαν οὐδὲ ἀκολασίαν. σὺ δέ μοι δοκεῖς οὐ προσ-

έχειν τὸν νοῦν τούτοις, καὶ ταῦτα σοφὸς ὤν, ἀλλὰ λέληθέν
σε ὅτι ἡ ἰσότης ἡ γεωμετρικὴ καὶ ἐν θεοῖς καὶ ἐν ἀνθρώποις
30
μέγα δύναται, σὺ δὲ πλεονεξίαν οἴει δεῖν ἀσκεῖν· γεωμε-

τρίας γὰρ ἀμελεῖς. εἶεν· ἢ ἐξελεγκτέος δὴ οὗτος ὁ λόγος
(b) ἡμῖν ἐστιν, ὡς οὐ δικαιοσύνης καὶ σωφροσύνης κτήσει εὐδαί-
μονες οἱ εὐδαίμονες, κακίας δὲ οἱ ἄθλιοι, ἢ εἰ οὗτος ἀληθής
ἐστιν, σκεπτέον τί τὰ συμβαίνοντα. τὰ πρόσθεν ἐκεῖνα,
 35.Πλάτων. Meno (5-4 B.C.) Stephanus p. 76 sec. a γρ. 2
 ποικίλον. ΜΕΝ. Ἀλλὰ καλῶ, καὶ οἶμαι μανθάνειν ὃ λέγεις.76.

(a) ΣΩ. Τί δ’; ἐπίπεδον καλεῖς τι, καὶ ἕτερον αὖ στερεόν,
οἷον ταῦτα τὰ ἐν ταῖς γεωμετρίαις;
ΜΕΝ. Ἔγωγε καλῶ.
ΣΩ. Ἤδη τοίνυν ἂν μάθοις μου ἐκ τούτων σχῆμα ὃ
λέγω. κατὰ γὰρ παντὸς σχήματος τοῦτο λέγω, εἰς ὃ τὸ
 36.Πλάτων. Meno (5-4 B.C.) Stephanus p. 85 sec. e γρ. 1
 ΜΕΝ. Ναί.
ΣΩ. Οὐκοῦν εἰ μὲν ἀεὶ εἶχεν, ἀεὶ καὶ ἦν ἐπιστήμων· εἰ
δὲ ἔλαβέν ποτε, οὐκ ἂν ἔν γε τῷ νῦν βίῳ εἰληφὼς εἴη. ἢ
(e) δεδίδαχέν τις τοῦτον γεωμετρεῖν; οὗτος γὰρ ποιήσει περὶ
πάσης γεωμετρίας ταὐτὰ ταῦτα, καὶ τῶν ἄλλων μαθημάτων
ἁπάντων. ἔστιν οὖν ὅστις τοῦτον πάντα δεδίδαχεν; δίκαιος
γάρ που εἶ εἰδέναι, ἄλλως τε ἐπειδὴ ἐν τῇ σῇ οἰκίᾳ γέγονεν
 ΣΩ. Οὐκοῦν εἰ μὲν ἀεὶ εἶχεν, ἀεὶ καὶ ἦν ἐπιστήμων· εἰ

δὲ ἔλαβέν ποτε, οὐκ ἂν ἔν γε τῷ νῦν βίῳ εἰληφὼς εἴη. ἢ
(e) δεδίδαχέν τις τοῦτον γεωμετρεῖν; οὗτος γὰρ ποιήσει περὶ
πάσης γεωμετρίας ταὐτὰ ταῦτα, καὶ τῶν ἄλλων μαθημάτων
ἁπάντων. ἔστιν οὖν ὅστις τοῦτον πάντα δεδίδαχεν; δίκαιος
γάρ που εἶ εἰδέναι, ἄλλως τε ἐπειδὴ ἐν τῇ σῇ οἰκίᾳ γέγονεν
καὶ τέθραπται.
 (e) εἶναι ποῖόν τί ἐστιν ὃ μήπω ἴσμεν ὅτι ἐστίν. εἰ μή τι οὖν

ἀλλὰ σμικρόν γέ μοι τῆς ἀρχῆς χάλασον, καὶ συγχώρησον
31
ἐξ ὑποθέσεως αὐτὸ σκοπεῖσθαι, εἴτε διδακτόν ἐστιν εἴτε

ὁπωσοῦν. λέγω δὲ τὸ ἐξ ὑποθέσεως ὧδε, ὥσπερ οἱ γεωμέ-
τραι πολλάκις σκοποῦνται, ἐπειδάν τις ἔρηται αὐτούς, οἷον
περὶ χωρίου, εἰ οἷόν τε ἐς τόνδε τὸν κύκλον τόδε τὸ χωρίον 87.
(a) τρίγωνον ἐνταθῆναι, εἴποι ἄν τις ὅτι “Οὔπω οἶδα εἰ ἔστιν
τοῦτο τοιοῦτον, ἀλλ’ ὥσπερ μέν τινα ὑπόθεσιν προὔργου
 39.Πλάτων. Hippias major [Dub.] {0059.025} (5-4 B.C.)

Stephanus p. 285 sec. c γρ. 3
 ἀκούοντες ποῖα; ἢ δῆλον δὴ ὅτι ἐκεῖνα ἃ σὺ κάλλιστα

(c) ἐπίστασαι, τὰ περὶ τὰ ἄστρα τε καὶ τὰ οὐράνια πάθη; —
ΙΠ. Οὐδ’ ὁπωστιοῦν· ταῦτά γε οὐδ’ ἀνέχονται. —ΣΩ. Ἀλλὰ
περὶ γεωμετρίας τι χαίρουσιν ἀκούοντες; —ΙΠ. Οὐδαμῶς,
ἐπεὶ οὐδ’ ἀριθμεῖν ἐκείνων γε, ὡς ἔπος εἰπεῖν, πολλοὶ
ἐπίστανται. —ΣΩ. Πολλοῦ ἄρα δέουσιν περί γε λογισμῶν
ἀνέχεσθαί σου ἐπιδεικνυμένου. —ΙΠ. Πολλοῦ μέντοι νὴ Δία.
 40.Πλάτων. Hippias minor {0059.026} (5-4 B.C.) Stephanus p.

367 sec. d γρ. 6
 ΙΠ. Οὐ φαίνεται ἐνταῦθά γε.

ΣΩ. Βούλει οὖν σκεψώμεθα καὶ ἄλλοθι;
ΙΠ. Εἰ [ἄλλως] γε σὺ βούλει.
ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ γεωμετρίας ἔμπειρος εἶ; —ΙΠ. Ἔγωγε.
—ΣΩ. Τί οὖν; οὐ καὶ ἐν γεωμετρίᾳ οὕτως ἔχει· ὁ αὐτὸς
δυνατώτατος ψεύδεσθαι καὶ ἀληθῆ λέγειν περὶ τῶν διαγραμ-
μάτων, ὁ γεωμετρικός; —ΙΠ. Ναί. —ΣΩ. Περὶ ταῦτα οὖν

367 sec. d γρ. 7
 ΣΩ. Βούλει οὖν σκεψώμεθα καὶ ἄλλοθι;

ΙΠ. Εἰ [ἄλλως] γε σὺ βούλει.
ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ γεωμετρίας ἔμπειρος εἶ; —ΙΠ. Ἔγωγε.
(e) ἀγαθὸς ἄλλος τις ἢ οὗτος; —ΙΠ. Οὐκ ἄλλος. —ΣΩ. Οὐκ-
32

367 sec. d γρ. 9
 ΣΩ. Οὐκοῦν καὶ γεωμετρίας ἔμπειρος εἶ; —ΙΠ. Ἔγωγε.

οῦν ὁ ἀγαθὸς καὶ σοφὸς γεωμέτρης δυνατώτατός γε
ἀμφότερα; καὶ εἴπερ τις ἄλλος ψευδὴς περὶ διαγράμματα,

367 sec. e γρ. 2
 δυνατώτατος ψεύδεσθαι καὶ ἀληθῆ λέγειν περὶ τῶν διαγραμ-

οῦν ὁ ἀγαθὸς καὶ σοφὸς γεωμέτρης δυνατώτατός γε
οὗτος ἂν εἴη, ὁ ἀγαθός; οὗτος γὰρ δυνατός, ὁ δὲ κακὸς
ἀδύνατος ἦν ψεύδεσθαι· ὥστε οὐκ ἂν γένοιτο ψευδὴς ὁ
 44.Πλάτων. Respublica {0059.030} (5-4 B.C.) Stephanus p. 458

sec. d γρ. 5
 γυμνασίοις καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ τροφῇ ὑπ’ ἀνάγκης οἶμαι τῆς

ἐμφύτου ἄξονται πρὸς τὴν ἀλλήλων μεῖξιν. ἢ οὐκ ἀναγκαῖά
σοι δοκῶ λέγειν;
Οὐ γεωμετρικαῖς γε, ἦ δ’ ὅς, ἀλλ’ ἐρωτικαῖς ἀνάγκαις, αἳ
κινδυνεύουσιν ἐκείνων δριμύτεραι εἶναι πρὸς τὸ πείθειν τε
καὶ ἕλκειν τὸν πολὺν λεών.
Καὶ μάλα, εἶπον. ἀλλὰ μετὰ δὴ ταῦτα, ὦ Γλαύκων,

sec. c γρ. 2
 μένη.
Ταῦτ’, ἔφη, ἃ λέγεις, οὐχ ἱκανῶς ἔμαθον.
(c) Ἀλλ’ αὖθις, ἦν δ’ ἐγώ· ῥᾷον γὰρ τούτων προειρημένων
μαθήσῃ. οἶμαι γάρ σε εἰδέναι ὅτι οἱ περὶ τὰς γεωμετρίας
33
τε καὶ λογισμοὺς καὶ τὰ τοιαῦτα πραγματευόμενοι, ὑποθέμενοι

τό τε περιττὸν καὶ τὸ ἄρτιον καὶ τὰ σχήματα καὶ γωνιῶν
τριττὰ εἴδη καὶ ἄλλα τούτων ἀδελφὰ καθ’ ἑκάστην μέθοδον,

sec. b γρ. 1
 ἀνωτέρω ἐκβαίνειν, εἰκόσι δὲ χρωμένην αὐτοῖς τοῖς ὑπὸ τῶν

κάτω ἀπεικασθεῖσιν καὶ ἐκείνοις πρὸς ἐκεῖνα ὡς ἐναργέσι
δεδοξασμένοις τε καὶ τετιμημένοις.
(b) Μανθάνω, ἔφη, ὅτι τὸ ὑπὸ ταῖς γεωμετρίαις τε καὶ ταῖς
ταύτης ἀδελφαῖς τέχναις λέγεις.
Τὸ τοίνυν ἕτερον μάνθανε τμῆμα τοῦ νοητοῦ λέγοντά με
τοῦτο οὗ αὐτὸς ὁ λόγος ἅπτεται τῇ τοῦ διαλέγεσθαι δυνάμει,

sec. d γρ. 3
 αἰσθήσεσιν αὐτὰ θεᾶσθαι οἱ θεώμενοι, διὰ δὲ τὸ μὴ ἐπ’ ἀρχὴν

(d) ἀνελθόντες σκοπεῖν ἀλλ’ ἐξ ὑποθέσεων, νοῦν οὐκ ἴσχειν περὶ
αὐτὰ δοκοῦσί σοι, καίτοι νοητῶν ὄντων μετὰ ἀρχῆς. διάνοιαν
δὲ καλεῖν μοι δοκεῖς τὴν τῶν γεωμετρικῶν τε καὶ τὴν τῶν
τοιούτων ἕξιν ἀλλ’ οὐ νοῦν, ὡς μεταξύ τι δόξης τε καὶ νοῦ
τὴν διάνοιαν οὖσαν.
Ἱκανώτατα, ἦν δ’ ἐγώ, ἀπεδέξω. καί μοι ἐπὶ τοῖς

sec. c γρ. 10
 Σύμφημι, ἦ δ’ ὅς.
Τοῦτο μὲν τοίνυν, εἶπον, ἓν ἡμῖν κείσθω· δεύτερον δὲ τὸ
ἐχόμενον τούτου σκεψώμεθα ἆρά τι προσήκει ἡμῖν.
Τὸ ποῖον; ἢ γεωμετρίαν, ἔφη, λέγεις;
Αὐτὸ τοῦτο, ἦν δ’ ἐγώ.
(d) Ὅσον μέν, ἔφη, πρὸς τὰ πολεμικὰ αὐτοῦ τείνει, δῆλον ὅτι
προσήκει· πρὸς γὰρ τὰς στρατοπεδεύσεις καὶ καταλήψεις

sec. d γρ. 5
34
 προσήκει· πρὸς γὰρ τὰς στρατοπεδεύσεις καὶ καταλήψεις

χωρίων καὶ συναγωγὰς καὶ ἐκτάσεις στρατιᾶς καὶ ὅσα δὴ
ἄλλα σχηματίζουσι τὰ στρατόπεδα ἐν αὐταῖς τε ταῖς μάχαις
καὶ πορείαις διαφέροι ἂν αὐτὸς αὑτοῦ γεωμετρικός τε καὶ
μὴ ὤν.
Ἀλλ’ οὖν δή, εἶπον, πρὸς μὲν τὰ τοιαῦτα καὶ βραχύ τι
ἂν ἐξαρκοῖ γεωμετρίας τε καὶ λογισμῶν μόριον· τὸ δὲ πολὺ
 50.Πλάτων. Respublica (5-4 B.C.) Stephanus p. 526 sec. d γρ. 8
 καὶ πορείαις διαφέροι ἂν αὐτὸς αὑτοῦ γεωμετρικός τε καὶ

μὴ ὤν.
Ἀλλ’ οὖν δή, εἶπον, πρὸς μὲν τὰ τοιαῦτα καὶ βραχύ τι
ἂν ἐξαρκοῖ γεωμετρίας τε καὶ λογισμῶν μόριον· τὸ δὲ πολὺ
αὐτῆς καὶ πορρωτέρω προϊὸν σκοπεῖσθαι δεῖ εἴ τι πρὸς ἐκεῖνο
(e) τείνει, πρὸς τὸ ποιεῖν κατιδεῖν ῥᾷον τὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἰδέαν.
τείνει δέ, φαμέν, πάντα αὐτόσε, ὅσα ἀναγκάζει ψυχὴν εἰς
 51.Πλάτων. Respublica (5-4 B.C.) Stephanus p. 527 sec. a γρ. 2
 δὲ γένεσιν, οὐ προσήκει. Φαμέν γε δή.527.(a) Οὐ τοίνυν τοῦτό

γε, ἦν δ’ ἐγώ, ἀμφισβητήσουσιν ἡμῖν
ὅσοι καὶ σμικρὰ γεωμετρίας ἔμπειροι, ὅτι αὕτη ἡ ἐπιστήμη
πᾶν τοὐναντίον ἔχει τοῖς ἐν αὐτῇ λόγοις λεγομένοις ὑπὸ τῶν
μεταχειριζομένων. Πῶς; ἔφη.

sec. b γρ. 7
 Τὸ ποῖον;
Ὡς τοῦ ἀεὶ ὄντος γνώσεως, ἀλλὰ οὐ τοῦ ποτέ τι γιγνο-
μένου καὶ ἀπολλυμένου.
Εὐομολόγητον, ἔφη· τοῦ γὰρ ἀεὶ ὄντος ἡ γεωμετρικὴ
γνῶσίς ἐστιν.
Ὁλκὸν ἄρα, ὦ γενναῖε, ψυχῆς πρὸς ἀλήθειαν εἴη ἂν καὶ
ἀπεργαστικὸν φιλοσόφου διανοίας πρὸς τὸ ἄνω σχεῖν ἃ νῦν

sec. c γρ. 2
35
 κάτω οὐ δέον ἔχομεν.

Ὡς οἷόν τε μάλιστα, ἔφη.
(c) Ὡς οἷόν τ’ ἄρα, ἦν δ’ ἐγώ, μάλιστα προστακτέον ὅπως οἱ
ἐν τῇ καλλιπόλει σοι μηδενὶ τρόπῳ γεωμετρίας ἀφέξονται.
καὶ γὰρ τὰ πάρεργα αὐτοῦ οὐ σμικρά.
Ποῖα; ἦ δ’ ὅς.
Ἅ τε δὴ σὺ εἶπες, ἦν δ’ ἐγώ, τὰ περὶ τὸν πόλεμον, καὶ δὴ

sec. c γρ. 7
 Ποῖα; ἦ δ’ ὅς.
Ἅ τε δὴ σὺ εἶπες, ἦν δ’ ἐγώ, τὰ περὶ τὸν πόλεμον, καὶ δὴ
καὶ πρὸς πάσας μαθήσεις, ὥστε κάλλιον ἀποδέχεσθαι, ἴσμεν
που ὅτι τῷ ὅλῳ καὶ παντὶ διοίσει ἡμμένος τε γεωμετρίας
καὶ μή.
Τῷ παντὶ μέντοι νὴ Δί’, ἔφη.
Δεύτερον δὴ τοῦτο τιθῶμεν μάθημα τοῖς νέοις;

sec. a γρ. 7
 Οὕτως, ἔφη, αἱροῦμαι, ἐμαυτοῦ ἕνεκα τὸ πλεῖστον λέγειν

τε καὶ ἐρωτᾶν καὶ ἀποκρίνεσθαι.
Ἄναγε τοίνυν, ἦν δ’ ἐγώ, εἰς τοὐπίσω· νυνδὴ γὰρ οὐκ
ὀρθῶς τὸ ἑξῆς ἐλάβομεν τῇ γεωμετρίᾳ.
Πῶς λαβόντες; ἔφη.
Μετὰ ἐπίπεδον, ἦν δ’ ἐγώ, ἐν περιφορᾷ ὂν ἤδη στερεὸν
(b) λαβόντες, πρὶν αὐτὸ καθ’ αὑτὸ λαβεῖν· ὀρθῶς δὲ ἔχει ἑξῆς

sec. d γρ. 3
 φανῆναι.
(d) Καὶ μὲν δή, ἔφη, τό γε ἐπίχαρι καὶ διαφερόντως ἔχει.
ἀλλά μοι σαφέστερον εἰπὲ ἃ νυνδὴ ἔλεγες. τὴν μὲν γάρ
που τοῦ ἐπιπέδου πραγματείαν γεωμετρίαν ἐτίθεις.
Ναί, ἦν δ’ ἐγώ.
Εἶτά γ’, ἔφη, τὸ μὲν πρῶτον ἀστρονομίαν μετὰ ταύτην,
36
ὕστερον δ’ ἀνεχώρησας.

sec. d γρ. 9
 ὕστερον δ’ ἀνεχώρησας.
Σπεύδων γάρ, ἔφην, ταχὺ πάντα διεξελθεῖν μᾶλλον
βραδύνω· ἑξῆς γὰρ οὖσαν τὴν βάθους αὔξης μέθοδον, ὅτι
τῇ ζητήσει γελοίως ἔχει, ὑπερβὰς αὐτὴν μετὰ γεωμετρίαν
(e) ἀστρονομίαν ἔλεγον, φορὰν οὖσαν βάθους.
Ὀρθῶς, ἔφη, λέγεις.
Τέταρτον τοίνυν, ἦν δ’ ἐγώ, τιθῶμεν μάθημα ἀστρονομίαν,

sec. e γρ. 3
 χρηστέον τῆς πρὸς ἐκεῖνα μαθήσεως ἕνεκα, ὁμοίως ὥσπερ ἂν

(e) εἴ τις ἐντύχοι ὑπὸ Δαιδάλου ἤ τινος ἄλλου δημιουργοῦ ἢ
γραφέως διαφερόντως γεγραμμένοις καὶ ἐκπεπονημένοις δια-
γράμμασιν. ἡγήσαιτο γὰρ ἄν πού τις ἔμπειρος γεωμετρίας,
ἰδὼν τὰ τοιαῦτα, κάλλιστα μὲν ἔχειν ἀπεργασίᾳ, γελοῖον μὴν
ἐπισκοπεῖν αὐτὰ σπουδῇ ὡς τὴν ἀλήθειαν ἐν αὐτοῖς ληψόμενον
530.
(a) ἴσων ἢ διπλασίων ἢ ἄλλης τινὸς συμμετρίας.

sec. b γρ. 6
 οὐδὲν παραλλάττειν, σῶμά τε ἔχοντα καὶ ὁρώμενα, καὶ ζητεῖν

παντὶ τρόπῳ τὴν ἀλήθειαν αὐτῶν λαβεῖν;
Ἐμοὶ γοῦν δοκεῖ, ἔφη, σοῦ νῦν ἀκούοντι.
Προβλήμασιν ἄρα, ἦν δ’ ἐγώ, χρώμενοι ὥσπερ γεωμετρίαν
οὕτω καὶ ἀστρονομίαν μέτιμεν, τὰ δ’ ἐν τῷ οὐρανῷ ἐάσομεν,
εἰ μέλλομεν ὄντως ἀστρονομίας μεταλαμβάνοντες χρήσιμον
(c) τὸ φύσει φρόνιμον ἐν τῇ ψυχῇ ἐξ ἀχρήστου ποιήσειν.

sec. b γρ. 7
37
 ἄλλαι πᾶσαι τέχναι ἢ πρὸς δόξας ἀνθρώπων καὶ ἐπιθυμίας

εἰσὶν ἢ πρὸς γενέσεις τε καὶ συνθέσεις, ἢ πρὸς θεραπείαν τῶν
φυομένων τε καὶ συντιθεμένων ἅπασαι τετράφαται· αἱ δὲ
λοιπαί, ἃς τοῦ ὄντος τι ἔφαμεν ἐπιλαμβάνεσθαι, γεωμετρίας
τε καὶ τὰς ταύτῃ ἑπομένας, ὁρῶμεν ὡς ὀνειρώττουσι μὲν
(c) περὶ τὸ ὄν, ὕπαρ δὲ ἀδύνατον αὐταῖς ἰδεῖν, ἕως ἂν ὑποθέσεσι
χρώμεναι ταύτας ἀκινήτους ἐῶσι, μὴ δυνάμεναι λόγον διδόναι

sec. d γρ. 5
 ὡς γηράσκων τις πολλὰ δυνατὸς μανθάνειν, ἀλλ’ ἧττον ἢ

τρέχειν, νέων δὲ πάντες οἱ μεγάλοι καὶ οἱ πολλοὶ πόνοι.
Ἀνάγκη, ἔφη.
Τὰ μὲν τοίνυν λογισμῶν τε καὶ γεωμετριῶν καὶ πάσης
τῆς προπαιδείας, ἣν τῆς διαλεκτικῆς δεῖ προπαιδευθῆναι,
παισὶν οὖσι χρὴ προβάλλειν, οὐχ ὡς ἐπάναγκες μαθεῖν τὸ
σχῆμα τῆς διδαχῆς ποιουμένους.

sec. c γρ. 6
 τὴν μὲν ἴσην ἰσάκις, ἑκατὸν τοσαυτάκις, τὴν δὲ ἰσομήκη

μὲν τῇ, προμήκη δέ, ἑκατὸν μὲν ἀριθμῶν ἀπὸ διαμέτρων
ῥητῶν πεμπάδος, δεομένων ἑνὸς ἑκάστων, ἀρρήτων δὲ δυοῖν,
ἑκατὸν δὲ κύβων τριάδος. σύμπας δὲ οὗτος ἀριθμὸς γεω-
μετρικός, τοιούτου κύριος, ἀμεινόνων τε καὶ χειρόνων γε-
(d) νέσεων, ἃς ὅταν ἀγνοήσαντες ὑμῖν οἱ φύλακες συνοικίζωσιν
νύμφας νυμφίοις παρὰ καιρόν, οὐκ εὐφυεῖς οὐδ’ εὐτυχεῖς
παῖδες ἔσονται· ὧν καταστήσουσι μὲν τοὺς ἀρίστους οἱ
 63. Αριστοτέλης. Ethica Eudemia (4 B.C.) Bekker p. 1216b γρ. 8
 ἀνδρεία καὶ ἕκαστον τῶν μορίων αὐτῆς. ἐποίει γὰρ ταῦτ’

εὐλόγως. ἐπιστήμας γὰρ ᾤετ’ εἶναι πάσας τὰς ἀρετάς,
ὥσθ’ ἅμα συμβαίνειν εἰδέναι τε τὴν δικαιοσύνην καὶ εἶναι
δίκαιον. ἅμα μὲν γὰρ μεμαθήκαμεν τὴν γεωμετρίαν καὶ οἰκο-
δομίαν καὶ ἐσμὲν οἰκοδόμοι καὶ γεωμέτραι. διόπερ ἐζήτει
τί ἐστιν ἀρετή, ἀλλ’ οὐ πῶς γίνεται καὶ ἐκ τίνων. τοῦτο δὲ
38
ἐπὶ μὲν τῶν ἐπιστημῶν συμβαίνει τῶν θεωρητικῶν (οὐθὲν
 64. Αριστοτέλης. Ethica Eudemia (4 B.C.) Bekker p. 1216b γρ. 9
 εὐλόγως. ἐπιστήμας γὰρ ᾤετ’ εἶναι πάσας τὰς ἀρετάς,

ὥσθ’ ἅμα συμβαίνειν εἰδέναι τε τὴν δικαιοσύνην καὶ εἶναι
δίκαιον. ἅμα μὲν γὰρ μεμαθήκαμεν τὴν γεωμετρίαν καὶ οἰκο-
δομίαν καὶ ἐσμὲν οἰκοδόμοι καὶ γεωμέτραι. διόπερ ἐζήτει
τί ἐστιν ἀρετή, ἀλλ’ οὐ πῶς γίνεται καὶ ἐκ τίνων. τοῦτο δὲ
γὰρ ἕτερόν ἐστι τῆς ἀστρολογίας οὐδὲ τῆς περὶ φύσεως ἐπι-
 65. Αριστοτέλης. Ethica Eudemia (4 B.C.) Bekker p. 1216b γρ.

13
 τί ἐστιν ἀρετή, ἀλλ’ οὐ πῶς γίνεται καὶ ἐκ τίνων. τοῦτο δὲ

γὰρ ἕτερόν ἐστι τῆς ἀστρολογίας οὐδὲ τῆς περὶ φύσεως ἐπι-
στήμης οὐδὲ γεωμετρίας πλὴν τὸ γνωρίσαι καὶ θεωρῆ-
σαι τὴν φύσιν τῶν πραγμάτων τῶν ὑποκειμένων ταῖς ἐπιστή-
μαις· οὐ μὴν ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκὸς οὐθὲν κωλύει πρὸς
πολλὰ τῶν ἀναγκαίων εἶναι χρησίμους αὐτὰς ἡμῖν)· τῶν
 66. Αριστοτέλης. Ethica Eudemia (4 B.C.) Bekker p. 1247a γρ.

17
 γος [ἡ] φρόνησις, ἀλλ’ ἔχει λόγον διὰ τί οὕτως πράττει, οἳ δ’

οὐκ ἂν ἔχοιεν εἰπεῖν διὰ τί κατορθοῦσι (τέχνη γὰρ ἂν ἦν)· ἔτι
δὲ φανερὸν ὅτι ὄντες ἄφρονες, οὐχ ὅτι περὶ ἄλλα (τοῦτο μὲν γὰρ
οὐθὲν ἄτοπον· οἷον Ἱπποκράτης γεωμετρικὸς ὤν, ἀλλὰ περὶ
τὰ ἄλλα ἐδόκει βλὰξ καὶ ἄφρων εἶναι, καὶ πολὺ χρυ-
σίον πλέων ἀπώλεσεν ὑπὸ τῶν ἐν Βυζαντίῳ πεντηκοστολό-
γων δι’ εὐήθειαν, ὡς λέγουσιν) ἀλλ’ ὅτι καὶ ἐν οἷς εὐτυ-
 67. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. (4 B.C.) Bekker p. 1098a

γρ. 29
 λεῖπον. μεμνῆσθαι δὲ καὶ τῶν προειρημένων χρή, καὶ τὴν

ἀκρίβειαν μὴ ὁμοίως ἐν ἅπασιν ἐπιζητεῖν, ἀλλ’ ἐν ἑκά-
39
στοις κατὰ τὴν ὑποκειμένην ὕλην καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ἐφ’ ὅσον
οἰκεῖον τῇ μεθόδῳ. καὶ γὰρ τέκτων καὶ γεωμέτρης διαφε-
ρόντως ἐπιζητοῦσι τὴν ὀρθήν· ὃ μὲν γὰρ ἐφ’ ὅσον χρησίμη (30)
πρὸς τὸ ἔργον, ὃ δὲ τί ἐστιν ἢ ποῖόν τι· θεατὴς γὰρ τἀλη-
θοῦς. τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ποιητέον, ὅπως
 68. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. (4 B.C.) Bekker p. 1131b

γρ. 13
 τὸ ἐν διανομῇ δίκαιόν ἐστι, καὶ μέσον τὸ δίκαιον τοῦτ’ ἐστί,

τὸ δ’ ἄδικον τὸ παρὰ τὸ ἀνάλογον· τὸ γὰρ ἀνάλογον μέσον,
τὸ δὲ δίκαιον ἀνάλογον. καλοῦσι δὲ τὴν τοιαύτην ἀναλογίαν
γεωμετρικὴν οἱ μαθηματικοί· ἐν γὰρ τῇ γεωμετρικῇ συμ-
βαίνει καὶ τὸ ὅλον πρὸς τὸ ὅλον ὅπερ ἑκάτερον πρὸς ἑκά-
τερον. ἔστι δ’ οὐ συνεχὴς αὕτη ἡ ἀναλογία· οὐ γὰρ γίνεται
εἷς ἀριθμῷ ὅρος, ᾧ καὶ ὅ. τὸ μὲν οὖν δίκαιον τοῦτο, τὸ ἀνά-
 69. Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. (4 B.C.) Bekker p. 1131b

γρ. 13
 τὸ ἐν διανομῇ δίκαιόν ἐστι, καὶ μέσον τὸ δίκαιον τοῦτ’ ἐστί,

τὸ δ’ ἄδικον τὸ παρὰ τὸ ἀνάλογον· τὸ γὰρ ἀνάλογον μέσον,
τὸ δὲ δίκαιον ἀνάλογον. καλοῦσι δὲ τὴν τοιαύτην ἀναλογίαν
γεωμετρικὴν οἱ μαθηματικοί· ἐν γὰρ τῇ γεωμετρικῇ συμ-
βαίνει καὶ τὸ ὅλον πρὸς τὸ ὅλον ὅπερ ἑκάτερον πρὸς ἑκά-
τερον. ἔστι δ’ οὐ συνεχὴς αὕτη ἡ ἀναλογία· οὐ γὰρ γίνεται
εἷς ἀριθμῷ ὅρος, ᾧ καὶ ὅ. τὸ μὲν οὖν δίκαιον τοῦτο, τὸ ἀνά-

γρ. 12
 μους εἶναι· καίτοι ἴσως οὐκ ἔστι τὸ αὑτοῦ εὖ ἄνευ οἰκονο-

μίας οὐδ’ ἄνευ πολιτείας. ἔτι δὲ τὰ αὑτοῦ πῶς δεῖ διοι-
κεῖν, ἄδηλον καὶ σκεπτέον. σημεῖον δ’ ἐστὶ τοῦ εἰρημένου
καὶ διότι γεωμετρικοὶ μὲν νέοι καὶ μαθηματικοὶ γίνονται
καὶ σοφοὶ τὰ τοιαῦτα, φρόνιμος δ’ οὐ δοκεῖ γίνεσθαι.
αἴτιον δ’ ὅτι καὶ τῶν καθ’ ἕκαστά ἐστιν ἡ φρόνησις, ἃ γίνεται
γνώριμα ἐξ ἐμπειρίας, νέος δ’ ἔμπειρος οὐκ ἔστιν· πλῆθος
40

γρ. 3
 Ἔστι δὲ καὶ ἡ σύνεσις καὶ ἡ εὐσυνεσία, καθ’ ἃς λέ-

(1143a) γομεν συνετοὺς καὶ εὐσυνέτους, οὔθ’ ὅλως τὸ αὐτὸ
ἐπιστήμῃ
ἢ δόξῃ (πάντες γὰρ ἂν ἦσαν συνετοί) οὔτε τις μία τῶν
κατὰ μέρος ἐπιστημῶν, οἷον ἡ ἰατρικὴ περὶ ὑγιεινῶν, ἡ γεω-
μετρία περὶ μεγέθη· οὔτε γὰρ περὶ τῶν ἀεὶ ὄντων καὶ
ἀκινήτων ἡ σύνεσίς ἐστιν οὔτε περὶ τῶν γιγνομένων ὁτουοῦν,
ἀλλὰ περὶ ὧν ἀπορήσειεν ἄν τις καὶ βουλεύσαιτο. διὸ περὶ
τὰ αὐτὰ μὲν τῇ φρονήσει ἐστίν, οὐκ ἔστι δὲ τὸ αὐτὸ σύνεσις

γρ. 32
 φανείη δ’ ἂν τοῦτο καὶ ἐκ τοῦ συνῳκειῶσθαι τῶν ἡδονῶν ἑκά-

στην τῇ ἐνεργείᾳ ἣν τελειοῖ. συναύξει γὰρ τὴν ἐνέργειαν ἡ (30)
οἰκεία ἡδονή. μᾶλλον γὰρ ἕκαστα κρίνουσι καὶ ἐξακριβοῦσιν
οἱ μεθ’ ἡδονῆς ἐνεργοῦντες, οἷον γεωμετρικοὶ γίνονται οἱ χαί-
ροντες τῷ γεωμετρεῖν, καὶ κατανοοῦσιν ἕκαστα μᾶλλον,
ὁμοίως δὲ καὶ οἱ φιλόμουσοι καὶ φιλοικοδόμοι καὶ τῶν ἄλ-
λων ἕκαστοι ἐπιδιδόασιν εἰς τὸ οἰκεῖον ἔργον χαίροντες αὐτῷ·

γρ. 33
 στην τῇ ἐνεργείᾳ ἣν τελειοῖ. συναύξει γὰρ τὴν ἐνέργειαν ἡ (30)

οἰκεία ἡδονή. μᾶλλον γὰρ ἕκαστα κρίνουσι καὶ ἐξακριβοῦσιν
οἱ μεθ’ ἡδονῆς ἐνεργοῦντες, οἷον γεωμετρικοὶ γίνονται οἱ χαί-
ροντες τῷ γεωμετρεῖν, καὶ κατανοοῦσιν ἕκαστα μᾶλλον,
ὁμοίως δὲ καὶ οἱ φιλόμουσοι καὶ φιλοικοδόμοι καὶ τῶν ἄλ-
λων ἕκαστοι ἐπιδιδόασιν εἰς τὸ οἰκεῖον ἔργον χαίροντες αὐτῷ·
συναύξουσι δὲ αἱ ἡδοναί, τὰ δὲ συναύξοντα οἰκεῖα· τοῖς
 74. Αριστοτέλης. De generatione animalium {0086.012} (4 B.C.)

Bekker p. 735a γρ. 10
 πλὴν ἐν ἐκείνῳ οὗ γ’ ἐστίν, οὔτε μόριον ἔσται μὴ μετέχον ἀλλ’

ἢ ὁμωνύμως ὥσπερ τεθνεῶτος ὀφθαλμός. δῆλον οὖν ὅτι καὶ
41
ἔχει καὶ ἔστι δυνάμει. ἐγγυτέρω δὲ καὶ πορρωτέρω αὐτὸ

αὑτοῦ ἐνδέχεται εἶναι δυνάμει, ὥσπερ ὁ καθεύδων γεωμέ-
τρης τοῦ ἐγρηγορότος πορρωτέρω καὶ οὗτος τοῦ θεωροῦντος.
ταύτης μὲν οὖν οὐθὲν μόριον αἴτιον τῆς γενέσεως ἀλλὰ τὸ
πρῶτον κινῆσαν ἔξωθεν. οὐθὲν γὰρ αὐτὸ ἑαυτὸ γεννᾷ· ὅταν
δὲ γένηται αὔξει ἤδη αὐτὸ ἑαυτό. διόπερ πρῶτόν τι γίγνε-

 ρων τῷ εἴδει ἕτερον ἐτέθη γίγνεσθαι ζῷον. οὗτος μὲν οὖν ὁ λόγος
καθόλου λίαν καὶ κενός· οἱ γὰρ μὴ ἐκ τῶν οἰκείων ἀρχῶν λόγοι
κενοί, ἀλλὰ δοκοῦσιν εἶναι τῶν πραγμάτων οὐκ ὄντες. οἱ γὰρ
ἐκ τῶν ἀρχῶν τῶν γεωμετρικῶν γεωμετρικοί, ὁμοίως δὲ καὶ
ἐπὶ τῶν ἄλλων· τὸ δὲ κενὸν δοκεῖ μὲν εἶναί τι, ἔστι δ’ οὐθέν.
οὐκ ἀληθὲς δέ, ὅτι πολλὰ τῶν μὴ ἐξ ὁμοειδῶν γενομένων γίγνε-
ται γόνιμα καθάπερ ἐλέχθη πρότερον. τοῦτον μὲν οὖν τὸν τρόπον

 ρων τῷ εἴδει ἕτερον ἐτέθη γίγνεσθαι ζῷον. οὗτος μὲν οὖν ὁ λόγος
καθόλου λίαν καὶ κενός· οἱ γὰρ μὴ ἐκ τῶν οἰκείων ἀρχῶν λόγοι
κενοί, ἀλλὰ δοκοῦσιν εἶναι τῶν πραγμάτων οὐκ ὄντες. οἱ γὰρ
ἐκ τῶν ἀρχῶν τῶν γεωμετρικῶν γεωμετρικοί, ὁμοίως δὲ καὶ
ἐπὶ τῶν ἄλλων· τὸ δὲ κενὸν δοκεῖ μὲν εἶναί τι, ἔστι δ’ οὐθέν.
οὐκ ἀληθὲς δέ, ὅτι πολλὰ τῶν μὴ ἐξ ὁμοειδῶν γενομένων γίγνε-
ται γόνιμα καθάπερ ἐλέχθη πρότερον. τοῦτον μὲν οὖν τὸν τρόπον
 77. Αριστοτέλης. Μετά τα Φυσικά (4 B.C.) Bekker p. 982a γρ.

28
 καθόλου (πορρωτάτω γὰρ τῶν αἰσθήσεών ἐστιν), ἀκριβέσταται

δὲ τῶν ἐπιστημῶν αἳ μάλιστα τῶν πρώτων εἰσίν (αἱ γὰρ ἐξ
ἐλαττόνων ἀκριβέστεραι τῶν ἐκ προσθέσεως λεγομένων,
οἷον ἀριθμητικὴ γεωμετρίας)· ἀλλὰ μὴν καὶ διδασκαλική γε
ἡ τῶν αἰτιῶν θεωρητικὴ μᾶλλον (οὗτοι γὰρ διδάσκουσιν, οἱ τὰς
αἰτίας λέγοντες περὶ ἑκάστου), τὸ δ’ εἰδέναι καὶ τὸ
ἐπίστασθαι (30)
42
αὐτῶν ἕνεκα μάλισθ’ ὑπάρχει τῇ τοῦ μάλιστα ἐπιστητοῦ ἐπι-

20
 μήπω τεθεωρηκόσι τὴν αἰτίαν εἴ τι τῷ ἐλαχίστῳ μὴ μετρεῖται)·

δεῖ δὲ εἰς τοὐναντίον καὶ τὸ ἄμεινον κατὰ τὴν παροιμίαν ἀπο-
τελευτῆσαι, καθάπερ καὶ ἐν τούτοις ὅταν μάθωσιν· οὐθὲν γὰρ
ἂν οὕτως θαυμάσειεν ἀνὴρ γεωμετρικὸς ὡς εἰ γένοιτο ἡ διάμετρος
μετρητή. τίς μὲν οὖν ἡ φύσις τῆς ἐπιστήμης τῆς ζητουμένης,

εἴρηται, καὶ τίς ὁ σκοπὸς οὗ δεῖ τυγχάνειν τὴν ζήτησιν καὶ
τὴν ὅλην μέθοδον.

21
 ὑπάρξει τοῖς κάτω. ἀλλὰ μὴν οὐδὲ γένος τὸ πλατὺ τοῦ βα-
θέος· ἦν γὰρ ἂν ἐπίπεδόν τι τὸ σῶμα. ἔτι αἱ στιγμαὶ ἐκ
τίνος ἐνυπάρξουσιν; τούτῳ μὲν οὖν τῷ γένει καὶ διεμάχετο
Πλάτων ὡς ὄντι γεωμετρικῷ δόγματι, ἀλλ’ ἐκάλει ἀρχὴν
γραμμῆς—τοῦτο δὲ πολλάκις ἐτίθει—τὰς ἀτόμους γραμμάς.
καίτοι ἀνάγκη τούτων εἶναί τι πέρας· ὥστ’ ἐξ οὗ λόγου γραμμὴ
ἔστι, καὶ στιγμὴ ἔστιν. —ὅλως δὲ ζητούσης τῆς σοφίας περὶ
 80. Αριστοτέλης. Μετά τα Φυσικά (4 B.C.) Bekker p. 992b γρ.

26
 ὄντων ἁπάντων τὰ στοιχεῖα ἢ ζητεῖν ἢ οἴεσθαι ἔχειν οὐκ ἀλη-

θές. πῶς δ’ ἄν τις καὶ μάθοι τὰ τῶν πάντων στοιχεῖα;
δῆλον γὰρ ὡς οὐθὲν οἷόν τε προϋπάρχειν γνωρίζοντα πρότε-
ρον. ὥσπερ γὰρ τῷ γεωμετρεῖν μανθάνοντι ἄλλα μὲν ἐν-
δέχεται προειδέναι, ὧν δὲ ἡ ἐπιστήμη καὶ περὶ ὧν μέλλει
μανθάνειν οὐθὲν προγιγνώσκει, οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων,
ὥστ’ εἴ τις τῶν πάντων ἔστιν ἐπιστήμη, οἵαν δή τινές φασιν,

34
43
 ται προτάσεις, πότερον μία τούτων ἐπιστήμη καὶ τῆς οὐσίας ἢ

ἑτέρα, κἂν εἰ μὴ μία, ποτέραν χρὴ προσαγορεύειν τὴν ζη-
τουμένην νῦν. μιᾶς μὲν οὖν οὐκ εὔλογον εἶναι· τί γὰρ μᾶλ-
λον γεωμετρίας ἢ ὁποιασοῦν περὶ τούτων ἐστὶν ἴδιον τὸ ἐπαΐειν;
εἴπερ οὖν ὁμοίως μὲν ὁποιασοῦν ἐστίν, ἁπασῶν δὲ μὴ ἐνδέχε-
(997a) ται, ὥσπερ οὐδὲ τῶν ἄλλων οὕτως οὐδὲ τῆς γνωριζούσης
τὰς
οὐσίας ἴδιόν ἐστι τὸ γιγνώσκειν περὶ αὐτῶν. ἅμα δὲ καὶ τίνα

27
 ὅτι καὶ ζῷα ἔσονται μεταξὺ αὐτῶν τε καὶ τῶν φθαρτῶν.

ἀπορήσειε δ’ ἄν τις καὶ περὶ ποῖα τῶν ὄντων δεῖ ζητεῖν
ταύτας τὰς ἐπιστήμας. εἰ γὰρ τούτῳ διοίσει τῆς γεωδαισίας
ἡ γεωμετρία μόνον, ὅτι ἡ μὲν τούτων ἐστὶν ὧν αἰσθανόμεθα
ἡ δ’ οὐκ αἰσθητῶν, δῆλον ὅτι καὶ παρ’ ἰατρικὴν ἔσται τις ἐπι-
στήμη καὶ παρ’ ἑκάστην τῶν ἄλλων μεταξὺ αὐτῆς τε ἰατρι-
κῆς καὶ τῆσδε τῆς ἰατρικῆς· καίτοι πῶς τοῦτο δυνατόν; καὶ (30)
 83. Αριστοτέλης. Μετά τα Φυσικά (4 B.C.) Bekker p. 998a γρ. 1
 αἰσθητῶν ἐστὶ μεγεθῶν καὶ φθαρτῶν· ἐφθείρετο γὰρ ἂν

φθειρομένων. —ἀλλὰ μὴν οὐδὲ τῶν αἰσθητῶν ἂν εἴη μεγεθῶν
οὐδὲ περὶ τὸν οὐρανὸν ἡ ἀστρολογία τόνδε. οὔτε γὰρ αἱ αἰσθη-
(998a) ταὶ γραμμαὶ τοιαῦταί εἰσιν οἵας λέγει ὁ γεωμέτρης (οὐθὲν
γὰρ εὐθὺ τῶν αἰσθητῶν οὕτως οὐδὲ στρογγύλον· ἅπτεται γὰρ
τοῦ κανόνος οὐ κατὰ στιγμὴν ὁ κύκλος ἀλλ’ ὥσπερ Πρωτα-
γόρας ἔλεγεν ἐλέγχων τοὺς γεωμέτρας), οὔθ’ αἱ κινήσεις καὶ
 84. Αριστοτέλης. Μετά τα Φυσικά (4 B.C.) Bekker p. 998a γρ. 4
 (998a) ταὶ γραμμαὶ τοιαῦταί εἰσιν οἵας λέγει ὁ γεωμέτρης (οὐθὲν

γὰρ εὐθὺ τῶν αἰσθητῶν οὕτως οὐδὲ στρογγύλον· ἅπτεται γὰρ
τοῦ κανόνος οὐ κατὰ στιγμὴν ὁ κύκλος ἀλλ’ ὥσπερ Πρωτα-
γόρας ἔλεγεν ἐλέγχων τοὺς γεωμέτρας), οὔθ’ αἱ κινήσεις καὶ
ἕλικες τοῦ οὐρανοῦ ὅμοιαι περὶ ὧν ἡ ἀστρολογία ποιεῖται τοὺς
λόγους, οὔτε τὰ σημεῖα τοῖς ἄστροις τὴν αὐτὴν ἔχει φύσιν.
εἰσὶ δέ τινες οἵ φασιν εἶναι μὲν τὰ μεταξὺ ταῦτα λεγόμενα
44

11
 λεχθήσεται καὶ τὰ ἐναντία ὁμοίως, [καὶ διὰ τοῦτο] καὶ εἰ

μὴ ἔστι τὸ ὂν ἢ τὸ ἓν καθόλου καὶ ταὐτὸ ἐπὶ πάντων ἢ
χωριστόν, ὥσπερ ἴσως οὐκ ἔστιν ἀλλὰ τὰ μὲν πρὸς ἓν τὰ
δὲ τῷ ἐφεξῆς. καὶ διὰ τοῦτο οὐ τοῦ γεωμέτρου θεωρῆσαι τί
τὸ ἐναντίον ἢ τέλειον ἢ ἓν ἢ ὂν ἢ ταὐτὸν ἢ ἕτερον, ἀλλ’
ἢ ἐξ ὑποθέσεως. ὅτι μὲν οὖν μιᾶς ἐπιστήμης τὸ ὂν ᾗ ὂν
θεωρῆσαι καὶ τὰ ὑπάρχοντα αὐτῷ ᾗ ὄν, δῆλον, καὶ ὅτι

31
 αὐτοῖς τὸ κοινόν), τοῦ περὶ τὸ ὂν ᾗ ὂν γνωρίζοντος καὶ περὶ

τούτων ἐστὶν ἡ θεωρία. διόπερ οὐθεὶς τῶν κατὰ μέρος ἐπισκο-
πούντων ἐγχειρεῖ λέγειν τι περὶ αὐτῶν, εἰ ἀληθῆ ἢ μή, (30)
οὔτε γεωμέτρης οὔτ’ ἀριθμητικός, ἀλλὰ τῶν φυσικῶν ἔνιοι,
εἰκότως τοῦτο δρῶντες· μόνοι γὰρ ᾤοντο περί τε τῆς ὅλης
φύσεως σκοπεῖν καὶ περὶ τοῦ ὄντος. ἐπεὶ δ’ ἔστιν ἔτι τοῦ
φυσικοῦ τις ἀνωτέρω (ἓν γάρ τι γένος τοῦ ὄντος ἡ φύσις),

33
 γὰρ ἐξ ἀνάγκης τὸ μὴ καθῆσθαι ψεῦδος. τὸ μὲν οὖν δυνα- (30)

τὸν ἕνα μὲν τρόπον, ὥσπερ εἴρηται, τὸ μὴ ἐξ ἀνάγκης ψεῦ-
δος σημαίνει, ἕνα δὲ τὸ ἀληθές [εἶναι], ἕνα δὲ τὸ ἐνδεχό-
μενον ἀληθὲς εἶναι. κατὰ μεταφορὰν δὲ ἡ ἐν γεωμετρίᾳ
λέγεται δύναμις. ταῦτα μὲν οὖν τὰ δυνατὰ οὐ κατὰ δύνα-
μιν· τὰ δὲ λεγόμενα κατὰ δύναμιν πάντα λέγεται πρὸς
(1020a) τὴν πρώτην [μίαν]· αὕτη δ’ ἐστὶν ἀρχὴ μεταβολῆς ἐν ἄλλῳ

26
 ταται, αὕτη δὲ τῶν θεωρητικῶν. ἀπορήσειε γὰρ ἄν τις πό-

τερόν ποθ’ ἡ πρώτη φιλοσοφία καθόλου ἐστὶν ἢ περί τι γέ-
νος καὶ φύσιν τινὰ μίαν (οὐ γὰρ ὁ αὐτὸς τρόπος οὐδ’ ἐν
45
ταῖς μαθηματικαῖς, ἀλλ’ ἡ μὲν γεωμετρία καὶ ἀστρολογία

περί τινα φύσιν εἰσίν, ἡ δὲ καθόλου πασῶν κοινή)· εἰ μὲν
οὖν μὴ ἔστι τις ἑτέρα οὐσία παρὰ τὰς φύσει συνεστηκυίας, ἡ
φυσικὴ ἂν εἴη πρώτη ἐπιστήμη· εἰ δ’ ἔστι τις οὐσία ἀκίνητος,

10
 γιγνομένῃ (ἄπειρα γάρ ἐστιν· τοῖς μὲν γὰρ ἡδεῖαν τοῖς δὲ

βλαβερὰν τοῖς δ’ ὠφέλιμον οὐθὲν εἶναι κωλύει τὴν ποιηθεῖ-
σαν, καὶ ἑτέραν ὡς εἰπεῖν πάντων τῶν ὄντων· ὧν οὐθενός
ἐστιν ἡ οἰκοδομικὴ ποιητική), τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον οὐδ’ ὁ γεω-
μέτρης θεωρεῖ τὰ οὕτω συμβεβηκότα τοῖς σχήμασιν, οὐδ’ εἰ
ἕτερόν ἐστι τρίγωνον καὶ τρίγωνον δύο ὀρθὰς ἔχον. καὶ τοῦτ’
εὐλόγως συμπίπτει· ὥσπερ γὰρ ὄνομά τι μόνον τὸ συμβεβη-
κός ἐστιν. διὸ Πλάτων τρόπον τινὰ οὐ κακῶς τὴν σοφιστι-

8
 πολλαχῶς ἡ δύναμις καὶ τὸ δύνασθαι, διώρισται ἡμῖν ἐν

ἄλλοις· τούτων δ’ ὅσαι μὲν ὁμωνύμως λέγονται δυνάμεις
ἀφείσθωσαν (ἔνιαι γὰρ ὁμοιότητί τινι λέγονται, καθάπερ
ἐν γεωμετρίᾳ καὶ δυνατὰ καὶ ἀδύνατα λέγομεν τῷ εἶναί
πως ἢ μὴ εἶναι), ὅσαι δὲ πρὸς τὸ αὐτὸ εἶδος, πᾶσαι ἀρ-
χαί τινές εἰσι, καὶ πρὸς πρώτην μίαν λέγονται, ἥ ἐστιν
ἀρχὴ μεταβολῆς ἐν ἄλλῳ ἢ ᾗ ἄλλο. ἡ μὲν γὰρ τοῦ παθεῖν

3
 πρὸς ἄλληλα θέσεις σκοπεῖ καὶ τὰ ταύταις ὑπάρχοντα,

(1061b) τῶν δὲ τὰς συμμετρίας καὶ ἀσυμμετρίας, τῶν δὲ τοὺς λό-
γους, ἀλλ’ ὅμως μίαν πάντων καὶ τὴν αὐτὴν τίθεμεν ἐπι-
στήμην τὴν γεωμετρικήν), τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον ἔχει καὶ περὶ
τὸ ὄν. τὰ γὰρ τούτῳ συμβεβηκότα καθ’ ὅσον ἐστὶν ὄν, καὶ
τὰς ἐναντιώσεις αὐτοῦ ᾗ ὄν, οὐκ ἄλλης ἐπιστήμης ἢ φιλοσο-
φίας θεωρῆσαι. τῇ φυσικῇ μὲν γὰρ οὐχ ᾗ ὄντα, μᾶλλον
46

8
 ἐπιστημῶν δεῖ σκοπεῖν, ἐκ τῆς ἀστρολογίας· αὕτη γὰρ περὶ

οὐσίας αἰσθητῆς μὲν ἀϊδίου δὲ ποιεῖται τὴν θεωρίαν, αἱ δ’
ἄλλαι περὶ οὐδεμιᾶς οὐσίας, οἷον ἥ τε περὶ τοὺς ἀριθμοὺς καὶ
τὴν γεωμετρίαν. ὅτι μὲν οὖν πλείους τῶν φερομένων αἱ φο-
ραί, φανερὸν τοῖς καὶ μετρίως ἡμμένοις (πλείους γὰρ ἕκα-
στον φέρεται μιᾶς τῶν πλανωμένων ἄστρων)· πόσαι δ’ αὗται
τυγχάνουσιν οὖσαι, νῦν μὲν ἡμεῖς ἃ λέγουσι τῶν μαθηματι-

3
 γένη τῶν μαθηματικῶν ἀριθμῶν. ἔτι ἅπερ καὶ ἐν τοῖς

(1077a) ἀπορήμασιν ἐπήλθομεν πῶς ἐνδέχεται λύειν; περὶ ἃ γὰρ
ἡ ἀστρολογία ἐστίν, ὁμοίως ἔσται παρὰ τὰ αἰσθητὰ καὶ
περὶ ἃ ἡ γεωμετρία· εἶναι δ’ οὐρανὸν καὶ τὰ μόρια αὐτοῦ
πῶς δυνατόν, ἢ ἄλλο ὁτιοῦν ἔχον κίνησιν; ὁμοίως δὲ καὶ τὰ
ὀπτικὰ καὶ τὰ ἁρμονικά· ἔσται γὰρ φωνή τε καὶ ὄψις
παρὰ τὰ αἰσθητὰ καὶ τὰ καθ’ ἕκαστα, ὥστε δῆλον ὅτι καὶ

2
 ἀληθὲς εἰπεῖν τούτου εἶναι, οὐχὶ τοῦ συμβεβηκότος (οἷον ὅτι

λευκοῦ, εἰ τὸ ὑγιεινὸν λευκόν, ἡ δ’ ἔστιν ὑγιεινοῦ) ἀλλ’ ἐκείνου
(1078a) οὗ ἐστὶν ἑκάστη, εἰ ᾗ ὑγιεινὸν ὑγιεινοῦ, εἰ δ’ ᾗ ἄνθρωπος
ἀνθρώπου, οὕτω καὶ τὴν γεωμετρίαν· οὐκ εἰ συμβέβηκεν αἰσθητὰ
εἶναι ὧν ἐστί, μὴ ἔστι δὲ ᾗ αἰσθητά, οὐ τῶν αἰσθητῶν ἔσονται αἱ
μαθηματικαὶ ἐπιστῆμαι, οὐ μέντοι οὐδὲ παρὰ ταῦτα ἄλλων
κεχωρισμένων. πολλὰ δὲ συμβέβηκε καθ’ αὑτὰ τοῖς πράγ-

23
 ποδιαίαν φῇ τὴν μὴ ποδιαίαν· οὐ γὰρ ἐν ταῖς προτάσεσι

τὸ ψεῦδος. ἄριστα δ’ ἂν οὕτω θεωρηθείη ἕκαστον, εἴ τις τὸ
μὴ κεχωρισμένον θείη χωρίσας, ὅπερ ὁ ἀριθμητικὸς ποιεῖ
καὶ ὁ γεωμέτρης. ἓν μὲν γὰρ καὶ ἀδιαίρετον ὁ ἄνθρωπος
47
ᾗ ἄνθρωπος· ὁ δ’ ἔθετο ἓν ἀδιαίρετον, εἶτ’ ἐθεώρησεν εἴ τι

τῷ ἀνθρώπῳ συμβέβηκεν ᾗ ἀδιαίρετος. ὁ δὲ γεωμέτρης
οὔθ’ ᾗ ἄνθρωπος οὔθ’ ᾗ ἀδιαίρετος ἀλλ’ ᾗ στερεόν. ἃ γὰρ

25
 μὴ κεχωρισμένον θείη χωρίσας, ὅπερ ὁ ἀριθμητικὸς ποιεῖ

καὶ ὁ γεωμέτρης. ἓν μὲν γὰρ καὶ ἀδιαίρετον ὁ ἄνθρωπος
ᾗ ἄνθρωπος· ὁ δ’ ἔθετο ἓν ἀδιαίρετον, εἶτ’ ἐθεώρησεν εἴ τι
τῷ ἀνθρώπῳ συμβέβηκεν ᾗ ἀδιαίρετος. ὁ δὲ γεωμέτρης
οὔθ’ ᾗ ἄνθρωπος οὔθ’ ᾗ ἀδιαίρετος ἀλλ’ ᾗ στερεόν. ἃ γὰρ
κἂν εἰ μή που ἦν ἀδιαίρετος ὑπῆρχεν αὐτῷ, δῆλον ὅτι καὶ
ἄνευ τούτων ἐνδέχεται αὐτῷ ὑπάρχειν [τὸ δυνατόν], ὥστε διὰ

29
 οὔθ’ ᾗ ἄνθρωπος οὔθ’ ᾗ ἀδιαίρετος ἀλλ’ ᾗ στερεόν. ἃ γὰρ

κἂν εἰ μή που ἦν ἀδιαίρετος ὑπῆρχεν αὐτῷ, δῆλον ὅτι καὶ
ἄνευ τούτων ἐνδέχεται αὐτῷ ὑπάρχειν [τὸ δυνατόν], ὥστε διὰ
τοῦτο ὀρθῶς οἱ γεωμέτραι λέγουσι, καὶ περὶ ὄντων διαλέγον-
ται, καὶ ὄντα ἐστίν· διττὸν γὰρ τὸ ὄν, τὸ μὲν ἐντελεχείᾳ (30)
τὸ δ’ ὑλικῶς. ἐπεὶ δὲ τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ καλὸν ἕτερον (τὸ
μὲν γὰρ ἀεὶ ἐν πράξει, τὸ δὲ καλὸν καὶ ἐν τοῖς ἀκινήτοις),

22
 τοσονδί. ἐκ ποίου οὖν ὄντος καὶ μὴ ὄντος πολλὰ τὰ ὄντα;

βούλεται μὲν δὴ τὸ ψεῦδος καὶ ταύτην τὴν φύσιν λέγειν
τὸ οὐκ ὄν, ἐξ οὗ καὶ τοῦ ὄντος πολλὰ τὰ ὄντα, διὸ καὶ ἐλέ-
γετο ὅτι δεῖ ψεῦδός τι ὑποθέσθαι, ὥσπερ καὶ οἱ γεωμέτραι
τὸ ποδιαίαν εἶναι τὴν μὴ ποδιαίαν· ἀδύνατον δὲ ταῦθ’ οὕτως
ἔχειν, οὔτε γὰρ οἱ γεωμέτραι ψεῦδος οὐθὲν ὑποτίθενται (οὐ γὰρ
ἐν τῷ συλλογισμῷ ἡ πρότασις), οὔτε ἐκ τοῦ οὕτω μὴ ὄντος τὰ

24
48
 τὸ οὐκ ὄν, ἐξ οὗ καὶ τοῦ ὄντος πολλὰ τὰ ὄντα, διὸ καὶ ἐλέ-
γετο ὅτι δεῖ ψεῦδός τι ὑποθέσθαι, ὥσπερ καὶ οἱ γεωμέτραι
τὸ ποδιαίαν εἶναι τὴν μὴ ποδιαίαν· ἀδύνατον δὲ ταῦθ’ οὕτως
ἔχειν, οὔτε γὰρ οἱ γεωμέτραι ψεῦδος οὐθὲν ὑποτίθενται (οὐ γὰρ
ἐν τῷ συλλογισμῷ ἡ πρότασις), οὔτε ἐκ τοῦ οὕτω μὴ ὄντος τὰ
ὄντα γίγνεται οὐδὲ φθείρεται. ἀλλ’ ἐπειδὴ τὸ μὲν κατὰ τὰς
πτώσεις μὴ ὂν ἰσαχῶς ταῖς κατηγορίαις λέγεται, παρὰ τοῦτο
 100. Αριστοτέλης. Φυσικά (4 B.C.) Bekker p. 185a γρ. 1
 τὴν ἀρχὴν καὶ τὸ στοιχεῖον ζητοῦσι πότερον ἓν ἢ πολλά.

τὸ μὲν
οὖν εἰ ἓν καὶ ἀκίνητον τὸ ὂν σκοπεῖν οὐ περὶ φύσεώς ἐστι σκο-
(185a) πεῖν· ὥσπερ γὰρ καὶ τῷ γεωμέτρῃ οὐκέτι λόγος ἔστι πρὸς
τὸν ἀνελόντα τὰς ἀρχάς, ἀλλ’ ἤτοι ἑτέρας ἐπιστήμης ἢ πα-
σῶν κοινῆς, οὕτως οὐδὲ τῷ περὶ ἀρχῶν· οὐ γὰρ ἔτι ἀρχὴ
ἔστιν, εἰ ἓν μόνον καὶ οὕτως ἓν ἔστιν. ἡ γὰρ ἀρχὴ τινὸς ἢ τι-
 σθω τὰ φύσει ἢ πάντα ἢ ἔνια κινούμενα εἶναι· δῆλον δ’ ἐκ

τῆς ἐπαγωγῆς. ἅμα δ’ οὐδὲ λύειν ἅπαντα προσήκει, ἀλλ’
ἢ ὅσα ἐκ τῶν ἀρχῶν τις ἐπιδεικνὺς ψεύδεται, ὅσα δὲ μή,
οὔ, οἷον τὸν τετραγωνισμὸν τὸν μὲν διὰ τῶν τμημάτων γεω-
μετρικοῦ διαλῦσαι, τὸν δὲ Ἀντιφῶντος οὐ γεωμετρικοῦ· οὐ
μὴν ἀλλ’ ἐπειδὴ περὶ φύσεως μὲν οὔ, φυσικὰς δὲ ἀπορίας
συμβαίνει λέγειν αὐτοῖς, ἴσως ἔχει καλῶς ἐπὶ μικρὸν δια-
λεχθῆναι περὶ αὐτῶν· ἔχει γὰρ φιλοσοφίαν ἡ σκέψις.
 τῆς ἐπαγωγῆς. ἅμα δ’ οὐδὲ λύειν ἅπαντα προσήκει, ἀλλ’

ἢ ὅσα ἐκ τῶν ἀρχῶν τις ἐπιδεικνὺς ψεύδεται, ὅσα δὲ μή,
οὔ, οἷον τὸν τετραγωνισμὸν τὸν μὲν διὰ τῶν τμημάτων γεω-
μετρικοῦ διαλῦσαι, τὸν δὲ Ἀντιφῶντος οὐ γεωμετρικοῦ· οὐ
μὴν ἀλλ’ ἐπειδὴ περὶ φύσεως μὲν οὔ, φυσικὰς δὲ ἀπορίας
συμβαίνει λέγειν αὐτοῖς, ἴσως ἔχει καλῶς ἐπὶ μικρὸν δια-
λεχθῆναι περὶ αὐτῶν· ἔχει γὰρ φιλοσοφίαν ἡ σκέψις.
49
 107. Αριστοτέλης. Politica {0086.035} (4 B.C.) Bekker p. 1282a

γρ. 9
 δίδομεν δὲ τὸ κρίνειν οὐδὲν ἧττον τοῖς πεπαιδευμένοις ἢ

τοῖς εἰδόσιν. ἔπειτα καὶ περὶ τὴν αἵρεσιν τὸν αὐτὸν ἂν
δόξειεν ἔχειν τρόπον. καὶ γὰρ τὸ ἑλέσθαι ὀρθῶς τῶν εἰδό-
των ἔργον ἐστίν, οἷον γεωμέτρην τε τῶν γεωμετρικῶν καὶ
κυβερνήτην τῶν κυβερνητικῶν. εἰ γὰρ καὶ περὶ ἐνίων ἔργων
καὶ τεχνῶν μετέχουσι καὶ τῶν ἰδιωτῶν τινες, ἀλλ’ οὔ τι τῶν
εἰδότων γε μᾶλλον. ὥστε κατὰ μὲν τοῦτον τὸν λόγον οὐκ
 108. Αριστοτέλης. Politica {0086.035} (4 B.C.) Bekker p. 1282a

γρ. 9
 δίδομεν δὲ τὸ κρίνειν οὐδὲν ἧττον τοῖς πεπαιδευμένοις ἢ

τοῖς εἰδόσιν. ἔπειτα καὶ περὶ τὴν αἵρεσιν τὸν αὐτὸν ἂν
δόξειεν ἔχειν τρόπον. καὶ γὰρ τὸ ἑλέσθαι ὀρθῶς τῶν εἰδό-
των ἔργον ἐστίν, οἷον γεωμέτρην τε τῶν γεωμετρικῶν καὶ
κυβερνήτην τῶν κυβερνητικῶν. εἰ γὰρ καὶ περὶ ἐνίων ἔργων
καὶ τεχνῶν μετέχουσι καὶ τῶν ἰδιωτῶν τινες, ἀλλ’ οὔ τι τῶν
εἰδότων γε μᾶλλον. ὥστε κατὰ μὲν τοῦτον τὸν λόγον οὐκ
 109. Αριστοτέλης. Rhetorica (4 B.C.) Bekker p. 1355b γρ. 29
 τὸ ἐνδεχόμενον πιθανόν. τοῦτο γὰρ οὐδεμιᾶς ἑτέρας ἐστὶ

τέχνης ἔργον· τῶν γὰρ ἄλλων ἑκάστη περὶ τὸ αὑτῇ ὑπο-
κείμενόν ἐστιν διδασκαλικὴ καὶ πειστική, οἷον ἰατρικὴ περὶ
ὑγιεινῶν καὶ νοσερῶν, καὶ γεωμετρία περὶ τὰ συμβεβηκότα
πάθη τοῖς μεγέθεσι, καὶ ἀριθμητικὴ περὶ ἀριθμῶν, ὁμοίως δὲ
(30)
καὶ αἱ λοιπαὶ τῶν τεχνῶν καὶ ἐπιστημῶν· ἡ δὲ ῥητορικὴ
περὶ τοῦ δοθέντος ὡς εἰπεῖν δοκεῖ δύνασθαι θεωρεῖν τὸ πιθα-
 110. Αριστοτέλης. Rhetorica (4 B.C.) Bekker p. 1404a γρ. 12
 τι μικρὸν ἀναγκαῖον ἐν πάσῃ διδασκαλίᾳ· διαφέρει γάρ τι

πρὸς τὸ δηλῶσαι ὡδὶ ἢ ὡδὶ εἰπεῖν, οὐ μέντοι τοσοῦτον,
ἀλλ’ ἅπαντα φαντασία ταῦτ’ ἐστί, καὶ πρὸς τὸν ἀκροατήν·
διὸ οὐδεὶς οὕτω γεωμετρεῖν διδάσκει. ἐκείνη μὲν οὖν ὅταν
ἔλθῃ ταὐτὸ ποιήσει τῇ ὑποκριτικῇ, ἐγκεχειρήκασιν δὲ ἐπ’
50
ὀλίγον περὶ αὐτῆς εἰπεῖν τινές, οἷον Θρασύμαχος ἐν τοῖς

Ἐλέοις· καὶ ἔστιν φύσεως τὸ ὑποκριτικὸν εἶναι, καὶ ἀτεχνό-
 εἰσὶν δ’ εἰκόνες οἷον ἣν Ἀνδροτίων εἰς Ἰδριέα, ὅτι ὅμοιος

τοῖς ἐκ τῶν δεσμῶν κυνιδίοις· ἐκεῖνά τε γὰρ προσπίπτοντα
δάκνειν, καὶ Ἰδριέα λυθέντα ἐκ τῶν δεσμῶν εἶναι χαλεπόν. καὶ
ὡς Θεοδάμας εἴκαζεν Ἀρχίδαμον Εὐξένῳ γεωμετρεῖν οὐκ ἐπι-
(30)
σταμένῳ ἐν τῷ ἀνάλογόν ἐστιν· ἔσται γὰρ καὶ ὁ Εὔξενος
Ἀρχίδαμος γεωμετρικός. καὶ τὸ ἐν τῇ Πολιτείᾳ τῇ Πλάτωνος,
ὅτι οἱ τοὺς τεθνεῶτας σκυλεύοντες ἐοίκασι τοῖς κυνιδίοις
 δάκνειν, καὶ Ἰδριέα λυθέντα ἐκ τῶν δεσμῶν εἶναι χαλεπόν. καὶ

ὡς Θεοδάμας εἴκαζεν Ἀρχίδαμον Εὐξένῳ γεωμετρεῖν οὐκ ἐπι-
(30)
σταμένῳ ἐν τῷ ἀνάλογόν ἐστιν· ἔσται γὰρ καὶ ὁ Εὔξενος
Ἀρχίδαμος γεωμετρικός. καὶ τὸ ἐν τῇ Πολιτείᾳ τῇ Πλάτωνος,
ὅτι οἱ τοὺς τεθνεῶτας σκυλεύοντες ἐοίκασι τοῖς κυνιδίοις
ἃ τοὺς λίθους δάκνει, τοῦ βάλλοντος οὐχ ἁπτόμενα, καὶ
ἡ εἰς τὸν δῆμον, ὅτι ὅμοιος ναυκλήρῳ ἰσχυρῷ μὲν ὑπο-
 113. Αριστοτέλης. Sophistici elenchi {0086.040} (4 B.C.) Bekker

p. 170a γρ. 28
 νον τὴν ἀντίφασιν τοῦ ἀληθοῦς· οἷον εἰ σύμμετρον τὴν διά-

μετρον ἔθηκεν, ἐλέγξειεν ἄν τις τῇ ἀποδείξει ὅτι ἀσύμμετρος.
ὥστε πάντων δεήσει ἐπιστήμονας εἶναι· οἱ μὲν γὰρ ἔσονται
παρὰ τὰς ἐν γεωμετρίᾳ ἀρχὰς καὶ τὰ τούτων συμπερά-
σματα, οἱ δὲ παρὰ τὰς ἐν ἰατρικῇ, οἱ δὲ παρὰ τὰς τῶν
ἄλλων ἐπιστημῶν. ἀλλὰ μὴν καὶ οἱ ψευδεῖς ἔλεγχοι ὁμοίως
ἂν (30)
εἶεν ἐν ἀπείροις· καθ’ ἑκάστην γὰρ τέχνην ἔστι ψευδὴς συλλογι-

p. 170a γρ. 32
51
 σματα, οἱ δὲ παρὰ τὰς ἐν ἰατρικῇ, οἱ δὲ παρὰ τὰς τῶν

ἂν (30)
σμός, οἷον κατὰ γεωμετρίαν ὁ γεωμετρικὸς καὶ κατὰ ἰα-
τρικὴν ὁ ἰατρικός· λέγω δὲ τὸ κατὰ τὴν τέχνην τὸ κατὰ
τὰς ἐκείνης ἀρχάς. δῆλον οὖν ὅτι οὐ πάντων τῶν ἐλέγχων
ἀλλὰ τῶν παρὰ τὴν διαλεκτικὴν ληπτέον τοὺς τόπους· οὗτοι

p. 170a γρ. 32
 σματα, οἱ δὲ παρὰ τὰς ἐν ἰατρικῇ, οἱ δὲ παρὰ τὰς τῶν

ἂν (30)
σμός, οἷον κατὰ γεωμετρίαν ὁ γεωμετρικὸς καὶ κατὰ ἰα-
τρικὴν ὁ ἰατρικός· λέγω δὲ τὸ κατὰ τὴν τέχνην τὸ κατὰ
τὰς ἐκείνης ἀρχάς. δῆλον οὖν ὅτι οὐ πάντων τῶν ἐλέγχων
ἀλλὰ τῶν παρὰ τὴν διαλεκτικὴν ληπτέον τοὺς τόπους· οὗτοι

p. 171b γρ. 36
 φαινομένης ἕνεκα, ἐριστικός, ᾗ δὲ σοφίας, σοφιστικός· καὶ γὰρ

ἡ σοφιστική ἐστι φαινομένη σοφία τις ἀλλ’ οὐκ οὖσα. ὁ δ’
ἐριστικός ἐστί πως οὕτως ἔχων πρὸς τὸν διαλεκτικὸν ὡς ὁ ψευδο-
γράφος πρὸς τὸν γεωμετρικόν· ἐκ γὰρ τῶν αὐτῶν τῷ δια-

λεκτικῷ παραλογίζεται, καὶ ὁ ψευδογράφος τῷ γεωμέτρῃ.
ἀλλ’ ὁ μὲν οὐκ ἐριστικός, ὅτι ἐκ τῶν ἀρχῶν καὶ συμπερα-
(172a) σμάτων τῶν ὑπὸ τὴν τέχνην ψευδογραφεῖ· ὁ δ’ ὑπὸ τὴν δια-

p. 171b γρ. 37
 ἡ σοφιστική ἐστι φαινομένη σοφία τις ἀλλ’ οὐκ οὖσα. ὁ δ’

ἐριστικός ἐστί πως οὕτως ἔχων πρὸς τὸν διαλεκτικὸν ὡς ὁ ψευδο-
γράφος πρὸς τὸν γεωμετρικόν· ἐκ γὰρ τῶν αὐτῶν τῷ δια-

52
λεκτικῷ παραλογίζεται, καὶ ὁ ψευδογράφος τῷ γεωμέτρῃ.

ἀλλ’ ὁ μὲν οὐκ ἐριστικός, ὅτι ἐκ τῶν ἀρχῶν καὶ συμπερα-
(172a) σμάτων τῶν ὑπὸ τὴν τέχνην ψευδογραφεῖ· ὁ δ’ ὑπὸ τὴν δια-
λεκτικὴν περὶ τἆλλα ὅτι ἐριστικὸς ἔσται δῆλον. οἷον ὁ

p. 172a γρ. 5
 λεκτικὴν περὶ τἆλλα ὅτι ἐριστικὸς ἔσται δῆλον. οἷον ὁ

τετραγωνισμὸς ὁ μὲν διὰ τῶν μηνίσκων οὐκ ἐριστικός, ὁ δὲ
Βρύσωνος ἐριστικός· καὶ τὸν μὲν οὐκ ἔστι μετενεγκεῖν ἀλλ’ ἢ
πρὸς γεωμετρίαν μόνον, διὰ τὸ ἐκ τῶν ἰδίων εἶναι ἀρχῶν, τὸν
δὲ πρὸς πολλούς, ὅσοι μὴ ἴσασι τὸ δυνατὸν ἐν ἑκάστῳ καὶ
τὸ ἀδύνατον· ἁρμόσει γάρ. ἢ ὡς Ἀντιφῶν ἐτετραγώνιζεν.
ἢ εἴ τις μὴ φαίη βέλτιον εἶναι ἀπὸ δείπνου περιπατεῖν διὰ

p. 172a γρ. 11
 ἢ εἴ τις μὴ φαίη βέλτιον εἶναι ἀπὸ δείπνου περιπατεῖν διὰ

τὸν Ζήνωνος λόγον, οὐκ ἰατρικός· κοινὸς γάρ. εἰ μὲν οὖν πάντῃ
ὁμοίως εἶχεν ὁ ἐριστικὸς πρὸς τὸν διαλεκτικὸν τῷ ψευδογράφῳ
πρὸς τὸν γεωμέτρην, οὐκ ἂν ἦν περὶ ἐκείνων ἐριστικός· νῦν
δ’ οὐκ ἔστιν ὁ διαλεκτικὸς περὶ γένος τι ὡρισμένον, οὐδὲ δει-
κτικὸς οὐδενός, οὐδὲ τοιοῦτος οἷος ὁ καθόλου. οὔτε γάρ ἐστιν
ἅπαντα ἐν ἑνί τινι γένει, οὔτε, εἰ εἴη, οἷόν τε ὑπὸ τὰς αὐτὰς

p. 172a γρ. 22
 τα, ἀλλὰ τά γε πρῶτα καὶ τὰς οἰκείας ἀρχὰς οὐκ ἂν

ἠρώτα· μὴ διδόντος γὰρ οὐκ ἂν ἔτι εἶχεν ἐξ ὧν ἔτι δια-
λέξεται πρὸς τὴν ἔνστασιν. ἡ δ’ αὐτὴ καὶ πειραστική· οὐδὲ γὰρ
ἡ πειραστικὴ τοιαύτη ἐστὶν οἵα ἡ γεωμετρία, ἀλλ’ ἣν ἂν
ἔχοι καὶ μὴ εἰδώς τις. ἔξεστι γὰρ πεῖραν λαβεῖν καὶ τὸν
μὴ εἰδότα τὸ πρᾶγμα τοῦ μὴ εἰδότος, εἴπερ καὶ δίδωσιν,
οὐκ ἐξ ὧν οἶδεν οὐδ’ ἐκ τῶν ἰδίων ἀλλ’ ἐκ τῶν ἑπομένων,
53
 121.Κλαύδιος Πτολεμαίος Γεωγραφία (li1-3) (A.D. 2) Book 1 ch.

2 sec. 2 γρ. 10
 πλείστην περιποιοῦσα γνῶσιν ἐκ παραδόσεως

τῶν μετ’ ἐπιστάσεως θεωρητικῆς τὰς κατὰ
μέρος χώρας περιελθόντων, καὶ ὅτι τῆς ἐπισκέ-
ψεως καὶ παραδόσεως τὸ μέν ἐστι γεωμετρι-
κὸν, τὸ δὲ μετεωροσκοπικόν· γεωμετρικὸν μὲν
τὸ διὰ ψιλῆς τῆς ἀναμετρήσεως τῶν διαστά-
σεων τὰς πρὸς ἀλλήλους θέσεις τῶν τόπων ἐμ-
φανίζον, μετεωροσκοπικὸν δὲ τὸ διὰ τῶν φαι-
 122.Κλαύδιος Πτολεμαίος Γεωγραφία (li1-3) (A.D. 2) Book 1 ch.

2 sec. 2 γρ. 11
 τῶν μετ’ ἐπιστάσεως θεωρητικῆς τὰς κατὰ

μέρος χώρας περιελθόντων, καὶ ὅτι τῆς ἐπισκέ-
ψεως καὶ παραδόσεως τὸ μέν ἐστι γεωμετρι-
κὸν, τὸ δὲ μετεωροσκοπικόν· γεωμετρικὸν μὲν
τὸ διὰ ψιλῆς τῆς ἀναμετρήσεως τῶν διαστά-
σεων τὰς πρὸς ἀλλήλους θέσεις τῶν τόπων ἐμ-
φανίζον, μετεωροσκοπικὸν δὲ τὸ διὰ τῶν φαι-
 123. Μάξιμος σοφιστής Διαλέξεις (A.D. 2) Lecture 6 ch. 4 sec. b

γρ. 2
 τος, καὶ τὰ οἰκεῖα συντιθέντος, καὶ τὰ συγκεχυμένα

διαιροῦντος, καὶ τὰ ἀλλότρια χωρίζοντος, καὶ τὰ ἄτακτα
(b) συντάττοντος, καὶ τὰ ἀνάρμοστα ἁρμοζομένου. Τοι-
οῦτον γὰρ ἀμέλει καὶ ἀριθμητική, καὶ γεωμετρία, καὶ
μουσική, καὶ ὅσαι ἄλλαι χειρουργίας ἀδεεῖς τῇ τοῦ
λόγου ῥώμῃ ἐπεξῆλθον τοῖς αὐτῶν νοήμασιν καὶ ἐξειρ-
(c) γάσαντο. Καὶ μὴν Ὅμηρος οὐ ταύτας πρεσβυτάτας ἐπι-
 124. Μάξιμος σοφιστής Διαλέξεις (A.D. 2) Lecture 6 ch. 4 sec. k

γρ. 3
 νοῦς δὲ βεβαιότητα· τὴν δὲ ἐξ ἁπάντων ἁρμονίαν ἐπι-

(k) στήμην καλῶ· εἰ δέ τοι δεῖ καὶ εἰκόνος τῷ λόγῳ, ἔστω
ἡ μὲν αἴσθησις κατὰ τὴν ἐν τεκτονικῇ χειρουργίαν, ὁ
54
δὲ νοῦς κατὰ γεωμετρίαν, ἡ δὲ φρόνησις οἵα καὶ τῶν

ἀρχιτεκτόνων ἤδη τέχνη, διὰ μέσου οὖσα γεωμετρίας
καὶ τεκτονικῆς, πρὸς μὲν τὴν χειρουργίαν ἐπιστήμη τὶς
οὖσα, πρὸς δὲ γεωμετρίαν ἐλαττουμένη κατὰ τὴν βε-

γρ. 4
 (k) στήμην καλῶ· εἰ δέ τοι δεῖ καὶ εἰκόνος τῷ λόγῳ, ἔστω

ἡ μὲν αἴσθησις κατὰ τὴν ἐν τεκτονικῇ χειρουργίαν, ὁ
δὲ νοῦς κατὰ γεωμετρίαν, ἡ δὲ φρόνησις οἵα καὶ τῶν
βαιότητα.

γρ. 6
 δὲ νοῦς κατὰ γεωμετρίαν, ἡ δὲ φρόνησις οἵα καὶ τῶν

βαιότητα.
6.5.
(a) Διείληχε δὴ καὶ τὰς τῶν ἀνθρώπων δυνάμεις ἐπι-

(b) στήμη, καὶ φρόνησις, καὶ ἐμπειρία. Καὶ ἡ μὲν ἐμ-

γρ. 7
 τικῇ δικαιοσύνην· τρίτον δ’ αὖ τεχνῶν εἶδος αὐτὸ

λόγον ἄνευ σωμάτων ἐφ’ ἑαυτοῦ κρατυνόμενον, καὶ
περὶ αὐτὸν τὴν πραγματείαν ἔχοντα, ὁποῖαι τέχναι
γεωμετρικαὶ καὶ ἀριθμητικαί, καὶ ὅσαις τὸ τέλος δια-
νοητικόν, αὐτὸ τοῦτο, οὔτε δὴ πρακτικόν, οὐδὲ ποιη-
(c) τικόν. Εἶεν. Τριῶν τούτων τέχνης γενῶν, κατὰ
(d) ποῖον αὐτῶν τὴν ἀρετὴν τάξομεν, εἴπερ τέχνη; Κατὰ
55

γρ. 3
 θὸν ἡμῖν στενὸν καὶ γλίσχρον καὶ δύσληπτον, καὶ

(b) ἄδηλον καὶ πραγματείας πολλῆς ἐμπεπλησμένον; ὥστε
οὐκ ἂν αὐτοῦ τύχοιμεν, ὅτι μὴ τερετίζοντες καὶ ψάλ-
λοντες, καὶ τὰς ἐν γεωμετρίᾳ γραμμὰς ἄνω καὶ κάτω
καταγράφοντες, καὶ τριβόμενοι ἐν τούτοις, ὥσπερ ἄλλό
(c) τι ἐθέλοντες, ἀλλ’ οὐκ ἄνθρωποι ἀγαθοὶ εἶναι; πρᾶγμα
κατὰ τὴν χρείαν ὑψηλὸν καὶ μέγα καὶ ἐγγύς που τινὸς
 129. Μάξιμος σοφιστής Διαλέξεις (A.D. 2) Lecture 37 ch. 3 sec. g

γρ. 1
 (e) ποιητικὴν ταύτην ὀνομάζουσα· τὴν δὲ ἡγεμόνα τῆς

ἀριθμῶν φύσεως, ἀριθμητικὴν ταύτην ὀνομάζουσα·
(f) τὴν δὲ καὶ λογισμῶν διδάσκαλον, λογιστικὴν ταύτην
(g) ὀνομάζουσα· γεωμετρίαν δὲ καὶ μουσικήν,
ξυνερίθω τὲ καὶ ξυνίστορε
φιλοσοφίας, τῶν αὐτῶν νείμασα ἑκάστῃ μέρος τοῦ πόνου.
37.4.
(a) Καὶ περὶ μὲν τῶν πόνων τάχα δὴ ἑξῆς διέξειμι·
 130. Μάξιμος σοφιστής Διαλέξεις (A.D. 2) Lecture 37 ch. 7 sec. f

γρ. 1
 οὐ τοῦ τέλους, ἀλλὰ τῆς περὶ τὰ μέλη πραγματείας·

(e) οἷον εἴ τις καὶ ἰατρικὴν καλοῖ τέχνην, ἀπεληλαμένην
μὲν τοῦ ὑγιεινοῦ, περὶ δὲ τὰ αὐτὰ φάρμακα ἐξεταζο-
(f) μένην. Οὕτως ἀμέλει καὶ γεωμετρίαν, τὸ γενναιότατον
φιλοσοφίας μέρος, οἱ μὲν πολλοὶ φαῦλον, καὶ ἐπὶ
τῷ φαύλῳ τέλει, μέχρι τοῦ περὶ τὴν χρείαν ἀναγκαίου
δοκοῦντος, προσίενται, διαμετρῆσαι γῆν, καὶ ἀναστῆσαι
 131. Μάξιμος σοφιστής Διαλέξεις (A.D. 2) Lecture 37 ch. 8 sec. c

γρ. 1
 δῶν ἦν, ἕως ὑμῖν τὸ σόφισμα τοῦτο ἐμηχανευσάμην

(b) τὴν ναῦν. Τοῦτό γε τὸ ὄχημα, ἀράμενον ὄρνιθος δί-
56
κην, διαπτήσεται πανταχοῦ· εἰ δὲ ἀπιστεῖς, πείρᾳ μάθε.’

(c) Τοῦτο καὶ περὶ γεωμετρίας λέγει τὶς θεῶν, ἢ ἐκείνη
ἡ θεὸς ἡ Ἀθηνᾶ λέγει· ‘Ἐκεῖσε βλέψον· ὁρᾷς τουτὶ
τὸ ὑπὲρ κεφαλῆς θέαμα, τὸ καλόν, τὸ ποικίλον, ἐλη-
λαμένον περὶ γῆν ἐν κύκλῳ καὶ περὶ αὐτὴν ἑλιττό-
 132. Μάξιμος σοφιστής Διαλέξεις (A.D. 2) Lecture 37 ch. 8 sec. e

γρ. 1
 (d) τοῦτο ὅ, τι μέν ἐστιν οὐκ οἶσθα, δοκεῖς δὲ ὁρᾶν καὶ

εἰδέναι Ἀλλὰ ἐγώ σε, ὦ οὗτος, ἀνάξω κεῖσε ἠπειρώ-
την ὄντα, ὄχημά σοι πηξαμένη κοῦφον, παραδοῦσα
(e) γεωμετρίᾳ· ἥ σε τὰ μὲν πρῶτα ἔνδον ἐν τῷ λιμένι
ὀχήσει, ἐθίζουσα ἀνέχεσθαι τῆς πορείας, καὶ μὴ ἰλιγ-
γιᾶν πρὸς τὸ πέλαγος, μηδὲ ἀποδειλιᾶν πρὸς τὸ πέ-
(f) λαγος· ἔπειτα ἀγαγοῦσα ἔξω τοῦ λιμένος, εἰς καθαρὸν
 133. Μάξιμος σοφιστής Διαλέξεις (A.D. 2) Lecture 38 ch. 4 sec. d

γρ. 5
 καὶ οὐδὲ αὕτη σοι ἀρκεῖ διδάσκαλος, ἀλλ’ ἐρανίζῃ

παρὰ μὲν Διοτίμας τὰ ἐρωτικά, παρὰ δὲ Κόννου τὰ
μουσικά, παρὰ δὲ Εὐήνου τὰ ποιητικά, παρὰ δὲ Ἰσκο-
μάχου τὰ γεωργικά, παρά τε Θεοδώρου τὰ γεωμετρικά.
(e) Καὶ ταῦτα μέν σου τὰ εἴτε αὖ εἰρωνεύματα, εἴτε καὶ
ἀνδρίσματα, ἐπαινῶ, ὅπως ἄν τις αὐτῶν ἀποδέχηται.
(f) Ἀλλ’ ἐπειδὰν ἀκούω σου πρὸς Φαῖδρον διαλεγομένου,
 134. Publius Aelius PHLEGON Paradox. De mirabilibus

{0585.001} (A.D. 2) Ch. 14 sec. 4 γρ. 1
 σβεις εἴροντο εἰ βούλεται κομισθῆναι τὸν ἥρω πρὸς αὐτόν. ὁ

δὲ πρὸς ταῦτα ἐμφρόνως ἐβουλεύσατο, μήτε τῆς γνώσεως τοῦ
μεγέθους ἑαυτὸν ἀποστερήσας τό τε ἀνόσιον τῆς νεκροσυλίας
παραιτησάμενος. (4) γεωμέτρην γάρ τινα τῶν οὐκ ἀφανῶν,
Ποῦλχρον ὀνόματι, τιμώμενον ὑπ’ αὐτοῦ διὰ τὴν τέχνην,
καλέσας πρόσωπον ἐκέλευσε πλάσαι πρὸς τὸ μέγεθος τοῦ
ὀδόντος. ὁ δὲ σταθμησάμενος, ἡλίκον ἂν γένοιτο τό τε σύμπαν
57
 135. Κλεομήδης . De motu circulari corporum caelestium (A.D.

2) P. 90 γρ. 23
 Περὶ δὲ τοῦ μεγέθους τῆς γῆς πλείους μὲν γεγό-

νασι δόξαι παρὰ τοῖς φυσικοῖς, βελτίους δὲ τῶν ἄλλων
εἰσὶν ἥ τε Ποσειδωνίου καὶ ἡ Ἐρατοσθένους, αὕτη
μὲν διὰ γεωμετρικῆς ἐφόδου δεικνύουσα τὸ μέγεθος
αὐτῆς· ἡ δὲ τοῦ Ποσειδωνίου ἐστὶν ἁπλουστέρα. Ἑκά-
τερος δὲ αὐτῶν ὑποθέσεις τινὰς λαμβάνων διὰ τῶν
(92) ἀκολούθων ταῖς ὑποθέσεσιν ἐπὶ τὰς ἀποδείξεις παρα-

2) P. 94 γρ. 25
 πεντακισχίλιοι· εἰ δὲ μή, πρὸς λόγον τοῦ διαστήματος.

Καὶ ἡ μὲν τοῦ Ποσειδωνίου ἔφοδος περὶ τοῦ κατὰ
τὴν γῆν μεγέθους τοιαύτη, ἡ δὲ τοῦ Ἐρατοσθένους
γεωμετρικῆς ἐφόδου ἐχομένη, καὶ δοκοῦσά τι ἀσαφέ-
(96) στερον ἔχειν. Ποιήσει δὲ σαφῆ τὰ λεγόμενα ὑπ’ αὐτοῦ
τάδε προϋποτιθεμένων ἡμῶν. Ὑποκείσθω ἡμῖν πρῶ-
τον μὲν κἀνταῦθα, ὑπὸ τῷ αὐτῷ μεσημβρινῷ κεῖσθαι

2) P. 96 γρ. 8
 τὸ μεταξὺ τῶν πόλεων πεντακισχιλίων σταδίων εἶναι,

καὶ τρίτον, τὰς καταπεμπομένας ἀκτῖνας ἀπὸ διαφόρων
μερῶν τοῦ ἡλίου ἐπὶ διάφορα τῆς γῆς μέρη παραλλή-
λους εἶναι· οὕτως γὰρ ἔχειν αὐτὰς οἱ γεωμέτραι ὑπο-
τίθενται. Τέταρτον ἐκεῖνο ὑποκείσθω, δεικνύμενον
παρὰ τοῖς γεωμέτραις, τὰς εἰς παραλλήλους ἐμπιπτού-
σας εὐθείας τὰς ἐναλλὰξ γωνίας ἴσας ποιεῖν, πέμπτον,

2) P. 96 γρ. 10
 μερῶν τοῦ ἡλίου ἐπὶ διάφορα τῆς γῆς μέρη παραλλή-

λους εἶναι· οὕτως γὰρ ἔχειν αὐτὰς οἱ γεωμέτραι ὑπο-
τίθενται. Τέταρτον ἐκεῖνο ὑποκείσθω, δεικνύμενον
παρὰ τοῖς γεωμέτραις, τὰς εἰς παραλλήλους ἐμπιπτού-
58
σας εὐθείας τὰς ἐναλλὰξ γωνίας ἴσας ποιεῖν, πέμπτον,

τὰς ἐπὶ ἴσων γωνιῶν βεβηκυίας περιφερείας ὁμοίας
εἶναι, τουτέστι τὴν αὐτὴν ἀναλογίαν καὶ τὸν αὐτὸν

2) P. 96 γρ. 15
 τὰς ἐπὶ ἴσων γωνιῶν βεβηκυίας περιφερείας ὁμοίας

εἶναι, τουτέστι τὴν αὐτὴν ἀναλογίαν καὶ τὸν αὐτὸν
λόγον ἔχειν πρὸς τοὺς οἰκείους κύκλους, δεικνυμένου
καὶ τούτου παρὰ τοῖς γεωμέτραις. Ὁπόταν γὰρ περι-
φέρειαι ἐπὶ ἴσων γωνιῶν ὦσι βεβηκυῖαι, ἂν μία ἡτισ-
οῦν αὐτῶν δέκατον ᾖ μέρος τοῦ οἰκείου κύκλου, καὶ
αἱ λοιπαὶ πᾶσαι δέκατα μέρη γενήσονται τῶν οἰκείων
 140. VETTIUS VALENS Astrol. Anthologiarum libri ix

{1764.001} (A.D. 2) P. 4 γρ. 5
 δὲ ἐλαίας. ἐστὶ δὲ τῆς νυκτερινῆς αἱρέσεως, τῇ μὲν χρόᾳ λευκή,

τῇ δὲ γεύσει ἐλλιπωτάτη.
Ὁ δὲ τοῦ Ἑρμοῦ σημαίνει παιδείαν, γράμματα, ἔλεγχον,
λόγον, ἀδελφότητα, ἑρμηνείαν, κηρυκείαν, ἀριθμόν, ψῆφον,
γεω-
μετρίαν, ἐμπορίαν, νεότητα, παίγνια, κλοπήν, κοινότητα, ἀγγελίαν,
ὑπηρεσίαν, κέρδος, εὑρέματα, ἀκολουθίαν, ἄθλησιν, πάλην, φω-
νασκίαν, σφραγίζεσθαι, ἐπιστέλλειν, ἱστάναι, κρέμασθαι, δοκιμά-
ζειν, ἀκούειν, ποικιλεύεσθαι. ἐστὶ δὲ δοτὴρ καὶ διανοίας καὶ

{1764.001} (A.D. 2) P. 72 γρ. 21
 Σελήνῃ Ἑρμῆς τρίγωνος ἐπὶ ἡμερινῆς γενέσεως ἑῴου ὄντος

ἐπινοήμονας εὐπράκτους εὐφυεῖς κεκινημένους· εἰ δὲ ἐνδοξοτέρα
εἴη ἡ γένεσις, γραμματεῖς βασιλέων ποιεῖ ἢ πόλεων ἢ χωρῶν ἄρ-
χοντας, φιλολόγους ῥήτορας γεωμέτρας· ἐὰν δὲ ἑσπέριος ᾖ
μάλιστα
νυκτερινῆς οὔσης τῆς γενέσεως, πολυίστορας φιλοσόφους καʹ
μυστηρίων μετέχοντας· εἰ δὲ εἴη ἡ γένεσις ὑψηλὴ ἐκ τῶν λοιπῶν
ἀστέρων, εὐσχήμονας καὶ ὑπὸ ὄχλων τιμωμένους καὶ μείζοσι
59

{1764.001} (A.D. 2) P. 74 γρ. 11
 σεις ἕξουσι, σπανάδελφοι δέ τι καὶ ἔχθρας πρὸς ἀδελφοὺς ἢ τέκνα

ἢ συγγενεῖς ἰσχάνουσιν.
Ἑρμῆς Ἄρεϊ τρίγωνος ἢ δεξιὸς ἑξάγωνος ποικίλων πράξεων
δηλωτικός· ποτὲ μὲν γραμματεῖς ποτὲ δὲ ἔμποροι ἑρμηνεῖς γεω-
μέτραι νομικοὶ φιλόσοφοι, πάντες δὲ κακότροποι δριμεῖς συνετοὶ
ψεῦσται· ποιεῖ δὲ καὶ ὁπλοδιδακτὰς ἢ καὶ ὁπλοπαίκτας. εἰ δὲ
καὶ ὁ τοῦ Διὸς συσχηματισθῇ μάλιστα ἐν χρηματιστικοῖς τόποις,
ποιεῖ στρατιωτικούς, πολλάκις δὲ ὀρνεοσκόπους, θύτας,
προγινώ-
 143. Κλαύδιος Αιλιανός. De natura animalium (A.D. 2-3) Book 5

sec. 13 γρ. 1
 μεῖν εἰσιν ἀγαθαί. καὶ οὐκ ἄν ποτε ἴδοις βλακεύου-

σαν μέλιτταν τῆς ὥρας ἐκείνης ἔξω ἐν ᾗ μαλκίει τὰ
μέλη.
(13) Γεωμετρίαν δὲ καὶ κάλλη σχημάτων καὶ ὡραίας
πλάσεις αὐτῶν ἄνευ τέχνης τε καὶ κανόνων καὶ τοῦ
καλουμένου ὑπὸ τῶν σοφῶν διαβήτου ἀποδείκνυνται
αἱ μέλιτται. ὅταν δὲ ἐπιγονὴ ᾖ καὶ εὐθενῇ ταῖς με-
 144. Κλαύδιος Αιλιανός. De natura animalium (A.D. 2-3) Book 6

sec. 57 γρ. 3
 ὀρύττουσι καὶ δένδρα ἐκμοχλεύσαντες ὑποκλίνουσιν.

(57) Οὐ μόνον δὲ ἄρα ἦσαν ὑφαντικαὶ αἱ φάλαγγες
καὶ εὔχειρες κατὰ τὴν Ἀθηνᾶν τὴν Ἐργάνην τε καὶ
Πηνῖτιν θεάν, πεφύκασι δὲ καὶ γεωμετρίαν δειναί.
τὸ γοῦν κέντρον φυλάττουσι καὶ τὸν ἐξ αὐτοῦ κύκλον
καὶ τὴν περιφέρειαν ἀκριβοῦσιν ἰσχυρῶς, καὶ Εὐκλεί-
δου δέονται οὐδὲ ἕν· κάθηνται γὰρ ἐν τῷ κέντρῳ
 145. CLEMENS ALEXANDRINUS Theol. Protrepticus

{0555.001} (A.D. 2-3) Ch. 6 sec. 70 subsec. 1 γρ. 4
 (1) Πόθεν, ὦ Πλάτων, ἀλήθειαν αἰνίττῃ; Πόθεν ἡ τῶν

λόγων ἄφθονος χορηγία τὴν θεοσέβειαν μαντεύεται; Σοφώ-
60
τερα, φησίν, τούτων βαρβάρων τὰ γένη. Οἶδά σου τοὺς

διδασκάλους, κἂν ἀποκρύπτειν ἐθέλῃς· γεωμετρίαν παρ’
Αἰγυπτίων μανθάνεις, ἀστρονομίαν παρὰ Βαβυλωνίων, ἐπῳ-
δὰς τὰς ὑγιεῖς παρὰ Θρᾳκῶν λαμβάνεις, πολλά σε καὶ
Ἀσσύριοι πεπαιδεύκασι, νόμους δὲ τοὺς ὅσοι ἀληθεῖς καὶ
 146. CASSIUS Iatrosophista Med. Quaestiones medicae et

problemata Φυσικά {0733.001} (A.D. 2-3) Sec. 1 γρ. 3
 ΙΑΤΡΙΚΑΙ ΑΠΟΡΙΑΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
(1) Διὰ τί τὰ στρογγύλα ἕλκη δυσαλθέστερα καθέστηκε

τῶν ἄλλων; οἱ μὲν οὖν Ἡροφίλειοι τὴν αἰτίαν ἀποδιδόασι,
γεωμετρικῇ χρώμενοι ἀποδείξει· φασὶ γάρ, ὅτι τὰ κυκλικὰ
σχήματα τῶν ἑλκῶν μικρὰ μὲν φαίνεται τῇ περιοχῇ, οὐ
τοιαῦτα δ’ ἐστίν, ἀλλ’ ἔχει τῇ δυνάμει μείζονα τὰ ἐμβαδά,
ἤπερ φαίνεται. τὸ μεῖζον δὲ πλείονος χρόνου δεῖται πρὸς
 147. NEMESIUS Theol. De natura hominis {0743.001} (A.D. 4)

Sec. 7 γρ. 8
 τῶν ὀφθαλμῶν ἀποτεινομένας τοῖς πέρασιν ἑαυτῶν καθά-

περ χειρῶν ἐπαφαῖς καθαπτούσας τοῖς ἐκτὸς σώμασιν τὴν
ἀντίληψιν αὐτῶν πρὸς τὸ ὁρατικὸν ἀναδιδόναι.
οἱ δὲ γεωμέ-
τραι κώνους τινὰς ἀναγράφουσιν ἐκ τῆς συνεμπτώσεως τῶν
ἀκτίνων γινομένους τῶν ἐκπεμπομένων διὰ τῶν ὀφθαλμῶν.
πέμπειν γὰρ ἀκτῖνας τὸν μὲν δεξιὸν ὀφθαλμὸν ἐπὶ τὰ
ἀριστερά, τὸν δὲ ἀριστερὸν ἐπὶ τὰ δεξιά· ἀπὸ δὲ τῆς
 148. GREGORIUS NYSSENUS Theol. Dialogus de anima et

resurrectione {2017.056} (A.D. 4) Τόμ. 46 p. 33 γρ. 30
 βλέπων, ὃ τοῖς κατ’ αἴσθησιν γινωσκομένοις οἷόν

τισιν ὁδηγοῖς κεχρημένον διὰ τῶν φαινομένων, ἐπὶ
τὰ μὴ βλεπόμενα διαδύεται; Τί δεῖ προστιθέναι
τὰς γεωμετρικὰς ἐφόδους διὰ τῶν αἰσθητῶν χαρα- (30)
γμάτων, πρὸς τὰ ὑπὲρ αἴσθησιν ἡμᾶς χειραγωγού-
σας, καὶ μυρία ἐπὶ τούτοις ἄλλα, δι’ ὧν συνίστα-
61
ται διὰ τῶν ἐν ἡμῖν σωματικῶς ἐνεργουμένων
 149. Γρηγόριος Νύσσης. Contra fatum {2017.082} (A.D. 4) P. 35

γρ. 12
 κατὰ τὴν πάροδον ἔκλειψις καὶ πάλιν ἀποκατάστασις ὅ τε

ποικίλος τῶν συνιόντων τε καὶ ἀφισταμένων σχηματισμὸς ἐν
τριγώνοις ἢ σκαληνοῖς καταγραφόμενος σχήμασιν ἢ καὶ ἄλλο
τι τῶν κατὰ γεωμετρίαν θεωρουμένων σχημάτων ἀποτελῶν·
ὁ ταῦτα, φησί, καὶ τὰ τοιαῦτα κατανοήσας εἴσεται τῆς
εἱμαρμένης τὸ σημαινόμενον, ὅτι τὸ εἱρμῷ τινι ἀπαραβάτῳ
κατὰ τὴν ποιὰν συμπλοκὴν τῶν ἀστέρων ἀναγκαίως
 150. Γρηγόριος Νύσσης. Contra Julianum imperatorem 1 (orat. 4)

{2022.018} (A.D. 4) Τόμ. 35 p. 568 γρ. 15
 (568) ΜΓʹ. Ταῦτα Πλάτωνες αὐτὸν, καὶ Χρύσιπποι, καὶ (12)

ὁ λαμπρὸς Περίπατος καὶ ἡ σεμνὴ Στοὰ, καὶ
οἱ τὰ κομψὰ λαρυγγίζοντες ἐξεπαίδευσαν· ταῦτα ἡ
τῆς γεωμετρίας ἰσότης, καὶ οἱ περὶ δικαιοσύνης λό-
γοι, καὶ τὸ χρῆναι ἀδικεῖσθαι μᾶλλον αἱρεῖσθαι
ἢ ἀδικεῖν· ταῦτα οἱ γενναῖοι διδάσκαλοι, καὶ τῆς βα-
σιλείας συναγωνισταί τε καὶ νομοθέται, οὓς ἐκ
 151. Γρηγόριος Νύσσης. Contra Julianum imperatorem 1 (orat. 4)

{2022.018} (A.D. 4) Τόμ. 35 p. 645 γρ. 5
 μυεῖν, καὶ τὸ θρησκεύειν; Οὐ παρὰ Θρᾳκῶν,

καὶ ἡ κλῆσις πειθέτω σε; Τὸ θύειν δὲ οὐ παρὰ Χαλ-
δαίων, εἴτ’ οὖν Κυπρίων; Τὸ ἀστρονομεῖν δὲ οὐ Βα-
βυλώνιον; Τὸ δὲ γεωμετρεῖν οὐκ Αἰγύπτιον;
Τὸ δὲ μαγεύειν οὐ Περσικόν; Τὴν δὲ δι’ ὀνείρων μαν-
τικὴν τίνων ἢ Τελμησέων ἀκούεις; Τὴν οἰωνιστικὴν
δὲ τίνων; οὐκ ἄλλων ἢ Φρυγῶν, τῶν πρώτων
 152. Γρηγόριος Νύσσης. In laudem Heronis philosophi (orat. 25)

{2022.038} (A.D. 4) Τόμ. 35 p. 1208 γρ. 16
62
 τῶν συλλογισμῶν καὶ τῶν γραμμῶν, καὶ τοῦ κε-

χηνέναι πρὸς τοὺς ἀστέρας, ἆρ’ οὐ μακρῷ προ-
τιμήσει τις εὖ φρονῶν; ἐκεῖνο ἐνθυμηθεὶς, ὅτι
συναγόντων μὲν πάντων, ἢ γεωμετρούντων, ἢ ἀστρο-
νομούντων, οὐδὲν ἂν ὁ βίος ἡμῶν παρὰ τοῦτο ὠφελη-
θείη, ὅτι μὴ καὶ τὰ πάντα λυθήσεται· τούτων δὲ ὧν
εἶπον ἀναιρουμένων, ἀταξία τὸ πᾶν καὶ σύγχυσις.
 155. ATHANASIUS Theol. Homilia de passione et cruce domini

[Sp.] {2035.070} (A.D. 4) Τόμ. 28 p. 244 γρ. 42
 χρόνον, καὶ ἀναβήσεται ὁ καπνὸς αὐτῆς ἄνω. Αὕτη

εἰς γενεὰν ἐρημωθήσεται, καὶ κατοικήσουσιν ἐν αὐτῇ (40)
ὄρνεα καὶ ἐχῖνοι, καὶ ἴβεις, καὶ κόρακες. Καὶ ἐπι-
βληθήσεται ἐπ’ αὐτὴν σπαρτίον γεωμετρίας ἐρήμου,
καὶ ὀνοκένταυροι οἰκήσουσιν ἐν αὐτῇ. Οἱ ἄρχοντες
αὐτῆς οὐκ ἔσονται· καὶ οἱ βασιλεῖς καὶ οἱ μεγιστᾶνες
αὐτῆς ἔσονται εἰς ἀπώλειαν. Καὶ ἀναφύσει εἰς τὰς (45)
 156. Τίμαιος σοφιστής Lexicon Platonicum (e cod. Coislin. 345)

{2602.001} (A.D. 4?) Epistle-pi p. 1000b γρ. 2
 Περιχάρειαν, περιττὴν χαράν.

Περιωδυνίαν, ἀλγηδόνα καὶ περιττὴν ὀδύνην.
(1000b) Πεττεία. ἡ διὰ ψήφων παιδιά. ἔστιν δ’ ὅτε καὶ
γεωμετρίαν λέγει.
Πηγαῖον ὕδωρ, ἐκ πηγῆς.
Πηνίκα μὴ εἴπῃς ἐπὶ χρόνου· ἔστι γὰρ ὥρας δηλωτι-
κόν, οἷον εἰπόντος τινὸς πηνίκα ἀποδημήσεις; ἐὰν
 157. Συνέσιος. Epistulae {2006.001} (A.D. 4-5) Epistle 93 γρ. 8
 σοῦ δὲ ὅτι μὲν ἐπέγνωσαν τὴν ἀρετὴν οἱ καιροί, καὶ

διὰ σὲ παρῆλθεν εἰς τὴν πολιτείαν ἀρχῆς ὄνομα καὶ
πρᾶγμα καινόν, ἥσθην μὲν ὥσπερ εἰκὸς ἑταίρους ἐκ
παλαιοῦ γεγονότας, τῆς ἱερᾶς γεωμετρίας ἀλλήλοις
ἡμᾶς μνηστευσάσης. ὅτι δὲ ἐν τοῖς βουλευταῖς
καὶ τὸν ἐμὸν ἀδελφὸν ἀξιοῖς ἀριθμεῖν, ἀλλ’ οὐκ ἀπα-
λείφεις τὴν οἰκίαν ἀπὸ τοῦ πονηροῦ βιβλίου, κἂν εἴ τι
63
 λείφεις τὴν οἰκίαν ἀπὸ τοῦ πονηροῦ βιβλίου, κἂν εἴ τι

κατὰ συμφορὰν ἀρχαίαν προειλήφοι γενόμενον, τοῦτο
δὲ οὐ κατὰ Θεμιστοκλέα σέ φημι ποιεῖν οὔτε δοκοῦντα
τῇ θείᾳ γεωμετρίᾳ. Εὐόπτιον γὰρ ἐν ἀδελφοῖς ἔδει
τετάχθαι τοῖς σοῖς, εἰ τὰ τῷ αὐτῷ τὰ αὐτὰ καὶ ἀλ-
λήλοις εἶναι δεῖ τὰ αὐτά. εἰ δὲ διὰ τὸν τῶν περικε-
χυμένων πραγμάτων ὄχλον τὸ χρεὼν ἠμέληται μέχρι
 ὅπλων γενέσθαι. ὡς γὰρ νῦν ἔχομεν, οὐκ ἔστιν ἀπὸ

κιβωτίων ἐξερᾶσαι βιβλία. (131) Πυλαιμένει.
Τοὺς γεωμετρικοὺς ὅρους ἀληθεστάτους ἡγοῦ, ὅτε (1)
γε καὶ ταῖς ἄλλαις ἐπιστήμαις ὑπάρχει σεμνύνεσθαι,
κἂν κατὰ μικρὸν εἰς τὰς ἀποδείξεις αὐτῶν ἐκ γεωμε-
τρίας τι συμπορίσωνται. ἔστι δήπου τις ἐν αὐτοῖς
 (131) Πυλαιμένει.
Τοὺς γεωμετρικοὺς ὅρους ἀληθεστάτους ἡγοῦ, ὅτε (1)
γε καὶ ταῖς ἄλλαις ἐπιστήμαις ὑπάρχει σεμνύνεσθαι,
κἂν κατὰ μικρὸν εἰς τὰς ἀποδείξεις αὐτῶν ἐκ γεωμε-
τρίας τι συμπορίσωνται. ἔστι δήπου τις ἐν αὐτοῖς
λόγος ἀξιῶν τὰ τῷ αὐτῷ τὰ αὐτὰ καὶ ἀλλήλοις εἶναι
δεῖν τὰ αὐτά. ἐμοὶ δὲ σὲ μὲν ὁ τρόπος ἐποίησε φί-
λον, τὸν δὲ θαυμάσιον Διογένη καὶ ἡ φύσις· ἄμφω δὲ
 161. Σωκράτης σχολαστικός. Εκκλησιαστική Ιστορία

{2057.001} (A.D. 4-5) Book 7 ch. 27 γρ. 15
 οὖν πραγματείαν ταύτην οὐκ ‘ἐκκλησιαστικὴν’ ἱστορίαν, ἀλλὰ

‘Χριστιανικὴν’ ἐπέγραψεν· πολλὰς δὲ συνεισφέρει ὕλας εἰς
αὐτὴν, δεικνύναι βουλόμενος μὴ ἀπείρως ἔχειν ἑαυτὸν τῶν φιλο-
σόφων παιδευμάτων· διὸ καὶ συνεχῶς γεωμετρικῶν τε καὶ
ἀστρο-
νομικῶν καὶ ἀριθμητικῶν καὶ μουσικῶν θεωρημάτων ποιεῖται
μνήμην, ἐκφράσεις τε λέγων νήσων καὶ ὀρέων καὶ δένδρων καὶ
64
ἄλλων τινῶν εὐτελῶν. Δι’ ὧν καὶ χαύνην τὴν πραγματείαν
 162. Ιωάννης Χρυσόστομος In Joannem (homiliae 1-88)

{2062.153} (A.D. 4-5) Τόμ. 59 p. 352 γρ. 22
 πᾶν ἐπέτρεψαν; Διὰ τοῦτο Πλάτωνος καὶ Πυθαγό-

ρου, καὶ πάντων ἁπλῶς τῶν πλανηθέντων οὗτοι
περιεγένοντο· καὶ τοὺς ἀστρολογίᾳ, καὶ μαθηματικῇ,
καὶ γεωμετρίᾳ, καὶ ἀριθμητικῇ κατατριβέντας, καὶ
πᾶσαν παίδευσιν ἐκμαθόντας ὑπερέβησαν, καὶ τοσ-
οῦτον ἐγένοντο βελτίους, ὅσον οἱ ἀληθῶς φιλόσοφοι
καὶ ὄντως τῶν φύσει μωρῶν καὶ παραπαιόντων.
 163. Ιωάννης Χρυσόστομος In epistulam ad Philippenses

(homiliae 1-15) {2062.160} (A.D. 4-5) Τόμ. 62 p. 237 γρ. 1
 Τοῦ κύκνου καὶ τῆς ἀηδόνος οὐδέποτε σὺ δυνήσῃ

ᾆσαι λιγυρώτερον. Ἀλλ’ ἐπὶ ποικιλίᾳ τέχνης; Καὶ
τί τῆς μελίττης ἐν τούτῳ σοφώτερον; ποῖος ποικιλ-
(237) τὴς, τίς ζωγράφος, τίς γεωμέτρης τὰ ταύτης ἔργα
μιμήσασθαι δυνήσεται; Ἀλλ’ ἐπὶ λεπτότητι ἐσθῆτος;
Ἀλλ’ ἐνταῦθά σε ἀράχναι νικῶσιν. Ἀλλ’ ἐπὶ ταχύ-
τητι ποδῶν; Πάλιν τὰ πρωτεῖα παρὰ τοῖς ἀλόγοις,
 164. Θεοδώρετος θεολόγος. . Interpretatio in xii prophetas minores

{4089.029} (A.D. 4-5) Τόμ. 81 p. 1885 γρ. 20
 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Βʹ.
Ἀλλὰ γὰρ αὖθις εἰς ἑτέραν θεωρίαν τὴν διήγησιν

μετατίθησι, καί φησι τεθεᾶσθαι ἄνδρα σχοινίον ἐπι-
φερόμενον γεωμετρικόν· εἶτα ἐρέσθαι αὐτὸν ὅποι
πορεύεται· κἀκεῖνον φάναι, ὅτι τὴν Ἱερουσαλὴμ
διαμετρήσων ἄπεισιν, ὥστε μαθεῖν ὁπόσον αὐτῆς
τό τε μῆκός ἐστι, καὶ τὸ εὖρος. Προστίθησι δὲ καὶ
 165. Θεοδώρετος θεολόγος. . De providentia orationes decem

(A.D. 4-5) Τόμ. 83 p. 624 γρ. 30
65
 σοχοϊκὴν, ὀψαρτυτικήν τε καὶ ποπάνων μυρίων

εὑρήματα, ἑκὼν παραλέλοιπε· πρὸς δὲ τούτοις, καὶ
τὰς πέρα τοῦ μέτρου πολυπραγμοσύνας, ἀστρονομι-
κὴν λέγω, καὶ γεωμετρικὴν, ἀριθμητικήν τε καὶ (30)
μουσικὴν, ἧς ἔργον κατακηλεῖν τὴν ἀκοὴν καὶ
μεταφέρειν, καὶ τὰς τῆς ψυχῆς διαθέσεις πρὸς
ὃ βούλεται μεταβάλλειν, καὶ τὴν μὲν ἀθυμοῦσαν εἰς
 166. Κύριλλος Αλεξανδρινός θεολόγος Expositio in Psalmos

{4090.100} (A.D. 4-5) Τόμ. 69 p. 812 γρ. 18
 γὰρ αὐτῇ πολὺ τὸ εὐπειθὲς καὶ εὐήνιον, καὶ κάλλος

ἐκλάμπει τὸ νοητὸν, διὰ πάσης ἀρετῆς κοσμούμενον.
Ἢ τάχα τὰ σχοινία, οὐ τοὺς δεσμοὺς τῆς ἀγάπης
δηλοῖ, ἀλλ’ ἐκ μεταφορᾶς τῶν γεωμετρούντων εἴρη-
ται· ὅτι Σχοινίοις ὁ Πατὴρ τὴν κληρονομίαν μοι δι-
εμέτρησε, καὶ ὁροθεσίοις περιέλαβε καὶ κύκλῳ πε-
ριετείχισε καὶ κατησφαλίσατο, ὥστε μηκέτι τὴν κρα-
 167. Κύριλλος Αλεξανδρινός θεολόγος Commentarius in Isaiam

prophetam {4090.103} (A.D. 4-5) Τόμ. 70 p. 744 γρ. 56
 αὐτῆς ἄνω. Εἰς γενεὰς ἐρημωθήσεται, καὶ κατ-

οικήσουσιν ἐν αὐτῇ ὄρνεα καὶ ἐχῖνοι, καὶ ἴβεις,
καὶ κόρακες. Καὶ ἐπιβληθήσεται ἐπ’ αὐτὴν (55)
σπαρτίον γεωμετρίας ἐρήμου, καὶ ὀνοκένταυροι
οἰκήσουσιν ἐν αὐτῇ.
(745) Ἐναργέστερον ἐν τούτοις ἅπερ ἔφη δι’ αἰνιγμάτων
ἀφῆκε νοεῖν. Ὀνομάζει γὰρ δὴ τὴν Σιὼν, ᾗ καὶ
 168. Κύριλλος Αλεξανδρινός θεολόγος Thesaurus de sancta

consubstantiali trinitate {4090.109} (A.D. 4-5) Τόμ. 75 p. 80 γρ.
44
 (80) ΑΛΛΟ.
Οὕτως ἐγέννησεν ἐξ ἑαυτοῦ τὸν Υἱὸν ὁ Πατὴρ (42)

ἀμερίστως, ὡς ἂν εἰ σοφὸς ἀποτέκοι νόημα σοφὸν,
μηχανικὴν τυχὸν, ἢ γεωμετρίαν, ἢ ἕτερόν τι τῶν
66
τοιούτων. Δοκεῖ μὲν γάρ πως σοφίας εἶναι καρπὸς (45)

τὰ τοιαῦτα, καὶ οὕτως ἔχει τὴν φύσιν· ἀλλ’ οὐ με-
μέρισται τῆς σοφίας ἡ ἐξ αὐτῆς ἐπινοηθεῖσα τέχνη·
 169. Κύριλλος Αλεξανδρινός θεολόγος Contra Julianum

imperatorem (libri iii-x) {4090.111} (A.D. 4-5) Book 4 column 701
γρ. 41
 διὰ τῆς ἀγωγῆς προσέθεσαν. Οὐκοῦν Ἀνάχαρσιν οἱ

Σκύθαι βακχεύοντα παρεδέξαντο. Οὐδὲ τῶν Ἑσπερίων
ἐθνῶν εὕροις ἄν τινας εὐκόλως, πλὴν ὀλίγων σφόδρα, (40)
ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν ἠγμένους, ἢ τὸ γεωμετρεῖν, ἢ ἐπί
τι τῶν τοιούτων ηὐτρεπισμένους, καίτοι κρατούσης
ἐπὶ τοσοῦτον ἤδη τῆς Ῥωμαϊκῆς ἡγεμονίας· ἀλλ’
ἀπολαύουσι μόνον τῆς διαλέξεως, καὶ τῆς ῥητορείας οἱ

γρ. 45
 φιλοσόφων. Καὶ ποῖον; Ἡ μὲν γὰρ περὶ τὰ φαινό-

μενα θεωρία παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἐτελειώθη τῶν
πρώτων τηρήσεων παρὰ τοῖς βαρβάροις γενομένων
ἐν Βαβυλῶνι· ἡ δὲ περὶ τὴν γεωμετρίαν ἀπὸ τῆς (45)
γεωδαισίας τῆς ἐν Αἰγύπτῳ τὴν ἀρχὴν λαβοῦσα πρὸς
τοσοῦτον μέγεθος ηὐξήθη· τὸ δὲ περὶ τοὺς ἀριθμοὺς
ἀπὸ τῶν Φοινίκων ἐμπόρων ἀρξάμενον τέως εἰς ἐπι-

γρ. 51
 ἀπὸ τῶν Φοινίκων ἐμπόρων ἀρξάμενον τέως εἰς ἐπι-

στήμης παρὰ τοῖς Ἕλλησι κατέστη πρόσχημα. Τὰ δὲ
τρία μετὰ τῆς συναρίθμου μουσικῆς Ἕλληνες εἰς ἒν (50)
συνῆψαν, ἀστρονομίαν γεωμετρίᾳ προσυφήναντες,
ἀμφοῖν δὲ τοὺς ἀριθμοὺς προσαρμόσαντες, καὶ τὸ ἐν
τούτοις ἐναρμόνιον καταστήσαντες. Ἐντεῦθεν ἔθεντο
τὴν παρὰ σφίσιν μουσικήν, τοὺς ὅρους εὑρόντες τῶν
67

γρ. 19
 τελεῖν τοὺς οἷς ἂν ἕποιτο δικαίως, τὸ χρῆναι κατα-

σεμνύνεσθαι τοῖς εἰς ἀρετὴν αὐχήμασι· τί γὰρ δεῖ
μοι πολυπραγμονεῖν, τί μὲν ἄρα τὸ χρῆμά ἐστι τῆς
γεωμετρίας, ἁρμονικῆς τε καὶ ἀριθμητικῆς, καὶ τῶν
ἑτέρων ἐπιστημῶν, ἃς δὴ καὶ μόνας ἀξιοῦσι τιμᾷν,
καὶ ὑψηλὴν ἐπ’ αὐταῖς ἀνασύρουσι τὴν ὀφρύν. Καίτοι
τό γε ἧκον εἰς εὐκοσμίαν, καὶ τὸ ἀμωμήτως ἔχειν

γρ. 44
 νασθαι πικρὰς εὑρεσιεπείας, καὶ διαστρόφων ἐννοιῶν

ἀπρόσβλητον δείνωσιν. Τεχνίτης μὲν γὰρ ὁ τοιοῦτος,
τό γε ἧκον εἰς λόγους, οὔπω γε μὴν πάντως ᾖ ἀγα-
θός. Οὐκοῦν ἐν γεωμετρίᾳ καὶ ἀστρονομίᾳ [ἡ γεω-
μετρία καὶ ἀστρονομία] καὶ αἱ λοιπαὶ τῶν τοιούτων (45)
ἐπιστημῶν, εὐκλεᾶ καὶ ἀξιοζήλωτον ἀποφαίνει τὸν
ἐξησκηκότα· μόνη δὲ μᾶλλον ἡ ἀκριβὴς καὶ ἰσχνὴ

γρ. 44
 νασθαι πικρὰς εὑρεσιεπείας, καὶ διαστρόφων ἐννοιῶν

ἀπρόσβλητον δείνωσιν. Τεχνίτης μὲν γὰρ ὁ τοιοῦτος,
τό γε ἧκον εἰς λόγους, οὔπω γε μὴν πάντως ᾖ ἀγα-
θός. Οὐκοῦν ἐν γεωμετρίᾳ καὶ ἀστρονομίᾳ [ἡ γεω-
μετρία καὶ ἀστρονομία] καὶ αἱ λοιπαὶ τῶν τοιούτων (45)
ἐπιστημῶν, εὐκλεᾶ καὶ ἀξιοζήλωτον ἀποφαίνει τὸν
ἐξησκηκότα· μόνη δὲ μᾶλλον ἡ ἀκριβὴς καὶ ἰσχνὴ
καὶ ἀμώμητος περὶ Θεοῦ γνῶσις, καὶ τόγε δὴ δεῖν διὰ

γρ. 1
68
 τας, καὶ ἄλλους τοιούτων τινῶν μαθηματικούς,

καὶ τοὺς τεχνυδρίων φιλοσόφους. Τοὺς δὲ ἀλη-
θινούς, ἔφη, τίνας; Τοὺς τῆς ἀληθείας φιλοθεά-
(776) μονας. Οὐ γὰρ εἰς γεωμετρίας αἰτήματα, καὶ ὑπο- (1)
θέσεις ἐχούσῃ φιλοσοφίᾳ· οὐδὲ μουσικῇ σχολαστικῷ
γε οὔσῃ· οὐδὲ ἐν ἀστρονομίᾳ, φυσικῶν καὶ ῥεόντων
καὶ εἰκότων βεβυσμένῃ λόγων· ἀλλ’ αὐτοῦ τοῦ ἀγα-
 176. Ερμίας. In Platonis Phaedrum scholia {2317.001} (A.D. 5)

P. 95 γρ. 31
 ἔργον τὸ ἐκ τῆς μανίας ἀποτελούμενον τοῦ ἔργου τοῦ ἐκ τῆς

οἰωνισ-
τικῆς ἐγγινομένου. —Θαυμάσειε δ’ ἄν τις τοῦ φιλοσόφου τὴν
εὐγνω-
μοσύνην, ὅπως οὐδὲν πλέον ἐν τοῖς συμπεράσμασι λαμβάνει, ἀλλ’
αὐτὸ (30)
τὸ ἐκ τῶν ὡμολογημένων συναγόμενον ἄντικρυς κατὰ τὴν
γεωμετρικὴν
δικαιοσύνην.
(96) γʹ Ἀλλὰ μὴν νόσων γε καὶ πόνων τῶν μεγίστων 244d
Μεταβέβηκεν ἀπὸ τῆς μαντικῆς ἐπὶ τὴν τελεστικὴν μανίαν,
ἥντινά

P. 123 γρ. 22
 δύναμις ὁ καταδεέστερος ἵππος. Ἐὰν τοίνυν νοήσωμεν δύο ἵππους

καὶ
ἡνίοχον καὶ συμφύσωμεν αὐτοὺς, ἡ μία δύναμις ἡ γεννητικὴ καὶ
οἰστικὴ
τοῦ τε ἡνιόχου καὶ τῶν ἵππων αὐτή ἐστιν ἡ ἰδέα τῆς ψυχῆς.
Δύναμιν δὲ
ἀκουστέον κατὰ τοὺς γεωμέτρας, ὡς εἰώθασι λέγειν τὴν εὐθεῖαν
δύνασθαι
τὸ τετράγωνον. Ἐν μὲν οὖν τῷ προτέρῳ λόγῳ περὶ τῆς οὐσίας τῆς
ψυχῆς
διείλεκται, ἥτις ἐν ἑαυτῇ εἶχε καὶ τὴν αὐτοκινησίαν καὶ τὴν
ἀθανασίαν (ἓν
γὰρ ἦν ἅμα ταῦτα τὰ τρία), ἐνταῦθα δὲ περὶ τῶν δυνάμεων τῆς
69
ψυχῆς

P. 191 γρ. 11
 νουσί τε καὶ αὐτοὶ μετέρχονται, ὡς μὴ εἰδότες, ἔμφασιν δὲ ἔχοντες

τῆς τοιαύτης ἀναγωγῆς· καὶ μετέρχονται τοιαῦτα ἐπιτηδεύματα ἃ
ἀνήκει
τῷ οἰκείῳ θεῷ, οἷον ὁ μουσικὸς φθόγγους, ῥυθμοὺς καὶ τὰ ὅμοια, ὁ
φιλό-
σοφος γεωμετρίαν, ἀστρονομίαν καὶ τὰ ὅμοια, ἕως οὗ ἰχνεύοντες
εὕρωσι
τοῦ οἰκείου θεοῦ αὐτὴν τὴν φύσιν. —Καὶ ἐφαπτόμενοι αὐτοῦ·
ἐφαπτόμενοι εἶπεν ἐπειδὴ οὔπω ἤνθησεν, ἀλλὰ πρῶτον ἐξ
ἀμυδρῶν
ἰχνῶν γίνεται ἡ ἐπιστροφὴ ἡ εἰς ἑαυτοὺς, εἶτα ἐπαφῇ, εἶτα ἑνώσει.
Ὅταν

P. 255 γρ. 16
 καὶ διὰ πάντων πεφοίτηκεν· εἶτα μετὰ τὸν ἀριθμὸν τὴν λογιστικὴν
ἐπήγαγεν, ἥτις ἐν σχέσει τῶν ἀριθμῶν θεωρεῖται· ὁ μὲν γὰρ
ἀριθμὸς ὡς
ἁπλούστατος, ὁ δὲ λογισμὸς σχέσιν ἀριθμοῦ πρὸς ἀριθμὸν
ἐμφαίνων, καὶ
αὐτὸς δὲ ἔτι ἀσώματόν τι ὢν πρᾶγμα· εἶτα μετὰ ταῦτα γεωμετρίαν
φησὶ καὶ ἀστρονομίαν, τὰ [δὲ] ἐν διαστάσει καὶ συνεχείᾳ καὶ μονῇ
καὶ
στάσει καὶ ἐν σώμασι λοιπὸν τάττων· ἔπειτα πεττείαν καὶ κυβείαν
κατηριθμήσατο, τῷ ὄντι λοιπὸν περὶ τὰ αἰσθητὰ καταγόμενος,
ἅπερ χα-
 180. PROCOPIUS Rhet. et Scr. Eccl. Catena in Canticum

canticorum {2598.002} (A.D. 5-6) P. 1713 γρ. 29
 τότε δὲ μάλιστα τυγχάνει τοῦ μέτρου ὁ λόγος, ὅταν

τῷ τοῦ Σωτῆρος περικέχρηται αἵματι· ὁ τοίνυν λα-
λοῦντα ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὸν Χριστὸν, αὐτὸς ἔχει τὸ
σχοινίον ἐπὶ τοῦ σώματος τὸ γεωμετρικὸν, τῷ τοῦ
70
λυτρωτοῦ καλλωπιζόμενον αἵματι· λαλιὰν δὲ ὡραίαν (30)

ὀνομάζει τὸ σπαρτίον τὸ κόκκινον, δι’ οὗ πάλιν ση-
μαίνει τὸ καθαρὸν καὶ ἔμμετρον· τὸ γὰρ ἀκριβῶς
 181. Ιωάννης Δαμασκηνός Sacra parallela (recensiones

secundum beti litteras dispositae, quae tres libros conflant)
(Απόσπασμα. e cod. Vat. gr. 1236) {2934.018} (A.D. 7-8) Τόμ. 95
p. 1576 γρ. 32
 φοι καὶ τριόροφοι σύριγγες αὐταὶ ἀλλήλαις ἐπῳκοδό-

μηνται. Ἐφυλάξαντο γὰρ μίαν ποιῆσαι διαμπερὲς (30)
τὴν κοιλότητα, ἵνα μὴ τῷ βάρει τὸ ὑγρὸν πρὸς τὰ
ἐκτὸς διαπίπτῃ. Κατάμαθε πῶς τὰ τῆς γεωμετρίας
εὑρέματα πάρεργά ἐστι τῆς σοφωτάτης μελίσσης.
Ἑξάγωνοι γὰρ πᾶσαι καὶ ἰσόπλευροι τῶν κηρίων αἱ
σύριγγες, οὐκ ἐπ’ εὐθείας ἀλλήλων κατεπικείμεναι,

(Απόσπασμα. e cod. Vat. gr. 1236) {2934.018} (A.D. 7-8) Τόμ. 96
p. 212 γρ. 6
 Ἔστι τινὰ τῶν ἰχθύων, ἃ καὶ μιμεῖσθαι ἄξιον·

πῶς τὰ γένη αὐτῶν ἕκαστα τὴν ἐπιτηδείαν αὐτοῖς
διανειμάμενα χώραν, οὐκ ἐπιβαίνει ἀλλήλοις, ἀλλὰ
τοῖς οἰκείοις ὅροις ἐνδιατρίβει. Οὐδεὶς γεωμέτρης
παρ’ αὐτοῖς κατένειμε τὰς οἰκήσεις· οὐ τείχη περι-
γέγραπται· οὐχ ὁροθεσίοις διώρισται. Οὗτος μὲν
γὰρ ὁ κόλπος τάδε τὰ γένη τῶν ἰχθύων βόσκει, κἀ-

(Απόσπασμα. e cod. Berol. B.N. gr. 46 [= parallela
Rupefucaldina]) {2934.019} (A.D. 7-8) Τόμ. 96 p. 492 γρ. 7
 χάνον. Ἀλλὰ πάλιν ἡμῖν ἐκ τῆς ἔξωθεν περιλαλοῦν-

τες σοφίας, τεχνικαῖς ἐπιχειροῦσι μεθόδοις τὸν ἐκ-
κλησιαστικὸν παραλογίσασθαι λόγον, καὶ ἐκ τῆς
γραμματικῆς παρ’ αὐτοῖς ὀνομαζομένης, ἢ γεωμε-
τρικῆς, ἢ ἑτέρας ποθέν. Οὐ γὰρ ἡμῖν σχολὴ τὰ
71
τοιαῦτα ἐπιχειροῦσι.
Καὶ φασίν, Ἐν τοῖς σχήμασι τὸ τοιόνδε σχῆμα τοῦ
τοιοῦδε εὐπρεπέστερον, καὶ πάλιν ἐκεῖνο τούτου
 184. Γεώργιος Μοναχός χρονικόν. breve (li1-6) (redactio

recentior) {3043.002} (A.D. 9) Τόμ. 110 p. 89 γρ. 49
 χεις τριακοσίας καὶ μόνον. Καὶ οὐκ ἴσασιν οἱ δῆθεν

σοφοὶ καὶ ἀπερισκέπτως καὶ ἀμαθῶς τὰ θεῖα
λόγια πολυπραγμονοῦντες, ὅτι περ ὁ συγγραφεὺς,
γεωμέτρης ὑπάρχων Αἰγύπτου—ἐπαιδεύθη γὰρ,
φησὶ, Μωυσῆς πάσῃ σοφίᾳ Αἰγυπτίων—ὅτι γεω- (50)
μετρικὴν πῆχυν ἔφη, ἥτις ὀργυιὰν μεγίστην ἔχει.
Τὴν γάρ τοί γε γεωμετρίαν Αἰγύπτιοι, φασὶν, ἐφεῦ-

 σοφοὶ καὶ ἀπερισκέπτως καὶ ἀμαθῶς τὰ θεῖα

λόγια πολυπραγμονοῦντες, ὅτι περ ὁ συγγραφεὺς,
γεωμέτρης ὑπάρχων Αἰγύπτου—ἐπαιδεύθη γὰρ,
ρον, ἐκ τοῦ ἀπλέτου τῆς γῆς τὴν διαίρεσιν διδαχθέν-
(92) τες καὶ γράψαντες, ἀφ’ ὧν ἕτεροι μετέλαβον· Ὅθεν

 γεωμέτρης ὑπάρχων Αἰγύπτου—ἐπαιδεύθη γὰρ,

ρον, ἐκ τοῦ ἀπλέτου τῆς γῆς τὴν διαίρεσιν διδαχθέν-
(92) τες καὶ γράψαντες, ἀφ’ ὧν ἕτεροι μετέλαβον· Ὅθεν
σοφοὺς ἄγαν καὶ φρονίμους αὐτοὺς ἀπεκάλεσε διὰ
72

 τὰς Ἑλληνικὰς ἱστορίας, ἔγνωσαν δήπουθεν ὡς

καὶ τὰς περιφανεῖς ἐπιστήμας καὶ τῶν τεχνῶν τὰς
πλείστας παρ’ Ἐβραίοις ἐπαιδεύθησαν Ἕλληνες·
γεωμετρίαν γὰρ Αἰγυπτίους εὑρηκέναι φασὶν,
ἀστρολογία δὲ καὶ γενεθλιαλογία Χαλδαίων εὕρημα
λέγεται, Ἄραβες δὲ καὶ Φρύγες οἰωνοσκοπίαν
ἐπενόησαν εἶναι»· καὶ πρῶτοι θύειν θεοῖς, Χαλ-

 δαῖοι δὲ ἐξεῦρον ἤτοι Κύπριοι, διαφοροῦνται γὰρ

ἔθνος Περσικὸν ὑπάρχοντες (4a): τὴν δὲ ἀστρονομίαν (40)
ἐφευρηκέναι πρῶτοι Βαβυλώνιοι διὰ Ζωροάστρου,
ἐξ ὧν δεύτεροι παρειλήφασιν Αἰγύπτιοι, τὴν γεωμε-
τρίαν ἐκ τοῦ ἀπλέτου τῆς γῆς καὶ τῆς διαιρέσεως τῶν
χωρῶν προδιδαχθέντες· καὶ εἶθ’ οὕτω γράψαντες,
ἕτεροι μετέλαβον. (9) Τὴν δὲ 53 μαγείαν καὶ γοη- (45)
τείαν καὶ φαρμακείαν Μῆδοι μὲν ἐφεῦρον καὶ Πέρσαι,

 δὲ τῶν ἔξωθεν φιλοσόφων πρὸς αὐτὸν φοιτῶντες,

μεγίστην καὶ αὐτοὶ πρὸς τὰ οἰκεῖα μαθήματα τὴν
ὠφέλειαν ἐκαρπώσαντο, —μέγας γὰρ παρ’ αὐτοῖς
ἐγνωρίζετο—παραδιδοὺς γεωμετρίαν καὶ ἀριθμη-
τικὴν, καὶ τἄλλα προπαιδεύματα· διόπερ οὐκ ὀλίγοι
τῶν παρ’ Ἕλλησι σοφῶν μαρτυροῦσιν αὐτῷ,
μνήμην ἐν τοῖς ἰδίοις ποιούμενοι συγγράμμασιν ὡς

 ησιν;» —«Αὐτὸ δὲ πόθεν σοι τὸ μυεῖσθαι, καὶ

μυεῖν, καὶ θρησκεύειν; οὐ παρὰ Θρᾳκῶν; [καὶ]
ἡ κλῆσις πειθέτω σε. Τὸ δὲ θύειν οὐ παρὰ Χαλ- (30)
73
δαίων ἢ τῶν Κυπρίων; τὸ δὲ γεωμετρεῖν οὐκ

Αἰγυπτίων; τὸ δὲ μαγεύειν οὐ Περσικόν; Τὴν δὲ
ὀνείρων μαντικὴν τίνων ἢ Τελμησέων ἀκούεις;
τὴν οἰωνιστικὴν δὲ ποίων; οὐκ ἄλλων ἢ Φρυγῶν τῶν
 191. Φώτιος λεξικόν . (Ε—Ω) (A.D. 9) kappa P. 122 γρ. 6
 Καθέξει: κρατήσει.
Κάθες: χάλασον.
Καθεστηκώς: καθεσταμένος.
Κάθετον: ἔστι μὲν γραμμή τις παρὰ τοῖς γεωμέ-
τραις· σημαίνει δὲ καὶ βοῦν τινὰ καθιέμενον εἰς
τὴν θάλασσαν ἐπὶ θυσίαι τῶι Ποσειδῶνι.
Καθηγεῖσθαι: τὸ ὑφηγεῖσθαι· οὕτως Φερεκράτης.
Καθῆκαν: κατέβαλον.
 192. Φώτιος λεξικόν . (Ε—Ω) (A.D. 9) pi P. 426 γρ. 20
 καὶ πάσχοντας.
Πεττεύει: μεταφέρει· ἀπὸ τῶν πεττῶν, τουτέστι
τῶν κύβων.
Πεττεία: ἡ διὰ ψήφων παιδιά· ἔστι δ’ ὅτε καὶ γεω-
μετρίαν λέγουσι.
Πεττεύουσι: ταβλίζουσιν.
Πέττουσιν: ἀρτοποιοῦσιν· καὶ πέττουσα, ἀρτοποι-
οῦσα.
 193. Φώτιος λεξικόν . (Ε—Ω) (A.D. 9) sigma P. 562 γρ. 24
 σίαν, οἱ τοξόται σχοινίον μιλτοῦντες, συνήλαυνον,

καὶ τὰ πρατήρια διέκλειον.
Σχοίνισμα: μέτρου μέρος· κληρουχία.
Σχοῖνος: μέτρον γεωμετρικὸν, ὥς φησιν Ἡρόδοτος ἐν
τῆ βʹ τῶν ἱστοριῶν.
Σχολάζειν καὶ σχολὴν ἄγειν: οὐκ εὐκαιρεῖν λέγουσιν
Ἀττικοί.
 194. Βασίλειος Μάξιμος. Commentarium in Nazianzeni orationes

(A.D. 10) P. 28 γρ. 17
74
 λειος ἐν τοῖς τρισὶν εἴδεσιν; [Γ]

lemmate caret. τοῦτο βούλεται λέγειν, ὅτι ἀστρονομίας το-
σοῦτον ἔλαβεν ὅσον τὴν τῶν οὐρανίων κίνησιν μόνον ἐννοῆσαι,
καὶ
ἀριθμητικῆς καὶ γεωμετρίας καὶ μουσικῆς ὅσον μὴ ἀμαθῶς ἔχειν
πρὸς
τοὺς ἐν τούτοις κομπάζοντας, τὸ δὲ λοιπὸν ὡς ἄχρηστον
Χριστιανοῖς
διέπτυσεν.
λῆρος ὁ Μίνως ἐκεῖνος καὶ ὁ Ῥαδάμανθυς. εἰ καὶ τὸ ἦθος,
 195. Μιχαήλ Ψελλός. De omnifaria doctrina (A.D. 11) Sec. 97

γρ. 15
 ἀγαθῷ ὄντι πράγματι συμπλέκεται τὸ μὴ μετέχειν αὐτοῦ ἔστιν ὅτε,

ὅπερ κακόν ἐστιν ἄντικρυς. διατοῦτο καὶ Πλάτων ἐν μὲν τῷ
Τιμαίῳ
κατὰ τὴν δημιουργικὴν βούλησιν ἀγαθὰ μὲν πάντα, φαῦλον δὲ
μηδὲν
εἶναι φησίν· ἐν δὲ τοῖς πρὸς τὸν γεωμέτρην λόγοις οὔ φησιν
ἀπολέσθαι
τὰ κακά, ἀλλ’ ἐξ ἀνάγκης εἶναι· ὡς ἀκριβὴς τῷ ὄντι φιλόσοφος
ἄνω
μὲν περὶ τοῦ καθόλου κακοῦ λέγων, καὶ διατεινόμενος ὅτι οὐ
συνεισῆλθε

γρ. 10
 χυμῶν ἀνεγείρονται, ὅθεν καὶ τὰ χρώματα τῶν ὁρωμένων ὅμοια

τοῖς
τῶν χυμῶν ἔχουσιν. οἱ δὲ τὰς ἰδέας ἡμῖν ἐμφαίνουσι τῶν τεχνῶν
καὶ
τῶν ἐπιτηδευμάτων περὶ ἃ τὴν πραγματείαν ἔχομεν· φιλόσοφα
γοῦν τῷ
φιλοσόφῳ τὰ ὀνείρατα, καὶ τῷ ῥήτορι ῥητορικά, καὶ τῷ
γεωμέτρῃ
γεωμετρικά. οὐ μία οὖν αἰτία τῶν ὀνειράτων, ἀλλὰ πολλαί, ὡς
εἴρηται.
75

γρ. 11
 τῶν χυμῶν ἔχουσιν. οἱ δὲ τὰς ἰδέας ἡμῖν ἐμφαίνουσι τῶν τεχνῶν

καὶ
τῶν ἐπιτηδευμάτων περὶ ἃ τὴν πραγματείαν ἔχομεν· φιλόσοφα
γοῦν τῷφιλοσόφῳ τὰ ὀνείρατα, καὶ τῷ ῥήτορι ῥητορικά, καὶ τῷ
γεωμέτρῃ γεωμετρικά. οὐ μία οὖν αἰτία τῶν ὀνειράτων, ἀλλὰ
πολλαί, ὡς εἴρηται.(117) Περὶ ὑγείας καὶ νόσου καὶ γήρως.
Ὑγείας αἴτιον συνεκτικὸν ἡ τῶν δυνάμεων ἰσονομία,
θερμότητος, ψυχρότητος, ὑγρότητος, ξηρότητος· ὅταν δὲ τούτων
ἓν καταδυναστεύσῃ

γρ. 12
 ἐστὶν ἢ ὀκτωκαιδεκαπλάσιον, ἔλασσον δὲ ἢ εἰκοσαπλάσιον. καὶ

πάλιν
ὁ ἥλιος πρὸς τὴν σελήνην μείζονα λόγον ἔχει ἢ ὃν τὰ ͵εωλβʹ πρὸς
ἕν,
ἐλάσσονα δὲ ἢ ὃν τὰ ͵η πρὸς ηʹ. ταῦτα δὲ οὐχ’ ἁπλῶς οὕτως καὶ
ἀνα-
ποδείκτως παρὰ τοῖς ἀστρολόγοις προτείνεται, ἀλλὰ μετὰ
γεωμετρικῶν
καὶ ἀναντιρρήτων ἀποδείξεων. περὶ ὦν οὐ καιρὸς νῦν λέγειν, ἀλλὰ
σύ, θειότατε βασιλεῦ, τὰ προβλήματα ἀναποδείκτως τέως
δεξάμενος
τὰς ἀποδείξεις ὕστερον ἐπιζήτει μοι.

γρ. 13
 τῆς ὄψεως. δεῖ δὲ τὸ ἔνοπτρον ἀφ’ οὗ ἀνακλᾶται, πυκνὸν εἶναι καὶ

λεῖον
καὶ διαφανές, ἵνα ἐκεῖσε ἐμφαίνηται τὸ εἴδωλον τοῦ ὁρατοῦ. ἔστι
δὲ
ἡ ἀπόδειξις καὶ τοῦ τῆς ἅλω κύκλου καὶ τοῦ τῆς ἴριδος σχήματος
γεωμετρική, καὶ διατοῦτο δυσπόριστος βασιλικῇ ἀκοῇ.
76
(144) Περὶ ῥάβδων.
Αἱ φαινόμεναι οἶον ῥᾶβδοι κατὰ τὸν ἀέρα οὔτε κατ’ ἀντικρὺ

συν-
ίστανται τοῦ λαμπροῦ, ὥσπερ ἡ ἴρις, οὔτε κατὰ κάθετον, ὥσπερ ἡ

γρ. 7
 μὲν παντελὲς τῶν εἰδῶν πλῆθος διὰ τῆς δεκάδος ᾐνίττετο, τὰς δὲ
πρώτας εἰδικὰς ἀρχὰς τριάδα καὶ τετράδα ἐδόξαζε· τὴν γὰρ
μονάδα
καὶ τὴν δυάδα οὐδὲ ἀριθμοὺς ἔλεγε. μετὰ δὲ τοὺς ἀριθμοὺς ἐν
ζωαῖς
δευτέραις καὶ πολλοσταῖς τὰ γεωμετρικὰ πρὸ τῶν φυσικῶν
ὑπετίθετο
μεγέθη· καὶ τὸ μὲν σημεῖον εἰς τὴν μονάδα ἀνῆγε, τὴν δὲ γραμμὴν
εἰς
τὴν δυάδα, καὶ τὴν ἐπιφάνειαν εἰς τὴν τριάδα, τὸ δὲ στερεὸν εἰς τὴν
τετράδα. ἀνῆγε δὲ καὶ τὰς ψυχικὰς πάσας γνώσεις, τήν τε νοερὰν
καὶ
 201. Μιχαήλ Ψελλός. Encomium in patriarchem Constantinum

Leichudem {2702.042} (A.D. 11) P. 394 γρ. 27
 των ἀποδυόμενοι, ἐοίκασι τοῖς ὅσοι τὰ φυσικὰ πράγματα μαθεῖν

ἐπιβάλλουσιν ἄνευ τῆς περὶ τὴν φύσιν ἐπιστήμης, καὶ ἵνα σαφῶς
εἴποιμι τῆς φυσικῆς ἀκροάσεως, ἢ τοῖς τὰ κατοπτρικὰ ἢ ὀπτικὰ
αἱρουμένοις μαθεῖν ἄνευ τῶν γεωμετρικῶν ἀρχῶν καὶ τῆς περὶ
αὐτὰ στοιχειώσεως· ὁ δὲ ᾔδει τε τὴν τῶν μαθημάτων κλίμακα,
καὶ τίς μὲν ἡ πρώτη βαθμὶς, τίς δὲ ἡ μετ’ ἐκείνην, καὶ ἀπὸ τίνος
δεῖ πρὸς τὴν ἐφεξῆς τὴν βάσιν μετενεγκεῖν. Οὕτω δὴ τοῖς τῆς
ῥη- (30)
 202. Μιχαήλ Ψελλός. Epitaphius in patriarchem Joannem

Xiphilinum (A.D. 11) P. 435 γρ. 10
 τι τῶν δεδογμένων ἀλλήλοις λεληθότως παρηνεώξαμεν· εἶτα δὴ

τοῦ καιροῦ προϊόντος καὶ τὸ σύμπαν τοῦ σκέμματος ἐκκαλύπτο-
μεν, μὴ μέχρις ἀποδείξεων καὶ τῆς τῶν σεμνοτέρων ἀκριβείας καὶ
77
καταλήψεως τὴν φιλοσοφίαν ἱστᾷν, μὴ δὲ γεωμετρεῖν αἱρεῖσθαι,

ἀμέτρητον δὲ ἡμῖν τὸ αἰθέριον μέτρον ἐᾷν, ἢ τὸ ὑπὲρ ἐκεῖνο εἴ τε
σῶμα, εἴ τε ἀσώματον, ἀλλὰ δεῖν καὶ ἐπὶ τὴν ἡμεδαπὴν ἐγκλίνειν
φιλοσοφίαν, ἥτις τὸν σταυρὸν μὲν αἴρειν ἑκάστῳ κελεύεται, εἶτα
 203. Μιχαήλ Ψελλός. Epitaphius in patriarchem Joannem

Xiphilinum (A.D. 11) P. 455 γρ. 18
 εἰς διῃρημένας ἀρχὰς συμβιβάζων, οὔτε τὸ τῶν ἰδεῶν πλῆθος

ὀλί-
γοις τισὶ συστέλλων ὀνόμασιν, οὔτε νομοθετῶν ἐν τοῖς μέρεσι, καὶ
τὴν παραδοχὴν οἷον προστάττων, ἀλλ’ αἰτιολογῶν ἅπαντα, καὶ
ταῖς γεωμετρικαῖς ὅ φασι κατανάγκαις ἶσα τὰ τῆς τέχνης ποιού-
μενος, καὶ τὰ μὲν προοίμια παρὰ τὴν τῶν ὁμογενῶν τομὴν διαι-
ρῶν, ταῦτα δέ ἐστιν ὅσα κατά τι συμβεβηκὸς ἔστιν ὅμοια, τὰς δὲ
τῶν ἐνθυμημάτων πίστεις καὶ τὰ πρὸ τούτων ἐπιχειρήματα, ἀφ’
 204. Μιχαήλ Ψελλός. Epitaphius encomiasticus in patriarchem

Michaelem Cerullarium {2702.045} (A.D. 11) P. 312 γρ. 17
 αἰτίας τῶν τε ἐπισκοτήσεων καὶ τῶν ἐκλείψεων. Εἰ δὲ τί που αὐ-

τὸς ἐπεμαρτυράμην οἷς ἐκεῖνος ἐσχήκει καταστοχασάμενος, ὁ δὲ
αὐτίκα ἠγάλλετό τε καὶ σκιρτῶν τῇ ψυχῇ ἡδύτερον ἐμειδία, ὡς
παρὰ τοῦ κρείττονος περὶ ταῦτα τὴν μαρτυρίαν λαχών. Γεωμε-
τρίᾳ δὲ μὴ πάνυ ἐσχολακὼς, ὁπόσα ἐκείνη ἐν ταῖς οἰκείαις ἀπο-
περατώσεσι δέχεται, ταῦτα ἐκεῖνος εἰργάζετο, εὐμήχανος εἴπέρ
τις ἄλλος περὶ τὰς ὀργανοποιΐας γενόμενος. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἕως
οὔπω τοῦτον ὁ σφοδρότερος ζῆλος ἐσχήκει τῆς κρείττονος ἀρετῆς·
 205. Μιχαήλ Ψελλός. Epitaphius encomiasticus in patriarchem

Michaelem Cerullarium {2702.045} (A.D. 11) P. 356 γρ. 16
 του τὸ παρὰ τὸν λόγον, καὶ οὗτος ἀντ’ ἄλλης τινὸς ἀρκείτω ἀπο-
λογίας, καὶ καταργείτω τὴν σκιὰν ἀλήθειαν, εἴ τί που κἀκείνης
ἴχνος ἐν παραβύστῳ φανείη· καὶ οὔπω τὸν καιρὸν εἴρηκα καὶ τὴν
γεωμετρικωτέραν ἀνή[γαγον] καὶ ῥητορικωτέραν πειθῶ· καὶ ὡς
τὸ τηνικαῦτα κῦμα ἄλλους τε πλείους συνήρπασε, κἀμὲ βραχύ τι
ἐπέκλυσεν· ἀλλ’ ἥ γέ μοι φρὴν ἀνώμοτος, καὶ τὸ τῆς γλώττης
ἄφετον καὶ ἐλεύθερον. Οὕτω μὲν οὖν περὶ τούτων μ[οι] ὁ λόγος
78
 206. CHRISTOPHORUS Mytilenaeus Poeta Carmina varia

{3019.002} (A.D. 11) Poem 122 γρ. 89
 ὢ πῶς συνάπτει ταῖσδε ταῖς γραμμαῖς ἅμα

καὶ ῥομβοειδὲς καὶ σκαληνὸν εὐτέχνως,
οὐκ Ἀρχιμήδην οὔτε μὴν τὸν Ἀρχύταν
ἑωρακώς που, τοὺς σοφοὺς γεωμέτρας,
οὐ ταῖς ἐκείνων ἐντραφεὶς ὁμιλίαις, (90)
οὐ σχηματισμῶν ἐκμαθὼν πολλοὺς λόγους,
οὐ τὰς ἀνίσους οὐδὲ τὰς ἴσας θέσεις
 207. EUSTRATIUS Phil. Tractatus meteorologicus {4031.005}

(A.D. 11-12) Sec. 4 γρ. 116
 (4) Περὶ σταδίων καὶ μιλίων.
Τὸ στάδιον ἔνι ὀργυαὶ ἑκατόν· τὸ δὲ μίλιον ὄργυαι ἑπτακόσιαι

πεντή- (114)
κοντα· ἔστι δὲ λοιπὸν τὸ ἓν μίλιον στάδια ἑπτὰ ἥμισυ. Ταῦτα ἡμεῖς
κατὰ (115)
Γεωμετρίαν λέγομεν.
Ἡ γῆ δὲ κατὰ μὲν Ἕλληνας λέγεται χαία, καθ’ ἡμᾶς δὲ γαῖα καὶ
γῆ,
κατὰ δὲ Ἰουδαίους λέγεται ἀδαμάν. Διὰ τοῦτο καὶ τὸν ἐξ αὐτῆς
γενόμενον Ἀδὰμ λέγουσιν.
 208. EUSTRATIUS Phil. Tractatus meteorologicus {4031.005}

(A.D. 11-12) Sec. 5 γρ. 145
 Ἀπέχει ὁ οὐρανὸς ἐκ τῆς γῆς γυρόθεν μιλίων μυριάδας

τριακοσίας (142)
ἑξήκοντα πέντε· ἅτινα διέρχεται ὁ ἄνθρωπος κατὰ Χαλδαίους ἐν
χρόνοις
πεντακοσίοις, τὸ αὐτὸ διάστημα ἀπέχει καὶ ὁ οὐρανὸς ἐκ τῆς γῆς
κύκλω-
θεν αὐτῆς. Τοῦτο δὲ διεξηγήσαντο οἱ ἀστρονόμοι καὶ οἱ γεωμέτραι
τε. (145)(6) Περὶ ἀντιπόδων τῶν ὑποκάτω τῆς γῆς.
Ἀντίποδας λέγουσιν εἶναι ὑποκάτω τῆς γῆς, ἤγουν
79
ἀνθρώπους (147)καὶ ἕτερα ζῷα δίποδα, τετράποδα δὲ καὶ

παντοῖα· βεβαιοῦσι δὲ τοῦτο
 209. Άννα Κομνηνή Αλεξιάς. (A.D. 11-12) Book 9 ch. 10 sec. 2

γρ. 14
 πρὸς τὴν ἀνάγνωσιν ὄμμασιν. Ἀνὴρ δὲ οὗτος τοσοῦτος τὴν

φύσιν ὡς καὶ μὴ ὁρῶν τὰ τοῖς ὁρῶσι δυστέκμαρτα ῥᾳδίως
καταλαμβάνειν. Πᾶσαν μὲν δὴ ἔκτοτε παιδείαν διελθὼν καὶ
αὐτὴν δὴ τὴν περίκλυτον γεωμετρίαν, τὸ καινότατον, φιλοσό-
φων τινὶ ἐντυχὼν διὰ στερεῶν τούτῳ τὰ σχήματα παρέχειν
ἐπέταττεν. Ὁ δὲ τῇ τῶν χειρῶν ψηλαφήσει ἁπάντων τῶν
τῆς γεωμετρίας θεωρημάτων τε καὶ σχημάτων ἔσχε κατά-

γρ. 17
 αὐτὴν δὴ τὴν περίκλυτον γεωμετρίαν, τὸ καινότατον, φιλοσό-

φων τινὶ ἐντυχὼν διὰ στερεῶν τούτῳ τὰ σχήματα παρέχειν
ἐπέταττεν. Ὁ δὲ τῇ τῶν χειρῶν ψηλαφήσει ἁπάντων τῶν
ληψιν καθάπερ ἐκεῖνος ὁ Δίδυμος, ὃς δι’ ὀξύτητα νοῦ καὶ
ἄνευ ὀμμάτων μουσικῆς καὶ γεωμετρίας εἰς ἄκρον ἐλήλυ-
θεν, εἰ καὶ μετὰ τὴν γνῶσιν τούτων εἰς αἵρεσιν ἄτοπον

γρ. 19
 ἐπέταττεν. Ὁ δὲ τῇ τῶν χειρῶν ψηλαφήσει ἁπάντων τῶν

ληψιν καθάπερ ἐκεῖνος ὁ Δίδυμος, ὃς δι’ ὀξύτητα νοῦ καὶ
ἄνευ ὀμμάτων μουσικῆς καὶ γεωμετρίας εἰς ἄκρον ἐλήλυ-
θεν, εἰ καὶ μετὰ τὴν γνῶσιν τούτων εἰς αἵρεσιν ἄτοπον
συνηλάθη τὸν νοῦν ἐκτυφλωθεὶς ὑπὸ κενοδοξίας καθάπερ
ὑπὸ πάθους τὰ ὄμματα. Θαυμάζει μὲν οὖν ἅπας ταῦτα
 212. Νικηφόρος Γρηγοράς. . Rerum Nat. Epistulae (A.D. 13-14)

Epistle 4 γρ. 158
80
 ἡμῖν αἰωρουμένων δεινῶν, ὡς μὴ λάθωμεν βίᾳ τοῖς ἐντεῦθεν

συναπα- (155)
χθέντες ῥοθίοις, οὐκ ἔχοντες ἄλλως τῆς ἐκεῖθεν σχολῆς ἀφέλκειν
τὸν
λογισμόν; ὅμως ἐγὼ ταῖς παρούσαις ἔτι χρείαις καὶ τόδε κατὰ τοὺς
γεωμέτρας συνειλοχὼς ἐκ τῶν εἰρημένων, προστίθημι πόρισμα.
χρεὼν
γάρ σοι φωνῆς Ἑλλάδος ὄντι μεστῷ καὶ ταῖς τῶν ἐκεῖθεν
σοφωτέρων
ἀνδρῶν βαθυτέραις αὔλαξι τῆς διανοίας φιλοπονωτέρῳ
σχολῇ (160)
προσέχειν τὸν νοῦν καὶ συνορᾶν ὡς οὐχ ὅπως ἡμῖν εὐσεβοῦσιν
ἐξαίρε-

Epistle 57 γρ. 16
 οὐδενός. τὸν γὰρ νοσοῦντα λόγον φαρμάκων δεῖσθαι σοφιστικῶν

καὶ
συλλογιστικῶν μεθόδων ἐμεμαθήκειμεν, ἅτε ἀμφισβητησίμους
κεκτη-
μένον τὰς πίστεις· ὃς δ’ ὑγιαῖνόν τε καὶ διακεκηρυγμένον
‘οἴκοθεν
ἔχει’ τὸ βέβαιον, καθάπερ αἱ τῆς γεωμετρικῆς ἐπιστήμης ἀρχαί,
οὗτος δ’ οὐκ ἂν ῥᾳδίως ἐπὶ τὰς τοιαύτας χωρεῖν ἐθελήσειεν
ἀποδείξεις,
καθάπερ οὐδ’ ὑγιαίνοντι σώματι δεήσειεν ἄν ποτε τομῆς καὶ
καυτῆρος
καὶ ὁπόσα παῖδες ἰατρῶν ἐπὶ τοῖς τῶν σωμάτων ἐξεῦρον νοσήμασι·

Epistle 61 γρ. 32

Ἵλεως δ’ εἴης μοι, μέγιστε καὶ θειότατε δέσποτά μου, εἰ
πολλὰ (30)
τὰ σταθμὰ καὶ ζυγὰ καὶ πλεῖστον δὴ τὸν ἀπὸ τούτων ὄχλον ἐπεκρέ-
μασα τῷδε τῷ γράμματι. ὥσπερ γὰρ ἂν εἰ πρὸς ἀστρολόγους ἢ
γεω-
μέτρας ἐποιούμην τοὺς λόγους, ἐκ τῶν σφίσι συνήθων ἐξεπόριζον
81
ἂν τὰς αἰτίας τοῖς λεγομένοις, προποδισμοὺς καὶ στηριγμοὺς

ἀστέρων συνεχῶς παρεισκυκλῶν, ἔτι τε γραμμὰς καὶ κύκλων
περιόδους καὶ τὰς ἐν ἀλλήλοις τε καὶ δι’ ἀλλήλων σχέσεις καὶ
ἀναλογίας, οὕτω δὴ...
LIDDELL & SCOTT. Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. (Επιτομή

του Μεγάλου Λεξικού, εκδ. Πελεκάνος 2007).
ἀστρολογία, ἡ, αστρονομία, σε Ξεν.

ἀστρο-λόγος, -ον (λέγω), = ἀστρονόμος, σε Ξεν.
ἄστρον, τό, κυρίως σε πληθ., αστέρια, σε Όμηρ., Αττ.· σε ενικ.,
λέγεται κυρίως για τον Σείριο, σε Ξεν. κ.λπ.· πρβλ. ἀστήρ.
ἀστρονομέω, μέλ. -ήσω, σπουδάζω αστρονομία, σε Αριστοφ.
ἀστρονομία, ἡ, αστρονομία, επιστήμη μελέτης του ουρανού, σε
Αριστοφ., Πλάτ. κ.λπ.
ἀστρονομικός, -ή, -όν, ειδικευμένος στην αστρονομία, αυτός που
σχετίζεται με την αστρονομία, σε Πλάτ.
ἀστρο-νόμος, ὁ (νέμω), αστρονόμος, αστεροσκόπος, σε Πλάτ.
Αστρονόμος
Πλάτων. Hippias minor Stephanus p. 368, sec. a, γρ. 4

οὗτος ἂν εἴη, ὁ ἀγαθός; οὗτος γὰρ δυνατός, ὁ δὲ κακὸς
ἀδύνατος ἦν ψεύδεσθαι· ὥστε οὐκ ἂν γένοιτο ψευδὴς ὁ
μὴ δυνάμενος ψεύδεσθαι, ὡς ὡμολόγηται. { – ΙΠ.} Ἔστι
ταῦτα.
{ΣΩ.} Ἔτι τοίνυν καὶ τὸν τρίτον ἐπισκεψώμεθα, τὸν
ἀστρονόμον, ἧς αὖ σὺ τέχνης ἔτι μᾶλλον ἐπιστήμων οἴει
εἶναι ἢ τῶν ἔμπροσθεν. ἦ γάρ, ὦ Ἱππία; { – ΙΠ.} Ναί. { –
ΣΩ.} Οὐκοῦν καὶ ἐν ἀστρονομίᾳ ταὐτὰ ταῦτά ἐστιν; { –
ΙΠ.} Εἰκός γε, ὦ Σώκρατες. { – ΣΩ.} Καὶ ἐν ἀστρονομίᾳ ἄρα
εἴπερ τις καὶ ἄλλος ψευδής, ὁ ἀγαθὸς ἀστρονόμος ψευδὴς
ἔσται, ὁ δυνατὸς ψεύδεσθαι. οὐ γὰρ ὅ γε ἀδύνατος· ἀμαθὴς
γάρ. { – ΙΠ.} Φαίνεται οὕτως. { – ΣΩ.} Ὁ αὐτὸς ἄρα καὶ ἐν
82
ἀστρονομίᾳ ἀληθής τε καὶ ψευδὴς ἔσται. { – ΙΠ.} Ἔοικεν.

{ΣΩ.} Ἴθι δή, ὦ Ἱππία, ἀνέδην οὑτωσὶ ἐπίσκεψαι κατὰ
πασῶν τῶν ἐπιστημῶν, εἴ που ἔστιν ἄλλως ἔχον ἢ οὕτως.
πάντως δὲ πλείστας τέχνας πάντων σοφώτατος εἶ ἀνθρώ-
πων, ὡς ἐγώ ποτέ σου ἤκουον μεγαλαυχουμένου, πολλὴν
σοφίαν καὶ ζηλωτὴν σαυτοῦ διεξιόντος ἐν ἀγορᾷ ἐπὶ ταῖς
τραπέζαις. ἔφησθα δὲ ἀφικέσθαι ποτὲ εἰς Ὀλυμπίαν ἃ
εἶχες περὶ τὸ σῶμα ἅπαντα σαυτοῦ ἔργα ἔχων·
Αριστοτέλης. Problemata Bekker p. 917a, γρ. 8
γομεν δεινόν, αὐλητὴν δὲ καὶ ὑποκριτὴν οὐ λέγομεν; ἢ ὅτι

τῶν μὲν ἡ δύναμις ἄνευ πλεονεξίας (ἡδονῆς γὰρ στοχαστική
ἐστι), τῶν δὲ πρὸς τὸ πλεονεκτεῖν· ῥήτωρ γὰρ καὶ στρατηγὸς
καὶ χρηματιστὴς ἀγαθός ἐστιν ὁ δυνάμενος πλέον ἔχειν, ἡ
δὲ δεινότης μάλιστα ἐν τῷ πλεονεκτεῖν ἐστίν.
Διὰ τί τὸν φιλόσοφον τοῦ ῥήτορος οἴονται διαφέρειν; ἢ
ὅτι ὁ μὲν τί ἐστιν ἀδικία, ὁ δὲ ὡς ἄδικος ὁ δεῖνα, καὶ ὁ μὲν
ὅτι τύραννος, ὁ δὲ οἷον ἡ τυραννίς.
Διὰ τί, ἅπερ ἄν τίνες προέλωνται, ἐνδιατρίβουσι τούτοις
ἐνίοτε φαύλοις οὖσι μᾶλλον ἢ ἐν τοῖς σπουδαιοτέροις, οἷον
θαυματοποιὸς ἢ μῖμος ἢ συρικτὴς μᾶλλον ἢ ἀστρονόμος ἢ
ῥήτωρ εἶναι ἂν βούλοιτο ὁ ταῦτα προελόμενος. ἢ ὅτι βούλον-
ται μὲν ἔνιοι τὰ σπουδαιότατα μεταχειρίζεσθαι, διὰ δὲ τὸ
μὴ πιστεύειν ἑαυτοῖς ὡς δυνησομένοις, διὰ τοῦτο οὐ πράττουσιν;
ἢ ὅτι ἐν οἷς οἴεται ἕκαστος κρατιστεύειν, ταῦτα προαιρεῖται·
ὃ δὲ αἱρεῖται, καὶ ἐπὶ τοῦτ' ἐπείξεται, νέμων τὸ πλεῖστον
ἡμέρας αὐτῷ μέρος, ἵνα αὐτὸς αὑτοῦ τυγχάνει κράτιστος ὤν.
ὅ τι δὲ ἄν τινες ἐξ ἀρχῆς προέλωνται καὶ οἷς ἂν συνεθι-
σθῶσιν, οὐδὲ κρίνειν ἔτι δύνανται τὰ βελτίω· διέφθαρται γὰρ
ἡ διάνοια διὰ φαύλας προαιρέσεις.
Στράβων Book 2, ch. 5, sec. 4, γρ. 13
παράλληλοι τῷ ἰσημερινῷ εὑρίσκονται οἱ καθ' ἑκά-

στην τὴν οἴκησιν καὶ οἱ πρὸς ὀρθὰς τέμνοντες τούτους,
γραφόμενοι δὲ διὰ τῶν πόλων, καταμετρεῖ τὴν μὲν
οἰκήσιμον ἐμβατεύων, τὴν δ' ἄλλην ἐκ τοῦ λόγου τῶν
ἀποστάσεων. οὕτω δ' ἂν εὑρίσκοι πόσον ἂν εἴη τὸ
ἀπὸ τοῦ ἰσημερινοῦ μέχρι πόλου, ὅπερ ἐστὶ τεταρτη-
μόριον τοῦ μεγίστου κύκλου τῆς γῆς· ἔχων δὲ τοῦτο
ἔχει καὶ τὸ τετραπλάσιον αὐτοῦ, τοῦτο δ' ἐστὶν ἡ πε-
ρίμετρος τῆς γῆς. ὥσπερ οὖν ὁ μὲν τὴν γῆν ἀναμε-
83
τρῶν παρὰ τοῦ ἀστρονομοῦντος ἔλαβε τὰς ἀρχάς, ὁ δὲ

ἀστρονόμος παρὰ τοῦ φυσικοῦ, τὸν αὐτὸν τρόπον χρὴ
καὶ τὸν γεωγράφον παρὰ τοῦ ἀναμεμετρηκότος ὅλην
τὴν γῆν ὁρμηθέντα, πιστεύσαντα τούτῳ καὶ οἷς ἐπί-
στευσεν οὗτος, πρῶτον μὲν ἐκθέσθαι τὴν οἰκουμένην
καθ' ἡμᾶς πόση τις καὶ ποία τὸ σχῆμα καὶ τὴν φύσιν
οἵα ἐστὶ καὶ πῶς ἔχουσα πρὸς τὴν ὅλην γῆν (ἴδιον γὰρ
τοῦ γεωγράφου τοῦτο), ἔπειτα περὶ τῶν καθ' ἕκαστα
τῶν τε κατὰ γῆν καὶ τῶν κατὰ θάλατταν ποιήσασθαι
τὸν προσήκοντα λόγον, παρασημαινόμενον ὅσα μὴ
ἱκανῶς εἴρηται τοῖς πρὸ ἡμῶν τοῖς μάλιστα
Κλαύδιος Πτολεμαίος μαθημακικός Απόσπασμα. Frag.2, γρ. 6
μήτε βάρος ἔχοντα μηδὲν αὑτῶν μήτε κουφότητα,

ὅπερ ἐπὶ τοῦ ὕδατος ὁ Πτολεμαῖος ὁμολογεῖ ...
εἰ δέ, ὡς ὁ Πτολεμαῖός φησι, κουφότερος ὁ πεφυση-
μένος ἐστὶν ἀσκὸς τοῦ ἀφυσήτου.
Elias in Aristotelis Categorias p. 185, 6 ed. Busse:
Μετὰ τὴν οὐσίαν περὶ ποσοῦ διαλαμβάνει ὁ Ἀριστο-
τέλης. ἓξ δέ τινα δεῖ ζητῆσαι ἐπὶ τῆς παρούσης
κατηγορίας ... (8) δεύτερον, εἰ γένος τὸ ποσὸν
συνεχοῦς καὶ διωρισμένου, τρίτον, εἰ τούτων ἐστὶ
μόνων γένος ἢ καὶ τῆς ῥοπῆς, ὥς φησι Πλάτων καὶ
Ἀρχύτας καὶ Πτολεμαῖος ὁ ἀστρονόμος.
Eutocius in Archimedem III p. 306, 1:
Τὴν ῥοπὴν ... κοινὸν εἶναι γένος βαρύτητος καὶ
κουφότητος Ἀριστοτέλης τε λέγει καὶ Πτολεμαῖος
τούτῳ ἀκολουθῶν ... ὧν ἔξεστι τὰς δόξας τοῖς
φιλομαθέσιν ἀναλέγεσθαι ἔκ τε τοῦ Περὶ ῥοπῶν
βιβλίου τῷ Πτολεμαίῳ συγγεγραμμένου.
Ιούλιος Πολυδεύκης Ονομαστικόν. Book 4, sec. 16, γρ. 6
υ 360). ἀντὶ μέντοι ῥημάτων τοῖς ἐπιρρήμασι χρηστέον τὸ ἔχειν

αὐτοῖς προστιθέντα, οἷον σκαιῶς ἔχειν, μοχθηρῶς ἔχειν καὶ τὰ
λοιπά, καὶ κατ' ἄλλην κλίσιν συναπτέον αὐτοῖς τὴν ἔχων μετοχήν,
οἷον ἀμαθῶς ἔχων καὶ σκαιῶς ἔχων, καί που καὶ σκαιῶς διακεί-
μενος, καὶ ἐπὶ πάντων ὁμοίως.
Εἴδη δ' ἐπιστημῶν ἢ τεχνῶν τῶν ἐλευθεριωτέρων γραμμα-
τική, διαλεκτική, ῥητορική – ἡ αὐτὴ καὶ πολιτικὴ καὶ σοφιστική – ,
ποιητική, μουσική, ἀστρονομία, γεωμετρία, ἀριθμητική, στατική,
ἰατρική. καὶ τὰ ἀπ' αὐτῶν ὀνόματα γραμματιστὴς καὶ γραμματικός,
84
ῥήτωρ ῥητορικός – ὁ αὐτὸς καὶ πολιτικός – σοφιστής σοφιστικός,

ποιητής ποιητικός, μουσικός, ἀστρονόμος ἀστρονομικός, γεωμέτρης
γεωμετρικός, ἀριθμητικός, στατικός, ἰατρός ἰατρικός. καὶ τὰ ἐπιρ-
ρήματα γραμματικῶς, πολιτικῶς, ῥητορικῶς, σοφιστικῶς, ποιητικῶς,
μουσικῶς, ἀστρονομικῶς, γεωμετρικῶς, ἀριθμητικῶς, στατικῶς,
ἰατρικῶς. καὶ ἀπὸ μὲν τοῦ γραμματικοῦ ῥῆμα οὐκ ἔστιν, εἰ μὴ
λόγῳ τὸ γραμματικὸν εἶναι, ῥητορεύειν δέ. καὶ πολιτικὸν εἶναι·
οὐδὲ γὰρ τούτῳ ῥῆμα ὑπόκειται. καὶ σοφιστὴν εἶναι· οὐδὲ γὰρ
τὸ σοφιστεύειν ἐν χρήσει κεκριμένῃ, ἀλλ' ἴσως ἀντὶ τούτου τὸ παι-
δεύειν, δοκεῖ δ' ἐπὶ πάντων κοινὸν εἶναι. ἀπὸ δὲ τοῦ ποιητοῦ
τὸ ποιεῖν· ἀλλὰ καὶ τοῦτο διὰ τὴν ἐπὶ πολλῶν χρῆσιν ἀμφίβολον,
εἰ μή τις αὐτῷ προσθείη τὸ ποιήματα.
Ιούλιος Πολυδεύκης Ονομαστικόν. Book 4, sec. 155, γρ. 1
ἑταιρικὸν τῆς ψευδοκόρης ἐστὶν ἐρυθρότερον, καὶ βοστρύχους ἔχει

περὶ τὰ ὦτα. τὸ δ' ἑταιρίδιον ἀκαλλώπιστόν ἐστι, ταινιδίῳ τὴν κε-
φαλὴν περιεσφιγμένον. ἡ δὲ διάχρυσος ἑταίρα πολὺν ἔχει τὸν χρυσὸν
περὶ τῇ κόμῃ. ἡ δὲ διάμιτρος μίτρᾳ ποικίλῃ τὴν κεφαλὴν κατεί-
ληται· τὸ δὲ λαμπάδιον ἰδέα τριχῶν πλέγματός ἐστιν εἰς ὀξὺ ἀπο-
λήγοντος, ἀφ' οὗ καὶ κέκληται. ἡ δ' ἄβρα περίκουρος θεραπαι-
νίδιόν ἐστι περικεκαρμένον, χιτῶνι μόνῳ ὑπεζωσμένῳ λευκῷ χρώ-
μενον. τὸ δὲ παράψηστον θεραπαινίδιον διακέκριται τὰς τρίχας,
ὑπόσιμον δ' ἐστὶ καὶ δουλεύει ἑταίραις, ὑπεζωσμένον χιτῶνα κοκ-
κοβαφῆ.
Ἐκ δ' ἀστρονομίας ὀνόματα ἀστρονομική, ἀστρονόμος, ἀστρο-
νομεῖν, ἀστρονομικός ἀστρονομικῶς ἀστρονομικώτατος, μετεωρο-
λογία, μετεωρολόγος, μετεωρολογικός μετεωρολογικῶς, φυσιο-
λογία, φυσικός φυσικῶς, ἄστρων κατανόησις. ἄστρα, ἀστέρες.
ἄστρων στάσεις, εἴδη ἰδέαι, σχήματα. ἀστέρων δρόμος, περίοδος,
περιδρομή, περιφορά, περιαγωγή, ἀποστάσεις, ἐγγύτητες, διαστήματα·
φῶς, ἔλλαμψις, ἔκλαμψις, αὐγή, αἴγλη, ἀστραπή, ἄστρα ἀπλανῆ,
στάσιμα, ἀμετάθετα, ἀκίνητα, μόνιμα, ἑστηκότα, βιαιότερον
γὰρ τὸ ἀφόρητα· πλανώμενα καὶ ὡς Πλάτων (Leg VII 821 B)
πλανητά, φορητά, φερόμενα, περιφόρητα, περιφερόμενα, φαι-
νόμενα, περιιόντα, θέοντα περιθέοντα, στρεφόμενα,
Κλαύδιος Αιλιανός. , Varia historia Book 13, sec. 12, γρ. 1
Λόγος τις ἐς ἐμὲ ἀφίκετο λέγων αἴτιον Ἰσοκράτην

γενέσθαι τὸν ῥήτορα τοῖς Πέρσαις καταδουλώσεως,
ἧς ἐδουλώσαντο αὐτοὺς Μακεδόνες. τοῦ γὰρ πανη-
85
γυρικοῦ λόγου, ὃν Ἰσοκράτης ἐν τοῖς Ἕλλησιν ἐπε-

δείξατο, ἐς Μακεδονίαν ἐλθοῦσα ἡ φήμη, πρῶτον
μὲν Φίλιππον ἐπὶ τὴν Ἀσίαν ἀνέστησεν· ἀποθανόντος
δὲ ἐκείνου Ἀλέξανδρον τὸν υἱὸν αὐτοῦ τῶν πατρῴων
κληρονόμον τὴν ὁρμὴν τὴν τοῦ Φιλίππου διαδέξασθαι
παρεσκεύασε.
Μέτων ὁ ἀστρονόμος μελλόντων ἐπὶ τὴν Σικελίαν
πλεῖν τῶν Ἀθηναίων ἤδη καὶ αὐτὸς εἷς ἦν τοῦ κα-
ταλόγου. σαφῶς δὲ ἐπιστάμενος τὰς μελλούσας τύ-
χας τὸν πλοῦν ἐφυλάττετο δεδιὼς καὶ σπεύδων τῆς
ἐξόδου ἑαυτὸν ῥύσασθαι. ἐπεὶ δὲ οὐδὲν ἔπραττεν,
ὑπεκρίνατο μανίαν· καὶ πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα ἔδρασε
πιστώσασθαι τὴν τῆς νόσου δόξαν βουλόμενος, ἐν δὲ
τοῖς καὶ τὴν συνοικίαν τὴν αὑτοῦ κατέπρησεν· ἐγει-
τνία δὲ αὕτη τῇ Ποικίλῃ. καὶ ἐκ τούτου ἀφῆκαν
αὐτὸν οἱ ἄρχοντες. καί μοι δοκεῖ ὁ Μέτων ἄμεινον
ὑποκρίνασθαι τὴν μανίαν τοῦ Ὀδυσσέως τοῦ Ἰθακη
Φιλόχορος ιστορικός. Απόσπασμα. Volume-Jacobyʹ-F 3b,328,F,

frag.122, γρ. 2
εἰς τὸν πόλεμον μὴ δῶι τὰς εὐθύνας, ἐγκαλέσας Μεγαρεῦσιν ὡς τὴν

ἱερὰν
ὀργάδα ταῖν θεαῖν ἐργασαμένοις. ἄλογος δὲ φαίνεται ἡ κατὰ Περικλέους
ὑπόνοια, ἑπτὰ ἔτεσιν πρότερον τῆς τοῦ πολέμου ἀρχῆς τῶν περὶ Φειδίαν
γενομένων. ὁ Φειδίας, ὡς Φιλόχορός φησιν, ἐπὶ (Θε)οδώρου
ἄρχοντος τὸ ἄγαλμα τῆς Ἀθηνᾶς κατασκευάσας ὑφείλετο τὸ
χρυσίον ἐκ τῶν δρακόντων τῆς χρυσελεφαντίνης Ἀθηνᾶς, ἐφ'
ὧι καταγνωσθεὶς ἐζημιώθη φυγῆι· γενόμενος δὲ εἰς Ἦλιν καὶ
ἐργολαβήσας παρὰ τῶν Ἠλείων τὸ ἄγαλμα τοῦ Διὸς τοῦ Ὀλυμ-
πίου καὶ καταγνωσθεὶς ὑπ' αὐτῶν ὡς νοσφισάμενος ἀνηιρέθη.
SCHOL. V ARISTOPH. Av. 997: Μέτων, / ὃν οἶδεν Ἑλλὰς χὡ
Κολωνός] ἄριστος ἀστρονόμος καὶ γεωμέτρης· τούτου ἐστὶν ὁ ἐνιαυτὸς ὁ
λεγό-
μενος Μέτωνος. φησὶ δὲ Καλλίστρατος ἐν Κολωνῶι ἀνάθημά τι εἶναι
αὐτοῦ
ἀστρολογικόν. Εὐφρόνιος (F 94 Strecker) δὲ ὅτι τῶν δήμων ἦν ἐκ
Κολωνοῦ.
τοῦτο μὲν οὖν ψεῦδος· Φιλόχορος γὰρ Λευκονοέα φησὶν αὐτόν. τὸ
δὲ τοῦ Καλλιστράτου δῆλον· ἴσως γὰρ ἦν τι καὶ ἐν Κολωνῶι. ὁ δὲ Φιλό-
χορος ἐν Κολωνῶι μὲν αὐτὸν οὐδὲν θεῖναι λέγει, ἐπὶ Ἀψεύδους
86
δὲ τοῦ πρὸ Πυθοδώρου ἡλιοτρόπιον ἐν τῆι νῦν οὔσηι ἐκκλησίαι

πρὸς τῶι τείχει τῶι ἐν τῆι Πνυκί. μήποτε οὖν τὸ χωρίον (φασί τινες)
ἐκεῖνο πᾶν, ὧι περιλαμβάνεται καὶ ἡ Πνύξ, Κολωνός ἐστιν,
Δίων Χρυσόστομος Orationes Oration 70, sec. 4, γρ. 1
ἢ ἀπὸ τῶν ἔργων εἰδέναι καὶ τεκμαίρεσθαι τὸν ἑκάστου βίον. εἰ

δέ τις ἐπαγγέλλοιτο μὲν ὡς μουσικὴν ἄριστα ἐπιστάμενος καὶ
περὶ τοῦτο διατρίβων, μήτε δὲ αὐτοῦ κιθαρίζοντος μηδεὶς πώποτε
ἀκούσαι, ἀλλὰ μηδὲ κιθάραν ἢ λύραν ἔχοντα ὁρῴη τις, μήτε λόγον
τινὰ διεξιόντα τῶν κατὰ μουσικὴν δίχα γε τῆς ἐπαγγελίας καὶ
τοῦ ἐπίστασθαι φάσκειν τοῦ Ὀρφέως ἄμεινον καὶ τοῦ Θαμύρα,
βλέποι δ' αὐτὸν ἀλεκτρυόνας ἢ ὄρτυγας θεραπεύοντα καὶ τρέφοντα
καὶ μετὰ τῶν τοιούτων ἀνθρώπων ὡς τὸ πολὺ διατρίβοντα, πό-
τερον τῶν μουσικῶν τοῦτον δεῖ ὑπολαμβάνειν ἢ τούτων τῶν ἀν-
θρώπων, μεθ' ὧν ἐστι καὶ οἷς ταὐτὰ ἐπιτηδεύει; { – } Δῆλον ὅτι
τούτων. { – Δ.} Ἐὰν δὲ ἀστρονόμος εἶναί τις ὑπισχνῆται καὶ σαφέ-
στατα ἐπίστασθαι τὰς περιόδους καὶ πορείας καὶ τὰ ἀποστήματα
πῶς ἔχουσι πρὸς ἄλληλα ἡλίου τε καὶ σελήνης καὶ τῶν τοιούτων
ἄστρων καὶ τὰ οὐράνια πάθη, μηδὲν δὲ τοιοῦτον ᾖ προῃρημένος
μηδὲ περὶ ταῦτα φροντίζων, ἀλλὰ μᾶλλον συνὼν τοῖς κυβεύουσι καὶ
μετ' ἐκείνων ἑκάστοτε ζῶν καὶ βλεπόμενος, ἀστρονόμον τοῦτον
φήσεις ἢ κυβευτήν; { – } Οὐ μὰ τὸν Δί' ἀστρονομίας ἡγησαίμην ἂν
ἔγωγε προσήκειν αὐτῷ τι, πολὺ δὲ μᾶλλον κυβείας. { – } Δύο δέ
τινων τοῦ μὲν λέγοντος ὅτι πλευσεῖται τὴν ταχίστην καὶ πολλὰ κερ-
δανεῖ χρήματα ἀπὸ ἐμπορίας, μήτε δὲ ναῦς μήτε ναύτας παρε-
σκευασμένον μήτε φόρτον ἔχοντος μηδένα,
Αλέξανδρος ο Αιγιεύς Φιλόσοφος In Aristotelis Μετά τα Φυσικά

Σχόλια P. 200, γρ. 10
σθητὰ καὶ τάδε, ἀλλ' ᾗ τοιάδε καὶ τοῦ κοινοῦ μετέχει. ὥστε εἰ μηδὲ ἡ
γεωδαισία περὶ τὰ αἰσθητὰ μεγέθη, οὐκ ἂν διαφέροι αὐτῆς ἡ γεωμετρία
τῷ αὐτὴ περὶ νοητὰ εἶναι· καὶ γὰρ ἐκείνη περὶ τὰ τοιαῦτα. κατὰ τὸν
αὐτὸν λόγον οὐδὲ ἰατρική ἐστι περὶ αἰσθητὴν ὑγίειαν· συμφθείροιτο γὰρ
ἂν φθειρομένοις τοῖς περὶ ἅ ἐστιν. ἑξῆς δὲ δείκνυσιν ὅτι οὐδὲ ἡ ἀστρο-
λογία περὶ τῶν αἰσθητῶν λέγει, οἷον περὶ τοῦδε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶνδε
τῶν ἄστρων· καὶ γὰρ ἄφθαρτα ταῦτα, καὶ μηκέτι τῷ φθείρεσθαι μὲν μὴ
συναναιρεῖν δὲ ἐκείνην τὴν λεγομένην περὶ αὐτὰ εἶναι, ἥτις ἦν ἡ ἀστρο-
λογία, δείκνυσί τις ὅτι μὴ περὶ ταῦτά ἐστιν, ἀλλὰ ἄλλως καὶ δι' ἄλλων
ἡ τούτων οὐσία δείκνυται. οὔτε γὰρ αἰσθητὰς γραμμὰς τοιαύτας ἔστι λα-
βεῖν ὁποίας ὁ ἀστρονόμος λαμβάνει ἐν ταῖς δείξεσιν· οὐδὲν γὰρ τῶν αἰ-
87
σθητῶν οὕτως εὐθύ (ἀντὶ δὲ τοῦ ἀστρολόγου τὸν γεωμέτρην εἶπεν), ἀλλ'
οἵας ὁ γεωμέτρης τὰς γραμμὰς εἶναι λέγει, τοιαύταις ὁ ἀστρολόγος
χρῆται
πρὸς τὰς δείξεις τὰς ἀστρολογικάς. ὁμοίως δὲ οὐδὲ περιφερὲς οὐδὲ
στρογ-
γύλον οὐδὲν τοιοῦτόν ἐστιν αἰσθητόν, ὁποῖα ὁ γεωμέτρης αὐτὰ ὁρίζεται·
ὁ γὰρ κύκλος ὁ αἰσθητὸς τοῦ κανόνος καὶ τοῦ ἐπιπέδου τοῦ αἰσθητοῦ οὐ
κατὰ στιγμὴν ἅπτεται, οἱ δὲ μαθηματικοί τε καὶ ἀστρολόγοι οὕτω
λέγουσι
καὶ περὶ τοῦ κύκλου καὶ τῆς σφαίρας ὡς κατὰ σημεῖον ἁπτομένου τοῦ
ἐπιπέδου. Πρωταγόρας οὖν τοῖς αἰσθητοῖς προσχρώμενος ᾤετο τοὺς γεω-
μέτρας ἐλέγχειν ὡς ψευδομένους, δεικνὺς ὅτι οὐδὲν τούτων τοιοῦτόν
Ποσειδώνιος Απόσπασμα. Frag.3d, γρ. 11
4. Λαβὼν οὖν ταῦθ' ὁ γεωμέτρης, προσχρησάμενος τοῖς γνωμονικοῖς

καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς ὑπὸ τοῦ ἀστρονομικοῦ δεικνυμένοις, ἐν οἷς οἵ τε
παράλληλοι τῷ ἰσημερινῷ εὑρίσκονται οἱ καθ' ἑκάστην τὴν οἴκησιν καὶ
οἱ πρὸς ὀρθὰς τέμνοντες τούτους, γραφόμενοι δὲ διὰ τῶν πόλων, κατα-
μετρεῖ τὴν μὲν οἰκήσιμον ἐμβατεύων, τὴν δ' ἄλλην ἐκ τοῦ λόγου τῶν
ἀποστάσεων. οὕτω δ' ἂν εὑρίσκοι, πόσον ἂν εἴη τὸ ἀπὸ τοῦ ἰσημερινοῦ
μέχρι πόλου, ὅπερ ἐστὶ τεταρτημόριον τοῦ μεγίστου κύκλου τῆς γῆς·
ἔχων
δὲ τοῦτο ἔχει καὶ τὸ τετραπλάσιον αὐτοῦ, τοῦτο δ' ἔστιν ἡ περίμετρος
τῆς γῆς.
Ὥσπερ οὖν ὁ μὲν τὴν γῆν ἀναμετρῶν παρὰ τοῦ ἀστρονομοῦντος ἔλαβε
τὰς ἀρχάς, ὁ δὲ ἀστρονόμος παρὰ τοῦ φυσικοῦ, τὸν αὐτὸν τρόπον χρὴ
καὶ
τὸν γεωγράφον παρὰ τοῦ ἀναμεμετρηκότος ὅλην τὴν γῆν ὁρμηθέντα,
πιστεύσαντα τούτῳ καὶ οἷς ἐπίστευσεν οὗτος, πρῶτον μὲν ἐκθέσθαι τὴν
οἰκουμένην καθ' ἡμᾶς, πόση τις καὶ ποία τὸ σχῆμα καὶ τὴν φύσιν οἵα
ἐστὶ καὶ πῶς ἔχουσα πρὸς τὴν ὅλην γῆν· ἴδιον γὰρ τοῦ γεωγράφου τοῦτο·
ἔπειτα περὶ τῶν καθ' ἕκαστα τῶν τε κατὰ γῆν καὶ τῶν κατὰ θάλατταν
ποιήσασθαι τὸν προσήκοντα λόγον, παρασημαινόμενον ὅσα μὴ ἱκανῶς
εἴρηται τοῖς πρὸ ἡμῶν τοῖς μάλιστα πεπιστευμένοις ἀρίστοις γεγονέναι
περὶ ταῦτα.
Historia Alexandri Magni, Recensio F (cod. Flor. Laurentianus Ashburn

1444) Ch. 1, sec. 2, γρ. 7
Καὶ εἶχεν χέριν καλὸ νὰ φιλοδωρῆ καὶ νὰ στέκη εἰς τὸν λόγον του
νὰ μηδὲν σφάλη τοὺς ὅρκους του. Μετὰ ταῦτα τὰ πράγματα ἐγίνη
88
ὁ Ἀλέξανδρος βασιλεὺς τοῦ κόσμου ὁλονοῦ ἀπὸ Ἀνατολῶν ἕως

Δυσμὰς καὶ ἀπὸ Νότον ἕως Βορρᾶν.
Ἐπὶ ἔτους πέντε χιλιάδες ἐβασίλευσεν εἰς τὴν πα-
λαιὰν Ῥώμην ὁ Ταρκιανὸς ὁ βασιλεὺς καὶ τῆς Ἀνατολῆς ὅλης
καὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ ἐβασίλευσεν ὁ Τάρειος, ὁ υἱὸς τοῦ Κυρίσσου,
καὶ ὅλα τὰ βασίλεια τοῦ κόσμου αὐτὸν ἐπλήρωναν λιζάτον. Καὶ εἰς
τὴν Ἱερουσαλὴμ ἦτον αὐθέντης εἰς τοὺς Ἰσραηλίτας ὁ προφήτης
Ἱερεμίας ἀρχιερεύς. Καὶ εἰς τὴν Αἴγυπτον ἐβασίλευεν ὁ πονη-
ρὸς καὶ ἀστρονόμος ὁ Νεκτεναβός, ὅλην τὴν Αἴγυπτον μὲ τὴν γῆν
τῶν Λατίνων.
Καὶ ὁ Φίλιππος ὁ βασιλεὺς ἐβασίλευσεν τὴν Μακε-
δονίαν μὲ τοὺς Φιλίππους καὶ τὴν Φιλιππόπολιν. Τοῦ Φιλίππου
τοῦ βασιλέως ἐγεννήθην τέκνον ἄρρεν καὶ οὐδὲν ἦτον σπόρος
ἐδικός του, καθὼς τὸ θέλετε ὕστερα ἀκούσειν. Καὶ ἐπονόμασαν
τοῦ παιδίου τὸ ὄνομα Ἀλέξανδρον Ῥωμαϊκὰ καὶ εἶχεν ἀπὸ τὴν
ἄνω{θεν} πρόνοιαν χάριν μεγάλην.
Theodosius Gramm., Περὶ γραμματικῆς [Sp.] (fort. auctore Theodoro

Prodromo) P. 51, γρ. 4
βλαβῶν καὶ ἐννοιῶν ἀτόπων καὶ τὸν βίον κοσμεῖ πᾶ-

σιν ἀγαθοῖς· διὰ γὰρ τῆς τέχνης ἐπενοήσαμεν οἴκους
εἰς ἀποφυγὴν ὄμβρων· δι' αὐτῆς ἐπενοήσαμεν κατα-
σκευάζειν τείχη πρὸς σωμάτων φυλακὴν καὶ ἀσφά-
λειαν καὶ πάντα τὰ ἀγαθὰ τῷ βίῳ ἡ τέχνη κατερ-
γάζεται.
Διαφοραὶ δὲ τῆς καθόλου τέχνης εἰσὶ τέσσαρες·
θεωρητική, πρακτική, ποιητικὴ καὶ μικτή. Καὶ θεω-
ρητικὴ μὲν λέγεται ἡ διὰ μόνου τοῦ λόγου παραδι-
δοῦσα τὰ πράγματα, ὥσπερ ἡ ἀστρονομία· ὁ γὰρ
ἀστρονόμος διὰ λόγου μόνου παραδίδωσι τὸν ἥλιον
εἶναι σήμερον, εἰ τύχοι ἐν τῷ λέοντι ἢ ἐν τῇ παρ-
θένῳ· πρακτικὴ δὲ λέγεται ἡ δι' ὀργάνων ἐνεργοῦσα
ὡς ἡ στρατηγική. Ἐν γὰρ ταῖς παρατάξεσι δέεται ἡ
στρατηγικὴ πολλῶν ὀργάνων, ἤγουν τόξων, βελῶν καὶ
τῶν τούτοις ὁμοίων· πρακτικὴ δὲ καλεῖται, ἣ ἐφ'
ὅσον καιρὸν ἐνεργεῖ, ἔστιν ὡς τέχνη· ὁποία ἡ αὐ-
λητικὴ καὶ ὀρχηστική· μετὰ δὲ τὸ παύσασθαι οὐδέν
ἐστιν· ποιητικὴ δὲ λέγεται ἡ λαβοῦσα ὕλην ἀδιατύ-
πωτον καὶ ποιοῦσά τι ὁμοίωμα ὡς ἡ τεκτονική, ἡ
σκυτοτομική, ἡ ἀνδρειαντοπλαστική·
Επιφάνιος De mensuris et ponderibus (ap. Chronicon paschale)

89
(excerptum Graecum 7) Τόμ. 92, p. 617, γρ. 24
δευτέρᾳ ἡμέρᾳ τὸ στερέωμα τὸ ἐν μέσῳ τῶν ὑδάτων· ἐν αὐτῇ

τῇ ἡμέρᾳ ἐμερίσθη τὰ ὕδατα· τὰ ἡμίση αὐτῶν ἀνέβη ἐπάνω
τοῦ στερεώματος, καὶ τὰ ἡμίση αὐτῶν ὑποκάτω τοῦ στερεώ-
ματος ἐν μέσῳ, ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς· τοῦτο μόνον τὸ
ἔργον ἐποίησεν ὁ Θεὸς τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ.
Ἀκύλας ἐγνωρίζετο, ὃς ἦν πενθερὸς Ἀδρια-
νοῦ τοῦ βασιλέως. Ἦν δὲ Ἕλλην, ὡς Ἀδριανὸς, ἀπὸ
Σινώπης τοῦ Πόντου ὁρμώμενος, ὕστερον δὲ ἐβαπτί-
σθη, πεισθεὶς ὑπὸ τῶν ἀποστόλων. Ἦν δὲ καὶ ἀστρο-
νόμος, καὶ ἐγκαλούμενος περὶ τούτου ἀπὸ τῶν τῆς
Ἐκκλησίας, καὶ μὴ πεισθεὶς, μετέπειτα τὰ Χριστια-
νῶν ἀθετήσας, προσηλυτεύει τε Ἰουδαίοις
καὶ περιτέμνεται Ἰουδαῖος, καὶ ἐμπόνως μαθὼν τὴν
αὐτῶν διάλεκτον καὶ τὰ στοιχεῖα ἑρμηνείαν ἑαυτῷ
ἑρμήνευσεν οὐκ ὀρθῷ λογισμῷ, ἀλλ' ὅπως διαστρέψῃ
τινὰ τῶν ῥητῶν.
Troilus Soph., Prolegomena in Hermogenis artem rhetoricam

P. 43, γρ. 3
των ἀπὸ τριῶν προσώπων διασαφηνίσωμεν, ἀπό τε ὅρου

καὶ ἰδίου καὶ παραδείγματος. Ἐπιστήμη τοίνυν ἐστὶ
γνῶσις τοῦ ὑποκειμένου πράγματος, καθὸ ἔχει φύσεως,
γνῶσις δὲ διὰ τὸ γινώσκειν· ἀλλ' ἐπειδὴ καὶ αἱ τέχναι
τοῦτο ἐπίστανται, πρόσκειται τὸ, καθὸ ἔχει φύσεως,
ἀποφαίνων, ὡς οὐ τὰ φαινόμενα, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐν βάθει
διερευνῶσα τὰς φύσεις ἐπίσταται κυρίως τῶν πραγμά-
των· ἴδιον δὲ αὐτῆς ἐστι τὸ μετὰ λόγου πάντα ποιεῖν
καὶ μηδέποτε σφάλλεσθαι, ἀλλ' ἀεὶ τὰ αὐτὰ περὶ τῶν
αὐτῶν καὶ ὡσαύτως ἐχόντων λέγειν· οἷον οὐ σήμερον ὁ
ἀστρονόμος φήσει τὴν σελήνην τοὺς δώδεκα οἴκους τῶν
ζωδίων διϊέναι, ἀλλὰ δι' ὅλου τοῦ μηνὸς, αὔριον δὲ,
οὐκ ἄλλα, ἀλλὰ ταῦτα μᾶλλον φθεγγόμενος ἑκάστοτε.
Παράδειγμα δὲ αὐτῆς ὁ γραμματιστὴς ἤτοι ὁ χαμαιδι-
δάσκαλος·
Αχιλλέας Τάτιος. Isagoga excerpta Sec. 1, γρ. 82
Ἄρκτον θ', ἣν καὶ Ἅμαξαν ἐπίκλησιν καλέουσιν (Od V 272 – 3)

ἠέλιόν τ' ἀκάμαντα σελήνην τε πλήθουσαν,
90
ἐν δέ τε τείρεα πάντα, τά τ' οὐρανὸς ἐστεφάνωται,

Πληϊάδας θ' Ὑάδας τε τό τε σθένος Ὠρίωνος (Il XVIII 484 – 6)
ἄστρα δὲ δὴ προβέβηκε, παρώιχηκεν δὲ πλέω νύξ
τῶν δύο μοιράων, τριτάτη δ' ἔτι μοῖρα λέλειπται (Il X 252 – 3).
ἐκ γὰρ τούτων τὰς προφάσεις ἔλαβον οἱ ὕστερον περὶ τούτων
πραγματευσάμενοι· ὡς γὰρ τοῖς τραγικοῖς παρέσχεν ἱστοριῶν
ἀφορμάς, οὕτω καὶ διὰ τούτων ὑποθέσεις τοῖς περὶ ἀστρολογίας
γράψασιν. μαρτυροῦσι δὲ Κράτης (p. 40 Wachsm) καὶ Ἀπίων ὁ
Πλειστονείκης (p. 25 Lehrs), ὅτι ἀστρονόμος Ὅμηρος. οὐδὲν δὲ
παράδοξον ὑπ' ἀνθρώπων τοσαύτην εὑρεθῆναι θεωρίαν· ψυχὴ
γὰρ πᾶσα ἀθάνατος κατελθοῦσα ἐξ οὐρανοῦ ἀνανεύουσα ὡς
ἐς συγγενῆ τὸν οὐρανὸν πάντα τὰ συνήθη θεωρεῖ καὶ ἐπισπᾶ-
ται, πρὸς ὃν καὶ ἀναχθῆναι ἐπείγεται.
Τίνι διαφέρει μαθηματικὴ φυσιολογίας.
Εὔδωρος ὁ φιλόσοφός φησι (Diels p. 22) Διόδωρον τὸν Ἀλε-

ξανδρέα μαθηματικὸν τούτωι διαφέρειν εἰπεῖν τὴν μαθηματικὴν
τῆς φυσιολογίας, ὅτι ἡ μὲν μαθηματικὴ τὰ παρεπόμενα τῆι οὐ-
σίαι ζητεῖ, πόθεν καὶ πῶς ἐκλείψεις γίνονται, ἡ δὲ φυσιολογία
περὶ τῆς οὐσίας, τίς ἡλίου φύσις,
Πασχάλιο χρονικό P. 64, γρ. 11
μανα, Ἀμάσεια, Καισάρεια, Μάζακα, Μηλιτίνη, Εἰκόνιον,

Νικόπολις, Νεοκαισάρεια, Σάταλα· Ἀρμενίας μεγάλης Κολχίς.
ϛʹ. Κλίματος ἕκτου Λογδοῦνος, Δαλματίας Σαλῶναι· Καπ-
παδοκίας Τραπεζοῦντα· Ἰταλίας Ῥάβεννα, Ἀκυληία· Μυσίας
τῆς κάτω Ὀδησσός, Δορόστολος· Θρᾴκης Ἀπολλωνιάς, Ἀγχία-
λος, Βυζάντιον· Χερσονήσου Ἐλαιοῦς, Καλχηδών, Ἡράκλεια,
Ἄμαστρα· Ἀσίας μικρᾶς Τένεδος· Γαλατίας Ἀμισός.
Ζʹ. Κλίματος ἑβδόμου τοῦ διὰ Βορυσθένους .
Περὶ ἀστρονομίας
Ἐν τοῖς χρόνοις τῆς πυργοποιίας ἐκ τοῦ γένους – τοῦ Ἀρφα-

ξὰδ ἀνήρ τις Ἰνδὸς ἀνεφάνη σοφὸς ἀστρονόμος, ὀνόματι Ἀν-
δουβάριος, ὃς καὶ συνεγράψατο πρῶτος Ἰνδοῖς ἀστρονομίαν.
Ἐγεννήθη δὲ καὶ ἄλλος ἐκ τῆς φυλῆς τοῦ Σήμ, Χοὺς ὀνό-
ματι, ὁ Αἰθίοψ, ὅστις ἐγέννησεν τὸν Νεβρὼδ γίγαντα τὸν τὴν
91
Βαβυλωνίαν κτίσαντα, ὃν λέγουσιν οἱ Πέρσαι ἀποθεωθέντα καὶ

γενόμενον ἐν τοῖς ἄστροις τοῦ οὐρανοῦ, ὅντινα καλοῦσιν Ὠρίωνα.
οὗτος ὁ Νεβρὼδ πρῶτος κατέδειξε τὸ κυνηγεῖν καὶ χορηγεῖν
πᾶσι θηρία εἰς βρῶσιν· καὶ ἐπρώτευε Περσῶν.
ὅστις καὶ τὴν ἑαυτοῦ μητέρα τὴν Σεμίραμιν ἔλαβεν γυναῖκα· ἐξ

οὗ Πέρσαις νόμος γαμεῖν τὰς ἑαυτῶν μητέρας καὶ τὰς ἀδελφάς,
διὰ τὸ καὶ τὸν Πῖκον λαβεῖν τὴν ἑαυτοῦ ἀδελφὴν τὴν Ἥραν γυ-
ναῖκα, καθὰ καὶ ὁ σοφώτατος Ὅμηρος ἐκτίθεται, Ἥρην
προσεῖπε κασιγνήτην ἄλοχόν τε. καὶ τελευτᾷ ὁ Κρόνος. ὁ δὲ
Νίνος ἐπικρατὴς γενόμενος τῆς Ἀσσυρίας κτίζει τὴν Νινευὴ πό-
λιν Ἀσσυρίοις, καὶ βασιλεύει πρῶτος ἐν αὐτῇ, ἔχων τὴν Σεμί-
ραμιν τὴν καὶ Ῥέαν τὴν ἑαυτοῦ μητέρα καὶ γυναῖκα μεθ'
ἑαυτοῦ.
Ἐξ αὐτοῦ οὖν τοῦ γένους ἐγεννήθη καὶ ὁ Ζωρόαστρος ὁ ἀ-
στρονόμος Περσῶν ὁ περιβόητος, ὅστις μέλλων τελευτᾶν ηὔχετο
ὑπὸ πυρὸς ἀναλωθῆναι οὐρανίου, εἰπὼν τοῖς Πέρσαις ὅτι ἐὰν
καύσῃ με τὸ πῦρ, ἐκ τῶν καιομένων μου ὀστέων ἐπάρατε καὶ
φυλάξατε, καὶ οὐκ ἐκλείψει τὸ βασίλειον ἐκ τῆς ὑμῶν χώρας
ὅσον χρόνον φυλάττετε τὰ ἐμὰ ὀστέα. καὶ εὐξάμενος τὸν Ὠρίω-
να ἀπὸ πυρὸς ἀερίου ἀνηλώθη. καὶ ἐποίησαν οἱ Πέρσαι καθὼς
εἶπεν αὐτοῖς· καὶ ἔχουσι φυλάττοντες τὸ λείψανον αὐτοῦ τεφρω-
θὲν ἕως νῦν.
Ἰνδ. ιαʹ. ιγʹ. ὑπ. Μαρκέλλου καὶ Κέλσου.

Ἰνδ. ιβʹ. ιδʹ. ὑπ. Κατουλλίνου καὶ Λίβωνος τὸ βʹ.
Ὁ ἐν Ῥόδῳ κολοσσὸς ἐπὶ τῆς ἀρχῆς Ἀδριανοῦ πρῶτος
ἐκινήθη.
Ἰνδ. ιγʹ. ιεʹ. ὑπ. Ποντιανοῦ καὶ Ῥούφου.
Ἰνδ. ιδʹ. ιϛʹ. ὑπ. Αὐγουρίνου καὶ Σεργιανοῦ.
Ἀκύλας ἐγνωρίζετο, ὃς ἦν πενθερὸς Ἀδριανοῦ τοῦ βασι-
λέως. ἦν δὲ Ἕλλην, ὡς Ἀδριανός, ἀπὸ Σινώπης τοῦ Πόντου
ὁρμώμενος, ὕστερον δὲ ἐβαπτίσθη, πεισθεὶς ὑπὸ τῶν ἀποστό-
λων. ἦν δὲ καὶ ἀστρονόμος, καὶ ἐγκαλούμενος περὶ τούτου ἀπὸ
τῶν τῆς ἐκκλησίας, καὶ μὴ πεισθείς, μετέπειτα τὰ χριστιανῶν
ἀθετήσας, προσηλυτεύει τε Ἰουδαίοις καὶ περιτέμνεται Ἰουδαῖος,
καὶ ἐμπόνως μαθὼν τὴν αὐτῶν διάλεκτον καὶ τὰ στοιχεῖα ἑρμη-
92
νείαν ἑαυτῷ ἑρμήνευσεν οὐκ ὀρθῷ λογισμῷ, ἀλλ' ὅπως διαστρέ-

ψῃ τινὰ τῶν ῥητῶν. ταῦτα ἱστορεῖ Ἐπιφάνιος ὁ Κύπριος εἰς
τὸν λόγον αὐτοῦ τὸν περὶ σταθμῶν καὶ μέτρων.
σκηʹ Ὀλυμπιάς.
Philogelos, Philogelos sive Facetiae (sub auctoribus Hierocle et

Philagrio) Sec. 187, γρ. 5
βλέπω ἔχῃς, τὸ ἥμισύ σου ἀπέθανεν.

{β:} Δύσκολος ἰατρὸς ἑτερόφθαλμος ἀρρώστῳ ἔφη· Πῶς
ἔχεις; ὁ δέ· Ὡς βλέπεις. εἶπε δὲ ἐάν.
Πρὸς δύσκολον ἰατρὸς προσελθὼν καὶ ἁψάμενος αὐτοῦ
εἶπε· Κακὰ πυρέττεις. ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· Εἰ δύνασαι σὺ κρείττω
πυρέττειν, ἰδοὺ κλίνη· ἀναπεσὼν πύρεττε.
{a:} Δύσκολος ἀστρολόγος παιδὸς νοσεροῦ γένεσιν
λέγων, πολυχρόνιον αὐτὸν τῇ μητρὶ ὡς ἐπαγγειλάμενος ᾔτει
τὸν μισθόν. τῆς δὲ εἰπούσης· Ἐλθόντι σοι αὔριον δώσω – ἔφη·
Τί οὖν, ἐὰν τὴν νύκτα ἀποθάνῃ καὶ ἐγὼ τὸν μισθὸν ἀπόλλω;
{β:} Δύσκολος ἀστρονόμος παιδὸς νοσεροῦ γέννησιν
εἰπών, πολυχρόνιον ἔσεσθαι ἐπαγγειλάμενος ᾔτει τὸν μισθόν. τῆς
δὲ μητρὸς εἰπούσης· Αὔριον δώσω – Τί οὖν, ἔφη, ἐὰν τῇ νυκτὶ
ἀποθάνῃ; ἐγὼ τὸν μισθὸν ἀπολέσω;
{a:} Δυσκόλου κεράμιον μέλιτος ἀγοράσαντος καὶ ὑπό
τινος ἐρωτηθέντος, πόσου ἠγόρασεν, καταστρέφων τὸ κεράμιον
ἔλεγεν· Οὕτω μου ἐκχυθῇ τὸ αἷμα, ἐὰν εἴπω ὑμῖν.
{β:} Δύσκολος μέλιτος κεράμιον ἀγοράσας συνεχῶς
ἠρωτᾶτο, πόσου ἠγόρασε. καταστρέφων οὖν τὸ κεράμιον ἔφη·
Οὕτως χυθήτω μου τὸ αἷμα, ἐὰν εἴπω ὑμῖν.
Ιωάννης Μαλαλάς Χρονογράφος. Chronologica (fort. auctore anonymo

excerptorum chronologicorum) P. 18, γρ. 15
τὴν θυγατέρα Ἥραν, ἣν καὶ ἔλαβεν εἰς γυναῖκα Πῖκος ὁ καὶ Ζεύς,
τὴν ἰδίαν ἀδελφήν.
Μετὰ δὲ Κρόνον ἐβασίλευσε Νίνος, ὁ υἱὸς αὐτοῦ, ἔτη νβʹ.
ὅς γε τὴν ἰδίαν μητέρα Σεμίραμιν λαβὼν εἰς γυναῖκα, νόμος ἐγέ-
νετο Πέρσαις λαμβάνειν τὰς ἑαυτῶν μητέρας καὶ ἀδελφὰς διὰ τὸ
καὶ τὸν Δία λαβεῖν τὴν ἰδίαν αὐτοῦ ἀδελφὴν Ἥραν ὁ καὶ Πῖκος
λεγόμενος. ὁ δὲ Νίνος ἐπικρατὴς γενόμενος τῆς Συρίας, καὶ
κτίσας πόλιν μεγίστην σφόδρα, πορείας ὁδοῦ ἡμερῶν τριῶν, ἐκά-
93
λεσεν αὐτὴν εἰς ὄνομα αὐτοῦ Νινευί, καὶ πρῶτος ἐν αὐτῇ βασι-
λεύει. ἐξ οὗ ἐγένετο καὶ Ζωρόαστρος ὁ περιβόητος Περσῶν
ἀστρονόμος· ὃς μέλλων τελευτᾶν ηὔχετο ὑπὸ οὐρανίου πυρὸς
ἀναλωθῆναι, εἰπὼν τοῖς Πέρσαις, Ἐὰν καύσῃ με τὸ πῦρ, ἐκ τῶν
καιομένων μου ὀστέων λάβετε καὶ φυλάξατε, καὶ οὐκ ἐκλείψει τὸ
βασίλειον ἐκ τῆς χώρας ὑμῶν, ἕως οὗ φυλάττεται τὰ ὀστᾶ μου.
καὶ εὐξάμενος τῷ Ὠρίωνι ὑπὸ ἀερίου πυρὸς ἀνηλώθη, καὶ λα-
βόντες οἱ Πέρσαι ἀπὸ τῶν τεφρωθέντων ὀστέων αὐτοῦ ἔχουσι
φυλάττοντες ἕως ἄρτι.
Ιωάννης Μαλαλάς χρονογραφία. (eclogae e cod. Paris. gr. 1336) P. 234,

γρ. 6
φαξὰδ ἔτη ρκε.

Γίνονται οὖν ἀπὸ Ἀδὰμ ἕως τῆς πυργοποιΐας ἔτη ͵βϡκβ· καὶ
λοιπὸν οἱ τὸν πύργον οἰκοδομοῦντες ἦσαν ἔθνη ο, οἳ καὶ εἰς γλώς-
σας διεμερίσθησαν ἐπὶ προσώπου πάσης τῆς γῆς· ὁ δὲ Χοῦς
ὁ Αἰθίοψ ἐκ τῆς φυλῆς τοῦ Σὴμ ἐγέννησε τὸν Νεβρὼδ τὸν
γίγαντα, τὸν τὴν Βαβυλῶνα κτίσαντα, ὃν λέγουσιν οἱ Πέρσαι,
ἀποθεωθέντα καὶ γενόμενον ἐν τοῖς ἄστροις τοῦ οὐρανοῦ. τοῦτον
καλοῦσιν Ὠρίονα· αὐτὸς γὰρ πρῶτος κατέδειξε τὸ κυνηγεῖν, καὶ
ἐχορήγει αὐτοῖς τὰ θηρία εἰς βρῶσιν, ὅθεν καὶ ἐπρώτευσεν.
Ἐν δὲ τοῖς ἀνωτέρω χρόνοις ἐκ τοῦ γένους τοῦ Ἀρφαξὰδ ἀνε-
φύει τίς Ἰνδὸς σοφὸς ἀνὴρ ἀστρονόμος, ὀνόματι Γανδουβάριος,
ὅστις συνεγράψατο πρῶτος ἀστρονομίαν Ἰνδοῖς· ἐκ δὲ τῆς αὐτῆς
φυλῆς τοῦ Σὴμ, τῆς κρατησάσης τὴν Ἀσσυρίαν καὶ τὴν Περ-
σῖδα, καὶ τὰ μέρη τῆς ἀνατολῆς, ἀνεφάνη ἄνθρωπος γίγας τὸ
γένος, ὀνόματι Κρόνος, ἐπικληθεὶς ὑπὸ τοῦ ἰδίου πατρὸς Δόμνος,
εἰς τὴν ἐπωνυμίαν τοῦ πλανήτου ἀστέρος Κρόνου. ἐγένετο δὲ δυνα-
τὸς, ὅστις πρῶτος κατέδειξε τὸ βασιλεύειν καὶ ἄρχειν καὶ κρατεῖν
τῶν πολλῶν ἀνθρώπων. καὶ ἐβασίλευσεν αὐτὸς τῶν Ἀσσυρίων ἔτη
πολλὰ, καὶ ὑπέταξε πᾶσαν τὴν γῆν Περσῖδος· ἦν δὲ φοβερὸς
πρὸς πάντας, εἶχε δὲ γυναῖκα τὴν Σεμίραμιν, τὴν καὶ Ῥαίαν κα-
λουμένην παρὰ Ἀσσυρίοις,
Ιωάννης Μαλαλάς χρονογραφία. (eclogae e cod. Paris. gr. 1336) P. 235,

γρ. 17
ἑαυτοῦ υἱὸν Πῖκον πρὸς ἑαυτὸν εἰς τὴν δύσιν, παρεχώρησεν αὐτῷ
τὴν βασιλείαν τῆς δύσεως. ἦν γὰρ ἀδυνατήσας, καὶ ἐβασίλευσε
Πῖκος τῆς δύσεως ὁ καὶ Ζεὺς, ἤτοι τῆς Ἰταλίας, ἔτη ξβ.
Τῆς δὲ Ἀσσυρίας μετὰ τὸν Βῆλον ἐβασίλευσε Νῖνος ὁ ἄλλος
94
υἱὸς Κρόνου, ὅστις καὶ τὴν ἑαυτοῦ μητέρα Ῥαίαν, τὴν καὶ Σεμί-
ραμιν, ἔλαβε γυναῖκα, ἐξ οὗ μόνοις τοῖς Πέρσαις γαμεῖν τὰς
ἑαυτῶν μητέρας καὶ ἀδελφὰς, διὰ τὸ καὶ Πῖκον λαβεῖν τὴν ἀδελ-
φὴν ἑαυτοῦ Ἥραν. ὁ δὲ Νῖνος ἐπικρατὴς γενόμενος, κτίζει τὴν
Νινευῒ πόλιν Ἀσσυρίων, πρῶτος βασιλεύσας ἐν αὐτῇ, ἔχων τὴν
ἑαυτοῦ μητέρα γυναῖκα.
Ἐξ αὐτοῦ οὖν τοῦ γένους ἐγεννήθη ὁϊοζορᾶς ἀστρονόμος Περ-
σῶν περιβόητος· ὅστις μέλλων τελευτᾷν, ηὔξατο ὑπὸ πυρὸς ἀνα-
λωθῆναι οὐρανίου, εἰπὼν τοῖς Πέρσαις, “ὅτι ἐὰν καύσῃ με τὸ
“πῦρ, ἐκ τῶν κεκαυμένων μου ὀστέων φυλάξατε, καὶ οὐ μὴ ἐκλεί-
“ψῃ ἡ βασιλεία ἀφ' ὑμῶν.” Καὶ εὐξάμενος τὸν Ὠρίονα, ὑπὸ
πυρὸς ἀνῃρέθη, καὶ φυλάττουσι τὸ λείψανον αὐτοῦ οἱ Πέρσαι τε-
φρωθὲν ἕως τῆς νῦν.
Γεώργιος Κεδρηνός χρονογραφία. Compendium historiarum

Τόμ. 1, p. 29, γρ. 22
τὸν καὶ Δία ἔτη τριάκοντα, τὸν υἱὸν αὐτοῦ Βῆλον ὀνομαζόμενον
καὶ Ἥραν τὴν γυναῖκα τὴν καὶ ἀδελφὴν ἐπὶ τῆς ἀρχῆς καταλιπὼν
πρὸς τὸν αὐτοῦ πατέρα Κρόνον παραγίνεται, ἤδη γεγηρακότα καὶ
ταλαιπωρήσαντα· ᾧ καὶ παραχωρεῖ τῆς βασιλείας εὐθύς, καὶ
οὗτος δυνατὸς ὢν ἄλλα ἔτη ἑξήκοντα δύο κατὰ τὴν Ἰταλίαν βασι-
λεῦσαι λέγεται. Βῆλος δὲ ὁ υἱὸς διὰ τὸ ὀξυκίνητος εἶναι οὕτως
ἐκλήθη, καὶ δύο ἔτη βεβασιλευκὼς Ἀσσυρίων τελευτᾷ. Νῖνος δὲ
ὁ τούτου θεῖος ἐγκρατὴς γενόμενος τῆς ἀρχῆς νβʹ ἔτη τῶν Ἀσσυ-
ρίων ἐβασίλευσεν. ἐκ τοῦ γένους οὖν αὐτοῦ καὶ Ζωροάστρης ὁ
περιβόητος ἀστρόνομος ἐν Πέρσαις γενόμενος ηὔξατο ὑπὸ πυρὸς
ἀερίου κεραυνωθῆναι καὶ ἀναλωθῆναι, ἐντειλάμενος τοῖς Πέρσαις
τὰ ὀστᾶ αὐτοῦ μετὰ τὴν καῦσιν ἀναλαβεῖν καὶ φυλάττειν αὐτοὺς
καὶ τιμᾶν· καὶ ἕως οὗ, φησί, σώσεσθε ταῦτα, τὸ βασίλειον τῆς
ὑμῶν χώρας οὐκ ἐκλείψει. οὕτως οὖν τούτου πυρὶ οὐρανίῳ τε-
φρωθέντος τὰ λείψανα αὐτοῦ διὰ τιμῆς εἶχον οἱ Πέρσαι, ἕως τού-
του καταφρονήσαντες καὶ τῆς βασιλείας ἐξέπεσον. τοίνυν μετὰ
Νῖνον τὸν τοῦ Διὸς ἀδελφὸν Θοῦρος τῶν Ἀσσυρίων βασιλεύει.
τοῦτον ὁ πατὴρ αὐτοῦ Ζάμις, ὃς ἦν τῆς Ῥέας ἀδελφός, ἐπὶ τῷ
ὀνόματι τοῦ πλάνητος ἀστέρος Ἄρεα ἐκάλεσεν. ἦν δὲ ὁ Ἄρης
οὗτος πικρὸς καὶ ἄγαν δυσκαταγώνιστος πολεμιστής, ὃς Καυκάσῳ

Τόμ. 1, p. 430, γρ. 21
95
ἐκ τῆς ἐργασίας ἐπεδείκνυον. ὁ δέ, καὶ ὁποία τίς ἐστιν ἡ τοῦ

Χριστοῦ βασιλεία, καὶ πότε φανησομένη; ὡς οὐ κοσμικὴ οὐδὲ
ἐπίγειος, ἔφασαν, ἐπουράνιος δὲ καὶ ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων ἐν
δόξῃ ἐρχομένη κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς. ἐφ' οἷς αὐτὸς τούτων
καταφρονήσας ἐλευθέρους μὲν αὐτοὺς ἀφεῖναι ἐκέλευσε, τὸν δὲ
τῆς ἐκκλησίας διωγμὸν καταπαῦσαι. οὗτος ὁ Δομετιανὸς Νερούαν
τινὰ ὑπεύθυνον ἐκέλευσε ζῶντα βληθῆναι εἰς πῦρ. τῶν δὲ ἀστρο-
νόμων εἰπόντων ὑπὸ κυνὸς τοῦτον ἀναλωθήσεσθαι, εὐθὺς ὑετὸς
κατενεχθεὶς πολὺς τὴν πυρκαϊὰν ἔσβεσε, καὶ δεδεμένον ἔτι τὼ
χεῖρε κύνες ἀφεθέντες τοῦτον κατέφαγον. Λάργιος δὲ ἀστρονό-
μος εἶπεν εἰς ὄψιν τῷ Δομετιανῷ τεθνήξεσθαι ἡμέρᾳ τῇδε. ὁ δὲ
ἐκέλευσεν αὐτὸν φυλαχθῆναι ἐν δεσμοῖς, ὡς ἂν τῆς ἡμέρας διελ-
θούσης τῇ ἐπαύριον ἀναιρήσῃ. ἀλλὰ σφαγέντος αὐτοῦ ὑπὸ Στε-
φάνου ἀπελευθέρου αὐτοῦ ἀπελύθη ἀβλαβής. οὗτος Ἀπολλώνιον
τὸν Τυανέα ἀπέκειρε καὶ δέσμιον εἰς δικαστήριον ἤγαγε. τότε
φασὶ καὶ τὸ πολυθρύλητον ἔπος ἐκεῖνο τὸν Ἀπολλώνιον εἰπεῖν
“οὐ μάν με κτανέεις, ἐπεὶ οὔ τοι μόρσιμός εἰμι,” καὶ ἄφαντον
γενέσθαι παραχρῆμα, κατ' αὐτὴν δὲ τὴν ὥραν εὑρεθῆναι εἰς
Ποτιόλους ἡμερῶν τριῶν διάστημα. ὃς εὑρὼν ἐκεῖσε τὸν μαθη-
τὴν αὐτοῦ Δάμαντα ἀνήγγειλεν αὐτῷ τὰ κατ' αὐτόν, καθὰ Φιλό-
στρατος ἱστορεῖ. καὶ τῷ μετὰ Δομετιανὸν μέλλοντι βασιλεῦσαι

Τόμ. 1, p. 717, γρ. 16
Τῷ ιβʹ ἔτει, ἤγουν τῷ ͵ϛρλαʹ ἀπὸ κτίσεως κόσμου, μηνὶ

Σεπτεμβρίῳ γʹ, ἡμέρᾳ εʹ, ἐγένετο θεμάτιον τῶν Σαρακηνῶν παρὰ
Στεφάνου Ἀλεξανδρέως τούτοις κανονίσαντος κρατῆσαι ἐν ἰσχύϊ
μὲν ἔτη τθʹ, ἐν δὲ συστροφῇ καὶ ἀκαταστασίᾳ καὶ συμφορᾷ ἕτερα
ἔτη νϛʹ, ὡς εἶναι τὴν διακράτησιν αὐτῶν ἅπασαν εὐτυχοῦσαν καὶ
δυστυχοῦσαν ἔτη τξεʹ, ἐν τῷ ξʹ ἐνιαυτῷ, καθά φησι καὶ ὁ προ-
φήτης Ἠσαΐας “τάδε λέγει κύριος· ἔτι ἐνιαυτὸς ὡς ἐνιαυτὸς μι-
σθωτοῦ, καὶ ἐκλείψει ἡ δόξα Κηδάρ, καὶ τὸ κατάλοιπον τῶν
τοξευμάτων υἱῶν Κηδὰρ τῶν ἰσχυρῶν ἔσται ὀλίγον.” λείπει οὖν
ἕως τῆς ..., ἐὰν ἄρα καλῶς ἐθεμάτισεν ὁ ἀστρονόμος Στέφανος·
ἀλλ' ὡς οἶμαι λεπτὸν παχὺ ἔλαθεν ἐκεῖνον. χρὴ δὲ εἰδέναι ὅτι ὁ
Κηδὰρ δεύτερος υἱὸς τοῦ Ἰσμαὴλ ἦν. τούτῳ τῷ ἔτει τελέσας ὁ
βασιλεὺς Ἡράκλειος τὴν ἑορτὴν τοῦ πάσχα, εὐθέως τῇ δευτέρᾳ
ἑσπέρᾳ ἐκίνησε κατὰ Περσίδος, λαβὼν ἀπὸ τῶν εὐαγῶν οἴκων καὶ
ἐκκλησιῶν χρήματα ἐν δανείῳ (ἀπορίαν γὰρ εἶχε τὸ παλάτιον·
καὶ ταῦτα ἐχάραξε νομίσματα καὶ μιλιαρίσια), καταλιπὼν τὸν
ἴδιον υἱὸν σὺν τῷ πατριάρχῃ Σεργίῳ ἐν Κωνσταντινουπόλει διοι-
96
κεῖν τὰ πράγματα, σὺν Βόνῳ τῷ πατρικίῳ, ἀνδρὶ ἐχέφρονι καὶ

τὰ πάντα συνετῷ καὶ πεπειραμένῳ. ἔγραψε δὲ καὶ πρὸς τὸν χα-
γάνον παρακλήσεις τοῦ ἐπικουρεῖν τὰ τῶν Ῥωμαίων πράγματα

Τόμ. 1, p. 775, γρ. 3
Ἰουστινιανὸς ἐξεβλήθη τῆς βασιλείας τρόπῳ τοιῷδε. ἐκέλευσε

Στεφάνῳ πατρικίῳ καὶ στρατηγῷ τῷ Ῥουσίῳ νυκτὸς ἀποκτεῖναι
τὸν δῆμον Κωνσταντινουπόλεως, ἄρξασθαι δὲ ἀπὸ τῶν πατριαρ-
χῶν. Λεόντιος δὲ πατρίκιος καὶ στρατηγὸς τῶν ἀνατολικῶν γε-
νόμενος, ἐν πολέμῳ εὐδοκιμήσας καὶ κατηγορηθείς, ἐν φρουρᾷ
κατεκλείσθη ἐπὶ τριετῆ χρόνον. ἐξάπινα δὲ ἀνακληθεὶς στρατη-
γὸς Ἑλλάδος προεβλήθη, ἐκελεύσθη δὲ ἐμβληθῆναι δρόμωνας
καὶ αὐθημερὸν ἀποκινῆσαι τῆς πόλεως. ταύτῃ δὲ τῇ νυκτὶ ἐν τῷ
τῶν Σοφιῶν λιμένι πρὸς τὸ ἐκπλωΐσαι προσορμίσας συνετάς-
σετο τοῖς φίλοις αὐτοῦ. ἐν οἷς καὶ οἱ γνησίως αὐτὸν φιλοῦντες
χρησμῳδίαν αὐτῷ ἐδίδουν, ὅ τε Παῦλος μοναχὸς καὶ ἀστρονόμος
τῶν ΚαλλιΣτράτων, καὶ Γρηγόριος Καππαδόκης ὁ κλεισουριάρχης
μοναχὸς καὶ ἡγούμενος τῶν Φλώρου. λέγει οὖν ὁ Λεόντιος πρὸς
αὐτούς “ὑμεῖς διεβεβαιοῦσθέ με ἐν τῇ φυλακῇ περὶ βασιλείας,
καὶ νῦν ἡ ζωή μου ἐν κακοῖς τελειοῦται· καθ' ὥραν γὰρ τὸν θά-
νατόν μου ἐκδέχομαι.” οἱ δὲ εἶπον “σὺ μὴ ὀκνήσῃς, καὶ τοῦτο
ἰδοὺ πληροῦται.” καὶ λαβὼν ὁ Λεόντιος τοὺς ἀνθρώπους αὐτοῦ
μετὰ ἁρμάτων ἀνῆλθον εἰς τὸ πραιτώριον μετὰ σιγῆς, καὶ κρού-
σαντες τὴν πύλην προεφασίσαντο τὸν βασιλέα παραγενέσθαι ἐπὶ
τῷ διοικῆσαί τινας τῶν ἐκεῖσε ὄντων. μηνυθέντος δὲ τοῦ ἐπάρχου
καὶ συντόμως ἐλθόντος καὶ ἀνοίξαντος, εὐθὺς δεσμεῖται ὑπὸ

Τόμ. 1, p. 784, γρ. 11
πατρὸς αὐτοῦ μητέρα, ἥτις πολλὰ ἐδυσώπει αὐτὸν μὴ ἀνελεῖν

Τιβέριον. ἐν τούτοις Ἰωάννης ἐλθὼν βίᾳ ἀφαρπάζει τοῦ βήμα-
τος τὸν ἀπὸ τῆς Χαζάρας Τιβέριον, καὶ ἐν τῷ τῆς Καλλινίκου
παραπορτίῳ ἐκβαλὼν δίκην προβάτου ἐλαρυγγοτόμησεν. ὁ δὲ
Ἠλίας εἰς λόγους ἐλθὼν τῷ μετὰ τοῦ Ἰουστινιανοῦ στρατῷ καὶ
λόγον ἀπαθείας δοὺς αὐτῷ πρὸς ἑαυτὸν εἵλκυσε. μόνου δὲ ὑπο-
λειφθέντος Ἰουστινιανοῦ, ἐν θυμῷ δραξάμενος τοῦ τραχήλου αὐ-
97
τοῦ Ἠλίας τῷ παραμηρίῳ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἐξέτεμε καὶ πρὸς

Φιλιππικὸν ἀπέστειλεν. αὐτὸς δὲ ἄχρι Ῥώμης ταύτην ἐξέ-
πεμψεν.
Ὁ δὲ προλεχθεὶς μοναχός, ὁ αἱρετικὸς καὶ ἀστρονόμος τῶν
ΚαλλιΣτράτων, πρὸ τοῦ βασιλεῦσαι Φιλιππικὸν ἐχρησμοδότει
αὐτῷ λέγων “ἐπεὶ ἡ ἕκτη σύνοδος κακῶς ἐγένετο, ἐὰν βασιλεύσῃς,
ῥῖψον αὐτήν, καὶ γενέσθαι σοι ἔχει ἡ βασιλεία πολυχρόνιος καὶ
κραταιά.” ὁ δὲ συνέθετο μεθ' ὅρκου τοῦτο ποιῆσαι. βασιλεύ-
σας δὲ ἐποίησε ψευδοσύνοδον ἐπισκόπων κατὰ τὸν λόγον τοῦ
ψευδαββᾶ, καὶ ἔρριψε τὴν ἁγίαν καὶ οἰκουμενικὴν ἕκτην σύνοδον.
καὶ τῷ αὐτῷ χρόνῳ ἐτυφλώθη ὁ μάταιος. Κῦρον δὲ τὸν πα-
τριάρχην ἐξωθήσας τῆς ἐκκλησίας, Ἰωάννην τὸν αὐτοῦ συμμύ-
στην καὶ συναιρετικὸν προεβάλετο.
Οὗτος ὁ Φιλιππικὸς ὁ καὶ Βαρδάνης ἐν μὲν ταῖς διαλαλιαῖς
Γεώργιος Κεδρηνός χρονογραφία. Compendium historiarum Τόμ. 2, p.

308, γρ. 1
μονὴν καταλαμβάνει καὶ ἀποκείρεται μοναχός. τὸν δὲ πατρίκιον

Κοσμᾶν καὶ λογοθέτην αἰκισάμενος ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ ὡρολογείῳ
παρέλυσε τῆς ἀρχῆς. προβάλλεται δὲ ἀντὶ τοῦ μυστικοῦ Ἰωάννου
τὸν πρωτοβεστιάριον Θεοφάνην παραδυναστεύοντα. ἐγένετο τηνι-
καῦτα καὶ σεισμὸς ἐν τῷ θέματι τῶν Θρᾳκησίων καὶ χάσματα γῆς
καταπληκτικά, ὥστε πολλὰ χωρία καὶ ἐκκλησίας αὐτάνδρους κα-
ταποθῆναι.
Μαΐῳ δὲ μηνί, ἰνδικτιῶνος ιεʹ, εἰσβολὴν Συμεὼν ὁ τῆς
Βουλγαρίας ἄρχων ἐποιήσατο κατὰ Χρωβάτων, καὶ συμβαλὼν
μετ' αὐτῶν καὶ ἡττηθεὶς ἐν ταῖς τῶν ὀρῶν δυσχωρίαις ἅπαν τὸ
ἑαυτοῦ ἀπώλεσε στράτευμα. Ἰωάννης δέ τις ἀστρονόμος προς-
ελθὼν τῷ βασιλεῖ ἔφησεν ὡς εἰ πέμψας ἀποκόψει τὴν κεφαλὴν τῆς
ἱσταμένης ἄνωθεν τῆς ἐν τῷ Ξηρολόφῳ ἁψῖδος καὶ πρὸς δύσιν
βλεπούσης στήλης, ἀποθανεῖται ὁ Συμεὼν παραυτίκα· αὐτῷ γὰρ
ἐστοιχειῶσθαι τὴν τοιαύτην στήλην. ὁ δὲ τοῖς ἐκείνου πιθήσας
λόγοις ἀπέτεμε τὴν κεφαλὴν τῆς στήλης· καὶ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ, καθὼς
ἀκριβωσάμενος ἔγνω ὁ βασιλεύς, ὁ Συμεὼν ἐν Βουλγαρίᾳ τέθνηκε
νόσῳ κατακαρδίῳ ἁλούς.
Γεώργιος Μοναχός χρονικόν. (li1-4) P. 12, γρ. 18
[δʹ. Περὶ Νίνου.]

98
Μετὰ δὲ Κρόνον ἐβασίλευσε Νίνος ὁ υἱὸς αὐτοῦ ἔτη νβʹ.

ὅς γε τὴν οἰκείαν μητέρα Σεμίραμιν λαβὼν εἰς γυναῖκα,
νόμος ἐγένετο Πέρσαις λαμβάνειν τὰς ἑαυτῶν μητέρας καὶ
ἀδελφὰς διὰ τὸ καὶ τὸν Δία λαβεῖν τὴν ἑαυτοῦ ἀδελφὴν
Ἥραν. ὁ δὲ Νίνος ἐπικρατὴς γενόμενος τῆς Ἀσσυρίας καὶ
κτίσας ἐν αὐτῇ πόλιν μεγίστην σφόδρα σφόδρα, πορείας ὁδὸν
ἡμερῶν τριῶν, ἣν καὶ καλέσας εἰς ὄνομα αὐτοῦ Νινευὴ πρῶτος
ἐν αὐτῇ βασιλεύει. ἐξ οὗ γένους ἐγένετο καὶ Ζωρόαστρος ὁ
περιβόητος Περσῶν ἀστρονόμος, ὃς μέλλων τελευτᾶν ηὔχετο
ὑπὸ οὐρανίου πυρὸς ἀναλωθῆναι, εἰπὼν τοῖς Πέρσαις· ἐὰν
καύσῃ με τὸ πῦρ, ἐκ τῶν καιομένων μου ὀστέων λάβετε καὶ
φυλάξατε, καὶ οὐκ ἐκλείψει τὸ βασίλειον ἐκ τῆς χώρας ὑμῶν,
ἕως φυλάττετε τὰ ὀστᾶ μου. καὶ εὐξάμενος τῷ Ὠρίωνι ὑπὸ
ἀερίου πυρὸς ἀνηλώθη. καὶ λαβόντες οἱ Πέρσαι ἐκ τῶν
τεφρωθέντων ὀστέων ἔχουσι φυλάττοντες ἕως ἄρτι.
κόσμον δημιουργήσας. οὕτω δὲ λέγεται τῆς θεογνωσίας

ἀξιωθῆναι. ὁρῶν γὰρ τοὺς ἀνθρώπους πάντας κτισματολα-
τροῦντας καὶ διαφόρους θεοὺς τὰ φαινόμενα προσαγορεύον-
τας καὶ προσκυνοῦντας περιήρχετο καθ' ἑκάστην ἡμέραν δια-
πονούμενος καὶ τὸν ὄντως ὄντα θεὸν ἐκζητῶν ἐκ φιλοθέου
καρδίας. καὶ οὕτω βλέπων οὐρανὸν ποτὲ μὲν λαμπρόν, ποτὲ
δὲ σκοτεινόν, ἔλεγεν ἐν ἑαυτῷ· οὐκ ἔστιν οὗτος θεός. ὁμοίως
δὲ καὶ ἥλιον καὶ σελήνην τὸν μὲν ἀποκρυπτόμενον ἢ ἀμαυ-
ρούμενον πολλάκις, τὴν δὲ φθίνουσαν καὶ ἀπολήγουσαν ἔφα-
σκεν· οὐδ' οὗτοί εἰσιν θεοί. καὶ μέντοι καὶ τὴν τῶν ἄστρων
φοράν τε καὶ κίνησιν πολυπραγμονῶν (ἦν γὰρ ἀστρονόμος
ἄκρως ἐκ τοῦ πατρὸς πεπαιδευμένος) καὶ μήτε διὰ τούτων
μήτε μὴν δι' ἄλλων τινῶν ὁρωμένων εὑρίσκων τὸν τούτων
δημιουργὸν ἐδυσχέραινε σφόδρα καὶ ἠθύμει. οὗ τὸν πόθον
καὶ τὴν ἐπιθυμίαν εἰδὼς ὁ πλάσας κατὰ μόνας τὰς καρδίας
καὶ συνιεὶς εἰς πάντα τὰ ἔργα ἡμῶν ὤφθη αὐτῷ καὶ τὴν
πρὸς τὴν γῆν τῆς ἐπαγγελίας πορείαν παρεκελεύσατο λέγων·
ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου καὶ ἐκ τῆς συγγενείας σου καὶ ἐκ
τοῦ οἴκου τοῦ πατρός σου, καὶ δεῦρο εἰς γῆν, ἣν ἄν σοι
δείξω. καὶ δὴ παραχρῆμα λαβὼν τὰ εἴδωλα τοῦ πατρὸς
καὶ τὰ μὲν κλάσας τὰ δὲ ἐμπυρίσας ἀνεχώρησε μετὰ
99
Γεώργιος μοναχός. Χρονικόν. (li1-6) (redactio recentior)

Τόμ. 110, p. 56, γρ. 7
ραμιν λαβὼν εἰς γυναῖκα, νόμος ἐγένετο Πέρσαις

λαμβάνειν τὰς ἑαυτῶν μητέρας καὶ ἀδελφὰς, διὰ τὸ
καὶ τὴν ἰδίαν λαβεῖν αὐτοῦ ἀδελφὴν Ἥραν [ἣν καὶ ἔλαβε γυναῖκα Πῖκος,
ὁ καὶ Ζεὺς, τὴν ἰδίαν ἀδελφὴν
Ἥραν.]
9 Γʹ. Περὶ Νίνου βασιλέως.
Ὁ δὲ Νῖνος ἐπικρατὴς γενόμενος τῆς Συρίας
καὶ κτίσας πόλιν μεγίστην σφόδρα, πορείας ἡμε-
ρῶν γʹ, ἣν καὶ ἐκάλεσεν εἰς ὄνομα αὐτοῦ Νι-
νευὴ, καὶ πρῶτος ἐν αὐτῇ βασιλεύει· ἐξ οὗ
γένους ἐγένετο καὶ ὁ Ζωροάστρος ὁ περιβόητος
καὶ Περσῶν ἀστρονόμος, ὃς μέλλων τελευτᾷν ηὔχετο
ὑπ' οὐρανίου πυρὸς ἀναφθῆναι, εἰπὼν τοῖς Πέρ-
σαις· «Ἐὰν καύσῃ με τὸ πῦρ, ἐκ τῶν καιομένων
μου ὀστέων λάβετε καὶ φυλάξατε, καὶ οὐκ ἐκλείψει
τὸ βασίλειον ἐκ τῆς χώρας ὑμῶν, ἕως οὗ φυλάτ-
τητε τὰ ὀστᾶ μου.» Καὶ εὐξάμενος τῷ Ὠρίωνι
ὑπὸ πυρὸς ἀνηλώθη. Καὶ λαβόντες οἱ Πέρσαι ἀπὸ
τῶν τεφρωθέντων ὀστέων αὐτοῦ ἔχουσι φυλάτ-
τοντες ἕως ἄρτι.

Τόμ. 110, p. 140, γρ. 16
πάντας κτισματολατροῦντας καὶ διαφόρους θεοὺς

τὰ φαινόμενα προσαγορεύοντας καὶ προσκυνοῦντας,
περιήρχετο καθ' ἑκάστην ἡμέραν διαπονούμενος καὶ
τὸν ὄντως ὄντα Θεὸν ἐκζητῶν ἐκ φιλοθέου καρδίας·
καὶ οὕτω βλέπων οὐρανὸν ποτὲ μὲν λαμπρὸν, ποτὲ
δὲ σκοτεινὸν, ἔλεγεν ἐν ἑαυτῷ· «Οὐκ ἔστιν οὗτος
Θεός·» ὁμοίως δὲ καὶ ἥλιον καὶ σελήνην, τὸν μὲν
ἀποκρυπτόμενον ἢ ἀμαυρούμενον πολλάκις, τὴν δὲ
φθίνουσαν καὶ ἀπολήγουσαν, ἔφασκεν· «Οὐδ' οὗτοί
εἰσι θεοί·» καὶ μέντοι τὴν τῶν ἄστρων φοράν τε
καὶ κίνησιν πολυπραγμονῶν – ἦν γὰρ ἀστρονόμος
ἄκρος ἐκ τοῦ πατρὸς πεπαιδευμένος – καὶ μήτε
διὰ τούτου μήτε μὴν δι' ἄλλων τινῶν ὁρωμένων εὑ-
ρίσκων τὸν τούτων δημιουργὸν, ἐδυσχέρηνε σφόδρα
καὶ ἠθύμει, οὗ τὸν πόθον καὶ τὴν ἐπιθυμίαν ἰδὼν ὁ
100
πλάσας καταμόνας 66 τὰς καρδίας ἡμῶν καὶ συνιεὶς

εἰς πάντα τὰ ἔργα αὐτοῦ, ὤφθη αὐτῷ καὶ πρὸς τὴν
γῆν τῆς ἐπαγγελίας πορείαν παρεκελεύσατο λέγων
»ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου καὶ ἐκ τῆς συγγενείας

Τόμ. 110, p. 1024, γρ. 41
σει, δοὺς αὐτοῖς κεφαλὴν, ἀπέστειλε κατὰ τοῦ βασι-

λέως. Συμβαλόντων δὲ πόλεμον, ἡττηθεὶς ὁ βασι-
λεὺς ἔφυγε καὶ μετ' αἰσχύνης ὑπέστρεψε, μόλις
διασωθείς. Ὁ δὲ ἀμερουμνῆς, ἀπελθὼν μετὰ δυνά-
μεως πολλῆς, περιεχαράκωσε τὸ Ἀμόριον, καὶ
πολέμους πολλοὺς ποιήσας, οὐκ ἴσχυσεν αὐτὸ ἐκ-
πορθῆσαι, γενναίως καὶ σταθερῶς ἀγωνιζομένων
τῶν ἔνδοθεν. Μαθητὴς δέ τις Λέοντος τοῦ φιλοσό-
φου ἦν ἐν τῷ κάστρῳ 713 καὶ, βουληθέντος
ὑποχωρῆσαι τοῦ ἀμερουμνῆ, διά τινος ἐμήνυσεν
αὐτῷ ὁ ἀστρονόμος, ὅτι «Εἰ προσκαρτερήσεις
δύο ἡμέρας τῷ κάστρῳ, ἐκπορθήσεις ἡμᾶς· ὃ καὶ
γέγονε· προεδόθη γὰρ ὑπό τε τοῦ λεγομένου Βοϊ-
δίτζη καὶ τοῦ Μανικοφάγου. Κατεσχέθησαν δὲ τῶν
ὀνομαστῶν ἄνδρες οὐκ ἀγενεῖς ἀπελθόντες ἐν Συρίᾳ
αἰχμάλωτοι, Θεόφιλος ὁ πατρίκιος, καὶ στρατηγοὶ ὅ
τε Μελισσηνὸς καὶ Ἀέτιος καὶ Θεόδωρος, πρωτο-
σπαθάριος εὐνοῦχος, ὁ Κρατερὸς, καὶ Κάλλιστος τουρ-
μάρχης, καὶ Κωνσταντῖνος δρουγγάριος, καὶ Βας-
σόης ὁ δρομεὺς, καὶ ἄλλοι πολλοὶ καὶ ἄρχοντες
τῶν ταγμάτων, οἳ παρὰ τοῦ πρωτοσυμβούλου
Μιχαήλ Γλύκας αστρ. Ιστορικός. Annales P. 243, γρ. 21
ἔμεινε, καὶ ἔστιν ἕως ἄρτι, ὥς φησιν Ἰώσηπος), εἰ δὲ διὰ

πυρὸς γένηται ἡ φθορά, μενει ἂν ἡ πλινθίνη.
Ἀνεφάνη δὲ ἐκ τῆς τοῦ Σὴμ φυλῆς ἕτερος γιγαντογενὴς
τοὔνομα Κρόνος. οὗτος πάνυ γενόμενος δυνατὸς καὶ πολλοὺς
ὑποτάξας, πρῶτος κατέδειξε τὸ βασιλεύειν καὶ τῶν ἄλλων
κρατεῖν, καὶ βασιλεύσας πρῶτος Ἀσσυρίων ἔτη νϛʹ ὑπέταξε
πᾶσαν τὴν γῆν Περσίδος. μετὰ δὲ Κρόνον ἐβασίλευσε Νῖ-
νος ἔτη νβʹ, ὅς γε τὴν οἰκείαν μητέρα Σεμίραμιν λαβὼν εἰς
γυναῖκα, νόμος ἐγένετο Πέρσαις λαμβάνειν τὰς ἑαυτῶν μητέ-
ρας καὶ ἀδελφάς. ἐξ οὗ γένους ἐγένετο καὶ Ζωρόαστρος ὁ
101
περιβόητος Περσῶν ἀστρονόμος, ὃς εἶπε τοῖς Πέρσαις, “ἐὰν

καύσῃ με τὸ οὐράνιον πῦρ,” (τοῦτο γὰρ καὶ ηὔχετο) “λάβε-
τε ἐκ τῶν ὀστέων μου, καὶ φυλάσσετε εἰς σύστασιν τῆς βα-
σιλείας ὑμῶν.” ὃ δὴ καὶ γέγονεν. ἐν δὲ ταῖς ἱστορίαις αἷς
ἐχρήσατο κατὰ Ἰουλιανοῦ ὁ θεολόγος μέγας Γρηγόριος καὶ
τάδε φησί. τὴν ἀστρονομίαν λέγονται πρῶτον εὑρηκέναι Βα-
βυλώνιοι διὰ Ζωροάστρου, δεύτερον δὲ ἐδέξαντο οἱ Αἰγύπτιοι.
τὴν δὲ μαγείαν εὗρον Μῆδοι, εἶτα Πέρσαι. διαφέρει δὲ
μαγεία γοητείας. καὶ ἡ μὲν μαγεία
οὕτως φησὶν Ἰώσηπος, ὅτι κατελθὼν εἰς Αἴγυπτον ἀριθμητι-

κὴν αὐτοῖς ἐχαρίσατο καὶ τὰ περὶ ἀστρονομίας αὐτοῖς παρέ-
δωκε· πρὸ γὰρ τοῦ Ἀβραὰμ τῆς ἐκεῖσε παρουσίας τῶν τοι-
ούτων ἀμαθῶς εἶχον Αἰγύπτιοι. ἀπὸ Χαλδαίων οὖν ταῦτα
καταπεφοίτηκεν εἰς Αἴγυπτον, κἀκεῖθεν εἰς Ἕλληνας. ὁ δὲ
Γεώργιος περὶ τούτου καὶ τάδε. ὁ Ἀβραὰμ ἐτῶν ιδʹ ὢν
θεογνωσίας ἤρξατο, καὶ πρῶτος τὸν θεὸν δημιουργὸν ἀνεκή-
ρυξεν. ὁρῶν γὰρ οὐρανὸν ποτὲ μὲν λαμπρὸν ποτὲ δὲ ζοφώ-
δη, καθ' ἑαυτὸν ἔλεγεν “εἰ καὶ τιμῶσιν αὐτὸν ἕτεροι, ἀλλ'
οὐκ ἔστι θεός.” ὁμοίως ἔλεγε τοῦτο κἀπὶ τῷ ἡλίῳ, τῇ σε-
λήνῃ καὶ τοῖς λοιποῖς ἀστράσι· καὶ γὰρ ἀστρονόμος ἄκρος
ἦν. ἐφ' ᾧ τοιοῦτον ἰδὼν ὁ θεὸς ἐκάλεσεν. ἀλλὰ καὶ ἐπὶ
Ἀβιμέλεχ φησὶ κατελθεῖν αὐτὸν εἰς Αἴγυπτον διὰ τὸν λιμόν,
καὶ τοὺς ἐκεῖσε τότε καταισχῦναι σοφοὺς καὶ εἱμαρμένην δο-
ξάζοντας. μετὰ γὰρ τὴν θεογνωσίαν οὐκέτι προσέχειν ἀστρά-
σιν ἤθελε, καὶ ἦν ἰδεῖν ἐπ' αὐτῷ πεπληρωμένον τὸ τοῦ ἀπο-
στόλου ῥητὸν τὸ λέγον “τὰ γὰρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως
κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται·” τὸν γὰρ ποιη-
τὴν θεὸν ἐκ τῶν ποιημάτων ὁ θειότατος κατέλαβεν Ἀβραάμ.
κατὰ τοῦτο καὶ ὁ Πλούταρχος ἔλεγεν “ἔλαβον δὲ ἔννοιαν
θεοῦ· ἀεί τε γὰρ ἥλιος καὶ σελήνη καὶ τὰ λοιπὰ τῶν ἄστρων
πίους ἐκ τῆς πόλεως ἐφυγάδευσε, καὶ τῶν ἵππων τὴν ἀτα-

ξίαν ἐχαλίνωσε. καὶ ἐν Ἀντιοχείᾳ δὲ ὡσαύτως ἐποίησεν ἐπί
τε τοῖς σκορπίοις καὶ κώνωψι (πολλὰ γὰρ ὑπὸ τῶν τοιούτων
ἐβλάπτοντο), χαλκοῦν μὲν σκορπίον χώσας ἐν γῇ, ὑπὸ καλά-
μων δὲ σειομένων διωχθῆναι παρασκευάσας τοὺς κώνωπας.
102
ὁ μέντοι Δομετιανὸς Τίτου μὲν ἦν ἀδελφός, μηδὲν δὲ ἀδελ-

φοῦ πρὸς αὐτὸν ἔχων, ὡς εἶναι τὸ θρυλλούμενον ἐκεῖνο παν-
άληθες “ἀμὶς καὶ ποτιστήριον ἐκ τῆς αὐτῆς ὑέλου.” ἦν
γὰρ ἐρασιχρήματος, αἵμασι χαίρων ἀνθρώπων. τούτῳ προ-
εῖπέ τις ἀστρονόμος καὶ τὸ τέλος καὶ τὸν διάδοχον αὐτοῦ. ὁ
δὲ ἐπήνεγκε πρὸς αὐτόν “ἡ δὲ σὴ ζωὴ πόση ἐστί, καὶ ποῖον
τὸ τέλος αὐτῆς;” καὶ ὃς ἀπεκρίνατο φιλαλήθως κατὰ τοὺς
δρόμους τῶν ἀστέρων. ὁ δὲ Δομετιανὸς θέλων ἀπελέγξαι
φενακιστὴν τὸν ἀστρονόμον, κελεύει πῦρ ἀναφθῆναι καὶ δε-
δεμένον αὐτὸν ἐμβληθῆναι τῇ πυρᾷ. γίνεται ταῦτα. ἀλλὰ
τὸ ἐγχείρημα τοῦτο τέλος οὐ δέχεται· ὑετὸς γὰρ ἄνωθεν
καταρρήγνυται, καὶ σβέννυται ἡ πυρά, λύεται ὁ δεσμώτης.
καὶ ὁ βασιλεὺς ὄναρ ἑώρα. ἵππῳ μελαντέρῳ ἐπεκάθητο κατά-
φρακτος ὅπλοις. τούτων γοῦν ἀπορρυέντων αὐτομάτως εἰς
χάσμα γῆς ἐδόκει καταπίπτειν,
ἐπεθύμησε. φθάσας οὖν ἕως Ἱεροσολύμων, καὶ τὴν πόλιν

ἰδὼν εἰς τοσοῦτον ἠρημωμένην, κακῶς τοὺς Ἰουδαίους διέ-
θετο· καταγαγὼν γὰρ αὐτοὺς ἐν τῇ πανηγύρει ἐκέλευσεν
ἀπεμπολεῖσθαι τῷ θέλοντι τέσσαρας Ἰουδαίους ἑνὶ μοδίῳ τῆς
κριθῆς· αὐτὸς δὲ ἤρξατο κτίζειν τὴν πόλιν καὶ τὰ τείχη,
οὐχὶ δὲ καὶ τὸν ναὸν αὐτόν. καθίστησι δὲ τῷ ἔργῳ ἐπιστά-
την τὸν Ἀκύλαν ἐκεῖνον Ἕλληνα ἔτι ὄντα. ἦν δὲ ὁ Ἀκύλας
θεωρῶν τοὺς Χριστιανοὺς προστρέχοντας καθ' ἑκάστην τῇ
πίστει, καὶ τὸν θεὸν δὲ σημεῖα πολλὰ ποιοῦντα καὶ τέρατα.
κατενύγη τηνικαῦτα, καὶ Χριστιανοῖς ἐναρίθμιος γέγονεν. ἦν
δὲ ὁ Ἀκύλας οὗτος ἀστρονόμος ἀκρότατος, ὅθεν καὶ Χρι-
στιανὸς γεγονὼς τῶν προτέρων ἐπιτηδευμάτων αὐτοῦ παύσα-
σθαι οὐκ ἠθέλησεν. οἱ οὖν ἱερεῖς τῶν Χριστιανῶν ὡς ἑώ-
ρων αὐτὸν μετὰ πολλὰς παραινέσεις τοῦ ἀστρονομεῖσθαι μὴ
παραιτούμενον παύσασθαι, τῆς ἐκκλησίας πόρρω που βάλ-
λουσι, τοῖς ἐπιτιμίοις αὐτὸν διορθωθῆναι νομίζοντες. ἀλλὰ
θυμοῦ μᾶλλον ἐκεῖνος ἐντεῦθεν πλησθεὶς τοῖς τῶν Ἰουδαίων
ἱερεῦσι προσέρχεται, καὶ τὸν χριστιανισμὸν ἀναθεματίσας
περιτομὴν καταδέχεται. ταύτῃ τοι καὶ τὴν Ἑβραΐδα γλῶτταν
ἐκπαιδευθεὶς δευτέραν ἔκδοσιν τῶν γραφῶν ἐποιήσατο, τὰς
περὶ Χριστοῦ μαρτυρίας ἐπικαλύψαι τέλεον μηχανώμενος.
κτίσας παλάτιον ἐκάλεσεν αὐτὸ τὰ Βασιλίσκου. ὁ μέντοι

103
Βασιλίσκος οὗτος βραχὺ τοῦ κράτους γευσάμενος χειροῦται

ὑπὸ Ζήνωνος ἐξ Ἰσαυρίας αὖ ὑποστρέψαντος, πυργίσκῳ δὲ
στερρῷ σὺν τῇ γυναικὶ αὐτοῦ κατακλεισθεὶς καὶ μείνας ἀπρόϊ-
τος λιμῷ θανατοῦται. ὁ μέντοι Ζήνων ὑποστρέψας ἐκεῖθεν,
ὡς εἴρηται, τὸν μὲν Ἁρμάτιον, ὃς αὐτῷ κατὰ Βασιλίσκου
συνήργησε, θανάτῳ παραδίδωσιν ὡς τοῦ οἰκείου δεσπότου
προδότην, τὸν δὲ υἱὸν αὐτοῦ, καθὼς ὑπέσχετο, Καίσαρα
προβάλλεται· μετὰ δὲ μικρὸν καὶ τὰς αὐτοῦ τρίχας ἐκκό-
ψας ἀρχιερέα Κυζικηνοῖς καὶ ἄκοντα ἐφίστησι. τούτῳ ποτὲ
τῷ βασιλεῖ προεῖπεν ἀστρονόμος τις ὅτι μετὰ βραχὺ τελευ-
τᾷς, καὶ αὐτοῦ τὴν βασιλείαν, ναὶ μὴν καὶ τὴν σύνοικον
ἀνὴρ ἐκ τῆς συγκλήτου λήψεται. τοῦτο μαθὼν ὁ βασιλεὺς
τοὺς πλείους ἀπώλεσεν, ὅσοι τε λαμπροὶ καὶ ὅσοι τὸν βίον
εὐτυχέστεροι. ἀλλ' ἔλαθεν ἑαυτὸν τῷ θεῷ πάντων καὶ τῇ
αὐτοῦ προνοίᾳ μαχόμενος· ὡς γὰρ ὁ Ζήνων ἔλιπε τὸν βίον
καὶ τὸ κράτος, μεταπίπτει τὰ τῆς βασιλείας εἰς Ἀναστάσιον.
κρατεῖ τοίνυν ὁ Δυρραχηνὸς Ἀναστάσιος οὗτος ἔτη κζʹ.
οὗτος μὲν οὖν καὶ δίκορος ἐλέγετο· τὴν γὰρ ἑτέραν κόρην ἔτυ-
χεν ἔχων μέλαιναν, γλαυκόχρουν δὲ τὴν ἄλλην. τότε δὴ
τότε περὶ τὸ παλάτιον ἀστραπαὶ καὶ βρονταί.
συμβαίνει γραφῆς ἄξιον. δύο φασὶν ἀετοὺς τῶν βασιλέων

ὁμιλούντων ἄνωθεν αὐτῶν ὑπερπτῆναι κλάγξαι τε καὶ ἀλλή-
λοις συμμῖξαι καὶ παραυτίκα διαζευχθῆναι, καὶ τὸν μὲν ἐπὶ
τὴν πόλιν ἐλθεῖν, τὸν δὲ ἐπὶ τὴν Θρᾴκην ἀποπτῆναι. τοῦτο
δὲ οἱ περὶ τὰς ὀρνιθοσκοπίας ἐπτοημένοι οὐκ αἴσιον ἔκριναν
οἰωνόν· διαλυθῆναι γὰρ καὶ αὖθις τὴν αὐτῶν εἰρήνην ἔφη-
σαν. ἐγένετο δὲ καὶ τηνικαῦτα σεισμὸς ἐν τῷ θέματι τῶν
Θρᾳκησίων καὶ χάσματα γῆς, ἀλλ' ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε πολλὰ
χωρία καὶ ἐκκλησίας αὐτάνδρους καταποθῆναι. τιʹ τὸ μετὰ
ταῦτα; καὶ ποῦ τὰ τῶν ἀετῶν καταντᾷ καὶ ἡ ἐκείνων δια-
μάχη; Ἰωάννης τις ἀστρονόμος προσελθὼν τῷ βασιλεῖ ἔφη
ὡς εἰ πέμψας ἀποκόψεις τὴν κεφαλὴν τῆς ἱσταμένης στήλης
ἄνωθεν τῆς ἐν Ξηρολόφῳ ἁψῖδος καὶ πρὸς δύσιν βλεπούσης,
ἀποθανεῖται ὁ Συμεὼν τηνικαῦτα· αὐτῷ γὰρ ἐστοιχειῶσθαι
τὴν τοιαύτην στήλην ἔλεγεν. ὁ δὲ τοῖς ἐκείνου λόγοις πει-
σθεὶς τὴν κεφαλὴν αὐτίκα τῆς στήλης ἀπέτεμε. καὶ αὐτῇ
τῇ ὥρᾳ, καθὼς ἐπέγνω σημειωσάμενος ὁ βασιλεύς, ἐν Βουλ-
γαρίᾳ ὁ Συμεὼν τέθνηκε, νόσῳ κατὰ καρδίας ἁλούς. κατ'
ἐκεῖνο δὲ καιροῦ λίθος ἔπεσεν ἀπὸ τῆς ἐν τῷ φόρῳ ἁψῖδος,
104
ὃν κομήτην καλεῖν εἰώθασι, καὶ ἀπέκτεινεν ἄνδρας ξʹ.

Ῥωμανῷ τῷ γέροντι καὶ ἕτερος ἦν υἱός, Θεοφύλακτος
Γεώργιος Μοναχός (continuatio) (redactio A) P. 805, γρ. 11
τοῖς ἄρχουσι ποιῆσαι συντόμως μέχρι Καππαδοκίας ἐξῆλθεν. ὁ

δὲ ἀμερουμνῆς ἀποχωρίσας πεντήκοντα χιλιάδας λαοῦ, καὶ τὸν
Σουδαῆ, ὀνομαστότατον ἐν τοῖς Ἀγαρηνοῖς ὄντα ἐπί τε ἀνδρίᾳ καὶ
φρονήσει, δοὺς αὐτοῖς κεφαλήν, ἀπέστειλε κατὰ τοῦ βασιλέως.
συμβαλόντες δὲ πόλεμον, ἡττηθεὶς ὁ βασιλεὺς ἔφυγεν καὶ μετ' αἰ-
σχύνης ὑπέστρεψεν μόλις διασωθείς. ὁ δὲ ἀμερουμνῆς ἀπελθὼν
μετὰ δυνάμεως πολλῆς περιεχαράκωσε τὸ Ἀμόριον, καὶ πολέμους
πολλοὺς ποιήσας οὐκ ἴσχυσεν αὐτὸ ἐκπορθῆσαι, γενναίως καὶ
σταθερῶς ἀγωνιζομένων τῶν ἔνδοθεν. μαθητὴς δέ τις Λέοντος
τοῦ φιλοσόφου ἦν ἐν τῷ κάστρῳ, καὶ βουληθέντος οὗ προσχωρῆ-
σαι τῷ ἀμερουμνῇ, διά τινος ἐμήνυσεν αὐτῷ ὁ ἀστρονόμος ὅτι εἰ
προσκαρτερήσῃς δύο ἡμέρας τῷ κάστρῳ, ἐκπορθεῖς ἡμᾶς. ὃ καὶ
γέγονεν· προεδόθη γὰρ ὑπό τε τοῦ λεγομένου Βοϊδίτζη καὶ τοῦ
Μανικοφάγου. κατεσχέθησαν τῶν ὀνομαστῶν ἄνδρες οὐκ ἀγενεῖς
ἀπελθόντες ἐν Συρίᾳ αἰχμάλωτοι, Θεόφιλος ὁ πατρίκιος καὶ στρα-
τηγός, ὅ τε Μελισσηνὸς καὶ Ἀέτιος, καὶ Θεόδωρος πρωτοσπαθά-
ριος εὐνοῦχος ὁ Κρατερός, καὶ Κάλλιστος τουρμάρχης καὶ Κων-
σταντῖνος δρουγγάριος καὶ Βασόης ὁ δρομεὺς καὶ ἄλλοι πολλοὶ καὶ
ἄρχοντες τῶν ταγμάτων· οἳ παρὰ τοῦ πρωτοσυμβούλου ἀναγκα-
σθέντες ἀρνήσασθαι τὴν αὐτῶν πίστιν, καὶ τοῦτο μὴ πεισθέντες,
ξίφει τὰς κεφαλὰς ἀπετμήθησαν, ἀντὶ τῆς παρούσης ζωῆς τὴν
Ιωάννης Σκυλίτζης Synopsis historiarum Emperor life Roman1, sec. 17,

γρ. 1
ἀρχῆς. προβάλλεται δὲ ἀντὶ τοῦ μυστικοῦ Ἰωάννου τὸν πρωτοβεστι-

άριον Θεοφάνην παραδυναστεύοντα.
Ἐγένετο τηνικαῦτα καὶ σεισμὸς ἐν τῷ θέματι τῶν Θρᾳκησίων
καὶ χάσματα γῆς καταπληκτικά, ὥστε πολλὰ χωρία καὶ ἐκκλησίας
αὐτάνδρους καταποθῆναι.
Μαΐῳ δὲ μηνί, ἰνδικτιῶνος πεντεκαιδεκάτης, εἰσβολὴν Συμεὼν ὁ
τῆς Βουλγαρίας ἄρχων ἐποιήσατο κατὰ Χρωβάτων, καὶ συμβαλὼν μετ'
αὐτῶν καὶ ἡττηθεὶς ἐν ταῖς τῶν ὀρῶν δυσχωρίαις ἅπαν τὸ ἑαυτοῦ
ἀπώλεσε στράτευμα.
Ἰωάννης δέ τις ἀστρονόμος προσελθὼν τῷ βασιλεῖ ἔφησεν, ὡς,
εἰ πέμψας ἀποκόψει τὴν κεφαλὴν τῆς ἱσταμένης ἄνωθεν τῆς ἐν τῷ Ξηρο-
λόφῳ ἁψῖδος καὶ πρὸς δύσιν βλεπούσης στήλης, ἀποθανεῖται ὁ Συμεὼν
παραυτίκα. αὐτῷ γὰρ ἐστοιχειῶσθαι τὴν τοιαύτην στήλην. ὁ δὲ τοῖς
105
ἐκείνου πιθήσας λόγοις ἀπέτεμε τὴν κεφαλὴν τῆς στήλης καὶ αὐτῇ τῇ
ὥρᾳ, καθὼς ἀκριβωσάμενος ἔγνω ὁ βασιλεύς, ὁ Συμεὼν ἐν Βουλγαρίᾳ
τέθνηκε νόσῳ κατακαρδίῳ ἁλούς.
Συμεών Λογοθέτης χρονικόν (sub nomine Leonis Grammatici vel

Theodosii Melisseni vel Julii Pollucis) (redactio A + B operis sub t
P. 66, γρ. 5
ὁ ἀπόστολος ἐμαρτύρησε, καὶ Ἰωάννης ὁ εὐαγγελιστὴς ὡς

ὑπεύθυνος ἐν Πάτμῳ τῇ νήσῳ ἐξώριστο. ὁ δέ γε Ἀπολλώ-
νιος ὁ Τυανεὺς τῷ τότε καιρῷ ἀκμάζων, ἐν Βυζαντίῳ ἐλθὼν
καὶ παρακληθεὶς ὑπό τινων ἐστοιχείωσεν ὄφεις μὲν καὶ σκορ-
πίους μὴ πλήσσειν, κώνωπας μὴ παρεῖναι, ἵππους μὴ κατο-
φρυοῦσθαι μήτε μὴν ἀγριαίνεσθαι ἢ κατά τινος ἢ κατ' ἀλλή-
λων. οὗτος ὁ Δομετιανὸς Νερούαν ἐκέλευσεν ζῶντα βληθῆ-
ναι εἰς πῦρ, τῶν ἀστρονόμων εἰπόντων ὑπὸ κυνῶν τοῦτον
ἀναλωθήσεσθαι· ὑετὸς δὲ κατενεχθεὶς πολὺς τὴν πυρὰν κα-
τέσβεσε, καὶ δεδεμένου ἔτι τὼ χεῖρε κύνες ἀφεθέντες κατέφα-
γον. Λάρπος δὲ ἀστρονόμος εἶπεν εἰς ὄψιν τῷ Δομετιανῷ
τεθνήξεσθαι ἡμέρᾳ τῇδε. ὁ δὲ ἐκέλευσεν αὐτὸν τηρηθῆναι ἐν
δεσμῷ, ὡς ἂν τῆς ἡμέρας διελθούσης τῇ ἐπαύριον ἀναιρή-
σων. ἀλλὰ θανόντος Δομετιανοῦ ἀπελύθη ἀβλαβής. Δομετια-
νὸς τοὺς ἀπὸ γένους Δαυὶδ καὶ Χριστοῦ ἀναιρεῖσθαι προσέ-
ταξεν· ἐδεδίει γὰρ τὴν παρουσίαν τοῦ κυρίου, ὡς καὶ Ἡρώ-
δης, τοῦ κηρύγματος ἤδη δύναμιν λαμβάνοντος. ἤγαγον οὖν
συγγενεῖς τοῦ κυρίου πρὸς Δομετιανόν, καὶ ἐπηρώτησεν εἰ
ἐκ Δαυὶδ καὶ Χριστοῦ εἰσί, καὶ ὡμολόγησαν. “καὶ πό-
σων” ἔφη “χρημάτων κυριεύετε;” “ἐννέα” φησὶ “δηναρίων οἱ
πάντες καὶ πλέθρων γῆς ὀλίγων, ἐξ ὧν καὶ τοὺς φόρους
Συμεών Λογοθέτης χρονικόν (sub nomine Leonis Grammatici vel

Theodosii Melisseni vel Julii Pollucis) (redactio A + B operis sub t
P. 224, γρ. 15
ὁ δὲ ἀμερουμνῆς ἀποχωρίσας ὀκτὼ χιλιάδας λαοῦ, καὶ τὸν

Σουδὲμ ὀνομαστότατον ἐν τοῖς Ἀγαρηνοῖς ὄντα ἐπί τε ἀνδρείᾳ
καὶ φρονήσει δοὺς αὐτοῖς κεφαλήν, ἀπέστειλεν κατὰ τοῦ βα-
σιλέως. συμβαλόντων δὲ πόλεμον ἡττηθεὶς ὁ βασιλεὺς ἔφυ-
γεν καὶ μετ' αἰσχύνης ὑπέστρεψεν, μόλις διασωθείς· ὁ δὲ
ἀμερουμνῆς ἀπελθὼν μετὰ δυνάμεως πολλῆς, περιχαρακώσας
τὸ Ἀμώριον καὶ πολέμους πολλοὺς ποιήσας, οὐκ ἴσχυσεν αὐ-
τὸ ἐκπορθῆσαι γενναίως καὶ σταθερῶς ἀγωνιζομένων τῶν ἔν-
106
δοθεν. μαθητὴς δέ τις Λέοντος τοῦ φιλοσόφου ἦν ἐν τῷ

κάστρῳ, καὶ βουληθέντος ὑποχωρῆσαι τοῦ ἀμερουμνῆ διά τινος
ἐμήνυσεν ὁ αὐτὸς ἀστρονόμος ὅτι εἰ προσκαρτερήσεις τῷ κά-
στρῳ δύο ἡμέρας, ἐκ πορθήσεις ἡμᾶς. ὃ καὶ γέγονεν· προε-
δόθη γὰρ ὑπό τε τοῦ λεγομένου Βοϊδίτζη καὶ τοῦ Μανικοφά-
γου. κατεσχέθησαν δὲ τῶν ὀνομαστῶν ἄνδρες οὐκ ἀγεννεῖς
ἀπελθόντες ἐν Συρίᾳ αἰχμάλωτοι, Θεόφιλος ὁ πατρίκιος, καὶ
στρατηγοὶ ὅ τε Μελισσηνὸς καὶ ὁ Ἀέτιος, καὶ Θεόδωρος πρω-
τοσπαθάριος ὁ Κρατερός, καὶ Κάλλιστος τουρμάρχης καὶ Κων-
σταντῖνος δρουγγάριος καὶ Βασσόης, καί τινες ἄρχοντες τῶν
ταγμάτων, οἳ παρὰ τοῦ πρωτοσυμβούλου ἀναγκασθέντες ἀρνή-
σασθαι τὴν αὐτῶν πίστιν, καὶ τούτου μὴ πεισθέντος ξίφει τὰς
ἑαυτῶν κεφαλὰς ἀπετμήθησαν, ἀντὶ προσκαίρου ζωῆς τὴν
Nicephorus I Scr. Eccl., Hist., Theol., Breviarium historicum de rebus

gestis post imperium Mauricii (e cod. Vat. gr. 977) P. 38, γρ. 5
ποινὰς ἐπιφέρων ἀπέκτεννεν.

Λεόντιον δέ τινα πατρίκιον ἐκ τῆς τῶν Ἰσαύρων ὁρ-
μώμενον χώρας καὶ στρατηγὸν γενόμενον τοῦ ἀνατολικοῦ
καλουμένου στρατεύματος, εὐδόκιμόν τε ἐν πολλοῖς πολλάκις
γενόμενον, καὶ αὐτὸν ὑποφρούριον τρισὶ χρόνοις Ἰουστι-
νιανὸς ἐποίησεν· εἶτα τῆς φρουρᾶς λύσας στρατηγὸν τῆς
Ἑλλάδος προβάλλεται, αὐθημερὸν ἀναγκάσας τοῦ Βυζαντίου
ἀπαίρειν. πρὸς ὃν γίνονται φίλοι τυγχάνοντες ἀωρὶ τῆς
νυκτὸς Παῦλός τις μοναχὸς τῆς Καλλιστράτου μονῆς ὑπ-
άρχων, ἀστρονόμος τὴν ἐπιστήμην, καὶ Γρηγόριος μοναχὸς
καὶ ἡγούμενος ἐν τῇ Φλώρου μονῇ, Καππαδόκης τὸ γένος,
ὡς προπέμψοντες. αὐτὸς δὲ ἰδὼν ἐνεκάλει λέγων ὡς “μά-
την μοι τὰ τῆς βασιλείας προεμαντεύσασθε· νῦν γὰρ ἐν-
θένδε ἀποχωροῦντα τὸ τέλος με τῆς ζωῆς πικρὸν κατα-
λήψεται”. οἱ δὲ τῆς ὁδοῦ εἶργον, βέβαια παρεχόμενοι ὡς
εἰ μὴ ὀκνήσειεν τῆς ἐξουσίας κρατήσειεν. τούτοις πεισθεὶς
εὐθὺς ἐπικομίζων τινὰς τῶν ὑπηρετῶν ἔτι τῆς νυκτὸς ἐφ-
ισταμένης καὶ ὅπλα ἀνελόμενος εἰς τὸ πραιτώριον ἄνεισιν
ἡσυχῇ. καὶ σημηνάντων ὡς τὸν βασιλέα παρεῖναι ἐν τοῖς
ἐκεῖσε πρᾶξαι τὰ κατὰ γνώμην,
Νόννος. Scholia mythologica Oration 5, historia 1, γρ. 12
αὕτη ἠράσθη Θησέως, τοῦ Ἀθηνῶν βασιλέως, ἐλθόντος ἐπ'

107
ἀναιρέσει τοῦ Μινωταύρου. ἐκ τοῦ οὖν Θησέως ἔλαβεν αὐτὴν ὁ

Διόνυσος, καὶ ἀνήγαγεν αὐτὴν ἐν τῇ Νάξῳ, καὶ συνεμίγη αὐτῇ.
καὶ πρὸς τιμὴν αὐτῆς στέφανον ἐν τῷ οὐρανῷ δι' ἀστέρων
ὑπεζωγράφησεν.
Ἡ δὲ τοῦ Πλοκάμου τῆς Βερονίκης ἐστὶν αὕτη. Βερονίκη
γυνή τις ἦν τοῦ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Πτολεμαίου, τοῦ Εὐεργέτου
καλουμένου. τοῦ οὖν ἀνδρὸς αὐτῆς τοῦ Πτολεμαίου ὄντος ἐν
πολέμοις, ηὔξατο ὅτι, εἰ ὑποστρέψει ἄτρωτος, τὸν πλόκαμον
ἀποκαρεῖσα τὸν ἑαυτῆς, ἀναθήσει ἀνάθημα ἐν τῷ ἱερῷ· καὶ
ἀνέθηκεν ἡ Βερονίκη. Κόμων οὖν τις ἦν ἀστρονόμος ἐπὶ τῶν
αὐτῆς χρόνων, καὶ πρὸς κολακείαν αὐτῆς φησιν ὅτι οἱ θεοὶ τὸν
πλόκαμον τοῦτον ἐν ἄστροις ἀνέθηκαν. καὶ νῦν μέν ἐστί τις
βοτρυοειδὴς θέσις ἀστέρων ἐν τῷ οὐρανῷ, ὃ καλοῦσι Πλόκαμον
Βερονίκης.
Ἡ δὲ περὶ τοῦ Κύκνου ἐστὶν αὕτη. ὁ Ζεὺς ἐρασθεὶς ὡς οἱ μὲν
λέγουσι τῆς Νεμέσεως, οἱ δέ, τῆς Λήδας, βουλόμενος συγγε-
νέσθαι αὐτῇ καὶ μὴ ὁραθῆναι ὑπὸ τῆς Ἥρας ἐξωμοιώθη κύκνῳ,
καὶ συνεγένετο τῇ ἐρωμένῃ. νῦν οὖν οὗτος ὁ κύκνος κατεστη-
ρίχθη ἐν τῷ οὐρανῷ. καὶ ἔστι, φησίν, ὑποζωγραφηθεὶς δι'
ἄστρων ὁ Κύκνος.
Ζωναρά λεξικόν , p. 313, γρ. 22
Ἀστράγαλος, ὃν ἐθεάσατο Βαλτάσαρ, ὃς ἦν

χεὶρ θεοῦ ζῶντος. ἀστράγαλος κυρίως τὸ σύνη-
θες λεγόμενον· καὶ ὁ σπόνδυλος τοῦ τραχήλου·
καὶ βοτάνη οὕτως καλουμένη. ἀστράγαλος δὲ
εἴρηται ἀπὸ τοῦ ἀστραβῆ καὶ ὀρθῶς φυλάττειν
τὴν βάσιν. [ἐπὶ τοῦ ποδὸς καὶ τοῦτο. ἐπὶ δὲ
τῶν ἄλλων ὀστέων παρὰ τὸ ἐμπεπάρθαι καὶ μὴ
στρέφεσθαι μήτε κινεῖσθαι, στερήσει τοῦ α.]
Ἀστισμὸς καὶ ἀστεϊμός. πιθανολογία. ἀπο-
στῆναι ῥητορικῆς καὶ ποιητικῆς καὶ ἀστισμῶν.
Ἀστρόβακος. ὁ ἀστρονόμος.
Ἀστυβοώτης. ὁ κήρυξ ἐπιθετικῶς. ἀπὸ τοῦ ἐν
ἄστει βοᾷν.
Ἄσταχυς. στάχυς. ἄσταχυς σίταχυς τίς
ἐστιν, ὁ τὸν σῖτον συνέχων. ἢ στῶ, στήσω, ἄσταχυς.
Ζωναρά λεξικόν zeta, p. 964, γρ. 4

108
Τὸ Ζ μετὰ τοῦ Ω. (Ἀρσενικόν.)
Ζωηρός. ὁ ζῶν, ἢ ὁ παρέχων ζωήν.

Ζωΐλος. οὗτος Ἀμφιπολίτης ἐστί· πόλις δὲ Μα-
κεδονίας Ἀμφίπολις. οὗτος ὁ Ζωΐλος ἐπεκλήθη
ὁμηρομάστιξ, ὅτι ἐπέσκωπτε τὸν Ὅμηρον.
Ζωμὸς μέλας. ἡ λεγομένη αἱματίς. κυρίως δὲ
ζωμὸς τὸ ἐπὶ τοῖς κρέασι τῶν ζώων ἄρτυμα.
Ζωροπόται. ἀκρατοπόται.
Ζωροάστρης. ἀστρονόμος. [οὗτος ἐπὶ Νίνου βα-
σιλέως Ἀσσυρίων ἦν· ὅστις ηὔξατο ὑπὸ πυρὸς
οὐρανίου τελευτῆσαι, παρεγγυήσας Ἀσσυρίοις
τὴν τέφραν αὐτοῦ φυλάττειν· οὕτω γὰρ αὐτοῖς
ἡ βασιλεία οὐκ ἐκλείψει διαπαντός. ὅπερ μέ-
χρι νῦν πεφύλακται παρ' αὐτοῖς.]
Ζωρομάσδρης. Χαλδαῖος σοφὸς, ὃς ἔγραψε μα-
θηματικὰ καὶ φυσικά.
Pseudo-Symeon Hist., Chronographia (partim edita e cod. Paris. gr. 1712)

P. 740, γρ. 5
Γαλακρηνῶν. τῷ δὲ Αὐγούστῳ μηνὶ Στέφανος ὁ Ἀμασείας εὐ-

νοῦχος ὢν γίνεται πατριάρχης. Ἰωάννης δὲ ὁ μυστικὸς καὶ παρα-
δυναστεύων, ἐπεὶ κατὰ τοῦ βασιλέως φρονεῖν ἠλέγχθη, φυγῇ χρη-
σάμενος ἐν τῇ τῆς Μονοκαστάνου ἀποκείρεται μονῇ. Κωνσταν-
τῖνος δὲ ὁ τοῦ Βοΐλα ἐν τῷ Ὀλύμπῳ ἀποκείρεται. προβάλλεται
δὲ ὁ βασιλεὺς Ῥωμανὸς Θεοφάνην πρωτοβεστιάριον παραδυνα-
στεύοντα. γίνεται δὲ τότε σεισμὸς φοβερὸς ἐν τῷ τῶν Θρακησίων
θέματι, καὶ χάσμα γῆς μέγα καὶ καταπληκτικόν. ὡς πολλὰ χωρία
καὶ ἐκκλησίας αὐτάνδρους καταπτωθῆναι.
33. Μηνὶ Μαΐῳ κζʹ, ἰνδικτιῶνος ιεʹ, Ἰωάννης ὁ ἀστρο-
νόμος εἶπεν Ῥωμανῷ τῷ βασιλεῖ ὅτι ἡ ἱσταμένη στήλη ἐπάνω τῆς
καμάρας τοῦ Ξηρολόφου καὶ ἐπὶ δυσμὰς βλέπουσα τοῦ Συμεών
ἐστι· καὶ εἰ ταύτης τὴν κεφαλὴν ἐκκόψεις, τῇ αὐτῇ ὥρᾳ ὁ Συ-
μεὼν τελευτᾷ. ἀποστείλας οὖν ὁ βασιλεὺς τῇ νυκτὶ τὴν κεφαλὴν
τῆς στήλης ἐξέκοψε· καὶ τῇ αὐτῆ ὥρᾳ ὁ Συμεὼν εἰς Βουλγαρίαν
ἐτελεύτησε, Πέτρον τὸν υἱὸν αὐτοῦ προβαλόμενος ἄρχοντα, ὃν ἐκ
τῆς δευτέρας αὐτοῦ γυναικὸς εἶχεν· Μιχαὴλ δὲ τὸν ἐκ τῆς προτέ-
ρας αὐτῷ γενόμενον γυναικὸς ἀπέκειρε μοναχόν. Ἰωάννης δὲ καὶ
Βενιαμὴν οἱ τοῦ Πέτρου ἀδελφοὶ ἐπιστολὴν ἐκομίσαντο Βουλγαρι-
109
κήν. (34) τὰ κύκλῳ οὖν ἔθνη τὴν τοῦ Συμεὼν μαθόντες τελευ-
τήν, οἵ τε Χροβάτοι καὶ οἱ λοιποί, κατὰ Βουλγάρων κινεῖν
Ιωάννης Φιλόπονος In Aristotelis analytica posteriora Σχόλια

Τόμ. 13,3, p. 180, γρ. 20
p. 79a4 Καὶ πολλάκις οὐκ ἴσασι τὸ ὅτι, ὥσπερ οἱ τὸ καθό-

λου θεωροῦντες πολλάκις ἔνια τῶν καθ' ἕκαστον οὐκ ἴσασι δι'
ἀνεπισκεψίαν.
Ὥσπερ γὰρ ὁ εἰδώς, ὅτι οὐδεμία ἡμίονος κύει, πολλάκις ἑωρακὼς

ἡμίονον ὠγκωμένην ἔχουσαν τὴν γαστέρα ὑπολάβοι ἂν ὅτι κύει, μὴ
ἐπιστή-
σας ἤτοι τῷ καθόλου λόγῳ, ὅτι οὐδεμία κύει ἡμίονος, ἢ ὅτι τὸ παρὸν
ἡμίονος, οὕτω καὶ αἱ τοῦ διότι ἐπιστῆμαι πολλάκις τὸ κατὰ μέρος ἀγνο-
οῦσι δι' ἀνεπιστασίαν, τὸν καθόλου λόγον εἰδυῖαι. οἷον πολλάκις ὁ μου-
σικὸς συμφώνου ἁρμονίας ἀκούσας οὐκ οἶδεν εἰ σύμφωνος, καίτοι
καθόλου
οἶδε τίνες οἱ σύμφωνοι λόγοι. ὁμοίως καὶ ὁ ἀστρονόμος εἰδώς, ὅτι τὰ
βόρεια
τῶν ἄστρων τὰ συνανατείλαντα τοῖς νοτίοις ὕστερα δύνουσι τῶν νοτίων,
πολλάκις ἑωρακὼς τὸν Ταῦρον πρὸ τοῦ Ἡνιόχου δύντα οἰήσεται καὶ
προανατεῖλαι τοῦ Ἡνιόχου καὶ διὰ τοῦτο καὶ πρὸ αὐτοῦ δῦναι δι'
ἀνεπιστασίαν τοῦ κατὰ μέρος καὶ διότι τὰ νοτιώτερα θᾶττον δύνουσιν.
p. 79a6 Ἔστι δὲ ταῦτα ὅσα ἕτερόν τι ὄντα τὴν οὐσίαν κέχρηται

τοῖς εἴδεσι.
Ἐπειδὴ εἶπε τὸ ὅτι τῶν αἰσθητικῶν εἶναι, τὸ δὲ διότι τῶν μαθημα-

τικῶν, αἰσθητικὰς καλῶν ἁρμονικὴν τὴν κατὰ τὴν ἀκοὴν καὶ
ἀστρολογίαν
τὴν ναυτικήν, ἐνταῦθα βούλεται εἰπεῖν τίνες εἰσὶν αἱ μαθηματικαί, ὅτι
Ιωάννης Φιλόπονος In Aristotelis meteorologicorum librum primum

commentarium Τόμ. 14,1, p. 102, γρ. 17
ζῳδιακὸν κύκλον δι' οὗ φέρεται νῦν ὁ ἥλιος, τὸ αὐτὸ πεπονθέναι πάθος

καὶ τῷ γάλακτι κεχρῶσθαι ὁμοίως, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον ὅσῳ μετὰ τοῦ
ἡλίου καὶ οἱ πέντε τῶν πλανωμένων καὶ ἡ σελήνη δι' αὐτοῦ φέρεται.
110
ἀλλ' οὐδὲν τοιοῦτον φαίνεται πεπονθώς· καίτοι γε καθ' ἕκαστον τῆς

νυκτὸς
μέρος ἡμικύκλιον ὁρῶμεν αὐτοῦ, καὶ τοιοῦτον πάθος οὐδὲν ἐν αὐτῷ θεω-
ρεῖται γενόμενον, πλήν, φησίν, εἴ τι συνάπτει πρὸς τὸν τοῦ γάλακτος
κύκλον
μόριον αὐτοῦ· συνάπτει δ' αὐτὸ κατὰ τοὺς διδύμους καὶ τὸν τοξότην. εἰ
δὲ τοῦ ζῳδιακοῦ τὸ πάθος ἦν διὰ τὴν τοῦ ἡλίου δι' αὐτοῦ γινομένην
κίνησιν, ἔδει τὸν ὅλον κύκλον τοῦτο πεπονθέναι. τὸν μὲν οὖν κατὰ τὸν
Ἀτρέα μῦθον λύουσί τινες οὕτως· ἀστρονόμος, φασίν, ὑπάρχων ὁ Ἀτρεὺς
ἔδειξε τοῖς ἀνθρώποις πρῶτος ὡς ἡ τῶν πλανωμένων κίνησις τῶν ἑπτὰ

τὴν ἐναντίαν φέρεται τῷ παντί, κἀντεῦθεν ὁ μῦθος πάροδον ἔσχεν ὡς διὰ
τὸν Ἀτρέα ὁ θεὸς μετέβαλεν εἰς τοὐναντίον τὴν κίνησιν τοῦ οὐρανοῦ.
οἶμαι δὲ καὶ τὸ “ἑπταπόρου δρόμημα Πλειάδος” διὰ τοὺς ἑπτὰ πλανω-
μένους εἰρῆσθαι· αἱ γὰρ λεγόμεναι Πλειάδες ἕξ εἰσι καὶ μόναι, καθάπερ
Ἄρατος εἴρηκε, καὶ τοῦτο τοῖς εἰς αὐτὰ ἀποβλέπουσι φαίνεται. ὁ δὲ τοῦ
Φαέθοντος μῦθος ἵνα προσφόρως τῇ θεωρίᾳ τῶν μετεώρων αὐτὸν ἀνα-
πτύξωμεν, σύστασιν αἰνίττεσθαί μοι κομήτου δοκεῖ γενομένην ποτέ, ὃν
Ιωάννης Φιλόπονος Εις τα φυσικά του Αριστοτέλη. Σχόλια

Τόμ. 16, p. 220, γρ. 18
ἐν τῇ κινουμένῃ σφαίρᾳ, ἀλλ' οὖν σύνθεσίν τινα λαμβάνει τοῦ σχήματος

καὶ τῆς κινήσεως, καὶ ταύτῃ ἐγγύς πως ἐστι τῆς οὐσίας. ἔτι τούτου μερι-
κώτερα τὰ Εὐκλείδου Φαινόμενα καὶ ἁπλῶς πᾶσα ἀστρονομία· ἐνταῦθα
γὰρ
καὶ ἡ οὐσία αὐτὴ συνεπινοεῖται. οὐρανοῦ γὰρ κίνησιν καὶ ἡλίου καὶ τῶν
λοιπῶν ἀστέρων προσλογίζεται· οὐ γὰρ ἁπλῶς κίνησιν σφαίρας
ἐπισκοπεῖ,
ἀλλὰ τῆς ἀπλανοῦς ἢ τῆς Κρονίας ἢ ἄλλης τινός, καὶ τὴν σχέσιν αὐτῶν
τὴν πρὸς ἀλλήλας. καὶ ἔστι τὸ μὲν ἀκρότατον τῆς μαθηματικῆς εὐδιά-
κριτον καὶ κεχωρισμένον τῆς φυσιολογίας (οἷά ἐστι τὰ Θεοδοσίου
Σφαιρικά,
τὰ Εὐκλείδου ιγʹ βιβλία, τὰ ἀριθμητικά· παντελῶς γὰρ ἐν τούτοις ὕλης
οὐδεμία μνήμη), τὸ δὲ περιπέζιον αὐτῆς πως ἐγγύς ἐστι τῆς φυσιολογίας·
καὶ γὰρ ὁ ἀστρονόμος ὡς ἡλίου σχῆμα θεωρεῖ καὶ ὡς ἡλίου κίνησιν καὶ
μεγέθη αὐτῶν, καὶ ὁ φυσιολόγος δ' ὡσαύτως. τίς οὖν ἡ διαφορά; ὅτι εἰ
καὶ περὶ τῶν αὐτῶν διαλέγονται καὶ ὡς τοῖς αὐτοῖς ὑπαρχόντων, ἀλλ' ὁ
μὲν φυσιολόγος ὅτι τὰ τοιαῦτα σχήματα καὶ αἱ κινήσεις αἱ τοιαῦται
οἰκεῖα
καὶ συμφυῆ τῇ τοιαύτῃ οὐσίᾳ, λέγω δὴ τῇ πέμπτῃ (διὰ τοῦτο γὰρ σφαι-
ρικά τε καὶ κυκλοφορικά, ἐπειδὴ μήτε ἐξ ἑνὸς μήτε ἐκ πάντων τῶν στοι-
111
χείων, ἀλλ' ἑτέρου τινὸς τοῦ πέμπτου σώματός εἰσι, καὶ ὅτι βέλτιον αὐ-
τοῖς τὸ τοιοῦτον σχῆμα καὶ ἡ κίνησις), ὁ δὲ μαθηματικὸς ἁπλῶς
κινούμενον

Τόμ. 16, p. 221, γρ. 9
τεμνομένη τάδε πάσχει, καὶ ἐπὶ τῆς προκειμένης ἄρα σφαίρας τὸ αὐτὸ
τοῦτο ἁρμόσει. οὕτως ἐκτὸς ὕλης αὐτὰ σκοποῦσι, κἂν ὡς ἐν τοῖς οὐρα-
νίοις θεωρῶσι γινόμενα. καὶ ὁ μὲν φυσικὸς τὸ ποιὸν μόνον τῆς κινήσεως
ἐπισκοπεῖ, ὁ δὲ μαθηματικὸς καὶ τὸ ποσόν. ὥσπερ οὖν καὶ ἐν τοῖς Ἀπο-
δεικτικοῖς δείξας ὅτι ἡ ἀπόδειξις τῶν καθόλου ἐστὶ καὶ οὐδέν ἐστι τῶν
μερικῶν ἀποδεικτικόν, ἠπόρησε μήποτε οὖν ἡ ἀστρονομία οὐκ ἔστιν
ἀπο-
δεικτική· ὅσα γὰρ περὶ ἐκλείψεως ἡλίου καὶ σελήνης καὶ τῆς τῶν ἄλλων
ἀστέρων κινήσεως λέγεται, περὶ μερικῶν τινων λέγεται περὶ ἡλίου ἢ σε-
λήνης ἢ ἄλλου τινὸς τῶν ἀστέρων ἢ τῆσδε τῆς σφαίρας. ἐπιλυόμενος οὖν
τὴν ἀπορίαν φησὶν ὅτι, εἰ καὶ περὶ μερικῶν ποιεῖται τοὺς λόγους ὁ ἀστρο-
νόμος, ἀλλ' οὐχ ὡς περὶ μερικῶν, ἀλλ' ὡς καθολικῶν τινων τὰ συμβαί-
νοντα αὐτοῖς ἐξετάζει· δεικνὺς γάρ, φέρε εἰπεῖν, ὅτι ἡ σύνοδος μὲν ἡλίου
καὶ σελήνης ποιεῖ ἡλιακὴν ἔκλειψιν, καὶ ἡ τοιάδε αὐτῶν σχέσις
σεληνιακήν,
οὐχ οὕτω ταῦτα ἀποδείκνυσιν, ὅτι ἐπειδὴ εἷς ἥλιός ἐστιν καὶ μία σελήνη,
ταῦτα οὕτω συμβαίνει, ἀλλ' εἰ καὶ μύριοι ἦσαν ἥλιοι καὶ σελῆναι
τοσαῦται,
τὰ αὐτὰ ἂν συνέβη. ὥσπερ οὖν ἐν τούτοις περὶ μερικῶν ποιούμενος τὸν
λόγον ὁ ἀστρονόμος καὶ ἕνα ἥλιον ἐξετάζων καὶ μίαν σελήνην, οὐχ ὡς
περὶ μερικῶν ἀλλ' ὡς καθολικῶν τινων ποιεῖται τοὺς λόγους, οὕτω κἂν
ὡς
ἡλιακὴν σφαῖραν ἢ κίνησιν ἐξετάζῃ, οὐχ ἁπλῶς ὡς τῇ ἡλιακῇ οὐσίᾳ
Ιωάννης Φιλόπονος Εις τα φυσικά του Αριστοτέλη. Σχόλια Τόμ. 16, p.

221, γρ. 15
112

οὐχ οὕτω ταῦτα ἀποδείκνυσιν, ὅτι ἐπειδὴ εἷς ἥλιός ἐστιν καὶ μία σελήνη,
ταῦτα οὕτω συμβαίνει, ἀλλ' εἰ καὶ μύριοι ἦσαν ἥλιοι καὶ σελῆναι
τοσαῦται,
τὰ αὐτὰ ἂν συνέβη. ὥσπερ οὖν ἐν τούτοις περὶ μερικῶν ποιούμενος τὸν
λόγον ὁ ἀστρονόμος καὶ ἕνα ἥλιον ἐξετάζων καὶ μίαν σελήνην, οὐχ ὡς
περὶ μερικῶν ἀλλ' ὡς καθολικῶν τινων ποιεῖται τοὺς λόγους, οὕτω κἂν
ὡς
ἡλιακὴν σφαῖραν ἢ κίνησιν ἐξετάζῃ, οὐχ ἁπλῶς ὡς τῇ ἡλιακῇ οὐσίᾳ
ὑπάρ-
χουσαν ἐξετάζει, ἀλλ' ἁπλῶς τοιῶσδε κινουμένῃ σφαίρᾳ τὰ συμβαίνοντα
ἐξετάζει, χωρίζων τῇ ἐπινοίᾳ τὰ σχήματα καὶ τὰς κινήσεις τῆς οὐσίας.
καὶ οὗτοι μέν, φησίν, οὐδὲν ἄτοπον ποιοῦσι χωρίζοντες τῇ ἐπινοίᾳ τὰ
πάθη
τῶν οὐσιῶν· πεφύκασι γὰρ κατ' ἐπίνοιαν τοῦ ὑποκειμένου διαιρεῖσθαι. εἰ
μὲν γὰρ χωρίζοντες ὑπόστασιν αὐτοῖς ἐδίδοσαν, ψεῦδος ἂν αὐτοῖς καὶ
ἀδύ-
νατον ἠκολούθησεν, ἐπειδὴ δὲ τῇ ἐπινοίᾳ μόνον τὴν διάκρισιν αὐτῶν
ποιοῦν-
ται πεφυκότων γε τῇ ἐπινοίᾳ χωρίζεσθαι, οὐδὲν ἄτοπον ἕψεται τῇ τοιαύτῃ
διακρίσει. οὗτοι μὲν οὖν, φησίν, οὐδὲν ἄτοπον ποιοῦσιν, οἱ δὲ τὰ εἴδη,
Συριανός In Aristotelis Μετά τα Φυσικά Σχόλια P. 27, γρ. 5
Ἀλλὰ μὴν ... ἔχει φύσιν.
Καίτοι εἰ μὴ τῶν αἰσθητῶν μεγεθῶν ὁ ἀστρονόμος ἐστὶ θεατής, περὶ

ἄστρα δὲ ἔχει καὶ οὐρανὸν καὶ τὰς τούτων κινήσεις, πῶς οὐκ ἔστιν ἄλλα
ἄστρα
καὶ ἄλλος οὐρανὸς καὶ ἄλλαι κυκλοφορίαι, περὶ ἃς ὁ ἀστρονόμος
διατρίβει;
ὥστε οὐ κατὰ τῶν εἰσαγόντων πλείους οὐσίας ἐστὶ τὸ ἐπιχείρημα,
συνηγορεῖ
δὲ μᾶλλον αὐτοῖς. τό γε μὴν ἀληθὲς τῇδε ἔχει· τοῦτον μὲν τὸν οὐρανὸν ὁ
ἀστρονόμος θεωρεῖ, ἅτε δὲ καθόλου τινὰς ἐν ἑαυτῷ λόγους ἔχων εἰκόνας
τῶν εἰδῶν τῶν δημιουργησάντων τὸν οὐρανὸν συμπλέκει τοῖς ὁρωμένοις

τοὺς
ἀύλους καὶ ὁλικωτέρους λόγους κἀντεῦθεν ἀποδείκνυσι τὰ καθ' αὑτὰ τοῖς
οὐρανίοις ὑπάρχοντα. ὅρα δὲ πῶς καίπερ ζωῆς ὢν πλήρης καὶ θείας καὶ
113
δημιουργικῆς δυνάμεως ὁ οὐρανὸς ὅμως διὰ τὸν ὄγκον καὶ τὴν διάστασιν
μερικῶς τὰ πράγματα δέχεται· ὄντος γὰρ ἑνὸς ἐν ἡμῖν λόγου τοῦ πάντας
τικαί, τοῖς καθόλου λόγοις κρατούμεναι· οἳ κἂν ὦσι προβεβλημένοι παρὰ

τῶν ἐν γενέσει ψυχῶν, ἀνάγκη διαμένειν καὶ τὰς τοιαύτας τῶν τεχνῶν.
καὶ γὰρ ἄλλως διαφέρει τὸ ἐν φθαρτῷ εἶναι καὶ φθαρτοῦ προνοεῖν ἢ περὶ
φθαρτὸν ἐνεργεῖν· καὶ τὸ μὲν ἐν φθαρτῷ ὂν ἀνάγκη πᾶσα τῷ ὑποκειμένῳ
συμφθείρεσθαι, τὸ δὲ περὶ φθαρτὸν ἐνεργοῦν οὐκ ἀνάγκη τοῦδε

φθειρομένου
μηκέτι εἶναι ἢ ἀργὸν εἶναι· ἐνεργήσει γὰρ πάλιν περὶ τὸ ὁμοειδὲς αὐτῷ
διὰ τὸ χρῆσθαι τῷ καθόλου λόγῳ.

ἄστρα
συνηγορεῖ

τοὺς
τοὺς ἐν σφαίρᾳ μεγίστους κύκλους διχοτομοῦντος, ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ τὸ
πᾶν συνυποστήσαντος τῷ Διῒ λόγου, ὁ οὐρανὸς ὡδὶ μὲν ἐπὶ τοῦ ζῳδιακοῦ
φθαρτὸν ἐνεργεῖν· καὶ τὸ μὲν ἐν φθαρτῷ ὂν ἀνάγκη πᾶσα τῷ ὑποκειμένῳ

114
συμφθείρεσθαι, τὸ δὲ περὶ φθαρτὸν ἐνεργοῦν οὐκ ἀνάγκη τοῦδε

φθειρομένου
μηκέτι εἶναι ἢ ἀργὸν εἶναι· ἐνεργήσει γὰρ πάλιν περὶ τὸ ὁμοειδὲς αὐτῷ
διὰ τὸ χρῆσθαι τῷ καθόλου λόγῳ.

ἄστρα
συνηγορεῖ

τοὺς
τοὺς ἐν σφαίρᾳ μεγίστους κύκλους διχοτομοῦντος, ὅς ἐστιν εἰκὼν τοῦ τὸ
πᾶν συνυποστήσαντος τῷ Διῒ λόγου, ὁ οὐρανὸς ὡδὶ μὲν ἐπὶ τοῦ ζῳδιακοῦ
καὶ ἰσημερινοῦ τοῦτο δέχεται, ὡδὶ δὲ ἐπὶ τοῦ μεσημβρινοῦ καὶ τοῦ
ὁρίζοντος·
Ασκληπιός Εις τα μεταφυσικά του Αροστοτέλη libros A-Z Σχόλια

P. 66, γρ. 11
Τὸ δὲ αἴτιον ὅτι παρέλαβον αὐτὰς οὐκ ἐξ αἰσθητῶν.
Τὴν αἰτίαν λέγει δι' ἣν οὐκ ἐκ τῶν αἰσθητῶν ὁρμώμενοι ἐχρήσαντο

ταῖς τοιαύταις ἀρχαῖς καὶ ἔλαβον αὐτάς (τὸ γὰρ παρέλαβον ἀντὶ τοῦ
ἔλαβόν ἐστιν), ἀλλ' ἀπὸ τῶν μαθημάτων, ἐν οἷς ἐντραφέντες ἐκ τούτων
115
καὶ
τούτοις ἀκολούθως ἔθεντο τὰς ἀρχάς. ταῦτα δέ ἐστι τὰ Μαθηματικά, ὧν
κατ' αὐτοὺς ἀρχαὶ οἱ ἀριθμοί. ἃ ἔξω κινήσεως πάντα καὶ οὐ φυσικά,
χωρὶς τῶν ἐν ἀστρολογίᾳ· καὶ γὰρ ἡ ἀστρονομία μαθηματικὴ μέν, ἀλλὰ
περὶ φυσικῶν τε καὶ κινουμένων ὁ λόγος αὐτῇ· τὰ γὰρ ἄστρα, περὶ ὧν
πραγματεύεται, φυσικά τε καὶ ἐν κινήσει. ἀμέλει τοι ἐζήτησεν ἐν τῷ δευ-
τέρῳ λόγῳ τῶν Φυσικῶν τὰς διαφορὰς τοῦ φυσικοῦ καὶ τοῦ ἀστρονόμου,
εἴ γε καὶ αὐτὸς ὁ ἀστρονόμος διαλέγεται περὶ φυσικῶν σωμάτων καὶ

κινου-
μένων· καὶ εἶπεν ἐν ἐκείνοις ὅτι ὁ μὲν φυσικὸς τὴν ὕλην σκοπεῖ τῶν οὐ-
ρανίων ὁποία ἐστίν, ὅτι ὑποκείμενον, εἰ τύχοι, ὅτι οὐ δέχεται τὰ ἐναντία·
ὁ μέντοι γε ἀστρονόμος οὐ φροντίζει τῆς ὕλης, εἴτε ἀερία ἐστὶν εἴτε
πυρία
εἴτε ἄλλη τις, ἀλλὰ μόνον τὴν κίνησιν τῶν ἀστέρων περιεργάζεται. φησὶν
οὖν ὅτι οἱ Πυθαγόρειοι διαλέγονται καὶ πραγματεύονται περὶ φύσεως
πάντα· γεννῶσί τε γὰρ τὸν οὐρανὸν καὶ περὶ τὰ τούτου μέρη πραγμα-
τεύονται, τουτέστι περὶ ἄστρων κινήσεις τοίας ἢ τοίας, καὶ διαλέγονται
περὶ
παθῶν, φημὶ δὴ ἐκλείψεων, καὶ διατηροῦσι τὸ συμβαῖνον περὶ τὰ ἔργα,
τουτέστι περὶ τὰς δύσεις καὶ τὰς ἀνατολάς· καὶ τὰς ἀρχὰς ἑαυτῶν καὶ τὰ

P. 66, γρ. 14

καὶ

κινου-
ὁ μέντοι γε ἀστρονόμος οὐ φροντίζει τῆς ὕλης, εἴτε ἀερία ἐστὶν εἴτε
πυρία
πάντα· γεννῶσί τε γὰρ τὸν οὐρανὸν καὶ περὶ τὰ τούτου μέρη πραγμα-
116

περὶ
παθῶν, φημὶ δὴ ἐκλείψεων, καὶ διατηροῦσι τὸ συμβαῖνον περὶ τὰ ἔργα,
τουτέστι περὶ τὰς δύσεις καὶ τὰς ἀνατολάς· καὶ τὰς ἀρχὰς ἑαυτῶν καὶ τὰ
αἴτια
εἰς ταῦτα καταδαπανῶσι καὶ ὁμολογοῦσι καὶ ὁμοφωνοῦσι κατὰ τοῦτο
τοῖς ἄλ-
λοις φυσιολόγοις, ὅτι τό γε ὂν τοῦτ' ἔστιν ὅσον ἐστὶν αἰσθητὸν καὶ
περιείληφεν ὁ καλούμενος οὐρανός. οὐδὲν γάρ ἐστιν ἔξω τοῦ οὐρανοῦ,
ὡς ἀρέσκει καὶ τῷ Πλάτωνι καὶ τῷ Ἀριστοτέλει, καὶ πολλοὺς λόγους

P. 169, γρ. 8
τοῦ οὐρανοῦ ὁ ἐν τῇ ψυχῇ ἡμῶν ὑπάρχων· οὗτος δὲ ἀκίνητός ἐστι λόγος

ὑπάρχων. ἔτι δὲ καὶ νοητὸς οὐρανὸς ὁ λόγος ὁ ἐν τῷ δημιουργῷ, καθ'
ὃν προήχθη ἐξ αὐτοῦ· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ ἡλίου καὶ σελήνης καὶ τῶν
ἄλλων ἁπάντων. εἰ οὖν ἔστι τις γραμμὴ κατ' αὐτοὺς παρὰ τὴν αἰσθητὴν
καὶ τὴν ἰδέαν ἡ μαθηματική, περὶ ἣν ἡ γεωμετρία καταγίνεται, οὕτως
ἕξει καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, δηλονότι τῶν μαθηματικῶν· πάντες γὰρ οἱ μα-
θηματικοὶ λέξουσί τινας μεταξὺ φύσεις, περὶ ὧν θεωροῦσιν. ἐπεὶ οὖν
ἐστιν [ἡ] μαθηματικὴ καὶ ἡ ἀστρονομία, οὖσα περί τε οὐρανοῦ καὶ ἡλίου
καὶ σελήνης καὶ τῶν ἄλλων ἄστρων, ἔσται καὶ τούτων ἕκαστον μεταξὺ
τῶν
τε αἰσθητῶν, οὐρανοῦ καὶ ἡλίου καὶ σελήνης καὶ τῶν ἄλλων ἄστρων, καὶ
τῶν ἰδεῶν, περὶ ὧν ὁ μαθηματικὸς ἀστρονόμος λέγει. πῶς δὲ οἷόν τε
εἶναί τινα ἥλιον μαθηματικὸν μὴ κινούμενον, ἢ κόσμον ἤ τινα τῶν
ἄλλων
ἄστρων; ἡ γὰρ οὐσία καὶ ἡ φύσις τούτων μετὰ τῆς τοιᾶσδε κινήσεως· οἱ
δέ φασι τὰ μαθηματικὰ ἀκίνητα εἶναι. ἄτοπον οὖν τὸ λέγειν αὐτὰ κινού-
μενα καὶ οὐκ αἰσθητά· ἀδύνατον δὲ κινεῖσθαι τὸ μὴ ὑπάρχον ἔνυλον καὶ
αἰσθητὸν τῇ αὑτοῦ φύσει. διό φησι καίτοι πῶς δεῖ πιστεῦσαι τού-
τοις; οὐδὲ γὰρ ἀκίνητον εὔλογον εἶναι (λέγει τὸν οὐρανόν), κινού-
μενον δὲ ὑποθέσθαι αὐτὸν παντελῶς ἀδύνατον ὑπάρχει, εἴ γε ἄυλον
αὐτὸν λέγουσιν.

P. 222, γρ. 23
ἔστιν ἀκαταληψία ἀλλὰ καταληπτὰ ὑπάρχουσι τὰ πράγματα. εἶτα λοιπὸν

117
κατὰ τὸ προοίμιον ζητεῖ τοῦτο, ἐπειδὴ ἠπόρησεν ἐν τῷ πρὸ τούτου βιβλίῳ
ζητῶν εἰ ἄρα ὁ πρῶτος φιλόσοφος διαλέξεται περὶ πασῶν τῶν οὐσιῶν,

τοῦτο
αὐτὸ ἐνταῦθα ἐπιλύεται δεικνὺς ὅτι περὶ πασῶν τῶν οὐσιῶν διαλέξεται ὁ
πρῶτος φιλόσοφος, πολυπραγμονῶν καὶ τὰς αἰτίας αὐτῶν καὶ τὰ καθ'
αὑτὸ
ὑπάρχοντα αὐτοῖς, οἷον, εἰ τύχοι, περὶ ὁμοιότητος καὶ ἀνομοιότητος καὶ
ἑτερότητος καὶ ταυτότητος. αἱ δὲ ἄλλαι καὶ κατὰ μέρος ἐπιστῆμαι μέρος
τι τοῦ καθόλου ἀποτεμόμεναι περὶ τούτου θεωροῦσιν, οἷον γεωμετρία
περὶ
μεγεθῶν καὶ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς μεγέθεσιν, οἷον τοῖς τριγώ-
νοις, εἰ τύχοι, τὸ τὰς τρεῖς γωνίας δυσὶν ὀρθαῖς ἴσας ἔχειν· ὁμοίως δὲ
καὶ ὁ ἀριθμητικὸς περὶ ἀριθμῶν καὶ ὁ ἀστρονόμος περὶ σχημάτων
ἀστέρων
μεγεθῶν κινήσεων, ὡσαύτως δὲ καὶ αἱ ἄλλαι πᾶσαι ἐπιστῆμαι. προθέ-
μενος οὖν ἐν τῇ Μετὰ τὰ φυσικὰ πραγματείᾳ, ἣν καὶ Σοφίαν καὶ Πρώτην
φιλοσοφίαν, ἔστι δὲ ὅτε καὶ Θεολογίαν αὐτὴν καλεῖ, περὶ τοῦ ὄντος ᾗ ὂν
θεωρῆσαι καὶ δείξας ὅτι ἡ προκειμένη πραγματεία μήτε τῶν περὶ τὴν τῶν
ἀναγκαίων γνῶσιν καταγινομένων ἐστὶ τεχνῶν ἢ ἐπιστημῶν μήτε τῶν

περὶ
τὰ χρήσιμα, ἀλλ' ἔστιν αὐτῆς χάριν τῆς γνώσεώς τε καὶ ἐπιστήμης μετι-
οῦσα αὐτὰ εἰς αὐτὰ μέτεισι, δείξας δὲ αὐτὴν θεωρητικὴν οὖσαν τῶν πρώ-
των ἀρχῶν τε καὶ αἰτίων (ταῦτα γὰρ μάλιστα ὄντα), πρὸ τοῦ ζητεῖν τίνες
αἱ πρῶται ἀρχαί, κινήσας καθόλου τὸν περὶ αἰτίων λόγον καὶ τὰς δόξας
τῶν πρὸ αὐτοῦ τὰς περὶ τῶν ἀρχῶν ἐκθέμενός τε καὶ ἱστορήσας καὶ ἀντ

P. 255, γρ. 8
ἀξιώμασιν, ὁμοίως δὲ καὶ ἀριθμητικὴ ἐπὶ ἀριθμῶν. ἐπεὶ τοίνυν, καθὸ

ὄντα ὑπάρχει ταῦτα, πᾶσιν ὑπάρχουσι τὰ ἀξιώματα, ὡς εἴρηται (τοῦτο
γὰρ αὐτοῖς τοῖς ἀξιώμασίν ἐστι τὸ κοινόν, τὸ ἐν ἅπασι θεωρεῖσθαι),
κοινῶς
δὲ περὶ πάντων ὁ πρῶτος φιλόσοφος διαλέγεται, τοῦ περὶ τὸ ὂν ᾗ ὂν γνω-
ρίζοντος, τουτέστι τοῦ πρώτου φιλοσόφου, ἔστιν ἡ περὶ τούτων θεωρία,
ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς καταγίνεται περὶ τὸ ὂν ᾗ ὄν ἐστι, καθάπερ ἐν τοῖς προ-
λαβοῦσιν εἴρηται. καὶ διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν οὐδεὶς τῶν κατὰ μέρος ἐπι-
στημόνων ἐπιχειρεῖ τί ποτε λέγειν περὶ τῶν ἀξιωμάτων, εἰ ἀληθῆ ὑπάρ-
χουσιν εἴτε μή, οὔτε ὁ γεωμέτρης οὔτε ὁ ἀριθμητικός, ἀλλὰ μόνον
κέχρην-
118
ται αὐτοῖς ὡς ὁμολογουμένοις· ὁμοίως δὲ καὶ ὁ ἰατρὸς καὶ ὁ μουσικὸς καὶ
ἀστρονόμος. ἀλλὰ τῶν φυσικῶν ἔνιοι οὐκ ὀρθῶς τοῦτο δρῶσι· μόνοι γὰρ
ὑπελάμβανον περί τε τῆς ὅλης φύσεως σκοπεῖν καὶ περὶ τοῦ ὄντος.
διαλεγόμενοι γὰρ περὶ τῶν φυσικῶν ὑπελάμβανον περὶ παντὸς τοῦ ὄντος
δια-
λέγεσθαι· οὐδὲν γὰρ ὑπελάμβανον εἶναι παρὰ τὰ φυσικὰ πράγματα, μὴ
ἐπιστήσαντες ὅτι ἔστιν οὐσία τις ἀκίνητος καὶ ἀναλλοίωτος, ἥτις κυρίως
ἐστὶν οὐσία, ἐπειδὴ ἐξ αὐτῆς παράγονται τὰ φυσικὰ πράγματα. διό φησιν
ὅτι ἔστι τις οὐσία ἀνωτέρω τοῦ φυσικοῦ ἡ ἀκίνητος καὶ ἀναλλοίωτος·

P. 359, γρ. 30
λόγῳ καὶ αἰσθήσει. πᾶσαι δὲ αὗται αἱ τέχναι περὶ μερικόν τι ὂν

καταγίνον-
ται, οἷον ἡ ἰατρικὴ περὶ τὸ ἀνθρώπινον σῶμα, ἀστρονομία περὶ τὸ οὐρά-
νιον σῶμα, γεωμετρία περὶ τὰ μεγέθη· περὶ δὲ τοῦ ἁπλῶς ὄντος οὐδεὶς ἐξ
αὐτῶν, φησίν, οὐδὲ καθὸ ὄν, οὔτε δὲ πάλιν τοῦ τί ἐστι λόγον ποιοῦνται,
οἷον ὁ γεωμέτρης οὐκ ἀποδείκνυσι τὴν οἰκείαν ἀρχήν· οὐ λέγει γὰρ τί
ἐστι
σημεῖον, ἀλλ' ὁμολογούμενον αὐτὸ λαμβάνει ὅτι ἀμερὲς ὑπάρχει· ὁμοίως
δὲ καὶ ἰατρικὴ καὶ αἱ ἄλλαι πᾶσαι ἐπιστῆμαι. καὶ εἰκότως τοῦτο ποιοῦσιν·
οὐδὲ γὰρ δυνατόν ἐστι τὰς ἀρχὰς ἀποδεῖξαι, ἐπεὶ κἀκεῖναι ἔσονται ἀπο-
δεικταί, καὶ οὕτως ἐπ' ἄπειρον ὁδεύσομεν, ὡς εἴρηται ἐν τῇ Ἀποδεικτικῇ
πραγματείᾳ. τὰς ἀρχὰς οὖν αἱ μὲν τῶν ἐπιστημῶν ἐξ αἰσθήσεως ποιοῦν-
ται δήλας, ὥσπερ ὁ ἀστρονόμος ὅτι σφαιρικόν ἐστι τὸ σχῆμα τοῦ
οὐρανοῦ
ἐκ τοῦ ὁρᾶν τοὺς ἀστέρας ἐκ τῶν αὐτῶν τόπων ἀεὶ ἀνατέλλοντας καὶ δύ-
νοντας, καὶ ὅσα εἴρηται ἐν τῷ πρώτῳ βιβλίῳ τῆς Μεγάλης συντάξεως·
ἄλλαι δὲ ὑπόθεσιν λαβοῦσαι τὸ τί ἐστιν, ὥσπερ γεωμετρία ὅτι ἀμερὲς τὸ
σημεῖον, οὕτω λοιπὸν τῶν καθ' αὑτὰ ὑπαρχόντων τῷ γένει, τουτέστι τῷ
ὑπο-
κειμένῳ περὶ οὗ διαλέγονται, τὰς ἀποδείξεις ποιοῦνται, ὡς γεωμετρία
ἀποδεί-
κνυσιν ἐν τῷ πρώτῳ θεωρήματι καὶ δευτέρῳ καὶ τοῖς ἐφεξῆς, ἢ ἀναγκαιό-
τερον, ὥσπερ αἱ λόγοις χρώμεναι, ἢ μαλακώτερον, ὥσπερ αἱ λόγῳ καὶ
αἰσθήσει. καὶ ἐκ τῆς τοιαύτης ἐπαγωγῆς οὐκ ἔστιν ἀπόδειξις οὔτε
οὐσίας οὔτε τοῦ τί ἐστιν· οὐ γὰρ ἀποδείκνυσιν ὁ ἀριθμητικὸς ὅτι εἰσὶν
ἀριθμοί, οὐδ' ὁ γεωμέτρης ὅτι εἰσὶ μεγέθη, ἀλλὰ ταῦτα ὡς ὁμολογούμενα
119
Elias Phil., Eliae (olim Davidis) in Aristotelis categorias commentarium

P. 185, γρ. 10
ὁ χρόνος’, φησίν, ‘ἐπιδέχεται φῶς καὶ σκότος καὶ ἡμέραν καὶ νύκτα;’
καὶ λέγομεν ὅτι οὐχ ὁ χρόνος ἀλλ' ὁ ἀήρ ἐστιν ὁ ταῦτα ἐπιδεχόμενος.
ὁ δὲ ἀὴρ οὐσία ἐστί. ταῦτα καὶ περὶ οὐσίας. ἐν οἷς σὺν θεῷ καὶ ἡ
παροῦσα πρᾶξις.
Περὶ ποσοῦ.
Τοῦ δὲ ποσοῦ τὸ μέν ἐστι διωρισμένον τὸ δὲ συνεχές.
Μετὰ τὴν οὐσίαν περὶ ποσοῦ διαλαμβάνει ὁ Ἀριστοτέλης. ἓξ δέ τινα

δεῖ ζητῆσαι ἐπὶ τῆς παρούσης κατηγορίας, πρῶτον μὲν τὴν τάξιν αὐτοῦ
τὴν πρὸς τὴν οὐσίαν, δεύτερον εἰ γένος τὸ ποσὸν συνεχοῦς καὶ
διωρισμένου,
τρίτον εἰ τούτων ἐστὶ μόνων γένος ἢ καὶ τῆς ῥοπῆς, ὥς φησι Πλάτων καὶ
Ἀρχύτας καὶ Πτολεμαῖος ὁ ἀστρονόμος, τέταρτον τί ἐστι συνεχὲς καὶ τί
διωρισμένον, πέμπτον εἰ ὑγιῶς ἔχει ἡ διαίρεσις τοῦ διωρισμένου, ἕκτον εἰ
ὑγιῶς ἔχει ἡ διαίρεσις τοῦ συνεχοῦς. ὧν ἓξ ἡ παροῦσα θεωρία τὰ πρῶτα

δύο
ζητήσει, πρῶτον τίς ἡ τάξις, τοῦτ' ἔστιν ὅτι διὰ τί μετὰ τὴν οὐσίαν περὶ
ποσοῦ διαλαμβάνει. καὶ λέγομεν τούτου ἓξ αἰτίας, πρώτην ὅτι ἡ οὐσία
δύο
ἑαυτῆς ἰδίοις τῷ ποσῷ κοινωνοῦσα, τῷ μηδὲν ἔχειν ἐναντίον καὶ μὴ ἐπι-
δέχεσθαι τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον, κατ' ἄμφω ταῦτα τοῦ ποιοῦ διαφέρει· τῷ
γὰρ ποιῷ οὐδὲν τούτων ὑπάρχει· εἰ οὖν κοινωνεῖ τὸ ποσὸν τῇ οὐσίᾳ, τὰ
δὲ κοινωνοῦντα δεῖ πλησίον ἀλλήλων εἶναι, εἰκότως μετὰ τὴν οὐσίαν περὶ
ποσοῦ διαλέγεται. δευτέρα αἰτία, ὅτι ἡ ὕλη ἀνείδεος οὖσα καὶ ἄποιος
πρότερον ποσοῦται καὶ εἶθ' οὕτως ποιοῦται. τρίτη, ὅτι ἡ ὕλη τὸ μὲν
Πρόκλος In Platonis Parmenidem P. 796, γρ. 26
ἅπαντες ἐκ προτέρων καὶ τιμιωτέρων γίγνε-

σθαι πάσας ὁμολογοῦμεν, καὶ οὕτω τισὶ μέγα
120
καὶ σεμνὸν ἡ ἀπόδειξις ἔδοξεν εἶναι, ὥστε καὶ

τῆς διαιρετικῆς αὐτὴν μεθόδου κρείττονα θέ-
σθαι. Κείσθω τοίνυν ὁμολόγημα κοινὸν, τὴν
ἀπόδειξιν ἐξ αἰτιῶν εἶναι καὶ φύσει τιμιωτέ-
ρων. Ἀλλ' ἐξ ὧν αἱ ἀποδείξεις, ταῦτά ἐστι τὰ
καθόλου· πᾶσα γὰρ ἀπόδειξις ἐκ τούτων·
ταῦτα ἄρα αἴτια τοῖς ἐξ αὐτῶν δεικνυμένοις.
Ὅταν οὖν ὁ ἀστρονόμος λέγῃ τοὺς ἐν οὐρανῷ
κύκλους δίχα τέμνειν ἀλλήλους, ἐπειδὴ πᾶς
μέγιστος κύκλος τὸν ὅμοιον διχοτομεῖ, πότερον
ἀποδείκνυσιν ἢ οὔ; καίτοι ἀπὸ τοῦ καθόλου πε-
ποίηται τὴν ἐπιβολήν. Ποῦ δὴ εὑρήσομεν τὰ
αἴτια ταῦτα τῆς ἐν οὐρανῷ τῶν κύκλων τομῆς
καθολικώτερα αὐτῶν; ἐν σώμασι μὲν γὰρ οὐκ
ἔσται· πᾶν γὰρ τὸ ἐν σώματι ὂν μερικόν ἐστι,
δεῖ δὲ ἐν ἀσωμάτῳ πάντως οὐσίᾳ· ἀνάγκη ἄρα
τῶν φαινομένων προϋπάρχειν τὰ εἴδη, καὶ τού-
τοις αἴτια τοῦ εἶναι καθολικώτερα αὐτῶν ὄντα
Theophanes Confessor Chronogr., Chronographia P. 368, γρ. 27
Ῥουσίῳ, νυκτὸς ἀποκτεῖναι τὸν δῆμον Κωνσταντινουπόλεως, ἄρξα-

σθαι δὲ ἀπὸ τοῦ πατριάρχου. Λεόντιος δὲ ὁ πατρίκιος καὶ στρατηγὸς
τῶν ἀνατολικῶν γενόμενος καὶ ἐν πολέμοις εὐδοκιμήσας ἐν φρουρᾷ
τε χρόνους τρεῖς ποιήσας, κατηγορηθεὶς ἐξάπινα ἀνεκλήθη καὶ στρα-
τηγὸς Ἑλλάδος προεβλήθη. ἐκελεύσθη δὲ εἰς τρεῖς ἐμβληθῆναι δρό-
μωνας καὶ αὐθημερὸν ἀποκινῆσαι τῆς πόλεως. τῇ δὲ αὐτῇ νυκτὶ
ἐν τῷ Ἰουλιανησίῳ λιμένι τῶν Σοφίας πλησίον τῶν Μαύρου πρὸς
τὸ ἐκπορίσαι τῆς πόλεως μεθορμίσαντος, συνετάσσετο τοῖς πρὸς
αὐτὸν ἀπερχομένοις φίλοις, ἐν οἷς πρὸς αὐτὸν παρεγένοντο καὶ οἱ
γνήσιοι αὐτοῦ φίλοι, Παῦλος μοναχὸς τῶν Καλλιστράτου, ὁ καὶ
ἀστρονόμος, Γρηγόριος ὁ Καππάδοξ ὁ καὶ κλεισουριάρχης γενόμενος,
ἔπειτα δὲ μοναχὸς καὶ ἡγούμενος τῶν Φλώρου· οἵ τινες ἐν τῇ φυ-
λακῇ πυκνοτέρως αὐτὸν ἐπισκεπτόμενοι διεβεβαιοῦντο αὐτὸν βασι-
λεύσειν τῶν Ῥωμαίων. ὁ δὲ Λεόντιος λέγει πρὸς αὐτούς· “ὑμεῖς
διεβεβαιώσασθέ με ἐν τῇ φυλακῇ περὶ βασιλείας· καὶ νῦν ἡ ζωή
μου ἐν κακοῖς τελειοῦται. ὄπισθεν γάρ μου ἔσομαι κατὰ πᾶσαν ὥραν
ἐκδεχόμενος τὸν θάνατον.” οἱ δὲ εἶπον· “αὐτὸς μὴ ὀκνήσῃς, καὶ
τοῦτο εὐθέως πληροῦται. ἐπάκουσον ἡμῖν μόνον, καὶ ἀκολούθησον
ἡμῖν.” καὶ λαβὼν ὁ Λεόντιος τοὺς ἀνθρώπους αὐτοῦ, καὶ ἄρματα,
ὅσα εἶχεν, ἀνῆλθεν εἰς τὸ πραιτώριον σιγῇ πολλῇ, καὶ κρούσαντες
121
Etymologicum Gudianum, Additamenta in Etymologicum Gudianum

(ἀάλιον – ζειαί) (e codd. Vat. Barber. gr. 70 [olim Barber. I 70] + Pari
betic, p. 220, γρ. 25
Ἀστραπή καὶ κεραυνός διαφέρει· ἀστραπὴ μὲν ⟦γὰρ ἡ προλάμπουσα καὶ

προ⟧φθάνουσα ⟦τὴν βροντήν· κεραυνὸς δὲ ὁ ἐξ οὐρανοῦ⟧ κατερχόμενος
καὶ καίων
τὴν γῆν, ἤτοι τὸ πῦρ ⟦ἢ ἡ χάλαζα⟧.
Ἀστραπή· ⟦παρὰ τὸ στερο⟧πή, ⟦ὡς Ὅμηρος K 154 alibi ἐκάλεσεν⟧ ἀντὶ
τοῦ ὀφθα⟦λμοῦ λάμ⟧ποντος· ὦπες γὰρ ⟦οἱ ὀφθαλμοὶ⟧ λέγονται· παρὰ τὸ
φ⟦αίνειν
τὴν ἀ⟧στραπὴν ⟦ὡς ὀφθαλμοὺς οὐρανίους, ἤγουν τοὺς ἀστέρας. διὰ
τοῦτο καὶ τὴν
ὀνομασίαν ἔχει, ἤτοι “φωτὸς ἀπορρώξ”· συγκοπ⟧ῆς γὰρ ⟦γινομένης τῶν
νεφῶν⟧
μετὰ τοῦ ⟦ὕδατος ἐν τῷ ἀέρι ἀποτελεῖται ἡ ἀστραπὴ ἅμα τῇ βροντῇ⟧.
Ἄστρον ἀστέρος διαφέρει· ἄστρον μὲν γάρ ἐστι τὸ ἐκ πολλῶν ἀστέρων
συνιστάμενον σχῆμα, ἀστὴρ δὲ αὐτὸς ὁ λάμπων.
Ἀστρονόμος· δι⟦ανομεὺς⟧ ἄστρων.
Ἀστρονόμος· ὁ τὴν κίνησιν τῶν ἄστρων γινώσκων ἀστρολόγος ὁ ἐκ
τεκμηρίων ἡλίου καὶ σελήνης ἐπιστάμενος τί γίνεται.
Ἄστυ· ἡ πόλις. Φιλόχορος ἐν τῷ αʹ τῆς Ἀτθίδος φησί fr. 4 Mueller·
“ἄστυ δὲ προσηγόρευσαν τὴν πόλιν διὰ τὸ πρότερον ⟦νο⟧μάδας καὶ
σποράδην
⟦ζῶν⟧τας τότε συνελθεῖν καὶ στῆναι ἐκ τῆς πλάνης εἰς τὰς κοινὰς
οἰκή⟦ς⟧εις, ὅθεν οὐ μετανέστης⟦αν⟧”.

betic, p. 221, γρ. 17

καὶ καίων
φ⟦αίνειν
122

νεφῶν⟧
σποράδην
οἰκή⟦ς⟧εις, ὅθεν
οὐ μετανέστης⟦αν⟧”.
⟦Ἄστυ· τριχῶς λέγεται⟧, αὐτὸ ⟦τὸ χωρίον⟧ καὶ ὁ ⟦ἐν αὐτῷ ὄχ⟧λος ⟦καὶ τὸ
συναμφότερον, ὥσπερ καὶ πόλις. ἐτυ⟧μο⟦λογεῖται διὰ τὸ γω⟧νί⟦αν μὴ

ἔχειν ἀλλ'⟧ ὑπ⟦ερφερῆ εἶναι⟧.
Ευστάθιος θεολόγος Commentarius in hexaemeron [Sp.] P. 760, γρ. 53
τυγχάνοντας διαδοχῆς τοῦ νόμου τῶν προγόνων κα-

τακολουθεῖν.
Ὁ δὲ Θάῤῥα, μισήσας τὴν Χαλδαίαν διὰ τὸ πέν-
θος τοῦ υἱοῦ, εἰς τὴν Μεσοποταμίαν μετῆλθε, κἀκεῖ
ἐτελεύτησε, βιώσας ἔτη πέντε καὶ διακόσια.
Ἔκτοτε γὰρ τῶν ἀνθρώπων τὸ ζῇν συνετέμνετο,
καὶ βραχύτερον ἐγένετο, ἄχρι τῆς Μωϋσέως γενέ-
σεως. Μετὰ γὰρ Μωϋσέα ὅρος τοῦ ζῇν ἐγένετο ἔτη
ρκʹ, ἅτινα καὶ αὐτὸς οὗτος ζήσας, τὸν θνητὸν βίον
μετήλλαξεν.
Ἀβραὰμ δὲ ὁ τρισμακάριος ἄριστος ἀστρονόμος
ἐτύγχανε, καὶ μείζω τῶν ἄλλων φρονῶν ἐν ἀρετῇ·
πάντων τῶν υἱῶν Νῶε εἰς δεισιδαιμονίαν καταπεπτω-
κότων, μόνος οὗτος Δημιουργὸν τῶν πάντων Θεὸν
ἀπεφήνατο εἶναι, ἐκ τῶν περὶ ἥλιον καὶ σελήνην ἀλ-
λοιώσεων καὶ ἐκ τῶν περὶ γῆν, καὶ ἀέρα, καὶ θά-
λατταν παθημάτων εἰκάσας. Διὰ τί γὰρ, φησὶν,
ἰσχύος οὔσης ἐν αὐτοῖς τῆς ἑαυτῶν εὐταξίας οὐ προ-
νοοῦνται, ἀλλ' ὑστεροῦνται ταύτης; Ἐκ γοῦν τούτων
123
γινώσκειν ἔξεστιν, ὅτι οὐ κατ' ἰδίαν ἰσχὺν συντελεῖ,

εἰ καὶ δοκεῖ εὐεργετεῖν τοὺς ἀνθρώπους οὐ μικρῶς,
Theophanes Continuatus, Chronographia (li1-6) P. 411, γρ. 17
αὐτοῦ κοινωνός. τὸν δὲ πατρίκιον Κοσμᾶν ἐν τῷ ὡρολογίῳ τοῦ

παλατίου τύψας ὁ βασιλεὺς διεδέξατο. προβάλλεται δὲ ἀντὶ τοῦ
μυστικοῦ Ἰωάννου Θεοφάνην πρωτοβεστιάριον παραδυναστεύοντα.
ἐγένετο δὲ καὶ τηνικαῦτα σεισμὸς φοβερὸς ἐν τῷ θέματι τῶν Θρᾳ-
κησίων, καὶ χάσμα γῆς μέγα καὶ καταπληκτικόν, ὥστε πολλὰ
χωρία καὶ ἐκκλησίας αὐτάνδρους καταποθῆναι.
20 Μαΐῳ δὲ μηνί, εἰκάδι ἑβδόμῃ, ἰνδικτιῶνος ιεʹ, Συ-
μεὼν ἄρχων Βουλγαρίας κατὰ Χρωβάτων ἐκίνησε στράτευμα,
καὶ συμβαλὼν μετ' αὐτῶν πόλεμον, ἡττηθεὶς τοὺς ὑπ' αὐτὸν
ἅπαντας ἄρδην ἀπώλεσεν.
21 Τὸ δὲ βασιλέα Ῥωμανὸν Ἰωάννης ἀστρονόμος θεα-
σάμενος οὕτως λελάληκεν. “δέσποτα, ἡ στήλη ἡ ἱσταμένη εἰς
τὴν καμάραν ἐπάνω τοῦ Ξηρολόφου, ἐπὶ δυσμὰς βλέπουσα, τοῦ
Συμεών ἐστι· καὶ εἰ ταύτης τὴν κεφαλὴν ἐκκόψῃς, τῇ αὐτῇ ὥρᾳ
ὁ Συμεὼν τελευτᾷ.” ὁ δὲ βασιλεὺς Ῥωμανὸς ἀποστείλας τῇ
νυκτὶ τὴν κεφαλὴν τῆς στήλης ἐξέκοψεν· καὶ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ὁ Συ-
μεὼν εἰς Βουλγαρίαν ἐτελεύτησεν, ἀνοίᾳ συσχεθεὶς καὶ νόσῳ κα-
τακαρδίᾳ ἁλούς, διέφθαρτο, ἀνομήσας διὰ κενῆς, Πέτρον υἱὸν
αὐτοῦ προβαλόμενος ἄρχοντα, ὃν ἐκ τῆς δευτέρας αὐτοῦ γυναικὸς
ἔσχεν, τῆς ἀδελφῆς Γεωργίου Σουρσουβούλη, ὃν καὶ ἐπίτροπον
τοῖς ἑαυτοῦ παισὶν ὁ Συμεὼν καταλέλοιπεν.
Σχόλια Στον Διονύσιο Θράκα. Τέχνη γραμματική. , Prolegomena

Vossiana P. 1, γρ. 21
Εἴρηται δὲ τέχνη παρὰ τὸ τεύχω ῥῆμα, παρ' ὃ ῥηματικὸν ὄνομα

τευχάνη, συγκοπῆς δὲ γενομένης καὶ ὑφέσεως τέχνη· ἢ παρὰ τὸ τεχνῶ
τέχνη· εἰ καὶ δοκεῖ τὸ ὄνομα σεσημειῶσθαι κατὰ τὴν παραλήγουσαν·
οὐδὲν γὰρ τῶν εἰς χνη ληγόντων ὑπὲρ μίαν συλλαβὴν τῷ ε παραλήγε-
ται, εἰ μὴ μόνον τὸ τέχνη, οἷον εἰπεῖν ἐστι λάχνη πάχνη ἄχνη· καὶ ἤτοι
κατὰ τοῦτο σεσημειώσθω τὸ τέχνη τῷ ε παραληγόμενον. Ἔστιν οὖν
ἀπὸ τοῦ τεχνῶ ῥήματος περισπωμένου· οὕτω γὰρ ἄμεινον λέγειν· ὥσπερ
γὰρ παρὰ τὸ παχνῶ πάχνη, οὕτως παρὰ τὸ τεχνῶ τέχνη.
Τῆς δὲ καθόλου τέχνης διαφοραί εἰσι τέσσαρες, θεωρητική, πρα-
124
κτική, ποιητική, μικτή. Καὶ θεωρητικαὶ μὲν λέγονται τέχναι ὅσαι λόγῳ
μόνῳ παραδίδονται, καθάπερ ἡ ἀστρονομία· ὁ γὰρ ἀστρονόμος λόγῳ
μόνῳ παραδίδωσι τὸν ἥλιον εἶναι σήμερον, εἰ τύχοι, ἐν τῷ ὑδροχόῳ.
Πρακτικαὶ δὲ ὅσαι δι' ὀργάνων ἐνεργοῦσιν, ὡς ἡ στρατηγική· ἐν γὰρ
ταῖς παρατάξεσι δέονται κριῶν καὶ ἄλλων τῶν πρὸς τειχομαχίαν πεποιη-
μένων· ἢ ὅσαι μέχρι τοῦ γενέσθαι ὁρῶνται τέχναι, ὡς ἡ αὐλητικὴ καὶ
ἡ ὀρχηστική· ἐφ' ὅσον γὰρ οὗτοι ἐνεργοῦσιν, ὁρῶνται καὶ γνωρίζονται
ὄντες αὐληταὶ καὶ ὀρχησταί. Ποιητικαὶ δὲ τέχναι λέγονται, ὅσαι ὕλην
λαβοῦσαι ἀδιατύπωτον ἐποίησάν τι πρὸς μνήμην τοῦ δημιουργήσαντος,
οἷον ἡ ἀνδριαντοπλαστική· χαλκὸν γὰρ καὶ ὕλην ἀδιατύπωτον λαβοῦσα
ὁμοίωμά τι ἀπετέλεσεν· καὶ ἡ σκυτοτομική· σκῦτος γὰρ λαβοῦσα ἀδια-
τύπωτον ἐχάραξε κάττυμα. Αἱ δ' ἐκ τούτων μικταί, αἳ θεωρητικοῦ καὶ
Σχόλια Στον Διονύσιο Θράκα. Τέχνη γραμματική. , Scholia Vaticana

(partim excerpta ex Georgio Choerobosco, Georgio quodam, Porphyrio,
Melampode, Stephano, Diomede P. 110, γρ. 25
ὥσπερ ὁ κοντοπαίκτης. Ἀτεχνία δέ ἐστιν ἁμάρτημα τῷ τεχνίτῃ γενό-

μενον.
Φασὶ δὲ τῶν τεχνῶν διαφορὰς τέσσαρας εἶναι· λέγουσι γὰρ ὅτι τῶν
τεχνῶν αἱ μέν εἰσι ποιητικαί, αἱ δὲ θεωρητικαί, αἱ δὲ πρακτικαί, αἱ δὲ
μικταί. Καὶ ποιητικὴ μέν ἐστιν ἣ ὕλην τινὰ λαβοῦσα κατασκευάζει τι
ἐντέχνως, ὥσπερ ἡ χαλκευτικὴ καὶ ἡ σκυτοτομικὴ καὶ ἡ τεκτονική.
Πρακτικὴ δέ ἐστιν ἡ δι' ὀργάνων καταπραττομένη τινά, ὥσπερ ἡ στρα-
τηγική, ἥτις μηχαναῖς τε καὶ ὀργάνοις τοὺς ἐναντίους καταγωνίζεται.
Θεωρητικὴ δέ ἐστιν ἡ τὰ πράγματα θεωροῦσα διὰ λιτῆς θεωρίας, ὥσπερ
ἡ ἀστρονομία καὶ ἡ φιλοσοφία· ἰστέον δὲ ὅτι θεωρία ἐστίν, ἡνίκα τις
θεωρεῖ μόνον καὶ οὐδὲν λέγει, ὡς ὅταν ὁ ἀστρονόμος θεωρῇ μόνον τὰ
ἄστρα. Μικτὴ δέ ἐστιν ἡ ἐκ τούτων τῶν προειρημένων συγκειμένη, ὡς
ἡ ἰατρική· τὸ μὲν γὰρ αὐτῆς περὶ τοὺς λόγους ἐστὶ καταγινόμενον ἐν
θεωρίᾳ καὶ θεωρητικόν, τὸ δὲ χειρουργικόν ἐστι καὶ πρακτικόν. Ὡσαύ-
τως δὲ καὶ ἡ γραμματικὴ μικτή ἐστι τέχνη· καὶ γὰρ τὸ μὲν διορθωτι-
κὸν καὶ ἡ ὀρθογραφία τοῦ ποιητικοῦ εἰσιν, ἡ δὲ θεωρία τῶν μερῶν τοῦ
λόγου τοῦ θεωρητικοῦ ἐστιν.
Λούκιος δὲ ὁ Ταρραῖος λέγει, ὅτι τῆς τέχνης εἴδη εἰσὶ τές-
σαρα, ἀποτελεσματικόν, πρακτικόν, ὀργανικόν, θεωρητικόν. Καὶ ἀπο-
τελεσματικαὶ μέν εἰσι τέχναι, ὅσαι εἰς συντέλειαν ἤγουν εἰς τὸ συμφέρον
Σχόλια Στον Διονύσιο Θράκα. Τέχνη γραμματική. , Scholia Vaticana

(partim excerpta ex Georgio Choerobosco, Georgio quodam, Porphyrio,
Melampode, Stephano, Diomede P. 157, γρ. 31
125
δὲ «[ἐγ]καταλήψεων» ἀντὶ τοῦ ἐνθυμημάτων καὶ ἐφευρημάτων τέθειται.

Ἐπεὶ δὲ καὶ ὁ πεῖραν ἔχων πλῆθος μὲν ἔχει ἐφευρημάτων, οὐ μὴν
ἠκριβωμένων καὶ δεδοκιμασμένων πολλάκις, διὰ τοῦτο τέθειται τὸ «ἐγγε-
γυμνασμένων», ἵνα διαστέλληται ἡ τέχνη ἀπὸ τῆς πείρας. Τὸ δὲ «πρός
τι τέλος εὔχρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ» εἴρηται διὰ τὴν ματαιοτεχνίαν καὶ
κακοτεχνίαν, περὶ ὧν ἐν τῇ προθεωρίᾳ εἰρήκαμεν.
Τῆς δὲ καθόλου τέχνης διαφοραί εἰσι τέσσαρες, θεωρητική, πρακτική,
ποιητική, μικτή, ἵνα καὶ πάλιν περὶ αὐτῶν εἴπωμεν. Καὶ θεωρητικαὶ
μέν, ὅσαι λόγῳ μόνῳ παραδίδονται, καθάπερ ἡ ἀστρονομία· ὁ γὰρ
ἀστρονόμος λόγῳ μόνῳ παραδίδωσι τὸν ἥλιον εἶναι σήμερον, εἰ τύχοι,
ἐν τῷ ὑδροχόῳ. Πρακτικαὶ δέ, ὅσαι δι' ὀργάνων ἐνεργοῦσιν, ὡς ἡ
στρατηγική· ἐν γὰρ ταῖς παρατάξεσι δέονται κριῶν καὶ ἄλλων τῶν πρὸς
τειχομαχίαν πεποιημένων· ἢ ὅσαι μέχρι τοῦ γενέσθαι ὁρῶνται τέχναι,
ὡς ἡ αὐλητικὴ καὶ ἡ ὀρχηστική· ἐφ' ὅσον γὰρ οὗτοι ἐνεργοῦσιν, ὁρῶν-
ται καὶ γνωρίζονται ὄντες αὐληταὶ καὶ ὀρχησταί· Ποιητικαὶ δὲ τέχναι
λέγονται, ὅσαι ὕλην λαβοῦσαι ἀδιατύπωτον ἐποίησάν τι εἰς μνήμην
τοῦ δημιουργήσαντος, οἷον ἡ ἀνδριαντοπλαστική· χαλκὸν γὰρ καὶ
ὕλην λαβοῦσα ἀδιατύπωτον ὁμοίωμά τι ἀπετέλεσε· καὶ ἡ σκυτομική
σκῦτος γὰρ λαβοῦσα ἀδιατύπωτον ἐχάραξε κάττυμα.
Joannes Rhet., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

6, P. 337, γρ. 14
τοῦτο, Χριστὸς γεννᾶται, Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν, Χρι-

στὸς ἐπὶ γῆς· τὴν γὰρ ἡδονὴν τὴν ἐπὶ τῷ πράγματι ἡ
ἐπιμονὴ παρυπέφηνε· καὶ τὸ ἐναντίον, τέκνον ἐλεεινὸν,
τέκνον ὃ κρημνοῖς καὶ ὄρεσιν ἐθρεψάμην· εἰς γὰρ θρῆ-
νον ἡμᾶς διὰ τῆς ἐναργείας τοῦ μητρικοῦ πάθους ἐκίνησε·
ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα ἐναργείας ἐγὼ εἶναι τίθεμαι,
ὅτι ἐναργῶς καὶ φανερῶς ὑποτυποῦσι τὰ πράγματα, ἀλ-
λὰ τὰ μὲν διὰ μακροτέρων ταύτην δεικνύντα πιθανωτέ-
ραν ὑποδηλοῦσι τὴν ἔμφασιν· τὰ δὲ διὰ συντόμου, ἀμυ-
δροτέραν· ὅπερ καὶ ὁ τεχνικὸς ὑπεσημήνατο· διδάσκει
δὲ Ἵππαρχος, οὐχ ὁ ἀστρονόμος, ἐν τοῖς περὶ τρόπων ἐν-
αργέστερον περὶ ἐναργείας.
μζʹ. Ἑτέρου λόγου· ἑτέρου λόγου εἶναί φησι, τοῦ
κατὰ μέθοδον δεινότητος, ἐν ᾧ μανθάνομεν τὰς αἰτίας
ἑκάστου καὶ τὸν καιρὸν τῆς τούτων εἰσαγωγῆς· τὸ γὰρ
εἰπεῖν, “ὡραῖοι μὲν οἱ πόδες τῶν εὐαγγελιζομένων εἰ-
ρήνην,” καὶ ἄλλο που ἀγαθὸν, μεθ' ὧν ἐληλύθατε· καὶ
προσειπεῖν, ὡραῖοι δὲ τὰ πρὸς ὑμᾶς, οἷς εἰς καιρὸν ἐλη-
λύθατε, ἐπαναφορὰ τῆς κατὰ περιβολὴν, οὐ τύχης ἐστὶν,
126
ἀλλ' ἐπιστήμης ἐμφαίνεται· καὶ μὴ κατ' ὀργὴν ποιοῦντα

τὸν λόγον, ἀλλὰ προσοχὴν καὶ εὔνοιαν·
Ιωάννης Αντιοχεινός ιστορικός. Απόσπασμα. Frag.3, γρ. 17
αὐτῆς Πῖκον τὸν καὶ Δία, καὶ Ἥραν καὶ ἄλλους παῖ-
δας. Οὗτος ἐάσας τὸν Δία τῶν Ἀσσυρίων κρατεῖν, ἀπῆ-
ρεν ἐπὶ δύσιν, καὶ ἔσχεν υἱὸν Ἄφρον, ᾧπερ ἔδωκε τὴν
Λιβύην· ἐξ οὗ καὶ ἡ Ἀφρική· ἔσχε δὲ οὗτος ὁ Ἄφρος
Ἀφροδίτην θυγατέρα. Ὁ δὲ Ζεὺς ἐάσας τὴν Ἀσσυρίων
ἀρχὴν τῷ ἀδελφῷ Νίνῳ, πρὸς τὸν πατέρα Κρόνον ἀπήρθη·
καὶ ἐκράτησεν ἐκεῖ, παραχωρήσαντος αὐτῷ τοῦ πατρὸς,
καὶ ἀφανοῦς γενομένου. Νῖνος δὲ ἔγημεν Ῥέαν τὴν
[καὶ] Σεμίραμιν, τὴν οἰκείαν μητέρα· ἐξ οὗ ὁ νόμος
παρὰ Πέρσαις γαμεῖν τὰς μητέρας. Τότε ἐφάνη καὶ
Ζωροάστρης ὁ ἀστρονόμος, ὅστις ηὔξατο ὑπὸ πυρὸς οὐ-
ρανίου τελευτῆσαι, εἰπὼν Ἀσσυρίοις τὴν ἑαυτοῦ τέφραν
τηρεῖν· οὕτω γὰρ αὐτῶν τὴν βασιλείαν μὴ ἐκλείπειν.
Codex. Paris. 1630: Ἐκ τῆς φυλῆς τοῦ Σὴμ ἐγεν-
νήθη ὁ Χοὺς ὀνόματι Αἰθίοψ, ὅστις ἐγέννησε τὸν Νε-
βρὼδ γίγαντα τὸν τὴν Βαβυλωνίαν κτίσαντα, ὃν λέ-
γουσιν οἱ Πέρσαι ἀποθεωθέντα καὶ γενόμενον ἐν τοῖς
ἄστροις τοῦ οὐρανοῦ, ὃν καλοῦσι Ὠρίωνα. Οὗτος πρῶ-
τος (καὶ) κατέδειξε τὸ κυνηγεῖν. – Ἐκ δὲ τῆς αὐτῆς
φυλῆς τοῦ Σὴμ, τοῦ πρώτου υἱοῦ τοῦ Νῶε, ἐγεννήθη
ὁ Κρόνος.
Σχόλια στον Άρατο. Scholion 752, γρ. 16
ἐπιθεωρούμενοι. ὁμοίως δὲ καὶ ἡ ἀνατολὴ τῆς τοῦ

Ὠρίωνος ζώνης μέχρι τῆς παντελοῦς δύσεως αὐτοῦ,
ἔτι γε μὴν καὶ ἡ τοῦ Κυνὸς ἀνατολή τε καὶ δύσις διὰ τῶν
ἴσων ἐτῶν σύμφωνοι γίνονται.
MΔAS τὰς μὲν οὖν ἡμέρας τῆς ἐννεακαιδεκαετηρίδος ἀπὸ
τῆς τοῦ ἡλίου ἐνεργείας ὑπέδειξε, τὰς δὲ νύκτας ἀπὸ
τῆς τοῦ Ὠρίωνος ἀνατολῆς τε καὶ δύσεως, διὰ τὸ ἐκεῖνα
τὰ ἄστρα καταληπτὰ τοῖς ἀνθρώποις ἐν τῇ νυκτὶ γίνε-
σθαι.
MΔKUAS ἄλλως: Μέτων τις γέγονε παλαιὸς ἀστρονόμος,
ὃς ἀκριβῶς ἀριθμήσας εἶπε μικρὸν ἐνιαυτὸν ὡς πρὸς
σύγκρισιν τοῦ μεγάλου, περὶ οὗ πάλαι ἐλέγομεν, ὅταν
σύνοδος τῶν ζʹ ἀστέρων ἐν μιᾷ μοίρᾳ γένηται ἐπὶ ἀπω-
127
λείᾳ τοῦ παντός. δεξάμενοι τοίνυν οἱ μετ' αὐτὸν ἀστρο-

νόμοι πίνακας ἐν ταῖς πόλεσιν ἔθηκαν περὶ τῶν τοῦ
ἡλίου περιφορῶν τῶν ἐννεακαιδεκαετηρίδων, ἀριθμή-
σαντες ὅτι καθ' ἕκαστον ἐνιαυτὸν τοιόσδε ἔσται χει-
μών, καὶ τοιόνδε θέρος, καὶ τοιόνδε φθινόπωρον,
Σχόλια στον Αριστοφάνη Scholia in aves

Argumentum-scholion sch av, verse 997, γρ. 1
χυκατάληκτον καὶ μετὰ τὸν νβʹ ἀσυνάρτητοι δύο. ὧν

ὁ πρῶτος σύγκειται ἐξ ἀναπαιστικῆς βάσεως καὶ τρο-
χαϊκῆς ὁμοίας βάσεως. ὁ δέ τοι νδʹ σύγκειται ἐξ ἰαμ-
βικοῦ ἑφθημιμεροῦς καὶ τροχαϊκῆς βάσεως. ὁ δὲ νεʹ ἐξ
ἰαμβικοῦ πενθημιμεροῦς καὶ ἀναπαιστικῆς βάσεως. ἐπὶ
τῷ τέλει κορωνὶς ἐξιόντων τῶν ὑποκριτῶν.⟧
Δίδυμος οὕτω, πρὸς τί ὑποδέδεται τὸ δεξιόν;
τίς ἐστιν ἡ ἐπίνοια τῆς ὁδοῦ. R. V. (τίς ὁ κόθορνος:
Οἷον, τί ὑποδησάμενος πάρει; οὕτω Σύμμαχος πρὸς
τὸ τί ὑποδέδεται τῷ δεξιῷ.)
Μέτων: Μέτων ἄριστος ἀστρονόμος καὶ γεω-
μέτρης. τούτου ἐστὶν ὁ ἐνιαυτὸς ὁ λεγόμενος Μέτωνος.
φησὶ δὲ Καλλίστρατος ἐν Κολωνῷ ἀνάθημά τι εἶναι αὐ-
τοῦ ἀστρολογικόν. (Εὐφρόνιος δὲ, ὅτι τῶν δήμων ἦν ἐκ
Κολωνοῦ. τοῦτο δὲ ψεῦδος. Φιλόχορος γὰρ Λευκονοέα
φησὶ αὐτόν. τὸ δὲ τοῦ Καλλιστράτου δῆλον. ἴσως γὰρ
ἦν τι καὶ ἐν Κολωνῷ. ὁ δὲ Φιλόχορος ἐν Κολωνῷ μὲν
αὐτὸν οὐδὲν θεῖναι λέγει, ἐπὶ Ἀψεύδους δὲ τοῦ πρὸ
Πυθοδώρου ἡλιοτρόπιον ἐν τῇ νῦν οὔσῃ ἐκκλησίᾳ, πρὸς
τῷ τείχει τῷ ἐν τῇ πνυκί. μήποτε οὖν τὸ χωρίον, φασί
τινες, ἐκεῖνο πᾶν, ᾧ περιλαμβάνεται καὶ ἡ πνὺξ,
Σούδα λεξικόν ,4256, γρ. 1
Ἀστράμψυχος, ὃς βιβλίον ἰατρικὸν εἰς ὄνων θεραπείαν

πεποίηκε, καὶ Ὀνειροκριτικόν.
Ἀστραπή: ἔξαψις νεφῶν παρατριβομένων ἢ ῥηγνυμένων ὑπὸ
πνεύματος. καὶ παροιμία· Ἀστραπὴ ἐκ πυελίου· ἐπὶ τῆς
οὐθενείας. παρόσον οὐδὲν δύνανται αἱ ἐκ τῶν κρηνῶν καὶ πυέλων
μαρμαρυγαί.
Ἀστράπτω· δοτικῇ.
Ἀστρατεία: ἡ εἰρήνη· ἐπεὶ ἐν εἰρήνῃ οὐ στρατεύονται.
Ἄστρια: οἱ ἀστράγαλοι. δέκα δ' ἄστρια αἴνυτο λάτρον· παρὰ
128
Καλλιμάχῳ.
Ἀστρόβακος: ὁ ἀστρονόμος.
Ἀστρονομία: ἡ τῶν ἄστρων διανομή. πρῶτοι Βαβυλώνιοι
ταύτην ἐφεῦρον διὰ Ζωροάστρου· μεθ' ὧν καὶ Ὀστάνης· οἳ ἐπέστησαν
τῇ οὐρανίᾳ κινήσει τὰ περὶ τοὺς τικτομένους συμβαίνειν· ἀφ' ὧν
Αἰγύπτιοι καὶ Ἕλληνες ἐδέξαντο καὶ τοὺς γεννωμένους ἀναφέρουσιν
εἰς τὴν τῶν ἀστέρων κίνησιν. καὶ Ἄστροις τεκμαίρεσθαι,
ἐπὶ τῶν μακρὰν καὶ ἔρημον ὁδὸν πορευομένων καὶ ἄστροις σημειου-
μένων τὰς θέσεις τῶν πατρίδων. καὶ Ἀστρῷος, ὁ ἐκ τῶν
ἄστρων. ὅτι μαγεία καὶ ἀστρολογία ἀπὸ Μαγουσαίων ἤρξατο. οἱ γάρ τοι
Πέρσαι Μαγὼγ ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων ὀνομάζονται. καὶ Μαγουσαῖοι, οἱ
αὐτοί.
Ἕλῃς: αὐθυπότακτον.
Ἑλλήσποντος.
Ἐλιάσθη: ἐξέκλινεν.
Ἑλιγμός: ἡ συστροφή.
Ἕλικας: τὰ περὶ τοὺς καρποὺς ψέλια, ἢ ἐνώτια.
Ἑλίκη: πόλις.
Ἑλικών: ὄρος.
Ἑλικώνιος, σοφιστής, Βυζάντιος. χρονικὴν ἐπιτομὴν ἀπὸ τοῦ
Ἀδὰμ μέχρι τῶν χρόνων Θεοδοσίου τοῦ μεγάλου ἐν βιβλίοις ιʹ.
Ἑλικώνιος, ἀστρονόμος. Ἀποτελεσματικά, Περὶ διοσημείων
καὶ ἄλλα πολλά.
Ἑλικῶπις: εὐόφθαλμος. καὶ Ἑλίκωψ, εὐόφθαλμος.
Ἑλικώτατον ὕδωρ: τὸ ἑλικοειδῆ ἔχον τὴν ῥεῦσιν· ἢ διαυγές.
Ἑλίκωψ.
Σούδα λεξικόν zeta,160, γρ. 1
Ζωπύρου τάλαντα· Ζώπυρος ὁ Πέρσης βασιλεῖ χαριζόμενος

μαστιγώσας ἑαυτὸν καὶ τῆς ῥινὸς καὶ τῶν ὤτων ἀφελόμενος εἰσῆλθεν
εἰς Βαβυλῶνα καὶ πιστευθεὶς διὰ τὰ περὶ τὸ σῶμα προὔδωκε τὴν
πόλιν. ἐκ μεταφορᾶς οὖν εἶπε τάλαντα καὶ ζυγά, οἱονεὶ ἔργα καὶ
πράξεις.
Ζωροάστρης, Περσομῆδος, σοφός. ζήτει περὶ τούτου ἐν τῇ
ἀστρονομίᾳ. ὃς καὶ πρῶτος ἦρξε τοῦ παρ' αὐτοῖς πολιτευομένου
ὀνόματος τῶν Μάγων. ἐγένετο δὲ πρὸ τῶν Τρωϊκῶν ἔτεσι φʹ. φέ-
ρεται δὲ αὐτοῦ Περὶ φύσεως βιβλία δʹ, Περὶ λίθων τιμίων αʹ, Ἀστερο-
129
σκοπικά, Ἀποτελεσματικὰ βιβλία εʹ.

Ζωροάστρης, ἀστρονόμος, ἐπὶ Νίνου βασιλέως Ἀσσυρίων, ὅστις
ηὔξατο ὑπὸ πυρὸς οὐρανίου τελευτῆσαι παρεγγυήσας τοῖς Ἀσσυρίοις
τὴν τέφραν αὐτοῦ φυλάττειν· οὕτω γὰρ αὐτοῖς ἡ βασιλεία οὐκ ἐκ-
λείψει διαπαντός· ὅπερ μέχρι νῦν πεφύλακται παρ' αὐτοῖς.
Ζωρομάσδρης, Χαλδαῖος, σοφός. ἔγραψε μαθηματικὰ καὶ φυ-
σικά.
Σούδα λεξικόν iota,447, γρ. 14
Πέρσης, ταμίας τῶν βασιλικῶν χρημάτων. καὶ πολλὰ τοὺς ὑπὸ χεῖρα
αἰκιζόμενος ἄχρι καὶ εἰς τὴν μητέρα Ἰουστινιανοῦ τὴν τόλμαν ἐξήνεγκε,
μάστιγας αὐτῇ ἐν σχήματι ὡς οἱ γραμματισταὶ τοὺς παῖδας ἐπιθέμε-
νος. καὶ Θεόδοτόν τινα ἔγκλειστον γεγονότα κατὰ τὰ Θρᾳκῷα τοῦ
στενοῦ τῶν δημοσίων λογιστήν, ὃν τὸ δημῶδες γενικὸν λογοθέτην,
ἐποίησεν. ὃς ὑπερβολῇ ὠμότητος τὰ χρήματα ἔπραττε, μετεώροις
σχοινίοις ἀναρτῶν καὶ περικαπνίζων ἀχύροις τοὺς περιφανεστάτους
ἀπέκτεινε. καὶ Λεόντιον στρατηγὸν τῶν ἀνατολικῶν, καὶ Πατρίκιον
Ἴσαυρον τρισὶν ἔτεσιν ὑποφρούριον ἐποίησεν Ἰουστινιανός, ὕστερον
δὲ στρατηγὸν Ἑλλάδος ἀπέδειξεν. ὃν Παῦλος, τῆς Καλλιστράτου
μονῆς μοναχός, ἀστρονόμος, καὶ Γρηγόριος Καππαδόκης, ἡγούμενος
τῆς τοῦ Φλώρου μονῆς, προεμαντεύσαντο, καὶ ἐγκρατὴς τῆς βασιλείας
ἐγένετο.
Ἰουστῖνος, φιλόσοφος, καὶ τῷ σχήματι τῶν φιλοσόφων χρώ-
μενος, ἀπὸ τῆς Νεαπολιτῶν ἐπαρχίας τῆς Παλαιστίνης, ἐκ πατρὸς
Πρίσκου τοῦ Βακχίου. οὗτος ὑπὲρ τῆς θρησκείας τῶν Χριστιανῶν
πάνυ ἐκοπίασεν, ὥστε καὶ Ἀντωνίνῳ, τῷ ἐπίκλην Πίῳ, καὶ τοῖς τού-
του υἱέσι καὶ τῇ συγκλήτῳ Ῥωμαίων βίβλον κατὰ τῶν ἐθνῶν συντα-
γεῖσαν ἐπιδοῦναι, τὸν ὀνειδισμὸν τοῦ σταυροῦ μὴ αἰσχυνόμενος. ἔγραψε
καὶ ἑτέραν βίβλον, ἣν καὶ ἐπέδωκε τοῖς Ἀντωνίνου διαδόχοις, τουτέστι
Μάρκῳ Ἀντωνίνῳ καὶ Λουκίῳ Αὐρηλίῳ Κομόδῳ.
Σούδα λεξικόν mu,801, γρ. 2
Μετόπισθεν: ἐν ὑστέρῳ, μετὰ ταῦτα.

Μετόπωρον: τὸ φθινόπωρον, ὁ μετὰ τὴν ὀπώραν καιρός.
Μετόρχιον: τὸ μεταξὺ τῶν φυτῶν· ἢ τὸ μεταξὺ τῶν χωρίων,
ὅπερ λέγεται ὄρχος. μεταστήσειε, φησί, τὰ φυτὰ ἀπὸ τῶν ἀρουρῶν
τῶν σπειρομένων. ἢ μετόρχιόν ἐστι τὸ μεταξὺ τῶν συμφύτων πεδίον,
ἐν ᾧ ἢ σῖτος ἢ ἄλλο τι ἔσπαρται.
Μετουσία: κοινωνία.
Μετοχετεύειν: μετακομίζειν.
130
Μετοχή: ὁ περίβολος. Δαβίδ· ἧς ἡ μετοχὴ αὐτῆς ἐπιτοαυτό.

Μέτων: ὁ Μαθηματικός. καὶ Μέτωνος ἐνιαυτός. οὗτος ὁ
Μέτων ἄριστος ἐγένετο ἰατρὸς καὶ ἀστρονόμος. τούτου ἐστὶν ὁ λεγό-
μενος Μέτωνος ἐνιαυτός. Καλλίστρατος δέ φησιν εἶναι αὐτοῦ ἐν Κο-
λωνῷ ἀνάθημά τι ἀστρονομικόν, Εὐφρόνιος δέ, ὅτι τῶν δήμων ἦν ἐκ
Κολωνοῦ. πρὸ Πυθοδώρου δὲ ἡλιοτρόπιον ἦν ἐν τῇ νῦν οὔσῃ ἐκκλησίᾳ
πρὸς τῷ τείχει τῷ ἐν Πνυκί. ἢ ὅτι ἐν Κολωνῷ κρήνην τινὰ κατ-
εσκευάσατο· φησὶν ὁ Φρύνιχος Μονοτρόπῳ· τίς δ' ἐστὶν ὁ μετὰ ταῦτα
φροντίζων; Μέτων ὁ Λυκονοιεύς. οἶδα, ὁ τὰς κρήνας ἄγων. ἢ ἴσως,
ὅτι ἐν τῷ Κολονῷ κρήνην τινὰ κατεμηχανήσατο, ἢ ἄγαλμα ἢ ἀνάθημα
ἀστρονομικὸν κατεσκευάσατο.
Σούδα λεξικόν phi,148, γρ. 2
τὸ εὐχερῶς καὶ ἄνευ καμάτου. Ἀριστοφάνης· οὐκ ἂν φαύλως ἔτυχε

τούτου. ὦ δαιμόνιε, τὰ θεῖα μὴ φαύλως φέρε. τουτέστι μὴ ἀηδίζου
ἐπὶ τοῖς χρησμοῖς. εἰπόντος γὰρ ὅτι χρησμολόγος εἰμί, ἔφη· οἴμωζε νῦν.
Φαύλως ἐρείδει: ἁπλῶς καὶ ἀπεριέργως μασᾶται. ἢ συντόμως
ἐσθίει. ἡ δὲ μεταφορὰ ἀπὸ τῶν ἐρεττόντων καὶ ἐπερειδομένων ταῖς
κώπαις. ἐρείδειν δέ φασιν οἱ Ἀττικοὶ πᾶν ὁτιοῦν συντόνως γινό-
μενον.
Φαύλως πάνυ: ἀντὶ τοῦ εὐχερῶς. Ἀριστοφάνης· καὶ πρῶτα μὲν
λόγισαι φαύλως, μὴ ψήφοις ἀλλ' ὑπὸ χειρός.
Φαῦνος, υἱὸς Πήκου τοῦ καὶ Διός· ὃν Ἑρμῆν ἐκάλεσαν εἰς
ὄνομα τοῦ πλανήτου ἀστέρος. ὃς ἦν ἀστρονόμος καὶ μέταλλα δὲ
ἐφεῦρε χρυσοῦ καὶ ἀργύρου καὶ σιδήρου καὶ τὴν τούτων ἐργασίαν
παρέδωκε τοῖς δυτικοῖς, ὡς καὶ πλουτοδότην αὐτὸν ὑπὸ τῶν ἐγχω-
ρίων καλεῖσθαι. ἐπιβουλευόμενος δὲ ὑπὸ τῶν ἰδίων ἀδελφῶν φεύγει
εἰς Αἴγυπτον, εἰς τὴν φυλὴν τοῦ Χάμ, τοῦ υἱοῦ τοῦ Νῶε· καὶ ὑπο-
δεχθεὶς συνδιέτριβεν αὐτοῖς, χρυσῆν ἐνδεδυμένος στολὴν καὶ προφη-
τεύων καὶ ὡς θεὸς τιμώμενος, μεταδιδοὺς αὐτοῖς πλούτου.
Φαῦσις: φῶς, φέγγος.
Φαιακία: χώρα τῶν Φαιάκων, ἡ νῦν λεγομένη Κέρκυρα.
Φαιάν· ὁ δὲ σχηματισάμενος ἐς τὴν φαιὰν ἐκείνην καὶ μέλαιναν
στολήν, τῶν μέχρι καὶ τῶν συνειδότων ἐς πεντήκοντα συντεινόντων,
Αστρολόγος
Διογένης Λαέρτιος. Βίοι φιλοσόφων. Book 8, sec. 86, γρ. 1

131
μενον εἰς Σικελίαν πρὸς Διονύσιον ὠνήσασθαι παρὰ τῶν συγγενῶν

τοῦ Φιλολάου ἀργυρίου Ἀλεξανδρινῶν μνῶν τετταράκοντα καὶ
ἐντεῦθεν μεταγεγραφέναι τὸν Τίμαιον. ἕτεροι δὲ λέγουσι τὸν
Πλάτωνα λαβεῖν αὐτὰ παρὰ Διονυσίου παραιτησάμενον ἐκ τῆς
φυλακῆς νεανίσκον ἀπηγμένον τῶν τοῦ Φιλολάου μαθητῶν.
Τοῦτόν φησι Δημήτριος ἐν Ὁμωνύμοις πρῶτον ἐκδοῦναι τῶν
Πυθαγορικῶν βιβλία καὶ ἐπιγράψαι Περὶ φύσεως, ὧν ἀρχὴ ἥδε
(DK 44 B 1)· “ἁ φύσις δ' ἐν τῷ κόσμῳ ἁρμόχθη ἐξ ἀπείρων τε
καὶ περαινόντων καὶ ὅλος ὁ κόσμος καὶ τὰ ἐν αὐτῷ πάντα.”
ΕΥΔΟΞΟΣ
Εὔδοξος Αἰσχίνου Κνίδιος, ἀστρολόγος, γεωμέτρης, ἰατρός,

νομοθέτης. οὗτος τὰ μὲν γεωμετρικὰ Ἀρχύτα διήκουσε, τὰ δ'
ἰατρικὰ Φιλιστίωνος (Wellmann 3) τοῦ Σικελιώτου, καθὰ Καλλί-
μαχος ἐν τοῖς Πίναξί (Pfeiffer 429) φησι. Σωτίων δ' ἐν ταῖς
Διαδοχαῖς λέγει καὶ Πλάτωνος αὐτὸν ἀκοῦσαι. γενόμενον γὰρ
ἐτῶν τριῶν που καὶ εἴκοσι καὶ στενῶς διακείμενον κατὰ κλέος
τῶν Σωκρατικῶν εἰς Ἀθήνας ἀπᾶραι σὺν Θεομέδοντι τῷ ἰατρῷ,
τρεφόμενον ὑπ' αὐτοῦ· οἱ δέ, καὶ παιδικὰ ὄντα· καταχθέντα δ'
εἰς τὸν Πειραιᾶ ὁσημέραι ἀνιέναι Ἀθήναζε καὶ ἀκούσαντα τῶν
σοφιστῶν αὐτόθι ὑποστρέφειν. δύο δὴ μῆνας διατρίψαντα οἴκαδ'
Διογένης Λαέρτιος. Βίοι φιλοσόφων.Book 9, sec. 56, γρ. 13
καὶ ἀκμάζειν κατὰ τὴν τετάρτην καὶ ὀγδοηκοστὴν Ὀλυμπιάδα.

Ἔστι καὶ εἰς τοῦτον ἡμῶν οὕτως ἔχον (A. Pal. VII. 130)·
καὶ σεῦ, Πρωταγόρη, φάτιν ἔκλυον, ὡς ἄρ' Ἀθηνέων
ἔκ ποτ' ἰὼν καθ' ὁδὸν πρέσβυς ἐὼν ἔθανες·
εἵλετο γάρ σε φυγεῖν Κέκροπος πόλις· ἀλλὰ σὺ μέν που
Παλλάδος ἄστυ φύγες, Πλουτέα δ' οὐκ ἔφυγες.
Λέγεται δέ ποτ' αὐτὸν ἀπαιτοῦντα τὸν μισθὸν Εὔαθλον τὸν
μαθητήν, ἐκείνου εἰπόντος, “ἀλλ' οὐδέπω νίκην νενίκηκα,” εἰπεῖν,
“ἀλλ' ἐγὼ μὲν ἂν νικήσω, ὅτι ἐγὼ ἐνίκησα, λαβεῖν με δεῖ· ἐὰν
δὲ σύ, ὅτι σύ.”
Γέγονε δὲ καὶ ἄλλος Πρωταγόρας ἀστρολόγος, εἰς ὃν καὶ
Εὐφορίων ἐπικήδειον ἔγραψε· καὶ τρίτος Στωικὸς φιλόσοφος.
132
ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΤΗΣ
Διογένης Ἀπολλοθέμιδος Ἀπολλωνιάτης, ἀνὴρ φυσικὸς καὶ

ἄγαν ἐλλόγιμος. ἤκουσε δέ, φησὶν Ἀντισθένης (FGrH 508 F 15),
Ἀναξιμένους. ἦν δὲ τοῖς χρόνοις κατ' Ἀναξαγόραν. τοῦτόν φησιν
ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος ἐν τῇ Σωκράτους ἀπολογίᾳ (Wehrli IV,
fg. 91) διὰ μέγαν φθόνον μικροῦ κινδυνεῦσαι Ἀθήνησιν.
Πλούταρχος. Nicias Ch. 13, sec. 7, γρ. 3
βεβηκός, ἀνάθημα τῆς πόλεως ἀπὸ τῶν Μηδικῶν ἀριστεί-

ων· τοῦτ' ἔκοπτον ἐφ' ἡμέρας πολλὰς προσπετόμενοι κόρα-
κες, καὶ τὸν καρπὸν ὄντα χρυσοῦν τοῦ φοίνικος ἀπέτρωγον
καὶ κατέβαλλον. οἱ δὲ ταῦτα μὲν ἔφασαν εἶναι Δελφῶν
πλάσματα, πεπεισμένων ὑπὸ Συρακουσίων· χρησμοῦ δέ
τινος κελεύοντος αὐτοὺς ἐκ Κλαζομενῶν τὴν ἱέρειαν τῆς
Ἀθηνᾶς ἄγειν, μετεπέμψαντο τὴν ἄνθρωπον· ἐκαλεῖτο δ'
Ἡσυχία. καὶ τοῦτ' ἦν ὡς ἔοικεν ὃ παρῄνει τῇ πόλει τὸ δαι-
μόνιον, ἐν τῷ παρόντι τὴν ἡσυχίαν ἄγειν. εἴτε δὴ ταῦτα
δείσας, εἴτ' ἀνθρωπίνῳ λογισμῷ τὴν στρατείαν φοβηθείς,
ὁ ἀστρολόγος Μέτων – ἦν γὰρ ἐφ' ἡγεμονίας τινὸς τεταγ-
μένος – προσεποιεῖτο τὴν οἰκίαν ὑφάπτειν ὡς μεμηνώς.
οἱ δέ φασιν οὐ μανίαν σκηψάμενον, ἀλλὰ νύκτωρ ἐμπρή-
σαντα τὴν οἰκίαν προελθεῖν εἰς τὴν ἀγορὰν ταπεινόν, καὶ
δεῖσθαι τῶν πολιτῶν ὅπως ἐπὶ συμφορᾷ τοσαύτῃ τὸν υἱὸν
αὐτοῦ μέλλοντα πλεῖν τριήραρχον εἰς Σικελίαν ἀφῶσι τῆς
στρατείας. Σωκράτει δὲ τῷ σοφῷ τὸ δαιμόνιον οἷς εἰώθει
συμβόλοις χρησάμενον πρὸς αὐτὸν ἐμήνυσε κἀκεῖνα, τὸν
ἔκπλουν ἐπ' ὀλέθρῳ τῆς πόλεως πραττόμενον. ὁ δὲ τοῖς
συνήθεσι καὶ φίλοις ἔφρασε, καὶ διῆλθεν εἰς πολλοὺς ὁ
λόγος.
Ξενοφών Απομνημονεύματα. Book 4, ch. 2, sec. 10, γρ. 9
ὁ Εὐθύδημος ἔχαιρεν ἀκούων ταῦτα, νομίζων δοκεῖν τῷ

Σωκράτει ὀρθῶς μετιέναι τὴν σοφίαν. ὁ δὲ καταμαθὼν
αὐτὸν ἡσθέντα τῷ ἐπαίνῳ τούτῳ, Τί δὲ δὴ βουλόμενος
ἀγαθὸς γενέσθαι, ἔφη, ὦ Εὐθύδημε, συλλέγεις τὰ γράμματα;
ἐπεὶ δὲ διεσιώπησεν ὁ Εὐθύδημος σκοπῶν ὅ τι ἀποκρίναιτο,
πάλιν ὁ Σωκράτης, Ἆρα μὴ ἰατρός; ἔφη· πολλὰ γὰρ καὶ
ἰατρῶν ἐστι συγγράμματα. καὶ ὁ Εὐθύδημος, Μὰ Δί',
ἔφη, οὐκ ἔγωγε. Ἀλλὰ μὴ ἀρχιτέκτων βούλει γενέσθαι;
133
γνωμονικοῦ γὰρ ἀνδρὸς καὶ τοῦτο δεῖ. Οὔκουν ἔγωγ', ἔφη.

ῥαψῳδός; ἔφη· καὶ γὰρ τὰ Ὁμήρου σέ φασιν ἔπη πάντα
κεκτῆσθαι. Μὰ Δί' οὐκ ἔγωγ', ἔφη· τοὺς γάρ τοι ῥαψῳδοὺς
οἶδα τὰ μὲν ἔπη ἀκριβοῦντας, αὐτοὺς δὲ πάνυ ἠλιθίους ὄντας.
καὶ ὁ Σωκράτης ἔφη· Οὐ δήπου, ὦ Εὐθύδημε, ταύτης τῆς
ἀρετῆς ἐφίεσαι, δι' ἣν ἄνθρωποι πολιτικοὶ γίγνονται καὶ
οἰκονομικοὶ καὶ ἄρχειν ἱκανοὶ καὶ ὠφέλιμοι τοῖς τε ἄλλοις
ἀνθρώποις καὶ ἑαυτοῖς; καὶ ὁ Εὐθύδημος, Σφόδρα γ', ἔφη,
ὦ Σώκρατες, ταύτης τῆς ἀρετῆς δέομαι. Νὴ Δί', ἔφη ὁ
Σωκράτης, τῆς καλλίστης ἀρετῆς καὶ μεγίστης ἐφίεσαι τέχνης·
Σκύλαξ περιηγητής. Periplus Scylacis Sec. 95, γρ. 6
ἐστι καὶ πόλις Προκόννησος καὶ ἑτέρα νῆσος εὐλίμενος

Ἐλαφόννησος· γεωργοῦσι δ' αὐτὴν Προκοννήσιοι. Ἐν
δὲ τῇ ἠπείρῳ πόλις ἐστὶ Πρίαπος, Πάριον, Λάμψακος,
Περκώτη, Ἄβυδος, καὶ τὸ στόμα κατὰ Σηστὸν τῆς
Προποντίδος τοῦτό ἐστι.
ΤΡΩΑΣ. Ἐντεῦθεν δὲ Τρωὰς ἄρχεται, καὶ πό-
λεις Ἑλληνίδες εἰσὶν ἐν αὐτῇ αἵδε· Δάρδανος, Ῥοί-
τειον, Ἴλιον (ἀπέχει δὲ ἀπὸ τῆς θαλάττης στάδια κεʹ)
καὶ ἐν αὐτῇ ποταμὸς Σκάμανδρος. Καὶ νῆσος κατὰ
ταῦτα κεῖται Τένεδος καὶ λιμὴν, ὅθεν Κλεόστρατος
ὁ ἀστρόλογός ἐστι. Καὶ ἐν τῇ ἠπείρῳ Σίγη καὶ
Ἀχίλλειον καὶ Κρατῆρες Ἀχαιῶν, Κολωναὶ, Λάρισσα,
Ἁμαξιτὸς καὶ ἱερὸν Ἀπόλλωνος, ἵνα Χρύσης ἱερᾶτο.
ΑΙΟΛΙΣ. Ἐντεῦθεν δὲ Αἰολὶς χώρα καλεῖται.
Αἰολίδες δὲ πόλεις ἐν αὐτῇ εἰσὶν ἐπὶ θαλάττῃ αἵδε
Κεβρὴν, Σκῆψις, Νεάνδρεια, Πιτύεια. Παράπλους
Φρυγίας ἀπὸ Μυσίας μέχρι Ἀντάνδρου .
ΛΕΣΒΟΣ. Κατὰ ταῦτά ἐστι νῆσος Αἰολὶς Λέσβος,
εʹ πόλεις ἔχουσα ἐν αὑτῇ τάσδε· Μήθυμναν, Ἄντις-
σαν, Ἐρεσὸν, Πύρραν καὶ λιμένα, Μιτυλήνην λιμένας
ἔχουσαν δύο.
Hermodorus Phil., De Platone (fort. auctore Hermodoro Syracusano)

Frag.Frag C, column Col III, γρ. 36
[τ]οῦῦ̣ δὲ Δίων[ος ἐναντιου-]

134
μῦ̣ένου τῆι πῦ̣[αραινέσει]

καὶ Διονύσιον μὲν [φυγεῖν]
[λέγ]οντος, αὐτὸ[ν δὲ μετ']
[οὐ πο]λὺν χρόνον [στήσα-]
[σθαι] ἐν Σικῦ̣[ελίαι βασι-]
λέα ...
δῦ̣ὲῦ̣ Φῦ̣[ίλιππος ὁ Μεδ]μῦ̣α[ῖ-]
οῦ̣[ς ὁ ἀς]τρολόγος [ἐ]ξηγεῖ-
τ' αὐτῶι γεγονὼς ἀναγρα-
φεὺς τοῦ Πλάτωνος καὶ ἀ-
κουστής, ὅτι γεγηρακὼς
ἤδη Πλάτων ξέν[ον] ὑπε-
δέξ[ατ]ο Χαλδα[ῖο]ν ἐπῦ̣[ὶ]
[λόγους] τινάς. [Εἶτα δὲ]
[μικρὸν] ἐπύρεξεῦ̣[ν, αὐλούμε-]
ν[ο]ς δ' ὑπὸ Θράιττης ἔγ γε
Aesopus et Aesopica Scr. Fab., Fabulae Fable 40, version t, γρ. 1
γνώμην ἔχουσα ἐγένετο ἐν ταῖς πόλεσι διατρίβουσα καὶ ἐν

ταῖς οἰκίαις τίκτουσα παρ' ἀνθρώποις καὶ οὐδὲν ὑπ' αὐτῶν
πάσχει δεινόν. τὰ δὲ λοιπὰ ὄρνεα ὑπομείναντα κατεσθίειν
τὸ σπέρμα ὡς πάντων ὄντος κακῶν αἰτίου, συμβαίνει λι-
παρὰς γενέσθαι οὕτω τε ἁλίσκεσθαι καὶ κατεσθίεσθαι. ταύ-
την οὖν τὴν κακογνωμοσύνην ὑπομένοντα μετενόησαν μὴ
μετ' ἀνθρώπων μένειν, ἀλλ' ἐν ἀέρι ἵπτασθαι.
οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων ὅσοι βιωτικοῖς πράγμασι τῷ
τῆς ἀγχινοίας βουλεύματι ἐχρήσαντο, ἀκίνδυνοι διεφυλά-
χθησαν.
ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΣ
ἀστρολόγος ἐξιὼν ἑκάστοτε ἑσπέρας ἔθος εἶχε τοὺς ἀστέ-

ρας ἐπισκοπεῖσθαι. καὶ δήποτε περιιὼν εἰς τὸ προάστειον
καὶ τὸν νοῦν ὅλον ἔχων πρὸς τὸν οὐρανὸν ἔλαθε καταπε-
σὼν εἰς φρέαρ. ὀδυρομένου δὲ αὐτοῦ καὶ βοῶντος παριών
τις ὡς ἤκουσε τῶν στεναγμῶν, προσελθὼν καὶ μαθὼν τὰ
συμβεβηκότα ἔφη πρὸς αὐτόν· “ὦ οὗτος, σὺ τὰ ἐν οὐρανῷ
βλέπειν πειρώμενος τὰ ἐπὶ τῆς γῆς οὐχ ὁρᾷς;”
τούτῳ τῷ λόγῳ χρήσαιτο ἄν τις πρὸς ἐκείνους τῶν ἀν-
135
θρώπων, οἳ παραδόξως ἀλαζονεύοντες οὐδὲ τὰ κοινὰ τοῖς

ἀνθρώποις ἐπιτελεῖν δύνανται.
Aesopus et Aesopica Scr. Fab., Fabulae Fable 40, version 1, γρ. 1
ταῖς οἰκίαις τίκτουσα παρ' ἀνθρώποις καὶ οὐδὲν ὑπ' αὐτῶν

πάσχει δεινόν. τὰ δὲ λοιπὰ ὄρνεα ὑπομείναντα κατεσθίειν
τὸ σπέρμα ὡς πάντων ὄντος κακῶν αἰτίου, συμβαίνει λι-
παρὰς γενέσθαι οὕτω τε ἁλίσκεσθαι καὶ κατεσθίεσθαι. ταύ-
την οὖν τὴν κακογνωμοσύνην ὑπομένοντα μετενόησαν μὴ
μετ' ἀνθρώπων μένειν, ἀλλ' ἐν ἀέρι ἵπτασθαι.
οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων ὅσοι βιωτικοῖς πράγμασι τῷ
τῆς ἀγχινοίας βουλεύματι ἐχρήσαντο, ἀκίνδυνοι διεφυλά-
χθησαν.
ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΣ
ἀστρολόγος ἐξιὼν ἑκάστοτε ἑσπέρας ἔθος εἶχε τοὺς ἀστέ-

ρας ἐπισκοπεῖσθαι. καὶ δήποτε περιιὼν εἰς τὸ προάστειον
καὶ τὸν νοῦν ὅλον ἔχων πρὸς τὸν οὐρανὸν ἔλαθε καταπε-
σὼν εἰς φρέαρ. ὀδυρομένου δὲ αὐτοῦ καὶ βοῶντος παριών
τις ὡς ἤκουσε τῶν στεναγμῶν, προσελθὼν καὶ μαθὼν τὰ
συμβεβηκότα ἔφη πρὸς αὐτόν· “ὦ οὗτος, σὺ τὰ ἐν οὐρανῷ
βλέπειν πειρώμενος τὰ ἐπὶ τῆς γῆς οὐχ ὁρᾷς;”
τούτῳ τῷ λόγῳ χρήσαιτο ἄν τις πρὸς ἐκείνους τῶν ἀν-
θρώπων, οἳ παραδόξως ἀλαζονεύοντες οὐδὲ τὰ κοινὰ τοῖς
ἀνθρώποις ἐπιτελεῖν δύνανται.
Δίων Κάσσιος Ρωμαϊκή ιστορία Book 61, ch. 2, sec. 1, γρ. 3
λέγειν καὶ πράττειν δοκεῖ· Νέρων

οὖν τάς τε διαθήκας τοῦ Κλαυ-
δίου ἠφάνισε καὶ τὴν ἀρχὴν πᾶ-
σαν διεδέξατο, τόν τε Βρεττανικὸν
καὶ τὰς ἀδελφὰς αὐτοῦ διεχρή-
σατο· τί γὰρ ἄν τις καὶ τὰ τῶν
ἄλλων παθήματα κατοδύραιτο;
Xiph. 147, 6 – 19 R. St.
σημεῖα δ' αὐτῷ τῆς αὐταρχίας τάδε ἐγένετο. ἀκτῖνες γὰρ
τικτόμενον αὐτὸν ὑπὸ τὴν ἕω ἐξ οὐδεμιᾶς τοῦ ἡλίου φανερᾶς προς-
136
βολῆς περιέσχον· καί τις ἀστρολόγος ἔκ τε τούτων καὶ ἐκ τῆς τῶν

ἀστέρων φορᾶς τῆς ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ καὶ πρὸς ἀλλήλους ὁμι-
λίας δύο ἅμα περὶ αὐτοῦ ἐμαντεύσατο, ὅτι τε βασιλεύσει καὶ ὅτι
τὴν μητέρα φονεύσει. ἀκούσασα δὲ ταῦθ' ἡ Ἀγριππῖνα παραυ-
τίκα μὲν οὕτως ἐξεφρόνησεν ὡς καὶ αὐτὸ τοῦτο ἀναβοῆσαι “ἀπο-
κτεινάτω με, μόνον βασιλευσάτω,” ὕστερον δὲ καὶ πάνυ μετανοή-
σειν ἐπὶ τῇ εὐχῇ ἔμελλεν. ἐς γὰρ τοῦτο μωρίας ἀφικνοῦνταί τινες
ὥστε, ἄν τι προσδοκήσωσιν ἀγαθὸν κακῷ μεμιγμένον λήψεσθαι,
εὐθὺς μὲν ἐπιθυμίᾳ τοῦ κρείττονος καταφρονεῖν τοῦ χείρονος,
Δίων Κάσσιος Ρωμαϊκή ιστορία (Xiphilini epitome) Dindorf-Stephanus

p. S147, γρ. 22
μονία τοῦ Βρεττανικοῦ ἦν (γνήσιος γὰρ τοῦ Κλαυδίου παῖς ἐπεφύκει,

καὶ τῇ τοῦ σώματος ἀκμῇ καὶ ὑπὲρ τὸν τῶν ἐτῶν ἀριθμὸν ἤνθει),
ἐκ δὲ δὴ τοῦ νόμου καὶ τῷ Νέρωνι διὰ τὴν ποίησιν ἐπέβαλλεν. ἀλλ'
οὐδὲν γὰρ δικαίωμα τῶν ὅπλων ἰσχυρότερόν ἐστι· πᾶς γὰρ ὁ
δυνάμει προὔχων δικαιότερος ἀεὶ καὶ λέγειν καὶ πράττειν δοκεῖ. Νέ-
ρων οὖν τάς τε διαθήκας τοῦ Κλαυδίου ἠφάνισε καὶ τὴν ἀρχὴν πᾶ-
σαν διεδέξατο, τόν τε Βρεττανικὸν καὶ τὰς ἀδελφὰς αὐτοῦ διεχρή-
σατο· τί γὰρ ἄν τις καὶ τὰ τῶν ἄλλων παθήματα κατοδύραιτο;
σημεῖα δ' αὐτῷ τῆς αὐταρχίας τάδε ἐγένετο. ἀκτῖνες γὰρ τικτόμε-
νον αὐτὸν ὑπὸ τὴν ἕω ἐξ οὐδεμιᾶς τοῦ ἡλίου φανερᾶς προσβολῆς
περιέσχον· καί τις ἀστρολόγος ἔκ τε τούτων καὶ ἐκ τῆς τῶν ἀστέ-
ρων φορᾶς τῆς ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ καὶ πρὸς ἀλλήλους ὁμιλίας δύο
ἅμα περὶ αὐτοῦ ἐμαντεύσατο, ὅτι τε βασιλεύσει καὶ ὅτι τὴν μητέρα
φονεύσει. ἀκούσασα δὲ ταῦθ' ἡ Ἀγριππῖνα παραυτίκα μὲν οὕτως
ἐξεφρόνησεν ὡς καὶ αὐτὸ τοῦτο ἀναβοῆσαι “ἀποκτεινάτω με, μόνον
βασιλευσάτω,” ὕστερον δὲ καὶ πάνυ μετανοήσειν ἐπὶ τῇ εὐχῇ ἔμελλεν.
ἐς γὰρ τοῦτο μωρίας ἀφικνοῦνταί τινες ὥστε, ἄν τι προσδοκήσωσιν
ἀγαθὸν κακῷ μεμιγμένον λήψεσθαι, εὐθὺς μὲν ἐπιθυμίᾳ τοῦ κρείτ-
τονος καταφρονεῖν τοῦ χείρονος, ἐπειδὰν δὲ καὶ ἐκείνου ὁ καιρὸς
ἔλθῃ, δυσκολαίνειν καὶ μὴ ἂν μηδὲ τὸ βέλτιστον εἰληφέναι βεβου-
λῆσθαι.
Δίων Κάσσιος Ρωμαϊκή ιστορία (excerpta Salmasiana)

P. 763, γρ. 15
δὲ μιᾶς ἡμέρας τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἔδοξεν ὁρᾶν ἡ γυνὴ αὐτοῦ πεπτω-
κυῖαν τὴν οἰκίαν αὐτοῦ, καὶ αὐτὸν τραυματίαν καὶ αἵματι κατάρρυτον
ἐμπεσεῖν τοῖς κόλποις αὐτῆς. προϊόντι δὲ αὐτῷ ἔδωκέ τις ἐν χάρτῃ
τὴν κατ' αὐτοῦ ἐπιβουλήν· ὁ δὲ ἄλλο τι νομίσας εἶναι, καὶ διὰ τοῦτο
137
μὴ ἀναγνοὺς ἀλλὰ δοὺς τοῖς ὑπογραφεῦσιν, ἐσφάγη, Ὀκτάβιον τὸν

ἀνεψιὸν αὐτοῦ καταλιπὼν διάδοχον.
(Ὀκταύϊος ἔτη νζʹ ....) καὶ ἡμέρας βʹ. πρὸ ἡμέρας μιᾶς τοῦ τεχθῆ-
ναι τοῦτον, εἶδεν ἡ μήτηρ αὐτοῦ, ὡς τὰ σπλάγχνα αὐτῆς ἐξαρπαγέντα
εἰς οὐρανὸν ἐφέρετο· καὶ ἐν τῇ νυκτὶ ᾗ ἐγεννήθη εἶδεν ὁ πατὴρ αὐτοῦ
ὅτι ἐκ τῶν κόλπων τῆς αὐτοῦ γυναικὸς ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος. Νιγίδιος δέ
τις βουλευτὴς ἀστρολόγος, βραδύτερον προελθόντος τοῦ πατρὸς αὐτοῦ,
ἠρώτησε τὴν αἰτίαν, ὁ δὲ ἔφη υἱὸν αὐτῷ τεχθῆναι· κἀκεῖνος, “ὦ τί
ἐποίησας; δεσπότην ἡμῖν ἐγέννησας,” ἀνεβόησε. τρεφομένου δὲ τοῦ
παιδὸς ἐν ἀγρῷ, ἀετὸς καταπτὰς ἄρτον ἐκ τῶν χειρῶν αὐτοῦ ἀφείλετο,
καὶ ἐπανελθὼν πάλιν αὐτὸν εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ ἀπέθετο. ἐν παισὶ
δὲ τελοῦντος εἶδε καθ' ὕπνους αὐτὸν Κικέρων χρυσῇ ἁλύσει δεδεμένον,
καὶ μάστιγα κρατοῦντα ἐν τῷ Καπιτωλίῳ χαλασθῆναι οὐρανόθεν. ἐν
δὴ τῷ μέλλειν αὐτὸν τελευτᾶν, κεραυνὸς ἐμπεσὼν εἰς τὴν εἰκόνα αὐ-
τοῦ τὸ πρῶτον γράμμα τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἠφάνισε, καὶ προεῖπον
οἱ μάντεις ὅτι ἀποθανεῖται.
Δίων Κάσσιος Ρωμαϊκή ιστορία (excerpta Salmasiana) P. 765, γρ. 24
(Οὐϊτέλλιος μῆνας ὀκτὼ ἡμέρας πέντε). Οὐϊτέλλιος ἔθηκε πρό-

γραμμα τοὺς γόητας καὶ ἀστρολόγους ἐντὸς ῥητῆς ἡμέρας ἀπαλλα-
γῆναι τῆς Ἰταλίας, καὶ αὐτοὶ νυκτὸς ἀντιτεθείκασι πρόγραμμα παραγ-
γέλλοντες, ἀπαλλαγήσεσθαι αὐτὸν τοῦ βίου ἐντὸς ἡμέρας, ἐν ᾗ τε-
λευτᾶν ἔμελλεν.
Πρὸ τοῦ Οὐιτιλλίου ἦρξεν Γάλβας μὲν πρότερος μῆνας ζʹ καὶ ἡμέρας ζʹ
(?),
Ὄθων δὲ δεύτερος μῆνας τρεῖς καὶ ἡμέρας βʹ.
(Οὐεσπασιανὸς ἔτη δέκα). Οὐεσπασιανοῦ τελευτήσαντος οἶνος ἐν
καπηλείῳ τινὶ τοσοῦτον ὑπὲρ τὸ ἀγγεῖον ἐξεχύθη, ὡς καὶ εἰς τὴν
ὁδὸν προχωρῆσαι.
(Δομετιανὸς ἔτη πέντε). Δομετιανῷ προεῖπεν ἀστρολόγος καὶ πότε
καὶ ὅπως τεθνήξεται. ἠρώτησεν οὖν αὐτὸν ἐκεῖνος, ποίῳ τέλει αὐτὸς
χρήσεται· καὶ εἰπόντος, θέλων ἀπελέγξαι αὐτὸν ψευδόμενον, ἐκέλευσε
ζῶντα καυθῆναι, ἀχθέντος δὲ πυρὸς ὑετὸς πολὺς καταρραγεὶς τὴν πυρὰν
ἔσβεσε, καὶ κύνες ὀπίσω τὼ χεῖρε δεδεμένου τοὺς δεσμοὺς διεσπάραξαν.
Δομετιανὸς δὲ εἶδε κατ' ὄναρ πρὸ μιᾶς ἡμέρας τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ὡς
ἵππῳ μέλανι ἐπεκάθητο ἔνοπλος· καὶ πεσόντων αὐτομάτως ἐξ αὐτοῦ
τῶν ὅπλων σὺν τῷ ἵππῳ εἰς χάσμα κατηνέχθη. Λάργιος δὲ Πρόκλος
ἐν Γερμανίᾳ προεῖπε δημοσίᾳ τὴν ἡμέραν ἐν ᾗ ὁ βασιλεὺς τεθνήξε-
ται· διὸ δέσμιος Δομετιανῷ εἰς Ῥώμην ἐπέμφθη. καὶ εἶπεν αὐτῷ
εἰς ὄψιν τὸ αὐτό

138
Κινησίας κυκλίων χορῶν καὶ Φιλητᾶς ποιητὴς ἑξαμέ-

τρων. Ἀρχέστρατος δὲ ὁ μάντις ὑπὸ πολεμίων ἁλοὺς
καὶ ἐπὶ ζυγὸν ἀναβληθεὶς ὀβολοῦ ὁλκὴν εὑρέθη ἔχων,
ὥς φασι. καὶ Πανάρετος δὲ λεπτότατος ἦν· διετέλεσε
μέντοι ἄνοσος. λέγουσι δὲ καὶ Ἱππώνακτα τὸν ποιη-
τὴν οὐ μόνον γενέσθαι μικρὸν τὸ σῶμα ἀλλὰ καὶ
λεπτόν. ἀλλὰ καὶ Φιλιππίδης, καθ' οὗ λόγος ἐστὶν
Ὑπερίδῃ, λεπτότατος ἦν. ὅθεν καὶ τὸ πάνυ κατις-
χνῶσθαι τὸ σῶμα πεφιλιππιδῶσθαί φασιν ἔλεγον.
μάρτυς Ἄλεξις.
Οἰνοπίδης ὁ Χῖος ἀστρολόγος ἀνέθηκεν ἐν Ὀλυμ-
πίοις τὸ χαλκοῦν γραμματεῖον, ἐγγράψας ἐν αὐτῷ
τὴν ἀστρολογίαν τῶν ἑνὸς δεόντων ἑξήκοντα ἐτῶν,
φήσας τὸν μέγαν ἐνιαυτὸν εἶναι τοῦτον.
Ὅτι Μέτων ὁ Λευκονοιεὺς ἀστρολόγος ἀνέστησε
στήλας, καὶ τὰς τοῦ ἡλίου τροπὰς κατεγράψατο, καὶ
τὸν μέγαν ἐνιαυτὸν ὡς ἔλεγεν εὗρε, καὶ ἔφατο αὐτὸν
ἑνὸς δέοντα εἴκοσιν ἐτῶν.
μέντοι ἄνοσος. λέγουσι δὲ καὶ Ἱππώνακτα τὸν ποιη-

τὴν οὐ μόνον γενέσθαι μικρὸν τὸ σῶμα ἀλλὰ καὶ
λεπτόν. ἀλλὰ καὶ Φιλιππίδης, καθ' οὗ λόγος ἐστὶν
Ὑπερίδῃ, λεπτότατος ἦν. ὅθεν καὶ τὸ πάνυ κατις-
χνῶσθαι τὸ σῶμα πεφιλιππιδῶσθαί φασιν ἔλεγον.
μάρτυς Ἄλεξις.
Οἰνοπίδης ὁ Χῖος ἀστρολόγος ἀνέθηκεν ἐν Ὀλυμ-
πίοις τὸ χαλκοῦν γραμματεῖον, ἐγγράψας ἐν αὐτῷ
τὴν ἀστρολογίαν τῶν ἑνὸς δεόντων ἑξήκοντα ἐτῶν,
φήσας τὸν μέγαν ἐνιαυτὸν εἶναι τοῦτον.
Ὅτι Μέτων ὁ Λευκονοιεὺς ἀστρολόγος ἀνέστησε
στήλας, καὶ τὰς τοῦ ἡλίου τροπὰς κατεγράψατο, καὶ
τὸν μέγαν ἐνιαυτὸν ὡς ἔλεγεν εὗρε, καὶ ἔφατο αὐτὸν
ἑνὸς δέοντα εἴκοσιν ἐτῶν.
Ἀριστοτέλης ὁ Κυρηναῖος ἔλεγε μὴ δεῖν εὐεργε-
σίαν παρά τινος προσίεσθαι· ἢ γὰρ ἀποδιδόναι πει-
ρώμενον πράγματα ἂν ἔχειν ἢ μὴ ἀποδιδόντα ἀχά-
ριστον φαίνεσθαι.
Φιλόξενος λίχνος ἦν καὶ γαστρὸς ἥττων. λοπάδος
139
οὖν ποτε ἑψομένης ἐν καπηλείῳ τέως μὲν εὐφραίνετο

καὶ ἑαυτὸν εἱστία τῇ ὀσμῇ·

σίας ἔλεγον καὶ αὐτὰς καθ' αὑτὰς ὑφεστώσας, καί φησι πολλὰς ἀπορίας
ἕπεσθαι τῇ δόξῃ ταύτῃ. διὰ δὲ τούτων δείκνυσιν ὅτι ἡ τῶν οὐσιῶν τῶν
παρὰ τὰς αἰσθητὰς φύσις δύσληπτος. τίθησι δὲ καὶ τὰς ἀπορίας. ὡς γὰρ
ἐπὶ γραμμῆς ἔχει (ἔστι γάρ τις γραμμὴ κατ' αὐτοὺς παρά τε τὴν αἰσθη-
τὴν καὶ τὴν ἰδέαν ἡ μαθηματική, περὶ ἣν ἡ γεωμετρία πραγματεύεται),
οὕτως ἕξει καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, δηλονότι τῶν μαθηματικῶν· πάντες γὰρ
οἱ μαθηματικοὶ ἕξουσί τινας μεταξὺ φύσεις, περὶ ὧν θεωροῦσιν. ἐπεὶ οὖν
ἐστιν ἐν ταῖς μαθηματικαῖς καὶ ἡ ἀστρολογία, οὖσα περὶ τοῦ οὐρανοῦ καὶ
περὶ ἡλίου καὶ σελήνης καὶ τῶν ἄλλων ἄστρων, ἔσται καὶ τούτων
ἕκαστον
μεταξὺ τῶν αἰσθητῶν, οὐρανοῦ καὶ ἡλίου καὶ σελήνης καὶ τῶν ἄλλων
ἄστρων, καὶ τῶν ἰδεῶν, περὶ ὧν ὁ μαθηματικὸς ἢ ἀστρολόγος λέγει. πῶς
δὲ οἷόν τε εἶναι ἥλιόν τινα μαθηματικὸν μὴ κινούμενον, ἢ κόσμον ἢ

ἄλλο
τι τῶν ἄστρων; ἡ γὰρ οὐσία καὶ ἡ φύσις τούτων μετὰ τῆς τοιᾶσδε κινή-
σεως· οἱ δὲ λέγουσι τὰ μαθηματικὰ ἀκίνητα εἶναι. πολὺ δ' ἔτι ἀλογώ-
τερον τοῦ λέγειν κόσμον καὶ ἥλιον ἀκίνητα τὸ λέγειν εἶναι μὲν αὐτὰ
κινού-
μενα, οὐκ αἰσθητὰ δὲ ἀλλὰ Μαθηματικά· ἀδύνατον γὰρ κινεῖσθαι τὸ μὴ
ὂν
ἔνυλον καὶ τῇ αὑτοῦ φύσει αἰσθητόν. ἕποιτο δ' ἂν τοῦτο τὸ ἄτοπον καὶ
τοῖς λέγουσιν ἰδέαν τινὰ εἶναι οὐρανοῦ αὐτοούρανον καὶ ἡλίου
αὐτοήλιον·
πῶς γὰρ οἷόν τε ἐπινοῆσαί τι τούτων ἀκίνητον; ὁ αὐτὸς δὲ λόγος ὁ ἐπὶ
τῆς ἀστρολογίας οὗτος καὶ ἐπὶ τῆς ὀπτικῆς, περὶ ὧν πραγματεύεται αὕτη,
καὶ περὶ τῆς ἁρμονικῆς τῆς μαθηματικῆς·

τῷ αὐτὴ περὶ νοητὰ εἶναι· καὶ γὰρ ἐκείνη περὶ τὰ τοιαῦτα. κατὰ τὸν
αὐτὸν λόγον οὐδὲ ἰατρική ἐστι περὶ αἰσθητὴν ὑγίειαν· συμφθείροιτο γὰρ
ἂν φθειρομένοις τοῖς περὶ ἅ ἐστιν. ἑξῆς δὲ δείκνυσιν ὅτι οὐδὲ ἡ ἀστρο-
λογία περὶ τῶν αἰσθητῶν λέγει, οἷον περὶ τοῦδε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶνδε
140
τῶν ἄστρων· καὶ γὰρ ἄφθαρτα ταῦτα, καὶ μηκέτι τῷ φθείρεσθαι μὲν μὴ
συναναιρεῖν δὲ ἐκείνην τὴν λεγομένην περὶ αὐτὰ εἶναι, ἥτις ἦν ἡ ἀστρο-
λογία, δείκνυσί τις ὅτι μὴ περὶ ταῦτά ἐστιν, ἀλλὰ ἄλλως καὶ δι' ἄλλων
ἡ τούτων οὐσία δείκνυται. οὔτε γὰρ αἰσθητὰς γραμμὰς τοιαύτας ἔστι λα-
βεῖν ὁποίας ὁ ἀστρονόμος λαμβάνει ἐν ταῖς δείξεσιν· οὐδὲν γὰρ τῶν αἰ-
σθητῶν οὕτως εὐθύ (ἀντὶ δὲ τοῦ ἀστρολόγου τὸν γεωμέτρην εἶπεν), ἀλλ'
οἵας ὁ γεωμέτρης τὰς γραμμὰς εἶναι λέγει, τοιαύταις ὁ ἀστρολόγος
χρῆται
στρογ-
λέγουσι
ἐστιν
ὁποῖον ἐκεῖνοι λέγουσιν, ἀγνοῶν καὶ αὐτὸς ὅτι μὴ περὶ τούτων ὁ λόγος
αὐτοῖς, ὥσπερ οὖν οὐδὲ ἄλλῳ τινὶ τεχνίτῃ. ἀλλ' οὐδὲ αἱ κινήσεις αὐτῶν
κατὰ τὸν οὐρανόν, ἀλλ' οὐδὲ αὐτοῦ τοῦ οὐρανοῦ, αἵ τε κύκλῳ γινόμεναι

στρογ-
λέγουσι
ἐστιν
καὶ αἱ κατὰ ἕλικας, τοιαῦται ὁποίας ὁ ἀστρολόγος λαμβάνει· γραμμὰς
γὰρ
λαμβάνει ὁ ἀστρολόγος καὶ τὴν ἕλικα καὶ τὸν κύκλον, ἅ ἐστι μήκη
ἀπλατῆ,
καὶ ἐπὶ τούτων τὰς κινήσεις ὑποτίθεται γίγνεσθαι· οὐδὲν δέ ἐστιν ἐν τοῖς
141
αἰσθητοῖς μῆκος ἄνευ πλάτους. ἔτι οἱ μὲν λαμβάνουσι τὰ ἄστρα σημεῖά

τινα καὶ σημείων ἐπέχειν λόγον ἐν τῷ οὐρανῷ, τὸ δὲ σημεῖόν ἐστιν οὗ
μέρος οὐδέν, οὐδὲν δὲ τῶν ἄστρων τοιοῦτον. εἰ δὲ μηδεμία τέχνη περὶ
τὰ αἰσθητά, οὐκ ἂν εἴη ταῖς τέχναις πρὸς τὰς μαθηματικὰς ἐπιστήμας ἡ
διαφορὰ τῷ ταύτας μὲν εἶναι περὶ αἰσθητὰς τὰς δὲ μαθηματικὰς περί


λέγουσι
ἐστιν
καὶ αἱ κατὰ ἕλικας, τοιαῦται ὁποίας ὁ ἀστρολόγος λαμβάνει· γραμμὰς
γὰρ
λαμβάνει ὁ ἀστρολόγος καὶ τὴν ἕλικα καὶ τὸν κύκλον, ἅ ἐστι μήκη
ἀπλατῆ,
καὶ ἐπὶ τούτων τὰς κινήσεις ὑποτίθεται γίγνεσθαι· οὐδὲν δέ ἐστιν ἐν τοῖς
αἰσθητοῖς μῆκος ἄνευ πλάτους. ἔτι οἱ μὲν λαμβάνουσι τὰ ἄστρα σημεῖά
τινα καὶ σημείων ἐπέχειν λόγον ἐν τῷ οὐρανῷ, τὸ δὲ σημεῖόν ἐστιν οὗ
μέρος οὐδέν, οὐδὲν δὲ τῶν ἄστρων τοιοῦτον. εἰ δὲ μηδεμία τέχνη περὶ
τὰ αἰσθητά, οὐκ ἂν εἴη ταῖς τέχναις πρὸς τὰς μαθηματικὰς ἐπιστήμας ἡ
διαφορὰ τῷ ταύτας μὲν εἶναι περὶ αἰσθητὰς τὰς δὲ μαθηματικὰς περί
τινας νοητὰς οὐσίας·

μούς· τοῦτο δὲ διὰ τὸ πᾶσιν ὑπάρχειν αὐτὰ καὶ μηδενὸς ἴδια εἶναι. ὁ
μὲν γὰρ γεωμέτρης λαβὼν ἀξίωμα τὸ ‘τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ ἀλλήλοις ἴσα
ἐστίν’ προστίθησι τὸ μεγέθη· περὶ γὰρ μεγέθη ἡ πραγματεία τούτῳ· ὁ
δὲ ἀριθμητικὸς ἐπὶ τὸν ἀριθμὸν αὐτὰ μεταφέρει πάλιν. τοῦτο γὰρ λέγει
διὰ τοῦ ἐπὶ τοσοῦτον δὲ χρῶνται ἐφ' ὅσον αὐτοῖς ἱκανόν, τουτ-
έστιν ὅσον ἐπέχει τὸ γένος περὶ οὗ φέρουσι τὰς ἀποδείξεις.
142
πάντες οὖν διὰ τοῦτο αὐτοῖς χρῶνται, ὅτι καθὸ ὄντα ἐστὶ περὶ ἃ πραγμα-
τεύονται, κατὰ τοῦτο αὐτοῖς ὑπάρχει· πᾶσι γὰρ αὐτοῖς τὸ ὂν κοινόν. καὶ
οὐδεμία τῶν κατὰ μέρος ἐπιστημῶν ἐπιχειρεῖ περὶ αὐτῶν λέγειν ὅτι
ἀληθῆ
ἢ οὐκ ἀληθῆ· οὔτε γὰρ γεωμέτρης, καίτοι χρώμενος αὐτοῖς, οὔτε ἀριθ-
μητικὸς οὔτε τῶν ἄλλων τις, ἰατρὸς ἢ ἀστρολόγος ἢ μουσικός, ἀλλὰ τῶν
φυσικῶν ἔνιοι. καὶ διὰ τούτου συνίστησι τὸ εἶναι ταῦτα τῷ ὄντι ᾗ ὂν
ὑπάρχοντα. τῶν μὲν γὰρ περί τινος μέρους τοῦ ὄντος λεγόντων οὐδεὶς
περὶ αὐτῶν ἐγχειρεῖ λέγειν· τῶν δὲ φυσικῶν τινες, οἳ ᾤοντο πάντα τὰ
ὄντα ἐν τοῖς φυσικοῖς εἶναι καὶ μηδὲν τούτων ἔξω, καὶ περὶ τούτων ἐνε-
χείρουν λέγειν ὡς τῷ ὄντι ᾗ ὂν ὑπαρχόντων. τῶν γὰρ φυσικῶν τινες
ἐπεχείρησαν περὶ αὐτῶν λέγειν, ὅτι καὶ περὶ παντὸς τοῦ ὄντος ᾤοντο λέ-
γειν αὐτοί· οὐδὲν γὰρ ἔξω τῶν φυσικῶν ᾤοντο εἶναι. καθ' ὅσον μὲν οὖν
οἰκεῖον ὑπελάμβανον εἶναι τὸν περὶ τούτων λόγον τῷ περὶ παντὸς
Αλέξανδρος ο Αιγιεύς Φιλόσοφος In Aristotelis topicorum libros octo

ἀναιρέσεως τῶν ἀκολουθούντων γίνεται, προστίθησι τῷ προειρημένῳ

τόπον
ἀνασκευαστικὸν καὶ τὸν ἀπὸ τοῦ χρόνου, ὅς ἐστιν, εἰ τὸ τιθέμενον ἐξ
ἀνάγκης ἕπεσθαί τινι διαφωνεῖ κατὰ τὸν χρόνον ὡς ὄντος τοῦ ἑτέρου θά-
τερον μὴ εἶναι· οὐ γὰρ ἔτι ἂν εἴη τὰ οὕτως ἔχοντα ἐπ' ἴσης. οἷον εἰ
εἴη τιθέμενον τὸ τοῖς τρεφομένοις ἐξ ἀνάγκης ἕπεσθαι τὸ αὔξεσθαι, ἀναι-
ρήσομεν τοῦτο δείξαντές τινα τρεφόμενα μέν, οὐκ αὐξόμενα δέ· τὰ γὰρ
παρηβηκότα τῶν ζῴων τρέφεται μέν (οὐδὲ γὰρ ἂν ἦν), οὐ μὴν ἔτι αὔξε-
ται. ἀλλὰ καὶ ὅτι τῷ ἐπίστασθαι οὐχ ἕπεται τὸ μεμνῆσθαι οὐδὲ ὁ ἐπι-
στάμενος πάντως μέμνηται, ἀπὸ τοῦ χρόνου δείκνυται, εἴ γε μνήμη μέν
ἐστι τῶν παρεληλυθότων μόνων, ἐπιστήμη δὲ καὶ τῶν ἐνεστώτων καὶ τῶν
μελλόντων· ὁ γὰρ ἀστρολόγος καὶ τῆς μελλούσης ἐκλείψεως ἐπιστήμην

ἔχει. ἀλλὰ καὶ ὅτι οὐχ ἕπεται τῇ μαθήσει ἀνάμνησιν εἶναι· αἱ μὲν γὰρ
ἀναμνήσεις γεγονότων μόνων, μαθήσεις δὲ καὶ μελλόντων· τῆς γὰρ μελ-
λούσης ἐκλείψεως ἔστι μάθησις. ἀλλ' οὐδὲ τῇ αἰσθήσει τὸ ἐπιστήμην
εἶναι· ἡ μὲν γὰρ ἐκ γενετῆς, αἱ δὲ ἐπιστῆμαι ὕστερον. ἀλλ' οὐδὲ τῇ
ὀρέξει ἡ προαίρεσις διὰ ταὐτόν· ὕστερον γὰρ ἡ προαίρεσις, ἐκ γενετῆς δὲ
ἡ ὄρεξις. οὕτως δὲ οὐδὲ τῷ αἰσθητικῷ τὸ αἰσθάνεσθαι· αἰσθητικοὶ μὲν
γάρ ἐσμεν καὶ κοιμώμενοι, αἰσθανόμενοι δὲ οὔ.
p. 111b32
Αλέξανδρος ο Αιγιεύς Φιλόσοφος In Aristotelis meteorologicorum

libros Σχόλια
143
P. 28, γρ. 15
κατεξήρανται· ἀλλ' ὅταν μὲν πρὸς νότον φέρηται, δαψίλειαν μὲν ἔχειν
αὐτὸν
τῆς τοιαύτης νοτίδος, διὸ καὶ ἕλκειν πολλὴν πρὸς αὑτόν, οὐ μὴν
φαίνεσθαι
τότε αὐτὸν κομήτην διὰ τὸ μὴ δύνασθαι τὴν ὄψιν ἀπὸ τῆς διαναγομένης
ὑπ'
αὐτοῦ νοτίδος ἀνακλᾶσθαι πρὸς τὸν ἥλιον διὰ τὸ μῆκος τῆς ἀποστάσεως.
αἴτιον δὲ τούτου τὸ τὸν νότιον πόλον ἀφανῆ εἶναι καὶ ὑπὸ γῆν ὡς πρὸς
τὴν ἡμετέραν οἴκησιν· τοιαύτης δὲ οὔσης τῆς θέσεως αὐτοῦ τῶν περὶ
αὐτὸν κύκλων ὀλίγον μὲν μέρος ἐστὶν ὑπὲρ τὴν γῆν, τὸ δὲ πλεῖστον ὑπὸ
τὴν γῆν. αἱ δὴ συστάσεις αἱ τῆς ὑγρότητος αἱ κατὰ ταῦτα τὰ μέρη γινό-
μεναι ὑπὲρ τὸ κέντρον γίνονται τοῦ κύκλου, τῷ τὸ κέντρον μὲν τῶν κύ-
κλων τούτων ὑπὸ γῆν εἶναι, τὰς δὲ συστάσεις τῆς ὑγρότητος ὑπὲρ τὴν γῆν
γίνεσθαι. ἀδύνατον δ' εἶναι ἔλεγε Διόδοτος ὁ ἀστρολόγος, ἐν τούτοις

ἀνὴρ
οὐδενὸς δεύτερος τῶν καθ' ἡμᾶς, ἀνάκλασιν ὑπὸ γῆν γίνεσθαι τῆς ὄψεως
ἀπὸ τῆς ἀναθυμιάσεως, ὅταν ὑπὲρ τὸ κέντρον ᾖ ἡ ἀναθυμίασις τοῦ
κύκλου ἐν ᾧ πᾶσα ἀναθυμίασις συνίσταται. ἐπεὶ οὖν τοῦ τροπικοῦ τοῦ
πρὸς τῷ νότῳ τὸ ἔλαττον ἡμικύκλιον ὑπὲρ γῆς ἐστι, δῆλον ὡς τὸ κέντρον
αὐτοῦ ἐστιν ὑπὸ γῆν. ἐξ ἀνάγκης οὖν ἡ συνισταμένη ἀναθυμίασις ἐν
αὐτῷ
ὑπὲρ τὸ κέντρον αὐτοῦ συνίσταται· ὥστε οὐ γίνεται ἡ ἀνάκλασις ὑπὸ γῆν
ἐν τούτῳ οὔσης τῆς ἀναθυμιάσεως, οὐδ' ἔστι πρὸς τὸν ἥλιον ὑπὸ γῆν
ὄντα, οὔτ' ἂν πλησίον ᾖ τοῦ νοτίου μέρους οὔτ' ἂν πόρρω πρὸς ταῖς θερι-
ναῖς τροπαῖς· καὶ γὰρ τότε ἐστὶν ὑπὸ γῆν, ὑφ' ἣν ἡ ἀνάκλασις οὐχ οἵα τε
γενέσθαι τῆς ὄψεως, διά τε τὴν προειρημένην αἰτίαν καὶ τὴν τοσαύτην
Ποσειδώνιος Απόσπασμα. Frag.255, γρ. 16
διὰ τούτων περὶ μεγέθους καὶ σχήματος καὶ τάξεως ἀποδεικνύναι δύνα-
ται· ἡ δὲ ἀστρολογία περὶ τοιούτου μὲν οὐδενὸς ἐπιχειρεῖ λέγειν, ἀποδεί-
κνυσι δὲ τὴν τάξιν τῶν οὐρανίων κόσμον ὄντως ἀποφήνασα τὸν οὐρανόν,
περί τε σχημάτων λέγει καὶ μεγεθῶν καὶ ἀποστημάτων γῆς τε καὶ ἡλίου
καὶ σελήνης καὶ περὶ ἐκλείψεων καὶ συνάψεων τῶν ἄστρων καὶ περὶ τῆς
ἐν ταῖς φοραῖς αὐτῶν ποιότητος καὶ ποσότητος. ὅθεν ἐπειδὴ τῆς περὶ
ποσὸν καὶ πηλίκον καὶ ποιὸν κατὰ σχῆμα θεωρίας ἐφάπτεται, εἰκότως
ἀριθμητικῆς τε καὶ γεωμετρίας ἐδεήθη ταύτῃ. καὶ περὶ τούτων, ὧν
144
ὑπισχνεῖτο μόνων λόγον ἀποδώσειν, δι' ἀριθμητικῆς τε καὶ γεωμετρίας

συμβιβάζειν ἰσχύει. πολλαχοῦ τοίνυν ταὐτὸν κεφάλαιον ἀποδεῖξαι προ-
θήσεται ὅ τε ἀστρολόγος καὶ ὁ φυσικός, οἷον ὅτι μέγας ὁ ἥλιος, ὅτι σφαι-
ροειδὴς ἡ γῆ, οὐ μὴν κατὰ τὰς αὐτὰς ὁδοὺς βαδιοῦνται. ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ
τῆς οὐσίας ἢ τῆς δυνάμεως ἢ τοῦ ἄμεινον οὕτως ἔχειν ἢ ἀπὸ τῆς
γενέσεως
καὶ μεταβολῆς ἕκαστα ἀποδείξει, ὁ δὲ ἀπὸ τῶν συμβεβηκότων τοῖς
σχήμασιν ἢ μεγέθεσιν ἢ ἀπὸ τῆς ποσότητος τῆς κινήσεως καὶ τοῦ ἐφαρ-
μόττοντος αὐτῇ χρόνου. καὶ ὁ μὲν φυσικὸς τῆς αἰτίας πολλαχοῦ ἅψεται
εἰς τὴν ποιητικὴν δύναμιν ἀποβλέπων, ὁ δὲ ἀστρολόγος ὅταν ἀπὸ τῶν
ἔξωθεν συμβεβηκότων ἀποδεικνύῃ, οὐχ ἱκανὸς θεατὴς γίνεται τῆς αἰτίας,
οἷον ὅτε σφαιροειδῆ τὴν γῆν ἢ τὰ ἄστρα ἀποδίδωσιν, ἐνιαχοῦ δὲ οὐδὲ
τὴν αἰτίαν λαβεῖν ἐφίεται, ὡς ὅταν περὶ ἐκλείψεως διαλέγηται· ἄλλοτε
δὲ καθ' ὑπόθεσιν εὑρίσκει τρόπους τινὰς ἀποδιδούς, ὧν ὑπαρχόντων
σωθή
θήσεται ὅ τε ἀστρολόγος καὶ ὁ φυσικός, οἷον ὅτι μέγας ὁ ἥλιος, ὅτι σφαι-
γενέσεως
σωθή-
σεται τὰ φαινόμενα. οἷον διὰ τί ἀνωμάλως ἥλιος καὶ σελήνη καὶ οἱ πλά-
νητες φαίνονται κινούμενοι; ὅτι εἰ ὑποθώμεθα ἐκκέντρους αὐτῶν τοὺς
κύκλους ἢ κατ' ἐπίκυκλον πολούμενα τὰ ἄστρα, σωθήσεται ἡ φαινομένη
ἀνωμαλία αὐτῶν, δεήσει τε ἐπεξελθεῖν, καθ' ὅσους δυνατὸν τρόπους
Κλήμης Ρωμανός θεολόγος Homiliae [Sp.]

Homily 14, ch. 6, sec. 2, γρ. 1
145
τοῦ μακροῦ αἰῶνος τοιοῦτόν τι γέγονεν, ἐγὼ δὲ θεοῦ δεηθεὶς τὴν ἴασιν
παράσχω, ὁπότε ἐκ γενέσεως κατόρθωσιν τὸ τοιοῦτο οὐδέποτε λαβεῖν
ἠδυνήθη – τούτου οὕτως γενομένου οὐχ ἁμαρτάνουσιν οἱ τὸν πάντα δη-
μιουργήσαντα θεὸν βλασφημοῦντες; καὶ ὁ γέρων ἀπεκρίνατο·
Βλασφημεῖν
γάρ ἐστιν τὸ λέγειν γενέσει ὑποκεῖσθαι τὰ πάντα; κἀγὼ ἀπεκρινάμην·
Καὶ πάνυ· εἰ γὰρ πᾶσαι αἱ τῶν ἀνθρώπων ἁμαρτίαι καὶ ἀσέβειαι καὶ
ἀσέλγειαι ἐξ ἀστέρων γίνονται, οἱ δὲ ἀστέρες ταῦτα ποιεῖν ὑπὸ θεοῦ
ἐτάγησαν, ἵνα πάντων χαλεπῶν ἀποτελεστικοὶ γένωνται, αἱ πάντων ἁμαρ-
τίαι εἰς αὐτὸν ἀναφέρονται, τὸν τὴν γένεσιν θέντα ἐν τοῖς ἄστροις. καὶ
ὁ γέρων ἀπεκρίνατο· Ἀληθῶς μεγάλως ἔφης, ἀλλὰ πάσῃ σου τῇ ἀπαρα-
βλήτῳ ἀποδείξει ἡ ἐμὴ ἐμποδίζει συνείδησις. ἐγὼ γὰρ ἀστρολόγος ὢν
καὶ Ῥώμην πρῶτον οἰκήσας φιλωθείς τινι πρὸς γένους ὄντι Καίσαρος,
αὐτοῦ τε καὶ τῆς συμβίου τὴν γένεσιν ἠπιστάμην καὶ ἱστορήσας ἀκολού-
θως τῇ γενέσει αὐτῶν τὰς πράξεις ἀποτελεσθείσας ἔργῳ σοὶ λόγῳ πεί-
θεσθαι οὐ δύναμαι. ἦν γὰρ τῆς γενέσεως αὐτῆς τὸ διάθεμα ποιοῦν μοι-
χάδας, ἰδίων δούλων ἐρώσας καὶ ἐπὶ ξένης ἐν ὕδασιν θνῃσκούσας. ὃ καὶ
οὕτω γέγονεν. ἐρασθεῖσα γὰρ τοῦ ἰδίου δούλου καὶ μὴ φέρουσα τὸν
ψόγον,
φυγοῦσα σὺν αὐτῷ, ἐν ἀλλοδαπῇ ὁρμήσασα καὶ κοινωνήσασα αὐτῷ θα-
λάσσῃ διεφθάρη. κἀγὼ ἀπεκρινάμην· Πῶς γινώσκεις ὅτι ἡ φυγοῦσα ἐν
ἀλλοδαπῇ γενομένη τὸν δοῦλον ἔγημεν καὶ γήμασα ἐτελεύτησεν; καὶ ὁ
γέρων·
Κλήμης Ρωμανός θεολόγος Pseudo-Clementina (epitome altera auctore

Symeone Metaphrasta) [Sp.] Sec. 115, γρ. 2
μηδὲ ἀπὸ τοῦ μακροῦ αἰῶνος τοιοῦτόν τι γέγονεν, ἐγὼ τοῦ θεοῦ δεηθεὶς
παρέξω τὴν θεραπείαν. τούτου δὲ, ὡς ἐγώ φημι, γενομένου, οὐχ ἁμαρτά-
νουσιν οἱ τὸν πάντα δημιουργήσαντα θεὸν βλασφημοῦντες; καὶ ὁ γέρων
ἀπε-
κρίνατο· βλασφημεῖν γάρ ἐστι τὸ λέγειν· γενέσει ὑποκεῖσθαι τὰ πάντα;
κἀ-
γὼ πρὸς αὐτόν· καὶ πάνυ. εἰ γὰρ καὶ πᾶσαι αἱ τῶν ἀνθρώπων ἁμαρ-
τίαι καὶ ἀσέβειαι καὶ ἀσέλγειαι ἐξ ἀστέρων, ὡς σὺ φῂς, γίνονται· τὸ δὲ
τοὺς
ἀστέρας ταῦτα ποιεῖν ὑπὸ θεοῦ τέτακται, ἵνα πάντων χαλεπῶν ἀποτε-
λεστικοὶ γένωνται, αἱ πάντων ἁμαρτίαι πάντως ἄρα καὶ εἰς αὐτὸν ἀνα-
φέρονται τὸν τὴν γένεσιν ἐνθέντα τοῖς ἄστροις.
Καὶ ὁ γέρων· ἀληθῶς ἔφης· ἀλλὰ πάσῃ σου τῇ ἀπαρα-
βλήτῳ ἀποδείξει ἡ ἐμὴ ἐμποδίζει συνείδησις. ἐγὼ γὰρ ἀστρολόγος ὢν
καὶ
146
Ῥώμην πρῶτον οἰκήσας, εἶτα φιλιωθείς τινι πρὸς γένους ὄντι Καίσαρος,
αὐτοῦ τε καὶ τῆς συμβίου τὴν γένεσιν ἀκριβῶς ἠπιστάμην, καὶ ἱστορήσας
ἀκολούθως τὰς πράξεις ἀποτελεσθείσας αὐτῶν τῇ γενέσει, λόγοις μόνοις

οὐκ ἔχω σοι πείθεσθαι. ἦν γὰρ τῆς γενέσεως αὐτῆς τὸ διάθεμα, ποιοῦν
μοιχάδας ἰδίων δούλων ἐρώσας καὶ ἐπὶ ξένης ἐν ὕδατι θνησκούσας· ὃ καὶ
οὕτω γέγονεν. ἐρασθεῖσα γὰρ τοῦ ἰδίου δούλου καὶ τὸν ψόγον φέρειν οὐ
δυναμένη, φυγοῦσα ἐν ἀλλοδαπῇ καὶ κοίτης αὐτῷ κοινωνήσασα κατὰ
Κλήμης Ρωμανός θεολόγος Pseudo-Clementina (epitome de gestis Petri

praemetaphrastica) [Sp.] Sec. 115, γρ. 3
ὁπότε ἐκ γενέσεως κατόρθωσιν τὸ τοιοῦτον οὐδέποτε λαβεῖν ἠδυνήθη.

τού-
του οὕτως γενομένου, οὐχ ἁμαρτάνουσιν οἱ τὸν πάντα δημιουργήσαντα
θεὸν
βλασφημοῦντες; καὶ ὁ γέρων ἀπεκρίνατο· βλασφημεῖν γάρ ἐστι τὸ λέγειν
γενέ-
σει ὑποκεῖσθαι τὰ πάντα; κἀγὼ ἀπεκρινάμην· καὶ πάνυ. εἰ γὰρ πᾶσαι αἱ
τῶν ἀνθρώπων ἁμαρτίαι καὶ ἀσέβειαι καὶ ἀσέλγειαι ἐξ ἀστέρων γίνονται,
οἱ
δὲ ἀστέρες ταῦτα ποιεῖν ὑπὸ θεοῦ ἐτάγησαν, ἵνα πάντων χαλεπῶν ἀποτε-
λεστικοὶ γένωνται, αἱ πάντων ἁμαρτίαι εἰς αὐτὸν ἀναφέρονται τὸν τὴν
γένεσιν
θέντα ἐν τοῖς ἄστροις.
Καὶ ὁ γέρων ἀπεκρίνατο· ἀληθῶς μεγάλα ἔφης, ἀλλὰ πάσῃ
σου τῇ ἀπαραβλήτῳ ἀποδείξει ἡ ἐμὴ ἐμποδίζει συνείδησις. ἐγὼ γὰρ
ἀστρολόγος ὢν καὶ Ῥώμην πρῶτον οἰκήσας φιλωθεὶς τινὶ πρὸς γένους
ὄντι Καίσα-
ρος αὐτοῦ τε καὶ τῆς συμβίου τὴν γένεσιν ἠπιστάμην· καὶ ἱστορήσας
ἀκολού-
θως τῇ γενέσει αὐτῶν τὰς πράξεις ἀποτελεσθείσας ἔργῳ, σοὶ λόγῳ πείθε-
σθαι οὐ δύναμαι. ἦν γὰρ τῆς γενέσεως αὐτῆς τὸ διάθεμα ποιοῦν μοιχάδας,
ἰδίων δούλων ἐρώσας, καὶ ἐπὶ ξένης ἐν ὕδασι θνησκούσας· ὃ καὶ οὕτως
γέγονεν. ἐρασθεῖσα γὰρ τοῦ ἰδίου δούλου, καὶ μὴ φέρουσα τὸν ψόγον,
φυ-γοῦσα σὺν αὐτῷ, ἐν ἀλλοδαπῇ ὁρμήσασα καὶ κοινωνήσασα αὐτῷ
θαλάσσῃ διεφθάρη.
Cleostratus Poet. Phil., Σωζόμενα. Frag.2, γρ. 2

147
THEOPHR. de sign. 4 διὸ καὶ ἀγαθοὶ γεγένηνται κατὰ τόπους τινὰς

ἀστρονόμοι ἔνιοι οἶον Ματρικέτας ἐν Μηθύμνηι ἀπὸ τοῦ Λεπετύμνου καὶ
Κλεό-
στρατος ἐν Τενέδωι ἀπὸ τῆς Ἴδης καὶ Φαεινὸς Ἀθήνησιν ἀπὸ τοῦ
Λυκαβηττοῦ τὰ
περὶ τὰς τροπὰς συνεῖδε, παρ' οὗ Μέτων ἀκούσας τὸν τῶν ἑνὸς δεόντων
εἴκοσιν
ἐτῶν ἐνιαυτὸν συνέταξεν· ἦν δὲ ὁ μὲν Φαεινὸς μέτοικος Ἀθήνησιν, ὁ δὲ
Μέτων
Ἀθηναῖος.
SCYLAX 95 νῆσος κατὰ ταῦτα κεῖται Τένεδος καὶ λιμήν, ὅθεν
Κλεόστρατος
ὁ ἀστρολόγος ἐστί.
ARAT. V. 2, 5 p. 324, 10 Maass πολλοὶ γὰρ καὶ ἄλλοι Φαινόμενα
ἔγραψαν
[auber Arat] καὶ Κλεόστρατος καὶ Σμίνθης καὶ Ἀλέξανδρος ὁ Αἰτωλὸς
κτλ.
CATALOGUS astron. ed. Maass (Wilamowitz. Philol. Unters. XII 121)
Κλεόστρατος Τενέδιος.
ATHEN. VII 278 A ὁ δὲ ὀψοδαίδαλος Ἀρχέστρατος ἐν τῆι Γαστρολογίαι
(οὕτως γὰρ ἐπιγράφεσθαί φησι Λυκόφρων ἐν τοῖς Περὶ κωμωιδίας, ὡς τὴν
Κλεο-
στράτου τοῦ Τενεδίου Ἀστρολογίαν) κτλ.
SCHOL. EURIP. Rhes. 528 ὁ μὲν οὖν Παρμενίσκος ‘πρῶτα
σημεῖα’ φησὶ λέγεσθαι τὰς τοῦ σκορπίου πρώτας μοίρας διὰ τὸ ὑπὸ
τῶν ἀρχαίων οὕτως αὐτὰς λέγεσθαι, διότι ταύταις ὁ Βοώτης ἅμα
Historia Alexandri Magni, Recensio α sive Recensio vetusta Book 1,

ch. 3, sec. 3, γρ. 3
Αὐτὸς δὲ εἰς τὰ βασίλεια ἀναστρέψας ἐκέλευσε πάντας ἐκ μέσου

γενέσθαι.
μονάσας δὲ καὶ τὴν λεκάνην θεὶς εἰς μέσον ἔπλησεν ὕδατος· βαλὼν δὲ
ἐπάνω τὰ κήρινα πλοιαρίδια, ἀράμενος κατὰ χεῖρα τὴν ῥάβδον τῷ δυνα-
μικῷ λόγῳ ἐχρήσατο. ἀτενίσας δὲ εἰς τὴν λεκάνην εἶδε τοὺς τῶν
Αἰγυπτίων
θεοὺς τὰ τῶν πολεμίων βαρβάρων πλοιάρια διακυβερνῶντας. διὸ καὶ
στοχάσας τὸν τῶν Αἰγυπτίων βασιλέα ὑπὸ τῶν μακάρων ἤδη προδοσίαν
ἐσχηκέναι ξυρησάμενος τὴν κεφαλὴν καὶ τὸν πώγωνα πρὸς τὸ
ἀλλομορφῆσαι,
ἐγκολπωσάμενος χρυσὸν ὅσον ἠδύνατο βαστάξαι, ἔφυγε τὴν Αἴγυπτον
148
διὰ
τοῦ Πηλουσίου. πολλὰ δὲ περινοστήσας ἔθνη εἰς Πέλλην τῆς
Μακεδονίας
παρεγένετο, καὶ ὀθόνην ἀμφιασάμενος οἷα προφήτης Αἰγύπτιος καὶ
ἀστρολόγος [καὶ] ἐκαθέζετο δημοσίᾳ τῷ προσερχομένῳ σκέπτεσθαι. καὶ
ταῦτα μὲν οὕτως.
Ἐν δὲ τῇ Αἰγύπτῳ ἀφανοῦς γενομένου τοῦ Νεκτανεβῶ ἠξίωσαν οἱ
Αἰγύπτιοι τὸν προπάτορα τῶν θεῶν Ἥφαιστον, τί ἄρα ὁ τῆς Αἰγύπτου
βασιλεὺς ἐγένετο. ὁ δὲ ἔπεμψεν αὐτοῖς χρησμόν, πρὸς τὸν ἀόρατον τοῦ
Σινωπίου παραστῆναι, ὃς χρησμοδοτεῖ αὐτοῖς οὕτως· ‘Αἴγυπτον ὁ φυγὼν
κραταιὸς ἄλκιμος πρέσβυς βασιλεὺς δυνάστης ἥξει μετὰ χρόνον νέος, τὸ
γηραλέον ἀποβαλὼν τύπων εἶδος, κόσμον κυκλεύσας, ἐπὶ τὸ Αἰγύπτου
πεδίον, ἐχθρῶν ὑποταγὴν διδοὺς ἡμῖν.’ Οὕτως δοθέντος τοῦ χρησμοῦ
τούτου μὴ νοήσαντες τὴν λύσιν εἰς τὴν τοῦ ἀνδριάντος τοῦ Νεκτανεβῶ
βάσιν γράφουσι τοὺς στίχους εἰς μνήμην ποτέ που ἐκβησομένου τοῦ
χρησμοῦ.
Πρωταγόρας. Soph., Σωζόμενα. Frag.1, γρ. 54
γέγραφε δὲ καὶ Πλάτων εἰς αὐτὸν διάλογον. φησὶ δὲ Φιλόχορος [fr. 168
FHG
I 412] πλέοντος αὐτοῦ εἰς Σικελίαν τὴν ναῦν καταποντωθῆναι· καὶ τοῦτο
αἰνίτ-
τεσθαι Εὐριπίδην ἐν τῶι Ἰξίονι [aufgeführt 410 – 8]. ἔνιοι κατὰ
τὴν ὁδὸν τελευτῆσαι αὐτόν, βιώσαντα ἔτη πρὸς τὰ ἐνενήκοντα. (56)
Ἀπολ-
λόδωρος [F GrHist. 244 F 71 II 1040] δέ φησιν ἑβδομήκοντα,
σοφιστεῦσαι δὲ
τεσσαράκοντα καὶ ἀκμάζειν κατὰ τὴν τετάρτην καὶ ὀγδοηκοστὴν
ὀλυμπιάδα
[444 – 1].
λέγεται δέ ποτε αὐτὸν ἀπαιτοῦντα τὸν μισθὸν Εὔαθλον τὸν μαθητὴν
ἐκείνου
εἰπόντος ‘ἀλλ' οὐδέπω νίκην νενίκηκα’ εἰπεῖν ‘ἀλλ' ἐγὼ μὲν ἂν νικήσω,
ὅτι ἐγὼ
ἐνίκησα, λαβεῖν με δεῖ· ἐὰν δὲ σύ, ὅτι σύ’ [vgl. B 6. Spengel Συν. τεχν. p.
26ff.].
γέγονε δὲ καὶ ἄλλος Πρωταγόρας ἀστρολόγος, εἰς ὃν καὶ Εὐφορίων [p.
31
Scheidweiler] ἐπικήδειον ἔγραψε· καὶ τρίτος Στωικὸς φιλόσοφος.
PHILOSTR. V. soph. I 10, 1ff. Π. δὲ ὁ Ἀβδη-
ρίτης σοφιστὴς [καὶ] Δημοκρίτου μὲν ἀκροατὴς οἴκοι ἐγένετο, ὡμίλησε
δὲ καὶ τοῖς ἐκ
149
Περσῶν μάγοις κατὰ τὴν Ξέρξου ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα ἔλασιν. πατὴρ γὰρ ἦν
αὐτῶι
Μαιάνδριος πλούτωι κατεσκευασμένος παρὰ πολλοὺς τῶν ἐν τῆι
Θράικηι, δεξά-
μενος δὲ καὶ τὸν Ξέρξην οἰκίαι τε καὶ δώροις τὴν ξυνουσίαν τῶν μάγων
τῶι παιδὶ
παρ' αὐτοῦ εὕρετο. οὐ γὰρ παιδεύουσι τοὺς μὴ Πέρσας Πέρσαι μάγοι, ἢν
μὴ ὁ
βασιλεὺς ἐφῆι. τὸ δὲ ἀπορεῖν φάσκειν, εἴτε εἰσὶ θεοὶ εἴτε οὐκ εἰσί, δοκεῖ
μοι
Θεμίστιος In Aristotelis Φυσικά paraphrasis Τόμ. 5,2, p. 40, γρ. 22
ψόμεθα δὲ καὶ πῶς ἡ στέρησις ἐναντίον τῷ εἴδει καὶ πῶς ἐξ ἀντικειμέ-

νων ἡ γένεσις ἁπλῆ καὶ ἡ τῆς οὐσίας.
Νῦν δὲ ἴσως οὐκ ἀπὸ τρόπου θεωρῆσαι, τίνι διαφέρει ὁ μαθημα-
τικὸς τοῦ φυσικοῦ· περὶ σώματα γὰρ ἄμφω καὶ τὰ σώματι συμβεβηκότα,
οἷον μήκη καὶ στιγμὰς καὶ στερεὰ καὶ ἐπίπεδα. ἢ οὐχ ὁμοίως, ἀλλ' ὁ
μὲν φυσικὸς ὡς ἀεὶ μεθ' ὕλης ὄντα θεωρεῖ, ὁ δὲ χωρίζει τῷ λόγῳ τῆς
ὕλης· καὶ ὁ μὲν τῆς θεωρίας ἔχει τὴν ἀναφορὰν ἐπὶ τὸ φυσικὸν σῶμα τὸ
ἐν κινήσει (καὶ γὰρ ὅταν τὰ σχήματα θεωρῇ, ὡς πέρατα φυσικοῦ σώματος
αὐτὰ θεωρεῖ), ὁ δὲ μαθηματικὸς οὐχ ὡς πέρατα, ἀλλ' ὡς εἴδη τινὰ ὄντα

καθ' αὑτὰ ἁπάσης ἔξω κινήσεως. μᾶλλον δὲ ἴσως ἂν δόξειεν ὁ ἀστρο-
λόγος ἐγγὺς εἶναι τοῦ φυσικοῦ· περὶ κινουμένων γὰρ οὗτος τὸν λόγον
ποιεῖ-
ται, λέγει δὲ καὶ περὶ μεγέθους καὶ περὶ σχήματος, ἃ καθ' ἑαυτὰ ὑπάρχει
τοῖς σώμασι τοῖς φυσικοῖς, περὶ ὧν ἀνάγκη καὶ τὸν φυσικὸν εἰδέναι. εἰ
γὰρ τί μέν ἐστιν ἥλιος εἴσεται, τῶν δὲ καθ' αὑτὰ αὐτῷ ὑπαρχόντων οὐδ'
ὁτιοῦν, οὐκ ἔσται ἀληθῶς ἐπιστήμων. εἰ οὖν ἀμφότεροι λέγουσι καὶ περὶ
σχημάτων ἡλίου καὶ σελήνης καὶ πότερον ἡ γῆ σφαιροειδὴς καὶ ὁ
κόσμος,
τίνι διαφέροιεν ἄν; ἢ καὶ οὗτοι περὶ ταὐτὰ μέν, οὐχ ὡσαύτως δέ; καὶ γὰρ
ὁ ἀστρολόγος ὁμοίως τῷ γεωμέτρῃ τὰ συμβεβηκότα τοῖς θείοις σώμασι
θεωρεῖ, οὐχὶ τὴν οὐσίαν αὐτῶν προσεξετάζων, οὐδὲ ὅτι τὰ τοιαῦτα σχή-
ματα καὶ μεγέθη καὶ αἱ κινήσεις οἰκεῖα τῇ τοιαύτῃ οὐσίᾳ, οὐδὲ τὰς δυνά-
μεις αὐτῶν, οὐδὲ ὅτι βέλτιον οὕτως· τῷ φυσικῷ δὲ περὶ ταῦτα καὶ ἐκ

150

ποιεῖ-
κόσμος,
τίνι διαφέροιεν ἄν; ἢ καὶ οὗτοι περὶ ταὐτὰ μέν, οὐχ ὡσαύτως δέ; καὶ γὰρ
ὁ ἀστρολόγος ὁμοίως τῷ γεωμέτρῃ τὰ συμβεβηκότα τοῖς θείοις σώμασι
θεωρεῖ, οὐχὶ τὴν οὐσίαν αὐτῶν προσεξετάζων, οὐδὲ ὅτι τὰ τοιαῦτα σχή-
ματα καὶ μεγέθη καὶ αἱ κινήσεις οἰκεῖα τῇ τοιαύτῃ οὐσίᾳ, οὐδὲ τὰς δυνά-
μεις αὐτῶν, οὐδὲ ὅτι βέλτιον οὕτως· τῷ φυσικῷ δὲ περὶ ταῦτα καὶ ἐκ
τούτων ἡ θεωρία. καὶ ὅλως ἄμφω μὲν περὶ κινουμένων τῶν θείων σωμά-
των τὸν λόγον ποιοῦνται, ἀλλ' ὁ μὲν τὸ ποσὸν τῆς κινήσεως, ὁ δὲ τὸ
ποιὸν ἐξετάζει, ὁ μὲν ὅτι ὁ ἥλιος ἐν τοσῷδε χρόνῳ τοσόνδε κινεῖται, ὁ δὲ
ὅτι κύκλῳ φέρεται ἢ τοιῶσδε εἰ τύχοι, διὰ τὴν τοιαύτην οὐσίαν. καὶ τὸ
σχῆμα δὲ ὅτι σφαιρικόν, ὁ μὲν ἐπειδὴ μὴ πύρινον μηδὲ γήϊνον ἀλλ' αἰθέ-
ριον, ὁ δὲ ἐπειδὴ πανταχόθεν ὁμοίως ὁρᾶται· ὅλως γὰρ τὴν ὕλην οὐ
προσποιοῦνται οἱ μαθηματικοὶ παντελῶς, ἀλλὰ τὸ τρίγωνον αὐτὸ ἢ
κύβον
Βασίλειος θεολόγος. Homiliae in hexaemeron Homily 7, sec. 5, γρ. 24
βλαβερῶν ὑποδεικνὺς ἐγκατέσπαρται. Οὐκ ἀφίσταμαι τῶν

θαλασσίων ὑποδειγμάτων, ἐπειδὴ ταῦτα ἡμῖν πρόκειται
εἰς ἐξέτασιν. Ἤκουσα ἐγὼ τῶν παραλίων τινὸς, ὅτι ὁ
θαλάσσιος ἐχῖνος, τὸ μικρὸν παντελῶς καὶ εὐκαταφρόνητον
ζῷον, διδάσκαλος πολλάκις γαλήνης καὶ κλύδωνος τοῖς
πλέουσι γίνεται. Ὃς ὅταν προΐδῃ ταραχὴν ἐξ ἀνέμων, ψηφῖδά
τινα ὑπελθὼν γενναίαν, ἐπ' αὐτῆς, ὥσπερ ἐπ' ἀγκύρας,
βεβαίως σαλεύει, κατεχόμενος τῷ βάρει πρὸς τὸ μὴ ῥᾳδίως
τοῖς κύμασιν ὑποσύρεσθαι. Τοῦτο ὅταν ἴδωσιν οἱ ναυτικοὶ
τὸ σημεῖον, ἴσασι τὴν προσδοκωμένην βιαίαν κίνησιν τῶν
ἀνέμων. Οὐδεὶς ἀστρολόγος, οὐδεὶς Χαλδαῖος, ταῖς ἐπιτο-
λαῖς τῶν ἄστρων τὰς τῶν ἀέρων ταραχὰς τεκμαιρόμενος,
ταῦτα τὸν ἐχῖνον ἐδίδαξεν, ἀλλ' ὁ θαλάσσης καὶ ἀνέμων
Κύριος καὶ τῷ μικρῷ ζῴῳ τῆς μεγάλης ἑαυτοῦ σοφίας
ἐναργὲς ἴχνος ἐνέθηκεν. Οὐδὲν ἀπρονόητον, οὐδὲν ἠμελημένον
παρὰ Θεοῦ. Πάντα σκοπεύει ὁ ἀκοίμητος ὀφθαλμός.
Πᾶσι πάρεστιν, ἐκπορίζων ἑκάστῳ τὴν σωτηρίαν. Εἰ
151
ἐχῖνον ἔξω τῆς ἑαυτοῦ ἐπισκοπῆς ὁ Θεὸς οὐκ ἀφῆκε, τὰ

σὰ οὐκ ἐπισκοπεῖ; Οἱ ἄνδρες, ἀγαπᾶτε τὰς γυναῖκας, κἂν
ὑπερόριοι ἀλλήλοις πρὸς κοινωνίαν γάμου συνέλθητε. Ὁ
τῆς φύσεως δεσμὸς, ὁ διὰ τῆς εὐλογίας ζυγὸς, ἕνωσις ἔστω
Οινοπίδης Σωζόμενα. Frag.9, γρ. 1
διατρῖψαι πέντε καὶ πολλὰ διδαχθῆναι τῶν κατὰ τὴν ἀστρολογίαν. τόν τε
Οἰνο-
πίδην ὁμοίως συνδιατρίψαντα τοῖς ἱερεῦσι καὶ ἀστρολόγοις μαθεῖν ἄλλα
τε καὶ
μάλιστα τὸν ἡλιακὸν κύκλον ὡς λοξὴν μὲν ἔχει τὴν πορείαν, ἐναντίαν δὲ
τοῖς ἄλλοις
ἄστροις τὴν φορὰν ποιεῖται. MACROSat. I 17, 31
Λοξίας cognominatur [Apollo], ut ait Oenopides, ὅτι ἐκπορεύεται
τὸν λοξὸν κύκλον ἀπὸ δυσμῶν ἐπ' ἀνατολὰς κινούμενος, id est quod
obliquum
circulum ab occasu ad orientem pergit.
CENSORIN. 19, 2 Oenopides [annum naturalem
dies habere prodidit] CCCLXV et dierum duum et viginti partem unde-
sexagesima
AEL. V. H. X 7 Οἰν. ὁ Χῖος ἀστρολόγος ἀνέθηκεν ἐν Ὀλυμπίοις τὸ χαλ-
κοῦν γραμματεῖον ἐγγράψας ἐν αὐτῶι τὴν ἀστρολογίαν τῶν ἑνὸς δεόντων
ἑξή-
κοντα ἐτῶν φήσας τὸν μέγαν ἐνιαυτὸν εἶναι τοῦτον. ὅτι Μέτων ὁ
Λευκονοεὺς
ἀστρολόγος ἀνέστησε στήλας καὶ τὰς τοῦ ἡλίου τροπὰς κατεγράψατο
καὶ τὸν μέγαν ἐνιαυτὸν ὡς ἔλεγεν εὗρε καὶ ἔφατο αὐτὸν ἑνὸς δέοντα
εἴκοσιν
ἐτῶν. AËT. II 32, 2 (D. 363) τὸν δὲ μέγαν ἐνιαυτὸν οἱ μὲν ἐν τῆι
ὀκταετηρίδι
τίθενται, οἱ δὲ ἐν τῆι ἐννεακαιδεκαετηρίδι, οἱ δ' ἐν τοῖς
τετραπλασίοις ἔτεσιν, οἱ δὲ ἐν τοῖς ἑξήκοντα ἑνὸς
δέουσιν, ἐν οἷς Οἰν. καὶ Πυθαγόρας. οἱ δ' ἐν τῆι λεγομένηι κεφαλῆι τοῦ
κόσμου·
αὕτη δ' ἐστὶ τῶν ἑπτὰ πλανητῶν ἐπὶ ταὐτὰ σημεῖα τῆς ἐξ ἀρχῆς (?) φορᾶς
ἐπάνοδος.
Οινοπίδης Σωζόμενα. Frag.9, γρ. 4

152
ἄστροις τὴν φορὰν ποιεῖται. MACROSat. I 17, 31

Λοξίας cognominatur [Apollo], ut ait Oenopides, ὅτι ἐκπορεύεται
τὸν λοξὸν κύκλον ἀπὸ δυσμῶν ἐπ' ἀνατολὰς κινούμενος, id est quod
obliquum
circulum ab occasu ad orientem pergit.
CENSORIN. 19, 2 Oenopides [annum naturalem
dies habere prodidit] CCCLXV et dierum duum et viginti partem unde-
sexagesima
AEL. V. H. X 7 Οἰν. ὁ Χῖος ἀστρολόγος ἀνέθηκεν ἐν Ὀλυμπίοις τὸ χαλ-
κοῦν γραμματεῖον ἐγγράψας ἐν αὐτῶι τὴν ἀστρολογίαν τῶν ἑνὸς δεόντων
ἑξή-
κοντα ἐτῶν φήσας τὸν μέγαν ἐνιαυτὸν εἶναι τοῦτον. ὅτι Μέτων ὁ
Λευκονοεὺς
ἀστρολόγος ἀνέστησε στήλας καὶ τὰς τοῦ ἡλίου τροπὰς κατεγράψατο
καὶ τὸν μέγαν ἐνιαυτὸν ὡς ἔλεγεν εὗρε καὶ ἔφατο αὐτὸν ἑνὸς δέοντα
εἴκοσιν
ἐτῶν. AËT. II 32, 2 (D. 363) τὸν δὲ μέγαν ἐνιαυτὸν οἱ μὲν ἐν τῆι
ὀκταετηρίδι
τίθενται, οἱ δὲ ἐν τῆι ἐννεακαιδεκαετηρίδι, οἱ δ' ἐν τοῖς
τετραπλασίοις ἔτεσιν, οἱ δὲ ἐν τοῖς ἑξήκοντα ἑνὸς
δέουσιν, ἐν οἷς Οἰν. καὶ Πυθαγόρας. οἱ δ' ἐν τῆι λεγομένηι κεφαλῆι τοῦ
κόσμου·
αὕτη δ' ἐστὶ τῶν ἑπτὰ πλανητῶν ἐπὶ ταὐτὰ σημεῖα τῆς ἐξ ἀρχῆς (?) φορᾶς
ἐπάνοδος.
ARISTOT. Meteor. A 8. 345a 13 τῶν μὲν οὖν καλουμένων Πυθαγορείων
φασί τινες ὁδὸν εἶναι ταύτην [τὸ γάλα] οἱ μὲν τῶν ἐκπεσόντων τινὸς
ἄστρων κατὰ τὴν λεγομένην ἐπὶ Φαέθοντος φθοράν, οἱ δὲ τὸν ἥλιον τοῦτον
τὸν
κύκλον φέρεσθαί ποτέ φασιν· οἷον οὖν διακεκαῦσθαι τὸν τόπον τοῦτον ἤ τι
τοιοῦτον
Πέμπτος ἀρχιερεὺς Ἰανναῖος υἱὸς Ἰωδαὲ ἔτη λβʹ.

ὁμοῦ ροδʹ.
ϙηʹ Ὀλυμπιάς.
ιϛʹ. ὑπ. Φήστου καὶ Κυντίλλου.
ιζʹ. ὑπ. Λανάτου καὶ Καπετωλίνου τὸ βʹ.
ιηʹ. ὑπ. Βαρβάτου καὶ Ποτίτου.
ιθʹ. ὑπ. Ἀρμενίου καὶ Τρικόστου.
ϙθʹ Ὀλυμπιάς.
ὑπ. Μακρίνου καὶ Ἰουλίου.
153
ὑπ. Φουρίου καὶ Καπετωλίνου τὸ γʹ.

Εὔδοξος ἀστρολόγος ἐγνωρίζετο.
κβʹ. ὑπ. Γενουκίου καὶ Κουρτίου.
Γαλάται οἱ καὶ Κελτοὶ Ῥώμης ἐκράτησαν πλὴν τοῦ Καπε-
τωλίου.
κγʹ. ὑπ. Μακρίνου τὸ βʹ καὶ Καπετωλίνου τὸ γʹ.
Πλάτων φιλόσοφος ἤκμαζεν.
ρʹ Ὀλυμπιάς.
κδʹ. ὑπ. Βιβουλάνου καὶ Ἑλούα.
κεʹ. ὑπ. Πακέλλου καὶ Κράσσου.
κϛʹ. ὑπ. Μακρίνου τὸ γʹ καὶ Λενάτου.
κζʹ. ὑπ. Μαλλίου καὶ Καπετωλίνου τὸ εʹ.
εʹ. ὑπ. Μαμερτίνου καὶ Λατεράνου.

Δημόκριτος τελευτᾷ ζήσας ἔτη ρʹ.
ϛʹ. ὑπ. Πετίνου καὶ Γάλβα.
Σκιπίων Ἀφρικανὸς Ῥωμαίων δικτάτωρ πορθήσας τὴν Καρ-
χηδόνα Ἀφρικὴν μετωνόμασεν.
ζʹ. ὑπ. Μαμερτίνου τὸ βʹ καὶ Σύλλα.
Σεισμοῦ γενομένου ἐν Ἀχαΐᾳ Ἑλίκη καὶ Βοῦρα καὶ Πελο-
πόννησος κατεπόθησαν, ὧν κατὰ θάλασσαν ἄχρι νῦν ἴχνη φαί-
νονται πλεόντων ἀπὸ Κορίνθου εἰς Πάτρας ἐπὶ τὰ ἀριστερὰ
μέρη.
Εὔδοξος ἀστρολόγος ἐγνωρίζετο.
Ἕκτος ἀρχιερεὺς Ἰαδδοῦς ἔτη κʹ. ὁμοῦ ρϙδʹ.
ρϛʹ Ὀλυμπιάς.
ηʹ. ὑπ. Ἄλλου καὶ Γενουκίου.
θʹ. ὑπ. Στόλωνος καὶ Πετίνου.
ιʹ. ὑπ. Λίβωνος καὶ Λαινάτου.
ιαʹ. ὑπ. Ἀμβούστου καὶ Προκούλου.
Philogelos, Philogelos sive Facetiae (sub auctoribus Hierocle et

Philagrio) Sec. 187, γρ. 1
καὶ χολάς; κἀκεῖνος ἔφη· Ἐὰν καὶ τὰ ἔντερά σου χέσῃς, ἐγὼ οὐ
χολῶ.
{ac:} Δύσκολος ἰατρὸς ἑτερόφθαλμος ἠρώτα νοσοῦντα·
Πῶς ἔχεις; ὁ δὲ εἶπεν· Ὡς βλέπεις. ὁ δὲ ἰατρὸς ἔφη· Ἐὰν ὡς ἐγὼ
βλέπω ἔχῃς, τὸ ἥμισύ σου ἀπέθανεν.
154
{β:} Δύσκολος ἰατρὸς ἑτερόφθαλμος ἀρρώστῳ ἔφη· Πῶς

ἔχεις; ὁ δέ· Ὡς βλέπεις. εἶπε δὲ ἐάν.
Πρὸς δύσκολον ἰατρὸς προσελθὼν καὶ ἁψάμενος αὐτοῦ
εἶπε· Κακὰ πυρέττεις. ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν· Εἰ δύνασαι σὺ κρείττω
πυρέττειν, ἰδοὺ κλίνη· ἀναπεσὼν πύρεττε.
{a:} Δύσκολος ἀστρολόγος παιδὸς νοσεροῦ γένεσιν
λέγων, πολυχρόνιον αὐτὸν τῇ μητρὶ ὡς ἐπαγγειλάμενος ᾔτει
τὸν μισθόν. τῆς δὲ εἰπούσης· Ἐλθόντι σοι αὔριον δώσω – ἔφη·
Τί οὖν, ἐὰν τὴν νύκτα ἀποθάνῃ καὶ ἐγὼ τὸν μισθὸν ἀπόλλω;
{β:} Δύσκολος ἀστρονόμος παιδὸς νοσεροῦ γέννησιν
εἰπών, πολυχρόνιον ἔσεσθαι ἐπαγγειλάμενος ᾔτει τὸν μισθόν. τῆς
δὲ μητρὸς εἰπούσης· Αὔριον δώσω – Τί οὖν, ἔφη, ἐὰν τῇ νυκτὶ
ἀποθάνῃ; ἐγὼ τὸν μισθὸν ἀπολέσω;
{a:} Δυσκόλου κεράμιον μέλιτος ἀγοράσαντος καὶ ὑπό
τινος ἐρωτηθέντος, πόσου ἠγόρασεν, καταστρέφων τὸ κεράμιον
ἔλεγεν· Οὕτω μου ἐκχυθῇ τὸ αἷμα, ἐὰν εἴπω ὑμῖν.
Constitutiones Apostolorum, Constitutiones apostolorum (fort.

compilatore Juliano Ariano) Book 8, ch. 32, γρ. 33
παυσάσθω τοῦ μαστροπεύειν ἢ ἀποβαλλέσθω. Πόρνη προ-

σιοῦσα ἢ παυσάσθω ἢ ἀποβαλλέσθω. Εἰδωλοποιὸς προσιὼν
ἢ παυσάσθω ἢ ἀποβαλλέσθω. Τῶν ἐπὶ σκηνῆς ἐάν τις προ-
σίῃ ἀνὴρ ἢ γυνὴ ἢ ἡνίοχος ἢ μονομάχος ἢ σταδιοδρόμος ἢ
λουδεμπιστὴς ἢ ὀλυμπικὸς ἢ χοραύλης ἢ κιθαριστὴς ἢ λυρι-
στὴς ἢ ὄρχησιν ἐπιδεικνύμενος ἢ κάπηλος, ἢ παυσάσθωσαν ἢ
ἀποβαλλέσθωσαν. Στρατιώτης προσιὼν διδασκέσθω μὴ
ἀδικεῖν, μὴ συκοφαντεῖν, ἀρκεῖσθαι δὲ τοῖς διδομένοις ὀψω-
νίοις· πειθόμενος προσδεχέσθω, ἀντιλέγων ἀποβαλλέσθω.
Ἀρρητοποιός, κίναιδος, βλάξ, μάγος, ὀχλαγωγός, ἐπαοι-
δός, ἀστρολόγος, μάντις, θηρεπῳδός, λῶταξ, περιάμματα
ποιῶν, περικαθαίρων, οἰωνιστής, συμβολοδείκτης, παλμῶν
ἑρμηνεύς, φυλαττόμενος ἐν συναντήσει λώβας ὄψεως ἢ ποδῶν
ἢ ὀρνίθων ἢ γαλῶν ἢ ἐπιφωνήσεων ἢ παρακροαμάτων
συμβολικῶν, χρόνῳ δοκιμαζέσθωσαν, δυσέκνιπτος γὰρ ἡ
κακία· παυσάμενοι οὖν προσδεχέσθωσαν, μὴ πειθόμενοι δὲ
ἀποβαλλέσθωσαν.
Ιωάννης Δαμασκηνός. Vita Barlaam et Joasaph [Sp.] P. 32, γρ. 22
καὶ ὑπερβάλλειν πάντας τοὺς πρὸ αὐτοῦ βεβασι-

155
λευκότας. εἷς δὲ τῶν ἀστρολόγων, ὁ τῶν σὺν

αὐτῷ πάντων διαφορώτατος, εἶπεν ὡς, Ἐξ ὧν με
διδάσκουσιν ὁ τῶν ἀστέρων δρόμοι, ὦ βασιλεῦ,
ἡ προκοπὴ τοῦ νυνὶ γεννηθέντος σοι παιδὸς οὐκ
ἐν τῇ σῇ ἔσται βασιλείᾳ, ἀλλ' ἐν ἑτέρᾳ κρείττονι
καὶ ἀσυγκρίτως ὑπερβαλλούσῃ. δοκῶ δὲ καὶ τῆς
παρὰ σοῦ διωκομένης αὐτὸν ἐπιλαβέσθαι τῶν
Χριστιανῶν θρησκείας, καὶ οὐκ ἔγωγε οἶμαι τοῦ
σκοποῦ ἐκεῖνον καὶ τῆς ἐλπίδος ψευσθήσεσθαι.
ταῦτα μὲν εἶπεν ὁ ἀστρολόγος, ὥσπερ ὁ πάλαι
Βαλαάμ, οὐ τῆς ἀστρολογίας ἀληθευούσης, ἀλλὰ
τοῦ Θεοῦ διὰ τῶν ἐναντίων τὰ τῆς ἀληθείας παρα-
δεικνύντος, ὥστε πᾶσαν τοῖς ἀσεβέσι πρόφασιν
περιαιρεθῆναι.
Ὁ δὲ βασιλεύς, ὡς ἤκουσε ταῦτα, βαρέως
τὴν ἀγγελίαν ἐδέξατο, λύπη δὲ τὴν εὐφροσύνην
αὐτῷ διέκοπτεν. ἐν πόλει δὲ ὅμως ἰδιαζούσῃ
παλάτιον δειμάμενος περικαλλὲς καὶ λαμπρὰς
οἰκίας φιλοτεχνήσας,

Τόμ. 1, p. 54, γρ. 8
δαξε· κἀντεῦθεν ἐπέραστος καὶ παγγέραστος γενόμενος, ἠξίωσεν

ὁ βασιλεὺς ὑπ' αὐτοῦ γυμνασθῆναι τὰ περὶ ἀστρολογίαν καὶ μα-
γείαν ἅτε πολυπείρου καὶ Χαλδαίου τυγχάνοντος. ἀστρολογία
γὰρ καὶ μαγεία ἀπὸ Μαγουσαίων ἤτοι Περσῶν ἤρξατο· οἱ γάρ τοι
Πέρσαι Μαγὼγ ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων ὀνομάζονται. καὶ δὴ τῶν
ἀστρολόγων καὶ μάγων συναθροισθέντων ὁ βασιλεὺς ἅμα τῷ
Ἀβραὰμ καὶ τοῖς συνήθεσιν ἐκαθέσθη, καὶ ἡσυχίας γενομένης
ὁ Ἀβραὰμ ἔφη “μαθεῖν βούλομαι παρ' ὑμῶν τῶν σοφῶν, εἰ δύ-
ναται γένεσις καὶ μαγεία βλάψαι τινὰ ἢ ὠφελῆσαι κατὰ τὴν ὑμε-
τέραν δόξαν.” ἀφ' ὧν ἀποκριθεὶς ἀστρολόγος εἶπεν ἀδύνατον
εἶναι ἄνθρωπον παρὰ γένεσιν τελευτῆσαι. ὑπὸ δὲ τοῦ Ἀβραὰμ
κραταιῶς ἐξελεγχομένων τῶν ἀστρολόγων κελεύει ὁ βασιλεὺς ἀχθῆ-
ναί τινα δέσμιον, ὑποβαλόντος Ἀβραάμ, προκαταδικασθέντα πυ-
ρόκαυστον γενέσθαι. ἀχθέντος δὲ προσέταξεν ὁ βασιλεὺς τὴν
αὐτοῦ γένεσιν ἀκριβῶς ἐξερευνησαμένους τὸν τρόπον ζητῆσαι τοῦ
θανάτου. τῶν δὲ συνεχῶς διασκεψαμένων, καὶ εἰπόντων ὅτι
πυρποληθεὶς πάντως ἀποθανεῖται, τῆς γενέσεως μάλα σαφῶς
τοῦτο διαγορευούσης, ἀλλ' οὐ νῦν, ἔχει γὰρ ἔτι χρόνους ζωῆς,
156
καὶ οὔπω ἐληλύθει ἡ ὥρα τῆς τελευτῆς αὐτοῦ. καὶ ὁ βασιλεὺς

“ἐγὼ σήμερον τοῦτον” φήσας “ἀπαλλάξω τοῦ διὰ πυρὸς θανάτου,

Τόμ. 1, p. 301, γρ. 4
λάττειν ἐσφάγη ὑπὸ Βρούτου καὶ Κασίου ἐν τῷ βουλευτη-

ρίῳ, χρόνων ὑπάρχων νϛʹ. κληρονόμον δὲ καὶ θετὸν υἱὸν
κατέλιπεν Ὀκτάβιον τὸν υἱὸν Ἰουλίας τῆς ἰδίας ἀδελφῆς, ἔτος
ἄγοντα ιϛʹ.
Ὀκτάβιος Αὔγουστος Καῖσαρ, ὁ ἀνεψιὸς Ἰουλίας, ἐβασί-
λευσεν ἔτη νϛʹ. ἀφ' οὗ Αὔγουστοι οἱ Ῥωμαίων βασιλεῖς καὶ ὁ
μὴν Αὔγουστος ἐκλήθη, ὅ ἐστι σεβαστός, Σεξτίλιος πρὶν ὀνομα-
ζόμενος. ἐν τῇ νυκτὶ δὲ ᾗ ἐγεννήθη, εἶδεν αὐτοῦ ὁ πατὴρ καθ'
ὕπνους ἐκ τῶν κόλπων τῆς γυναικὸς αὐτοῦ τὸν ἥλιον ἀνατέλλοντα·
ἡ δὲ μήτηρ αὐτοῦ εἶδεν ὡς τὰ σπλάγχνα αὐτῆς ἐξαρπαγέντα εἰς
τὸν οὐρανὸν ἀνεφέρετο. καὶ ὅτι Νιγίδιος βουλευτὴς ἀστρολόγος
βραδὺ προελθόντος τοῦ πατρὸς αὐτοῦ ἠρώτησε τὴν αἰτίαν, ὁ δὲ
ἔφη υἱὸν αὐτῷ τετέχθαι, κἀκεῖνος ἀνεβόησεν “ὢ τί ἐποίησας;
δεσπότην ἡμῖν ἐγέννησας.” ὅτι τρεφομένου αὐτοῦ ἐν ἀγρῷ κα-
ταπτὰς ἀετὸς τὸν ἄρτον ἐκ τῶν χειρῶν αὐτοῦ ἀφείλετο, καὶ ἐπαν-
ελθὼν πάλιν εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ τοῦτον κατέθετο. ὅτι ἐν παι-
σὶν αὐτοῦ τελοῦντος Κικέρων αὐτὸν [ὁ Ὀκτάβιος] ἐν ὀνείροις
ἐθεάσατο χρυσῇ ἁλύσει δεδεμένον καὶ μάστιγα κρατοῦντα ἐκ τοῦ
οὐρανοῦ χαλασθῆναι εἰς τὸ Καπιτώλιον. ὅτι ἐν τῷ τέλει αὐτοῦ
κεραυνὸς εἰς τὴν εἰκόνα αὐτοῦ ἐμπεσὼν τὸ πρῶτον γράμμα τοῦ
ὀνόματος αὐτοῦ ἠφάνισεν, ὡς τοὺς μάντεις εἰπεῖν ὅτι τεθνήξεται.
Κωνσταντίνος 7ος Πορφυρογέννητος. De insidiis P. 192, γρ. 4
4. Ὅτι Ἀπρίης δύναμιν πέμψας ἐπὶ Κυρήνην καὶ Βάρκην καὶ

τὸ πλεῖον αὐτῆς ἀποβαλὼν ἀλλοτρίους ἔσχε τοὺς διασωθέντας.
ὑπολαβόντες γὰρ αὐτὸν ἐπ' ἀπωλείᾳ συστήσασθαι τὴν στρατείαν
ἀπέστησαν. ἀποσταλεὶς δὲ πρὸς τούτους ὑπὸ τοῦ βασιλέως
Ἄμασις ἀνὴρ ἐπιφανὴς τῶν ῥηθέντων πρὸς ὁμόνοιαν ἠμέλησεν,
τοὐναντίον δὲ ἐκείνους προτρεψάμενος εἰς ἀλλοτριότητα συναπ-
έστη καὶ βασιλεὺς αὐτὸς ᾑρέθη.
5. Ὅτι Σεμίραμις ὑπὸ Νινύου τοῦ υἱοῦ δι' εὐνούχου τινὸς
ἐπιβουλευθεῖσα καὶ τὸ παρ' Ἄμμωνι λόγιον ἀνανεωσαμένη τὸν
ἐπιβουλεύσαντα κακὸν οὐδὲν εἰργάσατο.
6. Ὅτι Βέλεσυς ὁ τῶν Βαβυλωνίων ἱερεὺς ἀστρολόγος ὢν
157
προεῖπεν Ἀρβάκῃ ὅτι πάντως δεῖ αὐτὸν βασιλεῦσαι πάσης τῆς

χώρας ἧς ἄρχει Σαρδανάπαλλος. ὁ δὲ Ἀρβάκης ἐπαινέσας τὸν
ἄνδρα τούτῳ μὲν ἐπηγγείλατο δώσειν σατραπείαν τῆς Βαβυλωνίας,
τῆς πράξεως ἐπὶ τέλος ἐλθούσης, αὐτὸς δὲ καθαπερεί τινος θεοῦ
φωνῇ μετεωρισθεὶς τοῖς τε ἡγεμόσι τῶν ἄλλων ἐθνῶν συνίστατο
καὶ πρὸς τὰς ἑστιάσεις καὶ κοινὰς ὁμιλίας ἐκτενῶς πάντας παρε-
λάμβανεν, φιλίαν ἐγκατασκευάζων πρὸς ἕκαστον. ἐφιλοτιμήθη δὲ
καὶ τὸν βασιλέα κατ' ὄψιν ἰδεῖν καὶ τὸν ὅλον τούτου βίον κατα-
σκέψασθαι. διόπερ δούς τινι τῶν εὐνούχων χρυσῆν φιάλην εἰσή-
χθη πρὸς τὸν Σαρδανάπαλλον, καὶ τήν τε τρυφὴν αὐτοῦ καὶ τὸν
ἐπέραστος καὶ παγγέραστος γενόμενος, ἠξίωσεν ὁ βασιλεὺς

ἐπ' αὐτοῦ γυμνασθῆναι τὰ περὶ ἀστρολογίας καὶ μαγείας
ἅτε πολυπείρῳ καὶ Χαλδαίῳ τυγχάνοντι. ἀστρολογία γὰρ
καὶ μαγεία ἀπὸ Μαγουσαίων ἤτοι Περσῶν ἤρξατο· οἱ γάρ
τοι Πέρσαι Μαγὼγ ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων ὀνομάζονται. καὶ
δὴ τῶν ἀστρολόγων καὶ μάγων συναθροισθέντων, ὁ βασιλεὺς
ἅμα τῷ Ἁβραὰμ καὶ τοῖς συνήθεσιν ἐκαθέσθη, καὶ ἡσυχίας
γενομένης ὁ Ἁβραὰμ ἔφη· μαθεῖν βούλομαι παρ' ὑμῶν τῶν
σοφῶν, εἰ δύναται γένεσις καὶ μαγεία βλάψαι τινὰ ἢ ὠφε-
λῆσαι κατὰ τὴν ὑμετέραν δόξαν. ἀφ' ὧν ἀποκριθεὶς Αἰ-
γύπτιος ἀστρολόγος καὶ μάγος εἶπεν· μεγάλων ἡμῖν καὶ
ἀναγκαίων ζητημάτων ἀγαθὴ πρόφασις, ὦ διδάσκαλε, γίνῃ,
καὶ ἄξιόν ἐστι μηδὲν ἀποκρύψασθαί σε τῶν παρ' ἡμῖν
ἀπορρήτων. πάντας ἴσμεν ἀνθρώπους γενέσει καὶ εἱμαρμένῃ
δουλεύοντας· ἀδύνατον γάρ ἐστιν ἄνθρωπον φονευθῆναι ἢ
τελευτῆσαι παρὰ γένεσιν. ὁ δὲ Ἁβραάμ φησιν· ἠπατήθης
ὄντως εἰπεῖν τοῦτο, μὴ εἰδὼς ὅτι ἐπὶ κριτοῦ βασιλέως ἔφης,
ὃς ἀνθρώπων τὴν ἐξουσίαν ἔχει. καὶ ὁ βασιλεὺς ἀγανακτή-
σας ἔφη πρὸς τὸν ἀστρολόγον· νῦν οὖν ἐὰν μεταπέμψωμαι
τῶν ὑπηκόων ἀνθρώπων ἕνα, καὶ σκεψάμενος ἐφ' ἡμῶν
εἴπῃς ζωῆς χρόνους αὐτὸν ἔχειν ἢ μὴ ἔχειν, ἐγὼ τοὐναντίον

Τόμ. 110, p. 141, γρ. 15
λεὺς ὑπ' αὐτοῦ γυμνασθῆναι τὰ περὶ ἀστρολογίας

καὶ μαγείας ἅτε πολυπείρῳ καὶ Χαλδαίῳ τυγχάνοντι·
158
ἀστρολογία γὰρ καὶ μαγεία ἀπὸ Μαγουσαίων ἤτοι

Περσῶν ἤρξατο· οἱ γάρ τοι Πέρσαι Μαγὼγ ὑπὸ τῶν
ἐγχωρίων ὠνομάζοντο. 67 Καὶ δὴ τῶν ἀστρολό-
γων καὶ μάγων συναθροισθέντων, ὁ βασιλεὺς ἅμα
τῷ Ἄβραμ καὶ τοῖς συνήθεσι ἐκαθέσθη. Καὶ ἡσυ-
χίας γενομένης, ὁ Ἄβραμ ἔφη· «Μαθεῖν βούλομαι
παρ' ὑμῶν τῶν σοφῶν, εἰ δύναται γένεσις καὶ μα-
γεία βλάψαι τινὰ ἢ ὠφελῆσαι κατὰ τὴν ὑμετέραν
δόξαν·» ἀφ' ὧν ἀποκριθεὶς Αἰγύπτιος ἀστρολόγος
καὶ μάγος εἶπεν· «Μεγάλων ἡμῖν καὶ ἀναγκαίων
ζητημάτων ἀγαθὴ πρόφασις, ὦ διδάσκαλε, γίνῃ·
καὶ ἄξιόν ἐστι μηδὲν ἀποκρύψασθαί σε τῶν παρ'
ἡμῖν ἀποῤῥήτων, πάντας οἴομεν ἀνθρώπους γενέσει
καὶ εἱμαρμένῃ δουλεύειν· ἀδύνατον γάρ ἐστιν ἄν-
θρωπον φονευθῆναι ἢ τελευτῆσαι παρὰ γένεσιν.»
Ὁ δὲ Ἄβραμ ἔφη· «Ἠπατήθης ὄντως εἰπεῖν τοῦτο,
μὴ εἰδὼς ὅτι ἐπὶ κριτοῦ βασιλέως ἔφης, ὃς ἀνθρώ-
πων τὴν ἐξουσίαν ἔχει.» Καὶ ὁ βασιλεὺς ἀγανακτή-
σας ἔφη πρὸς τὸν ἀστρολόγον·
Γεώργιος Σύγγελος Ecloga chronographica

P. 175, γρ. 4
ΣΠΟΡΑΔΗΝ
Τούτοις τοῖς χρόνοις, ὥς φασι, Προμηθεὺς ἦν, ὃς ἐμυθεύετο πλάττειν

ἀνθρώπους ἐξ ἀπαιδευσίας καὶ ἀλογίας εἰς παίδευσιν μετάγων, ὥς φησιν
ὁ Πλάτων, ὁ τὴν παλαιὰν κωμῳδίαν, ἐν Σοφισταῖς· προμήθεια γάρ ἐστιν
ἀνθρώποις ὁ νοῦς. ἑρμηνεύουσι δὲ οἱ Ἀναξαγόριοι τοὺς μυθώδεις θεοὺς
νοῦν μὲν τὸν Δία, τὴν δὲ Ἀθηνᾶν τέχνην, ὅθεν καὶ τό· χειρῶν ὀλλυμένων
ἔρρει πολύμητις Ἀθήνη.
Ἀφρικανοῦ· Καλλίθυια Πείραντος ἐν Ἄργει πρῶτον ἱεράτευσε τῆς
Ἥρας.
Τούτοις τοῖς χρόνοις Ἄτλας ὁ Προμηθέως ἀδελφὸς ἄριστος ἀστρολόγος
διέλαμπεν, ὡς ἐπιστήμης ἕνεκεν τὸν οὐρανὸν αὐτὸν φέρειν πεφήμισται.
Εὐριπίδης δὲ τὸν Ἄτλαντα ὄρος εἶναί φησιν ὑπερνεφές.
Οὗτος κατὰ τοὺς χρόνους Γοθονιὴλ ἤκμαζεν, ὡς μαρτυροῦσι πάντες οἱ
ἐκ τοῦ καθ' ἡμᾶς λόγου ἱστορικοί, ἐν οἷς καὶ Ἀφρικανός φησιν ‘Οἱ ἀπὸ
τῆς Κουρητείας τῆς νῦν Ἀκαρνανίας Κουρῆτες καὶ Κορύβαντες
Κνωσσὸν
ᾤκισαν, οἱ τὴν ἐν ὅπλοις εὔρυθμον κίνησιν εὑρόντες.’
Τούτοις τοῖς χρόνοις Σύρος ἱστορεῖται γεγονέναι γηγενής, οὗ ἐπώνυμος
ἡ Συρία. ἄλλοι δὲ πρότερον ἔτεσιν ρʹ. καὶ περὶ Προμηθέως δὲ καὶ Ἐπι-
159
μηθέως τὸ αὐτὸ διαφόρως ἱστοροῦσι καὶ Ἄτλαντος Ἄργου τε καὶ Ἰοῦς

τῆς Προμηθέως θυγατρὸς καὶ Πανόπτου. οἱ μὲν γὰρ ὅτι κατὰ Κέκροπα
Γεώργιος Σύγγελος Ecloga chronographica P. 310, γρ. 19
ἑαυτοὺς Λακεδαιμονίοις ἔτη ρνζʹ.

Ῥόδιοι ἐκ τῆς Τριπόλεως εἰς μίαν συνῆλθον πόλιν.
Καὶ Κῦρος ἐπὶ τὸν ἀδελφὸν Ἀρταξέρξην ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος ἀνελθὼν
ἀναιρεῖται, ὡς ἱστορεῖ Ξενοφῶν τὴν ἀνάβασιν, ὃς ἡγήσατο τῶν μυρίων ἐν
τῇ καθόδῳ.
Οἱ λʹ ἐν Ἀθήναις κατελύθησαν τύραννοι.
Σαλπιγκτῶν καὶ κηρύκων ἀγὼν προσετέθη ἐν Ὀλυμπίᾳ.
Ἑλίκη καὶ Βοῦρα πόλεις ἐν Ἀχαΐᾳ ἤτοι Πελοποννήσῳ κατεπτώθησαν
μεγάλῳ σεισμῷ, ὧν ἔτι κατὰ θάλασσαν ἴχνη φαίνεται τοῖς πλέουσιν
ἀπὸ Πατρῶν ἐπὶ Κόρινθον εἰς δεξιά.
Εὐδόξιος ἀστρολόγος ἐγνωρίζετο.
Καρχηδονίων ὁ ἱερὸς πόλεμος.
Σκηπίων Ἀφρικανὸς Ῥωμαῖος δικάτωρ πορθήσας Καρχηδόνα Ἀφρικὴν
τὴν χώραν μετωνόμασε.
Σωκράτης ἐξ ἀνοίας Ἀθηναίων ἀποθνήσκει, κατακριθεὶς πιεῖν τὸ
κώνειον.
Ὁ ἐν Ἐφέσῳ ναὸς αὖθις ἐνεπρήσθη.
Διογένης κυνικὸς φιλόσοφος ἐγνωρίζετο.
Διονύσιος Σικελίας ἐτυράννει.
Πλάτων καὶ ἄλλοι Σωκρατικοὶ φιλόσοφοι ἤνθουν.
Γαλάται καὶ Κέλται Ῥώμης ἐκράτησαν πλὴν τοῦ Καπετωλίου.
ΣΥΡΙΑΣ ΚΑΙ ΒΑΒΥΛΩΝΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΣ
Συρίας καὶ Βαβυλωνίας καὶ τῶν ἄνω τόπων πρῶτος Σέλευκος Νικά-
νωρ ἐβασίλευσεν ἔτη λγʹ. τοῦ δὲ κόσμου ἦν ἔτος ͵εροαʹ.
Ἐδεσσηνοὶ τοὺς χρόνους ἔνθεν ἀριθμοῦσι.
Σέλευκος Ἀντιόχειαν τὴν πρὶν Ἀντιγονίαν ἐπέκτισεν ιβʹ ἔτει τῆς βασι-
λείας αὐτοῦ. ὁ αὐτὸς Λαοδίκειαν, Σελεύκειαν, Ἀπάμειαν, Ἔδεσσαν, Βέ-
ροιαν, Πέλλαν. Σέλευκος Βαβυλῶνα παρεστήσατο. Σέλευκος ἐν ταῖς
νέαις
160
πόλεσιν Ἰουδαίους συνῴκισεν Ἕλλησι.

Ῥωξάνην σὺν Ἀλεξάνδρῳ παιδὶ πεμφθεῖσαν εἰς Ἀμφίπολιν Σέλευκος
Νικάνωρ ἀφανίζει, Κασάνδρου κελεύσαντος, ὥς φασι.
Τότε Κάλλιππος Κυζικηνὸς ἀστρολόγος ἐγνωρίζετο καὶ Διονύσιος ὁ
τὰς πόλεις γράψας.
Ἐρασίστρατος διαφανὴς ἰατρὸς ἐπὶ Σελεύκου ἐγνωρίζετο, ὃς διαγνοὺς
Ἀντίοχον τὸν Σελεύκου παῖδα δεινῶς νοσοῦντα δι' ἔρωτα τὸν πρὸς τὴν
Σελεύκου τοῦ πατρὸς γαμετὴν θυγατέρα Δημητρίου ἐθαυμαστώθη. ὅθεν
καὶ Σέλευκος τῷ πάθει περιαλγήσας παραχωρεῖ τῷ παιδὶ Ἀντιόχῳ τῆς
γαμετῆς.
Ἀσίας, Συρίας, Βαβυλωνίας βʹ ἐβασίλευσεν Ἀντίοχος ὁ Σωτὴρ ἔτη ιθʹ.
τοῦ δὲ κόσμου ἦν ἔτος ͵εσδʹ.
Οὗτος ὁ Ἀντίοχος ὁ Σωτὴρ λεγόμενος ἔσχεν ἐκ τῆς θυγατρὸς Δημητρίου,
γαμετῆς δὲ Σελεύκου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ Στρατονίκης, ἄρρενα υἱὸν Ἀντί
Κωνσταντίνος Μανασσής Compendium chronicum

Γρ. 1848
τοῦτον ἡ μήτηρ κύουσα κατεῖδεν ἐν ὀνείροις

σπλάγχνον αὐτῆς εἰς οὐρανὸν ὡς ἁρπαγὲν ἀνέπτη.
ἄρτι δ' ἐκκύπτοντος ὑγρῶν ἐκ μητρικῶν θαλάμων,
ἔδοξε βλέπειν ὁ πατὴρ αὐτοῦ κατὰ τοὺς ὕπνους
ὡς ἐκ τῶν κόλπων ἔφαυσε τῆς τούτῳ συνοικούσης
ἥλιος ὁ τερψίμβροτος ὁ μέγας ἡμεράρχης.
ὡς δὲ προῆλθε βράδιον ἐκ τῆς οἰκίας τότε,
ἀστεροσκόπῳ ἐντυχὼν ἤρετο τὴν αἰτίαν.
ἐκείνου δὲ τὴν γέννησιν τοῦ βρέφους ἐπειπόντος
καὶ τὰ μεγάλα φράσσοντος αὐτῷ τῶν ὀνειράτων,
βαρυπενθήσας ὁ πολὺς ἐκεῖνος ἀστρολόγος
“ἄνθρωπε, τί πεποίηκας;” ἀνέκραγεν ἐκ βάθους·
“δεσπότην ἀπεκύησας ἡμῖν καὶ βασιλέα.”
τοῦ δὲ παιδὸς ἐλαύνοντος εἰς αὔξην ἡλικίας,
κἀν τοῖς ἀγροῖς διάγοντος σὺν τοῖς αὐτοῦ τοκεῦσιν,
καὶ τερπομένου θερισταῖς καὶ τοῖς ἀμαλλοδέταις,
καὶ ταῖν χεροῖν ἐμφέροντος ἄρτον καὶ σιτουμένου,
ἄφνω ῥοιζήσας ἀετὸς ἀφήρπασε τὸν ἄρτον,
καὶ πτερυχθεὶς μετάρσιος ἐπῆρτο πρὸς ἀέρα,
καὶ πάλιν ἐπικαταπτὰς ἀπέδωκε τὸν ἄρτον.
ἐπεὶ δὲ πρὸς βασίλειον ὕψος ἀναβεβήκει,
161
Κωνσταντίνος Μανασσής Compendium chronicum

Γρ. 2112
καὶ πῶς καὶ πότε τελευτᾷς, καὶ ποῖόν σοι τὸ τέλος;”

ἐκείνου δὲ λαλήσαντος τρανῶς καὶ φιλαλήθως
ἅπερ αὐτὸν ἐδίδασκεν ὁ τῶν ἀστέρων δρόμος,
ὁ βασιλεὺς φενακιστὴν θέλων αὐτὸν ἐλέγξαι
πυρὰν κελεύει λιπαρᾶς ἐξ ὕλης ἀναφθῆναι,
καὶ πεδηθέντα κρατιῶς τὸν μετεωρολέσχην
ἀκοντισθῆναι κατ' αὐτῆς περιηγκωνισμένον.
ἀνῆπτο μὲν ἡ κάμινος, ᾔρετο μεταρσία
ἡ φλόξ, ἠπείλει φοβερόν, ἐφόβει καὶ μακρόθεν·
φρικῶδες ἔβρεμε τὸ πῦρ, ἀέρα περιήχει·
ὁ δ' ἀστρολόγος πεδηθεὶς ἔκειτο μηδὲν πτήξας.
τί μετὰ ταῦτα τὸ συμβάν; ἐπήρθη ποθὲν νέφος,
τὸν οὐρανὸν ἠμαύρωσεν, ἠχλύωσεν ἀέρα.
ζοφῶδες ἦν, μελάντερον, κάθυγρον, ὀμβροφόρον·
εἴκασεν ἄν τις ποταμοὺς ἐγκυμονεῖν ὑδάτων.
ἐντεῦθεν ῥήγνυται βροντὴ καὶ μυκηθμὸς ἠχεῖται,
καὶ πάντες ἦσαν ἐκποδών, ἔφευγον ἀνὰ κράτος,
ὁ βασιλεύς, οἱ θεαταί, δημόται, δορυφόροι,
τὴν κάμινον οἱ τρέφοντες οἱ δήμιοι. καὶ τέλος
ὄμβρος πολὺς καταρραγεὶς τὸ πῦρ ἀποσβεννύει,
καὶ κύνες ἐπελάσαντες καὶ τοὺς δεσμοὺς φαγόντες
Σιμπλίκιος Εις τα φυσικά του Αριστοτέλη. Σχόλια

Τόμ. 9, p. 290, γρ. 11
p. 193b23 Μετὰ τοῦτο θεωρητέον τίνι διαφέρει ὁ μαθηματικὸς

ἕως τοῦ οὐδὲ γίνεται ψεῦδος χωριζόντων.
Βούλεται μὲν τὴν διαφορὰν τοῦ φυσικοῦ πρὸς τὸν μαθηματικὸν παρα-
δοῦναι εἰκότως, διότι περὶ τὰ αὐτὰ καταγίνεσθαι δοκοῦσι. καὶ γὰρ ὁ
μὲν φυσικὸς περὶ φυσικὰ σώματα καταγίνεται. ταῦτα δὲ ἐπίπεδα ἔχει
καὶ στερεὰ καὶ μήκη καὶ στιγμάς, περὶ ὧν σκοπεῖ ὁ μαθηματι-
κός. εἰ οὖν ταῦτα ἐν τοῖς φυσικοῖς ἐστι, φυσικὸς ἂν εἴη καὶ ὁ μαθημα-
τικός, καὶ ἡ μαθηματικὴ μέρος ἂν εἴη τῆς φυσικῆς φυσικῶν οὖσα καὶ
αὐτὴ θεωρητική. ὁμοίως δὲ καὶ τὴν πρὸς ἀστρολογίαν διαφορὰν τῆς
φυσικῆς παραδίδωσι, διότι καὶ αὐτὴ κοινωνεῖν δοκεῖ καὶ μάλιστα ὅτι
περὶ
κινούμενα καὶ ὁ ἀστρολόγος καταγίνεται ὥσπερ ὁ φυσικός, καὶ οὐχὶ περὶ
162
ἀκίνητα ὡς ὁ γεωμέτρης. διὸ περὶ τῶν αὐτῶν δοκοῦσι λέγειν ὅ τε

φυσικὸς
καὶ ὁ ἀστρολόγος. κἂν γὰρ ὁ φυσικὸς περὶ τῆς οὐσίας διαλέγηται τῶν
ἄστρων, ὁ δὲ μαθηματικὸς περὶ τῶν συμβεβηκότων οἷον κινήσεως
αὐτῶν
καὶ σχήματος καὶ μεγέθους καὶ τῆς πρὸς ἄλληλα καὶ τὴν γῆν διαστάσεως,
ἀλλὰ καὶ ὁ φυσικὸς καὶ περὶ τούτων διαλέγεται. ἄτοπον γὰρ τὸ ταῦτα
ἀγνοεῖν τὸν δοκοῦντα τὴν τῶν ὄντων φύσιν ἐπεσκέφθαι. καὶ φαίνονται
μέν-
τοι οἱ περὶ φύσεως πραγματευσάμενοι καὶ περὶ σχήματος ἡλίου καὶ
σελήνης λέγοντες, καὶ ὅτι σφαιροειδὴς ἡ γῆ καὶ ὁ κόσμος ὅλος
δεικνύντες. καὶ δὴ καὶ αὐτὸς ἐν τῇ Περὶ οὐρανοῦ καὶ ὁ Πλάτων ἐν
Τιμαίῳ
Σιμπλίκιος Εις τα φυσικά του Αριστοτέλη. Σχόλια Τόμ. 9, p. 290, γρ. 13
περὶ

φυσικὸς
αὐτῶν
μέν-
163
Τιμαίῳ
περὶ τούτων ἀπέδειξαν φυσικαῖς ἀποδείξεσι προσχρησάμενοι. εἰ οὖν ὁ
μὲν
φυσικὸς καὶ περὶ οὐσίας τῶν ἄστρων καὶ περὶ τῶν συμβεβηκότων αὐτοῖς
ἐπισκοπεῖ, ὁ δὲ ἀστρολόγος περὶ μόνων τῶν συμβεβηκότων, μέρος ἂν
δόξῃ
αὐτῶν
μέν-
Τιμαίῳ
μὲν
δόξῃ
τῆς φυσικῆς καὶ ἡ ἀστρολογία. οὕτως μὲν οὖν σύνεγγυς ἂν εἴησαν τῇ
φυσικῇ ἥ τε μαθηματικὴ καὶ ἡ ἀστρολογία, καὶ διὰ τοῦτο τὴν διαφορὰν
αὐτῶν ἔδει παραδοῦναι.

Διαφέρει δὲ ὁ μαθηματικὸς τοῦ φυσικοῦ πρῶτον μὲν ὅτι ὁ φυσικὸς
οὐ περὶ τῶν συμβεβηκότων μόνον τοῖς φυσικοῖς σώμασι λέγει, ἀλλὰ καὶ
περὶ τῆς ὕλης, τοῦ μαθηματικοῦ μηδὲν περὶ ὕλης πολυπραγμονοῦντος.
ἔπειτα καὶ περὶ τῶν συμβεβηκότων, περὶ ὧν ἀμφότεροι λέγουσιν, οὐ κατὰ
τὸν αὐτὸν λέγουσι τρόπον, ἀλλ' ὁ μὲν φυσικὸς περὶ ἐπιπέδων λέγει καὶ
γραμμῶν καὶ σημείων ὡς περὶ περάτων τοῦ φυσικοῦ καὶ κινητοῦ
σώματος.
ὁ δὲ μαθηματικὸς οὔτε τὴν κίνησιν προσποιεῖται τὴν ἔμφυτον οὔτε ὡς ...

Τόμ. 9, p. 291, γρ. 10
164
πέρατα φυσικοῦ σώματος παραλαμβάνει. οὐδὲ γὰρ τὸ στερεὸν αὐτῷ

φυσι-
κὸν ὑπόκειται, ἀλλ' αὐτὸ τοῦτο μόνον τὸ τριχῇ διεστώς. ὡς εἰ καὶ καθ'
ἑαυτὰ ἦν τοιαῦτα· περὶ γὰρ τὰ τῇ νοήσει χωριστὰ καταγίνονται. διὸ καὶ
χωρίζουσιν αὐτά, καὶ οὐδὲν ἀκολουθεῖ ψεῦδος. χωρίσας γὰρ αὐτὰ τῇ
νοήσει τῶν φυσικῶν σωμάτων καὶ πάσης κινήσεως οὕτω τὰ
συμβεβηκότα
τοῖς οὕτω ὑποτεθεῖσι σκοπεῖ. ὥστε εἰ μήτε ὡς περὶ φυσικῶν λέγει μήτε
ὡς φυσικοῖς ὑπαρχόντων, οὔτε φυσικὸς ἂν εἴη ὁ μαθηματικὸς οὔτε
μέρος
ἡ μαθηματικὴ τῆς φυσικῆς. ἀλλ' οὐδὲ ἡ ἀστρολογία· καὶ γὰρ καὶ αὕτη
τὰ συμβεβηκότα τοῖς φυσικοῖς σκοπεῖ, οὐχ ᾗ τοῖς φυσικοῖς συμβέβηκεν,
ἀλλ' ὁποῖα ἂν ᾖ τὰ ἐσχηματισμένα καὶ κινούμενα σώματα· ὥστε καὶ ὁ
ἀστρολόγος κἂν λέγῃ περὶ τῶν καθ' αὑτὰ ὑπαρχόντων τοῖς φυσικοῖς σώ-
μασιν, ἀλλ' οὐχ ᾗ φυσικοῖς ὑπάρχει ταῦτα ζητεῖ, οὐδὲ ὅτι τῇ τοιαύτῃ
φύσει τὰ τοιαῦτα σχήματα καὶ μεγέθη καὶ κινήσεις προσήκουσιν
ἀποδείκνυ-
σιν. ὥσπερ ἐπὶ τοῦ οὐρανίου σώματος ὅτι σφαιροειδές, ὁ μὲν φυσικὸς
ἀπὸ
τοῦ πρῶτον καὶ ἁπλοῦν καὶ τέλειον καὶ μονοειδὲς τοῦτο μόνον εἶναι τῶν
στερεῶν σχημάτων (τὰ γὰρ εὐθύγραμμα σύνθετά τε ἐκ πλειόνων καὶ δεύ-
τερα) καὶ διὰ τοῦτο τῷ πρώτῳ τῶν σωμάτων προσήκειν, ὡς Ἀριστοτέλης
ἀποδείκνυσιν, ὁ δὲ ἀστρολόγος ἐκ τοῦ τῶν ἰσοπεριμέτρων ἐν τοῖς

στερεοῖς
πολυχωρητοτέραν εἶναι τὴν σφαῖραν. οὕτως μὲν οὖν ὁ Ἀριστοτέλης διὰ
βραχέων ἐνεδείξατο τὴν διαφορὰν τῆς φυσιολογίας πρός τε τὴν
μαθηματικὴν
καὶ τὴν ἀστρολογίαν.
τὰ συμβεβηκότα τοῖς φυσικοῖς σκοπεῖ, οὐχ ᾗ τοῖς φυσικοῖς συμβέβηκεν,
ἀλλ' ὁποῖα ἂν ᾖ τὰ ἐσχηματισμένα καὶ κινούμενα σώματα· ὥστε καὶ ὁ
ἀστρολόγος κἂν λέγῃ περὶ τῶν καθ' αὑτὰ ὑπαρχόντων τοῖς φυσικοῖς σώ-
μασιν, ἀλλ' οὐχ ᾗ φυσικοῖς ὑπάρχει ταῦτα ζητεῖ, οὐδὲ ὅτι τῇ τοιαύτῃ
φύσει τὰ τοιαῦτα σχήματα καὶ μεγέθη καὶ κινήσεις προσήκουσιν
ἀποδείκνυ-
σιν. ὥσπερ ἐπὶ τοῦ οὐρανίου σώματος ὅτι σφαιροειδές, ὁ μὲν φυσικὸς
ἀπὸ
τοῦ πρῶτον καὶ ἁπλοῦν καὶ τέλειον καὶ μονοειδὲς τοῦτο μόνον εἶναι τῶν
165
στερεῶν σχημάτων (τὰ γὰρ εὐθύγραμμα σύνθετά τε ἐκ πλειόνων καὶ δεύ-

τερα) καὶ διὰ τοῦτο τῷ πρώτῳ τῶν σωμάτων προσήκειν, ὡς Ἀριστοτέλης
ἀποδείκνυσιν, ὁ δὲ ἀστρολόγος ἐκ τοῦ τῶν ἰσοπεριμέτρων ἐν τοῖς

στερεοῖς
πολυχωρητοτέραν εἶναι τὴν σφαῖραν. οὕτως μὲν οὖν ὁ Ἀριστοτέλης διὰ
βραχέων ἐνεδείξατο τὴν διαφορὰν τῆς φυσιολογίας πρός τε τὴν
μαθηματικὴν
καὶ τὴν ἀστρολογίαν.
Ὁ δὲ Ἀλέξανδρος φιλοπόνως λέξιν τινὰ τοῦ Γεμίνου παρατίθησιν ἐκ
τῆς ἐπιτομῆς τῶν Ποσειδωνίου Μετεωρολογικῶν τῆς ἐξηγήσεως τὰς
ἀφορμὰς
ἀπὸ Ἀριστοτέλους λαβοῦσαν. ἔχει δὲ ὧδε· “τῆς μὲν φυσικῆς θεωρίας
ἐστὶ
τὸ σκοπεῖν περί τε οὐσίας οὐρανοῦ καὶ ἄστρων καὶ δυνάμεως καὶ
ποιότητος
γενέσεώς τε καὶ φθορᾶς καὶ νὴ Δία τούτων περὶ μεγέθους καὶ σχήματος
καὶ τάξεως ἀποδεικνύναι δύναται· ἡ δὲ ἀστρολογία περὶ τοιούτου μὲν
γενέσεώς τε καὶ φθορᾶς καὶ νὴ Δία τούτων περὶ μεγέθους καὶ σχήματος
καὶ τάξεως ἀποδεικνύναι δύναται· ἡ δὲ ἀστρολογία περὶ τοιούτου μὲν
οὐ-
δενὸς ἐπιχειρεῖ λέγειν, ἀποδείκνυσι δὲ τὴν τάξιν τῶν οὐρανίων κόσμον
ὄν-
τως ἀποφήνασα τὸν οὐρανόν, περί τε σχημάτων λέγει καὶ μεγεθῶν καὶ
ἀποστημάτων γῆς τε καὶ ἡλίου καὶ σελήνης καὶ περὶ ἐκλείψεων καὶ συνά-
ψεων τῶν ἄστρων καὶ περὶ τῆς ἐν ταῖς φοραῖς αὐτῶν ποιότητος καὶ ποσό-
τητος. ὅθεν ἐπειδὴ τῆς περὶ ποσὸν καὶ πηλίκον καὶ ποιὸν κατὰ σχῆμα
θεωρίας ἐφάπτεται, εἰκότως ἀριθμητικῆς τε καὶ γεωμετρίας ἐδεήθη
ταύτῃ.
καὶ περὶ τούτων, ὧν ὑπισχνεῖτο μόνων λόγον ἀποδώσειν, δι' ἀριθμητικῆς
τε καὶ γεωμετρίας συμβιβάζειν ἰσχύει. πολλαχοῦ τοίνυν ταὐτὸν
κεφάλαιον
ἀποδεῖξαι προθήσεται ὅ τε ἀστρολόγος καὶ ὁ φυσικός, οἷον ὅτι μέγας ὁ
ἥλιος, ὅτι σφαιροειδὴς ἡ γῆ, οὐ μὴν κατὰ τὰς αὐτὰς ὁδοὺς βαδιοῦνται.
ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ τῆς οὐσίας ἢ τῆς δυνάμεως ἢ τοῦ ἄμεινον οὕτως ἔχειν ἢ
ἀπὸ τῆς γενέσεως καὶ μεταβολῆς ἕκαστα ἀποδείξει, ὁ δὲ ἀπὸ τῶν συμβε-
βηκότων τοῖς σχήμασιν ἢ μεγέθεσιν ἢ ἀπὸ τῆς ποσότητος τῆς κινήσεως
καὶ τοῦ ἐφαρμόττοντος αὐτῇ χρόνου. καὶ ὁ μὲν φυσικὸς τῆς αἰτίας πολ-
λαχοῦ ἅψεται εἰς τὴν ποιητικὴν δύναμιν ἀποβλέπων, ὁ δὲ ἀστρολόγος
166
ὅταν ἀπὸ τῶν ἔξωθεν συμβεβηκότων ἀποδεικνύῃ, οὐχ ἱκανὸς θεατὴς

γίνεται τῆς
τητος. ὅθεν ἐπειδὴ τῆς περὶ ποσὸν καὶ πηλίκον καὶ ποιὸν κατὰ σχῆμα
θεωρίας ἐφάπτεται, εἰκότως ἀριθμητικῆς τε καὶ γεωμετρίας ἐδεήθη
ταύτῃ.
καὶ περὶ τούτων, ὧν ὑπισχνεῖτο μόνων λόγον ἀποδώσειν, δι' ἀριθμητικῆς
τε καὶ γεωμετρίας συμβιβάζειν ἰσχύει. πολλαχοῦ τοίνυν ταὐτὸν
κεφάλαιον
ἀποδεῖξαι προθήσεται ὅ τε ἀστρολόγος καὶ ὁ φυσικός, οἷον ὅτι μέγας ὁ
ἥλιος, ὅτι σφαιροειδὴς ἡ γῆ, οὐ μὴν κατὰ τὰς αὐτὰς ὁδοὺς βαδιοῦνται.
ὁ μὲν γὰρ ἀπὸ τῆς οὐσίας ἢ τῆς δυνάμεως ἢ τοῦ ἄμεινον οὕτως ἔχειν ἢ
ἀπὸ τῆς γενέσεως καὶ μεταβολῆς ἕκαστα ἀποδείξει, ὁ δὲ ἀπὸ τῶν συμβε-
βηκότων τοῖς σχήμασιν ἢ μεγέθεσιν ἢ ἀπὸ τῆς ποσότητος τῆς κινήσεως
καὶ τοῦ ἐφαρμόττοντος αὐτῇ χρόνου. καὶ ὁ μὲν φυσικὸς τῆς αἰτίας πολ-
λαχοῦ ἅψεται εἰς τὴν ποιητικὴν δύναμιν ἀποβλέπων, ὁ δὲ ἀστρολόγος
ὅταν
ἀπὸ τῶν ἔξωθεν συμβεβηκότων ἀποδεικνύῃ, οὐχ ἱκανὸς θεατὴς γίνεται
τῆς
αἰτίας, οἷον ὅτε σφαιροειδῆ τὴν γῆν ἢ τὰ ἄστρα ἀποδίδωσιν, ἐνιαχοῦ δὲ
οὐδὲ τὴν αἰτίαν λαβεῖν ἐφίεται, ὡς ὅταν περὶ ἐκλείψεως διαλέγηται·
ἄλλο-
τε δὲ καθ' ὑπόθεσιν εὑρίσκει τρόπους τινὰς ἀποδιδούς, ὧν ὑπαρχόντων
σωθήσεται τὰ φαινόμενα. οἷον διὰ τί ἀνωμάλως ἥλιος καὶ σελήνη καὶ οἱ
πλάνητες φαίνονται κινούμενοι; ὅτι εἰ ὑποθώμεθα ἐκκέντρους αὐτῶν
τοὺς
κύκλους ἢ κατ' ἐπίκυκλον πολούμενα τὰ ἄστρα, σωθήσεται ἡ φαινομένη
ἀνωμαλία αὐτῶν, δεήσει τε ἐπεξελθεῖν, καθ' ὅσους δυνατὸν τρόπους
ταῦτα
ἀποτελεῖσθαι τὰ φαινόμενα, ὥστε ἐοικέναι τῇ κατὰ τὸν ἐνδεχόμενον
τρόπον
αἰτιολογίᾳ τὴν περὶ τῶν πλανωμένων ἄστρων πραγματείαν. διὸ καὶ
παρελθών

Τόμ. 9, p. 294, γρ. 33
τοῦ τῶν μαθημάτων καίτοι χωρίζειν πεφυκότων ὅμως τὰ φυσικώτερα καὶ

κινήσει προσχρώμενα (οἷά ἐστιν ἥ τε ὀπτικὴ καὶ ἡ ἁρμονικὴ καὶ ἡ ἀστρο-
λογία αἰσθήσεσιν ἤδη προσχρώμεναι καὶ κινουμένοις ὑποκειμένοις) μὴ
167
δύνασθαι χωρίσαι ταῦτα τῆς ὕλης καὶ τῆς φύσεως. καὶ γὰρ ἡ ὀπτικὴ
γραμμὰς ὥσπερ ὁ γεωμέτρης λαμβάνει, καὶ ἡ ἁρμονικὴ λόγους ἀριθμητι-
κοὺς ἐπόγδοον καὶ ἡμιόλιον καὶ ἐπίτριτον καὶ διπλάσιον ὡς ἡ ἀριθμητική,
καὶ ἡ ἀστρολογία σφαίρας καὶ κύκλους ὡς ἡ σφαιρική· καὶ ὅμως οὐ δύ-

νανται ταῦτα αὗται τῶν φυσικῶν καὶ κινουμένων καὶ ἐνύλων χωρίσαι,
ὥσπερ
ἐκεῖναι χωρίζουσι καὶ ἐφ' ἑαυτῶν ὁρίζονται καὶ ὡς κεχωρισμένοις χρῶν-
ται. καίτοι τὰς ἀρχὰς ὁ μὲν ὀπτικὸς ἀπὸ τοῦ γεωμέτρου λαμβάνει, ὁ δὲ
ἁρμονικὸς ἀπὸ τοῦ ἀριθμητικοῦ, ὁ δὲ ἀστρολόγος ἀπὸ τοῦ σφαιρικοῦ.
καὶ
εἰσὶν ὑπ' αὐτοὺς οὗτοι ὡς ὁ ἰατρὸς ὑπὸ τὸν φυσικόν. ὅτι δὲ οὔτε ὁ
ὀπτικὸς οὔτε ὁ ἁρμονικὸς οὔτε ὁ ἀστρολόγος δύναται χωρίζειν ἀπὸ τῶν
φυσικῶν τὰ ἑαυτοῖς ὑποκείμενα, δῆλον γίνεται, ὅταν εἰς χρείαν ἄγηται
ἕκαστος ὡς ἐνεργὸς θεωρούμενος. τότε γὰρ καὶ ἀνάπαλιν ἔχουσι τρόπον
τινὰ πρὸς τὰς ἀρχικωτέρας. ἡ μὲν γὰρ γεωμετρία περὶ γραμμῆς
φυσικῆς σκοπεῖ τῆς ὡς πέρατος, ἀλλ' οὐχ ᾗ φυσική. ἡ δὲ ὀπτικὴ
μαθηματικὴν μὲν λαμβάνει γραμμήν (ὡς γὰρ μῆκος μόνον ἀπλατές),
ἀλλ' οὐχ ᾗ μαθηματικὴ σκοπεῖ, ἀλλ' ᾗ φυσική. ὅτι δὲ μαθηματι-
κὴν λαμβάνει, δηλοῖ τὰ ὀπτικὰ διαγράμματα. εἰ οὖν γραμμὰς καὶ
ἀριθμοὺς
καὶ κύκλους καίτοι τῷ λόγῳ πεφυκότα χωρίζεσθαι οὐκ ἀεὶ δυνατὸν
λογία αἰσθήσεσιν ἤδη προσχρώμεναι καὶ κινουμένοις ὑποκειμένοις) μὴ

δύνασθαι χωρίσαι ταῦτα τῆς ὕλης καὶ τῆς φύσεως. καὶ γὰρ ἡ ὀπτικὴ
γραμμὰς ὥσπερ ὁ γεωμέτρης λαμβάνει, καὶ ἡ ἁρμονικὴ λόγους ἀριθμητι-
κοὺς ἐπόγδοον καὶ ἡμιόλιον καὶ ἐπίτριτον καὶ διπλάσιον ὡς ἡ ἀριθμητική,
καὶ ἡ ἀστρολογία σφαίρας καὶ κύκλους ὡς ἡ σφαιρική· καὶ ὅμως οὐ δύ-

νανται ταῦτα αὗται τῶν φυσικῶν καὶ κινουμένων καὶ ἐνύλων χωρίσαι,
ὥσπερ
ἐκεῖναι χωρίζουσι καὶ ἐφ' ἑαυτῶν ὁρίζονται καὶ ὡς κεχωρισμένοις χρῶν-
ται. καίτοι τὰς ἀρχὰς ὁ μὲν ὀπτικὸς ἀπὸ τοῦ γεωμέτρου λαμβάνει, ὁ δὲ
ἁρμονικὸς ἀπὸ τοῦ ἀριθμητικοῦ, ὁ δὲ ἀστρολόγος ἀπὸ τοῦ σφαιρικοῦ.
καὶ
εἰσὶν ὑπ' αὐτοὺς οὗτοι ὡς ὁ ἰατρὸς ὑπὸ τὸν φυσικόν. ὅτι δὲ οὔτε ὁ
ὀπτικὸς οὔτε ὁ ἁρμονικὸς οὔτε ὁ ἀστρολόγος δύναται χωρίζειν ἀπὸ τῶν
φυσικῶν τὰ ἑαυτοῖς ὑποκείμενα, δῆλον γίνεται, ὅταν εἰς χρείαν ἄγηται
ἕκαστος ὡς ἐνεργὸς θεωρούμενος. τότε γὰρ καὶ ἀνάπαλιν ἔχουσι τρόπον
τινὰ πρὸς τὰς ἀρχικωτέρας. ἡ μὲν γὰρ γεωμετρία περὶ γραμμῆς
φυσικῆς σκοπεῖ τῆς ὡς πέρατος, ἀλλ' οὐχ ᾗ φυσική. ἡ δὲ ὀπτικὴ
168
μαθηματικὴν μὲν λαμβάνει γραμμήν (ὡς γὰρ μῆκος μόνον ἀπλατές),

ἀλλ' οὐχ ᾗ μαθηματικὴ σκοπεῖ, ἀλλ' ᾗ φυσική. ὅτι δὲ μαθηματι-
κὴν λαμβάνει, δηλοῖ τὰ ὀπτικὰ διαγράμματα. εἰ οὖν γραμμὰς καὶ
ἀριθμοὺς
καὶ κύκλους καίτοι τῷ λόγῳ πεφυκότα χωρίζεσθαι οὐκ ἀεὶ δυνατὸν χωρί-
ζειν, πόσῳ μᾶλλον τὰ φυσικὰ αὐτὰ καὶ σύνθετα, ὧν καὶ οἱ ὁρισμοὶ ὡς
συνθέτων καὶ φυσικῶν ἀποδίδονται;

Τόμ. 13,3, p. 183, γρ. 2
καὶ τὸ ἐμβαδόν, οὐδὲν ἧττον δυσαπουλωτότερον ἔσται τὸ περιφερές.

αἴτιον δὲ
τούτου τὸ μὴ παρακεῖσθαι πλησίον τὰ ὑγιαίνοντα τῶν μορίων ἀλλὰ
πόρρω
καὶ διὰ τοῦτο δυσχεραίνειν τὴν φύσιν συνάγειν αὐτά. διὸ καὶ τέμνουσιν
οἱ ἰατροὶ τὰ τοιαῦτα τῶν τραυμάτων καὶ γωνίας ποιοῦσιν, ἵνα τὸ σχῆμα
ἀφανίσωσιν· ἔνθα μὲν γάρ εἰσι γωνίαι, ὀλίγου ὄντος τοῦ μεταξὺ
διαστήματος
τῶν ὑγιαινόντων μορίων δύναται διὰ τὸ μὴ πόρρω εἶναι τὰ ὑγιαίνοντα
συνάγειν αὐτὰ ἡ φύσις καὶ ἀπουλοῦν. ἔστι δὲ ἑτέρῳ παραδείγματι χρήσα-
σθαι εἰς τὰ προκείμενα, εἰ λάβωμεν ἰατρικὴν καὶ ἀστρολογικήν· ὁ μὲν
γὰρ
ἰατρὸς λέγει ὅτι αἱ ἕβδομοι κρίσιμοι, διὰ τί μέντοι κρίσιμοι, οὐκ οἶδεν·
ὁ μέντοι ἀστρολόγος αἰτίας λέγει, λέγω δὴ τὰ τετράγωνα τῆς σελήνης
σχήματα καὶ τὰ τοιαῦτα ἄττα.

P. 172, γρ. 5
περὶ τοῦδε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῶνδε τῶν ἄστρων· ἀδύνατον γὰρ τὸν περὶ
αἰσθητῶν διαλεγόμενον ἀκριβῶς διαλεχθῆναι· ἀλλὰ δῆλον ὡς ὅτι ἐξ
ἀφαι-
ρέσεως. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ γραμμῶν· οὔτε γὰρ αἱ αἰσθηταὶ γραμμαὶ
τοιαῦται ὑπάρχουσιν οἵας λέγει ὁ γεωμέτρης· οὐδὲν γὰρ εὐθὺ τῶν αἰ-
σθητῶν οὕτως οὐδὲ στρογγύλον. ὁ γὰρ κύκλος ὁ αἰσθητὸς τοῦ κανόνος
καὶ
τοῦ αἰσθητοῦ ἐπιπέδου οὐ κατὰ στιγμὴν ἅπτεται, καθάπερ φησὶν ὁ
γεωμέτρης,
ἀλλ' ὡς Πρωταγόρας ἔλεγεν ἐλέγχων τοὺς γεωμέτρας. ἔφερε γὰρ κανόνα
καὶ προσῆπτε τῷ κύκλῳ καὶ ἐδείκνυεν ὅτι οὐ κατὰ ἓν σημεῖον γίνεται ἡ
ἁφή, ἀγνοῶν καὶ αὐτὸς ὅτι μὴ περὶ τούτων ὁ λόγος αὐτοῖς, ἀλλὰ περὶ
169
τῶν ἐξ ἀφαιρέσεως. ἀλλ' οὐδὲ αὐτοῦ τοῦ οὐρανοῦ αἵ τε κύκλῳ

γινόμεναι
καὶ αἱ κατὰ ἕλικας τοιαῦται, ὁποίας λαμβάνει ὁ ἀστρολόγος καὶ
τὴν ἕλικα καὶ τὸν κύκλον ἅ ἐστι μήκη ἀπλατῆ, καὶ ἐπὶ τούτων τὰς κινή-
σεις ὑποτίθεται· οὐδὲν δὲ ἔστιν ἐν τοῖς αἰσθητοῖς μῆκος ἄνευ πλάτους
Ησύχιος λεξικόν (Α – Ο) ,7912, γρ. 1
ἀστρόβιλον· τὸν ταχυλόγον. ἔνιοι τὸν συνεστραμμένον, ἢ

δεδονημένον
ἀστροβολήτους· τοὺς ὑπὸ τοῦ Κυνὸς βαλλομένους
ἀστροβοληθῆναι· νόσῳ τινὶ κατασχεθῆναι. ἐπὶ τῶν παιδίων
ἀστροβόλως· ἐντρεχῶς (Plat. com.)
Ἀστροβόλιον· ἐν Ἰταλίᾳ. [ἔνιοι δὲ τὸ δεδονημένον. ἢ ἀστρό-
βιλον]
ἀστρόβολον· ταχύ. συνεστραμμένον. ἐντρεχῆ
ἄστροις σημειοῦσθαι· μακρὰν ὁδὸν καὶ ἐρήμην βαδίζειν. ἡ δὲ
μεταφορὰ ἀπὸ τῶν πλεόντων
ἀστρολόγος· γενεθλιολόγος
ἀστροφαές· λαμπρόν, λευκόν
ἄστυ· πόλις ἀπὸ τοῦ εἰς ὕψος ἀνίστασθαι
Ἀστυάναξ· ἰχθύς τις οὕτως καλεῖται. καὶ ὁ τοῦ Ἕκτορος παῖς
Ἀστυάνασσα· Ἑλένης θεράπαινα ἥτις πρώτη ἐξεῦρεν Ἀφρο-
δίτην καὶ ἀκόλαστα σχήματα

betic, p. 221, γρ. 17

καὶ καίων
φ⟦αίνειν
νεφῶν⟧
170

σποράδην
οἰκή⟦ς⟧εις, ὅθεν
οὐ μετανέστης⟦αν⟧”.
⟦Ἄστυ· τριχῶς λέγεται⟧, αὐτὸ ⟦τὸ χωρίον⟧ καὶ ὁ ⟦ἐν αὐτῷ ὄχ⟧λος ⟦καὶ τὸ
συναμφότερον, ὥσπερ καὶ πόλις. ἐτυ⟧μο⟦λογεῖται διὰ τὸ γω⟧νί⟦αν μὴ

ἔχειν ἀλλ'⟧
ὑπ⟦ερφερῆ εἶναι⟧.
AUGUSTUS.
Exc. Salmas.: Ὀκταύϊος [ἐβασίλευσε] ἔτη

ζʹ, ἡμέρας βʹ. Ἡμέρας μιᾶς πρὸ τεχθῆναι τοῦτον, εἶδεν
ἡ μήτηρ αὐτοῦ, ὡς τὰ σπλάγχνα αὐτῆς ἐξαρπαγέντα
εἰς οὐρανὸν ἐφέρετο· καὶ ἐν τῇ νυκτὶ ᾗ ἐγεννήθη εἶδεν
ὁ πατὴρ αὐτοῦ ὅτι ἐκ τῶν κόλπων τῆς αὐτοῦ γυναικὸς
ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος. Νιγίδιος δέ τις βουλευτὴς ἀστρολό-
γος, βραδύτερον προελθόντος τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ἠρώ-
τησε τὴν αἰτίαν, ὁ δὲ ἔφη υἱὸν αὐτῷ τεχθῆναι· κἀκεῖ-
νος, «Ὢ τί ἐποίησας; δεσπότην ἡμῖν ἐγέννησας,» ἀνε-
βόησε. Τρεφομένου δὲ τοῦ παιδὸς ἐν ἀγρῷ, ἀετὸς κατα-
πτὰς ἄρτον ἐκ χειρῶν αὐτοῦ ἀφείλετο, καὶ ἐπανελθὼν
πάλιν αὐτὸν εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ ἀπέθετο. Ἐν παισὶ
δὲ τελοῦντα εἶδε καθ' ὕπνους αὐτὸν Κικέρων χρυσῇ
ἁλύσει δεδεμένον, καὶ μάστιγα κρατοῦντα ἐν τῷ Κα-
πιτωλίῳ χαλασθῆναι οὐρανόθεν. Ἐν δὴ τῷ μέλλειν
αὐτὸν τελευτᾶν, κεραυνὸς ἐμπεσὼν εἰς τὴν εἰκόνα αὐ-
τοῦ τὸ πρῶτον γράμμα τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἠφάνισε,
καιότερον αὐτὸν ὡς ψευσάμενον κολάσειε· κἀν τούτῳ

171
ἀναιρεθέντος τοῦ Δομετιανοῦ, διαφυγεῖν τὸν ἄνδρα.

Κἀκεῖνο δὲ θαυμαστὸν παρὰ τὴν τοῦδε τελευτὴν
συμβέβηκεν. Ἀπολλώνιον γὰρ τὸν Τυανέα κατ' ἐκείνην
τὴν ἡμέραν, μᾶλλον δὲ παρ' αὐτὸν τὸν καιρὸν τῆς σφα-
γῆς, προειπεῖν Ἐφεσίοις ἐν κοινῷ τὸ περὶ τὸν Δομετιανὸν
πάθος τοῖσδε τοῖς ῥήμασι, «Καλῶς, ὦ Στέφανε, εὖγε
ὦ Στέφανε, παῖε τὸν μιαιφόνον. Ἔπληξας, ἔτρωσας,
ἀπέκτεινας.»
Exc. Salm.: Δομετιανὸς ἔτη πέντε [καὶ
δέκα]. Προεῖπεν ἀστρολόγος καὶ πότε καὶ ὅπως τεθνή-
ξεται. Ἠρώτησεν οὖν αὐτὸν ἐκεῖνος, ποίῳ τέλει αὐτὸς
χρήσεται· καὶ εἰπόντος, θέλων ἀπελέγξαι αὐτὸν ψευ-
δόμενον, ἐκέλευσε ζῶντα καυθῆναι, ἁφθέντος δὲ πυρὸς,
ὑετὸς πολὺς καταρραγεὶς τὴν πυρὰν ἔσβεσε, καὶ κύνες
ὀπίσω τὼ χεῖρε δεδεμένου τοὺς δεσμοὺς διεσπάραξαν.
Δομετιανὸς δὲ εἶδε πρὸ μιᾶς ἡμέρας τοῦ θανάτου αὐτοῦ,
ὡς ἵππῳ μέλανι ἐπεκάθητο ἔνοπλος· καὶ πεσόντων αὐ-
τομάτως ἐξ αὐτοῦ τῶν ὅπλων σὺν τῷ ἵππῳ εἰς τὸ χάσμα
κατηνέχθη. Λαργῖνος δὲ Πρόκλος ἐν Γερμανίᾳ προεῖπε
δημοσίᾳ τὴν ἡμέραν ἐν ᾗ ὁ βασιλεὺς τεθνήξεται· διὸ
Anonymi In Hermogenem Rhet., Introductio in prolegomena

Hermogenis artis rhetoricae (fort. auctore Marcellino Gramet Rhet.)
Τόμ. 14, p. 261, γρ. 24
θῶς, ὡς ἐξ αὐτῆς τῆς φύσεως προῆλθον.

Μαθόντες, ὅ τί ἐστιν ἐπιστήμη, μάθωμεν, τί ἴδιον
αὐτῆς. ἴδιον ἐπιστήμης ἐστὶ τὸ πάντα μετὰ λόγου γι-
νώσκειν καὶ ἀεὶ τὰ αὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν. δεῖ γὰρ εἰ-
δέναι, ὅτι, ἐάν τις πρᾶγμα ἐπίσταται ἐκ τύχης ἢ ἐκ φύ-
σεως, πολλάκις μὲν αὐτὸ γινώσκει, ἀλλ' ὅμως ἀγνοῶν
τὴν αἰτίαν ὀλιγάκις σφάλλεται· ὁ δὲ πάντα μετὰ λόγου
γιγνώσκων οὐδέποτε τῆς ἀληθείας τὴν αἴσθησιν ἀπο-
διδράσκει. ‘ἀεὶ’ δὲ ‘τὰ αὐτά’ πρόσκειται, ἐπειδὴ οὐκ
ἐκ πλάνης τινὸς ἡ ἐπιστήμη βιαζομένη ἄλλοτε ἄλλως λέγει
ἀλλ' ἀεὶ τὰ αὐτά· ἐρωτώμενος γὰρ ὁ ἀστρολόγος, ποῦ
ἐστιν ἡ σελήνη, ἐν τῇ πρώτῃ τῇ καθ' ἡμᾶς σφαίρᾳ φήσει.
καλῶς δὲ πρόσκειται καὶ τὸ ‘περὶ τῶν αὐτῶν’· οὐδὲ γὰρ
περὶ τοῦ Ἑρμοῦ ὁ ἀστρολόγος ἐρωτώμενος τὰ περὶ τῆς
σελήνης ἀποκρίνεται, ἀλλὰ ‘περὶ τῶν αὐτῶν’ ἀποκρίνεται,
172
περὶ ὧν καὶ ἐρωτᾶται.

Μάθωμεν δέ, τί ἐστι τέχνη καὶ τί ἴδιον αὐτῆς. ‘τέχνη
ἐστὶ σύστημα ἐκ καταλήψεων ἐμπειρίᾳ συγγεγυμνα-
σμένων πρός τι τέλος εὔχρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ’, ἢ ὡς
ἄλλοι ἐξηγοῦνται ἄνευ τοῦ ‘ἐμπειρίᾳ’ ἐκτιθέμενοι τὸν
ὅρον.
Anonymi In Hermogenem Rhet., Introductio in prolegomena

Hermogenis artis rhetoricae (fort. auctore Marcellino Gramet Rhet.)
Τόμ. 14, p. 261, γρ. 27
νώσκειν καὶ ἀεὶ τὰ αὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν. δεῖ γὰρ εἰ-
δέναι, ὅτι, ἐάν τις πρᾶγμα ἐπίσταται ἐκ τύχης ἢ ἐκ φύ-
σεως, πολλάκις μὲν αὐτὸ γινώσκει, ἀλλ' ὅμως ἀγνοῶν
τὴν αἰτίαν ὀλιγάκις σφάλλεται· ὁ δὲ πάντα μετὰ λόγου
γιγνώσκων οὐδέποτε τῆς ἀληθείας τὴν αἴσθησιν ἀπο-
διδράσκει. ‘ἀεὶ’ δὲ ‘τὰ αὐτά’ πρόσκειται, ἐπειδὴ οὐκ
ἐκ πλάνης τινὸς ἡ ἐπιστήμη βιαζομένη ἄλλοτε ἄλλως λέγει
ἀλλ' ἀεὶ τὰ αὐτά· ἐρωτώμενος γὰρ ὁ ἀστρολόγος, ποῦ
ἐστιν ἡ σελήνη, ἐν τῇ πρώτῃ τῇ καθ' ἡμᾶς σφαίρᾳ φήσει.
καλῶς δὲ πρόσκειται καὶ τὸ ‘περὶ τῶν αὐτῶν’· οὐδὲ γὰρ
περὶ τοῦ Ἑρμοῦ ὁ ἀστρολόγος ἐρωτώμενος τὰ περὶ τῆς
σελήνης ἀποκρίνεται, ἀλλὰ ‘περὶ τῶν αὐτῶν’ ἀποκρίνεται,
περὶ ὧν καὶ ἐρωτᾶται.
Μάθωμεν δέ, τί ἐστι τέχνη καὶ τί ἴδιον αὐτῆς. ‘τέχνη
ἐστὶ σύστημα ἐκ καταλήψεων ἐμπειρίᾳ συγγεγυμνα-
σμένων πρός τι τέλος εὔχρηστον τῶν ἐν τῷ βίῳ’, ἢ ὡς
ἄλλοι ἐξηγοῦνται ἄνευ τοῦ ‘ἐμπειρίᾳ’ ἐκτιθέμενοι τὸν
ὅρον. ἑκάστην δὲ λέξιν κειμένην ἐν τῷ ὅρῳ βασανίσω-
μεν. ‘σύστημα’ τουτέστιν ἄθροισμα· δεῖ γὰρ εἰδέναι,
ὅτι πολλῶν θεωρημάτων σύστημά ἐστιν ἡ τέχνη, ὥσπερ
καὶ ἡ ἰατρικὴ πολλῶν θεωρημάτων σύστημά ἐστι·
Σχόλια στον Ησίοδο Scholia in opera et dies (scholia vetera partim

Procli et recentiora partim Moschopuli, Tzetzae et Joannis Galeni
Prolegomenon-scholion sch, p.-verse 446bis, γρ. 8
διὰ τὴν ἀπορίαν τῶν βοῶν σπείρειν καὶ ἀροῦν ἀδυνατῶν·

ὁ δὲ βοῶν εὔπορος χορταζέτω τὰς βοῦς, ὡς χρησόμενος αὐταῖς
ἤδη πρὸς ἔργον τῆς σπορᾶς. PROCLUS.
ΦΡΑΖΕΣΘΑΙ Δ' ΕΥΤ' ΑΝ. Βουλεύου καὶ φρον-
τίζου τῶν γεωργικῶν, ἡνίκα γεράνου φωνὴν ἀκούσῃς, κραυ-
173
γαζούσης τῆς γεράνου ὑψόθι χρονίως, ἥτις φωνὴ σημεῖον φέ-

ρει ἀροτριάσεως, καὶ χειμῶνος καιρὸν κατόμβρου δεικνύει,
λυπεῖ δὲ τὴν ψυχὴν τοῦ μὴ ἔχοντος βοῦς γεωργοῦ. Μετὰ
τὴν τῶν ἄστρων διδασκαλίαν, ἀπὸ τῶν γεράνων παιδεύει
τὸν ἀδελφὸν εἰδέναι τοὺς καιρούς· προλέγει δὲ τοὺς και-
ροὺς ἡ γέρανος, ἔαρ τε καὶ χειμῶνα, οὐχ ὡς ἀστρολόγος
καὶ ἀναλεξαμένη βίβλους τοῦ Πτολεμαίου, καὶ Μέτωνος,
καὶ Ζωροάστρου, καὶ τῶν ἄλλων· ἀλλ' ἐστὶν ὄντως δει-
λότατον ζῶον ἡ γέρανος, καὶ εὐαίσθητον θέρμης καὶ ψύξεως·
ὑψιπετῶς δὲ φερομένη διὰ τὸ βάρος τοῦ σώματος, ὅπως μὴ
πρὸς τὴν γῆν ἐνεχθῇ, εὐπαθοῦς ὄντος τοῦ ἄνω ἀέρος, καὶ
πρὸς ψύχος ἢ θέρμην ῥαόνως ἐκτρεπομένου, ψυχομένου μὲν
ἀλγοῦσα βοᾷ, πρὸς θερμοτέραν δὲ τρεπομένου κατάστασιν
ἀλύπως σὸν ἠρεμαίᾳ φωνῇ περϊίπταται. Καὶ οὕτως ἡμεῖς ἐκ
τῶν ἐκείνης φωνῶν χειμῶνα καὶ ἔαρ ἐπιγινώσκομεν. TZE-
TZES.
Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. Book of Iliad 8, verse 93a1, γρ. of

scholion 12
ἔστι δὲ γεωργός, “ἐν ποίῃ, δρέπανον μέν” (σ 368)· κυβερνήτης, “αἰεὶ

γὰρ πόδα νηός” (κ 32)· τέκτων ἀπὸ τῆς κλίνης (cf. ψ 189) AT καὶ
τοῦ δουρείου ἵππου (at cf. λ 523): T ναυπηγὸς ἀπὸ τῆς σχεδίας
(cf. ε 243 – 61)· κυνηγὸς ἀπὸ τοῦ Παρνασοῦ (cf. τ 428 – 54)· μάν-
τις, “φήμην τίς μοι φάσθω” (υ 100)· μάγειρος, “δαιτρεῦσαί τε καὶ
ὀπτῆσαι” (ο 323)· ἰατρός, “ὄφρα οἱ εἴη | ἰοὺς χρίεσθαι” (α 261 – 2)·
μουσικός, “μῦθον δ' ὡς ὅτ' ἀοιδός” (λ 368)· πύκτης, “πὺξ μὲν ἐνίκησα
Κλυτομήδεα” (Ψ 634)· παλαιστής, “Ἀγκαῖον δὲ πάλῃ Πλευρώνιον”
(Ψ 635)· δισκευτὴς παρὰ Φαίαξι (cf. θ 186 – 98)· τοξότης, “εὖ μὲν
τόξον οἶδα” (θ 215)· ἀκοντιστής, “δουρὶ δ' ἀκοντίζω” (θ 229)· ῥή-
τωρ, “καὶ ἔπεα νιφάδεςςιν ἐοικότα” (Γ 222)· ἀστρολόγος, “Πληϊά-
δας θ' ὁρόωντι” (ε 272). AT
πρὸς ἐπιστροφὴν τὸ ἐπίθετον τέθειται· δεῖ γὰρ τὸν στρα-
τιώτην τοιοῦτον εἶναι· γεωργὸς μὲν γὰρ ἀπὸ τοῦ καλῶς ἐν πόᾳ τὴν
ἅρπην καὶ τὰ ἄλλα τῆς γεωργίας ὅπλα κινεῖν γινώσκεται, κυβερνή-
της ἀπὸ τοῦ πόδα νηὸς ἰθύνειν καλῶς, τέκτων ἀπὸ τῆς εὐθεσίας τῶν
λίθων καὶ τῆς εὐπριστίας τῶν ξύλων, ναυπηγὸς ἀπὸ τῆς νηός, b
(BCE3E4) κυνηγὸς ἀπὸ τῆς κυναγωγῆς καὶ τῆς ὀρεσινομίας,
μάντις ἀπὸ τῶν ἐκβάσεων, μάγειρος ἀπὸ τοῦ ὡς δεῖ ὀπτᾶν καὶ
δαιτρεύειν, ἰατρὸς ἀπὸ τοῦ νόσους γινώσκειν καὶ τάμνειν ἰούς, μουσι-
κὸς καὶ ἀοιδὸς ἐξ ᾠδῶν κάλλους καὶ μύθων, πύκτης καὶ παλαιστὴς ἐξ
174
Ελληνική ανθολογία
ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ
Ἑρμογένην τὸν ἰατρὸν ὁ ἀστρολόγος Διόφαντος

εἶπε μόνους ζωῆς ἐννέα μῆνας ἔχειν.
κἀκεῖνος γελάσας “Τί μὲν ὁ Κρόνος ἐννέα μηνῶν”
φησὶ “λέγει, σὺ νόει· τἀμὰ δὲ σύντομά σοι.”
εἶπε καὶ ἐκτείνας μόνον ἥψατο, καὶ Διόφαντος,
ἄλλον ἀπελπίζων αὐτὸς ἀπησκάρισεν.
Ελληνική ανθολογία Book 11, epigram 164, γρ. 2
ΤΟΥ ΑΥΤΟΥ
Εἶπεν ἐληλυθέναι τὸ πεπρωμένον αὐτὸς ἑαυτοῦ

τὴν γένεσιν διαθεὶς Αὖλος ὁ ἀστρολόγος
καὶ ζήσειν ὥρας ἔτι τέσσαρας· ὡς δὲ παρῆλθεν
εἰς πέμπτην καὶ ζῆν εἰδότα μηδὲν ἔδει,
αἰσχυνθεὶς Πετόσιριν ἀπήγξατο· καὶ μετέωρος
θνῄσκει μέν, θνῄσκει δ' οὐδὲν ἐπιστάμενος.
Appendix Proverbiorum, Appendix proverbiorum

Centuria 3, sec. 88, γρ. 2
κούντων.
Μελάντερος ζόφου καὶ Μελάντερος πίσσης:
ἐπὶ τῶν καθ' ὑπερβολὴν μεμελασμένων.
Μελίπηκτον: εἶδος πλακοῦντος· καὶ παροιμία,
Μελίπηκτα κύνες: ἐπὶ τῶν παρ' ἀξίαν τὰ κάλλιστα
ἀπολαυόντων.
Μεμαγμένη μᾶζα: ἐπὶ τῶν ἑτοίμων ἀγαθῶν.
Μετὰ νοσούντων μαίνεσθαί φασι καλόν:
ὅτι χρὴ συνεξομοιοῦσθαι.
Μέτωνος ἐνιαυτός: Μέτων Ἀθηναῖος ἀστρο-
λόγος, ὁ τὴν ἐννεακαιδεκαετηρίδα συνταξάμενος καὶ ὀνο-
μάσας ἐνιαυτόν· τοὺς οὖν μακρὰς ὑπερθέσεις ποιουμένους
175
ἐπισκώπτοντες ἔλεγον, Ἀναβάλλεσθαι εἰς τὸν Μέ-

τωνος ἐνιαυτόν.
Μέχρι τῶν ἀμφωτίδων: ἐπὶ τῶν ἄγαν πεπλη-
ρωμένων, ἀντὶ τοῦ μέχρι τῶν ὤτων.
Μηδὲν ὑπὲρ τὰ καλάποδα: ἀντὶ, μηδὲν ὑπὲρ
τὸ μέτρον. Καλάποδον γάρ ἐστι τὸ τοῦ σκυτέως. Μύῤ-
ῥιχον γὰρ τὸν σκυτέα φασὶ τοῦτο εἰπεῖν.
Μὴ ἔνι δούλων πόλις: πόλις ἐστὶν ἐν Λιβύῃ
Δούλων πόλις καλουμένη, ὡς Μνασέας ἱστορεῖ ὁ Πα
Σούδα λεξικόν theta,93, γρ. 1
Πολύβιος· οἱ δὲ πολλοὶ τὰ μὲν ἔργα τῶν εὐτυχούντων οὐ πειρῶνται

μιμεῖσθαι, τὰ δὲ πάρεργα ζηλοῦντες ἐκθεατρίζουσι τὴν ἑαυτῶν ἀκρι-
σίαν. καὶ αὖθις· οὐ μόνον ἑαυτοὺς ἐξεθεάτρισαν, ἀλλὰ καὶ τὴν
Ἑλλάδα κατέστρεψαν.
Θεγλαφαλασάρ· ζήτει ἐν τῷ Ἄχαζ.
Θεατροκρασία: ὀχλοκρασία.
Θεαιδέστατον: θεοῦ ἰδέαν ἔχον. εἶπε δὲ Ἀντιφῶν ἐν τῷ Περὶ
ὁμονοίας οὕτως· ἄνθρωπος, ὅς φησι μὲν πάντων θηρίων θεαιδέστατος
γενέσθαι.
Θέαινα: θεά.
Θεαίτητος, Ἀθηναῖος, ἀστρολόγος, φιλόσοφος, μαθητὴς Σωκρά-
τους, ἐδίδαξεν ἐν Ἡρακλείᾳ. πρῶτος δὲ τὰ πέντε καλούμενα στερεὰ
ἔγραψε. γέγονε δὲ μετὰ τὰ Πελοποννησιακά.
Φυσικός-Φυσική
ΑΡΧΕΛΑΟΣ
Ἀρχέλαος Ἀθηναῖος ἢ Μιλήσιος, πατρὸς Ἀπολλοδώρου, ὡς δέ

τινες, Μίδωνος, μαθητὴς Ἀναξαγόρου, διδάσκαλος Σωκράτους.
οὗτος πρῶτος ἐκ τῆς Ἰωνίας τὴν φυσικὴν φιλοσοφίαν μετήγαγεν
Ἀθήναζε, καὶ ἐκλήθη φυσικός, παρὸ καὶ ἔληξεν ἐν αὐτῷ ἡ
176
φυσικὴ φιλοσοφία, Σωκράτους τὴν ἠθικὴν εἰσαγαγόντος. ἔοικεν

δὲ καὶ οὗτος ἅψασθαι τῆς ἠθικῆς. καὶ γὰρ περὶ νόμων πεφιλοσό-
φηκε καὶ καλῶν καὶ δικαίων· παρ' οὗ λαβὼν Σωκράτης τῷ
αὐξῆσαι εἰς τὸ ἄκρονεὑρεῖν ὑπελήφθη. ἔλεγε δὲ δύο αἰτίας
εἶναι γενέσεως, θερμὸν καὶ ψυχρόν. καὶ τὰ ζῷα ἀπὸ τῆς ἰλύος
γεννηθῆναι· καὶ τὸ δίκαιον εἶναι καὶ τὸ αἰσχρὸν οὐ φύσει ἀλλὰ
νόμῳ.
τεθνεώτων οἱ ζῶντες· ὅπερ ἀποδείκνυται ἐν τῷ Περὶ ψυχῆς

(Phd. 70d – 72a) διά τινος καθολικοῦ, ὅτι ἐκ τῶν ἐναντίων τὰ
ἐναντία. καὶ αὐτὸ δὲ τὸ καθόλου κατασκευάζεται ἔκ τινων ὄντων
ἐπὶ μέρους· οἷον ὅτι τὸ καθεύδειν ἐκ τοῦ ἐγρηγορέναι καὶ ἀνά-
παλιν καὶ τὸ μεῖζον ἐκ τοῦ μικροτέρου καὶ ἀνάπαλιν. τούτῳ δὲ
ἐχρῆτο εἰς τὴν τῶν ἑαυτῷ δοκούντων κατασκευήν.
Ὥσπερ δὲ τὸ παλαιὸν ἐν τῇ τραγῳδίᾳ πρότερον μὲν μόνος ὁ
χορὸς διεδραμάτιζεν, ὕστερον δὲ Θέσπις ἕνα ὑποκριτὴν ἐξεῦρεν
ὑπὲρ τοῦ διαναπαύεσθαι τὸν χορὸν καὶ δεύτερον Αἰσχύλος, τὸν δὲ
τρίτον Σοφοκλῆς καὶ συνεπλήρωσεν τὴν τραγῳδίαν, οὕτως καὶ
τῆς φιλοσοφίας ὁ λόγος πρότερον μὲν ἦν μονοειδὴς ὡς ὁ φυσικός,
δεύτερον δὲ Σωκράτης προσέθηκε τὸν ἠθικόν, τρίτον δὲ Πλάτων
τὸν διαλεκτικὸν καὶ ἐτελεσιούργησε τὴν φιλοσοφίαν. Θράσυλλος
δέ φησι (FHG III. 505) καὶ κατὰ τὴν τραγικὴν τετραλογίαν
ἐκδοῦναι αὐτὸν τοὺς διαλόγους, οἷον ἐκεῖνοι τέτρασι δράμασιν
ἠγωνίζοντο – Διονυσίοις, Ληναίοις, Παναθηναίοις, Χύτροις – ὧν
τὸ τέταρτον ἦν Σατυρικόν· τὰ δὲ τέτταρα δράματα ἐκαλεῖτο
τετραλογία.
ἠθικός. τῆς πέμπτης ἡγεῖται Θεάγης ἢ περὶ φιλοσοφίας, μαιευ-

τικός· Χαρμίδης ἢ περὶ σωφροσύνης, πειραστικός· Λάχης ἢ περὶ
ἀνδρείας, μαιευτικός· Λύσις ἢ περὶ φιλίας, μαιευτικός. τῆς
ἕκτης ἡγεῖται Εὐθύδημος ἢ ἐριστικός, ἀνατρεπτικός· Πρω-
ταγόρας ἢ σοφισταί, ἐνδεικτικός· Γοργίας ἢ περὶ ῥητορικῆς,
ἀνατρεπτικός· Μένων ἢ περὶ ἀρετῆς, πειραστικός. τῆς ἑβδόμης
ἡγοῦνται Ἱππίαι δύο – αʹ ἢ περὶ τοῦ καλοῦ, βʹ ἢ περὶ τοῦ ψεύδους
– ἀνατρεπτικοί· Ἴων ἢ περὶ Ἰλιάδος, πειραστικός· Μενέξενος ἢ
ἐπιτάφιος, ἠθικός. τῆς ὀγδόης ἡγεῖται Κλειτοφῶν ἢ προτρεπτι-
κός, ἠθικός· Πολιτεία ἢ περὶ δικαίου, πολιτικός· Τίμαιος ἢ περὶ
177
φύσεως, φυσικός· Κριτίας ἢ Ἀτλαντικός, ἠθικός. τῆς ἐνάτης

ἡγεῖται Μίνως ἢ περὶ νόμου, πολιτικός· Νόμοι ἢ περὶ νομοθεσίας,
πολιτικός· Ἐπινομὶς ἢ νυκτερινὸς σύλλογος ἢ φιλόσοφος, πολιτι-
κός· Ἐπιστολαὶ τρεισκαίδεκα, ἠθικαί – ἐν αἷς ἔγραφεν εὖ πράτ-
τειν, Ἐπίκουρος δὲ εὖ διάγειν, Κλέων χαίρειν – πρὸς Ἀριστόδωρον
μία, πρὸς Ἀρχύταν δύο, πρὸς Διονύσιον τέτταρες, πρὸς Ἑρμίαν
καὶ Ἔραστον καὶ Κορίσκον μία, πρὸς Λεωδάμαντα μία, πρὸς
Δίωνα μία, πρὸς Περδίκκαν μία, πρὸς τοὺς Δίωνος οἰκείους δύο.
καὶ οὗτος μὲν οὕτω διαιρεῖ καί τινες.
ΣΤΡΑΤΩΝ
Διεδέξατο δ' αὐτοῦ τὴν σχολὴν Στράτων Ἀρκεσιλάου Λαμψα-

κηνός, οὗ καὶ ἐν ταῖς διαθήκαις ἐμνημόνευσεν· ἀνὴρ ἐλλογιμώ-
τατος καὶ φυσικὸς ἐπικληθεὶς ἀπὸ τοῦ περὶ τὴν θεωρίαν ταύτην
παρ' ὁντινοῦν ἐπιμελέστατα διατετριφέναι. ἀλλὰ καὶ καθηγήσατο
Πτολεμαίου τοῦ Φιλαδέλφου καὶ ἔλαβε, φασί, παρ' αὐτοῦ τάλαντα
ὀγδοήκοντα· σχολαρχεῖν δέ, καθά φησιν Ἀπολλόδωρος ἐν Χρονι-
κοῖς (FGrH 244 F 40), ἤρξατο τῇ τρίτῃ καὶ εἰκοστῇ καὶ ἑκατοστῇ
Ὀλυμπιάδι, τῆς σχολῆς ἀφηγησάμενος ἔτη ὀκτωκαίδεκα.
Σωσικράτης δ' ἐν τῷ πρώτῳ τῆς Διαδοχῆς (FHG IV. 503) καὶ

Σάτυρος ἐν τῷ τετάρτῳ τῶν Βίων (FHG III. 164) οὐδὲν εἶναι
Διογένους φασί· τά τε τραγῳδάριά φησιν ὁ Σάτυρος Φιλίσκου
εἶναι τοῦ Αἰγινήτου, γνωρίμου τοῦ Διογένους. Σωτίων δ' ἐν
τῷ ἑβδόμῳ ταῦτα μόνα φησὶ Διογένους εἶναι· Περὶ ἀρετῆς, Περὶ
ἀγαθοῦ, Ἐρωτικόν, Πτωχόν, Τολμαῖον, Πόρδαλον, Κάσανδρον,
Κεφαλίωνα, Φιλίσκον, Ἀρίσταρχον, Σίσυφον, Γανυμήδην, Χρείας,
Ἐπιστολάς.
Γεγόνασι δὲ Διογένεις πέντε· πρῶτος Ἀπολλωνιάτης, φυσικός·
ἀρχὴ δ' αὐτῷ τοῦ συγγράμματος ἥδε (DK 64 B 1)· “Λόγου παντὸς
ἀρχόμενον δοκεῖ μοι χρεὼν εἶναι τὴν ἀρχὴν ἀναμφισβήτητον
παρέχεσθαι.” δεύτερος Σικυώνιος (FGrH 503 T 1), ὁ γράψας τὰ
περὶ Πελοπόννησον· τρίτος αὐτὸς οὗτος· τέταρτος στωικός, γένος
Σελευκεύς, ὁ καὶ Βαβυλώνιος καλούμενος (SVF III, p. 210, fg. 2)
178
διὰ τὴν γειτονίαν· πέμπτος Ταρσεύς, γεγραφὼς περὶ ποιητικῶν

ζητημάτων ἃ λύειν ἐπιχειρεῖ.
Μάγνης ἐν τοῖς Ὁμωνύμοις. ἐθαυμάσθη δὴ οὖν καὶ διὰ τόδε.

φασὶ δὲ καὶ Ἀντίγονον αὐτοῦ πυθέσθαι ὄντα ἀκροατήν, διὰ τί
ἀντλεῖ· τὸν δ' εἰπεῖν, “ἀντλῶ γὰρ μόνον; τί δ'; οὐχὶ σκάπτω;
τί δ'; οὐκ ἄρδω καὶ πάντα ποιῶ φιλοσοφίας ἕνεκα;” καὶ γὰρ ὁ
Ζήνων αὐτὸν συνεγύμναζεν εἰς τοῦτο καὶ ἐκέλευεν ὀβολὸν φέρειν
ἀποφορᾶς. καί ποτ' ἀθροισθὲν τὸ κέρμα ἐκόμισεν εἰς μέσον τῶν
γνωρίμων καί φησι, “Κλεάνθης μὲν καὶ ἄλλον Κλεάνθην δύναιτ'
ἂν τρέφειν, εἰ βούλοιτο· οἱ δ' ἔχοντες ὅθεν τραφήσονται παρ'
ἑτέρων ἐπιζητοῦσι τὰ ἐπιτήδεια, καίπερ ἀνειμένως φιλοσο-
φοῦντες.” ὅθεν δὴ καὶ δεύτερος Ἡρακλῆς ὁ Κλεάνθης ἐκαλεῖτο.
ἦν δὲ πονικὸς μέν, ἀφύσικος δὲ καὶ βραδὺς ὑπερβαλλόντως· διὸ
καὶ Τίμων περὶ αὐτοῦ φησιν οὕτως (Diels 41)·
τίς δ' οὗτος κτίλος ὣς ἐπιπωλεῖται στίχας ἀνδρῶν,
μωλύτης ἐπέων φίλος Ἄσσιος, ὅλμος ἄτολμος;
Καὶ σκωπτόμενος δ' ὑπὸ τῶν συμμαθητῶν ἠνείχετο καὶ ὄνος
ἀκούων προσεδέχετο, λέγων αὐτὸς μόνος δύνασθαι βαστάζειν τὸ
Ζήνωνος φορτίον. καί ποτ' ὀνειδιζόμενος ὡς δειλός, “διὰ τοῦτο,”
εἶπεν, “ὀλίγα ἁμαρτάνω.” προκρίνων δὲ τὸν ἑαυτοῦ βίον τοῦ
τῶν πλουσίων ἔλεγεν, ἐν ᾧ σφαιρίζουσιν ἐκεῖνοι τὴν σκληρὰν καὶ
ἄκαρπον αὐτὸςἐργάζεσθαι σκάπτων.
ὃς καὶ αὐτὸς πίστιν θέλων δοῦναι ἐπανῆλθεν εἰς Βραγχίδας καὶ

εἰσελθὼν εἰς τὸ τοῦ Ἀπόλλωνος ἱερὸν ἐπέδειξεν ἣν Μενέλαος
ἀνέθηκεν ἀσπίδα, (ἔφη γὰρ αὐτόν, ὅτ' ἀπέπλει ἐκ Τροίας, ἀνα-
θεῖναι τῷ Ἀπόλλωνι τὴν ἀσπίδα,) διασεσηπυῖαν ἤδη, μόνον δὲ
διαμένειν τὸ ἐλεφάντινον πρόσωπον. ἐπειδὴ δ' Ἑρμότιμος ἀπ-
έθανε, γενέσθαι Πύρρον τὸν Δήλιον ἁλιέα· καὶ πάντα πάλιν
μνημονεύειν, πῶς πρόσθεν Αἰθαλίδης, εἶτ' Εὔφορβος, εἶτα Ἑρ-
μότιμος, εἶτα Πύρρος γένοιτο. ἐπειδὴ δὲ Πύρρος ἀπέθανε,
γενέσθαι Πυθαγόραν καὶ πάντων τῶν εἰρημένων μεμνῆσθαι.
Ἔνιοι μὲν οὖν Πυθαγόραν μηδὲ ἓν καταλιπεῖν σύγγραμμά
φασιν διαπεσόντες. Ἡράκλειτος γοῦν ὁ φυσικὸς μονονουχὶ
κέκραγε καί φησι· “Πυθαγόρης Μνησάρχου ἱστορίην ἤσκησεν
ἀνθρώπων μάλιστα πάντων καὶ ἐκλεξάμενος ταύτας τὰς συγ-
179
γραφὰς ἐποιήσατο ἑαυτοῦ σοφίην, πολυμαθείην, κακοτεχνίην.”

οὕτω δ' εἶπεν, ἐπειδήπερ ἐναρχόμενος ὁ Πυθαγόρας τοῦ Φυσικοῦ
συγγράμματος λέγει ὧδε· “οὐ μὰ τὸν ἀέρα τὸν ἀναπνέω, οὐ μὰ
τὸ ὕδωρ τὸ πίνω, οὔ κοτ' οἴσω ψόγον περὶ τοῦ λόγου τοῦδε.”
γέγραπται δὲ τῷ Πυθαγόρᾳ συγγράμματα τρία, Παιδευτικόν,
Πολιτικόν, Φυσικόν· τὸ δὲ φερόμενον ὡς Πυθαγόρου Λύσιδός
ἐστι τοῦ Ταραντίνου Πυθαγορικοῦ, φυγόντος εἰς Θήβας καὶ
Ἐπαμεινώνδα καθηγησαμένου. φησὶ δ' Ἡρακλείδης ὁ τοῦ Σαρα
εἵλετο γάρ σε φυγεῖν Κέκροπος πόλις· ἀλλὰ σὺ μέν που

Παλλάδος ἄστυ φύγες, Πλουτέα δ' οὐκ ἔφυγες.
Λέγεται δέ ποτ' αὐτὸν ἀπαιτοῦντα τὸν μισθὸν Εὔαθλον τὸν
μαθητήν, ἐκείνου εἰπόντος, “ἀλλ' οὐδέπω νίκην νενίκηκα,” εἰπεῖν,
“ἀλλ' ἐγὼ μὲν ἂν νικήσω, ὅτι ἐγὼ ἐνίκησα, λαβεῖν με δεῖ· ἐὰν
δὲ σύ, ὅτι σύ.”
Γέγονε δὲ καὶ ἄλλος Πρωταγόρας ἀστρολόγος, εἰς ὃν καὶ
Εὐφορίων ἐπικήδειον ἔγραψε· καὶ τρίτος Στωικὸς φιλόσοφος.
ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΤΗΣ
Διογένης Ἀπολλοθέμιδος Ἀπολλωνιάτης, ἀνὴρ φυσικὸς καὶ

ἄγαν ἐλλόγιμος. ἤκουσε δέ, φησὶν Ἀντισθένης (FGrH 508 F 15),
Ἀναξιμένους. ἦν δὲ τοῖς χρόνοις κατ' Ἀναξαγόραν. τοῦτόν φησιν
ὁ Φαληρεὺς Δημήτριος ἐν τῇ Σωκράτους ἀπολογίᾳ (Wehrli IV,
fg. 91) διὰ μέγαν φθόνον μικροῦ κινδυνεῦσαι Ἀθήνησιν.
Ἐδόκει δὲ αὐτῷ τάδε· στοιχεῖον εἶναι τὸν ἀέρα, κόσμους
ἀπείρους καὶ κενὸν ἄπειρον· τόν τε ἀέρα πυκνούμενον καὶ
ἀραιούμενον γεννητικὸν εἶναι τῶν κόσμων· οὐδὲν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος
γίνεσθαι οὐδ' εἰς τὸ μὴ ὂν φθείρεσθαι· τὴν γῆν στρογγύλην,
ἠρεισμένην ἐν τῷ μέσῳ,
Πλούταρχος. Pericles Ch. 6, sec. 1, γρ. 6
κὸν μέρος ἐῶμεν, τοὺς δὲ τοῦ Περικλέους τὴν σεμνότητα

δοξοκοπίαν τε καὶ τῦφον ἀποκαλοῦντας ὁ Ζήνων παρε-
κάλει καὶ αὐτούς τι τοιοῦτο δοξοκοπεῖν, ὡς τῆς προσποι-
ήσεως αὐτῆς τῶν καλῶν ὑποποιούσης τινὰ λεληθότως
ζῆλον καὶ συνήθειαν.
180
Οὐ μόνον δὲ ταῦτα τῆς Ἀναξαγόρου συνουσίας ἀπέ-

λαυσε Περικλῆς, ἀλλὰ καὶ δεισιδαιμονίας δοκεῖ γενέ-
σθαι καθυπέρτερος, ἣν τὸ πρὸς τὰ μετέωρα θάμβος ἐνερ-
γάζεται τοῖς αὐτῶν τε τούτων τὰς αἰτίας ἀγνοοῦσι καὶ
περὶ τὰ θεῖα δαιμονῶσι καὶ ταραττομένοις δι' ἀπειρίαν
αὐτῶν, ἣν ὁ φυσικὸς λόγος ἀπαλλάττων ἀντὶ τῆς φοβερᾶς
καὶ φλεγμαινούσης δεισιδαιμονίας τὴν ἀσφαλῆ μετ' ἐλπί-
δων ἀγαθῶν εὐσέβειαν ἐνεργάζεται. λέγεται δέ ποτε
κριοῦ μονόκερω κεφαλὴν ἐξ ἀγροῦ τῷ Περικλεῖ κομισθῆ-
ναι, καὶ Λάμπωνα μὲν τὸν μάντιν, ὡς εἶδε τὸ κέρας ἰσχυ-
ρὸν καὶ στερεὸν ἐκ μέσου τοῦ μετώπου πεφυκός, εἰπεῖν
ὅτι δυεῖν οὐσῶν ἐν τῇ πόλει δυναστειῶν, τῆς Θουκυδίδου
καὶ Περικλέους, εἰς ἕνα περιστήσεται τὸ κράτος παρ' ᾧ
γένοιτο τὸ σημεῖον· τὸν δ' Ἀναξαγόραν τοῦ κρανίου δια-
κοπέντος ἐπιδεῖξαι τὸν ἐγκέφαλον οὐ πεπληρωκότα τὴν
βάσιν,
Πλούταρχος. De superstitione (164e-171f) Stephanus p. 171, sec. E, γρ.

3
ἐθύετο· κρότου τε κατεπίμπλατο πάντα πρὸ τοῦ

ἀγάλματος ἐπαυλούντων καὶ τυμπανιζόντων ἕνεκα
τοῦ μὴ γενέσθαι τὴν βοὴν τῶν θρήνων ἐξάκουστον.
εἰ δὲ Τυφῶνές τινες ἢ Γίγαντες ἦρχον ἡμῶν τοὺς
θεοὺς ἐκβαλόντες, ποίαις ἂν ἥδοντο θυσίαις ἢ τίνας
ἄλλας ἱερουργίας ἀπῄτουν; Ἄμηστρις δ' ἡ Ξέρξου
γυνὴ δώδεκα κατώρυξεν ἀνθρώπους ζῶντας ὑπὲρ
αὑτῆς τῷ Ἅιδῃ, ὃν ὁ Πλάτων φησὶ φιλάνθρωπον
ὄντα καὶ σοφὸν καὶ πλούσιον, πειθοῖ καὶ λόγῳ
κατέχοντα τὰς ψυχάς, Ἅιδην ὠνομάσθαι. Ξενο-
φάνης δ' ὁ φυσικὸς τοὺς Αἰγυπτίους κοπτομένους
ἐν ταῖς ἑορταῖς καὶ θρηνοῦντας ὁρῶν ὑπέμνησεν
οἰκείως. “οὗτοι,” φησίν, “εἰ μὲν θεοί εἰσι, μὴ
θρηνεῖτε αὐτούς· εἰ δ' ἄνθρωποι, μὴ θύετε αὐτοῖς.”
Ἀλλ' οὐδὲν οὕτω πολυπλανὲς καὶ πολυπαθὲς
νόσημα καὶ μεμιγμένον ἐναντίαις δόξαις καὶ μαχο-
μέναις μᾶλλον ὡς τὸ τῆς δεισιδαιμονίας. φευκτέον
οὖν αὐτὴν ἀσφαλῶς τε καὶ συμφερόντως, οὐχ
ὥσπερ οἱ λῃστῶν ἢ θηρίων ἔφοδον ἢ πῦρ ἀπερι-
σκέπτως καὶ ἀλογίστως περιφεύγοντες ἐμπίπτου-
σιν εἰς ἀνοδίας βάραθρα καὶ κρημνοὺς ἐχούσας.
Πλούταρχος. Apophthegmata Laconica [Sp.?] (208b-242d)

181
Stephanus p. 232, sec. C, γρ. 17
Ἐρωτήσαντος δέ τινος αὐτὸν τίνα νομίζει πολιτείαν

ἀρίστην, ἔφη ‘ἐν ᾗ ἂν περὶ ἀρετῆς πλεῖστοι πολιτευ-
όμενοι πρὸς ἀλλήλους ἄνευ στάσεως ἀγωνίζεσθαι θέ-
λωσι.’
Πυνθανομένου δέ τινος διὰ τί πάντα τὰ τῶν θεῶν
ξόανα μεθ' ὅπλων ἵδρυται παρ' αὐτοῖς, ‘ὅπως’ ἔφη
’μήτε τὰ κατὰ τῶν ἀνθρώπων ὀνείδη λεγόμενα διὰ τὴν
δειλίαν ἐπὶ τοὺς θεοὺς ἀναφέρωμεν, μήτε οἱ νέοι τοῖς
θεοῖς ἀνόπλοιςεὔχωνται.’
Πρὸς δὲ τὸν πυθόμενον διὰ τί κομῶσιν εἶπεν ὅτι
’τῶν κόσμων ὁ φυσικὸς καὶ ἀδάπανος οὗτός ἐστι.’
– – –
Σαμίων πρεσβευταῖς μακρολογοῦσιν ἔφασαν οἱ Σπαρ-
τιᾶται ‘τὰ μὲν πρῶτα ἐπιλελάθαμες, τὰ δὲ ὕστερα οὐ συν-
ήκαμες διὰ τὸ τὰ πρῶτα ἐπιλελᾶσθαι.’
Ῥήτορος μακρὸν κατατείναντος λόγον καὶ τὰς ἀπο-
κρίσεις αἰτοῦντος, ἵνα τοῖς πολίταις ἀπαγγείλῃ, ‘ἀπ-
άγγελλε τοίνυν’ ἔφασαν ‘ὅτι μόλις μὲν σὺ ἐπαύσω λέγων,
μόλις δὲ ἡμεῖς ἀκούοντες.’
Πλούταρχος. De tranquillitate animi (464e-477f) Stephanus p. 472, sec.

E, γρ. 3
οὐδὲ γὰρ οἱ δρομεῖς, ὅτι μὴ τοὺς τῶν παλαιστῶν φέρονται

στεφάνους, ἀθυμοῦσιν ἀλλὰ τοῖς αὑτῶν ἀγάλλονται καὶ
χαίρουσι. ‘Σπάρταν ἔλαχες, ταύταν κόσμει.’ καὶ γὰρ ὁ
Σόλων (fr. 15) ’ἀλλ' ἡμεῖς αὐτοῖς οὐ διαμειψόμεθα
τῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον· ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπεδόν ἐστιν,
χρήματα δ' ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχει.’
καὶ Στράτων ὁ φυσικός, ἀκούσας ὅτι πολλαπλασίους ἔχει

Μενέδημος μαθητάς, ‘τί οὖν’ ἔφη ‘θαυμαστόν, εἰ πλείονές
εἰσιν οἱ λούεσθαι τῶν ἀλείφεσθαι βουλομένων;’ Ἀριστοτέ-
λης δὲ πρὸς Ἀντίπατρον γράφων (fr. 664) ‘οὐκ Ἀλεξάν-
δρῳ μόνον’ ἔφη ‘προσήκει μέγα φρονεῖν, ὅτι κρατεῖ πολ-
λῶν ἀνθρώπων, ἀλλ' οὐχ ἧττον οἷς ὑπάρχει περὶ θεῶν ἃ
δεῖ δοξάζειν.’ τοὺς γὰρ οὕτω τὰ οἰκεῖα σεμνύνοντας οὐκ
ἐνοχλήσει τὰ τῶν πλησίον. νῦν δὲ τὴν μὲν ἄμπελον σῦκα
φέρειν οὐκ ἀξιοῦμεν οὐδὲ τὴν ἐλαίαν βότρυς, αὐτοὶ δ' ἑαυ-
182
τούς, ἐὰν μὴ καὶ τὰ τῶν πλουσίων ἅμα καὶ τὰ τῶν λογίων

καὶ τὰ τῶν στρατευομένων καὶ τὰ τῶν φιλοσοφούντων καὶ
Πλούταρχος. De curiositate (515b-523b) Stephanus p. 515, sec. C, γρ. 4
ΠΕΡΙ ΠΟΛΥΠΡΑΓΜΟΣΥΝΗΣ
Ἄπνουν ἢ σκοτεινὴν ἢ δυσχείμερον οἰκίαν ἢ νοσώδη

φυγεῖν μὲν ἴσως ἄριστον· ἂν δὲ φιλοχωρῇ τις ὑπὸ συνηθείας,
ἔστι καὶ φῶτα μεταθέντα καὶ κλίμακα μεταβαλόντα καὶ
θύρας τινὰς ἀνοίξαντα τὰς δὲ κλείσαντα λαμπροτέραν
εὐπνουστέραν ὑγιεινοτέραν μηχανήσασθαι. καὶ πόλεις τινὲς
οὕτω μεταθέντες ὠφέλησαν· ὥσπερ τὴν ἐμὴν πατρίδα
πρὸς ζέφυρον ἄνεμον κεκλιμένην καὶ τὸν ἥλιον ἐρείδοντα
δείλης ἀπὸ τοῦ Παρνασσοῦ δεχομένην ἐπὶ τὰς ἀνατολὰς
τραπῆναι λέγουσιν ὑπὸ τοῦ Χαίρωνος. ὁ δὲ φυσικὸς
Ἐμπεδοκλῆς (A 14) ὄρους τινὰ διασφάγα βαρὺν καὶ
νοσώδη κατὰ τῶν πεδίων τὸν νότον ἐμπνέουσαν ἐμφράξας
λοιμὸν ἔδοξεν ἐκκλεῖσαι τῆς χώρας. ἐπεὶ τοίνυν ἔστι τινὰ
πάθη νοσώδη καὶ βλαβερὰ καὶ χειμῶνα παρέχοντα τῇ
ψυχῇ καὶ σκότος, ἄριστον μὲν ἐξωθεῖν ταῦτα καὶ κατα-
λύειν εἰς ἔδαφος, αἰθρίαν καὶ φῶς καὶ πνεῦμα καθαρὸν
διδόντας ἑαυτοῖς· εἰ δὲ μή, μεταλαμβάνειν γε καὶ μεθαρ-
μόττειν ἁμωσγέπως περιάγοντας ἢ στρέφοντας.
Οἷον εὐθὺς ἡ πολυπραγμοσύνη φιλομάθειά τίς ἐστιν
ἀλλοτρίων κακῶν, οὔτε φθόνου δοκοῦσα καθαρεύειν νόσος
Πλούταρχος. De primo frigido (945f-955c) Stephanus p. 954, sec. F, γρ.

7
ἀλλὰ τὸ νοτερὸν τοῦ ξύλου καυστόν ἐστιν· ἐξικμασθέντος

δὲ τούτου, τὸ στερεὸν καὶ ξηρὸν ἀπολείπεται τέφρα γε-
νόμενον. οἱ δὲ καὶ τοῦτο φιλοτιμούμενοι μεταβάλλον ἀπο-
δεῖξαι καὶ καταναλισκόμενον ἀναδεύοντες πολλάκις ἐλαίῳ
καὶ στέατι φύροντες οὐδὲν περαίνουσιν, ἀλλ' ὅταν ἐκκαῇ
τὸ λιπαρόν, περίεστι πάντως καὶ διαμένει τὸ γεῶδες·
ὅθεν οὐ κατὰ χώραν μόνον ἐξ ἕδρας ἀκίνητον οὖσαν αὐτὴν
ἀλλὰ καὶ κατ' οὐσίαν ἀμετάβλητον, Ἑστίαν, ἅτε δή ‘μέ-
νουσαν ἐν θεῶν οἴκῳ’, κλίτα προσηγόρευσαν οἱ πα-
λαιοί, διὰ τὴν στάσιν καὶ πῆξιν· ἧς ἡ ψυχρότης δεσμός
ἐστιν, ὡς Ἀρχέλαος ὁ φυσικὸς (fr. 1a) εἶπεν, οὐδενὸς χα-
λῶντος αὐτὴν οὐδὲ μαλάττοντος, ἅτε θερομένην καὶ ἀλεαι-
183
νομένην οὖσαν. οἱ δὲ | πνεύματος μὲν αἰσθάνεσθαι

ψυχροῦ καὶ ὕδατος, γῆς δ' ἧττον οἰόμενοι, τὴν ἔγγιστα
γῆν ὁρῶσιν ἀέρων καὶ ὑδάτων καὶ ἡλίου [καὶ] θερμότη-
τος ἀνάπλεων σύμμιγμα καὶ συμφόρημα γεγενημένην·
καὶ οὐδὲν διαφέρουσι τῶν μὴ τὸν αἰθέρα φύσει καὶ πρώ-
τως θερμὸν ἀλλὰ τὸ ζέον ὕδωρ ἢ τὸν διάπυρον σίδηρον
ἀποφαινομένων, ὅτι τούτων μὲν ἅπτονται καὶ προσθιγ-
γάνουσι, τοῦ δὲ πρώτου καθαροῦ καὶ οὐρανίου πυρὸς
αἴσθησιν δι' ἁφῆς οὐ λαμβάνουσιν, ὥσπερ οὐδ' οὗτοι τῆς
Πλούταρχος. De Stoicorum repugnantiis (1033a-1057b) Stephanus p.

1035, sec. D, γρ. 6
εἰ μέλλομεν ὀρθῶς τι ἐρεῖν περὶ ἀγαθῶν καὶ κακῶν.’ πά-

λιν ἐν ταῖς Φυσικαῖς Θέσεσιν ‘οὐ γὰρ ἔστιν ἄλλως οὐδ'
οἰκειότερον ἐπελθεῖν ἐπὶ τὸν τῶν ἀγαθῶν καὶ κακῶν λό-
γον οὐδ' ἐπὶ τὰς ἀρετὰς οὐδ' ἐπ' εὐδαιμονίαν, ἀλλ' ἢ
ἀπὸ τῆς κοινῆς φύσεως καὶ ἀπὸ τῆς τοῦ κόσμου διοική-
σεως.’ προελθὼν δ' αὖθις· ‘δεῖ γὰρ τούτοις συνάψαι τὸν
περὶ ἀγαθῶν καὶ κακῶν λόγον, οὐκ οὔσης ἄλλης ἀρχῆς
αὐτῶν ἀμείνονος οὐδ' ἀναφορᾶς, οὐδ' ἄλλου τινὸς ἕνεκεν
τῆς φυσικῆς θεωρίας παραληπτῆς οὔσης ἢ πρὸς τὴν περὶ
ἀγαθῶν ἢ κακῶν διάστασιν.’ γίνεται τοίνυν ἅμα πρόσω
καὶ ὀπίσω τῶν ἠθικῶν ὁ φυσικὸς λόγος κατὰ Χρύσιππον·
μᾶλλον δ' ὅλως ἄπορος ἡ περιτροπὴ τῆς τάξεως, εἰ μετὰ
ταῦτα τακτέον ἐκεῖνον, ὧν καταλαβεῖν οὐθὲν ἐκείνου χω-
ρὶς ἔστιν· καὶ πρόδηλος ἡ μάχη τοῦ τὸν φυσικὸν λόγον
ἀρχὴν μὲν εἶναι τοῦ περὶ ἀγαθῶν καὶ κακῶν τιθεμένου
κελεύοντος δὲ μὴ πρότερον ἀλλ' ὕστερον ἐκείνων παρα-
δίδοσθαι. εἰ δέ τις ἐρεῖ γεγραφέναι τὸν Χρύσιππον ἐν τῷ
περὶ Λόγου Χρήσεως, ὡς ‘οὐ καθάπαξ ἀφεκτέον ἐστὶ τῶν
ἄλλων τῷ τὴν λογικὴν ἀναλαμβάνοντι πρώτην, ἀλλὰ κἀ-
κείνων μεταληπτέον κατὰ τὸ διδόμενον,’ ἀληθῆ μὲν ἐρεῖ
βεβαιώσει δὲ τὴν αἰτίαν· μάχεται γὰρ πρὸς ἑαυτόν, ὅπου
Πλούταρχος. De libidine et aegritudine Sec. 4, γρ. 6
ἀγών, καὶ τῇ ψυχῇ ὁ λόγος πάντως χρήσιμος, εἰ μὲν οὐκ

αὐτῆς τὰ πάθη φαίνεται, πρὸς ἀπολογίαν, εἰ δ' αὐτῆς,
πρὸς ἀπαλλαγήν· ὥστ' ἢ φυλάξασθαι τὸ ἑκούσιον ἢ μὴ
λοιδορεῖσθαι τὸ ἀλλότριον.
Ἔδει μὲν τοὺς δογματικοὺς καὶ καταληπτικοὺς εἶναι
φιλοσόφους φάσκοντας, εἰ μὴ περὶ ἄλλο τι, τήν γε τῶν
184
παθῶν ἐνάργειαν ὁμολογεῖν ἀλλήλοις καὶ συμφέρεσθαι.

πολὺς δ' αὐτῶν ὁ παράλογός ἐστιν. οἱ μὲν γὰρ ἅπαντα
συλλήβδην ταῦτα τῇ ψυχῇ φέροντες ἀνέθεσαν, ὥσπερ
Στράτων ὁ φυσικός, οὐ μόνον τὰς ἐπιθυμίας, ἀλλὰ καὶ
τὰς λύπας, οὐδὲ τοὺς φόβους καὶ τοὺς φθόνους καὶ τὰς
ἐπιχαιρεκακίας, ἀλλὰ καὶ πόνους καὶ ἡδονὰς καὶ ἀλγηδό-
νας καὶ ὅλως πᾶσαν αἴσθησιν ἐν τῇ ψυχῇ συνίστασθαι
φάμενος, καὶ τῆς ψυχῆς τὰ τοιαῦτα πάντ' εἶναι, μὴ τὸν
πόδα πονούντων ἡμῶν, ὅταν προσκρούσωμεν, μηδὲ τὴν
κεφαλήν, ὅταν κατάξωμεν, μηδὲτὸν δάκτυλον, ὅταν
ἐκτέμωμεν· ἀναίσθητα γὰρ τὰ λοιπὰ πλὴν τοῦ ἡγεμονι-
κοῦ, πρὸς ὃ τῆς πληγῆς ὀξέως ἀναφερομένης τὴν αἴσθη-
σιν ἀλγηδόνα καλοῦμεν. ὡς δὲ τὴν φωνὴν τοῖς ὠσὶν
αὐτοῖς ἐνηχοῦσαν ἔξω δοκοῦμεν εἶναι, τὸ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς
Πλούταρχος. Απόσπασμα. Frag.157, γρ. 17
ἐπιλελησμένος τῆς ἀποδόσεως, ἑτέραν ἑξῆς ἐπισυνάψας

ἱστορίαν τὴν Ἥραν οὐκέτι ὡς τὸ πρότερον ἀλλὰ τὴν
Γῆν ὀνομάζει, λήθην δὲ καὶ νύκτα τὴν Λητώ· καὶ πάλιν
τὴν αὐτὴν τῇ Λητοῖ φησιν εἶναι τὴν Ἥραν· εἶτ' ἐπὶ τούτοις
εἰσάγεται αὐτῷ ὁ Ζεὺς εἰς τὴν αἰθέριον δύναμιν ἀλλη-
γορούμενος. καὶ τί με δεῖ ταῦτα προλαμβάνειν, αὐτοῦ
παρὸν ἀκοῦσαι τοῦ ἀνδρὸς ὧδέ πως ἐν οἷς ἐπέγραψεν Περὶ
τῶν ἐν Πλαταιαῖς Δαιδάλων τὰ λανθάνοντα τοὺς πολλοὺς
τῆς ἀπορρήτου περὶ θεῶν φυσιολογίας ἐκφαίνοντος;
Ὅτι μὲν οὖν ἡ παλαιὰ φυσιολογία καὶ παρ' Ἕλλησι
καὶ βαρβάροις λόγος ἦν φυσικὸς ἐγκεκαλυμμένος μύθοις,
τὰ πολλὰ δι' αἰνιγμάτων καὶ ὑπονοιῶν ἐπίκρυφος, καὶ
μυστηριώδης θεολογία τά τε λαλούμενα τῶν σιγωμένων
ἀσαφέστερα τοῖς πολλοῖς ἔχουσα καὶ τὰ σιγώμενα τῶν
λαλουμένων ὑποπτότερα, κατάδηλόν ἐστιν τοῖς Ὀρφικοῖς
ἔπεσι καὶ τοῖς Αἰγυπτιακοῖς καὶ Φρυγίοις λόγοις· μά-
λιστα δ' οἱ περὶ τὰς τελετὰς ὀργιασμοὶ καὶ τὰ δρώμενα
συμβολικῶς ἐν ταῖς ἱερουργίαις τὴν τῶν παλαιῶν ἐμ-
φαίνει διάνοιαν.
Οἷον, ἵνα μὴ μακρὰν τῶν ἐνεστηκότων λόγων βαδίζω-
μεν, οὐ νομίζουσιν οὐδ' ἀξιοῦσι κοινωνίαν εἶναι πρὸς
Πλούταρχος. Απόσπασμα. Frag.200, γρ. 48

185
καὶ ὀλύμπια καὶ γηγενῆ, θελγόμεναι καὶ μαλασσόμεναι

ταῖς ἀγούσαις αὖθις ἐπὶ τὴν γένεσιν ἡδοναῖς, ἐν ᾧ δὴ
μάλιστα πολλῆς μὲν εὐτυχίας αἱ ψυχαὶ δέονται πολλῆς
δὲ σωφροσύνης, ὅπως μὴ τοῖς κακίστοις ἐπισπόμεναι καὶ
συνενδοῦσαι μέρεσιν ἢ πάθεσιν αὑτῶν κακοδαίμονα καὶ
θηριώδη βίον ἀμείψωσιν. ἡ γὰρ λεγομένη καὶ νομιζομένη
τῶν ἐν Ἅιδου τρίοδος ἐνταῦθά που τέτακται περὶ τὰ τῆς
ψυχῆς σχιζομένη μέρη, τὸ λογιστικὸν καὶ θυμοειδὲς καὶ
ἐπιθυμητικόν, ὧν ἕκαστον ἀρχὴν ἐξ αὑτοῦ καὶ ῥοπὴν ἐπὶ
τὸν οἰκεῖον βίον ἐνδίδωσι. καὶ οὐκέτι ταῦτα μῦθος οὐδὲ
ποίησις ἀλλ' ἀλήθεια καὶ φυσικὸς λόγος. ὧν μὲν γὰρ ἐν
τῇ μεταβολῇ καὶ γενέσει τὸ ἐπιθυμητικὸν ἐξανθοῦν ἐπι-
κρατεῖ καὶ δυναστεύει, τούτοις εἰς ὀνώδη καὶ ὑώδησώ-
ματα καὶ βίους θολεροὺς καὶ ἀκαθάρτους ὑπὸ φιληδονίας
καὶ γαστριμαργίας φησὶ γίνεσθαι τὴν μεταβολήν. ὅταν δὲ
φιλονεικίαις σκληραῖς καὶ φονικαῖς ὠμότησιν ἔκ τινος δια-
φορᾶς ἢ δυσμενείας ἐξηγριωμένον ἔχουσα παντάπασιν ἡ
ψυχὴ τὸ θυμοειδὲς εἰς δευτέραν γένεσιν ἀφίκηται, πλήρης
οὖσα προσφάτου πικρίας καὶ βαρυφροσύνης ἔρριψεν ἑαυ-
τὴν εἰς λύκου φύσιν ἢ λέοντος, ὥσπερ ὄργανον ἀμυντικὸν
τὸ σῶμα τῷ κρατοῦντι προσιεμένη πάθει καὶ
Αθηναίος σοφιστής. Δειπνοσοφιστές. Book 8, Kaibel παρ. 69, γρ. 5
{Β.} πῶς συμβολάς; {Α.} τὰς ταινίας οἱ Χαλκιδεῖς

καὶ τοὺς ἀλαβάστους συμβολὰς καλοῦσι, γραῦ.
Ἀργεῖοι δ', ὡς ἐν τοῖς ὑπομνήμασί φησιν Ἡγήσανδρος·
γράφει δ' οὕτως (FHG IV 419)· ‘τὴν συμβολὴν τὴν εἰς
τὰ συμπόσια ὑπὸ τῶν πινόντων εἰσφερομένην Ἀργεῖοι
χῶν καλοῦσι, τὴν δὲ μερίδα αἶσαν.’
οὐκ ἀνάρμοστον δὲ καὶ τούτου τοῦ συγγράμ-
ματος τέλος εἰληφότος, ἑταῖρε Τιμόκρατες, αὐτοῦ κα-
ταπαύσω τὸν λόγον, μὴ καὶ ἡμᾶς τις οἰηθῇ κατὰ τὸν
Ἐμπεδοκλέα ἰχθῦς ποτε γεγονέναι. φησὶ γὰρ ὁ φυ-
σικός (v. 383 St)·
ἤδη γάρ ποτ' ἐγὼ γενόμην κούρη τε κόρος τε,
ἀμνός τ' οἰωνός τε καὶ ἐξ ἁλὸς ἔμπορος ἰχθύς.
Δόρπου δ' ἐξαῦτις μνησώμεθα, χερσὶ δ' ἐφ' ὕδωρ
χευάντων· μῦθοι δὲ καὶ ἠῶθέν περ ἔσονται (δ 213)
ἐμοί τε καὶ σοί, ὦ Τιμόκρατες. περιενεχθέντων γὰρ
κωλήνων καί τινος εἰπόντος εἰ τακεραί εἰσι, ‘παρὰ τίνι
κεῖται τὸ τακερόν;’ ὁ Οὐλπιανὸς ἔφη. ‘καὶ σίναπυ
186
δὲ τίς εἴρηκε τὸ νᾶπυ; ὁρῶ γὰρ ἐν παροψίσι περιφε-

ρόμενον μετὰ τῶν κωλεῶν. οἶδα γὰρ καὶ οὕτως
Αθηναίος σοφιστής. Δειπνοσοφιστές. (epitome) Τόμ. 2,1, p. 158, γρ. 26
αὐτοῖς τὸν ἱερέα τοῖς μαντευομένοις χρησμοὺς διδόναι ὀρφῶν

φαινομένων
ἢ φαλαινῶν ἢ πρηστίδων πλήθει μὲν τοσούτων ὥστ' ἐκπλήττεσθαι τὴν
ὅρασιν, μεγέθει δὲ τοιούτων ὥστε καὶ εὐλαβηθῆναι. αἳ φαίνονται
ὀβελίσκων
δύο ξυλίνων εἰς τὴν δίνην ἐμβαλλομένων ἐχόντων ἐφ' ἑκατέρῳ σάρκας
ὀπτὰς
ἀριθμῷ δέκα. ὅτι Δαρείῳ Σκῦθαι ἐπερχομένῳ αὐτῶν τῇ χώρα ἔπεμψαν,
ὥς φησιν Ἡρόδοτος, ὄρνιν καὶ οἰστὸν καὶ βάτραχον αἰνιττόμενοι.
Πάτροκλος
δὲ ὁ Πτολεμαίου στρατηγὸς Ἀντιγόνῳ τῷ βασιλεῖ αἰνιττόμενος ἔπεμψεν
ἰχθῦς τε μεγάλους καὶ σῦκα χλωρά. ἐτύγχανε δὲ κωθωνιζόμενος ὁ
βασιλεὺς
καὶ ὡς πάντες διηποροῦντο ἐπὶ τοῖς δώροις, ὁ Ἀντίγονος γελάσας πρὸς
τοὺς φίλους ἔφη γινώσκειν τί βούλεται τὰ ξένια· ἢ γὰρ θαλαττοκρατεῖν
ἡμᾶς φησι Πάτροκλος ἢ τῶν σύκων τρώγειν. ὅτι ὁ φυσικὸς Ἐμπεδοκλῆς
κοινῶς πάντας τοὺς ἰχθῦς καμασῆνάς φησι λέγων δένδρεα μακρὰ καὶ εἰ-
νάλιοι καμασῆνες.
ὅτι ὁ τὰ Κύπρια ποιήσας ἔπη τὴν Νέμεσιν ποιεῖ διωκομένην ὑπὸ Διὸς
καὶ εἰς ἰχθὺν μεταμορφουμένην, ἣ Διοσκούρους καὶ Ἑλένην ἔτεκε.
φησί που Φερεκράτης· μηδέ ποτ' ἰχθύν, ὦ Δευκαλίων, μηδ' ἂν αἰτῶ,
παραθῇς μοι.
Αθηναίος σοφιστής. Δειπνοσοφιστές. (epitome) Τόμ. 2,1, p. 174, γρ. 34
ταῖς γυναιξί, πλήττουσι τοὺς οἰκέτας, ἀπειλοῦσι τοῖς πολλοῖς, μονονουχὶ

τὸ τοῦ Ὁμήρου λέγοντες· ἔρχεσθ' ἐπὶ δεῖπνον, ἵνα ξυνάγωμεν Ἄρηα.
ὅτι ὀνομάζονται παρὰ τοῖς ἀρχαίοις ἐπιδόσιμά τινα δεῖπνα, ἃ
Ἀλεξανδρεῖς
λέγουσιν ἐξ ἐπιδομάτων, οἴδασι δ' οἱ ἀρχαῖοι καὶ τὰ ἀπὸ σπυρίδος λεγό-
μενα δεῖπνα. εἰσὶ δὲ ταῦτα ὅταν τις αὐτὸς αὐτῷ σκευάσας δεῖπνον καὶ
συνθεὶς εἰς σπυρίδα παρά τινα δειπνήσων ἴῃ. σύνδειπνον δὲ καὶ ἄλλοι τε
καὶ Πλάτων φασὶ τὸ συμπόσιον. καλοῦσι δέ τινα καὶ συναγώγιμα δεῖπνα,
καὶ συνάγειν τὸ μετ' ἀλλήλων συμπίνειν καὶ συναγώγιον τὸ συμπόσιον

187
ἴσως τὸ ἀπὸ συμβολῶν. τὴν δὲ εἰς τὰ συμπόσια συμβολὴν Ἀργεῖοι χῶν

καλοῦσι, τὴν δὲ μερίδα αἶσαν.
ὅτι φησί που ὁ φυσικὸς Ἐμπεδοκλῆς· ἤδη ποτ' ἐγὼ γενόμην κούρη τε
κόρος τε, θάμνος τ' οἰωνός τε καὶ ἐξ ἁλὸς ἔμπνοος ἰχθύς.
ὅτι οἱ κωλῆνες λέγονται παρ' Ἀθηναίοις μὲν κωλεοὶ θηλυκῶς μόνως,
παρὰ δ' ἑτέροις καὶ ἀρσενικῶς, ὡς Ἐπίχαρμος· χορδαί τε ἁδὺ ναὶ μὰ
Δία χὡ κωλεός. ὅτι παρὰ τοῖς Ποντικοῖς σκευάζεται ὀξύγαρος. ὅτι
Ἀριστοφάνης
τὸ τακερὸν ἐπὶ τοῦ τρυφεροῦ ἔταξε λέγων· Λῆμνος κυάμους τρέφουσα
τα-
κεροὺς καὶ καλούς. καὶ Φερεκράτης· τακεροὺς ἐρεβίνθους. ὅτι τὸ
σίνηπιπαρὰ
Νικάνδρῳ κεῖται τῷ Κολοφωνίῳ. Ἀριστοφάνης δέ φησιν ἐν Ἱππεῦσι·
κἄβλεψε νᾶπυ· οὐδεὶς δὲ Ἀττικῶν σίναπυ ἔφη. ἔχει δ' ἑκάτερον λόγον.
νᾶπυ μὲν γὰρ οἷον νᾶφυ. ὅτι ἐστέρηται φύσεως ἀφυὲς καὶ μικρὸν ὄν, ὡς
ἡ ἀφύη. καὶ σίναπυ δὲ ὅτι σίνεται τοὺς ὦπας ἐν τῇ ὀδμῇ, ὡς καὶ κρόμυον,
Γαληνός ιατρός. De temperamentis libri iii Kühn τόμ. 1, p. 624, γρ. 12
ἑνὸς χρὴ μορίου τεκμαίρεσθαι περὶ τοῦ παντός.

Οὐδὲ γὰρ οἱ φυσιογνωμονεῖν ἐπιχειροῦντες ἁπλῶς ἀπο-
φαίνονται περὶ πάντων, ἀλλ' ἐκ τῆς πείρας καὶ οἵδε διδα-
χθέντες. εἰ μέν τις ἱκανῶς εἴη δασὺς τὰ στέρνα, θυμικὸν
ἀποφαίνονται, μηροὺς δ' εἴπερ εἴη τοιοῦτος, ἀφροδισιαστικόν·
οὐ μὴν τήν γ' αἰτίαν προστιθέασιν. οὐδὲ γὰρ ὅτι λέοντι
μὲν ἐμφερὴς τὰ στέρνα, τράγῳ δὲ τὰ κατὰ μηροὺς ἐπειδὰν
φῶσι, τὴν πρώτην αἰτίαν ἐξευρήκασι. διὰ τί γὰρ ὁ μὲν
λέων θυμικός, ὁ δὲ τράγος ἀφροδισιαστικός, ὁ λόγος ἐξευ-
ρεῖν ἐπιζητεῖ. μέχρι γὰρ τοῦδε τὸ μὲν γιγνόμενον εἰρήκασι,
τὴν δ' αἰτίαν αὐτοῦ παραλελοίπασιν. ἀλλ' ὁ φυσικὸς ἀνὴρ
ὥσπερ τῶν ἄλλων ἁπάντων οὕτω καὶ τὰς τούτων αἰτίας
ἐξευρίσκειν ἐπιχειρεῖ. διότι γὰρ ἀνωμάλως διάκεινται κατὰ
τὰς τῶν μορίων κράσεις οὐ λέων μόνον καὶ τράγος ἀλλὰ
καὶ τῶν ἄλλων ζῴων πάμπολλα, διὰ τοῦτ' ἄλλα πρὸς ἄλλας
ἐνεργείας ἑτοίμως ἔχει. περὶ μὲν δὴ τούτων Ἀριστοτέλει
καλῶς ἐπὶ | πλεῖστον εἴρηται. τὸ δ' οὖν εἰς τὰ παρόντα
χρήσιμον ἤδη φαίνεται, διότι χρὴ σκοπεῖσθαι τῶν ἀνθρώ-
πων τὰς κράσεις, ἕκαστον τῶν μορίων ἐξετάζοντα καθ' ἑαυτό,
καὶ μὴ νομίζειν, εἴ τῳ δασὺς ὁ θώραξ, ὅλον ἐξ ἀνάγκης
τούτῳ τὸ σῶμα ξηρότερόν τε καὶ θερμότερον ὑπάρχειν,
Γαληνός ιατρός. De usu partium Kühn τόμ. 3, p. 922, γρ. 2

188
γησιν πεποιημένοι ῥᾴστην ἡγούμεθ' εἶναι καὶ τὴν τῶν

παραλελειμμένων εὕρεσιν.
Ὅσον οὖν ἔθ' ὑπόλοιπόν ἐστι τῶν
κατὰ τὴν κεφαλὴν ἐξηγήσεως δεόμενον, αὖθις ἐπάνιμεν
ὡς οἷόν τε διὰ βραχυτάτων ἀρξάμενοι πάλιν ἀπὸ τοῦ
πλήθους τε καὶ τῆς θέσεως τῶν ὀστῶν. διὰ τί γὰρ
ἑπτὰ μὲν αὐτῆς τῆς κεφαλῆς ἐστιν, ἐννέα δὲ τῆς ἄνω
γένυος, δύο δὲ τῆς κάτω, δίκαιον ἐπίστασθαι τόν γε
μηδὲν τῶν ἔργων τῆς φύσεως ἄγνωστον ἐθέλοντα
καταλείπειν, ὅσπερ δὴ καὶ μόνος ‖ ἐστὶν ὁ δικαίως φυ-
σικὸς ὀνομασθησόμενος. ἀναμνησθῆναι δὲ χρὴ πάλιν
κἀνταῦθα τῶν πρόσθεν εἰρημένων ὑπὲρ ἁπάσης ὀστῶν
συνθέσεως. ἤτοι γὰρ ἕνεκα κινήσεως ἢ διαπνοῆς ἢ
διόδου τινὸς ἢ τῆς τῶν μερῶν ἑτερότητος ἢ ἀσφαλείας
τε καὶ δυσπαθείας ἡ σύνταξις αὐτῶν ἐγένετο, κινήσεως
μὲν ἕνεκεν ἐν δακτύλοις καὶ καρποῖς καὶ ἀγκῶσι καὶ
ὤμοις καὶ ἰσχίοις καὶ γόνασι καὶ ἀστραγάλοις καὶ
πλευραῖς καὶ σφονδύλοις καὶ ἁπάσαις ἁπλῶς ταῖς διαρ-
θρώσεσι, διαπνοῆς δέ, καθάπερ ἐπὶ τῶν ῥαφῶν ἐλέ-
γετο, τῆς τε τοῦ περικρανίου γενέσεώς τε ἅμα καὶ
διόδου καί τινων ἀγγείων τῶν μὲν ἔσωθεν ἔξω,
Γαληνός ιατρός. De usu partium Kühn τόμ. 4, p. 165, γρ. 15
λόγους κινεῖσθαι τὸ σπέρμα πρὸς τὴν τῶν ἀρρένων

ζῴων γένεσιν, κατ' ἄλλους δὲ πρὸς τὴν τῶν θήλεων·
οὕτω μὲν γὰρ οὐδ' ἂν ὁμοειδοῦς τινος ἀρχὴ γίγνοιτο
ζῴου τῶν λόγων ὅλως τῆς κινήσεως ὑπαλλαττομένων.
ἀλλ', ὡς εἴρηται νῦν, τὸ μὲν ἀτελέστερον ἐν τῇ κινή-
σει θῆλυ, τὸ δὲ τελεώτερον ἄρρεν γίγνεται. τοῦ δ'
ἀτελέστερον ἢ τελεώτερον κινεῖσθαι τὴν κατὰ τὸ ψυ-
χρὸν καὶ θερμὸν ἀνισότητα δεόντως ἄν τις αἰτιάσαιτο
καὶ πρὸς μίαν ἀρχὴν ταύτην, εἴπερ ἀκριβῶς ἐστι φυ-
σικός, ἅπαντα τὰ κατὰ μέρος ἀνάγοι. πῶς οὖν αὐτὴν
ταύτην ἀρχὴν οἷόν τε τοῖς κυουμένοις ἐγγίγνεσθαι;
τοῖς μὲν γὰρ καὶ τὸ θῆλυ νομίζουσι γόνιμον σπερ-
μαίνειν, ὅταν αἱ κατ' ἐκεῖνο κινήσεις ἐγκρατέστεραι
γενηθῶσι τῶν κατὰ τὸ ἄρρεν, οὐδὲν θαυμαστὸν εἶναι
δοκεῖ ‖ θῆλυ γενέσθαι τὸ κυούμενον. ἀλλὰ πρῶτον
μὲν οὐ συνιᾶσιν οὗτοι δύο κινήσεων ἀρχὰς ποιοῦντες
ἀλλήλαις μαχομένας. εἰ γὰρ καὶ ὅτι μάλιστα κινήσεως
ἀρχὴν ἔχοι τὸ τοῦ θήλεος σπέρμα, πάντως δήπου τῆς
189
αὐτῆς ἔχει τῷ ἄρρενι καὶ δεῖται κεράννυσθαί τε πρὸς

αὐτὸ καὶ ὡς ἓν ἐνεργεῖν τοῦ λοιποῦ.
Γαληνός ιατρός. De simplicium medicamentorum temperamentis ac

facultatibus libri xi Τόμ. 11, p. 461, γρ. 17
Ἠέλιον μὲν θερμὸν ὁρᾷν καὶ λαμπρὸν ἁπάντη.

εἰ δέ ἐστιν ἀληθῆ ταῦτα, δῆλον ὡς πολὺ πρότερον αὐτῶν
τὴν αἴσθησιν εἶναι χρὴ πιστήν. ἀλλ' ἄρχεσθαι μέν φασιν ἀπὸ
τῶν αἰσθήσεων ἀναγκαῖόν ἐστιν ἀνθρώπους γε ὄντας, οὐ
μὴν ἐπ' αὐτήν γε προσήκει καταμένειν διὰ παντὸς, ἀλλ' ἐπὶ
τὸ θειότερον ἰέναι τὸν λόγον. αἰσθήσεως μὲν γὰρ καὶ τοῖς
ἀλόγοις ζώοις μετεῖναι, λόγου δὲ μόνον τοῖς θεοῖς. κᾀντεῦ-
θεν ἀρξάμενοι, δολιχὸν ἀποτείνουσι τὸν λόγον. καί τινες
ἐξ αὐτῶν καὶ τὸν Ἀναξαγόραν ἐπικαλοῦνται μάρτυρα, περὶ
τῆς χιόνος ἀποφηνάμενον, ὡς οὐκ εἴη λευκή. οὗτος ἄρα,
φασὶ, φυσικὸς ἀνὴρ ὑπὲρ τὴν αἴσθησίν ἐστιν καὶ καταφρονεῖ
μὲν τῶν ταύτης φαντασμάτων, ἐπὶ δὲ τὸν λόγον ἀνέρχεται,
καὶ τούτῳ τὴν τῶν ὄντων θηρᾶται φύσιν. ἐμὲ δ' εἰ χρὴ τὸ
παριστάμενον εἰπεῖν, ὡς ἐλευθέριόν τε καὶ παρ' ὅλον τὸν
βίον ἀλήθειαν σπουδάσαντα, μελαγχολίας ἐπέκεινα προελη-
λυθέναι νομίζω τοὺς τὰ τοιαῦτα ληροῦντας. εἰ μὲν γὰρ ἀνα-
τρέψουσι τὰ διὰ τῶν αἰσθήσεων ἐναργῶς φαινόμενα, πόθεν
ἄρξονται τῶν ἀποδείξεων οὐχ ἕξουσιν. εἰ δ' ὡς ἀπὸ πιστῶν
ἄρξονται, πῶς ὕστερον εὐλόγως ἀπιστήσουσιν, αἱ γὰρ τῶν
ἀποδείξεων ἀρχαὶ πιστότεραι τῶν ἀποδεικνυμένων,
Γαληνός ιατρός. In Hippocratis de natura hominis librum commentarii iii
Kühn τόμ. 15, p. 97, γρ. 5
ἀδάμας· οὕτω δὲ καὶ ψυχρὰ λέγεται, διότι πλέον ἐν αὐτῇ ψυχρότητός

ἐστιν ἢ θερμότητος· εἰ γοῦν ἀκριβῶς ἦν ψυχρά, κρυστάλλου δίκην ἂν
ἐπεπήγει. καὶ τί δεῖ περὶ τούτων λέγειν; αὐτὸ γὰρ τὸ αἷμα τὸ δοκοῦν
εὐκρατότατον λέγεται τοιοῦτον, ὅτι μηδὲν ἐπικρατεῖ μεγάλως ἐν αὐτῷ
τῶν ἐναντίων ἀλλήλοις, μήτε τὸ θερμὸν τοῦ ψυχροῦ μήτε τὸ ψυχρὸν
τοῦ θερμοῦ μήτε τὸ ὑγρὸν τοῦ ξηροῦ μήτε τὸ ξηρὸν τοῦ ὑγροῦ. ἐπεὶ
τοίνυν | καὶ τὸ αἷμα αὐτὸ δεῖται τῶν τεσσάρων ποιοτήτων, ὑγρότητος
καὶ ξηρότητος καὶ θερμότητος καὶ ψυχρότητος, εὔδηλον ὅτι καὶ τῆς
τῶν ἄλλων χυμῶν δεήσεται μίξεως· καὶ διὰ τοῦτο τὸ εὐκρατότατον
αἷμα μεθέξει τι καὶ φλέγματος καὶ χολῆς ξανθῆς καὶ μελαίνης. ἔστι δὲ
καὶ ἕτερός τις λόγος φυσικὸς οὐ σμικρὰν ἔχων πιθανότητα, καθ' ὃν εἰς
190
ἠθῶν ἐπιτηδείων γένεσιν οἱ τέσσαρες ἀποδείκνυνται χυμοὶ χρήσιμοι.

προαποδεῖξαι δὲ χρὴ πάλιν ἐν αὐτῷ ταῖς τοῦ σώματος κράσεσιν ἑπό-
μενα τὰ τῆς ψυχῆς ἤθη, περὶ οὗ καὶ ἡμῖν ἑτέρωθι γέγραπται. τούτου
τοίνυν ὑποκειμένου τὸ μὲν ὀξὺ καὶ συνετὸν ἐν τῇ ψυχῇ διὰ τὸν χολώδη
χυμὸν ἔσται, τὸ δ' ἑδραῖον καὶ βέβαιον διὰ τὸν μελαγχολικόν, τὸ δ'
ἁπλοῦν καὶ ἠλιθιώτερον διὰ τὸ αἷμα· τοῦ δὲ φλέγματος ἡ φύσις εἰς
μὲν ἠθοποιΐαν ἄχρηστος, ἀναγκαίαν δὲ φαίνεται τὴν γένεσιν ἔχον ἐν
τῇ πρώτῃ μεταβολῇ τῶν σιτίων.
Διόδωρος Σικελός. Ιστορική βιβλιοθήκη. (li1-20) Book 1, ch. 38, sec.

4, γρ. 2
πνέοντας ταῖς ἐκβολαῖς τοῦ ποταμοῦ κωλύειν εἰς

θάλατταν προχεῖσθαι τὸ ῥεῦμα, καὶ διὰ τοῦτ' αὐ-
τὸν πληρούμενον ἐπικλύζειν ταπεινὴν οὖσαν καὶ
πεδιάδα τὴν Αἴγυπτον. τοῦ δὲ λόγου τούτου, καί-
περ εἶναι δοκοῦντος πιθανοῦ, ῥᾴδιον ἐξελέγξαι τὸ
ψεῦδος. εἰ γὰρ ἦν ἀληθὲς τὸ προειρημένον, οἱ πο-
ταμοὶ πάντες ἂν οἱ τοῖς ἐτησίαις ἐναντίας τὰς ἐκβο-
λὰς ἔχοντες ἐποιοῦντο τὴν ὁμοίαν ἀνάβασιν· οὗ μη-
δαμοῦ τῆς οἰκουμένης συμβαίνοντος ζητητέον ἑτέραν
αἰτίαν ἀληθινὴν τῆς πληρώσεως. Ἀναξαγόρας δ' ὁ
φυσικὸς ἀπεφήνατο τῆς ἀναβάσεως αἰτίαν εἶναι τὴν
τηκομένην χιόνα κατὰ τὴν Αἰθιοπίαν, ᾧ καὶ ὁ ποιη-
τὴς Εὐριπίδης μαθητὴς ὢν ἠκολούθηκε· λέγει γοῦν
Νείλου λιπὼν κάλλιστον ἐκ γαίας ὕδωρ,
ὃς ἐκ μελαμβρότοιο πληροῦται ῥοὰς
Λουκιανός Icaromenippus Sec. 13, γρ. 14
οἷός τε ἦν καθορᾶν ὑπὸ τοῦ βάθους ἅτε τῆς ὄψεως

μηκέτι ἐφικνουμένης, πάνυ μ' ἠνία τὸ χρῆμα καὶ
πολλὴν παρεῖχε τὴν ἀπορίαν. κατηφεῖ δὲ ὄντι
μοι καὶ ὀλίγου δεῖν δεδακρυμένῳ ἐφίσταται κατ-
όπιν ὁ σοφὸς Ἐμπεδοκλῆς, ἀνθρακίας τις ἰδεῖν
καὶ σποδοῦ ἀνάπλεως καὶ κατωπτημένος· κἀγὼ μὲν
ὡς εἶδον, – εἰρήσεται γάρ – ὑπεταράχθην καί τινα
σεληναῖον δαίμονα ᾠήθην ὁρᾶν· ὁ δέ, “Θάρρει,”
φησίν, “ὦ Μένιππε,
’οὔτις τοι θεός εἰμι, τί μ' ἀθανάτοισιν ἐΐσκεις;’
ὁ φυσικὸς οὗτός εἰμι Ἐμπεδοκλῆς· ἐπεὶ γὰρ ἐς
191
τοὺς κρατῆρας ἐμαυτὸν φέρων ἐνέβαλον, ὁ καπνός

με ἀπὸ τῆς Αἴτνης ἁρπάσας δεῦρο ἀνήγαγε, καὶ
νῦν ἐν τῇ σελήνῃ κατοικῶ ἀεροβατῶν τὰ πολλὰ
καὶ σιτοῦμαι δρόσον. ἥκω τοίνυν σε ἀπολύσων
τῆς παρούσης ἀπορίας· ἀνιᾷ γάρ σε, οἶμαι, καὶ
στρέφει τὸ μὴ σαφῶς τὰ ἐπὶ γῆς ὁρᾶν.” “Εὖ γε
ἐποίησας,” ἦν δ' ἐγώ, “βέλτιστε Ἐμπεδόκλεις,
κἀπειδὰν τάχιστα κατάπτωμαι πάλιν ἐς τὴν
Ἑλλάδα, μεμνήσομαι σπένδειν τέ σοι ἐπὶ τῆς
καπνοδόκης κἀν ταῖς νουμηνίαις πρὸς τὴν σελήνην
Agatharchides Geogr., Απόσπασμα. Volume-Jacobyʹ-F 2a,86,F,

frag.19, γρ. 241
μὴν αὐτόθεν οὔτε τοῖς εἰποῦσι Λίβυσιν, εἴπερ καὶ πρὸς ἀλήθειαν
εἰρήκασιν, οὔτε
τῶι συγγραφεῖ προσεκτέον ἀναπόδεικτα λέγοντι.
(38) ἐπειδὴ δὲ περὶ τῶν πηγῶν καὶ τῆς ῥύσεως αὐτοῦ διεληλύθαμεν,
πειρασό-
μεθα ΤΑΣ ΑΙΤΙΑΣ ἀποδιδόναι ΤΗΣ ΠΛΗΡΩΣΕΩΣ. ΘΑΛΗΣ μὲν οὖν,
εἷς τῶν
ἑπτὰ σοφῶν ὀνομαζόμενος, φησὶ (1 A 16 Diels) τοὺς ἐτησίας
ἀντιπνέοντας ταῖς ἐκ-
βολαῖς τοῦ ποταμοῦ κωλύειν εἰς θάλατταν προχεῖσθαι τὸ ῥεῦμα, καὶ διὰ
τοῦτ' αὐτὸν
πληρούμενον ἐπικλύζειν ταπεινὴν οὖσαν καὶ πεδιάδα τὴν Αἴγυπτον. (3)
τοῦ δὲ λόγου
τούτου, καίπερ εἶναι δοκοῦντος πιθανοῦ, ῥάιδιον ἐξελέγξαι τὸ ψεῦδος. εἰ
γὰρ ἦν
ἀληθὲς τὸ προειρημένον, οἱ ποταμοὶ πάντες ἂν οἱ τοῖς ἐτησίαις ἐναντίας
τὰς ἐκβολὰς
ἔχοντες ἐποιοῦντο τὴν ὁμοίαν ἀνάβασιν· οὗ μηδαμοῦ τῆς οἰκουμένης
συμβαίνοντος
ζητητέον ἑτέραν αἰτίαν ἀληθινὴν τῆς πληρώσεως. (4) ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ δ'
ὁ φυσικὸς
(46 A 91) ἀπεφήνατο τῆς ἀναβάσεως αἰτίαν εἶναι τὴν τηκομένην χιόνα
κατὰ τὴν Αἰ-
θιοπίαν, ὧι καὶ ὁ ποιητὴς Εὐριπίδης μαθητὴς ὢν ἠκολούθηκε·
Διονύσιος Αλικαρνασσέας De Dinarcho Sec. 7, γρ. 28
μένα, ἐν τοῖς Δεινάρχου πάλιν ἀναγραφέτω. τὸ δ'

192
αὐτὸ καὶ περὶ Δημοσθένους ὑπολαμβάνομεν. ἐὰν μὲν

καὶ ἡ τῆς λέξεως μεγαλοπρέπεια καὶ ἡ τῆς συνθέσεως
ἐξαλλαγὴ καὶ τὸ τῶν παθῶν ἔμψυχον καὶ τὸ διὰ πάσης
κεραίας διῆκον πικρὸν καὶ νοερὸν τό τε πνεῦμα καὶ
ἡ δεινότης πᾶσι παρέπηται, μηθὲν ἔτι τὸ κωλῦον ἔστω
ἐν τοῖςΔημοσθένους αὐτοὺς ἀναγράφειν. ἐὰν δ'
ἐλλείπῃ τὸ ἐν ἑκάστῳ τούτων ἄκρον ἢ τὸ διὰ πάσης
ἰδέας ὅμοιον, μενέτωσαν ἐν τοῖς Δειναρχείοις. ὡς δὲ
καθόλου εἰπεῖν, δύο τρόπους τῆς διαφορᾶς ὡς πρὸς
τὰ ἀρχαῖα μιμήσεως εὕροι τις ἄν· ὧν ὃ μὲν φυσικός
τέ ἐστι καὶ ἐκ πολλῆς κατηχήσεως καὶ συντροφίας λαμ-
βανόμενος, ὃ δὲ τούτῳ προσεχὴς ἐκ τῶν τῆς τέχνης
παραγγελμάτων. περὶ μὲν οὖν τοῦ προτέρου τί ἄν τις
καὶ λέγοι; περὶ δὲ τοῦ δευτέρου τί ἂν ἔχοι τις εἰπεῖν
ἢὅτι πᾶσι μὲν τοῖς ἀρχετύποις αὐτοφυής τις ἐπιπρέπει
χάρις καὶ ὥρα, τοῖς δ' ἀπὸ τούτων κατεσκευασμένοις,
κἂν ἐπ' ἄκρον μιμήσεως ἔλθωσι, πρόσεστίν τι ὅμως τὸ
ἐπιτετηδευμένον καὶ οὐκ ἐκ φύσεως ὑπάρχον. καὶ
τούτῳ τῷ παραγγέλματι οὐ ῥήτορες μόνον ῥήτορας
διακρίνουσιν ἀλλὰ καὶ ζωγράφοι τὰ Ἀπελλοῦ καὶ τῶν
Διονύσιος Αλικαρνασσέας De compositione verborum

Sec. 22, γρ. 41
ἔχουσα ἐπιτήδευσιν οὐδεμίαν. ἔτι τῆς τοιαύτης ἐστὶν

ἁρμονίας καὶ ταῦτα ἴδια· ἀντίρροπός ἐστι περὶ τὰς
πτώσεις, ποικίλη περὶ τοὺς σχηματισμούς, ὀλιγοσύν-
δεσμος, ἄναρθρος, ἐν πολλοῖς ὑπεροπτικὴ τῆς ἀκο-
λουθίας, ἥκιστ' ἀνθηρά, μεγαλόφρων, αὐθέκαστος,
ἀκόμψευτος, τὸν ἀρχαϊσμὸν καὶ τὸν πίνον ἔχουσα
κάλλος.
ταύτης τῆς ἁρμονίας πολλοὶ μὲν ἐγένοντο ζηλωταὶ
κατά τε ποίησιν καὶ ἱστορίαν καὶ λόγους πολιτικούς,
διαφέροντες δὲ τῶν ἄλλων ἐν μὲν ἐπικῇ ποιήσει ὅ τε
Κολοφώνιος Ἀντίμαχος καὶ Ἐμπεδοκλῆς ὁ φυσικός, ἐν
δὲ μελοποιίᾳ Πίνδαρος, ἐν τραγῳδίᾳ δ' Αἰσχύλος, ἐν
ἱστορίᾳ δὲ Θουκυδίδης, ἐν δὲ πολιτικοῖς λόγοις Ἀντι-
φῶν. ἐνταῦθα ἡ μὲν ὑπόθεσις ἀπῄτει πολλὰ παρα-
σχέσθαι τῶν εἰρημένων ἑκάστου παραδείγματα, καὶ
ἴσως οὐκ ἀηδὴς ἂν ὁ λόγος ἐγένετο πολλοῖς ὥςπερ
ἄνθεσι διαποικιλλόμενος τοῖς ἐαρινοῖς· ἀλλ' ὑπέρμε-
τρον ἔμελλε φανήσεσθαι τὸ σύνταγμα καὶ σχολικὸν
μᾶλλον ἢ παραγγελματικόν· οὐ μὲν δὴ οὐδ' ἀνεξέλεγκτα
193
παραλιπεῖν τὰ ῥηθέντα ἥρμοττεν, ὡς δὴ φανερὰ καὶ

οὐ δεόμενα μαρτυρίας·
Διονύσιος Αλικαρνασσέας De compositione verborum (epitome)

Sec. 22, γρ. 27
ἐκπληρωθῇ, μηδὲν ὠφελούσαις τὸν νοῦν χρωμένη, οὔτε

ὅπως αἱ βάσεις αὐτῶν γένοιντο θεατρικαί τινες ἢ γλα-
φυραί, οὐδ' ἵνα τῷ πνεύματι τοῦ λέγοντος ὦσιν αὐτάρ-
κεις· οὐδέ τι τοιοῦτον· ἀλλὰ περὶ τὰς πτώσεις ποικίλη,
περὶ τοὺς σχηματισμοὺς ὀλιγοσύνδεσμος, ἄναρθρος, ἐν
πολλοῖς ὑπεροπτικὴ τῆς ἀκολουθίας, ἥκιστα ἀνθηρά,
μεγαλόφρων, αὐθέκαστος, ἀκόμψευτος, τὸν ἀρχαϊσμὸν
καὶ τὸν πῖνον ἔχουσα κάλλος. Ταύτης τῆς ἁρμονίας
πολλοὶ μὲν ἐγένοντο ζηλωταί, διαφέροντες δὲ τῶν ἄλ-
λων ἐν μὲν ποιήσει ὅ τε Κολοφώνιος Ἀντίμαχος καὶ
Ἐμπεδοκλῆς ὁ φυσικός, ἐν δὲ μελοποιίᾳ Πίνδαρος, ἐν
τραγῳδίᾳ δὲ Αἰσχύλος, ἐν ἱστορίᾳ δὲ Θουκυδίδης, ἐν
δὲ πολιτικοῖς λόγοις Ἀντιφῶν. προκείσθω δὴ καὶ
παραδείγματα· Πινδάρου μὲν διθύραμβός τις οὗ ἐστιν
ἡ ἀρχή·
’Δεῦτ' ἐν χορὸν Ὀλύμπιοι· ἐπί τε κλυτὰν πέμπετε
χάριν θεοί, πολύβατον οἵ τ' ἄστεος ὀμφαλὸν θυό-
εντα ἐν ταῖς ἱεραῖς Ἀθήναις οἰχνεῖτε πανδαίδαλόν
τ' εὐκλέ' ἀγοράν. ἰαδέτων λάχετε στεφάνων τάν τε
ἀριδρέπτων ἀοιδάν· Διόθεν τέ με σὺν ἀγλαΐᾳ ἴδετε
πορευθέντες ἀοιδαῖς δεύτερον ἐπὶ τὸν κισσοδαῆ
Αριστοτέλης. De anima Bekker p. 403a, γρ. 29
τι τὸ σῶμα. μηνύει δὲ τὸ ποτὲ μὲν ἰσχυρῶν καὶ ἐναργῶν

παθημάτων συμβαινόντων μηδὲν παροξύνεσθαι ἢ φοβεῖσθαι,
ἐνίοτε δ' ὑπὸ μικρῶν καὶ ἀμαυρῶν κινεῖσθαι, ὅταν ὀργᾷ
τὸ σῶμα καὶ οὕτως ἔχῃ ὥσπερ ὅταν ὀργίζηται. ἔτι δὲ
μᾶλλον τοῦτο φανερόν· μηθενὸς γὰρ φοβεροῦ συμβαίνον-
τος ἐν τοῖς πάθεσι γίνονται τοῖς τοῦ φοβουμένου. εἰ δ' οὕτως
ἔχει, δῆλον ὅτι τὰ πάθη λόγοι ἔνυλοί εἰσιν· ὥστε οἱ ὅροι
τοιοῦτοι οἷον “τὸ ὀργίζεσθαι κίνησίς τις τοῦ τοιουδὶ σώματος ἢ
μέρους ἢ δυνάμεως ὑπὸ τοῦδε ἕνεκα τοῦδε”, καὶ διὰ ταῦτα ἤδη
φυσικοῦ τὸ θεωρῆσαι περὶ ψυχῆς, ἢ πάσης ἢ τῆς τοιαύτης.
διαφερόντως δ' ἂν ὁρίσαιντο ὁ φυσικὸς [τε] καὶ ὁ διαλεκτικὸς
ἕκαστον αὐτῶν, οἷον ὀργὴ τί ἐστιν· ὁ μὲν γὰρ ὄρεξιν ἀντι-
λυπήσεως ἤ τι τοιοῦτον, ὁ δὲ ζέσιν τοῦ περὶ καρδίαν αἵματος
194
καὶ θερμοῦ. τούτων δὲ ὁ μὲν τὴν ὕλην ἀποδίδωσιν, ὁ δὲ τὸ

εἶδος καὶ τὸν λόγον. ὁ μὲν γὰρ λόγος ὅδε τοῦ πράγματος,
ἀνάγκη δ' εἶναι τοῦτον ἐν ὕλῃ τοιᾳδί, εἰ ἔσται· ὥσπερ οἰκίας
ὁ μὲν λόγος τοιοῦτος, ὅτι σκέπασμα κωλυτικὸν φθορᾶς ὑπ'
ἀνέμων καὶ ὄμβρων καὶ καυμάτων, ὁ δὲ φήσει λίθους καὶ
πλίνθους καὶ ξύλα, ἕτερος δ' ἐν τούτοις τὸ εἶδος οὗἕνεκα των-
δί. τίς οὖν ὁ φυσικὸς τούτων; πότερον ὁ περὶ τὴν ὕλην, τὸν δὲ
λόγον ἀγνοῶν, ἢ ὁ περὶ τὸν λόγον μόνον;
Αριστοτέλης. De anima Bekker p. 403b, γρ. 7
φυσικοῦ τὸ θεωρῆσαι περὶ ψυχῆς, ἢ πάσης ἢ τῆς τοιαύτης.

διαφερόντως δ' ἂν ὁρίσαιντο ὁ φυσικὸς [τε] καὶ ὁ διαλεκτικὸς
ἕκαστον αὐτῶν, οἷον ὀργὴ τί ἐστιν· ὁ μὲν γὰρ ὄρεξιν ἀντι-
λυπήσεως ἤ τι τοιοῦτον, ὁ δὲ ζέσιν τοῦ περὶ καρδίαν αἵματος
λόγον ἀγνοῶν, ἢ ὁ περὶ τὸν λόγον μόνον; ἢ μᾶλλον ὁ ἐξ
ἀμφοῖν; ἐκείνων δὲ δὴ τίς ἑκάτερος; ἢ οὐκ ἔστιν εἷς ὁ περὶ
τὰ πάθη τῆς ὕλης τὰ μὴ χωριστὰ μηδ' ᾗ χωριστά, ἀλλ'
ὁ φυσικὸς περὶ ἅπανθ' ὅσα τοῦ τοιουδὶ σώματος καὶ τῆς τοι-
αύτης ὕλης ἔργα καὶ πάθη, ὅσα δὲ μὴ τοιαῦτα, ἄλλος,
καὶ περὶ τινῶν μὲν τεχνίτης, ἐὰν τύχῃ, οἷον τέκτων ἢ
ἰατρός, τῶν δὲ μὴ χωριστῶν μέν, ᾗ δὲ μὴ τοιούτου σώμα-
τος πάθη καὶ ἐξ ἀφαιρέσεως, ὁ Μαθηματικός, ᾗ δὲ κεχωρι-
σμένα, ὁ πρῶτος φιλόσοφος; ἀλλ' ἐπανιτέον ὅθεν ὁ λόγος.
ἐλέγομεν δὴ ὅτι τὰ πάθη τῆς ψυχῆς οὕτως ἀχώριστα τῆς φυσικῆς
Αριστοτέλης. De anima Bekker p. 403b, γρ. 11

195
λόγον ἀγνοῶν, ἢ ὁ περὶ τὸν λόγον μόνον; ἢ μᾶλλον ὁ ἐξ
ἀμφοῖν; ἐκείνων δὲ δὴ τίς ἑκάτερος; ἢ οὐκ ἔστιν εἷς ὁ περὶ
τὰ πάθη τῆς ὕλης τὰ μὴ χωριστὰ μηδ' ᾗ χωριστά, ἀλλ'
ὁ φυσικὸς περὶ ἅπανθ' ὅσα τοῦ τοιουδὶ σώματος καὶ τῆς τοι-
αύτης ὕλης ἔργα καὶ πάθη, ὅσα δὲ μὴ τοιαῦτα, ἄλλος,
καὶ περὶ τινῶν μὲν τεχνίτης, ἐὰν τύχῃ, οἷον τέκτων ἢ
ἰατρός, τῶν δὲ μὴ χωριστῶν μέν, ᾗ δὲ μὴ τοιούτου σώμα-
τος πάθη καὶ ἐξ ἀφαιρέσεως, ὁ Μαθηματικός, ᾗ δὲ κεχωρι-
σμένα, ὁ πρῶτος φιλόσοφος; ἀλλ' ἐπανιτέον ὅθεν ὁ λόγος.
ἐλέγομεν δὴ ὅτι τὰ πάθη τῆς ψυχῆς οὕτως ἀχώριστα τῆς φυσικῆς
ὕλης τῶν ζῴων, ᾗ γε τοιαῦθ' ὑπάρχει οἷαθυμὸς καὶ φόβος,
καὶ οὐχ ὥσπερ γραμμὴ καὶ ἐπίπεδον.
Ἐπισκοποῦντας δὲ περὶ ψυχῆς ἀναγκαῖον, ἅμα διαπο-
ροῦντας περὶ ὧν εὐπορεῖν δεῖ προελθόντας, τὰς τῶν προτέρων
Αριστοτέλης. Ηθικά Νικομάχεια. Bekker p. 1142a, γρ. 18
τειν. ἐκ ταύτης οὖν τῆς δόξης ἐλήλυθε τὸ τούτους φρονί-

μους εἶναι· καίτοι ἴσως οὐκ ἔστι τὸ αὑτοῦ εὖ ἄνευ οἰκονο-
μίας οὐδ' ἄνευ πολιτείας. ἔτι δὲ τὰ αὑτοῦ πῶς δεῖ διοι-
κεῖν, ἄδηλον καὶ σκεπτέον. σημεῖον δ' ἐστὶ τοῦ εἰρημένου
καὶ διότι γεωμετρικοὶ μὲν νέοι καὶ μαθηματικοὶ γίνονται
καὶ σοφοὶ τὰ τοιαῦτα, φρόνιμος δ' οὐ δοκεῖ γίνεσθαι.
αἴτιον δ' ὅτι καὶ τῶν καθ' ἕκαστά ἐστιν ἡ φρόνησις, ἃ γίνεται
γνώριμα ἐξ ἐμπειρίας, νέος δ' ἔμπειρος οὐκ ἔστιν· πλῆθος
γὰρ χρόνου ποιεῖ τὴν ἐμπειρίαν· ἐπεὶ καὶ τοῦτ' ἄν τις σκέ-
ψαιτο, διὰ τί δὴ μαθηματικὸς μὲν παῖς γένοιτ' ἄν, σο-
φὸς δ' ἢ φυσικὸς οὔ. ἢ ὅτι τὰ μὲν δι' ἀφαιρέσεώς ἐστιν,
τῶν δ' αἱ ἀρχαὶ ἐξ ἐμπειρίας· καὶ τὰ μὲν οὐ πιστεύουσιν
οἱ νέοι ἀλλὰ λέγουσιν, τῶν δὲ τὸ τί ἐστιν οὐκ ἄδηλον; ἔτι
ἡ ἁμαρτία ἢ περὶ τὸ καθόλου ἐν τῷ βουλεύσασθαι ἢ περὶ
τὸ καθ' ἕκαστον· ἢ γὰρ ὅτι πάντα τὰ βαρύσταθμα ὕδατα
φαῦλα, ἢ ὅτι τοδὶ βαρύσταθμον. ὅτι δ' ἡ φρόνησις οὐκ
ἐπιστήμη, φανερόν· τοῦ γὰρ ἐσχάτου ἐστίν, ὥσπερ εἴρηται·
τὸ γὰρ πρακτὸν τοιοῦτον. ἀντίκειται μὲν δὴ τῷ νῷ· ὁ μὲν
γὰρ νοῦς τῶν ὅρων, ὧν οὐκ ἔστι λόγος, ἣ δὲ τοῦ ἐσχάτου,
οὗ οὐκ ἔστιν ἐπιστήμη ἀλλ' αἴσθησις, οὐχ ἡ τῶν ἰδίων,
196
Αριστοτέλης. Μετά τα Φυσικά Bekker p. 995a, γρ. 16
χονται τῶν λεγόντων, οἱ δ' ἂν μὴ παραδειγματικῶς, οἱ

δὲ μάρτυρα ἀξιοῦσιν ἐπάγεσθαι ποιητήν. καὶ οἱ μὲν πάντα
ἀκριβῶς, τοὺς δὲ λυπεῖ τὸ ἀκριβὲς ἢ διὰ τὸ μὴ δύνασθαι
συνείρειν ἢ διὰ τὴν μικρολογίαν· ἔχει γάρ τι τὸ ἀκριβὲς
τοιοῦτον, ὥστε, καθάπερ ἐπὶ τῶν συμβολαίων, καὶ ἐπὶ τῶν
λόγων ἀνελεύθερον εἶναί τισι δοκεῖ. διὸ δεῖ πεπαιδεῦσθαι
πῶς ἕκαστα ἀποδεκτέον, ὡς ἄτοπον ἅμα ζητεῖν ἐπιστήμην
καὶ τρόπον ἐπιστήμης· ἔστι δ' οὐδὲ θάτερον ῥᾴδιον λαβεῖν. τὴν
δ' ἀκριβολογίαν τὴν μαθηματικὴν οὐκ ἐν ἅπασιν ἀπαιτη-
τέον, ἀλλ' ἐν τοῖς μὴ ἔχουσιν ὕλην. διόπερ οὐ φυσικὸς ὁ
τρόπος· ἅπασα γὰρ ἴσως ἡ φύσις ἔχει ὕλην. διὸ σκεπτέον
πρῶτον τί ἐστιν ἡ φύσις· οὕτω γὰρ καὶ περὶ τίνων ἡ φυσικὴ
δῆλον ἔσται [καὶ εἰ μιᾶς ἐπιστήμης ἢ πλειόνων τὰ αἴτια καὶ
τὰς ἀρχὰς θεωρῆσαί ἐστιν].
Αριστοτέλης. De spiritu Bekker p. 482a, γρ. 6
βαῖνον· οἷον γὰρ διόδῳ καὶ θίξει γίνεται μόνον ἡ πέψις.

ἄλογον δὲ καὶ τουτὶ καὶ λογοδεστερον, εἰ ὁ αὐτὸς πόρος
τῆς τροφῆς καὶ τοῦ περιττώματος. εἰ δὲ δι' ἄλλου τινὸς
τῶν ἐντός, οἱ αὐτοὶ λόγοι οἳ καὶ πρότερον, εἰ μὴ τοῦτο
λέγοι τις, ὡς οὐ πάσης τῆς τροφῆς οὐδὲ πᾶσι γίνεται πε-
ρίττωμα, καθάπερ οὐδὲ τοῖς φυτοῖς, ἐπεὶ οὐδὲ τῶν τοῦ σώ-
ματος μερῶν ἑκάστου λαβεῖν ἐστιν, εἰ μή, ὅτι γε παν-
τός. ἀλλ' ἄρα γε ἡ μὲν ἀγγείων αὔξησις ἡ αὐτὴ καὶ
τῶν ἄλλων μορίων, εὐρυνομένων δὲ καὶ διισταμένων τούτων
πλείων ὁ ἀὴρ ὁ εἰσρέων καὶ ἐκρέων. εἰ δέ τι ἀναγκαῖον
ἐνυπάρχει, τοῦτο αὐτὸ ζητεῖται, τίς ὁ φυσικός; καὶ πῶς
οὗτος πλείων ὑγιῶς, ἐκ τούτου φανερὸν ἂν εἴη. τοῖς δὲ δὴ
μὴ ἀναπνευστικοῖς τίς ἡ τροφὴ τοῦ συμφύτου καὶ τίς ἡ
αὔξησις; οὐ γὰρ ἔτι τούτοις ἀπὸ τοῦ ἔξωθεν. εἰ δ' ἀπὸ τῶν
ἐντὸς καὶ τῆς κοινῆς τροφῆς, εὔλογον κἀκείνοις· ἀπὸ γὰρ
τῶν αὐτῶν τὰ ὅμοια καὶ ὡσαύτως, εἰ μὴ ἄρα καὶ τού-
τοις ἀπὸ τοῦ ἐκτός, ὥσπερ καὶ τῶν ὀσμῶν αἰσθάνονται.
ἀλλ' οὔτοιγ' οἷον ἀναπνοὴ γίνεται. περὶ οὗ κἂν ἀπορήσειέ
τις, εἰ κατὰ ἀλήθειάν ἐστιν, αὐτό τε τοῦτο προφέρων καὶ
τὴν ἐπίσπασιν τῆς τροφῆς (ὁλκὴ γὰρ ἅμα πνεύματος),
ἔτι δ' ὑπὲρ τῆς καταψύξεως ἀντιλέγων,
197
Αίλιος Ηρωδιανός. Περὶ παθῶν (supplementum) Part+τόμ. 3,2, p. 222,

γρ. 23
συνεκόπη ἐκ τοῦ ἠλεέ, ἔρρωται τὰ τοῦ τόνου.

Il. Pr. Ρ 201: ἆ δείλ':τὸ πλῆρές ἐστιν ἆ δειλέ· οὐ γάρ, ὡς οἱ ἐξη-
γησάμενοι, τοῦ δείλαιε ἀποκοπή· ἐν ἑτέροις γὰρ αὐτὸς λέγει «ἆ δειλώ,
τί νυ δάκρυ κατείβετον» (Od. φ 86).
Dichr. 282, 4: τὰ δίχρονα τὰ ἐκ συναλοιφῆς ἐκτείνεσθαι θέλει
κρέαα κρέα, κέραα κέρα· εἰ μέντοι ἀποκοπήν τινα δέξεται τῆς τασυλ-
λαβῆς τοῦ κέρατα κέρα καὶ κρέατα κρέα, συνεσταλμένον ἐστὶ τὸ
δίχρονον.
Choer. Dictat. 377, 11: τὰ γόνυα καὶ δόρυα γίνεται καθ' ὑπερ-
βιβασμὸν τοῦ υγοῦνα καὶ δοῦρα. δύναται δὲ καὶ ἀπὸ τοῦ γούνατα
καὶ δούρατα γενέσθαι κατὰ ἀποκοπὴν τῆς τασυλλαβῆς γοῦνα καὶ δοῦρα.
644, 8: ὡς παρὰ τὸ φύσις γίνεται φυσικός, μάντις μαντι-

κός, οὕτως ὄφις ὀφικός καὶ ὀφιακός κατὰ πλεονασμὸν τοῦ α. συνη-
κολούθησε γὰρ τῷ θηριακός.
Il. Pr. Χ 28: ἄστρασιν:ὃν τρόπον ἡ ἐγκάτοις ἔγκασιν ἐγένετο
ἥ τε προβάτοις πρόβασιν ἥ τε πετάλοις πέταλσιν, οὕτως ἄστροις ἄστρα-
σιν, ἐπεισελθόντος τοῦ α, ἵνα συστῇ ἡ λέξις.
Io. Alex. 11, 27: αἱ πλεονάσασαι τὸ ακατὰ τὴν παραλήγουσαν
παροξύνονται πατράσι, θυγατράσι μητράσι.
Αίλιος Ηρωδιανός. Partitiones (= Ἐπιμερισμοί) [Sp.?] (e codd. Paris.

2543 + 2570) P. 146, γρ. 10
γεον πῦρ· καὶ τὰ λοιπά.

Πλὴν τοῦ Φλῶρος καὶ Φλωρέντιος, κύρια.
Πᾶσα λέξις ἀπὸ τῆς φρο συλλαβῆς ἀρχομένη διὰ τοῦ
ο μικροῦ γράφεται· οἷον· φρονῶ· φρόνημα· φρόνησις· φρονη-
ματίας, ὁ κενόδοξος· φροντίζω· φροντὶς, φροντίδος· καὶ τὰ
λοιπά.
Πᾶσα λέξις ἀπὸ τῆς φυ συλλαβῆς ἀρχομένη διὰ τοῦ
υ ψιλοῦ γράφεται· οἷον· φυγή· φυγάδας, ὁ δραπέτης· φυ-
γὰς, τὸ αὐτὸ, καὶ κλίνεται φυγάδος· φύλλον, τὸ τοῦ δέν-
δρου· φυλλοβολῶ, τὸ ἀπανθῶ· φῦλον, τὸ γένος· φυλὴ, ἡ
γενεά· φυλλοκρινῶ, τὸ ἐκλέγομαι· φύσις· φυσικός· φυς-
σῶ, τὸ πνέω καὶ τὸ κενοδοξῶ· φύσσα, ἡ κενοδοξία· φυτόν·
φυτεύω· φυτεία· φυτὼν, ὁ κῆπος, καὶ κλίνεται φυτῶνος·
198
φυτηκόμος, ὁ κηπωρός· φύλαξ· φυλακὴ, ἡ ἀσφάλεια·

φύκος, τὸ φυκάριον· φυκίζεσθαι, τὸ φυκαρίζεσθαι· φύω·
φυὴ, ἡ βλάστησις· φύρω· φύρδην, ἐπίῤῥημα, ἀντὶ τοῦ
συγκεχυμένως· φύλοπις, ἡ μάχη· φυζακινὴ ἔλαφος, ἡ
δειλή· καὶ τὰ λοιπά.
Θεόφραστος Μετά τα Φυσικά (= fr. 12, Wimmer)

Usener p. 10a, γρ. 8
λαμβάνουσιν, ἔτι δὲ τὰ κατὰ τὰς φορὰς καὶ τὰ

μεγέθη καὶ τὰ σχήματα καὶ τὰς ἀποστάσεις καὶ
ὅσα ἄλλα ἀστρολογία δείκνυσιν, τούτοις κατά-
λοιπον τά τε πρῶτα κινοῦντα καὶ τὸ τίνος ἕνεκα
λέγειν καὶ τίς ἡ φύσις ἑκάστου καὶ ἡ πρὸς ἄλληλα
θέσις καὶ ἡ τοῦ σύμπαντος οὐσία καὶ ὑποβαίνοντι
δὴ πρὸς τὰ ἄλλα καθ' ἕκαστον τῶν εἰδῶν ἢ με-
ρῶν ἄχρι ζῴων καὶ φυτῶν. εἰ οὖν ἀστρολογία
συνεργεῖ μέν, οὐκ ἐν τοῖς πρώτοις δὲ τῆς φύσεως,
ἕτερα τὰ κυριώτατ' ἂν εἴη καὶ πρότερα· καὶ γὰρ
δὴ καὶ ὁ τρόπος, ὡς οἴονταί τινες, οὐ φυσικὸς ἢ
οὐ πᾶς. καίτοι τό γε κινεῖσθαι καὶ ἁπλῶς τῆς
φύσεως οἰκεῖον καὶ μάλιστα τοῦ οὐρανοῦ. διὸ καὶ
εἰ ἐνέργεια τῆς οὐσίας ἑκάστου καὶ τὸ καθ' ἕκα-
στον ὅταν ἐνεργῇ καὶ κινεῖται, καθά περ ἐν τοῖς
ζῴοις καὶ φυτοῖς (εἰ δὲ μή, ὁμώνυμα), δῆλον ὅτι
κἂν ὁ οὐρανὸς ἐν τῇ περιφορᾷ κατὰ τὴν οὐσίαν
εἴη, χωριζόμενος δὲ καὶ ἠρεμῶν ὁμώνυμος· οἷον
γὰρ ζωή τις ἡ περιφορὰ τοῦ παντός. ἆρ' οὖν εἴ
γε μηδ' ἐν τοῖς ζῴοις τὴν ζωὴν ἢ ὡδὶ ζητητέον,
οὐδ' ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ τοῖς οὐρανίοις τὴν φορὰν
Θεόφραστος De causis plantarum (li2-6) Book 2, ch. 1, sec. 1, γρ. 9
ΒΙΒΛΙΟΝ Βʹ.
Περὶ δὲ τὰς βλαστήσεις καὶ καρποτοκίας τῶν

δένδρων καὶ ἁπλῶς τῶν φυτῶν ὅσα μὴ πρότερον εἴ-
ρηται πειρατέον ὁμοίως ἀποδοῦναι διαιροῦντες χωρὶς
ἕκαστα τά τε κατὰ τὰς ἐνιαυσίους ὥρας γινόμενα καὶ
ὅσα κατὰ τὰς γεωργικὰς θεραπείας. Δύο γὰρ δὴ
μέρη ταῦτ' ἐστὶ, τὸ μὲν ὥσπερ φυσικὸν καὶ αὐτόμα-
199
τον τὸ δὲ τέχνης καὶ παρασκευῆς δεόμενον εἰς τὸ εἶναι·

ὁ λόγος δ' ἀμφοῖν ἐστιν οὐχ ὁ αὐτὸς ἀλλ' ὁ μὲν οἷον
φυσικὸς ὁ δὲ ἐπινοητικός· οὔτε γὰρ ἡ φύσις οὐθὲν (ποιεῖ)
μάτην ἥ τε διάνοια βοηθεῖν θέλει τῇ φύσει. Ἐπεὶ δὲ
πρότερα τὰ τῆς φύσεως ὑπὲρ τούτων καὶ ῥητέον πρό-
τερον.
Μέγιστον μὲν οὖν ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν παντὶ
δένδρῳ καὶ ἡμέρῳ καὶ ἀγρίῳ καὶ ὅλως δὲ φυτῷ παντὶ
πρὸς εὐβλάστειαν καὶ εὐκαρπίαν τὸ χειμασθῆναι
χειμῶσιν ὡραίοις καὶ καλοῖς· οὕτω γὰρ αἱ βλαστή-
σεις κάλλισται καὶ αἱ καρποτοκίαι γίνονται. Κα-
λὸς δὲ χειμὼν ἐὰν πολυϋδρίαν τε ἔχῃ βόρειον καὶ
χιόνος πλῆθος καὶ τὸ ὅλον ψύχη χωρὶς πάγου·
θάνατον τοῦ Κάλχαντος. τὰ μὲν παλαιὰ τοιαῦτα.

Ἐκτήσαντο δέ ποτε καὶ ναυτικὴν ἀξιόλογον δύνα-
μιν Κολοφώνιοι καὶ ἱππικήν, ἐν ᾗ τοσοῦτον διέφερον
τῶν ἄλλων ὥσθ', ὅπου ποτὲ ἐν τοῖς δυσκαταλύτοις
πολέμοις τὸ ἱππικὸν τῶν Κολοφωνίων ἐπικουρήσειε,
λύεσθαι τὸν πόλεμον· ἀφ' οὗ καὶ τὴν παροιμίαν ἐκδο-
θῆναι τὴν λέγουσαν “τὸν Κολοφῶνα ἐπέθηκεν” ὅταν
τέλος ἐπιτεθῇ βέβαιον τῷ πράγματι. ἄνδρες δ' ἐγέ-
νοντο Κολοφώνιοι τῶν μνημονευομένων Μίμνερμος
αὐλητὴς ἅμα καὶ ποιητὴς ἐλεγείας, καὶ Ξενοφάνης ὁ
φυσικός, ὁ τοὺς σίλλους ποιήσας διὰ ποιημάτων· λέγει
δὲ Πίνδαρος καὶ Πολύμναστόν τινα τῶν περὶ τὴν μου-
σικὴν ἐλλογίμων “φθέγμα μὲν πάγκοινον ἔγνωκας
“Πολυμνάστου Κολοφωνίου ἀνδρός.” καὶ Ὅμηρον δέ
τινες ἐντεῦθεν εἶναί φασιν.
Εὐθυπλοίᾳ μὲν οὖν ἑβδομήκοντα στάδιοί εἰσιν ἐξ
Ἐφέσου, ἐγκολπίζοντι δὲ ἑκατὸν καὶ εἴκοσι. μετὰ δὲ
Κολοφῶνα ὄρος Κοράκιον καὶ νησίον ἱερὸν Ἀρτέμιδος,
εἰς ὃ διανηχομένας τίκτειν τὰς ἐλάφους πεπιστεύκασιν.
εἶτα Λέβεδος διέχουσα Κολοφῶνος ἑκατὸν καὶ εἴκοσιν·
ἐνταῦθα τῶν περὶ τὸν Διόνυσον τεχνιτῶν ἡ σύνοδος
φισβητοῦσι δὲ καὶ Ὁμήρου Χῖοι, μαρτύριον μέγα τοὺς

Ὁμηρίδας καλουμένους ἀπὸ τοῦ ἐκείνου γένους προ-
200
χειριζόμενοι, ὧν καὶ Πίνδαρος μέμνηται “ὅθεν περ

“καὶ Ὁμηρίδαι ῥαπτῶν ἐπέων τὰ πόλλ' ἀοιδοί.” ἐκέ-
κτηντο δὲ καὶ ναυτικόν ποτε Χῖοι, καὶ ἀνθήπτοντο τῆς
κατὰ θάλατταν ἀρχῆς καὶ ἐλευθερίας. ἐκ Χίου δ' εἰς
Λέσβον νότῳ τετρακόσιοί που στάδιοι.
Ἐκ δὲ τοῦ Ὑποκρήμνου Χύτριόν ἐστι τόπος, ὅπου
πρότερον ἵδρυντο Κλαζομεναί· εἶθ' ἡ νῦν πόλις νησία
ἔχουσα προκείμενα ὀκτὼ γεωργούμενα· Κλαζομένιος
δ' ἦν ἀνὴρ ἐπιφανὴς Ἀναξαγόρας ὁ φυσικός, Ἀναξιμέ-
νους ὁμιλητὴς τοῦ Μιλησίου· διήκουσαν δὲ τούτου
Ἀρχέλαος ὁ φυσικὸς καὶ Εὐριπίδης ὁ ποιητής. εἶθ'
ἱερὸν Ἀπόλλωνος καὶ θερμὰ ὕδατα καὶ ὁ Σμυρναίων
κόλπος καὶ ἡ πόλις.
Ἑξῆς δὲ ἄλλος κόλπος, ἐν ᾧ ἡ παλαιὰ Σμύρνα ἀπὸ
εἴκοσι σταδίων τῆς νῦν. Λυδῶν δὲ κατασπασάντων
τὴν Σμύρναν περὶ τετρακόσια ἔτη διετέλεσεν οἰκου-
μένη κωμηδόν· εἶτα ἀνήγειρεν αὐτὴν Ἀντίγονος, καὶ
μετὰ ταῦτα Λυσίμαχος, καὶ νῦν ἐστι καλλίστη τῶν πα-
σῶν, μέρος μέν τι ἔχουσα ἐπ' ὄρει τετειχισμένον,
χειριζόμενοι, ὧν καὶ Πίνδαρος μέμνηται “ὅθεν περ

“καὶ Ὁμηρίδαι ῥαπτῶν ἐπέων τὰ πόλλ' ἀοιδοί.” ἐκέ-
κτηντο δὲ καὶ ναυτικόν ποτε Χῖοι, καὶ ἀνθήπτοντο τῆς
κατὰ θάλατταν ἀρχῆς καὶ ἐλευθερίας. ἐκ Χίου δ' εἰς
Λέσβον νότῳ τετρακόσιοί που στάδιοι.
Ἐκ δὲ τοῦ Ὑποκρήμνου Χύτριόν ἐστι τόπος, ὅπου
πρότερον ἵδρυντο Κλαζομεναί· εἶθ' ἡ νῦν πόλις νησία
ἔχουσα προκείμενα ὀκτὼ γεωργούμενα· Κλαζομένιος
δ' ἦν ἀνὴρ ἐπιφανὴς Ἀναξαγόρας ὁ φυσικός, Ἀναξιμέ-
νους ὁμιλητὴς τοῦ Μιλησίου· διήκουσαν δὲ τούτου
Ἀρχέλαος ὁ φυσικὸς καὶ Εὐριπίδης ὁ ποιητής. εἶθ'
ἱερὸν Ἀπόλλωνος καὶ θερμὰ ὕδατα καὶ ὁ Σμυρναίων
κόλπος καὶ ἡ πόλις.
Ἑξῆς δὲ ἄλλος κόλπος, ἐν ᾧ ἡ παλαιὰ Σμύρνα ἀπὸ
εἴκοσι σταδίων τῆς νῦν. Λυδῶν δὲ κατασπασάντων
τὴν Σμύρναν περὶ τετρακόσια ἔτη διετέλεσεν οἰκου-
μένη κωμηδόν· εἶτα ἀνήγειρεν αὐτὴν Ἀντίγονος, καὶ
μετὰ ταῦτα Λυσίμαχος, καὶ νῦν ἐστι καλλίστη τῶν πα-
σῶν, μέρος μέν τι ἔχουσα ἐπ' ὄρει τετειχισμένον, τὸ δὲ
πλέον ἐν πεδίῳ πρὸς τῷ λιμένι καὶ πρὸς τῷ μητρῴῳ
καὶ πρὸς γυμνασίῳ.
201
Rhianus Epic., Απόσπασμα. Volume-Jacobyʹ-F 3a,265,F, frag.57, γρ. 3
κατὰ τροπήν, ὡς Πανύασις (F 1 – 2 Ki) ἐν Ἡρακλείας α«δέρμα τε

θήρειον Βεμβινήταο
λέοντος» ....
– s. Μάκρυες· ἔθνος Λιβύης. Ῥιανὸς δὲ Μάκριας διὰ τοῦ ιτούτους
φησί.
POLLUX 2, 180: τοὺς δὲ σφονδύλους .... Ῥιανὸς κύβους ὠνόμασεν
«αὐχένος ἐξ ὑπάτοιο κύβοις ἐπιτέλλεται ἰξύς».
SCHOL. EURIP. Alk. 1: Ῥιανὸς δέ φησιν ὅτι ἑκὼν ἐδούλευσεν
αὐτῶι ἐρῶν τοῦ Ἀδμήτου. s. 3 F 35.
STEPH. BYZ. s. Φύσκος· πόλις Λοκρίδος ἀπὸ Φύσκου τοῦ Αἰτωλοῦ
τοῦἈμφικτύονος τοῦ Δευκαλίωνος. ἔστι καὶ ἑτέρα Φύσκος πόλις τῆς
Καρίας· ἔστι καὶ
λιμὴν Ῥόδου. λέγεται καὶ ἀρσενικῶς ὁ Φύσκος [ὁ φυσικός]· «Φύσκος δέ,
ἀφ' οὗ οἱ Λέλεγες
οἱ νῦν Λοκροί». Ῥιανὸς δὲ Φυσκέαςαὐτοὺς καλεῖ. λέγεται καὶ Φυσκεύς.
ἔστι
καὶ ἄλλη Μακεδονίας .... καὶ τὸ ἔθνος Φύσκοι ὡς Λοκροί
CHOIROBOSK. Gr. Gr. IV 1. p. 123, 12 Hilg: εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλα τινὰ
Δωρικὰ συστέλλοντα τὸ α, ὡς παρ' Ἡσιόδωι (Th. 521) «δήσας
ἀλυκτοπέδηισι Προμηθέα»,
καὶ παρὰ τῶι Ῥιανῶι «λίθος μέγας (?)«.
STEPH. BYZ. s. Ἀράκυνθος· ὄρος Βοιωτίας, ἀφ' οὗ ἡ Ἀθηνᾶ Ἀρακυν-
θιάς, ὡς Ῥιανὸς ἐν τῆι Φήμηι «κλῦθί μοι εὐχάων Ἀρακυνθιὰς
εὐπατέρεια«.
Ξενοφάνης Σωζόμενα. Frag.9, γρ. 3
μαθητὴς ἐβίωσεν ἔτη ἓν καὶ ἐνενήκοντα.

CENSOR. 15, 3 ;X. Colophonius maior annorum centum fuit.
CLEStroI 64 (II 40, 20 St.) τῆς δὲ Ἐλεατικῆς ἀγωγῆς Ξ. ὁ Κολοφώ-
νιος κατάρχει, ὅν φησι Τίμαιος [fr. 92 FHG I 215] κατὰ Ἱέρωνα τὸν
Σικελίας δυνά-
στην καὶ Ἐπίχαρμον τὸν ποιητὴν γεγονέναι, Ἀπολλόδωρος [F GrHist.
244 F 68c
II 1039] δὲ κατὰ τὴν τεσσαρακοστὴν ὀλυμπιάδα [620 – 617] γενόμενον
παρατετα-
κέναι ἄχρι Δαρείου τε καὶ Κύρου χρόνων. Sext. adv.
math. I 257: Ξ. Κολοφώνιος ἐγένετο περὶ τὴν τεσσαρακοστὴν ὀλυμπιάδα
202
[vgl. B 8].
EUSEChron. a) Ol. 56 [556 – 3] Ξ. Κολοφώνιος ἐγνωρίζετο. b) Ol.
59 – 61 [richtig Ar60,1 = 540] Ἰβυκὸς ὁ μελοποιὸς καὶ Φερεκύδης ὁ
ἱστοριο-
γράφος καὶ Φωκυλίδης καὶ Ξενοφάνης ὁ φυσικὸς καὶ Θέσπιςὁ
τραγωιδιῶν ποιη-
τής.
PLUT. Reg. apophth. p. 175C πρὸς δὲ Ξενοφάνην τὸν Κολοφώνιον
εἰπόντα
μόλις οἰκέτας δύο τρέφειν· ‘ἀλλ' Ὅμηρος’ εἶπεν, ‘ὃν σὺ διασύρεις, πλείο-
νας ἢ μυρίους τρέφει τεθνηκώς’.
ARIST. Rhet. B 23. 1399b 5 ἄλλος [sc. τόπος] ἐκ τοῦ, τὸ συμβαῖνον ἐὰν
ἦι ταὐτόν, ὅτι καὶ ἐξ ὧν συμβαίνει ταὐτά· οἷον Ξ. ἔλεγεν ὅτι ‘ὁμοίως
ἀσεβοῦσιν
οἱ γενέσθαι φάσκοντες τοὺς θεοὺς τοῖς ἀποθανεῖν λέγουσιν’· ἀμφοτέρως
γὰρ συμ-
βαίνει μὴ εἶναι τοὺς θεούς ποτε.
ARIST. B 26. 1400b 5 οἷον Ξ. Ἐλεάταις ἐρωτῶσιν, εἰ θύωσι τῆι
Λευκοθέαι
ARIST. Rhet. B 23. 1399b 5 ἄλλος [sc. τόπος] ἐκ τοῦ, τὸ συμβαῖνον ἐὰν
ἦι ταὐτόν, ὅτι καὶ ἐξ ὧν συμβαίνει ταὐτά· οἷον Ξ. ἔλεγεν ὅτι ‘ὁμοίως
ἀσεβοῦσιν
οἱ γενέσθαι φάσκοντες τοὺς θεοὺς τοῖς ἀποθανεῖν λέγουσιν’· ἀμφοτέρως
γὰρ συμ-
βαίνει μὴ εἶναι τοὺς θεούς ποτε.
ARIST. B 26. 1400b 5 οἷον Ξ. Ἐλεάταις ἐρωτῶσιν, εἰ θύωσι τῆι
Λευκοθέαι
καὶ θρηνῶσιν ἢ μή, συνεβούλευεν, εἰ μὲν θεὸν ὑπολαμβάνουσιν, μὴ
θρηνεῖν, εἰ δ'
ἄνθρωπον, μὴ θύειν. Plut. Amat. 18, 12. 763D Ξ. Αἰγυπτίοις ἐκέλευσε
τὸν Ὄσιριν εἰ θνητὸν νομίζουσι μὴ τιμᾶν ὡς θνητόν, εἰ δὲ θεὸν ἡγοῦνται
μὴ θρη-
νεῖν. de Is. et Os. 70. 379B εὖ μὲν οὖν Ξ. ὁ Κολοφώνιος ἠξίωσε τοὺς
Αἰγυπτίους,
εἰ θεοὺς νομίζουσι, μὴ θρηνεῖν, εἰ δὲ θρηνοῦσι, θεοὺς μὴ νομίζειν [vgl.
22 B 127].
de superstit. 13 p. 171E Ξ. ὁ φυσικὸς τοὺς Αἰγυπτίους κοπτομένους ἐν
ταῖς
ἑορταῖς καὶ θρηνοῦντας ὁρῶν ὑπέμνησεν οἰκείως· ‘οὗτοι’ φησίν ‘εἰ μὲν
203
θεοί εἰσι,
μὴ θρηνεῖτε αὐτούς· εἰ δ' ἄνθρωποι, μὴ θύετε αὐτοῖς’
ARIST. Rhet. A 15. 1377a 19 καὶ τὸ τοῦ Ξενοφάνους ἁρμόττει, ὅτι οὐκ
ἴση
πρόκλησις αὕτη ἀσεβεῖ πρὸς εὐσεβῆ, ἀλλ' ὁμοία καὶ εἰ ἰσχυρὸς ἀσθενῆ
πατάξαι ἢ πληγῆναι προκαλέσαιτο.
– Metaph. Γ 5. 1010a 4 διὸ εἰκότως μὲν λέγουσιν, οὐκ ἀληθῆ δὲ λέγου-
σιν· οὕτω γὰρ ἁρμόττει μᾶλλον εἰπεῖν ἢ ὥσπερ Ἐπίχαρμος εἰς
Ξενοφάνην.
PLUT. de vit. pud. 5 p. 530μὴ δυσωπηθῆις μηδὲ δείσηις σκωπτόμενος,
ἀλλ' – ὥσπερ Ξ. Λάσου τοῦ Ἑρμιονέως μὴ βουλόμενον αὐτῶι
συγκυβεύειν δειλὸν
ἀποκαλοῦντος ὡμολόγει καὶ πάνυ δειλὸς εἶναι πρὸς τὰ αἰσχρὰ καὶ
ἄτολμος.
ἀλλ' – ὥσπερ Ξ. Λάσου τοῦ Ἑρμιονέως μὴ βουλόμενον αὐτῶι

συγκυβεύειν δειλὸν
ἀποκαλοῦντος ὡμολόγει καὶ πάνυ δειλὸς εἶναι πρὸς τὰ αἰσχρὰ καὶ
ἄτολμος.
– de commun. notit. 46, 3 p. 1084F ὁ μὲν οὖν Ξ. διηγουμένου τινὸς
ἐγχέλεις ἑωρακέναι ἐν ὕδατι θερμῶι ζώσας· ‘οὐκοῦν’ εἶπεν ‘ἐν ψυχρῶι
αὐτὰς ἑψή-
σομεν’.
DIOG. IX 22 καὶ αὐτὸς δὲ διὰ ποιημάτων φιλοσοφεῖ
καθάπερ Ἡσίοδός τε καὶ Ξ. καὶ Ἐμπεδοκλῆς.
– IX 18 (oben I 113, 18). II 46 (vgl. I 103, 10) ἀποθανόντι δὲ [scil.
Ὁμήρωι ἐφιλονίκει] Ξ. ὁ Κολοφώνιος καὶ Κέρκωψ Ἡσιόδωι ζῶντι,
τελευτήσαντι
δὲ ὁ προειρημένος Ξ.
STRABO XIV p. 643 Ξ. ὁ φυσικὸς ὁ τοὺς Σίλλους ποιήσας διὰ
ποιημάτων.
APUL. Florida c. 20 canit enim Empedocles carmina, Plato dialogos,
Socrates hymnos, Epicharmus comoedias, Xenophon historias,
Xenophanes [?]
satiras.
PROCL. Zu Hesiod. Opp. 284 Ξ. διὰ δή τινα πρὸς τοὺς
κατ' αὐτὸν φιλοσόφους καὶ ποιητὰς μικροψυχίαν Σίλλους ἀτόπους ἐκθεῖναι
λέγεται
κατὰ πάντων φιλοσόφων καὶ ποιητῶν.
204
SCHOL. ABT Zu B 212 ἤδη δὲ οὐ Ξενοφάνει, ἀλλ' Ὁμήρωι πρώτωι

Σίλλοι
πεποίηνται, ἐν οἷς αὐτός τε τὸν Θερσίτην σιλλαίνει καὶ ὁ Θερσίτης τοὺς
ἀρίστους.
Νικόμαχος μαθηματικός Introductio arithmetica Book 1, ch. 19, sec. 10,

γρ. 2
τοὺς προφρασθέντας ἡμῖν πολλαπλασίους εἰδικῶς,

πρῶτον διπλάσιον ἐν ἑνὶ στίχῳ, εἶτα ἐν δευτέρῳ
τριπλάσιον, εἶτα τετραπλάσιον ἐν τρίτῳ καὶ μέχρι
δεκαπλασίων, ἵνα καὶ τάξιν καὶ ποικιλίαν αὐτῶν
καὶ πρόβασιν ἔντεχνον καὶ ὅ τι πρότερον φύσει
κατίδωμεν καὶ δὴ καὶ ἕτερά τινα τερπνὰ καὶ γλα-
φυρὰ παρακολουθήματα. ἔστω δὲ τὸ διάγραμμα
τοιοῦτον·
ἐκκείσθω ἐν μὲν τῷ πρώτῳ στίχῳ ὁ ἀπὸ

μονάδος φυσικὸς ἀριθμός, εἶτα ἑξῆς οἱ κελευσθέν-
τες τῶν τοῦ πολλαπλασίου εἰδῶν. οὐκοῦν τῶν μὲν
πρώτων στίχων ἀρχομένων ἀπὸ μονάδος ἐπί τε
πλάτος καὶ ἐπὶ βάθος γαμμοειδῶς οἱ δεύτεροι ἐφ'
ἑκάτερα καὶ αὐτοὶ γαμμοειδῶς ἀπὸ τετράδος ἀρχό-
μενοι πολλαπλάσιοί εἰσι κατὰ τὸ πρῶτον εἶδος τοῦ
πολλαπλασίου, διπλάσιοι γάρ, καὶ ὁ μὲν πρῶτος
τοῦ πρώτου μονάδι διαφέρων, ὁ δὲ δεύτερος τοῦ
δευτέρου δυάδι καὶ ὁ τρίτος τοῦ τρίτου τριάδι
καὶ τετράδι οἱ συνεχεῖς καὶ πεντάδι οἱ μετ' αὐτοὺς
καὶ τοῦτο μέχρις ὅλου ἀκόλουθον εὑρήσεις·
Νικόμαχος μαθηματικός Theologoumena arithmeticae P. 27, γρ. 14
ἑαυτοῦ μέρεσιν ἴσον, μέρος δὲ ἡ μονὰς οὐκ ἔχει, ὅλη δέ ἐστιν

ἑαυτῇ ἴση, τελεία ἂν καὶ αὐτὴ εἴη. δεύτερον δὲ μονάδι καὶ
δυάδι ἴση καὶ συνεχής γε ἐξαιρέτως ἡ τριάς, ἄλλως οὖσα καὶ
αὐτὴ τελεία, ὅτι ἀρχὴν καὶ μέσον καὶ τέλος μονωτάτη ἔχει.
τρίτον δὲ τὸ ἓν καὶ δύο καὶ τρία οὐκέτι συνεχὴς ἡ ἑξὰς ἴση
ὑπάρχει τρόπῳ τινὶ τελεία, τοῖς γὰρ ἑαυτῆς μέρεσιν ἴση πρώτη
ὑπάρχει, ἡμίσει τρίτῳ ἕκτῳ. τέταρτον δὲ τὸ αʹ βʹ γʹ δʹ ἡ
δεκάς, πολὺ μᾶλλον οὐ συνεχής, τὴν τελειότητα ἑτέρῳ τινὶ παρὰ
τούτους τοὺς τρόπους κεκτημένη· μέτρον γὰρ καὶ τέλειος ὅρος
205
παντὸς αὕτη ἀριθμοῦ, καὶ οὐκέτι μετ' αὐτὴν οὐδὲ εἷς φυσι-
κός, ἀλλὰ πάντες δευτερωδούμενοι καὶ ἐπ' ἄπειρον παλινω-
δούμενοι κατὰ μετοχὴν αὐτῆς. τετρακτὺς ἄρα τις καὶ ἡ τῶν
ἐντὸς δεκάδος τελείων αὕτη διαφορά. μή τι καὶ τούτου χάριν
μέγισται μὲν καὶ ὡσανεὶ τελειότεραι περίοδοι τριταῖαί τε καὶ
τεταρταῖαι καὶ εὐσημόταται τυγχάνουσι, μείζων δὲ καὶ βεβαιο-
τέρα καὶ διὰ τοῦτο καὶ δυσαπονιπτοτέρα ἡ τεταρταία διὰ τὴν
τοῦ τέσσαρα ἀριθμοῦ ἑδραιότητα πάντα πυραμιδικῶς κατα-
λαμβανομένην εἰς εὐσταθεῖς βάσεις. διὸ καὶ τὸν Ἡρακλέα
τοιοῦτον ἀκλινῆ γεγονότα τετράδι γεγεννῆσθαί φασι. τετρά-
γωνοι δὲ καὶ οἷον οὐκ εὔσειστοι ἐν τῷ καταφρονεῖν κατὰ τὰ
αὐτὰ τῷ τοιούτῳ ἀναπλασσομένῳ Ἑρμῇ.
Αίτιος Δοξογράφος. De placitis reliquiae (Stobaei excerpta)

P. 318, γρ. 15
Πλάτωναἰῶνος εἰκόνα κινητὴν ἢ

διάστημα τῆς τοῦ κόσμου κινήσεως.
Ἐρατοσθένηςτὴν τοῦ ἡλίου πο-
ρείαν.
Περὶ οὐσίας χρόνου.
(Πλάτων) οὐσίαν ⟦δὲ⟧ χρόνου τὴν

οὐρανοῦ κίνησιν.
Ξενοκράτηςμέτρον τῶν γενητῶν
καὶ κίνησιν ἀίδιον.
Ἑστιαῖοςὁ Περίνθιος φυσικὸς
φορὰν ἄστρων πρὸς ἄλληλα.
Στράτωντῶν ἐν κινήσει καὶ ἠρε-
μίᾳ ποσόν.
Ἐπίκουροςσύμπτωμα συμπτω-
μάτων, τοῦτο δ' ἐστὶ παρακολούθημα
κινήσεων.
Pseudo-Γαληνός ιατρός. De historia philosophica Sec. 18, γρ. 19
Ὀρφικοῖς γῆν καὶ πῦρ καὶ ὕδωρ, οἱ Στωικοὶδὲ τέσσαρα στοιχεῖα γῆν καὶ
πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ ἀέρα, Ἀριστοτέληςδὲ τούτοις προσέθηκε καὶ τὸ κυ-
κλοφορητικὸν σῶμα. Ἐμπεδοκλῆςδὲ τέτταρσι στοιχείοις προσήγαγε
206
φιλίαν
καὶ νεῖκος, τῶν μὲν τεσσάρων στοιχείων ὑλικῶν ὄντων καὶτῆς φιλίας
ταῦτα συγκρινούσης, τοῦ δὲ νείκους διαλύοντος καὶ διακρίνοντος· Δημό-
κριτοςδὲ καὶ Ἐπίκουροςτὰς ἀτόμους ἀρχὰς πάντων νομίζουσιν, Ἡρα-
κλείδηςδὲ ὁ Ποντικὸς καὶ Ἀσκληπιάδηςὁ Βιθυνὸς ἀνάρμους ὄγκους
τὰς ἀρχὰς ὑποτίθενται τῶν ὅλων, Ἀναξαγόραςδὲ ὁ Κλαζομένιος τὰς
ὁμοιομερείας, Διόδωροςδὲ ὁ Κρόνος ἐπικεκλημένος ἀμερῆ καὶ ἐλάχιστα
σώματα, Πυθαγόραςδὲ τοὺς ἀριθμούς, οἱ μαθηματικοὶδὲ τὰ πέρατα
τῶν σωμάτων, Στράτωνδὲ ὁ φυσικὸς προσωνομασμένος τὰς ποιότητας.
Ἀρχὴν δὲ καὶ αἰτίαν τινὲς μὲν ᾠήθησαν μηδὲν ἀλλήλων διαφέρειν,

τινὲς δὲ τὴν ἀρχὴν καθηγητικὴν πάντων εἶναι νομίζουσιν οὐκ αἰτίαν
οὖσαν
τοῦ παντὸς ἀποτελέσματος. τὸ δὲ ἐν ἑκάστῳ πρῶτον εἶναι δοκοῦν τὸ
αἴτιον ἡγήσαντο καθεστάναι, δι' ὃ γίγνεται τὰ ἀποτελέσματα. αἴτια δὲ
ὑπέθεντο τέσσαρα· προκαταρκτικόν, ὃ πεποιηκὸς παραμεμένηκεν, καὶ
Ιούλιος Πολυδεύκης ονομαστικόν. Book 4, sec. 40, γρ. 6
κός, διδασκαλικός, τὰς ψυχὰς ἐξιώμενος, ἐπανορθούμενος τὰ τῆς

γνώμης ἀρρωστήματα, ἐπὶ τὴν ἀρετὴν ἄγων, ἐπὶ τὴν ἀρετὴν
ἀγωγός, οἷος θυμὸν κοιμίσαι, ἐπιθυμίας πραῧναι, ἡδονὰς ῥυθμίσαι,
φιλοχρηματίαν συμμετρῆσαι, τῦφον συστεῖλαι, ἀλαζονείαν κολάσαι,
ἀκολασίαν νουθετῆσαι, ἀσέλγειαν σωφρονίσαι· νουθετικός, σωφρονι-
στικός, σωφρονιστής. ὄργανα δὲ φιλοσοφίας τρόπος καὶ λόγος,
ὁ μὲν τῷ παραδείγματι τοῦ βίου παιδεύων, ὁ δὲ λόγος προσαγόμενος
καὶ διδάσκων· οὗ μέρη πρότασις, ἐπαγωγή, συλλογισμός, νουθεσία,
νουθέτησις, ὀνειδισμός, προτροπή, διδασκαλία. καὶ βίος πολιτικὸς
ὁ καὶ πρακτικός, λογικὸς ὁ καὶ παιδευτικός, θεωρητικὸς ὁ καὶ φυσικός.
τὸν δ' ἐναντίον τούτῳ ἀφιλόσοφον ἂν εἴποις, ἐκ τοῦ
Πλάτωνος Τιμαίου (73 A) λαβὼν τοὔνομα.
Σοφιστής, διδάσκαλος, παιδευτής, ἐξηγητής, ὑφηγητής, ἡγε-
μών. σοφιστικός, διδασκαλικός, παιδευτικός, ἐξηγητικός, ὑφηγητικός,
ἡγεμονικός. διδάσκων, παιδεύων, ἐξηγούμενος ὑφηγούμενος ἡγού-
μενος· οὐ μὴν καὶ σοφιστεύων εἴποις ἄν. τοὺς δὲ τοιούτους,
ὥσπερ καὶ τοὺς φιλοσόφους, ἐκάλουν φροντιστάς, καὶ τὰ διδασκαλεῖα
οὐ παιδαγωγεῖα μόνον καὶ φωλεοὺς ἀλλὰ καὶ φροντιστήρια. τὰ δὲ
πράγματα διδασκαλία, παίδευσις, ἐξήγησις ὑφήγησις, ἡγεμονία,
ἀγωγή, σοφιστική· οὐ γὰρ σοφιστεία, παιδευτικὴ δὲ τέχνη καὶ
ἐξηγητικὴ καὶ ὑφηγητικὴ καὶ ἡγεμονική. καὶ τὰ ἐπιρρήματα
207
Ιούλιος Πολυδεύκης ονομαστικόν. Book 4, sec. 155, γρ. 4
περὶ τῇ κόμῃ. ἡ δὲ διάμιτρος μίτρᾳ ποικίλῃ τὴν κεφαλὴν κατεί-

ληται· τὸ δὲ λαμπάδιον ἰδέα τριχῶν πλέγματός ἐστιν εἰς ὀξὺ ἀπο-
λήγοντος, ἀφ' οὗ καὶ κέκληται. ἡ δ' ἄβρα περίκουρος θεραπαι-
νίδιόν ἐστι περικεκαρμένον, χιτῶνι μόνῳ ὑπεζωσμένῳ λευκῷ χρώ-
μενον. τὸ δὲ παράψηστον θεραπαινίδιον διακέκριται τὰς τρίχας,
ὑπόσιμον δ' ἐστὶ καὶ δουλεύει ἑταίραις, ὑπεζωσμένον χιτῶνα κοκ-
κοβαφῆ.
Ἐκ δ' ἀστρονομίας ὀνόματα ἀστρονομική, ἀστρονόμος, ἀστρο-
νομεῖν, ἀστρονομικός ἀστρονομικῶς ἀστρονομικώτατος, μετεωρο-
λογία, μετεωρολόγος, μετεωρολογικός μετεωρολογικῶς, φυσιο-
λογία, φυσικός φυσικῶς, ἄστρων κατανόησις. ἄστρα, ἀστέρες.
ἄστρων στάσεις, εἴδη ἰδέαι, σχήματα. ἀστέρων δρόμος, περίοδος,
περιδρομή, περιφορά, περιαγωγή, ἀποστάσεις, ἐγγύτητες, διαστήματα·
φῶς, ἔλλαμψις, ἔκλαμψις, αὐγή, αἴγλη, ἀστραπή, ἄστρα ἀπλανῆ,
στάσιμα, ἀμετάθετα, ἀκίνητα, μόνιμα, ἑστηκότα, βιαιότερον
γὰρ τὸ ἀφόρητα· πλανώμενα καὶ ὡς Πλάτων (Leg VII 821 B)
πλανητά, φορητά, φερόμενα, περιφόρητα, περιφερόμενα, φαι-
νόμενα, περιιόντα, θέοντα περιθέοντα, στρεφόμενα, περιστρεφό-
μενα, κυκλούμενα, εἱλούμενα περιειλούμενα, περιαγόμενα. καὶ τὰ
ἀπ' αὐτῶν πράγματα μονή, στάσις – τὰ γὰρ ἀπὸ τῶν ἄλλων φαυ-
λότερα – καὶ πλάνη, φορά περιφορά, ὁδός περίοδος,
Σέξτος Εμπειρίκος Pyrrhoniae hypotyposes Book 3, sec. 33, γρ. 1
λογουμένης ἀποίου παρά τισιν ὕλης, ἣν οὐδὲ αὐτοὶ κατα-

λαμβάνειν διαβεβαιοῦνται, τί δεῖ καὶ λέγειν; οἱ δὲ περὶ
Ἀριστοτέλην τὸν Περιπατητικὸν πῦρ ἀέρα ὕδωρ γῆν τὸ
κυκλοφορητικὸν σῶμα, Δημόκριτος δὲ καὶ Ἐπί-
κουρος ἀτόμους, Ἀναξαγόρας δὲ ὁ Κλαζομένιος
ὁμοιομερείας, Διόδωρος δὲ ὁ ἐπικληθεὶς Κρόνος
ἐλάχιστα καὶ ἀμερῆ σώματα, Ἡρακλείδης δὲ ὁ
Ποντικὸς καὶ Ἀσκληπιάδης ὁ Βιθυνὸς ἀνάρμους
ὄγκους, οἱ δὲ περὶ Πυθαγόραν τοὺς ἀριθμούς, οἱ
δὲ μαθηματικοὶ τὰ πέρατα τῶν σωμάτων, Στράτων
δὲ ὁ φυσικὸς τὰς ποιότητας. τοσαύτης τοίνυν καὶ ἔτι
πλείονος διαφωνίας γεγενημένης περὶ τῶν ὑλικῶν ἀρχῶν
παρ' αὐτοῖς, ἤτοι πάσαις συγκαταθησόμεθα ταῖς κειμέναις
στάσεσι καὶ ταῖς ἄλλαις ἢ τισίν. ἀλλὰ πάσαις μὲν οὐ δυνατόν·
208
οὐ γὰρ δήπου δυνησόμεθα καὶ τοῖς περὶ Ἀσκληπιάδην

συγκατατίθεσθαι, θραυστὰ εἶναι τὰ στοιχεῖα λέ-
γουσι καὶ ποιά, καὶ τοῖς περὶ Δημόκριτον, ἄτομα
ταῦτα εἶναι φάσκουσι καὶ ἄποια, καὶ τοῖς περὶ Ἀνα-
ξαγόραν, πᾶσαν αἰσθητὴν ποιότητα περὶ ταῖς
ὁμοιομερείαις ἀπολείπουσιν. εἰ δέ τινα στάσιν τῶν
ἄλλων προκρινοῦμεν,
Σέξτος Εμπειρίκος Pyrrhoniae hypotyposes Book 3, sec. 63, γρ. 8
θʹ περὶ κινήσεως.
Πρὸς δὲ τοῖς προειρημένοις ἦν ἐπιστῆσαι τῷ περὶ τῶν

κινήσεων λόγῳ, καὶ ὡς ἀδύνατος ἂν εἶναι νομισθείη ἡ κατὰ
τοὺς δογματικοὺς φυσιολογία. πάντως γὰρ κατά τινα
κίνησιν τῶν τε στοιχείων καὶ τῆς δραστικῆς ἀρχῆς ὀφείλει
γίνεσθαι τὰ συγκρίματα. ἐὰν οὖν ὑπομνήσωμεν, ὅτι μηδὲν
εἶδος κινήσεως ὁμολογεῖται, σαφὲς ἔσται ὅτι καὶ διδομένων
καθ' ὑπόθεσιν τῶν προειρημένων ἁπάντων μάτην ὁ κα-
λούμενος φυσικὸς λόγος τοῖς δογματικοῖς διεξώδευται.
ιʹ περὶ τῆς μεταβατικῆς κινήσεως.
Φασὶ τοίνυν οἱ δοκοῦντες ἐντελέστερον περὶ κι-

νήσεως διειληφέναι ἓξ εἴδη
ταύτης ὑπάρχειν, τοπικὴν μετάβασιν, φυσικὴν
μεταβολήν, αὔξησιν, μείωσιν, γένεσιν, φθοράν.
ἡμεῖς οὖν ἑκάστῳ τῶν προειρημένων εἰδῶν τῆς κινήσεως
κατ' ἰδίαν ἐπιστήσομεν, ἀπὸ τῆς τοπικῆς μεταβάσεως ἀρ-
ξάμενοι. ἔστιν οὖν αὕτη κατὰ τοὺς δογματικοὺς καθ' ἣν
τόπον ἐκ τόπου μετέρχεται τὸ κινούμενον ἤτοι
καθ' ὁλότητα ἢ κατὰ μέρος, καθ'ὅλον μὲν ὡς
Σέξτος Εμπειρίκος Adversus mathematicos Book 7, sec. 7, γρ. 4
μανδρος κατὰ πάντας καὶ ἀναμφιλέκτως, ὁ δὲ Ἐμπεδοκλῆς

καὶ Παρμενίδης ἔτι δὲ Ἡράκλειτος οὐ κατὰ πάντας.
Ἐμπεδοκλέα μὲν γὰρ ὁ Ἀριστοτέλης φησὶ
πρῶτον ῥητορικὴν κεκινηκέναι, ἧς ἀντίστροφον
εἶναι τὴν διαλεκτικήν, τουτέστιν ἰσό-
στροφον, διὰ τὸ περὶ τὴν αὐτὴν ὕλην στρέφεσθαι, ὡς καὶ
209
ἀντίθεον ὁ ποιητὴς ἔφη τὸν Ὀδυσσέα, ὅπερ ἦν ἰσόθεον·

Παρμενίδης δὲ οὐκ ἂν δόξαι τῆς διαλεκτικῆς ἀπείρως ἔχειν,
ἐπείπερ πάλιν Ἀριστοτέλης τὸν γνώριμον αὐτοῦ
Ζήνωνα διαλεκτικῆς ἀρχηγὸν ὑπείληφεν. ἐζητεῖτο δὲ
καὶ περὶ Ἡρακλείτου, εἰ μὴ μόνον φυσικός ἐστιν ἀλλὰ καὶ
ἠθικὸς φιλόσοφος. πλὴν οἱ μὲν τοῦ φυσικοῦ μέρους προ-
στάντες εἰσὶν οἵδε, τοῦ δὲ ἠθικοῦ μόνου ἐπεμελεῖτο Σωκράτης
κατά γε τοὺς ἄλλους αὐτοῦ γνωρίμους, εἴγε καὶ ὁ Ξενοφῶν
ἐν τοῖς ἀπομνημονεύμασι ῥητῶς φησιν
ἀπαρνεῖσθαι αὐτὸν τὸ φυσικὸν ὡς ὑπὲρ ἡμᾶς καθε-
στηκὸς καὶ μόνον σχολάζειν τῷ ἠθικῷ ὡς πρὸς ἡμᾶς
ὄντι. τοιοῦτον δ' αὐτὸν οἶδε καὶ ὁ Τίμων, ἐν οἷς φησιν
ἐκ δ' ἄρα τῶν ἀπέκλινεν ὁλαξόος, ἐννομολέσχης,
τουτέστιν ἀπὸ τῶν φυσικῶν ἐπὶ τὴν ἠθικὴν θεωρίαν· διὸ
καὶ ἐννομολέσχης προσέθηκεν, ἅτε τοῦ ἠθικοῦ μέρους ὄν
φυκε, τοῖς ἄλλοις ἅπασιν. οὐ πάνυ δέ γε τὰ τοιαῦτα συ-

νορᾶν δύναται, εἴγε οἱ μὲν μηδέν φασιν εἶναι αὐτὴν παρὰ
τὸ πῶς ἔχον σῶμα, καθάπερ ὁ Δικαίαρχος, οἱ δὲ εἶναι
μὲν ἔλεξαν, οὐκ ἐν τῷ αὐτῷ δὲ τόπῳ περιέχεσθαι, ἀλλ' οἱ
μὲν ἐκτὸς τοῦ σώματος, ὡς Αἰνησίδημος κατὰ Ἡράκλει-
τον, οἱ δὲ ἐν ὅλῳ τῷ σώματι, καθάπερ τινὲς κατὰ Δημό-
κριτον, οἱ δὲ ἐν μέρει τοῦ σώματος, ὧν πάλιν πολυσχιδεῖς
εἰσιν αἱ γνῶμαι. καὶ οἱ μὲν διαφέρειν αὐτὴν τῶν αἰσθή-
σεων, ὡς οἱ πλείους, οἱ δὲ αὐτὴν εἶναι τὰς αἰσθήσεις,
καθάπερ διά τινων ὀπῶν τῶν αἰσθητηρίων προκύπτουσαν,
ἧς στάσεως ἦρξε Στράτων τε ὁ φυσικὸς καὶ Αἰνησίδη-
μος. οὐκ ἄρα κριτήριόν ἐστιν ἡ διάνοια. πλείους τέ
εἰσιν αἱ διάνοιαι, πλείους δὲ οὖσαι διάφωνοι καθεστᾶσιν, δια-
φωνοῦσαι δὲ χρείαν ἔχουσι τοῦ ἐπικρίνοντος αὐτάς. τοῦτ'
οὖν ἤτοι διάνοια πάλιν ἐστὶν ἢ ἕτερόν τι παρ' αὐτήν. καὶ
διάνοια μὲν οὐκ ἂν εἴη· μέρος γὰρ τῆς διαφωνίας γενό-
μενον κρίσεως δεήσεται καὶ οὐκέτι κριτήριον γενήσεται·
ἕτερον δὲ παρ' αὐτὴν ὑπάρχον τὸ μὴ εἶναι διάνοιαν κρι-
τήριον παρίστησιν. ἐξέσται δὲ καὶ τοῖς ὑπὸ τῶν ἀνδρῶν
εἰρημένοις ἐπιλογισμοῖς τὰ νῦν χρῆσθαι· ἡμῖν γὰρ οὐκ
ἀνάγκη ταυτολογεῖν.

210
τοῦ ἐν ᾧ τὸ ἕν. εἰ δὲ δυνατὸν νοῆσαι χρόνον μὴ νοοῦν-

τας τὴν οὐράνιον περιφοράν, ἕτερόν ἐστιν αὕτη καὶ ἕτε-
ρον ὁ χρόνος.
Ἀριστοτέλης δὲ χρόνον ἔφασκεν
εἶναι ἀριθμὸν τοῦ ἐν κινήσει πρώτου καὶ ὑστέρου.
εἰ δὲ τοῦτό ἐστιν ὁ χρόνος, συμμνημόνευσίς τις τοῦ ἐν κινήσει
πρώτου καὶ ὑστέρου, τὸ ἠρεμοῦν καὶ ἀκινητίζον οὐκ ἔσται ἐν
χρόνῳ. ἢ εἴπερ ἐστὶν ἐν χρόνῳ τὸ ἀκινητίζον, ὁ δὲ χρόνος ἐστὶν
ἀριθμὸς τοῦ ἐν κινήσει πρώτου καὶ ὑστέρου, ἔσται τὸ ἐν
χρόνῳ ἠρεμοῦν καὶ κινούμενον· ὅπερ ἀδύνατον. διόπερ
Στράτων ὁ φυσικὸς ἀποστὰς τῆσδε τῆς ἐννοίας ἔλεγε χρό-
νον ὑπάρχειν μέτρον πάσης κινήσεως καὶ μονῆς·
παρήκει γὰρ πᾶσι τοῖς κινουμένοις, ὅτε κινεῖται, καὶ πᾶσι τοῖς
ἀκινήτοις, ὅτε ἀκινητίζει, καὶ διὰ τοῦτο πάντα τὰ γινό-
μενα ἐν χρόνῳ γίνεται. μήποτε δὲ πάμπολλά ἐστι καὶ τὰ
τούτῳ μαχόμενα· αὔταρκες δὲ νῦν ἐκεῖνο λέγειν, ὅτι τὸ
μετροῦν τὴν κίνησιν ἢ τὴν μονὴν ἐν χρόνῳ γίνεται καὶ
οὐκ ἔστι χρόνος. εἰ δὲ τοῦτο, οὐκ ἂν εἴη τὸ μετροῦν τὴν
κίνησιν καὶ τὴν μονὴν ὁ χρόνος· ἐν χρόνῳ γὰρ οὐ γίνεται
χρόνος. ἄλλως τε· εἰ διὰ τοῦτο μέτρον τῆς κινήσεως καὶ
τῆς μονῆς ἐστιν ὁ χρόνος, ἐπεὶ ἀντιπαρήκει τῇ τε κινήσει
στήσαμεν, τῶν σωμάτων ἐστὶ συμπτώματα καὶ οὐ χωρὶς

χρόνου· τὴν γοῦν ὀξύτητα καὶ βραδυτῆτα τῆς κινήσεως,
ἔτι δὲ τὴν πλείονα καὶ ἐλάττονα μονὴν χρόνῳ καταμε-
τροῦμεν. ἀλλὰ γὰρ ἐκ τούτων φανερόν, ὅτι ὁ Ἐπίκουρος
ἀσώματον οἴεται τὸν χρόνον ὑπάρχειν, οὐ παραπλησίως
δὲ τοῖς Στωικοῖς· ἐκεῖνοι μὲν γάρ, ὡς λέλεκται, ἀσώματόν
τι καθ' αὑτὸ νοούμενον ὑπεστήσαντο τὸν χρόνον, Ἐπί-
κουρος δὲ συμβεβηκός τισιν.
Ὧδε μὲν οὗτοι· Πλάτων δὲ ἔλεγεν, ὡς δέ τινες Ἀρι-
στοτέλης, χρόνον εἶναι ἀριθμὸν τοῦ ἐν κινήσει προ-
τέρου καὶ ὑστέρου, Στράτων δὲ ὁ φυσικός, ὡς δ' ἄλλοι
Ἀριστοτέλης, μέτρον κινήσεως καὶ μονῆς.
Ὅθεν τοιαύτης οὔσης καὶ περὶ τῆς κατὰ τὸν χρόνον
οὐσίας διαστάσεως, πάρεστι μὲν ἤδη συμβαλεῖν ἐκ τῶν
προηπορημένων, ὅτι οὐδ' ἐκ ταύτης οἷόν τέ ἐστι βεβαίως τι
μαθεῖν, ὅμως δὲ καὶ τὰ νῦν λεκτέον πρὸς Πλάτωνα καὶ Ἀριστο-
τέλην καὶ Στράτωνα τὸν φυσικὸν τὰ ἐν ἀρχαῖς ἀντειρη-
211
μένα, ὅτε ἐκ τῆς ἐννοίας τοῦ χρόνου συνή-

γομεν τὸ μηδὲν εἶναι τὸν χρόνον. πρὸς δὲ τοὺς σωματι-
κὴν ἀξιοῦντας εἶναι τὴν οὐσίαν τοῦ χρόνου, φημὶ δὲ τοὺς
Ἡρακλειτείους, κινοῖτο προχειρότατον, ὅτι εἰ χρόνος σῶμά
Κλαύδιος Αιλιανός. , De natura animalium Book 16, sec. 29, γρ. 1
νατρίψας τὴν ἰσχὺν τὴν συμφυῆ, εἶτα μέντοι τοῦ

κακοῦ πεποίηκε τὸν ἄνθρωπον ἐξάντη. ἀποχρῶν δὲ
ἄρα ὑπὲρ τούτου εἴη ἂν μάρτυς καὶ Νίκανδρος ὁ
Κολοφώνιος λέγων
ἔκλυον ὡς Λιβύης Ψύλλων γένος οὔτε τι θηρῶν
αὐτοὶ κάμνουσιν μυδαλέῃσι τυπαῖς,
οὓς Σύρτις βοσκεῖ θινοτρόφος, εὖ δὲ καὶ ἄλλοις
ἀνδράσιν ἤμυναν τύμμασιν ἀχθομένοις,
οὐ ῥίζας ἄρδοντες, ἑῶν δ' ἀπὸ σύγχροα γυίων
καὶ τὰ ἐπὶ τούτοις.
Ἐμπεδοκλῆς ὁ φυσικός φησι, περὶ ζῴων ἰδιότη-
τος λέγων καὶ ἐκεῖνος δήπου, γίνεσθαί τινα συμφυῆ
καὶ κράσει μορφῆς μὲν διάφορα, ἑνώσει δὲ σώματος
συμπλακέντα. ἃ δὲ λέγει, ταῦτά ἐστι
πολλὰ μὲν ἀμφιπρόσωπα καὶ ἀμφίστερνα φύεσθαι,
βουγενῆ ἀνδρόπρῳρα, τὰ δ' ἔμπαλιν ἐξανατέλλειν
ἀνδροφυῆ βούκρανα μεμιγμένα τῇ μὲν ἀπ' ἀνδρῶν,
τῇ δὲ γυναικοφυῆ θιμβροῖς ἠσκημένα γυίοις.
Artemidorus Onir., Onirocriticon Book 2, ch. 39, γρ. 34
Σάραπις καὶ Ἶσις καὶ Ἄνουβις καὶ Ἁρποκράτης αὐτοί τε

καὶ τὰ ἀγάλματα αὐτῶν καὶ τὰ μυστήρια καὶ πᾶς ὁ περὶ
αὐτῶν λόγος καὶ τῶν τούτοις συννάων τε καὶ συμβώμων
θεῶν ταραχὰς καὶ κινδύνους καὶ ἀπειλὰς καὶ περιστάσεις
σημαίνουσιν, ἐξ ὧν καὶ παρὰ προσδοκίαν καὶ παρὰ τὰς ἐλ-
πίδας σώζουσιν· ἀεὶ γὰρ σωτῆρες εἶναινενομισμένοι εἰσὶν οἱ
θεοὶ τῶν εἰς πάντα ἀφιγμένων καὶ εἰςἔσχατον ἐλθόντων κίν-
δυνον, τοὺς δὲ ἤδη ἐν τοῖς τοιούτοις ὄντας αὐτίκα μάλα σώζου-
σιν. ἐξαιρέτως δὲ τὰ μυστήρια αὐτῶν πένθους ἐστὶ σημαν-
τικά· καὶ γὰρ εἰ καὶὁ φυσικὸς αὐτῶν λόγος ἄλλο τι περι-
έχει, ὅ γε μυθικὸς καὶ ὁ κατὰ τὴν ἱστορίαν τοῦτο δείκνυσιν·
Ἑκάτη ἡχθονία καὶ Ἐριννύες καὶ Δαίμονες οἱ περὶ
τούτους φοβεροὶ καὶ τοῖς δικαιοπραγοῦσι, τοὺς δὲ παρανο-
212
μοῦντας καὶ τοὺς ἐπιτιθεμένους τισὶ διαφθείρουσι. τὰ δ'

αὐτὰ τούτοις καὶ ἡ λεγομένη Μήτηρ θεῶν σημαίνει.
αὕτη καὶ θορύβους καὶ πένθη καθ' ἑαυτὴν ὁρωμένη προ-
αγορεύει καὶ τὰ κρυπτὰ ἐλέγχει, γεωργοῖς δέ ἐστιν ἀγαθή·
γῆ γὰρ εἶναι νενόμισται.
Επίκτητος Dissertationes ab Arriano digestae Bo. 3, ch. 17, sec. 6, γρ. 2
σου ἔχει, εἰ ἐν τῷ αἰδήμων. οὐ γὰρ εὑρήσεις· ἀλλ' ὅπου

κρείττων, ἐκεῖ σαυτὸν εὑρήσεις πλέον ἔχοντα. κἀγώ ποτ'
εἶπόν τινι ἀγανακτοῦντι, ὅτι Φιλόστοργος εὐτυχεῖ, Ἤθε-
λες ἂν σὺ μετὰ Σούρα κοιμᾶσθαι; { – } ‘Μὴ γένοιτο’,
φησίν, ‘ἐκείνη ἡ ἡμέρα.’ { – } Τί οὖν ἀγανακτεῖς, εἰ λαμ-
βάνει τι ἀνθ' οὗ πωλεῖ; ἢ πῶς μακαρίζεις τὸν διὰ τού-
των, ἃ σὺ ἀπεύχῃ, κτώμενον ἐκεῖνα; ἢ τί κακὸν ποιεῖ ἡ
πρόνοια, εἰ τοῖς κρείττοσι τὰ κρείττω δίδωσιν; ἢ οὐκ
ἔστι κρεῖττον αἰδήμονα εἶναι ἢ πλούσιον; Ὡμολόγει. Τί
οὖν ἀγανακτεῖς, ἄνθρωπε, ἔχων τὸ κρεῖττον; μέμνησθε
οὖν ἀεὶ καὶ πρόχειρον ἔχετε, ὅτι νόμος οὗτος φυσικὸς
τὸν κρείττονα τοῦ χείρονος πλέον ἔχειν, ἐν ᾧ κρείττων
ἐστίν, καὶ οὐδέποτ' ἀγανακτήσετε. ‘ἀλλ' ἡ γυνή μοι κα-
κῶς χρῆται.’ καλῶς. ἄν τίς σου πυνθάνηται, τί ἐστι
τοῦτο, λέγε ‘ἡ γυνή μοι κακῶς χρῆται’. ‘ἄλλο οὖν οὐ-
δέν;’ οὐδέν. ‘ὁ πατήρ μοι οὐδὲν δίδωσιν.’ ...ὅτι
δὲ κακόν ἐστιν, τοῦτο ἔσωθεν αὐτῷ δεῖ προςθεῖναι
καὶ προσκαταψεύσασθαι; διὰ τοῦτο οὐ δεῖ τὴν πενίαν
ἐκβάλλειν, ἀλλὰ τὸ δόγμα τὸ περὶ αὐτῆς, καὶ οὕτως
εὐροήσομεν.
Marcus Aurelius Antoninus Imperator Phil., Τὰ εἰς ἑαυτόν

Book 7, ch. 67, sec. 1, γρ. 4
ἔδοξεν ἀντιβῆναι καὶ “ἐν ταῖς ὁδοῖς ἐβρενθύετο”, περὶ οὗ καὶ μάλιστ'
ἄν τις ἐπιστήσειεν, εἴπερ ἀληθὲς ἦν· ἀλλ' ἐκεῖνο δεῖ σκοπεῖν, ποίαν
τινὰ τὴν ψυχὴν εἶχε Σωκράτης καὶ εἰ ἐδύνατο ἀρκεῖσθαι τῷ δίκαιος
εἶναι τὰ πρὸς ἀνθρώπους καὶ ὅσιος τὰ πρὸς θεούς, μήτε εἰκῇ πρὸς τὴν
κακίαν ἀγανακτῶν μήτε μὴν δουλεύων τινὸς ἀγνοίᾳ, μήτε τῶν ἀπο-
νεμομένων ἐκ τοῦ ὅλου ὡς ξένον τι δεχόμενος ἢ ὡς ἀφόρητον ὑπομέ-
νων, μήτε τοῖς τοῦ σαρκιδίου πάθεσιν ἐμπαρέχων συμπαθῆ τὸν νοῦν.
Ἡ φύσις οὐχ οὕτως συνεκέρασέ σετῷ συγκρίματι, ὡς μὴ
ἐφεῖσθαι περιορίζειν ἑαυτὸν καὶ τὰ ἑαυτοῦ ὑφ' ἑαυτῷ ποιεῖσθαι.
213
τούτου μέμνησο ἀεὶ καὶ ἔτι ἐκείνου, ὅτι ἐν ὀλιγίστοις κεῖται τὸ

εὐδαιμόνως βιῶσαι· καὶ μή, ὅτι ἀπήλπισας διαλεκτικὸς καὶ φυσικὸς
ἔσεσθαι, διὰ τοῦτο ἀπογνῷς καὶ ἐλεύθερος καὶ αἰδήμων καὶ
κοινωνικὸς καὶ εὐπειθὴς θεῷ. λίαν γὰρ ἐνδέχεται θεῖον ἄνδρα γενέ-
σθαι καὶ ὑπὸ μηδενὸς γνωρισθῆναι.
Ἀβιάστως διαζῆσαι ἐν πλείστῃ θυμηδίᾳ, κἂν πάντες καταβοῶσιν
ἅτινα βούλονται, κἂν τὰ θηρία διασπᾷ τὰ μελύδρια τοῦ περιτεθραμ-
μένου τούτου φυράματος. τί γὰρ κωλύει ἐν πᾶσι τούτοις τὴν
διάνοιαν σῴζειν ἑαυτὴν ἐν γαλήνῃ καὶ κρίσει [τῇ] περὶ τῶν περι-
εστηκότων ἀληθεῖ καὶ χρήσει τῶν ὑποβεβλημένων ἑτοίμῃ, ὥστε
τὴν μὲν κρίσιν λέγειν τῷ προσπίπτοντι· “τοῦτο ὑπάρχεις κατ'
οὐσίαν, κἂν κατὰ δόξαν ἀλλοῖον φαίνῃ·”
Σωράνος ιατρός. Gynaeciorum libri iv Book 1, ch. 14, sec. 2, γρ. 8
ἔτι κοινῶς ἐπὶ μὲν τῶν ἀτόκων ἡ μήτρα κατὰ τὸν πυθμένα
στολίδας ἔχει δύο κατὰ τὸ πλεῖστον πιλοειδῶς ἐνδεδιπλωμένας, ἐπὶ
δὲ τῶν τετοκυιῶν ἐκτείνεται ὅλη καὶ περιφερὴς γίνεται. Διοκλῆςδὲ
καὶ κοτυληδόνας καὶ πλεκτάνας καὶ κεραίας λεγομένας εἶναί φησιν ἐν
τῇ εὐρυχωρίᾳ τῆς ὑστέρας, αἵτινες μαστοειδεῖς ἐκφύσεις ὑπάρχουσι
πλατεῖαι μὲν κατὰ βάσιν, μείουροι δὲ κατὰ τὸ ἄκρον, ἑκατέρωθεν |
κείμεναι τῶν πλευρῶν, προνοητικῶς ὑπὸ τῆς φύσεως γεγεννημέναι
χάριν τοῦ τὸ ἔμβρυον προμελετᾶν τὰς θηλὰς τῶν μαστῶν ἐπισπᾶσθαι.
καταψεύδονται δὲ τῆς ἀνατομῆς (οὐχ εὑρίσκονται γὰρ αἱ κοτυλη-
δόνες), καὶ ἀφύσικός ἐστιν ὁ περὶ αὐτῶν εἰσαγόμενος λόγος, ὡς ἐν
τοῖς Περὶ ζῳογονίας ὑπομνήμασινἀποδέδεικται.
τὴν μέντοι γε μήτραν οὐχ ὑποληπτέον κυριότητα πρὸς τὸ ζῆν
ἔχειν· οὐ γὰρ προπίπτει μόνον, ἐπὶ ἐνίων δὲ καὶ ἀποκόπτεται δίχα
τοῦ θάνατον αὐταῖς ἐπενεγκεῖν, ὡς ἱστόρηκεν Θεμίσων· ἐν Γαλατίᾳ
δὲ τὰς ὗς εὐτροφωτέρας γίγνεσθαί φασι μετὰ τὴν ἐκτομὴν τῆς μήτρας.
πάσχουσα μέντοι πρὸς συμπάθειαν στόμαχον ἄγει καὶ μήνιγγας. ἔστι
δέ τις αὐτῇ καὶ πρὸς τοὺς μαστοὺς φυσικὴ συμπάθεια· μεγεθυνομένης
γοῦν αὐτῆς ἐν ταῖς ἀκμαῖς καὶ οἱ μαστοὶ συνδιογκοῦνται, καὶ αὐτὴ
μὲν τὸ σπέρμα τελεσιουργεῖ, μαστοὶ δ' εἰς τροφὴν τῶν κυηθησομένων
γάλα παρασκευάζουσι, καὶ φερομένων μὲν τῶν καταμηνίων σβέννυται
Σωράνος ιατρός. Gynaeciorum libri iv Book 2, ch. 12, sec. 3, γρ. 5
θάνει μὲν ἐπὶ τῶν δυσπαθεστέρων, ἐλέγχεται δὲ ὑπὸ τῶν εὐπαθῶν

σπασμοῖς καὶ ἀποπληξίαις ἁλισκομένων. οὐ μὴν ἐπεὶ τὴν βλάβην οὐκ
ἤνεγκεν, ζῆσαι μὴ βλαβὲν οὐκ ἠδύνατο, καὶ τὰ δυσπαθέστερα βελτίω
214
τὴν ἀνατροφὴν ἕξει μηδὲ ὅλως ἀδικούμενα. κἂν ᾖ δὲ χρεία ψύξεως,

αὐτάρκης ἡ ἐπὶ τοῦ ἀέρος ψύξις, δι' ἣν εὐθέως κλαυθμυρίζει ξενοπα-
θοῦντα τῇ ψύξει διὰ τὸ ἀκμὴν ἀπὸ θερμῆς καὶ συνεχοῦς προεληλυθέναι
τῆς μήτρας. ὁ δὲ | οἶνος διὰ τὴν ἀποφορὰν πληκτικὸς καὶ καρώδης
οὐ μόνον ἐπὶτῶν οὕτω τρυφερῶν παίδων ἀλλὰ καὶ τῶν ἤδη τε-
λείων· ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ οὖρον, ὅτι δυσῶδες. αἱ μυρσίναι δὲ καὶ
κηκῖδες στύφουσιν μέν, οὐκ ἀποσμήχουσι δέ, χρεία δὲ τῶν μετὰ στύ-
ψεως ἀποσμηχόντων, ἵνα ὁ φυσικὸς τοῦ γλίσχρου τοῦαἵματος κατὰ
τῶν σωμάτων ἐπίπαγος ἀποτακῇ μετὰ τοῦ πήγνυσθαι τὴν ἐπιφάνειαν
καὶ δυσάλωτον εἰς τὴν τῶν ἐξανθημάτων γένεσιν ἀποτελεῖσθαι.
διόπερ τοῦ ἁλισμοῦ ὁ τρόπος οὗτος ἂν δοκιμασθείη.
[Περὶ ἁλισμοῦ.] ἢ λεπτὸν καὶ χνοῶδες ἅλας ἢ νίτρον ἢ ἀφρόνιτρον
λαβόντα δεῖ συμπάσσειν τὸ βρέφος, φυλασσόμενον τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ
τὸ στόμα· τὸ γὰρ παρεμπεσὸν τοῖς μέρεσι τούτοις ἕλκωσιν ἐργάζεται
καὶ διαπύρωσιν ἢ πνιγμονήν. μήτε δὲ πολλῷ τῷ ἅλατι συμπάσσειν,
διὰ γὰρ τὴν πλείονα δριμύτητα βρυώδης ἀκμὴν καὶ ἀσθενὴς ἄγαν ἡ
σύγκρισις ὑπάρχουσα διαβιβρώσκεται, μήτε ὀλίγῳ διὰ τὸ μὴ ἱκανῶς
στερεοποιεῖσθαι τὴν ἐπιφάνειαν. ἐνδέχεται δὲ τρυφεροῦ τοῦ βρέφους
Ζήνων Σωζόμενα. Frag.4, γρ. 6
καθελεῖν δὲ θελήσας Νέαρχον (οἱ δὲ Διομέδοντα), τὸν Ἐλέας τύραννον,

ἑάλω. καὶ ἐρωτώμενος ὑπ' αὐτοῦ τὴν γλῶτταν αὑτοῦ ἐνδακὼν καὶ
ἀποτεμὼν προσέπτυσε τῶι τυράννωι καὶ ἐν ὅλμωι βληθεὶς συνετρίβη
πτισσόμενος. EUSEChron. zu Ol. 81, 1 – 3 [456 – 454] Ζ. καὶ
Ἡράκλειτος ὁ σκοτεινὸς ἤκμαζον. [PLATO] AlciI p. 119 A ἀλλὰ τῶν
ἄλλων Ἀθηναίων ἢ τῶν ξένων δοῦλον ἢ ἐλεύθερον εἰπέ, ὅστις αἰτίαν ἔχει
διὰ τὴν Περικλέους συνουσίαν σοφώτερος γεγο-νέναι, ὥσπερ ἐγὼ
[Sokrates] ἔχω σοι εἰπεῖν διὰ τὴν Ζήνωνος Πυθόδωρον τὸν
Ἰσολόχου [z. 28 A 5] καὶ Καλλίαν τὸν Καλλιάδου, ὧν ἑκάτερος Ζήνωνι
ἑκατὸν μνᾶς τελέσας σοφός τε καὶ ἐλλόγιμος γέγονεν. SCHOL. z. d. St.
Ζ. ὁ Ἐλεάτης Παρμενίδου μαθητής, φυσικὸς φιλόσοφος καὶ πολιτικὸς ὡς
ἀληθῶς· διὸ καὶ πρὸς Περι-
κλέα παραβάλλεται φαινομένως ὄντα πολιτικόν. τούτου Πυθόδωρος
ἀκροατής, ὃς
καὶ ἐν Παρμενίδηι μνήμης ἠξίωται ὡς Ἀντιφῶντι τῆς συνουσίας ἐκείνης
μεταδούς,
παρ' οὗ Κέφαλος ὁ Κλαζομένιος μαθὼν διδάσκαλος γέγονε. PLUT.
Pericl. 4, 5 διή-
κουσε δὲ Περικλῆς καὶ Ζήνωνος τοῦ Ἐλεάτου πραγματευομένου περὶ
φύσιν ὡς
Παρμενίδης, ἐλεγκτικὴν δέ τινα καὶ δι' ἀντιλογίας εἰς ἀπορίαν
κατακλείουσαν ἐξα-
215
σκήσαντος ἕξιν.
ARISTOT. Rhet. A 12. 1372b 3 καὶ οἷς τοὐναντίον τὰ μὲν ἀδικήματα εἰς
ἔπαινόν τινα [sc. γίγνεται, ἀφύλακτοι], οἷον εἰ συνέβη ἅμα τιμωρήσασθαι
ὑπὲρ πατρὸς ἢ μητρός, ὥσπερ Ζήνωνι.
Ασπάσιος Εις τα Ηθικά Νικομάχεια. Σχόλια P. 35, γρ. 1
τὴν τοῦ σώματος ἀλλὰ τῆς ψυχῆς· ἡ μὲν γὰρ σωματικὴ ἀρετὴ ἴσως
τοῖς ἀλόγοις οἰκειοτέρα· πολὺ γὰρ ἐρρωμενεστέρα καὶ κρείττων ἐστὶ τῶν
ἀνθρωπίνων· ἀνθρώπου δὲ ἴδιος ἡ περὶ τὸν λόγον ἢ τὰ ἐν τῇ ψυχῇ, διό-
περ καὶ τὴν εὐδαιμονίαν τὴν ἀνθρωπίνην ψυχῆς ἐνέργειαν λέγομεν ἀλλ'
οὐ
σώματος. εἰ δὲ ταῦτα οὕτως ἔχει καὶ ἔστιν ἀνθρώπου ἀρετὴ ἐν ψυχῇ,
δέοι ἂν εἰδέναι πως τὸν πολιτικὸν περὶ ψυχῆς ὥσπερ καὶ τὸν ὀφθαλμὸν
ἰασό-
μενον ἢ καὶ ὅλον σῶμα εἰδέναι δεῖ περὶ τοῦ σώματος· οὕτω γὰρ καὶ τὴν
ἀρετὴν περιποιήσεται τὴν τοῦ σώματος τὴν οἰκείαν οἷον ὑγίειαν καὶ
εὐαισθη-
σίαν. καὶ τὸν πολιτικὸν οὖν εἰδέναι δεῖ περὶ ψυχῆς, μέλλοντα τὴν ἀρετὴν
αὐτῇ περιποιεῖν. διόπερ οὐδὲ τῶν αὐτῶν ἕνεκεν τῷ πολιτικῷ περὶ ψυχῆς
θεωρήσει οὔτε ὁ σοφὸς οὔτε ὁ φυσικός· ὁ μὲν γὰρ φυσικὸς ἕνεκεν αὐτῆς
τῆς
θεωρίας γινώσκει τὰ περὶ ψυχὴν ἅπαντα καὶ ἀκριβῶς τὰ περὶ αὐτὴν ζητεῖ,
ὁ δὲ πολιτικὸς οὐ τῆς θεωρίας ἕνεκεν ἀλλὰ κατ' ἀναφορὰν τὴν ἐπὶ τὴν
ἀρε-
τὴν καὶ χάριν τῆς ἀρετῆς καὶ οὐδὲ ἐπὶ πλέον ἀκριβοῖ ἀλλ' ἐφ' ὅσον αὐτῷ
ἱκανὸν τὴν τῆς ψυχῆς γνῶσιν ποιεῖσθαι. εἰρῆσθαι δέ φησιν ὡς πολιτικῷ
ἱκανῶς ἐν ἐξωτερικοῖς λόγοις περὶ ψυχῆς, οἷον ὅτι τὸ μὲν ἄλογον αὐ-
τῆς, τὸ δὲ λόγον ἔχον. τὸ δὲ ἄλογον διττόν· τὸ μὲν γάρ ἐστι φυσικόν,
οἷον τὸ αἴτιον τοῦ αὔξεσθαι καὶ τρέφεσθαι, ὃ ἐν τοῖς φυτοῖς ἐστι καὶ ἐμ-
βρύοις καὶ τελείοις. τῆς δὲ τοιαύτης δυνάμεως, λέγω δὲ τῆς θρεπτικῆς, ἡ
ἀρετὴ οὐκ ἰδία ἀνθρώπου διὰ τὸ καὶ ἐν ἄλλῳ αὐτὴν εἶναι καὶ ὅτι ἐν τοῖς
ὕπνοις ἐνεργεῖ μᾶλλον ἡ τοιαύτη δύναμις,
Αναξιμένης Σωζόμενα. Frag.3, γρ. 1
ἄπειρον. κινεῖσθαι δὲ τὰ ἄστρα οὐχ ὑπὸ γῆν, ἀλλὰ περὶ γῆν.

κέχρηταί τε λέξει Ἰάδι ἁπλῆι καὶ ἀπερίττωι. καὶ γεγένηται μέν, καθά
φησιν
216
Ἀπολλόδωρος [F GrHist. 244 F 66 II 1039], περὶ τὴν Σάρδεων ἅλωσιν,

ἐτελεύ-
τησε δὲ τῆι ἑξηκοστῆι τρίτηι ὀλυμπιάδι [528/5].
γεγόνασι δὲ καὶ ἄλλοι δύο Λαμψακηνοί, ῥήτωρ καὶ ἱστορικός, ὃς
ἀδελφῆς
υἱὸς ἦν τοῦ ῥήτορος τοῦ τὰς Ἀλεξάνδρου πράξεις γεγραφότος.
SUIDAS Ἀναξιμένης Εὐρυστράτου Μιλήσιος φιλόσοφος, μαθητὴς καὶ
διά-
δοχος Ἀναξιμάνδρου τοῦ Μιλησίου, οἱ δὲ καὶ Παρμενίδου ἔφασαν.
γέγονεν (ἐν
τῆι νεὀλυμπιάδι [560/57]) ἐν τῆι Σάρδεων ἁλώσει, ὅτε Κῦρος ὁ Πέρσης
Κροῖσον
καθεῖλεν [546/5].
EUSEChron. Ἀναξιμένης φυσικὸς ἐγνωρίζετο ol. 55, 4(?) [557/6].
ARIST. Metaphys. A 3. 984a 5 Ἀ. δὲ ἀέρα καὶ Διογένης πρότερον ὕδατος
καὶ μάλιστ' ἀρχὴν τιθέασι τῶν ἁπλῶν σωμάτων.

SIMPL. Phys. 24, 26. Ἀ. δὲ Εὐ-
ρυστράτου Μιλήσιος, ἑταῖρος γεγονὼς Ἀναξιμάνδρου, μίαν μὲν καὶ
αὐτὸς τὴν
ὑποκειμένην φύσιν καὶ ἄπειρόν φησιν ὥσπερ ἐκεῖνος, οὐκ ἀόριστον δὲ
ὥσπερ ἐκεῖνος,
ἀλλὰ ὡρισμένην, ἀέρα λέγων αὐτήν· διαφέρειν δὲ μανότητι καὶ
πυκνότητι κατὰ τὰς
οὐσίας. καὶ ἀραιούμενον μὲν πῦρ γίνεσθαι, πυκνούμενον δὲ ἄνεμον, εἶτα
νέφος,
ἔτι δὲ μᾶλλον ὕδωρ, εἶτα γῆν, εἶτα λίθους, τὰ δὲ ἄλλα ἐκ τούτων. κίνησιν
δὲ καὶ
οὗτος ἀίδιον ποιεῖ, δι' ἣν καὶ τὴν μεταβολὴν γίνεσθαι. 22, 9 ἐπιστῆσαι δὲ
χρή,
ὅτι ἄλλο μέν ἐστι τὸ κατὰ πλῆθος ἄπειρον καὶ πεπερασμένον, ὃ τοῖς
πολλὰς λέγουσι
Apollonius Phil., Apollonii epistulae [Dub.] Epistle 18, γρ. 1
πολλοὺς δεσπότας ἑαυτοῦ ποιεῖ.

ιϛʹ. τῷ αὐτῷ. Μάγους οἴει δεῖν ὀνομάζειν
τοὺς ἀπὸ Πυθαγόρου φιλοσόφους, ὧδέ που καὶ τοὺς
ἀπὸ Ὀρφέως. ἐγὼ δὲ καὶ τοὺς ἀπὸ τοῦ δεῖνος οἶμαι
δεῖν ὀνομάζεσθαι μάγους, εἰ μέλλουσιν εἶναι θεῖοί
τε καὶ δίκαιοι.
ιζʹ. τῷ αὐτῷ. Μάγους ὀνομάζουσι τοὺς θείους
οἱ Πέρσαι. μάγος οὖν ὁ θεραπευτὴς τῶν θεῶν ἢ ὁ
217
τὴν φύσιν θεῖος, σὺ δ' οὐ μάγος, ἀλλ' ἄθεος.

ιηʹ. τῷ αὐτῷ. Ἡράκλειτος ὁ φυσικὸς ἄλογον
εἶναι κατὰ φύσιν ἔφησε τὸν ἄνθρωπον. εἰ δὲ τοῦτο
ἀληθές, ὥσπερ ἐστὶν ἀληθές, ἐγκαλυπτέος ἕκαστος
ὁ ματαίως ἐν δόξῃ γενόμενος.
ιθʹ. Σκοπελιανῷ σοφιστῇ. Πέντε εἰσὶ σύμ-
παντες οἱ τοῦ λόγου χαρακτῆρες, ὁ φιλόσοφος ὁ
ἱστορικὸς ὁ δικανικὸς ὁ ἐπιστολικὸς ὁ ὑπομνηματι-
κός. ἐγκειμένων δὴ τῶν γενικῶν χαρακτήρων τῇ
τάξει πάλιν γίνεται πρῶτος μὲν ὁ κατὰ τὴν ἑκάστου
δύναμιν ἢ φύσιν ἴδιος ὤν, δεύτερος δὲ ὁ ἐν μιμήσει
τοῦ ἀρίστου, τῶν ἐκ φύσεως εἴ τις ἐνδεὴς εἴη.
Ηράκλειτος Σωζόμενα. Frag.1a, γρ. 2
μὴ ταχὺς Ἡρακλείτου ἐπ' ὀμφαλὸν εἴλεε βύβλον

τοὐφεσίου· μάλα τοι δύσβατος ἀτραπιτός.
ὀρφνὴ καὶ σκότος ἐστὶν ἀλάμπετον· ἢν δέ σε μύστης
εἰσαγάγηι, φανεροῦ λαμπρότερ' ἠελίου.
(17) γεγόνασι δ' Ἡράκλειτοι πέντε· πρῶτος αὐτὸς οὗτος· δεύτερος
ποιητὴς
λυρικός, οὗ ἐστι τῶν δώδεκα θεῶν ἐγκώμιον· τρίτος ἐλεγείας ποιητὴς
Ἁλικαρ-
νασσεύς, εἰς ὃν Καλλίμαχος πεποίηκεν οὕτως· ‘εἶπέ τις ... βαλεῖ’ [epigr. 2
Wil.]·
τέταρτος Λέσβιος ἱστορίαν γεγραφὼς Μακεδονικήν· πέμπτος
σπουδογέλοιος ἀπὸ
κιθαρωιδίας μεταβεβηκὼς εἰς τὸ εἶδος.
SUID: Ἡράκλειτος Βλόσωνος ἢ Βαύτωρος, οἱ δὲ Ἡρακῖνος, Ἐφέσιος,
φιλόσοφος φυσικός, ὃς ἐπεκλήθη Σκοτεινός. οὗτος ἐμαθήτευσεν οὐδενὶ
τῶν φιλοσόφων, φύσει δὲ καὶ ἐπιμελείαι ἠσκήθη. οὗτος ὑδρωπιάσας οὐκ
ἐνεδίδου τοῖς ἰατροῖς ἧιπερ ἐβούλοντο θεραπεύειν αὐτόν, ἀλλ' αὐτὸς
βολβίτωι χρίσας ὅλον ἑαυτὸν εἴασε ξηρανθῆναι τοῦτο ὑπὸ τῶι ἡλίωι, καὶ
κείμενον αὐτὸν κύνες προσελθοῦσαι διέσπασαν. οἱ δὲ ἄμμωι χωσθέντα
φασὶν ἀποθανεῖν. τινὲς δὲ αὐτὸν ἔφασαν διακοῦσαι Ξενοφάνους καὶ
Ἱππάσου τοῦ Πυθαγορείου. ἦν δὲ ἐπὶ τῆς ξθὀλυμπιάδος [504 – 1] ἐπὶ
Δαρείου τοῦ Ὑστάσπου, καὶ ἔγραψε πολλὰ ποιητικῶς. STRABO XIV 3
p. 632. 633 ἄρξαι δέ φησιν (Pherekydes F GrHist. 3 F 155 I 99)
Ἄνδροκλον τῆς τῶν Ἰώνων ἀποικίας, ὕστερον τῆς Αἰολικῆς, υἱὸν γνήσιον
Κόδρου τοῦ Ἀθηνῶν βασιλέως, γενέσθαι δὲ τοῦτον Ἐφέσου κτίστην.

διόπερ τὸ βασίλειον τῶν Ἰώνων ἐκεῖ συστῆναί φασι, καὶ ἔτι νῦν οἱ ἐκ τοῦ
γένους ὀνομάζον
218
Ηράκλειτος Σωζόμενα. Frag.16, γρ. 43
ὁ προειρημένος ἀνὴρ καὶ τρόπον τινὰ δεικνῦς τὸ περιέχον φησί· ‘λόγου ...
ἐπι-
λανθάνονται’[B 1]. (133) διὰ τούτων γὰρ ῥητῶς παραστήσας ὅτι κατὰ
μετοχὴν τοῦ θείου λόγου πάντα πράττομέν τε καὶ νοοῦμεν ὀλίγα
προσδιελθὼν
ἐπιφέρει ‘διὸ ... φρόνησιν’[B 2]. ἡ δ' ἔστιν οὐκ ἄλλο τι ἀλλ' ἐξήγησις τοῦ
τρόπου τῆς τοῦ παντὸς διοικήσεως. διὸ καθ' ὅ τι ἂν αὐτοῦ τῆς μνήμης
κοινωνή-
σωμεν, ἀληθεύομεν, ἃ δὲ ἂν ἰδιάσωμεν, ψευδόμεθα. (134) νῦν γὰρ
ῥητότατα
καὶ ἐν τούτοις τὸν κοινὸν λόγον κριτήριον ἀποφαίνεται, καὶ τὰ μὲν κοινῆι
φησι
φαινόμενα πιστὰ ὡς ἂν τῶι κοινῶι κρινόμενα λόγωι, τὰ δὲ κατ' ἰδίαν
ἑκάστωι
ψευδῆ. VIII 286 καὶ μὴν ῥητῶς ὁ Ἡ. φησι τὸ μὴ εἶναι λογικὸν τὸν
ἄνθρωπον,
μόνον δ' ὑπάρχειν φρενῆρες τὸ περιέχον [s. VII 127]. APOLL. Tyan.
Ep. 18 Ἡ. ὁ φυσικὸς ἄλογον εἶναι κατὰ φύσιν ἔφησε τὸν ἄνθρωπον.
AËT. IV 7, 2 (D. 392) Ἡ. ἄφθαρτον εἶναι τὴν ψυχήν· ἐξιοῦσαν γὰρ εἰς
τὴν τοῦ παντὸς ψυχὴν ἀναχωρεῖν πρὸς τὸ ὁμογενές.
– V 23 (D. 434) Ἡ. καὶ οἱ Στωικοὶ ἄρχεσθαι τοὺς ἀνθρώπους τῆς τελειό-
τητος περὶ τὴν δευτέραν ἑβδομάδα, περὶ ἣν ὁ σπερματικὸς κινεῖται
ὀρρός.
Ιπποκράτης De mulierum affectibus i-iii Sec. 230, γρ. 68
τρίψας τε λεῖον ἰσχυρῶς, καὶ μέλι παραμίξας, καὶ σφαιροειδὲς

ποιήσας, προστιθέσθω· πλὴν πυρετοὺς ἐμποιέει, καὶ τὸ ἄρθρον οἰ-
δέει, καὶ δηκτικὸν ἰσχυρῶς ἐστι τοῦτο. Ἄλλο· μέλι ἑψήσας καὶ
ἐλλεβόρου κόψας τοῦ μέλανος τὸ λεπτὸν, ἢν πλέον, ἰσχυρῶς δηκτι-
κὸν ἔσται· ἔστι δὲ πυρετῶδες καὶ τοῦτο. Ἄλλο· τὸν αὐτὸν τρόπον
τοῦτον ἑψήσας μέλι, ξυμμίξας τε ἐλατηρίου ὅσον πόσιν ἑψεῖν, καὶ
ποιήσας βαλάνιον, τὸν αὐτὸν τρόπον διδόναι προστίθεσθαι· καὶ τοῦτο
πυρετῶδες, ἄγει δὲ καὶ αἷμα, ἔνια δὲ τούτων καὶ δέρματα. Εἰ δὲ
βούλοιο, καὶ τὸ δρακόντιον ξύων, ἐστὶ δὲ πρηῢ ἐν μέλιτι ἑφθῷ ἢ
ὠμῷ, καὶ τοῦτο σφαιροειδὲς ποιέειν, ὁκόσον κικίδα μεγάλην. Πειρῶ
δὲ φυσικὸς εἶναι, πρὸς τῆς ἀνθρώπου τὴν ἕξιν καὶ τὴν ἰσχὺν ὁρέων
219
τούτων γὰρ οὐδεὶς σταθμός ἐστιν, ἀλλ' ἐξ αὐτέων τουτέων τεκμαιρό-

μενος πειρῶ, ὅλου τοῦ σώματος, κεφαλῆς καθάρσεσι, φαρμακείῃσι,
καὶ πυρίῃσι τῆς ὑστέρης καὶ προσθέτοισι χρῆσθαι· στοιχεῖα δέ σοι
ταῦτά ἐστιν· ἡ δὲ θεραπείη τουτέων ἐστὶν ἐν μέρει ἑκάστου, καὶ ὅ τι
ἂν μὴ ποιῇς τουτέων, αἰεὶ ἐπὶ τῆς πυρίης διατριβέτω· αὕτη γάρ
ἐστιν ἡ μαλθάσσουσα καὶ ἄγουσα τοὺς ἰχῶρας. Ὅταν δὲ καταπαύσῃ
τῆς θεραπείης, ληγόντων τῶν κατὰ φύσιν, χρὴ αἷμα ἀφαιρέειν ἀπὸ
τῆς χειρός· ἢν μὲν ἰσχύῃ, ἀπ' ἀμφοτέρων τῶν βραχιόνων, ἢν δὲ
ἀσθενεστέρη ᾖ, ἀπὸ τοῦ ἑτέρου οὗ ἀπόχρη. Διαίτῃ δὲ οἵῃ χρῆσθαι
δεῖ ἐν τῇσι θεραπείῃσι ταύτῃσιν ἑτέρωθί μοι δεδήλωται.
Πυθαγόρας Απόσπασμα. P. 170, γρ. 18
Ὅρκος
Aet. 1.3.8 (Vors. 18 p.455) διὸ καὶ ἐπεφθέγγοντο οἱ Πυθαγόρειοι ὡς

μεγίστου ὅρκου ὄντος τῆς τετράδος·
οὐ μὰ τὸν ἁμετέρᾳ κεφαλᾷ παραδόντα τετρακτύν
παγὰν ἀενάου φύσεως ῥίζωμά τ' ἔχουσαν.
Παιδευτικόν, πολιτικόν, φυσικόν
Diog. L. 8.6 Ἡράκλειτος γοῦν ὁ φυσικὸς (Vors.B 129) μονονουχὶ

κέκραγε καί φησι· ‘Πυθαγόρης Μνησάρχου ἱστορίην ἤσκησεν ἀνθρώπων
μάλιστα πάντων. καὶ ἐκλεξάμενος ταύτας τὰς συγγραφὰς ἐποιήσατο
ἑαυτοῦ σοφίην, πολυμαθείην, κακοτεχνίην.’ οὕτω δ' εἶπεν, ἐπειδήπερ
ἐναρχόμενος ὁ Πυθαγόρας τοῦ Φυσικοῦ συγγράμματος λέγει ὧδε· οὐ μὰ
τὸν ἀέρα, τὸν ἀναπνέω, οὐ μὰ τὸ ὕδωρ, τὸ πίνω, οὔ κοτ' οἴσω ψόγον περὶ
τοῦ λόγου τοῦδε. γέγραπται δὲ τῷ Πυθαγόρᾳ συγγράμματα τρία,
Παιδευτικόν, Πολιτικόν, Φυσικόν. Diog. L. 8.9 ἐν δὲ τοῖς τρισὶ
συγγράμμασι τοῖς προειρημένοις φέρεται Πυθαγόρου τάδε καθολικῶς.
οὐκ ἐᾷ εὔχεσθαι ὑπὲρ αὑτῶν διὰ τὸ μὴ εἰδέναι τὸ συμφέρον.
Πυθαγόρας Σωζόμενα. Frag.19, γρ. 2
IOSEPH. c. Ap. I 163 αὐτοῦ μὲν οὖν οὐδὲν ὁμολογεῖται σύγγραμμα,

πολλοὶ δὲ τὰ περὶ αὐτὸν ἱστορήκασι, καὶ τούτων ἐπισημότατός ἐστιν
Ἕρμιππος.
PLUT. Alex. fort. I 4 p. 328 οὐδὲ Πυθαγόρας ἔγραψεν οὐδὲν οὐδὲ
Σωκράτης οὐδὲ Ἀρκεσίλαος οὔτε Καρνεάδης. GAL. de plac. Hipp. et
220
Plat. 459 Müll. Ποσειδώνιος δὲ καὶ Πυθαγόραν φησίν, αὐτοῦ μὲν τοῦ
Πυθαγόρου συγγράμματος οὐδενὸς εἰς ἡμᾶς διασωιζομένου,
τεκμαιρόμενος δὲ ἐξ ὧν ἔνιοι τῶν μαθητῶν αὐτοῦ γεγράφασιν.
DIOG. VIII 6 ἔνιοι μὲν οὖν Πυθαγόραν μηδὲ ἓν καταλιπεῖν σύγγραμμά
φασι (διαπαίζοντες. Ἡράκλειτος γοῦν ὁ φυσικὸς [22 B 129] μονονουχὶ
κέκραγε καί φησι·
’Πυθαγόρης Μνησάρχου ἱστορίην ἤσκησεν ἀνθρώπων μάλιστα πάντων.
καὶ ἐκλεξά-μενος ταύτας τὰς συγγραφὰς ἐποιήσατο ἑαυτοῦ σοφίην,
πολυμαθείην, κακοτεχνίην.’
οὕτω δ' εἶπεν, ἐπειδήπερ ἐναρχόμενος ὁ Πυθαγόρας τοῦ Φυσικοῦ
συγγράμματος
λέγει ὧδε· ‘οὐ μὰ τὸν ἀέρα, τὸν ἀναπνέω, οὐ μὰ τὸ ὕδωρ, τὸ πίνω, οὔ κοτ'
οἴσω
ψόγον περὶ τοῦ λόγου τοῦδε.’ γέγραπται δὲ τῶι Πυθαγόραι συγγράμματα
τρία,
Παιδευτικόν, Πολιτικόν, Φυσικόν·) (7) τὸ δὲ φερόμενον ὡς Πυθαγόρου
Λύσιδός
ἐστι τοῦ Ταραντίνου Πυθαγορικοῦ φυγόντος εἰς Θήβας καὶ Ἐπαμεινώνδα
καθηγησαμένου [vgl. c. 46]. φησὶ δ' Ἡρακλείδης ὁ τοῦ Σαραπίωνος ἐν
τῆι Σωτίωνος ἐπιτομῆι [fr. 9 FHG III 169] γεγραφέναι αὐτὸν καὶ Περὶ τοῦ
ὅλου ἐν ἔπεσιν, δεύτερον
τὸν Ἱερὸν λόγον, οὗ ἡ ἀρχή· ‘ὦ νέοι, ἀλλὰ σέβεσθε μεθ' ἡσυχίας τάδε
πάντα’,
Ξενοκράτης. Σωζόμενα. , doctrina et Απόσπασμα. Frag.192, γρ. 11
Ξενοκράτους ὁ τῆς ψυχῆς οὗτος λόγος βουλομένου τὴν

μεσότητα αὐτῆς τῶν τε εἰδῶν καὶ τῶν εἰδοποιουμένων ἅμα
καὶ τὸ ἴδιον αὐτῆς ἐνδείξασθαι· ὁ γὰρ ἀριθμὸς τὸ εἶδος, τὸ
δὲ κινητὸν τοῖς εἰδοποιουμένοις προσήκει. ἐν μὲν οὖν τῶν
ἄκρων μονονοὺ δηλοῖ τὸ οὔτε ἀριθμὸς ἁπλῶς ἔσται οὔτε
κινητόν· τοῦ μὲν γὰρ ὑφεῖται, ᾗ τοῦ ἀμερίστου ἐκβέβληται,
τοῦ δέ ἐστι κρείττων, ᾗ τοῦ μεριστοῦ ὑπερέχει. τὸ συναμφό-
τερον οὖν ἄν πως εἴη ὡς ἀμφοτέροις κοινωνοῦσα, ἀριθμὸς
κινητός. κατὰ δὲ τὸ οἰκεῖον τῆς μεσότητος ὑφ' ἑαυτοῦ κινη-
τὸς λέγεται, ὅτι οὐχ ὡς διαστατική ἐστι μέση ἡ ψυχή,
οἷος ὁ φυσικὸς λόγος καὶ πρὸ τούτου κατὰ τοὺς ἄνδρας ἡ μα-
θηματικὴ οὐσία, οὐδὲ οἷα κατὰ τὸ προϊὸν ἀπὸ νοῦ φῶς οὐσία
νοερὰ μὲν ἔτι μένουσα, τῷ δὲ εἰς τὸ φανὸν καὶ σύμμετρον
τοῖς ὑπὸ νοῦ καταλαμπομένοις προέρχεσθαι ἐξαγγέλλουσα
τὸ μόνιμον καὶ κρύφιον τῆς νοερᾶς φύσεως, ἀλλὰ κατ'
221
αὐτὴν τὴν ζωτικὴν ἰδιότητα ἔγερσιν καὶ ζέσιν τινὰ πάσης

δηλούσης ζωῆς, ἀμέριστον μὲν καὶ ἐν ἑαυτῇ μένουσαν τῆς
νοερᾶς, περὶ δὲ τὰ σώματα μεριζομένην καὶ ἑτέρωθεν εἰς
ἕτερα ὑφιζάνουσαν τῆς σωματοειδοῦς, τῆς δὲ ψυχικῆς τὴν
ἀφ' ἑαυτῆς εἰς ἀνέλιξιν καὶ εἰς διάστασιν ἅμα συναγω-
γήν. διὰ ταῦτα μὲν οὖν ὁ Ξενοκράτης ἀριθμὸν αὐτὸν ἑαυτὸν
Albinus Phil., Epitome doctrinae Platonicae sive Διδασκαλικός Ch. 4,

sec. 1, γρ. 8
ῥητέον τῆς ἀρεσκούσης τῷ Πλάτωνι, καὶ πρώτιστα περὶ

κριτηρίου.
Ἐπεὶ οὖν ἔστι τι τὸ κρῖνον, ἔστι δὲ καὶ τὸ κρινό-

μενον, εἴη ἄν τι καὶ τὸ ἐκ τούτων ἀποτελούμενον, ὅπερ εἴποι ἄν τις
κρίσιν. Κυρίως μὲν δὴ τὴν κρίσιν ὀνομάσαι ἄν τις κριτήριον,
κοινότερον δὲ καὶ τὸ κρῖνον· τοῦτο δ' ἐστὶ διττόν, τὸ μὲν ὑφ'
οὗ κρίνεται τὸ κρινόμενον, τὸ δὲ δι' οὗ, ὧν τὸ μὲν εἴη ἂν ὁ ἐν
ἡμῖν νοῦς, τὸ δὲ δι' οὗ ὄργανον φυσικὸν κριτικὸν προηγουμένως
μὲν τῶν ἀληθῶν, ἑπομένως δὲ καὶ τῶν ψευδῶν· τοῦτο δὲ οὐκ
ἄλλο τί ἐστιν ἢ λόγος φυσικός.
Σαφέστερον δ' ἐπιόντων κριτὴς μὲν ἂν λέγοιτο ὁ φιλόσοφος,
ὑφ' οὗ τὰ πράγματα κρίνεται, κριτὴς δὲ καὶ ὁ λόγος, δι' οὗ τὸ
ἀληθὲς κρίνεται, ὃ καὶ ὄργανον ἔφαμεν εἶναι. Διττὸς δ' ἐστὶν ὁ
λόγος· ὁ μὲν γάρ ἐστι παντελῶς ἄληπτός τε καὶ ἀτρεκής, ὁ δὲ
κατὰ τὴν τῶν πραγμάτων γνῶσιν ἀδιάψευστος, τούτων δὲ ὁ μὲν
πρότερος θεῷ δυνατός, ἀνθρώπῳ δὲ ἀδύνατος, ὁ δὲ δεύτερος καὶ
ἀνθρώπῳ δυνατός.
Albinus Phil., Epitome doctrinae Platonicae sive Διδασκαλικός

Ch. 4, sec. 7, γρ. 1
γενέσθαι τὴν ψυχήν, θεωρούσης αὐτῆς τὰ νοητά, ἡ δὲ μετὰ τὸ

ἐμβιβασθῆναι εἰς τόδε τὸ σῶμα· τούτων δὲ ἡ μὲν πρὸ τοῦ ἐν
σώματι γενέσθαι τὴν ψυχὴν αὐτὸ τοῦτο νόησις ἐκαλεῖτο, γενο-
μένης δὲ αὐτῆς ἐν σώματι ἡ τότε λεγομένη νόησις νῦν ἐλέχθη
φυσικὴ ἔννοια, νόησίς τις οὖσα ἐναποκειμένη τῇ ψυχῇ. Ὅταν
οὖν φῶμεν τὴν νόησιν ἀρχὴν εἶναι τοῦ ἐπιστημονικοῦ λόγου,
οὐχὶ τὴν νῦν λεγομένην φαμέν, ἀλλὰ τὴν ὅτε χωρὶς τοῦ σώμα-
τος ἦν ἡ ψυχή, ἥτις, ὡς ἔφαμεν, τότε μὲν νόησις ἐλέγετο, νῦν
δὲ φυσικὴ ἔννοια, καλεῖται δὲ ὑπ' αὐτοῦ ἡ φυσικὴ ἔννοια καὶ
222
ἐπιστήμη ἁπλῆ καὶ πτέρωμα ψυχῆς, ἐσθ' ὅτε δὲ καὶ μνήμη.

Ἐκ δὲ τούτων ἁπλῶν οὐσῶν ἐπιστημῶν ὁ φυσικὸς καὶ ἐπις-
τημονικὸς συνέστηκε λόγος, φύσει ἐνυπάρχων· οὐκοῦν ὄντος καὶ
ἐπιστημονικοῦ λόγου καὶ δοξαστικοῦ, οὔσης δὲ καὶ νοήσεως καὶ
αἰσθήσεως, ἔστι καὶ τὰ τούτοις ὑποπίπτοντα, οἷον τὰ νοητὰ καὶ
αἰσθητά· καὶ ἐπεὶ τῶν νοητῶν τὰ μὲν πρῶτα ὑπάρχει, ὡς αἱ
ἰδέαι, τὰ δὲ δεύτερα, ὡς τὰ εἴδη τὰ ἐπὶ τῇ ὕλῃ ἀχώριστα ὄντα
τῆς ὕλης, καὶ νόησις ἔσται διττή, ἡ μὲν τῶν πρώτων, ἡ δὲ τῶν
δευτέρων. Καὶ πάλιν ἐπεὶ τῶν αἰσθητῶν ἐστὶ τὰ μὲν πρῶτα, ὡς
αἱ ποιότητες, οἷον χρῶμα, λευκότης, τὰ δὲ κατὰ συμβεβηκός,
οἷον τὸ λευκόν, τὸ κεχρωσμένον, μετὰ δὲ ταῦτα τὸ ἄθροισμα,
οἷον πῦρ, μέλι, οὕτω δὴ καὶ αἴσθησις ἡ μέν τις ἔσται τῶν
Αναξαγόρας. Σωζόμενα. Frag.7, γρ. 1
κοσμήσεως καὶ τοῦ νοῦ ἐχθρῶς ἔχοντα πρὸς αὐτόν, ὅτι δὴ μὴ προσήκατο
αὐτόν.
πῶς οὖν κατά τινας ἀκήκοεν αὐτοῦ;
PHILOSTR. V. Apoll. II 5 p. 46, 22 Kayser ἀκούων, Ἀπολλώνιε, τὸν
μὲν Κλαζομένιον Ἀναξαγόραν ἀπὸ τοῦ κατὰ Ἰωνίαν Μίμαντος
ἐπεσκέφθαι τὰ ἐν
τῶι οὐρανῶι, Θαλῆν τε τὸν Μιλήσιον ἀπὸ τῆς προσοίκου Μυκάλης κτλ.
EBENDA
I 2 p. 3, 6 Kays. τίς οὐκ οἶδε τὸν Ἀ. Ὀλυμπίασι μὲν ὁπότε ἥκιστα ὗε
παρελθόντα
ὑπὸ κωδίωι ἐς τὸ στάδιον ἐπὶ προρρήσει ὄμβρου οἰκίαν
τε ὡς πεσεῖται προειπόντα μὴ ψεύσασθαι· πεσεῖν γάρ· νύκτα τε ὡς ἐξ
ἡμέρας
ἔσται καὶ ὡς λίθοι περὶ Αἰγὸς ποταμοὺς τοῦ οὐρανοῦ
ἐκδοθήσονται προαναφωνήσαντα ἀληθεῦσαι;
STRAXIV p. 645 Κλαζομένιος δ' ἦν ἀνὴρ ἐπιφανὴς Ἀ. ὁ φυσικός,
Ἀναξι-
μένους ὁμιλητὴς τοῦ Μιλησίου· διήκουσαν δὲ τούτου Ἀρχέλαος ὁ
φυσικὸς καὶ Εὐριπίδης ὁ ποιητής. Eus. P. x 14, 13 ὁ δὲ Ἀρχέλαος ἐν
Λαμψάκωι διεδέξατο τὴν σχολὴν τοῦ Ἀναξαγόρου. CLEStroI 63 [II 40, 2
St.] μεθ' ὃν Ἀ. Ἡγησιβούλου Κλαζομένιος· οὗτος μετήγαγεν ἀπὸ τῆς
Ἰωνίας Ἀθή-
ναζε τὴν διατριβήν. τοῦτον διαδέχεται Ἀρχέλαος, οὗ Σωκράτης
διήκουσεν. GAL.
Hist. phil. 3 (D. 599) τὸν Ἀναξιμένην ... Ἀναξαγόρου καθηγητὴν
γενέσθαι παρε-
σκεύασεν οὗτος δὲ τὴν Μίλητον ἀπολελοιπὼς ἧκεν εἰς τὰς Ἀθήνας
223
καὶ Ἀρχέλαον τὸν Ἀθηναῖον πρῶτον εἰς φιλοσοφίαν παρώρμησεν [s. 60 A

1 – 5].
Αναξαγόρας. Σωζόμενα. Frag.7, γρ. 2
PHILOSTR. V. Apoll. II 5 p. 46, 22 Kayser ἀκούων, Ἀπολλώνιε, τὸν

μὲν Κλαζομένιον Ἀναξαγόραν ἀπὸ τοῦ κατὰ Ἰωνίαν Μίμαντος
ἐπεσκέφθαι τὰ ἐν
τῶι οὐρανῶι, Θαλῆν τε τὸν Μιλήσιον ἀπὸ τῆς προσοίκου Μυκάλης κτλ.
EBENDA
I 2 p. 3, 6 Kays. τίς οὐκ οἶδε τὸν Ἀ. Ὀλυμπίασι μὲν ὁπότε ἥκιστα ὗε
παρελθόντα
ὑπὸ κωδίωι ἐς τὸ στάδιον ἐπὶ προρρήσει ὄμβρου οἰκίαν
τε ὡς πεσεῖται προειπόντα μὴ ψεύσασθαι· πεσεῖν γάρ· νύκτα τε ὡς ἐξ
ἡμέρας
ἔσται καὶ ὡς λίθοι περὶ Αἰγὸς ποταμοὺς τοῦ οὐρανοῦ
ἐκδοθήσονται προαναφωνήσαντα ἀληθεῦσαι;
STRAXIV p. 645 Κλαζομένιος δ' ἦν ἀνὴρ ἐπιφανὴς Ἀ. ὁ φυσικός,
Ἀναξιμένους ὁμιλητὴς τοῦ Μιλησίου· διήκουσαν δὲ τούτου Ἀρχέλαος ὁ
φυσικὸς καὶ Εὐριπίδης ὁ ποιητής. Eus. P. x 14, 13 ὁ δὲ Ἀρχέλαος ἐν
Λαμψάκωι διεδέξατο
τὴν σχολὴν τοῦ Ἀναξαγόρου. CLEStroI 63 [II 40, 2 St.] μεθ' ὃν
Ἀ. Ἡγησιβούλου Κλαζομένιος· οὗτος μετήγαγεν ἀπὸ τῆς Ἰωνίας Ἀθή-
ναζε τὴν διατριβήν. τοῦτον διαδέχεται Ἀρχέλαος, οὗ Σωκράτης
διήκουσεν. GAL.
Hist. phil. 3 (D. 599) τὸν Ἀναξιμένην ... Ἀναξαγόρου καθηγητὴν
γενέσθαι παρε-σκεύασεν οὗτος δὲ τὴν Μίλητον ἀπολελοιπὼς ἧκεν εἰς τὰς
Ἀθήνας καὶ Ἀρχέλαον τὸν Ἀθηναῖον πρῶτον εἰς φιλοσοφίαν παρώρμησεν
[s. 60 A 1 – 5].
Ορειβάσιος Collectiones medicae (li1-16, 24-25, 43-50)

Book 8, ch. 13, sec. 4, γρ. 1
Περὶ ἐρρίνων· ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου.
Τοῖς ἐρρίνοις χρώμεθα οὕτως· ἐντίθεται κάλαμος λεπτὸς εὐθύ-

τρητος, εἰς τὸν μυκτῆρα ἐμβῆναι δυνάμενος, μῆκος ἔχων δακτύλων ἕξ.
πληροῦται δ' ἡ τοῦ καλάμου εὐρυχωρία πᾶσα τοῦ φαρμάκου. ἔστω
δ' ὁ κάλαμος φυσικὸς ἢ χαλκοῦς. ἐμβιβασθέντος δ' αὐτοῦ, ἐμφυσῶμεν
κατὰ τὸ ἕτερον πέρας ἢ ἐμβάλλομεν τὸ φάρμακον εἰς τὸν μυξωτῆρα.
τῶν δ' ἐντιθεμένων ἐστὶ νάπυ λεῖον, κυκλαμίνου χυλὸς ἢ σεῦτλον ἢ
ἐλατήριον λεῖον, κεδρία, καὶ ὅσα ἐστὶ τῆς ὁμοίας ὕλης.
224
Ορειβάσιος Collectiones medicae (li1-16, 24-25, 43-50)

Book 24, ch. 31, sec. 26, γρ. 3
χώραν μένοντος, τοῦ δ' ἔσωθεν κατ' ἐκτροπὴν προπίπτοντος. ἔτι

κοινῶς ἐπὶ μὲν τῶν ἀτόκων ἡ μήτρα κατὰ τὸν πυθμένα στολίδας
ἔχει δύο κατὰ τὸ πλεῖστον πιλοειδῶς ἐνδεδιπλωμένας· ἐπὶ δὲ τῶν τε-
τοκυιῶν ἐκτείνεται ὅλη καὶ περιφερὴς γίνεται. Διοκλῆςδὲ καὶ κο-
τυληδόνας ἢ πλεκταίνας καὶ κεραίας λεγομένας εἶναί φησιν ἐν τῇ
εὐρυχωρίᾳ τῆς ὑστέρας, αἵτινες μαστοειδεῖς ἐκφύσεις ὑπάρχουσι, πλα-
τεῖαι μὲν κατὰ βάσιν, μείουροι δὲ κατὰ τὸ ἄκρον, ἑκατέρωθεν κεί-
μεναι τῶν πλευρῶν, προνοητικῶς ὑπὸ τῆς φύσεως γεγενημέναι χάριν
τοῦ τὸ ἔμβρυον προμελετᾶν τὰς θηλὰς τῶν μαστῶν ἐπισπᾶσθαι. κατα-
ψεύδονται δὲ τῆς ἀνατομῆς· οὐχ εὑρίσκονται γὰρ αἱ κοτυληδόνες, καὶ
ἀφύσικός ἐστιν ὁ περὶ αὐτῶν εἰσαγόμενος λόγος, ὡς ἐν τοῖς περὶ
ζῳογονίας ὑπομνήμασιν ἀποδέδεικται. τὴν μέντοι γε μήτραν οὐχ
ὑποληπτέον κυριότητα πρὸς τὸ ζῆν ἔχειν. οὐ γὰρ προπίπτει μόνον·
ἐπ' ἐνίων δὲ καὶ ἀποκόπτεται δίχα τοῦ θάνατον αὐτὴν ἐπενεγκεῖν,
ὡς ἱστόρηκε Θεμίσων· ἐν Γαλατίᾳ δὲ τὰς ὗς εὐτροφωτέρας γίνεσθαί
φασι μετὰ τὴν ἐκτομὴν τῆς μήτρας. πάσχουσα μέντοι πρὸς συμπά-
θειαν στόμαχον ἄγει καὶ μήνιγγας· ἔστι δέ τις αὐτῇ καὶ πρὸς τοὺς
μαστοὺς φυσικὴ συμπάθεια. μεγεθυνομένης γοῦν αὐτῆς ἐν ταῖς ἀκμαῖς
καὶ οἱ μαστοὶ συνδιογκοῦνται, καὶ αὐτὴ μὲν τὸ σπέρμα τελεσιουργεῖ,
μαστοὶ δ' εἰς τροφὴν τῶν κυηθησομένων γάλα παρασκευάζουσιν. καὶ
φερομένων μὲν τῶν καταμηνίων, σβέννυται τὸ γάλα·
Ορειβάσιος Collectiones medicae (libri incerti) Ch. 16, sec. 4, γρ. 2
Ἐκ τῶν Ἀθηναίου. Περὶ διαμορφώσεως.
Ἡ δὲ πρώτη διαμόρφωσις τῶν ἐμβρύων διασημαίνει περὶ τὰς

τεσσαράκοντα ἡμέρας· ἕως μὲν γὰρ θἡμερῶν οἷον γραμμαί τινες αἱμα-
τώδεις ὑποφέρονται· περὶ δὲ τὰς ὀκτωκαίδεκα θρόμβοι σαρκώδεις καὶ
ἰνώδη τινὰ διασημαίνεται, καὶ σφυγμὸς ἐν αὐτοῖς εὑρίσκεται ὁ τῆς
καρδίας. περὶ δὲ τὰς τρεῖς ἐννεάδας, ὥς φησιν ὁ Διοκλῆς, ἐν ὑμένι
μυξώδει γίνεται φανερῶς ἀμυδρὸς ὁ τύπος τῆς ῥάχεως καὶ ὁ τῆς κε-
φαλῆς. περὶ δὲ τὰς τέσσαρας ἐννεάδας ὁρᾶται πρῶτον διακεκριμένον
ὅλον τὸ σῶμα ἢ τὸ τελευταῖον, μιᾶς προστεθείσης τετράδος, περὶ τὴν
τεσσαρακοντάδα. συμφωνεῖ δὲ τοῖς χρόνοις τῆς παντελοῦς τῶν ἐμβρύων
225
διακρίσεως καὶ ὁ φυσικὸς Ἐμπεδοκλῆς, καίφησιν ὅτι θᾶσσον

διαμορφοῦται τὸ ἄρρεν τοῦ θήλεος, καὶ τὰ ἐν τοῖς δεξιοῖς τῶν ἐν
τοῖς εὐωνύμοις.
Παλλάδιος ιατρός. Commentarii in Hippocratis librum sextum de morbis

popularibus Τόμ. 2, p. 143, γρ. 26
ιθʹ. Λαγνείη τῶν ἀπὸ φλέγματος νούσων ὠφέλιμος. –
Ἐν τούτῳ μὲν τῷ τμήματι ὁ Ἱπποκράτης ἤρξατο ἀπὸ

φυσικῶν παραγγελμάτων, προέκοψε δὲ εἰς διαγνωστικούς.
νῦν οὖν ὁ λόγος διαγνωστικὸς ἢ μᾶλλον θεραπευτικός.
λαγνείας γὰρ μέμνηται, τῶν καλουμένων ἀφροδισίων.
κέχρηται γὰρ αὐτοῖς ποτε, εἰ καὶ Ἐπικούρῳ οὐ δοκεῖ,
ἡμεῖς δὲ αὐτοῖς κεχρήμεθα. τάχα εἰ καὶ ἐκεῖνος μὴ δεχό-
μενος, ἀλλ' ἡμεῖς γε δεχόμενοι, ἀληθεύομεν· ἐκεῖνος μὲν
γὰρ ὡς φυσικὸς φιλόσοφος, οὐκ ἤθελε τὴν ψυχὴν εἰς
ῥύπον τοῦ σώματος κατενεχθῆναι, ἡμεῖς δὲ ὡς ἰατροὶ, ἐπειδὴ
τότε ὑγείαν ἐποιήσαμεν διὰ τῶν ἀφροδισίων, κεχρήμεθα
αὐτοῖς. ἀλλ' ὀφείλομεν ζητεῖν ποίαν ποιότητα ἐντιθέασι
τὰ ἀφροδίσια. πάντες οὖν ἐξ ἑνὸς στόματος ἀπεφήναντο,
ὅτι ξηραίνουσι. σπέρμα γὰρ τότε ἐκκρίνεται, οὗ ἡ κένω-
σις τότε ξηρότητα ποιεῖ. περὶ δὲ τῆς ἑτέρας ἀντιθέσεως
οἱ μὲν εἶπον ὅτι θερμαίνουσιν, οἱ δὲ ψύχουσι. καὶ οἱ
λέγοντες ὅτι τάδε θερμαίνουσι, τάδε φασὶν, ὅτι χύσις
ποτὲ γίνεται, ὄγκος εὑρέθη ἐν τῷ προσώπῳ, καὶ πολ-
λάκις ἀναστόμωσις ἀγγείου ἀπαντᾷ τῇ θερμασίᾳ. οἱ δὲ
Παλλάδιος ιατρός. Commentarii in Hippocratis librum sextum de morbis

popularibus Τόμ. 2, p. 195, γρ. 10
ιεʹ. Σημεῖον ὀργῆς καὶ τῶν τοιούτων, οἷον φωνὴ ὁκοία

γίνεται ὀργιζομένοισιν, ἢν τοιαύτη ᾖ μὴ ὀργιζομένῳ
φύσει, ἢ ὄμματα οἷα ἂν ᾖ φύσει ταραχώδεα οἷα ὅταν
ὀργίζωνται οἱ μὴ τοιοῦτοι, καὶ τἄλλα κατὰ λόγον, καὶ
νούσων οἷον τὸ φθινῶδες ποιέει τὸ εἶδος, ἢν τοιοῦτος
φύσει, ἐς τοιοῦτον νόσημα παρέσται, καὶ τἄλλα
οὕτως. –
Οὗτος ὁ λόγος φυσικὸς ὡς ἐπιτοπλεῖστον· εἰσὶ γάρ
226
τινες ὄντως φυσιογνώμονες, οἵτινες ἀπὸ τοῦ προσώπου

μαντεύονται περὶ τοῦ ἤθους τῆς ψυχῆς· ἔνθεν εἴ τινα
ἴδωσιν ἀνεσπασμένας τὰς ὀφρῦς ἔχοντα, ἐκεῖνον ἀναιδῆ
καλοῦσιν, εἰ δὲ κατεσπασμένας, ἐλευθέριον. ταῦτα μὲν
οὖν ἐκεῖνοι ζητοῦσιν, ἵνα τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος καταλάβωσι.
ζητεῖ δὲ ὁ Ἱπποκράτης ἵνα τὴν τοῦ σώματος καταλάβῃ
διάθεσιν· φησὶ γὰρ ὅτι οἴδαμεν σημεῖον θυμοῦ, τὸ τῆς
φωνῆς τρομῶδες, τὸ ἐρυθρὸν τοῦ προσώπου, τὸ τῶν
ὀφθαλμῶν ταραχῶδες. πολλάκις οὖν χωρὶς θυμοῦ ταῦτα
πάρεστιν ἐν τῷ κατὰ φύσιν.

Σχόλια
P. 169, γρ. 9
ζητεῖν τίνα τρόπον γίγνεται καὶ ἀναλαμβάνεται· οὐδὲ γὰρ τὸ ἕτερον ἤδη
τούτων εὑρίσκεται ῥᾴδιον. ὅπερ δὲ εἶπε καὶ αὐτὸ ἐν τῷ πρώτῳ τῶν
Νικομαχείων Ἠθικῶν λέγων πῶς ἐκείνους τοὺς λόγους ἀποδέχεσθαι δεῖ
(εἶπε γὰρ “παραπλήσιον γὰρ μαθηματικοῦ πιθανολογοῦντος ἀποδέχεσθαι
καὶ ῥητορικὸν ἀποδείξεις ἀπαιτεῖν”), τοῦτο καὶ νῦν λέγει. τὴν ἀκριβο-
λογίανγάρ, φησί, τὴν μαθηματικὴν οὐκ ἐν ἅπασιν ἀπαιτητέον,
ἀλλ' ἐν τοῖς ἀύλοις, ὁποῖά ἐστι τὰ ἐξ ἀφαιρέσεώς τε καὶ Μαθηματικά,
ἴσως ἐνδεικνύμενος ἡμῖν ὅτι τοιαύτης ἀκριβολογίας χρεία καὶ πρὸς τὰ
παρόντα· περὶ ἀύλων γὰρ ὁ περὶ τῶν πρώτων ἀρχῶν λόγος καὶ οὐ συνή-
θων. τὸ δὲ διόπερ οὐ φυσικὸς ὁ λόγος ἤτοι λέγει ὅτι ἀκριβής· προεί-
ρηκε γὰρ τοῦτο (γράφεται δὲ καὶ ὁ τρόπος, καὶ εἴη ἂν ὁ λόγος ὡς οὐ
φυσικοῦ)· ἢ τὸ λεγόμενον τοιοῦτόν ἐστιν. τὰ φυσικὰ δοκεῖ πάντα σὺν ὕλῃ
εἶναι, ἄυλα δὲ τὰ Μαθηματικά, διὸ καὶ ἀκριβολογίαν ἐπιδέχεται, τὰ δὲ

φυσικὰ οὐχ ὁμοίως. οἱ δὴ περὶ τῶν μαθηματικῶν λόγοι περὶ τῶν ἀύλων
ὄντες οὔκ εἰσι φυσικοί· οὐ γὰρ τοσαύτην ἀκριβολογίαν τὰ φυσικὰ ὄντα
γε
σὺν ὕλῃ χωρεῖ. δύναται δὲ καὶ περὶ τῶν προκειμένων λόγων λέγειν, ὅτι
οὔκ εἰσι φυσικοί· ἄυλα γὰρ περὶ ὧν λέγειν ἡμῖν πρόκειται, καὶ ἀκριβε-
στέρων λόγων ἢ κατὰ φυσικὰ δεόμενα. τὸ δὲ ἴσωςτῷ ἅπασα γὰρ ἡ
φύσις ἔχει ὕληνπροσέθηκεν, ἐπεὶ καὶ τὸ κυκλοφορικὸν σῶμα φυσικὸν
μέν, οὐ μὴν ὕλη τὸ τούτῳ ὑποκείμενον.

227
ὕλῃ ὅτι ἔστι δῆλον· ἔστι γὰρ καὶ γῆ κοίλη καὶ σίδηρος καὶ ξύλον καὶ ἄλλα
πολλά. ἀλλὰ καὶ ἐν μὴ αἰσθητῇ ἐστι· δυνάμεθα γὰρ νοεῖν κοῖλον μήτε
ἐν σιδήρῳ ὂν μήτε ἐν ξύλῳ μήτε ἔν τινι τῶν ὄντων καὶ αἰσθητῶν· σιμὸν
δὲ ἄνευ ὑποκειμένου οὐ δύναταί τις νοεῖν. εἰπὼν οὖν ὅτι τῶν ὁριζομένων
τὰ μέν ἐστιν ὡς τὸ σιμὸν τὰ δὲ ὡς τὸ κοῖλον ἐπάγει εἰ δὴ πάντα τὰ
φυσικὰ ὁμοίως τῷ σιμῷ λέγονται,τουτέστιν ὥσπερ ἐκεῖνο, οὕτως
καὶ ταῦτα ἄνευ ὑποκειμένου καὶ ὕλης οὐ δύναται νοεῖσθαι (τοῦτο γὰρ
ἐδή-
λωσε διὰ τοῦ οὐδενὸς γὰρ ἄνευ κινήσεως αὐτῶν ὁ λόγος,κίνησιν
εἰπὼν τὴν ὕλην), δῆλον ὅτι ἐν τοῖς φυσικοῖς τὸ τί ἐστι καὶ τὸ ὁρίζεσθαι
μετὰ τῆς ὕλης δεῖ ζητεῖν. τοσοῦτον δὲ χρεία τῷ φυσικῷ τῆς ὕλης εἰς
τὸ ὁρίζεσθαι, ὥστε καὶ τὰς ἀλόγους ψυχὰς θεωρεῖ καὶ ὁρίζεται ὁ φυσικὸς
διὰ τὸ μὴ ἄνευ ὕλης εἶναι, μηδὲ χωριστοὺς τοῦ ὑποκειμένου αὐταῖς· εἰ

δὲ καὶ τὰς λογικὰς θεωρεῖ, ἐν τῇ Περὶ ψυχῆς ἡ αἰτία ἡμῖν εἴρηται.
εἰπὼν δὴ ἀνωτέρω εἰ δὴ πάντα τὰ φυσικὰ ὁμοίως τῷ σιμῷ λέγον-
ται,τίνα ἐστὶν ὁμοίως τῷ σιμῷ λεγόμενα φυσικὰ σαφῶς κατέλεξεν, οἷον
ῥίς, ὀφθαλμὸς καὶ τὰ λοιπά.
p. 1026a6 Ὅτι μὲν οὖν ἡ φυσικὴ θεωρητική τίς ἐστι φανερὸν

ἐκ τούτου. ἀλλ' ἔστι καὶ ἡ μαθηματικὴ θεωρητική.
Διακρίνας τὴν φυσικὴν ἀπὸ τῆς πρακτικῆς καὶ ποιητικῆς τῷ ταύτην

μὲν δεῖξαι θεωρητικὴν οὖσαν ἐκείνας δὲ μή, νῦν διακρίνει αὐτὴν καὶ τῆς
μαθηματικῆς, δυνάμει κἀνταῦθα οὑτωσὶ συλλογιζόμενος· ἡ
μαθηματικὴ

συμβέβηκέ τι· εἰ δὲ καὶ σκοπεῖ τὰ καθ' ἕκαστα, ἀλλὰ περὶ ἕκαστον τῶν
τοιούτων θεωρεῖ ᾗ ὄντα ἐστί. καὶ ὥσπερ ἡ μαθηματικὴ τὰ οἰκεῖα αὐτῇ
θεωρεῖ οὐχ ᾗ ὄντα ἀλλ' ᾗ ἐφ' ἕν εἰσι συνεχῆ ἢ καθὸ ἐπὶ δύο ἢ ἐπὶ
τρία, οὕτω καὶ ἡ φυσικὴ τὰ συμβεβηκότα τοῖς φυσικοῖς καὶ τὰς ἀρχὰς
τῶν φυσικῶν (ταῦτα γὰρ εἶπεν ὄντα· οὐ γὰρ μὴ ὄντα τὰ φυσικά) θεωρεῖ
οὐχ ᾗ ὄντα, ἀλλ' ᾗ κινούμενα καὶ ᾗ ἀρχὴν ἔχει τοῦ κινεῖσθαι. ἡ δὲ
πρώτη ἐπιστήμη τὰ φυσικά πως θεωρεῖ οὐχ ᾗ κινεῖται οὐδὲ ᾗ ἀρχὴν
ἔχει τοῦ κινεῖσθαι ἀλλ' ᾗ ὄντα εἰσίν. εἰ τάχα δὲ ἡ μὲν μαθηματικὴ τὰ
ὄντα, γραμμάς φημι καὶ τὰ ὅμοια, ὡς συνεχῆ θεωρεῖ, ἡ δὲ φυσικὴ ὡς
κινούμενα, καὶ οὐδετέρα τούτων ὡς ὄντα ᾗ ὄντα θεωρεῖ, ἀλλ' οὖν ἐπειδὴ
228
ἀποδείκνυσι καὶ ὁ μαθηματικὸς καὶ ὁ φυσικός, καὶ οὐδέποτε ψεύδονται,
ὥσπερ ὁ διαλεκτικὸς καὶ ὁ σοφιστής (ὁ μὲν γὰρ διὰ τὸ βούλεσθαι πάντως
πεῖσαι ἐνίοτε λαμβάνει καὶ ψευδῆ, ὁ δὲ σοφιστὴς ἀεί), ἐπεὶ οὖν ἀποδει-
κνύουσι καὶ οὐ ψεύδονται, ὅπερ τῆς πρώτης καὶ μᾶλλον καὶ μάλιστά ἐστι
σοφίας, ἔσονται δι' αὐτὸ τοῦτο καὶ ἡ μαθηματικὴ καὶ ἡ φυσικὴ μέρη
τῆς φιλοσοφίας.

μίας, ἐν ᾧ πρώτως καθ' αὑτὸ πέφυκε καὶ μὴ κατὰ συμβεβηκός. κατὰ

δὲ τὴν λέξιν τὴν καὶ τοῦτό ἐστιν εἴτε τέχνη τις εἴτε ἄλλη τις δύ-
ναμιςτέχνη μὲν ἡ οἰκοδομική, ἄλλην δέ τινα δύναμιν λέγοι ἂν τὴν τῶν
ἀλόγων ζῴων φυσικὴν ὁρμήν, καθ' ἣν ὁ ἀράχνης ἐργάζεται τὸ ἀράχνιον
καὶ ἡ χελιδὼν τὰς νεοττιάς· ταῦτα γὰρ οὐ τέχνῃ ἐργάζεται ἀλλὰ φυσικῇ
τινι ὁρμῇ. ἐπεὶ δὲ πᾶσα ἐπιστήμη ἢ θεωρητική ἐστιν ἢ πρακτικὴ ἢ ποι-
ητική, ἡ δὲ φυσικὴ ἐπιστήμη οὖσα οὔτε πρακτική ἐστιν οὔτε ποιητική,
ἔστιν ἄρα θεωρητική. τὸ γὰρ εἰς ἓν τούτων τῶν γενῶν ἀνάγκη πί-
πτεινδηλωτικόν ἐστι τοῦ ἀνάγκη ἢ θεωρητικὴν ἢ πρακτικὴν ἢ ποιητικὴν
τὴν φυσικὴν εἶναι. ταῦτα εἰπὼν ὡς θεολόγος καὶ ὑπεραναβεβηκὼς πάν-
των τῶν ἐπιστημόνων λέγει καὶ πῶς ὁ φυσικὸς τρόπον τινά (οὐ γὰρ ὡς
θεολόγος) ὀφείλει ὁρίζεσθαι. ἐπειδὴ γάρ, φησί, τὸ τί ἐστιν ἀναγκαῖον
ἑκάστῃ πως τῶν ἐπιστημῶν εἰδέναι(τὸ δὲ πῶςπροσκείμενον μη-
νυτικόν ἐστι τοῦ ἀναποδείκτως), ἐπεὶ οὖν ἀναγκαῖον ἑκάστῃ τῶν ἐπιστη-
μῶν εἰδέναι τὸ τί ἐστι, δεῖ μὴ λανθάνειν ὅπως ὁ φυσικὸς ὁριεῖται καὶ πῶς
τὸν τῆς οὐσίας ὁρισμὸν λήψεται, πότερον ὡς τὸ σιμὸν ἢ ὡς τὸ κοῖ-

λον.ἤ, φησίν, ὡς τὸ σιμόν· τὸ μὲν γὰρ σιμὸν ἀεὶ μετὰ τῆς ἐν αὐτῷ
ὑποκειμένης ὕλης τῆς ῥινὸς ὁριζόμεθα· φαμὲν γὰρ ὅτι σιμότης ἐστὶ
κοιλό-
της ἐν ῥινί. καὶ τοῦτο ποιοῦμεν διὰ τὸ ὡρισμένον εἶναι τὸ τῆς σιμότητος
ὑποκείμενον· ἡ γὰρ σιμότης ἀεὶ ἐν ῥινί ἐστι. τὸ δὲ κοῖλον ἐπειδὴ καὶ ἐν
χαλκῷ καὶ ξύλῳ καὶ γῇ καὶ οὐρανῷ καὶ κύκλῳ καὶ σχεδὸν ἐν ἅπασιν

καὶ ἡ χελιδὼν τὰς νεοττιάς· ταῦτα γὰρ οὐ τέχνῃ ἐργάζεται ἀλλὰ φυσικῇ
τινι ὁρμῇ. ἐπεὶ δὲ πᾶσα ἐπιστήμη ἢ θεωρητική ἐστιν ἢ πρακτικὴ ἢ ποι-
229
ητική, ἡ δὲ φυσικὴ ἐπιστήμη οὖσα οὔτε πρακτική ἐστιν οὔτε ποιητική,

ἔστιν ἄρα θεωρητική. τὸ γὰρ εἰς ἓν τούτων τῶν γενῶν ἀνάγκη πί-
πτεινδηλωτικόν ἐστι τοῦ ἀνάγκη ἢ θεωρητικὴν ἢ πρακτικὴν ἢ ποιητικὴν
τὴν φυσικὴν εἶναι. ταῦτα εἰπὼν ὡς θεολόγος καὶ ὑπεραναβεβηκὼς πάν-
των τῶν ἐπιστημόνων λέγει καὶ πῶς ὁ φυσικὸς τρόπον τινά (οὐ γὰρ ὡς
θεολόγος) ὀφείλει ὁρίζεσθαι. ἐπειδὴ γάρ, φησί, τὸ τί ἐστιν ἀναγκαῖον
ἑκάστῃ πως τῶν ἐπιστημῶν εἰδέναι(τὸ δὲ πῶςπροσκείμενον μη-
νυτικόν ἐστι τοῦ ἀναποδείκτως), ἐπεὶ οὖν ἀναγκαῖον ἑκάστῃ τῶν ἐπιστη-
μῶν εἰδέναι τὸ τί ἐστι, δεῖ μὴ λανθάνειν ὅπως ὁ φυσικὸς ὁριεῖται καὶ πῶς
τὸν τῆς οὐσίας ὁρισμὸν λήψεται, πότερον ὡς τὸ σιμὸν ἢ ὡς τὸ κοῖ-

λον.ἤ, φησίν, ὡς τὸ σιμόν· τὸ μὲν γὰρ σιμὸν ἀεὶ μετὰ τῆς ἐν αὐτῷ
ὑποκειμένης ὕλης τῆς ῥινὸς ὁριζόμεθα· φαμὲν γὰρ ὅτι σιμότης ἐστὶ
κοιλό-
εὑρίσκεται, διὰ τὸ μὴ ἔχειν ὡρισμένον ὑποκείμενον χωρὶς ὕλης αὐτὸ ὁρι-
ζόμεθα. ὡς οὖν τὸν ὁριζόμενον τὸ σιμὸν ἀνάγκη εἰς τὸν ὁρισμὸν αὐτοῦ
συμπεριλαβεῖν καὶ τὴν ὑποκειμένην αὐτῷ ὕλην, λέγω δὴ τὴν ῥῖνα, οὕτω
καὶ τῷ φυσικῷ, εἴτε τὸ τῆς σαρκὸς εἶδος ὁρίζεται εἴτε τὸ τοῦ ὀφθαλμοῦ

εἴτε ἄλλου τινὸς φυσικοῦ εἴδους, ἀναγκαῖόν ἐστι λαβεῖν καὶ τὴν ὑποκει-
μένην αὐτοῖς ὕλην. ταῦτα εἰπὼν λέγει ‘ἐπεὶδέδεικται ὡς ἔστι τις ἐπι-
στήμη τοῦ ὄντος ᾗ ὄν,τὸ δὲ κυρίως ὂν καὶ χωριστόν ἐστι καὶ πάντῃ
ἄυλον, πότερον ταύτην τὴν ἀρχὴν ὁ φυσικὸς ἐπισκέψεται καὶ ζητήσει ἢ ὁ
Μαθηματικός;’ καὶ λέγει ὅτι οὔτε ὁ φυσικὸς οὔτε ὁ Μαθηματικός. ἡ

μὲν
γὰρ φυσικὴ ἤτοι ὁ φυσικὸς περὶ τὰ κινήσεως ἔχοντα ἀρχὴν ἐν ἑαυτοῖς
ἐστι, τὸ δὲ κυρίως ὄν, ἡ πρώτη καὶ ἄυλος ἀρχή, πάντῃ καὶ πάντως ἐστὶν
ἀκίνητος. ἡ δὲ μαθηματικὴ θεωρητικὴ μέν ἐστιν ἀκινήτων καὶ
230
μενόντων,
ἀλλὰ μόνῃ τῇ ἐπινοίᾳ χωριστῶν, ἐν ὕλῃ δὲ ὄντων· ὥστε οὐδὲ ταύτης ἂν
εἴη τὸ περὶ τῆς πρώτης ἀρχῆς θεωρεῖν. ἑτέρα ἄρα τίς ἐστι τῆς τε φυ-
σικῆς καὶ μαθηματικῆς ἡ τὸ ἀκίνητον καὶ πάντῃ χωριστὸν θεωρεῖν
σπεύ-
δουσα. καὶ εἴπερ ἔστι,φησί, φύσις τις τοιαύτηχωριστὴ καὶ ἀκίνη-
τος, ἐνταῦθα ἂν εἴη που καὶ τὸ θεῖον,τουτέστιν αὕτη ἂν εἴη ὁ θεός,
ὅς ἐστιν ἡ πρώτη καὶ κυριωτάτη ἀρχή. ἐκ δὴ τῶν εἰρημένων ὥσπερ



μὲν
μενόντων,
σπεύ-
πόρισμα ἡμῖν ἀνεφάνη ὅτι τρία ἐστὶ τὰ γένη τῶν θεωρητικῶν ἐπιστημῶν,

231

μὲν
μενόντων,
σπεύ-
πόρισμα ἡμῖν ἀνεφάνη ὅτι τρία ἐστὶ τὰ γένη τῶν θεωρητικῶν ἐπιστημῶν,
μαθηματικὴ φυσικὴ θεολογική. καὶ τῶν μὲν πρακτικῶν καὶ ποιητικῶν

p. 1070b30 Ἐπεὶ δὲ τὸ κινοῦν ἐν μὲν τοῖς φυσικοῖς ἀνθρώποις

ἄνθρωπος.
Φυσικοὺς ἀνθρώπους εἶπε διὰ τὸν αὐτοάνθρωπον· ἐκεῖνος γὰρ οὐ

φυσικός. ὃ δὲ νῦν λέγει, εἴρηκε καὶ ἐν τῇ Φυσικῇ, ὅτι τὸ ποιητικὸν καὶ
τὸ εἰδικὸν πολλάκις τὸ αὐτό ἐστιν. Σωφρονίσκος γὰρ καὶ Σωκράτης
ἀριθμῷ μὲν ἕτεροι εἴδει δὲ οἱ αὐτοί, καὶ ἡ ἐν τῷ σώματι ὑγίεια καὶ τὸ
ποιητικὸν αὐτῆς ἡ ἰατρικὴ τῷ εἴδει τὰ αὐτά ἐστιν (ἡ γὰρ ἰατρικὴ ὁ λόγος
ἐστὶ τῆς ὑγιείας), ὁμοίως καὶ ἡ οἰκία καὶ ἡ οἰκοδομική· ὥστε τὸ ποιητικὸν
καὶ τὸ
εἰδικόν, οὐ πᾶν ἀλλά τι, τῷ ἀριθμῷ μέν ἐστι δύο τῷ εἴδει δὲ ἕν. καὶ
ἐπὶ τούτῳ τρόπον μέν τινα τὰ αἴτιά ἐστι τρία, τρόπον δέ τινα τέτταρα.
ἔτι παρὰ ταῦτα τὰ αἴτιά ἐστι τὸ πάντων πρῶτον, ὅπερ ἐστὶν ἡ ζητουμένη
ἐνταῦθα ἀρχή.
232
p. 1070b36 Ἐπεὶ δέ ἐστι τὰ μὲν χωριστὰ τὰ δ' οὐ χωριστά,

οὐσίαι ἐκεῖνα.
Αλέξανδρος ο Αιγιεύς Φιλόσοφος De anima P. 81, γρ. 26
τήνδε τὴν δύναμιν συντελεῖν τοῖς ἔχουσιν αὐτήν, ἀλλὰ πρὸς τὸ εὖ εἶναι.
ὅσα μὲν γὰρ πρὸς τὸ εἶναι συντελεῖ, ταῦτα ἀχώριστα τοῦ ἔχοντος, ὡς ἡ
θρεπτικὴ δύναμις καὶ τῆς αἰσθητικῆς ἡ ἁπτική, ὅσα δὲ πρὸς τὸ εὖ εἶναι,
ταῦτα τελειουμένοις προσγίνεται, ὅτε τοῦ κυρίως εὖ εἶναί ἐστιν
ἐπιδεκτικά.
ἐν γὰρ τῷ τελείῳ τὸ εὖ. ἐγγίνεται δὲ πρῶτος μὲν ὁ πρακτικός τε καὶ δο-
ξαστικὸς νοῦς, ἐπειδὴ καὶ αἱ ἐνέργειαι περὶ ἃ οὗτός ἐστι χρησιμώτεραί τε
ἡμῖν καὶ συνηθέστεραι, ὕστερον δὲ ὁ ἐπιστημονικός τε καὶ θεωρητικός. ὁ
δὲ δυνάμει νοῦς, ὃν ἔχοντες γινόμεθα, διττὸς ὢν καὶ αὐτός, ἑκάτερος ἑκα-
τέρου δεκτικός, ὑλικὸς νοῦς καλεῖταί τε καὶ ἔστι (πᾶν γὰρ τὸ δεκτικόν
τινος
ὕλη ἐκείνου), ὁ δὲ διὰ διδασκαλίας τε καὶ ἐθῶν ἐγγινόμενος εἶδος ἐκείνου
τε καὶ ἐντελέχεια. καὶ ὁ μὲν φυσικός τε καὶ ὑλικὸς ἐν πᾶσιν τοῖς μὴ

πεπηρω-
μένοις, τὴν διαφορὰν ἔχων, καθόσον οἱ μέν εἰσιν εὐφυέστεροι τῶν
ἀνθρώ-
πων, οἱ δὲ ἀφυέστεροι (καθ' ὃν καὶ λέγομεν πάντας ἀνθρώπους νοῦν
ἔχειν),
ὁ δὲ ἐπίκτητός τε καὶ ὕστερον ἐγγινόμενος, καὶ εἶδος καὶ ἕξις ὢν καὶ
τελειό-της τοῦ φυσικοῦ, οὐκέτ' ἐν πᾶσιν, ἀλλ' ἐν τοῖς ἀσκήσασίν τε καὶ
μαθοῦσιν, ὃν τρόπον καὶ ἐπὶ τῶν ἐπιστημῶν ἔχει. καὶ γὰρ ἐκείνων πάντες
μέν ἐσμεν
... ἡ δὲ ἀστρολογία περὶ τοιούτου μὲν οὐδενὸς ἐπιχειρεῖ λέγειν, ἀποδεί-

κνυσι δὲ τὴν τάξιν τῶν οὐρανίων κόσμον ὄντως ἀποφήνασα τὸν οὐρανόν,
περί τε σχημάτων λέγει καὶ μεγεθῶν καὶ ἀποστημάτων γῆς τε καὶ ἡλίου
καὶ σελήνης καὶ περὶ ἐκλείψεων καὶ συνάψεων τῶν ἄστρων καὶ περὶ τῆς
ἐν ταῖς φοραῖς αὐτῶν ποιότητος καὶ ποσότητος. ὅθεν ἐπειδὴ τῆς περὶ
233
θήσεται ὅ τε ἀστρολόγος καὶ ὁ φυσικός, οἷον ὅτι μέγας ὁ ἥλιος, ὅτι

σφαι-
γενέσεως
σωθή
Anonymi Historici (FGrH), De Nilo Volume-Jacobyʹ-F 3c,647,F, frag.1,

γρ. 8
ἡ εἰκών, ἡ δὲ αὐτοὺς σέβεσθαι Διονύσου κεφαλὴν Φαλλῆνος ἐκέλευσεν.

ἐπὶ τούτωι οἱ Μηθυ-
μναῖοι ξόανον μὲν τὸ ἐκ τῆς θαλάσσης παρὰ σφίσιν ἔχοντες καὶ θυσίαις
καὶ εὐχαῖς τιμῶσι,
χαλκοῦν δὲ ἀποπέμπουσιν ἐς Δελφούς.
COD. LAUR. 56, 1 (s. XIII/XIV) fol. 12: (1) Θαλῆς ὁ Μιλή-
σιος, εἷς τῶν ζσοφῶν, φησὶ διὰ τοὺς ἐτησίας γίνεσθαι τὴν ἀναπλήρωσιν·
πνεῖν γὰρ αὐτοὺς ἐναντίους τῶι ποταμῶι, καὶ τὰ στόματα κεῖσθαι κατὰ
τὴν
πνοὴν αὐτῶν· τὸν μὲν οὖν ἄνεμον ἐξ ἐναντίας πνέοντα κωλύειν τὴν
ἔκβασιν τοῦ
ποταμοῦ ἐκπίπτειν εἰς τὴν θάλασσαν, τὸ δὲ κῦμα προσπῖπτον ἀντίον τοῖς
στό-
μασι καὶ οὔριον ὂν ἀνακόπτειν τὸν ποταμόν, καὶ τὴνἀναπλήρωσιν οὕτως
φησὶ γίνεσθαι τοῦ ποταμοῦ.
Ἀναξαγόρας δὲ ὁ φυσικός φησι τῆς χιόνος τηκομένης τὴν ἀναπλήρωσιν
τοῦ Νείλου γίνεσθαι· ὡσαύτως δὲ καὶ Εὐριπίδης καὶ ἕτεροί τινες
τραγωιδιῶν
ποιηταί. ἀλλ' Ἀναξαγόρας μὲν αὐτὴν τὴν γένεσιν ποίησιν λέγει τῆς
ἀναπλη-
ρώσεως, ὡς αὐτὸς εἴρηκεν, Εὐριπίδης δὲ καὶ τὸν τόπον ἀφορίζει, λέγων
οὕτως
ἐν δράματι Ἀρχελάωι (F 228 N2) «Δαναὸς ὁ πεντήκοντα θυγατέρων
πατήρ /
Νείλου λιπὼν κάλλιστον ἐκ γαίας ὕδωρ, / ὃς ἐκ μελαμβρότοιο πληροῦται
234
ῥοὰς / Αἰθιοπίδος γῆς, ἡνίκ' ἂν τακῆι χιών / τεθριππεύοντος Ἡλίου κατ'

αἰθέρα»· καὶ ἐν Ἑλένηι (vv. 1 ff.) «Νείλου μὲν αἵδε καλλιπάρθενοι ῥοαί, /
ὃς ἀντὶ δίας ψεκάδος Αἰγύπτου πέδον / λευκῆς τακείσης χιόνος ὑγραίνει

γύας».
Anonymi Historici (FGrH), De Nilo Volume-Jacobyʹ-F 3c,647,F, frag.3,

γρ. 8
(6) Ἔφορος ὁ ἱστοριογράφος (70 F 65) κατὰ θέρος φησὶν ἀναχαλᾶσθαι

τὴν
ὅλην Αἴγυπτον καὶ οἱονεὶ ἐξιδροῦν τὸ πολὺ νᾶμα. συνδίδωσι δ' αὐτῆι καὶ
ἡ
Ἀραβία καὶ ἡ Λιβύη παρὰ τὸ ἀραιὸν καὶ ὑπόψαμμον.
SCHOL. APOLL. RHOD. 4, 269/71a: περὶ τῆς τοῦ Νείλου ἀναδό-
σεως διάφοροι αἰτίαι παρὰ τοῖς παλαιοῖς ἐλέγοντο. (1) Ἀναξαγόρας μὲν
γάρ φησι διὰ τῆξιν τῆς χιόνος πληθύειν αὐτόν, ὧι ἕπεται καὶ Εὐριπίδης
λέγων.
»Νείλου μὲν αἵδε καλλιπάρθενοι ῥοαί / / λευκῆς τακείσης χιόνος
ὑγραίνει
γύην». καὶ Αἰσχύλος δὲ καὶ Σοφοκλῆς ὑπέλαβον τοὺς ὑπὲρ τὴν Αἴγυπτον
χιονίζεσθαι τόπους, καὶ τηκομένης τῆς χιόνος τὴν χύσιν εἰς τὸν Νεῖλον
ἐκδίδοσθαι. Νικαγόρας (V) δέ φησιν ἀπὸ τῶν ἀντοίκων αὐτὸν ῥεῖν. (3)
Δημόκριτος δὲ ὁ φυσικὸς ἀπὸ τοῦ κατὰ μεσημβρίαν ὑπερκειμένου
πελάγους λαμβάνειν τὸν Νεῖλον τὴν ἐπίχυσιν, ἀπογλυκαίνεσθαι δὲ τὸ
ὕδωρ διὰ τὸ διά-στημα καὶ τὸ μῆκος τοῦ πόρου καὶ ὑπὸ τοῦ καύματος
ἀφεψόμενον· διὸ καὶ ἐναντίαν φησὶν ἔχειν τὴν γεῦσιν. (4) Οἰνοπίδης δὲ ὁ
Χῖος, ὅτι χειμῶνος ὢν ὑπὸ γῆν ὁ ἥλιος ἐκπέμπει τὸ ὕδωρ, τοῦ δὲ θέρους
γενόμενος ὑπὲρ γῆν οὐκέτι διὰ τὸ μᾶλλον θερμαίνεσθαι αὐτήν· διὸ
κεχαραδρωμένη ἡ γῆ πλεῖον ὕδωρ ἀναδίδωσιν. Ἔφορος δὲ
ποταμόχωστον εἶναί φησι τὴν Αἴγυπτον,
ῥηγνυμένης δὲ τῆς γῆς ὑπὸ τοῦ ἡλίου τῶι ἔαρι ἀναπηδᾶν τὸ ὕδωρ, καὶ
ἐπαύξεσθαι τὸ ῥεῦμα.
Αθηναγόρας Legatio sive Supplicatio pro Christianis

Ch. 22, sec. 1, γρ. 1
ὦ μάντι καὶ σοφὲ καὶ προειδὼς τοῖς ἄλλοις τὰ ἐσόμενα, οὐκ

ἐμαντεύσω τοῦ ἐρωμένου τὸν φόνον, ἀλλὰ καὶ ἔκτεινας αὐτοχειρὶ τὸν
φίλον· κἀγὼ τὸ Φοίβου θεῖον ἀψευδὲς στόμα
235
ἤλπιζον εἶναι, μαντικῇ βρύον τέχνῃ, ὡς ψευδόμαντιν κακίζει τὸν

Ἀπόλλω ὁ Αἰσχύλος, ὁ δ' αὐτὸς ὑμνῶν, αὐτὸς ἐν θοίνῃ παρών,
αὐτὸς τάδ' εἰπών, αὐτός ἐστιν ὁ κτανών τὸν παῖδα τὸν ἐμόν.
Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἴσως πλάνη ποιητική, φυσικὸς δέ τις ἐπ'

αὐτοῖς καὶ τοιοῦτος λόγος· “Ζεὺς ἀργής”, ὥς φησιν Ἐμπεδοκλῆς,
“Ἥρη τε φερέσβιος ἠδ' Ἀϊδωνεύς
Νῆστίς θ', ἣ δακρύοις τέγγει κρούνωμα βρότειον”.
εἰ τοίνυν Ζεὺς μὲν τὸ πῦρ, Ἥρα δὲ ἡ γῆ καὶ ὁ ἀὴρ Ἀϊδωνεὺς καὶ
τὸ ὕδωρ Νῆστις, στοιχεῖα δὲ ταῦτα, τὸ πῦρ, τὸ ὕδωρ, ὁ ἀήρ, οὐδεὶς
αὐτῶν θεός, οὔτε Ζεύς, οὔτε Ἥρα, οὔτε Ἀϊδωνεύς· ἀπὸ γὰρ τῆς
ὕλης διακριθείσης ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἡ τούτων σύστασίς τε καὶ γένεσις,
πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γαῖα καὶ ἠέρος ἤπιον ὕψος,
Αθηναγόρας De resurrectione Ch. 25, sec. 4, γρ. 3
ἀνθρώπους συστῆναι πάλιν· ἐπειδή γε τὸ μὲν τέλος οὐχ ἁπλῶς

οὐδὲ τῶν ἐπιτυχόντων ἀνθρώπων ὁ τῆς φύσεως τίθεται νόμος,
ἀλλ' αὐτῶν ἐκείνων τῶν κατὰ τὴν προλαβοῦσαν ζωὴν βεβιωκότων,
τοὺς δ' αὐτοὺς ἀνθρώπους συστῆναι πάλιν ἀμήχανον, μὴ τῶν αὐτῶν
σωμάτων ταῖς αὐταῖς ψυχαῖς ἀποδοθέντων. τὸ δ' αὐτὸ σῶμα
τὴν αὐτὴν ψυχὴν ἀπολαβεῖν ἄλλως μὲν ἀδύνατον, κατὰ μόνην δὲ
τὴν ἀνάστασιν δυνατόν· ταύτης γὰρ γενομένης καὶ τὸ τῇ φύσει
τῶν ἀνθρώπων πρόσφορον ἐπακολουθεῖ τέλος.
τέλος δὲ ζωῆς
ἔμφρονος καὶ λογικῆς κρίσεως οὐκ ἂν ἁμάρτοι τις εἰπὼν τὸ τούτοις
ἀπερισπάστως συνδιαιωνίζειν οἷς μάλιστα καὶ πρώτως ὁ φυσικὸς
συνήρμοσται λόγος, τῇ τε θεωρίᾳ τοῦ δόντος καὶ τῶν ἐκείνῳ δεδογ-
μένων ἀπαύστως ἐπαγάλλεσθαι· κἂν οἱ πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων
ἐμπαθέστερον καὶ σφοδρότερον τοῖς τῇδε προσπεπονθότες ἄστοχοι
τούτου διατελῶσιν.
Κλεάνθης Σωζόμενα. et Απόσπασμα. Frag.463, γρ. 25
θῆναι ὑπὸ Ἀθηναίων, καθά φησι Δημήτριος ὁ Μάγνης ἐν τοῖς Ὁμω-

νύμοις. ἐθαυμάσθη οὖν δὴ καὶ διὰ τόδε. φασὶ δὲ καὶ Ἀντίγονον
αὐτοῦ πυθέσθαι ὄντα ἀκροατήν, διὰ τί ἀντλεῖ· τὸν δ' εἰπεῖν· “ἀντλῶ
γὰρ μόνον; τί δ' οὐχὶ σκάπτω; τί δ' οὐκ ἄρδω καὶ πάντα ποιῶ φιλο-
σοφίας ἕνεκα;” καὶ γὰρ ὁ Ζήνων αὐτὸν συνεγύμναζεν εἰς τοῦτο καὶ
ἐκέλευεν ὀβολὸν φέρειν ἀποφορᾶς. καί ποτε ἀθροισθὲν τὸ κέρμα
ἐκόμισεν εἰς μέσον τῶν γνωρίμων καί φησι· “Κλεάνθης μὲν καὶ ἄλ-
236
λον Κλεάνθην δύναιτ' ἂν τρέφειν, εἰ βούλοιτο· οἱ δὲ ἔχοντες ὅθεν

τραφήσονται παρ' ἑτέρων ἐπιζητοῦσι τὰ ἐπιτήδεια, καίπερ ἀνειμένως
φιλοσοφοῦντες.” ὅθεν δὴ καὶ δεύτερος Ἡρακλῆς ὁ Κλεάνθης ἐκαλεῖτο.
ἦν δὴ πονικὸς μέν, ἀφύσικος δὲ καὶ βραδὺς ὑπερβαλλόντως· διὸ καὶ
Τίμων περὶ αὐτοῦ φησιν οὕτως· (fr. 24 W.)
τίς δ' οὗτος κτίλος ὣς ἐπιπωλεῖται στίχας ἀνδρῶν,
μωλυτὴς ἐπέων φίλος Ἄσσιος, ὅλμος ἄτολμος.
καὶ σκωπτόμενος ὑπὸ τῶν συμμαθητῶν ἠνέσχετο καὶ ὄνος ἀκούων
προσεδέχετο, λέγων αὐτὸς μόνος δύνασθαι βαστάζειν τὸ Ζήνωνος φορ-
τίον (secuntur apophthegmata). – – 174 τοῦτόν φασιν εἰς ὄστρακα
καὶ βοῶν ὠμοπλάτας γράφειν ἅπερ ἤκουε παρὰ τοῦ Ζήνωνος, ἀπορίᾳ
κερμάτων ὥστε ὠνήσασθαι χαρτία. τοιοῦτος δὲ ὢν ἐξίσχυσε, πολλῶν
καὶ ἄλλων ὄντων ἀξιολόγων Ζήνωνος μαθητῶν, αὐτὸς διαδέξασθαι
τὴν σχολήν.
Κλεομήδης ., De motu circulari corporum caelestium P. 14, γρ. 10
τὸν ἀέρα, καὶ ἡ γῆ εἰς τὸ ὕδωρ καὶ τὸν ἀέρα. Καὶ

ὁμοίως τὰ ἡμέτερα σώματα εἰς ἑτερογενὲς περατοῦται,
τὴν ἐπιφάνειαν, οὖσαν ἀσώματον. Ἀναγκαῖον τοίνυν
καί, εἰ τὸ περιέχον τὸν κόσμον κενὸν περατοῦται, ἀλλὰ
μὴ ἄπειρόν ἐστιν, εἰς ἑτερογενὲς καταλήγειν αὐτό.
Οὐδὲν δὲ ἔνεστιν ἑτερογενὲς ἐπινοῆσαι τοῦ κενοῦ, εἰς
ὃ καταλήγει· ἄπειρον ἄρα ἐστίν. Εἰ γὰρ καὶ ἐπινοή-
σαιμέν τι ἑτερογενὲς τοῦ κενοῦ, εἰς ὃ περατωθήσεται,
δεήσει τοῦτο πεπληρωμένον εἶναι, καὶ τὸ πεπληρωκὸς
γενήσεται σῶμα. Καὶ οὕτως ἔξω τοῦ κόσμου σῶμα
εἶναι δεήσει· ὅπερ ὁ φυσικὸς οὐχ ὑπαγορεύει λόγος,
πάντων γε σωμάτων ὑπὸ τοῦ κόσμου περιεχομένων.
Ἀφ' ὧν γνώριμον, ὡς οὐκ ἐνδέχεταί που περατοῦσθαι
τὸ ἔξω κενόν· ἄπειρον ἄρα ἐστίν. Καὶ μὴν ὥσπερ
πᾶν τὸ πεπερασμένον ὑπό τινος περιεχόμενον ὑπονο-
εῖται, εἰ δὲ μή, οὐδ' ἂν εἴη πεπερασμένον, οὕτω καί,
εἰ τὸ κενὸν πεπέρανται, ὑπό τινος αὐτὸ περιέχεσθαι
ἀναγκαῖον. Τί ἂν οὖν εἴη τοῦτο; Σῶμα; Οὐ δύναται· ἐπεὶ
μηδὲν ἔξω τοῦ κόσμου σῶμα. Εἰ δὲ καὶ εἴη τι, πάλιν
τοῦτο πεπερασμένον ὑπὸ κενοῦ περιέχεσθαι δεήσει. Καὶ
τοῦτο πάλιν τὸ κενόν, εἰ μὴ ἔσται ἄπειρον,
Δημόκριτος Σωζόμενα. Frag.99, γρ. 8

237
nonnumquam in terrena itinera coniectus et exitum quaerens movet

omnia;
ut terra autem penetrabilis ventis est, ita spiritus subtilior est quam ut
possit
excludi, vehementior, quam ut sustineri concitatus ac rapidus’.
AËT. IV 1, 4 (D. 385) Δ. τῆς χιόνος τῆς ἐν τοῖς
πρὸς ἄρκτον μέρεσιν ὑπὸ θερινὰς τροπὰς ἀναλυομένης τε καὶ διαχεομένης
νέφη
μὲν ἐκ τῶν ἀτμῶν πιλοῦσθαι· τούτων δὲ συνελαυνομένων πρὸς
μεσημβρίαν καὶ
τὴν Αἴγυπτον ὑπὸ τῶν ἐτησίων ἀνέμων ἀποτελεῖσθαι ῥαγδαίους ὄμβρους,
ὑφ' ὧν
ἀναπίμπλασθαι τάς τε λίμνας καὶ τὸν Νεῖλον ποταμόν. DIODOR.
I 39 (... τοῖς μεγίστοις ὄρεσι τῶν κατὰ τὴν οἰκουμένην, ἅ φησιν εἶναι περὶ
τὴν Αἰθιοπίαν). SCHOL. APOLL. Rhod. IV 269f. Wendel Δ. ... ὁ
φυσικὸς ἀπὸ τοῦ κατὰ μεσημβρίαν ὑπερκειμένου πελάγους λαμβάνειν τὸν
Νεῖλον
τὴν ἐπίχυσιν, ἀπογλυκαίνεσθαι δὲ τὸ ὕδωρ διὰ τὸ διάστημα καὶ τὸ μῆκος
τοῦ
πόρου καὶ ὑπὸ τοῦ καύματος ἀφεψόμενον· διὸ καὶ ἐναντίαν φησὶν ἔχειν
τὴν γεῦσιν.
HIBEH PAPYR. 16 p. 62 Grenfell – Hunt col. 1 διαφωνία μὲν οὖν
μάλιστά που γεγένηταιπερὶ τῆς γενέςεως τῆς ἁλμυρότητος·οἱ μὲγ γὰρ
ὑπόλειμμά φασιν τῆς πρώτης ὑγρότητος ἐξατμισθέντων πλείστων ὑδάτων·
οἱ δὲ ἱδρῶτ' εἶναι τῆς γῆς. Δημόκριτος δὲ ὁμοίως δοκεῖ τοῖς ἐν τῆι γῆι
ποιεῖν τὴν γένεσιν αὐτῆς· οἷον ἁλῶν καὶ νίτρων ...
Δημόκριτος Απόσπασμα. Frag.1, γρ. 3
PERI TWN EN AIDOU AB..?.
ATHEN. IV 168 B Δημόκριτον δ' Ἀβδηρῖται δημοσίαι κρίνοντες ὡς

κατεφθαρ-
κότα τὰ πατρῶια, ἐπειδὴ ἀναγνοὺς αὐτοῖς τὸν Μέγαν διάκοσμονκαὶ τὰ
Περὶ
τῶν ἐν Ἅιδουεἶπεν εἰς ταῦτα ἀνηλωκέναι, ἀφείθη.
PROCL. in remp. II 113, 6 Kroll τὴν μὲν περὶ τῶν ἀποθα-
νεῖν δοξάντων ἔπειτα ἀναβιούντων ἱστορίαν ἄλλοι τε πολλοὶ τῶν
238
παλαιῶν ἤθροισαν καὶ Δ. ὁ φυσικὸς ἐν τοῖς Περὶ τοῦ Ἅιδου

γράμμασιν. καὶ τὸν θαυμαστὸν ἐκεῖνον Κωλώτην, τὸν Πλάτωνος
ἐχθρόν, Ἐπικούρειον ὄντα πάντως ἔδει τὰ τοῦκαθηγεμόνος τῶν
Ἐπικούρου δογμάτωνμὴ ἀγνοῆσαι μηδὲ ἀγνοήσαντα ζητεῖν, πῶς
τὸν ἀποθανόντα πάλιν ἀναβιῶναι δυνατόν. οὐδὲ γὰρ ὁ θάνατος ἦν
ἀπόσβεσις, ὡς ἔοικεν, τῆς συμπάσης ζωῆς τοῦ σώματος, ἀλλ' ὑπὸ
μὲν πληγῆς τινος ἴσως καὶ τραύματος παρεῖτο, τῆς δὲ ψυχῆς οἱ περὶ
τὸν μυελὸν ἔμενον ἔτι δεσμοὶ κατερριζωμένοι καὶ ἡ καρδία τὸ ἐμ-
πύρευμα τῆς ζωῆς εἶχεν ἐγκείμενον τῶι βάθει· καὶ τούτων μενόν-
των αὖθις ἀνεκτήσατο τὴν ἀπεσβηκυῖαν ζωὴν ἐπιτήδειον πρὸς τὴν
Δημόκριτος Απόσπασμα. Frag.300,16, γρ. 1
BYBL. Eus. P. I 10, 53 (nach Ζωροάστρης δὲ ὁ μάγος ἐν τῆι ἱερᾶι συνα-

γωγῆι τῶν Περσικῶν über den θεὸς κεφαλὴν ἔχων ἱέρακος) τὰ δ' αὐτὰ καὶ
Ὀστάνης φησὶ περὶ αὐτοῦ ἐν τῆι ἐπιγραφομένηι Ὀκτατεύχωι.

SENEC. Ep. 90, 32 ‘Democritus’ inquit [Poseidonius] ‘invenisse dici-
tur fornicem, ut lapidum curvatura paulatim inclinatorum medio saxo
alli-
garetur’. hoc dicam falsum esse; necesse est enim ante Democritum et
pontes
et portas fuisse, quarum fere summa curvantur. excidit porro vobis
eundem
Democritum invenisse, quemadmodum ebur molliretur, quemadmodum
de-coctus calculus in smaragdum converteretur, qua hodieque coctura
inventi lapides inhoc utiles colorantur.
SYNCELL. I 471 Dind. Δ. Ἀβδηρίτης φυσικὸς φιλόσοφος ἤκμαζεν. ἐν
Αἰγύπτωι μυηθεὶς ὑπὸ Ὀστάνου τοῦ Μήδου σταλέντος ἐν Αἰγύπτωι παρὰ
τῶν τηνικαῦτα βασιλέων Περσῶν ἄρχειν τῶν ἐν Αἰγύπτωι ἱερῶν ἐν τῶι
ἱερῶι τῆς Μέμφεως σὺν ἄλλοις ἱερεῦσι καὶ φιλοσόφοις, ἐν οἷς ἦν καὶ
Μαρία τις Ἑβραία σοφὴ καὶ Παμμένης, συνέγραψε περὶ χρυσοῦ καὶ
ἀργύρου καὶ λίθων καὶ πορφύρας λοξῶς, ὁμοίως δὲ καὶ Μαρία. ἀλλ' οὗτοι
μὲν Δ. καὶ Μαρία ἐπηινέθησαν παρὰ Ὀστάνου ὡς πολλοῖς καὶ σοφοῖς
αἰνίγμασι κρύψαντες τὴν τέχνην, Παμμένους δὲ κατέγνωσαν ἀφθόνως
γράψαντος.
Δημόκριτος Απόσπασμα. Frag.300,17, γρ. 2
SYNCELL. I 471 Dind. Δ. Ἀβδηρίτης φυσικὸς φιλόσοφος ἤκμαζεν. ἐν

Αἰγύπτωι μυηθεὶς ὑπὸ Ὀστάνου τοῦ Μήδου σταλέντος ἐν Αἰγύπτωι παρὰ
τῶν
239
τηνικαῦτα βασιλέων Περσῶν ἄρχειν τῶν ἐν Αἰγύπτωι ἱερῶν ἐν τῶι ἱερῶι

τῆς
Μέμφεως σὺν ἄλλοις ἱερεῦσι καὶ φιλοσόφοις, ἐν οἷς ἦν καὶ Μαρία τις
Ἑβραία σοφὴ
καὶ Παμμένης, συνέγραψε περὶ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου καὶ λίθων καὶ
πορφύρας λοξῶς,
ὁμοίως δὲ καὶ Μαρία. ἀλλ' οὗτοι μὲν Δ. καὶ Μαρία ἐπηινέθησαν παρὰ
Ὀστάνου
ὡς πολλοῖς καὶ σοφοῖς αἰνίγμασι κρύψαντες τὴν τέχνην, Παμμένους δὲ
κατέγνωσαν
ἀφθόνως γράψαντος.
[SYNES.] ad Dioscorum comment in Democr. [Berthelot Coll. d.
AlchiI 56, 7] Δ. ἐλθὼν ἀπὸ Ἀβδήρων φυσικὸς ὢν καὶ πάντα τὰ φυσικὰ
ἐρευ-
νήσας καὶ συγγραψάμενος τὰ ὄντα κατὰ φύσιν. Ἄβδηρα δέ ἐστι πόλις
Θράικης·
ἐγένετο δὲ ἀνὴρ λογιώτατος, ὃς ἐλθὼν ἐν Αἰγύπτωι ἐμυσταγωγήθη παρὰ
τοῦ
μεγάλου Ὀστάνουἐν τῶι ἱερῶι τῆς Μέμφεως σὺν καὶ πᾶσι τοῖς ἱερεῦσιν
Αἰγύπτου.
Διογένης Σωζόμενα. Frag.1, γρ. 1
DIOG. IX 57 Διογένης Ἀπολλοθέμιδος Ἀπολλωνιάτης, ἀνὴρ φυσικὸς

καὶ
ἄγαν ἐλλόγιμος. ἤκουσε δέ, φησὶν Ἀντισθένης [vgl. FHG III 182],
Ἀναξιμένους.
ἦν δὲ τοῖς χρόνοις κατ' Ἀναξαγόραν· τοῦτόν φησιν ὁ Φαληρεὺς
Δημήτριος ἐν
τῆι Σωκράτους ἀπολογίαι [FGrHist. 228 F 42 II 970] διὰ μέγαν φθόνον
μικροῦ
κινδυνεῦσαι Ἀθήνησιν.
ἐδόκει δὲ αὐτῶι τάδε· στοιχεῖον εἶναι τὸν ἀέρα, κόσμους ἀπείρους καὶ
κενὸν
ἄπειρον· τόν τε ἀέρα πυκνούμενον καὶ ἀραιούμενον γεννητικὸν εἶναι τῶν
κόσμων·
οὐδὲν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γίνεσθαι οὐδὲ εἰς τὸ μὴ ὂν φθείρεσθαι· τὴν γῆν
στρογγύ-
λην, ἠρεισμένην ἐν τῶι μέσωι, τὴν σύστασιν εἰληφυῖαν κατὰ τὴν ἐκ τοῦ
θερμοῦ
περιφορὰν καὶ πῆξιν ὑπὸ τοῦ ψυχροῦ.
240
ἦν δὲ τοῖς χρόνοις κατ' Ἀναξαγόραν· τοῦτόν φησιν ὁ Φαληρεὺς

Δημήτριος ἐν
τῆι Σωκράτους ἀπολογίαι [FGrHist. 228 F 42 II 970] διὰ μέγαν φθόνον
μικροῦ
κινδυνεῦσαι Ἀθήνησιν.
κενὸν
κόσμων·
στρογγύ-
θερμοῦ
ἀρχὴ δὲ αὐτῶι τοῦ συγγράμματος ἥδε· ‘λόγου ... σεμνήν’[B 1].
DIOG. VI 81 γεγόνασι δὲ Διογένεις πέντε· πρῶ-
τος Ἀπολλωνιάτης φυσικός, ἀρχὴ δ' αὐτῶι τοῦ συγγράμματος ἥδε·
‘λόγου ...
παρέχεσθαι’[B 1].
STEPHAN. S. V. Ἀπολλωνία p. 106, 13 κγΚρήτης ἡ πάλαι Ἐλεύθερνα,
Λίνου πατρίς· ἐκ ταύτης ὁ φυσικὸς Διογένης.
AEL. V. H. II 31 Εὐήμερος
ὁ Μεσσήνιος ἢ Διογένης ὁ Φρὺξ ἢ Ἵππων.
SIMPL. Phys. 151, 20 ἐπειδὴ δὲ ἡ μὲν τῶν πλειόνων ἱστορία Διογένην
τὸν Ἀπολλωνιάτην ὁμοίως Ἀναξιμένει τὸν ἀέρα τίθεσθαι τὸ πρῶτον
στοιχεῖόν φησι,
κενὸν
κόσμων·
στρογγύ-
θερμοῦ
241
ἀρχὴ δὲ αὐτῶι τοῦ συγγράμματος ἥδε· ‘λόγου ... σεμνήν’[B 1].

DIOG. VI 81 γεγόνασι δὲ Διογένεις πέντε· πρῶ-
τος Ἀπολλωνιάτης φυσικός, ἀρχὴ δ' αὐτῶι τοῦ συγγράμματος ἥδε·
‘λόγου ...
παρέχεσθαι’[B 1].
STEPHAN. S. V. Ἀπολλωνία p. 106, 13 κγΚρήτης ἡ πάλαι Ἐλεύθερνα,
Λίνου πατρίς· ἐκ ταύτης ὁ φυσικὸς Διογένης.
AEL. V. H. II 31 Εὐήμερος
ὁ Μεσσήνιος ἢ Διογένης ὁ Φρὺξ ἢ Ἵππων.
SIMPL. Phys. 151, 20 ἐπειδὴ δὲ ἡ μὲν τῶν πλειόνων ἱστορία Διογένην
τὸν
Ἀπολλωνιάτην ὁμοίως Ἀναξιμένει τὸν ἀέρα τίθεσθαι τὸ πρῶτον
στοιχεῖόν φησι,
Νικόλαος δὲ ἐν τῆι Περὶ θεῶν πραγματείαι τοῦτον ἱστορεῖ τὸ μεταξὺ
πυρὸς καὶ
ἀέρος τὴν ἀρχὴν ἀποφήνασθαι ..., ἰστέον ὡς γέγραπται μὲν πλείονα
τῶι Διογένει τούτωι συγγράμματα (ὡς αὐτὸς ἐν τῶι Περὶ φύσεωςἐμνήσθη
καὶ πρὸς φυσιολόγουςἀντειρηκέναι λέγων οὓς καλεῖ καὶ αὐτὸς σοφιστάς,

καὶ Μετεωρολογίανγεγραφέναι, ἐν ἧι καὶ λέγει περὶ τῆς ἀρχῆς εἰρηκέναι,
καὶ
μέντοι καὶ Περὶ ἀνθρώπου φύσεως), ἐν δέ γε τῶι Περὶ φύσεως, ὃ τῶν
Διογένης Απόσπασμα. Frag.24, column col1, γρ. 2
ποικίλως πλάγιον κέ-

χρηνταί τινες v. ἢ και-
ρὸν ἡμᾶς ἔχειν διακα-
θαίρειν ἐπὶ τοῦ παρόν-
τος v. οἷα Λακεδαιμόνι-
οι κακὰ πεπόνθασιν, | [κεχρημένοι]
τῷ ἐν Δελφοῖς χρηστηρίῳ περὶ τῆς
[Ἀρκαδίας]
[ἐχρήσα]-
[το δ' ἐντ]αῦθα φυσι-
[κὸς δια]λεκτικοῦ
[λόγοι]ς, ἐπιχειρῶν
[τὴν π]ερὶ τῶν ὀνεί-
[ρων μ]αῦ̣ντευτικὴν
[καὶ τὸ] πῦ̣ᾶν αὐτοῖς
Δωρόθεος αστρολόγοςΑπόσπασμα. alia antiqua Frag.3f,1, γρ. 2

242
μαρύσσεις ἀπρόσιτα καὶ ἀπαστράπτεις ὡς ἐαρινὸς Ἥλιος, οἷον κατει-

ληφὼς αὐτὸ τοῦ οὐρανοῦ τὸ μεσαίτατον. τὸ
τοῦ παντὸς ἔρεισμα
εἶπεν ἂν ὁ Σιδωνόθεν Δωρόθεος.
Πολλοῦ δέω πιστεῦσαι Μανέθωνί τε καὶ Δωροθέῳ καὶ Κολοκύνθῳ
καὶ τῷ πάντων μάλιστα τὰ τοιαῦτα ἠκριβωκότι Κλαυδίῳ τῷ Πτολε-
μαίῳ ταῖς ἐκείνων γενεθλιαλογουμέναις βίβλοις τὰ ἡμέτερα ταλαν-
τεύουσιν. ... οἷον αὐτίκα καὶ τὰ περὶ γάμου ἐρωτήματα διαιρῶ,
παραιτούμενος τά τε τοῦ Μανέθωνος καὶ Δωροθέου τοῦ Σιδωνίου.
Ἔτι δὲ Δωρόθεός τε καὶ Ἀννουβίων καὶ Κολόκυνθος καὶ πᾶς μαθη-
ματικὸς ἁπλῶς εἰπεῖν καὶ φυσικὸς καὶ πᾶς ἀρχαῖος ποιητὴς τὸν περὶ
θεῶν λόγον οὕτως ἐκλαμβάνεται.
Οὐ μόνον δὲ οὗτοι, ἀλλὰ καὶ πάντες οἱ ποιηταί, ἔτι δὲ καὶ οἱ μαθη-
ματικοὶ Ἄμμων καὶ Τιμαῖος, Πτολεμαῖος, Παῦλος, Ἑκτόριος (lege
Ῥητόριος), Ἀννουβίων, Κολόκυνθος, Πρωταγόρας Νικήρατος (lege
Νικαεύς), Δωρόθεος καὶ λοιποί, ὧν τά τε ὀνόματα καὶ τὰς χρήσεις
ἐπέφερον ἄν, εἰ μὴ φορτικός τε καὶ ἀλαζὼν καὶ μακρός τισιν ἔμελλον
ἀποφαίνεσθαι, καίπερ νὴ τὴν Ἀδράστειαν δίκην τὴν τοῦ θεοῦ ἀπὸ
στήθους ταῦτα λαλῶν καὶ οὐκ ἀπὸ βιβλίων ὁρῶν.
Εμπεδοκλής. Σωζόμενα. Frag.2, γρ. 6
δισκοειδῆ, αὐτὸν δὲ τὸν οὐρανὸν κρυσταλλοειδῆ. καὶ τὴν ψυχὴν παντοῖα

εἴδη ζώιων καὶ φυτῶν ἐνδύεσθαι· φησὶ γοῦν· ‘ἤδη ... ἰχθύς’[B 117].
τὰ μὲν οὖν Περὶ φύσεως αὐτῶι καὶ οἱ Καθαρμοὶ εἰς ἔπη τείνουσι
πεντακισχίλια, ὁ δὲ Ἰατρικὸς λόγος εἰς ἔπη ἑξακόσια [Lobon fr. 19
Crön.]. περὶ δὲ τῶν τρα-γωιδιῶν προειρήκαμεν [ § 58].
SUIDAS Ἐμπεδοκλῆς Μέτωνος, οἱ δὲ Ἀρχινόμου,
οἱ δ' Ἐξαινέτου. καὶ ἀδελφὸν δὲ ἔσχε Καλλικρατίδην.
ἠκροάσατο δὲ πρώτου Παρμενίδου, οὗτινος, ὥς φησι Πορφύριος ἐν τῆι
Φιλοσό-
φωι ἱστορίαι [fr. 8 Nauck], καὶ ἐγένετο παιδικά. οἱ δὲ ἔφασαν μαθητὴν
Τηλαύ-
γους, τοῦ Πυθαγόρου υἱοῦ, τὸν Ἐμπεδοκλέα γενέσθαι.
Ἀκραγαντῖνος φιλόσοφος φυσικὸς καὶ ἐποποιός.
ἦν δὲ κατὰ τὴν οθὀλυμπιάδα [460ʼ].
οὗτος στέμμα ἔχων ἐπὶ τῆς κεφαλῆς χρυσοῦν καὶ ἀμύκλας ἐν τοῖς ποσὶ
χαλκᾶς
καὶ στέμματα Δελφικὰ ἐν ταῖς χερσὶν ἐπήιει τὰς πόλεις, δόξαν περὶ αὑτοῦ
κατασχεῖν
ὡς περὶ θεοῦ βουλόμενος. ἐπεὶ δὲ γηραιὸς ἐγένετο, νύκτωρ ἔρριψεν
243
ἑαυτὸν εἰς
κρατῆρα πυρός, ὥστε μὴ φανῆναι αὐτοῦ τὸ σῶμα. καὶ οὕτως ἀπώλετο
τοῦ σανδα-
λίου αὐτοῦ ἐκβρασθέντος ὑπὸ τοῦ πυρός. ἐπεκλήθη δὲ καὶ κωλυσανέμας
διὰ τὸ
ἀνέμου πολλοῦ ἐπιθεμένου τῆι Ἀκραγαντίαι ἐξελάσαι αὐτὸν δορὰς ὄνων
περιθέντα τῆι πόλει.
τοῦ καὶ τῶν πολυτελεστάτων ἀρωμάτων βοῦν ἀναπλάσας διένειμε τοῖς

εἰς τὴν
πανήγυριν ἀπαντήσασιν.
– XIV 620 D τοὺς δ' Ἐμπεδοκλέους Καθαρμοὺς ἐραψώιδησεν
Ὀλυμπίασι
Κλεομένης ὁ ῥαψωιδός, ὥς φησιν Δικαίαρχος ἐν τῶι Ὀλυμπικῶι (fr. 47
FHG II 249).
NICOMACHUS Porph. V. Pyth. 29, IamV. P. 135,
ὧν μεταλαβόντας Ἐμπεδοκλέα τε τὸν
Ἀκραγαντῖνον καὶ Ἐπιμενίδην τὸν Κρῆτα καὶ Ἄβαριν τὸν Ὑπερβόρειον
πολλαχῆι
καὶ αὐτοὺς τοιαῦτά τινα ἐπιτετελεκέναι. δῆλα δ' αὐτῶν τὰ ποιήματα
ὑπάρχει,
ἄλλως τε καὶ ἀλεξανέμας μὲν ὂν τὸ ἐπώνυμον Ἐμπεδοκλέους, καθαρτὴς
δὲ τὸ
Ἐπιμενίδου, αἰθροβάτης δὲ τὸ Ἀβάριδος.
PLUTARCH de curios. 1 p. 515 c ὁ δὲ φυσικὸς Ἐμπεδοκλῆς ὄρους τινὰ
διασφάγα βαρὺν καὶ νοσώδη κατὰ τῶν πεδίων τὸν νότον ἐμπνέουσαν
ἐμφράξας
λοιμὸν ἔδοξεν ἐκκλεῖσαι τῆς χώρας. adv. Colot. 32, 4 p. 1126 B Ἐ. δὲ
τούς τε
πρώτους τῶν πολιτῶν ὑβρίζοντας καὶ διαφοροῦντας τὰ κοινὰ ἐξελέγξας
ἐξέβαλε
τήν τε χώραν ἀπήλλαξεν ἀκαρπίας καὶ λοιμοῦ διασφάγας ὄρους
ἀποτειχίσας δι'
ὧν ὁ νότος εἰς τὸ πεδίον ὑπερέβαλλε. CLEStroVI 30 (II 445, 11 St.) Ἐ.
τε ὁ Ἀκραγαντῖνος κωλυσανέμας ἐπεκλήθη. λέγεται οὖν ἀπὸ τοῦ
Ἀκράγαντος
ὄρους πνέοντός ποτε ἀνέμου βαρὺ καὶ νοσῶδες τοῖς ἐγχωρίοις, ἀλλὰ καὶ
ταῖς γυναιξὶν
αὐτῶν ἀγονίας αἰτίου γινομένου παῦσαι τὸν ἄνεμον.
244
εἰρηκέναι, καθάπερ Ἐ. [B 55]: πρὸς ποίησιν μὲν γὰρ οὕτως εἰπὼν ἴσως
εἴρηκεν
ἱκανῶς (ἡ γὰρ μεταφορὰ ποιητικόν), πρὸς δὲ τὸ γνῶναι τὴν φύσιν οὐχ
ἱκανῶς.
CICERO de oratore I 50, 217 licet ista ratione dicamus pila bene et
duodecim
scriptis ludere proprium esse iuris civilis, quoniam utrumque eorum P.
Mucius
optime fecerit; eademque ratione dicantur ei quos φυσικοὺς Graeci
nominant,
eidem poetae, quoniam Empedocles physicus egregium poema fecerit.
DIONYSIUS de comp. ver22 ταύτης τῆς ἁρμονίας [τῆς αὐ-
στηρᾶς] πολλοὶ μὲν ἐγένοντο ζηλωταὶ κατά τε ποίησιν καὶ ἱστορίαν καὶ
λόγους
πολιτικούς, διαφέροντες δὲ τῶν ἄλλων ἐν μὲν ἐπικῆι ποιήσει ὅ τε
Κολοφώνιος Ἀντί-
μαχος καὶ Ἐμπεδοκλῆς ὁ φυσικός, ἐν δὲ μελοποιίαι Πίνδαρος, ἐν
τραγωιδίαι δ'
Αἰσχύλος ...
CICERO ad Qu. fr. II 9, 3 Lucreti poemata, ut scribis, ita sunt: multis
luminibus ingeni, multae etiam artis; sed cum veneris – . virum te putabo,
si Sallusti Empedoclea legeris, hominem non putabo.

ARISTOT. Metaphys. A 3. 984a 8 Ἐ. δὲ τὰ τέτταρα πρὸς τοῖς εἰρημένοις
[ὕδωρ, ἀήρ, πῦρ] γῆν προσθεὶς τέταρτον· ταῦτα γὰρ ἀεὶ διαμένειν καὶ οὐ
γίγνεσθαι ἀλλ' ἢ πλήθει καὶ ὀλιγότητι συγκρινόμενα καὶ διακρινόμενα εἰς
ἕν τε καὶ ἐξ ἑνός.
δ' αἰτιᾶται κτλ. AËT. V 14, 2 (D. 425 διὰ τί αἱ ἡμίονοι στεῖραι;)
Ἐ. [?] διὰ τὴν σμικρότητα καὶ ταπεινότητα καὶ στενότητα τῆς μήτρας
κατεστραμ-
μένως προσπεφυκυίας τῆι γαστρὶ μήτε τοῦ σπέρματος εὐθυβολοῦντος εἰς
αὐτὴν
μήτε, εἰ καὶ φθάσειεν, αὐτῆς ἐκδεχομένης.
AËT. V 21, 1 (D. 433 ἐν πόσωι χρόνωι μορφοῦται τὰ ζῶια ἐν γαστρὶ
ὄντα;) Ἐ. ἐπὶ μὲν τῶν ἀνθρώπων ἄρχεσθαι τῆς διαρθρώσεως ἀπὸ ἕκτης
καὶ τρια-
245
κοστῆς, τελειοῦσθαι δὲ τοῖς μορίοις ἀπὸ πεντηκοστῆς μιᾶς δεούσης.

ORIBASIUS
aus Athenaios III 78, 13 [Diokles fr. 175 Wellm.] περὶ δὲ τὰς τέσσαρας
ἐννεά-
δας ὁρᾶται πρῶτον διακεκριμένον ὅλον τὸ σῶμα ἢ τὸ τελευταῖον μιᾶς
προστεθείσης
τετράδος περὶ τὴν τεσσαρακοντάδα. συμφωνεῖ δὲ τοῖς χρόνοις τῆς
παντελοῦς τῶν
ἐμβρύων διακρίσεως καὶ ὁ φυσικὸς Ἐ. καί φησιν, ὅτι θᾶσσον
διαμορφοῦται τὸ
ἄρρεν τοῦ θήλεος καὶ τὰ ἐν τοῖς δεξιοῖς τῶν ἐν τοῖς εὐωνύμοις.
CENSORIN. 7, 5
septimo mense parere mulierem posse plurimi adfirmant ut ...
Empedocles,
Epigenes multique praeterea.
CENSORIN. 6, 1 E., quem in hoc Aristoteles secutus est, ante omnia
cor iudicavit increscere, quod hominis vitam maxime contineat.
AËT. V 24, 2 (D. 435) Ἐ. τὸν μὲν ὕπνον καταψύξει τοῦ ἐν τῶι αἵματι
θερμοῦ συμμέτρωι γίνεσθαι, τῆι δὲ παντελεῖ θάνατον. 25, 4 (D. 437) Ἐ. τὸν
θάνα-
τον γίγνεσθαι διαχωρισμῶι τοῦ πυρώδους καὶ ἀερώδους καὶ ὑδατώδους
καὶ γεώδους, ἐξ ὧν ἡ σύγκρισις τῶι ἀνθρώπωι συνεστάθη· ὥστε κατὰ
τοῦτο κοινὸν εἶναι τὸν θάνατον σώματος καὶ ψυχῆς·
Εμπεδοκλής. Απόσπασμα. Frag.61, γρ. 2
ἐπικρατεῖν, ἔτι δὲ τὰ ἄμικτα καὶ μονόγυια δηλούσης.

αὐτὰρ ἐπεὶ κατὰ μεῖζον ἐμίσγετο δαίμονι δαίμων,
ταῦτά τε συμπίπτεσκον, ὅπηι συνέκυρσεν ἕκαστα,
ἄλλα τε πρὸς τοῖς πολλὰ διηνεκῆ ἐξεγένοντο.
PLUT. adv. Colot. 28 p. 1123b ταῦτα μέντοι καὶ
πολλὰ τούτων ἕτερα τραγικώτερα τοῖς Ἐμπεδοκλέους ἐοικότα
τεράσμασιν ὧν
καταγελῶσιν
εἱλίποδ' ἀκριτόχειρα
καὶ ‘βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα’.
AEL. Nat. aniXVI 29 Ἐ. ὁ φυσι-
κός φησι περὶ ζώιων ἰδιότητος λέγων καὶ ἐκεῖνος δήπου γίνεσθαί τινα
συμφυῆ καὶ
κράσει μορφῆς μὲν διάφορα, ἑνώσει δὲ σώματος συμπλακέντα· ἃ δὲ
λέγει, ταῦτά
ἐστι ‘πολλὰ ... γυίοις’. SIMPL. Phys. 371, 33 ὥσπερ Ἐ. κατὰ τὴν τῆς
Φιλίας ἀρχήν φησι γενέσθαι ὡς ἔτυχε μέρη πρῶτον τῶν ζώιων οἷον
246
κεφαλὰς καὶ
χεῖρας καὶ πόδας, ἔπειτα συνιέναι ταῦτα ‘βουγενῆ ... ἐξανατέλλειν’,
ἀνδρο-
γενῆ δηλονότι βούπρωιρα, τουτέστιν ἐκ βοὸς καὶ ἀνθρώπου. καὶ ὅσα μὲν
οὕτω
συνέστη ἀλλήλοις ὥστε δύνασθαι τυχεῖν σωτηρίας, ἐγένετο ζῶια καὶ
ἔμεινεν διὰ
τὸ ἀλλήλοις ἐκπληροῦν τὴν χρείαν, τοὺς μὲν ὀδόντας τέμνοντάς τε καὶ
λεαίνοντας τὴν τροφήν, τὴν δὲ γαστέρα πέττουσαν, τὸ δὲ ἧπαρ
ἐξαιματοῦν. καὶ ἡ μὲν τοῦ ἀνθρώπου κεφαλὴ τῶι ἀνθρωπίνωι σώματι
συνελθοῦσα σώιζεσθαι ποιεῖ τὸ ὅλον,
Εμπεδοκλής. Απόσπασμα. Frag.66, γρ. 2
PLUT. Quaest. nat. 21. 917c ἢ καὶ τὸ συντρέφεσθαι

καὶ συναγελάζεσθαι τὰ θήλεα τοῖς ἄρρεσιν ἀνάμνησιν ποιεῖ τῶν
ἀφροδισίων καὶ
συνεκκαλεῖται τὴν ὄρεξιν· ὡς ἐπ' ἀνθρώπων Ἐ. ἐποίησε·
τῶι δ' ἐπὶ καὶ πόθος εἶσι δι' ὄψιος ἀμμιμνήισκων(?).
ARISTOT. de gen. aniΑ 17. 723a 23
εἰ τὸ θῆλυ καὶ τὸ ἄρρεν ἐν τῆι κυήσει διαφέρει καθάπερ Ἐ. λέγει ‘ἐν ...
ἀντι-
άσαντα’.
ἐν δ' ἐχύθη καθαροῖσι· τὰ μὲν τελέθουσι γυναῖκες
ψύχεος ἀντιάσαντα τὰ δ' ἔμπαλιν ἄρρενα θερμοῦ.
SCHOL. EUR. Phoen. 18 ‘μὴ σπεῖρε τέκνων ἄλοκα’:
Ἐ. ὁ φυσικὸς ἀλληγορῶν φησι ‘σχιστοὺς λειμῶνας Ἀφροδίτης’, ἐν οἷς ἡ
τῶν παίδων γένεσίς ἐστιν. Εὐριπίδης δὲ ταὐτὸν τούτωι φάσκων τήν τε
ἔννοιαν
τὴν αἰσχρὰν ἀπέφυγε καὶ τοῖς ὀνόμασιν οἰκείοις ἐχρήσατο καὶ τεχνικαῖς
ταῖς
μεταφοραῖς, σπόρον καὶ ἄλοκα λέγων.
σχιστοὺς λειμῶνας ... Ἀφροδίτης.
GALEN. ad Hippocr. Epid. VI 48
[XVII A p. 1002 K]. τὸ μέντοι ἄρρεν ἐν τῶι δεξιῶι μέρει τῆς μήτρας
κυΐσκεσθαι καὶ
ἄλλοι τῶν παλαιοτάτων ἀνδρῶν εἰρήκασιν· ὁ μὲν γὰρ Παρμενίδης οὕτως
ἔφη ’δεξιτεροῖσι ... κούρας’ [28 B 17]· ὁ δ' Ἐ. οὕτως· ‘ἐν ... μᾶλλον’.
Εύδημος Απόσπασμα. Frag.47, γρ. 5

247
θαι λέγομεν, τὰ δὲ ξηρὰ μεμῖχθαι οἷον σπέρματα καὶ πρόβατα, λευκὸν δὲ

καὶ ἄν-
θρωπον οὐ λέγομεν μεμῖχθαι οὐδὲ ἐπιστήμην καὶ ψυχήν, ὑπάρχειν δὲ
μόνοις τού-
τοις τούτων ἕκαστα καθ' ὧν λέγεται. ποῖα δὲ μέμικται καὶ ὅπως ὁμοῦ
πάντα ἦν,
διώρισται βέλτιον, ἐπειδὴ οὐ πᾶν παντὶ μίσγεται, ὥσπερ οὐδὲ γίνεται
πᾶν ἐκ
παντός· ἐκ τοῦ λευκοῦ γὰρ οὐ γίνεται γραμμή, ἀλλὰ μέλαν ἢ φαιόν.»
ταῦτα γὰρ
οἰκείως τῷ τόπῳ ὑπὸ Εὐδήμου λεγόμενα παρεθέμην.
– – – – Phys. I 6 (p. 189a 11) comment. p. 195, 6 Diels: καὶ τὰ
Εὐδήμου δὲ τοῦ Ῥοδίου πρὸς ταύτην μοι δοκεῖ τὴν ἔννοιαν φέρεσθαι, εἰ
καὶ ἀσα-
φῶς εἴρηται καὶ ἐκεῖνα. ἔχει δὲ οὕτως· «εἰ δὲ ἔστιν ἐναντιότης, δύο
τοὐλάχιστον
ἔσται. δύο δὲ ὑποκειμένων τῶν πρώτων ἐναντίων, τούτων μὲν οὐδέτερον
οἷόν
τ' εἶναι οὐσίαν, ἐπειδὴ οὐκ ἔστιν ἡ οὐσία τῶν ἐναντίων. εἰ δὴ ὁ φυσικὸς
μὴ περὶ
πάντων σκοπεῖ, διόπερ οὐδὲ ἀριθμεῖ πάντα τὰ ὄντα, οὐδὲ ἀρχὰς κοινὰς
πάντων
λαμβάνει, ἀλλὰ τῶν οὐσιῶν καὶ τούτων τῶν σωματικῶν, οἷον γένους
τινὸς ἑνός,
μὴ γίνεται δὲ τὸ τυχὸν ἐκ τοῦ τυχόντος, ἀλλ' ὁμογενὲς οἷον χρῶμα ἐκ
χρώματος,
χυλὸς ἐκ χυλοῦ καὶ τὰ λοιπὰ ὁμοίως, οὐδ' ἂν οὐσία γίνοιτο μὴ ἐξ οὐσιῶν
οὐδὲ
σῶμα μὴ ἐκ σωμάτων.»
– – – – Phys. I 6 (p. 189a 32) comment. p. 201, 23 Diels: μήποτε
οὖν ἡ ὕλη καὶ τὸ εἶδος ἤτοι ἡ ἀντίθεσις στοιχεῖα ὄντα τῆς κυρίως οὐσίας,
αὕτη
δέ ἐστιν ἡ σύνθετος, οὐσία μὲν καθ' αὑτὰ ἑκάτερα οὐκ εἰσὶν ἀλλ' οὐσιώδη
μόνον,
καὶ σώματα μὲν οὐκ ἔστι, σωματικὰ δέ, ὡς καὶ Εὔδημος δηλοῖ
σωματοειδῆ καλῶν τὴν ὕλην.
Geminus Astron., Elementa astronomiae Ch. 17, sec. 1, γρ. 4
οἰκοῦσι· δι' ἣν αἰτίαν εὐκρατοτέρας εἶναι συμβέ-

βηκε τὰς περὶ τὸν ἰσημερινὸν οἰκήσεις, αἵτινες κεῖνται
ἐν μέσῃ τῇ διακεκαυμένῃ ζώνῃ, τῶν περὶ τὰ πέρατα τῆς
248
διακεκαυμένης οἰκούντων, οἵτινες ὑπὸ τοὺς τροπικοὺς

κύκλους κεῖνται.
Περὶ ἐπισημασιῶν τῶν ἄστρων
Ὁ περὶ ἐπισημασιῶν λόγος παρὰ μὲν τοῖς

ἰδιώταις ἀλλοίαν ἔχει διάληψιν ὡς ἐπὶ τῶν ἄστρων ἐπι-
τολαῖς καὶ δύσεσι τῶν περὶ τὸν ἀέρα μεταβολῶν γινο-
μένων. Ὁ δὲ μαθηματικὸς καὶ φυσικὸς ἑτέραν ἔχει δόξαν.
Καὶ πρῶτον μὲν διαληπτέον, ὅτι αἱ γινόμεναι ἐπι-
σημασίαι ὄμβρων καὶ πνευμάτων περὶ τὴν γῆν γίνονται,
εἰς δὲ πλεῖον ὕψος οὐ διατείνουσιν· ἀναθυμιάσεις γάρ
εἰσιν ἐκ γῆς παντοδαπαὶ καὶ ἄτακτοι· ὥστε μὴ οἷόν τε
εἶναι μέχρι τῆς τῶν ἀπλανῶν ἀστέρων σφαίρας διατείνειν,
ἀλλὰ μὴ δέκα στάδια τὸ ὕψος ἀνατείνειν τὰ νέφη.
Οἱ γοῦν ἐπὶ τὴν Κυλλήνην ἀναβαίνοντες, ὄρος δὲ
ἐν τῇ Πελοποννήσῳ ὑψηλότατον, καὶ θύοντες τῷ καθω-
σιωμένῳ ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους Ἑρμῇ, ὅταν πάλιν
δι' ἐνιαυτοῦ ἀναβαίνοντες τὰς θυσίας ἐπιτελῶσιν,
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., Απόσπασμα. Volume-Jacobyʹ-F

3c,790,F, frag.4, γρ. 47
κύκλον ἀεροειδῆ καὶ πυρωπὸν χαράσσουσι καὶ μέσα τεταμένον

ὄφιν ἱερακόμορφον (καὶ ἔστι τὸ πᾶν σχῆμα ὡς τὸ παρ' ἡμῖν Θῆτα),
τὸν μὲν κύκλον κόσμον μηνύοντες, τὸν δὲ μέσον ὄφιν συνεκτικὸν
τούτου Ἀγαθὸν δαίμονα σημαίνοντες.(52) καὶ Ζωροάστρης
δὲ ὁ μάγος ἐν τῆι Ἱερᾶι Συναγωγῆι τῶν Περσικῶν φησι κατὰ
λέξιν· ‘ὁ δὲ θεός ἐστι κεφαλὴν ἔχων ἱέρακος, οὗτός ἐστιν ὁ
πρῶτος· ἄφθαρτος, ἀίδιος, ἀγένητος, ἀμερής, ἀνομοιότατος (?),
ἡνίοχος παντὸς καλοῦ, ἀδωροδόκητος, ἀγαθῶν ἀγαθώτατος,
φρονίμων φρονιμώτατος. ἔστι δὲ καὶ πατὴρ εὐνομίας καὶ δικαιο-
σύνης, αὐτοδίδακτος, φυσικὸς καὶ τέλειος καὶ σοφὸς καὶ ἱεροῦ
φυσικοῦ μόνος εὑρετής’. τὰ δ' αὐτὰ καὶ Ὀστάνης φησὶ περὶ
αὐτοῦ ἐν τῆι ἐπιγραφομένηι Ὀκτατεύχωι.(53) πάντες δὲ τὰς
ἀφορμὰς ἀπὸ τοῦ Τααύτου λαβόντες ἐφυσιολόγησαν, ὥσπερ
πρόκειται. καὶ τὰ μὲν πρῶτα στοιχεῖα τὰ διὰ τῶν ὄφεων ναοὺς
κατασκευασάμενοι ἐν ἀδύτοις ἀφιέρωσαν, καὶ τούτοις ἑορτὰς καὶ
θυσίας ἐπετέλουν καὶ ὄργια, θεοὺς τοὺς μεγίστους νομίζοντες
καὶ ἀρχηγοὺς τῶν ὅλων. τοσαῦτα καὶ περὶ τῶν ὄφεων».
(54) ἀλλὰ γὰρ τὰ μὲν τῆς Φοινίκων θεολογίας τοῦτον περιέχει τὸν
249
τρόπον,
(H)eren(n)ius Philo Gramm., Hist., Απόσπασμα. Frag.9, γρ. 58
καὶ ἔστι τὸ πᾶν σχῆμα, ὡς τὸ παρ' ἡμῖν Θῆτα· τὸν μὲν κύκλον
κόσμον μηνύοντες, τὸν δὲ μέσον ὄφιν συνεκτικὸν τού-
του ἀγαθὸν δαίμονα σημαίνοντες. Καὶ Ζωροάστρης δὲ
ὁ μάγος ἐν τῇ Ἱερᾷ συναγωγῇ τῶν Περσικῶν φησὶ κατὰ
λέξιν· «Ὁ δὲ θεός ἐστι κεφαλὴν ἔχων ἱέρακος. Οὗτός
ἐστιν ὁ πρῶτος ἄφθαρτος, ἀΐδιος, ἀγένητος, ἀμερὴς,
ἀνομοιότατος, ἡνίοχος παντὸς καλοῦ, ἀδωροδόκητος,
ἀγαθῶν ἀγαθώτατος, φρονίμων φρονιμώτατος· ἐστὶ δὲ
καὶ πατὴρ εὐνομίας καὶ δικαιοσύνης, αὐτοδίδακτος, φυ-
σικὸς, καὶ τέλειος, καὶ σοφὸς, καὶ ἱεροῦ φυσικοῦ μόνος
εὑρετής.» Τὰ δὲ αὐτὰ καὶ Ὀστάνης φησὶ περὶ αὐτοῦ
ἐν τῇ ἐπιγραφομένῃ Ὀκτατεύχῳ.
Πάντες δὲ τὰς ἀφορμὰς παρὰ Τααύτου λαβόντες,
ἐφυσιολόγησαν, ὥσπερ πρόκειται. Καὶ τὰ μὲν πρῶτα
στοιχεῖα τὰ διὰ τῶν ὄφεων, ναοὺς κατασκευασάμενοι,
ἐν αὐτοῖς ἀφιέρωσαν, καὶ τούτοις ἑορτὰς καὶ θυσίας ἐπε-
τέλουν καὶ ὄργια, θεοὺς τοὺς μεγίστους νομίζοντες καὶ
ἀρχηγοὺς τῶν ὅλων.» Τοσαῦτα καὶ περὶ τῶν ὄφεων.
Παρμενίδης Σωζόμενα. Frag.11, γρ. 3
καὶ πεπερασμένον ποιούντων τὸ πᾶν καὶ τὸ μὴ ὂν μηδὲ ζητεῖν

συγχωρούντων
οὗτος ἄπειρα καὶ ἀεὶ κινούμενα ὑπέθετο στοιχεῖα τὰς ἀτόμους.
DIOG. VIII 55 ὁ δὲ Θεόφραστος [Phys. Op. fr. 3 D. 477] Παρμενίδου
φησὶ ζηλωτὴν αὐτὸν [Empedokles] γενέσθαι καὶ μιμητὴν ἐν τοῖς
ποιήμασιν·
καὶ γὰρ ἐκεῖνον ἐν ἔπεσι τὸν περὶ φύσεως ἐξενεγκεῖν λόγον.
SIMPL. Phys. 25, 19 Ἐμπεδοκλῆς ὁ Ἀκραγαντῖνος οὐ πολὺ κατόπιν τοῦ
Ἀναξαγόρου γεγονώς, Παρμενίδου δὲ ζηλωτὴς καὶ πλησιαστὴς καὶ ἔτι

μᾶλλον τῶν Πυθαγορείων.
EUSEChron. a) Hieron. Ἐμπεδοκλῆς καὶ Π. φυσικοὶ φιλόσοφοι ἐγνω-
ρίζοντο b) τότε καὶ Δημόκριτος Ἀβδη-
ρίτης φυσικὸς φιλόσοφος ἐγνωρίζετο καὶ Ἐμπεδοκλῆς ὁ Ἀκραγαντῖνος
Ζήνων τε
καὶ Π. οἱ φιλόσοφοι καὶ Ἱπποκράτης Κῶιος
Vgl. CHRONIC. HENZEN. (Inscr. Sic. et It. [IG XIV] 1297, 30):
250
ἀφ' οὗ Σωκράτης ὁ φιλόσοφος καὶ

Ἡράκλειτος ὁ Ἐφέσιος καὶ Ἀναξαγόρας καὶ Π. καὶ Ζήνων ἔτη ...
STRABO VI 1 p. 252 κάμψαντι δ' ἄλλος συνεχὴς κόλπος, ἐν ὧι πόλις, ἣν
οἱ μὲν κτίσαντες Φωκαιεῖς Ὑέλην, οἱ δὲ Ἔλην ἀπὸ κρήνης τινός, οἱ δὲ

νῦν Ἐλέαν
ὀνομάζουσιν, ἐξ ἧς Π. καὶ Ζήνων ἐγένοντο ἄνδρες Πυθαγόρειοι. δοκεῖ
δέ μοι καὶ
Παρμενίδης Σωζόμενα. Frag.40, γρ. 3
quem appellat deum; in quo neque figuram divinam neque sensum

quisquam
suspicari potest. multaque eiusdem modimonstra: quippe qui Bellum,
qui Discordiam,qui Cupiditatem[B 13] ceteraque generis eiusdem
ad deum revocat, quae vel morbo vel somno vel oblivione vel vetustate
delentur;
eademque de sideribus, quae reprehensa in alio iam in hoc omittantur.
– II 11, 4 (D. 340) Π., Ἡράκλειτος, Στράτων, Ζήνων πύρινον εἶναι τὸν
οὐρανόν.
– II 13, 8 (D. 342) Π. καὶ Ἡράκλειτος πιλήματα πυρὸς τὰ ἄστρα.
ANONYBYZANT. ed. Treu p. 52, 19 [Isag. in Arat. II 14 p. 318, 15
Maass] καὶ τῶν μὲν ἀπλανῶν τῶν σὺν τῶι παντὶ περιαγομένων τὰ μὲν
ἀκατονό-
μαστα ἡμῖν καὶ ἀπερίληπτα, ὡς καὶ Π. ὁ φυσικὸς εἴρηκε, τὰ δὲ
κατωνομασμένα ἕως
ἕκτου μεγέθους χίλιά εἰσι κατὰ τὸν Ἄρατον.
– II 15, 4 (D. 345) Π. πρῶτον μὲν τάττει τὸν Ἑῶιον, τὸν αὐτὸν δὲ
νομιζόμενον ὑπ' αὐτοῦ καὶ Ἕσπερον, ἐν τῶι αἰθέρι· μεθ' ὃν τὸν ἥλιον, ὑφ'
ὧι τοὺς
ἐν τῶι πυρώδει ἀστέρας, ὅπερ οὐρανὸνκαλεῖ [Β 10,5]. DIOG. VIII 14
(Pytha-
goras) πρῶτόν τε Ἕσπερον καὶ Φωσφόρον τὸν αὐτὸν εἰπεῖν, ὥς φησι
Παρμενίδης.
– II 20, 8 (D. 349) Π. καὶ Μητρόδωρος πύρινον ὑπάρχειν τὸν ἥλιον.
– II 25, 3 (D. 356) Π. πυρίνην [sc. εἶναι τὴν σελήνην]. 26, 2 (D. 357)
Π. ἴσην τῶι ἡλίωι [sc. εἶναι τὴν σελήνην]· καὶ γὰρ ἀπ' αὐτοῦ φωτίζεται.
28, 5
(D. 358) Θαλῆς πρῶτος ἔφη ὑπὸ τοῦ ἡλίου φωτίζεσθαι. Πυθαγόρας,
Πρόδικος Σωζόμενα. Frag.1, γρ. 2
SUID. Πρόδικος Κεῖος ἀπὸ Κέω τῆς νήσου, πόλεως δὲ Ἰουλίδος, φιλό-
251
σοφος φυσικὸς καὶ σοφιστής, σύγχρονος Δημοκρίτου τοῦ Ἀβδηρίτου καὶ

Γοργίου,
μαθητὴς Πρωταγόρου τοῦ Ἀβδηρίτου. ἐν Ἀθήναις κώνειον πιὼν
ἀπέθανεν ὡς
διαφθείρων τοὺς νέους.
PHILOSTR. V. Soph. 12 Προδίκου δὲ τοῦ Κείου ὄνομα τοσοῦτον ἐπὶ
σοφίαι ἐγένετο, ὡς καὶ τὸν Γρύλλου [Ξενοφῶντα] ἐν Βοιωτοῖς δεθέντα
ἀκροᾶσθαι
διαλεγομένου, καθιστάντα ἐγγυητὴν τοῦ σώματος. πρεσβεύων δὲ παρὰ
Ἀθηναίους
παρελθὼν ἐς τὸ βουλευτήριον ἱκανώτατος ἔδοξεν ἀνθρώπων καίτοι
δυσήκοον καὶ
βαρὺ φθεγγόμενος. ἀνίχνευε δὲ οὗτος τοὺς εὐπατρίδας τῶν νέων καὶ τοὺς
ἐκ
τῶν βαθέων οἴκων, ὡς καὶ προξένους ἐκτῆσθαι ταύτης τῆς θήρας·
χρημάτων τε
γὰρ ἥττων ἐτύγχανε καὶ ἡδοναῖς ἐδεδώκει. τὴν δὲ Ἡρακλέους αἵρεσιν,
τὸν τοῦ
Προδίκου λόγον, οὗ κατ' ἀρχὰς ἐπεμνήσθην, οὐδὲ Ξενοφῶν ἀπηξίωσε μὴ
οὐχὶ
Στράτων. Απόσπασμα. Frag.40, γρ. 2
Περιπατητικῶν ὁ κορυφαιότατος Στράτων οὔτ' Ἀριστοτέλει κατὰ πολλὰ

συμφέρεται καὶ Πλάτωνι τὰς ἐναντίας ἔσχηκε δόξας περὶ κινήσεως περὶ
νοῦ
καὶ περὶ ψυχῆς καὶ περὶ γενέσεως· καὶ τελευτῶν τὸν κόσμον αὐτὸν οὐ
ζῷον
εἶναί φησι, τὸ δὲ κατὰ φύσιν ἕπεσθαι τῷ κατὰ τύχην· ἀρχὴν γὰρ
ἐνδιδόναι
τὸ αὐτόματον, εἶθ' οὕτω περαίνεσθαι τῶν φυσικῶν παθῶν ἕκαστον.
Maximus Tyrius XI 5 e: ἴσασιν γὰρ οὐχ ἑκόντες καὶ λέγουσιν
ἄκοντες (sc. τὸ θεῖον)· κἂν ἀφέλῃς αὐτοῦ τὸ ἀγαθὸν ὡς Λεύκιππος, κἂν
προσθῇς τὸ ὁμοπαθὲς ὡς Δημόκριτος, κἂν ὑπαλλάξῃς τὴν φύσιν ὡς
Στράτων, κἂν δῷς τὴν ἡδονὴν ὡς Ἐπίκουρος κτλ.
Proclus Εις τον Τίμαιο του Πλάτωνα comment. IV 242 f.:
ὥστε οὐχὶ τὸ ὄν ἐστιν, ὥς φησι Στράτων ὁ φυσικός, τὸ τῆς διαμονῆς
αἴτιον, ἀλλ' ὁ αἰών, καὶ διαμονῆς οὐ γιγνομένης ἀεί, ἀλλ' ἐν ἑνὶ οὔσης
ἀνεξαλλάκτως ὡς εἶπεν ὁ Τίμαιος.
Proclus Εις τον Τίμαιο του Πλάτωνα comment. IV 243 b: ὁ δὲ αἰὼν
τῆς ἐν τῷ εἶναι διαμονῆς (sc. αἴτιος). καὶ τοῦτο ἔδει μᾶλλον τὸν
Στράτωνα
252
λέγειν, ἀλλ' οὐχὶ τὴν διαμονὴν ὁρίζεσθαι τῶν ὄντων τὸ ὄν, ὡς ἐκεῖνος ἐν
τῷ
περὶ τοῦ ὄντος βιβλίῳ γέγραφε, τὸ ἴδιον τοῦ αἰῶνος μετάγων ἐπὶ τὸ ὄν.
Damascius Dubitationes et solutiones 62 I p. 135
Ruelle: τοιαύτη μὲν γὰρ ἡ δύναμίς ἐστιν εἴσω μένουσα, οἵα προελθοῦσα
ἤδη πρὸς τὸ ἐκτὸς ἡ ἐνέργεια· τοιαύτη δὲ ἡ οὐσία ἑστῶσα τὸ πάμπαν

οἵα παρασκευαζομένη πρὸς κίνησιν ἡ δύναμις. εἰς ὅ μοι δοκεῖ καὶ ὁ
μένειν ἀντίκειται τῷ κινεῖσθαι· τὸ γὰρ μένειν καὶ ἵστασθαι ταὐτόν,

τὸ δὲ εἶναι ἢ οὐδὲν ἔχει ἀντίθετον ἢ τὸ μὴ εἶναι, ὡς πολλαχοῦ ὁ
Πλάτων ἀντιτίθησιν· ὥστε εἴ τις καὶ ὑπόστασιν ὁρίζοιτο εἶναι τὸ ὄν,
εἰς ταὐτὸν ἀποφέρεται τῷ Στράτωνι νόημα· τὸ γὰρ ὑφεστάναι παρώνυ-
μόν τι τῆς στάσεως.
Ruelle: οὐδὲν γάρ ἐστιν ὃ ἀντίκειται τῇ ἐνεργείᾳ καὶ τῇ δυνάμει πλὴν
τῆς οὐσίας, κατὰ δή τινα τρόπου· ἡ οὐσία ἄρα στάσις ἔσται, τοῦτό
που τὸ τοῦ Στράτωνος, ὅπερ οὐκ ἐδόκει εὖ ἔχειν.
Galenus Historia philos. 18 (Diels Doxographi Graeci p. 611):
Στράτων δὲ ὁ φυσικὸς προσωνομασμένος τὰς ποιότητας (sc. ἀρχὰς
ὑποτίθεται τῶν ὅλων).
Sextus Empiricus Pyrrh. Hypotyp. III 33 (Περὶ ὑλικῶν ἀρχῶν):
Στράτων δὲ ὁ φυσικὸς τὰς ποιότητας (sc. ἀρχὰς εἶναι εἶπεν).
Stobaeus Ecl. I 10, 12 (Aetius I 3, 24 p. 288 Diels): Στράτων
στοιχεῖα θερμὸνκαὶ ψυχρόν.
Epiphanius Adv. haereses III 33 (Diels Doxographi Graeci
p. 592): Στράτων ἐκ Λαμψάκου τὴν θερμὴν οὐσίαν ἔλεγεν αἰτίαν πάντων
ὑπάρχειν. ἄπειρα δὲ ἔλεγεν εἶναι τὰ μέρη τοῦ κόσμου καὶ πᾶν ζῷον ἔλεγε
νοῦ δεκτικὸν εἶναι.
εἰς ταὐτὸν ἀποφέρεται τῷ Στράτωνι νόημα· τὸ γὰρ ὑφεστάναι παρώνυ-

μόν τι τῆς στάσεως.
Ruelle: οὐδὲν γάρ ἐστιν ὃ ἀντίκειται τῇ ἐνεργείᾳ καὶ τῇ δυνάμει πλὴν
τῆς οὐσίας, κατὰ δή τινα τρόπου· ἡ οὐσία ἄρα στάσις ἔσται, τοῦτό
που τὸ τοῦ Στράτωνος, ὅπερ οὐκ ἐδόκει εὖ ἔχειν.
Galenus Historia philos. 18 (Diels Doxographi Graeci p. 611):
Στράτων δὲ ὁ φυσικὸς προσωνομασμένος τὰς ποιότητας (sc. ἀρχὰς
253
ὑποτίθεται τῶν ὅλων).

Sextus Empiricus Pyrrh. Hypotyp. III 33 (Περὶ ὑλικῶν ἀρχῶν):
Στράτων δὲ ὁ φυσικὸς τὰς ποιότητας (sc. ἀρχὰς εἶναι εἶπεν).
Stobaeus Ecl. I 10, 12 (Aetius I 3, 24 p. 288 Diels): Στράτων
στοιχεῖα θερμὸνκαὶ ψυχρόν.
Epiphanius Adv. haereses III 33 (Diels Doxographi Graeci
p. 592): Στράτων ἐκ Λαμψάκου τὴν θερμὴν οὐσίαν ἔλεγεν αἰτίαν πάντων
ὑπάρχειν. ἄπειρα δὲ ἔλεγεν εἶναι τὰ μέρη τοῦ κόσμου καὶ πᾶν ζῷον ἔλεγε
νοῦ δεκτικὸν εἶναι.
Plutarchus De primo frigido IX 948 c: οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τὰ
αἰσθητὰ ταυτὶ προανακινῆσαι βέλτιόν ἐστιν, ἐν οἷς Ἐμπεδοκλῆς τε καὶ
Στρά-
των καὶ οἱ Στωικοὶ τὰς οὐσίας τίθενται τῶν δυνάμεων, οἱ μὲν Στωικοὶ τῷ
ἀέρι τὸ πρώτως ψυχρὸν ἀποδιδόντες, Ἐμπεδοκλῆς δὲ καὶ Στράτων τῷ
ὕδατι·
Στράτων. Απόσπασμα. Frag.79a, γρ. 2
καὶ νύξ, φησί, καὶ μὴν καὶ ἐνιαυτὸς οὐκ ἔστι χρόνος οὐδὲ χρόνου μέρη,
ἀλλὰ
τὰ μὲν ὁ φωτισμὸς καὶ ἡ σκίασις, τὰ δὲ ἡ τῆς σελήνης καὶ τοῦ ἡλίου
περίοδος,
ἀλλὰ χρόνος ἐστὶ τὸ ποσὸν ἐν ᾧ ταῦτα.
Simplicius Corollarium de tempore, in Aristotelis Φυσικά
comment. p. 789, 15 Diels: καὶ τοῦτο δὲ ἀπορεῖ (sc. Στράτων): τί μᾶλλόν
ἐστιν ὁ χρόνος ἀριθμὸς τοῦ ἐν κινήσει προτέρου καὶ ὑστέρου ἢ τοῦ ἐν

ἠρεμίᾳ;
καὶ γὰρ ἐν ταύτῃ ὁμοίως ἐστὶ τὸ πρότερον καὶ ὕστερον.
Stobaeus Ecl. I 8, 40 b (Aetius I 22, 4 p. 318 Diels): Στρά-
των τὸ ἐν κινήσει καὶ ἠρεμίᾳ ποσόν (sc. χρόνον εἶναι).
Sextus Empiricus Adv. physicos II 177: διόπερ Στράτων ὁ
φυσικὸς ἀποστὰς τῆσδε τῆς ἐννοίας (sc. quae docet Aristoteles Φυσικά
219 b 2) ἔλεγε χρόνον ὑπάρχειν μέτρον πάσης κινήσεως καὶ μονῆς.
Sextus Empiricus Pyrrh. Hypotyp. III 137: Στράτων δέ, ἢ
ὥς τινες Ἀριστοτέλης, μέτρον κινήσεως καὶ μονῆς (sc. τὸν χρόνον εἶναί
φησιν).
Sextus Empiricus Adv. physicos II 228: Στράτων δὲ ὁ φυσι-
κός, ὡς δ' ἄλλοι Ἀριστοτέλης, μέτρον κινήσεως καὶ μονῆς (sc. τὸν
χρόνον
εἶναι ἔλεγεν).
254

comment. p. 789, 25 Diels: πρὸς δὲ τὸ ἐν χρόνῳ εἶναι λεγόμενον καλῶς
ἐνίστασθαι δοκεῖ (sc. Στράτων): εἰ γὰρ τοῦτό ἐστι, φησί, τὸ ἐν χρόνῳ
εἶναι
τὸ ὑπὸ τοῦ χρόνου περιέχεσθαι, οὐθὲν ἂν δῆλον ὅτι τῶν ἀιδίων ἐν χρόνῳ
εἴη.
Στράτων. Απόσπασμα. Frag.79c, γρ. 2
ἐστιν ὁ χρόνος ἀριθμὸς τοῦ ἐν κινήσει προτέρου καὶ ὑστέρου ἢ τοῦ ἐν

ἠρεμίᾳ;
καὶ γὰρ ἐν ταύτῃ ὁμοίως ἐστὶ τὸ πρότερον καὶ ὕστερον.
Stobaeus Ecl. I 8, 40 b (Aetius I 22, 4 p. 318 Diels): Στρά-
των τὸ ἐν κινήσει καὶ ἠρεμίᾳ ποσόν (sc. χρόνον εἶναι).
Sextus Empiricus Adv. physicos II 177: διόπερ Στράτων ὁ
φυσικὸς ἀποστὰς τῆσδε τῆς ἐννοίας (sc. quae docet Aristoteles Φυσικά
219 b 2) ἔλεγε χρόνον ὑπάρχειν μέτρον πάσης κινήσεως καὶ μονῆς.
Sextus Empiricus Pyrrh. Hypotyp. III 137: Στράτων δέ, ἢ
ὥς τινες Ἀριστοτέλης, μέτρον κινήσεως καὶ μονῆς (sc. τὸν χρόνον εἶναί
φησιν).
Sextus Empiricus Adv. physicos II 228: Στράτων δὲ ὁ φυσι-
κός, ὡς δ' ἄλλοι Ἀριστοτέλης, μέτρον κινήσεως καὶ μονῆς (sc. τὸν
χρόνον
εἶναι ἔλεγεν).
comment. p. 789, 25 Diels: πρὸς δὲ τὸ ἐν χρόνῳ εἶναι λεγόμενον καλῶς
ἐνίστασθαι δοκεῖ (sc. Στράτων): εἰ γὰρ τοῦτό ἐστι, φησί, τὸ ἐν χρόνῳ
εἶναι
τὸ ὑπὸ τοῦ χρόνου περιέχεσθαι, οὐθὲν ἂν δῆλον ὅτι τῶν ἀιδίων ἐν χρόνῳ
εἴη.
comment. p. 790, 22: διὰ τοῦτο δέ, φησί (sc. Στράτων), πάντα ἐν χρόνῳ
εἶναί φαμεν, ὅτι πᾶσι τὸ ποσὸν ἀκολουθεῖ καὶ τοῖς γινομένοις καὶ οὖσι.
ἐξαποστελλούσης βίας, πάλιν εἰς τὸν κατὰ φύσιν φέρεται τόπον, λέγω δὴ
εἰς
τὸν κάτω· εἰ δὲ ἰσοταχῆ αὐτὰ παρέπεμπεν ἡ ἐξαποστέλλουσα βία, οὐκ ἄν
ποτε ἔληξε. νυνὶ δὲ κατὰ βραχὺ ἀποληγούσης αὐτῆς καὶ ὥσπερ
δαπανωμένης,
καὶ τὸ τάχος λήγει τῆς φορᾶς.
255
Cramer Anecdota Oxoniensia III p. 413 (Codex Barocc. 85

fol. 122, schol. in Basilii orationem Περὶ γενέσεως): τὴν γῆν ἀκίνητον
ἔφη
Παρμενίδης ὁ Ἐλεάτης, Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος· Πλάτων δὲ αὐτὴν
ἰλέσθαι
φησὶ τὸν διαπαντὸς τεταμένον πόλον ὅπερ ἁνία στρέφεσθαι. ἀλλὰ μὴν
καὶ
Ἀριστοτέλης καὶ οἱ ἀπὸ τῆς Στοᾶς ἀκίνητον ἀπέλιπον τὴν γῆν· τῇ δὲ
προ-
κειμένῃ νῦν αἰτιολογίᾳ τῇ περὶ τῆς ἀκινησίας τῆς γῆς Στράτων δοκεῖ
πρῶτος ὁ φυσικὸς χρήσασθαι.
Strabo I 3, 4 (49): μάλιστα δέ φησι (sc. Ἐρατοσθένης) ζήτησιν
παρασχεῖν, πῶς ἐν δισχιλίοις καὶ τρισχιλίοις ἀπὸ θαλάττης σταδίοις κατὰ
τὴν μεσόγαιαν ὁρᾶται πολλαχοῦ κόγχων καὶ ὀστρέων καὶ χηραμύδων
πλῆθος
καὶ λιμνοθάλατται, καθάπερ φησὶ περὶ τὸ ἱερὸν τοῦ Ἄμμωνος καὶ τὴν ἐπ'
αὐτῷ
ὁδὸν τρισχιλίων σταδίων οὖσαν· πολλὴν γὰρ εἶναι χύσιν ὀστρέων, ἅλας
τε καὶ
νῦν ἔτι εὑρίσκεσθαι πολλούς, ἀναφυσήματά τε θαλάττης εἰς ὕψος
ἀναβάλλειν.
πρὸς ᾧ καὶ ναυάγια θαλαττίων πλοίων δείκνυσθαι, ἃ ἔφασαν διὰ τοῦ
χάσματος
ἐκβεβράσθαι, καὶ ἐπὶ στυλιδίων ἀνακεῖσθαι δελφῖνας ἐπιγραφὴν ἔχοντας
Κυρηναίων θεωρῶν. ταῦτα δ' εἰπὼν τὴν Στράτωνος ἐπαινεῖ δόξαν τοῦ
φυσικοῦ καὶ ἔτι Ξάνθου τοῦ Λυδοῦ· τοῦ μὲν Ξάνθου λέγοντος κτλ. ....,
τοῦ δὲ
λέγων ὑψηλότερον τὸ τοῦ Εὐξείνου ἢ τὸ τῆς Προποντίδος καὶ τοῦ ἑξῆς

πελά-
γους, ἅμα καὶ αἰτίαν προστιθείς· ἀπὸ γὰρ τῆς ἰλύος τῆς ἀπὸ τῶν ποταμῶν
καταφερομένης πληροῦσθαι τὸν βυθὸν καὶ βραχὺν γίνεσθαι, διὰ τοῦτο δὲ
καὶ
ῥεῖν εἰς τὰ ἐκτός. τὸν δ' αὐτὸν λόγον καὶ ἐπὶ τὴν ἡμετέραν θάλατταν
σύμπασαν
μεταφέρει πρὸς τὴν ἐκτός, ὡς καὶ ταύτης μετεωρότερον τοὔδαφος
ποιούσης
τοῦ ὑποκειμένου τῷ Ἀτλαντικῷ πελάγει· καὶ γὰρ αὕτη ἐκ πολλῶν
ποταμῶν
πληροῦται, καὶ τὴν ὑποστάθμην τῆς ἰλύος δέχεται τὴν ἀνάλογον.
256
Plutarchus Epitoma V 4 (Aetius V 4, 3 p. 418 Diels): Εἰ σῶμα

τὸ σπέρμα. Στράτων καὶ Δημόκριτος καὶ τὴν δύναμιν σῶμα· πνευματικὴ
γάρ.
Galenus De semine II 5 (IV p. 629 Kühn): ὥστ' οὐκ ἂν ἀπὸ
τρόπου δόξειεν ὁ φυσικὸς Στράτων ὑπειληφέναι τὸ μὲν ἄρρεν γίνεσθαι
ζῷον
ἐπικρατείᾳ γονῆς ἄρρενος, τὸ δὲ θῆλυ θηλείας. οὕτω μέν γε καὶ φλεψὶ καὶ
ἀρτηρίαις οἴεται διαφέρειν αὐτά, καθάπερ γε τοῖς γεννητικοῖς μορίοις,

ἀπείρως
ἔχων ἀνατομῆς ἀκριβοῦς.
[Iamblichus] Theologumena Arithmeticae 46 p. 62, 8 De Falco:
Στράτων δὲ ὁ Περιπατητικὸς καὶ Διοκλῆς ὁ Καρύστιος καὶ πολλοὶ ἕτεροι
τῶν
ἰατρῶν ἐν μὲν τῇ δευτέρᾳ ἑβδομάδι ῥανίδας αἵματος ἐπιφαίνεσθαι τῷ
λεχθέντι
ὑμένι φασὶν ἐκ τῆς ἐξωτέρας ἐπιπολῆς, ἐν δὲ τῇ τρίτῃ διϊκνεῖσθαι αὐτὰς
μέχρι
τῶν ὑγρῶν, ἐν δὲ τῇ δʹ θρομβοῦσθαι τὸ ὑγρόν φασι καὶ μέσον ὡς σαρκός
τι
καὶ αἵματος σύστρεμμα ἴσχειν, δηλονότι τελεσιουργίας τυχὸν διὰ τὴν τοῦ
κηʹ τελείαν φύσιν ἢ διὰ τὴν ἐν αὐτῷ τῶν δύο περιττῶν κύβων
περαινούσης οὐσίας
τετρανωμένον δὲ ὅμως, ὥστε κεφαλὴν καὶ αὐχένα καὶ θώρακα καὶ κῶλα
ὁλοσχερέστερον φαντάζεσθαι ἐν αὐτῷ. καὶ τοῦτό φασι ζʹ μησὶ γόνιμον
εἶναι,
εἰ δὲ ἐννέα μέλλει γενήσεσθαι, τῇ ἕκτῃ πάσχει τοῦτο ἑβδομάδι, ἂν θῆλυ
ᾖ,
ἂν δὲ ἄρσεν, τῇ ἑβδόμῃ.
Plutarchus Epitoma V 8, 2 (Aetius V 8, 2 p. 421 Diels): Στρά-
των παρὰ πρόσθεσιν ἢ ἀφαίρεσιν ἢ μετάθεσιν ἢ ἐμπνευμάτωσιν (sc.
τέρατα
γίνεσθαι).
Sextus Empiricus Adv. logicos I 350: καὶ οἱ μὲν διαφέρειν
αὐτὴν (sc. τὴν διάνοιαν) τῶν αἰσθήσεων, ὡς οἱ πλείους, οἱ δὲ αὐτὴν εἶναι
τὰς
αἰσθήσεις, καθάπερ διά τινων ὀπῶν τῶν αἰσθητηρίων προκύπτουσαν, ἧς
στάσεως ἦρξε Στράτων τε ὁ φυσικὸς καὶ Αἰνησίδημος.
Plutarchus Epitoma IV 23, 3 (Aetius IV 23, 3 p. 415 Diels):
257
Στράτων καὶ τὰ πάθη τῆς ψυχῆς καὶ τὰς αἰσθήσεις ἐν τῷ ἡγεμονικῷ, οὐκ
ἐν
τοῖς πεπονθόσι τόποις συνίστασθαι. ἐν γὰρ ταύτῃ κεῖσθαι τὴν ὑπομονήν,
ὥσπερ ἐπὶ τῶν δεινῶν καὶ ἀλγεινῶν [καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἀνδρείων καὶ
δειλῶν].
Plutarchus De libidine et aegritudine IV 697 b: οἱ μὲν γὰρ
ἅπαντα συλλήβδην ταῦτα τῇ ψυχῇ φέροντες ἀνέθεσαν, ὥσπερ Στράτων ὁ
φυσικὸς οὐ μόνον τὰς ἐπιθυμίας ἀλλὰ καὶ τὰς λύπας, οὐδὲ τοὺς φόβους
καὶ
τοὺς φθόνους καὶ τὰς ἐπιχαιρεκακίας, ἀλλὰ καὶ πόνους καὶ ἡδονὰς καὶ
ἀλγη-
δόνας καὶ ὅλως πᾶσαν αἴσθησιν ἐν τῇ ψυχῇ συνίστασθαι φάμενος καὶ τῆς
ψυχῆς τὰ τοιαῦτα πάντα εἶναι, μὴ τὸν πόδα πονούντων ἡμῶν ὅταν

προσκρούσω
Sextus Empiricus Adv. logicos I 350: καὶ οἱ μὲν διαφέρειν

αὐτὴν (sc. τὴν διάνοιαν) τῶν αἰσθήσεων, ὡς οἱ πλείους, οἱ δὲ αὐτὴν εἶναι
τὰς
αἰσθήσεις, καθάπερ διά τινων ὀπῶν τῶν αἰσθητηρίων προκύπτουσαν, ἧς
στάσεως ἦρξε Στράτων τε ὁ φυσικὸς καὶ Αἰνησίδημος.
Plutarchus Epitoma IV 23, 3 (Aetius IV 23, 3 p. 415 Diels):
Στράτων καὶ τὰ πάθη τῆς ψυχῆς καὶ τὰς αἰσθήσεις ἐν τῷ ἡγεμονικῷ, οὐκ
ἐν
τοῖς πεπονθόσι τόποις συνίστασθαι. ἐν γὰρ ταύτῃ κεῖσθαι τὴν ὑπομονήν,
ὥσπερ ἐπὶ τῶν δεινῶν καὶ ἀλγεινῶν [καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἀνδρείων καὶ
δειλῶν].
Plutarchus De libidine et aegritudine IV 697 b: οἱ μὲν γὰρ
ἅπαντα συλλήβδην ταῦτα τῇ ψυχῇ φέροντες ἀνέθεσαν, ὥσπερ Στράτων ὁ
φυσικὸς οὐ μόνον τὰς ἐπιθυμίας ἀλλὰ καὶ τὰς λύπας, οὐδὲ τοὺς φόβους
καὶ τοὺς φθόνους καὶ τὰς ἐπιχαιρεκακίας, ἀλλὰ καὶ πόνους καὶ ἡδονὰς
καὶ ἀλγη-
δόνας καὶ ὅλως πᾶσαν αἴσθησιν ἐν τῇ ψυχῇ συνίστασθαι φάμενος καὶ τῆς
ψυχῆς τὰ τοιαῦτα πάντα εἶναι, μὴ τὸν πόδα πονούντων ἡμῶν ὅταν

προσκρούσω-
μεν, μηδὲ τὴν κεφαλὴν ὅταν κατάξωμεν, μὴ τὸν δάκτυλον ὅταν
ἐκτέμωμεν.
ἀναίσθητα γὰρ τὰ λοιπὰ πλὴν τοῦ ἡγεμονικοῦ, πρὸς ὃ τῆς πληγῆς ὀξέως
258
ἀναφερομένης τὴν αἴσθησιν ἀλγηδόνα καλοῦμεν. ὡς δὲ τὴν φωνὴν τοῖς

ὠσὶν
αὐτοῖς ἐνηχοῦσαν ἔξω δοκοῦμεν εἶναι, τὸ ἀπὸ τῆς ἀρχῆς ἐπὶ τὸ
ἡγεμονικὸν
διάστημα τῇ αἰσθήσει προσλογιζόμενοι, παραπλησίως τὸν ἐκ τοῦ
τραύματος
πόνον οὐχ' ὅπου τὴν αἴσθησιν εἴληφεν, ἀλλ' ὅθεν ἔσχε τὴν ἀρχὴν εἶναι
δοκοῦμεν, ἑλκομένης ἐπ' ἐκεῖνο τῆς ψυχῆς ἀφ' οὗ πέπονθε. διὸ καὶ
προσκόψαντες
Θαλής. Σωζόμενα. Frag.2, γρ. 11
A 1] Θαλῆς Ἐξαμύου καὶ Κλεοβουλίνης Μιλήσιος, ὡς δὲ Ἡρόδοτος [s.

11 A 4]
Φοῖνιξ, γεγονὼς πρὸ Κροίσου ἐπὶ τῆς λεὀλυμπιάδος [640 – 637], κατὰ δὲ
Φλέγοντα
γνωριζόμενος ἤδη ἐπὶ τῆς ζ[752 – 749]. ἔγραψε περὶ μετεώρων ἐν ἔπεσι
[vgl.
B 1], Περὶ ἰσημερίας [B 4] καὶ ἄλλα πολλά. ἐτελεύτησε δὲ γηραιὸς
θεώμενος
γυμνικὸν ἀγῶνα, πιληθεὶς δὲ ὑπὸ τοῦ ὄχλου καὶ ἐκλυθεὶς ὑπὸ τοῦ
καύματος.
πρῶτος δὲ Θαλῆς τὸ τοῦ σοφοῦ ἔσχεν ὄνομα καὶ πρῶτος τὴν ψυχὴν
εἶπεν
ἀθάνατον ἐκλείψεις τε καὶ ἰσημερίας κατείληφεν. ἀποφθέγματα δὲ αὐτοῦ
πλεῖστα
καὶ τὸ θρυλλούμενον ‘γνῶθι σαυτόν’. τὸ γὰρ ‘ἐγγύα, πάρα δ' ἄτα’
Χίλωνός ἐστι
μᾶλλον ἰδιοποιησαμένου αὐτὸ καὶ τὸ ‘μηδὲν ἄγαν’
Θαλῆς ὁ φυσικὸς φιλόσοφος ἐπὶ Δαρείου (!) προειπὼν τὴν τοῦ ἡλίου
ἔκλειψιν.
SCHOL. PLATONIS in remp. 600 A [aus Hesych] Θαλῆς Ἐξαμύου
Μιλήσιος,
Φοῖνιξ δὲ καθ' Ἡρόδοτον [s. 11 A 4]. οὗτος πρῶτος ὠνομάσθη σοφός.
εὗρε γὰρ τὸν
ἥλιον ἐκλείπειν ἐξ ὑποδρομῆς σελήνης καὶ μικρὰν ἄρκτον αὐτὸς ἔγνω καὶ
τὰς τροπὰς
πρῶτος Ἑλλήνων καὶ περὶ μεγέθους ἡλίου καὶ φύσεως. ἀλλὰ καὶ ἄψυχα
ψυχὴν
ἔχειν ὁπωσοῦν ἐκ τῆς μαγνήτιδος καὶ τοῦ ἠλέκτρου. ἀρχὴν δὲ τῶν
στοιχείων
τὸ ὕδωρ. τὸν δὲ κόσμον ἔμψυχον ἔφη καὶ δαιμόνων πλήρη. ἐπαιδεύθη ἐν
259
Αἰγύ-
πτωι ὑπὸ τῶν ἱερέων. τούτου τὸ ‘γνῶθι σαυτόν’. ἐτελεύτησε δὲ μονήρης
γηραιὸς
γυμνικὸν ἀγῶνα θεώμενος ὑπὸ καύματος ἐκλυθείς.
Θαλής. Σωζόμενα. Frag.7, γρ. 2
ὡς μὲν ἐγὼ λέγω, κατὰ τὰς ἐούσας γεφύρας διεβίβασε τὸν στρατόν, ὡς δὲ
ὁ πολλὸς λόγος Ἑλλήνων, Θαλῆς οἱ ὁ Μιλήσιος διεβίβασε. ἀπορέοντος
γὰρ Κροίσου, ὅκως οἱ διαβήσεται τὸν ποταμὸν ὁ στρατός ..., λέγεται
παρεόντα τὸν Θαλῆν ἐν τῶι
στρατοπέδωι ποιῆσαι αὐτῶι τὸν ποταμὸν ἐξ ἀριστερῆς χειρὸς ῥέοντα τοῦ
στρατοῦ
καὶ ἐκ δεξιῆς ῥέειν, ποιῆσαι δὲ ὧδε· ἄνωθεν τοῦ στρατοπέδου ἀρξάμενον
διώρυχα
βαθέαν ὀρύσσειν ἄγοντα μηνοειδέα, ὅκως ἂν τὸ στρατόπεδον ἱδρυμένον
κατὰ
νώτου λάβοι, ταύτηι κατὰ τὴν διώρυχα ἐκτραπόμενος ἐκ τῶν ἀρχαίων
ῥεέθρων,
καὶ αὖτις παραμειβόμενος τὸ στρατόπεδον ἐς τὰ ἀρχαῖα ἐσβάλλοι. ὥστε
ἐπείτε
καὶ ἐσχίσθη τάχιστα ὁ ποταμός, ἀμφοτέρηι διαβατὸς ἐγένετο.
EUSEChron. a) bei Cyrill. c. Iul. I p. 12 τριακοστῆι πέμπτηι ὀλυμπιάδι
[640 – 37] Θ. Μιλήσιος πρῶτος φυσικὸς φιλόσοφος γενέσθαι λέγεται,
παρατείνασθαι
δὲ τὴν ζωὴν αὐτοῦ φασιν ἕως πεντηκοστῆς ὀγδόης ὀλ. [548 – 5]; b)
Hieron. Ol.
35, 1 [640] (Armen. Ol. 35,2 [649]) Th. Milesius Examyis filius primus
physicus philosophus agnoscitur, quem aiunt vixisse
usque ad LVIII olympiadeABULFARAGIUS p. 33 Pococke: tradit
Cyrillus
in libro suo quo respondet Iuliano ... fuisse Thaletem ante initium regni
Nebuchadnesaris XXVIII annis. dicit autem Porphyrius floruisse
Thaletem
post Nebuchadnesarem CXXIII annis.
Ἐκλογὴ Ἱστοριῶν Parisina [Cramer An. Par. II 263
κατὰ τούτους τοὺς χρόνους
Θ. Μιλήσιος ἐν Τενέδωι ἀπέθανε καὶ Σίβυλλα Ἐρυθραία ἐγνωρίζετο.
CHRON. pasch.
Βέττιος ΒάληςAnthologiarum libri ix P. 186, γρ. 17

260
καὶ ἤτοι ἀγαθὸν ἢ φαῦλον. οἷον ἐὰν πρὸς Ἀφροδίτην ἢ Δία

ἐκπέσῃ ἢ εἰς χρηματιστικοὺς τόπους, ἀγαθόν· εἰ δὲ πρὸς Κρόνον
ἢ Ἄρεα ἢ κεκακωμένους τόπους, φαῦλον· ἐὰν δὲ πρὸς ἀμφοτέρους
ἡ παράδοσις γένηται, ἃ δηλοῦσιν οἱ ἀστέρες ἢ οἱ τόποι, ἐν τῷ
ἔτει γενήσονται· ἐὰν δὲ αἱ τρεῖς ψῆφοι ἀνόμοια δηλοῦσι, ποικίλον
τὸ ἔτος καὶ ἀνώμαλον γενήσεται. βέλτιον μὲν οὖν καὶ τοῖς ἀγα-
θοποιοῖς τοὺς κακοποιοὺς παραδιδόναι ἢ τοῖς κακοποιοῖς τοὺς
ἀγαθοποιούς· ἐὰν δὲ ἀστὴρ ἀστέρι παραδιδῷ ὄντι ἐν ἑνὶ ζῳδίῳ
τουτέστιν οἰκοδέκτωρ γενόμενος ἐν τοῖς χρηματιστικοῖς τόποις,
πρακτικὸν τὸν χρόνον ἀποτελεῖ.
Δοκεῖ δὲ καὶ οὗτος ὁ λόγος φυσικὸς ὑπάρχειν, ἵνα ἀπὸ ἑκάστου
τόπου σημαίνοντός τι ἡ ἄφεσις τῶν ἐτῶν γένηται, οἷον ἀπὸ τοῦ
μεσουρανήματος ὅταν περὶ πράξεως ζητῶμεν, καὶ ἀπὸ τοῦ περὶ
γάμων, ὅταν περὶ γυναικός, καὶ ἀπὸ τοῦ περὶ δούλων, ὅταν περὶ
σωμάτων, καὶ ὁμοίως ἀπὸ τοῦ περὶ τέκνων. Ἐὰν οὖν εὕρωμεν
εἰς τὸν καταλήξαντα τόπον ἀγαθοποιοὺς ἐπόντας ἢ μαρτυροῦντας
ἢ καὶ χρηματιστικὸν τὸ ζῴδιον, ἐροῦμεν κατόρθωσιν ἢ ὠφέλειαν
ἢ καταθυμίαν προαιρέσεως τὴν ἔκβασιν. ἐπὶ παντὸς δὲ εἴδους
τὸν οἰκοδεσπότην τοῦ οἰκοδεσπότου συνθεωρεῖν δεήσει, ἐν ποίῳ
ζῳδίῳ ἔπεστι καὶ πῶς ἐσχημάτισται· ἐὰν γὰρ ὁ οἰκοδεσπότης τοῦ
ζῳδίου κακῶς πεσὼν αἴτιόν τι δηλοῖ, ὁ δὲ τούτου οἰκοδεσπότης
Βέττιος Βάλης Anthologiarum libri ix P. 224, γρ. 20
διάμετρον δηλοῖ· ἐάν τε γὰρ ἀφέλωμεν τὰς ιβʹ ἀπὸ τῶν ιθʹ, περι-
λείπονται ζʹ, ἐάν τε γʹ ζʹ ποιήσωμεν, γίνεται καʹ. ἐπὶ δὲ τῶν κζʹ
ἐνεργήσει καὶ ἡ διὰ γʹ καὶ θʹ καὶ ζʹ. τὰ κδʹ ἐὰν εὑρεθῇ ἔχοντα
παράδοσιν, χρήσομαι, ἐπεὶ τὰ διὰ γʹ, τὰ ιγʹ καὶ τὰ κεʹ καὶ τὰ λζʹ,
εἰς τὸ αὐτὸ ζῴδιον καταλήγει. ἐὰν οὖν εὑρεθῇ ἀστὴρ ἐπικείμενος
ἑαυτῷ, καὶ τῷ ζῳδίῳ παραδεδωκὼς ἔσται· ἐὰν δὲ τούτου ἐπικει-
μένου ἕτεροι ἀστέρες ἐν τῷ ἑξῆς ζῳδίῳ τύχωσιν, ἐκείνοις μᾶλλον
παραδώσει. οἷον ἐπὶ τῆς προκειμένης γενέσεως τῶν ιγʹ καὶ κεʹ
ἐνιαυτῶν Ἄρης Διὶ παραδίδωσι καὶ Ζεὺς Σελήνῃ· ἐὰν δὲ τῷ ἑξῆς
μηδεὶς εὑρεθῇ, ἑαυτοῖς ἔσονται παραδεδωκότες τὸν ἐνιαυτόν. ἐπεὶ
δὲ ἕκαστος ἀριθμὸς κατὰ τὴν ἰδίαν ἁρμονίαν δοκεῖ φυσικὸς ὑπάρ-
χειν, πρὸς τὰς ἀφαιρέσεις τῶν κύκλων ἐξαιρέτως χρησόμεθα
πρῶτον μὲν τοῖς διὰ ιβʹ διὰ τὰ ιβʹ ζῴδια, εἶτα τοῖς διὰ ζʹ διὰ
τοὺς ζʹ ἀστέρας. ἐάνπερ οὖν τῶν ιβʹ παράδοσις μὴ εὑρεθῇ, ἵνα
ἐξ ἀνάγκης ἐκ τούτων γένηται (ἔδοξε δὲ καὶ τοῦτον τὸν λόγον
φυσικώτερον ὑπάρχοντα προσυποτάξαι), μοιρικῶς κατὰ συνάντησιν
καὶ ἀκτινοβολίαν ἀπὸ πάντων τῶν ἀστέρων τὰς ἀφέσεις ποιεῖσθαι
καὶ συγκρίνειν τὴν ἑκάστου ἀστέρος πρὸς ἑκάτερον ἀποτελεσματο-
261
γραφίαν. εἰ γὰρ ὡροσκόπος ἀφέτης κριθεὶς ἢ ὁ Ἥλιος ἢ ἡ Σε-

λήνη καὶ τὴν φορὰν ποιούμενοι κατὰ τὴν τῶν χρόνων μετέλευσιν
Βέττιος Βάλης Anthologiarum libri ix P. 302, γρ. 17
ἡλιακῆς μοίρας ἔρχομαι ἐπὶ τὸ ὡροσκοποῦν ζῴδιον καὶ ἐπιγνούς,

κατὰ πόστης μοίρας τυγχάνει, ἐκτίθεμαι τοῦτον ἡλιακὸν γνώμονα.
εἶτα ὁμοίως καὶ εἰς τὸ τῆς Σελήνης ζῴδιον παράκειται καὶ εἰς
ἐκεῖνο εἰσενέγκας τὰς τοῦ ἡλιακοῦ γνώμονος μοίρας πάλιν ὁρᾷς,
τίνος τόπος ζῳδίου τυγχάνει· κἀκεῖνο εἰσενέγκας εἰς τὸ ὡροσκο-
ποῦν ζῴδιον ἡγοῦμαι σεληνιακὸν γνώμονα καὶ συγκρίνω, πότερον
ὁ ἡλιακὸς ὑπερέχει ἢ ὁ σεληνιακός. ἐὰν μὲν γὰρ ὁ τοῦ Ἡλίου
προάγῃ, πρόσθεσιν ἡ ὥρα ἔχει τῶν ἀνὰ μέσον ζῳδίων· ἐὰν δὲ ὁ
τῆς Σελήνης, ἀφαίρεσιν. οὗτος γάρ ἐστιν ἀναγκαστικὸς καὶ φυσι-
κὸς ὡροσκόπος· ὅθεν μή τις ξενισθῇ, ἐὰν ἐν ἄλλῳ ζῳδίῳ ὑπο-
νοῶν εἶναι τὸν ὡροσκόπον ἐν ἑτέρῳ εὕρῃ. μετὰ δὲ τὴν πρόσθεσιν
ἢ ἀφαίρεσιν ἐπιγνούς, πόσων μοιρῶν ὁ ὡροσκόπος ἐστίν, εἰσελ-
θὼν εἰς τὰς τῆςτριζῳδίας ἀναφορὰς σκοπῶ, πόσα ἔτη παρά-
κεινται τῇ εὑρεθείσῃ μοίρᾳ κατὰ τὸ κλίμα, καὶ ἀποφαίνομαι·
παραπεσούσης δὲ μιᾶς ἢ καὶ δευτέρας μοίρας ἡλιακῆς ἤτοι σελη-
νιακῆς ἢ καὶ τῆς ὡροσκοπικῆς ἀσύμφωνα τὰ πράγματα κριθή-
σεται.
Εἰ δέ τις βούλοιτο ἐλέγχειν, ἀναδραμὼν μίαν ἢ καὶ δύο μοί-
ρας ἢ καὶ ἐπιπροσθεὶς τῇ ἡλιακῇ ἢ σεληνιακῇ, ἐάνπερ δοκῇ πε-
πλανῆσθαι, ἢ καὶ ἕτερον ὡροσκόπον λογισάμενος τῷ αὐτῷ τρόπῳ
Θεμίστιος Analyticorum posteriorum paraphrasis Τόμ. 5,1, p. 23, γρ. 16
μᾶλλον δὲ οὕτω διαιρετέον. ἐπειδὴ τρία ἐστὶν ὑπὲρ ὧν ἑκάστη πραγμα-

τεύεται ἐπιστήμη, τό τε ὑποκείμενον γένος, οἷον ἀριθμὸς ἢ μέγεθος, καὶ
τὰ καθ' αὑτὰ ὑπάρχοντα τούτῳ, οἷον τὸ ἄρτιον καὶ τὸ περιττὸν ἢ τὸ
δύο ὀρθὰς ἔχειν ἢ τὸ συμπίπτειν, καὶ πρὸς τούτοις τὰ ἀξιώματα, οἷον ἐὰν
ἴσα ἀπὸ ἴσων, ὅτι μὲν ἔστι τὸ γένος ὑποτίθεσθαι δεῖ, τί δὲ σημαίνει τὰ
ὑπάρχοντα καθ' αὑτά, ἄμφω δέ, καὶ ὅτι ἔστι καὶ τί σημαίνει, τὰ ἀξιώματα.
διὰ τί οὖν ἐπ' ἐκείνων μὲν ἑκάστου θάτερον, ἀμφότερα δ' ἐπὶ τούτων; ὅτι
διὰ τῶν ἀξιωμάτων ἐκεῖνα συνάπτομεν πρὸς ἄλληλα καὶ συνάγομεν. ἔνια
μέντοι περιττὸν ὑποτίθεσθαι, ὅταν ᾖ φανερὰ καὶ λίαν ἐναργῆ, οἷον τὴν
ὑποκειμένην φύσιν ὅτι ἔστιν, ὅταν ᾖ σφόδρα γνώριμος καὶ παιδί φασιν·
οὐ
γὰρ ὑποτίθεται ὁ φυσικὸς εἶναί τι θερμὸν ἢ ψυχρόν, οὐδὲ ὁ ἰατρὸς εἶναί
262
τι ἀνθρώπειον σῶμα. ἀλλ' ὅ γε ἀριθμητικὸς ἀριθμὸν ὑποτίθεται καὶ

μονάδα· οὐ γὰρ ὁμοίως ἐκφανὴς ἡ τούτων οὐσία. πάλιν δ' ἕτεροι τὸ τί
σημαίνει παριᾶσιν, ὅταν ἔκδηλον ᾖ· γελοῖον γὰρ τὰ φανερὰ ἐξηγεῖσθαι.
οὐκ
αἰτούμεθα δὲ εἶναί τινα ἀξιώματα δι' αὑτῶν πιστὰ καὶ ἐναργῆ καὶ
δοκοῦντα
εἶναι τοιαῦτα. δοκοῦντα δὲ ὅταν λέγω, οὐ πάντως λέγω συγχωρούμενα
καὶ
διδόμενα· πάνυ γὰρ ἂν εἴη ὀλίγα τὰ ἀξιώματα, εἰ ταύτῃ κρίνοιτο. παντὶ
γὰρ ἔστιν ἐνστῆναι κατὰ τὸν ἔξωθεν λόγον, ἀλλὰ κατὰ τὸν ἔνδον γε οὐ
παντί· καὶ γὰρ τῷ καταλείπεσθαι ἴσα τῶν ἴσων ἀφαιρεθέντων ἐρίζων ἄν
τις ἐνσταίη, ἀλλ' ἡ γλῶττα τούτου κατ' Εὐριπίδην φιλονεικεῖ, ἡ φρὴν δὲ
οὐδαμῶς οὐδ' ἡ ψυχή·
σταμαι, αἴσθεσθαι δὲ τῆς συμφωνίας οὐχ οἷός τέ εἰμι διὰ τὴν περὶ τοῦτο
ἀγυμνασίαν. ἀεὶ μέντοι γε ἀποδιδόασι τὸ αἴτιον αἱ μαθηματικώτεραι καὶ
λογικώτεραι καὶ μᾶλλον κεχρημέναι τοῖς εἴδεσιν ἄνευ τῶν ὑποκειμένων,
οἷον
γεωμετρία ποιεῖ πρὸς ὀπτικήν· ἡ μὲν γὰρ τῷ εἴδει μόνον τῆς εὐθείας
χρῆται, ὅπερ οὐκ ἔστι μὲν καθ' αὑτὸ ἀλλὰ πάντως ἐν οὐσίᾳ τινί· τὸ γὰρ
εὐθὺ ἢ ἐν ἀέρι ἢ ἐν λίθῳ ἢ ἐν ξύλῳ ἢ ἐν ἄλλῳ τινί· ἐξετάζει δὲ αὐτὸ
ὁ γεωμέτρης οὐχ ᾗ ἔν τινι τούτων ἐστίν, ἀλλὰ καθ' αὑτό· ὁ δὲ ὀπτικὸς
τὴν ἐν τῷ κανόνι εὐθεῖαν καὶ τὴν ἐν τῷ ἀέρι παραλαμβάνει. καὶ οὗτος
μέντοι γε πρὸς τὸν φυσικὸν ἐπὶ πολλῶν οὕτως ἔχει, ὡς ὁ γεωμέτρης πρὸς
τοῦτον, οἷον ἐπὶ τῆς ἴριδος· ὅτι μὲν γὰρ ἀνάκλασις τῆς ὄψεως ἡ ἶρις ἀπὸ
τοιοῦδε νέφους ἐπὶ τὸν ἥλιον, ὁ φυσικὸς λέγει, διότι δὲ τοιαύτη τὸ σχῆμα
καὶ τὸ χρῶμα, ὁ ὀπτικός. πολλαὶ δὲ καὶ τῶν μὴ ὑπ' ἀλλήλας ἐπιστημῶν

ἔχουσιν οὕτως, οἷον ἰατρικὴ πρὸς γεωμετρίαν· ὅτι μὲν γὰρ τὰ ἕλκη τὰ
περιφερῆ βραδύτερον ὑγιάζεται, τοῦ ἰατροῦ εἰδέναι, διότι δέ, τοῦ
γεωμέτρου.
Τῶν δὲ σχημάτων ἐπιστημονικώτατον τὸ πρῶτον· αἵ τε γὰρ
μαθηματικαὶ τῶν ἐπιστημῶν διὰ τούτου φέρουσι τὰς ἀποδείξεις, οἷον
ἀριθμητικὴ καὶ γεωμετρία καὶ ὀπτικὴ καὶ σχεδὸν ὅσας εἰρήκαμεν τοῦ
διότι
ποιεῖσθαι τὴν σκέψιν. σπανίως γὰρ ἐν τῷ μέσῳ σχήματι καὶ ἐπ' ὀλίγων
ἡ τοῦ διότι ἀπόδειξις· καὶ γὰρ ὅλως τὸ αἴτιον βούλεται μᾶλλον κατα-
φατικὸν εἶναι καὶ καθ' αὑτό τι ὑπάρχειν. ὥστε κυριωτάτη γνῶσις ἡ τοῦ
διότι θεωρία, καὶ διὰ τοῦτο ἐπιστημονικὸν μάλιστα τὸ πρῶτον σχῆμα.
263
τὰς προτάσεις τῶν τοιούτων ἑτέρας εἶναι τῷ γένει· διὰ γὰρ τῶν καθ' αὑτὰ
ὑπαρχόντων· ἄλλαι γοῦν ἀρχαὶ γεωμετρίας καὶ ἄλλαι ἀριθμητικῆς, καὶ
οὕτως ἄλλαι ὡς μηδὲ ἐφαρμόζειν ἀλλήλαις, ὥστε ἢ τὰς ἑτέρας κατὰ τῶν
ἑτέρων κατηγορεῖσθαι ἢ ἐμβάλλεσθαι μέσας ἢ ὑποκεῖσθαι. ἀλλ' οὐδὲ τὰς
κοινὰς καὶ πρώτας, οἷον τὸ ἅπαν φάναι ἢ ἀποφάναι· οὔτε γὰρ
ἀποδείκνυταί
τι ἐκ τούτων μόνων, ἀλλὰ πάντως πρόσκεινται ἑκάστῃ τῆς λαμβανούσης
αὐτὴν ἐπιστήμης οἰκεῖαι προτάσεις καὶ προσεχεῖς, οὔτε ὅλως κοινὰς
αὐτὰς
φυλάττουσιν οἱ εἰς τὰς ἀποδείξεις παραλαμβάνοντες, ἀλλὰ προσοικειοῦν
πειρῶνται τῷ οἰκείῳ γένει. κοινὴ μὲν γὰρ ἀρχὴ ‘ἐὰν τέσσαρα ἀνάλογον,
καὶ ἐναλλὰξ ἀνάλογον’ λαμβάνει δὲ ὁ γεωμέτρης ‘ἐὰν τέσσαρα μεγέθη’,
ὁ
δὲ ἀριθμητικὸς ‘ἐὰν τέσσαρες ἀριθμοί’, ὁ δὲ φυσικὸς ‘ἐὰν τέσσαρες
κινήσεις
ἢ χρόνοι’. ἔτι εἰ ἦσαν ἁπασῶν τῶν ἐπιστημῶν αἱ αὐταὶ ἀρχαί, ἦσαν ἂν
κατ' ἀριθμὸν ὡρισμέναι, ὥσπερ καὶ τὰ γράμματα· νῦν δὲ αὔξονται ἐπὶ
πολὺ καθ' ἑκάστην ἐπιστήμην· ἐπὶ πολὺ γὰρ ἡ πρόοδος τῶν συμπερα-
σμάτων. ἔτι εἰ ἦσαν αἱ αὐταὶ πασῶν ἀρχαί, ἐξ ἁπασῶν ἦν ἂν δείκνυσθαι
ὁτιοῦν· ἀλλ' οὐ δείκνυται τὰ γεωμετρικὰ ἐκ τῶν μουσικῶν. ὥστε οὔτε
πάντων αἱ αὐταί, οὔτε πάντων ἕτεραι, οὔτε πάντων συγγενεῖς.
Τὸ δὲ ἐπιστητὸν καὶ ἐπιστήμη διαφέρει τοῦ δοξαστοῦ καὶ δόξης·
λέγω δὲ τῆς ἀληθοῦς δόξης· ἡ γὰρ ψευδὴς δόξα πρόδηλος ὡς οὐδὲν
Μέλισσος ἓν τὸ ὂν καὶ ἀκίνητον λέγοντες οὐ μίαν τὴν ἀρχὴν ἔλεγον καὶ

ἀκίνητον· ἡ γὰρ ἀρχὴ πλείω δήπουθεν ἑαυτῇ συνεισάγει, καὶ τοσαῦτά γε
ὅσων ἔστιν ἀρχή· πρός τι γὰρ ἡ ἀρχὴ καὶ τινῶν. ἀλλὰ καὶ τὸ ἀκίνητον
λέγειν τὸ ὂν φανεροὺς ποιεῖ μὴ λαμβάνοντας τὸ ὂν ἀντὶ τῆς ἀρχῆς· πῶς
γὰρ ἂν ἕτερόν τι γένοιτο ἐξ ἀρχῆς μὴ κινουμένης; ἔστι μὲν οὖν ὁ πρὸς
τούτους λόγος οὐ τῷ φυσικῷ προσήκων· τί δήποτε; ἀναιροῦσι γὰρ τὰς
φυσικὰς ἀρχάς, ὥσπερ ἔφην, μᾶλλον δὲ τὴν φύσιν αὐτήν, κίνησιν μὴ
τιθέ-
μενοι. συστῆσαι δὲ τὰς οἰκείας ἀρχὰς οὐδεμιᾶς ἐστιν ἐπιστήμης, ὥσπερ
οὐδὲ γεωμετρίας γραμμὰς καὶ σημεῖα, οὐδὲ ἀριθμητικῆς μονάδας, ἀλλ'
ἐπὶ
ταύταις ὑποκειμέναις περαίνουσι τὰ ἐφεξῆς, ἐπεὶ ὅτι γέ ἐστι φύσις πόθεν
ἂν ὁ φυσικὸς ἀποδείξειεν; πότερον ἔκ τινων φυσικῶν; ἀλλ' αἰτήσεται τὸ
264
ζητούμενον. ἀλλ' ἐξ ἑτέρων; ἀλλ' οὐχ ᾗ φυσικὸς ἀποδείξει. εἰ μὲν οὖν

ἔχει τινὰ προτέραν ἑαυτῆς ἐπιστήμην ἡ φυσική, παρ' ἐκείνης λήψεται τὰς
ἀρχὰς ὥσπερ καὶ παρὰ ταύτης ἡ ἰατρικὴ καὶ παρὰ γεωμετρίας ἡ ὀπτική·
εἰ δὲ μή, χρήσεται τῇ κοινῇ πασῶν τῶν τεχνῶν μεθόδῳ τῇ δι' ἐνδόξων·
ἀλλ' εἴτε οὕτως εἴτ' ἐκείνως, οὐχ ᾗ φυσικὸς δώσει λόγον ἀλλ' ᾗ διαλε-
κτικὸς ἢ φιλόσοφος. τὸ μὲν οὖν πόσαι καὶ τίνες αἱ τῆς φύσεώς εἰσιν
ἀρχαὶ διδάσκειν ἀναγκαῖον τῷ φυσικῷ, τὸ δὲ ὡς ἔστιν ὅλως ἡ φύσις, οὐκ
ἔστι φυσικοῦ. ἀλλ' οὐδὲ φανερῶς ἀναιροῦσι τὴν φύσιν, ἀλλὰ καὶ εἰ μὴ
λέγουσι φανερῶς, ἀλλ' ἐξ ὧν λέγουσι τοῦτο συμβαίνει. ὁ γὰρ κίνησιν μὴ
διδοὺς οὐ δώσει δήπου καὶ τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως,
ἀκίνητον· ἡ γὰρ ἀρχὴ πλείω δήπουθεν ἑαυτῇ συνεισάγει, καὶ τοσαῦτά γε

ὅσων ἔστιν ἀρχή· πρός τι γὰρ ἡ ἀρχὴ καὶ τινῶν. ἀλλὰ καὶ τὸ ἀκίνητον
λέγειν τὸ ὂν φανεροὺς ποιεῖ μὴ λαμβάνοντας τὸ ὂν ἀντὶ τῆς ἀρχῆς· πῶς
γὰρ ἂν ἕτερόν τι γένοιτο ἐξ ἀρχῆς μὴ κινουμένης; ἔστι μὲν οὖν ὁ πρὸς
τιθέ-
ἐπὶ
διδοὺς οὐ δώσει δήπου καὶ τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως, αὕτη δέ ἐστιν ἡ
φύσις. εἰ μὲν οὖν τηροῦντες τὰς ἀρχὰς ἐν τοῖς ἑξῆς τι παρελογίζοντο,

265

τιθέ-
ἐπὶ
διδοὺς οὐ δώσει δήπου καὶ τὴν ἀρχὴν τῆς κινήσεως, αὕτη δέ ἐστιν ἡ
φύσις. εἰ μὲν οὖν τηροῦντες τὰς ἀρχὰς ἐν τοῖς ἑξῆς τι παρελογίζοντο,
ἀκόλουθον ἦν ἐπιδεικνύναι τῷ φυσικῷ, πῇ φενακίζουσιν· εἰ δὲ δι' ὧν
παρακρούονται, τὰς ἀρχὰς αὐτὰς ἀναιροῦσιν, οὐκ οἰκεῖον τὸ λύειν τοὺς
λόγους αὐτῶν τοῦ μετιόντος τὴν ἐπιστήμην, ἐπεὶ καὶ τὰ ψευδογραφήματα
ὅσα μὲν σῴζει τὰς γεωμετρικὰς ὑποθέσεις λυτέον τῷ γεωμέτρῃ, ὅσα δὲ
ὁδὸς εἰς θερμότητα, ἀπὸ τῶν τεχνῶν ὀνομάζεται, οὕτως ἡ φύσις ὅτι ὁδὸς
εἰς φύσιν ἐστί, διὰ τοῦτο καλεῖται φύσις. ἐπεὶ οὖν ἐδείξαμεν ὅτι τὸ εἶδος
μᾶλλον τῆς ὕλης φύσις ἐστίν, γνωστέον ὅτι ἡ φύσις ἡ ὡς μορφὴ λέγεται
διχῶς· καὶ γὰρ ἡ στέρησις εἶδός πώς ἐστι, διὸ φύσει καὶ τὰ πηρώματα.
ἀλλὰ τοῦτο μὲν ὅπως ἐνδέχεται λέγεσθαι, ὕστερον ἐπισκεψόμεθα·
ἐπισκε-
ψόμεθα δὲ καὶ πῶς ἡ στέρησις ἐναντίον τῷ εἴδει καὶ πῶς ἐξ ἀντικειμέ-
νων ἡ γένεσις ἁπλῆ καὶ ἡ τῆς οὐσίας.
Νῦν δὲ ἴσως οὐκ ἀπὸ τρόπου θεωρῆσαι, τίνι διαφέρει ὁ μαθημα-
τικὸς τοῦ φυσικοῦ· περὶ σώματα γὰρ ἄμφω καὶ τὰ σώματι συμβεβηκότα,
οἷον μήκη καὶ στιγμὰς καὶ στερεὰ καὶ ἐπίπεδα. ἢ οὐχ ὁμοίως, ἀλλ' ὁ
μὲν φυσικὸς ὡς ἀεὶ μεθ' ὕλης ὄντα θεωρεῖ, ὁ δὲ χωρίζει τῷ λόγῳ τῆς
ὕλης· καὶ ὁ μὲν τῆς θεωρίας ἔχει τὴν ἀναφορὰν ἐπὶ τὸ φυσικὸν σῶμα τὸ

266

ποιεῖ-
κόσμος,
χρῆται τοιᾶσδε ὕλης προσδεῖται, εἰ μέλει τὸ ἑαυτοῦ ἔργον εὖ ἀποδώσειν.

ἄλλη δέ τίς ἐστιν τῶν ἀρχιτεκτονικῶν λεγομένων, ἣ χρῆται μὲν οὐκέτι τῷ
εἴδει, ἀλλ' ἐργάζεται αὐτὸ καὶ ποιεῖ, ταῖς δὲ ὑπ' αὐτὴν ἐπιτάσσει περὶ
τῆς ὕλης ὡς ναυπηγικὴ τῇ τε ὑλοτομικῇ καὶ τῇ πριστικῇ. ὥσπερ δὲ ἐν
τοῖς κατὰ τέχνην ὅταν γίγνηται ὑπὸ τῆς τέχνης ἡ ὕλη, τοῦ εἴδους χάριν
γίγνεται καὶ τοῦ ἔργου, οὕτως ἐφ' ὧν οὐ γίνεται ἀλλά ἐστιν, τοῦ εἴδους
ἕνεκέν ἐστιν καθάπερ ἐν τοῖς φυσικοῖς. εἴρηται δὲ ὅτι τῷ τὸ τέλος
γινώσκοντι καὶ τὰ πρὸς τὸ τέλος γνωστέον. ἔτι τῶν πρός τι ἡ ὕλη· ἡ
γὰρ ὕλη τινὸς εἴδους καὶ ἄλλη γε ἄλλου, δῆλον δὲ ὡς προσεχής, ὥστε
ὁ θάτερον εἰδὼς καὶ θάτερον εἴσεται ἐξ ἀνάγκης. περὶ μὲν οὖν τῆς ὕλης
μέχρι τοσούτου ὁ φυσικὸς ἐπισκέψεται, ὥστε τὴν περὶ αὐτῆς θεωρίαν εἰς
τὸ εἶδος ἐπαναφέρειν, περὶ δὲ αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἄχρι τινὸς ἢ ὥστε μὴ

χωρίζειν αὐτὸ τῆς ὕλης, ἀλλ' ὥσπερ ὁ ἰατρὸς νεῦρον ἐξετάζει οὕτως ὁ
φυσικὸς ἄνθρωπον. εἰ γὰρ καὶ χωρίζεταί ποτε τὸ ἔνυλον εἶδος, ἀλλὰ
λόγῳ γε, οὐχ ὑποστάσει. μαρτύριον δὲ τοῦ πάντα ἔνυλα εἶναι τὰ φυσικὰ
εἴδη τὸ πάντα, ὅσα γίνεται ὑπὸ τοιούτων, καὶ αὐτὰ γίγνεσθαι τοιαῦτα·
ἄνθρωπος γὰρ ἄνθρωπον γεννᾷ καὶ ἥλιος, ὥστε ἀμφότερα ἔνυλα τὰ ποιη-
τικὰ αἴτια, καὶ τὸ προσεχὲς ὁ ἄνθρωπος καὶ τὸ πρῶτον ὁ ἥλιος. εἰ δέ
τι χωριστὸν εἶδος κατ' οὐσίαν ἐστὶ καὶ ὅπως ἔχει πρὸς τὰ φύσει καὶ τί
ἐστι, τῆς πρώτης ἔργον φιλοσοφίας διορίσαι. περὶ μὲν τῶν ἀρχῶν τῶν
ὡς στοιχείων ἱκανὰ τὰ εἰρημένα ἔστω.
τῆς ὕλης ὡς ναυπηγικὴ τῇ τε ὑλοτομικῇ καὶ τῇ πριστικῇ. ὥσπερ δὲ ἐν

τοῖς κατὰ τέχνην ὅταν γίγνηται ὑπὸ τῆς τέχνης ἡ ὕλη, τοῦ εἴδους χάριν
γίγνεται καὶ τοῦ ἔργου, οὕτως ἐφ' ὧν οὐ γίνεται ἀλλά ἐστιν, τοῦ εἴδους
267
ἕνεκέν ἐστιν καθάπερ ἐν τοῖς φυσικοῖς. εἴρηται δὲ ὅτι τῷ τὸ τέλος

γινώσκοντι καὶ τὰ πρὸς τὸ τέλος γνωστέον. ἔτι τῶν πρός τι ἡ ὕλη· ἡ
γὰρ ὕλη τινὸς εἴδους καὶ ἄλλη γε ἄλλου, δῆλον δὲ ὡς προσεχής, ὥστε
ὁ θάτερον εἰδὼς καὶ θάτερον εἴσεται ἐξ ἀνάγκης. περὶ μὲν οὖν τῆς ὕλης
μέχρι τοσούτου ὁ φυσικὸς ἐπισκέψεται, ὥστε τὴν περὶ αὐτῆς θεωρίαν εἰς
τὸ εἶδος ἐπαναφέρειν, περὶ δὲ αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἄχρι τινὸς ἢ ὥστε μὴ

χωρίζειν αὐτὸ τῆς ὕλης, ἀλλ' ὥσπερ ὁ ἰατρὸς νεῦρον ἐξετάζει οὕτως ὁ
φυσικὸς ἄνθρωπον. εἰ γὰρ καὶ χωρίζεταί ποτε τὸ ἔνυλον εἶδος, ἀλλὰ
λόγῳ γε, οὐχ ὑποστάσει. μαρτύριον δὲ τοῦ πάντα ἔνυλα εἶναι τὰ φυσικὰ
εἴδη τὸ πάντα, ὅσα γίνεται ὑπὸ τοιούτων, καὶ αὐτὰ γίγνεσθαι τοιαῦτα·
ἄνθρωπος γὰρ ἄνθρωπον γεννᾷ καὶ ἥλιος, ὥστε ἀμφότερα ἔνυλα τὰ ποιη-
τικὰ αἴτια, καὶ τὸ προσεχὲς ὁ ἄνθρωπος καὶ τὸ πρῶτον ὁ ἥλιος. εἰ δέ
τι χωριστὸν εἶδος κατ' οὐσίαν ἐστὶ καὶ ὅπως ἔχει πρὸς τὰ φύσει καὶ τί
ἐστι, τῆς πρώτης ἔργον φιλοσοφίας διορίσαι. περὶ μὲν τῶν ἀρχῶν τῶν
ὡς στοιχείων ἱκανὰ τὰ εἰρημένα ἔστω.
Ἀναλαβόντες δὲ ἄνωθεν περὶ τῶν αἰτίων πειραθῶμεν ἀποδοῦναι
καθ' ὅσους λέγεται τρόπους. ἕνα μὲν οὖν τρόπον αἴτιον λέγεται ἐξ οὗ
γίνεταί τι ἐνυπάρχοντος, οἷον ὁ χαλκὸς τοῦ ἀνδριάντος καὶ ὁ χρυσὸς τῆς
ποιητικός.
Ὅτι δὲ τοσαῦτα αἴτια τὸν ἀριθμὸν ὅσα λέγομεν, δῆλον ἐκεῖθεν.
ἐρωτώμενοι γὰρ ἐφ' ἑκάστου διότι ἔστιν ἕκαστον, ἢ τὸν ὁρισμὸν
ἀποκρινό-
μεθα ἔσχατον, ὡς ἐν τοῖς μαθηματικοῖς, οἷον ‘διὰ τί αἵδε ἴσαι; ὅτι ἐν
κύκλῳ ἀπὸ τοῦ κέντρου· διὰ τί δὲ αἱ ἀπὸ τοῦ κέντρου ἐν κύκλῳ ἴσαι; δι-
ότι κύκλος ἐστὶ σχῆμα ἐπίπεδον’ καὶ ὥσπερ ὁρίζονται οἱ γεωμέτραι· ἢ τὸ
κινῆσαν πρῶτον, οἷον ‘διὰ τί ἐπολέμησαν Φωκεῦσι Θηβαῖοι; ὅτι

ἐσύλησαν
οἱ Φωκεῖς τὸν νεών’, ἢ τὸ οὗ ἕνεκεν, ‘διὰ τί ἐπολέμησε τοῖς Ἕλλησιν ὁ
βασιλεύς; ἵνα ἄρξῃ τῶν Ἑλλήνων’, ἢ ἐπὶ τὴν ὕλην ἐσχάτην ἐρχόμεθα,
οἷον ‘διὰ τί ἐσάπη τὸ βάθρον; ὅτι ξύλινον ἦν’.
Ὁ φυσικὸς δὲ εἰς ἁπάσας ἀνάγων τὸ διὰ τί ἀποδώσει. διὰ τί
ἄνθρωπος ἀποθνῄσκει; ἢ γὰρ ὅτι ζῷόν ἐστι λογικὸν θνητόν, ἢ ὅτι τὸ
ποιητικὸν αὐτοῦ ἡ ψυχὴ πρόεισι καὶ ἄπεισιν, ἢ ὅτι ἐξ ὕλης ἐστὶ φθαρτῆς,
ἢ ὅτι βέλτιον αὐτῷ τὸ ἀποθνῄσκειν. ἔρχεται δὲ τὰ τρία εἰς ἓν πολλάκις,
τὸ εἶδος, τὸ οὗ ἕνεκα, ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως· ἡ γὰρ φύσις καὶ ὡς
τέλος καὶ ὡς εἶδος καὶ ὡς ποιητικὸν αἴτιον τῶν φύσει γιγνομένων ἐστίν,
268
ὁμοίως δὲ καὶ ἡ ψυχή, ἀλλὰ καὶ ἄνθρωπος ἄνθρωπον αὐτὸς ὢν κατὰ

τὸ εἶδος τῷ γεννωμένῳ· καὶ πάντα δὲ ὅλως ὅσα κινούμενα κινεῖ τε
προσεχῶς
καὶ οὐ δι' ἑνὸς μέσου ὁμοιοειδῆ ἐστι τοῖς ὑπ' αὐτῶν γινομένοις, λέγω
δὲ ἐπὶ τῶν φυσικῶν· περὶ γενέσεως γὰρ τοῦτον τὸν τρόπον σκοποῦσι τὰς
αἰτίας, τί γίνεται μετὰ τί (ἕνεκα γὰρ τοῦ εἴδους ἡ φύσις κινεῖται πρὸ
τὸ εἶδος, τὸ οὗ ἕνεκα, ὅθεν ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως· ἡ γὰρ φύσις καὶ ὡς

τέλος καὶ ὡς εἶδος καὶ ὡς ποιητικὸν αἴτιον τῶν φύσει γιγνομένων ἐστίν,
ὁμοίως δὲ καὶ ἡ ψυχή, ἀλλὰ καὶ ἄνθρωπος ἄνθρωπον αὐτὸς ὢν κατὰ
τὸ εἶδος τῷ γεννωμένῳ· καὶ πάντα δὲ ὅλως ὅσα κινούμενα κινεῖ τε
προσεχῶς
καὶ οὐ δι' ἑνὸς μέσου ὁμοιοειδῆ ἐστι τοῖς ὑπ' αὐτῶν γινομένοις, λέγω
δὲ ἐπὶ τῶν φυσικῶν· περὶ γενέσεως γὰρ τοῦτον τὸν τρόπον σκοποῦσι τὰς
αἰτίας, τί γίνεται μετὰ τί (ἕνεκα γὰρ τοῦ εἴδους ἡ φύσις κινεῖται πρὸ
αὐτοῦ καὶ ὅταν αὐτὸ ἐξεργάσηται, παύεται τῆς εἰς τὸ πρόσθεν προόδου),
τί ἔπαθε καὶ ἠλλοιώθη ὅπερ ἐστὶν ὕλη, τί ἐποίησεν καὶ ἐκίνησεν. ἀλλὰ
τοῦτό γε οὐ πᾶν, ἀλλὰ τὸ προσεχὲς καὶ εἴ τι κινούμενον. εἰ δέ τι ἀκίνη-
τον ὂν ἀρχὴ καὶ κινήσεως γίγνεται, οὐκέτι φυσικὸς ἂν ἀλλ' ὁ πρῶτος
φιλόσοφος διορίσειεν. διὸ καὶ τρεῖς αἱ πραγματεῖαι, ἡ μὲν περὶ κινούμενα
καὶ φθαρτά, ἡ δὲ περὶ κινούμενα ἄφθαρτα δέ, ἡ δὲ περὶ ἄφθαρτα καὶ

ἀκίνητα. διτταὶ γὰρ αἱ ἀρχαὶ αἱ κινοῦσαι φυσικῶς, ὧν ἡ ἑτέρα οὐ φυσι-
κή· οὐ γὰρ ἔχει κινήσεως ἀρχὴν ἐν αὑτῇ οὐδὲ φύσιν, τοιοῦτον δέ ἐστιν
εἴ τι κινεῖ μὴ κινούμενον, ὥσπερ τὸ παντελὲς ἀκίνητον καὶ τὸ πάντων
πρῶτον. κατὰ πάντας οὖν τοὺς τρόπους ἀποδοτέον τὸ διὰ τί, καθάπερ
καὶ προειρήκαμεν καὶ πάλιν ἐροῦμεν γυμνασίας χάριν· διὰ τί τόδε
ἐγένετο;
Ευστάθιος εκκλησιαστικός συγγραφέας Praeparatio evangelica

Book 1, ch. 10, sec. 52, γρ. 5
τὸ διαυγάσαι. παρὰ Φοινίκων δὲ καὶ Φερεκύδης λαβὼν τὰς ἀφορμὰς

ἐθεολό-
γησεν περὶ τοῦ παρ' αὐτῷ λεγομένου Ὀφίονος θεοῦ καὶ τῶν Ὀφιονιδῶν,
περὶ
ὧν αὖθις λέξομεν. ἔτι μὴν οἱ Αἰγύπτιοι ἀπὸ τῆς αὐτῆς ἐννοίας τὸν κό-
σμον γράφοντες περιφερῆ κύκλον ἀεροειδῆ καὶ πυρωπὸν χαράσσουσιν
269
καὶ μέσα
τεταμένον ὄφιν ἱερακόμορφον (καὶ ἔστι τὸ πᾶν σχῆμα ὡς τὸ παρ' ἡμῖν
Θῆτα),
τὸν μὲν κύκλον κόσμον μηνύοντες, τὸν δὲ μέσον ὄφιν συνεκτικὸν τούτου
Ἀγαθὸν Δαίμονα σημαίνοντες. καὶ Ζωροάστρης δὲ ὁ μάγος ἐν τῇ Ἱερᾷ

Συναγωγῇ 8τῶν Περσικῶν φησι κατὰ λέξιν· ‘Ὁ δὲ θεός ἐστι κεφαλὴν
ἔχων ἱέρα-
κος. οὗτός ἐστιν ὁ πρῶτος, ἄφθαρτος, ἀΐδιος, ἀγένητος, ἀμερής,
ἀνομοιότατος,
ἡνίοχος παντὸς καλοῦ, ἀδωροδόκητος, ἀγαθῶν ἀγαθώτατος, φρονίμων
φρονι-
μώτατος· ἔστι δὲ καὶ πατὴρ εὐνομίας καὶ δικαιοσύνης, αὐτοδίδακτος,
φυσικὸς
καὶ τέλειος καὶ σοφὸς καὶ ἱεροῦ φυσικοῦ μόνος εὑρετής’. τὰ δ' αὐτὰ καὶ
Ὀστά-
νης φησὶ περὶ αὐτοῦ ἐν τῇ ἐπιγραφομένῃ Ὀκτατεύχῳ. πάντες δὲ τὰς
ἀφορμὰς παρὰ τοῦ Τααύτου λαβόντες ἐφυσιολόγησαν, ὥσπερ πρόκειται.
καὶ
τὰ μὲν πρῶτα στοιχεῖα τὰ διὰ τῶν ὄφεων, ναοὺς κατασκευασάμενοι, ἐν
ἀδύ-
τοις ἀφιέρωσαν, καὶ τούτοις ἑορτὰς καὶ θυσίας ἐπετέλουν καὶ ὄργια,
θεοὺς
τοὺς μεγίστους νομίζοντες καὶ ἀρχηγοὺς τῶν ὅλων. τοσαῦτα καὶ περὶ τῶν
ὄφεων.”

Book 3, ch. 1, sec. 1, γρ. 2
λιον ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συμβίωσιν· εἶθ', ὥσπερ ἐπιλελησμένος τῆς ἀπο-
δόσεως, ἑτέραν ἑξῆς ἐπισυνάψας ἱστορίαν τὴν Ἥραν οὐκέτι ὡς τὸ
πρότερον,
ἀλλὰ τὴν γῆν ὀνομάζει, λήθην δὲ καὶ νύκτα τὴν Λητώ· καὶ πάλιν τὴν
αὐτὴν
τῇ Λητοῖ φησιν εἶναι τὴν Ἥραν· εἶτ' ἐπὶ τούτοις εἰσάγεται αὐτῷ ὁ Ζεὺς
εἰς τὴν αἰθέριον δύναμιν ἀλληγορούμενος. καὶ τί με δεῖ ταῦτα προλαμ-
βάνειν, αὐτοῦ παρὸν ἀκοῦσαι τοῦ ἀνδρὸς ὧδέ πως ἐν οἷς ἐπέγραψεν
8Περὶ
τῶν ἐν Πλαταιαῖς Δαιδάλων τὰ λανθάνοντα τοὺς πολλοὺς τῆς ἀπορρήτου
περὶ θεῶν φυσιολογίας ἐκφαίνοντος·

270
αʹ. ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
“Ὅτι μὲν οὖν ἡ παλαιὰ φυσιολογία καὶ παρ' Ἕλλησι καὶ βαρβάροις
λό-
γος ἦν φυσικὸς ἐγκεκαλυμμένος μύθοις, τὰ πολλὰ δι' αἰνιγμάτων καὶ
ὑπο-
νοιῶν ἐπίκρυφος, καὶ μυστηριώδης θεολογία τά τε λαλούμενα τῶν
σιγωμέ-
νων ἀσαφέστερα τοῖς πολλοῖς ἔχοντα καὶ τὰ σιγώμενα τῶν λαλουμένων
ὑποπτότερα, κατάδηλόν ἐστι τοῖς Ὀρφικοῖς ἔπεσι καὶ τοῖς Αἰγυπτιακοῖς
καὶ Φρυγίοις λόγοις· μάλιστα δὲ οἱ περὶ τὰς τελετὰς ὀργιασμοὶ καὶ τὰ
δρώμενα
συμβολικῶς ἐν ταῖς ἱερουργίαις τὴν τῶν παλαιῶν ἐμφαίνει διάνοιαν. οἷον,
ἵνα μὴ μακρὰν τῶν ἐνεστηκότων λόγων βαδίζωμεν, οὐ νομίζουσιν οὐδὲ

ἀξιοῦσι
κοινωνίαν εἶναι πρὸς Διόνυσον Ἥρᾳ· φυλάσσονται δὲ συμμιγνύναι τὰ
ἱερὰ καὶ τὰς Ἀθήνησιν ἱερείας ἀπαντώσας φασὶν ἀλλήλαις μὴ
προσαγορεύειν μηδὲ

Book 10, ch. 14, sec. 10, γρ. 1
τῆς Ἱερουσαλὴμ ὑπὸ Ἀσσυρίων καὶ τοῦ ἱεροῦ ἐμπρησμὸν ὑπομείναντος

τὸ πᾶν Ἰουδαίων ἔθνος ἀπάγεται εἰς Βαβυλῶνα, προφητεύει τε αὐτόθι
Δανιὴλ καὶ Ἰεζεκιήλ. μετὰ δὲ ἐτῶν ἀριθμὸν οʹ ὁ Κῦρος βασιλεύει
Περσῶν, ὃς καὶ ἀνῆκε τὴν αἰχμαλωσίαν τῶν Ἰουδαίων, ἐπιτρέψας τοῖς
θέλου-
σιν αὐτῶν παλινοστεῖν ἐπὶ τὴν οἰκείαν γῆν καὶ τὸ ἱερὸν ἀνεγείρειν· ὅτε
καὶ
ἄνεισιν Ἰησοῦς ὁ τοῦ Ἰωσεδὲκ καὶ Ζοροβάβελ ὁ τοῦ Σαλαθιὴλ καταβάλ-
λονταί τε θεμελίους, προφητευόντων ὕστατα πάντων Ἀγγαίου καὶ Ζαχα-
ρίου καὶ Μαλαχίου, μεθ' οὓς οὐκέτι προφήτης παρ' αὐτοῖς γέγονε. κατὰ
δὲ Κῦρον Σόλων Ἀθηναῖος ἐγνωρίζετο καὶ οἱ κληθέντες ἑπτὰ σοφοὶ παρ'
Ἕλλησιν, ὧν παλαιότερος οὐδεὶς παρ' αὐτοῖς φιλόσοφος μνημονεύεται.
τούτων δὴ τῶν ἑπτὰ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος φυσικὸς πρῶτος Ἑλλήνων γεγο-
νὼς περὶ τροπῶν ἡλίου καὶ ἐκλείψεως καὶ φωτισμῶν σελήνης καὶ
ἰσημερίας
διελέχθη· ἐγένετο δ' ὁ ἀνὴρ ἐπισημότατος ἐν τοῖς Ἕλλησι. Θάλεω δὲ
γίνεται ἀκουστὴς Ἀναξίμανδρος, Πραξιάδου μὲν παῖς, γένος δὲ καὶ
αὐτὸς
271
Μιλήσιος. οὗτος πρῶτος γνώμονας κατεσκεύασε πρὸς διάγνωσιν τροπῶν

τε ἡλίου καὶ χρόνων καὶ ὡρῶν καὶ ἰσημερίας. Ἀναξιμάνδρου δὲ γνώριμος
ἐγένετο Ἀναξιμένης Εὐρυστράτου Μιλήσιος· τούτου δὲ Ἀναξαγόρας

Ἡγησι-
βούλου Κλαζομένιος. οὗτος δὴ πρῶτος διήρθρωσε τὸν περὶ ἀρχῶν λόγον.
οὐ γὰρ μόνον περὶ τῆς πάντων οὐσίας ἀπεφήνατο, ὡς οἱ πρὸ αὐτοῦ, ἀλλὰ
καὶ περὶ τοῦ κινοῦντος αὐτὴν αἰτίου. 8“Ἦν γὰρ ἀρχήν”, φησί, 8“τὰ
πράγματα ὁμοῦ πεφυρμένα· Νοῦς δὲ εἰσελθὼν αὐτὰ ἐκ τῆς ἀταξίας εἰς
τάξιν ἤγαγεν”.

Book 11, ch. 28, sec. 9, γρ. 2
λουθον εἶναι τὰ τῶν αὐτῶν πως ἐνεργειῶν μέτοχα φθάνειν τὴν ὁμοιότητα
τῆς οὐσίας κεκτημένα. διὰ γὰρ τὴν ποιὰν οὐσίαν ποιὰς εἶναι καὶ τὰς ἐνερ-
γείας, ὡς ἂν ἀπ' αὐτῆς ῥεούσας καὶ αὐτῆς οὔσας βλαστήματα.”
Τούτου τοίνυν τοῦ λόγου τὴν δύναμιν περιαιρῶν ὁ Βόηθος ἐπάκου-
σον εὐθὺς ἐν ἀρχῇ τοῦ λόγου ὃ πεποίηκε γράφων οὕτως·
“Εἰ μὲν ἀθάνατός ἐστιν ἡ ψυχὴ καὶ παντὸς ὀλέθρου κρείττων τις
φύσις,
πολλοὺς ἀναμείναντα χρὴ καὶ περιηγησάμενον λόγους ἀποφήνασθαι. τὸ
μέντοι τῶν περὶ ἡμᾶς ὁμοιότερον μηδὲν γενέσθαι θεῷ ψυχῆς, οὐ πολλῆς
ἄν
τις δεηθεὶς πραγματείας πιστεύσειεν, οὐ μόνον διὰ τὸ συνεχὲς καὶ
ἄπαυστον
τῆς κινήσεως, ἣν ἐν ἡμῖν ἐνδίδωσιν, ἀλλὰ τοῦ καθ' ἑαυτὴν νοῦ. εἰς ὅπερ
ἀπιδὼν καὶ ὁ Κροτωνιάτης φυσικὸς εἶπεν ἀθάνατον αὐτὴν οὖσαν καὶ
πᾶσαν
ἠρεμίαν φύσει φεύγειν, ὥσπερ τὰ θεῖα τῶν σωμάτων. ἀλλὰ καὶ καθάπαξ
τὴν ἰδέαν τῆς ψυχῆς καὶ μάλιστα τὸν ἄρχοντα ἐν ἡμῖν νοῦν, ὁπηλίκα
βουλεύ-
ματα καὶ ὁρμὰς πολλάκις ὁποίας ὑποκινεῖ, τῷ κατανοήσαντι πολλή τις ἂν
πρὸς τὸν θεὸν ὁμοιότης ὑποφανείη.”

Καὶ ἑξῆς ἐπιλέγει·
“Εἰ γὰρ ὡς ὁμοιότατον τῷ θείῳ πάντων χρημάτων ἡ ψυχὴ δείκνυται,
τίς
ἔτι χρεία τῶν ἄλλων δεῖσθαι λόγων εἰς ἀπόδειξιν τῆς ἀθανασίας αὐτῆς
προ-
οιμιαζόμενον καὶ μὴ καὶ τοῦτον ὡς ἕνα μετὰ τῶν πολλῶν καταριθμοῦντα,
272
ἱκανὸν ὄντα ἐντρέψαι τοὺς εὐγνώμονας, ὡς οὐκ ἂν τῶν ἐμφερῶν τῷ θείῳ

μετέσχεν ἐνεργειῶν μή τοι θεία γε οὖσα καὶ αὐτή; εἰ γὰρ καίπερ ἐν

Book 13, ch. 13, sec. 30, γρ. 11
λησιν τοῦ πατρός. ὁ δὲ αὐτὸς ἐν τῷ δεκάτῳ τῆς Πολιτείας 8Ἠρὸς τοῦ

Ἀρμενίου, τὸ γένος Παμφύλου, μέμνηται, ὅς ἐστι Ζωρόαστρις. αὐτὸς
γοῦν
ὁ Ζωρόαστρις γράφει· ‘Τάδε συνέγραψε Ζωρόαστρις Ἀρμενίου, τὸ γένος
Πάμφυλος, ἐν πολέμῳ τελευτήσας, ὅσα ἐν Ἅιδῃ γενόμενος ἐδάην παρὰ
θεῶν.’
τὸν δὴ Ζωρόαστριν τοῦτον ὁ Πλάτων δωδεκαταῖον ἐπὶ τῇ πυρᾷ κείμενον
ἀναβιῶναι λέγει. τάχα μὲν οὐ τὴν ἀνάστασιν, ἀλλ' ἐκεῖνα αἰνίσσεται, ὡς
διὰ τῶν
δώδεκα ζῳδίων ἡ ὁδὸς ταῖς ψυχαῖς γίνεται εἰς τὴν ἀνάληψιν, αὐτὸς δὲ καὶ
εἰς τὴν γένεσίν φησι τὴν αὐτὴν γίνεσθαι κάθοδον. ταῦτα ὑποληπτέον καὶ
τὰ
τοῦ Ἡρακλέος ἆθλα λέγεσθαι δώδεκα, μεθ' ἃ τῆς ἀπαλλαγῆς παντὸς τοῦ
κόσμου τοῦδε τυγχάνει ἡ ψυχή. παραπέμπομαι καὶ τὸν Ἐμπεδοκλέα· ὁ
φυσικὸς οὗτος τῆς τῶν πάντων ἀναλήψεως μέμνηται, ὡς ἐσομένης ποτὲ
εἰς
τὴν τοῦ πυρὸς οὐσίαν μεταβολῆς.
Σαφέστατα δ' Ἡράκλειτος ὁ Ἐφέσιος ταύτης ἐστὶ τῆς δόξης, τὸν μέν
τινα κόσμον ἀΐδιον εἶναι δοκιμάσας, τὸν δέ τινα φθειρόμενον, τὸν κατὰ
τὴν
διακόσμησιν, εἰδὼς οὐχ ἕτερον ὄντα ἐκείνου πως ἔχοντος. ἀλλ' ὅτι μὲν
ἀΐδιον
τὸν ἐξ ἁπάσης τῆς οὐσίας [α]ἰδίως ποιὸν κόσμον ᾔδει, φανερὸν ποιεῖ
λέγων
οὕτως· ‘Κόσμον τὸν αὐτὸν πάντων οὔτε τις θεῶν οὔτε ἀνθρώπων
ἐποίησεν,
ἀλλ' ἦν αἰεὶ καὶ ἔστι καὶ ἔσται, πῦρ ἀείζωον, ἁπτόμενον μέτρα καὶ
ἀποσβεννύ-
μενον μέτρα.’ ὅτι δὲ καὶ γενητὸν καὶ φθαρτὸν αὐτὸν εἶναι ἐδογμάτιζε,
μηνύει
τὰ ἐπιφερόμενα· ‘Πυρὸς τροπάς· πρῶτον θάλασσα, θαλάσσης δὲ τὸ μὲν
ἥμισυ γῆ, τὸ δὲ ἥμισυ πρηστήρ.’ δυνάμει γὰρ λέγει, ὅτι τὸ πῦρ ὑπὸ τοῦ
διοικοῦντος
273
Ευστάθιος εκκλησιαστικός συγγραφέας Σχόλια in Psalmos Τόμ. 23, p.

437, γρ. 17
Τῷ δὲ ἁμαρτωλῷ εἶπεν ὁ Θεός· Ἵνα τί σὺ διηγῇ

τὰ δικαιώματά μου, καὶ ἀντιλαμβάνεις τὴν Δια-
θήκην μου διὰ τοῦ στόματός σου; Μετάβασιν ὁ
λόγος ἔχει ἀπὸ τοῦ τῶν δικαίων τάγματος ἐπὶ τὸ
τάγμα τῶν πονηρῶν. Ἐκεῖνο γάρ τι πλέον ἔσχε, τῆς
καινῆς Διαθήκης τὴν ἐπιστήμην. Ἁμαρτωλὸν δὲ οὐ
τὸν ἀλλότριον τῶν Γραφῶν, ἀλλὰ τὸν παραβάτην κα-
λεῖ. Ἐλέγχει δὲ αὐτὸν οὐκ ἐπὶ παραβάσει σαββάτων
ἢ θυσιῶν, ἢ τοιῶνδε βρωμάτων, ἀλλὰ τῶν φυσικῶν
νόμων, ἐφ' οἷς ἀνόητα ἦν αὐτῷ τοῦ Θεοῦ τὰ μαθή-
ματα· ταῦτα γὰρ ἁμαρτάνων ἀπέῤῥιπτε. φυσικὸς
γὰρ ὁ νόμος τὸ μὴ δεῖν ποιεῖν, ἃ δὴ παθεῖν οὐ βου-
λόμεθα. Μοιχοὶ δὲ καὶ οἱ ἄθεοι εἰδωλολάτραι· κλέ-
πται δὲ καὶ οἱ κλέπτοντες τὴν ἀλήθειαν. Ποτὲ μὲν
οὖν, Ἐπαῤῥησιάζου, φησὶ, τῇ κακίᾳ, ποτὲ δὲ, Δο-
λίως ἐπεβούλευες, προσεποιοῦ δὲ γνησίως καὶ ὡς
ἀδελφοῖς ὁμιλεῖν, λάθρα τούτων καταλαλῶν· ἐν-
ήδρευες δὲ καὶ τοὺς ἐκ τῆς αὐτῆς σοι μητρὸς, ἤτοι
συναγωγῆς, ἢ καὶ ἐκκλησίας· ἐφ' οἷς ἐμοῦ σιωπῶν-
τος ἡνίκα ἐνηνθρώπησα· ἢ καὶ ἄλλως· Ἐπὶ τὸ χεῖ-
ρον ἐβάδιζες καταφρονῶν τῆς ἐμῆς χρηστότητος καὶ
Pelagius Alchem., Πελαγίου φιλοσόφου περὶ τῆς θείας ταύτης καὶ ἱερᾶς
τέχνης (e cod. Venet. Marc. 299, fol. 62v) Τόμ. 2, p. 257, γρ. 23
τοῦ φυσικοῦ, καὶ μιᾶς φύσεως νικώσης τὸ πᾶν;» Νοῶμεν ὅτι «φυσι-
κοῦ» λέγει τοῦ κατὰ φύσιν χρυσοῦ· οὗτος γὰρ ὁ κατὰ φύσιν χρυσὸς
νικᾷ τὸ πᾶν τῶν ὑποκειμένων σωμάτων, οἷον ἀλειφόμενος κατὰ
σίδηρον ἢ χαλκὸν νικᾷ τὴν ἐπιφάνειαν αὐτῶν καταφαινόμενος τὸν
κατὰ φύσιν χρυσόν.
Οὕτως οὖν διαλυόμενος διὰ τοῦ θείου ὕδατος, ζυμούμενος ὡς ἡ
ζύμη τοῦ ἄρτου, εἶτα καὶ τοῦ χρυσολίθου ἐξίσου συνλειουμένου· καὶ
τοῦ μὲν ὕδατος ἀπολυομένου κατὰ φύσιν αὐτοῦ διὰ τῆς ῥεύσεως, καὶ
τοῦ χρυσολίθου λαμβανομένου μετὰ τῆς ἐπιπλοκῆς τοῦ φυσικοῦ.
Ζώσιμος· «Ὁ φυσικὸς χρυσὸς πνεύματος γενόμενος διὰ τοὺ χρυ-
σολίθου κατὰ φύσιν βάπτει.» Καὶ ὅτι καὶ ὁ ἄργυρος, ἐὰν διαλύσωμεν
274
διὰ τοῦ θείου ὕδατος καὶ πνευματικῶς ποιήσωμεν διὰ τοῦ χρυσολίθου,
βάπτει τὸν χαλκὸν λευκόν· τοῦτο γὰρ καὶ δι' ἑτέρων ἔλεγεν· αἱ γὰρ
δύο βαφαὶ οὐδενὶ διαφέρουσιν ἀλλήλων, ἀλλὰ χρώματι μόνον, τουτέστι
μίαν μὲν καὶ τὴν αὐτὴν ἔχοντα οἰκονομίαν, ἐφ' ἧς καὶ διὰ τοῦ θείου
ὕδατος πρῶτον λειούμενα, ὕστερον δὲ διὰ τοῦ χρυσολίθου πνευματικὸν
ξηρίον γενόμενον· διαφέρουσι δὲ τῷ χρώματι, ὅτι ἕκαστον
αὐτῶν κατὰ τὴν ἰδίαν φύσιν βάπτει· ὁ μὲν χρυσὸς, χρυσὸν, ὁ δὲ ἄργυρος
τὸν ἄργυρον. Οὐκ ἀκούεις τὸν ἀρχαιότατον λέγοντα· «Ὁ σπείρων
σῖτον, σῖτον γεννᾷ καὶ θερίζει, καὶ ὁ χρυσὸς χρυσὸν γεννᾷ·
Επιφάνιος Panarion (= Adversus haereses) Τόμ. 3, p. 505, γρ. 12
των ἀπεφήνατο τὸ ὕδωρ· ἐξ ὕδατος γάρ φησι τὰ πάντα εἶναι καὶ εἰς ὕδωρ
πάλιν ἀναλύεσθαι.
Ἀναξίμανδρος ὁ τοῦ Πραξιάδου καὶ αὐτὸς Μιλήσιος τὸ ἄπειρον ἀρχὴν
ἁπάντων ἔφησεν εἶναι· ἐκ τούτου γὰρ τὰ πάντα γίνεσθαι καὶ εἰς αὐτὸ τὰ
πάντα ἀναλύεσθαι.
Ἀναξιμένης ὁ τοῦ Εὐρυστάτου καὶ αὐτὸς Μιλήσιος τὸν ἀέρα τοῦ παν-
τὸς ἀρχὴν εἶναι λέγει καὶ ἐκ τούτου τὰ πάντα.
Ἀναξαγόρας ὁ τοῦ Ἡγησιβούλου ὁ Κλαζομένιος ἀρχὰς τῶν πάντων
τὰς ὁμοιομερείας ἔφησεν εἶναι.
Ἀρχέλαος ὁ Ἀπολλοδώρου, κατὰ δέ τινας Μίλτωνος, Ἀθηναῖος δὲ
ἦν, ὁ φυσικός, ἐκ γῆς τὰ πάντα λέγει γεγενῆσθαι. αὕτη γὰρ ἀρχὴ
τῶν ὅλων ἐστίν, ὥς φησι.
Σωκράτης ὁ τοῦ Ἐλμάγλου ἢ Σωφρονίσκου καὶ Φαιναρέτης τῆς
μαίας, ὁ ἠθικός, τὰ καθ' ἑαυτὸν ἔλεγε μόνον δεῖνπεριεργάζεσθαι
τὸν ἄνθρωπον, πλείονα δὲ μή.
Φερεκύδης καὶ αὐτὸς γῆν φησι πρὸ πάντων γεγενῆσθαι.
Πυθαγόρας ὁ Σάμιος, Μνησάρχου υἱός, θεὸν ἔφη εἶναι τὴν μονάδα
καὶ δίχα ταύτης μηδὲν γεγενῆσθαι. ἔλεγε δὲ μὴ δεῖν θύειν τοῖς θεοῖς
ζῷα μηδὲ μὴν ἐσθίειν τι τῶν ἐμψύχων μήτε κυάμους μήτε οἶνον πίνειν
τοὺς σοφούς. ἔλεγε δὲ τὰ ἀπὸ σελήνης κάτω παθητὰ εἶναι πάντα, τὰ δὲ
ὑπεράνω τῆς σελήνης ἀπαθῆ εἶναι.
Γρηγόριος Νύσσης. , De theologia (orat. 28) Sec. 6, γρ. 2
νούς, ἔργα τῶν δακτύλων σου, σελήνην καὶ ἀστέρας, καὶ τὸν ἐν
αὐτοῖς πάγιον λόγον· ὡς οὐχὶ νῦν ὁρῶν, ὀψόμενος δὲ ἔστιν ὅτε· ἀλλὰ
πολὺ πρὸ τούτων ἡ ὑπὲρ ταῦτα, καὶ ἐξ ἧς ταῦτα, φύσις ἄληπτός
τε καὶ ἀπερίληπτος· λέγω δέ, οὐχ ὅτι ἔστιν, ἀλλ' ἥτις ἐστίν. οὐ
275
γὰρ κενὸν τὸ κήρυγμα ἡμῶν, οὐδὲ ματαία ἡ πίστις ἡμῶν, οὐδὲ

τοῦτό ἐστιν ὃ δογματίζομεν· μὴ πάλιν τὴν εὐγνωμοσύνην ἡμῶν
ἀθείας λάβῃς ἀρχὴν καὶ συκοφαντίας, καὶ κατεπαρθῇς ὡς ὁμολο-
γούντων τὴν ἄγνοιαν. πλεῖστον γὰρ διαφέρει τοῦ εἶναί τι πεπεῖσθαι
τὸ τί ποτέ ἐστι τοῦτο εἰδέναι.
Τοῦ μὲν γὰρ εἶναι θεόν, καὶ τὴν πάντων ποιητικήν τε καὶ
συνεκτικὴν αἰτίαν, καὶ ὄψις διδάσκαλος, καὶ ὁ φυσικὸς νόμος· ἡ
μὲν τοῖς ὁρωμένοις προσβάλλουσα, καὶ πεπηγόσι καλῶς καὶ ὁδεύουσι,
καὶ ἀκινήτως, ἵνα οὕτως εἴπω, κινουμένοις καὶ φερομένοις· ὁ δὲ
διὰ τῶν ὁρωμένων καὶ τεταγμένων τὸν ἀρχηγὸν τούτων συλλογι-
ζόμενος. πῶς γὰρ ἂν καὶ ὑπέστη τόδε τὸ πᾶν, ἢ συνέστη, μὴ θεοῦ
τὰ πάντα καὶ οὐσιώσαντος καὶ συνέχοντος; οὐδὲ γὰρ κιθάραν τις
ὁρῶν κάλλιστα ἠσκημένην καὶ τὴν ταύτης εὐαρμοστίαν καὶ εὐταξίαν,
ἢ τῆς κιθαρῳδίας αὐτῆς ἀκούων, ἄλλο τι ἢ τὸν τῆς κιθάρας δη-
μιουργὸν καὶ τὸν κιθαρῳδὸν ἐννοήσει, καὶ πρὸς αὐτὸν ἀναδραμεῖται
τῇ διανοίᾳ, κἂν ἀγνοῶν τύχῃ ταῖς ὄψεσιν. οὕτω καὶ ἡμῖν τὸ ποιη-
τικὸν δῆλον, καὶ τὸ κινοῦν καὶ τηροῦν τὰ πεποιημένα, κἂν μὴ
Ιάμβλιχος. Theologoumena arithmeticae P. 27, γρ. 14
ἑαυτοῦ μέρεσιν ἴσον, μέρος δὲ ἡ μονὰς οὐκ ἔχει, ὅλη δέ ἐστιν

ἑαυτῇ ἴση, τελεία ἂν καὶ αὐτὴ εἴη. δεύτερον δὲ μονάδι καὶ
δυάδι ἴση καὶ συνεχής γε ἐξαιρέτως ἡ τριάς, ἄλλως οὖσα καὶ
αὐτὴ τελεία, ὅτι ἀρχὴν καὶ μέσον καὶ τέλος μονωτάτη ἔχει.
τρίτον δὲ τὸ ἓν καὶ δύο καὶ τρία οὐκέτι συνεχὴς ἡ ἑξὰς ἴση
ὑπάρχει τρόπῳ τινὶ τελεία, τοῖς γὰρ ἑαυτῆς μέρεσιν ἴση πρώτη
ὑπάρχει, ἡμίσει τρίτῳ ἕκτῳ. τέταρτον δὲ τὸ αʹ βʹ γʹ δʹ ἡ
δεκάς, πολὺ μᾶλλον οὐ συνεχής, τὴν τελειότητα ἑτέρῳ τινὶ παρὰ
τούτους τοὺς τρόπους κεκτημένη· μέτρον γὰρ καὶ τέλειος ὅρος
παντὸς αὕτη ἀριθμοῦ, καὶ οὐκέτι μετ' αὐτὴν οὐδὲ εἷς φυσι-
κός, ἀλλὰ πάντες δευτερωδούμενοι καὶ ἐπ' ἄπειρον παλινω-
δούμενοι κατὰ μετοχὴν αὐτῆς. τετρακτὺς ἄρα τις καὶ ἡ τῶν
ἐντὸς δεκάδος τελείων αὕτη διαφορά. μή τι καὶ τούτου χάριν
μέγισται μὲν καὶ ὡσανεὶ τελειότεραι περίοδοι τριταῖαί τε καὶ
τεταρταῖαι καὶ εὐσημόταται τυγχάνουσι, μείζων δὲ καὶ βεβαιο-
τέρα καὶ διὰ τοῦτο καὶ δυσαπονιπτοτέρα ἡ τεταρταία διὰ τὴν
τοῦ τέσσαρα ἀριθμοῦ ἑδραιότητα πάντα πυραμιδικῶς κατα-
λαμβανομένην εἰς εὐσταθεῖς βάσεις. διὸ καὶ τὸν Ἡρακλέα
τοιοῦτον ἀκλινῆ γεγονότα τετράδι γεγεννῆσθαί φασι. τετρά-
γωνοι δὲ καὶ οἷον οὐκ εὔσειστοι ἐν τῷ καταφρονεῖν κατὰ τὰ
αὐτὰ τῷ τοιούτῳ ἀναπλασσομένῳ Ἑρμῇ.
276
Ιάμβλιχος. Theologoumena arithmeticae P. 80, γρ. 10
νως ἔχοντα τὰ ἀπ' οὐρανοῦ μέχρι γῆς ὁλοσχερέστερόν τε καὶ

κατὰ μέρος εὑρίσκεται [καὶ] διακεκοσμημένα κατ' αὐτήν. διόπερ
καὶ ἐπωνόμαζον αὐτὴν θεολογοῦντες οἱ Πυθαγορικοὶ ποτὲ μὲν
κόσμον, ποτὲ δὲ οὐρανόν, ποτὲ δὲ πᾶν, ποτὲ δὲ εἱμαρ-
μένηνκαὶ αἰῶνα κράτοςτε καὶ πίστινκαὶ Ἀνάγκην
Ἄτλαντάτε καὶ ἀκάμαντακαὶ θεὸνψιλῶς καὶ Φάνητα
καὶ ἥλιον, ἀπὸ μὲν τοῦ κατ' αὐτὴν διατετάχθαι τὰ ὅλα καθ-
όλου τε καὶ κατὰ μέρος κόσμον, ἀπὸ δὲ τοῦ ὅρον τὸν τελει-
ότατον ἀριθμοῦ εἶναι, παρ' ὃ δεκὰς οἱονεὶ δεχάς, καθάπερ ὁ
οὐρανὸς τῶν πάντων δοχεῖον, οὐρανὸνκαὶ Μουσῶν γε Οὐ-
ρανίαν· πᾶνδέ, ὅτι ἀριθμὸς φυσικὸς πλείων οὐδείς ἐστιν,
ἀλλ' εἰ καί τις ἐπινοεῖται, κατὰ παλινωδίαν ἐπ' αὐτόν πως
ἀνακυκλεῖται· ἑκατοντὰς γὰρ δέκα δεκάδες καὶ χιλιὰς δέκα ἑκα-
τοντάδες καὶ μυριὰς δέκα χιλιάδες καὶ ἄλλων ἕκαστος οὕτως
ἢ εἰς αὐτὴν ἢ εἴς τινα τῶν ἐντὸς αὐτῆς ἀναποδισθήσεται
παλινωδούμενος· πάντων οὖν εἰς αὐτὴν ἡ ἀνάλυσις καὶ ἡ
ἀναστροφὴ παντοία· ἢ πᾶνἡ δεκὰς καλεῖται ἀπὸ τοῦ μυθευο-
μένου Πανός· δεκάδι γὰρ καὶ οὗτος τιμᾶται καὶ ταῖς τῶν
μηνῶν δεκαταίαις παρὰ τῶν ἀγροίκων τιμᾶται καὶ ὑπὸ δέκα,
καὶ ἐπίπαν ὑπὸ ποιμένων, αἰπόλων, βουκόλων, ἱπποφορ-
βῶν, πολεμικῶν, κυνηγῶν, ἁλιέων, κηπωρῶν, ὑλοτόμων,
Porphyrius Phil., Εἰς τὰ ἁρμονικὰ Πτολεμαίου ὑπόμνημα P. 12, γρ. 7
καὶ τὰ φυσικὰ κριτήρια· πάντα μὲν τοῦ εἴδους ἐστὶ καὶ κατ' αὐτὸ κινεῖ-
ται, ἀλλ' ἡ μὲν αἴσθησις, ᾗ ἔνυλον τὸ εἶδος, ὁ δὲ λόγος χωρίζων αὐτὸ
ἀπὸ τῆς ὕλης. ἔνθεν καὶ δοκεῖ τισιν τὸν μὲν τῆς οὐσίας εἶναι κριτικόν –
οὐσίας γὰρ τὰ εἴδη καὶ οἱ παλαιοὶ ὑπελάμβανον – τὴν δὲ τῶν οὐσιωμέ-
νων, οὐσιώμενα δ' εἶναι τὰ εἴδη σὺν ὕλῃ ἢ ἐν ὕλῃ, μηδ' ἁρμονίας οὖν
κριτικὴν εἶναι τὴν αἴσθησιν ἀλλὰ τοῦ ἡρμοσμένου. διαφέρει γὰρ τὸ
ἡρμοσμένον ἁρμονίας, ᾗ τὸ ἀριθμητὸν ἀριθμοῦ· εἶναι γὰρ τὸ μὲν ἀριθμη-
τὸν ἀριθμὸν ἐν ὕλῃ ἢ σὺν ὕλῃ, τὸ δ' ἡρμοσμένον ἁρμονίαν ἐν ὕλῃ ἢ σὺν
ὕλῃ· ὑπάρχειν δὲ τὸν λόγον οὐ μόνον κριτὴν τῶν αἰσθητῶν ὡς τὸ εἶδος,
ἀλλὰ καὶ ὡς τὸ αἴτιον. πολλαχῶς δὲ τοῦ λόγου λεγομένου λέγεται οὐχ
ἧττον λόγος καὶ ὁ φυσικός, ὅ τε τῆς σπερματικῆς δυνάμεως καὶ ὁ κατὰ
τὴν σύνταξιν τῶν αὐτῆς τῆς φύσεως ἐνεργειῶν. λέγουσι δὲ καὶ οἱ μα-
θηματικοὶ τῶν ἀριθμῶν λόγον, οἷός ἐστι καὶ τραπεζητικός, καὶ τὸν τῆς
τῶν ὁμογενῶν πρὸς ἄλληλα σχέσεως ἐν ταῖς ἀναλογίαις. διὸ καὶ κυριώ-
277
τατος καὶ πάντων προηγούμενός ἐστι λόγος ὁ ἅμα τε τὴν σχέσιν ἔχων
καὶ τὸν συμψηφισμὸν τῆς συγκεφαλαιώσεως τῆς φυσικῆς τῶν πραγ-
μάτων, ὃν ὥσπερ μεμίμηται καὶ ὁ τῆς ψυχῆς λογισμός. οὗτος δ' ἐστὶν
ὁ τῆς ὕλης εἰδοποιός. εἰδοποιεῖται γὰρ ἡ ὕλη καθάπερ ἐξαριθμουμένη
καὶ κεφαλαιουμένη μετὰ συντάξεως τῆς πρὸς ἄλληλα τῶν προσεγγινομέ-
νων αὐτῇ παθῶν καὶ διαθέσεων κατὰ τὴν πρὸς ἄλληλα αὐτῶν σχέσιν καὶ
συμφωνίαν, ὧν ἀναλόγως συναρμοζομένων κατά τε τὰς ἑκάστων
Ιωάννης Στοβαίος Book 1, ch. 8, sec. 40b, γρ. 8
Εὐρυφῶνὁ ἰατρὸς ἐρωτηθεὶς τὸν διδάσκαλον παρ'

ᾧ ἐπαιδεύθη, Παρὰ τῷ χρόνῳ, ἔφη.
Aetii(plac. I 21. 22 p. 318 Diels.).
Πυθαγόρας τὴν σφαῖραν τοῦ περιέχοντος.
Ἐρατοσθένηςτὴν τοῦ ἡλίου πορείαν.
Οἱ Στωικοὶχρόνου οὐσίαν αὐτὴν τὴν κίνησιν.
Οἱ πλείουςἀγένητον τὸν χρόνον.
Ξενοκράτηςμέτρον τῶν γενητῶν, καὶ κίνησιν ἀΐδιον.
Μέτρον βραδύτητος ἢ τάχους εἶπε Χρύσιππος.
Ἑστιαῖοςὁ Περίνθιος φυσικὸς φορὰν ἄστρων πρὸς
ἄλληλα.
Στράτωντὸ ἐν κινήσει καὶ ἠρεμίᾳ ποσόν.
Ἐπίκουροςσύμπτωμα συμπτωμάτων, τοῦτο δ'
ἐστὶ παρακολούθημα κινήσεων.
Ἀντιφᾶνκαὶ Κριτόλαοςνόημα ἢ μέτρον τὸν
χρόνον, οὐδ' ὑπόστασιν.
Arii Didymi(epitophys. fr. 6 Diels. Doxogr. p. 449).
Ἀριστοτέλους.τὸν δὲ χρόνον ἀριθμὸν εἶναι κινή-
σεως κατὰ τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον, οὔτ' ἀρχὴν ἔχοντα
οὔτε τελευτήν, ἀλλ' ἀεὶ ὄντα καὶ ἀεὶ γιγνόμενον,
Ιωάννης Στοβαίος Book 1, ch. 49, sec. 60, γρ. 48
ὀλύμπια καὶ γηγενῆ, θελγόμεναι καὶ μαλασσόμεναι ταῖς

ἀγούσαις αὖθις ἐπὶ τὴν γένεσιν ἡδοναῖς, ἐν ᾧ δὴ μάλιστα
πολλῆς μὲν εὐτυχίας αἱ ψυχαὶ δέονται πολλῆς δὲ σωφρο-
σύνης, ὅπως μὴ τοῖς κακίστοις ἐπισπόμεναι καὶ συνεν-
δοῦσαι μέρεσιν ἢ πάθεσιν αὑτῶν κακοδαίμονα καὶ θηρι-
ώδη βίον ἀμείψωσιν. Ἡ γὰρ λεγομένη καὶ νομιζομένη
τῶν ἐν Ἅιδου τρίοδος ἐνταῦθά που τέτακται περὶ τὰ τῆς
ψυχῆς σχιζόμενα μέρη, τὸ λογιστικὸν καὶ θυμοειδὲς καὶ
ἐπιθυμητικόν, ὧν ἕκαστον ἀρχὴν ἐξ ἑαυτοῦ καὶ ῥοπὴν
278
ἐπὶ τὸν οἰκεῖον βίον ἐνδίδωσι. Καὶ οὐκέτι ταῦτα μῦθος

οὐδὲ ποίησις, ἀλλὰ ἀλήθεια καὶ φυσικὸς λόγος. Ὧν μὲν
γὰρ ἐν τῇ μεταβολῇ καὶ γενέσει τὸ ἐπιθυμητικὸν ἐξανθοῦν
ἐπικρατεῖ καὶ δυναστεύει, τούτοις εἰς νωθῆ [καὶ] σώματα
καὶ βίους θολεροὺς καὶ ἀκαθάρτους ὑπὸ φιληδονίας καὶ
γαστριμαργίας φησὶ γενέσθαι τὴν μεταβολήν. Ὅταν δὲ φι-
λονεικίαις σκληραῖς καὶ φονικαῖς ὠμότησιν ἔκ τινος δια-
φορᾶς ἢ δυσμενείας ἐξηγριωμένον ἔχουσα παντάπασιν ἡ
ψυχὴ τὸ θυμοειδὲς εἰς δευτέραν γένεσιν ἀφίκηται, πλήρης
οὖσα προσφάτου πικρίας καὶ βαρυφρόνης, ἔρριψεν ἑαυτὴν
εἰς λύκου φύσιν ἢ λέοντος, ὥσπερ ὄργανον ἀμυντικὸν τὸ
σῶμα τῷ κρατοῦντι προἱεμένη πάθει καὶ περιαρμόσασα.
p. 172 F). Δαρεῖος ὁ Ξέρξου πατὴρ ἑαυτὸν ἐγκωμιάζων ἔλεγεν

ἐν ταῖς μάχαις καὶ παρὰ τὰ δεινὰ γίγνεσθαι φρονι-
μώτερος. Ἐκ τῶν Δίωνος Χρειῶν.
Λάκαινα γυνὴ τοῦ υἱοῦ αὐτῆς ἐν παρατάξει χωλω-
θέντος καὶ δυσφοροῦντος ἐπὶ τούτῳ ‘μὴ λυποῦ, τέκνον’
εἶπεν ‘καθ' ἕκαστον γὰρ βῆμα τῆς ἰδίας ἀρετῆς ὑπο-
μνησθήσῃ’. Ἐκ τῶν Ἀριστοτέλους Χρειῶν.
Ἀνάξαρχος ὁ φυσικός, εἰπόντος αὐτῷ Ἀλεξάνδρου
ὅτι κρεμῶ σε, ‘ἀπείλει τούτοις’ ἔφη ‘τοῖς πολλοῖς·
ἐμοὶ δὲ οὐδὲν διαφέρει ὑπὲρ γῆς ἢ κατὰ γῆς σή-
πεσθαι’.
Ἐν ταὐτῷ.
Γοργὼ ἡ Λακεδαιμονία Λεωνίδου γυνή, τοῦ υἱοῦ αὐ-
τῆς ἐπὶ στρατείαν πορευομένου, τὴν ἀσπίδα ἐπιδιδοῦσα
εἶπεν ‘ἢ ταύταν ἢ ἐπὶ ταύτας’.
Δημοκρίτου (fr. mor. 111 Mullach.).
Δίκης κῦδος γνώμης θάρσος καὶ ἀθαμβίη, ἀδικίης
δὲ δεῖμα ξυμφορῆς τέρμα.
κεῖσθαι μέλλοντα, πλεῖστον δὲ τὸν ἀδικεῖν διανοούμε-

νον, ἐπεὶ καὶ ἀπ' αὐτοῦ τὴν κίνησιν λαμβάνει καὶ τὴν
ἔπαρσιν. ἐγειρομένη τοίνυν τὸν τεκόντα πρῶτον ἀνάπτει,
καὶ πρὶν τεκεῖν ἐν ταῖς ὠδῖσι φλέγει, καὶ διιοῦσα λυμαί-
νεται, καὶ τῷ ἀπ' αὐτῆς ἰῷ χρῴζει δευσοποιῷ τῇ βαφῇ.
οὔτε γὰρ τῷ πυρὶ τὴν τεκοῦσαν ὕλην διελθεῖν δυνατὸν
279
ἐπὶ τὴν τῶν ἄλλων λύμην, πρὶν παντελῶς αὐτὴν ἀναλῶ-

σαι, οὔτε τῇ μυραίνῃ τοὺς ἐνύδρους ὄφεις εἰς ἄλλων
ὄλεθρον ἀπογεννᾶν, πρὶν τὴν κυήσασαν γαστέρα κατα-
φαγεῖν, ὡς Νίκανδρος ὁ Κολοφώνιος καὶ Ἀρχέλαος ὁ
φυσικὸς γράφουσιν· οὕτω καὶ πᾶς ἄδικος αὐτὸς πρῶ-
τος τῆς κακίας γεύεται πρὶν εἰς ἄλλους ἀφιέναι. πολ-
λοὶ γοῦν ἀνεγείραντες τὴν ἐν αὐτοῖς χολὴν ἐκ τῆς πρὸς
ἄλλους ὀργῆς αὐτοὶ προαπέθανον πρὶν τοὺς ἐχθροὺς τι-
μωρήσασθαι. τοῦτο τοίνυν ἀγνοήσαντες πολλοὶ ταῖς κατὰ
τῶν ἀσθενεστέρων ἀδικίαις ἀνέδην ἐχρήσαντο, μηδὲν εἶ-
ναι πρὸς αὑτοὺς οἰηθέντες τὸ λυπηρόν. τούτου δὲ ὁμο-
λογουμένου δεῖ καθάπαξ παραιτεῖσθαι τὸ ἀδικεῖν.
Βασίλειος θεολόγος. Homiliae in hexaemeron Homily 7, sec. 5, γρ. 12
ἐθαύμασα. Εἰ τὰ ἄλογα ἐπινοητικὰ καὶ φυλακτικὰ τῆς ἰδίας

αὐτῶν σωτηρίας, καὶ οἶδε τὸ αἱρετὸν αὐτῷ καὶ τὸ φευκτὸν ὁ
ἰχθὺς, τί ἐροῦμεν ἡμεῖς οἱ λόγῳ τετιμημένοι, καὶ νόμῳ
πεπαιδευμένοι, ἐπαγγελίαις προτραπέντες, Πνεύματι σοφις-
θέντες, εἶτα τῶν ἰχθύων ἀλογώτερον τὰ καθ' ἑαυτοὺς
διατιθέμενοι; Εἴπερ οἱ μὲν ἴσασι τοῦ μέλλοντός τινα
ποιεῖσθαι πρόνοιαν, ἡμεῖς δὲ ἐκ τῆς πρὸς τὸ μέλλον ἀνελ-
πιστίας δι' ἡδονῆς βοσκηματώδους τὴν ζωὴν ἀναλίσκομεν.
Ἰχθὺς τοσαῦτα διαμείβει πελάγη ὑπὲρ τοῦ εὕρασθαί τινα
ὠφέλειαν· τί ἐρεῖς σὺ ὁ τῇ ἀργίᾳ συζῶν; Ἀργία δὲ,
κακουργίας ἀρχή. Μηδεὶς ἄγνοιαν προφασιζέσθω. φυσικὸς
λόγος οἰκείωσιν ἡμῖν τοῦ καλοῦ, καὶ ἀλλοτρίωσιν ἀπὸ τῶν
βλαβερῶν ὑποδεικνὺς ἐγκατέσπαρται. Οὐκ ἀφίσταμαι τῶν
θαλασσίων ὑποδειγμάτων, ἐπειδὴ ταῦτα ἡμῖν πρόκειται
εἰς ἐξέτασιν. Ἤκουσα ἐγὼ τῶν παραλίων τινὸς, ὅτι ὁ
θαλάσσιος ἐχῖνος, τὸ μικρὸν παντελῶς καὶ εὐκαταφρόνητον
ζῷον, διδάσκαλος πολλάκις γαλήνης καὶ κλύδωνος τοῖς
πλέουσι γίνεται. Ὃς ὅταν προΐδῃ ταραχὴν ἐξ ἀνέμων, ψηφῖδά
τινα ὑπελθὼν γενναίαν, ἐπ' αὐτῆς, ὥσπερ ἐπ' ἀγκύρας,
βεβαίως σαλεύει, κατεχόμενος τῷ βάρει πρὸς τὸ μὴ ῥᾳδίως
τοῖς κύμασιν ὑποσύρεσθαι.
Βασίλειος θεολόγος. Enarratio in prophetam Isaiam [Dub.]

Ch. 5, sec. 162, γρ. 15
τὸν Θεόν. Διὰ τοῦτό φησι· Τὸ πρωῒ παραστήσομαί σοι καὶ

280
ἐπόψομαι. – Εἰ γὰρ μέλλεις παρίστασθαι τῷ Θεῷ, μηδενὶ

πονηρῷ παρίστασο πράγματι, ἀλλὰ ποίει τὰ τῷ Μωϋσεῖ
προστεταγμένα· σὺ δὲ αὐτοῦ στῆθι ἐνώπιόν μου, ἑδραῖος,
καὶ ἀσάλευτος καὶ ἀμετακίνητος, τῇ πίστει παριστάμενος
αὐτῷ, ἵνα ἄξιος γένῃ τοῦ κατοπτεύειν τὰ τῆς ἀληθείας
θεάματα.
Παραστήσομαί σοι (φησὶ) καὶ ἐπόψομαι. Ἕως μὲν γὰρ
ἂν θεωρητικός τις ᾖ τοῦ ἐν τοῖς ὁρατοῖς ἐμφαινομένου κάλ-
λους, φυσικός τις ἢ φυσιολόγος προσαγορεύεται· ἐπειδὰν
δὲ ταῦτά τις ὑπερβὰς, αὐτῷ παραστῇ τῷ Θεῷ, μετὰ τὸ
γνῶναι τίνα τρόπον τὰ πάντα ἐστὶ καλὰ λίαν, καὶ ἀπὸ
τοῦ ἐν τούτοις κάλλους ἐπὶ τὸ ὄντως καλὸν καὶ ἐράσμιον
ἀναδραμεῖν, οὗ ἡ θέα μόναις ταῖς ψυχαῖς καθαραῖς φαίνεσθαι
πέφυκε, τότε ἐπὶ τὰ τῆς φυσιολογίας ἀνώτερα προκόψας,
τὰ καλούμενα παρά τισι μεταφυσικὰ, ἐποπτικὸς γενέσθαι
δύναται. Ἐπειδὰν οὖν (φησὶ) σοὶ παραστῶ καὶ αὐτῇ τῇ
περὶ σοῦ θεωρίᾳ διὰ τοῦ νοῦ προσεγγίσω, τότε τὴν ἐποπτι-
κὴν ἐνέργειαν διὰ τοῦ κατὰ τὴν γνῶσιν φωτισμοῦ ἀναλήψομαι.
Συνᾴδει δὲ τούτῳ τὸ εἰρημένον,
Origenes Theol., Απόσπασμα. in evangelium Joannis (in catenis)

Frag.50, γρ. 12
οὗ γέγραπται· «Ἐγὼ θεὸς ἀγαπῶν δικαιοσύνην καὶ μισῶν ἁρπάγματα

»ἐξ ἀδικίας»; μισεῖ δὲ ὁ θεὸς τὰ εἴδη τῆς κακίας, ἐφ' οἷς ὁ ἁμαρ-
τωλὸς χαίρει. ἀγαπᾷ τοίνυν τὸν υἱὸν ὡς τῆς ἀρετῆς παρεκτικόν,
ἀφανιστικὸν δὲ τῆς κακίας καὶ φθαρτικόν· διὸ εἴρηται· «Ὁ πατὴρ
»ἀγαπᾷ τὸν υἱόν», ἀγαπώμενος ὑπὸ τοῦ υἱοῦ, τοῦ ἀγαπᾶν πάλιν
ἀνθρωπινώτερον ἀκουομένου, οὐ μὴν νοουμένου. εἰ γὰρ δικαιοσύνην
ἀγαπῶν ὁ θεὸς οὐχ οὕτως αὐτὴν ἀγαπᾷ ὡς ὁ δίκαιος ἄνθρωπος,
ἐπὶ τῷ ἔχειν αὐτὴν ἐν ἑαυτῷ καὶ πεποιῶσθαι κατ' αὐτήν, οὕτω
τὸν υἱὸν λόγον ὄντα ἀλήθειάν τε καὶ σοφίαν καὶ ἁγιασμὸν ποθεῖ.
δυνατὸν δὲ παραστατικὸν οἰκειότητος τοῦ πατρὸς πρὸς τὸν υἱὸν
εἶναι τὸ ῥῆμα. νόμος γὰρ φυσικὸς τοῖς γεννῶσιν ἀγαπᾶν τὰ γεννώ-
μενα. καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων φυσικὴ μὲν διάθεσις ἡ πρὸς
τὰ τέκνα, ἄλλως δέ πως γινομένη πρὸς τὰ ἑτέρως ἀγαπώμενα, οὕτω
καὶ ὁ θεὸς ἀγαπῶν μὲν τὸν κόσμον ᾗ ὁ θεός, τὸν δὲ υἱὸν ᾗ ὁ
πατήρ. διὸ οὐκ εἴρηται «Ὁ θεός», ἀλλ' «Ὁ πατὴρ ἀγαπᾷ τὸν υἱόν,
»καὶ τὰ πάντα δίδωσιν ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ». τοῦτο δὲ πιστῶς καὶ
φρονίμως ἐκλαβεῖν δεῖ. εἰ γὰρ «πάντα δι' αὐτοῦ ἐγένετο», ὑπὸ
χεῖρα αὐτοῦ τὰ πάντα τυγχάνει κατὰ τὸν τῆς δημιουργίας καὶ προ-
νοίας λόγον· ἀλλ' ἀπεφοίτησε ταῦτα δι' ἁμαρτίας ἔξω τῆς σκε-
281
πούσης αὐτὰ χειρὸς γενέσθαι. ὑπὲρ οὖν τῆς αὐτῶν σωτηρίας δίδωσιν
αὐτὰ ὁ πατὴρ ἐν τῇ χειρὶ τοῦ υἱοῦ,
Ιωάννης Χρυσόστομος. Ad populum Antiochenum (homiliae 1-21)

Vol 49, pg 131, ln 36
τῶν νεύρων, τῶν φλεβῶν, τῶν ἀρτηριῶν τὴν διανομὴν,

τὴν θέσιν, τὴν διάπλασιν τῶν ἄλλων ἁπάντων, οὐδὲ ἐνιαυ-
τὸς ὁλόκληρος ἡμῖν ἀρκέσειεν ἂν πρὸς τὴν ἐξήγησιν ταύ-
την. Διόπερ τοῦτον ἐνταῦθα καταλύσαντες τὸν λόγον, καὶ
τοῖς φιλοπόνοις καὶ φιλομαθέσι παρασχόντες ἐκ τῶν εἰρη-
μένων καὶ τὰ λοιπὰ τῆς κτίσεως ἐπελθεῖν μέρη, ἐφ' ἑτέ-
ραν ὑπόθεσιν τὸν λόγον τρέψωμεν, ἐνδεικτικὴν καὶ αὐτὴν
οὖσαν τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας. Τίς οὖν ἐστιν ἡ δευτέρα
ὑπόθεσις; Ἐξ ἀρχῆς πλάττων ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, νό-
μον αὐτῷ φυσικὸν ἐγκατέθηκε. Καὶ τί ποτέ ἐστιν νό-
μος φυσικός; Τὸ συνειδὸς ἡμῖν διήρθρωσε, καὶ αὐτοδί-
δακτον ἐποίησε τὴν γνῶσιν τῶν καλῶν καὶ τῶν οὐ
τοιούτων· οὐ γὰρ δεόμεθα μαθεῖν ὅτι κακὸν ἡ πορνεία,
καὶ καλὸν ἡ σωφροσύνη, ἀλλ' ἴσμεν ἐξ ἀρχῆς τοῦτο. Καὶ
ἵνα μάθῃς ὅτι τοῦτο ἐξ ἀρχῆς ἴσμεν, ὁ νομοθέτης νόμους
διδοὺς ὕστερον, καὶ εἰπὼν, Οὐ φονεύσεις, οὐκ ἐπήγαγε,
Κακὸν γὰρ ὁ φόνος, ἀλλ' ἁπλῶς, Οὐ φονεύσεις, εἶπεν·
ἁπηγόρευσε γὰρ τὴν ἁμαρτίαν μόνον, οὐκ ἐδίδαξε. Τίνος
οὖν ἕνεκεν εἰπὼν, Οὐ φονεύσεις, οὐ προσέθηκεν,
Ιωάννης Χρυσόστομος. Ad populum Antiochenum (homiliae 1-21)

Vol 49, pg 139, ln 48
δανοῦμεν τὴν τῶν μελλόντων δεινῶν ἀπαλλαγήν. Τάχα

ἱκανῶς ὑμῶν κατεμάλαξε τὴν καρδίαν ἡ τραγῳδία τῶν
εἰρημένων, ἀλλὰ μὴ δυσχεράνητε. Καὶ γὰρ ἐπειδὴ μέλλω
λεπτοτέρων κατατολμᾷν νοημάτων, καὶ ἁπαλωτέρας
δέομαι διανοίας, ἐπίτηδες τοῦτο ἐποίησα, ὥστε τῷ φόβῳ
τοῦ διηγήματος τὴν διάνοιαν ὑμῶν πᾶσαν ἀποτιναξαμέ-
νην ῥᾳθυμίαν, καὶ τῶν βιωτικῶν ἀπαναστᾶσαν ἁπάν-
των, μετὰ πολλῆς τῆς εὐκολίας πρὸς τὸ βάθος τῆς ψυχῆς
παραπέμψαι τῶν λεγομένων τὴν δύναμιν.
γʹ. Ἱκανῶς μὲν οὖν καὶ πρώην ἡμῖν ὁ λόγος ἀπέδειξεν,
ὅτι φυσικὸς ἡμῖν ἔγκειται νόμος τῶν καλῶν καὶ τῶν οὐ
282
τοιούτων· ἵνα δὲ ἐκ περιουσίας ἡμῖν ἡ ἀπόδειξις γένη-

ται, τῇ αὐτῇ καὶ σήμερον ἐπαγωνιούμεθα πάλιν ὑπο-
θέσει τῶν λόγων. Ὅτι γὰρ ἐξ ἀρχῆς τὸν ἄνθρωπον
πλάττων ὁ Θεὸς ἀμφοτέρων αὐτὸν ἐπιστημονικὸν ἐποίησε,
δηλοῦσι πάντες ἄνθρωποι· τοὺς γοῦν ὑπευθύνους ἡμῖν
αἰσχυνόμεθα ἁμαρτάνοντες ἅπαντες, καὶ πολλάκις δε-
σπότης πρὸς πόρνην γυναῖκα βαδίζων, εἶτα τῶν ἐπιει-
κεστέρων τινὰ οἰκετῶν ἰδὼν, ἐρυθριάσας ἀνεχώρησε τῆς
ἀτόπου ταύτης ὁδοῦ. Πάλιν λοιδορούμενοι παρ' ἑτέρων
τὰ τῆς πονηρίας ὀνόματα, ὕβριν τὸ πρᾶγμα εἶναί φαμεν·
Ιωάννης Χρυσόστομος. Expositiones in Psalmos Vol 55, pg 288, ln 20
δέ τινες κατελύθησαν, οὐκ ἐπὶ τὸ χεῖρον, ἀλλ' ἐπὶ τὸ

βέλτιον μεταῤῥυθμισθεῖσαι. Τὸ γὰρ, Οὐ φονεύσεις,
οὐ κατελύθη, ἀλλ' ἐπετάθη· καὶ τὸ, Οὐ μοιχεύσεις,
οὐκ ἠφανίσθη, ἀλλὰ μεῖζον γέγονε. Διὸ καὶ ἔλεγεν,
Οὐκ ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον, ἢ τοὺς προφή-
τας, ἀλλὰ πληρῶσαι. Ὁ γὰρ μὴ ὀργιζόμενος, πολ-
λῷ μᾶλλον τοῦ φόνου ἀφέξεται· καὶ ὁ μὴ βλέπων ἀκο-
λάστοις ὀφθαλμοῖς, μακρότερον τῆς μοιχείας ἐσκή-
νωται. Ὁ τοίνυν νόμος τοῦτο μάλιστα ἔχει τὸ ἐξαί-
ρετον, τὸ ἀθάνατον, τὸ διηνεκὲς, καὶ ὁ τῆς κτίσεως,
καὶ ὁ φυσικὸς, καὶ ὁ τῆς φιλοσοφίας, καὶ τῆς Καινῆς
Διαθήκης. Διό φησιν· Ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρ-
ελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρελεύσον-
ται· τὸ ἀκίνητον αὐτῶν δηλῶν. Πάντα γὰρ ὅσα ἂν
βούληται μένειν ὁ Θεὸς, μένει διηνεκῶς, καὶ οὐδέν
ἐστι τὸ κινοῦν αὐτά. Πεποιημέναι ἐν ἀληθείᾳ καὶ
εὐθύτητι. Τί ἐστιν, Ἐν ἀληθείᾳ καὶ εὐθύτητι;
Οὐδὲν αὐταῖς, φησὶ, σκολιὸν, οὐδὲν στραγγαλιῶδες,
οὐδὲν ἀσαφὲς, οὐδὲν πρὸς χάριν τινὰ, ἢ ἀπέχθειαν,
ἀλλὰ πάντα πρὸς τὸ συμφέρον καὶ λυσιτελές· οὐ καθά-
περ οἱ ἀνθρώπινοι νόμοι, πολὺ μὲν ἔχοντες τὸ ἐπί
Ιωάννης Χρυσόστομος. In epistulam ad Romanos (homiliae 1-32)

Vol 60, pg 435, ln 22
ἀκρόβυστον ἀγωνίζηται, οὐδὲν βούλεται τούτων εἰ-

πεῖν, ἵνα μὴ σφόδρα φορτικὸς ᾖ· ὅταν δὲ πρὸς τὴν
πίστιν ἀπομάχηται, τότε μειζόνως πρὸς αὐτὴν ἀπο-
δύεται. Τέως μέντοι πρὸς τὴν ἀκροβυστίαν ἡ μάχη·
283
διὸ καὶ ὑφειμένως προάγει τὸν λόγον, καί φησι· Πε-

ριτομὴ μὲν γὰρ ὠφελεῖ, ἐὰν πράσσῃς τὸν νόμον·
ἐὰν δὲ παραβάτης νόμου ᾖς, ἡ περιτομή σου
ἀκροβυστία γέγονε. Δύο γὰρ ἐνταῦθα ἀκροβυστίας
καὶ δύο περιτομάς φησιν, ὥσπερ καὶ δύο νόμους.
Ἔστι γὰρ νόμος ὁ φυσικὸς, καὶ ἔστιν ὁ γραπτός·
ἀλλὰ καὶ μέσος τούτων ὁ διὰ τῶν ἔργων. Καὶ σκόπει
πῶς τοὺς τρεῖς τούτους δείκνυσι, καὶ εἰς μέσον ἄγει.
Ὅταν γὰρ ἔθνη τὰ μὴ νόμον ἔχοντα, φησί. Ποῖον
δὴ νόμον, εἰπέ μοι; Τὸν γραπτόν. Φύσει τὰ τοῦ νό-
μου ποιῇ. Ποίου; Τοῦ διὰ τῶν ἔργων. Οὗτοι νόμον
μὴ ἔχοντες. Ποῖον; Τὸν γραπτόν. Ἑαυτοῖς εἰσι νό-
μος. Πῶς; Τῷ φυσικῷ κεχρημένοι. Οἵτινες ἐνδεί-
κνυνται τὸ ἔργον τοῦ νόμου. Ποίου; Τοῦ διὰ τῶν
πράξεων. Ἐκεῖνος μὲν γὰρ ἔξω κεῖται ὁ διὰ τῶν
γραμμάτων, οὗτος δὲ ἔνδον ὁ διὰ τῆς φύσεως,

Vol 60, pg 447, ln 3
ροῖεν αὐτὸν πάντων εἶναι Θεόν. Εἰ δὲ πάντων ἐστὶ,

καὶ προνοεῖται πάντων· εἰ δὲ προνοεῖται πάντων,
πάντας ὁμοίως σώζει διὰ τῆς πίστεως. Διὰ τοῦτό
φησιν· Ἢ Ἰουδαίων ὁ Θεὸς μόνον; οὐχὶ δὲ καὶ
ἐθνῶν; Ναὶ καὶ ἐθνῶν. Οὐ γάρ ἐστι μερικὸς, οἷοι
οἱ Ἑλλήνων μῦθοι, ἀλλὰ κοινὸς ἁπάντων καὶ εἷς·
διὸ καὶ ἐπάγει· Ἐπείπερ εἷς ὁ Θεός. Τουτέστιν, ὁ
αὐτὸς καὶ τούτων κἀκείνων Δεσπότης.
Εἰ δὲ τὰ παλαιά μοι λέγεις, καὶ τότε κοινὰ τὰ τῆς
προνοίας ἦν, εἰ καὶ διαφόρως· καὶ γάρ σοι νόμος
ἐδόθη γραπτὸς, κἀκείνοις νόμος φυσικὸς, καὶ οὐδὲν
ἔλαττον εἶχον, εἴ γε ἐβούλοντο, ἀλλὰ καὶ νικᾷν ἠδύ-
ναντο· διὸ καὶ ἐπήγαγε, τοῦτο αὐτὸ αἰνιττόμενος·
Ὃς δικαιώσει περιτομὴν ἐκ πίστεως, καὶ ἀκρο-
βυστίαν διὰ τῆς πίστεως· τῶν ἔμπροσθεν περὶ
ἀκροβυστίας καὶ περιτομῆς εἰρημένων αὐτοὺς ἀνα-
μνήσας, δι' ὧν ἔδειξεν οὐδεμίαν οὖσαν διαφοράν. Εἰ
δὲ τότε οὐδεμία ἦν διαφορὰ, πολλῷ μᾶλλον νῦν· ὅπερ
καὶ σαφέστερον κατασκευάζων νῦν, ἀπέδειξεν ὁμοίως
ἑκάτερον τῆς πίστεως δεόμενον. Νόμον οὖν καταρ-
γοῦμεν, φησὶ, διὰ τῆς πίστεως;
284

Vol 60, pg 502, ln 46
Οὐ τὴν καθόλου λέγων ἄγνοιαν, ἀλλὰ τὴν ἀκριβεστέραν

γνῶσιν. Εἰ γὰρ περὶ τοῦ φυσικοῦ τοῦτο εἴρηται, πῶς ἂν
τὸ ἑξῆς ἔχοι λόγον; Ἐγὼ γὰρ, φησὶν, ἔζων χωρὶς νό-
μου ποτέ. Οὔτε γὰρ ὁ Ἀδὰμ, οὔτε ἄλλος ἄνθρωπος
οὐδεὶς οὐδέποτε φαίνεται χωρὶς νόμου ζήσας φυσικοῦ·
ὁμοῦ τε γὰρ αὐτὸν ἔπλαττεν ὁ Θεὸς, καὶ ἐκεῖνον ἐνετί-
θει τὸν νόμον αὐτῷ, σύνοικον ἀσφαλῆ παρακαθιστὰς τῇ
φύσει πάσῃ. Χωρὶς δὲ τούτων οὐδαμοῦ φαίνεται ἐντολὴν
τὸν φυσικὸν νόμον καλέσας· τοῦτον δὲ καὶ ἐντολὴν, καὶ
δικαίαν, καὶ ἁγίαν καλεῖ, καὶ νόμον πνευματικόν. Ὁ δὲ
φυσικὸς οὐκ ἀπὸ Πνεύματος ἡμῖν ἐδόθη· καὶ γὰρ καὶ
βάρβαροι καὶ Ἕλληνες καὶ πάντες ἄνθρωποι τοῦτον τὸν
νόμον ἔχουσιν. Ὅθεν δῆλον, ὅτι περὶ τοῦ Μωσαϊκοῦ καὶ
ἄνω καὶ κάτω καὶ πανταχοῦ διαλέγεται. Διὸ καὶ ἅγιον
αὐτὸν καλεῖ λέγων· Ὥστε ὁ μὲν νόμος ἅγιος καὶ ἡ
ἐντολὴ ἁγία καὶ δικαία καὶ ἀγαθή. Εἰ γὰρ καὶ ἀκά-
θαρτοι γεγόνασιν οἱ Ἰουδαῖοι μετὰ τὸν νόμον, καὶ ἄδι-
κοι καὶ πλεονέκται, οὐ καταργεῖ τοῦτο τοῦ νόμου τὴν
ἀρετὴν, ὥσπερ τοῦ Θεοῦ τὴν πίστιν οὐκ ἀναιρεῖ ἡ ἀπι-
στία αὐτῶν. Ὥστε ἐξ ἁπάντων τούτων δῆλον, ὅτι περὶ
τοῦ Μωσαϊκοῦ ταῦτα διαλέγεται νόμου. Τὸ οὖν ἀγα

Vol 60, pg 512, ln 39
παθητὸν αὐτὸ γενέσθαι, καὶ εὐεπιχείρητον γέγονε τῇ

ἁμαρτίᾳ.
δʹ. Καὶ τίνος ἕνεκεν, φησὶν, εἰ τοσαύτη τῆς ἁμαρτίας
ἡ τυραννὶς πρὸ τῆς χάριτος ἦν, ἐκολάσθησαν οἱ ἁμαρτά-
νοντες; Ὅτι τοιαῦτα ἐπετάγησαν, οἷα δυνατὸν ἦν καὶ
τῆς ἁμαρτίας κρατούσης κατορθοῦν. Οὐδὲ γὰρ εἰς ἄκραν
αὐτοὺς εἷλκε πολιτείαν, ἀλλὰ καὶ χρημάτων ἀπολαύειν
ἐπέτρεπε, καὶ γυναιξὶ κεχρῆσθαι πλείοσιν οὐκ ἐκώλυε,
καὶ θυμῷ χαρίσασθαι μετὰ τοῦ δικαίου, καὶ τρυφῇ χρή-
σασθαι συμμέτρῳ· καὶ τοσαύτη ἦν ἡ συγκατάβασις, ὡς
καὶ ἐλάττονα ὧν ὁ φυσικὸς διηγόρευσε νόμος, τὸν γρα-
285
πτὸν ἀπαιτεῖν. Ὁ μὲν γὰρ τῆς φύσεως νόμος ἕνα ἄνδρα

μιᾷ γυναικὶ διηνεκῶς ὁμιλεῖν ἐκέλευεν· ὅπερ οὖν καὶ ὁ
Χριστὸς δηλῶν ἔλεγεν, ὅτι Ὁ ποιήσας ἐξ ἀρχῆς, ἄρσεν
καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς. Ὁ δὲ Μωϋσέως νόμος οὔτε
τὴν μὲν ἐκβαλεῖν, τὴν δὲ ἀντεισάγειν ἐκώλυεν, οὔτε δύο
κατὰ ταυτὸν ἔχειν ἀπηγόρευε. Χωρὶς δὲ τούτου, καὶ
ἕτερα πλείονα τῶν ἐν τῷ νόμῳ τοὺς πρὸ τούτου κατορ-
θωκότας ἴδοι τις ἂν τῷ τῆς φύσεως παιδευομένους νόμῳ.
Ιωάννης Χρυσόστομος. In epistulam ad Ephesios (homiliae 1-24)

Vol 62, pg 95, ln 52
νεοῦσθε τῷ πνεύματι τοῦ νοὸς ὑμῶν, καὶ ἐνδύ-

σασθε τὸν καινὸν ἄνθρωπον. Ἐν δὲ τῇ πρὸς Ῥω-
μαίους ἄλλους δύο, ὡς ὅταν λέγῃ· Βλέπω δὲ ἕτερον
νόμον ἐν τοῖς μέλεσί μου, ἀντιστρατευόμενον τῷ
νόμῳ τοῦ νοός μου, αἰχμαλωτίζοντά με τῷ νόμῳ
τῆς ἁμαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς μέλεσί μου. Καὶ
οὗτοι πρὸς ἐκείνους ἔχουσι τὴν συγγένειαν, πρὸς
μὲν τὸν ἔσω ὁ καινὸς, πρὸς δὲ τὸν ἔξω ὁ παλαιός·
ἀλλ' ὅμως οἱ τρεῖς διεφθάρησαν. Μᾶλλον δὲ τρεῖς
εἰσι καὶ νῦν, καινὸς καὶ παλαιὸς, καὶ οὗτος ὁ οὐσιώ-
δης καὶ φυσικός. Ἀνανεοῦσθε δὲ, φησὶ, τῷ πνεύ-
ματι τοῦ νοὸς ὑμῶν. Ἵνα μή τις νομίσῃ, ὅτι ἐπεις-
άγει ἄνθρωπον ἕτερον, εἰπὼν παλαιὸν καὶ καινὸν,
ὅρα τί φησιν· Ἀνανεοῦσθε. Ἀνανεοῦσθαί ἐστιν,
ὅταν αὐτὸ τὸ γεγηρακὸς ἀνανεῶται, ἄλλο ἐξ ἄλλου
γινόμενον. Ὥστε τὸ μὲν ὑποκείμενον τὸ αὐτὸ, ἡ δὲ
μεταβολὴ περὶ τὸ συμβεβηκός. Καθάπερ τὸ μὲν
σῶμά ἐστι τὸ αὐτὸ, ἡ δὲ μεταβολὴ περὶ τὸ συμβεβη-
κὸς, οὕτω δὴ καὶ ἐνταῦθα. Πῶς δ' ἂν γένοιτο ἡ
ἀνανέωσις; Ἐν τῷ πνεύματι τοῦ νοὸς ὑμῶν, φη-
σίν. Ὃς ἐὰν οὖν ἔχῃ πρᾶγμα παλαιὸν,
Ιωάννης Χρυσόστομος. In epistulam ad Titum (homiliae 1-6)

Vol 62, pg 692, ln 40
οὐκ ὀφειλῇ. Κληρονόμοι γενηθῶμεν κατ' ἐλπίδα

ζωῆς αἰωνίου. Ἅμα καὶ προτροπὴ εἰς ταπεινοφροσύ-
νην ἐστὶ, καὶ ἐλπὶς ὑπὲρ τῶν μελλόντων. Εἰ γὰρ οὕτως
286
ἀπεγνωσμένους, ὡς ἄνωθεν γεννηθῆναι, ὡς χάριτι

σωθῆναι, ὡς μηδὲν ἔχειν ἀγαθὸν, ἔσωσε, πολλῷ
μᾶλλον ἐν τῷ μέλλοντι τοῦτο ἐργάσεται.
δʹ. Οὐδὲν γὰρ τῆς ἀνθρωπίνης θηριωδίας χεῖρον ἦν
πρὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας· ὥσπερ γὰρ ἐχθροὶ
καὶ πολέμιοι πάντες διέκειντο πρὸς ἀλλήλους· τοὺς
παῖδας ἔσφαζον τοὺς ἑαυτῶν πατέρες, καὶ μητέρες
παισὶν ἐπεμαίνοντο· οὐδὲν ἦν ἑστηκὸς, οὐ φυσικὸς,
οὐ γραπτὸς νόμος, ἀλλὰ ἀνατέτραπτο ἅπαντα· μοι-
χεῖαι διηνεκεῖς, φόνοι, καὶ εἴ τι φόνων χαλεπώτερον,
κλοπαὶ (φησὶ δέ τις τῶν ἔξωθεν, ὅτι καὶ ἀρετῆς τὸ
πρᾶγμα ἐδόκει εἶναι· καὶ εἰκότως, ὅπου γε καὶ θεὸν
τοιοῦτον ἔσεβον), χρησμοὶ συνεχεῖς τὸν δεῖνα ἀναι-
ρεῖσθαι καὶ τὸν δεῖνα κελεύοντες.
Ιωάννης Χρυσόστομος. In Psalmos 101-107 [Sp.]

Vol 55, pg 656, ln 77
ἰσχυρὸν προσηγόρευσε σίδηρον· ὅπερ διὰ τῆς ὑπομονῆς

ὁ Ἰωσὴφ διέβαινε, καὶ πάροδος αὐτῷ τὰ λυπηρὰ διὰ
μακροθυμίαν ἐγίνετο. Μέχρι τοῦ ἐλθεῖν τὸν λόγον
αὐτοῦ· τὸ λόγιον Κυρίου ἐπύρωσεν αὐτόν. Ταῦτα
δὲ ὑπέμενεν ἅπαντα, χρυσοῦ δίκην δοκιμαζόμενος, οὐχ
ἵνα δὲ τὸ ἀκίβδηλον τῆς τοῦ Ἰωσὴφ ἀρετῆς ὁ τῶν ὅλων
μάθῃ Θεὸς, ὁ γινώσκων πάντα πρὶν γενέσεως αὐτῶν·
ἀλλ' ἵνα τοῖς ἀνθρώποις τὴν ἐκείνου φιλοσοφίαν καὶ
ἀρχέτυπον ἀληθείας προθῇ. Καὶ μὴν οὔπω νόμος δοθεὶς
ὑπῆρχεν ἔγγραφος, ἀλλ' ἑκάστῳ λογικῷ λόγιον παρὰ
Θεοῦ ὁ φυσικὸς νόμος, δι' ὃν καὶ λογικοὶ λεγόμεθα. Τὸ
δὲ, Μέχρι τοῦ ἐλθεῖν τὸν λόγον αὐτοῦ, τὸν λόγον
αὐτοῦ φησιν, ὃν ἐπὶ τοῖς ὁράμασιν ἰδὼν ἐξεῖπε τῷ πατρὶ
καὶ τοῖς ἀδελφοῖς περί τε τῶν δραγμάτων καὶ τῶν
ἀστέρων. Μέχρι γὰρ ἐξέβη ταῦτα, τοῖς κακοῖς ἐγυμνά-
ζετο. Ἀπέστειλε βασιλεὺς, καὶ ἔλυσεν αὐτόν· ἄρ-
χων λαοῦ, καὶ ἀφῆκεν αὐτόν. Κατέστησεν αὐτὸν
κύριον τοῦ οἴκου αὐτοῦ, καὶ ἄρχοντα πάσης τῆς
κτήσεως αὐτοῦ. Καὶ τὴν ἀπὸ τῆς οἰκονομίας ὠφέλειαν
δεικνὺς ἐπήγαγε·
Ιωάννης Χρυσόστομος. In natale sancti Joannis prophetae [Sp.]

Vol 61, pg 761, ln 12
287
σεν· ἄλλο γὰρ φύσεως πρᾶγμα, καὶ ἄλλο χάριτος ἔργον.

Θαῦμα γὰρ ἦν τὸ γινόμενον ὑπὸ Ἰωάννου· καὶ οὐ
τοσοῦτον εἶχε τοῦ πατρικοῦ γένους ὅσον τοῦ Θεοῦ Λόγου.
Καὶ τούτου μάρτυς αὐτὸς ὁ ἀρχάγγελος Γαβριὴλ λέγων
πρὸς Ζαχαρίαν· Ἰδοὺ ἡ γυνή σου γεννήσει υἱόν σοι,
καὶ Πνεύματος ἁγίου πλησθήσεται ἔτι ἐκ κοιλίας
μητρὸς αὑτοῦ, καὶ πολλοὺς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐπι-
στρέψει ἐπὶ Κύριον τὸν Θεὸν αὐτῶν· καὶ αὐτὸς
προελεύσεται ἐνώπιον αὐτοῦ ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει
Ἠλίου. Ὢ ἄλλης παραδόξου φύσεως ὁ τόκος τοῦ παι-
δός! ἦ παράδοξος, καὶ οὐ φυσικός· ὁ γὰρ γεννῶν, σὺν
ἡδονῇ γεννᾷ, ἡ δὲ τίκτουσα, ἐν λύπαις τίκτει. Ἐπεὶ οὖν
Ζαχαρίας ἠπίστησεν, ἡ δὲ Ἐλισάβετ οὐκ ἀμφέβαλε,
τὸν ὀψίγονον παρ' ἐλπίδα δεχομένη παῖδα, τούτου χάριν,
τίκτειν καὶ γεννᾷν προσαγορεύεται, τὸ μὲν διὰ τὴν
φύσιν, τὸ δὲ διὰ τὴν πίστιν. Ὁ γεννῶν γὰρ, καθὼς
προεῖπον, σὺν ἡδονῇ γεννᾷ· ἡ δὲ τίκτουσα, ἐν λύπαις
τίκτει. Ποία δὲ λύπη ἐπὶ τῆς Ἐλισάβετ, ὅπου Πνεύμα-
τος ἁγίου παρουσία, οὐχὶ δὲ μαίας ἀπείρου περιοδεία;
ἡνίκα τῆς χάριτος τὸ ἔργον, οὐ τῆς φύσεως τὸ βάρος;
καὶ πῶς, ἄκουε.
Gregorius Thaumaturgus Scr. Eccl., Sententiae (ap. Antonium

Melissam) Frag.2, γρ. 2
τοι ποιεῖν νῦν παραληφθὲν τὸ κῆτος· τότε

γὰρ πρῶτον μεταχειρίζεται ἄνθρωπον, ὁπό-
ταν εἰς γένεσιν ἐλθοῦσα ἡ ψυχὴ τὰ πάντα
ὑποχείριον γένηται τῷ λεγομένῳ τοῦ κός-
μου πνεύματι· οὐ χαίρει δὲ καὶ οὗτος καὶ πᾶς
ἅγιος ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ᾗ τὸ κῆτος χαίρει.
Εὐσεβείας ἐπὶ πᾶσι φροντιστέον, ἣν μητέρα φασὶ τῶν ἀρε-
τῶν, ὀρθῶς λέγοντες· αὕτη γάρ ἐστιν ἀρχὴ καὶ τελευτὴ τῶν ἀρετῶν
Τὸ εἰδέναι θεὸν καὶ τὴν πάντων συνεκτικήν τε καὶ ποιητικὴν
αἰτίαν καὶ ὄψις διδάσκαλος καὶ ὁ φυσικὸς νόμος· ἡ μὲν τοῖς ὁρω-
μένοις προσβάλλουσα καὶ πεπηγόσιν, ὁ δὲ δι' αὐτῶν τῶν ὁρωμένων
καὶ τεταγμένων τὸν ἀρχηγὸν τούτων συλλογιζόμενος
Κρεῖσσον [so zu lesen statt κρεῖστον] ὑπαίθριος πίστις πο-
λυτελοῦς εὐσεβείας, καὶ τρεῖς συνηγμένοι ἐν ὀνόματι κυρίου πολλῶν
ἀρνουμένων θεότητα
Οὐδὲν οὕτω τῷ θεῷ μεγαλοπρεπὲς, ὡς λόγος κεκαθαρμένος
καὶ ψυχὴ τελεία τοῖς τῆς ἀληθείας δόγμασιν
Μόνον ἀμετάπτωτον ἀγαθὸν καὶ παραμένον ἡ εὐσέβεια
288
Τὸ γὰρ οὐκ ἐφικτὸν οὐδὲ πιστόν πως διὰ τὸν φθόνον·
Δίδυμος Καίκος. Απόσπασμα. in Proverbia Τόμ. 39, p. 1633, γρ. 19
γὰρ ὁ ἀτελὴς ὑπὸ τῶν τῆς σοφίας λόγων καὶ μυστη-

ρίων.
Στ. εʹ. Ἡ αὐτὴ τροφὴ καὶ κρέα ὀνομάζεται καὶ
ἄρτος καὶ γάλα καὶ οἶνος. Πλὴν οἱ ἄφρονες ὡς ἄρτου
αὐτῶν μεταλαμβάνειν λέγονται καὶ ὡς οἴνου κεκερα-
σμένου· εἰ δὲ τοῦτο, πῶς νοήσομεν. «Ἄρτον ἀγγέλων
ἔφαγεν ἄνθρωπος,» Ἄρτον δέ μοι νόει τὰς στερεὰς
ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ, καὶ οἶνον, τὴν ἐκ μελέτης τῶν
θείων Γραφῶν ἐπίγνωσιν αὐτοῦ· ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ
θεῖον σῶμα καὶ τίμιον αἷμα αὐτοῦ.
Στ. εʹ. Ἀκούει ὁ φυσικὸς νοήμων, «Ἡμέρας ὁ
ἥλιος οὐ συγκαύσει σε, οὐδὲ ἡ σελήνη τὴν νύκτα.»
Τὰς βιωτικὰς φροντίδας καῦμα καλεῖ· τοὺς ὑπ' αὐτοῦ
δὲ ξηραινομένους καλεῖ χόρτον· ὁ δὲ Σωτὴρ διὰ τῆς
παραβολῆς τὰς θλίψεις δηλοῖ· τὰς κατὰ τοῦ λόγου δὲ
καὶ τοὺς διωγμοὺς ἐκάλεσε καῦμα.
Στ. ιγʹ. Ὁ σοφὸς ἐπιτιμητικῷ λόγῳ εἰς αἴσθησιν
ἄγει τὸν βαρυκάρδιον.
Δίδυμος Καίκος. Απόσπασμα. in Proverbia Τόμ. 39, p. 1636, γρ. 28
ὑπεραίροντα πάντα.
Στ. κϛʹ. Ὁ μὲν δίκαιος, εἰδὼς τὴν ἀνθρωπίνην
ἀσθένειαν, συγγινώσκει, κἂν ἁμάρτημα ᾖ τὸ παρὰ
τοῦ φίλου· ἢ ὅτι ἐπιγινώσκων ὅτι κατ' εἰκόνα Θεοῦ
ἐστιν ὁ φίλος, σύμφωνος ἑαυτοῦ ἐστι μετριοφρονῶν,
καὶ φυλάσσων ἑαυτὸν, καὶ μηδὲν τῆς ἐχθρᾶς κακίας
ἔχων, ἀστασιάστους ἔχει τοὺς λογισμούς.
Στ. βʹ. Ὁ μὲν γὰρ ἕξει τὸ τέλος τῆς ἀρετῆς, οἱ δὲ
καρπὸν οὐχ ἔξουσιν ὥριμον· πτοήσει δ' ἑαυτὸν, οὐχ
εὑρίσκων συστῆναι τῇ ἑαυτοῦ ἁμαρτίᾳ.
Στ. ιδʹ. Νόμος ὁ φυσικὸς, ἀφ' οὗ βρύει τὸ τῆς ζωῆς
αἴτιον· δικαίῳ γὰρ νόμος οὐ κεῖται· τιμωρία δὲ ἐπὶ
θάνατον τῷ παγιδευθέντι κακοῖς· ἡ πηγὴ ζωῆς, τὰ
ἔργα τῶν ἐντολῶν. Δικαίοις τοῖς ἔθνεσιν ὁ τῶν ἐκ
περιτομῆς πλοῦτος προσγενήσεται.
289
Στ. ιʹ. Ὁ νοῦς αἰσθανόμενος ἁμαρτίας, ὀδυνᾷ

τὴν ψυχήν· οἰκίαι δὲ τῶν ἀσεβῶν, ἕξεις καὶ διαθέ-
σεις· σκηναὶ δέ εἰσιν αἱ προαιρέσεις· ἔστι δὲ ὁδὸς, ἣ
δοκεῖ ὀρθὴ εἶναι, ἡ τῶν ὄντων τὰ δοκοῦντα προκρί-
νουσα. Καρτερικῶς τὸ πρακτέον λογίζεται. Μερίδα
σχήσουσιν, ἢ συμμερίσονται·
Δίδυμος Καίκος. De trinitate (li3) [Sp.] Τόμ. 39, p. 788, γρ. 35
λος, τῇ δὲ θεότητι καὶ συμφωνίᾳ εἷς. Ἐν τούτῳ γάρ

ἐστιν τὸ, «εἷς Θεός.» Εὑρίσκομεν ἀμέλει τοι καὶ
Ἕλληνας αὖθις ὑπὸ ἀνάγκης ἀφανοῦς καὶ ἄκοντας
περιτραπέντας εἰς τὴν ἀλήθειαν, καὶ ὁμοφώνῳ καὶ
ὁμογνώμονι ἡμῖν διαθέσει ἐν τῷ μέρει τούτῳ κεχρη-
μένους, ἀναφωνοῦντάς τε ἐγγράφως καὶ διαῤῥήδην
ταῦτα·
Εἷς Θεός ἐστιν· ἄναξ πανυπέρτατος αὐτὸς ἁπάντων,
Καὶ γενέτης πάμπρωτος ἔφυ, καὶ ῥίζα, καὶ ἀρχή.
Γʹ. Εἰ ἀεὶ ὄνομα, τῷ μὲν Θεῷ τὸ, «Πατὴρ,» τῷ δὲ
Υἱῷ τὸ, «Υἱὸς,» καὶ «Μονογενὴς,» φυσικὸς καὶ ἀλη-
θινός ἐστιν Υἱὸς, καὶ ἄναρχος, καὶ οὐ καθ' ἡμᾶς Υἱός.
Ὁ γὰρ Μονογενὴς τῷ Πατρὶ οὐκ ἔχει φύσει ὁμοπά-
τριον ἀδελφὸν, οὐδὲ λέγεται πατὴρ, μήπω γεγεν-
νηκώς.
Δʹ. Εἰ εὐλόγως εἴρηται Λόγος Θεοῦ ὁ Υἱὸς,
συνυπάρχει τῷ γεννήσαντι, οἰκείως τῇ φύσει ἔχων
αὐτῷ, καὶ ἀπαθῶς καὶ ἀνάρχως γεννηθείς. Οὐδὲ γὰρ
ὁ Πατὴρ ἐκτὸς τοῦ ὑποστατοῦ Λόγου αὐτοῦ ἐπινοεῖ-
σθαι δύναται· οὔτε μὴν Λόγος κτίζεται, ἀλλὰ γεννᾶ-
ται ἀπαθῶς.
Δίδυμος Καίκος. De trinitate (li3) [Sp.] Τόμ. 39, p. 916, γρ. 8
αὐτοὺς ἐν αὐτῷ.» Αὐτόθεν δὲ ἀφ' ὧν αἰτιῶνται ὁ

ἔλεγχος. Γράφει γὰρ ὁ αὐτὸς, σεσοφισμένος ὑπὸ
τοῦ Πνεύματος τῆς Σοφίας, εἰς ἄκρον δριμεῖάν πως
καὶ βαθεῖαν, ὅμως θεοπρεπῆ, καὶ οὐκ ἀσύνοπτον,
καὶ ἐπαμφοτερίζουσαν τῷ τε ὑψώματι τοῦ Μονογε-
νοῦς καὶ τῇ συγκαταβάσει αὐτοῦ ῥῆσιν, ἔχουσαν ὧδε·
»Ὃς ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς σαρκὸς αὐτοῦ δεήσεις καὶ
ἱκετηρίας πρὸς τὸν δυνάμενον αὐτὸν σώζειν ἐκ θα-
290
νάτου μετὰ κραυγῆς ἰσχυρᾶς προσενέγκας, καὶ εἰς-

ακουσθεὶς ἀπὸ τῆς εὐλαβείας, καίπερ ὢν Υἱὸς, ἔμαθεν
ἀφ' ὧν ἔπαθεν, τὴν ὑπακοήν.» Υἱὸς οὖν φυσικὸς τοῦ
Θεοῦ κατὰ τὸ ἐξ ἀμφοῖν δεδειγμένος, οὐκ ἄλλοτε,
οὐδὲ διὰ τὴν ἑαυτοῦ θεότητα, ἀλλ' ὅτε ἦν ἐν σαρκὶ,
διὰ τὰς σάρκας καὶ ὑπὲρ τῶν σαρκῶν ἱκετηρίας, ὡς
εὐλαβὴς, τουτέστιν «ἀναμάρτητος,» ἀνέτεινεν ὑπὲρ
ἁμαρτωλῶν ἐκείνῳ, ἐν ᾧ ἦν, καὶ ὃν εἶχεν ἐν ἑαυτῷ,
καθὸ ἥνωτο αὐτῷ τῇ θεότητι, «ἀφ' ὧν ἔπαθεν,» ἰδίως
κοινωνήσας ἡμῖν σαρκὶ, μαθὼν γενικῶς τῆς σαρκὸς
»τὴν ὑπακοήν·» ὅ ἐστιν, ἐδέξατο τὴν ὑπακοὴν, καὶ
ἀπήλειψεν τὴν ἀρχαίαν παρακοήν. Εὔηθες τοίνυν ἂν
εἴη εἰς τὴν θεότητα λογίζεσθαι τὸ δειλιᾶσαι,
Ιππολυτος εκκλ. συγγραφέας. Contra Beronem et Heliconem [Sp.]

P. 322, γρ. 18
κατ' οὐδένα συγκρίνεται λόγον, ἀεὶ κατὰ πάντα φυσικῶς ἀλλήλων,

ἀλλ' οὐ συγκριτικῶς, διαφέροντα, κἂν ἄρρητός τις καὶ ἄρρηκτος εἰς
μίαν ὑπόστασιν ἀμφοτέρων γέγονεν ἕνωσις, πᾶσαν παντὸς γεννητοῦ
παντελῶς διαφεύγουσα γνῶσιν. τὸ γὰρ θεῖον, ὡς ἦν πρὸ σαρκώσεως,
ἔστι καὶ μετὰ σάρκωσιν κατὰ φύσιν ἄπειρον, ἄσχετον, ἀπαθές, ἀσύγ-
κριτον, ἀναλλοίωτον, ἄτρεπτον, αὐτοσθενὲς καὶ τὸ πᾶν εἰπεῖν ὑφεστὸς
οὐσιῶδες μόνον ἀπειροσθενὲς ἀγαθόν.
Τοῦ αὐτοῦ ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου. βʹ
Γέγονεν οὖν ἀληθῶς κατὰ τὰς γραφὰς μὴ τραπεὶς ὁ τῶν ὅλων

θεὸς ἄνθρωπος ἀναμάρτητος, ὡς οἶδεν αὐτὸς μόνος, ὑπάρχων τεχνίτης
φυσικὸς τῶν ὑπὲρ ἔννοιαν, κατ' αὐτὴν ἅμα τὴν σωτήριον σάρκωσιν
τῆς ἰδίας θεότητος ἐμποιήσας τῇ σαρκὶ τὴν ἐνέργειαν οὐ περιγραφο-
μένην αὐτῇ διὰ τὴν κένωσιν, οὐδ' ὥσπερ τῆς αὐτοῦ θεότητος, οὕτω
καὶ αὐτῆς φυσικῶς ἐκφυομένην, ἀλλ' ἐν οἷς ἂν σαρκωθεὶς θεϊκῶς
ἐνήργησε, δι' αὐτῆς ἐκφαινομένην. οὐ γὰρ γέγονε φύσει θεότης μετα-
βληθεῖσα τὴν φύσιν ἡ σὰρξ γενομένη τῇ φύσει θεότητος σάρξ, ἀλλ'
ὅπερ ἦν, καὶ θεότητι συμφυεῖσα μεμένηκε τὴν φύσιν καὶ τὴν ἐνέρ-
γειαν, καθὼς εἶπεν ὁ σωτήρ· “τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σὰρξ
ἀσθενής”. καθ' ἣν ἐνεργήσας τε καὶ παθών, ἅπερ ἦν ἀναμαρτήτου
σαρκός, τὴν ὑπὲρ ἡμῶν ἐπιστώσατο κένωσιν θεότητος θαύμασι καὶ
σαρκὸς παθήμασι φυσικῶς βεβαιουμένην.
291
Ιππολυτος εκκλ. συγγραφέας. Refutatio omnium haeresium (=

Philosophumena) Book 1, ch. 4, sec. 1, γρ. 1
καὶ τὸ τῆς μονάδος νοερὸν πῦρ τὸν θεόν, καὶ συνεστάναι ἐκ πυρὸς τὰ
πάντα καὶ εἰς πῦρ ἀναλυθήσεσθαι· ᾧ σχεδὸν καὶ οἱ Στωϊκοὶ συντίθενται
δόγματι, ἐκπύρωσιν προσδοκῶντες. μάλιστα δὲ πάντων συγκατατίθεται
τῇ μετενσωματώσει, οὕτως εἰπών·
ἤτοι μὲν γὰρ ἐγὼ γενόμην κοῦρός τε κόρη τε
θάμνος τ' οἰωνός τε καὶ ἐξ ἁλὸς ἔμπορος ἰχθύς.
οὗτος πάσας εἰς πάντα τὰ ζῷα μεταλλάττειν εἶπε τὰς ψυχάς. καὶ γὰρ ὁ
τούτων διδάσκαλος Πυθαγόρας ἔφη ἑαυτὸν Εὔφορβον γεγονέναι τὸν
ἐπὶ Ἴλιον στρατεύσαντα, φάσκων ἐπιγινώσκειν τὴν ἀσπίδα. ταῦτα μὲν
οὖν ὁ Ἐμπεδοκλῆς.
Ἡράκλειτος δὲ φυσικὸς φιλόσοφος ὁ Ἐφέσιος τὰ πάντα ἔκλαιεν,
ἄγνοιαν τοῦ παντὸς βίου καταγινώσκων καὶ πάντων ἀνθρώπων, ἐλεῶν
τε τὸν τῶν θνητῶν βίον· αὑτὸν μὲν γὰρ ἔφασκεν τὰ πάντα εἰδέναι, τοὺς
δὲ ἄλλους ἀνθρώπους οὐδέν. καὶ αὐτὸς δὲ σχεδὸν σύμφωνα τῷ Ἐμπε-
δοκλεῖ ἐφθέγξατο, στάσιν καὶ φιλίαν φήσας τὴντῶν ἁπάντων ἀρχὴν
εἶναι, καὶ πῦρ νοερὸν τὸν θεόν, συμφέρεσθαί τε τὰ πάντα ἀλλήλοις καὶ
οὐχ ἑστάναι. καὶ ὥσπερ ὁ Ἐμπεδοκλῆς πάντα τὸν καθ' ἡμᾶς τόπον ἔφη
κακῶν μεστὸν εἶναι καὶ μέχρι μὲν σελήνης τὰ κακὰ φθάνειν ἐκ τοῦ περὶ
γῆν τόπου ταθέντα, περαιτέρω δὲ μὴ χωρεῖν, ἅτε καθαρωτέρου τοῦ ὑπὲρ
τὴν σελήνην παντὸς ὄντος τόπου, οὕτω καὶ τῷ Ἡρακλείτῳ ἔδοξεν.
Αρχέλαος Σωζόμενα. Frag.1, γρ. 3
DIOG. II 16. 17 Ἀρχέλαος Ἀθηναῖος ἢ Μιλήσιος, πατρὸς

Ἀπολλοδώρου,
ὡς δέ τινες, Μίδωνος, μαθητὴς Ἀναξαγόρου, διδάσκαλος Σωκράτους·
οὗτος πρῶ-
τος ἐκ τῆς Ἰωνίας τὴν φυσικὴν φιλοσοφίαν μετήγαγεν Ἀθήναζε, καὶ
ἐκλήθη φυσικὸς, παρὸ καὶ ἔληξεν ἐν αὐτῶι ἡ φυσικὴ φιλοσοφία,
Σωκράτους τὴν ἠθικὴν εἰσαγαγόντος.
ἔοικεν δὲ καὶ οὗτος ἅψασθαι τῆς ἠθικῆς. καὶ γὰρ περὶ νόμων
πεφιλοσόφηκεν καὶ
καλῶν καὶ δικαίων παρ' οὗ λαβὼν Σωκράτης τῶι αὐξῆσαι εἰς τὸ
ἄκρονεὑρεῖν
292
ὑπελήφθη. ἔλεγε δὲ δύο αἰτίας εἶναι γενέσεως, θερμὸν καὶ ψυχρόν· καὶ τὰ
ζῶια
ἀπὸ τῆς ἰλύος γεννηθῆναι καὶ τὸ δίκαιον εἶναι καὶ τὸ αἰσχρὸν οὐ φύσει,
ἀλλὰ
νόμωι.
(17) ὁ δὲ λόγος αὐτῶι οὕτως ἔχει. τηκόμενόν φησι τὸ ὕδωρ ὑπὸ τοῦ
θερμοῦ,
καθὸ μὲν εἰς τὸ κάτω διὰ τὸπυρῶδες συνίσταται, ποιεῖν γῆν· καθὸ δὲ
περιρρεῖ,
καθὸ μὲν εἰς τὸ κάτω διὰ τὸπυρῶδες συνίσταται, ποιεῖν γῆν· καθὸ δὲ
περιρρεῖ,
ἀέρα γεννᾶν. ὅθεν ἡ μὲν ὑπὸ τοῦ ἀέρος, ὁ δὲ ὑπὸ τῆς τοῦ πυρὸς
περιφορᾶς κρα-
τεῖται. γεννᾶσθαι δέ φησι τὰ ζῶια ἐκ θερμῆς τῆς γῆς καὶ ἰλὺν
παραπλησίαν γά-
λακτι οἷον τροφὴν ἀνιείσης· οὕτω δὴ καὶ τοὺς ἀνθρώπους ποιῆσαι.
πρῶτος δὲ
εἶπε φωνῆς γένεσιν τὴν τοῦ ἀέρος πλῆξιν. τὴν δὲ θάλατταν ἐν τοῖς
κοίλοις διὰ
τῆς γῆς ἠθουμένην συνεστάναι. μέγιστον τῶν ἄστρων τὸν ἥλιον, καὶ τὸ
πᾶν ἄπειρον.
γεγόνασι δὲ καὶ ἄλλοι τρεῖς Ἀρχέλαοι· ὁ χωρογράφος τῆς ὑπὸ
Ἀλεξάνδρου
πατηθείσης γῆς, ὁ τὰ Ἰδιοφυῆ ποιήσας, ἄλλος τεχνογράφος ῥήτωρ.
SUID. S. V. Ἀρχέλαος. Ἀρχέλαος Ἀπολλοδώρου ἢ Μίδωνος Μιλήσιος
φιλόσοφος φυσικὸς τὴν αἵρεσιν κληθείς, ὅτι ἀπὸ Ἰωνίας πρῶτος τὴν
φυσιολογίαν
ἤγαγεν, Ἀναξαγόρου μαθητὴς τοῦ Κλαζομενίου, τοῦ δὲ μαθητὴς
Σωκράτης, οἱ δὲ
καὶ Εὐριπίδην φασίν. συνέταξε δὲ Φυσιολογίαν καὶ ἐδόξαζε τὸ δίκαιον
καὶ αἰσχρὸν
οὐ φύσει εἶναι, ἀλλὰ νόμωι. συνέταξε καὶ ἄλλα τινά.
‘Ἀρχέλεως· ἦν γὰρ σύμμετρον ὧδε λέγειν’.

SEXT. adv. math. VII 14 2A. δὲ ὁ Ἀθηναῖος τὸ φυσικὸν καὶ ἠθικόν
[μετήρχετο].
293
– adv. math IX 360 Ἀ. ὁ Ἀθηναῖος, Σωκράτους δὲ καθηγητής ... ἀέρα

[πάντων εἶναι ἀρχὴν καὶ στοιχεῖον]. AËT. I 3, 6 (D. 280);
Ἀ. Ἀπολλοδώρου Ἀθηναῖος ἀέρα ἄπειρον, καὶ τὴν περὶ αὐτὸν πυκνότητα
καὶ
μάνωσιν. τούτων δὲ τὸ μὲν εἶναι πῦρ τὸ δ' ὕδωρ.
HERIrris. 11 (D. 653) καὶ μὴν οὐκ ἐπιτρέπει τούτοις εὐδοκιμεῖν Ἀ.
ἀποφαινόμενος τῶν ὅλων ἀρχὰς θερμὸν καὶ ψυχρόν.
EPIPHAN. adv. haer. III 2, 9 (D. 590, 1) Ἀ. ὁ Ἀπολλοδώρου, κατὰ δέ
τινας Μίλτωνος (Ἀθηναῖος δὲ ἦν φυσικός) ἐκ γῆς τὰ πάντα λέγει
γεγενῆσθαι. αὕτη
γὰρ ἀρχὴ τῶν ὅλων ἐστίν, ὥς φησι.
AUGUST. de civ. d. VIII 2 (D. 174) Anaxagorae successit auditor
eius Archelaus. etiam ipse de particulis inter se similibus [d. i.
ὁμοιομέρειαι]
quibus singula quaeque fierent ita putavit constare omnia, ut inesse etiam
mentem diceret, quae corpora aeterna, id est illas particulas,

coniungendo
et dissipando ageret omnia. Daraus Sidon. Ap. car15, 94 post hoc
Αρχέλαος Απόσπασμα. Frag.1a, γρ. 5
κατὰ νόμους δ' αὐτῶι συμβιώσασαν ὁ Κίμων ἐμπαθέστερον διατεθεὶς καὶ

δυσφο-
ρήσας ἀποθανούσης, εἴ τι δεῖ τεκμαίρεσθαι ταῖς γεγραμμέναις ἐπὶ παρη-
γορίαι τοῦ πένθους ἐλεγείαις[PLG II 259 Bergk] πρὸς αὐτόν, ὧν Παναί-
τιος ὁ φιλόσοφος οἴεται ποιητὴν γεγονέναιτὸν φυσικὸν Ἀρχέλαον, οὐκ
ἀπὸ
τρόπου τοῖς χρόνοις εἰκάζων.
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ
PLUT. de primo frig. 21. 954F ὅθεν οὐ κατὰ χώραν μόνον

ἐξ ἕδρας ἀκίνητον οὖσαν αὐτὴν (τὴν γῆν), ἀλλὰ καὶ κατ'
οὐσίαν ἀμετάβλητον, Ἑστίαν ἅτε δὴ ‘μένουσαν ἐν θεῶν οἴκωι’ κλίτα
προσηγόρευσαν οἱ παλαιοὶ (Plato Phaedr. 246E) διὰ τὴν στάσιν
καὶ πῆξιν· ἧς ἡ ψυχρότης δεσμός ἐστιν, ὡς Ἀρχέλαος ὁ φυσικὸς
εἶπεν, οὐδενὸς χαλῶντος αὐτὴν οὐδὲ μαλάττοντος, ἅτε θερομένην καὶ
ἀλεαινομένην ἀμετάβλητονοὖσαν.
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΤΕΧΝΗΣ

294
Berthelot Coll. des Alchigr. I p. 25, 6 γίνωσκε, ὦ φίλε, καὶ τὰ ὀνό-

ματα τῶν ποιητῶν· Πλάτων ... Θεόφραστος, Ἀρχέλαος, Πετάσιος
κτλ.
Ερμίας. , In Platonis Phaedrum scholia P. 10, γρ. 25
τοῖς ὑποκειμένοις πράγμασι καὶ τῇ λέξει κέχρηται Πλάτων· πρῶτον μὲν

γὰρ ἐπειδὴ λεπτὸς καὶ ἰσχνὸς ἦν ὁ τοῦ Λυσίου λόγου χαρακτὴρ, εἰκότως
αὐτὸς τῷ ἀντικειμένῳ ἠθέλησε χρήσασθαι τῷ σεμνοπρεπεστέρῳ πρὸς
κατάπληξιν καὶ χείρωσιν τοῦ νέου· ἔπειτα ἡ ὑποκειμένη θεολογία ἡ περὶ
τοῦ ἔρωτος καὶ ἡ φυσιολογία ἡ περὶ τῆς νοητῆς οὐσίας ἀπῄτει τοιούτων
λόγων ἀξίωμα· ἐπεὶ γὰρ περὶ ἀφανῶν καὶ ἀγνώστων πραγμάτων τοῖς
πολλοῖς διελέγετο, προσφόρως καὶ ὑψηλοῖς ἐχρήσατο λόγοις, ὅπου ὁ
πολιτικὸς ἢ καὶ ὁ πολὺς προσελθεῖν οὐκ ἠδύνατο.
Ἔστι δὲ ὁ διάλογος διὰ μὲν τὸν Φαῖδρον ἠθικὸς καὶ καθαρτικὸς,
ἐλεγκτικὸς, προτρεπτικὸς εἰς φιλοσοφίαν· διὰ δὲ τοὺς περὶ ἔρωτος λόγους
φυσικὸς καὶ θεολογικός· διὰ δὲ τοὺς περὶ ῥητορικῆς λογικός.
Ερμίας. , In Platonis Phaedrum scholia P. 181, γρ. 13
... τουτέστιν εἰς παῖδας σπείρειν καὶ ἀνόνητα ποιεῖν, ὥσπερ καὶ
ὁ εἰς πέτρας σπείρων, καὶ ὕβρειδὲ προσομιλῶν οὐ δέδοικετὸν τῆς
Ἀδραστείας νόμον, οὐδὲ αἰσχύνεται.
ιθʹ Ὁ δὲ ἀρτιτελής 251a
Ταῦτα εἰπὼν περὶ τῆς ἀποπτώσεως, λοιπὸν περὶ τοῦ ἀναγομένου βού-
λεται εἰπεῖν, τοῦ ἀπὸ τοῦ αἰσθητοῦ κάλλους ἀναγομένου ἐπ' ἐκεῖνο τὸ
κάλλος· οὐ κάλλοςδὲ μόνον εἶπεν, ἀλλὰ καὶ θεοειδὲςπροσέθηκε, διὰ
τοῦ θεοειδοῦς δεικνὺς τὴν ὁμοιότητα τῶν τῇδε πρὸς τὰ ἐκεῖ. Θεοειδὲς
γὰρ
φαίνεται τοῦτο τὸ αἰσθητὸν κάλλος τῷ θεωμένῳ καὶ δι' αὐτοῦ εἰς
ἀνάμνησιν
ἐρχομένῳ τοῦ νοητοῦ καὶ δι' αὐτοῦ ἀναγομένῳ. Εὖδὲ μεμιμημένον, ὅτι
ὅταν κατακρατήσῃ ὁ λόγος ὁ φυσικὸς, τότε ἄριστα ἔχει τὸ ζῷον.
κʹ Πρῶτον μὲν ἔφριξε 251a
Τὰ συμβαίνοντα ἡμῖν περὶ τὴν ἀνθρωπίνην ἐνέργειαν ταῦτα λέγει περὶ
ἐκείνης τῆς θέας. Δεῖ δὲ ταῦτα ζωτικῶς ἐκδέχεσθαι καὶ νοερῶς· ὥσπερ
γὰρ ἐνταῦθα θάμβος ἡμᾶς καταλαμβάνει καὶ ἔκπληξις, οὕτω καὶ ἐπὶ θέας
θεῶν, οὐ τοιοῦτον δὲ οἷον ἐπὶ θέας πολεμίων ἐπελθόντων, ἀλλὰ κατὰ τὸ
κρεῖττον τούτου τοῦ φόβου, διὰ τὸ ὑπερπλῆρες τῶν θεῶν. Δεῖ τοίνυν τὴν
295
ἀνθρωπίνην ψυχὴν ὑποκατακλίνεσθαι τοῖς θεοῖς τοῖς ὑπερέχουσι τὴν

ἡμετέραν δύναμιν καὶ φρίττειν αὐτοὺς, οὐχ ὡς δεινοὺς καὶ φοβεροὺς καὶ
ἀντιτύπους· ταῦτα γὰρ τῆς ὕλης καὶ τῶν γηγενῶν τὰ δείματα. Τὴν διέ-
γερσιν οὖν τὴν ἐπ' ἐκεῖνα φρίκηνἐκάλεσε, τὴν διὰ τῶν αἰσθητῶν ἐπὶ τὰ
Ναυσιφάνης Απόσπασμα. Frag.2, γρ. 14
ἀλλὰ πᾶν ἡγησάμενος εἶναι τὸ τίμιον καὶ ἀξιόλογον ἐν ταῖς παρὰ τῶν
πολλῶν
δόξαις καὶ μνήμαις ἐπὶ πολιτικαῖς δεινότησιν ἢ ταῖς κενῶς κομπουμέναις
ἀρεταῖς
καὶ καλοκαγαθίαις, ἐπὶ ταῦτα ἄγειν τὸν ἄριστον προείληφε συλλογισμόν.
c. 37, 3
ἅμα δ' ἐπὶ νομοθεσίας κατεφέρετο. 11, 1 [p. 1] ἀλλ' ἄντικρυς ἔφησεν
ὁτιοῦν
δυνήσεσθαι πείθειν τοὺς ἀκούοντας τὸν φυσικὸν καὶ σοφόν· καὶ τὸν
σοφὸν οὐκ ἐν
ἀμφισβητήσει κατέλιπεν, ἀλλ' ἑαυτὸν ἔφη τοῖς λόγοις ἄξειν ἔνθ'ἂν
βούληται
τοὺς ἀκούοντας. 15, 4 [p. 19] τοιοῦτον γὰρ κἂν ἓνἔτος ἄνδρα τις ἔχηι
συν-
ζῶντα καὶ μὴ βραχεῖς χρόνους ὁμιλοῦντα, καὶ τοῦτο πλεοναζόντως
δύνασθαι ἂν
καὶ παρακολουθεῖν. 25, 1 τὴν γὰρ αἰτίαν τῆς πειστικῆς δυνάμεως οὐκ ἐξ
ἱστορίας,
ἀλλ' ἀπὸ τῆς εἰδήσεως τῶν πραγμάτων παραγίνεσθαί φησιν, ὥσθ' ὁμοίως
αὑτῶι πείθοι ἂν ὁ φυσικὸς ὁποιονοῦν ἔθνος. 14, 3
[p. 5] περὶ ἕνα τὸν εὐφυῆ καὶ πρόθυμον. 15, 9 [p. 7] ἔτι τίν' ἂν
εἴδησιν ἔχων ὁ φυσικὸς τῆς τῶν ἀνθρώπων φύσεως ἀπὸ ταύτης δύναιτο
πείθειν αὐτούς; ἆρά γε τὴν ἐκ τίνων ἢ ποίων στοιχείων συνεστήκασι;
καὶ τίς ἂν διὰ ταυτὶ πείθειν περὶ ὧν ἂν διεξίηι δύναιτο τοὺς ἀνθρώπους
μᾶλλον ἢ τοῖς ... 16, 2 [p. 8] τὸ συγγενικὸν τέλος ὅπερ ἐστὶν ἥδεσθαι καὶ
μὴ ἀλγεῖν, ἀλλὰ εὐθὺς ἕκαστοςἄνθρωπος πρὸς τοῦτο φέρεται καὶ χωρὶς
τῆς τούτων προσδοκίας εἴτ' ἀλόγως
Ναυσιφάνης Απόσπασμα. Frag.2, γρ. 16
καὶ καλοκαγαθίαις, ἐπὶ ταῦτα ἄγειν τὸν ἄριστον προείληφε συλλογισμόν.

c. 37, 3
ἅμα δ' ἐπὶ νομοθεσίας κατεφέρετο. 11, 1 [p. 1] ἀλλ' ἄντικρυς ἔφησεν
296
ὁτιοῦν
δυνήσεσθαι πείθειν τοὺς ἀκούοντας τὸν φυσικὸν καὶ σοφόν· καὶ τὸν
σοφὸν οὐκ ἐν
ἀμφισβητήσει κατέλιπεν, ἀλλ' ἑαυτὸν ἔφη τοῖς λόγοις ἄξειν ἔνθ'ἂν
βούληται
τοὺς ἀκούοντας. 15, 4 [p. 19] τοιοῦτον γὰρ κἂν ἓνἔτος ἄνδρα τις ἔχηι
συν-
ζῶντα καὶ μὴ βραχεῖς χρόνους ὁμιλοῦντα, καὶ τοῦτο πλεοναζόντως
δύνασθαι ἂν
καὶ παρακολουθεῖν. 25, 1 τὴν γὰρ αἰτίαν τῆς πειστικῆς δυνάμεως οὐκ ἐξ
ἱστορίας,
ἀλλ' ἀπὸ τῆς εἰδήσεως τῶν πραγμάτων παραγίνεσθαί φησιν, ὥσθ' ὁμοίως
αὑτῶι
πείθοι ἂν ὁ φυσικὸς ὁποιονοῦν ἔθνος. 14, 3
[p. 5] περὶ ἕνα τὸν εὐφυῆ καὶ πρόθυμον. 15, 9 [p. 7] ἔτι τίν' ἂν
εἴδησιν ἔχων ὁ φυσικὸς τῆς τῶν ἀνθρώπων φύσεως ἀπὸ ταύτης δύναιτο
πείθειν
αὐτούς; ἆρά γε τὴν ἐκ τίνων ἢ ποίων στοιχείων συνεστήκασι;
καὶ τίς ἂν διὰ ταυτὶ πείθειν περὶ ὧν ἂν διεξίηι δύναιτο τοὺς ἀνθρώπους
μᾶλλον
ἢ τοῖς ... 16, 2 [p. 8] τὸ συγγενικὸν τέλος
ὅπερ ἐστὶν ἥδεσθαι καὶ μὴ ἀλγεῖν, ἀλλὰ εὐθὺς ἕκαστος
ἄνθρωπος πρὸς τοῦτο φέρεται καὶ χωρὶς τῆς τούτων προσδοκίας εἴτ'
ἀλόγως
εἴτε λελογισμένως οὔτε διώκειν τοῖς ὅλοις οὐδὲν οὔτε φεύγειν, μᾶλλον δ'
οὐδὲ
τὰ ζῶια ἄλλον ἐνδέχεται τρόπον. 7, 2 [p. 9] καὶ γὰρ οὕτως τὰ μέγιστα
λέγων
ἂν πείθοι πολλὴν προθυμίαν καὶ τῶν πολλῶν πρὸς τοῦτο παρεχομένων,
διότι
πειστικόν ἐστι τὸ γινώσκειν, πόθεν ἥκει τὸ συμφέρον. ἄνευ γὰρ τῆς περὶ
τούτου
[n. τοῦ τέλους] πειθοῦς ἀχάριστοι γινόμενοι τοῖς προδιδάξασι, τῶν ἄλλως
πειθόν
περὶ τῆς τῶν ἐθνῶν κλήσεως· ἐν ᾧ ἔτει Δανιὴλ ἐκοιμήθη προφη-

τεύσας ἔτη νʹ.
βʹ, γʹ, δʹ.
νγʹ Ὀλυμπιάς.
εʹ, ϛʹ, ζʹ.
297
Σιμωνίδης ἐγνωρίζετο. ηʹ.

Χίλων ὁ τῶν ἑπτὰ σοφῶν ἔφορος ἐν Λακεδαίμονι αʹ ἐγένετο.
νδʹ Ὀλυμπιάς.
θʹ.
Πυθαγόρας φυσικὸς φιλόσοφος ἐγνωρίζετο. ιʹ.
Ξενοφάνης Κολοφῶνος ἐγνωρίζετο. ιαʹ, ιβʹ.
νεʹ Ὀλυμπιάς. ιγʹ.
Κροῖσος ἐπὶ Κῦρον ἐστράτευσεν. ιδʹ, ιεʹ.
Κῦρος τὴν Λυδῶν βασιλείαν καθεῖλεν καὶ Κροῖσον αἰχμα-
λώτισεν. ὁ δὲ αὐτὸς καὶ ἄλλας βασιλείας περιεῖλεν Ἀσίας, Κα-
ρίας, Λυκίας, Ἰνδῶν πρὸς βοῤῥᾶν καὶ Σακῶν καὶ Σκυθῶν.
Ξενοφάνης Κολοφῶνος ἐγνωρίζετο.

ιαʹ, ιβʹ.
νεʹ Ὀλυμπιάς.
ιγʹ.
Κροῖσος ἐπὶ Κῦρον ἐστράτευσεν.
ιδʹ, ιεʹ.
Κῦρος τὴν Λυδῶν βασιλείαν καθεῖλεν καὶ Κροῖσον αἰχμα-
λώτισεν. ὁ δὲ αὐτὸς καὶ ἄλλας βασιλείας περιεῖλεν Ἀσίας, Κα-
ρίας, Λυκίας, Ἰνδῶν πρὸς βοῤῥᾶν καὶ Σακῶν καὶ Σκυθῶν.
ιϛʹ.
Θαλῆς ὁ Ἐξαμύου Μιλήσιος πρῶτος φυσικὸς φιλόσοφος ἀπέ-
θανεν ζήσας ἔτη ϙαʹ.
νϛʹ Ὀλυμπιάς.
ιζʹ, ιηʹ, ιθʹ.
Συνάγεται ὁ πᾶς χρόνος τῆς αἰχμαλωσίας τῶν οʹ ἐτῶν τοῦ Ἰου-
δαίων ἔθνους, ἀριθμούμενος κατὰ μέν τινας ἀπὸ τρίτου ἔτους τῆς
βασιλείας Ἐλιακεὶμ τοῦ καὶ Ἰωακεὶμ ἐπὶ τὸ θʹ καὶ δέκατον ἔτος
Κύρου τοῦ Περσῶν βασιλέως, κατὰ δὲ ἑτέρους ἀπὸ ἀρχῆς τῆς
Ἱερεμίου προφητείας, ἣ γέγονε κατὰ τὸ ιγʹ ἔτος Ἰωσίου τοῦ τῶν
Ἰουδαίων βασιλέως, ἐπὶ τὸ λϛʹ Ἀστυάγους. ἀπὸ δὲ τῆς προφη-
τείας Ἱερεμίου ἐπὶ τὸ αʹ ἔτος Κύρου ἔτη γίνεται οʹ. ὅπερ δοκεῖ
ιαʹ, ιβʹ, ιγʹ, ιδʹ.

ξεʹ, Ὀλυμπιάς.
298
ιεʹ.
Ἡλίου ἔκλειψις ἐγένετο.
ιϛʹ, ιζʹ, ιηʹ.
ξϛʹ Ὀλυμπιάς.
ιθʹ, κʹ, καʹ, κβʹ.
ξζʹ Ὀλυμπιάς. κγʹ.
Ἑλλάνικος ἱστοριογράφος καὶ Δημόκριτος φιλόσοφος καὶ
Ἡράκλειτος ὁ σκοτεινὸς καὶ Ἀναξαγόρας φυσικὸς φιλόσοφος
ἐγνωρίζοντο. κδʹ, κεʹ, κϛʹ. ξηʹ Ὀλυμπιάς.
Olympiodorus Alchem., Εἰς τὸ κατ' ἐνέργειαν ζωσίμου ὅσα ἀπὸ Ἑρμοῦ

καὶ τῶν φιλοσόφων ἦσαν εἰρημένα (= De arte sac Τόμ. 2, p. 78, γρ. 13
νοήσωσι ποῖά εἰσιν ὑποστατικὰ καὶ ποῖα ἀνυπόστατα. Καὶ διὰ τοῦτο
πᾶσαν ὕλην ἐξέθεντο στερεῶν καὶ ὑγρῶν. Ἴστε γὰρ ὅτι ἡ τέχνη
αὕτη διὰ πυρὸς οὐ γίνεται. Ὡς οὖν νοήμοσι προσομιλοῦντες γεγρα-
φήκασι, καὶ οὗτος ὁ σκοπὸς αὐτοῖς. Ἀμέλει καὶ ὁ Ζώσιμοςἴδιον
λόγον περὶ πυρὸς ποιεῖται. Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐν ἑκάστῳ γνησίῳ
αὐτοῦ λόγῳ, τοῦ πυρὸς φροντίζει, ὡς καὶ πάντες οἱ ἀρχαῖοι. Καὶ
γὰρ πρῶτον αἴτιον καὶ μάλιστα τῆς ὅλης τέχνης τὸ πῦρ ἐστιν, ὡς
καὶ τῶν δʹ στοιχείων πρῶτον τυγχάνον· οὕτω γὰρ βούλονται οἱ ἀρ-
χαῖοι διὰ τῶν δʹ στοιχείων τὴν τέχνην αἰνίττεσθαι. Καὶ ἀκριβούσθω
ἡ σὴ ἀρετὴ, ἐν ταῖς τέσσαρσι βίβλοις ἐστὶ Δημοκρίτουὅτε κατὰ
τὰ τέσσαρα στοιχεῖα λελάληκεν, ὡς φυσικὸς ὑπάρχων. Ἐξέθετο γὰρ
πῆ μὲν πραέῳ πυρὶ, πῆ δὲ λάβρῳ, καὶ ἄνθραξι, καὶ ὅσα τοῦ πυρὸς
δεῖται, πάλιν τὸν ἀέρα, ὅσα τοῦ ἀέρος, οἷον ἀεροπόρα ζῷα· ὡσαύτως
καὶ τὰ τούτων ὑδάτων, καὶ χολὰς πάλιν ἰχθύων, καὶ ὅσα δι' ἰχθύων
σκευάζεται, καὶ δι' ὑδάτων· πάλιν τὰ τῆς γῆς, ὡς ἅλας καὶ μέταλλα
καὶβοτάναι. Καὶ τούτων πάντων ἕκαστον πρὸς ἕκαστον διακέκριται
χροιαῖς καὶ φύσεσιν ἀλλεπαλλήλοις, ἰδικαῖς καὶ γενικαῖς ἀρρενοθήλη
ὄντα.
Καὶ ταῦτα εἰδότες πάντες οἱ ἀρχαῖοι διὰ τούτων τὴν τέχνην
ἐκάλυψαν τῇ πολυπληθείᾳ τῶν λόγων. Πάντως γὰρ δεῖται ἡ τέχνη
τινὸς τούτων· ἐκτὸς γὰρ τούτων οὐδέν ἐστιν ἀσφαλές.
Προκόπιος εκκλ. Catena in Canticum canticorum P. 1609, γρ. 20
μισεῖ, φησὶ διὰ τοῦ προφήτου· ὀψὲ φωνὴν αὐτῆς

ὠλόλυξε, «Καὶ ἔδωκεν ἐπ' ἐμὲ τὴν φωνὴν αὐτῆς,
διὰ τοῦτο ἐμίσησα αὐτήν·» Ὄψις δέ ἐστιν
ὠραία, ἡ ἐκ τῆς εἰρηνικῆς καταστάσεως γαληνιά-
299
ζουσα· Δεῖξόν μοι οὖν, φησὶν, τὴν ὄψιν σου, καὶ

ἀκούτισόν με τὴν φωνήν σου· καὶ ἤθει καὶ λόγῳ
πρὸς ἐμὴν κοσμουμένη ἀρέσκειαν, καὶ κάλλος πρά-
ξεων καὶ ἐπιμέλειαν δογμάτων σύμφωνον ἐπιδει-
κνυμένη εἰ δέ τις εἴπῃ τεῖχος τὸν νόμον, προτεί-
χισμα τὸν φυσικὸν ἐρεῖ νόμον, οὗ ἐχόμενά ἐστιν ἡ
πέτρα· μᾶλλον γὰρ τοῦ ῥητοῦ νόμου ὁ φυσικὸς
πλησιαίτερος ὢν, τυγχάνει Χριστοῦ· ἐν ᾧ πολιτευ-
σάμενοι οἱ ἁγίοι εὐηρέστησαν τῷ Θεῷ· φυσικαῖς
ὁρμαῖς γνῶντες τὸ δίκαιον· καὶ διδάσκαλοι τῶν καθ-
ηκόντων αὐτοὶ ἑαυτοῖς γενόμενοι· καὶ ὁ Παῦλος
δέ φησι, «Νόμος δὲ παρεισῆλθε,» τὴν ἀρχαίαν καὶ
τὴν ὑστάτην μίαν οὖσαν μεσολαβήσας πολιτείαν.
{Ὠριγένους.} Βούλεται τὴν ψυχὴν, κ.τ.λ.
Μιχαήλ Ψελλός Oratoria minora Oration 37, γρ. 250
γνωρίσει τὸ ἀναιδὲς καὶ τὴν ἧτταν ἀναδιδάξει καὶ τῶν πιστῶν

κατευφρανεῖ
τὰς ψυχάς, νῦν δὲ τὰς θανατηφόρους ψήφους ἐνέγκοι καὶ τὸν
νενομισμένον
τόπον δηλώσει καὶ τὴν τελείωσιν διαγράψει. αὖθίς τε πρὸς τὸ ὄρος τὸν
ἀσκούμενον ἐπανάξει καὶ εἰσοικίσει τοῦτον καὶ θρέψει σχεδίως καὶ τὴν
πενιχρὰν παραθήσεται τράπεζαν καὶ τὴν τελευταίαν ᾠδὴν μετὰ ταῦτα
τέλος ποιήσεται, τάς τε περὶ τοὺς ψόφους ὀξύτητας καὶ βαρύτητας
εὐκαίρως ἐπαποδώσει καὶ τὰ ἰσότονα καὶ μὴ ἰσότονα ὑποδείξει καὶ τὰ
τῆς ἁρμονίας μέρη διασημανεῖ καὶ τὰ συστήματα καὶ τὰ γένη
παραδηλώσει
καὶ τὰ διαστήματα τοῖς σχήμασι παραστήσεται. ὥσπερ γὰρ εἴ τις τῶν
ἀρχῶν τοῦ λόγου τὰ μὲν εἶναι λέγοι στοιχεῖα, τὰ δὲ συλλαβάς, τὰ δὲ
λέξεις, τὰ δὲ ὀνόματα, τὰ δὲ ῥήματα, καὶ ὁ φυσικὸς τῶν ἀρχῶν τῶν
ἀσυνθέτων σωμάτων τὸ μὲν εἶναι ὕλην, τὸ δὲ εἶδος, τὸ δὲ ἄποιον σῶμα,
τὰ δὲ τέσσερα στοιχεῖα, τοῦτον δὴ τὸν τρόπον καὶ οὗτος τὸ μὲν ὡς
ἐξήγησιν λέγει, τὸ δὲ ὡς παραποίησιν, καὶ τὸ μὲν ποιεῖ θράσος, τὸ δὲ
δείκνυσι μετριότητα, τὸ εὔτολμον, τὴν πραότητα, τὴν ἐπιείκειαν, τὴν
ἀπαγόρευσιν, τὴν προσαγόρευσιν, ἰδίᾳ ἕκαστον ἀπομερίζων καὶ διαιρῶν
τἆλλα, ἵνα μὴ λέγω καθ' ἕκαστον.
Τίς σου τὴν ἐπὶ τοῦ στήθους μαγάδα διεξηγήσεται καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γλώτ-
της ᾄσματα καὶ τερετίσματα, τὸ μέλος ἐκεῖνο τὸ παναρμόνιον, τὴν
ἡδονὴν τὴν κόρον οὐκ ἔχουσαν, τὴν ἄφατον κἀνυπέρβλητον μέθοδον;
ἐρρέτωσαν Αἰσχύλοι καὶ Στησίχοροι αὐλοῖς μέν, ὡς λόγος, εἰδότες ἴσως
{δὲ}
300
Μιχαήλ Ψελλός Oratoria minora Oration 37, γρ. 346
ἐστιν οὐδ' ὅ τι καλέσει τις τοῦτον εὑρήσει ποτέ· πᾶν γὰρ ὑπεραίρει καλὸν
καὶ συγκρίσεως ἐπέκεινα κατοπτεύεται.’

Ἔθος δέ μοι τοῖς λογίοις ἀνδράσι συνομιλεῖν καὶ μηδέποτε τῆς τούτων
ἀφίστασθαι διαλέξεως· καὶ γὰρ ᾔδεισαν τὰ ἐμὰ κἀκεῖνοι, καθάπερ τὰ
ἐκείνων ἐγώ, καὶ πολλάκις μοι προσίενται καὶ περί τινων ἐρωτῶσι καὶ
παρ' ἐμοῦ τὰ ὅμοια δέχονται. ἀνδρὶ δέτινι ἐντυγχάνω σοφίας πάσης
εἰδήμονι· οὐδὲ γὰρ τόδε μὲν ᾔδει καὶ τόδε, τόδε δὲ οὔ, οὐδ' ὥσπερ ἑνὶ
ποδὶ τὴν λογικὴν τρίβον ἐβάδιζεν, ἀλλ' ἄρτιος ἐν πᾶσι καὶ διὰ πάντων
ἐφαίνετο καὶ οἶδε κάλλιον ἅπαντα ἤπερ ἓν οἱ πολλοί· ὁ μὲν γὰρ θάτερον
τῶν μερῶν εἰδώς, θάτερον δὲ ἀγνοῶν (ἵνα τι καὶ περιττολογήσω, μᾶλλον
δὲ ἀληθεύσω) οὐκ ἂν εἴη πάντως σοφός, ἀλλ' ὡς φυσικὸς τὴν οὐσίαν μὲν
ἴσως τοῦ ὑποκειμένου γνώσεται, ἀγνοήσει δὲ τὸ σχῆμα καὶ τὰς ἀρχὰς τῆς
ὑπάρξεως καὶ οὐδ' ὑπεραναβαίη τὰ σώματα. εἰ δέ τις ἀριθμητικὴν
μετίοι τῶν ἄλλων κατολιγωρήσας, οὐ τὴν ἀκριβῆ μεσότητα τῶν ἀνα-
λογιῶν γνώσεται οὐδὲ τοὺς ἀριθμοὺς εἰς ἐπίπεδα καὶ στερεὰ θέμενος
ὅποι ταῦτα κυριώνυμα πέφυκε γνοίη ἄν ποτε· οὕτω δὲ καὶ ὁ γεωμέτρης
καὶ ὁ μουσικὸς καὶ ὁ περὶ τὰ σχήματα τῶν ἄστρων ἐσπουδακὼς καὶ ὁ
τὴν ἠθικὴν φιλοσοφίαν ἐξακριβούμενος· ὁ δέ γε κατοπτρικὸς καὶ μηχανι-
κός, ἢ ὅστις ἕτερος ὑπὸ τὰ τέσσερα τελοίη μαθήματα, πολλοῦ γε δεήσει
γνῶναι τὰ ὑποκείμενα μὴ χρησάμενος εἰς ἀπόδειξιν ταῖς ὑπερκειμέναις
ἀρχαῖς.
Μιχαήλ Ψελλός Opuscula logica, physica, allegorica, alia Opusculum

19, γρ. 129
Οὗτος οὖν ὁ διᾴττων καὶ δοκίας, ἂν εἰς παχὺ νέφος ἀποτελευτήσῃ

κωλῦον αὐτοῦ τὴν πάροδον, ἐκεῖσε ἐνίσχεται· ὃ δὴ νέφος κατὰ πᾶν
ἐξαπτόμενον αἴξ τε καὶ κομήτης λέγεται· ἀποσπινθηρίζων γὰρ κατὰ
κύκλον δοκεῖ κόμην τινὰ ἔχειν καθειμένην καὶ οἷά τισι μαλλοῖς κατὰ
τὰς αἶγας βρίθεσθαι. οὗτος δὲ ὁ κομήτης ἐνίοτε καὶ πολυήμερός ἐστιν,
ἀρκούσης τῆς ὑποκειμένης αὐτῷ οὐσίας εἰς χρονίαν ἔξαψιν. δοκεῖ δὲ
ἀστὴρ εἶναι κυρίως, ὅτε καὶ μάλιστα κατὰ κάθετον ἀληθῆ ὑπέλθῃ
ἀστέρα, ὃς δή, ὅταν ὀφθῇ, σύμβολον τοῖς ἀστρολόγοις γίνεται ἐκπυρώ-
σεως· ὅθεν ἀνομβρίας τε καταμαντεύονται καὶ πυρετοὺς προμηνύου-
σιν. ὁ δὲ λόγος τούτου οὐκ ἀστρολογικός, ἀλλὰ φυσικός· οἱ γὰρ κομῆ-
ται τότε κατὰ πλῆθος ὁρῶνται, ὅταν πολλὴ ᾖ ἡ καπνώδης ἀνα-
θυμίασις, ἥτις ξηροτέρα τοῦ δέοντος οὖσα ἀντικειμένως ἔχει πρὸς τὴν
ὑγράν· ἀπὸ γοῦν τοῦ ταύτην πληθύνειν ἐκείνην ὑστερεῖν ἀστρολογικῶς
301
τερατεύονται. καὶ ταῦτα μὲν οὕτω κατὰ κεφαλαιώδεις ἐπιτομάς.

Ὁ δὲ κεραυνὸς πῇ μὲν κατ' ἐκπυρηνισμὸν γίνεται, πῇ δὲ κατὰ σύγ-
κρουσιν τῶν νεφῶν. ἐκπυρηνίζεται δέ τι, ὅταν κατὰ συμπίεσιν ἀκοντί-
ζηται, ὥσπερ ἡμεῖς τὰ τῶν ἐλαιῶν ὀστᾶ τοῖς δακτύλοις συμπιέζοντες ἢ
ἄνω ἢ κάτω ἐξακοντίζομεν. ὁπόταν οὖν πυρώδης οὐσία ἐμπέσῃ τοῖς
νέφεσιν, εἰ μὲν μὴ παχὺ ᾖ τὸ περιέχον, πρὸς τὸν οἰκεῖον χῶρον αὖθις
ἀποκαθίσταται·
Μιχαήλ Ψελλός Opuscula psychologica, theologica, daemonologica

P. 37, γρ. 25
ριστή· ἐπὶ δὲ τῆς ἀχωρίστου πάσας καὶ ἀχωρίστους. ἑτέρα λύσις· ἄλλη
συμφυΐα οὐσιῶν καὶ ἄλλη κυβερνήτου πρὸς ναῦν· τί γὰρ ἡ τούτου
συμφυΐα
πρὸς ἐκείνην;
Τριῶν ὄντων ἐν τοῖς φυσικοῖς, εἴδους, ὕλης καὶ αἰτίας, πῶς ἐντῇ
ὕλῃ τὸ εἶδος, φέρονται τούτοις μέθοδοι πέντε· ἡ φυσική, ἥτις διαλέξεται
περὶ τοῦ εἴδους, τῆς ὕλης καὶ τῆς αἰτίας, οἷον ‘τῶν οὐρανίων ὕλη οὐ τὰ
τέτταρα στοιχεῖα, ἀλλὰ καὶ πέμπτον τι σφαιρικόν, ὡς πολυχωρητότατον
ἢ διὰ τὸ πρεπῶδες τοῦ τοιούτου σχήματος, ὃ μήτε ἀρχὴν ἢ τέλος ἔχει·
κύκλῳ κινεῖται κατὰ μίμησιν τῶν ὑπὲρ αὐτὸν νόων οἳ εἰς ἑαυτοὺς συν-
νεύουσι· νοῦς γὰρ τὰ εἴδη ὁρῶν ἑαυτὸν ὁρᾷ καὶ ἀνάπαλιν· καὶ ὅτι ὁ νοῦς
πανταχοῦ ἐστί’. καὶ ταῦτα ὁ φυσικός· ἀποδώσει οὖν διὰ ταῦτα τὸν
ὅρον ἐξ ὕλης καὶ εἴδους. ἡ μερικὴ τέχνη, ἤγουν ἰατρικὴ ἢ τεκτονική, ἧς
διαφέρει φυσικὴ ὅτι αὐτὴ καὶ ἐκ τῶν πορρωτέρω αἰτίας ἀποδίδωσι. τυχὸν
ἰατρὸς μὲν αἰτιᾶται τοὺς τέτταρας χυμοὺς ἢ τὰ τέτταρα στοιχεῖα, ὁ δὲ

φυσικὸς καὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος. ἡ διαλεκτική, ἣ ἀποδώσει τοὺς
ὁρισμοὺς ἐκ τῆς αἰτίας, περὶ ταῦτα καταγίνεται, καθὼς ὁρίζεται καὶ τὸν
θυμὸν ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως. ἡ μαθηματική, ἥτις ἀποδίδωσι τῶν καθ'
αὑτὰ εἰδῶν ἐξ ἀφαιρέσεως τοὺς ὁρισμούς. ἡ πρώτη φιλοσοφία περὶ τῶν
πάντῃ χωριστῶν τῆς ὕλης εἰδῶν διαλέξεται. τί οὖν διαφέρει πρῶτος
φιλόσοφος καὶ Μαθηματικός; οἱ λόγοι τῶν εἰδῶν τῶν ἐν ὕλῃ εἰσὶ καὶ ἐν
τῇ ἡμετέρᾳ ψυχῇ καὶ ἐν τῷ νῷ τῷ δημιουργικῷ. καὶ τῶν ἐν τῇ ψυχῇ οἱ
μὲν διαστατοί,

P. 83, γρ. 5
νοεῖν τῶν ἄλλων, σαφοῦς ὄντος τοῦ θεωρήματος καὶ ἔτι μᾶλλον
σαφεστέ-
302
ρας τῆς λύσεως, ὡδίπερ τῷ λόγῳ χρήσομαι.

Ἐν τίνι τὴν ἀρετὴν ἐμπεφυκέναι φατέ; ἢ αὖθις ἐπιβεβλῆσθαι τῇ ἀειδεῖ
φύσει καὶ ἀσωμάτῳ καὶ ἀσυνθέτῳ, ἢ τῇ συγκειμένῃ καὶ σαρκίνῃ καὶ πο-
λυσχήμονι, ἢ τῷ συναμφοτέρῳ; διαλεγόμενοι γὰρ περὶ τοῦ εἰ φύσει χρη-
στὸς ὁ ἄνθρωπος ἢ μή, περὶ ψυχῆς ἢ περὶ σώματος διαλέγεσθε ἢ περὶ τοῦ
ἐκ τούτων συνθέτου; καὶ εἰ περὶ ψυχῆς, πότερον αὐτῆς καθ' αὑτὴν οὔσης
ὁποία μετὰ τὴν ἀποβίωσιν ᾖ, ἢ χρωμένης σώματι; εἰ μὲν γὰρ τῆς μετὰ
τὴν ἀποβίωσιν, ἄλλος λόγος καὶ οὗτος βαθύτερος. εἰ δὲ τῆς ὡς μέρος τῷ
ἀνθρώπῳ οὔσης, πῶς τοῖς μὲν τετήρηται ἀδιάφθορος, οἵα καὶ πεποίηται
(ἐῶ γὰρ τὰς ὀρέξεις), ἔνθεν καὶ ὁ φυσικὸς τὸ ἰσχυρὸν ἔχει, τοῖς δὲ
διέφθαρται καὶ ἀποσεσάρκωται ἑπομένη τῷ χείρονι, ἔνθεν ἀνακύπτει ὁ
θετικός; εἰ γὰρ φύσει τὸ καλὸν ἐκέκτητο, πῶς ἀποβέβληκε προαιρέσει;
ἀλλὰ ἀπροαίρετα τὰ τῆς φύσεως καὶ ἀναλλοίωτα, ὡς τῷ ἡλίῳ ἡ
λαμπηδών,
τὸ ῥέειν τῷ ὕδατι καὶ τῇ βώλῳ ἡ κάτω φορά. εἰ δὲ σώματι ἐντεθεῖσθαι
τὴν ἀρετὴν φήσετε, αὐτόθεν ἐλέγχεσθε· ἢ γὰρ ἄψυχον τοῦτο νοήσετε ἢ
ἔμψυχον. καὶ εἰ ἄψυχον, ἀνεπίδεκτον εὑρήσετε κακίας καὶ ἀρετῆς, πρὸς
τὴν ἐξ ἧς ἐλήφθη ἀναλυόμενον γῆν· εἰ δὲ ἔμψυχον, πρὸς τὸ γεῶδες ῥέπον
καὶ σύστοιχον καὶ μαχόμενον τῇ ψυχῇ ἐναντιούμενόν τε τῷ τοῦ νοὸς

νόμῳ καὶ ἀντιστρατευόμενον. εἰ δὲ τὸ συναμφότερον, εἰς βάθος ἀποριῶν
ἐμπεπτώκαμεν.

P. 124, γρ. 1
τιθεὶς τὰ πρῶτα τοὺς δαίμονας, ὕστερον διολισθῆσαι τούτους τῆς πρὸς

θεὸν νεύσεως προαιρετικοῖς ἀποπτώμασιν ἀποφαίνεται καὶ πάντῃ κακὸν
τοῦ κρείττονος ἀνταλλάξασθαι. ὁ δέ γε Ἑλληνικὸς λόγος οὔ φησι
δαίμονα
οὐδένα κακόν, ἀλλὰ διαιρέσεις μὲν αὐτῶν ποιεῖται πολλάς, ἕκαστον δὲ
ἐξ ἀιδίου τάττει ἐπὶ τῆς δεδομένης πᾶσι παρὰ τῆς προνοίας ἐξουσίας καὶ
τάξεως. καὶ ἔστι παρ' αὐτοῖς ὁ μὲν δαίμων θεῖος ζῷον ἀπὸ θείας
οὐσίας ἀρχόμενον ἀίδιον τὴν αὐτὴν κατὰ φύσιν ἔχον ζωὴν κατὰ νοῦν
ἀφοριζομένην· ὁ δὲ νοερὸς ζῷον ἀίδιον τὴν αὐτὴν κατὰ φύσιν ἔχον ζωὴν
κατὰ νοῦν καὶ λόγον ἐνεργουμένην· ὁ δὲ ψυχικὸς κατὰ λόγον
ἀφοριζόμενος
καὶ ψυχῶν μεριστῶν ἐπιμελούμενος· ὁ δὲ φυσικὸς κατὰ λόγον μὲν
ἀφοριζόμενος, προσεχῶς δὲ τῆς φύσεως προϊστάμενος· ὁ δὲ σωματικὸς
κατὰ λόγον καὶ ἀλογίαν ἀφοριζόμενος καὶ τῶν φυσικῶν σωμάτων
κατάρχων· ὁ δὲ ὑλαῖος ζῷον ἀίδιον τὴν αὐτὴν ἔχων κατὰ φύσιν ζωὴν
303
κατὰ
ἀλογίαν ὑφισταμένην. φασὶ δὲ τοὺς δαίμονας ὑπηρετικοὺς εἶναι
βουλήσεως
τῶν κρειττόνων, χαίροντας δὲ ποικίλαις ἐνεργείαις. καὶ γὰρ τὸἀμέ-
ριστον τῆς θείας οὐσίας μεριζομένους οὔτε θνητούς φασι τοὺς δαίμονας
οὔτε ἀθανάτους, ἀλλὰ διορίζουσι τὸ ἀθάνατον εἴς τε τὸ ἄσβεστον ἔχον
ζωὴν καὶεἰς τὸ χορηγοῦν ἑαυτῷ τὴν ἀθανασίαν, ὅπερ δὴ καὶ καλοῦσι
κυρίως ἀθανασίαν. ἐφ' ἧς οὐ τιθέασι τοὺς δαίμονας, ἀλλὰ μόνην
Μιχαήλ Ψελλός Theologica Opusculum 49, γρ. 18
λόγον ἀντεπεξάγων φησὶν ὁ πατήρ· ‘τί ποτε ὑπολήψῃ τὸ θεῖον’, ὦ

διαλεκτικὲ σύ, ‘εἴπερ ὅλως ταῖς λογικαῖς πιστεύεις ἐφόδοις;’ λογικὴν δὲ
ἔφοδον οἰητέον τὴν ἀποδεικτικὴν ἢ διαλεκτικὴν ἐπιχείρησιν· ἄκριτον γὰρ
ἔστω τοῦτο τέως, μέχρις ἂν καὶ περὶ αὐτῶν τὸ ἀκριβὲς ἐπικρίνωμεν.

λογικὴν δὲ τὴν τοιαύτην νομίζομεν πραγματείαν, ὅτι σκοπὸν καὶ τέλος
προβάλλεται τὸν συλλογισμόν. τούτου γὰρ ἕνεκα καὶ τὰς ἁπλᾶς ὁ
φιλόσο-
φος παραλαμβάνει φωνὰς καὶ τὰς ἐξ ἐκείνων συγκειμένας προτάσεις,
ἀφ' ὧν δὴ συντίθεται ὁ συλλογισμός. ὃν καὶ λόγον σύνθετον οἱ ἀπὸ τῆς
Ἀκαδημαϊκῆς ἐπωνομακότες αἱρέσεως, τὴν πᾶσαν ἐντεῦθεν πραγματείαν
παρονομάσαντες ἐκάλεσαν λογικήν, ἥτις νοῦς ὥσπερ ἐστὶ τοῖς ἄλλοις
μέρεσι τῆς φιλοσοφίας. ταύτῃ γὰρ καὶ ὁ φυσικὸς καὶ ὁ μαθηματικὸς
χρώμενος, εἰπεῖν δὲ καὶ ὁ θεολογικός, ἀνερευνᾷ τε τὰ ὑποκείμενα καὶ
πιστὰ καὶ ἀληθῆ οἴεται. αὕτη τοιγαροῦν ὃ προθήσει διερευνήσασθαι
διαιρετικῶς μὲν πρῶτον, ὁριστικῶς δὲ ἔπειτα καὶ ἀποδεικτικῶς μετὰ
ταῦτα καὶ τέλος ἀναλυτικῶς πειρᾶται θηρεύειν.
Ἐπεὶ οὖν ἐντεῦθεν καὶ τὴν θείαν ἐπεχείρουν φύσιν καταλαβεῖν τῶν
φιλοσόφων ἔνιοι, ἥτις πάσης ὑπέρκειται ἕξεώς τε καὶ φύσεως καὶ πρὸς
ἣν πᾶσα περατοῦται γνῶσις καὶ δύναμις, τί ποτε, φησὶν ὁ πατήρ, τὸ θεῖον
ὑπολαμβάνετε; ἐπεὶ γὰρ ἡ τομὴ τῶν ὄντων τὰ μὲν εὗρε σώματα, τὰ δὲ
ἀσώματα, πότερον μετὰ τῶν σωμάτων τιθεῖς τὸ θεῖον ἢ τοῖς ἀσωμάτοις
Μιχαήλ Ψελλός Encomium in matrem Γρ. 1716
ἀξιώματα, ἐκ δὲ τῶν ἀξιωμάτων αἱ ἄμεσοι προτάσεις εὐθύς,

πῶς ἕστηκε πάντα πῶς ἠκρίβωται, τί τὸ ἀνάλογον τί τὸ
ἄλογον, τί τὸ ῥητόν, τί τὸ ἄμετρον, τί τὸ σύμμετρον, ὁποῖα
δὲ καὶ ‘τὰ μήκη καὶ αἱ δυνάμεις’, καὶ ἡ περὶ τὸ στερεὸν
στροφή. τὸ δέ γε πρῶτον μέρος καὶ ἄϋλον οὐδὲ καθεύδειν ἐᾷ·
τεθαύμακα γοῦν αὐτοῦ τὸ πρὸς ἅπαντα ἢ τῶν πάντων πρὸς
τοῦτο, τό τε πέραςαὐτοῦ καὶ τὸ ἄπειρον,καὶ πῶς ἐκ
304
δυεῖν τούτοιν τὰ ἄλλα καὶ πῶς καὶ ἡ ἰδέα καὶ ἡ ψυχὴ καὶ ἡ
φύσις εἰς ἀριθμοὺς ἀναφέρονται, ἡ μὲν κατὰ τὸν τῷ νῷ σύμφυ-
τον, ἡ δὲ κατὰ τὸν τῷ λόγῳ σύνδρομον, ἡ δὲ κατὰ τὸν τῇ
φυσικῇ τάξει ἰσόμετρον, ποδαπός τε ὁ λόγος ὁ φυσικός, καὶ τί
μὲν τὸ ἐν τούτῳ τέλειον, τί δὲ τὸ σύμμετρον, τὸ τεταγμένον,
τὸ κάλλος, τὸ αὔταρκες, τὸ ἶσον, τὸ ταὐτόν, τὸ ἀμιγές, τὸ
ἁπλοῦν, τὸ παράδειγμα, ἡ ἀρχή, τίς ὁ ζωογονικός, τίς ὁ
ψυχικός, τί τὰ τῶν ἀριθμῶν ἄχρι καὶ δεκάδοςφυσικὰ
ἰδιώματα, πῶς ἡ τριὰς παράγεται, τίς ἡ πρόοδος, πῶς δι'
ὅλων διατείνει τῶν θείων γενῶν.
Ἡ δέ γε μουσικὴ θελγήτροις ἀρρήτοις πρὸς ἑαυτὴν
ἐπισπᾶται καί πως ἀναπέφυκα πρὸς αὐτὴν καὶ ᾠκείωμαι· οὐκ
ἐπιπολῆς δὲ ταύτης ἵσταμαι οὐδὲ τοὺς τύπους μόνους τῶν
λέξεων, τῶν μέτρων, τῶν ἐντέχνων κινήσεων περιείργασμαι,
Μιχαήλ Ψελλός Encomium in matrem Γρ. 1904
φον, ἀλλὰ τὴν φιλόκοινον ταύτην καὶ φιλόϋλον ἀτεχνῶς, ὥστε

περὶ ἀγωγῶν τι λέγειν ἰδιωτικῶν τε καὶ δημοσίων περί τε
πραγματωδῶν ἀποδείξεων, δουλείας τε καὶ ἐλευθερίας καὶ
γάμων νομίμων καὶ οὐ νομίμων καὶ τῶν ἐν τούτοις δωρεῶν
καὶ κερδῶν καὶ συγγενείας βαθμῶν καὶ διαθηκῶν, ὁπόσαι
στρατιωτικαὶ καὶ ὁπόσαι πολιτικαί, τί τε ἡ ἐγγύη καὶ τί παρὰ
τοῖς πράγμασιν ἡ ἔγγυος δύναται, καὶ τί μὲν ‘ἵππος λακτίζων’
ἢ βοῦς κερατίζωνἢ δάκνων κύων τῷ δεσπότῃ τῆς ἑαυτῶν
κακίας προσαπομόργνυνται, τίς τε ὁ νόμιμος κανὼν καὶ διὰ τί
ψεύδεται τοὔνομα, ἥ τε κληροδοσία καὶ ὁ ἀνιὼν καὶ ὁ κατιών,
ὅ τε φυσικὸς παῖς καὶ ὁ νόθος, καὶ τί ἕκαστον τῶν ῥημάτων
δεδύνηται, καὶ τίς ἡ ὕβρις καὶ εἰς πόσα διῄρηται, πόσος τε
ἑκάστῃ τῶν ἀγωγῶν χρόνος ἀφώρισται. εἶτά με τούτοις προς-
τρίβοντες ὥσπερ ἐν φιλοσοφίᾳ τοὺς λόγους τῶν νενομοθετη-
μένων εἰσπράττουσιν.
Οὐκ ἀφιᾶσι δὲ καὶ περὶ σταδίων τῆς οἰκουμένης
ἀνερωτῶντες καὶ πόσον μὲν τῶν ἀοικήτων τὸ μέτρον, πόσον δὲ
τοῦ πέμπτου μέρους καὶ οἰκουμένου. ἀνάγκην γοῦν ἔχω τὸ
ξύμπαν τούτοις γεωγραφεῖν καὶ διορθοῦν αὐτοῖς ἢ ἀναπληροῦν
τὸ ἐλλελειμμένον τῆς γεωγραφίας πινάκιον καὶ ὁπόσα
Ἀπελλῇ τε καὶ Βίωνι καὶ Ἐρατοσθένει περὶ τούτων
Manuel Philes Poeta, Scr. Rerum Nat., Carmina Ch. 5, poem 64, γρ. 32
Ὕδατα διελεύσεται ἐκ μέσου τῶν ὀρέων.

Καὶ ποτιοῦσι δαψιλῶς τοὺς ἀγρονόμους θῆρας,
305
Ὄναγροι δὲ προσδέξονται διψῶντες τὰς ἐκχύσεις.

Τοῦ δ' οὐρανοῦ τὰ πετεινὰ κατασκηνοῦσι τούτοις,
Δώσουσι δέ τινα φωνὴν καὶ μεταξὺ τῶν λίθων.
Ὄρη ποτίζων ἐν αὐχμαῖς ἀπὸ τῶν ὑπερῴων,
Ἀπὸ καρποῦ τῶν ἔργων σου κόρου τὴν γῆν ἐμπλήσεις.
Ὁ πᾶσι τοῖς βοσκήμασιν ἐξανατέλλων χόρτον,
Καὶ χλόην τῇ καθ' ἕκαστον δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων.
Τοῦ δῆθεν ἄρτον ἐνεγκεῖν εἰς δίδοσιν ἀνθρώπων,
Οἶνος δὲ τέρπει φυσικὸς τὴν ἑαυτοῦ καρδίαν·
Τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον μετάληψις ἐλαίου,
Ἄρτου δὲ βρῶσις γηγενοῦς στηρικτικὴ καρδίας.
Τὰ ξύλα χορτασθήσεται τῆς δρόσου τοῦ πεδίου,
Καὶ κέδροι λιβανότροφοι πρὸς σου πεφυτευμένοι.
Ἐκεῖ στρουθία νεοττοῖς ἐκλέψουσιν ὀρνέοις,
Ἡγεῖται δ' αὖ ἐρωδιοῦ τούτοις ἡ κατοικία.
Ὄρη πάντα τὰ ὑψηλὰ ταῖς δρομικαῖς ἐλάφοις,
Ἡ πέτρα δὲ καταφυγὴ τοῖς λαγωοῖς ἀνεῖται.
Καὶ τοῖς προσήκουσι καιροῖς εἰργάσω τὴν σελήνην,
Ὁ δὲ φωσφόρος ἀνασχὼν ἔγνω σαφῶς τὴν δύσιν.
Φλάβιος Ιουστινιανός Novellae P. 444, γρ. 13
κύριον εἶναι καὶ νῦν τίθεμεν, διδόντες καὶ τῇ μητρὶ

κατὰ τὸ ἤδη περὶ τούτων διατεταγμένον καὶ τῶν
φυσικῶν ἐπιτροπεύειν παίδων, πάντα πραττούσῃ ὅσα
ἐπὶ γνησίων ὥρισται παίδων.
Τελευταῖον δὲ ἡμᾶς τοῦ νόμου μέρος ἐκδέχεται
ὥστε καὶ αὐτὸ τὴν προσήκουσαν τάξιν λαχεῖν, καὶ
ἐξαριθμήσασθαι τίνες οὐδὲ αὐτοῦ τοῦ τῶν νόθων
ἄξιοι καθεστᾶσιν ὀνόματος. πρότερον μὲν γὰρ πᾶς
ὁ ἐκ συνελεύσεων (οὐ γὰρ καλέσομεν γάμων) ἢ nefariων
ἢ incestων ἢ damnatων προελθὼν οὗτος οὐδὲ φυ-
σικὸς ὀνομασθήσεται, οὐδὲ ἀποτραφήσεται παρὰ τῶν
γονέων, οὐδὲ ἕξει τινὰ πρὸς τὸν παρόντα νόμον μετ-
ουσίαν. ὥστε εἰ καὶ Κωνσταντίνῳ τῷ τῆς εὐσεβοῦς
λήξεως ἐν τῇ πρὸς Γρηγόριον γραφείσῃ διατάξει τινὰ
περὶ τοιούτων εἴρηται παίδων, ταῦτα οὐ προσιέμεθα,
ἐπειδὴ καὶ διὰ τῆς ἀχρηστίας ἀνήρηται·
Apophthegmata, Apophthegmata patrum (collectio betica)

P. 292, γρ. 34
306
σίον δοξάζοντος ὑπὲρ ἑαυτὸν, εἰς μέτρα μεγάλα

ἔφθασεν. Αὕτη γάρ ἐστιν ἡ τελειότης, ὥστε τὸν πλη-
σίον ἑαυτοῦ δοξάζειν ὑπὲρ ἑαυτόν.
ηʹ. Ἔλεγεν ὁ ἀββᾶς Ματώης ὅτι, Ἦλθεν ἀδελφὸς
πρὸς μὲ, καὶ εἶπέ μοι, ὅτι ἡ καταλαλιὰ χεῖρόν ἐστι
τῆς πορνείας. Καὶ εἶπον· Σκληρός ἐστιν ὁ λόγος.
Λέγει οὖν μοι· Καὶ πῶς θέλεις εἶναι τὸ πρᾶγμα τοῦ-
το; Ἐγὼ δὲ ἔφην· Ἡ μὲν καταλαλιὰ κακή ἐστιν·
ταχεῖαν δὲ ἔχει θεραπείαν· μετανοεῖ γὰρ πολλάκις ὁ
καταλαλήσας, λέγων· Κακῶς ἐλάλησα. Ἡ δὲ πορ-
νεία, φυσικὸς θάνατός ἐστιν.
θʹ. Ἀπῆλθέ ποτε ὁ ἀββᾶς Ματώης ἀπὸ τῆς Ῥαι-
θοῦ, εἰς τὰ μέρη Μαγδολῶν· ἦν δὲ ὁ ἀδελ-
φὸς αὐτοῦ μετ' αὐτοῦ. Καὶ κρατήσας ὁ ἐπίσκοπος τὸν
γέροντα, ἐποίησεν αὐτὸν πρεσβύτερον. Καὶ γενομέ-
νων αὐτῶν ὁμοῦ, ἔλεγεν ὁ ἐπίσκοπος· Συγχώρη-
σόν μοι, ἀββᾶ· οἷδα ὅτι οὐκ ἤθελες τὸ πρᾶγμα τοῦ-
το· ἀλλὰ διὰ τὸ εὐλογηθῆναί με παρὰ σοῦ, ἐτόλμη-
σα τοῦτο ποιῆσαι. Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ γέρων μετὰ τα-
πεινώσεως· Καὶ ὁ λογισμός μου μικρὸν ἤθελεν·
πλὴν εἰς τοῦτο ἐγὼ κοπιῶ, ὅτι χωρισθῆναι ἔχω
Γεννάδιος Ι εκκλ. συγγραφέας Απόσπασμα. in epistulam ad Romanos

(in catenis) P. 355, γρ. 31
δικαιοσύνη γὰρ θεοῦ ἐν αὐτῷ ἀποκαλύπτεται ἐκ

πίστεως εἰς πίστιν.διὰ μὲν τοῦ δικαιοσύνητὴν ἀναμαρτησίαν
φησίν, διὰ δὲ τοῦ θεοῦτὸ ἐκ χάριτος θείας, διὰ δὲ τοῦ ἀποκα-
λύπτεταιτὸ κατὰ καιρὸν ἐν τῇ τῆς ἀναστάσεως ἡμέρᾳ ταύτην
γνωσθήσεσθαι, διὰ δὲ τοῦ ἐκ πίστεωςτὸ οὐκ ἐξ ἔργων νόμου
ἀλλὰ τὸ πιστεῦσαι τῇ ἀναστάσει τοῦ Χριστοῦ, διὰ δὲ τοῦ εἰς πίστιντὸ
μὴ περὶ ἐκείνου μόνου ἀλλ' ἐξ ἐκείνου καὶ περὶ ἑαυτῶν ὡς ἀναστησο-
μένων πιστεῦσαι. τὸ σύμπαν οὖν νόημα τοῦ προκειμένου τί οὗτό ἐστιν;
ὅτι τὸ ἡμέτερον εὐαγγέλιον πάμμεγά τι καὶ ὡς ἀληθῶς ἐστι θαυμαστόν,
εἴ τε ἀκριβῶς αὐτοῦ προσέχει τις τῇ δυνάμει· πάντας γὰρ ἀνθρώπους
οὓς οὐδὲ ὁ φυσικὸς ὤνησε νόμος οὔτε ὁ γραπτὸς τῷ φυσικῷ προστεθείς,
σώζει διὰ τῆς ἐπὶ τὸν Χριστὸν πίστεως· πληροφορηθεὶς γάρ τις περὶ τῆς
ἀπὸ τῶν νεκρῶν ἀναστάσεως, ὅτι γε ταύτης αὐτῷ συμμεθέξει καὶ αὐτὸς
ὑπακούων αὐτοῦ κατὰ τὴν αὐτοῦ τοῦ σωτῆρος ὑπόσχεσιν εἴσω τῆς
σωτηρίας ἐστίν. καὶ τοῦτο, φησί, δι' Ἀββακοὺμ τοῦ προφήτου πάλαι
καὶ πρόπαλαι θεὸς κατεμήνυεν, ὅτι ὁ δίκαιος ἐκ πίστεως
307
ζήσεται.προσπαρέγραψε δὲ τὴν μαρτυρίαν ταύτην εἴς τε ἀξιοπιστίαν

τοῦ οἰκείου λόγου καὶ εἰς ἔλεγχον μάλιστα τῆς Ἰουδαίων ὑπὲρ τοῦ νόμου
δῆθεν φιλονεικίας. τοιοῦτον οὖν τὴν δύναμίν ἐστι, φησί, τὸ ἡμέτερον
εὐαγγέλιον,
Γεννάδιος Ι εκκλ. συγγραφέας Απόσπασμα. in epistulam ad Romanos

(in catenis) P. 356, γρ. 16
τερον· πρὶν μὲν εἰς τὴν γῆν πεσὼν ἀποθάνοι, γίνεται τούτων
οὐδέν, χωσθεὶς δὲ καὶ τελευτήσας εἰς γῆν, καθάπερ ἔφην, ποιεῖ.
Μέχρι τούτων οἱονεὶ προακροβολισάμενος τοῦ εὐαγγελίου τὴν
σύστασιν καὶ ἀποφαντικῶς αὐτὴν μᾶλλον ἤπερ ἀποδεικτικῶς
ποιησάμενος καὶ φήσας αὐτὸ σωτήριον ὁμοίως ἅπασι Ἰουδαίοις τε καὶ
Ἕλλησινεἶναι, χωρεῖ λοιπὸν ἐπὶ τὸν ἐξετασμόν, Ἑλληνισμοῦ τε
πρότερον καὶ Ἰουδαϊσμοῦ μετὰ τοῦτον, τοῦτ' ἔστι τοῦ τε φυσικοῦ
νόμουκαὶ τοῦ γραπτοῦ. φυσικὸν δὲ νόμον οὐχ οἷον τὴν τῶν
ἀλόγων φημὶ ἀλλὰ τὴν φυσικὴν τῷ λόγῳ τὰ πρακτέα διακρίνειν δύναμιν
τῆς ψυχῆς. ἐξετάζει μέντοι τὸν φυσικὸν πρότερον τοῦ γραπτοῦ, ὅτι ὁ
μὲν φυσικὸς νόμος ἐπὶ πλέον – κοινὸς γὰρ τῶν ὅλων ἐστίν – ὁ δὲ
γραπτὸς ἐπ' ἔλαττον· μόνων γὰρ Ἰουδαίων. ἐκεῖνον οὖν εἰκότως
πρότερον ἔχοντα πάντας ὑφ' ἑαυτὸν διελέγχει, καὶ δείξας ἀμφοτέρους
Ἕλληνάς τε καὶ Ἰουδαίουςὑπευθύνους κολάσεως· εἰδότας γὰρ
αὐτοὺς παραβαίνειν τὸ δέον ἀναγκαίαν αὐτοῖς οὖσαν ἀναμφισβητήτως
τὴν μόνην ὑπολειπομένην διὰ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως κατεσκεύασε
σωτηρίαν.
Ησύχιος. In conceptionem venerabilis praecursoris (homilia 16) Sec. 27,

γρ. 12
παρασχεῖν ὅπερ αἰτήσεις ἐμόν· ᾤμην γὰρ νυμφικοὺς μαργαρίτας

ἐκδέχεσθαι, ἢ ὡς ὅτι ἀγρὸν αἰτήσεις μυριόφυτον, ἢ ποθήσεις
πόλιν ἥνπερ ἔχω τῆς βασιλείας μου ἐξαίρετον. Νῦν δὲ ἐμὸν οὐδὲν
αἰτεῖς, ἐπιζητεῖς δὲ ὃ παρασχεῖν οὐ δύναμαι, προφήτου κεφαλὴν
ἐπιζητεῖς. Καὶ πῶς σοι παρασχεῖν ὁ βασιλεὺς τὰ τοῦ ποιητοῦ
δύναται; Εἰ τὸν οὐρανὸν ᾔτησας, μὴ τοῖς ὅρκοις ὁ βασιλεὺς
ὑπεύθυνος, ἢ τὴν γῆν ἢ τὴν θάλασσαν; Οὐδαμῶς· οὐ γὰρ ἐν
ἐμοὶ δοῦναι τὰ ὑπὲρ ἐμέ, ἃ τῆς ἐμῆς ἐξουσίας οὐχ ὑπάρχει καὶ
ταῖς ἐμαῖς χερσὶν ὑπέρκειται». Τούτων οὐδὲν ὁ Ἡρῴδης φθέγγε-
ται, ἀλλὰ λυπεῖται μέν· τὸ συνειδὸς γὰρ αὐτὸν ἐκέντα. Ὁ
νόμος δὲ ἔνδοθεν ὁ φυσικὸς ἐτάραττεν. Ἠγωνία πρὸς τούτοις
τὸν ὄχλον καὶ τὸ πλῆθος πεφόβητο· πολλῶν γὰρ ἕνεκεν ἔχοντες
ὑπῆρχον τὸν βαπτιστὴν ἐν θαύματι. Ἀλλ' ὅμως, ἐπειδὴ τὸν φόνον
ὤδινε καὶ τὴν σφαγὴν ἐδίψη καὶ τὸν τοῦ προφήτου θάνατον οἰ-
308
κείαν ἐλευθερίαν ἐνόμιζεν, δυσωπηθεὶς τοὺς ὅρκους ὑποκρίνεται

καὶ τὸν δήμιον διακονῆσαι πέμπει τῷ τῆς κόρης προστάγματι.
Καὶ οὕτως ἡ τοῦ βαπτιστοῦ κεφαλὴ ἐπὶ πίνακι φέρεται,
τῶν προφητῶν τὸ κάλλος, ἡ παρρησία τοῦ λόγου, τῆς μετανοίας
ἡ χάρις, ὁ πολυμερὴς αὐλός, ἡ σάλπιγξ ἡ θεόφθογγος, γλῶττα
ἡ τὰς νεφέλας κινοῦσα, ὀφθαλμοὶ οἱ τὰ ἀθεώρητα βλέποντες,
ὦτα καθαρῶς ἀκροώμενα τὰ τοῦ θεοῦ μυστήρια, κεφαλὴ τὴν
Οικουμένιος Απόσπασμα. in epistulam ad Romanos (in catenis) P. 424,

γρ. 23
ἀδικεῖσθαι δι' ἄλλον ἀποθνήσκοντες, εἶπεν· ἁμαρτία ἦν ἐν τῷ

κόσμῳ, εἰ καὶ μὴ ἐλογίζετο.τοιγαροῦν οὐ μόνον διὰ τὸν
Ἀδὰμ ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν ἁμαρτίαν ἀποθνήσκομεν.
Ἐγὼ νομίζω ἁμαρτίανλέγειν αὐτὸν ἐνταῦθα τὴν ἐκ τῆς
παραβάσεως τοῦ Μωϋσέως νόμου καὶ τῶν ἐκεῖσε ἐπιταγμάτων συνιστα-
μένην, οἷον τοῦ δεῖν περιτέμνεσθαι, τοῦ σαββατίζειν, καὶ τάδε μὲν
ἐσθίειν τῶνδε δὲ ἀπέχεσθαι, ἐπεὶ ἡ καθόλου ἁμαρτία ἦν καὶ αὐτὴ τῇ
τῶν ἀνθρώπων φύσει γινωσκομένη, καὶ ἦν καὶ ἐλλογεῖτο, οἷον ἀνδρο-
φονία, κλοπή, παιδοφθορία καὶ τὰ ὅμοια. καὶ μάρτυρες τούτων Κάϊν,
Λάμεχ, οἱ ἐπὶ τοῦ κατακλυσμοῦ, οἱ Σοδομῖται· ἐπὶ γὰρ τούτων τῶν
ἁμαρτιῶν καὶ ὁ φυσικὸς ἔκειτο νόμος· ὁ γὰρ δημιουργὸς παράγων εἰς
γένεσιν τὸν ἄνθρωπον τῶν τε πρακτέων τῶν τε οὐ πρακτέων φυσικήν
τινα γνῶσιν ἐντέθεικεν. φασὶ δέ τινες τῶν πατέρων, ὧν καὶ Γρηγόριος
ὑπάρχει ἐν τῷ τοῦ ἀνθρώπου ποιήματι, καὶ τὴν ἐντολὴν τὴν δοθεῖσαν
τῷ Ἀδάμ, μὴ φαγεῖν ἐκ τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρὸν ξύλου, νόμον
εἶναι ἁμαρτιῶν τούτων δὴ τῶν καθόλου ἀπείργοντα· τὸ γὰρ ξύλον τὸ
ποιητικὸν τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ πονηροῦ ἁμαρτίαν εἶναι ἐδέξαντο.
Μάξιμος θεολόγος Quaestiones ad Thalassium Sec. 25, γρ. 123
δέον πάσης αὐτὸν γυμνὸν ἐννοίας καὶ γνώσεως ἀνομμάτως

ὁρᾶν τὸν ἀληθῆ θεὸν λόγον, γινώσκοντα σαφῶς ὡς
ἐπὶ θεοῦ μᾶλλον αἱ καθ' ὑπεροχὴν στερήσεις ἀληθεύουσι,
ποσῶς μηνύουσαι τὴν θείαν θέσιν διὰ τῆς τῶν ὄντων
παντελοῦς ἀφαιρέσεως. Καὶ πᾶσα γυνή, διάνοια τοῦ τοιού-
του νοός, προσευχομένη ἢ προφητεύουσα ἀκατακαλύπτῳ τῇ
κεφαλῇ, τουτέστιν ἄφετος τῆς ἐπ' αὐτῇ πολλοῖς πεπυκνω-
μένης μυστικοῖς θεωρήμασι νοερᾶς δυνάμεως, καταισχύνει
τὴν κεφαλὴν αὐτῆς, ἀποβαλομένη τήν, ὡς κεφαλὴν καλύ-
πτουσαν τὸν νοῦν, θείαν καὶ ἀπόρρητον γνῶσιν.
309
Πᾶς οὖν ἀνήρ, ἤγουν νοῦς πρακτικὸς ἢ φυσικὸς ἢ

θεολογικός, προσευχόμενος ἢ προφητεύων, τουτέστι διδα-
σκόμενος ἢ διδάσκων, ἀκατακάλυπτον ἐχέτω τὴν κεφαλήν,
τὸν Χριστόν, ὁ μὲν πρακτικός, μηδὲν πίστεως καὶ ἀρετῆς
προκρίνων, ὁ δὲ φυσικός, μηδένα τοῦ πρώτου λόγου
ποιούμενος ἄλλον ἀνώτερον, ὁ δὲ θεολογικός, τὸν ὑπὲρ
νόησιν καὶ γνῶσιν καθ' ὁτιοῦν μὴ σχηματίζων ταῖς διὰ τῶν
ὄντων νοήσεσι. Καὶ πᾶσα γυνή, τουτέστιν ἕξις πρακτικοῦ ἢ
αἴσθησις φυσικοῦ ἢ σοφὴ διάνοια θεολογικοῦ νοός, κατα-
καλυπτέσθω τὴν κεφαλήν, ἡ μὲν πρακτικὴ ἕξις, τῶν
ποιητέων καὶ οὐ ποιητέων ἐπικειμένην ἔχουσα
Μάξιμος θεολόγος Quaestiones ad Thalassium

Sec. 63, γρ. 404
ἀρετὴν φανέρωσιν γνώσεως, τὴν δὲ γνῶσιν ἀρετῆς συν-

τηρητικὴν ἐργαζόμενον δύναμιν, καὶ δι' ἀμφοῖν, ἀρετῆς λέ-
γω καὶ γνώσεως, μίαν σοφίαν συνισταμένην ἐπιδεικνύμε-
νον, ἵνα γνῶμεν ὅτι συμφωνοῦσιν ἀλλήλαις διὰ πάντων
αἱ δύο διαθῆκαι κατὰ τὴν χάριν πλέον εἰς ἑνὸς μυστηρίου
συμπλήρωσιν ἢ ὅσον ψυχὴ καὶ σῶμα πρὸς ἑνὸς ἀνθρώπου
γένεσιν κατὰ τὴν σύνθεσιν ἀλλήλοις συμβαίνουσιν.
Εἰ δέ τις, ταῖς κατὰ νοῦν θεωρίαις φιλοτιμούμενος,
ἐκλαβὼν εἴποι τὰς δύο ἐλαίας εἶναι τοὺς δύο νόμους, τόν
τε φυσικὸν λέγω καὶ τὸν πνευματικόν, οὐκ ἔξω βέβηκε τῆς
ἀληθείας. Ὁ μὲν γὰρ φυσικός, ὡς ἐξ ἀριστερῶν τοῦ
λαμπαδίου, τουτέστι τοῦ σαρκωθέντος θεοῦ Λόγου, διὰ τῆς
συγγενοῦς αἰσθήσεως τοὺς ἐν τοῖς αἰσθητοῖς πρὸς ἀρετὴν
τρόπους νοηθήσεται τῷ λόγῳ προσάγων, ὁ δὲ νοερός,
ἥγουν πνευματικός, ἐκ δεξιῶν διὰ τῆς συγγενοῦς νοήσεως
τοὺς ἐν τοῖς οὖσι πρὸς γνῶσιν πνευματικὴν λόγους ἀναλε-
γόμενος· δι' ὧν τὰς διαφόρους ἕξεις τῶν πνευματικῶν χα-
ρισμάτων, καθάπερ λύχνων ἐπαρυστρίδας, πρακτικῶν καὶ
γνωστικῶν θεωρημάτων πληρώσαντες, ἄσβεστον τὸ φῶς
τῆς ἀληθείας φυλάττομεν.

Sec. 64, γρ. 738
310
ναπληρώσωμεν. Τὴν τοίνυν πορείαν τῆς ὁδοῦ τῶν τριῶν

ἡμερῶν ὑποληπτέον εἶναι τοὺς διαφόρους βίους δρόμου τοῦ
κατὰ θεόν, ἤγουν τὴν ἑκάστῳ γενικῷ νόμῳ πρέπουσαν
ἀγωγήν· νόμους δὲ λέγω νῦν γενικούς, τὸν φυσικὸν καὶ
τὸν γραπτὸν καὶ τὸν τῆς χάριτος· ἰδιάζουσαν γὰρ τούτων
ἕκαστος ἀναστροφὴν ἔχει βίου καὶ δρόμον πρόσφορον, ὅτι
καὶ τὴν ἐξ αὐτοῦ κατὰ τὴν γνώμην γεννωμένην τῶν
ἀγομένων διάθεσιν ἔχει διάφορον. Ἄλλην γὰρ ἄλλος ἑ-
κάστῳ τῶν ὑπ' αὐτὸν πέφυκε δημιουργεῖν τὴν διάθεσιν.
Οἷον· ὁ μὲν φυσικὸς νόμος, ὅταν οὐκ ἔχῃ πλεονε-
κτοῦσαν τὸν λόγον τὴν αἴσθησιν, ἀδιδάκτως ἀσπάζεσθαι
πάντας πείθει τὸ συγγενὲς καὶ ὁμόφυλον, αὐτὴν ἔχοντας
τὴν φύσιν τῆς τῶν δεομένων ἐπικουρίας διδάσκαλον,
κἀκεῖνο βούλεσθαι πᾶσιν ἅπαντας, ὅπερ ἕκαστος ἑαυτῷ
παρὰ τῶν ἄλλων γινόμενον εἶναι δοκεῖ καταθύμιον. Καὶ
τοῦτο διδάσκων ὁ κύριός φησιν· ὅσα θέλετε ἵνα ποιῶσιν
ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, ὁμοίως καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς. Ἐφ' ὧν
γὰρ ἡ φύσις λόγῳ βραβεύεται, τούτων μία πέφυκεν εἶναι
διάθεσις· ὧν δὲ διάθεσις ἡ αὐτή, καὶ ὁ κατ' ἦθος τρόπος καὶ
ὁ τοῦ βίου δρόμος εἷς ὑπάρχειν προδήλως πέφυκεν·
Μάξιμος θεολόγος Quaestiones ad Thalassium Sec. 64, γρ. 769
μεθίσταται, ποιοῦν τὸν μὲν φόβον διάθεσιν, ἠρέμα κατὰ

μικρὸν τῇ περὶ τὸ καλὸν γνώμῃ κρατυνομένην, ἕξιν δὲ τὴν
συνήθειαν, τῇ λήθῃ τῶν προτέρων καθαιρομένην καὶ τὸ
φιλάλληλον ἑαυτῇ συναποτίκτουσαν, καθ' ὃ τοῦ νόμου γί-
νεσθαι τὸ πλήρωμα πέφυκεν, πάντων ἀλλήλοις κατὰ τὴν
ἀγάπην συναρμοσθέντων. Πλήρωμα γὰρ νόμου καθέστηκεν
ἡ κατ' ἀγάπην διάλληλος συνοχὴ πάντων τῶν μετειληφότων
τῆς φύσεως, φέρουσα τῷ κατ' ἀγάπην πόθῳ κατεστεμμένον
τὸν λόγον τῆς φύσεως καὶ τῇ προσθήκῃ τοῦ πόθου τὸν τῆς
φύσεως καταφαιδρύνουσα νόμον. Νόμος γὰρ φύσεώς ἐστι
λόγος φυσικός, τοῖς τρόποις τὴν αἴσθησιν λαβὼν ὑποχείρι-
ον. Γραπτὸς δὲ νόμος ἐστίν, ἤγουν γραπτοῦ νόμου
πλήρωσις, λόγος φυσικὸς προσλαβὼν πόθον πνευματικὸν
τῆς πρὸς τὸ συγγενὲς ἀλληλουχίας ἐπίκουρον. Διό φησιν·
ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς ἑαυτόν, ἀλλ' οὐ σχοίης
τὸν πλησίον σου ὡς ἑαυτόν·τὸ μὲν γὰρ τὴν πρὸς
τὸ εἶναι μόνον δηλοῖ τοῦ συγγενοῦς συνοχήν, τὸ δὲ τὴν
πρὸς τὸ εὖ εἶναι σημαίνει πρόνοιαν.
311

Sec. 64, γρ. 795
σοῦτον ἡμᾶς θεῶσαι κατὰ τὴν χάριν, ὅσον κατ' οἰκονομίαν

αὐτὸς φύσει γέγονεν ἄνθρωπος, ἵνα μὴ μόνον μάθωμεν
ἀλλήλων ἀντέχεσθαι φυσικῶς καὶ ὡς ἑαυτοὺς ἀλλήλους
ἀγαπᾶν πνευματικῶς, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ ἑαυτοὺς ἀλλήλων
κήδεσθαι θεϊκῶς καὶ ταύτην τῆς εἰς ἀλλήλους ἀγάπης
ἀπόδειξιν ποιεῖσθαι τὸ κατ' ἀρετὴν ὑπὲρ ἀλλήλων τὸν
ἑκούσιον προθύμως αἱρεῖσθαι θάνατον. Οὐκ ἔστι γὰρ
ταύτης ἄλλη μείζων ἀγάπη, φησίν, ἵνα τις θῇ τὴν ψυχὴν
αὐτοῦ ὑπὲρ τοῦ φίλου αὐτοῦ.
Οὐκοῦν ὁ μὲν τῆς φύσεως νόμος ἐστίν, ἵνα συνελὼν
εἴπω, λόγος φυσικός, τὴν αἴσθησιν λαβὼν ὑποχείριον πρὸς
ἀφαίρεσιν τῆς ἀλογίας, καθ' ἣν τῶν φυσικῶς συνημμένων
ἐστὶν ἡ διαίρεσις· ὁ δὲ γραπτὸς νόμος ἐστὶ λόγος φυσικός,
μετὰ τὴν κατ' αἴσθησιν τῆς ἀλογίας ἀφαίρεσιν προσλαβὼν
καὶ πόθον πνευματικόν, τῆς πρὸς τὸ συγγενὲς ἀλληλουχίας
συνεκτικόν· ὁ δὲ τῆς χάριτος νόμος ὑπὲρ φύσιν καθέστηκε
λόγος, πρὸς θέωσιν ἀτρέπτως τὴν φύσιν μεταπλάττων καὶ
ὡς ἐν εἰκόνι δεικνὺς ἀκαταλήπτως τῇ φύσει τῶν ἀν-
θρώπων τὸ ὑπὲρ οὐσίαν καὶ φύσιν ἀρχέτυπον καὶ τὴν
τοῦ ἀεὶ εὖ εἶναι διαμονὴν παρεχόμενος.

Sec. 64, γρ. 797
ἀλλήλων ἀντέχεσθαι φυσικῶς καὶ ὡς ἑαυτοὺς ἀλλήλους

ἀγαπᾶν πνευματικῶς, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ ἑαυτοὺς ἀλλήλων
κήδεσθαι θεϊκῶς καὶ ταύτην τῆς εἰς ἀλλήλους ἀγάπης
ἀπόδειξιν ποιεῖσθαι τὸ κατ' ἀρετὴν ὑπὲρ ἀλλήλων τὸν
ἑκούσιον προθύμως αἱρεῖσθαι θάνατον. Οὐκ ἔστι γὰρ
ταύτης ἄλλη μείζων ἀγάπη, φησίν, ἵνα τις θῇ τὴν ψυχὴν
αὐτοῦ ὑπὲρ τοῦ φίλου αὐτοῦ.
Οὐκοῦν ὁ μὲν τῆς φύσεως νόμος ἐστίν, ἵνα συνελὼν
εἴπω, λόγος φυσικός, τὴν αἴσθησιν λαβὼν ὑποχείριον πρὸς
ἀφαίρεσιν τῆς ἀλογίας, καθ' ἣν τῶν φυσικῶς συνημμένων
ἐστὶν ἡ διαίρεσις· ὁ δὲ γραπτὸς νόμος ἐστὶ λόγος φυσικός,
μετὰ τὴν κατ' αἴσθησιν τῆς ἀλογίας ἀφαίρεσιν προσλαβὼν
καὶ πόθον πνευματικόν, τῆς πρὸς τὸ συγγενὲς ἀλληλουχίας
συνεκτικόν· ὁ δὲ τῆς χάριτος νόμος ὑπὲρ φύσιν καθέστηκε
λόγος, πρὸς θέωσιν ἀτρέπτως τὴν φύσιν μεταπλάττων καὶ
312
ὡς ἐν εἰκόνι δεικνὺς ἀκαταλήπτως τῇ φύσει τῶν ἀν-

θρώπων τὸ ὑπὲρ οὐσίαν καὶ φύσιν ἀρχέτυπον καὶ τὴν
τοῦ ἀεὶ εὖ εἶναι διαμονὴν παρεχόμενος.
Εἰ δὲ τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον ὁ περὶ τῶν τριῶν νόμων
λόγος, εἰκότως ἡ μεγάλη τοῦ θεοῦ πόλις ἐκκλησία, ἤγουν
ἡ τοῦ καθ' ἕκαστον ψυχή, πορείας ὁδοῦ τριῶν καθέστηκεν
Μάξιμος θεολόγος Quaestiones et dubia Sec. 25, γρ. 11
Τίς ὁ τοῦ Ἰωσὴφ ποικίλος χιτὼν καὶ τί σημαίνει ἡ κατὰ

τὸ ἐνύπνιον ἔκβασις τῆς τοῦ πατρὸς καὶ τῶν ἀδελφῶν
προσκυνήςεως;
Πᾶς Ἰσραήλ, τουτέστιν νοῦς ὁρῶν θεόν,ποιεῖ τῷ ἰδίῳ
υἱῷ τῷ Ἰωσήφ, τουτέστιν τῷ κατὰ θεὸν γεννωμένῳ,
χιτῶνα ποικίλον, τουτέστιν τὸν ἠθικὸν τρόπον ἐνδέει μετὰ
τῆς ποικίλης τῶν ἀρετῶν διαφορᾶς. Τῷ τοιούτῳ οὖν –
Ἰωσὴφ ἑρμηνεύεται δὲ πρόσθεσις– προσκυνοῦσιν ὁ
πατὴρ καὶ ἡ μήτηρ καὶ οἱ ἀδελφοί· παντὶ γὰρ προστιθέντι
καὶ αὔξοντι τὰ τῆς ἀρετῆς καὶ γνώσεως μέτρα προσκυνοῦ-
σιν ὁ φυσικὸς νόμος καὶ ἡ τιθηνοῦσα αἴσθησις, ὑποκύ-
πτοντες μετὰ τῶν κατ' αὐτοὺς λόγων φυσικῶν καὶ αἰσθη-
τικῶν. Ἀλλ' ἐπειδὴ καὶ εἰς τὸν κύριον λαμβάνεται ὁ Ἰωσήφ,
ποιεῖν εἰκότως λέγεται ὁ θεὸς καὶ πατὴρ τῷ ἰδίῳ καὶ κατὰ
φύσιν υἱῷ χιτῶνα ποικίλον, ὅπερ δι' ἡμᾶς ἐξ ἡμῶν ἀνέλα-
βεν σῶμα ταῖς θείαις ἀρεταῖς πεποικιλμένον, κατὰ τὸ ἐν
ψαλμοῖς εἰρημένον «σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι», ὅπερ οἱ κατὰ
σάρκα ἀδελφοὶ Ἰουδαῖοι ἐκδύσαντες τῷ αἵματι τοῦ πάθους
ἐμόλυναν. Προσεκύνησαν δὲ αὐτῷ ὁ πατὴρ καὶ ἡ μήτηρ
καὶ οἱ δώδεκα ἀδελφοί, τουτέστιν ὁ νόμος καὶ λατρεία καὶ
οἱ ἐκ τῶν δώδεκα φυλῶν πιστεύσαντες.
Μάξιμος θεολόγος Expositio orationis dominicae

Γρ. 679
ποιεῖσθαι καταλλαγὰς ὁ θεός, οὐχ' ἵνα παρ' ἡμῶν μάθῃ

καταλλάττεσθαι τοῖς ἁμαρτάνουσι καὶ τῶν πολλῶν συγ-
χωρεῖν καὶ φοβερῶν ἐγκλημάτων τὴν ἔκτισιν, ἀλλ' ἵνα
ἡμᾶς καθάρῃ παθῶν καὶ δείξῃ συμβαίνουσαν τῇ σχέσει
τῆς χάριτος τὴν τῶν συγχωρουμένων διάθεσιν. Σαφῶς
δὲ καθέστηκε δῆλον ὅτι, τῆς γνώμης ἑνωθείσης τῷ λόγῳ
τῆς φύσεως, ἀστασίαστος ἔσται πρὸς τὸν θεὸν ἡ τῶν
313
τοῦτο κατωρθωκότων προαίρεσις, εἴπερ οὐδὲν πέφυκεν

ἐνθεωρεῖσθαι παράλογον τῷ λόγῳ τῆς φύσεως, ὃς καὶ
νόμος ἐστὶ φυσικός τε καὶ θεῖος, ὅταν καθ' ἑαυτὸν ἐνερ-
γουμένην λάβῃ τῆς γνώμης τὴν κίνησιν· εἰ δὲ παράλογον
οὐδέν ἐστιν ἐν τῷ λόγῳ τῆς φύσεως, εἰκότως ἡ γνώμη,
κατὰ τὸν λόγον κινουμένη τῆς φύσεως, συμβαίνουσαν
ἕξει διὰ πάντων τῷ θεῷ τὴν ἐνέργειαν, ἥτις ἐστὶ
διάθεσις ἔμπρακτος, τῇ χάριτι τοῦ φύσει καλοῦ πρὸς
ἀρετῆς γένεσιν πεποιωμένη.
Οὕτω μὲν οὖν ὁ τὸν γνωστικὸν ἄρτον αἰτῶν δια-
κείσεται προσευχόμενος· μεθ' ὃν κἀκεῖνος ὁ μόνον τὸν
ἐφήμερον ἄρτον ἐπιζητῶν διὰ τὴν βίαν τῆς φύσεως κατὰ
τὸν αὐτὸν διατεθήσεται τρόπον, ἀφιεὶς τοῖς ὀφειλέταις

compilatore Juliano Ariano) Book 1, ch. 6, γρ. 19
τοῦ μόνου σοφοῦ Θεοῦ φθογγαί εἰσιν. Εἴτε ᾀσματικῶν

ὀρέγῃ, ἔχεις τοὺς Ψαλμούς· εἴτε ἀρχαιογονίας, ἔχεις τὴν
Γένεσιν· εἴτε νομίμων καὶ παραγγελιῶν, τὸν ἔνδοξον
Κυρίου τοῦ Θεοῦ Νόμον. Πάντων οὖν τῶν ἀλλοτρίων
καὶ διαβολικῶν ἰσχυρῶς ἀπόσχου.
Πλὴν καὶ τὸν Νόμον ἀναγινώσκων τῶν ἐν αὐτῷ
ἐπεισάκτων ἀπόσχου, εἰ καὶ μὴ πάντων, ἀλλά τινων τῶν
τῆς δευτερώσεως· μόνον δὲ πρὸς ἱστορίαν ἀναγίνωσκε,
εἰς τὸ γινώσκειν σε καὶ δοξάζειν τὸν Θεόν, ὅτι ἀπὸ τοιούτων
καὶ τοσούτων ἐρρύσατό σε δεσμῶν. Ἔστω δέ σοι πρὸ
ὀφθαλμῶν γινώσκειν, τί νόμος φυσικὸς καὶ τί τὰ τῆς δευ-
τερώσεως τά τε ἐν τῇ ἐρήμῳ τοῖς μοσχοποιήσασι δοθέντα
ἐπείσακτα. Νόμος γάρ ἐστιν, ἃ ἐλάλησεν Κύριος ὁ Θεὸς
πρὸ τοῦ τὸν λαὸν εἰδωλολατρῆσαι, τοῦτ' ἔστιν ἡ δεκάλογος·
ἃ δὲ ἁμαρτήσασιν αὐτοῖς ἐπετέθη δεσμά, σὺ ἑαυτῷ μὴ
ἐπισπάσῃ. Ὁ γὰρ σωτὴρ ἡμῶν οὐ δι' ἕτερόν τι ἦλθεν,
ἢ ἵνα πληρώσῃ τὸν νόμον καὶ τοὺς προφήτας καὶ τὰ δεσμὰ
τῆς δευτερώσεως τῶν ἐπεισάκτων ἢ παύσῃ ἢ μεταθῇ· διὰ
γὰρ τοῦτο προσκαλούμενος ἡμᾶς ἔλεγεν· «Δεῦτε πάντες
οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς.»
Σὺ οὖν, ἀναγνοὺς τὸν Νόμον σύμφωνον ὄντα

314
compilatore Juliano Ariano) Book 6, ch. pin, γρ. 34
ιγʹ. Ὅπως χρὴ χωρίζεσθαι τῶν αἱρετικῶν.

ιδʹ. Τίνες οἱ κηρύξαντες τὴν καθολικὴν διδασκαλίαν, καὶ τίνα τὰ
δι' αὐτῶν παραγγέλματα. Καθολικὴ διδασκαλία.
ιεʹ. Ὅτι οὔτε ἀναβαπτίζειν χρὴ οὔτε μὴν παραδέχεσθαι τὸ παρὰ τῶν
ἀσεβῶν δοθὲν βάπτισμα· οὐ γὰρ ἔστι βάπτισμα, ἀλλὰ μόλυσμα.
ιϛʹ. Περὶ τῶν ἀποκρύφων βιβλίων, ὅτι ψευδεπίγραφα.
ιζʹ. Περὶ κληρικῶν γαμικὰ παραγγέλματα.
ιηʹ. Παραίνεσις κελεύουσα φεύγειν τὴν τῶν ἀσεβῶν αἱρετικῶν κοινω-
νίαν.
ιθʹ. Πρὸς τοὺς φαυλίζοντας τὸν νόμον.
κʹ. Τίς ὁ φυσικὸς νόμος καὶ τίς ὁ ἐπείσακτος, καὶ δι' ἣν αἰτίαν
ἐπεισήχθη.
καʹ. Ὅτι ὑπὸ χάριν ἐσμέν, ἀλλ' οὐχ ὑπὸ δουλείαν τοῦ ἐπεισάκτου
νόμου, οἱ εἰς Χριστὸν πιστεύοντες.
κβʹ. Ὅτι ἐπείσακτος ὁ περὶ θυσιῶν νόμος, ὃν περιεῖλε Χριστὸς παρα-
γενόμενος.
κγʹ. Πῶς πληρωτὴς τοῦ νόμου γέγονεν Χριστός, καὶ τίνα τούτου
ἔπαυσεν ἢ ἐνήλλαξεν ἢ μετέθηκεν.
κδʹ. Ὅτι καὶ διὰ Ῥωμαίων εὐδόκησεν ὁ Κύριος τὸν τῆς δικαιοσύνης
νόμον ἐπιδείκνυσθαι.
κεʹ. Ὡς Θεὸς Ἰουδαίους διὰ τὴν εἰς Χριστὸν ἀσέβειαν αἰχμαλώτους
Ιωάννης Δαμασκηνός. Dialectica sive Capita philosophica (recensio

fusior) Sec. 3, γρ. 9
Περὶ φιλοσοφίας.
αʹ Φιλοσοφία ἐστὶ γνῶσις τῶν ὄντων, ᾗ ὄντα ἐστί,

τουτέστι γνῶσις τῆς τῶν ὄντων φύσεως. Καὶ πάλιν· βʹ
Φιλοσοφία ἐστὶ γνῶσις θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων πραγ-
μάτων τουτέστιν ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων. γʹ Φιλοσοφία
πάλιν ἐστὶ μελέτη θανάτου τοῦ προαιρετικοῦ καὶ τοῦ
φυσικοῦ· διττὴ γὰρ ἡ ζωὴ ἥ τε φυσική, καθ' ἣν ζῶμεν,
καὶ ἡ προαιρετική, καθ' ἣν προσπαθῶς τῆς παρούσης
ζωῆς ἀντεχόμεθα. Διττὸς καὶ ὁ θάνατος ὅ τε φυσικός, ὅς
ἐστι χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος, καὶ ὁ προαιρετικός,
καθ' ὃν τῆς παρούσης ζωῆς καταφρονοῦντες πρὸς τὴν
μέλλουσαν ἐπειγόμεθα. δʹ Φιλοσοφία αὖθίς ἐστιν ὁμοίωσις
θεῷ. Ὁμοιούμεθα δὲ θεῷ κατὰ τὸ σοφὸν ἤτοι τὴν τοῦ
ἀγαθοῦ γνῶσιν τὴν ἀληθῆ καὶ κατὰ τὸ δίκαιον, ὅ ἐστι τὸ
τοῦ ἴσου διανεμητικὸν καὶ ἀπροσωπόληπτον ἐν κρίσει καὶ
315
κατὰ τὸ ὅσιον δέ, τὸ ὑπὲρ τὸ δίκαιον, ἤτοι τὸ ἀγαθὸν

τὸ εὐεργετεῖν τοὺς αὑτὸν ἀδικοῦντας. εʹ Φιλοσοφία
ἐστὶ τέχνη τεχνῶν καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν.
Ιωάννης Δαμασκηνός. Orationes de imaginibus tres

Sec. 3,18, γρ. 34
εἰκὼν τοῦ υἱοῦ· «οὐδεὶς γὰρ δύναται εἰπεῖν κύριον

Ἰησοῦν, εἰ μὴ ἐν πνεύματι ἁγίῳ.» Διὰ πνεύματος
οὖν ἁγίου γινώσκομεν τὸν Χριστὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ
καὶ θεὸν καὶ ἐν τῷ υἱῷ καθορῶμεν τὸν πατέρα·
φύσει γὰρ νοῦ μὲν λόγος ἄγγελος, λόγου δὲ μηνυτι-
κὸν τὸ πνεῦμα. Ὁμοία δὲ καὶ ἀπαράλλακτός ἐστιν
εἰκὼν τοῦ υἱοῦ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐν μόνῳ τῷ
ἐκπορευτῷ τὸ διάφορον ἔχον· ὁ μὲν γὰρ υἱὸς γεν-
νητός, ἀλλ' οὐκ ἐκπορευτός. Καὶ ἑκάστου δὲ πατρὸς
ὁ υἱὸς φυσική ἐστιν εἰκών. Καὶ οὗτος μὲν ὁ πρῶτος
τρόπος τῆς εἰκόνος, ὁ φυσικός.
Δεύτερος τρόπος εἰκόνος ἡ ἐν τῷ θεῷ τῶν
ὑπ' αὐτοῦ ἐσομένων ἔννοια, τουτέστιν ἡ προαιώνιος
αὐτοῦ βούλησις ἡ ἀεὶ ὡσαύτως ἔχουσα· ἄτρεπτον
γὰρ τὸ θεῖον, καὶ ἡ βούλησις αὐτοῦ ἄναρχος, ᾗ,
καθὼς προαιωνίως ἐβουλήθη, ἐν τῷ προορισθέντι
ὑπ' αὐτοῦ καιρῷ γίνεται τὰ ὁρισθέντα· εἰκόνες γὰρ
καὶ παραδείγματα τῶν ὑπ' αὐτοῦ ἐσομένων ἡ περὶ
ἑκάστου αὐτῶν ἔννοια, οἳ καὶ προορισμοὶ παρὰ τῷ
ἁγίῳ Διονυσίῳ ὀνομάζονται. Ἐν γὰρ τῇ βουλῇ
αὐτοῦ ἐχαρακτηρίζετο καὶ εἰκονίζετο πρὶν γενέσεως
Ιωάννης Δαμασκηνός. De duabus in Christo voluntatibus

Sec. 9, γρ. 123
τοὺς υἱὸν θεοῦ καλοῦντας αὐτὸν καὶ υἱὸν Δαυὶδ ὀνομάζον-

τας ὡς εὐσεβεῖς ἀπεδέχετο, τοὺς μὲν ὡς τὴν ἀόρατον
αὐτοῦ θεότητα καὶ προαιώνιον ἐκ θεοῦ καὶ πατρὸς γέννη-
σιν σημαίνοντας, τοὺς δὲ τὴν ὁρωμένην αὐτοῦ τῆς ἀνθρω-
πότητος οὐσίαν καὶ φύσιν ἀληθῆ κηρύττοντας.
Τούτων ἁπάντων ἀθετουμένων δύο μονογενεῖς ἀναγκα-
σθησόμεθα λέγειν, ἕνα μὲν τοῦ θεοῦ καὶ πατρός, ἕνα δὲ
τῆς παρθένου καὶ μητρός. Καὶ μονογενὴς ὁ μονογενὴς
οὐκέτι ῥηθήσεται ἑτέρου καθ' υἱοθεσίαν ἐπεισαχθέντος
αὐτῷ, καὶ ὁ μὲν πρεσβύτερος ἔσται, ὁ δὲ νεώτερος, ὁ μὲν
316
φυσικὸς καὶ γνήσιος, ὁ δὲ θετὸς καὶ νόθος.

Ἔπειτα δέ, εἰ καὶ τετάρτην ἐπεισάγειν ὑπόστασιν
καὶ συμπροσκυνεῖν τῇ τρισυποστάτῳ θεότητι τολμήσαι-
μεν τὴν ἐκ τῆς παρθένου Μαρίας τεχθεῖσαν, εὑρεθησό-
μεθα θεὸν σέβοντες ἀλλότριον καινόν τε καὶ πρόσφατον,
ὅπερ πράττειν παντελῶς ἀπηγόρευται, καὶ τῷ τῆς
ἀνθρωπολατρείας ἑλληνικῶς ὑποβληθησόμεθα ἐγκλήματι
καὶ τῇ τοῖς ἀνθρωπολάτραις ἐπιφερομένῃ κατάρᾳ κατα-
δικασθησόμεθα· «ἐπικατάρατος» γάρ, γέγραπται, «πᾶς
ἄνθρωπος, ὃς ἔχει τὴν ἐλπίδα αὐτοῦ ἐπ' ἄνθρωπον». Ἀλλ'
ἡμεῖς οὔτε ταῖς τρισὶ τῆς θεότητος ὑποστάσεσι μόναις
Ιωάννης Δαμασκηνός. Contra Manichaeos Sec. 14, γρ. 33
ὡς στέρησις. Οὕτω καὶ ἡ κακία ἤτοι ἁμαρτία ἑκούσιός ἐστι τῶν ἐκ θεοῦ
δεδωρημένων τῇ λογικῇ φύσει ἀγαθῶν· ἐπὶ γὰρ τῶν ἀλόγων καὶ ἀψύχων
οὐκ ἔστιν εἰπεῖν ἑκούσιον, ἀλλ' ἐπὶ τῶν λογικῶν.
Ἔστιν οὖν κακία ἡ τῶν φυσικῶν δυνάμεων παράχρησις. Εἰ γὰρ
χρησόμεθα ταῖς παρὰ θεοῦ δεδωρημέναις τῇ ψυχῇ δυνάμεσιν, ἐφ' ᾧ
ἐλάβομεν, τουτέστι κατὰ τὸν νόμον τοῦ δεδωκότος, καλόν. Εἰ δὲ οὔκ,
ἐφ' ᾧ ἐλάβομεν, ἀλλὰ παρὰ τὸν νόμον τοῦ δεδωκότος χρησόμεθα, κακόν·
καὶ οὐκ αὐταὶ αἱ δυνάμεις οὐδὲ ἡ χρῆσις αὐτῶν ἐστιν ἡ κακή, ἀλλ' ὁ
κακὸς τρόπος τῆς χρήσεως ὁ παρὰ τὸν νόμον τοῦ δεδωκότος θεοῦ. Εἰ
γὰρ ἀγαθὸς ὁ θεός, ἀγαθὸς καὶ ὁ νόμος αὐτοῦ φυσικὸς καὶ ὢν ἐξ ὄντος.
Ἡ δὲ τούτου παρακοὴ στέρησις τοῦ ὑπάρξαντος ἡμῖν νόμου, οἷον ἡ
ἐπιθυμία καὶ ὁ θυμὸς καὶ ἡ πρᾶξις καὶ ἐνέργεια καὶ πρὸ τούτων ὁ
λογισμὸς
οὐ κακά, ἀλλὰ καλά, ἐάν, ἐφ' ᾧ ἐλάβομεν, χρησώμεθα κατὰ τὸν νόμον
τοῦ δεδωκότος· κακὰ δὲ οὐκ αὐτά, ἀλλὰ τὸ μὴ κατὰ τὸν νόμον τοῦ
δεδωκότος χρήσασθαι. Εἰ γὰρ πρὸς σύστασιν τῆς ζωῆς χρησόμεθα βρώ-
σει, πόσει, ὕπνῳ καὶ τοῖς τοιούτοις, καλὸν τούτων ἕκαστον. Καὶ εἰ τῇ
ἐπιθυμίᾳ καὶ τῇ ἀγάπῃ χρησόμεθα πρὸς τὸν θεὸν τὸν μόνον φύσει...
Ιωάννης Δαμασκηνός. Contra Manichaeos Sec. 31, γρ. 23
Καὶ πάλιν· Ὁρῶμεν τὰ στοιχεῖα καὶ τοὺς καιρούς, οὐρανόν τε καὶ

γῆν καὶ θάλασσαν ἀεὶ ὡσαύτως ἔχοντα, καὶ νύκτα καὶ ἡμέραν ἡλίου τε
καὶ σελήνης καὶ ἄστρων κινήσεις καὶ ὄμβρους καὶ τὰ τῆς γῆς ἐκφόρια
κατὰ λόγον καὶ καθ' εἱρμὸν τεταγμένα καὶ ῥυθμιζόμενα. Εἰ οὖν δύο ἀρχαὶ
317
ἀλλήλαις ἐναντίαι, πῶς εὐθέτως τὰ πάντα διεξάγεται, εἰ μὴ συνεβιβάσθη-

σαν φιλικῷ τρόπῳ;
Εἰ ἑαυτὴν ἀνήλωκεν ἡ ὕλη, πῶς ἐκινεῖτο; Εἰ δὲ πρὸς τὴν ἑαυτῆς ἀνά-
λωσιν ἐκινεῖτο, πῶς ἦλθεν ἐπὶ τὰ τοῦ φωτὸς ὅρια;
Εἰ κατωφερὴς ἡ ὕλη καὶ φυσικὸς τόπος αὐτῆς τὰ κατώτερα καὶ σκο-
τεινότερα, πῶς ἐλθοῦσα ἐπὶ τὰ τοῦ φωτὸς ὅρια ἐξῆλθεν ἐκ τῆς ἑαυτῆς
φύσεως;
Τὸ σκότος τυφλόν· πῶς οὖν εἶδε τὸ φῶς;
Εἰ ἄτακτος καὶ ἄνους ἡ ὕλη, πῶς ἔχει ἄρχοντας; Πῶς δὲ καὶ πολεμῆσαι
δύναται τῷ λόγον καὶ τάξιν ἔχοντι; Ἢ καὶ πολεμοῦσα ἐπικρατεστέρα
γενήσεται, ὥστε ἁρπάσαι τι παρὰ τοῦ σοφοῦ καὶ μὴ ἁρπαγῆναι; Εἰ
δὲ ὁ ἀγαθὸς θεὸς συνεχώρησε μέρος αὐτοῦ ἁρπαγῆναι διὰ τὸ ἐπισχεῖν
αὐτὴν τοῦ μὴ προβῆναι εἰς τὰ ἑαυτοῦ ὅρια οὐ δυνηθεὶς ἄλλως, ἰσχυρό-
τερος ὁ πονηρὸς καὶ δολοπλόκος ὁ ἀγαθός. Καὶ πῶς ἀγαθὸς ἢ θεὸς δόλῳ
καὶ μὴ δυνάμει χρώμενος;
Gnomologium Vaticanum, Gnomologium Vaticanum Sententia 64, γρ. 1
Αἰσχίνης ὁ ῥήτωρ ἐκπεσὼν τῆς πατρίδος παραγενόμενος εἰς

Ῥόδον ἐσοφίστευεν· ἐλθόντος οὖν ποτε τοῦ Δημοσθένους εἰς Ῥόδον
καὶ ἀσπασαμένου αὐτὸν καὶ δραχμαῖς χιλίαις τιμήσαντος, δεξάμενος τὰ
χρήματα ἐδάκρυσε· τοῦ δὲ παρακαλοῦντος αὐτὸν θαῤῥεῖν, ἴσως καὶ
κάθοδον αὐτῷ διὰ τῇς σπουδῆς πέμπειν· “οὐ μέλλω”, ἔφη, “δακρύειν
τοιαύτης πατρίδος ἐστερημένος, ἐν ᾗ καὶ οἱ ἐχθρεύοντές εἰσι τοιοῦτοι,
ὥστε καὶ βοηθεῖν βούλεσθαι”;
Ὁ αὐτὸς λέγων ποτὲ δίκην καὶ ἀποκοιμηθέντων τῶν δικαστῶν,
“προσέχετε”, εἶπεν, “ἄνδρες δικασταί· οὕτως ὑμῖν γένοιτο ἰδεῖν ἐνύ-
πνιον περὶ τῆς δίκης ἧς λέγω”.
Ἀνάξαρχος , ὁ φυσικὸς φιλόσοφος, Ἀλεξάνδρου τοῦ βασιλέως
εἰπόντος αὐτῷ· “κρεμῶ σε”, “ἄλλοις”, ἔφη, “ἀπείλει· ἐμοὶ δὲ οὐδὲν δια-
φέρει ὑπὲρ γῆς ἢ κατὰ γῆς σήπεσθαι.”
Ἀρκεσίλαος ὁ φιλόσοφος ἐπιπλήσσοντός τινος αὐτῷ, ὅτι οὐ δεῖ
τὸν φιλόσοφον ἐρωμένην ἔχειν, μᾶλλον μὲν οὖν ἔφη δεῖν ἔχειν καὶ μὴ
ἔχεσθαι ὑπ' αὐτῆς.
Ὁ αὐτὸς ἔφη τοὺς συκοφάντας πολιτικοὺς λύκους εἶναι.
Ἀλκιδάμας ὁ ῥήτωρ Ὀδύσσειαν εἶπεν εἶναι κατόπτρον τοῦ ἀνθρωπίνου
βίου.
Gnomologium Vaticanum, Gnomologium Vaticanum Sententia 283, γρ.

1
318
Ἐπαμινώνδας ὁ Θηβαίων στρατηγὸς διαλεγομένου τινὸς αὐτῷ

παρὰ τῶν πολεμίων περὶ προδοσίας εὐτελὲς ἄριστον ἀριστῶντι βλέψας
εἰς τὸν ἄνθρωπον καὶ δείξας τὴν τράπεζαν εἶπε· “τοιαῦτα ἄριστα προ-
δότας οὐ τρέφει”.
Ὁ αὐτὸς τὸν κατὰ τὸν πόλεμον θάνατον εἶπεν ἱερόθυτον
εἶναι.
Ὁ αὐτὸς ἰδὼν στρατόπεδον μέγα καὶ καλόν, στρατηγὸν οὐκ
ἔχον, “ἡλίκον” εἶπε “θηρίον κεφαλὴν οὐκ ἔχει”;
Ὁ αὐτὸς ταχθεὶς ὑπὸ τῶν πολιτῶν ἐπὶ τῶνὀχετῶν “οὐκ
ἐμὲ” φησὶν “ἄδοξον ποιήσετε, ἀλλὰ τὸν τόπον ἔνδοξον δι' ἐμέ”.
Ἐμπεδοκλῆς ὁ φυσικὸς πρὸς τὸν λέγοντα ὅτι “οὐδένα σοφὸν
εὑρεῖν δύναμαι” “κατὰ λόγον” εἶπε· “τὸν γὰρ ζητοῦντα τὸν σοφὸν
αὐτὸν πρότερον εἶναι δεῖ”.
Εὐμονίδας ὁ Θηβαῖος στρεβλοὺς ἔχων τοὺς πόδας [καὶ] ἀπο-
λέσας τὰ ὑποδήματα ηὔξατο τῷ κλέψαντι ἁρμόσαι.
Ἐφιάλτης ὁ τῶν Ἀθηναίων δημαγωγὸς χειροτονηθεὶς προ-
στάτης ὑπὸ τοῦ δήμου παρῃτήσατο τὴν φιλίαν τῶν ἑταίρων φάμενος
μὴ δύνασθαι τὸ κοινὸν συμφέρον διαφυλάσσειν καὶ φιλίας δίκαια συν-
τηρεῖν.
Εὐξίθεος ὁ Ἀθηναῖος τοὺς χρηστοὺς μὲν ἐν τοῖς λόγοις,
ἀχρήστους δὲ τῷ βίῳ ὁμοίους ἔφησεν εἶναι τοῖς ἀγαθοῖς ἐνυπνίοις.
Gnomologium Vaticanum, Gnomologium Vaticanum

Sententia 310, γρ. 1
πειρῷτο τὸ καλῶς ἔχον ὑπερβαίνειν”.

Οἴησίς ἐστιν ἐγκοπὴ προκοπῆς.
Ἡγησίας ὁ ῥήτωρ ὀνειδιζόμενος ὑπό τινος, ὅτι [ὑπὸ τῆς
χώρας] ἀγροίκων ἀπόγονός ἐστιν, “οἶδα” φησίν “ἀλλὰ τοῖς μετ' ἐμ'
αὐτὸν εὐγενείας ἄρξω”.
Ὁ αὐτὸς κακοῦ τινος τραγῳδοποιοῦ ἀκρόασιν ποιούμενος
[καὶ] λέγοντός τινος νεανίσκου ὅτι ἐξελεύσεται “οὐκ ἐμοῦγε” ἔφη “πρό-
τερος”· καὶ ἀναστὰς ἐξῆλθεν.
Ἡρόδοτος ὁ ἱστοριογράφος ἐρωτηθεὶς ὑπό τινος πῶς ἂν
δύναιντο οἱἄνθρωποι εὐθυμεῖν εἶπεν· “ἐὰν μὴ πολλὰ πρήσσωσιν.”
Ἡράκλειτος ὁ φυσικὸς ἔφησε σοφώτατος γεγονέναι πάντων
νέος ὤν, ὅτι ᾔδει ἑαυτὸν μηδὲν εἰδότα.
Ὁ αὐτὸς ἔφη· “κακοὶ μάρτυρες ὦτα καὶ ὀφθαλμοὶ ἀφρόνων
ἀνθρώπων”.
Ὁ αὐτὸς ἔφη· “τιμαὶ θεοὺς καὶ ἀνθρώπους καταδουλοῦνται”.
Ὁαὐτὸς εἶπεν· “ἄνθρωποι κακοὶ ἀληθινῶν ἀντίδικοι”.
Ἡράκλειτος τὴν παιδείαν ἕτερον ἥλιον εἶναι τοῖς πεπαιδευ-
μένοις ἔλεγεν.
319
Ὁ αὐτὸς συντομωτάτην ὁδὸν ἔλεγεν εἰς εὐδοξίαν τὸ γενέ-

σθαι ἀγαθόν.
Θαλῆς ὁ σοφὸς ἐρωτηθεὶς εἰ λανθάνει τις ποιῶν τι τὸν θεὸν
Ιωάννης Καμενιάτης De expugnatione Thessalonicae

Ch. 60, sec. 3, γρ. 2
ἀπόπλουν, τὴν νεάζουσαν κήραν τοῦ πλήθους ἀρρένων τε καὶ θηλειῶν

πρῶτον ταῖς ναυσὶν εἰσενεγκόντας, μὴ κατὰ συγγένειαν ἀλλὰ διακεκρι-
μένως, ἵν' ἔχωσι κἀν τούτῳ τιμωρίαν οὐ τὴν τυχοῦσαν, τὴν φυσικὴν ἐξ
ἀλλήλων διαίρεσιν, εἶθ' οὕτω τὰ χρήματα, καὶ ὅσα ἄλλα τῶν συνειλεγ-
μένων φανεῖεν χρήσιμα, συμφορήσαντας αὐτάρκη ταῖς ναυσὶ τῶν ἀγω-
γίμων ἐμποιῆσαι τὸν φόρτον.
ἤγετο οὖν τὸ νεάζον πρόσωπον ἅπαν,
τοῦτο μόνον κατηγορίαν ἔχον, τὸ ἀνθηρὸν τῆς ἡλικίας ἢ τῶν προσώπων
τὴν ὡραιότητα.
κἂν γὰρ ἡ σύγχυσις τῶν λυπηρῶν ἅπαντας πρὸς
τὸ σκυθρωπὸν ἦγεν, ἀλλ' ὁ φυσικὸς χαρακτὴρ ἐδήλου ταῖς ὄψεσι τὴν
εὐγένειαν· καὶ πρόφασις ἦν τοῖς πολλοῖς τὸ κάλλος, ἐν τοῖς δεινοῖς
αὐτοὺς προδιδόμενον.
ἐποιήσατο, ἀλλ' ἐπειδὴ πρῶτος ἐκεῖνος τὴν τῶν ἐθνῶν

προεθέσπισε κλῆσιν. οὐκ ἐκλείψει, γάρ φησιν, ἄρχων ἐξ
Ἰούδα, ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπόκειται, καὶ αὐτὸς προσδοκία
ἐθνῶν, τὴν μεταβολὴν κἀνταῦθα τῶν ἐθνῶν προθεσπίζων
εἰκότως τὸν τοῦ Ἰακὼβ θεὸν τοῦ ταῦτα προειρηκότος ἔφη
ταῦτα κατωρθωκέναι.
Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ Χρυσόστομός φησιν· οὐδὲν οὖν τῆς
ἀνθρωπίνης θηριωδίας χεῖρον ἦν πρὸς τῆς Χριστοῦ παρου-
σίας. ὥσπερ γὰρ ἐχθροὶ καὶ πολέμιοι πάντες πρὸς ἀλλήλους
διακείμενοι τοὺς ἑαυτῶν παῖδας ἔσφαζον, πατέρες καὶ μητέ-
ρες παισὶν ἐπεμαίνοντο, οὐδὲν ἦν ἑστηκός, οὐ φυσικὸς οὐ
γραπτὸς νόμος, ἀλλ' ἀνατέτραπτο πάντα. μοιχεῖαι γὰρ διη-
νεκεῖς καὶ φόνοι καὶ κλοπαὶ καὶ πᾶν εἶδος κακίας διεπράτ-
τετο καὶ εἰς ἀρετὴν ἐλογίζετο, πόλεμοι δὲ συνεχεῖς καὶ
ἐπάλληλοι κατὰ πόλιν καὶ χώραν καὶ κώμην καὶ οἰκίαν
ἐγίνοντο καὶ εἰς ἀνδρείαν καὶ κλέος ἀνεκηρύττοντο, καὶ
μέντοι καὶ τοὺς υἱοὺς καὶ τὰς θυγατέρας αὐτῶν τοῖς δαι-
320
μονίοις θύοντες καὶ μαντευόμενοι καὶ φαρμακεύοντες καὶ

εἰδωλολατροῦντες θεοσεβεῖν ἐνόμιζον. τοῦ δὲ κυρίου ἡμῶν
ἐληλυθότος ἀπηλέγχθησαν

Τόμ. 110, p. 356, γρ. 31
φησὶν, ἄρχων ἐξ Ἰούδα ἕως ἂν ἔλθῃ ᾧ ἀπόκειται,

καὶ αὐτὸς προσδοκία ἐθνῶν,» μεταβολὴν κἀν-
ταῦθα τῶν ἐθνῶν προθεσπίζων, εἰκότως τὸν [τοῦ]
Ἰακὼβ Θεὸν, τοῦ ταῦτα προειρηκότος, ἔφη ταῦτα
κατορθωκέναι. Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ Χρυσόστομός
φησιν· «Οὐδὲν οὖν τῆς ἀνθρωπίνης θηριωδείας
χεῖρον ἦν πρὸ τῆς Χριστοῦ παρουσίας. Ὥσπερ
γὰρ ἐχθροὶ καὶ πολέμιοι πάντες πρὸς ἀλλήλους δια-
κείμενοι, τοὺς ἑαυτῶν παῖδας ἔσφαζον, πατέρες καὶ
μητέρες παισὶν ἐπεμαίνοντο· οὐδὲν ἦν ἑστηκὼς, οὐ
φυσικὸς, οὐ γραπτὸς νόμος, ἀλλ' ἀνατέτραπτο πάντα
μοιχεῖαι γὰρ διηνεκεῖς καὶ φόνοι καὶ κλοπαὶ καὶ
πᾶν εἶδος κακίας διεπράττετο καὶ εἰς ἀρετὴν ἐλο-
γίζετο, πόλεμοι δὲ συνεχεῖς ἐπάλληλοι κατὰ τόπους
καὶ χώραν, καὶ κώμην, καὶ οἰκίαν ἐγίνοντο, καὶ εἰς
ἀνδρείαν καὶ κλέος ἀνεκηρύττοντο. Καὶ μέντοι καὶ
τοὺς υἱοὺς αὐτῶν καὶ τὰς θυγατέρας αὐτῶν τοῖς
δαιμονίοις θύοντες καὶ μαντευόμενοι, φαρμακεύοντες
καὶ εἰδωλολατρεύοντες θεοσεβεῖν ἐνόμιζον.
Πρῶτοι ὕπατοι Ῥωμαίων Κολατῖνος καὶ Βροῦττος.

Σάμου τύραννοι Πολυκράτης καὶ Συλοσῶν καὶ Παντόγνωστος ἀδελ-
φοὶ γεγόνασι.
Θαλῆς θνήσκει.
Κῦρος Σάρδεις εἷλεν.
Ἅρπαγος εὐδοκιμῶν παρὰ Κύρῳ κατὰ τῆς Ἰωνίας ἐστράτευσε.
Θεόγνιος ποιητὴς ἐγνωρίζετο.
Πεισίστρατος Ἀθηναίων τὸ βʹ ἐβασίλευσε.
Φερεκύδης ἱστορικὸς ἐγνωρίζετο Πυθαγόρου διδάσκαλος.
Σιμωνίδης μελοποιὸς ἐγνωρίζετο.
Φωκυλίδης καὶ Ξενοφάνης φυσικὸς τραγῳδοποιὸς ἐγνωρίζετο.
321
Πολυκράτης Σαμίων τυραννῶν ἀνεσταυρώθη.

Ἁρμόδιος καὶ Ἀριστογείτων ἀνεῖλον Ἵππαρχον τύραννον, καθ' οὓς
Λέαινα ἡ ἑταίρα ὑπ' αὐτῶν ἐταζομένη κατειπεῖν τοὺς συνωμότας τὴν
ἑαυτῆς ἀπέτρισε γλῶτταν.
Λέαιναν μόνην ἑταίραν εἰκόνι Ἀθηναῖοι ἐτίμησαν ἐν ἀκροπόλει.
ἄγλωττον δὲ Λέαιναν ταύτην παρεζωγράφησαν ἀντὶ ἐπιγραφῆς τὸ πάθος
δηλοῦντες.
Τιμήσεως ἐν Ῥώμῃ γενομένης εὑρέθησαν μυριάδες ιβʹ τοῦ πλήθους.
Λακεδαιμόνιοι ιδʹ ἐθαλασσοκράτησαν ἔτη {ιβʹ τοῦ πλήθους} βʹ.
Δημόκριτος Ἀβδηρίτης φυσικὸς φιλόσοφος καὶ Ἡράκλειτος ὁ
σκοτεινὸς...
πολιορκοῦντες αὐτήν.
Καμαρίνα πόλις ἐκτίσθη.
Πέρινθος ἐκτίσθη.
Ἡ τῶν Κορινθίων κατελύθη μοναρχία κατὰ τούτους τοὺς χρόνους.
Τοῖς ἀγωνιζομένοις παρ' Ἕλλησι τράγος ἐδίδοτο, ἀφ' οὗ καὶ τραγικοὶ
ἐκλήθησαν.
Θαλῆς Μιλήσιος ἔκλειψιν ἡλίου σύμπασαν προεῖπεν.
Ἴσθμια καὶ Πύθια πρώτως ἤχθη μετὰ Μελικέρτην.
Οἱ ζʹ σοφοὶ ὠνομάσθησαν.
Ἀστυάγης Λυδοὺς κατεπολέμει.
Ἀναξίμανδρος Μιλήσιος φυσικὸς φιλόσοφος ἐγνωρίζετο.
Ἄβαρις ἦλθεν ἐκ τῆς Σκυθίας εἰς Ἑλλάδα.
Κατὰ τούτους τοὺς χρόνους τοὺς παρ' Ἕλλησιν ζʹ φιλοσόφους ἀκμάσαι
λόγος, ὧν τὰ ὀνόματα Σόλων Ἀθηναῖος, Θαλῆς Μιλήσιος, Πιττακὸς
Λέσβιος, Χείλων Λακεδαιμόνιος, Βίας Πριηνεύς, Ἀνάχαρσις ὁ Σκύθης
ἀγράμματος, Κλεόβουλος Λίνδιος.
Ιβʹ Φωκαεῖς ἐθαλασσοκράτησαν ἔτη μδʹ.
Νέμεα πρῶτον ἤχθη ἀγὼν ὑπ' Ἀργείων μετὰ τὸν ἐπ' Ἀρχεμόρῳ.
Αἴσωπος μυθοποιὸς ἐγνωρίζετο, ὃς ὑπὸ Δελφῶν ἀπώλετο.
Ὁ τῶν Παναθηναίων γυμνικὸς ἀγὼν ἤχθη.
Εὐγάμων Κυρηναῖος ὁ τὴν Τηλεγονίαν ποιήσας ἐγνωρίζετο.
Νέμεα πρῶτον ἤχθη ἀγὼν ὑπ' Ἀργείων μετὰ τὸν ἐπ' Ἀρχεμόρῳ.
Αἴσωπος μυθοποιὸς ἐγνωρίζετο, ὃς ὑπὸ Δελφῶν ἀπώλετο.
Ὁ τῶν Παναθηναίων γυμνικὸς ἀγὼν ἤχθη.
322
Εὐγάμων Κυρηναῖος ὁ τὴν Τηλεγονίαν ποιήσας ἐγνωρίζετο.

Πυθαγόρας ὁ Σάμιος Ὀλυμπίασιν ἐκκριθεὶς παίδων πυγμὴν ὡς
ἁπαλὸς προσβὰς τοὺς ἄνδρας ἐνίκα. κατὰ τὴν νδʹ ὀλυμπιάδα Ἀρριχίων
Φιγαλεὺς τὸ τρίτον νικῶν παγκράτιον ψιλισθεὶς ἀπέθανε, νεκρός τε
ἐστέφθη, φθάσαντος ἀπείπασθαι τοῦ ἀνταγωνιστοῦ κλωμένου τοῦ
ποδὸς ὑπ' αὐτοῦ.
Πεισίστρατος Ἀθηναίων ἐτυράννησε καὶ εἰς Ἰταλίαν παρῆλθεν.
Ἀναξιμενίδης φυσικὸς ἐγνωρίζετο.
Στησίχορος τέθνηκε.
Σιμωνίδης ἤκμαζε.
Χείλων εἷς τῶν ζʹ φιλοσόφων Λακεδαιμονίων ἔφορος γέγονε.
Ὁ τῆς Ἥρας ναὸς ἐνεπρήσθη.

Ἀθηναῖοι καὶ Λακεδαιμόνιοι σπονδὰς ἐποιήσαντο πρὸς ἀλλήλους
τριακοντούτεις.
Ἡρόδοτος ἱστορικὸς ἐτιμήθη παρὰ τῆς Ἀθηναίων βουλῆς ἐπαναγνοὺς
αὐτοῖς τὰς βίβλους.
Εὐριπίδης τραγῳδοποιὸς ἐγνωρίζετο.
Πρωταγόρας ὁ σοφιστὴς ἤκμαζε. τούτου Ἀθηναῖοι τὰς βίβλους
ἐψηλάφησαν τοῦ καῦσαι.
Ἐν Ῥώμῃ πάλιν ὕπατοι.
Ἄβαρις Ὑπερβόριος χρησμολόγος ἐγνωρίζετο.
Μέλισσος φυσικὸς ἐγνωρίζετο.
Φειδίας πλάστης καὶ ἀγαλματοποιὸς ἐγνωρίζετο, ὃς τὴν ἐλεφαντίνην
Ἀθηνᾶν ἐποίησε.
Θεαίτητος μαθηματικὸς ἤνθει.
Ἐν Ἰταλίᾳ Καμπανῶν ἔθνος συνέστη.
Δημόκριτος Ἀβδηρίτης φυσικὸς φιλόσοφος ἤκμαζεν. ἐν Αἰγύπτῳ
μυηθεὶς ὑπὸ Ὀστάνου τοῦ Μήδου σταλέντος ἐν Αἰγύπτῳ παρὰ τῶν
τηνικαῦτα βασιλέων Περσῶν ἄρχειν τῶν ἐν Αἰγύπτῳ ἱερῶν, ἐν τῷ ἱερῷ
τῆς Μέμφεως σὺν ἄλλοις ἱερεῦσι καὶ φιλοσόφοις, ἐν οἷς ἦν καὶ Μαρία τις
Ἑβραία σοφὴ καὶ Παμμένης, συνέγραψε περὶ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου καὶ
λίθων καὶ πορφύρας λοξῶς· ὁμοίως δὲ καὶ Μαρία.
Εὐριπίδης τραγῳδοποιὸς ἐγνωρίζετο.

Πρωταγόρας ὁ σοφιστὴς ἤκμαζε. τούτου Ἀθηναῖοι τὰς βίβλους
323
ἐψηλάφησαν τοῦ καῦσαι.

Ἐν Ῥώμῃ πάλιν ὕπατοι.
Ἄβαρις Ὑπερβόριος χρησμολόγος ἐγνωρίζετο.
Μέλισσος φυσικὸς ἐγνωρίζετο.
Φειδίας πλάστης καὶ ἀγαλματοποιὸς ἐγνωρίζετο, ὃς τὴν ἐλεφαντίνην
Ἀθηνᾶν ἐποίησε.
Θεαίτητος μαθηματικὸς ἤνθει.
Ἐν Ἰταλίᾳ Καμπανῶν ἔθνος συνέστη.
Δημόκριτος Ἀβδηρίτης φυσικὸς φιλόσοφος ἤκμαζεν. ἐν Αἰγύπτῳ
μυηθεὶς ὑπὸ Ὀστάνου τοῦ Μήδου σταλέντος ἐν Αἰγύπτῳ παρὰ τῶν
τηνικαῦτα βασιλέων Περσῶν ἄρχειν τῶν ἐν Αἰγύπτῳ ἱερῶν, ἐν τῷ ἱερῷ
τῆς Μέμφεως σὺν ἄλλοις ἱερεῦσι καὶ φιλοσόφοις, ἐν οἷς ἦν καὶ Μαρία τις
Ἑβραία σοφὴ καὶ Παμμένης, συνέγραψε περὶ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου καὶ
λίθων καὶ πορφύρας λοξῶς· ὁμοίως δὲ καὶ Μαρία. ἀλλ' οὗτοι μὲν
Δημόκριτος καὶ Μαρία ἐπῃνέθησαν παρ' Ὀστάνου ὡς πολλοῖς καὶ σοφοῖς
αἰνίγ- μασι κρύψαντες τὴν τέχνην, Παμμένους δὲ κατέγνωσαν ἀφθόνως
γρά-ψαντος.
Τότε καὶ Θουκυδίδης ὁ συγγραφεὺς παρ' Ἀθηναίοις ἤκμαζε.

Τότε καὶ ὁ Πελοποννησιακὸς συνέστη πόλεμος διὰ τὸ γεγονὸς ὑπὸ
Περικλέους ψήφισμα μὴ κοινωνεῖν Μεγαρεῦσι τοὺς Ἀθηναίους, ὡς
ὑβρίσασιν Ἀσπασίαν τὴν γαμετὴν αὐτοῦ, καὶ διὰ τὴν τοιαύτην αἰτίαν
προσθεμένων τῶν Μεγαρέων τοῖς Λακεδαιμονίοις.
Τότε καὶ Κίμων στρατηγὸς ἀκμάσας, ἀχαριστηθεὶς μετ' οὐ πολὺν
ἐξωρίσθη χρόνον ὑπ' Ἀθηναίων τῶν καὶ Ἀριστείδην ἐξορισάντων καὶ
τοὺς Θεμιστοκλέους πόνους ἀγνωμονησάντων οὕτως ὡς φάρμακον
αὐτὸν
ἑλέσθαι καὶ καταλῦσαι τὸν βίον.
Τότε καὶ Δημόκριτος Ἀβδηρίτης φυσικὸς φιλόσοφος ἐγνωρίζετο καὶ
Ἐμπεδοκλῆς ὁ Ἀκραγαντῖνος, Ζήνων τε καὶ Παρμενίδης οἱ φιλόσοφοι
καὶ
Ἱπποκράτης Κῶος ἰητρός· ῥήτορες δὲ Λυσίας τε καὶ Ἰσαῖος καὶ Ἀντισθέ-
νης ὠνομάζοντο, Ἀριστοφάνης τε ὁ κωμικὸς καὶ Εὐριπίδης ποιητὴς καὶ
Ἡράκλειτος φυσικὸς φιλόσοφος, καθ' οὕς φασι καὶ Σωκράτην
φιλόσοφον τεχθῆναι.

324
προσθεμένων τῶν Μεγαρέων τοῖς Λακεδαιμονίοις.

Τότε καὶ Κίμων στρατηγὸς ἀκμάσας, ἀχαριστηθεὶς μετ' οὐ πολὺν
ἐξωρίσθη χρόνον ὑπ' Ἀθηναίων τῶν καὶ Ἀριστείδην ἐξορισάντων καὶ
τοὺς Θεμιστοκλέους πόνους ἀγνωμονησάντων οὕτως ὡς φάρμακον
αὐτὸν
ἑλέσθαι καὶ καταλῦσαι τὸν βίον.
Τότε καὶ Δημόκριτος Ἀβδηρίτης φυσικὸς φιλόσοφος ἐγνωρίζετο καὶ
Ἐμπεδοκλῆς ὁ Ἀκραγαντῖνος, Ζήνων τε καὶ Παρμενίδης οἱ φιλόσοφοι
καὶ
Ἱπποκράτης Κῶος ἰητρός· ῥήτορες δὲ Λυσίας τε καὶ Ἰσαῖος καὶ Ἀντισθέ-
νης ὠνομάζοντο, Ἀριστοφάνης τε ὁ κωμικὸς καὶ Εὐριπίδης ποιητὴς καὶ
Ἡράκλειτος φυσικὸς φιλόσοφος, καθ' οὕς φασι καὶ Σωκράτην
φιλόσοφον
τεχθῆναι.
πλείονος ἐδεῖτο τῆς βοηθείας, τούτοις δ' ἂν πρὸς βλάβην

ἐγένετο παχυτέρα ἡ περιβολὴ ἐκ τῆς ἀπ' αὐτῶν σκιᾶς. πῶς
κατέσχισται τῆς ἀμπέλου τὸ φύλλον; ἵνα καὶ πρὸς τὰς ἐκ
τοῦ ἀέρος βλάβας ὁ βότρυς ἀντέχῃ καὶ τὴν ἀκτῖνα τοῦ ἡλίου
διὰ τῆς ἀραιότητος δαψιλῶς ὑποδέχηται.
Θαυμαστὰ δὲ δένδρα καὶ οὐ μόνον δι' ἣν ἔχουσι πρὸς
τὰ ἑτερογενῆ τῶν καρπῶν διαφοράν, ἀλλὰ καὶ πρὸς αὐτὰ
δηλαδὴ τὰ ὁμογενῆ. καὶ γὰρ ἄλλος μὲν χαρακτὴρ τοῦ καρ-
ποῦ τῶν ἀρρένων, ἄλλος δὲ τῶν θηλειῶν παρὰ τοῖς φυτουρ-
γοῖς διακέκριται. καὶ αὐτοὺς γὰρ τοὺς φοίνικας εἰς ἄρρε-
νας καὶ θηλείας διιστῶσι· καὶ τὸ παράδοξον, ἔρως φυσικὸς
παρ' αὐτοῖς. ὑποκύπτει γὰρ ἡ θήλεια τῷ ἄρρενι ὀργῶσα
τρόπον τινὰ καὶ τῆς συμπλοκῆς ἐφιεμένη, καὶ οὕτως οἷον ἐν
αἰσθήσει τῆς ἀπολαύσεως γεγονυῖα καὶ ἀνορθοῦται πάλιν
τοὺς κλάδους καὶ πρὸς τὸ πρότερον ἀποκαθίσταται σχῆμα.
ἀλλ' οἱ τῶν τοιούτων θεραπευταὶ καὶ συκᾶς ἀγρίας ταῖς ἡμέ-
ροις παραφυτεύουσιν, ὡς ἐντεῦθεν τὸν καρπὸν αὐτῶν γλυ-
κύτερον γίνεσθαι· εἴ τι καὶ γὰρ τοῖς ἡμέροις δριμύτερον
πρόσεστι, πρὸς τὰς ἀγρίας ἀδήλως ἐκπέμπεται.
Θεοφύλακτος Σιμοκάτα Epistulae Epistle 3, γρ. 2
Θεανὼ Εὐρυδίκῃ
Ὁ φυσικός σοι κόσμος παρῴχηκε, καὶ ῥυτίδων ἐγγὺς ἡ εὐπρέπεια· σὺ δὲ

παραχαράττειν ἐπιχειρεῖς τὴν ἀλήθειαν ἐπιπλάστῳ κόσμῳ τοὺς ἐραστὰς
325
φενακίζουσα. πειθάρχει τῷ χρόνῳ, γραΐδιον· οὐ γὰρ εὐπρεπεῖς οἱ

λειμῶνες
ἐν μετοπώρῳ τοῖς ἄνθεσι. μέμνησο καὶ θανάτου – τούτῳ γὰρ ἐγειτνία-
σας – καὶ σωφροσύνην ἐξ ἀνάγκης ἀσκεῖν ἐπιτήδευε. καὶ γῆρας γὰρ
ἀδικεῖς καὶ νεότητα· τὸ μὲν γὰρ ἐπαγγελλομένη διέψευσαι, τὸ δὲ κεκτη-
μένη ἐνόθευσας.
Θεοφύλακτος Σιμοκάτα Epistulae Epistle 41, γρ. 11
Μαράθων Πηγάνωνι
Τοὺς πολιτικοὺς κλύδωνας ἐκφυγὼν καὶ τοὺς ἀπαραιτήτους θορύβους

τοῦ ἄστεος ἐμισθωσάμην τὸν ἀγρὸν τουτονί, καὶ μεταβολὴν τύχης
ἐδόκουν εὑρεῖν. ἀλλὰ μείζοσι κακοῖς ἐμβεβλήμεθα· ποτὲ γὰρ τὴν
ἐρυσίβην
ἔχω πολέμιον, ποτὲ δὲ τὰς ἀκρίδας, ἄλλοτε καὶ τὴν χάλαζαν· ἡ δὲ πάχνη
λυμαίνεται τοὺς καρποὺς ὡς ἀπαραίτητος τύραννος, καὶ τοὺς ἱδρῶτας ὁ
τάλας τοῖς ἀνέμοις χαρίζομαι. οἴμοι ὁ δύστηνος, ὅποι τραπῶ; ὅταν τῶν
γεωργικῶν μόχθων ἐπιμνησθῶ, τὰ τοῦ ἄστεος ἀσπάζομαι· ὅταν τὸν πο-
λιτικὸν τάραχον λογίσωμαι, τῆς ἀγροικίας ἐρῶ, καὶ τοῦ παρόντος ἐστὶ τὸ
μὴ παρὸν εὐτυχέστερον. μία τῶν λυπηρῶν κατάλυσίς ἐστιν ὁ θάνατος,
εἴτε φυσικὸς εἴτε πάλιν αὐθαίρετος. οὐκοῦν ἀγχόνη μοι τὸ φάρμακον·
βδελύττεσθαι γὰρ τὸν θάνατον τοὺς δυστυχοῦντας ἠλίθιον.
Θεοφύλακτος Σιμοκάτα. Book-Διάλογοι -index 7, ch. 17, sec. 11, γρ. 2
διάλεκτον ἐκ τοῦ σκότους ὕδωρ· ἀκαταληψίᾳ γὰρ οὗτοι ἀνατι-

θέασι τοῦ ποταμοῦ τούτου τὴν φύσιν. Θαλῆς μὲν οὖν εἷς
τῶν ἑπτὰ σοφῶν ὀνομαζόμενος φησὶ τοὺς ἐτησίας ἀντιπνέοντας
ταῖς ἐκβολαῖς τοῦ ποταμοῦ κωλύειν εἰς τὴν θάλασσαν προ-
χεῖσθαι τὸ ῥεῖθρον, καὶ διὰ τοῦτο αὐτὸν πληρούμενον ἐπι-
κλύζειν ταπεινὴν οὖσαν καὶ πεδιάδα τὴν Αἴγυπτον. τοῦ δὲ
λόγου τούτου καίπερ εἶναι δοκοῦντος πιθανοῦ ῥᾴδιον ἐξελέγξαι
τὸ ψεῦδος· εἰ γὰρ ἦν ἀληθὲς τὸ λεγόμενον, ἅπαντες οἱ
ποταμοὶ οἱ τοῖς ἐτησίαις ἐναντίας κεκτημένοι τὰς ἐκβολὰς
ἂν ἐποιοῦντο τὴν ὁμοίαν ἀνάβασιν. Ἀναξαγόρας δὲ ὁ προσα-
γορευόμενος φυσικὸς τὴν τηκομένην κατὰ τὴν Αἰθιοπίαν
χιόνα τῆς τοῦ ποταμοῦ πληρώσεως ὑπάρχειν αἰτίαν ἐδόξασεν·
ᾧ καὶ ὁ τραγῳδοποιὸς Εὐριπίδης πειθόμενος ἐν τοῖς ἑαυτοῦ
ποιήμασι τοῦτο συντέταχεν. ταύτην μὲν οὖν τὴν ἀπόφασιν
οὐ πολλῆς ἀντιθέσεως δεῖσθαί φαμεν, φανεροῦ καθεστῶτος
326
τοῦ ψεύδους· διὰ γὰρ τὴν ὑπεροχὴν τῶν καυμάτων ἀδύνατον

χιόνα περὶ τὴν Αἰθιοπίαν συνίστασθαι· καθόλου γὰρ περὶ
τοὺς τόπους ἐκείνους οὐ πάγος, οὐ ψῦχος οὔτε ὅλως χειμῶνος
ἔμφασις πέφυκεν, καὶ μάλιστα τροπαῖς θεριναῖς. εἰ δὲ καί
τις εἴποι τῷ τῆς συγχωρήσεως τρόπῳ εἶναι πλήθη χιόνων
κατὰ τὴν Αἰθιοπίαν,
Σιμπλίκιος In Aristotelis quattuor libros de caelo Σχόλια

Τόμ. 7, p. 25, γρ. 19
τὸν λόγον, κἂν εἰς μέρη τις αὐτὸν διέλῃ, καὶ ἑκάστῳ ἐφαρμόττειν· μόνον
ὡς περὶ μιᾶς κινήσεως καθ' ἕνα κύκλον γινομένης ληπτέον τὴν ὑπόθεσιν.
τελευταῖον δὲ ἐν τούτοις μέμφεται Ξέναρχος, ὅτι περὶ φυσικῶν

διδάσκοντες μαθηματικὰς τὰς ἀποδείξεις ποιούμεθα γραμμῶν εἴδεσι
προσκεχρημένοι, ὅταν τὰς αἰτίας τῶν ἁπλῶν κινήσεων τῶν ἁπλῶν
γραμμῶν ἀπαρτῶμεν. ἀλλ', εἰ μὲν μαθηματικῶς ἐχρώμεθα ταῖς
γραμμαῖς, τῷ ὄντι παρηλλάττοεν ἂντοῦ σκοποῦ· εἰ δέ, πάσης κινήσεως
κατὰ διάστασιν γραμμικὴν γινομένης, τῆς μὲν ἁπλῆς κατὰ ἁπλῆν, τῆς δὲ
συνθέτου κατὰ σύνθετον, εἰς δεῖγμα τῆς τῶν κινήσεων διαφορᾶς
παρεθέμεθα τὰ τῶν διαστάσεων εἴδη, πῶς μαθηματικῶς τὰ φυσικὰ
δεικνύναι λεγόμεθα; εἰ γὰρ ταῖς γραμμαῖς καὶ ὁ φυσικὸς χρῆται καὶ ὁ
μαθηματικὸς ὡς καὶ ἐπιφανείαις καὶ σώμασιν, οὐ τὸ γραμμαῖς ἁπλῶς
χρήσασθαι μαθηματικόν ἐστιν, ἀλλὰ τὸ μαθηματικῶς χρήσασθαι.
Ταῦτα μὲν ὁ Ξέναρχος ἀντείρηκεν πρὸς τὰς ὑπὸ τοῦ Ἀριστοτέλους
παραληφθείσας ὑποθέσεις. τῶν δέ τις ἐφ' ἡμῶν δόξης, ὡς ἔοικεν, θηρατὴς
τῶν τε Ξενάρχου τινὰς ἐνστάσεις ὑποβαλόμενος καὶ ἄλλας τοιαύτας

ἀθροίσας κατήγορος ἀνέδυ τοῦ Ἀριστοτέλους σκοπὸν μὲν τὸν ὅλον
ἐνστησάμενος, ὥς φησι, φθαρτὸν ἀποδεῖξαι τὸν κόσμον ὡς ἔπαθλόν τι
μέγα παρὰ τοῦ δη-μιουργοῦ ληψόμενος, εἰ φθαρτῶν μόνων αὐτὸν
ἀποδείξει δημιουργόν, μη-δενὸς δὲ ἀφθάρτου. διὰ ταύτην δὲ τὴν
προθυμίαν τοῖς ἐνταῦθα λεγομένοις ὑπὸ τοῦ Ἀριστοτέλους ἀντιλέγειν
προτίθεται διὰ πολυστίχων βιβλίων
Σιμπλίκιος In Aristotelis quattuor libros de caelo Σχόλια Τόμ. 7, p. 46,

γρ. 23
κατὰ τῆς τοῦ οὐρανοῦ μακαριότητος οὕτως ὄντα σαθρά, ἐλεεινὸς αὐτός
τε
327
ἂν εἴη δικαίως καὶ τῶν ἐντυγχανόντων οἱ ἀπατώμενοι. πῶς γὰρ τὸ κέν-

τρον τοῦ παντὸς δυνάμει φησὶν εἶναι, περὶ ὃ πᾶς ὁ οὐρανὸς κινεῖται τὴν
ἀίδιον κίνησιν; καὶ δηλονότι καὶ τοὺς πόλους δυνάμει νομίζει μόνον εἶναι
τοῦ οὐρανοῦ. ἡ δὲ αἰτία, δι' ἣν εἵλετο ταῦτα λέγειν, ἔτι μᾶλλον αὐτοῦ
διελέγχει τὴν ἄνοιαν. οὐ γάρ ἐστιν ἐνεργείᾳ, φησί, τὸ κέντρον τοῦ
κύκλου,
ἵνα μὴ τὸ συνεχὲς αὐτοῦ διακόπτηται. καίτοι εἴπερ κατὰ τὸν ἀποδοθέντα
τοῦ συνεχοῦς ὁρισμὸν συνεχῆ ἐστιν, ὧν τὰ ἔσχατα ἕν, τὸ δὲ κέντρον ἓν
ὂν κοινόν ἐστι τῶν ἀπ' αὐτοῦ πρὸς τὴν περιφέρειαν φερομένων εὐθειῶν,
πῶς ἂν ἐνεργείᾳ τοῦτο ὂν διαλύοι τὴν συνέχειαν; εἰ δὲ γραμμικός, φησίν,
ὁ κύκλος, πρῶτον μὲν μαθηματικὸς ἔσται καὶ οὐ φυσικός, ἔπειτα οὐ
μόνον
τὸ κέντρον τοῦ τοιούτου κύκλου οὐκ ἔστιν λαβεῖν ἐνεργείᾳ, ἀλλ' οὐδὲ τὸ
μεταξὺ τῆς περιφερείας καὶ τοῦ κέντρου. καίτοι τίς γραμμικὸν ἀκούων
κύκλον μεταξύ τι τῆς περιφερείας ἔτι καὶ τοῦ κέντρου ζητεῖ; ἀλλ' ἐπὶ τοῦ
γραμμικοῦ, ὅπερ εἶπον, ἐφ' οὗ τὸν λόγον ὁ Ἀριστοτέλης ποιεῖται· γραμ-
μικὸς γάρ ἐστιν ὁ τῆς κατὰ τὴν κίνησιν διαστάσεως· πᾶν μέρος καὶ ἀρχὴ
καὶ μέσον καὶ τέλος, διὸ καὶ ὅλος δι' ὅλου τέλειός ἐστιν ὁ κύκλος. εἶτα
ἐνίσταται καὶ πρὸς τὸ τὴν πεπερασμένην εὐθεῖαν προσαύξειν δυνατὸν

γρ. 7
νεσις καὶ ἡ φθορά”. ὅτι δὲ ταῖς Ἀριστοτέλους θέσεσιν ἀκολουθεῖν νο-

μίζει τὸ γενητὸν καὶ φθαρτόν, δηλοῖ τῷ εἰπεῖν, ὅτι “οὗτος ὁ λόγος εἶναι
μὲν πρὸ τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως ὑποκείμενόν τι καὶ ὕλην ἀξιοῖ, οὐ μὴν
ἄναρχον καὶ ἀγένητον εἶναι τὸν οὐρανὸν ἀναγκάσει, τοὐναντίον δὲ
μᾶλλον
γενητὸν καὶ φθαρτόν”. ἆρα οὖν οὕτως ἐπιπόλαιος ἦν Ἀριστοτέλης, ὡς
στέρησιν ἀντικεῖσθαι τῷ οὐρανῷ νομίζων ἀίδιον ὅμως αὐτὸν
ἀποδεικνύναι
πειρᾶσθαι καὶ ἐκ τούτου ἀποδεικνύναι ἐκ τοῦ μὴ ἔχειν τι ἀντικείμενον;
καὶ τί λέγω ταῦτα, ὅτε τὴν κυκλοφορίαν ἀίδιον ἀποδείξαντος αὐτοῦ οὗτος
ὅμως νομίζει τῆς κύκλῳ κινήσεως στέρησιν αὐτὸν ὑποτίθεσθαι; εἰ δέ τις

οὐχ ὡς κατὰ Ἀριστοτέλην λέγοντος ἀκούει, ἀλλ' αὐτοῦ συλλογισμὸν προ-
φέροντος τοιόνδε· ὁ οὐρανὸς φυσικός· τὸ φυσικὸν ἀντικειμένην ἔχει
στέρη-
σιν· ἀναγκαζέτω δεῖξαι τὸν ταῦτα λέγοντα, ὅτι πᾶν φυσικὸν εἶδος ἐν ὑπο-
κειμένῳ τῇ ὕλῃ ὂν πάντως ἔχει στέρησιν ἀντικειμένην. τὸ μὲν γὰρ γινό-
μενον καὶ φθειρόμενον δηλονότι ἔχει· πόθεν δέ, ὅτι πᾶν φυσικὸν
τοιοῦτον;
328
οὐχὶ δὲ καὶ σαφῶς ὁ Ἀριστοτέλης καὶ ἐν τῷ πρώτῳ τῆς Φυσικῆς ἀκροά-

σεως τὸ εἶδος καὶ τὴν στέρησιν ἀρχὰς εἶπεν οὐ πάντων τῶν φυσικῶν,
ἀλλὰ τῶν γένεσιν ἐχόντων, γράφων οὕτως “πόσαι μὲν οὖν αἱ ἀρχαὶ τῶν
περὶ γένεσιν φυσικῶν” καὶ δι' ὅλου τοῦ λόγου τῶν γινομένων καὶ φθειρο-
μένων καὶ ὅλως τῶν μεταβαλλόντων ταύτας ἀρχὰς τιθείς; καὶ ἐν τῷ δευ-
τέρῳ δὲ βιβλίῳ τῆς αὐτῆς πραγματείας “καὶ ἡμῖν” φησί “τὰς πρώτας

γρ. 12
αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἐπιτελούμενον τῆς κινήσεως ὑποδέχεται, ἀπὸ δὲ τῆς

ψυχῆς κατὰ τὰς μεταβατικὰς ἐκείνης νοήσεις τοῦ ἀεὶ ἐν τέλει, ἄλλοτε δὲ
ἄλλῳ, τῆς μεταβατικῆς κινήσεως ἀπολαύει· κατὰ δὲ τὴν ἑαυτοῦ φύσιν ὁ
οὐρανὸς ἔχει τὸ δύνασθαί τε καὶ ἐνεργεῖν τὰς τῇ οὐσίᾳ τῇ τοιᾷδε προση-
κούσας ἐνεργείας, ὧν μία καὶ ἡ κυκλοφορία οἰκεία τῇ ἁπλότητι. καὶ δῆ-
λον, ὅτι κατὰ τὴν φυσικὴν ἐπιτηδειότητα καὶ τὰ ἀπὸ νοῦ καὶ τὰ ἀπὸ ψυ-
χῆς ἀγαθὰ παραγίνεται· οὐ γὰρ ἔστιν ἔννουν εἶναι μὴ πρότερον ἔμψυχον
ὑπάρχον· “νοῦν γὰρ ἄνευ ψυχῆς ἀδύνατον παραγενέσθαι τῳ”, φησὶν ὁ
Πλάτων· οὐδὲ ἔμψυχον ἄνευ φύσεως. διὸ καὶ ὁ Ἀριστοτέλης τὴν ψυχὴν
ἐντελέχειαν εἶναι σώματος οὐ τοῦ τυχόντος φησίν, ἀλλὰ φυσικοῦ, ὥστε,
κἂν ἔμψυχος καὶ ἔννους ὁ οὐρανός, οὐ κωλύεται καὶ φυσικὸς εἶναι,
μᾶλλον
δὲ ἀνάγκη φυσικὸν ὄντα καὶ ψυχῆς μετέχειν καὶ νοῦ, ὥστε καὶ τὴν
κυκλο-
φορίαν κἂν ἀπὸ ψυχῆς ἔχῃ καὶ νοῦ, ἀλλ' ἔτι πρότερον ἀπὸ φύσεως. καὶ
ἦν μέν, οἶμαι, δυνατὸν καὶ ῥᾷον ἴσως καὶ ὡς ἀπὸ ψυχῆς καὶ ὡς ἀπὸ νοῦ
τῆς κυκλοφορίας οὔσης ἐξ αὐτῆς δειχθῆναι τὴν τοῦ οὐρανοῦ ἀιδιότητα·
τοιγαροῦν καὶ δέδεικται ἀίδιος ἡ κυκλοφορία ἐν τῷ ὀγδόῳ τῆς Φυσικῆς
κατὰ τὴν ἀπὸ τοῦ ἀκινήτου αἰτίου μετάδοσιν. ἐν τούτοις δὲ ὁ
Ἀριστοτέλης
ὡς ἀπὸ φυσικῆς κινήσεως τὴν ἀιδιότητα προέθετο δεῖξαι, διότι κατὰ τὴν
ἐξῃρημένην ἀπὸ τῶν ὑπὸ σελήνην ὑπόστασιν τὴν ἀιδιότητα καὶ τὴν ὑπερ-
οχὴν ἐβουλήθη δεῖξαι τοῦ οὐρανοῦ. ἀλλ' οὗτος μὲν οἴεται καὶ τούτους
λελυκὼς τοὺς λόγους τοὺς δεικνύντας τῇ κύκλῳ κινήσει μὴ εἶναι
ἐναντίαν
τὰ ἀρχὰς ἔχοντα ἐπίστασθαι συμβαίνει ἐκ τοῦ τὰς ἀρχὰς αὐτῶν

γνωρίζειν·
τὰ ἄρα φυσικὰ ἐπίστασθαι συμβαίνει ἐκ τοῦ τὰς ἀρχὰς αὐτῶν γνωρίζειν·
329
ἀναγκαία ἄρα τῷ φυσιολογικὴν ἐπιστήμην ἕξοντι ἡ τῶν ἀρχῶν τῶν

φυσικῶν
γνῶσις. ἀλλ' ὅτι μέν εἰσιν ἀρχαὶ τῶν φυσικῶν, ἐφεξῆς ἅπας ὁ λόγος δείξει
καὶ οὐ δεῖται νῦν ἀποδείξεως· διὸ οἶμαι ταύτην αὐτὸς τὴν πρότασιν
παρῆκεν.
ὁ μέντοι Θεόφραστος ἐν ἀρχῇ τῶν ἑαυτοῦ Φυσικῶν καὶ ταύτην ἀπέδειξε
λέγων “τὸ μέντοι τῶν φυσικῶν ἀρχὰς εἶναι δῆλον ἐκ τοῦ τὰ μὲν φυσικὰ
σώματα εἶναι σύνθετα, πᾶν δὲ σύνθετον ἀρχὰς ἔχειν τὰ ἐξ ὧν σύγκειται·
ἅπαν γὰρ τὸ φύσει ἢ σῶμά ἐστιν ἢ ἔχει γε σῶμα· ἄμφω δὲ σύνθετα”. ὁ
δὲ Πορφύριος οὐδὲ φυσικοῦ φησιν εἶναι τὸ ζητεῖν, εἰ εἰσὶν ἀρχαὶ τῶν φυ-
σικῶν, ἀλλὰ τοῦ ἀναβεβηκότος· ὁ γὰρ φυσικὸς ὡς δεδομέναις χρῆται. ἔτι
δὲ μᾶλλον φαίη ἂν τὸ τίνες αἱ ἀρχαὶ τοῦ ἀναβεβηκότος εἶναι ζητεῖν. οὐδὲ

γὰρ ὁ γεωμέτρης ἢ ὁ ἰατρὸς τὰς ἑαυτοῦ ἀρχὰς ἀποδείκνυσιν, ἀλλ' ὡς
οὔσαις
καὶ τοιαῖσδε οὔσαις χρῆται. πῶς οὖν οἱ φυσικοὶ σχεδόν τι πάντες τὰς
ἀρχὰς
ζητοῦσι τῶν φυσικῶν; ἢ ὅτι μὲν σύνθετα τὰ φυσικὰ καὶ ἀρχὰς ἔχοντα καὶ
τάσδε τὰς ἀρχὰς τοῦ φυσικοῦ ἐστιν ἀποδεικνύναι, ὡς καὶ τοῦ ἰατροῦ ὅτι
ἐκ τῶν τεττάρων στοιχείων τὸ ἀνθρώπειον σῶμα καὶ τοῦ γραμματικοῦ ὅτι
ἐκ τῶν εἰκοσιτεττάρων στοιχείων ὁ λόγος. τίνα δὲ ἕκαστον τῶν στοιχείων
ἔχει δύναμιν, τοῦ ἀναβεβηκότος ἐστὶν ἐπὶ μὲν τῶν γραμμάτων τοῦ μου-
σικοῦ, ἐπὶ δὲ τοῦἀνθρωπείου σώματος τοῦ φυσιολόγου, ἐπὶ δὲ τῶν φυ-
σικῶν ἀρχῶν τοῦ πρώτου φιλοσόφου. διὸ καὶ ὁ Ἀριστοτέλης ὅτι ἐστὶν ἡ
p. 184b16 Ἢ κινουμένην ὥσπερ οἱ φυσικοί.
’Ἐκθέμενος τοὺς ἀκίνητον λέγοντας τὸ ὂν ἤτοι τὴν ἀρχὴν μεταβαίνει

ἐπὶ τὸ ἕτερον τμῆμα καὶ φησὶν ἢ κινουμένην ὥσπερ οἱ φυσικοί, ἀν-
τιδιαστέλλων τοὺς ἀκίνητον λέγοντας πρὸς τοὺς φυσικούς, ὡς μηδὲ
φυσικῶν
ὅλως ὄντων τῶν ἀναιρούντων τὴν κίνησιν, ὅπερ ἐφεξῆς σαφέστερον ἐρεῖ
καὶ
δείξει· εἰ γὰρ ἀρχὴ κινήσεως ἡ φύσις, πῶς ἂν εἴη φυσικὸς ὁ τὴν φύσιν
αὐτὴν ἀναιρῶν. εἰώθασι δὲ τοὺς περί τι μέρος φιλοσοφίας σπουδάσαντας
ἢ μόνον ἢ μάλιστα ἀπ' ἐκείνου καλεῖν, ὡς ἠθικὸν μὲν ἐκάλουν τὸν Σω-
κράτην, φυσικοὺς δὲ τοὺς περὶ Θαλῆν καὶ Ἀναξίμανδρον καὶ Ἀναξιμένην
330
καὶ Ἀναξαγόραν καὶ Δημόκριτον καὶ τοὺς τοιούτους’. παραιτοῦμαι δὲ

κἀν-
ταῦθα τὸν Ἀλέξανδρον πρότερον μὲν εἰπόντα ὅτι τοὺς φυσικοὺς
ἀντιδιέστειλε
πρὸς τοὺς ἓν καὶ ἀκίνητον λέγοντας, ὕστερον δὲ ὅτι ἔθος Ἀριστοτέλει φυ-
σικοὺς καλεῖν τοὺς περὶ τῆς ἀληθείας φιλοσοφοῦντας, ἐπεὶ καὶ τῆς
φυσικῆς
τὸ τέλος οὐ πρᾶξις ἀλλὰ γνῶσίς ἐστι. τίς γὰρ ἠγνόει ὅτι καὶ Παρμενίδης,
ρεῖται ἡ ἀρχή, καὶ περὶ τῆς τῶν ὄντων ἀρχῆς λέγοντεςκαὶ τὴν ἀρχὴν
ἀναιροῦσι καὶ τὴν φύσιν ἓν καὶ ἀκίνητον λέγοντες τὸ ὄν, φύσεως δὲ ἀναι-
ρεθείσης καὶ τῶν φυσικῶν ἀρχῶν ἀνῄρηται καὶ ἡ φυσικὴ πᾶσα θεωρία.
ἐπειδὴ δὲ οὐ πᾶς λόγος ἄξιός ἐστιν ἀντιλογίας, μέλλων ἀντιλέγειν αὐτοῖς
αὐτὸ τοῦτο πρῶτον ὑποδείκνυσι, κατὰ τί μὲν οὐκ ἄξιος ἀντιλογίας ὁ
λόγος
ἐστί, κατὰ τί δὲ καὶ οὕτως ἔχοντος αὐτοῦ οὐδὲν ὅμως κωλύει τὸ
ἀντειπεῖν.
οὐδεμία γὰρ τέχνη οὐδὲ ἐπιστήμη πρὸς τὸν ἀναιροῦντα τὰς ἀρχὰς αὐτῆς
καὶ τὴν ὅλην σύστασιν ἐπιστημονικῶς ὑπαντᾶν δύναται τῷ ἑαυτῆς λόγῳ.
εἰ γὰρ δεῖ τὸν φυσικὸν εἰ τύχοι ὡς φυσικὸν πάντα τὰ παρ' αὐτοῦ δεικνύ-
μενα ἐκ τῶν φυσικῶν ἀρχῶν καὶ φυσικῶς ἀποδεικνύναι, μὴ
συγχωροῦνται
δὲ αἱ ἀρχαὶ μηδὲ ἡ φυσικὴ θεωρία, πῶς ἂν ἔτι ἀποδείξοι ὁ φυσικὸς ᾗ
φυσικός; ἀλλ' οὐδὲ ὁ γεωμέτρης πρὸς τὸν ἀναιροῦντα τὰς γεωμετρικὰς
ἀρχὰς καὶ τὴν σύστασιν τῆς γεωμετρίας ὡς γεωμετρικὸς διαλέξεται· οὐ
γὰρ ἔχει ἀρχὰς ἀφ' ὧν διαλεχθήσεται. συστῆσαι δὲ βουλόμενος τὰς
ἀρχάς,
ἢ ἐκ προτέρων ἢ ἐξ ὑστέρων αὐτὰς συστήσει· ἀλλ' εἰ ἐκ προτέρων, δῆλον
ὅτι οὐ φυσικῶν οὐδὲ φυσικῶς· εἰ δὲ ἐξ ὑστέρων καὶ φυσικῶν, αἰτεῖν

ἀνάγκη ταῦτα μήπω δῆλα ὄντα διὰ τὸ ἀναιρεῖσθαι τὰς ἀρχὰς ἐξ ὧν
δείκνυσθαι δυνατὸν αὐτά· ὡς ἔχει τὰ παρὰ τοῖς γεωμέτραις καλούμενα
αἰτήματα. ἀλλὰ ἀνάγκη τὰς ἑκάστων ἀρχὰς ἢ τὰς ἐπαναβεβηκυίας προσε-
χῶς αὐτῶν ἐπιστήμας ἐπιδεικνύναι (ὡς τὰς ἰατρικὰς τῆς φυσικῆς καὶ
τὰς μηχανικὰς τῆς γεωμετρίας) ἢ πασῶν τινα κοινήν, οἵα ἐστὶν
ἀναιροῦσι καὶ τὴν φύσιν ἓν καὶ ἀκίνητον λέγοντες τὸ ὄν, φύσεως δὲ ἀναι-
ρεθείσης καὶ τῶν φυσικῶν ἀρχῶν ἀνῄρηται καὶ ἡ φυσικὴ πᾶσα θεωρία.
ἐπειδὴ δὲ οὐ πᾶς λόγος ἄξιός ἐστιν ἀντιλογίας, μέλλων ἀντιλέγειν αὐτοῖς
331
αὐτὸ τοῦτο πρῶτον ὑποδείκνυσι, κατὰ τί μὲν οὐκ ἄξιος ἀντιλογίας ὁ

λόγος
ἐστί, κατὰ τί δὲ καὶ οὕτως ἔχοντος αὐτοῦ οὐδὲν ὅμως κωλύει τὸ
ἀντειπεῖν.
οὐδεμία γὰρ τέχνη οὐδὲ ἐπιστήμη πρὸς τὸν ἀναιροῦντα τὰς ἀρχὰς αὐτῆς
καὶ τὴν ὅλην σύστασιν ἐπιστημονικῶς ὑπαντᾶν δύναται τῷ ἑαυτῆς λόγῳ.
εἰ γὰρ δεῖ τὸν φυσικὸν εἰ τύχοι ὡς φυσικὸν πάντα τὰ παρ' αὐτοῦ δεικνύ-
μενα ἐκ τῶν φυσικῶν ἀρχῶν καὶ φυσικῶς ἀποδεικνύναι, μὴ
συγχωροῦνται
δὲ αἱ ἀρχαὶ μηδὲ ἡ φυσικὴ θεωρία, πῶς ἂν ἔτι ἀποδείξοι ὁ φυσικὸς ᾗ
φυσικός; ἀλλ' οὐδὲ ὁ γεωμέτρης πρὸς τὸν ἀναιροῦντα τὰς γεωμετρικὰς
ἀρχὰς καὶ τὴν σύστασιν τῆς γεωμετρίας ὡς γεωμετρικὸς διαλέξεται· οὐ
γὰρ ἔχει ἀρχὰς ἀφ' ὧν διαλεχθήσεται. συστῆσαι δὲ βουλόμενος τὰς
ἀρχάς,
ἢ ἐκ προτέρων ἢ ἐξ ὑστέρων αὐτὰς συστήσει· ἀλλ' εἰ ἐκ προτέρων, δῆλον
ὅτι οὐ φυσικῶν οὐδὲ φυσικῶς· εἰ δὲ ἐξ ὑστέρων καὶ φυσικῶν, αἰτεῖν

ἀνάγκη ταῦτα μήπω δῆλα ὄντα διὰ τὸ ἀναιρεῖσθαι τὰς ἀρχὰς ἐξ ὧν
δείκνυσθαι δυνατὸν αὐτά· ὡς ἔχει τὰ παρὰ τοῖς γεωμέτραις καλούμενα
αἰτήματα. ἀλλὰ ἀνάγκη τὰς ἑκάστων ἀρχὰς ἢ τὰς ἐπαναβεβηκυίας προσε-
χῶς αὐτῶν ἐπιστήμας ἐπιδεικνύναι (ὡς τὰς ἰατρικὰς τῆς φυσικῆς καὶ
τὰς μηχανικὰς τῆς γεωμετρίας) ἢ πασῶν τινα κοινήν, οἵα ἐστὶν ἡ διαλεκ-
τικὴ τῶν Περιπατητικῶν· καὶ γὰρ ἐν τοῖς Τοπικοῖς χρήσιμον ἐκείνην εἶπε
ἀπὸ αὐτοπίστων καὶ ἀναποδείκτων ἀρχῶν. οὗτος δέ ἐστιν ὁ κατὰ

Πλάτωνα
διαλεκτικός· ὁ δὲ κατὰ Ἀριστοτέλην ὁ περὶ παντὸς τοῦ προτεθέντος προ-
βλήματος συλλογιζόμενος ἐξ ἐνδόξων, ὡς εἴρηται πρότερον, ἐνδόξοις
ἀρχαῖς
χρῆται. καὶ οὕτως οὔτε ἐπ' ἄπειρον ἥξομεν ἀρχὰς πρὸ ἀρχῶν τιθέντες
(εἰς ἀναποδείκτους γὰρ καὶ αὐτοπίστους ἀρχὰς καταντήσουσιν) οὔτε
ἐπιστήμη
τῶν ἀρχῶν ἔσται ἐκείνῳ οὗ εἰσιν ἀρχαί, εἴπερ ἡ ἐπιστήμη συλλογισμὸς
ἀποδεικτικός, ὁ δὲ συλλογισμὸς ἐξ ἀρχῶν ἐγνωσμένων· ἀλλ' αἱ ἄλλου
ἀρχαὶ
ἄλλῳ κατ' ἐπιστήμην εἰσὶν ἐγνωσμέναι, ὅτι ἐξ ἄλλων ἀρχῶν αὐτοπίστων
καὶ ἀναποδείκτων ἀποδείκνυσιν. ὥστε πρὸς τοὺς ἀναιροῦντας τὰς
φυσικὰς
ἀρχὰς οὐκ ἂν εἴη τοῦ φυσικοῦ διαλεχθῆναι. ἢ γὰρ ἐκ προτέρων, ὡς εἴ-
ρηται, καὶ οὐκέτι ὡς φυσικός, ἢ ἐξ ὑστέρων, καὶ αἰτήσεται εἶναι τὰς
332
ἀρχὰς
ὧν ὕστερα τὰ ἐξ ὧν ἀποδείκνυσι. μὴ γὰρ οὐσῶν τῶν ἀρχῶν, οὐδὲ τὰ
ὕστερα τῶν ἀρχῶν ἔσται. “διόπερ, ὥς φησιν ὁ Ἀλέξανδρος, καὶ αὐτὸς
Ἀριστοτέλης ἐπειδὰν λέγῃ πρὸς τοὺς ἓν καὶ ἀκίνητον τὸ ὂν λέγοντας
εἶναι,
οἵτινες ἀναιροῦσι τὰς φυσικὰς ἀρχάς, οὐχ ᾗ φυσικὸς ἐρεῖ, ἀλλ' ᾗ φιλό-
σοφος.” μήποτε δὲ ἐπιστημονικῶς μὲν ἀδύνατός ἐστιν ὁ φυσικὸς ἀντι-
λέγειν πρὸς τὸν ἀναιροῦντα τὰς φυσικὰς ἀρχάς, ἐπιστημονικῶς δὲ οὕτως
ὡς ἐξ ἀρχῶν τοῦ πράγματος. οὐ γὰρ οἶδεν αὐτὸς ᾗ φυσικὸς τῶν φυσικῶν
ἀρχῶν ἄλλας ἀρχὰς ἀνωτέρω, ἐξ ἀρχῶν δὲ τῆς ἀποδείξεως δύναται
δεικνύναι.
ἀρχαὶ δὲ ἀποδείξεως καὶ τὰ φαινόμενα ἐκ τῆς ἐναργοῦς αἰσθήσεως καὶ
τῶν κατὰ μέρος καὶ ὅλως ἡ ἐπαγωγὴ καλουμένη. τοιγαροῦν καὶ
(εἰς ἀναποδείκτους γὰρ καὶ αὐτοπίστους ἀρχὰς καταντήσουσιν) οὔτε

ἐπιστήμη
ἀρχαὶ
φυσικὰς
ἀρχὰς
εἶναι,
δεικνύναι.
πρὸς μὲν τοὺς ἓν τὸ ὂν λέγοντας ὑπαντᾷ δεικνὺς ὅτι ἐστὶ καὶ οὐσία καὶ
333
ποσὸν καὶ ποιὸν ἐν τοῖς οὖσι, ταῦτα δὲ οὐχ ἕν, πρὸς δὲ τοὺς ἀκίνητον
“ἡμῖν δὲ ὑποκείσθω, φησί,

ἀρχαὶ
φυσικὰς
ἀρχὰς
εἶναι,
δεικνύναι.
“ἡμῖν δὲ ὑποκείσθω, φησί, τὰ φύσει ἢ πάντα ἢ ἔνια κινούμενα. δῆλον δὲ
ἐκ τῆς ἐπαγωγῆς”. ὥστε ὁ φυσικὸς οὐ παντὸς ἀπορήσει λόγου πρὸς τὸν

φυσικὰς
ἀρχὰς
334

εἶναι,
δεικνύναι.
ἀναιροῦντα τὰς φυσικὰς ἀρχάς· οὐ γὰρ δὴ καὶ τοῦ ἐκ τῶν ἀρχῶν τῆς
ἀποδείξεως, ἀλλὰ τοῦ ἐκ τῶν ἀρχῶν τῶν ἀρχῶν.

δεικνύναι.
ἀναιροῦντα τὰς φυσικὰς ἀρχάς· οὐ γὰρ δὴ καὶ τοῦ ἐκ τῶν ἀρχῶν τῆς
ἀποδείξεως, ἀλλὰ τοῦ ἐκ τῶν ἀρχῶν τῶν ἀρχῶν. ταύτην δὲ τὴν δόξαν,
φησὶν ὁ Ἀλέξανδρος, πρῶτον Ἀριστοτέλης προχειρίζεται, διότι αὕτη τήν
τε φύσιν καὶ τὰς φυσικὰς ἀρχὰς ἀναιρεῖ. ἀποσκευασάμενος οὖν αὐτὴν
καὶ πιστωσάμενος τὸ εἶναί τε τὴν φύσιν καὶ ἀρχὰς εἶναι τῶν φυσικῶν,
οὕτως ἐπὶ τὰς ἄλλας δόξας τὰς περὶ τῶν φυσικῶν ἀρχῶν εἰρημένας
μετελεύσεται.

335
γένεσις καὶ φθορά, ἐν ᾗ καὶ ἡ κυρίως οὐσία ἡ καθ' ἑαυτὴν ὑφεστάναι

λεγομένη καὶ ἡ τῶν συμβεβηκότων τῇ τοιαύτῃ οὐσία ὑπόστασις. καὶ γὰρ
καὶ αὕτη γενέσεως μετέχει καὶ φθορᾶς.
Ποίαν οὖν ὁ Ἀλέξανδρος οὐσίαν ἐνταῦθα τὴν κατὰ τὸ ἔνυλον εἶδος
ἀκούει; εἰ μὲν τὴν κυρίως οὐσίαν τὴν ταῖς ἄλλαις κατηγορίαις ἀντιδιῃρη-
μένην, ἐλλιπὴς ὁ λόγος, εἰ δὲ τὴν κοινῶς ἐπὶ πάντων τῶν γενητῶν εἰδῶν
λεγομένην, εὖ ἂν ἔχοι. καὶ τὰ Εὐδήμου δὲ τοῦ Ῥοδίου πρὸς ταύτην μοι
δοκεῖ τὴν ἔννοιαν φέρεσθαι, εἰ καὶ ἀσαφῶς εἴρηται καὶ ἐκεῖνα. ἔχει δὲ
οὕτως· “εἰ δὲ ἔστιν ἐναντιότης, δύο τοὐλάχιστον ἔσται. δύο δὲ ὑποκει-
μένων τῶν πρώτων ἐναντίων, τούτων μὲν οὐδέτερον οἷόν τ' εἶναι οὐσίαν,
ἐπειδὴ οὐκ ἔστιν ἡ οὐσία τῶν ἐναντίων· εἰ δὴ ὁ φυσικὸς μὴ περὶ πάντων
σκοπεῖ. διόπερ οὐδὲ ἀριθμεῖ πάντα τὰ ὄντα οὐδὲ ἀρχὰς κοινὰς πάντων
λαμβάνει, ἀλλὰ τῶν οὐσιῶν καὶ τούτων τῶν σωματικῶν οἷον γένους τινὸς
ἑνός. μὴ γίνεται δὲ τὸ τυχὸν ἐκ τοῦ τυχόντος, ἀλλ' ὁμογενὲς οἷον χρῶμα

ἐκ χρώματος, χυλὸς ἐκ χυλοῦ καὶ τὰ λοιπὰ ὁμοίως, οὐδ' ἂν οὐσία γίνοιτο
μὴ ἐξ οὐσιῶν οὐδὲ σῶμα μὴ ἐκ σωμάτων”. ἐν δὴ τούτοις τὸ μὲν “οἷον
γένους τινὸς ἑνὸς” καὶ τὸ “μὴ γίνεται δὲ τὸ τυχὸν ἐκ τοῦ τυχόντος, ἀλλ'
ὁμογενὲς οἷον χρῶμα ἐκ χρώματος” οὐσίαν εἰλῆφθαι σημαίνει οὐχὶ τὴν
ἐν τοῖς δέκα γένεσι πρώτην· οὐ γάρ ἐστιν οἷον γένος ἐκείνη, ἀλλὰ γένος
τῷ ὄντι· περὶ ἐκείνης δὲ ἂν λέγοιτο τῆς καὶ τὰ συμβεβηκότα περιεχούσης.
φύσει καὶ τῶν κατὰ φύσιν ὄντων λέγει χωρίσας αὐτὰ πρῶτον τῶν μὴ
φύσει. καὶ γὰρ ἐν τῷ τέλει τοῦ πρώτου βιβλίου περὶ τῶν φυσικῶν καὶ
φθαρτῶν εἰδῶν ἐρεῖν ἐφεξῆς ἐπηγγείλατο. ὅλως δὲ τῷ περὶ τῶν φυσικῶν
πραγματευομένῳ ἀναγκαία ἡ γνῶσις τῆς τε φύσεως καὶ τοῦ φύσει καὶ
κατὰ
φύσιν καὶ τοῦ φύσιν ἔχειν, τί τέ ἐστιν ἕκαστον αὐτῶν καὶ τί διαφέρουσιν
ἀλλήλων. τούτων δὲ πάντων ἡ τῆς φύσεως γνῶσις προηγεῖται. διὸ καὶ
περὶ πρώτης αὐτῆς διδάσκει τὸ μὲν εἰ ἔστιν οὐκ ἀξιῶν ζητεῖν διὰ τὸ
ἐναργῆ
τὴν ὑπόστασιν αὐτῆς εἶναι, ὡς αὐτὸς μετὰ τὸ τί ἐστιν ἀπολογήσεται
πλείονα περὶ τούτου λέγων, τί δέ ἐστιν ἡ φύσις ἀποδείκνυσι καὶ τούτῳ τὸ
εἰ ἔστι συναποδείκνυται. καὶ ἐπειδὴ τῶν ὑπὸ φύσεως διοικουμένων ἐφά-
πτεται καὶ μαθηματικὸς καὶ ἰατρὸς καὶ ὁ οὕτως καλούμενος φυσικός,
τὴν
τούτων πρὸς ἀλλήλους παρίστησι διαφοράν, μεταξὺ τὰ περὶ τῶν αἰτίων
ἀνα-
καθαιρόμενος ποσαχῶς τε λέγεται καὶ καθ' ἕκαστον σημαινόμενον παρα-
336
δείγματα προστιθείς. ἐπειδὴ δέ τινες καὶ τὴν τύχην καὶ τὸ αὐτόματον

αἴτια λέγουσιν, ὅσοι ἐκ τύχης καὶ ἐκ ταὐτομάτου γίνεσθαί τινά φασι, καὶ
οἷς ἀκολουθεῖ τοῦτο ἐξ ὧν λέγουσι, κἂν μὴ συναισθάνωνται τῆς
ἀκολουθίας,
ὡς τοῖς δύο τὰς ἀνωτάτω ἀρχὰς ποιοῦσιν (εἴτε γὰρ θεὸν καὶ ὕλην
λέγουσι,
πῶς συνέδραμε τὸ τὸν μὲν ποιεῖν, τὴν δὲ πάσχειν, μὴ ὄντος ἄλλου τινὸς
τῆς συνδρομῆς αἰτίου; ἐκ τύχης οὖν καὶ ἐκ ταὐτομάτου τὸ τοιοῦτον καὶ
οὐδὲ ἐπακολουθούντων ἀλλὰ προϋπαρχόντων τούτων· καὶ οἱ τὸ ἀγαθὸν
δὲ
καὶ τὸ κακὸν ἀρχὰς λέγοντες τήν τε εἰς τὰ ἐναντία διάστασιν ἐκ τύχης

περὶ

φυσικὸς
αὐτῶν καὶ σχήματος καὶ μεγέθους καὶ τῆς πρὸς ἄλληλα καὶ τὴν γῆν
διαστάσεως,

337
περὶ

φυσικὸς
αὐτῶν
μέν

περὶ

φυσικὸς
αὐτῶν
338
μέν-
σελήνης λέγοντες, καὶ ὅτι σφαιροειδὴς ἡ γῆ καὶ ὁ κόσμοςὅλος
Τιμαίῳ
μὲν
δόξῃ

μὲν
δόξῃ

Διαφέρει δὲ ὁ μαθηματικὸς τοῦ φυσικοῦ πρῶτον μὲν ὅτι ὁ φυσικὸς
οὐ περὶ τῶν συμβεβηκότων μόνον τοῖς φυσικοῖς σώμασι λέγει, ἀλλὰ καὶ
περὶ τῆς ὕλης, τοῦ μαθηματικοῦ μηδὲν περὶ ὕλης πολυπραγμονοῦντος.
ἔπειτα καὶ περὶ τῶν συμβεβηκότων, περὶ ὧν ἀμφότεροι λέγουσιν, οὐ κατὰ
τὸν αὐτὸν λέγουσι τρόπον, ἀλλ' ὁ μὲν φυσικὸς περὶ ἐπιπέδων λέγει καὶ
γραμμῶν καὶ σημείων ὡς περὶ περάτων τοῦ φυσικοῦ καὶ κινητοῦ
σώματος.
ὁ δὲ μαθηματικὸς οὔτε τὴν κίνησιν προσποιεῖται τὴν ἔμφυτον οὔτε ὡς
πέρατα φυσικοῦ σώματος παραλαμβάνει. οὐδὲ γὰρ τὸ στερεὸν αὐτῷ
φυσι-
κὸν ὑπόκειται, ἀλλ' αὐτὸ τοῦτο μόνον τὸ τριχῇ διεστώς. ὡς εἰ καὶ καθ'
ἑαυτὰ ἦν τοιαῦτα· περὶ γὰρ τὰ τῇ νοήσει χωριστὰ καταγίνονται. διὸ καὶ
χωρίζουσιν αὐτά, καὶ οὐδὲν ἀκολουθεῖ ψεῦδος. χωρίσας γὰρ αὐτὰ τῇ
νοήσει τῶν φυσικῶν σωμάτων καὶ πάσης κινήσεως οὕτω τὰ
τοῖς οὕτω ὑποτεθεῖσι σκοπεῖ. ὥστε εἰ μήτε ὡς περὶ φυσικῶν λέγει μήτε
339
ὡς φυσικοῖς ὑπαρχόντων, οὔτε φυσικὸς ἂν εἴη ὁ μαθηματικὸς οὔτε

μέρος
τὸν πηλὸν καὶ ἡ γραφικὴ τὰ μικτὰ τῶν χρωμάτων, αἱ δὲ εὐεργὸν ποιοῦ-

σαι ὡς ἡ πλαστικὴ μαλάττουσα τὸν κηρὸν καὶ ἡ ἀνδριαντοποιητικὴ τὸν
χαλκοῦν εὔρουν ποιοῦσα καὶ ἡ οἰκοδομικὴ τὰς πλίνθους
προσχηματίζουσα,
πολλῷ μᾶλλον τὸν φυσικὸν ἀνάγκη θεωρὸν γοῦν εἶναι τῆς
ὑποβεβλημένης
ὕλης τοῖς φυσικοῖς, εἴπερ αἱ τέχναι μιμούμεναι τὴν φύσιν, οὕτως γνωρί-
ζουσι τὴν ὕλην ὡς καὶ παρασκευάζειν αὐτήν. ἢ εἰ ἐν ταῖς ποιητικαῖς
τέχναις ἡ ποιοῦσα τὸ εἶδος τέχνη καὶ τὴν ὕλην ποιεῖ, καὶ ἐν ταῖς θεωρη-
τικαῖς ἡ τοῦ εἴδους τοῦ ἐνύλου θεωρητικὴ ἐπιστήμη εἴη ἂν καὶ τῆς ὑπο-
βεβλημένης αὐτῷ ὕλης. τάχα δὲ καὶ τὸ μᾶλλον ἡ ἐπιχείρησις ἂν ἔχοι,
εἰ λέγοιμεν ὅτι εἰ μᾶλλον ἡ φύσις τὴν ὕλην ποιεῖ ἤπερ ἡ τέχνη, μᾶλλον
ὤφειλεν ὁ φυσικὸς γνωρίζειν τὴν ὕλην ἤπερ ὁ τεχνίτης. δεῖξαι οὖν προ-
θέμενος ἐκ τοῦ συνηρτῆσθαι ἀλλήλαις τὰς γνώσεις τοῦ τέλους καὶ τῶν
πρὸς τὸ τέλος, ὅτι καὶ τοῦ εἴδους καὶ τῆς ὕλης ἐστὶν ἡ φυσικὴ θεωρός, ὅτι
μὲν τέλος ὡς τὸ οὗ ἕνεκα τὸ εἶδός ἐστιν, ἔδειξε διὰ τὸτὴν συνεχῆ κί-
νησιν τῆς φύσεως εἰς τὸ εἶδος τελευτᾶν, ὅτι δὲ πρὸς τὸ εἶδος ὡς πρὸς
τέλος ἡ ὕλη, μετ' ὀλίγον ὑπομιμνῄσκει. νῦν δὲ ὅτι καὶ τῆς ὕλης θεωρὸς
ἐκ τοῦ μᾶλλον ἔδειξεν, ὡς εἴρηται, οὐκ ἀρκεσθεὶς τῇ τῶν ἀρχαίων
μαρτυρίᾳ.
ὡς δὲ ἑκάστη τούτων ἔχει πρὸς τὸ καθ' αὑτὴν εἶδος, οὕτως ἡ κοινὴ πάν-
των πρὸς τὸ ἁπλῶς εἶδος. ὁ οὖν τὸ εἶδος τὸ φυσικὸν ὡς φυσικὸν εἰδὼς
καὶ γνωρίζων καὶ τὴν ὕλην εἴσεται τὴν τῷ τοιούτῳ εἴδει τῷ ἐνύλῳ ὑπο-
κειμένην. ἔστιν ἄρα καὶ περὶ τὸ εἶδος καὶ περὶ τὴν ὕλην ἡ φυσική, ἀλλὰ
μὴν καὶ περὶ τὴν στέρησιν· τῆς αὐτῆς γὰρ τὰ οὕτως ἀντικείμενα.
p. 194b9 Μέχρι δὴ πόσου τὸν φυσικὸν δεῖ εἰδέναιἕως τοῦ

φιλοσοφίας ἔργον διορίσαι τῆς πρώτης.
Δείξας ὅτι τοῦ φυσικοῦ ἐστι καὶ τὸ εἶδος γινώσκειν καὶ τὴν ὕλην, εἰ-
κότως ἐφεξῆς προείλετο λέγειν μέχρι πόσου τούτων ἑκάτερον ἔδει τὸν
340
φυσικὸν ζητεῖν. ἀλλὰ περὶ μὲν τῆς ὕλης ἤδη δοκεῖ διωρικέναι, ὅτι μέχρι
τοσούτου ὁ φυσικὸς ἐπισκέψεται, ὥστε τὴν περὶ αὐτὴν θεωρίαν εἰς τὸ
εἶδος ἐπαναφέρειν. διὸ λοιπὸν μέχρι πόσου τὸ εἶδος καὶ τὸ τί ἐστι δεῖ
εἰδέναι ζητεῖ. ἀλλὰ καὶ εἰπὼν τῷ φυσικῷ τὸν περὶ τοῦ εἴδους λόγον
προηγούμενον ἔσεσθαι, οὐκ ἄνευ μέντοι τῆς ὕλης, εἰκότως νῦν διαπορεῖ,
μέχρι πόσου τῷ φυσικῷ ὡς φυσικῷ ἡ τοῦ εἴδους γνῶσις προσήκει δηλον-
ότι τοῦ φυσικοῦ. ἔστι γάρ τινα εἴδη καὶ ὑπὲρ τὰ φυσικά, περὶ ὧν οὐκ
ἔστιν εἰπεῖν τοῦ φυσικοῦ. καὶ λέγει ὅτι ὁ φυσικὸς περὶ τοῦ φυσικοῦ
εἴδους
ὡς φυσικὸς μέχρι τόσου ἐρεῖ, μέχρις ὅσου καὶ ὁ χαλκεὺς περὶ χαλκοῦ καὶ
ὁ ἰατρὸς περὶ νεύρου. ἑκάτερος δὲ τούτων ἐρεῖ μέχρι τοσούτου, μέχρις

ὅσου χρήσιμον ἕκαστον τούτων εἰς τὴν οἰκείαν τέχνην ἐστί, τὰς πρώτας
ἀρχὰς τοῦ νεύρου καὶ τοῦ χαλκοῦ οὐδέτερος αὐτῶν πολυπραγμονῶν. καὶ
τῆς θεωρίας τῆς περὶ τῶν φυσικῶν εἰδῶν περὶ ταῦτα τὴν σκέψιν ποιού-
μενος, ἅ ἐστι χωριστὰ μὲν τῷ λόγῳ εἴδη, ἔνυλα δέ· ὥστε καὶ περὶ τοῦ
ἐνύλου εἴδους, ἀλλ' οὐχὶ παντὸς εἴδους, καὶ μέχρι τοῦ τίνος ἕνεκα ἔστι
τοῦτο ἢ γίνεται, ὁ φυσικὸς ἐπισκέψεται. καί μοι δοκεῖ κατάλληλος ἡ
λέξις φαίνε-σθαι, ἐὰν καὶ ἐπὶ μὲν τοῦ μέχρι τίνοςβαρύνωμεν τὸ τίνος
(ταὐτὸν γάρ ἐστι τῷ μέχρι πόσου) καὶ ἐπὶ τοῦ τίνος γὰρ ἕνεκα
ἕκαστονβαρυτόνως προενέγκωμεν τὸ τίνος(δηλοῖ γὰρ τὸ ἄχρι τοῦ τέλους
τὸ ἄχρι τοῦ τίνος ἕνεκα)· καὶ δὴ καὶ εἰ γράφοιτο μέχρι τίνος ἕνεκα, τινὸς
γὰρ ἕνεκα ἕκαστον(λέγει γὰρ καὶ τοιαύτην γραφὴν ὁ Ἀλέξανδρος) τὸ μὲν
πρῶτον
τίνος βαρυνοῦμεν, τὸ δὲ δεύτερον ὀξυνοῦμεν. εἰπὼν δὲ ὅτι περὶ τὰ ἔνυλα
εἴδη ὁ φυσικὸς ἕξει καὶ τοῦτο μέχρι τοῦ τέλους προβήσεται, ὅτι ἔνυλα τὰ
φυσικὰ εἴδη ἐστί, δείκνυσιν ἐκ τοῦ καὶ τὰ αἴτια αὐτῶν τά τε προσεχῆ καὶ
τὰ ἀναβεβηκότα καὶ αὐτὰ ἔνυλα εἶναι. καὶ γὰρ τὸ προσεχῶς γεννῶν τὸν
ἄνθρωπον ἄνθρωπός ἐστιν ἔνυλος καὶ αὐτὸς ὤν, καὶ τὸ ἐπαναβεβηκὸς
τού-
των ποιητικὸν πάντων τῶν γινομένων κατὰ φύσιν αἴτιον ὁ ἐμφανὴς ἥλιος
εἶδος καὶ αὐτὸς ἔνυλον. “καθόλου δέ, φησὶν ὁ Ἀλέξανδρος, τὸ γινόμενον
φύσει δοκεῖ αὐτὸ ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ γίνεσθαι ἢ εἴδει ἢ γένει ἢ ὅλως ὑπὸ
ἐνεργείας. ὑπὸ ἡλίου γοῦν οὕτως τὰ γινόμενα γίνεται ὡς ὑπὸ ἐνεργείας·
θερμαινόμενα γὰρ καὶ ψυχόμενα ὑπὸ τῆς ἐνεργείας τῆς ἐκείνου. καὶ
341
δῆλον
μὲν ὅτι καὶ τὰ κατὰ τέχνην γινόμενα, ὑπὸ ἐνεργείας γίνεται ἀλλ' οὐ φυ
ἀλλ' οὐ περὶ ἄλλου τινός), οὕτως χρὴ καὶ τὸν φυσικὸν περὶ τοῦ τοιούτου
εἴδους λέγειν, οὗ ἐστιν ἡ ὕλη ὕλη καὶ οὗ χάριν ἐστί. τοῦτο δέ ἐστι τὸ
ἔνυλον. καὶ περὶ ταῦτα ἅ ἐστι χωριστὰ μὲν εἴδη ἐν ὕλῃ δέ, του-
τέστι καὶ περὶ τῶν τοιούτων εἰδῶν, πραγματεύσεται καὶ τὰ τοιαῦτα θεω-
ρήσει”. δοκεῖ δέ μοι ἐν τούτοις μὴ ἀποδοῦναι, μέχρι πόσου οἱ τεχνῖται
περὶ τοῦ εἴδους λέγουσιν. οὗ ἕνεκέν ἐστιν ἡ ὕλη περὶ ἣν καταγίνονται. εἰ
μὴ ἄρα βούλεται εἰπεῖν μέχρι τοῦ ἔνυλα εἶναι. τοῦτο γὰρ ἐπὶ τοῦ φυσι-
κοῦ σαφέστερον εἶπε. καὶ ἔοικε καὶ ὁ Θεμίστιος οὕτω νοῆσαι·
παραφράζων
γὰρ τουτὶ τὸ χωρίον “περὶ δὲ αὐτοῦ τοῦ εἴδους φησὶν ἄχρι τίνος, ἢ ὥστε
μὴ χωρίζειν αὐτὸ τῆς ὕλης, ἀλλ' ὥσπερ ὁ ἰατρὸς νεῦρον ἐξετάζει, οὕτως
ὁ φυσικὸς ἄνθρωπον”. μήποτε οὖν οὐ συμφωνεῖ τούτῳ τὸ ἑξῆς
ἐπαγόμενον
τὸ τινὸς γὰρ ἕνεκα ἕκαστον. οὐ γὰρ τείνει τοῦτο εἰς τὴν ὡς ἐνύλου
γνῶσιν, ἀλλὰ περὶ εἴδους μέν ἐστιν ἡ ζήτησις, μέχρι πόσου δεῖ εἰδέναι τὸ
φυσικὸν εἶδος τὸν φυσικόν, περὶ ὃ καταγίνεται. λέγει δὲ ὅτι μέχρις ὅσου
τὸν χαλκὸν οἶδεν ὁ χαλκεὺς καὶ τὸ νεῦρον ὁ ἰατρός, οὐχ ὡς ὕλην ταῦτα
τῶν τεχνῶν τούτων παραθείς, ἀλλ' ὡς εἴδη περὶ ἃ καταγίνονται αἱ τέχναι,
ὡς ἡ φυσικὴ περὶ τὸ φυσικὸν εἶδος. καταγίνονται δὲ αἱ μὲν τέχναι πρα-
κτικῶς, ἡ δὲ φυσικὴ γνωστικῶς περὶ τὸ οἰκεῖον ὑποκείμενον. ὡς οὖν αἱ
τέχναι τὰ ὑποκείμενα αὐταῖς περὶ ἃ ἐνεργοῦσι μέχρι τοσούτου
γινώσκουσι,
μέχρι τῆς χρείας ἣν παρέχονται τοῖς ἀποτελέσμασι, δι' ἃ παραλαμβάνον-
ται, οὕτως καὶ ἡ φυσικὴ μέχρις ἐκείνου γνώσεται τὸ φυσικὸν εἶδος,

Τόμ. 9, p. 308, γρ. 33
μέχρι τῆς χρείας ἣν παρέχονται τοῖς ἀποτελέσμασι, δι' ἃ παραλαμβάνον-

ται, οὕτως καὶ ἡ φυσικὴ μέχρις ἐκείνου γνώσεται τὸ φυσικὸν εἶδος, μέχρι
τῆς χρείας ἧς ἕνεκα γίνεται καὶ ἔστι. καὶ γὰρ πᾶσα μὲν ἐκ τῶν αἰτίων
γνῶσις οἰκειοτάτη πρὸς ἐπιστήμην ἐστίν, ἡ δὲ ἐκ τοῦ τελικοῦ αἰτίου πα-
σῶν ἐστι κυριωτάτη. καὶ ἔοικε τῷ ἐν Φαίδωνι Σωκράτει κατακολουθῶν
Ἀριστοτέλης μέχρι τοῦ τελικοῦ αἰτίου προστάττειν τῷ φυσικῷ προάγειν
342
τὴν
τῆς αἰτίας ζήτησιν. λέγει γὰρ ἐν ἐκείνοις ὁ Σωκράτης· “εἰ οὖν τις βού-
λοιτο τὴν αἰτίαν εὑρεῖν περὶ ἑκάστου, ὅπῃ γίνεται καὶ ἀπόλλυται ἢ ἔστι,
τοῦτο δεῖν περὶ αὐτοῦ εὑρεῖν, ὅπῃ βέλτιστον αὐτῷ ἐστιν ἢ εἶναι ἢ ἄλλο
ὁτιοῦν πάσχειν ἢ ποιεῖν”. τοῦτο δέ ἐστι τὸ οὗ ἕνεκα γίνεται ἢ ἔστιν
ἕκαστον. εἰπὼν δὲ ὅτι ὁ φυσικὸς περὶ τὰ τῷ λόγῳ μὲν χωριστὰ τῇ δὲ
ὑποστάσει ἔνυλα πραγματεύεται, εἰκότως ἐπάγει ὅτι· τὸ τῇ ὑποστάσει χω-
ριστὸν εἶδος πῶς ἔχειπρὸς τὸ ἔνυλον εἶδος καὶ καθ' αὑτό· καὶ τί ἐστι,
φιλοσοφίας ἔργον ἐστὶ διορίσαι τῆς πρώτης, ἣν ἐν τῇ Μετὰ τὰ
φυσικὰ πραγματείᾳ παραδίδωσιν.
p. 198a22 Ἐπεὶ δὲ αἰτίαι τέτταρεςἕως τοῦ ἡ δὲ περὶ τὰ

φθαρτά.
Εἰπὼν ὅτι τέτταρές εἰσιν αἱ τῶν φυσικῶν αἰτίαι, ἐπειδὴ αἰτίαι εἰσὶν
ἃς τὸ διὰ τί ἐρωτηθέντες ἀποκρινόμεθα, ἀκολούθως ἐπάγει ὅτι ὁ φυσικὸς
εἰς τὰς τέτταρας ἀνάγων ἀποδώσει τὸ διὰ τί φυσικῶςἀποδιδούς.

ἔστι γὰρ καὶ τὸν φυσικὸν μὴ φυσικῶς ἀποδοῦναι ὡς καὶ τὸν γεωμετρικὸν
μὴ γεωμετρικῶς, ὅταν μὴ ἀπὸ τῶν οἰκείων ἀρχῶν. ἐπεὶ οὖν τὸ φυσικὸν

σῶμα ἔχει μὲν ὕλην, ἔχει δὲ εἶδος, ἔχει δὲ καὶ τὸ ποιοῦν αἴτιον, εἴπερ
γενητόν ἐστι, καὶ τὸ οὗ ἕνεκα ποιεῖ τὸ ποιοῦν, δῆλον ὅτι τὸν φυσικὸν χρὴ
πάντα τὰ αἴτια τοῦ φυσικοῦ σώματος εἰδότα εἰς ἕκαστον οἰκείως

ἀναπέμπειν
καὶ τοῖς φυσιολόγοις ἐδόκει, καὶ ἐν ταῖς ταύτης μεταβολαῖς καὶ

ἀλλοιώσε-
σιν, οὐχ ἁπλῶς δέ, ὥστε τῇ ὕλῃ τὸ εἶδος καὶ ὅλως τὸ τέλος ἐξ ἀνάγκης
ἀκολουθεῖν, ἀλλ' ἐξ ὑποθέσεως, ὡς εἴρηται, καὶ συμπερανάμενος τοῦτο
ἐπάγει λοιπόν, ὅτι ἄμφω μὲν αἱ αἰτίαι λεκτέαι τῷ φυσικῷ, μᾶλ-
λον δὲ ἡκατὰ τὸ τέλος. κυριωτέρα γὰρ αὕτη, εἴπερ καὶ τῆς ὕλης αὕτη
αἰτία. ᾧ γὰρ τεθέντι ἐξ ἀνάγκης τὸ λοιπὸν ἕπεται, τοῦτο αἴτιον ἐκείνῳ.
εἰ οὖν τῇ μὲν ὕλῃ τεθείσῃ οὐκ ἐξ ἀνάγκης τὸ τέλος ἀκολουθεῖ, τῷ δὲ
τέλει τεθέντι ἐξ ἀνάγκης ἡ ὕλη ἀκολουθεῖ, τὸ τέλος αἴτιον ἂν εἴη τῆς
ὕλης.
343
αἴτιον δὲ καὶ τοῦ εἴδους ἐστὶ τὸ τέλος, ἐφ' ὧν ἄλλο παρὰ τὸ τέλος τὸ
εἶδός ἐστιν. εἰ οὖν τὸ τέλος αἴτιον τῇ ὕλῃ τοῦ εἶναι, εἰκότως ὁ φυσικὸς
περὶ αἰτίων ποιούμενος τὸν λόγον περὶ τοῦ τέλους μᾶλλον ἤπερ περὶ τῆς
ὕλης ποιήσεται. εἰπὼν δὲ τὴν ὕλην μὴ εἶναι αἰτίαν τοῦ τέλους, ποίου
τέλους δηλῶν, προσέθηκε τὸ οὗ ἕνεκα τὸ πρὸ αὐτοῦ· τοῦτο γὰρ τὸ αἴτιον
καὶ ἡ ἀρχή, ἀλλ' οὐχὶ τὸ ὡς ἔσχατον. ἐπειδὴ δὲ ἐν τοῖς πλείστοις τὸ
οὗ ἕνεκα τὸ εἶδός ἐστι, τοῦτο δηλῶν ἐπήγαγεν ὅτι τὸ οὗ ἕνεκα, καὶ ὅτι
τὸ τοιοῦτον τέλος καὶ ἀρχὴ ἡ ἀπὸ τοῦ ὁρισμοῦ καὶ τοῦ λόγουλαμ-
βανομένη ἐστίν, ὅπερ ἐστὶ τὸ εἶδος. καὶ γὰρ αὕτη αἰτία τῆς ὕλης ἐστὶν
ὡς ἐν τοῖς κατὰ τέχνην. τὸ γὰρ εἶδος τῆς οἰκίας ὁρισάμενοι, ὅτι ἐστὶ
σκέπη πρὸς ἀπαλέξησιν ἀνέμου καὶ ὄμβρου καὶ καύματος, πρὸς τοῦτον
p. 200b4 Ἴσως δὲ καὶ ἐν τῷ λόγῳ ἐστὶ τὸ ἀναγκαῖονἕως τοῦ

τέλους.
Εἰπὼν τὸν ὁρισμὸν καὶ τὸν λόγον ἀρχὴν εἶναι καὶ αἰτίαν τῆς ὕλης,
ἥτις ἦν τὸ ἀναγκαῖον καὶ ἐν τοῖς αἰτίοις, ἐπειδὴ ἐν πολλοῖς ὁρισμοῖς
ἐμπερι-
λαμβάνεται καὶ ἡ ὕλη ποτὲ μὲν δυνάμει ἐν τῷ τοῦ εἴδους ὁρισμῷ, ὡς
αὐτὸς παρατίθεται, ποτὲ δὲ ἐνεργείᾳ ὡς ἐν τῷ συνθέτῳ, καὶ τότε δῆλον
ὅτι οὐκέτι ὁ ὁρισμὸς ἀρχὴ καὶ αἰτία τῆς ὕλης ἔσται ἐμπεριέχων αὐτὴν ἐν
ἑαυτῷ, διὰ τοῦτο προσέθηκεν ὅτι ἴσως καὶ ἐν τῷ λόγῳ ἐστὶ τὸ ἀναγ-
καῖον· τότε γὰρ τὸ μὲν τέλος καὶ τὸ εἶδος ἔσται ἀρχὴ καὶ αἰτία τῆς
ὕλης. ὁ δὲ τοιοῦτος ὁρισμὸς τοῦ συναμφοτέρου δηλωτικὸς ὑπάρχων,
ὥστε
τὸ λεγόμενον ἔστιν, ὅτι περὶ ἀμφοτέρων τὸν λόγον τῶν αἰτίων ὁ φυσικὸς
ποιήσεται, μᾶλλον δὲ περὶ τοῦ τέλους. τοῦτο δέ ἐστιν ἐν τοῖς φυσικοῖς τὸ

εἶδος καὶ ὁ ὁρισμός. ὥστε περὶ τοῦ εἴδους καὶ τοῦ ὁρισμοῦ τὸν πλεῖστον
ποιήσεται λόγον· ἐνίοτε μέντοι καὶ ἐν τῷ ὁρίζεσθαι περὶ ἀμφοτέρων τῶν
αἰτίων ἐρεῖ, ἐφ' ὧν ὁρισμῶν καὶ λόγων καὶ ἡ ὕλη συμπεριείληπται. ὡς
γὰρ αὐτὸς ἐν ἄλλοις λέγει, τῶν φυσικῶν οἱ τέλειοι ὁρισμοὶ γίνονται μὲν
κατὰ τὸ εἶδος, ἐμπεριέχουσι δὲ καὶ τὴν ὕλην· τῷ γὰρ φυσικῷ εἴδει τὸ
εἶναι σὺν ὕλῃ ἐστὶ καὶ ὑποκειμένῳ. καὶ διὰ τοῦτο ποτὲ μὲν ἀπὸ τῆς ὕλης
λαμβάνονται οἱ ὁρισμοὶ ὡς ὅταν εἴπωμεν ὀργὴν εἶναι ζέσιν τοῦ περικαρ-
δίου αἵματος, ποτὲ δὲ ἀπὸ τοῦ εἴδους ὡς ὅταν εἴπωμεν ὀργὴν εἶναι ὄρεξιν
ἀντιλυπήσεως, ποτὲ δὲ ἀπὸ τοῦ συναμφοτέρου

344
τοῦ τὸ μὲν ἄπειρον καὶ τὸ πεπερασμένον κατὰ ποσῶν λέγεσθαι, ταῦτα δὲ

μὴ εἶναι ποσά)· ἀλλ' οὐδὲ ἡ στιγμὴ τῷ πεπερασμένῳ ἢ ἀπείρῳ ὑποβέ-
βληται, διότι ἄπειρον μὲν οὐκ ἔστιν ὅτι ἀδιαίρετον, πεπερασμένον δὲ οὐκ
ἔστιν, ὅτι πέρας ἐστὶν αὐτὸ τῆς γραμμῆς. τάχα δὲ καὶ ἡ μονὰς τοιαύτη·
καὶ γὰρ αὕτη ἀδιαίρετος καὶ ἀρχὴ ἀριθμοῦ. τὸ δὲ ἴσωςπροσέθηκε τῷ
μηδὲν τούτων ἀναγκαίως ἐν θατέρῳ εἶναι ἢ τῇ ἀπειρίᾳ ἢ τῷ πέρατι, διότι
τὰ πάθη οἷον τὸ λευκὸν ἢ τὸ θερμὸν κἂν αὐτὰ καθ' αὑτὰ οὔτε ἄπειρα
οὔτε πεπερασμένα ᾖ (οὐδὲ γὰρ ποσὰ ταῦτα καθ' αὑτά ἐστι, κατὰ ποσῶν
δὲ τὸ ἄπειρον λέγεται καὶ τὸ πεπερασμένον), κατὰ συμβεβηκὸς μέντοι
καὶ
αὐτὰ γίνεται ποσά, καθόσον ποσὰ τὰ ὑποκείμενα αὐτοῖς ἐστιν. ὁ δὲ φυ-
σικὸς καὶ περὶ τὰ πάθη ἔχει, καθόσον πάθη τῶν σωμάτων ἐστί. διὸ τῆς
Περὶ οὐρανοῦ ἀρχόμενος “ἡ περὶ φύσεως ἐπιστήμη, φησί, σχεδὸν ἡ πᾶσα
περί τε μεγέθη καὶ τὰ τούτων πάθη τυγχάνει καὶ τὰς κινήσεις”. ὥστε
καὶ κατὰ τὰ πάθη ἐπισκέψεται ὁ φυσικὸς τὸ πεπερασμένον καὶ τὸ
ἄπειρον,
κἂν κατὰ συμβεβηκὸς ὑπάρχῃ ταῦτα τοῖς πάθεσι. δεῖ οὖν τὸν περὶ φύ-
σεως πραγματευόμενον περὶ ἀπείρου θεωρῆσαι, πρῶτον μὲν εἰ
ἔστιν ἄπειρον ἢ οὐκ ἔστι, καὶ εἰ ἔστι, τί ἐστιν. αὕτη γὰρ ἡ τῶν
προβλημάτων τάξις, ὡς ἐν τοῖς Ἀναλυτικοῖς ἐδιδάχθημεν.
χρόνος, ὡς μαθησόμεθα· εἰκότως δὲ περὶ προτέρου λέγει τοῦ τόπου·

προηγεῖται γὰρ ὁ τόπος οὐ μόνον τοῦ χρόνου, ἀλλὰ καὶ τῆς κινήσεως καὶ
αὐτοῦ τοῦ σώματος· ἔστι γὰρ τὸ μὲν σῶμα ἐν τόπῳ, ἡ δὲ κίνησις ἐν τῷ
σώματι, ὁ δὲ χρόνος ἐν τῇ κινήσει. ἀλλ' ἐπειδὴ ἡ φυσικὴ προηγουμένως
οὐσία τὸ σῶμά ἐστι τὸ φυσικόν, τὰ δὲ ἄλλα τούτου τινά ἐστι τὸ μὲν ὑπο-
δοχὴ τὸ δὲ κίνησις τὸ δὲ μέτρον τῆς κινήσεως, εἰκότως τὰ στοιχεῖα τοῦ
φυσικοῦ σώματος τήν τε ὕλην καὶ τὸ εἶδος πρῶτα παραδέδωκεν, εἶτα τὸ
ποιητικὸν αὐτοῦ καὶ τελικὸν αἴτιον καὶ τὴν κίνησιν τὴν ἐν τῷ ὁρισμῷ τῆς
φύσεως παραληφθεῖσαν. καὶ οὕτως ἐν τοῖς ἔξωθεν ὑπάρχουσι τοῦ χρόνου
τὸν τόπον προέταξεν. ἀλλ' ἐπειδὴ περὶ τὰ κινούμενα ὁ φυσικὸς τὴν πραγ-
ματείαν ἔχει, ὥσπερ περὶ τὰ ἀκίνητα ὅ τε μαθηματικὸς καὶ ὁ θεολόγος,
τῶν δὲ ἀκινήτων ὁ τόπος, ὡς δειχθήσεται, πῶς ἂν εἴη φυσικοῦ τὸ περὶ
τόπου σκέμμα; ἢ ὅτι εἰ καὶ ἀκίνητον ἀλλὰ σώματός γε κινουμένου δεκτι-
345
κὸν καὶ σώματος κινουμένου πέρας, καθὸ καὶ κινεῖται, κἂν μὴ καθ' αὑτὸ
κινῆται ὁ τόπος. ἐπειδὴ δέ τινες καὶ τὸ κενὸν ἐν ταῖς ἀρχαῖς τιθέντες
ἔλεγον αὐτὸ τόπον σώματος ἐστερημένον, εἰκότως μετὰ τοὺς περὶ τόπου
λόγους καὶ περὶ κενοῦ διαλέγεται. καὶ οὕτως τὰ περὶ χρόνου προβλήματα
διαρθρώσας περατοῖ τὸ προκείμενον βιβλίον καὶ τὸν περὶ τῶν πᾶσι
κοινῶς
Σιμπλίκιος Εις τα φυσικά του Αριστοτέλη. Σχόλια Τόμ. 10, p. 1333, γρ.
23
τῷ λόγῳ τῆς ὕλης τὰ εἴδη χωρίζομεν, δῆλον ὅτι ἥξει ἡ τομὴ εἰς μέγε-
θός τι τοιοῦτον, ἐν ᾧ τῶν εἰδῶν ἐκείνων οὐδὲν ὑποστήσεται. οὐκοῦν ἅμα
τῇ τοιαύτῃ διαιρέσει φθαρήσεται τὰ εἴδη. εἰ οὖν, καθὸ σώματα τῷ ἰδίῳ
λόγῳ τῆς φύσεως διαίρεσιν ἐπιδεχόμενα, ταῦτα φθορὰν ἐπιδέχεται, τῆς
ἡμετέρας ἐπινοίας τὰ δυνάμει αὐτοῖς προσόντα εἰς ἐνέργειαν ἀγούσης,
οὐ-
δὲν δὲ τῶν λόγον ἐχόντων φθορᾶς ἀπειροδύναμόν ἐστι κατὰ φύσιν, οὐδὲ
τῶν οὐρανίων ἄρα σωμάτων οὐδὲν κατὰ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀπειροδύναμον
ἔσται. τὸ γὰρ φύσει ἀπειροδύναμον οὐδὲ λόγον ἔχον φθορᾶς οὐδὲ κατὰ
ψιλὴν ἐπίνοιαν ὑποτοπηθείη ἂν φθειρόμενον ὡς ἐπὶ τῶν πάντῃ ἁπλῶν καὶ
κεχωρισμένων τῆς πρὸς τὰ σώματα σχέσεως. οὐδὲ φαντασθῆναι γὰρ δυ-

νάμεθα, τίς ἔσται λόγος φυσικός, καθ' ὃν ἐπινοηθείη ἂνφθειρόμενα. τὸ
γὰρ ζητούμενον νῦν τοῦτό ἐστι, τίς ὁ κατὰ φύσιν ἑκάστου λόγος, οὐ μὴν
τί παρὰ τῆς ἐξῃρημένης αἰτίας τισὶ προσγίνεται, ὥστε κἂν συγχωρηθείη
τὰ οὐράνια τῇ τοῦ θεοῦ βουλῇ συνεχόμενα μὴ φθείρεσθαι, ἀλλ' οὐχὶ καὶ
αὐτὰ κατὰ τὴν ἰδίαν φύσιν τὸν τῆς φθορᾶς οὐκ ἐπιδέξεται λόγον· φθορᾶς
δὲ ἔχοντα λόγον οὐκ ἔστιν ἀπειροδύναμα. πόθεν γάρ; ὅτι ὁ λόγος τῆς
φθορᾶς οὗτος ὁ τῇ ἡμετέρᾳ καταληφθεὶς ἐπινοίᾳ οὐχ ἥξει ποτὲ καὶ εἰς
ἐνέργειαν. τὸ γὰρ μηδὲν αὐτὰ νῦν τῶν εἰς φθορὰν ἀγόντων ὑπομένειν
οὐκ ἔστιν ἀπόδειξις τοῦ καὶ φύσει εἶναι αὐτὰ ἄφθαρτα, ὡς ἐδείξαμεν
ἐν τῷ τετάρτῳ Τῶν πρὸς Ἀριστοτέλη.”
Σιμπλίκιος In Aristotelis libros de anima Σχόλια [Sp.?] (fort. auctore

Prisciano Lydo) Τόμ. 11, p. 21, γρ. 4
p. 403a27 Καὶ διὰ ταῦτα ἤδη φυσικοῦ τὸ θεωρῆσαι περὶ ψυχῆς

ἢ πάσης ἢ τῆς τοιαύτης.
346
Τοιαύτηνμὲν λέγει οὐ μόνον τὴν τὸ ὄργανον εἰδοποιοῦσαν, ἀλλὰ καὶ

τὴν ὡς κινητικὴν αὐτοῦ καὶ ὡς ὀργάνῳ χρωμένην, ᾗ κινεῖ καὶ ᾗ χρῆται,
καὶ τὴν ὅλως πρὸς σῶμα ῥέπουσαν, ᾗ ῥέπει· πᾶσανδὲ πρὸς ταύταις καὶ
τὴν θεωρητικὴν τῆς τῶν ὄντων ἀληθείας κατά τε προβολὴν καὶ κατὰ τὴν
εἰς τὴν οὐσίαν τὴν ἐνέργειαν συναιροῦσαν. ἐπεὶ γὰρ μία καὶ πολλὴ ἡ τῆς
ψυχῆς οὐσία, καθὸ μὲν μία καὶ ἡ αὐτὴ τῷ ὑποκειμένῳ ἥ τε μονίμως
καὶ ποτὲ κατὰ προβολὴν θεωροῦσα καὶ πρὸς σῶμα ἀπονεύουσα καὶ χρω-
μένη τῷ σώματι καὶ κινοῦσα αὐτό, περὶ πάσης ἂν δόξειεν ὁ φυσικὸς ποι-
εῖσθαι λόγον· τῆς γὰρ ὅλης ἐφάπτεται ὁ καθ' ὁτιοῦν αὐτὴν θεωρῶν· καθὸ
δὲ διαφορεῖται ὡς οὐ μία μόνον ἀλλὰ καὶ πολλὴ οὖσα, ὁ κατὰ τὸ ἀχώ-
ριστον αὐτὴν θεωρῶν οὐ περὶ πάσης ἂν θεωροίη, ἀλλ' ἰδίως περὶ τῆς
ἀχωρίστου σωμάτων ὁπωσοῦν καθὸ τοιαύτη.
p. 403a29 Διαφερόντως δ' ἂν ὁρίσαιτο ὁ φυσικός τε καὶ διαλε-

κτικὸς ἕκαστον αὐτῶν.
Ἐπειδὴ διώρισται ὅπῃ τῆς ψυχικῆς οὐσίας ὁ φυσικὸς ἀντιλαμβάνεται,

καθ' ὅσον ἐστὶ σωμάτων ἀχώριστος, καὶ τὸν τρόπον αὐτοῦ τῆς γνώσεως
ἀφορίζει ἑπόμενον τοῖς πράγμασι. τὸ γὰρ ὅσον αὐτῆς σωμάτων
ἀχώριστον,

p. 403b6 Ἕτερος δ' ἐν τούτοις
Ἐν ξύλοις δηλαδὴ καὶ λίθοις καὶ πλίνθοις τὸ εἶδος, τουτέστι τὸ σκέ-

πασμα, προσθεὶς καὶ τὸ τέλος, ἐπειδὴ ἐν τοῖς τεχνητοῖς διώρισται τὸ οὗ
ἕνεκα ἐκ τοῦ εἴδους. διακρίνας δὴ τοὺς ὅρους ζητεῖ λοιπόν, τίς ἐκ τούτων
ὁ φυσικός, καὶ ἐγκρίνει εἶναι τὸν ἐξ ἀμφοῖν.
p. 403b9 Ἐκείνων δὲ δὴ τίς ἑκάτερος;
Ὅ τε περὶ τὴν ὕλην καὶ ὁ περὶ μόνον τὸν λόγον. δοκεῖ δέ μοι τὸν μὲν
περὶ τὴν ὕλην ἀφιέναι, ἐνδεικνύμενος μηδένα ποτὲ ἐκ μόνης ὁρίζεσθαι
347
τῆς
ὕλης, διὰ δὲ τῶν ἐπιφερομένων διακρίνειν καθολικῶς τοὺς περὶ τὸν
λόγον
ὁρισμούς. τῶν γὰρ ἐνύλων λόγων τῶν μὲν ὄντων οὐσιωδῶν, καθ' οὓς
οὐσίαι τὰ σύνθετα, οἷος ὁ τῆς ὁριστικῆς τῶν ζώντων ζωῆς ὅ τε τοῦ πυρὸς
καὶ τῶν ἄλλων στοιχείων, καὶ ἔτι ὁ τῶν ἐκ τούτων συνθέτων

περὶ τὴν ὕλην ἀφιέναι, ἐνδεικνύμενος μηδένα ποτὲ ἐκ μόνης ὁρίζεσθαι

τῆς
ὕλης, διὰ δὲ τῶν ἐπιφερομένων διακρίνειν καθολικῶς τοὺς περὶ τὸν
λόγον
ὁρισμούς. τῶν γὰρ ἐνύλων λόγων τῶν μὲν ὄντων οὐσιωδῶν, καθ' οὓς
οὐσίαι τὰ σύνθετα, οἷος ὁ τῆς ὁριστικῆς τῶν ζώντων ζωῆς ὅ τε τοῦ πυρὸς
καὶ τῶν ἄλλων στοιχείων, καὶ ἔτι ὁ τῶν ἐκ τούτων συνθέτων, τῶν δὲ ἑπο-
μένων ταῖς οὐσίαις πάντων τῶν κατὰ τὰ συμβεβηκότα λόγων, καὶ τούτων
τῶν τε ὡς οὐσιῶν καὶ τῶν ὡς συμβεβηκότων λόγων τῶν μὲν ὡς ἀχω-
ρίστων τῆς ὕλης, ᾗπερ καὶ ἔχει φύσεως, νοουμένων, τῶν δὲ ὡς καθ' ἑαυ-
τοὺς ὄντων ἐπινοουμένων, περὶ πάντων μὲν αὐτῶν τῶν τε οὐσιωδῶν καὶ
τῶν ὡς συμβεβηκότων ἐνύλων λόγων, οὐ χωριστῶν ὄντων καὶ ὡς μὴ χω-
ριστῶν, μόνος ἔσται ὁ φυσικός.
p. 403b9 Οὐ γὰρ ἔστι τις, φησίν, ὁ περὶ τὰ πάθη τῆς ὕλης τὰ μὴ

χωριστά, μηδ' ᾗ χωριστά, ἀλλ' ὁ φυσικὸς περὶ πάντα τὰ τοῦ
τοιουδὶ σώματος καὶ τῆς τοιαύτης ὕλης ἔργα καὶ πάθη.
Ἔργα καὶ πάθη τοὺς ἐνύλους καλῶν λόγους, οὓς πάντας τούς τε οὐ-
σιώδεις καὶ τοὺς συμβεβηκότας μόνος ὁρᾷ ὁ φυσικὸς ἀχωρίστους ὄντας
ὡς ἀχωρίστους.

γνωριστικόν, οὕτως ἔνιοι συνέπλεξαν ἐξ ἀμφοῖν, ἀποφηνάμενοι

τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν κινοῦνθ' ἑαυτόν.
Ξενοκράτους ὁ τῆς ψυχῆς οὗτος λόγος βουλομένου τὴν μεσότητα αὐ-

τῆς τῶν τε εἰδῶν καὶ τῶν εἰδοποιουμένων ἅμα καὶ τὸ ἴδιον αὐτῆς ἐνδεί-
348
ξασθαι· ὁ γὰρ ἀριθμὸς τὸ εἶδος, τὸ δὲ κινητὸν τοῖς εἰδοποιουμένοις

προσήκει.
ἐκ μὲν οὖν τῶν ἄκρων μονονοὺ δηλοῖ τὸ οὔτε ἀριθμὸς ἁπλῶς ἔσται οὔτε
κινητόν· τοῦ μὲν γὰρ ὑφεῖται, ᾗ τοῦ ἀμερίστου ἐκβέβληται, τοῦ δέ ἐστι
κρείττων, ᾗ τοῦ μεριστοῦ ὑπερέχει. τὸ συναμφότερον οὖν ἄν πως εἴη
ὡς ἀμφοτέροις κοινωνοῦσα, ἀριθμὸς κινητός. κατὰ δὲ τὸ οἰκεῖον τῆς με-
σότητος ὑφ' ἑαυτοῦ κινητὸς λέγεται, ὅτι οὐχ ὡς διαστατική ἐστι μέση ἡ
ψυχή, οἷος ὁ φυσικὸς λόγος καὶ πρὸ τούτου κατὰ τοὺς ἄνδρας ἡ μαθη-
ματικὴ οὐσία, οὐδὲ οἷα κατὰ τὸ προϊὸν ἀπὸ νοῦ φῶς οὐσία νοερὰ μὲν ἔτι
μένουσα, τῷ δὲ εἰς τὸ φανὸν καὶ σύμμετρον τοῖς ὑπὸ νοῦ
καταλαμπομένοις
προέρχεσθαι ἐξαγγέλλουσα τὸ μόνιμον καὶ κρύφιον τῆς νοερᾶς φύσεως,
ἀλλὰ
κατ' αὐτὴν τὴν ζωτικὴν ἰδιότητα ἔγερσιν καὶ ζέσιν τινὰ πάσης δηλούσης
ζωῆς, ἀμέριστον μὲν καὶ ἐν ἑαυτῇ μένουσαν τῆς νοερᾶς, περὶ δὲ τὰ σώ-
ματα μεριζομένην καὶ ἑτέρωθεν εἰς ἕτερα ὑφιζάνουσαν τῆς
σωματοειδοῦς,
τῆς δὲ ψυχικῆς τὴν ἀφ' ἑαυτῆς εἰς ἀνέλιξιν καὶ εἰς διάστασιν ἅμα συνα-
γωγήν. διὰ ταῦτα μὲν οὖν ὁ Ξενοκράτης ἀριθμὸν αὐτὸν ἑαυτὸν κινοῦντα
τὴν ψυχὴν ἀπεφήνατο. ὁ δὲ Ἀριστοτέλης τὸν ἀριθμὸν ὁριστικὸν
προειπὼν

p. 426b23 Ὅτι δ' οὐδ' ἐν κεχωρισμένῳ χρόνῳ, ἐντεῦθεν.
Ὡς γὰρ εἷς καὶ ὁ αὐτὸς ὁ ἄμφω λέγων τὰ ἀλλήλων ἕτερα, οὕτω καὶ
ὅτε θάτερον, καὶ τὸ λοιπὸν λέγει, εἴτε ἐν μεριστῷ τινι χρόνῳ τὸ ἕτερον
γνωρίζει, ἐν παντὶ αὐτῷ καὶ θάτερον γινώσκων, εἰ ὡς ἕτερα ἀλλήλων ἐν
ὅλῳ αὐτῷ εἰδείη, εἴτε ἐν τῷ νῦν, ὅπερ οὐ χρόνος μὲν ἁπλῶς, τὸ δὲ ὅλον
τοῦτο ἀδιαίρετος χρόνος ὡς πέρας ὂν τοῦ χρόνου. αἰνίττεται δὲ ἴσως ὅτι
αἱ ψυχικαὶ καθαραὶ καὶ τέλειοι ἐνέργειαι, καθ' ὅρους ἀεὶ μεταβαίνουσαι,
καὶ ἐν χρόνῳ εἰσὶ τῷ ἐκ τῶν νῦν ὡς ἐκ μονάδων ἀριθμουμένῳ, ἀλλ' οὐχ
οἷος ὁ φυσικὸς χρόνος ἐν συνεχείᾳ (ἐπὶ πλέον δὲ ἡμῖν περὶ τούτου ἐν τοῖς
εἰς τὴν Φυσικὴν ἀκρόασιν εἴρηται)· οὐ γὰρ μεριστὴ ἡ κρίσις, ἀλλὰ τελεία
349
ἐνέργεια, ἀλλ' ἐν τῷ νῦν ὅλη ἅμα.
p. 426b26 Οὐ κατὰ συμβεβηκὸς τὸ ὅτε.
Ἕτερον δηλονότι τὸ καθ' αὑτὸ τοῦ κατὰ συμβεβηκὸς καὶ ἐπὶ ὄντων
καὶ ἐπὶ αἰτίων, ὡς ἐν τῇ Φυσικῇ εἴρηται ἀκροάσει. καὶ τὸ νῦν τοίνυν τῆς
μὲν καὶ νῦν γιγνομένης ναυμαχίας καὶ νῦν λεγομένης κατ' ἄμφω καθ'
αὑτὸ κατηγορεῖται· ἐὰν δὲ πρότερον γινόμενον νῦν λέγηται,

γείᾳ ὂν ἀδιαίρετον, κἂν δυνάμει ᾖ διαιρετόν, καὶ ὡς τὸ σημεῖον καὶ τὸ

πέρας τῆς διαστάσεως, χεῖρον τοῦτο τῆς διαστάσεως καὶ ἀποπῖπτον εἰς τὸ
μὴ αὐτή, ἀλλὰ τὸ ἔσχατον αὐτῆς εἶναι. νῦν γε μὴν ἀδιαίρετον τὸ εἶδος

εἴρηται, ὅπερ, ὡς ἐν τῷ πρώτῳ τῆς Φυσικῆς ἀκροάσεως διήρθρωται, καὶ
ἐπὶ πλέον ἐν τῇ Μετὰ τὰ φυσικά, περὶ μὲν τοῦ φυσικοῦ ἐν τῷ Ζ καὶ
Η, περὶ δὲ τοῦ ὑπερφυοῦς ἐν τῷ Λ, οὐσία ἐστὶν ἡ πρώτη καὶ καθ'
αὑτὴν καὶ τελειότης καὶ ἐνέργεια καὶ ὅρος ἀμέριστος ἑνοειδῶς πάντας
τούς
τε περὶ αὐτὸν ἀνελιττομένους λόγους καὶ τὰς καθ' ἃς τὰ μεριστὰ
ὑφίσταται
ἰδιότητας προειληφώς, ἁπλοῦς μέν, ἀλλ' οὐ κατὰ ἀπεστενωμένην
ἱστάμενος
ἁπλότητα, κατὰ δὲ τὴν πάντων οἰστικὴν τῶν περὶ αὐτὸν μεριζομένων πῃ
ἰδίων λόγων, ὁ μὲν φυσικὸς τῶν φυσικῶν, ὁ δὲ ψυχικὸς τῶν ψυχικῶν, ὁ
δὲ
καθ' ἑαυτὸν καὶ ἑαυτοῦ καὶ ὅπερ αὐτός, ὡς καὶ τῶν εἰρημένων
ὑποστατικὸς
ὅρων καὶ ἑνοειδῶς καὶ τούτους προειληφώς. ὁ δὴ τῆς ψυχῆς ὅρος πρώ-
τιστος μετεχόμενος κοινῇ τε ὑπὸ πασῶν τῶν ἀνθρωπείων ψυχῶν ἐστι
νοῦς καὶ ὁ ἑκάστης ἴδιος.

ἐκεῖνο προλαμβάνοντες, ὅτι τῶν γνωστῶν ἀντιλαμβάνεται μὲν καὶ ἡ

σύστοιχος
350
αὐτοῖς δύναμις, μειζόνως δὲ καὶ κρειττόνως ἡ μὴ σύστοιχος κατὰ τὸ

ὑπερέχον,
δυναμένη αὐτὴ καὶ μετὰ τῆς συστοίχου ἐνίοτε ἐνεργοῦσα καὶ καθ' ἑαυτὴν
μόνη ὡς ἐξ αἰτίας αἱρεῖν τὰ δεύτερα. οὕτω γοῦν καὶ ὁ ἡμέτερος ἐπιστη-

μονικὸς τῶν φυσικῶν λόγος γινώσκει καὶ τὰ αἰσθητὰ πάθη, ποτὲ μὲν σὺν
τῇ αἰσθήσει ἐνεργῶν καὶ συμπλεκόμενος αὐτῇ καὶ οὕτω προσβάλλων τοῖς
αἰσθητοῖς, ποτὲ δὲ ἄνευ αἰσθήσεως τὰς οὐσίας τῶν τε εἰδῶν τῶν φυσικῶν
καὶ τῶν κατὰ ταῦτα ὁριζομένων συνθέτων γινώσκων, ἐκ τῶν οὐσιῶν ὡς

ἀπὸ
αἰτιῶν καὶ τὰ περὶ τὰς οὐσίας πάθη καὶ συμβεβηκότα, ὁποῖα ἄττα ἐστί,
κρίνει. ᾗ καὶ διαφέρειν ὁ φυσικὸς τοῦ μαθηματικοῦ ἐν τῷ Β τῆς Φυ-
σικῆς ἀκροάσεως ἐλέγετο. ὁ μὲν γὰρ Μαθηματικός, ἅτε καθ' αὑτὰ τὰ
συμ-
βεβηκότα οἷον σχήματα καὶ μεγέθη καὶ κινήσεις καὶ ἀριθμοὺς καὶ λόγους
ἐναρμονίους ἐπισκοπούμενος, δεῖται πρὸς τὴν γνῶσιν αὐτῆς τῆς

αἰσθήσεως·
ὁ δὲ φυσικὸς ὡς ἐξ αἰτίων τῶν τε εἰδῶν καὶ αὐτῶν τῶν συνθέτων οὐσιῶν
ὡς οὐσιῶν καὶ τὰ σχήματα καὶ τὰ λοιπὰ τὰ οἰκείως ἐπισυμβαίνοντα ταῖς
οὐσίαις θεωρεῖ. διὸ φιλοσοφία τις καὶ ἡ φυσικὴ πραγματεία ὡς περὶ
οὐσίαν
στρεφομένη καὶ ὡς ἐξ αἰτίων τὰ αἰτιατὰ γινώσκουσα· οὐχὶ δὲ ἡ
μαθηματική,
ἀλλ', ὥς φησι Πλάτων, γεφύρᾳ ἔοικεν· ἀρχὴ γὰρ αὐτῇ, ὡς ὁ αὐτὸς ἀπο-
φαίνεται φιλόσοφος, ἃ μὴ οἶδε, μέσα δὲ καὶ τελευτὴ ἐξ ὧν μὴ οἶδε, διότι
ἀπολείπεται τῶν αἰτίων τῷ μὴ τὰς οὐσίας ἐπισκοπεῖσθαι· τὸ γὰρ κυρίως
Ιωάννης Φιλόπονος In Aristotelis categorias commentarium

Τόμ. 13,1, p. 199, γρ. 23
καὶ τῇ φθορᾷ τὴν κίνησιν· οὐ γὰρ βούλεται ἐν ἐκείνοις τὴν γένεσιν

μενόν-
των τινῶν καὶ εἰδοπεποιημένων εἶναι μεταβολὴν κατά τι τῶν περὶ αὐτὰ
συμβεβηκότων. διό φησι τὰ κινούμενα κινεῖσθαι ἢ κατὰ ποσὸν ἢ κατὰ
ποιὸν ἢ κατὰ τόπον φυλάττοντα τὸ ἐξ ἀρχῆς οὐσιῶδες εἶδος. ἐπὶ δὲ τῆς
γενέσεως καὶ τῆς φθορᾶς οὐ μένει τὸ ἐξ ἀρχῆς εἶδος ἐν τῷ μεταβάλλοντι,
διότι ἡ μὲν γένεσις ὁδός ἐστιν ἀπὸ τοῦ πῆ μὴ ὄντος εἰς τὸ πῆ ὄν, τοῦτ'
ἔστιν ἀπὸ τοῦ δυνάμει ὄντος εἰς τὸ ἐνεργείᾳ ὄν, ἡ δὲ φθορὰ ὁδός ἐστι
351
πάλιν ἀπὸ τοῦ ὄντος εἰς τὸ μὴ ὄν. ἐνταῦθα μέντοι ἐπειδὴ εἰσαγωγικόν
ἐστι τὸ βιβλίον καὶ λογικὸν μᾶλλον, οὐ φυσικόν, οὐκ ἀκριβολογεῖται περὶ
τούτων, ἀλλὰ καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν φθορὰν κινήσεις εἶναι λέγει· οὐ γὰρ
ὡς φυσικὸς ἐνταῦθα διαλέγεται, ἀλλ' ὡς λογικός, ζητῶν ἐν τούτοις τίνα

τίσιν ἕπεται ἢ οὐχ ἕπεται.

Τόμ. 13,3, p. 34, γρ. 25
κέντρου προσπίπτουσαι εὐθεῖαι πρὸς τὴν περιφέρειαν τοῦ κύκλου ἴσαι

ἀλ-λήλαις εἰσὶν ἢ τὸ ἀπὸ παντὸς σημείου ἐπὶ πᾶν σημεῖον εὐθεῖαν
ἐπιζεῦξαι ἢ τὸ εἶναι τὸ σημεῖον ἀμερὲς ἢ τὸ πᾶν τρίγωνον ἐκ τριῶν
εὐθειῶν περιέ-
χεσθαι, ἅπερ τῷ μὲν ἐναργῆ εἶναι τῶν ἀξιωμάτων ἐστὶ καὶ αὐτοπίστων,
τῷ
δὲ οὐχ ἁπλῶς δεῖταί τινος ἐπιστάσεως. ὥστε ἡ θέσις τοῦ ἀξιώματος δια-
φέρει μὲν καὶ ταύτῃ, διαφέρει δὲ καὶ ἄλλως, ὅτι τὰ μὲν ἀξιώματα ἤτοι
τὰς κοινὰς ἐννοίας οἴκοθεν προβαλλόμεθα, ὡς εἴρηται, τὰς δὲ θέσεις
παρὰ τοῦ διδασκάλου καθ' ἑκάστην ἐπιστήμην λαμβάνομεν· τίθεται
γὰρ ὁ ἀριθμητικὸς τὸ εἶναι τὴν μονάδα ἀδιαίρετον, καὶ ὁ γεωμέτρης
τὰ εἰρημένα, καὶ ὁ ἰατρὸς τὸ εἶναι ἐκ τεσσάρων στοιχείων τὰ σώματα,
καὶ ὁ φυσικὸς τὸ πάντα εἶναι τὰ φυσικὰ ἐξ ὕλης καὶ εἴδους καὶ εἶναι
τὴν φύσιν ἀρχὴν κινήσεως καὶ ἠρεμίας. τῆς δὲ θέσεως εἴδη ταῦτα·
ἡ μὲν γὰρ ὑπόθεσις ἡ δὲ ὁρισμός. καὶ ὁρισμὸς μέν ἐστιν ὁ τὸ εἶναι
τοῦ πράγματος ἀποδιδούς, οἷον ὅτι ὁ ἄνθρωπος ζῷον λογικὸν θνητόν·
ὑπόθεσις δὲ ἡ τὶ κατά τινος κατηγοροῦσα ἢ ἀποφάσκουσα. καὶ δῆλον
δήπου ὅτι οὐχ ἕπεται τῷ ὁρισμῷ τὸ τὶ κατά τινος κατηγορεῖν· οὐ κατη-
γορεῖ γὰρ τοῦ ἀνθρώπου τὸ ζῷον λογικὸν θνητόν, ἀλλὰ τί ἐστι τὸ ὑποκεί-
μενον λέγει· τὴν γὰρ οὐσίαν τοῦ πράγματος οἱ ὁρισμοὶ λέγουσιν, οὐ τὰ
ὑπάρχοντα αὐτῷ. τὸ γὰρ κατηγορούμενον ἕτερον δεῖ εἶναι τοῦ
ὑποκειμένου·

Τόμ. 13,3, p. 100, γρ. 26
λήψεται. καθολικωτέρα δὲ καὶ ἀρχοειδεστέρα ὀπτικῆς ἡ γεωμετρία· ἡ

μὲν γὰρ γεωμετρία περὶ ἁπλῶς γραμμὰς καὶ ἁπλῶς σχήματα κατα-
γίνεται, μὴ ἐπισκεπτομένη ἐν τίνι ποτέ εἰσιν ὑποκειμένῳ, ἀλλ' ἐξ
ἀφαιρέσεως αὐτογραμμὰς καὶ αὐτογωνίας καὶ αὐτοσχήματα θεωροῦσα·
352
ἡ μέντοι ὀπτικὴ τὰς ἐν ὄψει γραμμὰς καὶ τὰς γωνίας ἰδικῶς τὰς
ἐκ τούτων γινομένας καὶ τὰ σχήματα θεωρεῖ. διὰ τοῦτο οὐ πάσας
τὰς τοῦ γεωμέτρου προτάσεις ὁ ὀπτικὸς παραλήψεται, οἷον τὸ τὰς
ἐκ τοῦ κέντρου ἴσας εἶναι καὶ τὰ ὅμοια· οὐδὲν γὰρ τῶν τοιούτων τῷ ὀπτι-
κῷ συνοίσει. ὁμοίως καὶ ἐπὶ ἰατρικῆς καὶ φυσικῆς· ἐπισκέψεται γὰρ ὁ
ἰατρὸς καὶ ὁ φυσικὸς τὴν ἀναπνοὴν καὶ λήψεται ἐν προτάσει τὸ ἀναπνεῖν
τόνδε, ἀλλ' ὁ μὲν φυσικὸς ἁπλῶς περὶ ἀναπνοῆς ἐπισκέψεται, τί τέ ἐστι

καὶ ἐκ τίνων αἰτίων ἔχει τὴν γένεσιν, ὁ δὲ ἰατρὸς περὶ μόνης ἀνθρωπείας
ἀναπνοῆς, καὶ ταύτην τοσοῦτον μόνον τὴν παρὰ φύσιν ἔχουσαν καὶ
ἐμποδιζομένην ἐπισκέψεται, τί τοῦ ἐμποδίου τὸ αἴτιον καὶ πῶς ἰαθήσε-
ται. οὕτως ἔχει καὶ ἐπὶ μουσικῆς καὶ ἀριθμητικῆς καὶ ὅσαι ὑπάλληλοι
τῶν ἐπιστημῶν εἰσιν.
p. 75b7 Ἡ δ' ἀριθμητικὴ ἀπόδειξις ἀεὶ ἔχει τὸ γένος περὶ ὃ ἡ

ἀπόδειξις, καὶ αἱ ἄλλαι ὁμοίως.
Ὅτι οὐκ ἐνδέχεται τὰς ἐν ἄλλῃ ἐπιστήμῃ παραληφθείσας προτάσεις

ἐπ' ἄλλης ἁρμόσαι, κατασκευάζει διὰ τούτων. ἐν ἑκάστῃ γάρ, φησίν, ἀπο

Τόμ. 13,3, p. 126, γρ. 6
φησιν ἐφ' ὧν τῶν εἰρημένων τριῶν, εἰ σαφές τι εἴη ἐκ τῆς ἐναργείας,

οὐκ ἀναγκαῖον ὑπὸ τῶν ἐπιστημῶν προλαμβάνεσθαι. οὐ γὰρ ὁρίζεται ὁ
φυσικὸς τί σημαίνει τὸ θερμὸν ἢ τί τὸ ψυχρόν· ὁμοίως δ' οὐδ' ὁ γεω-
μέτρης τί ἐστι τὸ μέγεθος ὁρίζεται διὰ τὸ ταῦτα ἐναργέστερα εἶναι ἐξ
αὐτῆς τῆς αἰσθήσεως.
p. 76b18 Οὐ γὰρ ὁμοίως δῆλον ὅτι ἀριθμός ἐστι καὶ ὅτι ψυχρὸν
καὶ θερμόν.
Ὁ μὲν φιλόσοφος οὕτως ἔλεγεν. τὸν δὲ Ἀλέξανδρον μᾶλλον μὲν εἶναι

δῆλον λέγειν τὸν ἀριθμόν, ἧττον δὲ τὸ ψυχρὸν καὶ θερμόν. οὐ μὴν τὴν
ἀλήθειαν οὕτως ἔχειν· σαφέστερον γὰρ τὸ ψυχρὸν καὶ θερμὸν ἢ ἄλλο τι
τῶν φυσικῶν ἤπερ ὁ ἀριθμός. διὸ ὁ μὲν φυσικὸς οὐχ ὁρίζεται τί τὸ ψυ-
χρὸν ἢ τί τὸ θερμόν, διὰ τὸ δῆλα εἶναι ταῦτα ἐκ τῆς ἐναργείας· ὁ μέντοι
ἀριθμητικὸς ὁρίζεται τί ἐστιν ἀριθμὸς καὶ τί μονάς, ὅτι ἀριθμὸς μέν
ἐστι τὸ ἐκ μονάδων συγκείμενον πλῆθος, μονὰς δὲ καθ' ὃ ἕκαστον τῶν
353
ὄντων ἓν λέγεται.

Τόμ. 13,3, p. 146, γρ. 18
ὁμοίως δὲ καὶ τὸν ὀπτικόν· ἐκ γὰρ τῶν τῆς ὑπερκειμένης θεωρημάτων

δείκνυται τὰ τῆς ὑποκάτω. εἰ οὖν μέλλει ἐπιστήμων εἶναι ὁ μουσικός,
ὀφείλει εἰδέναι ταῦτα ἐξ ὧν τὰ οἰκεῖα ἀποδείκνυσι, λέγω δὴ τὰ
ἀριθμητικά·
ὁμοίως δὲ καὶ ὁ ὀπτικὸς καὶ ὁ μηχανικὸς τὰ τῆς γεωμετρίας. περὶ
μέντοι, φησί, τῶν ἀρχῶν τῶν ἑαυτῆς οὐδεμία ἐπιστήμη λόγον ὑφέξει·
οἷον ὁ
γεωμέτρης, ᾗ γεωμέτρηςἐστίν, οὐχ ὑφέξει λόγον περὶ τῶν οἰκείων
ἀρχῶνοὐδὲ τῶν ἄλλων οὐδείς. καὶ ἄξιόν γε ἀπορῆσαι. εἰ γὰρ δεῖ ἑκάστην
ἐπι-
στήμην τὰ τῆς ὑπερκειμένης προσεχῶς εἰδέναι, τὰς δὲ ἀρχὰς ἑκάστης αἱ
ὑπερκείμεναι ἀποδεικνύουσιν, οἶδεν ἄρα ἑκάστη ἐπιστήμη τοὺς λόγους
τῶν
ἑαυτῆς ἀρχῶν. οἷον ἰατρικῆς ἀρχὴ τὰ τέσσαρα στοιχεῖα· περὶ τούτων δὲ
ὁ φυσικὸς διαλέγεται· εἰ οὖν δεῖ τὸν ὄντως ἰατρὸν καὶ τὰ τοῦ φυσικοῦ
εἰδέναι,
εἰδείη ἂν καὶ τοὺς λόγους τοὺς περὶ τῶν τεσσάρων στοιχείων· εἰδὼς δὲ
καὶ λόγον δώσει τῷ περὶ αὐτῶν ἐρωτῶντι. πῶς οὖν φησιν οὐχ ὑφεκτέον
λόγον περὶ τῶν ἀρχῶν; εἰ γὰρ δεῖ καὶ περὶ τῶν τῆς ὑπερκειμένης
προσεχῶς ἐπιστήμης καὶ ἐξ ἧς τὰ οἰκεῖα κατασκευάζει ἐρωτώμενον ἀπο-
κρίνεσθαι, οἷον τὸν ἰατρὸν περὶ φυσικῶν καὶ τὸν ὀπτικὸν περὶ
γεωμετρικῶν,
φυσικὸν δέ ἐστι θεώρημα καὶ τὸ περὶ τῶν τεσσάρων στοιχείων, ἅτινά
εἰσι
τοῦ ἰατροῦ ἀρχαί, καὶ περὶ τούτων ἄρα ἀποκρινεῖται ὁ ἰατρός· καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων ὡσαύτως. ἔλεγε δὲ πρὸς τὴν ἀπορίαν ταύτην ὁ φιλόσοφος ὅτι

ἀναγκαῖον μὲν εἰδέναι τὰ τῆς ἐπάνω ἐπιστήμης τὴν ὑποκάτω, εἴπερ δι'
αὐτῶν τὰ οἰκεῖα ἀποδείκνυσιν, οὐ μὴν καὶ ἀποδεικτικῶς εἰδέναι ἀνάγκη,

Τόμ. 13,3, p. 239, γρ. 32
πάντων τῶν ἐνθεωρουμένων ἐν αὐτῷ θεωρεῖται. ὁμοίως καὶ τὸ τρίγωνον,

ἐπεὶ τρίγωνον οὐκ ἂν εἴη ὃ μὴ ἔχει τὰς τρεῖς γωνίας δυσὶν ὀρθαῖς ἴσας ἢ
τὰς δύο πλευρὰς τῆς λοιπῆς μείζους, ἀλλ' εἴ τι τούτων χωρισθείη, εὐθὺς
καὶ τὸ εἶναι τρίγωνον ἀπόλλυται. καὶ ἐπὶ πάντων ὡσαύτως. πλὴν ὅτι
354
ἐκεῖνο προφανές, ὡς οὐδεμία ἐπιστήμη ἢ συμβεβηκότα συμβεβηκόσιν

ἀποδείκνυσιν, οἷον τῷ τριπήχει, εἰ τύχοι, τὸ λευκόν, ἢ συμβεβηκότι
οὐσίαν, ὡς τῷ λευκῷ τὸ ξύλον. ὥστε δῆλον ὅτι παρὰ φύσιν καὶ κατὰ
συμβεβηκὸς αἱ τοιαῦται κατηγορίαι. ἀπορήσειε δ' ἄν τις πῶς φησιν
ἀποδείξεις τὰς δεικνυούσας
τὰ συμβεβηκότα ταῖς οὐσίαις, οἷον ὅτι ἡ γῆ σφαιροειδὴς ἢ ὅτι τάσδε ἔχει
τὰς ποιότητας, ψυχράς, εἰ τύχοι, ἢ ξηράς. καὶ φαμὲν ὅτι οὕτω δείκνυσιν
ὁ φυσικὸς ὅτι σφαιρικὴ ἡ γῆ, οὐχ ὡς καθ' αὑτὸ οὐδὲ πρώτως ὑπάρχοντος
τῇ οὐσίᾳ τῆς γῆς τοῦ τοιούτου σχήματος, ἀλλ' ὡς ἁπλῶς τῷ σχήματι τῆς
γῆς δεικνὺς ὑπάρχον τὸ σφαιροειδές. ἀμέλει κἂν ἑτέρα τις ἦν γῆ καὶ τὰ
αὐτὰ περὶ αὐτὴν συνέβαινεν ἅπερ καὶ περὶ ταύτην, οὐδὲν ἧττον
ἔδειξε καὶ ἐκείνῃ τὸ σφαιροειδὲς ὑπάρχον· τῷ γὰρ σχήματι τῆς γῆς καθ'
αὑτὸ τὸ σφαιροειδὲς ὑπάρχει. ἢ οὖν διὰ τοῦτό φησιν ἀποδείξεις τὰς περὶ
τὰ συμβεβηκότα ταῖς οὐσίαις καταγινομένας ἐπιστήμας ἤ, ὅπερ καὶ
ᾶλλον, κοινότερον ἔοικε τὸ τῆς ἀποδείξεως ἐνταῦθα εἰρηκέναι ὄνομα αὶ
οὐ
Ιωάννης Φιλόπονος In Aristotelis analytica posteriora Σχόλια Τόμ. 13,3,

p. 316, γρ. 21
ὡσαύτως. εἰ τοίνυν μὴ μόνον διὰ τῶν ἀξιωμάτων αἱ δείξεις προέρχονται,

ἀλλὰ δεῖ πάντως καὶ ἐκ τοῦ ὑποβεβλημένου γένους ἑτέραν παραληφθῆναι
πρότασιν ἀρχῆς λόγον ἔχουσαν πρὸς τὸ συμπέρασμα, οὐ τὰ αὐτὰ δὲ γένη

πάντων, πρόδηλον ὡς οὐδὲ αἱ αὐταὶ ἀρχαὶ πασῶν τῶν ἐπιστημῶν. ὅπερ
δὲ καὶ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν εἴρηται, οὐδὲ τὰ ἀξιώματα τὰ αὐτά εἰσιν ἐπὶ
πασῶν τῶν ἐπιστημῶν, οὐδὲ τοῖς κοινοῖς κοινῶςκέχρηνται ἀεὶ αἱ ἐπιστῆ-
μαι ἀλλὰ προσοικειοῦσαι αὐτὰ ἑκάστη τῷ ἰδίῳ γένει. οἷον κοινὸν μέν
ἐστιν
’ἐὰν τέσσαρά τινα ἀνάλογον ὦσι, καὶ ἐναλλὰξ ἀνάλογον ἔσονται’·
κέχρηται δὲ
τούτῳ τῷ ἀξιώματι ὁ μὲν γεωμέτρης ἐπὶ μόνων τῶν μεγεθῶν, ‘ἐὰν
τέσσαρα
μεγέθη’ λέγων ‘ἀνάλογον ὦσιν’, ὁ δὲ ἀριθμητικὸς ‘ἐὰν τέσσαρες
ἀριθμοί’,
ὁ δὲ φυσικὸς ‘ἐὰν τέσσαρες κινήσεις ἢ τέσσαρες χρόνοι’. ὥστε οὐδὲ τοῖς
ἀξιώμασιν ἀπαραλλάκτως τοῖς αὐτοῖς αἱ ἐπιστῆμαι χρῶνται.
p. 88b3 Ἔτι αἱ ἀρχαὶ οὐ πολλῷ ἐλάττους τῶν συμπερασμάτων·

ἀρχαὶ μὲν γὰρ αἱ προτάσεις, αἱ δὲ προτάσεις ἢ προσλαμβανο-
μένου ὅρου ἢ ἐμβαλλομένου εἰσίν.
355
Ἕτερον ἐπιχείρημα. εἰ ἦσαν, φησίν, αἱ αὐταὶ ἀρχαὶ πασῶν τῶν ἐπι-

στημῶν, ἦσαν ἂν καὶ ἀριθμῷ ὡρισμέναι· οὐδὲ γὰρ ἂν ἄλλως γνωσθῆναι
ἠδύναντο, ὅτι κοιναί εἰσι πάσης ἐπιστήμης, εἰ ἦσαν ἀόριστοι κατ'
ἀριθμὸν
καὶ οἷον ἄπειροι. νῦν δὲ δῆλον ὅτι τῷ εἶναι τυχὸν ὡρισμένας οὕτως
ἐγνωκότες οἱ τοῦτο ἀποφαινόμενοι, ὅτι ταῖς αὐταῖς πᾶσα ἐπιστήμη
χρῆται,
Ιωάννης Φιλόπονος In Aristotelis meteorologicorum librum primum

commentarium Τόμ. 14,1, p. 96, γρ. 26
βάλλουσαν δύναμιν. ὅπερ καὶ τὸν μέγιστον ὑπομεῖναι κομήτην ἱστόρησεν
Ἀριστοτέλης· ὑποθεμένων γὰρ ἡμῶν ὅσον ἐκ τῶν εἰρημένων αὐτῷ τὸν

ἥλιον τότε εἶναι ἐν αἰγοκέρωτι, συνόντα δ' αὐτῷ τὸν κομήτην πρὶν
ὀφθῆναι, ὅτε δὲ πρῶτον ἐφάνη, ὑπολελεῖφθαι αὐτὸν ἐν ὑδροχόῳ ἐπὶ τὰ
ἑπό-
μενα (πῶς γὰρ ἂν ἐφάνη μὴ τοῦ ἡλίου ὑπολελειμμένος;) πάλιν δ' εἰπόντος
Ἀριστοτέλους ὅτι ἐπανῆλθε μέχρι ζώνης Ὠρίωνος, ἥτις ὑπὸ τοὺς

διδύμους
ἐστί, κἀνταῦθα γενόμενος ἐλύθη, συνηγάγομεν ἡμεῖς ὑπολειφθῆναι αὐτὸν
ζῴδια τέσσαρα, ὑδροχόον, ἰχθῦς, κριόν, ταῦρον. τοσαῦτα οὖν δηλονότι

καὶ
τῆς κινήσεως ὑπελείφθη τοῦ παντὸς οὐρανοῦ βραδύτερον κινηθείς, ἅτε
δὴ
βιαίως συνεφελκομένου τῷ οὐρανῷ τοῦ ὑπεκκαύματος, ἐν ᾧπερ ὁ
κομήτης
ὑπέστη. οὐ γὰρ ἄν τις εἴποι φυσικὸς ἀνήρ “πόθεν γὰρ δῆλον, εἰ μὴ
θᾶττον
κινηθεὶς ὁ κομήτης τὸν ἥλιον ὑπέδραμεν ἐπὶ τὰ ἡγούμενα ζῴδια ὀκτώ,
αἰγόκερων, τοξότην, σκορπίον, ἰχθύας, παρθένον, λέοντα, καρκίνον, διδύ-
μους;” πρῶτον μὲν οὖν ὅτι καταγέλαστος ἡ τοσαύτη τοῦ κομήτου ταχυ-
τὴς τῇ ἀπλανεῖ συνεφελκομένου ἅμα τῷ ὑπεκκαύματι· δεύτερον ὅτι
παλιν-
δρομῶν ὁ κομήτης ἐν αἰγοκέρωτι ἀφανὴς ἔμελλε γίνεσθαι τῷ ἡλίῳ
συνών,
Ιωάννης Φιλόπονος In Aristotelis libros de anima Σχόλια

Τόμ. 15, p. 10, γρ. 19
356
δόξης καὶ οἶδε τὴν μὲν χωριστὴν ψυχήν, τὴν δὲ ἀχώριστον, πολλαχόθεν
ἐναργῶς ἔστι δεῖξαι· ἐν τῷ τέλει γοῦν τῆς Περὶ μορίων ζῴων
πραγματείας,
ἥτις προσεχῶς πρὸ ταύτης ἐστὶ τῆς πραγματείας, εἰπὼν ὅτι ἕκαστον τῶν
μορίων τῶν ζῴων κατά τινα ἐνέργειαν ζωτικὴν χαρακτηρίζεται, οἷον
καρδία
καὶ ἧπαρ καὶ ἐγκέφαλος καὶ τὰ λοιπά, ταύτην, φησί, τὴν ἐνέργειαν
πότερον
ψυχὴν δεῖ καλεῖν ἢ μόριον ψυχῆς ἢ οὐκ ἄνευ ψυχῆς ζητητέον· ὥστε οἶδε
πολὺ πλάτος, μᾶλλον δὲ βάθος ψυχῶν. καὶ πότερον, φησί, περὶ πάσης
ψυχῆς τοῦ φυσικοῦ ἐστι διαλεχθῆναι, ἢ οὐ περὶ πάσης, ἀλλ' ὅση μὴ ἄνευ
τῆς ὕλης; ὥστε οἶδε ψυχὴν χωριστὴν τῆς ὕλης· εἰ γὰρ περὶ πάσης ψυχῆς
ὁ φυσικός, φησίν, διαλέξεται, δῆλον ὅτι καὶ περὶ τοῦ νοῦ· εἰ δὲ περὶ τοῦ
νοῦ, ἀνάγκη καὶ περὶ τῶν νοητῶν· ὁ γὰρ νοῦς τῶν νοητῶν ἐστι νοῦς, ὡς
ἡ αἴσθησις τῶν αἰσθητῶν ἐστιν αἴσθησις· τῶν πρός τι γὰρ ταῦτα. τὸ δὲ
περὶ τῶν νοητῶν διαλέγεσθαι τοῦ πρώτου ἐστὶν φιλοσόφου. συμβήσεται
οὖν τὸν φυσικὸν περὶ πάντων τῶν ὄντων διαλαμβάνειν, ὅπερ ἄτοπον,
τῶν τε αἰσθητῶν διὰ τὴν αἴσθησιν, καὶ τῶν νοητῶν διὰ τὸν νοῦν. καὶ
ἐν αὐτῇ δὲ τῇ Περὶ μορίων ζῴων πραγματείᾳ φησίν· ‘ἔοικε δὲ ὁ νοῦς
θύραθεν
ἐπεισιέναι καὶ εἶναι θεῖος· οὐδὲν γὰρ αὐτοῦ ἐπικοινωνεῖ ἡ ἐνέργεια

Τόμ. 15, p. 44, γρ. 4
τί ἐστι, πᾶσα ἀνάγκη, ἐὰν μὴ τοιοῦτος ᾖ ὁ ἀποδεδομένος τοῦ πράγματος

ὁρισμός, ὥστε δι' αὐτοῦ περὶ πάντων τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τῷ
πράγματι ὡς δι' ἀρχῆς τὴν ἐπιστήμην ποιήσασθαι, ἢ καὶ εἰκασίαν τινὰ
λαβεῖν, ἐπεὶ μὴ πάντα τὰ καθ' αὑτὸ ὑπάρχοντα τῷ πράγματι ἐμφαίνεται
ἐν τῷ ὁρισμῷ, ἀνάγκη, φησί, τὸν τοιοῦτον ὁρισμὸν διαλεκτικὸν εἶναι καὶ
κενῶς εἰρῆσθαι, τουτέστι κατὰ κενοῦ φέρεσθαι καὶ μὴ ἐφάπτεσθαι τῆς
φύσεως τοῦ πράγματος, μηδὲ οἱονεὶ ἀπερείδειν τῷ πράγματι τὴν πέζαν
τῆς διανοίας, ἀλλὰ μετέωρον εἶναι. διαλεκτικὸν δέ, τουτέστιν οὐ φυσικὸν
ἀλλ' ἁπλῶς πρὸς δόξαν ὁρῶντα καὶ τὸ δοκεῖν τι λέγειν, οἵουπερ αὐτὸς
μετ' ὀλίγον μνησθήσεται τοῦ τὴν ὀργὴν λέγοντος ὄρεξιν εἶναι ἀντιλυπή-
σεως. οὐ γὰρ φυσικὸς οὗτος ὁ ὁρισμός· οὐ γὰρ τὴν οὐσίαν τοῦ θυμοῦ
ἐδήλωσεν, ἀλλά τι ἐν ἐκείνῃ ἔχον τὸ εἶναι ἀποτεμὼν αὐτῆς καθ' αὑτὸ
ὡρίσατο, ἐξ οὗ οὐδὲ τὰ παρακολουθοῦντα τῷ θυμῷ γνωρίσαιμεν ἄν,
ὥσπερ
ἐκ τοῦ λέγοντος τὴν ὀργὴν ζέσιν εἶναι τοῦ περικαρδίου αἵματος δι' ὄρεξιν
357
ἀντιλυπήσεως. οὗτος γὰρ καὶ τὰ παρακολουθοῦντα γνώριμα ποιεῖ, ὅτι

παλμός τις τῆς καρδίας παρακολουθεῖ τοῖς ὀργιζομένοις καὶ ὅτι θερμότης
γίνεται περὶ τὰ ἐκεῖ μέρη, καὶ ὅτι ἐρυθαίνονται οἱ ὀργιζόμενοι· τοῦτο δὲ
διὰ τὴν τοῦ αἵματος κίνησιν. τοιοῦτός ἐστι καὶ ὁ ὑπὸ Ξενοκράτους τῆς
ψυχῆς ἀποδοθεὶς ὁρισμός· ἀριθμὸς γάρ, φησίν, κινῶν ἑαυτόν. ὁ γὰρ
τοῦτον ἀκούσας οὐδὲν εἰκάσαι καὶ λαβεῖν ἐξ αὐτοῦ τῶν τῇ ψυχῇ ἢ τῷ
ζῴῳ ὑπαρχόντων δυνήσεται.

Τόμ. 15, p. 54, γρ. 24
Εἰ οὕτως ἔχει, φησί, τουτέστιν εἰ μὴ ἴδια ταῦτα πάθη εἰσὶ ψυχῆς,

ἀλλὰ τοῦ συναμφοτέρου, λόγοι εἰσὶν ἔνυλοι, τουτέστιν εἴδη εἰσὶν ἐν ὕλῃ
τὸ εἶναι ἔχοντα καὶ οὐ χωριστά. ὥστε οἱ ὅροι τοιοῦτοι οἷον τὸ ὀργί-
ζεσθαι κίνησίς τις τοῦ τοιουδὶ σώματος ἢ μέρους ἢ δυνάμεως
ὑπὸ τοῦδε ἕνεκα τοῦδε. εἰ γὰρ φυσικοῦ ἔργον τὸ περὶ τῶν ἐνύλων
εἰδῶν διαλέγεσθαι, ἄλλα δὲ ἐν ἄλλῃ ὕλῃ εἴδη, ἀνάγκη ἄρα τῷ φυσικῷ
τοὺς ὁρισμοὺς ἀποδιδόναι ἔκ τε τῆς ὕλης καὶ τοῦ εἴδους καὶ τῆς αἰτίας,
καθ' ἣν τὸ εἶδος ἐν τῇ ὕλῃ γίνεται. περὶ μὲν γὰρ τοῦ εἴδους διαλεγό-
μενος ἀνάγκῃ καὶ περὶ τῆς ὕλης διαλέξεται· τῶν πρός τι γὰρ ταῦτα· ἀναγ-
καίως δὲ καὶ περὶ τῆς αἰτίας δι' ἥν ἐστι τὸ εἶδος ἐν τῇ ὕλῃ διαλέξεται,
εἴπερ ὁ μὲν φυσικὸς τεχνίτης, ἡ δὲ τέχνη τοὺς λόγους ὀφείλει εἰδέναι
τῶν ὧν ἐστι τέχνη. “ἐγὼ γάρ,” φησὶν ὁ Πλάτων, “τέχνην οὐ καλῶ ὃ
ἂν ᾖ ἄλογον πρᾶγμα”. ὡς ἐν τύπῳ οὖν παραδίδωσι τὸ εἶδος τῶν φυσικῶν
ὁρισμῶν· κίνησις, φησίν, ὡς λέγομεν ἐπὶ τοῦ θυμοῦ ζέσις (κίνησις γὰρ ἡ
ζέσις), τοῦ τοιοῦδε σώματος, τουτέστι φυσικοῦ ὀργανικοῦ, ἢ μέρους.
πολλάκις μὲν γὰρ περὶ ὅλον τὸ σῶμα τὸ πάθος γίνεται, ὃ βουλόμεθα ὁρί-
σασθαι, οἷον εἰ τὴν ἁφὴν ὁριζόμεθα· τοῦ γὰρ ὅλου σώματος κίνησιν εἶναι
φήσομεν· μέρους δὲ ὡς ἐπὶ τῆς ὀργῆς, λέγοντες ζέσιν εἶναι τοῦ περικαρ-
δίου αἵματος. ἢ δυνάμεως, ὡς εἰ μὴ λέγοιμεν ζέσιν τοῦ περικαρδίου
αἵματος, ἀλλὰ ζέσιν τοῦ περικαρδίου θερμοῦ· δῆλον δὲ ὅτι καὶ διὰ τοῦ
αἵματος τὸ θερμὸν καὶ διὰ τοῦ θερμοῦ τὸ αἷμα σημανθήσεται.
Ιωάννης Φιλόπονος In Aristotelis libros de anima Σχόλια Τόμ. 15, p. 55,

γρ. 9
δίου αἵματος. ἢ δυνάμεως, ὡς εἰ μὴ λέγοιμεν ζέσιν τοῦ περικαρδίου

αἵματος, ἀλλὰ ζέσιν τοῦ περικαρδίου θερμοῦ· δῆλον δὲ ὅτι καὶ διὰ τοῦ
αἵματος τὸ θερμὸν καὶ διὰ τοῦ θερμοῦ τὸ αἷμα σημανθήσεται. ὑπὸ
τοῦδε ἕνεκα τοῦδε, ὑπὸ τοῦ λυπήσαντος δηλονότι διὰ τὸ ἀντιλυπῆσαι
αὐτόν. εἰπόντες οὖν ‘δι' ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως’ ἀμφότερα ἐσημάναμεν· ἡ
358
γὰρ ἀντιλύπησις καὶ τὸν λυπήσαντα σημαίνει, καὶ τὴν ἄμυναν.
p. 403a27 Καὶ διὰ ταῦτα φυσικοῦ θεωρῆσαι περὶ ψυχῆς ἢ πάσης

ἢ τῆς τοιαύτης.
Ἐπειδὴ γὰρ τὰ φυσικὰ τοιαῦτα εἴδη περὶ ὧν ἐπισκέπτεται ὁ φυσι-

κός, τοιοῦτοι δὲ καὶ οἱ φυσικοὶ ὁρισμοὶ καὶ τὴν ὕλην παραλαμβάνοντες,
φυσικοῦ ἄρα τὸ περὶ τῶν τοιούτων ψυχῶν διαλεχθῆναι τῶν οὐκ ἄνευ
ὕλης. τὸ γὰρ περὶ τῶν ἀύλων ψυχῶν καὶ νοερῶν διαλέγεσθαι εἴη ἄν,
ὡς ἐν τῇ Περὶ μορίων ζῴων εἶπε, τοῦ πρώτου φιλοσόφου· ἀνάγκη γὰρ
τὸν περὶ τοῦ νοῦ διαλεγόμενον διαλεχθῆναι καὶ περὶ τῶν νοητῶν, τοῦτο
δὲ
θεολογίας ἔργον. ἀλλ' ὡς εἴπομεν ἤδη, ὁ τέλειος φυσικὸς ἀνάξει ἑαυτὸν
καὶ ἐπὶ τὰ ἐξῃρημένα αἴτια τῶν φυσικῶν, ὡς καὶ αὐτὸς ἐν τῇ Φυσικῇ
μετὰ τοὺς περὶ κινήσεως λόγους περὶ τοῦ ἀκινήτου αἰτίου διαλεχθεὶς
εἶπεν
’ἐκ τοιαύτης ἄρα ἀρχῆς ἤρτηται ὁ οὐρανὸς καὶ ὁ κόσμος’· ὁμοίως καὶ
ἐν τῇ Περὶ γενέσεως καὶ ἐνταῦθα, ἐπειδὴ οὖν καὶ περὶ τούτων ὡς αἰτίων
τῶν φυσικῶν διαλεχθήσεται· εἶπε γὰρ ἤδη καὶ περὶ τῆς λογικῆς ψυχῆς

Τόμ. 15, p. 55, γρ. 14
p. 403a27 Καὶ διὰ ταῦτα φυσικοῦ θεωρῆσαι περὶ ψυχῆς ἢ πάσης

ἢ τῆς τοιαύτης.
Ἐπειδὴ γὰρ τὰ φυσικὰ τοιαῦτα εἴδη περὶ ὧν ἐπισκέπτεται ὁ φυσι-

κός, τοιοῦτοι δὲ καὶ οἱ φυσικοὶ ὁρισμοὶ καὶ τὴν ὕλην παραλαμβάνοντες,
φυσικοῦ ἄρα τὸ περὶ τῶν τοιούτων ψυχῶν διαλεχθῆναι τῶν οὐκ ἄνευ
ὕλης. τὸ γὰρ περὶ τῶν ἀύλων ψυχῶν καὶ νοερῶν διαλέγεσθαι εἴη ἄν,
δὲ
εἶπεν
359
ὅτι ἔστιν οἷον ἀρχὴ τῶν ζῴων. διὰ τοῦτό φησιν ἐνταῦθα τὸ ἢ πάσης.
p. 403a29 Διαφερόντως δ' ἂν ὁρίσαιτο φυσικός τε καὶ διαλεκτι-

κὸς ἕκαστον αὐτῶν.

γρ. 21

δὲ
εἶπεν
ὅτι ἔστιν οἷον ἀρχὴ τῶν ζῴων. διὰ τοῦτό φησιν ἐνταῦθα τὸ ἢ πάσης.
p. 403a29 Διαφερόντως δ' ἂν ὁρίσαιτο φυσικός τε καὶ διαλεκτι-

κὸς ἕκαστον αὐτῶν.
Εἰπὼν ὅτι τὰ πάθη τῆς ψυχῆς λόγοι ἔνυλοί εἰσι καὶ ὅτι διὰ τοῦτο
φυσικοῦ ἐστι θεωρῆσαι περὶ ψυχῆς ἢ πάσης ἢ ὅση μὴ ἄνευ τῆς ὕλης,
θέλει λοιπὸν διὰ τούτων δεῖξαι ποῖός ἐστιν ὁ τῷ φυσικῷ πρέπων περὶ
ψυχῆς ὁρισμός. τριῶν οὖν τούτων ὄντων ἐν τοῖς φυσικοῖς πράγμασιν,
ὕλης,
εἴδους καὶ τῆς αἰτίας, καθ' ἥν ἐστι τὸ εἶδος ἐν τῇ ὕλῃ, καταγίνονται περὶ
ταῦτα μέθοδοι πέντε, ἡ φυσική, ἡ κατὰ μέρος τέχνη, ἡ διαλεκτική, ἡ
μαθηματική, ἡ πρώτη φιλοσοφία. ζητεῖ οὖν πῶς ἑκάστη τούτων τῶν
μεθόδων ὁριεῖται τὰ προκείμενα. πρότερον δὲ εἴπωμεν περὶ τί τῶν ὑπο-
κειμένων ἑκάστη τούτων καταγίνεται. φυσικοῦ μὲν οὖν ἔργον

γρ. 34
360
οὐσίαι· δεῖ δὲ τὸ αἰτιατὸν ὅτι μάλιστα ὡμοιῶσθαι τῷ προσεχεῖ αἰτίῳ καὶ

τούτου εἰκόνα καὶ μίμημα φέρειν. διὰ τοῦτο οὖν, φησί, κύκλῳ κινεῖται ὁ
οὐρανός, ὅτι νοῦν μιμεῖται. ἴδιον γὰρ τοῦ νοῦ πρὸς ἑαυτὸν συννεύειν·
αὐτὸς γὰρ ὁ ὁρῶν, αὐτὸς ὁ ὁρώμενος· ὁρῶν γὰρ τὰ εἴδη ἑαυτὸν ὁρᾷ, καὶ
ἑαυτὸν ὁρῶν τὰ εἴδη τεθέαται· πλήρωμα γάρ ἐστι τῶν εἰδῶν καὶ εἶδος
εἰδῶν. ἔχει οὖν ὁ οὐρανὸς τὸ σφαιρικὸν σχῆμα διὰ τὴν κύκλῳ κίνησιν,
ταύτην δὲ διὰ τὴν πρὸς τὸν νοῦν ἐξομοίωσιν. καὶ ἄλλως μιμεῖται τὸν νοῦν
ἀμερῶς πανταχοῦ ὄντα· ὡς οὖν ἐκεῖνος ἅμα πανταχοῦ ἐστιν, οὕτως ὁ

οὐρανὸς πανταχοῦ γίνεται. τῷ οὖν πανταχοῦ γίνεσθαι τὸ πανταχοῦ ὂν
μιμεῖται· τελείωσις γὰρ τῶν χειρόνων ἡ πρὸς τὰ ὑπέρτερα ἐπιστροφή τε
καὶ ἐξομοίωσις. οὕτω μὲν οὖν ὁ φυσικὸς πάντων τῶν φυσικῶν ἀποδί-
δωσι καὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος καὶ τὸ αἴτιον, καὶ διὰ τοῦτο τὸν ὁρισμὸν
ἀποδίδωσιν ἐκ τῆς ὕλης καὶ τοῦ εἴδους καὶ τῆς αἰτίας δι' ἥν ἐστι τὸ
εἶδος ἐν τῇ ὕλῃ.
Ὁ δὲ κατὰ μέρος τεχνίτης ἔχει μὲν καὶ αὐτὸς περὶ πάντα ταῦτα,
διαφέρει δὲ τοῦ φυσικοῦ, ὅτι περὶ μερικόν τι καταγίνεται πρᾶγμα, οἷον ὁ
ἰατρὸς περὶ τὰ ἀνθρώπινα σώματα, ὁ τέκτων περὶ λίθους καὶ ξύλα. ἀπο-
δώσει δὲ καὶ οὗτος τὸν ὁρισμὸν περιλαμβάνων καὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος
καὶ τὴν αἰτίαν. διαφέρει δὲ καὶ ταύτῃ τοῦ φυσικοῦ, ὅτι ὁ μὲν κατὰ μέρος
τεχνίτης τὰς προσεχεῖς αἰτίας ἀποδίδωσι μόνας, ὁ δὲ φυσικὸς καὶ τὰς
πρώτας, οἷον αἰτιάσεται τῆς γενέσεως καὶ φθορᾶς ὁ ἰατρὸς τὴν
συμμετρίαν

γρ. 8
μιμεῖται· τελείωσις γὰρ τῶν χειρόνων ἡ πρὸς τὰ ὑπέρτερα ἐπιστροφή τε

καὶ ἐξομοίωσις. οὕτω μὲν οὖν ὁ φυσικὸς πάντων τῶν φυσικῶν ἀποδί-
τῶν χυμῶν καὶ τῆς τούτων συμμετρίας τὰ στοιχεῖα, ὁ δὲ φυσικὸς καὶ
ἐπέκεινα χωρήσει καὶ ἐπὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος. δεῖ γὰρ καὶ τὸν κατὰ
μέρος τεχνίτην εἰδέναι καὶ τὴν αἰτίαν. “ἐγὼ γάρ”, ὁ Πλάτων φησίν,
361

Τόμ. 15, p. 57, γρ. 10
τῶν χυμῶν καὶ τῆς τούτων συμμετρίας τὰ στοιχεῖα, ὁ δὲ φυσικὸς καὶ
ἐπέκεινα χωρήσει καὶ ἐπὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος. δεῖ γὰρ καὶ τὸν κατὰ
μέρος τεχνίτην εἰδέναι καὶ τὴν αἰτίαν. “ἐγὼ γάρ”, ὁ Πλάτων φησίν,
“τέχνην
οὐ καλῶ ὃ ἂν ᾖ ἄλογον πρᾶγμα”.
Ὁ δὲ διαλεκτικὸς ἀποδώσει τοὺς ὁρισμοὺς ἔκ τε τοῦ εἴδους καὶ τῆς
αἰτίας· περὶ ταῦτα γὰρ καταγίνεται· καὶ ταύτην οὐχ ὡς αἰτίαν σκοπῶν,
ἀλλ' ἁπλῶς ὡς πρᾶγμά τι ἢ εἶδος, οἷον ὅτι ὁ θυμὸς ὄρεξίς ἐστιν ἀντιλυ-
πήσεως. ἐνταῦθα οὐδαμοῦ τῆς οὐσίας τοῦ θυμοῦ ἔννοιαν ἡμῖν δέδωκεν,
ἀλλὰ μόνην τὴν αἰτίαν εἶπε δι' ἥν ἐστιν· ἵνα γὰρ ἀντιλυπήσῃ τὸν προλυ-
πήσαντα· καὶ διὰ τοῦτο κενὸν αὐτόν φησιν εἶναι, διότι τοῦ πράγματος

Τόμ. 15, p. 58, γρ. 26
ἐν τῇ ψυχῇ εἰκόνες εἰσὶ τῶν πρώτων καὶ τῶν πραγμάτων γνωστικοί, οἱ

δὲ ἕτεροι ἀρχέτυποί εἰσι καὶ ποιητικοί. περὶ μὲν οὖν τῶν δημιουργικῶν
διαλεγόμενος ὡς θεωρητικὸς ἐνεργήσει, περὶ δὲ τῶν ἐν τῇ ψυχῇ ὡς
καθαρ-
τικός· καθαρτικῶς γὰρ ἐνεργεῖ, ὅταν ἐπιστρέφῃ πρὸς ἑαυτὸν καὶ γινώσκῃ
τὴν οὐσίαν τῆς ψυχῆς· τότε γὰρ κατ' ἐπιστήμην ὄντως ἡ κάθαρσις καὶ
τῶν παθῶν καὶ τῆς ἀγνοίας. τὴν δὲ οὐσίαν γινώσκων τῆς ψυχῆς εἴσεται
ὅτι τῶν εἰδῶν ἔστι πλήρωμα, καὶ διὰ τοῦτο τὰς μαθήσεις ἐρεῖ ἀναμνήσεις
εἶναι.
Ὁ μὲν γὰρ ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως, ὁ διαλεκτικὸς δηλονότι· τοῦτο
δὲ ἡ αἰτία ἐστὶ καὶ τὸ τέλος τῆς τοῦ θυμοῦ κινήσεως. ὁ δὲ ζέσιν τοῦ
περὶ τὴν καρδίαν αἵματος ἢ θερμοῦ, ὁ φυσικός· οὗτος δὲ ἐκ τῆς
362
ὕλης· ὕλη γὰρ τὸ αἷμα τὸ περὶ τὴν καρδίαν ἢ ἁπλῶς τὸ θερμόν. πῶς
δὲ λέγομεν ἐκ τῆς ὕλης εἶναι τοῦτον; καίτοι δόξειεν ἐκ τῆς ὕλης καὶ τοῦ
εἴδους εἶναι· εἶπε γὰρ ζέσιν εἶναι, τοῦτο δὲ εἶδος τοῦ θυμοῦ, ὕλη δὲ τὸ
περὶ τὴν καρδίαν αἷμα, αἰτία δὲ οἱονεὶ τελικὴ τὸ δι' ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως.
ἀλλὰ λέγω ὅτι οὐχ ἁπλῶς ἡ ζέσις εἶδός ἐστι τοῦ θυμοῦ, ἐπεὶ οὕτως γε
ὁσάκις ἂν ζέσειε τὸ περικάρδιον αἷμα καὶ ἐξ ἄλλων προφάσεων, θυμὸς

Τόμ. 15, p. 59, γρ. 5
p. 403b1 Τούτων δὲ ὁ μὲν τὴν ὕλην ἀποδίδωσιν, ὁ δὲ τὸ εἶδος

καὶ τὸν λόγον.
Ὁ μὲν γὰρ φυσικὸς τὴν ὕλην ἀπέδωκεν, ὁ δὲ διαλεκτικὸς τὸ εἶδος

ἤτοι τὴν αἰτίαν. ἔστι γὰρ καὶ ἡ αἰτία οἷον εἶδος χαρακτηρίζουσα τοῦ
θυμοῦ πάθος ἐξαίρετον· κινηθήσεται γάρ, ὅπερ εἶπον, καὶ διὰ ἄλλας τινὰς
αἰτίας τὸ περὶ τὴν καρδίαν αἷμα, οὐ μὴν εἰς τὸ ἀντιλυπῆσαι· τοῦτο γὰρ
χαρακτηριστικὸν τοῦ θυμοῦ· ὥστε ἡ αἰτία αὕτη καὶ εἶδος ἔσται. καὶ ἐν-
ταῦθα μὲν ὁλοσχερέστερον λέγει τὸν φυσικὸν ἐκ τῆς ὕλης ἀποδιδόναι
τὸν
ὁρισμόν, ἐφεξῆς δὲ ἀκριβέστερον ζητήσας αὐτὸ τοῦτο, τίς εἴη τοῦ
φυσικοῦ ὁρισμός, ἐπικρίνει καὶ λέγει ὅτι ὁ μετὰ τῆς ὕλης καὶ τὸ εἶδος
ἀποδιδοὺς τὸ μετὰ τῆς αἰτίας.

Τόμ. 15, p. 60, γρ. 13
p. 403b7 Τίς οὖν ὁ φυσικὸς τούτων;τῶν τριῶν, φησίν, ὁρισμῶν

ποῖον ἐροῦμεν εἶναι τοῦ φυσικοῦ; πότερον ὁ περὶ τὴν ὕλην, τὸν
δὲ λόγον ἀγνοῶν, ἢ ὁ περὶ τὸν λόγον μόνον; ἢ μᾶλλον ὁ ἐξ ἀμφοῖν;
Εἰπὼν ἢ μᾶλλον ὁ ἐξ ἀμφοῖνἅμα τῇ διαιρέσει τό τε παραλελειμ-

μένον τῆς διαιρέσεως προσέθηκε τμῆμα [εἰπὼν ἢ μᾶλλον ἐξ ἀμφοῖν] καὶ
ἅμα καὶ τὴν ἐπίκρισιν συνέπλεξεν. ἐξ ἀμφοῖνδὲ εἶπε, καίτοι τριῶν
ὄντων ἐπὶ τοῦ φυσικοῦ ὁρισμοῦ, ὕλης, εἴδους καὶ αἰτίας, ὅτι ὡς εἶπον
πολλάκις ἡ αἰτία καὶ εἶδός ἐστιν.
363

Τόμ. 15, p. 61, γρ. 3
λόγον καὶ εἰπὼν ὅτι φυσικοῦ ἐστιν ὁ ἐξ ἀμφοῖν ἀποδιδόμενος ὁρισμός,

ζητεῖ εἰκότως περὶ τῶν λοιπῶν δύο ὁρισμῶν τοῦ τε ἐκ τῆς ὕλης μόνης
καὶ τοῦ ἐκ τοῦ εἴδους, τίνος ἂν εἴη τεχνίτου ἑκάτερος ὁρισμός. καὶ περὶ
μὲν τοῦ ἐκ τοῦ εἴδους μόνου ὅτι ἐστὶ διαλεκτικοῦ οὐδὲν λέγει· ἤδη γὰρ
εἶπεν· περὶ δὲ τοῦ ἐκ τῆς ὕλης μόνης λέγει ὅτι οὐκ ἔστιν οὐδεμία τέχνη
περὶ ὕλην μόνην καταγινομένη. πᾶσα γὰρ τέχνη εἶδος ἐπιθεῖναι βούλεται
τῇ ὑποβεβλημένῃ ἑαυτῇ ὕλῃ, ὥστε οὐκ ἔστι τέχνη ἥτις ὁριεῖται ἐκ τῆς
ὕλης
μόνης. οὐκ εἶπε δὲ ἁπλῶς ὅτι οὐκ ἔστι τέχνη καταγινομένη περὶ τὴν
ὕλην, ἀλλὰ περὶ τὰ πάθη τῆς ὕλης τὰ μὴ χωριστά, μηδὲ ᾗ χω-
ριστά, διότι πᾶς τεχνίτης οὐ περὶ τῆς ἁπλῶς ὕλης διαλέγεται, ἀλλὰ περὶ
τινός, ᾗ πάντως συμβέβηκε καθ' αὑτά τινα πάθη. καὶ ὁ φυσικὸς δὲ εἰ
καὶ διαλέγεται καὶ περὶ τῆς ἁπλῶς ὕλης, ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς τινός, τίς
τῶν ἐν μετεώροις ὕλη καθόλου τε καὶ ἐν μέρει, τίς χαλάζης, τίς χιόνος
καὶ τῶν λοιπῶν· ὁμοίως καὶ περὶ τῶν ἐν γῇ, τίς ζῴων, τίς μετάλλων καὶ
τῶν λοιπῶν. ἐπειδὴ οὖν περὶ τῆς τινὸς ὕλης τοῖς τεχνίταις ὁ λόγος, αὐτὴ
δὲ καθ' αὑτὴν ἔχει τινὰ πάθη συμβεβηκότα, ἅπερ οἱ τεχνῖται περιεργάζον-
ται, διὰ τοῦτο προσέθηκε περὶ τὰ πάθη τῆς ὕλης. ζητεῖ γὰρ ὁ τέκτων
πρὸς κατασκευὴν τῆς θύρας εὐθέα ξύλα, καὶ εἰ ἐρωτηθείη διὰ τί, φήσει
ὅτι ταῦτα ἐφαρμόζει ἀλλήλοις· ζητεῖ ὁ ναυπηγὸς φέρ' εἰπεῖν οὐκ ἔβενον,
ὅτι πυκνὴ καὶ οὐκ ἐπιπλεῖ, τυχὸν δὲ οὐδὲ δρῦν, ἀλλὰ τὰ μανότερα οἷον
κυπάριττον καὶ τὰ τοιαῦτα·

Τόμ. 15, p. 62, γρ. 1
ὅλον τοῦτο ὕλη ἐστί· τὰ μέντοι σχήματα οὔκ εἰσιν ὕλης πάθη ἀλλὰ σώ-
ματος· ἐπισυμβαίνουσι γὰρ τῷ εἰδοπεποιημένῳ σώματι, ἀλλ' οὐχ ᾗ
φυσικῷ·
διὸ καὶ χωριστὰ τῷ λόγῳ. τὰ γὰρ ὡς φυσικῶν σωμάτων πάθη ταῦτα
ἀχώριστα, οἷον τὸ μανόν, τὸ ξηρόν, τὸ βαρύ. οὕτως οὐδὲ ἡ ζέσις τοῦ
θυμοῦ ἡ ἐν τῷ αἵματι χωρισθείη ἂν οὐδὲ κατ' ἐπίνοιαν· ὥστε τὸ ὅλον
τοῦτο ἡ τοῦ περικαρδίου αἵματος ζέσις ὕλη τοῦ θυμοῦ. οὐκ ἔστιν οὖν,
φησί, τέχνη ἥτις περὶ μόνα τὰ πάθη τῆς ὕλης καταγίνεται δίχα τινὸς
λόγου
καὶ αἰτίας. ὅθεν καὶ ὁ Πλάτων καλῶς τὸ “ἐγὼ δὲ οὐ καλῶ τέχνην ὃ ἂν
ᾖ ἄλογον πρᾶγμα”. εἰ δὲ τοῦτο, οὐδεὶς ἀποδώσει ὁρισμὸν ἀπὸ τῆς
ὕλης μόνης.
364
p. 403b10 Ἀλλ' ὁ φυσικὸς περὶ πάντα, ὅσα τοῦ τοιούτου σώ-

ματος καὶ τῆς τοιαύτης ὕλης ἔργα καὶ πάθη.
Διὰ μὲν οὖν τοῦ εἰπεῖν περὶ πάνταδιακρίνει αὐτὸν τοῦ καθ' ἕκαστα
τεχνίτου· ἐκείνων γὰρ ἕκαστος περὶ μερικόν τι ἔχει· διὰ δὲ τοῦ εἰπεῖν
τοῦ τοιούτου σώματοςἐχώρισεν αὐτὸν τοῦ μαθηματικοῦ· οὐ γὰρ σκοπεῖ
τὰ σχήματα ᾗ τοιοῦδε σώματος, διὸ οὐδὲ παραλαμβάνει ὕλην ἐν τοῖς
ὁρισμοῖς. ἔτι μέντοι χωρίζοι ἂν αὐτὸν καὶ τοῦ διαλεκτικοῦ καὶ τοῦ
πρώτου φιλοσόφου·

Τόμ. 15, p. 63, γρ. 22
p. 403b16 Ἀλλ' ἐπανιτέον ὅθεν ὁ λόγος. ἐλέγομεν δὴ ὅτι τὰ

πάθη τῆς ψυχῆς ἀχώριστα τῆς φυσικῆς ὕλης τῶν ζῴων, ᾗ δὴ
τοιαῦτα ὑπάρχει, θυμὸς καὶ φόβος, καὶ οὐχ ὥσπερ γραμμὴ
καὶ ἐπίπεδον.
Εἰπὼν ὅτι τὰ πάθη τῆς ψυχῆς λόγοι ἔνυλοί εἰσι καὶ διὰ τοῦτο οὐ
περὶ πάσης ψυχῆς τοῦ φυσικοῦ ἐστι διαλεχθῆναι, ἀλλ' ὅση μὴ ἄνευ τῆς
ὕλης, καὶ διὰ τοῦτο ἀναγκασθεὶς εἰπεῖν ποσαχῶς ὁριστέον τὰ ἔνυλα καὶ
ποίῳ ὁρισμῷ ὁ φυσικὸς χρήσαιτο ἄν, εἶτα παρεξελθὼν καὶ εἰπὼν τίνες
τοῖς λοιποῖς τῶν ὁρισμῶν χρήσαιντο ἄν, ὅπερ οὐδὲν πρὸς τὴν
προκειμένην
συνετέλει πραγματείαν, ἐπάνεισι νῦν εἰς τὸν περὶ τῶν παθῶν τῆς ψυχῆς
λόγον καὶ ἀναμιμνήσκει τῶν εἰρημένων, ὅτι τῶν παθῶν τῆς ψυχῆς
χρῄζομεν πρὸς τὴν εὕρεσιν τοῦ ὁρισμοῦ. ἴσμεν οὖν, φησίν, ὅτι τὰ πάθη
τῆς ψυχῆς τὰ εἰρημένα οὐκ ἴδιά εἰσι μόνης τῆς ψυχῆς ἀλλὰ τοῦ συναμ-
φοτέρου, καὶ τούτου ἀχώριστα μηδὲ τῇ ἐπινοίᾳ δυνάμενα χωρίζεσθαι

Τόμ. 16, p. 5, γρ. 21
οὐχ ἡ ὕλη μία καὶ ἡ αὐτὴ οὖσα πάντων), τὸ δὲ ποιητικὸν ὑφ' οὗ, τὸ
ὀργανικὸν δι' οὗ, τὸ παραδειγματικὸν πρὸς ὅ, τὸ τελικὸν δι' ὅ. τούτων δὲ
τῶν ἓξ τὰ μὲν τρία συναίτια καλεῖ, τὰ δὲ τρία αἴτια· τὸ μὲν γὰρ ποιη-
τικὸν καὶ τὸ τελικὸν καὶ τὸ παραδειγματικὸν αἴτια καλεῖ ὡς ἐξῃρημένα
365
καὶ κύρια ὄντα τῆς ἑαυτῶν ἐνεργείας, τὴν δὲ ὕλην καὶ τὸ εἶδος καὶ τὸ
ὄργανον συναίτια, διότι μὴ ἔστι κύρια τῆς ἑαυτῶν ἐνεργείας. ὁ μὲν οὖν
Πλάτων, ὡς εἶπον, ἕξ φησιν εἶναι τὰς τῶν ὄντων ἀρχάς, ὁ δὲ
Ἀριστοτέλης τέσσαρας, ὕλην, εἶδος, ποιητικὸν αἴτιον, τελικόν· τὸ γὰρ
ὀργανικὸν καὶ παρα-δειγματικὸν ὡς φυσιολόγος παρῆκεν (οὐ γὰρ πρὸς
παράδειγμα ἡ φύσις ποιεῖ· ζωὴ γάρ τις οὖσα οὕτω ποιεῖ, οὐχὶ δὲ γνῶσίς
τις ὡς ὁ νοῦς). ὡς οὖν φυσικὸς τοῦ παραδειγματικοῦ καὶ τοῦ ὀργανικοῦ
αἰτίου οὐ μεμνήσεται· ἔστι γὰρ
καὶ φυσιολογεῖν θεολογικῶς, ὡς ὁ Πλάτων ἐν τῷ Τιμαίῳ περὶ τῶν ἐξῃρη-
μένων αἰτίων τῶν φυσικῶν πραγμάτων διαλεγόμενος, καὶ θεολογεῖν
φυσικῶς,
ὥσπερ ὁ Ἀριστοτέλης ἐν τῇ Μετὰ τὰ φυσικὰ ἐκ τῶν φυσικῶν πραγμάτων
τὴν διδασκαλίαν τῶν θείων ποιούμενος. ὁ οὖν τοιοῦτος φυσιολόγος, λέγω
δὴ ὁ περὶ τῶν συντεταγμένων αἰτίων τοῖς φυσικοῖς πράγμασι

διαλεγόμενος,

Τόμ. 16, p. 27, γρ. 22
στήμην λέγει ἢ τὴν πρώτην καὶ ἀνυπόθετον φιλοσοφίαν, ἢ τὴν

διαλεκτικήν. καὶ γὰρ αὕτη τὰς πάντων ἀρχὰς ἀποδείκνυσιν· οὕτω γὰρ
αὐτὴν ἐν τοῖς Τόποις ὡρίσατο· “ὁ μὲν σκοπός”, φησί, “τῆς πραγματείας
μέθοδον εὑρεῖν
δι' ἧς δυνησόμεθα συλλογίζεσθαι περὶ παντὸς τοῦ προτεθέντος ἐξ
ἐνδόξων”.
ταύτῃ οὖν ἡ διαλεκτικὴ διαφέρει τῆς πρώτης φιλοσοφίας, ὅτι ἡ μὲν ἐξ
ἀρχῶν αὐτοπίστων καὶ κοινῶν ἐννοιῶν ποιεῖται τὰς ἀποδείξεις, ἡ δὲ δια-
λεκτικὴ ἐξ ἐνδόξων.) πρὸς γοῦν τὸν ἀναιροῦντα ὅτι τὸ σημεῖον ἀμερές
ἐστιν,
ἢ ἡ γραμμὴ μῆκος ἀπλατές, οὐ διαλέξεται ὁ γεωμέτρης, ἀλλὰ παραπέμψει
τῷ πρώτῳ φιλοσόφῳ ταῦτα ἀποδεικνύναι. ὁμοίως ὁ ἰατρός, ὅτι ἐκ τῶν

τεσσάρων στοιχείων τὸ σῶμα καὶ περὶ αὐτῶν τῶν στοιχείων τῷ φυσικῷ
παραπέμψει ἀποδεικνύναι· προτέτακται γὰρ φυσικῶς τοῦ ἰατροῦ ὁ
φυσικός.
πάλιν τῆς ὀπτικῆς τὰς ἀρχὰς γεωμετρία ἀποδείξει, καὶ γραμματικῆς μὲν
μουσική, ταύτης δὲ ἀριθμητική. λαμβάνει μὲν γὰρ ὁ γραμματικὸς τάδε
μὲν τὰ στοιχεῖα μακρά, τάδε δὲ βραχέα, καὶ τὰ αὐτὰ νῦν μὲν βραχέα,
ἄλλοτε δὲ μακρά· τὴν αἰτίαν δὲ αὐτὸς μὲν ἀγνοεῖ, ὁ μουσικὸς δὲ ἀπο-
δείκνυσι. πάλιν ὁ μουσικὸς λαμβάνει ὅτι ἥδε πρὸς τήνδε ἡ χορδὴ τὸν
366
ἡμιόλιον ἢ τὸν διπλασίονα ἢ τὸν ἐπίτριτον ἔχει λόγον, τὴν ἐν χορδαῖς

μόνον τῶν ἀριθμῶν σχέσιν λαμβάνων· ὁ μέντοι ἀριθμητικὸς καθόλου
τίς
ἐστιν ὁ τοῦ διπλασίου λόγος ἐξετάζει καὶ τῶν λοιπῶν, εἴτε ἐν χορδαῖς εἴη,
εἴτε ὁπουδήποτε. καὶ αὐτῆς δὲ τῆς γεωμετρίας, δῆλον δὲ ὅτι πάσης τῆς

Τόμ. 16, p. 57, γρ. 11
ἐπειδὴ ταῦτα ἐξισάζει ἀλλήλοις, ἐπὶ δὲ τῶν ἐξισαζόντων ἀδιάφορόν ἐστιν
ἐκ τοῦ ἡγουμένου ἢ ἐκ τοῦ ἑπομένου ποιήσασθαι τὴν ἀντιστροφήν,

εἰκότως
καὶ ὁ Μέλισσος, ὡς ἐπὶ ἐξισαζόντων πραγμάτων ποιούμενος τὴν
ἀντιστροφήν,
ἀδιάφορον ἡγήσατο τὸ ἐκ τοῦ ἡγουμένου ἀντιστρέψαι. οἷον ἐπὶ τοῦ γελα-
στικοῦ καὶ τοῦ ἀνθρώπου οὐδὲν διαφέρει εἰπεῖν ‘εἰ ἄνθρωπος καὶ
γελαστικόν,
εἰ δὲ μὴ γελαστικόν, οὐδὲ ἄνθρωπος’, ἢ ‘εἰ δὲ μὴ ἄνθρωπος, οὐδὲ
γελαστικόν’.
καὶ ἀκίνητον δὲ οὕτως ἔλεγεν, ὡς ἑστῶσαν ἐχόντων ἐκείνων τὴν οὐσίαν
καὶ
τὴν ἐνέργειαν καὶ παντελῶς ἀμετάβλητον. οὕτω γοῦν καὶ Ἀριστοτέλης
ἀκί-νητα καλεῖ τὰ νοητὰ πάντα, οὐ μόνον τὰ θεῖα, ἀλλὰ καὶ τὰς ψυχάς,
ἐν οἷς δείκνυσιν ὡς ἀνάγκη τὰ πρώτως κινοῦντα αὐτὰ εἶναι ἀκίνητα.
καλῶς
οὖν καὶ ὁ Ἀριστοτέλης, ὡς φυσικός, φυσικώτερον τρόπον
ἐπιλαμβάνεται
τῶν λόγων, καὶ ὁ Μέλισσος θεολογικώτερον τοῖς τοιούτοις λόγοις
ἐχρήσατο.
Τόν τε δὴ τρόπον τοῦτον ἐπιοῦσιν ἀδύνατον φαίνεται τὰ ὄντα
ἓν εἶναι, καὶ ἐξ ὧν ἐπιδεικνύουσι, λύειν οὐ χαλεπόν.ἐπειδὴ
προθέμενος ἐλέγξαι τὴν δόξαν τῶν ἀμφὶ τὸν Παρμενίδην καὶ Μέλισσον
πρότερον κοινότερον αὐτὸ καθ' αὑτὸ τὸ πρόβλημα ἐγύμνασε, μέλλει δὲ
νῦν
τὸν Μελίσσου λόγον διελέγχειν, διὰ τοῦτό φησιν ὅτι τόν τε εἰρημένον
τρό-
πον ἐπιών τις τὴν τοιαύτην δόξαν τὴν περὶ τοῦ ἓν εἶναι τὰ πάντα εὑρήσει
ἀδύνατον οὖσαν, καὶ τοὺς λόγους ἐξ ὧν αὐτὴν οὗτοι πειρῶνται
367

Τόμ. 16, p. 219, γρ. 32
φύσιν τὸ σχῆμα, καὶ ὅτι κυκλοφορικόν, καὶ περὶ τῶν στοιχείων δὲ διε-
λέχθη οὐ μόνον ποίας ἕκαστόν ἐστιν οὐσίας, ἀλλ' ὅτι καὶ σφαιρικὰ πάντα,
ἐν οἷς χαριέστατα γραμμικῶς ἀποδείκνυσι καὶ περὶ τοῦ ὕδατος καὶ τῆς
γῆς ὅτι σφαιρικά. ὥστε εἰ καὶ οἱ φυσιολόγοι διαλέγονται οὐ μόνον περὶ
τῶν οὐσιῶν, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν συμβεβηκότων ταῖς οὐσίαις, ἔοικε μὴ δια-
κρίνεσθαι ταύτῃ τοῦ φυσιολόγου ὁ Μαθηματικός. τίνι οὖν διακρίνεται;
φημὶ
οὐ τῷ περὶ διαφόρων διαλέγεσθαι, ἀλλὰ τῷ τρόπῳ τῆς διδασκαλίας, ὅτι ὁ
μὲν μαθηματικὸς διαλέγεται περὶ τῶν σχημάτων καὶ τῶν συμβαινόντων
αὐτοῖς μηδὲν προσεπινοῶν ἐν ὁποιᾳδηποτοῦν ὕλῃ ταῦτα ὑπάρχει, ἀλλὰ
χω-
ρίσας αὐτὰ πάσης ὕλης τῇ διανοίᾳ οὕτω τὰ συμβαίνοντα αὐτοῖς θεωρεῖ,
ὁ μέντοι φυσικὸς ἐπινοῶν τὸ σχῆμα καὶ τὰ λοιπὰ τῶν παθῶν, ὡς ἐν ὕλῃ
αὐτὰ θεωρεῖ· ἢ γὰρ ἐν οὐρανῷ ἢ ἐν ἡλίῳ ἢ ἐν γῇ ἢ ἐν ἄλλῳ τινὶ τῶν
φυσικῶν σωμάτων. ὁ γοῦν Θεοδόσιος ἐν τοῖς Σφαιρικοῖς διδάσκων τὰ
συμ-
βαίνοντα πάθη τῇ σφαίρᾳ οὐδὲν προσλογίζεται ὕλην, ἀλλὰ χωρίσας
πάσης
οὐσίας τὸ σφαιρικὸν σχῆμα οὕτω τὰ συμβαίνοντα αὐτῷ ἐπισκέπτεται, ὅτι
ἐὰν σφαῖρα ἐπιπέδῳ τμηθῇ κύκλον ποιεῖ, καὶ ὅσα ἄλλα. ὁ δὲ Αὐτόλυκος
Περὶ κινουμένης σφαίρας γράψας καὶ ὅσα συμβαίνει τῇ κινουμένῃ
σφαίρᾳ,
μερικώτερός ἐστι τοῦ Θεοδοσίου καὶ μᾶλλον τῷ φυσικῷ προσεγγίζων (ἡ
γὰρ κίνησις ἐγγύς πως ἐστι τῆς οὐσίας)· εἰ γὰρ καὶ μὴ ἐπινοεῖ οὐσίαν τινὰ
ἐν τῇ κινουμένῃ σφαίρᾳ, ἀλλ' οὖν σύνθεσίν τινα λαμβάνει τοῦ σχήματος

καὶ τῆς κινήσεως, καὶ ταύτῃ ἐγγύς πως ἐστι τῆς οὐσίας. ἔτι τούτου μερι

Τόμ. 16, p. 221, γρ. 1
τοῖς τὸ τοιοῦτον σχῆμα καὶ ἡ κίνησις), ὁ δὲ μαθηματικὸς ἁπλῶς

κινούμενον
ἥλιον θεωρεῖ, μὴ προσλογιζόμενος εἴτε προσφυὴς ἡ κίνησις αὐτοῦ ἢ τὸ
σχῆμα τῇ οὐσίᾳ, ἢ μή, ὥστε κἂν ὁποίας ποτὲ ᾖ οὐσίας τὰ οὕτως ἐσχη-
ματισμένα καὶ κινούμενα, τὰ αὐτὰ ἂν συμβαίνειν. ἀλλ' οὐδὲ εἰ βέλτιον
αὐτοῖς ἢ μὴ τὸ τοιοῦτον οἶδεν, ἀλλ' ἐν αὐτοῖς μὲν θεωρεῖ τὰς κινήσεις
καὶ τὰ σχήματα, οὕτω δὲ κἂν εἰ πύρινα ἦν τὰ κινούμενα ἢ ἄλλης τινὸς
368
οὐσίας, ἀμέλει τὰ δεδειγμένα ἐν τῇ καθολικωτέρᾳ μαθηματικῇ ἐπιστήμῃ
προσαρμόζουσι τούτοις· οἷον ὅτι, ἐπειδὴ δέδεικται ὅτι πᾶσα σφαῖρα

τοιῶσδε
τεμνομένη τάδε πάσχει, καὶ ἐπὶ τῆς προκειμένης ἄρα σφαίρας τὸ αὐτὸ
τοῦτο ἁρμόσει. οὕτως ἐκτὸς ὕλης αὐτὰ σκοποῦσι, κἂν ὡς ἐν τοῖς οὐρα-
νίοις θεωρῶσι γινόμενα. καὶ ὁ μὲν φυσικὸς τὸ ποιὸν μόνον τῆς κινήσεως
ἐπισκοπεῖ, ὁ δὲ μαθηματικὸς καὶ τὸ ποσόν. ὥσπερ οὖν καὶ ἐν τοῖς Ἀπο-
δεικτικοῖς δείξας ὅτι ἡ ἀπόδειξις τῶν καθόλου ἐστὶ καὶ οὐδέν ἐστι τῶν
μερικῶν ἀποδεικτικόν, ἠπόρησε μήποτε οὖν ἡ ἀστρονομία οὐκ ἔστιν
ἀπο-

Τόμ. 16, p. 222, γρ. 13
πυλότητος ἢ εὐθύτητος, τὸν ὁρισμὸν ἀποδιδούς τις οὐδὲν μεμνήσεται τῆς
ὕλης, σαρκὸς δὲ ἢ ὀστοῦ ἤ τινος ἄλλου τῶν φυσικῶν εἰ θελήσει τις ἀπο-
δοῦναι τὸν ὁρισμόν, πάντως μεμνήσεται τῆς ὑποκειμένης ὕλης, ὅτι ἢ το-
σῆσδε ὑγρότητος ἢ θερμότητος μετέχουσα καὶ μαλακότητος καὶ τῶν
τοιού-
των, ἅπερ τὴν ὑποκειμένην κρᾶσιν τῶν στοιχείων τῷ εἴδει τῆς σαρκὸς
δηλοῖ. εἰ δὲ ἀδύνατον κατ' ἐπίνοιαν χωρὶς ὕλης λαβεῖν τὰ οὐσιώδη
εἴδη, σχολῇ γε δήπου καθ' ὑπόστασιν αὐτὰ καθ' αὑτὰ ὑποτίθεσθαι εἶναι.
p. 193b24 Καὶ γὰρ ἐπίπεδα καὶ στερεὰ ἔχει τὰ φυσικὰ σώματα

καὶ μήκη καὶ στιγμάς, περὶ ὧν σκοπεῖ ὁ Μαθηματικός.
Ὁ φυσικός, φησί, περὶ τῶν φυσικῶν σωμάτων διαλέγεται, ἐν δὲ τοῖς

φυσικοῖς σώμασιν ἐπίπεδα καὶ στερεά εἰσι καὶ γραμμαὶ καὶ σημεῖα, περὶ
τούτων δὲ σκοπεῖ καὶ ὁ Μαθηματικός· ἐοίκασιν οὖν περὶ τὰ αὐτὰ ἀμφό-
τεραι αἱ ἐπιστῆμαι καταγίνεσθαι. ἔτι δὲ ἡ ἀστρολογία ἑτέρα ἢ μέρος
τῆς φυσικῆς. ἀστρολογίανφησὶν ἣν ἰδίως νῦν ἀστρονομίαν καλοῦμεν·
369
οὐ διεκέκριτο γὰρ παρὰ τοῖς παλαιοῖς τὰ ὀνόματα, ἀλλ' ἐπὶ τῶν αὐτῶν
ἄμφω ἐφέροντο. εἰπὼν δὲ καθόλου περὶ τῆς μαθηματικῆς, εἰδικώτερον
ἀστρονομίας ἐμνήσθη, διότι πολλὴ συγγένεια αὐτῇ πρὸς τὴν φυσικήν· οὐ
γὰρ παντελῶς ἄνευ ὕλης δοκεῖ τὰ συμβεβηκότα τοῖς οὐρανίοις ἐπισκέπτε-
σθαι, ὡς ἤδη εἴπομεν.

Τόμ. 16, p. 223, γρ. 2
p. 193b26 Εἰ γὰρ τοῦ φυσικοῦ τὸ τί ἐστιν ἥλιος ἢ σελήνη εἰδέ-

ναι, τῶν δὲ συμβεβηκότων καθ' αὑτὰ μηδέν, ἄτοπον.
Τὴν δοκοῦσαν τοῖς πολλοῖς διάκρισιν τῶν ἐπιστημῶν τούτων δείκνυ-

σιν οὐκ ἀληθεύουσαν, ἦν δὲ ἡ διάκρισις ὅτι ἡ μὲν φυσικὴ περὶ τῶν
οὐσιῶν,
ἡ δὲ μαθηματικὴ περὶ τῶν καθ' αὑτὰ συμβεβηκότων. τὸ οὖν νομίζειν,
φησίν, ὅτι οὐδαμῶς φυσικοῦ ἐστι τὸ διαλέγεσθαι περὶ τῶν καθ' αὑτὰ συμ-
βεβηκότων ταῖς οὐσίαις, πρῶτον μὲν καὶ αὐτόθεν ἄτοπον, εἰ μὴ

διαλέξεται
περὶ βαρύτητος καὶ κουφότητος ὁ φυσικός, ἢ περὶ ἀπείρου καὶ πεπερα-
σμένου σχημάτων τε τῶν φυσικῶν σωμάτων (εἰ γὰρ περὶ μηδενὸς τούτων
διαλέξεται, συμβήσεται αὐτῷ περὶ μαθηματικοῦ σώματος εἶναι τὸν

λόγον·
πῶς δὲ καὶ γνώσεται τὴν ἑκάστου οὐσίαν, καὶ τίνι διενηνόχασιν ἀλλήλων;
οὔτε γὰρ ἐπὶ τῶν ἁπλῶν ἱκανὸν εἰς τὸ γνῶναι τὴν ἑκάστου φύσιν τὸ λέ-
γειν ἐξ ὕλης καὶ εἴδους αὐτὰ συγκεῖσθαι, οὔτε ἐπὶ τῶν συνθέτων τὸ λέγειν
ἁπλῶς ὅτι ἐκ τῶν τεσσάρων στοιχείων συνεστήκασιν), ἄλλως τε καὶ φαί-
νονται, φησί, πάντες οἱ περὶ φύσεως διαλεγόμενοι καὶ περὶ τοῦ σχήματος
τοῦ κόσμου καὶ τῶν καθ' ἕκαστα πραγματευσάμενοι. ὥστε οὔτε ἐκ τοῦ
λόγου οὔτε ἐκ τῆς ἐναργείας εὔλογον τὸ νομίζειν, ὅτι οὐκ ἔστι φυσικοῦ
τὸ περὶ τῶν καθ' αὑτὰ συμβεβηκότων τοῖς φυσικοῖς πράγμασι
διαλέγεσθαι,

370
Τόμ. 16, p. 223, γρ. 18
νονται, φησί, πάντες οἱ περὶ φύσεως διαλεγόμενοι καὶ περὶ τοῦ σχήματος
τοῦ κόσμου καὶ τῶν καθ' ἕκαστα πραγματευσάμενοι. ὥστε οὔτε ἐκ τοῦ
λόγου οὔτε ἐκ τῆς ἐναργείας εὔλογον τὸ νομίζειν, ὅτι οὐκ ἔστι φυσικοῦ
τὸ
περὶ τῶν καθ' αὑτὰ συμβεβηκότων τοῖς φυσικοῖς πράγμασι διαλέγεσθαι,
ἀλλὰ περὶ μόνων τῶν οὐσιῶν· οὐκ ἄρα αὕτη διάκρισίς ἐστι τοῦ φυσικοῦ
πρὸς τὸν μαθηματικόν.
p. 193b31 Περὶ τούτων μὲν οὖν πραγματεύεται καὶ ὁ μαθηματι-

κός, ἀλλ' οὐχ ᾗ φυσικοῦ σώματος πέρας ἕκαστον.
Ἐντεῦθεν αὐτὸς τὴν ἀληθῆ διάκρισιν τῶν ἐπιστημῶν τούτων ἐκτίθε-

ται, ὅτι εἰ καὶ περὶ τῶν αὐτῶν ἀμφότεροι, ἀλλ' ὁ μὲν φυσικὸς ἐν ὕλῃ
θεωρεῖ τὰ τοιαῦτα ὑπάρχοντα, ὁ δὲ μαθηματικὸς χωρίσας αὐτὰ τῶν ὑπο-
κειμένων αὐτὰ καθ' αὑτὰ ἐπισκέπτεται χωρὶς πάσης οὐσίας, μηδὲν φρον-
τίζων εἴτε ἐκ τῆς αὐτῆς οὐσίας τοῖς γενητοῖς ἡ ὑποκειμένη αὐτοῖς φύσις
εἴτε ὁθενδήποτε, καὶ εἴτε φυσικὸν τοῖς ὑποκειμένοις τὸ σχῆμα εἴτε μή.
p. 193b34 Χωριστὰ γὰρ τῇ νοήσει κινήσεώς ἐστιν.
Οὐδὲν ἀδύνατον, φησί, ποιεῖ ὁ γεωμέτρης χωρίζων τῶν ὑποκειμένων

τὰ τοιαῦτα πάθη καὶ σχήματα· πεφύκασι γὰρ κατ' ἐπίνοιαν χωρίζεσθαι·
ὅπερ οὖν αὐτοῖς πεφυκός ἐστι, τοῦτο ποιεῖ. κινήσεωςδέ φησιν ἀντὶ τοῦ
τῆς φυσικῆς αὐτῶν ὕλης, ἤτοι τοῦ ὑποκειμένου· ἐν τούτῳ γὰρ ἡ αἰτία τῆς

228, γρ. 7
κέχρηνται, ἀλλ' ὡς φυσικοῖς, οὐ χωριστὰ αὐτὰ ἐπινοοῦσαι ἀλλ' ἐν ὕλῃ.

ὥστε εἰ αὗται αἱ ἐπιστῆμαι, ἐπειδὴ τὰ τῇ ἐπινοίᾳ χωριστὰ ὡς ὑφεστη-
κότα ἔλαβον, εὐθὺς καὶ τὴν ὕλην ἐπενόησαν (ἡ μὲν γὰρ τὰ οὐράνια σώ-
ματα, ἡ δὲ τὰς χορδάς, ἡ δὲ τὰς ὄψεις), σχολῇ γε τὰ φυσικὰ εἴδη χωρι-
σθείη ποτ' ἂν τῶν ὑποκειμένων, ὅπερ ποιοῦσιν οἱ τὰς ἰδέας ὑποτιθέμενοι.
p. 194a12 Ἐπειδὴ ἡ φύσις διχῶς, τό τε εἶδος καὶ ἡ ὕλη, ὡς ἂν

εἰ περὶ σιμότητος τί ἐστι σκοποῖμεν, οὕτω θεωρητέον.
371
Διακρίνας τὸν μαθηματικὸν τοῦ φυσιολόγου εἰπὼν ὅτι ὁ μὲν μαθη-

ματικὸς ἐπισκέπτεται τὰ ἐν τοῖς φυσικοῖς εἴδη, ἀλλ' οὐχ ὡς φυσικὰ
ἀλλ' ὡς Μαθηματικά, χωρίζων αὐτὰ τῶν ὑποκειμένων, ὁ δὲ φυσικὸς ὡς
ἀχώριστα αὐτὰ σκοπεῖ καὶ μετὰ τῆς ὕλης, ἀκολούθως ἐνταῦθα σκοπεῖ πό-
τερον φυσικοῦ ἐστι τὸ περὶ ἀμφοτέρων διαλέγεσθαι ἢ οὔ. ἐπεὶ γὰρ καὶ
δέδεικται ἔμπροσθεν ὅτι ἡ φύσις καὶ κατὰ τῆς ὕλης λέγεται καὶ κατὰ τοῦ
εἴδους, πότερον, φησί, περὶ ἀμφοτέρων ὁ φυσικὸς διαλέξεται, καὶ
ἀποδιδοὺς
τοὺς ὁρισμοὺς τῶν φυσικῶν πραγμάτων ἐκ θατέρου τὸν ὁρισμὸν
ἀποδώσει
ἢ ἐξ ἀμφοῖν; καί φησιν ὅτι τὸ μὲν εἶναι τῶν πραγμάτων χαρακτηρίσει
κατὰ τὸ εἶδος καὶ μάλιστα τὸν ὁρισμὸν ἐκ τοῦ εἴδους ἀποδώσει, οὐ πα-
ραλείψει δὲ οὐδὲ τὴν ὕλην ἀλλὰ συμπεριλήψεται καὶ ταύτην. ἐζήτησε δὲ
τοῦτο αὐτὸ καὶ ἐν τῇ Περὶ ψυχῆς πραγματείᾳ·

Τόμ. 16, p. 228, γρ. 11
p. 194a12 Ἐπειδὴ ἡ φύσις διχῶς, τό τε εἶδος καὶ ἡ ὕλη, ὡς ἂν

εἰ περὶ σιμότητος τί ἐστι σκοποῖμεν, οὕτω θεωρητέον.
Διακρίνας τὸν μαθηματικὸν τοῦ φυσιολόγου εἰπὼν ὅτι ὁ μὲν μαθη-

ματικὸς ἐπισκέπτεται τὰ ἐν τοῖς φυσικοῖς εἴδη, ἀλλ' οὐχ ὡς φυσικὰ
ἀλλ' ὡς Μαθηματικά, χωρίζων αὐτὰ τῶν ὑποκειμένων, ὁ δὲ φυσικὸς ὡς
ἀχώριστα αὐτὰ σκοπεῖ καὶ μετὰ τῆς ὕλης, ἀκολούθως ἐνταῦθα σκοπεῖ πό-
τερον φυσικοῦ ἐστι τὸ περὶ ἀμφοτέρων διαλέγεσθαι ἢ οὔ. ἐπεὶ γὰρ καὶ
δέδεικται ἔμπροσθεν ὅτι ἡ φύσις καὶ κατὰ τῆς ὕλης λέγεται καὶ κατὰ τοῦ
εἴδους, πότερον, φησί, περὶ ἀμφοτέρων ὁ φυσικὸς διαλέξεται, καὶ
ἀποδιδοὺς
ἀποδώσει
τοῦτο αὐτὸ καὶ ἐν τῇ Περὶ ψυχῆς πραγματείᾳ· τριχῶς γάρ, φησί, τῶν
ὁρισμῶν ἀποδιδομένων, ἢ ἐκ τοῦ εἴδους ἢ ἐκ τῆς ὕλης ἢ ἐκ τοῦ συναμ-
φοτέρου (οἷον ὡς ἐπὶ θυμοῦ ἐκ μὲν τῆς ὕλης ὅτι ἐστὶ ζέσις τοῦ περὶ καρ-
372
δίαν αἵματος, ἐκ δὲ τοῦ εἴδους ὅτι ὄρεξις ἀντιλυπήσεως, ἐκ δὲ τοῦ συναμ-

φοτέρου ζέσις τοῦ περὶ καρδίαν αἵματος δι' ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως),

228, γρ. 21

ἀποδώσει
τοῦτο αὐτὸ καὶ ἐν τῇ Περὶ ψυχῆς πραγματείᾳ· τριχῶς γάρ, φησί, τῶν
ὁρισμῶν ἀποδιδομένων, ἢ ἐκ τοῦ εἴδους ἢ ἐκ τῆς ὕλης ἢ ἐκ τοῦ συναμ-
φοτέρου (οἷον ὡς ἐπὶ θυμοῦ ἐκ μὲν τῆς ὕλης ὅτι ἐστὶ ζέσις τοῦ περὶ καρ-
δίαν αἵματος, ἐκ δὲ τοῦ εἴδους ὅτι ὄρεξις ἀντιλυπήσεως, ἐκ δὲ τοῦ συναμ-
φοτέρου ζέσις τοῦ περὶ καρδίαν αἵματος δι' ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως), τριχῶς
οὖν, φησί, λεγομένου τοῦ ὁρισμοῦ, ὁ φυσικὸς οὔτε ἐκ τῆς ὕλης μόνης
ὁριεῖ-
ται οὔτε ἐκ τοῦ εἴδους μόνου, ἀλλ' ἐκ τοῦ συναμφοτέρου· ἀλλ', ὡς εἶπον,
τὸ μὲν εἶναι τῶν πραγμάτων ἀποδώσει κατὰ τὸ εἶδος, οὐ παραλείψει δὲ
οὐδὲ τὴν ὕλην. ὅσον μὲν γάρ, φησίν, ἐπὶ τῇ τῶν ἀρχαίων φυσιολογίᾳ
δόξειεν ἂντοῦ φυσικοῦ εἶναι περὶ τῆς ὕλης μόνον διαλέγεσθαι· τῆς μὲν
γὰρ ὕλης πολὺ ἐφρόντισαν πάντες οἱ παλαιοί, τοῦ δὲ εἴδους οἱ μὲν οὐδένα
ἐποιήσαντο λόγον, ὅσοι δὲ καὶ ἐμνήσθησαν εἰδικοῦ αἰτίου ἐπὶ βραχὺ

τούτου
ἐφρόντισαν, οὗτοι δέ εἰσι Δημόκριτός τε καὶ Ἐμπεδοκλῆς. ὁ μὲν γὰρ Δη-
μόκριτος ὕλην λέγων τὸ ὑποκείμενον ταῖς ἀτόμοις εἰδοποιοὺς αἰτίας
ἔλεγε τὰ σχήματα τῶν ἀτόμων· τὰς μὲν γὰρ σφαιρικὰς εἰδοποιεῖν τὸ
πῦρ, τὸ δὲ ὕδωρ τυχὸν τὰς κυβικάς, καὶ ἄλλο ὑπ' ἄλλων σχημάτων
εἰδοποιεῖσθαι.
Τόμ. 16, p. 230, γρ. 3
γνῶναι, καὶ τοῦ φυσικοῦ ἄρα τοῦ αὐτοῦ καὶ ἡ τοῦ εἴδους καὶ ἡ τῆς ὕλης
[προσήκει] ἐπίσκεψις.
Δεύτερον ἐπιχείρημα. τῆς αὐτῆς, φησίν, ἐστὶ τέχνης καὶ τὸ τέλος εἰ-
δέναι καὶ ὅσα τοῦ τέλους ἕνεκα γίνεται· εἰδὼς γὰρ ὁ οἰκοδόμος ὁποῖόν τί
ἐστι τὸ τῆς οἰκίας εἶδος, ὅπερ σκοπὸν τῆς τέχνης καὶ τέλος ποιεῖται, οἶδε
καὶ τὴν ὁδὸν δι' ἧς ἐπὶ τὸ τέλος τοῦτο ἀφίξεται. καὶ ὁ ἰατρὸς εἰδὼς τὴν
ὑγείαν, οἶδε καὶ τὴν ὁδὸν τὴν ἐπὶ τὴν ὑγείαν· εἰ γὰρ εἰδείη μὲν ὁ τεχνίτης
373
τὸ τέλος τὴν ὁδὸν δὲ ἀγνοοῖ, οὐδέποτε ἀφίξεται εἰς τὸ τέλος. εἰ δὲ τοῦ

αὐτοῦ καὶ τὸ οὗ ἕνεκα (τουτέστι τὸ τέλος) εἰδέναι καὶ τὸ ἕνεκα τούτου
(τουτέστι τὴν ὁδὸν τὴν ἐπὶ τὸ τέλος), ἕνεκα δὲ τοῦ εἴδους ἡ ὕλη καὶ ὁδὸς
ἐπὶ τὸ εἶδος ἡ τῆς ὕλης ἐπιτηδειότης, καὶ ὁ φυσικὸς ἄρα ἀμφότερα εἴσε-
ται καὶ τὸ τέλος καὶ τὸ ἕνεκα τούτου, τοῦτο δέ ἐστιν ἡ ὕλη· ὥστε ἀμ-
φότερα τοῦ φυσικοῦ ἐπισκέψασθαι. ἀλλ' ἐπειδὴ τὸ τέλος διττόν, τὸ μὲν
οὗ τὸ δὲ ᾧ (οἷον τὸ μὲν εἶδος τῆς θύρας ὡς οὗ τέλος· τούτου γὰρ ὁ
τεχνίτης στοχάζεται, τοῦτο δὲ καὶ σκοπὸν καλοῦσι. τὸ δὲ ᾧ· γίνεται γὰρ
ἡ θύρα οὐ δι' αὐτὸ τοῦτο, ἵνα τοιόνδε τὸ εἶδος γένηται, ἀλλ' ἵνα ταῖς τοῦ
ἀνθρώπου χρείαις ἐπαρκέσῃ, ὥστε τῷ ἀνθρώπῳ τέλει πως ὄντι γίνεται ἡ
θύρα, ἵνα φυλάξῃ τὸν οἶκον), καὶ ὁ εἰδὼς οὖν τὸ ὡς οὗ τέλος, τουτέστι
τὸ τῆς θύρας εἶδος, οἶδεν εὐθὺς καὶ τὰ ἕνεκα τούτου, τοῦτο δέ ἐστιν ἡ
ὕλη, καὶ ὁ τὸ ὡς ᾧ τέλος εἰδὼς (οἷον ὁ ἄνθρωπος ὁ εἰδὼς ὅτι εἰς τὴν
αὐτοῦ χρείαν γέγονε· τοῦτο γὰρ τελικώτατον τῆς θύρας τέλος

Τόμ. 16, p. 231, γρ. 23
καὶ μὴ αὐτὴ τὰ στοιχεῖα ποιεῖ, ἀλλ' οὖν αὐτὴ κίρνησιν αὐτὰ οὐκ ἔξωθεν
λαβοῦσα, ἀλλ' ἐν ἑαυτῇ ἔχουσα, τοῦτο δέ ἐστιν ἡ προσεχὴς ὕλη τοῦ
ζῴου.
καὶ τοῦτο ἐπὶ ἑκάστης τῶν κατὰ μέρος φύσεων. εἰ τοίνυν ἡ φύσις καὶ τὸ
εἶδος ποιεῖ καὶ τὴν προσεχῆ τοῦ εἴδους ὕλην, καὶ ὁ τὰ εἴδη ἄρα τὰ φυ-
σικὰ ἐπισκεπτόμενος ἐπισκέψεται καὶ τὴν ὑποβεβλημένην αὐτοῖς ὕλην· εἰ
γὰρ ἐπειδὴ μὴ ποιεῖ ἡ χαλκευτικὴ τέχνη τὴν ὕλην (οἷον τὸ μέταλλον

αὐτό), ἀλλ' ἑτέρα ἐστὶν ἡ τοῦτο ἐργαζομένη, διὰ τοῦτο οὐδὲ γινώσκει
αὐτὸ
ὁ χαλκεὺς (οὐδὲ γὰρ οἶδε τὴν τοῦ μετάλλου φύσιν, ὅπου τε καὶ ὅπως κα-
τασκευάζεται), ἀκόλουθον δήπου, ἐπειδὴ ἡ φύσις καὶ τὴν προσεχῆ ἑαυτῇ
ὕλην καὶ τὸ εἶδος ποιεῖ, καὶ τὸν φυσικὸν ἀμφότερα εἰδέναι. ὥστε ὁ μὲν
ἁπλῶς φυσικὸς τὴν ἁπλῶς ὕλην καὶ τὸ ἁπλῶς εἶδος ἐπισκέψεται, ἐπειδὴ
καὶ ἡ ἁπλῶς φύσις τὴν ἁπλῶς ὕλην καὶ τὸ ἁπλῶς εἶδος δημιουργεῖ, ὁ
δὲ τὶς φυσικὸς τὴν τινὰ ὕλην καὶ τὸ τὶ εἶδος, ἐπειδὴ καὶ ἡ τὶς φύσις τὸ
τὶ εἶδος καὶ τὴν τινὰ ὕλην δημιουργεῖ.
Δόξειε δὲ ἂν ἐναντίον εἶναι τοῖς ἄνω εἰρημένοις τὸ νῦν προβληθέν·
εἰ γὰρ οὐχ ἡ αὐτὴ τέχνη καὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος ποιεῖ, πῶς ἄνω ἐλέ-
γομεν ὅτι τῆς αὐτῆς ἐστι τέχνης καὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος εἰδέναι;

Τόμ. 16, p. 231, γρ. 25
374
καὶ τοῦτο ἐπὶ ἑκάστης τῶν κατὰ μέρος φύσεων. εἰ τοίνυν ἡ φύσις καὶ τὸ
εἶδος ποιεῖ καὶ τὴν προσεχῆ τοῦ εἴδους ὕλην, καὶ ὁ τὰ εἴδη ἄρα τὰ φυ-
σικὰ ἐπισκεπτόμενος ἐπισκέψεται καὶ τὴν ὑποβεβλημένην αὐτοῖς ὕλην· εἰ
γὰρ ἐπειδὴ μὴ ποιεῖ ἡ χαλκευτικὴ τέχνη τὴν ὕλην (οἷον τὸ μέταλλον

αὐτό), ἀλλ' ἑτέρα ἐστὶν ἡ τοῦτο ἐργαζομένη, διὰ τοῦτο οὐδὲ γινώσκει
αὐτὸ
ὁ χαλκεὺς (οὐδὲ γὰρ οἶδε τὴν τοῦ μετάλλου φύσιν, ὅπου τε καὶ ὅπως κα-
τασκευάζεται), ἀκόλουθον δήπου, ἐπειδὴ ἡ φύσις καὶ τὴν προσεχῆ ἑαυτῇ
ὕλην καὶ τὸ εἶδος ποιεῖ, καὶ τὸν φυσικὸν ἀμφότερα εἰδέναι. ὥστε ὁ μὲν
ἁπλῶς φυσικὸς τὴν ἁπλῶς ὕλην καὶ τὸ ἁπλῶς εἶδος ἐπισκέψεται, ἐπειδὴ
καὶ ἡ ἁπλῶς φύσις τὴν ἁπλῶς ὕλην καὶ τὸ ἁπλῶς εἶδος δημιουργεῖ, ὁ
δὲ τὶς φυσικὸς τὴν τινὰ ὕλην καὶ τὸ τὶ εἶδος, ἐπειδὴ καὶ ἡ τὶς φύσις τὸ
τὶ εἶδος καὶ τὴν τινὰ ὕλην δημιουργεῖ.
Δόξειε δὲ ἂν ἐναντίον εἶναι τοῖς ἄνω εἰρημένοις τὸ νῦν προβληθέν·
εἰ γὰρ οὐχ ἡ αὐτὴ τέχνη καὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος ποιεῖ, πῶς ἄνω ἐλέ-
γομεν ὅτι τῆς αὐτῆς ἐστι τέχνης καὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος εἰδέναι; ἰδοὺ
γοῦν ἡ κυβερνητικὴ τὸ μὲν εἶδος τοῦ πηδαλίου οἶδε, τὴν δὲ ὕλην ἐκ
ποίων
δεῖ αὐτὸ ξύλων εἶναι οὐκέτι. φημὶ οὖν ὅτι καὶ τὸ πρότερόν ἐστιν ἀληθὲς
καὶ τὸ δεύτερον· ἐπειδὴ γὰρ τοῦ αὐτοῦ πλείους εἰσὶν ὗλαι, αἱ μὲν προσε-
χέστεραι αἱ δὲ πορρώτεραι (οἷον τοῦ ἀνθρωπείου σώματος ἔστι μὲν

233, γρ. 21
μῶν ἐξιέναι, καὶ τίς ἡ ἐνέργεια αὐτῶν ἡ περὶ τὰ ὁρατά, διὰ τί πόρρωθεν
ἐλάττονα ὁρῶσι καὶ τὰ καθ' ὕδατος μείζονα, τίς τε ἡ ἐνέργεια αὐτῶν ἡ
περὶ τὰ κάτοπτρα, καὶ πότερον ἀνακλᾶσθαι πεφύκασιν ἢ οὔ, καὶ πρὸς
ἴσας
γωνίας ἢ οὔ, καὶ ὅσα ἄλλα μυρία οἱ ὀπτικοὶ περὶ αὐτῶν ἐπισκέπτονται),
ὁμοίως δὲ καὶ ὁ χαλκεὺς τὰς τοῦ χαλκοῦ ἐνεργείας μέχρι τινὸς ἐπισκέ-
ψεται (ὅτι τυχὸν δεῖ εἰς τὴν τῶν κυμβάλων κατασκευὴν τὸν εὔηχον παρα-
λαβεῖν, εὔηχος δὲ ὁ τοιόσδε, καὶ ἐν ἑκάστῳ εἴδει τὸν προσήκοντα· εἰ
μέντοι ἔχει τινὰ δύναμιν εἰς θεραπείαν ἢ καιόμενος ἢ ἁπλούμενος, καὶ
πόθεν ἔχει τὸ εὔηχον ἐν τῷ μετέχειν πνεύματος, καὶ ὅσα ἁπλῶς μὴ συμ-
βάλλεται πρὸς τὴν ὑποκειμένην αὐτῷ τέχνην, οὐκ ἐπισκέψεται), οὕτως
οὖν,
φησί, καὶ ὁ φυσικὸς ἀποδιδοὺς τὰς αἰτίας τῶν φυσικῶν πραγμάτων,
ταύτας
ἀποδώσει ἃς φυσικῷ ἀποδιδόναι οἰκεῖον. αὗται δέ εἰσιν ὅσαι μὴ ἄνευ τῆς
ὕλης. κἂν γὰρ μὴ μόνον προσεχῆ αἴτια ἀποδιδῷ, ἀλλὰ καὶ πρῶτα καὶ
ἐξῃρημένα τῶν γινομένων, ἀλλ' οὖν οὐδὲ ταῦτα ἄνευ ὕλης· ἀποδώσει γὰρ
375
τυχὸν οὐ μόνον τὸν πατέρα αἴτιον τῆς τοῦ ἀνθρώπου γενέσεως καὶ τὴν ἐν
αὐτῷ φύσιν, ἀλλὰ καὶ τὴν τοῦ ἡλίου περιφοράν (καὶ ὁ ἥλιος δῆλον ὅτι
οὐκ ἔστι χωριστὸν ὕλης πρᾶγμα, ἀλλ' ἐν ὕλῃ τὸ εἶναι ἔχον), εἰ δέ τινά
εἰσιν ἕτερα χωριστὰ ὕλης αἴτια τῶν φυσικῶν εἴτε εἰδικὰ εἴτε ποιητικὰ

Τόμ. 16, p. 234, γρ. 5
εἰσιν ἕτερα χωριστὰ ὕλης αἴτια τῶν φυσικῶν εἴτε εἰδικὰ εἴτε ποιητικὰ εἴτε
τελικά, τίνα τε ταῦτά ἐστι καὶ πόσα καὶ ὅπως ἔχουσι πρὸς ἄλληλα, οὐκέτι
φυσικοῦ ἀλλὰ θεολόγου ἐστὶν ἐπισκέψασθαι. ταύτῃ οὖν ὁ θεολόγος τοῦ
φυσικοῦ διαφέρει, τῷ τὸν θεολόγον περὶ τῶν παντάπασι χωριστῶν τῆς
ὕλης
εἰδῶν διαλέγεσθαι, τοῦ φυσικοῦ περὶ μόνων τῶν ἐν ὕλῃ τὸ εἶναι ἐχόντων
διαλεγομένου.
Ἐπεὶ δὲ ἡ φύσις διχῶς, τό τε εἶδος καὶ ἡ ὕλη.τὸ ἕτερον
σημαινόμενον παρῆκε τὸ κατὰ γένεσιν, ἐπειδὴ ἐκείνη ὁδός ἐστι καὶ μετα-
βολὴ ἐπὶ τὴν φύσιν παρωνύμως ἀπ' αὐτῆς κληθεῖσα, ὡς ἀπὸ τῆς λευκό-
τητος ἡ λεύκανσις. ἐπεὶ οὖν διχῶς, φησίν, ἡ φύσις, οὕτως ὁριεῖται τὰ
φυσικὰ ὁ φυσικός, ὥσπερ ὁρίζεται τὸ σιμόν, τὸν ὁρισμὸν μὲν καὶ τὸ εἶναι
τῇ σιμότητι κατὰ τὴν κοιλότητα ἀποδιδούς, μεμνημένος δὲ καὶ τοῦ ὑπο-

κειμένου τῆς ῥινός· λέγομεν γὰρ ὅτι κοιλότης ἐν ῥινί. ὥστε οὐ κατὰ τὴν
ὕλην τὸ εἶναι τῶν φυσικῶν ἀποδώσει ἀλλὰ κατὰ τὸ εἶδος, ὥσπερ καὶ τῇ
σιμότητι τὸ εἶναι κατὰ τὴν κοιλότητα, οὔτε ἀμνημονήσει τῆς ὕλης, ὡς
οὐδὲ ἐνταῦθα τῆς ῥινός.
p. 194a15 Καὶ γὰρ δὴ καὶ περὶ τούτου ἀπορήσειεν ἄν τις.
Ἐπειδὴ εἶπεν ὅτι περὶ ἀμφοτέρων ὁ φυσικὸς διαλέξεται, βούλεται δεῖξαι

ὅτι ἀναγκαίως τὸν περὶ τούτου προχειρίζεται λόγον ἔχοντα ἀπορίας εὐλό

Τόμ. 16, p. 234, γρ. 12
τητος ἡ λεύκανσις. ἐπεὶ οὖν διχῶς, φησίν, ἡ φύσις, οὕτως ὁριεῖται τὰ

φυσικὰ ὁ φυσικός, ὥσπερ ὁρίζεται τὸ σιμόν, τὸν ὁρισμὸν μὲν καὶ τὸ εἶναι
376
τῇ σιμότητι κατὰ τὴν κοιλότητα ἀποδιδούς, μεμνημένος δὲ καὶ τοῦ ὑπο-

οὐδὲ
ἐνταῦθα τῆς ῥινός.

ὅτι ἀναγκαίως τὸν περὶ τούτου προχειρίζεται λόγον ἔχοντα ἀπορίας εὐλό-
γους. τὸ δὲ ἢ περὶ τοῦ ἐξ ἀμφοῖνἐν ἐπικρίσει ἐπήγαγεν, ἀντὶ τοῦ ἢ
δηλονότι περὶ τοῦ ἐξ ἀμφοῖν. εἰ δὲ περὶ τοῦ ἐξ ἀμφοῖν ὁ φυσικὸς δια-
λέξεται, δῆλον ὅτι καὶ περὶ ἑκατέραςτῶν ἁπλῶν· καὶ εἰ περὶ ἑκατέρας
διαλέξεται ὁ φυσικός, ἆρα εἷς καὶ ὁ αὐτὸς φυσικὸς περὶ ἀμφοτέρων
διαλέξε-
ται, ἢ ἄλλος μὲν περὶ τῆς ὕλης ἄλλος δὲ περὶ τοῦ εἴδους;
p. 194a18 Εἰς μὲν γὰρ τοὺς ἀρχαίους ἀποβλέψαντι δόξειεν ἂν

εἶναι τῆς ὕλης.
Ὅσον, φησίν, ἐπὶ τοῖς ἀρχαίοις φυσικοῖς δόξειεν ἂν εἶναι τῆς φυσικῆς

Τόμ. 16, p. 234, γρ. 15
οὐδὲ ἐνταῦθα τῆς ῥινός.

377
διαλέξε-
p. 194a18 Εἰς μὲν γὰρ τοὺς ἀρχαίους ἀποβλέψαντι δόξειεν ἂν εἶναι

τῆς ὕλης.
Ὅσον, φησίν, ἐπὶ τοῖς ἀρχαίοις φυσικοῖς δόξειεν ἂν εἶναι τῆς φυσικῆς
ἐπιστήμης τὸ περὶ τῆς ὕλης διαλέγεσθαι· ἐκεῖνοι γὰρ ταύτης μὲν πολὺν
ἐποιήσαντο λόγον, τοῦ δὲ εἴδους ἢ οὐδένα ἢ ἐπὶ βραχὺ ἐφρόντισαν.

Τόμ. 16, p. 234, γρ. 17

διαλέξε-

Τόμ. 16, p. 240, γρ. 6
p. 194b9 Μέχρι δὴ πόσου δεῖ τὸν φυσικὸν εἰδέναι τὸ εἶδος;
Ἐντεῦθεν διακρίνει τοῦ θεολόγου τὸν φυσικόν. περὶ μὲν οὖν τῆς ὕλης,
φησίν, οὕτως ὁ φυσικὸς ἐπισκέψεται ὡς εἰρήκαμεν, τὸ δὲ εἶδος μέχρι
πόσου ἐπισκέψεται; τουτέστιν, ἐπειδὴ τοῦ αὐτοῦ πράγματος ἔστι λαβεῖν
πλείονα εἴδη (ἔστι γὰρ τοῦ Σωκράτους, ὡς ἀνθρώπου, εἶδος καὶ τὸ ζῷον
λογικὸν θνητὸν καὶ πρὸ τούτου οὐσία ἔμψυχος αἰσθητική· εἰσὶ δέ τινα καὶ
378
χωριστὰ εἴδη τῶν φυσικῶν, εἴτε οἱ ἀριθμοὶ κατὰ τοὺς Πυθαγορείους εἴτε
τὰ πρὸ τῶν πολλῶν, καὶ τούτων εἴτε κατὰ Πλάτωνα τὰ αὐτὰ καθ' αὑτὰ
ὑφεστῶτα, λέγω δὴ τὸ αὐτοάνθρωπος καὶ αὐτοζῷον, εἴτε τοὺς λόγους
τῶν
πραγμάτων τοὺς ἐν τῷ δημιουργῷ), ἆρα, φησί, περὶ παντὸς εἴδους ἁπλῶς
ὁ φυσικὸς διαλέξεται, ἢ μέχρι τινὸς προάξει τὴν διδασκαλίαν; φησὶν οὖν
ὅτι οὐκ ἔστι φυσικοῦ περὶ παντὸς εἴδους διαλεχθῆναι, ἀλλὰ μέχρι τινὸς
προκόψει ὁ φυσικός· καὶ ὥσπερ ὁ χαλκεὺς οὐ πάσας τὰς τοῦ χαλκοῦ ἐπι-
σκέψεται ἐνεργείας, φέρε εἰπεῖν εἴ τι πρὸς ἰατρικὴν συμβάλλεται, ἀλλ' ὅτι
τυχὸν τηκτός ἐστι καὶ ἐλατός, καὶ ὅσα πρὸς τὰ ὑποβεβλημένα αὐτῷ συν-
τελεῖ πράγματα· καὶ ὁ ἱατρὸς περὶ νεύρου σκοπῶν τὰς συμβαλλομένας
αὐτῷ ἐνεργείας εἰς τὴν ὑποκειμένην αὐτοῦ τέχνην σκοπήσει, φέρε εἰπεῖν
ὅτι κινήσεως αἴτιόν ἐστιν, οὐ μέντοι ζητήσει εἰ ἔστι τι εἶδος αὐτοῦ παρὰ
τῷ δημιουργῷ, ἢ ἐξ ὕλης καὶ εἴδος συνέστηκεν, ἀλλ' ὅτι τῶν ἄλλων τυχὸν
ξηρότερόν ἐστιν ἢ ψυχρότερον· οὕτω καὶ ὁ φυσικὸς οὐ περὶ παντὸς

ἁπλῶς
εἴδους διαλέξεται, ἀλλὰ μέχρι τινός, τοῦτο δέ ἐστιν ὅσον μὴ τῆς ὕλης κε

Τόμ. 16, p. 240, γρ. 29
ἡγήσεται τὰ μὴ ἄνευ ὕλης αἴτια ἀποδοῦναι, ὅτι ἄνθρωπος ἄνθρωπον

γεννᾷ καὶ ἥλιος· τῷ γὰρ ἀπιέναι ἢ προσιέναι ὁ ἥλιος γενέσεως ἢ
φθορᾶς τοῖς τῇδε γίνεται αἴτιος, γεννᾶται δὲ προσεχῶς οὐ τὸ τυχὸν ἐκ
τοῦ τυχόντος, ἀλλὰ τὸ ὅμοιον ἐκ τοῦ ὁμοίου. ταύτην οὖν τὴν αἰτίαν
ἀποδιδοὺς ἐρεῖ ὅτι ἄνθρωπος ἄνθρωπον γεννᾷ καὶ ἥλιος, ἄμφω δὲ
ἐν ὕλῃ τὸ εἶναι ἔχει. οὐδὲ ἐρεῖ τυχὸν ὅτι ἐπεὶδεῖ μέσα τινὰ εἴδη εἶναι
ἐν τῷ παντὶ (τοιοῦτον δὲ ἡ ψυχὴ ἡ ἡμετέρα ἀνιοῦσα καὶ κατιοῦσα), διὰ
τοῦτο ἔστιν ἐν τῷ κόσμῳ ὁ ἄνθρωπος· θεολόγων γὰρ ταῦτα καὶ τὰ τοι-
αῦτα ἐξετάζειν ἴδιον, οἷον τίνα τε καὶ πόσα τὰ χωριστὰ εἴδη, καὶ τίς ἡ
σχέσις αὐτῶν ἥ τε πρὸς ἑαυτὰ καὶ ἡ πρὸς τὰ τῇδε. ὁ τοίνυν φυσικὸς οὐ
πᾶσαν αἰτίαν ἀποδώσει ἐρωτώμενος οὔτε εἰδικὴν οὔτε ποιητικήν, ἀλλὰ
ταύ-τας μόνας ὅσαι μὴ ἄνευ ὕλης εἰσί.
p. 194b16 Διωρισμένων δὲ τούτων ἐπισκεπτέον περὶ τῶν αἰτίων,

ποῖά τε καὶ πόσα τὸν ἀριθμόν ἐστι.
379

Τόμ. 16, p. 296, γρ. 11
λόγον. Καὶ ἄλλων πολλῶν καὶ τοῦδε τοῦ παντός. ἄλλων πολλῶν,
τῶν κατὰ μέρος· τῶν μὲν μερικῶν τὸν μερικὸν νοῦν καὶ τὴν φύσιν, τῶν
δὲ καθόλου τὸν ἐπὶ πάντων νοῦν καὶ τὴν φύσιν.
p. 198a14 Ὅτι δὲ ἔστιν αἴτια, καὶ ὅτι τοσαῦτα τὸν ἀριθμὸν ὅσα
φαμέν, δῆλον.
Εἰπὼν περί τε τῶν καθ' αὑτὸ αἰτίων καὶ περὶ τῶν κατὰ συμβεβηκός,
καὶ τελείως διαρθρώσας τὸν περὶ αὐτῶν λόγον, τὸ χρήσιμον νῦν τοῦ περὶ
αὐτῶν λόγου ἐκτίθεται, ὅτι οὐ μάτην τὸν περὶ αὐτῶν ἀκριβῶς διεξῆλθε
λόγον, ἀλλ' ὅτι ὁ φυσικὸς ἐρωτώμενος τὰς αἰτίας τῶν φυσικῶν
πραγμάτων
ἢ πάσας ἤ τινας τῶν εἰρημένων ἀποδώσει. διὰ τοῦτο οὖν ἀναλαμβάνει
τὸν
περὶ αὐτῶν λόγον, οὐχ ὡς ταυτολογῆσαι βουλόμενος, ἀλλ', ὅπερ εἶπον,
ἵνα
δείξῃ ὅτι ἀναγκαίως τὸν περὶ αὐτῶν ἐποιήσατο λόγον. ἐρωτώμενος γάρ,
φησίν, ὁ φυσικὸς τὴν αἰτίαν ἑκάστου, ἢ τὰς τέσσαρας ἀποδώσει τὰς
εἰρη-
μένας, τὴν ὕλην τὸ εἶδος τὸ ποιητικὸν τὸ τέλος, ἢ εἰ μὴ δυνατὸν ἐπί τινων
πάσας εὑρεῖν, ἃς γοῦν δυνατὸν εὑρεῖν ἀποδώσει ἢ μίαν ἢ πλείους. ὥσπερ

ἀμέλει καὶ οἱ μαθηματικοὶ ἐρωτώμενοι περὶ ἑκάστου τῶν ὑπαρχόντων
τοῖς
μαθήμασι, τὴν αἰτίαν εἰς τὸ εἶδος καὶ τὸν ὁρισμὸν ἀναφέροντες
ἀποδιδόασιν.
οἷον διὰ τί ἥδε ἡ εὐθεῖα τῇδε τῇ εὐθείᾳ ἐστὶν ἴση; ὅτι ἐκ κέντρου. διὰ
τί δὲ αἱ ἐκ κέντρου ἴσαι; ὅτι οὗτος ὁ ὁρισμὸς τοῦ κύκλου·

Τόμ. 16, p. 297, γρ. 13
ἐπ' εὐθεῖαν σταθῇ, ἢ δύο ὀρθὰς ἢ δυσὶν ὀρθαῖς ἴσας ποιεῖ· καὶ εἰς ὁρι-
σμὸν τελευτήσας, τὸ ἱκανὸν τῇ ἐρωτήσει πεποίηκεν. οὐ τοῦτο δέ φημι,
ὅτι
εἰς ὁρισμὸν αὐτοῦ τοῦ ἐρωτωμένου (οὐ γὰρ ὁρισμὸν γωνίας ἢ γωνιῶν
380
ἀπο-
δέδωκεν), ἀλλ' ὅτι ἁπλῶς εἰς ὁρισμόν τινα ἀνάγει τὸ διὰ τί ἐστι. τοῦτο
δ' εἶπε παραδείγματος ἕνεκεν τοῦ ὅτι τὸ διὰ τί ἐρωτώμενοι, ἔστιν ὅτε τὸ
εἶδος ἀποδιδόαμεν, ὥσπερ ἐπὶ τῶν μαθηματικῶν πάντων· οὐ πρότερον
γὰρ
ἀποπιπλῶμεν τὸν ἐρωτήσαντα διὰ τί τόδε, πρὶν εἰς ὁρισμὸν τὸ διὰ τί ἀνα-
γάγωμεν, ὁ δὲ ὁρισμὸς εἶδός ἐστιν. ἀλλ' οἱ μὲν ἐν τοῖς μαθήμασιν εἰς τὸ
εἶδος μόνον, τουτέστι τὸν ὁρισμόν, ἀνάγοντες καὶ τὸ διὰ τί ἀρκοῦνται
(οὔτε
γὰρ ὕλην ὁ μαθηματικὸς ἐπισκέπτεται οὔτε ποιητικὸν αἴτιον οὔτε τέλος,
ἀλλὰ μόνα τὰ εἴδη τῶν μαθηματικῶν), ὁ μέντοι φυσικὸς πάντα τὰ αἴτια
ἀποδώσει. οἷον διὰ τί Σωκράτης ἄνθρωπός ἐστιν; ἀποδώσει τὴν αἰτίαν
καὶ εἰς τὸ εἶδος ἀνάγων, ὅτι ζῷον λογικὸν θνητόν, καὶ εἰς τὸ ποιητικὸν
αἴτιον, διότι τὸ ὅμοιον τοῦ ὁμοίου αἴτιον· ἄνθρωπος γὰρ ἐξ ἀνθρώπου.
καὶ
τὴν ὕλην δ' ἀποδώσει. οἷον διὰ τί τὸ μαχαίριον τέμνει; ὅτι σιδήρεον· ἢ
ἐκ τοῦ εἴδους, ὅτι ὀξύ· ἢ ἐκ τοῦ τελικοῦ αἰτίου, διὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων
χρείαν. καὶ οὕτως ἐπὶ πάντων, εἰ μὲν δυνατὸν πάσας τὰς αἰτίας
ἀποδοῦναι,
ἀποδώσει, εἰ δὲ μὴ ἐπὶ πάντων δυνατὸν πάσας (οὐδὲ γὰρ εἰκὸς τὴν προ-
σεχῆ ὕλην ἑκάστου εὑρίσκειν· τίς ἡ ἰδιότης τῆς τῶν στοιχείων κράσεως
τῆς ὑποκειμένης Σωκράτει ἢ καὶ τῷ Πλάτωνι; καὶ τῶν ἄλλων ὡσαύτως),
τινὰς γοῦν ἢ μίαν ἀποδώσει. ἔστι δ' ἐπί τινων καὶ πάσας ἀποδοῦναι.
οἷον διὰ τί ὁ ἄνθρωπος ἀποθνῄσκει; ὅτι ζῷον λογικὸν θνητόν, ἐκ τοῦ
εἴδους· ἐκ δὲ τῆς ὕλης, ὅτι ἐξ ἐναντίων συνέστηκεν· ἐκ δὲ τοῦ ποιητικοῦ,
ὅτι τὸ γεννητικὸν αὐτοῦ πρόσεισι καὶ ἄπεισιν· ἐκ δὲ τοῦ τέλους, ὅτι
βέλτιον τῇ
ψυχῇ τὸ μὴ ἐν σώματι εἶναι τοῦ ἐν σώματι διὰ τὰς ἐκ τοῦ σώματος ἐνο-
χλήσεις. εἰ τοίνυν τὰς αἰτίας ἀπαιτούμενος ὁ φυσικὸς εἰς τὰ εἰρημένα
αἴτια
ἀνάξει, καλῶς ἄρα τὸν περὶ αὐτῶν ἀκριβῶς διεξήλθομεν λόγον, ὅτι
τέσσαρά
ἐστι μόνα, τὸ εἶδος ἡ ὕλη τὸ ποιητικὸν τὸ τέλος. τούτων δέ, φησί, τὰ
τρία πολλάκις ἔρχεται εἰς ταὐτόν, τὸ ποιητικὸν τὸ εἶδος τὸ τέλος, εἰς
ταὐτὸν δὲ λέγω οὐ τῷ ἀριθμῷ ἀλλὰ τῷ λόγῳ· ἄνθρωπος γὰρ ἐξ
ἀνθρώπου
καὶ ἵππος ἐξ ἵππου, καὶ ταὐτὸν τὸ ποιοῦν τῷ γινομένῳ οὐ τῷ ἀριθμῷ
ἀλλὰ τῷ εἴδει. τῷ δὲ τέλει τὸ μὲν ποιητικὸν ὡσαύτως ἕτερον τῷ ἀριθμῷ,
τὸ δ' εἶδος ταὐτόν· ὡς μὲν γὰρ μήπω ὂν ἀλλὰ σκοπὸς ὂν τῆς φύσεως
(τούτου γὰρ στοχάζεται), τέλος ἐστίν, ὡς δὲ γενόμενον ἤδη καὶ ἐν τῷ

381
Τόμ. 16, p. 300, γρ. 9
p. 198a20 Ἢ ἐν τοῖς γεννωμένοις ἡ ὕλη.
Εἰπὼν τὸ εἶδος, τὸ ποιητικόν, τὸ τελικόν, λέγει καὶ τὴν ὕλην. γεν-

νώμεναδ' εἶπε πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῶν θείων καὶ παντάπασιν
ἀμεταβλήτων,
λέγω δὴ τῶν ἀσωμάτων· καὶ ὁ Πλάτων γὰρ ταῦτα μὲν ἀεὶ ὄντα ἐκάλεσε,
πάντα δὲ τὰ σωματικὰ οὐκ ὄντα ἀλλὰ γινόμενα. ἐν τούτοις οὖν τοῖς γινο-
μένοις ἀποδώσει ὁ φυσικὸς τὴν ὕλην· ἐκεῖνα γὰρ ἄυλα, καὶ τὸ εἶδος μό-
νον ἐπ' ἐκείνων τοῦ θεολόγου ἀποδοῦναι, οὐ μέντοι τὴν ὕλην. ἢ ἐπειδὴ
τῶν ἄλλων αἰτιῶν παραδείγματα ἔθηκε προαιρετὰ καὶ Μαθηματικά,
οὐδὲν
δὲ τούτων κατὰ γένεσιν τὸ εἶναι ἔχει (τά τε γὰρ μαθήματα ἀκίνητα, ὡς
αὐτὸς εἶπε, καὶ διὰ τοῦτο οὐδὲ γένεσις ἐπ' αὐτῶν θεωρεῖται· ἔνθα γὰρ
γένεσις πάντως καὶ κίνησις, τά τε κατὰ προαίρεσιν ἄνευ γενέσεως ἢ οὐκ
εἰσὶν ἢ εἰσὶν ἐν τῇ σχέσει τῆς προαιρέσεως τὸ εἶναι ἔχοντα), ἐπεὶ οὖν ἐν
τούτοις ὕλη οὐ θεωρεῖται, ἐπειδὴ οὐδὲ γένεσις, διὰ τοῦτο πρὸς

Τόμ. 16, p. 300, γρ. 24
p. 198a22 Ἐπεὶ δὲ αἰτίαι τέτταρες, περὶ πασῶν τοῦ φυσικοῦ

εἰδέναι ἐστίν.
Ὅτι διὰ τοῦτο ἀνέλαβε τὸν περὶ τῶν αἰτιῶν λόγον, σαφῶς ἐνταῦθα
ἐδήλωσε. τεσσάρων γάρ, φησί, τῶν αἰτιῶν οὐσῶν τὰς αἰτίας τῶν γινο-
μένων εἰς τὰς τέσσαρας ταύτας ὁ φυσικὸς ἀνάξει, καὶ τὸ διὰ τί περὶ
ἕκαστον ἀποδιδούς, ταύτας ἀποδώσει τὰς αἰτίας. καὶ εἰς πάσας ἀνάγων
τὸ διὰ τί ἀποδώσει φυσικῶς.τὴν αἰτίαν, φησίν, ἑκάστου φυσικῶς ἀπο-
διδούς, εἰς ταύτας τὰς τέσσαρας αἰτίας ἀνάξει. καλῶς δὲ εἶπε φυσικῶς·
δυνατὸν γὰρ ἀνάγειν εἰς τὰς αἰτίας ταύτας οὐ φυσικῶς. τὸ γὰρ περὶ τῆς
ἀκινήτου αἰτίας διαλέγεσθαι οὐκέτι φυσικοῦ ἀλλὰ θεολόγου, καὶ τὸ περὶ
τῶν χωριστῶν εἰδῶν τῶν φυσικῶν οὐ φυσικοῦ. εἰ δὲ καὶ ὁ Ἀριστοτέ-

λης ἐν ταῖς φυσικαῖς πραγματείαις ἔστιν ὅτε περὶ τῆς ἀκινήτου διαλέγεται
αἰτίας ὥσπερ ἐν τῷ ὀγδόῳ τῆς Φυσικῆς, καὶ ἐν τῇ Περὶ ψυχῆς περὶ τοῦ
νοῦ
τοῦ χωριστοῦ πάντῃ σωμάτων, καὶ ἐν τῇ Περὶ γενέσεως πάλιν περὶ τῆς
382
ἀκινήτου αἰτίας, ἐροῦμεν ὅτι τῷ ὄντι ὁ τέλειος φυσικὸς κατὰ τὸ

ἀκρότατον

Τόμ. 16, p. 302, γρ. 14
p. 198a27 Καὶ ὅλως ὅσα κινούμενα κινεῖ· ὅσα δὲ μή, οὐκέτι φυ-
σικῆς.
Τοῦτο τὸ ῥητὸν ἤτοι πρὸς τὸ προσεχὲς συντακτέον, ἵνα λέγῃ ὅτι τὸ

προσεχὲς ποιητικὸν αἴτιον ταὐτόν ἐστι τῷ εἴδει καὶ τῷ τέλει, καὶ
καθόλου,
φημί, ὅσα τῶν ποιητικῶν προσεχῆ ὄντα κινούμενα κινεῖ, ταῦτα τῷ εἴδει
καὶ τῷ τέλει τὰ αὐτά εἰσιν (ἡ γὰρ ψυχὴ κἂν προσεχῶς κινῇ τὸ ζῷον,
ἀλλ' οὖν ἐπειδὴ μὴ κινουμένη κινεῖ, διὰ τοῦτο οὐκ ἔστιν ἡ αὐτὴ τῷ κι-
νουμένῳ), ἤ, ὅπερ καὶ μᾶλλον, τοῖς ἀνωτέρω συνεχὲς ἂν εἴη τὸ ῥητὸν
τοῦτο “καὶ εἰς πάσας ἀνάγων τὸ διὰ τί ἀποδώσει φυσικῶς, τὴν ὕλην,
τὸ εἶδος, τὸ κινῆσαν”, εἶτα ἐφεξῆς καὶ ὅλως ὅσα κινούμενα κινεῖ,
τουτέστιν ταῦτα τὰ αἴτια ἀποδώσει ὁ φυσικός, ὅσα τῷ αὐτὰ κινεῖσθαι
οὕτως
κινεῖ. καὶ ὅτι τοῦτό ἐστιν ἀληθές, δῆλον ἐξ ὧν ἐπήγαγεν ὅσα δὲ μή,
οὐκέτι φυσικῆς, τουτέστιν ‘ὅσα δὲ κινεῖ αὐτὰ ἀκίνητα ὄντα, οὐκέτι ἐστὶ
φυσικῆς πραγματείας’, εἴ γε περὶ φύσεως μέν ἐστι τοῦ φυσικοῦ
διαλαβεῖν, φύσις
δέ ἐστιν ἀρχὴ κινήσεως καὶ ἠρεμίας, ἐν ᾧ ὑπάρχει πρώτως καθ' αὑτὸ καὶ
μὴ κατὰ συμβεβηκός· ὥστε ὅσα φυσικὰ ὄντα κινεῖ, ἔχει ἐν ἑαυτοῖς ἀρχὴν
κινήσεως καὶ ἠρεμίας. οὐκοῦν ὅσα μὴ ἔχει ἐν ἑαυτοῖς ἀρχὴν κινήσεως
καὶ
ἠρεμίας, οὐ φυσικά· τοιαῦτα δέ ἐστιν ὅσα ἀκίνητα ὄντακατὰ φύσιν
κινεῖ· εἰ τοίνυν φυσικοῦ τὸ περὶ τῶν φυσικῶν ἀρχῶν διαλέγεσθαι, τὰ δὲ
τοιαῦτα οὐ φυσικά, οὐ διαλέξεται δηλονότι περὶ τούτων ὁ φυσικός.

Τόμ. 16, p. 303, γρ. 18
p. 198a33 Περὶ γενέσεως γὰρ μάλιστα τοῦτον τὸν τρόπον τὰς

αἰτίας σκοποῦσι, τί μετὰ τί γίνεται, καὶ τί πρῶτον ἐποίησεν ἢ
τί ἔπαθεν.
383
Ἐπειδὴ εἶπεν ὅτι τὸ διὰ τί ἐρωτωμένους εἰς τὰς τέσσαρας δεῖ αἰτίας
ἀνάγειν, τούτου τὸν λόγον ἀποδίδωσι· μάλιστα γάρ, φησί, τοῦτον τὸν
τρό-
πον περὶ τῶν γινομένων σκοπεῖν εἰώθασιν, ὅπερ καὶ μάλιστά ἐστι
φυσικοῦ
ἔργου, τὸ περὶ τῶν γινομένων ἔχειν τὴν πραγματείαν. περὶ ταῦτα γοῦν
πάντες οἱ φυσικοὶ μάλιστα ἠσχόληνται, καὶ τοὺς πλείονας περὶ τούτων
κατα-
βάλλουσι λόγους. περὶ τούτων οὖν σκοποῦντες, ταύτας ζητοῦσι τὰς
αἰτίας
τὰς τέσσαρας, ἃς καὶ ἀπαριθμεῖται πάλιν. τί μετὰ τί γίνεται;ὅπερ
ἐστὶ τὸ εἶδος καὶ τὸ οὗ ἕνεκα. σκοπεῖ γὰρ ὁ φυσικὸς τί τίνος ἕνεκεν ἐρ-
γάζεται ἡ φύσις, ἆρα ἡ τοῦ ἀνθρώπου φύσις ποιήσασα τὸ σπέρμα διὰ τὸν
ἄνθρωπον αὐτὸ ποιεῖ, ἵνα γένηται ἐξ αὐτοῦ ἄνθρωπος, ἢ ἔμπαλιν τὸν ἄν-
θρωπον ποιεῖ διὰ τὸ σπέρμα· καὶ ἀποδίδωσιν, ὅτι ἕνεκεν τοῦ ἀνθρωπείου
εἴδους, ὥστε διαμένειν, τὸ σπέρμα ἡ φύσις ποιεῖ καὶ πάντα τὰ ἐφεξῆς,
τέλος
πάντων τούτων ἔχουσα τὸ ἀνθρώπειον εἶδος ἀίδιονποιῆσαι (πάντα γὰρ
τοῦ
εἶναι ἐφίεται)· διὰ τὸ μὴ δύνασθαι οὖν τὰ ἐνταῦθα ἀίδια εἶναι, κατὰ
ἀριθμὸν
τῇ διαδοχῇ τὸ ἀίδιον ἐμηχανήσατο. καὶ τί πρῶτον ἐποίησε;τὸ ποιη-
τικὸν αἴτιον· ζητεῖ γὰρ τί ἐστι προσεχῶς ἕκαστον τῶν φυσικῶν κινοῦν.
καὶ τί ἔπαθε;τουτέστι τίς ἐστιν ἡ ὕλη ἡ ὑπὸ τοῦ ποιητικοῦ πάσχουσα
καὶ ἀλλοιουμένη καὶ εἰς τὸ εἶδος ἀγομένη,

304, γρ. 5
εἶναι ἐφίεται)· διὰ τὸ μὴ δύνασθαι οὖν τὰ ἐνταῦθα ἀίδια εἶναι, κατὰ

ἀριθμὸν
τῇ διαδοχῇ τὸ ἀίδιον ἐμηχανήσατο. καὶ τί πρῶτον ἐποίησε;τὸ ποιη-
τικὸν αἴτιον· ζητεῖ γὰρ τί ἐστι προσεχῶς ἕκαστον τῶν φυσικῶν κινοῦν.
καὶ τί ἔπαθε;τουτέστι τίς ἐστιν ἡ ὕλη ἡ ὑπὸ τοῦ ποιητικοῦ πάσχουσα
καὶ ἀλλοιουμένη καὶ εἰς τὸ εἶδος ἀγομένη, πότερον τὸ σπέρμα ἢ τὸ κατα-
μήνιον, καὶ τί πρὸ τούτων, οἷον ὅτι τὰ τέσσαρα στοιχεῖα, καὶ εἰ ἔστι πρὸ
ἐκείνων τὸ πάσχον καὶ κοινῶς πᾶσιν ὑποκείμενον ἢ οὔ.
384
p. 198a35 Διτταὶ δὲ αἱ ἀρχαὶ αἱ κινοῦσαι φυσικῶς, ὧν ἡ ἑτέρα

οὐ φυσική.
Ἐπειδὴ εἶπεν ὅτι ζητεῖ περὶ γενέσεως ὁ φυσικὸς ὥσπερ τὰ ἄλλα αἴτια
οὕτως δὲ καὶ τὸ ποιητικόν (ζητεῖ γὰρ τί τὸ πρῶτον ποιῆσαν), ἐπεὶ μὴ
περὶ παντὸς ποιητικοῦ αἰτίου, τοῦ φυσικοῦ ζητῆσαι, διὰ τοῦτό φησιν, ὅτι
τῶν ἀρχῶν διττῶν οὐσῶν τῶν κινητῶν, καὶ τῆς μὲν πάντῃ ἀκινήτου
οὔσης
τῆς δὲ ἀρχὴν ἐχούσης ἐν ἑαυτῇ κινήσεως καὶ ἠρεμίας, ἡ μὲν πάντῃ ἀκί-
νητος ἀρχὴ οὐ φυσική, ἡ δὲ λοιπὴ φυσική. ὥστε φυσικοῦ ἂν εἴη οὐ τὸ
περὶ πάσης ἀρχῆς διαλέγεσθαι, ἀλλὰ περὶ φυσικῆς μόνον ἀρχῆς. πῶς δέ,
εἰ φυσικῶς ἀμφότεραι κινοῦσιν, οὐκ εἰσὶν ἄμφω φυσικαί; ἀλλ' οὐ τοῦτο
εἶπεν ὅτι ἡ κινοῦσα οὕτως κινεῖ ὡς τὰ φυσικὰ κινεῖν πέφυκεν, ἀλλ' ὅτι
τὸ κινούμενον ὑπ' αὐτῆς φυσικῶς κινεῖται. οὐκ ἀνάγκη δὲ ὡς κινεῖται τὸ
κινούμενον, οὕτω καὶ τὸ κινοῦν κινεῖν.

Τόμ. 16, p. 329, γρ. 10
σματι πάντως ἕπονται αἱ προτάσεις, ἀλλ' οὖν μὴ ὄντος τοῦ

συμπεράσματος
οὐκ ἂν εἶεν αἱ προτάσεις· ἀδύνατον γὰρ μὴ ἀληθοῦς ὄντος τοῦ συμπερά-
σματος ἀληθεῖς εἶναι τὰς προτάσεις.
Ταῦτα εἰπὼν ἐπάγει ὅτι ἀμφότεραι μὲν αἱ ἀρχαὶ αὗται τῷ φυσικῷ
λεκτέαι· διαλέξεται γὰρ καὶ περὶ εἴδους καὶ περὶ ὕλης, ἀλλὰ τὸ μὲν εἶδος
λήψεται ἐκ τοῦ ὁρισμοῦ, ἐκ δὲ τούτου περὶ τῆς ὕλης συλλογιεῖται, ὥσπερ
καὶ ὁ τεχνίτης λήψεται μὲν τὸ εἶδος τῆς οἰκίας ἐκ τοῦ ὁρισμοῦ αὐτῆς, ὅτι
ἐστὶ σκέπασμα κωλυτικὸν φθορᾶς ἀπὸ ὄμβρων καὶ καυμάτων, ἐκ τούτου
δὲ συλλογιεῖται καὶ περὶ τῆς ὕλης, ὅτι πρὸς τοῦτο δεῖ οὐ τῆς τυχούσης
ὕλης (οὐ γὰρ καλάμων τυχὸν ἢ παπύρων δεῖ), ἀλλὰ στερεᾶς ὕλης στεγού-
σης ὑετόν. οὕτως οὖν καὶ ὁ φυσικὸς λήψεται μὲν τὸ εἶδος ἐκ τοῦ ὁρι-
σμοῦ, οἷον ἄνθρωπός ἐστι ζῷον λογικὸν θνητόν, ἐξ αὐτοῦ δὲ
συλλογιεῖται
ὅτι δεῖ τῷ λογικῷ ἐσομένῳ οὐχ ἁπλῶς τῆς τυχούσης ὕλης, ἀλλ' ἐπεὶ οἰ-
κεῖον τῷ λόγῳ τυχὸν τὸ ἀνώφορον, δεῖ τὸ ὑποδεξόμενον αὐτὸ σῶμα μὴ
κυπτάζειν, ἀλλ' ὄρθιον εἶναι· πρὸς τὸ γενέσθαι οὖν τοιόνδε σῶμα δεῖ
οὐ τὴν τυχοῦσαν ὕλην παραληφθῆναι, ἀλλ' ἐν ᾗ τὸ θερμὸν λεπτομερέ-
στερόν ἐστι καὶ ἀνώφορον μᾶλλον, ἵνα οὕτως τυχὸν ἀνέχῃ τῇ ἐπὶ τὸ ἄνω
ῥοπῇ ὄρθιον τὸ σῶμα. καὶ ἐπεὶ τὸ εἶδος τοῦ χαλκοῦ χυτόν ἐστι καὶ
εὔηχον, ἡ τούτου ὕλη οὐκ ἂν εἴη γεώδης, ἀλλ' ὑδατώδης μᾶλλον καὶ
πνευματώδης· ἐν τούτοις γὰρ τὸ χυτόν, καὶ τὸ φωνητικὸν δὲ μάλιστα ἐν
τῷ ἀέρι. καὶ οὕτως ἐπὶ πάντων.
385

Τόμ. 16, p. 330, γρ. 3
τοῦ δὲ ἀπὸ τοῦ εἴδους τοῦ δὲ ἀπὸ τοῦ συναμφοτέρου (ὡς ἐπὶ τοῦ θυμοῦ
ἔχει· ὁριζόμεθα γὰρ αὐτὸν ποτὲ μὲν ἀπὸ τῆς ὕλης, ὅτι ἐστὶ ζέσις τοῦ
περικαρδίου αἵματος, ποτὲ δὲ ἀπὸ τοῦ εἴδους, ὅτι ἐστὶν ὄρεξις ἀντιλυπή-
σεως, ποτὲ δὲ ἀπὸ τοῦ συναμφοτέρου, ὅτι ἐστὶ ζέσις τοῦ περικαρδίου
αἵματος δι' ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως), τριττοῦ οὖν ὄντος τοῦ ὁρισμοῦ ὁ
τέλειος
ὁρισμὸς καὶ τῷ φυσικῷ μάλιστα πρέπων ὁ ἀπὸ τοῦ συναμφοτέρου ἐστίν.
ὁ οὖν εἰληφώς, φησί, τὸν τοιοῦτον ὁρισμὸν οὐ δεήσεται ἐξ αὐτοῦ τὰ περὶ
τῆς ὕλης συλλογίζεσθαι, ἀλλ' αὐτόθεν ἔχει τὴν ὕλην εἰλημμένην ἐν τῷ
ὁρισμῷ. καὶ ἐπὶ τοῦ τοῦἀνθρώπου δὲ τὸ “θνητόν” τῆς ὕλης ἐστὶ δηλωτι-
κόν. τὸν δὲ ὁρισμὸν δηλονότι τῶν φυσικῶν πραγμάτων οὐκ ἄλλος τις
ἀποδώσει ἢ αὐτὸς ὁ φυσικός, ὀργάνῳ τῇ διαιρετικῇ τε καὶ ὁριστικῇ
μεθόδῳ κεχρη-
μένος. διαίρεσιν δὲ τῶν φυσικῶν ποιήσεται λαμβάνων τῷ λόγῳ τὰ ἐκ
τῆς ἐναργείας ὑπάρχοντα τοῖς φυσικοῖς πράγματα, ὅτι τὰ μὲν αὐτῶν ζωῆς
μετέχει τὰ δὲ οὔ, καὶ τῶν ζωῆς μετεχόντων τὰ μὲν αἰσθήσεως μετέχει
τὰ δὲ οὔ, καὶ οὕτως περὶ πάντων τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῖς· εἶτα συμπλέξας
τὰ ἑκάστῳ τῶν γενῶν ἢ εἰδῶν κοινῇ τε καὶ ἰδίᾳ ὑπάρχοντα ἀποδώσει τὸν
ἑκάστου ὁρισμόν.

Τόμ. 16, p. 335, γρ. 9
σμοῦ· ἐκεῖ δὲ τοῦ λογισμοῦ· πρᾶξις γὰρ οὐκ ἔστιν.
Εἰπὼν τὴν διαφορὰν αὐτῶν τὴν πρὸς ἄλληλα, λέγει καὶ τὴν κοινω-
νίαν, ὅτι κοινόν ἐστιν αὐτοῖς τὸ τῆς ἀρχῆς ὑποτεθείσης ἕπεσθαι τὸ
λοιπόν.
εἴρηται δ' αὐτῷ ἐν τοῖς Ἠθικοῖς, ὅτι ἡ πρᾶξις τῇ θεωρίᾳ ἐναντίως ἔχει·
ἡ μὲν γὰρ θεωρία τὴν ἀρχὴν ἔχει ἀπὸ τοῦ τέλους τῆς πράξεως, ἡ δὲ
πρᾶξις τὴν ἀρχὴν ἔχει ἀπὸ τοῦ τέλους τῆς θεωρίας. τέλος μὲν γὰρ τῆς
οἰκοδομικῆς πράξεως τὸ ποιῆσαι σκέπασμα κωλυτικὸν φθορᾶς ἀπὸ
ὄμβρων
καὶ καυμάτων, τοῦτο δὲ τῆς θεωρίας ἐστὶν ἀρχή, τελευτᾷ δὲ ἡ θεωρία εἰς
τὴν ὄρυξιν τῆς γῆς, ὅπερ ἐστὶ τῆς πράξεως ἀρχή. εἴρηται δὲ πολλάκις
386
περὶ τούτων. οὐ μόνον δὲ ἐπὶ τῶν τεχνητῶν, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῶν φυσικῶν
οὕτως ἔχει· ὁ μὲν γὰρ φυσικὸς θεωρῶν τὰ φυσικὰ ἄρχεται ἀπὸ τῶν
εἰδῶν, εἶτα ἐκ τούτων εἰς τὰς ἑκάστου χωρεῖ ὕλας, ἡ δὲ φύσις ἄρχεται
μὲν τοῦ ἔργου ἀπὸ τῆς ὕλης, τελευτᾷ δὲ εἰς τὸ εἶδος. φησὶν οὖν ἐνταῦθα
ὅτι εἰ καὶ διάφορος ἐν τῇ φυσικῇ θεωρίᾳ ἡ ἀκολούθησις καὶ ἐν τοῖς
μαθήμασιν

335, γρ. 28
θείσης, λέγω δὴ τῶν προτάσεων, ἀκολουθεῖ τὸ τέλος ὅπερ ἐστὶ συμπέ-

ρασμα), ἀλλ' οὖν κατά τι καὶ ἐν τοῖς φυσικοῖς τῆς ἀρχῆς ὑποτεθείσης
ἕπεται τὸ τέλος· τὸ γὰρ εἶδος ὅπερ ἐστὶ τῆς πράξεως τέλος, τοῦτο ἀρχή
ἐστι τῆς θεωρίας. λαβὼν γὰρ ὁ οἰκοδόμος τὸ δεῖν γενέσθαι οἰκίαν, τοῦτο
δ' ἐστὶ σκέπασμα κωλυτικὸν ἀπὸ ὄμβρων καὶ καυμάτων, ὁδῷ βαδίζων, ὡς
πολλάκις εἴρηται, καταλήγει εἰς τὴν ὕλην τῆς οἰκίας. ὥστε εἰ τῷ μὲν
εἴδει ἕπεται ἡ ὕλη, τὸ δ' εἶδος ἀρχή ἐστι τῆς θεωρίας τέλος δ' ἡ ὕλη, καὶ
ἐν τοῖς φυσικοῖς ἄρα τῇ ἀρχῇ τὸ τέλος ἕπεται, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖς μαθή-
μασι. ταύτῃ οὖν κοινωνοῖεν ἂν ἀλλήλοις. ταύτῃ οὖν οὐδὲ διάφορον
ἀρχὴν
λαμβάνει ὁ φυσικὸς καὶ ὁ Μαθηματικός· οὔσης γὰρ ἐπὶ τῶν φυσικῶν
καὶ
πράξεως καὶ θεωρίας, οὐχὶ τῇ τῆς πράξεως ἀρχῇ ὑποτεθείσῃ (αὕτη δ'
ἐστὶν ἡ ὕλη) ἕπεται τὸ ἑξῆς, λέγω δὴ τὸ εἶδος, ἀλλὰ τῇ τῆς θεωρίας
ἀρχῇ ὑποτεθείσῃ (αὕτη δ' ἐστὶ τὸ εἶδος) ἕπεται ἡ ὕλη· ἐπὶ δὲ τῶν μα-
θημάτων πράξεως μὴ οὔσης, ἀλλὰ μόνης θεωρίας, ἡ ὑπόθεσις κατὰ τὴν
ἀρχὴν γίνεται τῆς θεωρίας, τοῦτο δ' ἐστὶν αἱ προτάσεις. ὥστε εἰ ἐν ἀμ-
φοτέροις ἀρχὴ λαμβάνεται ἡ κατὰ τὴν θεωρίαν, κοινωνοῖεν ἂν ἀλλήλοις
καὶ κατὰ τοῦ αὐτοῦ, λέγω δὴ τῆς θεωρίας, τὴν ἀρχὴν λαμβάνειν. ὅτι δὲ
αἱ προτάσεις ἀρχαί εἰσι τῆς τοῦ συλλογισμοῦ θεωρίας, δῆλον· οὐ γὰρ εἰ
προτείνοιτο ἡμῖν εἰς ἀπόδειξιν τὸ δεῖξαι ὅτι ἡ ψυχὴ ἀθάνατος, δεῖ

Τόμ. 16, p. 337, γρ. 11
p. 200a32 Καὶ ἄμφω μὲν τῷ φυσικῷ λεκτέαι αἱ αἰτίαι.
Ὅτι περὶ ἀμφοτέρων τῶν ἀρχῶν ὁ φυσικὸς διαλέξεται, καὶ τῆς ὑλικῆς
καὶ τῆς εἰδικῆς, μᾶλλον δὲ περὶ τῆς εἰδικῆς, ἐπειδὴ καὶ τὸ εἶναι ἑκάστῳ
τῶν φυσικῶν κατὰ ταύτην, καὶ αὕτη τῆς ὕλης αἰτία οὐχ ἡ ὕλη τοῦ εἴδους·
αἰτιώτερον ἄρα τῆς ὕλης τὸ εἶδος, ἐπειδὴ τοῦτο καὶ τελικόν ἐστιν αἴτιον,
387
τοῦ τέλους δ' ἕνεκα πάντα τὰ πρὸ τοῦ τέλους.

Τόμ. 16, p. 387, γρ. 8
ἐν ἕξει γενέσθαι θεωρίας. ὅτι οὖν ἀναγκαῖος τῷ φυσικῷ ὁ περὶ τοῦ ἀπεί-
ρου λόγος δείκνυσι διχόθεν, πρῶτον μὲν ἐκ τοῦ τὰ ὑποβεβλημένα ἅπαντα
τῷ φυσικῷ πράγματα διαιρεῖσθαι ἢ εἰς τὸ ἄπειρον ἢ εἰς τὸ

πεπερασμένον,
καὶ ἐκ τοῦ πάντας τοὺς ὁπωσοῦν διαλάμψαντας ἐν φιλοσοφίᾳ μὴ μόνον
διαλαβεῖν περὶ ἀπείρου, ἀλλὰ καὶ ἀρχὴν αὐτὸ τῶν ὄντων εἶναι ὑποθέσθαι.
τίνα οὖν τὰ ὑποβεβλημένα τῷ φυσικῷ πράγματα περὶ ὧν ποιεῖται τὸν

λόγον; μεγέθη, φησί, καὶ κίνησις καὶ χρόνος· περὶ τούτων γὰρ πάντες οἱ
φυσικοὶ διαλέγονται. ταῦτα δὲ πάντα ἀνάγκη πᾶσα ἢ πεπερασμένα εἶναι
ἢ ἄπειρα, τά τε μεγέθη ὁμοίως καὶ ἡ κίνησις καὶ ὁ χρόνος· ἐπὶ ἑκάστου
γὰρ τούτων τοῦτο ζητεῖσθαι εἴωθεν. ὥστε εἰ ταῦτα γνῶναι βούλεται ὁ
φυσικός, ταῦτα δὲ τὴν εἰς τὸ ἄπειρον ἢ πεπερασμένον διαίρεσιν
ἐπιδέχεται,
ἀδύνατον ἄρα ταῦτα ἀκριβῶς γνῶναι τὸν μὴ ἐγνωκότα τί ποτε ὅλως ἐστὶ
τὸ ἄπειρον, καὶ πρότερόν γε, εἰ ὅλως ἔστιν ἢ μή. τεκμήριον δὲ τοῦ
καλῶς ἐν τῇ περὶ φύσεως πραγματείᾳ ζητεῖν ἡμᾶς τὸν περὶ τοῦ ἀπείρου
λόγον, ὅτι πάντες ὅσοι ἀξίως λόγου τινὸς ἥψαντο τῆς φυσικῆς θεωρίας
οὐ μόνον εἶναι τὸ ἄπειρον λέγουσιν, ἀλλὰ καὶ ἀρχὴν αὐτὸ εἶναι τῶν
ὄντων ὑποτίθενται. Πλείστη δὲ τούτων ἡ πρὸς ἀλλήλους διαφορὰ περὶ
τῆς τοῦ ἀπείρου
δόξης κοινῇ τε καὶ ἰδίᾳ. οἱ μὲν γὰρ φυσικοὶ πάντες ἀρχὴν καὶ αὐτοὶ
εἶναι τίθενται τὸ ἄπειρον, ἀλλ' οὐ καθ' αὑτὸ ἀρχὴν ἀλλὰ κατὰ συμ-
βεβηκός· ἄλλο μὲν γάρ τι εἶναί φασι τὴν καθ' αὑτὸ ἀρχήν,

Τόμ. 17, p. 583, γρ. 15
τῆς τοῦ ἀμφορέως κοίλης ἐπιφανείας περατοῦσθαι πάντων τῶν ἐντὸς

σωμάτων μέχρις αὐτῆς περατουμένων, οὕτω καὶ ἐν τῷ παντὶ ἑκά-
στη μὲν τῶν ἐντὸς σφαιρῶν μόριον τοῦ κενοῦ πεπερασμένον ἀπείληφε,
τὸ
δὲ πᾶν τῷ παντὶ κόσμῳ συμπερατοῦται πέρας ἔχον οὐ μόνον τὸ ἴδιον·
οὐ γὰρ ἀδύνατον καὶ τούτου ἐπιφάνειαν ἐπινοεῖν, ὥσπερ καὶ τοῦ
ἐναπολαμ-
388
βάνοντος μορίου τῶν ἐντὸς σωμάτων ἔστι τι πάντως πέρας, καὶ αὐτὴν δὲ
ὅπερ εἶπον τὴν τοῦ ἐξωτάτω σώματος ἐπιφάνειαν ἅμα οὖσαν τῷ αὐτοῦ
πέρατι.
Ἀλλὰ γὰρ ταῦτα ἡμῶν τοῖς παρὰ τοῦ Ἀριστοτέλους περὶ τοῦ
τόπου εἰρημένοις ἀντιλεγόντων ἔλεγεν ὁ φιλόσοφος ἀπολογούμενος, ὡς
ὅτι φυσικὸς ὢν ὁ Ἀριστοτέλης περὶ τούτων ποιεῖται τὸν λόγον τῶν
πραγ-
μάτων, ὅσα καὶ ἔστι καὶ διοικεῖται ὑπὸ φύσεως, ἔστι δὲ ἡ φύσις ἀρχὴ
κινήσεως καὶ ἠρεμίας, ὥστε εἰ τοῦτό ἐστιν ἡ φύσις, ὅσα ἄρα φυσικά
ἐστι τῶν πραγμάτων, ταῦτα ἐν αὑτοῖς ἀρχὴν ἔχει κινήσεως καὶ ἠρεμίας·
ὅσα οὖν οὐκ ἔχει ἐν αὑτοῖς ἀρχὴν κινήσεως καὶ ἠρεμίας, ταῦτα οὐδὲ
φυσικά ἐστιν, ὥστε οὐδὲ διαλέξεται περὶ τούτων ὁ φυσιολόγος. τὸ οὖν
διάστημα τὸ τοιοῦτον, οὐδεμίαν ἔχον ἐν ἑαυτῷ ἀρχὴν κινήσεως καὶ ἠρε-
μίας (οὐδὲ γὰρ αὔξεται οὐδὲ ἀλλοιοῦται οὐδὲ κατὰ τόπον κινεῖται· οὐδὲ
γὰρ γίνεται καὶ φθείρεται), οὐδὲ φυσικὸν ἂν εἴη. τοῦ οὖν λόγου ὄντος
τῷ Ἀριστοτέλει περὶ τῶν φυσικῶν πραγμάτων, ζητεῖ νῦν τί ποτέ ἐστιν ὁ
τῶν φυσικῶν πραγμάτων τόπος φυσικὸς ὢν δηλονότι καὶ αὐτός.

Τόμ. 17, p. 583, γρ. 25
ὅτι φυσικὸς ὢν ὁ Ἀριστοτέλης περὶ τούτων ποιεῖται τὸν λόγον τῶν

πραγ-
μάτων, ὅσα καὶ ἔστι καὶ διοικεῖται ὑπὸ φύσεως, ἔστι δὲ ἡ φύσις ἀρχὴ
κινήσεως καὶ ἠρεμίας, ὥστε εἰ τοῦτό ἐστιν ἡ φύσις, ὅσα ἄρα φυσικά
ἐστι τῶν πραγμάτων, ταῦτα ἐν αὑτοῖς ἀρχὴν ἔχει κινήσεως καὶ ἠρεμίας·
ὅσα οὖν οὐκ ἔχει ἐν αὑτοῖς ἀρχὴν κινήσεως καὶ ἠρεμίας, ταῦτα οὐδὲ
φυσικά ἐστιν, ὥστε οὐδὲ διαλέξεται περὶ τούτων ὁ φυσιολόγος. τὸ οὖν
διάστημα τὸ τοιοῦτον, οὐδεμίαν ἔχον ἐν ἑαυτῷ ἀρχὴν κινήσεως καὶ ἠρε-
μίας (οὐδὲ γὰρ αὔξεται οὐδὲ ἀλλοιοῦται οὐδὲ κατὰ τόπον κινεῖται· οὐδὲ
γὰρ γίνεται καὶ φθείρεται), οὐδὲ φυσικὸν ἂν εἴη. τοῦ οὖν λόγου ὄντος
τῷ Ἀριστοτέλει περὶ τῶν φυσικῶν πραγμάτων, ζητεῖ νῦν τί ποτέ ἐστιν ὁ
τῶν φυσικῶν πραγμάτων τόπος φυσικὸς ὢν δηλονότι καὶ αὐτός. εἰκότως
οὖν τὸ μὲν τοιοῦτον διάστημα οὔ φησι τόπον εἶναι τῶν φυσικῶν
σωμάτων
εἴτε ἔστιν εἴτε μή (οὐδὲ γάρ ἐστι φυσικόν), μόνον δὲ εὑρίσκει ἐν τοῖς
φυσικοῖς ὄντα τόπον τοῖς σώμασι φυσικὸν τὸ πέρας τοῦ περιέχοντος
καθὸ
περιέχει τὸ περιεχόμενον.
Ἐγὼ δὲ πρὸς ταῦτά φημι, ὅτι εἰ μὲν τῷ ὄντι μηδένα λόγον ἐποιεῖτο
ὁ Ἀριστοτέλης εἴτε ἔστιν εἴτε μὴ τοιοῦτόν τι διάστημα, μόνον δὲ
δεικνύειν
ἐπειρᾶτο ὅτι ὁ τόπος τῶν φυσικῶν σωμάτων οὐκ ἔστι τοιοῦτόν τι διά-
389
στημα, λέγω δὴ τὸ τριχῇ διαστατόν, κἂν τὸ πιθανὸν εἶχεν ἴσως ἡ ἐπι-

χείρησις τοῦ φιλοσόφου, οὐ τὸ εἶναι τοιοῦτον διάστημα ἀναιροῦντα

Τόμ. 17, p. 584, γρ. 5
Ἐγὼ δὲ πρὸς ταῦτά φημι, ὅτι εἰ μὲν τῷ ὄντι μηδένα λόγον ἐποιεῖτο
δεικνύειν
δεικνύ-
ουσα τὸν Ἀριστοτέλην, ἀλλὰ τὸ εἶναι αὐτὸ τόπον τῶν φυσικῶν σωμάτων
φυσικὸν ὄντα καὶ αὐτόν, ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἀριστοτέλης ἄντικρυς διὰ πάντων

δεικνύειν πειρᾶται καὶ ἐνταῦθα καὶ ἐν τοῖς περὶ τοῦ κενοῦ λόγοις, ὅτι
οὐδὲ ἔστι διάστημα ἄλλο παρὰ τὰ σωματικὰ διαστήματα, πλασματώδης
δείκνυται ἡ τοῦ φιλοσόφου ὑπὲρ Ἀριστοτέλους ἀπολογία. ἔπειτα τὸ
λέγειν
ὅτι διὰ τὸ ἀκίνητον εἶναι τὸ τοιοῦτον διάστημα οὐδὲ οἶδεν αὐτὸ ὁ
φυσικός,
διότι περὶ φυσικῶν ὁ φυσικὸς διαλέγεται, φυσικὰ δέ ἐστι τὰ ἔχοντα κινή-
σεως ἀρχὴν καὶ ἠρεμίας, καὶ τοῦτο προφανῶς παρὰ τὰ δοκοῦντά ἐστι τῷ
Ἀριστοτέλει· σαφῶς γὰρ τὸν τόπον αὐτὸς ἀκίνητον βούλεται εἶναι κατὰ
πᾶσαν κίνησιν. αὐτῇ γοῦν λέξει οὕτω φησί· “διὸ ὅταν μὲν ἐν κινουμένῳ
κινῆται καὶ μεταβάλλῃ τὸ ἐντός, οἷον ἐν ποταμῷ πλοῖον, ὡς ἀγγείῳ χρῆ-
ται μᾶλλον ἢ τόπῳ τῷ περιέχοντι. βούλεται δὲ ἀκίνητον εἶναι ὁ τόπος·
διὸ ὁ πᾶς μᾶλλον ποταμὸς τόπος ἐστίν, ὅτι ἀκίνητος ἅπας. ὥστε τὸ τοῦ
περιέχοντος πέρας ἀκίνητον πρῶτον, τοῦτ' ἐστὶν ὁ τόπος.” καὶ πρὸ
τούτων δὲ ὀλίγον δεικνύναι πειρώμενος,

Τόμ. 17, p. 584, γρ. 6

δεικνύειν
δεικνύ-
ουσα τὸν Ἀριστοτέλην, ἀλλὰ τὸ εἶναι αὐτὸ τόπον τῶν φυσικῶν σωμάτων
390
φυσικὸν ὄντα καὶ αὐτόν, ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἀριστοτέλης ἄντικρυς διὰ πάντων

δεικνύειν πειρᾶται καὶ ἐνταῦθα καὶ ἐν τοῖς περὶ τοῦ κενοῦ λόγοις, ὅτι
οὐδὲ ἔστι διάστημα ἄλλο παρὰ τὰ σωματικὰ διαστήματα, πλασματώδης
δείκνυται ἡ τοῦ φιλοσόφου ὑπὲρ Ἀριστοτέλους ἀπολογία. ἔπειτα τὸ
λέγειν
ὅτι διὰ τὸ ἀκίνητον εἶναι τὸ τοιοῦτον διάστημα οὐδὲ οἶδεν αὐτὸ ὁ
φυσικός,
διότι περὶ φυσικῶν ὁ φυσικὸς διαλέγεται, φυσικὰ δέ ἐστι τὰ ἔχοντα κινή-
σεως ἀρχὴν καὶ ἠρεμίας, καὶ τοῦτο προφανῶς παρὰ τὰ δοκοῦντά ἐστι τῷ
Ἀριστοτέλει· σαφῶς γὰρ τὸν τόπον αὐτὸς ἀκίνητον βούλεται εἶναι κατὰ
πᾶσαν κίνησιν. αὐτῇ γοῦν λέξει οὕτω φησί· “διὸ ὅταν μὲν ἐν κινουμένῳ
κινῆται καὶ μεταβάλλῃ τὸ ἐντός, οἷον ἐν ποταμῷ πλοῖον, ὡς ἀγγείῳ χρῆ-
ται μᾶλλον ἢ τόπῳ τῷ περιέχοντι. βούλεται δὲ ἀκίνητον εἶναι ὁ τόπος·
διὸ ὁ πᾶς μᾶλλον ποταμὸς τόπος ἐστίν, ὅτι ἀκίνητος ἅπας. ὥστε τὸ τοῦ
περιέχοντος πέρας ἀκίνητον πρῶτον, τοῦτ' ἐστὶν ὁ τόπος.” καὶ πρὸ
τούτων δὲ ὀλίγον δεικνύναι πειρώμενος, ὅτι οὐκ ἔστι τὸ διάστημα ὁ

Τόμ. 17, p. 584, γρ. 29
ἢ κατὰ τόπον. ἀλλ' οὔτε κατ' οὐσίαν μεταβάλλοι ἄν (οὐ γάρ ἐστιν οὐσία),
οὔτε κατὰ ποιότητα (ποσὸν γὰρ μᾶλλον ὁ τόπος, οὐ ποιόν), πολλῷ δὲ
πλέον οὐδὲ κατὰ τόπον· ἔσται γὰρ τοῦ τόπου τις ἄλλος τόπος. ὅτι δὲ
οὐδὲ κατὰ ποσὸν μεταβάλλει αὐξανόμενος καὶ μειούμενος, αὐτὸς ὁ Ἀρι-
στοτέλης μαρτυρεῖ· ὡς γὰρ ἓν καὶ τοῦτο τῶν ὡμολογημένων ὡς μὴ
ὑπαρχόντων τῷ τόπῳ, τὸ αὔξεσθαι λέγω ἢ μειοῦσθαι, ἐν ταῖς περὶ αὐτοῦ
τίθησιν ἀπορίαις. εἰ δὲ ἀμετάβλητον βούλεται εἶναι τὸν τόπον, οὐκ ἂν τὸ
διάστημα διὰ τὸ ἀμετάβλητον εἶναι ἀπεδοκίμαζε τόπον εἶναι τῶν
φυσικῶν
σωμάτων, ἀλλὰ διὰ τὸ μηδὲν νομίζειν ὅλως εἶναί τι τοιοῦτον διάστημα,
ταύτῃ ἀνελεῖν αὐτὸ ἐπεχείρησεν. ἄλλως τε πολλὰ τῶν φυσικῶν ἀκίνητά
ἐστι, περὶ ὧν καὶ ὁ φυσικὸς διαλέγεται, οἷον τὰ κέντρα τῶν σφαιρῶν, οἱ
πόλοι. καὶ αὐταὶ δὲ αἱ ψυχαὶ ἀκίνητοί εἰσι κατ' αὐτὸν μάλιστα τὸν Ἀρι-
στοτέλην πᾶσαν φυσικὴν κίνησιν, οὐ μόνον αἱ λογικαὶ ἀλλὰ καὶ αἱ
ἄλογοι,
φυσικαὶ δηλονότι ζωαὶ οὖσαι, καὶ ὅμως λόγον αὐτῶν ποιεῖται ὁ φυσικός.
ὥστε καὶ τὸ τοιοῦτον διάστημα περὶ οὗ ὁ λόγος, εἴ γε ὅλως ὑφεστάναι
ἐνόμιζεν ὁ Ἀριστοτέλης, οὐκ ἂν διὰ τὸ εἶναι αὐτὸ ἀκίνητον μηδὲ εἶναι
ὅλως αὐτὸ δεικνύειν ἐπειρᾶτο.

Τόμ. 17, p. 585, γρ. 1
391
οὐδὲ κατὰ ποσὸν μεταβάλλει αὐξανόμενος καὶ μειούμενος, αὐτὸς ὁ Ἀρι-

στοτέλης μαρτυρεῖ· ὡς γὰρ ἓν καὶ τοῦτο τῶν ὡμολογημένων ὡς μὴ
ὑπαρχόντων τῷ τόπῳ, τὸ αὔξεσθαι λέγω ἢ μειοῦσθαι, ἐν ταῖς περὶ αὐτοῦ
τίθησιν ἀπορίαις. εἰ δὲ ἀμετάβλητον βούλεται εἶναι τὸν τόπον, οὐκ ἂν τὸ
διάστημα διὰ τὸ ἀμετάβλητον εἶναι ἀπεδοκίμαζε τόπον εἶναι τῶν
φυσικῶν
σωμάτων, ἀλλὰ διὰ τὸ μηδὲν νομίζειν ὅλως εἶναί τι τοιοῦτον διάστημα,
ταύτῃ ἀνελεῖν αὐτὸ ἐπεχείρησεν. ἄλλως τε πολλὰ τῶν φυσικῶν ἀκίνητά
ἐστι, περὶ ὧν καὶ ὁ φυσικὸς διαλέγεται, οἷον τὰ κέντρα τῶν σφαιρῶν, οἱ
πόλοι. καὶ αὐταὶ δὲ αἱ ψυχαὶ ἀκίνητοί εἰσι κατ' αὐτὸν μάλιστα τὸν Ἀρι-
στοτέλην πᾶσαν φυσικὴν κίνησιν, οὐ μόνον αἱ λογικαὶ ἀλλὰ καὶ αἱ
ἄλογοι,
φυσικαὶ δηλονότι ζωαὶ οὖσαι, καὶ ὅμως λόγον αὐτῶν ποιεῖται ὁ φυσικός.
ὥστε καὶ τὸ τοιοῦτον διάστημα περὶ οὗ ὁ λόγος, εἴ γε ὅλως ὑφεστάναι
ἐνόμιζεν ὁ Ἀριστοτέλης, οὐκ ἂν διὰ τὸ εἶναι αὐτὸ ἀκίνητον μηδὲ εἶναι
ὅλως αὐτὸ δεικνύειν ἐπειρᾶτο.

Τόμ. 17, p. 586, γρ. 11
δεξαμενῆς, καὶ ἐκ τοῦ βίας δεῖσθαι εἰς τὸ καταδῦσαι τὸ στόμιον, καὶ ἐκ

τοῦ διὰ στενῶν ὀπῶν μὴ ἐκρεῖν τὸ ὕδωρ ἀνεχόμενον ὑπὸ τοῦ ἀέρος, τῷ
τε τοὺς πεπληρωμένους ἀσκοὺς πνεύματος ἐπιπολάζειν τε ἐν τῷ ὕδατι καὶ
τὰ ἐπικείμενα ἀνέχειν, καὶ ἐκ τῶν ῥηγνυμένων ἀσκῶν τε καὶ πίθων ὑπὸ

τοῦ γλεύκους διὰ τὸ γεννώμενον ἐν αὐτοῖς πνεῦμα, καὶ ἐξ ἄλλων μυρίων.
διὰ οὖν τὸ ὑπονοεῖν κενὸν εἶναι τὸ μεταξὺ τῶν περάτων τοῦ ἀμφορέως,
ἐντεῦθεν καὶ πάντα τόπον τοιοῦτον εἶναι νομίζουσιν· οὐ γὰρ δοκεῖ δια-
φέρειν τι τοῦ ἀγγείου ὁ τόπος, ἀλλ' ἔστι τὸ μὲν ἀγγεῖον τόπος μετα-
φορητός, ὁ δὲ τόπος ἀγγεῖον ἀμετακίνητον. τῷ οὖν κινητῷ καὶ
ἀκινήτῳ μόνον διοίσουσιν ὁ φυσικὸς τόπος καὶ τὸ ἀγγεῖον. καὶ διὰ
τοῦτο,
Ιωάννης Φιλόπονος De aeternitate mundi P. 427, γρ. 17
οἷς ὑπόκειται, ταύτῃ ἂν εἴη ἀνείδεον καὶ ὕλη πάντων,

οὐ μὴν ἐπειδὴ εἶδός τί ἐστιν, ἤδη διὰ τοῦτο οὐδὲ
πρώτην ὕλην αὐτὴν εἶναι ἀνάγκη· οὐδὲ γὰρ ἐνδέχεται
τῶν ὄντων οὐδὲν πάντῃ εἶναι ἀνείδεον· εἰ γὰρ ὅλως
τῶν ὄντων ἐστὶν τὸ τοιοῦτο, ἀνάγκη πάντως εἶναί
392
τινα φυσικὸν λόγον τῆς τούτου ὑπάρξεως, κἂν ἡμῖν

ἄρρητος ᾖ· εἰ γὰρ μηδένα λόγον ἔχοι, καθ' ὃν
ὑφέστηκέν τε καὶ τὸ εἶναι ἔχει, οὐδὲ τῶν ὄντων
ἂν εἴη· ἕκαστον γὰρ τῶν ὄντων ἔχει τινὰ λόγον φυ-
σικόν, καθ' ὃν ὑφέστηκεν. εἰ δὲ τοῦτο, οὐδὲν ἄρα
τῶν ὄντων ἀνείδεόν ἐστιν· ὁ γὰρ φυσικὸς ἑκάστου
λόγος, καθ' ὃν ἔστιν, εἶδός ἐστιν ἑκάστου καὶ οὐσία
καὶ ἔμπαλιν τὸ ἑκάστου συμπληρωτικὸν τῆς οὐσίας
εἶδος λόγος τίς ἐστιν φυσικός, καθ' ὃν τὸ εἶναι ἔχει.
οὐκοῦν καὶ ἡ ὕλη, εἴπερ μὴ κενόν ἐστιν ὄνομα, ἀλλ'
ἔστιν φυσικόν τι πρᾶγμα ὑφεστός, ἕξει λόγον δη-
λονότι, καθ' ὃν ὑφέστηκεν. ὁ δὲ τῆς ὑπάρξεως ἑκά-
στου λόγος εἶδος αὐτοῦ ἐστιν καὶ οὐσία· καὶ ὁ τῆς
ὕλης ἄρα λόγος, καθ' ὃν ἔστιν, εἶδος αὐτῆς ἐστιν καὶ
οὐσία. οὐκ ἄρα ἐνδέχεται πάντῃ εἶναι τὴν ὕλην ἀνεί-
δεον·
Ιωάννης Φιλόπονος De opificio mundi P. 99, γρ. 16
Τούτου δὲ τοῦ σκότους, μᾶλλον δὲ τῆς νυκτὸς ταύ-

της καὶ Φλέγων ἐν ταῖς ὀλυμπιάσιν ἐμνήσθη· λέγει γάρ,
ὅτι τῷ δʹ ἔτει τῆς διακοσιοστῆς δευτέρας ὀλυμπιάδος
ἐγένετο ἡλίου ἔκλειψις μεγίστη τῶν οὐκ ἐγνωσμένων
πρότερον· καὶ νὺξ ὥρᾳ ἕκτῃ τῆς ἡμέρας ἐγένετο, ὥστε
καὶ ἀστέρας ἐν οὐρανῷ φανῆναι. ὅτι δὲ τῆς ἐν τῷ
σταυρῷ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ γενομένης τοῦ ἡλίου
ἐκλείψεως καὶ οὐχ ἑτέρας ἐμνήσθη καὶ Φλέγων, πρῶ-
τον μὲν ἐκ τοῦ λέγειν μὴ ἐγνῶσθαι τὴν τοιαύτην
ἔκλειψιν τοῖς πρότερον χρόνοις ἐστὶ δῆλον· εἷς γὰρ
τρόπος ἐστὶν ἁπάσης ἐκλείψεως ἡλιακῆς φυσικός· αἱ
γὰρ συνήθεις τοῦ ἡλίου ἐκλείψεις ἐν μόνῃ συνόδῳ
τῶν δύο φωστήρων γίγνονται. ἡ δὲ ἐπὶ τοῦ δεσπό-
του Χριστοῦ ἐν πανσελήνῳ γέγονεν, ὅπερ φυσικῶς
γενέσθαι ἐστὶν ἀδύνατον. καὶ ἐπὶ μὲν τῶν ἄλλων
τοῦ ἡλίου ἐκλείψεων, εἰ καὶ ὅλος ἐκλείποι ὁ ἥλιος,
ἀκαριαῖον χρόνου μέρος ἀφώτιστος μείνας εὐθέως
ἀνακαθαίρεσθαι ἄρχεται· ἐπὶ δὲ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ
ἀπὸ ἕκτης ὥρας ἕως ἐνάτης ἀφεγγὴς ὁ ἀὴρ ἔμεινε
παντελῶς. καὶ ἀπ' αὐτῆς δὲ τῆς περὶ Τιβερίου Καί-
σαρος ἱστορίας δείκνυται·
393
Ιωάννης Φιλόπονος De opificio mundi P. 272, γρ. 13
τοῦ βίου δίδωσι, τὸν πρῶτον ἄνθρωπον· καὶ οὐχ ὡς

ἐπὶ τῶν ἄλλων ἑκάτερον γένος τὴν ἀρχὴν τὴν καθ'
αὑτὸ γέγονεν, οὕτω καὶ ὁ ἄνθρωπος, – οὐ γὰρ ἂν
εἰς στοργὴν αὐτοὺς τοσαύτην ἡ φύσις ἦγεν – ἀλλ'
ὡς ἀρχικὸν καὶ δραστήριον πρῶτον ποιήσας τὸ ἄρρεν,
ἐκ μιᾶς τῶν πλευρῶν αὐτοῦ τὸ θῆλυ διέπλασεν, τῷ
παθητικῷ μᾶλλον καὶ ὑπηκόῳ τῆς ἑαυτοῦ κοσμούμενον
ἀρχῆς. ἐκ πλευρᾶς δὲ τοῦ ἄρρενος τὸ θῆλυ γέγονεν,
ὡς ἂν εἴη τῷ ἄρρενι σύγκοιτον τῶν ἑκατέρου πλευ-
ρῶν ὡς συγγενῶν ἐναρμοζομένων ἀλλήλαις· ὅθεν ἔρως
τις αὐτοῖς ἐνέσπαρται φυσικὸς εἰς ὁλκήν τινα βίαιον
τὰ συγγενῆ συνάπτων. ἐκ δὲ τῆς τούτων μίξεως ἡ
γένεσις τῶν ἄλλων προελήλυθεν· διὸ συμπολιτεύονται
καὶ συμβιοτεύουσι μόνοι τῶν ἄλλων οἱ ἄνθρωποι καὶ
συντιμωροῦσιν ἀλλήλοις κατὰ γένη καὶ πόλεις καὶ
ἔθνη καὶ συγγενείας καὶ οἴκους.
Εὐλογώτατα οὖν τούτοις καὶ μόνοις μίαν δεδωκὼς
τοῦ εἶναι τὴν ἀρχὴν ταύτην εἰς τὸ ἄρρεν διεῖλε καὶ
τὸ θῆλυ· διὸ τὴν μίαν καὶ κοινὴν γένεσιν εἰπών ‘καὶ
ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ' εἰκόνα θεοῦ
ἐποίησεν αὐτόν’ εὐθὺς διεῖλεν εἰς τὰ δύο γένη· ‘
Αμμώνιος In Porphyrii isagogen sive quinque voces

P. 5, γρ. 11
ἄνθρωποι καὶ οὐ δεῖ ἑαυτοὺς ἐκ ταύτης ἐξάγειν οὐδὲ ἀποδιδράσκειν,

μέγας τίς μοι φαίνεται καὶ οὐ ῥᾴδιος διιδεῖν’. οὐ δεῖ δὴ ἐξάγειν ἑαυτόν·
ὥσπερ
γὰρ ὁ ἐν φρουρᾷ ὑπάρχων καὶ καταδεθεὶς διά τι πλημμέλημα, εἰ βουλη-
θείη ἀποδρᾶσαι, ἀνατρέπει ὅσον ἐφ' ἑαυτῷ τοὺς νόμους, οὕτω καὶ ὁ
σπεύ-
δων διαλῦσαι τὸν δεσμὸν τοῦ σώματος τὸν δεθέντα ὑπὸ τῆς προνοίας
ἀνα-
τρέπει τοὺς δημιουργικοὺς νόμους· οὐ δεῖ οὖν θανατᾶν. εἰ τοίνυν ταῦθ'
οὕτως ἔχει, πῶς μελέτην θανάτου τὴν φιλοσοφίαν φαμέν; πρόσεχε τοῖς
λεγομένοις, καὶ λυθήσεται ἡ ἀπορία. ἰστέον ὅτι τοῦ ἀνθρώπου συνθέτου
ὄντος ἐκ ψυχῆς καὶ σώματος καὶ ὁ σύνδεσμος διττὸς καὶ ἡ τῆς ψυχῆς
λύσις διττή· ἔστι γὰρ ὁ φυσικὸς λεγόμενος δεσμός, καθ' ὃν τῇ ψυχῇ δέ-
394
δεται τὸ σῶμα καὶ ζωοποιεῖται ἐξ αὐτῆς, ἔστι καὶ ὁ προαιρετικὸς δεσμός,

καθ' ὃν ἡ ψυχὴ τῷ σώματι δέδεται δουλεύουσα αὐτῷ κεκρατημένη ὑπ'
αὐτοῦ. διττὴ οὖν καὶ ἡ λύσις, ἡ μὲν τοῦ σώματος ἀπὸ τῆς ψυχῆς, ἡ δὲ
τῆς ψυχῆς ἀπὸ τοῦ σώματος. καὶ ὁ θάνατος διττός, ὁ μὲν φυσικός, καθ'
ὃν πάντες οἱ ἄνθρωποι ἀποθνήσκομεν, τοῦτ' ἔστι καθ' ὃν χωρίζεται τὸ
σῶμα ἀπὸ τῆς ψυχῆς, ὁ δὲ προαιρετικός, καθ' ὃν οἱ φιλόσοφοι μελετῶσι
χωρίζειν τὴν ψυχὴν ἀπὸ τοῦ σώματος. καὶ κατὰ τοῦτο λέγονται μελετᾶν
θάνατον, τοῦτ' ἔστι χωρισμὸν ψυχῆς ἀπὸ τοῦ σώματος. ἰστέον δὲ ὅτι οὐ
πάντως τοῦ σώματος χωρισθέντος τῆς ψυχῆς καὶ ἡ ψυχὴ χωρίζεται τοῦ
σώματος· αἱ γὰρ φιλοσώματοι ψυχαὶ καὶ
Οἱ μὲν οὖν ... τὴν γένεσιν.
Ποίῳ μὲν ἤθει τοὺς λόγους καταβάλλεται τούτους ὁ Ἀριστοτέλης, οὐ

λήσεται τοὺς συνετωτέρους. ἵνα δὲ καὶ ἐξ ὧν τίθησιν ἐπακολουθήσωμεν
τῇ τῶν Πυθαγορείων διανοίᾳ, ῥητέον ὡς ἓν μὲν τὸ σύνολον λέγουσι τὸ ἐξ
ὕλης καὶ εἴδους διακοσμηθέν· τούτου δὲ τὴν σύστασίν φασιν οὕτω

γίγνεσθαι·
τοῦ λόγου τοῦ ἀπὸ τῆς φύσεως προελθόντος χρῶμα καὶ σχῆμα καὶ τὴν
αἰτίαν πάντως γεννήσαντος πρῶτον μὲν τὸ ἄποιον σῶμα γίγνεται (τοῦτο
γάρ ἐστι τὸ ἔγγιστα τοῦ ἀπείρου), εἶτα τὸ διακοσμηθέν, ὅταν τὸ πέρας
καὶ ὁ φυσικὸς λόγος κατασχῇ τέλεον τὸ ὑποκείμενον. ὅτι δὲ καὶ περὶ
χωριστῶν ἀριθμῶν εἰρήκασιν οἱ ἄνδρες καὶ μάλιστα πάντων οὗτοι, καὶ
πρότερον ὑπεμνήσαμεν.
Τοῦ μὲν οὖν ... γενέσεως.
Συμβολικῶς εὕροις ἂν παρ' ἐκείνοις ταῦτα λεγόμενα· τὸν γὰρ περιττὸν

τοῖς θεοῖς προσοικειοῦντες εἰκότως ἀγένητον εἶναί φασι, τὸν δὲ ἄρτιον
τοῖς ἐνύλοις ἀνάλογον λαμβάνοντες γενητὸν καλοῦσι καὶ δυάδι
προσοικειοῦσιν· ἐπεὶ ὅτι τοὺς συστοίχους ἀρτίους καὶ περιττοὺς ἀριθμοὺς
ἐκ τῶν αὐτῶν ἀρχῶν ἀπογεννῶσιν, εἰ καὶ τοὺς μὲν μονάδι προσεοικέναι
τοὺς δὲ δυάδι φασί, πολλάκις ὑπεμνήσαμεν.
Τὸν δ' ἄρτιον ... ἀριθμῶν.

395
χόθεν ἢ τὰ ἔνυλα εἴδη ἢ τὰ καθ' αὑτὰ τούτοις ὑπάρχοντα ἢ τὰ

ἢἐκ τῶν φυσικῶν λόγων τε καὶ ἀριθμῶν ἔχει τὴν κυρίαν ὑπόστασιν.
Ἆρ' οὖν ... ἀριθμοῦ ἔχοντα, οἷον ἥλιος καὶ σελήνη

τὰαὐτά.
Ὅτι μὲν ἡλιακός ἐστί τις ἀριθμὸς καὶ σεληνιακὸς ἄλλος καὶ ἑκάστου
τῶν κατ' οὐρανὸν κινουμένων ἴδιος, καὶ τυφλῷ, φασί, δῆλον· οὐ γὰρ ἂν
αἱ ἀποκαταστάσεις τῶν φορῶν ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἐγίγνοντο,
εἰ μὴ εἷς καὶ ὁ αὐτὸς ἀριθμὸς ἐδυνάστευεν ἐφ' ἑκάστου. πάντες γε μὴν
οὗτοι συντελοῦσι τῇ τοῦ θείου γενητοῦ περιόδῳ καὶ περιέχονται ὑπὸ τοῦ
τελείου ταύτης ἀριθμοῦ. οὐ μὴν ἀλλὰ γὰρ καὶ τῶν ζῴων ἑκάστου πάντως
ἐστί τις φυσικὸς ἀριθμός· οὐ γὰρ ἂν ὡσαύτως τὰ ὁμοειδῆ διωργάνωτο
οὐδ'
ἂν περὶ τὸν αὐτὸν ἤκμαζέ τε καὶ παρήκμαζε χρόνον οὐδ' ἐγέννα οὐδ'
ἔτρεφεν οὐδ' ηὖξε τὰ ἔκγονα, εἰ μὴ τῷ αὐτῷ μέτρῳ κατείχετο τῆς
φύσεως.
καὶ μὴν ὅτι οὗτος αἴτιος γίγνεται ‘ἀμεινόνων τε καὶ χειρόνων γενέσεων’,
ἀκηκόαμεν παρὰ τοῦ κρατίστου τῶν Πυθαγορείων Πλάτωνος. τί οὖν χρὴ
τοῖς φυσικοῖς καὶ δημιουργικοῖς ἀριθμοῖς εἰς ταὐτὸν ἄγοντα τοὺς μαθη-
ματικοὺς ἐπιταράττειν τὸν λόγον; κἂν γὰρ τετραγώνους ποτὲ λέγωμεν ἢ
κύβους τῶν φυσικῶν ἀριθμῶν ἐνίους, οὐ μοναδικοὺς αὐτοὺς ποιοῦμεν,

P. 66, γρ. 12
Τὴν αἰτίαν λέγει δι' ἣν οὐκ ἐκ τῶν αἰσθητῶν ὁρμώμενοι ἐχρήσαντο

ταῖς τοιαύταις ἀρχαῖς καὶ ἔλαβον αὐτάς (τὸ γὰρ παρέλαβονἀντὶ τοῦ
καὶ

396
κινου-
ὁ μέντοι γε ἀστρονόμος οὐ φροντίζει τῆς ὕλης, εἴτε ἀερία ἐστὶν εἴτε πυρία
πάντα· γεννῶσί τε γὰρ τὸν οὐρανὸν καὶ περὶ τὰ τούτου μέρηπραγμα-

P. 136, γρ. 18
λογικοῖς, καὶ εἰδέναι τοὺς τρόπους τῶν ἀποδείξεων καὶ τὰς τῶν λόγων
συναγωγάς· ἄτοπον γὰρ ἅμα τε ζητεῖν ἐπιστήμην τινός, καὶ περὶ αὐτῆς
τῆς ἐπιστήμης ζητεῖν τίνα τρόπον γίνεται. δεῖ γὰρ πρότερον γινώσκειν
τὸν
τρόπον καθ' ὃν δεῖ θηρᾶσθαι αὐτήν, καὶ τότε αὐτὴν τὴν ἐπιστήμην·
οὐδέτερον
γὰρ τούτων ῥᾴδιον θηρᾶσθαι, οὔτε τὸν τρόπον οὔτε δὴ τὴν ἐπιστήμην.
Τὴν δὲ ἀκριβολογίαν τὴν μαθηματικὴν οὐκ ἐν ἅπασιν ἀπαιτητέον.
Ὁμοίως γὰρ ἔστι, φησὶν ἐν τοῖς Ἠθικοῖς, μαθηματικοῦ πιθανολογοῦντος

ἀποδέχεσθαι καὶ ῥητορικὸν ἀποδείξεις ἀπαιτεῖν. τοῦτο οὖν λέγει καὶ νῦν,
ὅτι
τὴν ἀκριβολογίαν τὴν μαθηματικὴν οὐκ ἐν ἅπασι δεῖ ἀπαιτεῖν, ἀλλ' ἐν
τοῖς
ἀύλοις, ὁποῖά ἐστι τὰ ἐξ ἀφαιρέσεως. ὥστε οὐ φυσικόςἐστιν ὁ τρόπος
ὁ Μαθηματικός· ἅπασα γὰρ ἴσως ἡ φύσις ἔχει ὕλην. καλῶς τὸ ἴσως
προσέθηκε διὰ τὰ οὐράνια. οὐ γὰρ κυρίως ἐπ' ἐκείνων ὕλη θεωρεῖται.
Διὸ σκεπτέον πρῶτον τί ἐστι φύσις.
Διὰ τοῦ εἰπεῖν ‘δεῖ ἡμᾶς πρότερον ἐπισκέψασθαι τί ἐστι φύσις’ ἐπανα-
τρέχει πάλιν ἐπὶ τὰ φυσικὰ καὶ περὶ φύσεως διαλέγεται, καὶ οὐκέτι ἐστὶ
θεολογία ἡ πραγματεία. λέγομεν οὖν πρὸς τοῦτο ἢ ὅτι οὐ κυρίως τὸ
βιβλίον τοῦτο τῆς Μετὰ τὰ φυσικά ἐστι πραγματείας, ἀλλὰ
προγραφόμενον
πάσης τῆς θεωρητικῆς φιλοσοφίας, ἢ ὅτι δεῖ πρότερον προγυμνάζεσθαι
εἰς τὰ φυσικὰ θεωρήματα· τότε οὖν δυνατὸν παρακολουθῆσαι τοῖς
397
ἐνταῦθα λεγομένοις. μανθάνοντες γὰρ τί ἐστι φύσις γινώσκομεν καὶ περὶ

τίνος ἡ

P. 140, γρ. 34
σαμεν· ἠπόρησε γὰρ πρὸς τῷ τέλει τοῦ ἐλάττονος Α, ἡνίκα ἔλεγεν “εἰ
μιᾶς ἐπιστήμης [ἐστὶν] ἢ πλειόνων τὰ αἴτια καὶ τὰς ἀρχὰς θεωρῆσαί
ἐστι”. τοῦτο οὖν καὶ ἐνταῦθα λέγει, ὅτι πότερον μιᾶς ἐπιστήμης ἢ
πολλῶν ἐστι τὸ θεωρῆσαι τὰς αἰτίας. εἰρήκαμεν δὲ καὶ τὴν λύσιν.
Καὶ πότερον τὰς τῆς οὐσίας ἀρχάς.
Ἐντεῦθεν δευτέραν ἀπορίαν ἐκτίθεται· ἔστι δὲ τοιαύτη ὅτι ἆρά γε

τὰς ἀρχὰς μόνας ἐπίσταται τῆς οὐσίας ἡ πρώτη φιλοσοφία τὰς πρώτας
τῆς κυρίως, ἧς ὁ νοῦς μόνος θιγγάνει ἁπλαῖς ἐπιβολαῖς, ἢ καὶ τὰς κοινὰς
ἐννοίας ἐπίσταται. καὶ λέγομεν ὅτι καὶ τὰς ἀρχὰς οἶδε τῆς οὐσίας τὰς
πρώτας καὶ τὰς κοινὰς ἐννοίας. καὶ λοιπὸν ἐξ αὐτῆς λαμβάνουσιν οἱ κατὰ
μέρος ἐπιστήμονες, οἷον ὁ φυσικὸς ἔχει κοινὴν ἔννοιαν ταύτην εἰληφὼς

ἀπὸ τοῦ πρώτου φιλοσόφου, ὅτι οὐδὲν γίνεται ἐκ τοῦ μηδαμῇ μηδαμῶς
ὄντος· εἰ γὰρ ὑποθώμεθα γίνεσθαί τι ἐκ τοῦ μηδαμῇ μηδαμῶς ὄντος,
πρῶτον προϋπάρξει, φησί, τὸ μηδαμῇ μηδαμῶς ὂν τοῦ ὄντος. ἔπειτα
δύναμιν ἔχει τοῦ γενέσθαι ἢ οὐκ ἔχει. εἰ μὲν οὖν ἔχει δύναμιν τοῦ
γενέσθαι, ὕλη ἐστί (πάντα γὰρ τὰ γινόμενα κατὰ χρόνον ἔνυλά φασιν οἱ
φιλόσοφοι), καὶ ἔσται προτέρα ἡ ὕλη· εἰ δὲ μὴ ἔχει δύναμιν τοῦ γενέσθαι,
οὐδ' ἄν ποτε γένοιτο. πάλιν ἐπὶ γεωμέτρου, ὅτι τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ
ἀλλήλοις ἐστὶν ἴσα· καὶ ἐπὶ ἰατροῦ, ὅτι ἐκ τῶν τεσσάρων χυμῶν συνεστή-
κασι τὰ ἡμέτερα σώματα· καὶ ἐπὶ λογικῶν, ὅτι ἐπὶ παντὸς ἢ ἡ κατάφασις
ἢ ἡ ἀπόφασις ἀληθεύει. ὥστε ἡ πρώτη φιλοσοφία καταγίνεται καὶ περὶ

P. 143, γρ. 14
Πρὸς δὲ τούτοις περὶ ταὐτοῦ καὶ ἑτέρου καὶ ὁμοίου καὶ ἀνομοίου.
Πάλιν ἐντεῦθεν ἑτέραν ἀπορίαν ἐπάγει τοιαύτην, φάσκων οὕτως, ἆρά

γε τὸ ζητεῖν περὶ ταὐτοῦ καὶ ἑτέρου καὶ ἐναντιότητος καὶ ὁμοίου καὶ ἀνο-
μοίου καὶ περὶ προτέρου καὶ ὑστέρου καὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων τῆς
398
πρώτης φιλοσοφίας ἢ ἄλλης τινὸς ἐπιστήμης. καί φαμεν ὅτι οὔτε ὁ γεω-
μέτρης ζητεῖ περὶ ταὐτοῦ καὶ ἑτέρου καὶ ὁμοίου καὶ ἀνομοίου καὶ προ-
τέρου καὶ ὑστέρου οὔτε ὁ ἀριθμητικὸς ἁπλῶς οὔτε ἄλλος τις τῶν κατὰ
μέρος ἐπιστημόνων, τουτέστιν ὁ φυσικὸς ἢ ὁ ἰατρός, ἀλλ' ὁ πρῶτος φιλό-
σοφος. καὶ εἰκότως, ἐπειδὴ σκοπὸν ἔχει ὁ πρῶτος φιλόσοφος περὶ πάν-
των τῶν ὄντων διαλέγεσθαι, ταῦτα δὲ διὰ πάντων τῶν ὄντων διαπεφοιτή-
κασιν, ἡ ἑτερότης καὶ ἡ ταυτότης καὶ ἡ ὁμοιότης καὶ τὸ πρότερον καὶ τὸ
ὕστερον. ἀμέλει τοι καὶ ὁ Πλάτων πρὸς τῇ οὐσίᾳ τὰ γένη τῶν ὄντων
ὑπαγορεύων φησὶν εἶναι ἑτερότητα καὶ ταυτότητα, ἐπειδὴ
διαπεφοιτήκασι
διὰ πάντων τῶν ὄντων· ὁμοίως δὲ καὶ ἡ ἐναντιότης. τὸ γὰρ μὴ ὄν, ὥς
φησιν ὁ Πλάτων, οὐκ ἔστιν παρ' ἔλαττον τοῦ ὄντος, οὐ τὸ μηδαμῇ μηδα-
μῶς ὄν, ἀλλὰ τὸ πῇ μὴ ὄν· πάντα γὰρ τὰ ὄντα ὡς πρὸς ἄλλα παραβαλ-
λόμενα πῇ μὴ ὄντα ὑπάρχουσιν, ὥστε εἰκότως φησὶν ὁ Πλάτων ὅτι οὐκ
ἔλαττόν ἐστι τοῦ ὄντος τὸ μὴ ὄν, πῇ μὴ ὂν δηλονότι. ἀλλὰ καὶ ἡ ἐναν

P. 234, γρ. 17
ἴσον καὶ ὅμοιον καὶ θερμὸν ὑπὸ τὴν ταυτότητα καὶ ὑπὸ τὴν ἑνάδα, τὸ δὲ
ἄνισον καὶ ἀνόμοιον καὶ τὸ ψυχρὸν ὑπὸ τὴν ἑτερότητα καὶ τὸ πλῆθος.
διὸ καὶ δέκα συστοιχίας ἐποίουν οἱ Πυθαγόρειοι, καὶ τὰ μὲν ἀπετίθεντο
πρὸς τῇ κρείττονι συστοιχίᾳ, τὰ δὲ πρὸς τῇ χείρονι, καθάπερ εἰρήκαμεν.
εἰ τοίνυν τὸ πλῆθος καθ' αὑτὸ κατηγορεῖται τῶν πραγμάτων, εἴ γε καὶ ἐκ
τοῦ τοιούτου πλήθους, φημὶ δὴ τοῦ νοητοῦ, τὸ εἶναι τῷ ἐνταῦθα πλήθει,
δῆλον ὅτι καὶ τὰ ὑπ' αὐτὰ τελοῦντα καθ' αὑτὸ κατηγορηθήσεται τῶν
πραγμάτων, ὅμοιον καὶ ἀνόμοιον, ἴσον καὶ ἄνισον, τὰ ἐναντία, ἑτερότης
καὶ ταυτότης. εἰ τοίνυν περὶ πάντων τούτων διαλέγεται ὁ πρῶτος
φιλόσοφος,
δῆλον ὅτι διαλέξεται περὶ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς πράγμασιν. ὅτι
δὲ διαλέγεται περὶ τῶν ἐναντίων ὡμολόγηται· οὔτε γὰρ φυσικὸς
διαλέξεται
οὔτε δὲ μαθηματικὸς οὔτε ἄλλος τις παρὰ τὸν πρῶτον φιλόσοφον, ὅτι ἓν
ἑνὶ ἀντίκειται (οὔτε γὰρ δύο ἑνί· οὐ γὰρ ἄδικος οὕτως ἡ φύσις, ὥστε δύο
ἑνὶ ἀντιτάξαι· ὥστε τῇ καταφάσει ἡ ἀπόφασις μόνη μάχεται, ὡς δέδεικται
ἐν τῷ Περὶ ἑρμηνείας), καὶ ὅτι τετραχῶς τὰ ἀντικείμενα λέγεται, καὶ ποῖά

ἐστιν ἐναντία, τὰ πλεῖστον ἀλλήλων διεστηκότα, καὶ ὅτι διχῶς λέγονται
τὰ
ἐναντία, τὰ μὲν ὡς μετέχοντα, τὰ δὲ ὡς μετεχόμενα, καθάπερ εἴρηται ἐν
τῷ Φαίδωνι. περὶ τούτων οὖν πάντων ὁ πρῶτος φιλόσοφος διαλέξεται.
399

P. 243, γρ. 25
λουςδὲ τὰ κατὰ σχέσιν· παραβαλλόμενοι γὰρ πρὸς ἀλλήλους λέγονται

ἔχειν ὑπεροχὴν καὶ ἔλλειψιν καὶ ἰσότητα καὶ ἀνισότητα. καὶ ὁ μὲν
ἀριθμητικὸς οὐ μόνον περὶ τῶν ἀριθμῶν διαλέγεται, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν
καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς ἀριθμοῖς ἡ ἀριθμητική, τουτέστιν ἀρτίου καὶ
περιττοῦ· περὶ δὲ τῶν κατὰ σχέσιν ὑπαρχόντων τοῖς ἀριθμοῖς οὐχ ᾗ
ἀριθμητικὸς διαλέγεται, ἀλλὰ καθὸ ἀριθμητικὸς ἔχει τὰς ἀρχὰς τοῦ
μουσικοῦ. ὁμοίως δὲ παντὶ στερεῷ σώματι ὑπάρχει τὸ εἶναι τριχῇ
διαστατῷ· τοῦτο δὲ καθ' αὑτὸ ὑπάρχει τοῖς σώμασι, καὶ τοῖς
μαθηματικοῖς καὶ τοῖς φυσικοῖς. δια-
φέρουσι δὲ ἀλλήλων ὅτι τὰ μὲν μαθηματικὰ ἀκίνητα ὑπάρχουσι, τὰ δὲ
φυσικὰ πάντα ἐν κινήσει· καὶ τῶν φυσικῶν τὰ μὲν ἀεὶ κινούμενα ὑπάρ-
χουσι, τὰ δὲ ποτὲ κινούμενα. διαλέγεται οὖν ὁ μαθηματικὸς καὶ ὁ
φυσικὸς
καὶ περὶ τῶν σωμάτων καὶ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς σώμασιν, ὅτι
τὰ μὲν ἀκίνητα ὑπάρχουσι τὰ δὲ ἐν κινήσει, καὶ ὅτι τὰ μὲν ἀεικίνητα τὰ
δὲ ποτὲ κινούμενα, καὶ ὅτι τὰ μὲν βαρέα ὑπάρχουσι τὰ δὲ οὔτε κουφότη-
τος μετέχουσιν οὔτε δὲ βάρους. ὥσπερ οὖν ὁ ἀριθμητικὸς διαλέγεται
περὶ
πάντων τῶν ἀριθμῶν καὶ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς ἀριθμοῖς, καὶ
ὁ φυσικὸς περὶ πάντων τῶν σωμάτων καὶ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων τοῖς
σώμασιν, ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἄλλοι ἐπιστήμονες οἱ κατὰ μέρος, οὕτως δὴ

καὶ ὁ πρῶτος φιλόσοφος διαλέγεται περὶ πάντων τῶν ὄντων καὶ τῶν καθ'
αὑτὸ ὑπαρχόντων πᾶσι τοῖς οὖσιν. εἶτα ἐφεξῆς ἱστορεῖ καὶ τὰς τῶν πα-
λαιοτέρων δόξας, δεικνὺς ὅτι καὶ αὐτοὶ ἀρχὰς τῶν ὄντων ἐναντιώσεις

P. 249, γρ. 23
μέρεσι, θεωρεῖ τίνες ἀριθμοὶ πεπόνθασι τοῦτο, ἁπλῶς δὲ περὶ τελείου

οὐκ
οἶδε· μόνου γὰρ τοῦ φιλοσόφου τὸ τούτων ἐπιστήμην ἔχειν τί ποτέ
ἐστιν αὐτῶν ἕκαστον. λείπει δὲ τῇ λέξει καὶ ὅτι οὐ μόνον τῶν οὐ-
σιῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν ὑπαρχόντωντῇ οὐσίᾳ. καὶ περὶ προτέρου
καὶ ὑστέρου καὶ γένους καὶ εἴδους καὶ ὅλου καὶ μέρους καὶ τῶν
ἄλλων τῶν τοιούτων. ὁ γὰρ γεωμέτρης διαλέγεται περὶ τοῦ προτέρου
τοῦ ἐν τοῖς μεγέθεσιν, ὅτι πρότερα, εἰ τύχοι, ὑπάρχουσι τὰ τρίγωνα τῶν
τετραγώνων, ὁ δὲ ἀριθμητικὸς περὶ τοῦ προτέρου τοῦ ἐν τοῖς ἀριθμοῖς,
400
ὅτι προτέρα ἡ δυὰς τῆς τριάδος· ὁ δὲ φιλόσοφος περὶ ἁπλῶς προτέρου,

τῆς
φύσεως αὐτοῦ, πολυπραγμονεῖ, ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ ὑστέρου καὶ ὅλου
καὶ μέρους. πάλιν ὁ φυσικὸς διαλέξεται περὶ τοῦ γένους τοῦ ἐν ζῴῳ, ὁ
δὲ φιλόσοφος περὶ τοῦ ἁπλῶς γένους τοῦ ἐν ἅπασι θεωρουμένου.

P. 249, γρ. 38
διαλέξεται περὶ πασῶν τῶν οὐσιῶν καὶ τῶν καθ' αὑτὸ ὑπαρχόντων ταῖς
οὐσίαις· καὶ ἔδειξεν ὅτι ὁ πρῶτος φιλόσοφος προσεχῶς διαλέξεται περὶ
αὐτῶν. πρὸς δὲ τούτοις ἐζήτησε καὶ περὶ τῶν ἀξιωμάτων, εἴτε τοῦ καθ'
ἕκαστα ἐπιστήμονός ἐστι διαλεχθῆναι περὶ αὐτῶν ἤγουν τοῦ πρώτου
φιλο-
σόφου τοῦ ἔχοντος περὶ τὸ ἁπλῶς ὂν ᾗ ὄν ἐστιν. ἐνταῦθα τοίνυν
δείκνυσιν
ὅτι τοῦ ἁπλῶς φιλοσόφου ἐστὶ τὸ διαλεχθῆναι περὶ τῶν ἀξιωμάτων, τουτ-
έστι τῶν κοινῶν ἐννοιῶν, ταὐτὸν δὲ εἰπεῖν τῶν ἀρχῶν τῶν ἀποδείξεων,
ὡς
εἴρηται ἐν τῇ Ἀποδεικτικῇ πραγματείᾳ· οἷον ὅτι τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ
ἀλλήλοις ἐστὶν ἴσα. ὁ γὰρ γεωμέτρης κέχρηται τούτῳ τῷ ἀξιώματι τῷ
λέγοντι τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ ἀλλήλοις ἐστὶν ἴσα, ἀλλὰ καὶ ἀριθμητικὸς
καὶ μουσικὸς καὶ φυσικός· ἀλλ' ὁ μὲν γεωμέτρης ἐπὶ μεγεθῶν, οὐκέτι δὲ
καὶ ἐπὶ ἀριθμῶν, ὁ δὲ ἀριθμητικὸς ἐπὶ ἀριθμῶν, ὁ δὲ μουσικὸς ἐπὶ χορ-

δῶν, ὁ δὲ φυσικὸς ἐπὶ κινήσεων. ὥστε καὶ αὐτοὶ οἱ καθ' ἕκαστα ἐπιστή-
μονες διαλέγονται περὶ τῶν ἀξιωμάτων, ἐπειδὴ τῶν ὄντων ὑπάρχουσι,
λαμβάνοντες αὐτὰ ὡς ὁμολογούμενα· ἁπλῶς δὲ περὶ αὐτῶν τῶν
ἀξιωμάτων ὁ πρῶτος φιλόσοφος διαλέγεται, ἐπειδὴ οὐδεμιᾷ ἐπιστήμῃ
ὑπάρχει ἀφωρισμένῃ, οἷον γεωμετρίᾳ, εἰ τύχοι, ἢ ἀριθμητικῇ. εἰ γὰρ μιᾷ
ἐπιστήμῃ ὑπῆρχεν ἀφωρισμένῃ, ἔδει τὰς ἄλλας μὴ διαλέγεσθαι περὶ
αὐτῶν· εἰ τοίνυν δια-λέγονται, ὡς ἐδείξαμεν, δῆλον ὅτι οὐχ ὑπάρχει μιᾷ.
ὥστε χρῶνται τοῖς ἀξιώμασιν οἱ καθ' ἕκαστα ἐπιστήμονες, εἰς ὅσον
δέονται, οἷον γεωμετρία ἐπὶ μεγεθῶν, ἀριθμητικὴ ἐπὶ ἀριθμῶν· ὁμοίως
δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.
Ασκληπιός Εις τα μεταφυσικά του Αροστοτέλη libros A-Z Σχόλια P.

250, γρ. 2
αὐτῶν. πρὸς δὲ τούτοις ἐζήτησε καὶ περὶ τῶν ἀξιωμάτων, εἴτε τοῦ καθ'
ἕκαστα ἐπιστήμονός ἐστι διαλεχθῆναι περὶ αὐτῶν ἤγουν τοῦ πρώτου
φιλο-
401
σόφου τοῦ ἔχοντος περὶ τὸ ἁπλῶς ὂν ᾗ ὄν ἐστιν. ἐνταῦθα τοίνυν

δείκνυσιν
ὅτι τοῦ ἁπλῶς φιλοσόφου ἐστὶ τὸ διαλεχθῆναι περὶ τῶν ἀξιωμάτων, τουτ-
έστι τῶν κοινῶν ἐννοιῶν, ταὐτὸν δὲ εἰπεῖν τῶν ἀρχῶν τῶν ἀποδείξεων,
ὡς
εἴρηται ἐν τῇ Ἀποδεικτικῇ πραγματείᾳ· οἷον ὅτι τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ
ἀλλήλοις ἐστὶν ἴσα. ὁ γὰρ γεωμέτρης κέχρηται τούτῳ τῷ ἀξιώματι τῷ
λέγοντι τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ ἀλλήλοις ἐστὶν ἴσα, ἀλλὰ καὶ ἀριθμητικὸς
καὶ μουσικὸς καὶ φυσικός· ἀλλ' ὁ μὲν γεωμέτρης ἐπὶ μεγεθῶν, οὐκέτι δὲ
καὶ ἐπὶ ἀριθμῶν, ὁ δὲ ἀριθμητικὸς ἐπὶ ἀριθμῶν, ὁ δὲ μουσικὸς ἐπὶ χορ-

δῶν, ὁ δὲ φυσικὸς ἐπὶ κινήσεων. ὥστε καὶ αὐτοὶ οἱ καθ' ἕκαστα ἐπιστή-
μονες διαλέγονται περὶ τῶν ἀξιωμάτων, ἐπειδὴ τῶν ὄντων ὑπάρχουσι,
λαμ-
βάνοντες αὐτὰ ὡς ὁμολογούμενα· ἁπλῶς δὲ περὶ αὐτῶν τῶν ἀξιωμάτων ὁ
πρῶτος φιλόσοφος διαλέγεται, ἐπειδὴ οὐδεμιᾷ ἐπιστήμῃ ὑπάρχει

ἀφωρισμένῃ,
οἷον γεωμετρίᾳ, εἰ τύχοι, ἢ ἀριθμητικῇ. εἰ γὰρ μιᾷ ἐπιστήμῃ ὑπῆρχεν
ἀφωρισμένῃ, ἔδει τὰς ἄλλας μὴ διαλέγεσθαι περὶ αὐτῶν· εἰ τοίνυν δια-
λέγονται, ὡς ἐδείξαμεν, δῆλον ὅτι οὐχ ὑπάρχει μιᾷ. ὥστε χρῶνται τοῖς
ἀξιώμασιν οἱ καθ' ἕκαστα ἐπιστήμονες, εἰς ὅσον δέονται, οἷον γεωμετρία
ἐπὶ μεγεθῶν, ἀριθμητικὴ ἐπὶ ἀριθμῶν· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.
ἐπεὶ οὖν κοινῶς πάσαις ἐπιστήμαις ὑπάρχουσι τὰ ἀξιώματα, περὶ δὲ τῶν
ἁπλῶς ὄντων ὁ πρῶτος φιλόσοφος διαλέξεται,

P. 361, γρ. 18
ἐφαρμόττει ὁ ὁρισμὸς οὗτος παντὶ κύκλῳ μεγίστῳ καὶ ἥττονι. δεῖ οὖν τὸν
φυσικὸν διαλέγεσθαι περὶ τῶν ἐνύλων εἰδῶν καὶ λέγειν καὶ τὰς διαφορὰς
αὐτῶν, οἷον οὐ μόνον δεῖ λέγειν περὶ τοῦ σχήματος τῆς χειρὸς ὅτι
τοιόνδε,
ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς ἐνεργείας αὐτῆς, οἷον ὅτι ἐστὶν ἀντιληπτικὴ καὶ ἀπο-
βλητική· εἰ γὰρ μόνον περὶ τοῦ σχήματος εἴποι, οὐδὲν ἕτερον λέξει ὡς ἂν
εἰ καὶ περὶ χειρὸς ἀνδριάντος διαλέξεται. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ ὀφθαλμοῦ
οὐ μόνον δεῖ λέγειν ὅτι σφαιρικός ἐστιν, ἀλλὰ καὶ τῆς ἐνεργείας αὐτοῦ δεῖ
μνημονεύειν, ὅτι τὸ ἀντιληπτικὸν τῶν χρωμάτων. ὥστε δεῖ τὸν φυσικὸν

μὴ μόνον τῶν σχημάτων μνημονεύειν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐνεργειῶν τῶν μο-
402
ρίων, ἐπεὶ οὕτως οὐδὲν ἔσται ὁριζόμενος, εἰ μήτι γε ὁμωνύμως, καθάπερ

εἰρήκαμεν. ὡς οὖν εἴρηται, ὁ μὲν φυσικὸς περὶ τῶν ἀχωρίστων εἰδῶν
παντελῶς διαλέξεται, ὁ μέντοι γε μαθηματικὸς περὶ τῶν ἀχωρίστων μὲν
κατ' οὐσίαν, τῇ δὲ ἐπινοίᾳ χωριζομένων. διὸ ἡ μὲν σιμότης, ὅτι κοί-
λανσις ἐν ῥινί, οὐδὲ κατ' ἐπίνοιαν δύναται νοηθῆναι (οὐ θεωρεῖται γὰρ
ἄνευ ῥινός ποτε), ἡ μέντοι γε κοιλότης ἐν πλείοσιν ὑποκειμένοις
θεωρεῖται,
καὶ ἐν ῥινὶ καὶ ἐν ἐπιφανείᾳ, καὶ διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν δυνατὸν καὶ κατ'
ἐπίνοιαν αὐτὴν χωρίσαι τοῦ ὑποκειμένου. εἶτα λοιπὸν ἀπορεῖ λέγων ὅτι
πῶς φαμεν τὴν πρώτην φιλοσοφίαν περὶ πάντων τῶν ὄντων ἁπλῶς δια-
λέγεσθαι ᾗ ὄντα ἐστίν· οὐ γὰρ περὶ πάντων τῶν ὄντων διαλέγεται· οὐ γὰρ
δήπου καὶ περὶ τῶν φυσικῶν καὶ τῶν ἐν κινήσει ὄντων, ἀλλὰ περὶ μόνων
τῶν ἀύλων καὶ ἀκινήτων.

P. 407, γρ. 17
Δῆλον δὲ ἐκ τῶν εἰρημένων καὶ ὅτι τρόπον τινὰ ἅπαντα

γίνεται ἐξ ὁμωνύμου.
Δείξας διὰ τῶν προλαβόντων ὅτι τὸ ποιητικὸν αἴτιον ὁμοειδές ἐστι

τῷ γινομένῳ, φησὶν ὅτι δῆλόν ἐστιν ἐκ τῶν εἰρημένων ὅτι τρόπον τινὰ
ἅπαντα γίνεται ἐξ ὁμωνύμων, τουτέστιν ἐξ ὁμοειδῶν· ἄνθρωπος γὰρ ἄν-
θρωπον γεννᾷ, καὶ ἵππος ἵππον. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν τεχνητῶν· τὸ
γὰρ εἶδος τοῦ οἴκου τὸ ἐν τῇ φαντασίᾳ τοῦ οἰκοδόμου ὁμοειδές ἐστι τῷ
γινομένῳ. ὥστε καὶ ἐπὶ τῶν τεχνητῶν καὶ ἐπὶ τῶν φυσικῶν ὁμοειδές
ἐστι τὸ γινόμενον τῷ ποιοῦντι. καὶ ἐπὶ τῶν ἐκ σήψεως γὰρ γινομένων
ὁ αὐτός ἐστι λόγος· ἔστι γάρ τις λόγος φυσικὸς ὁ ποιῶν ἐκ τῆς σήψεως
τὸ ζωύφιον, ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὸ εἶδος τοῦ ζωυφίου. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ
τῆς ὑγείας· ὁ γὰρ ἰατρὸς ἐποίησε τὴν τρῖψιν, ἡ δὲ τρῖψις τὴν θερμότητα,
ἡ δὲ θερμότης ποιεῖ τὴν ὑγείαν, καὶ ἢ αὐτὴ γίνεται ὑγεία, καὶ πάλιν οὕτω
τὸ ποιητικὸν αἴτιον ὁμοειδὲς γίνεται τῷ γινομένῳ, ἤγουν μέρος γίνεται
τῆς
ὑγείας συγκιρναμένη τῇ ἐν τῷ σώματι θερμότητι καὶ αὔξουσα αὐτήν· καὶ
οὕτως πάλιν μέρος τοῦ ποιητικοῦ μέρει τοῦ γινομένου γίνεται ὁμοειδές. ἢ
γὰρ ὅλον γίνεται ἢ μέρος ὁμοειδὲς τὸ ποιοῦν τῷ γινομένῳ. καὶ πάλιν

ὡς πρὸς τὸν ἰατρὸν τὸν ποιήσαντα· ἔστι γὰρ καὶ ἡ τρῖψις κίνησις καὶ ἡ
403
θερμότης κίνησίς τις, τὸ μέντοι γε ἐρύθημα τὸ ἐκ τῆς τρίψεως γινόμενον

κατὰ συμβεβηκὸς ὑπάρχει. δείξας οὖν ὅτι πάντως ὁμοειδές

P. 408, γρ. 9
ἢ τάραξιν γαστρὸς ποιοῦσα καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα γίνεται τοῦ σώματος
φυσικῶς κινουμένου. οὕτως οὖν, φησίν, ὁρῶμεν καὶ ἐπὶ τῶν φυσικῶν
πραγμάτων. τὰ μὲν γὰρ γίνεται ὑπὸ σπέρματος καὶ ποιητικοῦ αἰτίου· ἄν-
θρωπος γὰρ ἄνθρωπον γεννᾷ, καὶ ἵππος ἵππον· τὰ δὲ οὐκ ἐκ σπέρματος
ἀλλ' ἐκ σήψεως, ὥσπερ γίνονται μέλιτται ἐκ τοῦ τεθνεῶτος ταύρου σηπο-
μένου, καὶ πάλιν τινὰ ζῷα ἐξ ἄλλης σήψεως. καὶ ὥς φασιν, ὄφεις γίνον-
ται ἐκ τῶν ἀνθρωπείων σωμάτων. ὡς δέ φησιν ὁ Ἀλέξανδρος, ἐάν τις
λάβοι τὴν ὤκιμον βοτάνην καὶ ὑποθείη αὐτὴν πλίνθῳ καθυγρασμένῃ,
πάν-
τως σκορπίοι τίκτονται ἐν ἐκείνῳ τῷ τόπῳ. πάλιν οὖν καὶ ἐνταῦθα τὴν
ὕλην αἰτιᾶται καί φησιν ὅτι ὃν λόγον ἔχει τὸ σπέρμα τοῦ κεφῆνος πρὸς
τὸ ποιεῖν μέλιτταν, τὸν αὐτὸν ἔχει λόγον καὶ ὁ λόγος ὁ φυσικὸς ὁ ἐν τῷ
σώματι τοῦ τεθνεῶτος ταύρου· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐκ
σήψεως γινομένων. ὅπου οὖν εὑρεθῇ ἡ ὕλη δύναμιν ἔχουσα τοῦ κινεῖ-
σθαι ὑφ' ἑαυτῆς καὶ ἄνευ σπέρματος, γίνεται τὰ ζῷα, δυνάμενα καὶ ὑπὸ
σπέρματος γίνεσθαι, ὡς ἐπὶ τῶν μελιττῶν εἰρήκαμεν· γίνεται γὰρ καὶ ὑπὸ
τεθνεῶτος βοὸς καὶ ὑπὸ τοῦ σπέρματος τοῦ κηφῆνος· ὅπου δὲ οὐκ ἔστι
λόγος δημιουργικός, ἄνευ σπέρματος ἀδύνατόν ἐστι γενέσθαι. ταῦτα

P. 421, γρ. 29
Πότερον δὲ ἔστι τι παρὰ τὴν ὕλην τῶν τοιούτων τις οὐσιῶν.
Ἐντεῦθεν τὰς ἀπορίας κινεῖ, καί φησιν ὅτι ἆρα ἔστι τις ἑτέρα οὐσία
παρὰ τὴν ὕλην τῶν τοιούτων οὐσιῶν τῶν συνθέτων, καὶ δεῖ ζητεῖν οὐσίαν
αὐτῶν ἑτέραν τινά, οἷον ἀριθμοῦ, ἢ ἰδέας, δεῖ ἡμᾶς ὕστερον τοῦτο
ἐπισκέψασθαι. διὰ τοῦτο γὰρ καὶ θεολογοῦντες περὶ τῶν αἰσθητῶν
διαλεγό-
μεθα (ἐπειδὴ φιλοσοφίας ἐστὶ τῆς δευτέρας, φημὶ δὴ τῆς φυσικῆς, περὶ
τῶν αἰσθητῶν οὐσιῶν διαλέγεσθαι), ἐπειδὴ τὰς ἰδέας τούτων τῶν
αἰσθητῶν
λέγουσιν εἶναι. ἰστέον οὖν ὅτι οὐ μόνον περὶ τῆς ὕλης διαλέγεται ὁ
φυσικός, ἀλλὰ καὶ περὶ τοῦ εἴδους, καὶ μᾶλλον περὶ τοῦ εἴδους.
πανάπορος
404
δ'ἐστὶν ὁ λόγος πῶς μέρη ὑπάρχουσιν ἐπὶ τῶν ὁρισμῶν τὰ ἐν τῷ

λόγῳ, καὶ διότι εἷς λόγος γίνεται ὁὁρισμός. δῆλον, ὅτι τὸ πρᾶγμα
ἕν, ἔστιν εἷς ὁρισμός, ἐπεὶ οὐκ ἔμελλεν εἶναι εἷς· πῶς δὲ ἓν γίνεται τὸ
πρᾶγμα μέρη ἔχον, ὕστερον ἐροῦμεν. καὶ μετ' ὀλίγον περὶ τῶν δύο ἀπο-
ριῶν ἐρεῖ.
Ολυμπιόδωρος. In Aristotelis meteora Σχόλια P. 164, γρ. 1
χει γὰρ τὸν ῥύπον τῶν ἱματίων ἤπερ ἄλλο τι σμῆγμα), τὸ δὲ ῥύπτειν
ἄκρας ἐστὶν ἁλμυρότητος. ἰδοὺ γὰρ ἅλες μὲν καὶ αὐτοὶ ῥύπτουσι, νίτρον
δὲ πλέον ὡς ἐπιτεταμένην ἔχον τὴν ἁλμυρότητα ἤπερ οἱ ἅλες· ὅθεν καὶ
διὰ τὴν ἐπίτασιν ὑπόπικρόν ἐστι τὸ νίτρον. ἔπειτα καὶ τὸ εἶναι ἄγονον τὸ
ὕδωρ τοῦτο δῆλόν ἐστιν ὑπερβαλλούσης ἁλμυρότητος· οὐδὲ γὰρ ἰχθὺς ἢ
ἄλλο τι ἐγγίνεται ζῷον τῇ Νεκρᾷ θαλάσσῃ διὰ τὴν ἁλμυρότητα καὶ
πικρό-
τητα. ἀλλ' ἄξιόν ἐστιν ἀπορίας, τί δήποτε ὁ φιλόσοφος μυθεύεσθαι εἶπε
τὴν Νεκρὰν θάλασσαν καίτοι ἐναργοῦς ὄντος τοῦ τοιούτου ὕδατος. ἢ λέ-
γομεν, ὅτι μυθεύεσθαι αὐτὴν εἶπε κατὰ τὸ λέγεσθαι νεκράν· νεκρὰ γὰρ
λέγεται μυθικῶς διὰ τὸ ἄγονον εἶναι παντελῶς. εἰ δὲ φυσικὸς ὢν φι-
λόσοφος Ἀριστοτέλης μυθικῶς περὶ αὐτῆς διέλαβε νεκρὰν αὐτὴν λέγων,
ἄτοπον οὐδέν, εἴ γε καὶ ἐν τοῖς φυσικοῖς ἐστί τι μυθῶδες, οἷον ἡ
φαντασία.
καὶ γὰρ αὕτη οἷόν τις μῦθός ἐστι· τὰ γὰρ μύθου ποιεῖ μορφοῦσα τὰ
ἄμορφα καὶ σχηματίζουσα τὰ ἀσχημάτιστα, ὡς καὶ ὁ μῦθος τοῖς ἀσωμά-
τοις σῶμα καὶ πάθη καὶ ὅσα τοιαῦτα περιτίθησι. τοῦτο μὲν τὸ πρῶτον
ἐπιχείρημα. δεύτερον ἐπιχείρημα· ὅτι γὰρ πᾶσα ἁλμυρότης ἀπὸ γεώδους
ἐπιμιξίας γίνεται, δῆλον, ἐπειδὴ περὶ τὴν Δωδώνην παρὰ Θεσπρωτεῦσίν
ἐστί τις κρήνη ὑφαλυκὸν ἔχουσα ὕδωρ. καὶ τοῦτο τὸ ὕδωρ ἑψῶντες οἱ
Θεσπρωτεῖς καὶ ψύχοντες ἅλας ποιοῦσι πηγνύμενον, οἵπερ ἅλες ἐλλιπεῖς
τῶν παρ' ἡμῖν κατά τε τὴν γεῦσιν καὶ τὴν σύστασιν καὶ τὸ χρῶμα·
ὅτι οὐ, καθώς φησιν ὁ Ἱπποκράτης, ὁ ἄνεμος ἀήρ ἐστι κινούμενος·

δεύτερον,
ὅτι οὐχ ὥς φασί τινες, ἀθρόα ὕλη τῶν ἀνέμων ἐστὶν ὑπὸ γῆν, ὥσπερ
καὶ τοῦ ὕδατος· τρίτον, τίς ἡ αἰτία τῆς λοξῆς κινήσεως τῶν ἀνέμων· τέ-
ταρτον, τίνες καὶ πόσοι οἱ ἄνεμοι· πέμπτον, τίνα τὰ ἴδια ἑκάστου ἀνέμου.
ταῦτα μὲν τὰ πέντε παραδιδόασι κατὰ μέρος αἱ ἐφεξῆς πᾶσαι λέξεις· ἡ δὲ
παροῦσα νῦν θεωρία τὸ πρῶτον μόνον τῶν πέντε ζητήσει, τοῦτο δ' ἐστίν,
ὅτι οὐκ ἔστιν ὁ ἄνεμος ἀὴρ κινούμενος, ἀλλ' ἐστὶν ἐκ τῆς καπνώδους
405
ἀνα-θυμιάσεως. καὶ τοῦτο κατασκευάζει διὰ πέντε ἐπιχειρημάτων, καὶ

ἡμεῖς δ' ἔξωθεν προσευπορήσαντες δείξομεν τὸ αὐτὸ διὰ δύο
ἐπιχειρημάτων, ὡς εἶναι τὴν παροῦσαν θεωρίαν ἑπτὰ ἐπιχειρήματα
δεικνύντα, ὅτι οὐκ ἔστιν ὁ ἄνεμος ἀὴρ κινούμενος. ὧν τὸ πρῶτόν ἐστιν
τοιοῦτον· νόμος ἐστὶ φυσικός, ὥστε τῶν διαφόρων εἰδῶν διαφόρους
εἶναι καὶ τὰς προσεχεῖς ὕλας, οἷον ἵππου καὶ θρόνου· ταῦτα γὰρ διάφορα
ὄντα εἴδη καὶ διάφορον ἔχουσι τὴν προσεχῆ ὕλην, τὸ μὲν ἔμψυχον, τὸ δ'
ἄψυχον, τὴν μέντοι πόρρω τὴν αὐ-τήν· ἄμφω γὰρ ὕλη ἐστὶ τὰ τέσσαρα
στοιχεῖα. τούτου οὕτως ἔχοντος εἰ,
ὡς σὺ φῄς, Ἱππόκρατες, ὅτι πυκνούμενος ἀὴρ εἰς ὕδωρ μεταβάλλεται,
εὑρε-
θήσεται τῶν διαφόρων εἰδῶν, φημὶ δὴ ὑετοῦ καὶ ἀνέμου, ἡ αὐτὴ προς-
εχὴς ὕλη, τουτέστι ἀήρ, ὅπερ ἄτοπον· δεῖ γὰρ διάφορον εἶναι καὶ τὴν
προσεχῆ ὕλην. οὐκ ἄρα ὁ ἄνεμος ἐξ ἀέρος γίνεται, ἀλλ' ἐκ τῆς καπνώ-
δους ἀναθυμιάσεως. τοῦτο πρῶτον. δεύτερον ἐπιχείρημα· οὐ καλῶς
Μαρτυρεῖ δὲ τὰ γινόμενα τοῖς εἰρημένοις.
Ἐντεῦθεν τὸ τρίτον ἐπιχείρημα. ὅτι γάρ, φησί, διάφορος ὕλη τοῦ

ἀνέμου καὶ ὕλη τοῦ ἀέρος, δῆλον· ἐν γὰρ τοῖς αὐχμηροῖς ἔτεσι πολλὰ
πνεύματα γίνονται, ἐν δὲ τοῖς ἐπόμβροις ἧττον. ᾧ δῆλον, ὅτι ἐκεῖ μὲν
πολλὴ ἡ καπνώδης ἀναθυμίασις, ἐνταῦθα δὲ πολλὴ ἡ ἀτμιδώδης.
Πολλάκις γὰρ ἡ μὲν κύκλῳ χώρα λαμβάνει τοὺς ὡραίους

ὄμβρους.
Ἐνταῦθα ἡ ἀπορία, τί δήποτε μὴ πᾶσαι αἱ ὑπὸ τὸν αὐτὸν παράλ-

ληλον πόλεις ὁμοίως ἀπολαύουσι τοῦ αὐχμοῦ ἢ τοῦ ὑετοῦ, ἀλλ'
ἀνομοίως.
Αἴτιον δ' ὡς μὲν τὰ πολλὰ αὐτὸ πάθος.
Ἡ πρώτη ἐπίλυσις, ὅτι ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἶδε τὰς αἰτίας ὁ φυσικός.
Ολυμπιόδωρος. In Platonis Alcibiadem commentarii Sec. 73, γρ. 2
κρείττονος καὶ κατὰ φύσιν ὄντος ἤρξατο, τῆς εἰρήνης φημί, ἀλλ' ἀπὸ
τοῦ πολέμου, χείρονος ὄντος καὶ παρὰ φύσιν. διὸ καὶ ὁ Σωκράτης
406
ἐπανορθούμενος αὐτὸν λέγει ἐφεξῆς ἀπὸ τοῦ κρείττονος ἀρξάμενος,

’περὶ εἰρήνης φῂς καὶ πολέμου;’ ὅτι γὰρ παρὰ φύσιν ὁ πόλεμος δῆλον
κἀκ τῶν ἡμετέρων σωμάτων. ἡνίκα μὲν γὰρ ἠρεμεῖ τὰ στοιχεῖα, ἐν τῷ
κατὰ φύσιν ἐσμέν· ἡνίκα δὲ μάχηται ἀλλήλοις, πλεονάζοντος ἑκάστου,
τότε ἐν τῷ παρὰ φύσιν. οὕτω μὲν τριχῶς ὁ Ἀλκιβιάδης ἁμαρτάνει.
Δεικτέον δὲ καὶ ὅτι τέλος τοῦ πολέμου τὸ δίκαιον καὶ ὅτι τούτου
ἐφιέμενοι πολεμοῦσιν οἱ ἄνθρωποι· δείκνυμεν δὲ τοῦτο διὰ δʹ ἐπιχειρη-
μάτων. πρῶτον μέν, εἰ οἱ μέγιστοι πόλεμοι διὰ τὸ δίκαιον ὁμολογοῦνται
γεγενῆσθαι, οἶον ὁ Τρωϊκὸς καὶ ὁ Περσικός. δεύτερον, εἰ καὶ ὁ φυσικὸς
πόλεμος διὰ τὸ δίκαιον γίνεται, ὅτε τὰ ἐναντία μάχεται ἀλλήλοις περὶ
τοῦ ὑποκειμένου τόπου λάφυρον ἔχειν τοῦτο βουλομένου ἑκάστου.
τρίτον, ὅτι νεκροὺς καὶ ἀνουσίους ἑαυτοὺς ἡγοῦνται οἱ ἄνθρωποι ἡνίκα
ἀδικοῦνται, διὸ κινοῦσι τὸν πόλεμον. οὐ γὰρ ὥσπερ τῶν ἄλλων ἀρετῶν
ἑκάστη δι' ἑνὸς μορίου μόνου πεφοίτηκε τῆς ψυχῆς (οἶον ἡ μὲν σωφρο-
σύνη διὰ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ, ἡ δὲ φρόνησις διὰ τοῦ λογικοῦ, ἡ δὲ ἀν-
δρεία διὰ τοῦ θυμικοῦ), οὕτω καὶ ἡ δικαιοσύνη· οὐκ ἔστι γὰρ ἑνὸς
μορίου, ἀλλὰ διὰ πάσης τῆς τριμερείας ἐχώρησε τῆς ψυχῆς,
Elias Phil., In Porphyrii isagogen P. 12, γρ. 33
ἵνα ἀπὸ τῶν σαφεστέρων ἄρξωμαι (σαφέστεραι γὰρ αἱ ἕξεις τῶν στερή-
σεων)· ἔστι γὰρ φυσικὴ ζωὴ καὶ προαιρετικὴ ζωή, καὶ φυσικὴ μὲν ζωή
ἐστι δεσμὸς ψυχῆς καὶ σώματος, ὅτε ἡ ψυχὴ χορηγεῖ αἴσθησιν καὶ
κίνησιν
τῷ σώματι, ἣν πάντες οἱ ἄνθρωποι ὑπομένομεν, προαιρετικὴ δὲ ζωή ἐστι
δεσμὸς ψυχῆς καὶ σώματος, ὅταν ἡμεῖς ἐπιτρέψωμεν τῇ ψυχῇ ἕπεσθαι
ταῖς ἡδυπαθείαις τοῦ σώματος· φησὶ γὰρ οὕτως ὁ Πλάτων ὅτι ἑκάστη
ἡδονὴ δίκην ἥλου προσπερονᾷ τὴν ψυχὴν τῷ σώματι· ταύτην οὐ πᾶς
ἄνθρωπος ζῇ, ἀλλ' ὁ ἀκόλαστος μόνον· εἰ οὖν διττὴ ἡ ζωή, καὶ ὁ
θάνατος ἄρα διττός· ὁσαχῶς γὰρ τὸ ἀντικείμενον, τοσαυταχῶς καὶ τὸ
ἀντι-
κείμενον, ὄντων αὐτῶν ἰσοσθενῶν, ἐπεὶ ἀεὶ τὸ ἰσχυρότερον
κατακρατήσει
καὶ ἔσται ἕν, οὐκέτι δύο. φυσικὸς μὲν οὖν θάνατός ἐστι χωρισμὸς ψυχῆς
ἀπὸ σώματος, ὃν πάντες ἄνθρωποι ὑπομένομεν, ἡνίκα μὴ χορηγεῖ ἡ ψυχὴ
τῷ σώματι αἴσθησιν καὶ κίνησιν· προαιρετικὸς δὲ θάνατός ἐστιν, ἡνίκα

μὴ
συγχωροῦμεν τῇ ψυχῇ ἕπεσθαι ταῖς ἡδυπαθείαις, ἀλλ' ἐπιστατήσει λοιπὸν
ἡ ψυχή, ὅτι αὐτὴ μὲν Ὀλυμπία γηγενὲς δὲ τὸ σῶμα, καὶ οὐ θέμις τὸ

κρεῖττον ὑπὸ τοῦ χείρονος ἄρχεσθαι. τοῦτον τὸν θάνατον οἱ φιλόσοφοι
407
ὑπομένουσι μόνοι, περὶ ὧν φησιν ὁ ποιητὴς δισθανέες, ὅτε τ' ἄλλοι ἅπαξ
θνήσκουσ' ἄνθρωποι. εἰ οὖν διττὸς ὁ θάνατος, οὐ διαφωνεῖ γε ἑαυτῷ ὁ
Πλάτων, ποτὲ μὲν λέγων
Elias Phil., In Porphyrii isagogen P. 13, γρ. 14
ὑπομένουσι μόνοι, περὶ ὧν φησιν ὁ ποιητὴς

δισθανέες, ὅτε τ' ἄλλοι ἅπαξ θνήσκουσ' ἄνθρωποι.
εἰ οὖν διττὸς ὁ θάνατος, οὐ διαφωνεῖ γε ἑαυτῷ ὁ Πλάτων, ποτὲ μὲν
λέγων
ὅτι δεῖ μελετᾶν τὸν θάνατον, ποτὲ δὲ λέγων μὴ λύειν, ἄχρις οὗ λύσει ὁ
δήσας, ἀλλὰ τὸν μὲν φυσικὸν δεσμὸν ἐατέον τῇ φύσει λύειν, ὅτε φίλον
αὐτῇ, τὸν δὲ προαιρετικὸν δεσμόν, ὃνἡμεῖς ἐδήσαμεν, ἡμεῖς καὶ
λύσωμεν,
ἵνα πανταχοῦ τὰ τοῦ Πλάτωνος κρατῇ καὶ τὸ δῆσαν ἐκεῖνο καὶ τὴν λύσιν
ἐπαγάγῃ. λέγουσι δὲ καὶ τοιαύτην διαίρεσιν, ὅτι τέσσαρά τινα
παράκεινται
ἀλλήλοις, εἶναι, μὴ εἶναι, εὖ εἶναι, κακῶς εἶναι, καὶ εἶναι μὲν ποιεῖ ἡ
φυσικὴ
ζωή, μὴ εἶναι δὲ ὁ φυσικὸς θάνατος, εὖ εἶναι ὁ προαιρετικὸς θάνατος,
κακῶς
εἶναι ἡ προαιρετικὴ ζωή. δύο δὲ οὐσῶν ἀντιθέσεων ἓξ γίνονται
συμπλοκαί,
ὧν αἱ μὲν τρεῖς συνίστανται, αἱ δὲ ἄλλαι τρεῖς ἀσύστατοί εἰσι, καθὼς τὸ
διάγραμμα τοῦτο δηλοῖ·
φυσικὴ ζωήἀσύστατονφυσικὸς θάνατος

P. 179, γρ. 2
ἔχειν ἐναντίον. καὶ τοῦτο πιστοῦται ἐκ τῆς ἐπαγωγῆς· οὔτε γὰρ τῇ πρώτῃ,
φησίν, ἐστί τι ἐναντίον οὔτε τῇ δευτέρᾳ. καὶ ταῦτα δι' ἑτέρας ἐπαγωγῆς
πιστοῦται· τῇ γὰρ πρώτῃ, φησίν, οὐκ ἔστιν ἐναντίον, ἐπειδὴ Σωκράτει
οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, τῇ δευτέρᾳ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, ἐπειδὴ οὔτε ζῴῳ
οὔτε ἀνθρώπῳ· πολὺ γὰρ τὸ ἐπαγωγικὸν ἐν τῇ παρούσῃ πραγματείᾳ περὶ
γενικωτάτων οὔσῃ· τὰ γὰρ γενικώτατα πρὸ αὑτῶν οὐδὲν ἔχει, πάντα δὲ
μετὰ ταῦτα. ἡ δὲ ἐπαγωγὴ ἐκ τῶν δευτέρων καὶ μερικῶν τὸ καθόλου
πιστοῦται, ἡ δὲ ἀπόδειξις οὐχ οὕτως, ἀλλ' ἐκ τῶν ἐπάνω τὰ κάτω.
καὶ ἐπειδὴ παχυμερὴς ἡ ἐπαγωγὴ ὡς μὴ ἐπὶ πάντων ἀληθεύουσα,
408
φέρε ἡμεῖς δι' ἑτέρου ἀναγκαστικωτέρου τρόπου τοῦτο ἀποδείξωμεν. δεῖ

εἰδέναι ὅτι ἐγήγερται τοῖς πράγμασι φυσικὸς καὶ ἀκήρυκτος καὶ
ἄσπονδος
πόλεμος, ὅταν δύο τινῶν μαχομένων ἀλλήλοις ἑκάτερος ἐγκρατὴς
βούληται
γενέσθαι τοῦ ὑποκειμένου, μὴ δύνηται δὲ τὸ ὑποκείμενον ἀμφότερα ἐν
τῷ
αὐτῷ νῦν δέξασθαι τὰ ἐναντία διὰ τὸ παρὰ μέρος αὐτὸ εἶναι τῶν ἐναντίων
δεκτικόν. εἰ οὖν τὰ μαχόμενα περὶ ἓν ὑποκείμενον μάχονται, ὥς φησιν ὁ

Πλωτῖνος (περὶ γὰρ τῶν τόπων ἡ μάχη) [δεῖ εἰδέναι ὅτι ὑποκείμενον νῦν
λέγεται ὁ τόπος· ἕκαστον γὰρ ἐναντίον τόπον ἔχει ἴδιον, καὶ οὐδέποτε
μάχονται τὰ ἐναντία πόρρω ἀφεστῶτα, ἀλλ' ἁπτόμενα ἀλλήλων ἢ καὶ
συμπλακέντα, καὶ ἐν ἑνὶ ὄντα τόπῳ μάχονται τί κρατήσει τοῦ τόπου·
ἀδύνατον γὰρ ἀστασίαστα μένειν τἀναντία ἐν ἑνὶ ὄντα τόπῳ·

P. 191, γρ. 11
Ἔτι δὲ παρὰ ταῦτα τόπος καὶ χρόνος.
Διὰ τί ὥσπερ τὴν γραμμὴν καὶ τὴν ἐπιφάνειαν καὶ τὸ σῶμα κατὰ
συνέχειαν ἠρίθμησεν, μὴ καὶ τὸν τόπον καὶ τὸν χρόνον ἐφεξῆς αὐτοῖς
κατὰ
συνέχειαν ἠρίθμησεν, ἀλλ' ἀντιδιέστειλε; καὶ λέγομεν δύο αἰτίας· ἢ ὅτι ἐν
ἑνὶ
τὰ τρία θεωροῦνται· ἐν γὰρ τῷ σώματι ἡμῶν γραμμὴ καὶ ἐπιφάνεια, ὁ δὲ
τόπος
καὶ ὁ χρόνος περὶ ἡμᾶς καὶ ἔξωθεν. ἢ καὶ ἄλλως· ὅτι τὰ μὲν τρία ταῦτα
γεω-
μετρίας εἰδέναι, τόπον δὲ καὶ χρόνον φυσιολογίας· ἡ γὰρ φυσιολογία περὶ
κίνησιν καταγίνεται (ἔστι γὰρ ἡ φύσις ἀρχὴ κινήσεως καὶ μεταβολῆς ἢ

ἠρεμίας), ἡ δὲ γεωμετρία περὶ τὸ ἀκίνητον καὶ συνεχὲς καταγίνεται
ποσόν.
ἔτι δὲ καὶ ἡ ἀστρονομία· ἡ γὰρ ἀστρονομία τόπον εὑροῦσα χρόνον ζητεῖ,
οἷον ἐν λέοντι πότε ἐστὶν ὁ ἥλιος. ποτὲ δὲ χρόνον εὑρὼν ὁ φυσικὸς τόπον
ζητεῖ, οἷον μετὰ δέκα ἡμέρας ποῦ ἔσται ἡ σελήνη.
Λέγω δὲ αὐτὸν τὸν μετὰ φωνῆς λόγον.

409
Ὁ λόγος διάφορα σημαίνει· λέγεται γὰρ λόγος καὶ ὁ ἐνδιάθετος, καθὸ

καὶ τοὺς ἀγγέλους φαμὲν λογικούς, καὶ ὁ προφορικός, περὶ οὗ ὁ λόγος ὁ
προκείμενος. λέγεται καὶ ὁ ἀποτάδην λόγος, οἷον ὁ ῥητορικὸς καὶ ὁ
ἰατρικός. λέγεται λόγος καὶ ἡ σχέσις τῶν μεγεθῶν, ὡς ὅταν λέγωμεν ὅτι
ὃν λόγον ἔχει τόδε τὸ μέγεθος , τοιόνδε πρὸς ἄλλο μέγεθος. λέγεται
λόγος καὶ ἡ αἰτία, καθὸ καὶ ὁ Πλάτων φησὶ ‘τέχνην δὲ ἐγὼ οὐ καλῶ, ὃ
ἂν ᾖ ἄλογον πρᾶγμα’. διὰ τοῦτο οὖν εἶπε λόγον τὸν μετὰ φωνῆς,

P. 248, γρ. 31
θειαν καὶ τὸ ψεῦδος, οἷον ‘ἄνθρωπος ἔστι’, ‘σκινδαψὸς οὐκ ἔστι’, τὰ

δὲ ἄλλα ἐπὶ μόνων τῶν ὄντων· ὁ γὰρ μὴ ὢν Σωκράτης οὔτε λευκὸς οὔτε
μέλας οὔτε πατὴρ οὔτε υἱὸς οὔτε ὄψιν ἔχει οὔτε τυφλότητα· οὐκοῦν ἐπὶ
μόνων τῶν ὄντων ταῦτα λέγει, καὶ οὐ τῶν ἁπάντων. οὐ γὰρ λέγεται ἡ
ψυχὴ δεξιὰ ἢ ἀριστερά, οὐδὲ ὁ ἀὴρ λευκὸς ἢ μέλας ἢ ὄψιν ἢ τυφλότητα ἤ
τι τοιοῦτον ἔχειν. καὶ οὐδὲ ἐπὶ πάντων τῶν ὄντων δεκτικῶν· τὸ γὰρ
σκυλάκιον τὸ ἀρτιγενὲς οὔτε ὄψιν ἔχει οὔτε τυφλότητα καὶ τὸ νεογνὸν
παιδίον οὔτε νωδόν ἐστιν οὔτε ὀδόντας ἔχει.
Ἔστι δὲ ἐξ ἀνάγκης ἀγαθὸν μὲν κακῷ ἐναντίον.
Διαλεχθεὶς ὁ Ἀριστοτέλης περὶ πάντων τῶν ἀντικειμένων, καὶ ἰδίᾳ

περὶ τῶν ἐναντίων διαλέγεται· ἐτίμησε γὰρ τἀναντία ἢ ὡς φυσικὸς ἢ ὅτι
καὶ αὐτὴ ἡ φύσις τοῖς ἐναντίοις κρίνεται, κινήσει καὶ ἠρεμίᾳ, καὶ ἡ
κίνησις
δὲ καὶ ἡ ἠρεμία, αἷς ἡ φύσις χαρακτηρίζεται, τοῖς ἐναντίοις κρίνεται·
πᾶσα γὰρ μεταβολὴ ἀπὸ τοῦ ἐναντίου εἰς τὸ ἐναντίον γίνεται. τρεῖς δὲ
κανόνας ἡμῖν περὶ τῶν ἐναντίων παραδίδωσι. καὶ πρῶτος μὲν κανὼν
οὗτος,
ὅτι τὸ ἀγαθὸν τῷ κακῷ μόνῳ ἐστὶν ἐναντίον, τὸ δὲ κακὸν καὶ τῷ ἀγαθῷ
ἐναντίον καὶ ἄλλῳ κακῷ· οἷον ὡς ἐπὶ τῶν ἀρετῶν· ἑκάστη ἀρετὴ δύο
κακίαις
παρασπίζεται, ἡ δικαιοσύνη τῇ πλεονεξίᾳ καὶ μειονεξίᾳ, καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν
ἑκάστῃ ἀρετῇ ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις παράκειται, τῇ φρονήσει πανουργία
καὶ ἄνοια, τῇ σωφροσύνῃ ἀκολασία καὶ ἠλιθιότης, τῇ ἀνδρείᾳ θράσος καὶ

410
δειλία μάχεται. μάχεται οὖν ἡ ἀρετὴ καὶ τῇ ὑπερβολῇ καὶ τῇ ἐλλείψει
David Phil., Prolegomena philosophiae P. 21, γρ. 15
ὄντων ἐν τῷ βυθῷ καὶ ἐν τοῖς ἀβάτοις ὄρεσιν· εἰσὶ γάρ τινα ἐν τῷ βυθῷ,
ἅτινα εἰσὶ μέν, οὐκ ὀνομάζονται δὲ διὰ τὸ μὴ γινώσκεσθαι ὑφ' ἡμῶν. καὶ
πάλιν εἰσί τινα ὀνομαζόμενα μέν, μὴ ὑφεστηκότα δέ, ὡς ἐπὶ τοῦ ἱππο-
κενταύρου· τοῦτο γὰρ ὀνομάζεται μέν, οὐχ ὑφέστηκε δέ· οὐ γὰρ ἔστιν
ἱπποκένταυρος. καὶ πάλιν εἰσί τινα καὶ ὀνομαζόμενα καὶ ὑφεστηκότα,
ὥσπερ
ὁ ἄνθρωπος καὶ αἱ τέχναι· καὶ γὰρ ὀνομάζονται καὶ εἰσίν. ἡ δὲ φιλοσοφία
καὶ ὀνομάζεται καὶ ὑφέστηκεν, ὡς ἐν τῷ εἰ ἔστι μεμαθήκαμεν. καὶ ἐν
πρώτοις τὴν ὕπαρξιν ἔχει· καὶ γὰρ ἡ φιλοσοφία μήτηρ τῶν τεχνῶν καὶ
ἐπιστημῶν ἐστιν· ἐξ αὐτῆς γὰρ τὰς ἀρχὰς καὶ αἱ τέχναι καὶ αἱ ἐπιστῆμαι
λαμβάνουσιν. οἷον ὁ γεωμέτρης λαμβάνει ὁμολογούμενον ὅτι σημεῖόν
ἐστιν οὗ μέρος οὐδέν· τούτου δὲ τὴν αἰτίαν ὁ φυσικὸς φιλόσοφος οἶδε.
καὶ πάλιν ὁ ἰατρὸς λαμβάνει ὁμολογούμενον ὅτι ἐκ τῶν τεσσάρων
στοιχείων τὰ ἀνθρώπεια σώματα συνίστανται· τούτου δὲ τὴν αἰτίαν ὁ
φυσικὸς φιλόσοφος οἶδε. καὶ πάλιν ὁ γραμματικὸς λαμβάνει
ὁμολογούμενον ὅτι τὸ ηκαὶ τὸ ωμακρά εἰσι· τούτου δὲ τὴν αἰτίαν ὁ
μουσικὸς φιλόσοφος οἶδεν.
ἡ φιλοσοφία οὖν, ὡς εἴρηται, καὶ ὀνομάζεται καὶ ὑφέστηκε καὶ ἐν
πρώτοις
τὴν ὕπαρξιν ἔχει. καὶ ἐπειδὴ μὲν ὀνομάζεται, ἔχει ἐκ τοῦ ὀνόματος ὅρον
τὸν λέγοντα ‘φιλοσοφία ἐστὶ φιλία σοφίας’, ἐπειδὴ δὲ ἐν πρώτοις ἔχει τὴν
ὕπαρξιν, ἔχει τὸν ἐκ τῆς ὑπεροχῆς ὅρον τὸν λέγοντα ‘φιλοσοφία ἐστὶ
πάλιν εἰσί τινα ὀνομαζόμενα μέν, μὴ ὑφεστηκότα δέ, ὡς ἐπὶ τοῦ ἱππο-
κενταύρου· τοῦτο γὰρ ὀνομάζεται μέν, οὐχ ὑφέστηκε δέ· οὐ γὰρ ἔστιν
ἱπποκένταυρος. καὶ πάλιν εἰσί τινα καὶ ὀνομαζόμενα καὶ ὑφεστηκότα,
ὥσπερ
ὁ ἄνθρωπος καὶ αἱ τέχναι· καὶ γὰρ ὀνομάζονται καὶ εἰσίν. ἡ δὲ φιλοσοφία
καὶ ὀνομάζεται καὶ ὑφέστηκεν, ὡς ἐν τῷ εἰ ἔστι μεμαθήκαμεν. καὶ ἐν
πρώτοις τὴν ὕπαρξιν ἔχει· καὶ γὰρ ἡ φιλοσοφία μήτηρ τῶν τεχνῶν καὶ
ἐπιστημῶν ἐστιν· ἐξ αὐτῆς γὰρ τὰς ἀρχὰς καὶ αἱ τέχναι καὶ αἱ ἐπιστῆμαι
λαμβάνουσιν. οἷον ὁ γεωμέτρης λαμβάνει ὁμολογούμενον ὅτι σημεῖόν
ἐστιν οὗ μέρος οὐδέν· τούτου δὲ τὴν αἰτίαν ὁ φυσικὸς φιλόσοφος οἶδε.
καὶ
411
πάλιν ὁ ἰατρὸς λαμβάνει ὁμολογούμενον ὅτι ἐκ τῶν τεσσάρων στοιχείων

τὰ ἀνθρώπεια σώματα συνίστανται· τούτου δὲ τὴν αἰτίαν ὁ φυσικὸς
φιλό-
σοφος οἶδε. καὶ πάλιν ὁ γραμματικὸς λαμβάνει ὁμολογούμενον ὅτι τὸ η
καὶ τὸ ωμακρά εἰσι· τούτου δὲ τὴν αἰτίαν ὁ μουσικὸς φιλόσοφος οἶδεν.
ἡ φιλοσοφία οὖν, ὡς εἴρηται, καὶ ὀνομάζεται καὶ ὑφέστηκε καὶ ἐν
πρώτοις
τὴν ὕπαρξιν ἔχει. καὶ ἐπειδὴ μὲν ὀνομάζεται, ἔχει ἐκ τοῦ ὀνόματος ὅρον
τὸν λέγοντα ‘φιλοσοφία ἐστὶ φιλία σοφίας’, ἐπειδὴ δὲ ἐν πρώτοις ἔχει τὴν
ὕπαρξιν, ἔχει τὸν ἐκ τῆς ὑπεροχῆς ὅρον τὸν λέγοντα ‘φιλοσοφία ἐστὶ
τέχνη τεχνῶν
καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν’. ἐπειδὴ δὲ ὑφέστηκεν, ἔχει καὶ ὑποκείμενον,
οῦται ἑαυτῷ. ἀλλ' ἵνα δείξωμεν ὅτι οὐκ ἐναντιοῦται ἑαυτῷ, εἴπωμεν ὀλίγα
τινά. ἰστέον ὅτι ἡ ζωὴ ἀντίκειται τῷ θανάτῳ· ἡ μὲν γὰρ ζωὴ ἕξις ἐστὶ
καὶ αἰτία τοῦ εἶναι ἡμᾶς, ὁ δὲ θάνατος στέρησις. καὶ τούτων ἑκάτερον
διττόν ἐστιν· καὶ γὰρ ἡ ζωὴ διττή ἐστιν· ἔστι γὰρ φυσική, ἔστι καὶ προ-
αιρετική. καὶ φυσικὴ μὲν ζωή ἐστι συνάφεια τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος,
καθ'
ἣν χορηγεῖ τῷ σώματι ἡ ψυχὴ αἴσθησιν καὶ κίνησιν, καθ' ἣν ἅπαντες
ζῶμεν,
καθ' ἣν τὸ σῶμα δεσμεῖ τὴν ψυχήν, ὅθεν καὶ δέμας λέγεται οἱονεὶ δεσμὸς
τῆς
ψυχῆς, ὅθεν καὶ σῶμα λέγεται οἱονεὶ σῆμα καὶ τάφος τῆς ψυχῆς.
προαιρετικὴ
δὸ ζωή ἐστιν, ἡνίκα τὸ χεῖρον νικᾷ τὸ κρεῖττον, τοῦτ' ἔστιν ὡς ὅταν ἡ
ψυχὴ
νικᾶται ἐκ τῶν σωματικῶν ἡδυπαθειῶν, ἥτις ζωὴ καὶ ἀκόλαστός ἐστι,
τοῦτ'
ἔστιν οὐ σώφρων. φυσικὸς δὲ θάνατός ἐστιν ὁ διαχωρισμὸς τῆς ψυχῆς ἐκ
τοῦ
σώματος, καθ' ὃν ἅπαντες τελευτῶμεν. προαιρετικὸς δὲ θάνατός ἐστιν ἡ
κατ'
ἀρετὴν ζωή, τοῦτ' ἔστιν ὡς ὅταν τοῦ ζῴου σωζομένου μελέτη γίνηται τοῦ
θανά-
του διὰ τοῦ νέκρωσιν ἀπεργάζεσθαι τῶν παθῶν. τούτων οὖν οὕτως
ἐχόντων
τέσσαρά τινα ἐκ τούτων συνάγονται· τὸ εἶναι, τὸ μὴ εἶναι, τὸ κακῶς
412
εἶναι. καὶ εἶναι μέν ἐστιν ἡ φυσικὴ ζωή, μὴ εἶναι δὲ ὁ φυσικὸς θάνατος,
εὖ εἶναι
δὲ ὁ προαιρετικὸς θάνατος, κακῶς δὲ εἶναι ἡ προαιρετικὴ ζωή. ἡνίκα οὖν
ὁ Πλάτων λέγει ὡς δεῖ μελετᾶν τὸν θάνατον, τὸν προαιρετικὸν θάνατον
δεῖ νοεῖν, τοῦτ' ἔστι τὸν κατ' ἀρετὴν θάνατον, ἤγουν τὴν νέκρωσιν τῶν
παθῶν.
ἡνίκα δὲ λέγει ὅτι οὐ δεῖ τινα ἑαυτὸν ἀναιρεῖν, τὸν φυσικὸν θάνατον δεῖ
νοεῖν, καθ' ὃν ἅπαντες τελευτῶμεν. ταῦτα μὲν ἐν τούτοις.
ἣν χορηγεῖ τῷ σώματι ἡ ψυχὴ αἴσθησιν καὶ κίνησιν, καθ' ἣν ἅπαντες

ζῶμεν,
καθ' ἣν τὸ σῶμα δεσμεῖ τὴν ψυχήν, ὅθεν καὶ δέμας λέγεται οἱονεὶ δεσμὸς
τῆς
ψυχῆς, ὅθεν καὶ σῶμα λέγεται οἱονεὶ σῆμα καὶ τάφος τῆς ψυχῆς.
προαιρετικὴ
δὸ ζωή ἐστιν, ἡνίκα τὸ χεῖρον νικᾷ τὸ κρεῖττον, τοῦτ' ἔστιν ὡς ὅταν ἡ
ψυχὴ
νικᾶται ἐκ τῶν σωματικῶν ἡδυπαθειῶν, ἥτις ζωὴ καὶ ἀκόλαστός ἐστι,
τοῦτ'
ἔστιν οὐ σώφρων. φυσικὸς δὲ θάνατός ἐστιν ὁ διαχωρισμὸς τῆς ψυχῆς ἐκ
τοῦ
σώματος, καθ' ὃν ἅπαντες τελευτῶμεν. προαιρετικὸς δὲ θάνατός ἐστιν ἡ
κατ'
ἀρετὴν ζωή, τοῦτ' ἔστιν ὡς ὅταν τοῦ ζῴου σωζομένου μελέτη γίνηται τοῦ
θανά-
του διὰ τοῦ νέκρωσιν ἀπεργάζεσθαι τῶν παθῶν. τούτων οὖν οὕτως
ἐχόντων
τέσσαρά τινα ἐκ τούτων συνάγονται· τὸ εἶναι, τὸ μὴ εἶναι, τὸ κακῶς
εἶναι. καὶ εἶναι μέν ἐστιν ἡ φυσικὴ ζωή, μὴ εἶναι δὲ ὁ φυσικὸς θάνατος,
εὖ εἶναι
δὲ ὁ προαιρετικὸς θάνατος, κακῶς δὲ εἶναι ἡ προαιρετικὴ ζωή. ἡνίκα οὖν
ὁ Πλάτων λέγει ὡς δεῖ μελετᾶν τὸν θάνατον, τὸν προαιρετικὸν θάνατον
δεῖ νοεῖν, τοῦτ' ἔστι τὸν κατ' ἀρετὴν θάνατον, ἤγουν τὴν νέκρωσιν τῶν
παθῶν.
ἡνίκα δὲ λέγει ὅτι οὐ δεῖ τινα ἑαυτὸν ἀναιρεῖν, τὸν φυσικὸν θάνατον δεῖ
νοεῖν, καθ' ὃν ἅπαντες τελευτῶμεν. ταῦτα μὲν ἐν τούτοις.
Ἰστέον δὲ ὅτι Κλεόμβροτός τις νομίζων ὅτι ὁ Πλάτων τὸν φυσικὸν
θάνατον λέγει τὸν φιλόσοφον μελετᾶν, ῥίψας ἑαυτὸν ἐκ τοῦ τείχους ἐτε-
λεύτησε. περὶ οὗ φησιν ὁ Καλλίμαχος οὕτως·
413
Ανωνύμου, σχόλια στην Ρητορική του Αριστοτέλη. In Aristotelis artem

rhetoricam commentarium P. 6, γρ. 36
τὰ δὲ ἀνώνυμα καὶ πιθανὰ καὶ λυτὰ καὶ οἷον εἰκότα. [a2] τῶν δὲ ἐν-
θυμημάτων μεγίστη διαφορά.ἢ βούλεται εἰπεῖν, ὅτι εἰσὶ τόποι
τινὲς κοινοὶ ἐφαρμόζοντες πᾶσιν, ὡς ὁ τοῦ μᾶλλον καὶ ἧττον, ὁ τοῦ δυνα-
τοῦ καὶ ἀδυνάτου, τοῦ μεγάλου καὶ μικροῦ, εἰσὶ δὲ ἄλλα ἐνθυμημάτων
τισὶ μονομερῶς ἐφαρμόζοντα – παραδώσει οὖν πρῶτον μὲν περὶ τῶν
ἰδίων
ἑκάστοις, εἶτα καὶ περὶ τῶν κοινῶν τόπων – . ἢ ὃ λέγει, καὶ τοιοῦτον,
ὅτι λανθάνει τοὺς πολλοὺς τὰ ἐνθυμήματα πολλὰ ὄντα καὶ διαφόρων
πραγ-
ματειῶν, ἐπειδὴ τὰ μὲν ἠθικά εἰσιν ἐνθυμήματα, τὰ δὲ φυσικά, τὰ δὲ
γεωμετρικὰ τυχόν, τὰ δὲ ἴσως ἀριθμητικά· ὥσπερ γὰρ ὁ διαλεκτικὸς ποτὲ
μὲν συλλογίζεται φυσικόν τι θεώρημα λαβὼν καὶ εἴη ἂν τότε ὁ
συλλογισμὸς
φυσικός, ποτὲ δὲ ἠθικόν τι θεώρημα συλλογίζεται καὶ εἴη ἂν ὁ συλλο-
γισμὸς ἠθικός, ποτὲ δὲ γεωμετρικῶς συμπεραίνει, ἡνίκα ποιεῖ τὰ ψευδο-
γραφήματα, καὶ εἴη ἂν τότε γεωμετρικὸν τὸ συλλογιζόμενον, οὕτω καὶ ὁ
ῥήτωρ ἐκ διαφόρων μεθόδων καὶ πραγματειῶν ἐνθυμήματα ποιῶν εὑρε-

θήσεται· καὶ δόξαιεν ἂν ἴσως ταῦτα ῥητορικά, οὐκ εἰσὶ δέ, ἀλλ' εἰ μὲν
ἐκ τῆς ἠθικῆς, ἠθικά, εἰ δὲ ἐκ τῆς φυσικῆς, φυσικά. παραδείγματος δὲ
χάριν ἔστω φυσικὸν ἐνθύμημα ‘τόδε τὸ ἀδικεῖν φύσει· καλὸν ἄρα· πᾶν
γὰρ τὸ φύσει καλόν· ἐπεὶ καὶ οἱ λύκοι φύσει ἀδικοῦντες καὶ ἁρπάζοντες
ζῶσι καὶ οἱ ἰχθύες ἀδικοῦντες καὶ ἐσθίοντες τοὺς μικροὺς ζῶσι’. πάλιν
’ὅδε τὰ ἀκρωτήρια μεγάλα ἔχει τῶν μερῶν· ἰσχυρὸς ἄρα καὶ πολεμιστής’,

πολλῶν ἀδικηθέντας καὶ μὴ ἐπεξελθόντας, τοὺς αἰδήμονας, τοὺς αἰσχυν-

τηλούς· ὥσπερ πάλιν καὶ περὶ τούτων ἑπομένως διδάξει μετὰ τὸ παρα-
δοῦναι λόγους γενναίους τε καὶ ἀρίστους περὶ τοῦ πῶς αὐτοὶ διακείμενοι
ἀδικοῦσι. πρῶτον οὖν παραδοτέον, τίνα καὶ πόσα εἰσί, δι' ἅ τινες ἀδικοῦ-
σιν· ἀλλὰ πρότερον εἴπωμεν, τί ἐστι τὸ ἀδικεῖν,εἶτα καὶ περὶ τῶν ἑξῆς
λέγωμεν. [b6] ἔστω δὴ τὸ ἀδικεῖν τὸ βλάπτειν ἕκαστον παρὰ
τὸν νόμον·δεῖ γὰρ προϋποθεῖναι πρότερον, τί τὸ ἀδικεῖν, καὶ πῶς ἀδικεῖ
τις, ἑκὼν ἢ ἄκων, καὶ πότε ποιεῖ τις ἑκών, καὶ διὰ τί μοχθηρός ἐστι καὶ
ἀδικητικός, ὅτι διὰ χρήματα τυχὸν ἢ νίκην, καὶ μετὰ ταῦτα εἰπεῖν περὶ
τῶν ὑποσχεθέντων τριῶν. ἀδικία ἐστὶ τὸ βλάπτεσθαί τινα παρὰ τὸν
414
νόμον. [b7] ὁ δὲ νόμος ἴδιόςἐστιν ἢ κοινὸςἤγουν φυσικός, ἴδιος

μέν, καθ' ὃν νόμον ἐγγράφως τεθέντα καὶ κυρωθέντα παρὰ νομοθετῶν
καὶ
τῶν τῆς πολιτείας σοφῶν, κοινὸς δὲ νόμος ὁ ἄγραφος καὶ πᾶσιν ὁ αὐτὸς
ὁμολογούμενος, οἷον τὸ γονεῖς τιμᾶν, τὸ τὸν μὲν ὠνεῖσθαι, τὸν δὲ πωλεῖν,
καὶ τὸν μὲν μισθοῦν, τὸν δὲ ἐκμισθοῦν. χρῄζομεν δὲ καὶ ἑτέρου

λήμματος,
πῶς ἀδικοῦσιν οἱ ἀδικοῦντες, ἑκόντες ἢ οὔ, καὶ τί ἐστι τὸ ἑκόντας ποιεῖν·
[b10] ὅταν εἰδότεςποιῶμεν καὶ μὴ ἀναγκαζόμενοι·εἰ γὰρ ἀκούσιόν
ἐστι τὸ βίᾳ καὶ δι' ἄγνοιαν, ἑκούσιον τὸ μήτε ἐξ ἀγνοίας μήτε διὰ βίαν.
βούλεται οὖν εἰπεῖν, ὅτι ἐκεῖνός ἐστιν ἄδικος ὁ μετὰ προαιρέσεως

τὸ δίκαιον οὐ δι' ἀνάγκηντινὰ ἀλλ' ἑκών. [a17] ἄλλον δὲ τρόπον

ἄδικός ἐστιν ὁ τὰ γεγραμμέναπαραβαίνων· εἰ γὰρ ταῦτα παραβαίνει καὶ
ταῦτα φοβερὰὄντα καὶ ἀδικῶν περὶ ταῦτα ὡς ἐπαπειλοῦντα καὶ τιμωρίαν
τοῖς παραβαίνουσι, πολλῷ μᾶλλον ἄδικος φανῇ περὶ τὰ μὴ προξενοῦντα
αὐτῷ τιμωρίαν μηδὲ ζημίαν ἤτοι περὶ τὰ ἄγραφα ἔθη· εἰ γὰρ κατατολ-
μῶσιν, ὧν ὁ νόμος κωλύει, πολλῷ μᾶλλον, ὧν ὁ νόμος οὐ κωλύει οὐδὲ
ἀφ' ὧν ζημία τις οὐκ ἐπανακύπτει.
Μάρτυρες, συνθῆκαιἤτοι συμφωνίαι. [a27] ἐὰν μὲν ὁ
γεγραμμένοςνόμος ἐστὶν ἐναντίος τῷ πράγματι,οἷον ὅτι ὁ νόμος
λέγει ‘υἱὸς μητρὶ οὐχ ὑπόκειται’, χρηστέον τῷ κοινῷ νόμῳἤτοι τῷ
φυσικῷ ἤτοι ‘ἄλλος φυσικὸς νόμος ἀναγκάζει τοῖς γονεῦσιν ὑποκεῖσθαι’.
[a29] καὶ χρηστέον τοῖς ἐπιεικέσιν ὡς δικαιοτέροις·οἱ γὰρ ἐπιει-

κεῖς οὐ προσέχουσι τῷ νόμῳ· ἐλαττωτικοὶ γάρ εἰσιν, ὧν οἱ νόμοι προς-
τάττουσι. καὶ ὅτιδεῖ ἡμᾶς κρίνειν χρωμένους τῇ ἀρίστῃ γνώμῃ.
ἀρίστη δὲ γνώμη ἐστὶ τὸ μὴ πάντως χρῆσθαι τοῖς γεγραμμένοις·
ἀλλὰ δεῖ ἀποφαίνεσθαι περὶ αὐτῶν, ὡς ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσηται, οἷον εἰ
δικαζόμενος μετά τινος ἐξωδίασα πολλὰ ἐν δικαστηρίοις, εἰ μέλλω
ἀπαιτῆ-
σαι τὰς δαπάνας, ἐπεὶ ἄδηλόν ἐστι, πόσα ἐξωδίασα, δεῖ ἀπιδεῖν πρὸς τοὺς
φρονίμους καὶ ὡς ἂν ὁ φρόνιμος στοχαζόμενος ὁρίσηται, ὅτι τόσα εἰκὸς

ἐξο-
διάσαι, ἀναγκάζειν καὶ τὸν ἄδικον τοσαῦτα καταβαλεῖν. [a32] οὐδὲ ὁ
κοινὸςἤτοι ὁ φυσικὸς νόμος μεταπίπτει, ἀλλὰ μένει αἰεὶ ὁ αὐτός,

415
φυσικῷ ἤτοι ‘ἄλλος φυσικὸς νόμος ἀναγκάζει τοῖς γονεῦσιν ὑποκεῖσθαι’.
[a29] καὶ χρηστέον τοῖς ἐπιεικέσιν ὡς δικαιοτέροις·οἱ γὰρ ἐπιει-

κεῖς οὐ προσέχουσι τῷ νόμῳ· ἐλαττωτικοὶ γάρ εἰσιν, ὧν οἱ νόμοι προς-
τάττουσι. καὶ ὅτιδεῖ ἡμᾶς κρίνειν χρωμένους τῇ ἀρίστῃ γνώμῃ.
ἀρίστη δὲ γνώμη ἐστὶ τὸ μὴ πάντως χρῆσθαι τοῖς γεγραμμένοις·
ἀλλὰ δεῖ ἀποφαίνεσθαι περὶ αὐτῶν, ὡς ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσηται, οἷον εἰ
δικαζόμενος μετά τινος ἐξωδίασα πολλὰ ἐν δικαστηρίοις, εἰ μέλλω
ἀπαιτῆ-
σαι τὰς δαπάνας, ἐπεὶ ἄδηλόν ἐστι, πόσα ἐξωδίασα, δεῖ ἀπιδεῖν πρὸς τοὺς
φρονίμους καὶ ὡς ἂν ὁ φρόνιμος στοχαζόμενος ὁρίσηται, ὅτι τόσα εἰκὸς

ἐξο-
διάσαι, ἀναγκάζειν καὶ τὸν ἄδικον τοσαῦτα καταβαλεῖν. [a32] οὐδὲ ὁ
κοινὸςἤτοι ὁ φυσικὸς νόμος μεταπίπτει, ἀλλὰ μένει αἰεὶ ὁ αὐτός,
οἱ δὲ γεγραμμένοινόμοι ἀλλάττονται καὶ μεταπίπτουσιν. ὁ Κρέων
προσέταξε μὴ ταφῆναι τὸν Πολυνείκην, ἡ δὲ Ἀντιγόνη ἔθαψε καὶ ἀνα-
κρινομένη φησὶν ‘ἔθαψα παρὰ τὸν νόμον τοῦ Κρέοντος, οὐ παρὰ
τὸν ἄγραφονἤτοι τὸν φυσικόν, καὶ διὰ ταῦτα οὐκ ἐφρόντιζον οὐδενὸς
ἀνδρὸς θάπτουσα τὸν Πολυνείκην’. [b3] ἀλλ' οὐ τὸ δοκοῦντῷ Κρέ-
οντι ἢ τῷ δεῖνι καὶ τῷ δεῖνι δίκαιόν ἐστι καὶ ἀληθές· οὐ γὰρ ποιεῖ τὸ
ἔργον τοῦ νόμουἤτοι τὸ συμφέρον καὶ δίκαιον. καὶ ἀρίστου ἀνδρός
ἐστι τὸ χρᾶσθαι τῷ εὐδοκιμοῦντι νόμῳ καὶ τῷ κρείττονι, εἴ γε δύο νόμοι
ἐναντιοῦνται. [b9] καὶ εἰ ὁ αὐτὸςνόμος ἐναντιοῦται ἑαυτῷαὐτός,
ἀρίστου ἀνδρός ἐστι τὸ ἐκλαμβάνειν αὐτὸν εἰς τὸ δίκαιον
Stephanus Gramm., Ethnica (epitome) P. 106, γρ. 14
μία τῶν Ἐχινάδων. ϛʹ ἐν Κρήτῃ πρὸς τῇ Κνωσσῷ. ζʹ πλη-

σίον Ἀλοντίνων καὶ Καλῆς ἀκτῆς. ηʹ Μυσίας. θʹ πόλις
Μυσίας ἐπὶ Ῥυνδάκῳ ποταμῷ. ιʹ κατὰ Θυάτειρα καὶ Ἔφεσον.
ιαʹ Φωκίδος, ἣν Ὅμηρος Κυπάρισσόν φησι, διὰ τὸ πολλὰς
ἔχειν κυπαρίσσους, ὡς Δίδυμος. ιβʹ περὶ τὴν κοίλην Συρίαν.
ιγʹ κατὰ Ἰόπην. ιδʹ τῆς Μεσοποταμίας. ιεʹ Λιβύης, ἣ Κυρήνη
ἐκαλεῖτο. ιϛʹ Λυδίας. ιζʹ Πισιδίας, ἡ πρότερον Μορδιάιον.
ιηʹ Φρυγίας, ἡ πάλαι Μάργιον. ιθʹ ἐν Σίφνῳ τῇ νήσῳ. κʹ
Συρίας κατὰ Ἀπάμειαν. καʹ νῆσος πρὸς τῇ Λυκίᾳ. κβʹ τῶν
ἐπὶ Θρᾴκης Ἰώνων, ἣν Δημοσθένης φησίν. κγʹ Κρήτης, ἡ
πάλαι Ἐλεύθερνα, Λίνου πατρίς. ἐκ ταύτης ὁ φυσικὸς Διο-
γένης. κδʹ ἐν Αἰγύπτῳ. κεʹ μεταξὺ Βαβυλῶνος καὶ Σούσων.
416
Τρύφων ἐν τῷ περὶ παρωνύμων τὸ ἐθνικὸν εἶπεν Ἀπολλω-

νιεύς· ἀλλ' οὐκ ἔστιν ἐκ τῆς πόλεως, ἀλλ' ἐκ τοῦ Ἀπολλώ-
νιον, ὡς Δουλίχιον Δουλιχιεύς.
Stephanus Gramm., Ethnica (epitome) P. 304, γρ. 8
ιαʹ μεταξὺ Σκυθίας καὶ Ἰνδικῆς. ιβʹ νῆσος ἐν τῷ Καρπαθίῳ

πελάγει. ιγʹ Συρίας. ιδʹ Φοινίκης. ιεʹ Πιερίας. ιϛʹ πόλις καὶ
νῆσος ... ιζʹ Κρήτης. ιηʹ Πισαϊκή. ιθʹ Καρίας, ἡ λεγομένη
Ἀλβάκιος, μεσόγειος. κʹ πόλις πρὸς τῇ Κυμαίᾳ τῆς Αἰολίδος.
καʹ Ἀκαρνανίας πόλις. κβʹ νῆσος ἐν τῷ Ἀτλαντικῷ. κγʹ
Μακεδονίας, Ἀμύντου τοῦ Φιλίππου κτίσμα. τὸ ἐθνικὸν
Ἡρακλεύς καὶ Ἡρακλειώτης καὶ Ἡρακλεώτης. καὶ Ἡράκλειον
καὶ Ἡρακλεωτικόν.
Ἡρακλεοβουκόλοι,Αἰγυπτιακὴ συνοικία.
Ἡρακλεούπολις,πόλις Αἰγυπτία, ἐξ ἧς Θεοφάνης ὁ
φυσικός. βʹ πλησίον Πηλουσίου. γʹ κατὰ τὸ Κανωβικὸν στόμα.
οἱ πολῖται Ἡρακλεοπολῖται.
Ἠρητός,πόλις Σαβίνων. τὸ ἐθνικὸν Ἠρητῖνος.
Ἡρώ,πόλις Αἰγυπτία, ἣ Αἷμος ἐκλήθη διὰ τὸ τὸν
Τυφῶνα ἐνταῦθα κεραυνῷ βληθῆναι καὶ αἷμα ῥυῆναι. Στρά-
βων δὲ Ἡρώων πόλιναὐτὴν καλεῖ. ὁ πολίτης ταύτης
Ἡρωοπολίτης, τῆς δὲ πρώτης Ἡρῷος ὡς Κῷος.
Ἠσιονία,ἡ Σάρδεων χώρα, ἡ καὶ Ἀσία.τὸ ἐθνικὸν
Ἠσιονεύς.
Σωφονίας In Aristotelis libros de anima paraphrasis P. 8, γρ. 31
“παχεῖα γαστὴρ λεπτὸν οὐ τίκτει νόον” καὶ “ψυχὴ ξηροτέρη σο-

φωτέρη” ἀληθῶς λέγεται. ἔνθεν καὶ τοῖς ἰατροῖς ἐπῆλθεν εἰπεῖν ἕπεσθαι
τὰς τῆς ψυχῆς δυνάμεις ταῖς τοῦ σώματος κράσεσιν. εἰ δ' οὕτω, ταῦτα
τὰ πάθη δῆλον ὅτι λόγοι ἔνυλοί εἰσι καὶ οὐ καθ' αὑτά, ἐν ὕλῃ δὲ τὸ εἶναι
ἔχουσιν. ὥστε καὶ οἱ ὅροι τοιοῦτοι, οἷον τὸ ὀργίζεσθαι κίνησις τοῦ
τοιουδὶ
σώματος ἢ μέρους ἢ δυνάμεως ὑπὸ τοῦδε εἵνεκα τοῦδε· ζέσις γὰρ τοῦ
περὶ καρδίαν αἵματος ὑπὸ τοῦ παροξύνοντος, δι' ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως.
δεῖ
γὰρ ἐν τοῖς τοιούτοις ὅροις μετὰ τοῦ εἴδους καὶ τὴν ὕλην παραλαμβάνε-
σθαι. καὶ διὰ ταῦτα φυσικοῦ τὸ θεωρῆσαι περὶ ψυχῆς ἢ πάσης, εἰ πᾶσα
ἀχώριστος, ἢ τοιαύτης, τῆς μετὰ τῆς ὕλης. διαφερόντως δ' ἂν ὁρίσαιτο
ὁ φυσικός τε καὶ διαλεκτικὸς ἕκαστον αὐτῶν, λέγω δὴ τῶν τῆς ψυχῆς πα-
θημάτων, οἷον ὀργὴ τί ἐστιν· ὁ μὲν γὰρ ἐρεῖ ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως ἤ τι
417
τοιοῦτον, ὁ δὲ ζέσιν τοῦ περικαρδίου αἵματος ἢ τοῦ θερμοῦ. τούτων δὲ

ὁ μὲν τὴν ὕλην ἀποδίδωσιν, ὁ δὲ τὸ εἶδος καὶ τὸν λόγον. χρειωδέστερος
δὲ παρὰ τούτους ὁ καὶ ἀμφότερα. εἰ γὰρ ἀνάγκη τὸν λόγον τόνδε τοῦ
πράγματος ἐν ὕλῃ τοιᾷδε εἶναι, ὥσπερ εἰ οἰκίας ὁ λόγος οὗτος εἴη, σκέ-
πασμα κωλυτικὸν φθορᾶς ὑπ' ἀνέμων καὶ ὄμβρων καὶ καυμάτων, ὕλη δὲ
αὐτοῦ λίθοι, πλίνθοι, ξύλα καὶ τὰ τοιαῦτα, οὐκ ἂν τούτων ἑκάτερος εἴη
τέλειος οὐδὲ φυσικὸς κυρίως. οὔτε γὰρ ὁ περὶ τὴν ὕλην, τὸν δὲ λόγον
ἀγνοῶν, οὔτε ὁ περὶ τὸν λόγον μόνον, ἀλλ' ἢ μᾶλλον ὁ ἐξ ἀμφοῖν.
ἀχώριστος, ἢ τοιαύτης, τῆς μετὰ τῆς ὕλης. διαφερόντως δ' ἂν ὁρίσαιτο

ὁ φυσικός τε καὶ διαλεκτικὸς ἕκαστον αὐτῶν, λέγω δὴ τῶν τῆς ψυχῆς πα-
θημάτων, οἷον ὀργὴ τί ἐστιν· ὁ μὲν γὰρ ἐρεῖ ὄρεξιν ἀντιλυπήσεως ἤ τι
ἀγνοῶν, οὔτε ὁ περὶ τὸν λόγον μόνον, ἀλλ' ἢ μᾶλλον ὁ ἐξ ἀμφοῖν. ὥστε
τῶν τοιουδὶ σώματος καὶ τῆς τοιαύτης ὕλης ἔργων καὶ παθῶν περὶ μὲν
τῶν κοινοτέρων καὶ καθολικῶν ὁ φυσικὸς σκέψαιτο, περὶ δὲ τῶν τινῶν
καὶ
μερικῶν τεχνίτης, ἂν τύχῃ, τέκτων ἢ ἰατρός· τῶν δὲ μὴ χωριστῶν μέν, ᾗ
δὲ μὴ τοιούτου σώματος πάθη καὶ ἐξ ἀφαιρέσεως, ὁ Μαθηματικός· ᾗ δὲ
κεχωρισμένα, ὁ πρῶτος φιλόσοφος. εἰ δὲ δεῖ τι καὶ σαφέστερον εἰπεῖν

περὶ
τούτων ἐπειγομένους καὶ κατὰ πάρεργον, ὧδ' ἂν ἔσται. τριῶν δὴ τούτων
ἐν τοῖς φυσικοῖς θεωρουμένων πράγμασιν, ὕλης, εἴδους καὶ τῆς αἰτίας,
καθ'
ἣν ἐν τῇ ὕλῃ τὸ εἶδος ἔνεστι, πέντε περὶ ταῦτα καταγίνονται μέθοδοι,
φυσική, ἡ κατὰ μέρος τέχνη, διαλεκτική, μαθηματικὴ καὶ ἡ πρώτη

418
ἀγνοῶν, οὔτε ὁ περὶ τὸν λόγον μόνον, ἀλλ' ἢ μᾶλλον ὁ ἐξ ἀμφοῖν. ὥστε
τῶν τοιουδὶ σώματος καὶ τῆς τοιαύτης ὕλης ἔργων καὶ παθῶν περὶ μὲν
τῶν κοινοτέρων καὶ καθολικῶν ὁ φυσικὸς σκέψαιτο, περὶ δὲ τῶν τινῶν
καὶ
μερικῶν τεχνίτης, ἂν τύχῃ, τέκτων ἢ ἰατρός· τῶν δὲ μὴ χωριστῶν μέν, ᾗ
δὲ μὴ τοιούτου σώματος πάθη καὶ ἐξ ἀφαιρέσεως, ὁ Μαθηματικός· ᾗ δὲ
κεχωρισμένα, ὁ πρῶτος φιλόσοφος. εἰ δὲ δεῖ τι καὶ σαφέστερον εἰπεῖν

περὶ
τούτων ἐπειγομένους καὶ κατὰ πάρεργον, ὧδ' ἂν ἔσται. τριῶν δὴ τούτων
ἐν τοῖς φυσικοῖς θεωρουμένων πράγμασιν, ὕλης, εἴδους καὶ τῆς αἰτίας,
καθ'
ἣν ἐν τῇ ὕλῃ τὸ εἶδος ἔνεστι, πέντε περὶ ταῦτα καταγίνονται μέθοδοι,
φυσική, ἡ κατὰ μέρος τέχνη, διαλεκτική, μαθηματικὴ καὶ ἡ πρώτη φιλο-
σοφία. ἄλλη δὲ ἄλλως ἐπιβάλλει περὶ αὐτῶν καὶ διαφόρους τὰς ἐνεργείας
ἴσχουσι. καὶ φυσικοῦ μὲν ἔργον ἡ περὶ τῶν τριῶν σκέψις· πάντα γὰρ
αὐτῷ ἀνεῖται. ζητήσει γάρ, τίς ἡ ὕλη τῶν προκειμένων,
εἰσὶ τὰ οὐράνια, πότερον ἐκ τῶν τεσσάρων ἤ τι πέμπτον σῶμα καὶ

ἕτερον,
καὶ τὸ εἶδος ὅτι σφαιρικά· ζητήσει δὲ καὶ τὴν αἰτίαν δι' ἥν, ἀποδώσει
δὲ καὶ σύστοιχον αὐτοῖς καὶ ἐξ ἧς πρὸς τὰ πρὸ αὐτῶν ἔχουσι σχέσεως.
ἐρεῖ γὰρ ἢ διότι πολυχωρητότατον σχημάτων καὶ διὰ τοῦτο τῷ τὰ πάντα
ὑποδεξομένῳ καὶ περιάξοντι οὐρανῷ τὸ σφαιρικὸν πρεπωδέστατον, ἢ ὡς
ἀιδίῳ τὸ μήτε ἀρχὴν ἔχον σχῆμα μήτε τέλος κατάλληλον· ἀφανῆ γὰρ ἐν
κύκλῳ καὶ ἄμφω τὰ πέρατα. ὁριεῖται δὲ αὐτὸν καὶ ἐκ τῆς πρὸς τὰ ὑπὲρ
αὐτὸν νοητὰ σχέσεως· εἴποι γὰρ ὡς διὰ τοῦτο κύκλῳ φέρεται, ὅτι νοῦν
μιμεῖται· νοῦ γὰρ ἡ εἰς ἑαυτὸν σύννευσις. ὁ δὲ ἐν μέρει τεχνίτης ποιεῖ-
ται μὲν καὶ αὐτὸς περὶ τῶν τριῶν τὴν διατριβήν, καθὰ δὴ καὶ ὁ φυ-
σικός, οὐχ ὡσαύτως δέ. τῷ μὲν γὰρ τό τε ὑποκείμενον μερικόν, οἷον τῷ
ἰατρῷ τὰ ἀνθρώπινα σώματα, καὶ αἱ προσεχεῖς ζητοῦνται αἰτίαι, ἐκείνου
τὰς ἀνωτάτω καὶ τὴν καθόλου ἐπισκεπτομένου φύσιν. ὁ δὲ διαλεκτικὸς
ἀποδώσει τοὺς ὁρισμοὺς ἔκ τε τοῦ εἴδους καὶ τῆς αἰτίας, καὶ ταῦτα ἐπι-
πολαίως. ὁ μέντοι μαθηματικὸς τῶν ἐξ ἀφαιρέσεως εἰδῶν τοὺς
ὁρισμοὺς πραγματευόμενος οὐδὲν ὑπολογιεῖται τὴν ὕλην οὐδὲ τῇ αἰτίᾳ
προσχρήσεται
ὡς αὐτὰ καθ' αὑτὰ περαινόμενος. ἔνυλα οὖν καὶ αὐτῷ τὰ εἴδη καὶ ἄλλως
419
ἀχώριστα ἢ τῇ ἐπινοίᾳ, ὁποῖα τὰ κοινὰ αἰσθητά. σαρκὸς γὰρ καὶ ὀστοῦ

καὶ τῶν λοιπῶν ὁμοιομερῶν ἀχώριστα τῆς ὕλης τὰ εἴδη καὶ κατ' αὐτὴν
τὴν ἐπίνοιαν· τὸ γὰρ μαλθακὸν καὶ ὑγρὸν καὶ ἐρυθρὸν καὶ ἐξ ὧν ἄλλων
εἰδοποεῖται σὰρξ ἅμα τῷ νοηθῆναι συνεπινοουμένην ἔχει τὴν οἰκείαν
ὕλην,
καὶ μὴ παραρρέουσαν ἔχουσα, ὡς αὐτοῖς ὁμιλοῦσα τοῖς πράγμασι· καὶ

μνήμη
μὲν τῶν πάλαι ἐγνωσμένων, ψυχῇ δὲ τότε τὸ πρότερον καὶ τὸ ὕστερον
ἐπι-
λέλοιπεν, εἰ μήπου κατὰ τὴν προχείρισιν τῶν θεωρημάτων· ἕστηκε γὰρ
ἀεὶ
καὶ ἐν τῷ νῦν ἐξετάζεται. ὅτι μὲν οὖν οὐχ οἷόν τε κινεῖσθαι τὴν ψυχήν,
φανερὸν ἐκ τούτου· εἰ δ' ὅλως μὴ κινεῖται, δῆλον ὡς οὐδ' ὑφ' αὑτῆς.
Πολὺ δὲ τῶν εἰρημένων ἀλογώτατον τὸ λέγειν εἶναι τὴν ψυχὴν ἀριθμὸν
κινοῦντα ἑαυτόν, ὥσπερ ἔλεγε Ξενοκράτης. ὑπάρχει γὰρ αὐτοῖς ἀδύνατα
πρῶτα
μὲν τὰ ἐκ τοῦ κινεῖσθαι συμβαίνοντα, ἴδια δ' ἐκ τοῦ λέγειν αὐτὴν
ἀριθμόν.
πῶς γὰρ χρὴ νοῆσαι μονάδα κινουμένην; οὔτε γὰρ αἰσθήσει τοῦτο οὔτε
νῷ
ληπτόν. καὶ ὑπὸ τίνος; καὶ γὰρ οὐδὲ τοῦτο εὔπορον. καὶ ἐπεὶ ἅπας
ἀριθμὸς
ὅ τε φυσικὸς ὅ τε μαθηματικὸς πλῆθός εἰσι καὶ σωρεία μονάδων καὶ
ἀνάγκη
κινουμένου συγκινεῖσθαι τὰς μονάδας, πότερον αὐτὴ ἑαυτῇ ἑκάστη
μονὰς αἰτία
κινήσεως ἢ ἄλλη ἄλλῃ; ᾗ μὲν γάρ ἐστι κινητικὴ καὶ κινητή, διαφέρειν δεῖ·
ᾗ δὲ ἀμερής, καὶ ἀδιάφορος. πῶς δὲ καὶ κινεῖται; πότερον κατ' εὐθεῖαν ἢ

κύκλῳ, ἢ κατὰ ποσὸν ἢ κατὰ ποιόν; τοῦτο δὲ καὶ πόρισμα ἔσται τῷ τὴν
παροῦσαν δόξαν εὐθύνοντας καὶ ποσοῦ διωρισμένου παντὸς τὴν ψυχὴν
ἐκτὸς
ἀποδείκνυσθαι, ὥσπερ τοῦ συνεχοῦς ἐν τοῖς πρὸς Τίμαιον πρότερον. ἐπεὶ
οὖν
φασι κινηθεῖσαν γραμμὴν ἐπίπεδον ποιεῖν, στιγμὴν δὲ γραμμήν, καὶ αἱ
τῶν
μονάδων τῆς ψυχῆς κινήσεις, εἴπερ ἡ ψυχὴ ἀριθμός, θυμὸς λέγω καὶ
ἐπιθυ-
μία καὶ τἄλλα γραμμαὶ ἔσονται. εἰ γὰρ αἱ τοῦ ἐνταῦθα ψυχικοῦ ἀριθμοῦ
420
μονάδες ταῖς στιγμαῖς ταυτισθήσονται, οὐδὲν κωλύει συμβαίνειν τὸ

ἄτοπον.
Ευστράτιος. In Aristotelis analyticorum posteriorum librum secundum

commentarium P. 155, γρ. 36
τέλος ἀφορᾷ, τὸ δὲ ἕνεκά του οὗ ἡ ὕπαρξις ἢ ἡ γένεσις πρός τι τέλος

ἀφορᾷ. πῶς οὖν ἂν εἴη ταὐτὸ πρὸς τέλος τε ἀφορῶν καὶ μὴ πρὸς τέλος
ἀφορῶν; ὥστε τὸν κατὰ τὸ οὗ ἕνεκα μέσον ἐπὶ μὲν τῶν ἀπὸ φύσεως καὶ
ἐπὶ τῶν ἀπὸ διανοίας ἔστι ζητεῖν καὶ ἀποδιδόναι, ἐπὶ δὲ τῶν ἀπὸ τοῦ
αὐτομάτου οὔτε ζητήσομεν οὔτε ἀποδώσομεν. ἔστι μέντοι τὸ αὐτόματον
συμπῖπτον πολλάκις ἐν τοῖς ἀπὸ φύσεως καὶ ἐν τοῖς ἀπὸ διανοίας
γινομένοις,
ὡς ποτὲ μὲν τὴν φύσιν ἔχειν ἀρχήν, ποτὲ δὲ τὴν διάνοιαν. ὅσα μὲν οὖν
αὐτομάτως ἐν τοῖς φύσει γινομένοις ἐπισυμβαίνει, αὐτόματα λέγεται
ἁπλῶς,
οἷον εἰ λίθος ἐξ ὄρους ὑπερκειμένου διὰ τὴν φυσικὴν κατενεχθεὶς
βαρύτητα
εἰς καθέδραν ἐπιτήδειος γένηται. ὁ μὲν γὰρ φυσικὸς λόγος αὐτῷ, δι' ὃν
κατενήνεκται, τὸ εἰς τὸν κάτω τόπον ἐλθεῖν· ἡ δὲ πρὸς καθέδραν ἐπιτη-
δειότης παρὰ τὸν σκοπὸν τῆς φύσεως αὐτῷ ἐπιγέγονεν, ἀποθραυσθέντων
ἴσως
αὐτῷ τινων ἐξοχῶν ἐν τῷ κατιέναι. ὅσα δὲ τοῦ αὐτομάτου τοῖς ἀπὸ
διανοίας ἐπακολουθεῖ, ταῦτα λέγεται ἀπὸ τύχης, οἷον εἴ τις ἐπὶ τὸ λού-
σασθαι ἀπιὼν περιτύχοι χρεωφειλέτῃ καὶ τὸ δάνειον ἀναλήψοιτο. ὡς
εἶναι διαφορὰν τοῦ αὐτομάτου καὶ τῆς τύχης, ὅτι τὸ μὲν καθολικώτερον
τὸ δὲ μερικώτερον· εἴ τι μὲν γὰρ τύχῃ, τοῦτο καὶ αὐτόματον, οὐ μὴν καὶ
ἀνάπαλιν· ἐπὶ γὰρ μόνοις ἡ τύχη τοῖς κατὰ προαίρεσιν. πολλὰ μέντοι
τῶν κατὰ προαίρεσιν γένοιντ' ἂν καὶ ἀπὸ τύχης, οἷον ὑγεία· αὕτη γὰρ
γίνεται μὲν νοσοῦντί τινι καὶ ἀπὸ τέχνης ἰατρικῆς, διαίτης
προσφερομένης
Ευστράτιος Εις τα Νικομάχεια του Αριστοτέλη vi Σχόλια

P. 344, γρ. 17n
φρόνησις περὶ τὰ καθ' ἕκαστα, ἃ γίνεται φρόνιμα ἐξ ἐμπειρίας, τουτέστιν

ἃ φρονίμως καθ' ἕκαστα ἀποτελεῖται, ἐκ τοῦ πεῖραν ἔχειν πολλὴν τὸν
ἄνθρω-πον τῶν καθ' ἕκαστα πράξεων. διὰ τοῦτο νέος φρονίμως
κατορθοῦν τὰ τοι-αῦτα οὐ δύναται, μήπω ἐσχηκὼς ἐμπειρίαν, διὰ τὸ
μήπω χρόνον ἀνῦσαι κατὰ τὸν βίον τοσοῦτον, δι' ὅσου ἱκανὸν ἐν πείρᾳ
γενέσθαι πολλῶν πρατ-τομένων καθ' ἕκαστα. πλῆθος γὰρ χρόνου
ποιήσει,φησίν, ἐμπειρίαν.τὸ ποιήσεικατὰ τὸν μέλλοντα χρόνον εἴρηκεν,
ὡσπερεὶ τὸν νέον πρὸς
421
κτῆσιν τῆς φρονήσεως προτρεπόμενος, ὥστε σπουδάσαι αὐτὸν διὰ

χρόνου
πεῖράν τε πολλῶν πραγμάτων λαβεῖν καὶ ἀφικέσθαι εἰς ἕξιν φρονήσεως.
Ἐπεὶ καὶ τοῦτ' ἄν τις σκέψαιτο, διὰ τί μαθηματικὸς

μὲν παῖς γένοιτ' ἄν, σοφὸς δὲ ἢ φυσικὸς οὔ. ἢ ὅτι μὲν δι'
ἀφαιρέσεώς ἐστι, τῶν δ' αἱ ἀρχαὶ ἐξ ἐμπειρίας· καὶ τὰ μὲν οὐ
πιστεύουσιν οἱ νέοι ἀλλὰ λέγουσι, τῶν δὲ τὸ τί ἐστιν οὐκ
ἄδηλον.
Περὶ φρονήσεως λέγων καὶ ἀπαγορεύων τοῦ νέου αὐτὴν ὡς δεομένην

χρόνου μακροῦ καὶ τῆς τῶν πραγμάτων πολυπειρίας, ὧν ὁ νέος οὔπω
ἀπήλαυσε καὶ ὅτι τῷ νέῳ πρὸς μὲν τὸ μαθηματικῷ εἶναι ὁ χρόνος τῆς
ζωῆς ἐξαρκεῖ, πρὸς δὲ φρόνησιν οὔ, διὰ τὸ πλείονος δεῖν χρόνου πρὸς τὴν
κτῆσιν αὐτῆς, ἐπιφέρει καὶ ἕτερον τούτῳ ὅμοιον, καί φησι καὶ αὐτὸ εἶναι
σκέψεως ἄξιον, ἵνα καὶ αὐτοῦ τὴν αἰτίαν τις ἀποδῷ. τοῦτο δέ ἐστι τὸ
μαθηματικὸν μὲν παῖδα ἐνδέχεσθαι γενέσθαι, σοφὸν δὲ ἢ φυσικὸν οὔ.
Ευστράτιος Εις τα Νικομάχεια του Αριστοτέλη vi Σχόλια P. 345, γρ.

25
τικὴ περὶ ἀριθμοὺς καταγινομένη καὶ τὸ διωρισμένον ποσόν, ὡς καθ' ἑαυ-

τοὺς θεωρουμένους ἐξετάζει αὐτούς. ἡ δέ γε μουσικὴ περὶ ἀριθμοὺς μὲν
καὶ αὐτή, ἀλλ' ὡς ἐν σχέσει ὄντας τούτους λαμβάνει. ἐπ' ὄγδοον γὰρ
λόγον ἀριθμοῦ πρὸς ἀριθμὸν καὶ ἐπίτριτον καὶ ἡμιόλιον καὶ διπλάσιον
καὶ
τοιαῦτα ἕτερα ἔχει τὰ ἐξεταζόμενα παρ' αὐτῆς, ὧν οὐδὲν μὲν ὑφέστηκεν
ἄνευ ὑποκειμένου. χρῶνται δὲ αὐτοῖς αἱ ἐπιστῆμαι ἀφαιρούμεναι τὰ εἴδη
ἀπὸ τῶν ὑποκειμένων αὐτοῖς, καὶ αὐτὰ καθ' αὑτὰ ἐπινοητικῶς
ἐξετάζουσαι
καὶ τὰ ἑπόμενα αὐταῖς ἀνευρίσκουσαι. διὰ ταῦτ' οὖν παῖς μαθηματικὸς
μὲν γίνεται, ἀφαιρεῖν τὰ τῶν μεγεθῶν καὶ τῶν σχημάτων εἴδη ἀπὸ τῶν
ὑποκειμένων δυνάμενος καὶ περὶ αὐτῶν τῶν ἑπομένων αὐτοῖς θεωρεῖν,
σοφὸς δὲ ἢ φυσικὸς οὔ, διὰ τὸ ταύτας τὰς ἕξεις τὰς ἀρχὰς λαμβάνειν ἐξ
ἐμπειρίας. πῶς δὲ τοῦτό ἐστι καὶ πῶς ὁ σοφὸς καὶ ὁ φυσικὸς ἐξ ἐμπει-
ρίας λαμβάνουσι τὰς ἀρχάς, οὐκ ἄδηλον οἶμαι καὶ τοῖς τυχοῦσι. σοφὸν
δὲ ἐνταῦθα τὸν θεολόγον φησί, τὸν περὶ τὰ θεῖα καὶ ἄυλα εἴδη καὶ αὐ-
θυπόστατα τὴν σπουδὴν καὶ ζήτησιν ἔχοντα, φυσικὸν δὲ τὸν περὶ τὰ
ἔνυλα
καὶ ὧν ἡ ὕπαρξις οὐκ ἄνευ τῆς κατὰ τόπον κινήσεως ἢ ἐν διηνεκεῖ θεω-
ρουμένων φορᾷ κατὰ μόρια· εἰ καὶ κατὰ τὰς ὁλότητας τοὺς τόπους οὐκ
422
ἐξαλλάττουσιν, ἢ πῇ μὲν ἠρεμούντων πῇ δὲ κινουμένων καὶ κατ' αὐτὰς

τὰς ὁλότητας, καὶ διὰ τοῦτο λεγομένων φυσικῶν ἁπάντων, ὡς ἀρχὴν
ἐχόν-
των ἠρεμίας τε καὶ κινήσεως, ἥτις ἡ φύσις ἐστί. πρῶτον τοίνυν εἴπωμεν
διὰ τί καὶ πῶς δὴ ἡ μὲν μαθηματικὴ θεωρία περὶ τὰ ἐξ ἀφαιρέσεως κα

P. 345, γρ. 26
τοὺς θεωρουμένους ἐξετάζει αὐτούς. ἡ δέ γε μουσικὴ περὶ ἀριθμοὺς μὲν

καὶ αὐτή, ἀλλ' ὡς ἐν σχέσει ὄντας τούτους λαμβάνει. ἐπ' ὄγδοον γὰρ
λόγον ἀριθμοῦ πρὸς ἀριθμὸν καὶ ἐπίτριτον καὶ ἡμιόλιον καὶ διπλάσιον
καὶ
τοιαῦτα ἕτερα ἔχει τὰ ἐξεταζόμενα παρ' αὐτῆς, ὧν οὐδὲν μὲν ὑφέστηκεν
ἄνευ ὑποκειμένου. χρῶνται δὲ αὐτοῖς αἱ ἐπιστῆμαι ἀφαιρούμεναι τὰ εἴδη
ἀπὸ τῶν ὑποκειμένων αὐτοῖς, καὶ αὐτὰ καθ' αὑτὰ ἐπινοητικῶς
ἐξετάζουσαι
καὶ τὰ ἑπόμενα αὐταῖς ἀνευρίσκουσαι. διὰ ταῦτ' οὖν παῖς μαθηματικὸς
μὲν γίνεται, ἀφαιρεῖν τὰ τῶν μεγεθῶν καὶ τῶν σχημάτων εἴδη ἀπὸ τῶν
ὑποκειμένων δυνάμενος καὶ περὶ αὐτῶν τῶν ἑπομένων αὐτοῖς θεωρεῖν,
σοφὸς δὲ ἢ φυσικὸς οὔ, διὰ τὸ ταύτας τὰς ἕξεις τὰς ἀρχὰς λαμβάνειν ἐξ
ἐμπειρίας. πῶς δὲ τοῦτό ἐστι καὶ πῶς ὁ σοφὸς καὶ ὁ φυσικὸς ἐξ ἐμπει-
ρίας λαμβάνουσι τὰς ἀρχάς, οὐκ ἄδηλον οἶμαι καὶ τοῖς τυχοῦσι. σοφὸν
δὲ ἐνταῦθα τὸν θεολόγον φησί, τὸν περὶ τὰ θεῖα καὶ ἄυλα εἴδη καὶ αὐ-
θυπόστατα τὴν σπουδὴν καὶ ζήτησιν ἔχοντα, φυσικὸν δὲ τὸν περὶ τὰ
ἔνυλα
καὶ ὧν ἡ ὕπαρξις οὐκ ἄνευ τῆς κατὰ τόπον κινήσεως ἢ ἐν διηνεκεῖ θεω-
ρουμένων φορᾷ κατὰ μόρια· εἰ καὶ κατὰ τὰς ὁλότητας τοὺς τόπους οὐκ
ἐξαλλάττουσιν, ἢ πῇ μὲν ἠρεμούντων πῇ δὲ κινουμένων καὶ κατ' αὐτὰς
τὰς ὁλότητας, καὶ διὰ τοῦτο λεγομένων φυσικῶν ἁπάντων, ὡς ἀρχὴν
ἐχόν-
των ἠρεμίας τε καὶ κινήσεως, ἥτις ἡ φύσις ἐστί. πρῶτον τοίνυν εἴπωμεν
διὰ τί καὶ πῶς δὴ ἡ μὲν μαθηματικὴ θεωρία περὶ τὰ ἐξ ἀφαιρέσεως κα-
ταγίνεται καὶ πόθεν ἀφαιροῦνται τὰ ἀφαιρούμενα· οὔτε δὲ τὰ τῇ φυσικῇ

P. 349, γρ. 9
ἔννοιαν, ὡς οἱ νέοι περὶ τῶν φυσικῶν καὶ τῶν θείων ἀκούοντες, ἐπεὶ μή-
πω τῆς προσηκούσης αὐτοῖς ἐμπειρίας ἀπήλαυσαν, χρόνου δεόμενοι
πλείο-
423
νος καὶ τριβῆς, λέγειν μὲν καὶ διὰ στόματος προφέρειν ἃ ἐν ταῖς οἰκείαις
ἀκοαῖς περὶ αὐτῶν ὑπεδέξαντο δύνανται, κατάληψιν δὲ ἔχειν
ἀδυνατοῦσιν
ἐν πράγμασιν. ἐπὶ δὲ τῶν μαθηματικῶν οὐ μόνον λόγους προφέρουσιν
ἀλλὰ καὶ τὸ τί ἐστιν οἴδασι διὰ τὸ μὴ πολλοῦ δεῖσθαι χρόνου πρὸς τῷ
καὶ τοὺς ὅρους αὐτῶν ἐπίστασθαι. τὸ γὰρ οὐ πιστεύουσιτοῦτο δηλοῖ,
ὅτι οὐκ ἐν πίστει καὶ πληροφορίᾳ τῶν πραγμάτων καθίστανται. νέους
δὲ ὀνομάζει ἐνταῦθα τοὺς παῖδας, ἐπεὶ καὶ ἐξ ἀρχῆς περὶ παιδὸς τὴν ζή-
τησιν προὔθετο, διότι μαθηματικὸς μὲν παῖς γένοιτ' ἄν, σοφὸς δὲ ἢ φυ-
σικὸς οὔ, παῖδα ὀνομάζων ἴσως τὸν ἐγγὺς τῆς ἥβης ἢ τὸν ἤδη ἡβάσκοντα
ἢ καὶ μετὰ τὴν ἥβην μικρόν.
Ανωνύμου, σχόλια στον Αριστοτέλη. Ηθικά Νικομάχεια. Phil., In

Ηθικά Νικομάχεια. vii Σχόλια P. 430, γρ. 36
εὐθὺς πρὸς ἀπόλαυσιν τοῦ ὀρεκτοῦ, εἰ μόνον εἴπῃ ὁ λόγος ὁ

διεφθαρμένος
ἢ ἡ αἴσθησις, ὅτι τόδε ἡδύ ἐστιν, ὥστε ἐπεὶ ὁ θυμὸς ἀκολουθεῖ τῷ λόγῳ
τῷ ὀρθῷ. εἶπε δὲ τὸ πώς,ἵνα δείξῃ, ὅτι πῇ μὲν ἀκούει αὐτοῦ, πῇ δὲ
παρακούει διὰ τὴν ἄγαν ὀξύτητα μὴ ἐμμένων ἐξ ὁλοκλήρου ἀκοῦσαι τὸ
πρόσταγμα, ἡ δ' ἐπιθυμία τῷ ὀρθῷ οὐδ' ὅλως ἀκολουθεῖ, ἀλλὰ τῷ
διεφθαρμένῳ, λοιπὸν ἄρα αἰσχίωνἐστὶ μᾶλλον ὁ ἐπιθυμίας ἀκρατὴς ἢ ὁ
ἀκρατὴς θυμοῦ, διότι ὁ μὲν θυμοῦ ἀκρατὴςἡττᾶται ὑπὸ τοῦ λόγου
πως. προσέθηκε δὲ τὸ πως,ἵνα δείξῃ, ὡς οὐκ ἐξ ὁλοκλήρου ἡττᾶται
ἀλλὰ κατά τι, ὅς, ἤτοι ὁ ἀκρατὴς ἐπιθυμίας, ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας ἡττᾶ-
ται, ἑλκούσης αὐτὸν οὐχ ὑπὸ τοῦ λόγου.
Ἕτερον ἐπιχείρημα δεικνύον, ὅτι ὁ θυμός ἐστι φυσικός, ὅτι δέ ἐστι φυ-
σικὸς δῆλον, διότι καὶ κατὰ γενεὰς ἐπακολουθεῖ. εἰ γὰρ ὁ ἐμὸς πατὴρ θυ-
μώδης, καὶ ἐγὼ θυμώδης ἔσομαι καὶ ὁ ἐμὸς υἱὸς καὶ τοῦ ἐμοῦ υἱοῦ ὁ
υἱὸς καὶ δι' ὅλης διέλθοι τῆς γενεᾶς τὸ φυσικὸν τοῦτο πάθος, ἤτοι ὁ
θυμός. ἡ δὲ ἐπιθυμία οὐκ ἔστι φυσική. ἔτι ταῖς φυσικαῖςὀρέξεσι
συγγνώμη ἀκολουθεῖ, ἐπεὶ καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις ταῖς τοιούταις μᾶλ-
λον ὅσαι εἰσὶ κοιναί,ἤτοι τὸ ἐσθίειν τὸν πεινῶντα καὶ εἰ διψᾷ τις
καὶ ἐπιθυμεῖ πιεῖν· αἱ τοιαῦται γὰρ ἐπιθυμίαι κοιναὶ πᾶσι τοῖς ἀνθρώποις
καὶ φυσικαί. πᾶς γὰρ ἄνθρωπος πεινῶν ἐπιθυμεῖ φαγεῖν καὶ διψῶν ἐπι-
θυμεῖ πιεῖν. καὶ ἐφ' ὅσον κοιναί,ἤτοι τὸ μὴ ὑπὲρ κόρον ἐπιθυμεῖν
δι' ὅλης τῆς ἡμέρας ἐσθίειν καὶ πίνειν.

Ηθικά Νικομάχεια. vii Σχόλια P. 430, γρ. 37
424
ἢ ἡ αἴσθησις, ὅτι τόδε ἡδύ ἐστιν, ὥστε ἐπεὶ ὁ θυμὸς ἀκολουθεῖ τῷ λόγῳ
τῷ ὀρθῷ. εἶπε δὲ τὸ πώς,ἵνα δείξῃ, ὅτι πῇ μὲν ἀκούει αὐτοῦ, πῇ δὲ
παρακούει διὰ τὴν ἄγαν ὀξύτητα μὴ ἐμμένων ἐξ ὁλοκλήρου ἀκοῦσαι τὸ
πρόσταγμα, ἡ δ' ἐπιθυμία τῷ ὀρθῷ οὐδ' ὅλως ἀκολουθεῖ, ἀλλὰ τῷ
διεφθαρμένῳ, λοιπὸν ἄρα αἰσχίωνἐστὶ μᾶλλον ὁ ἐπιθυμίας ἀκρατὴς ἢ ὁ
ἀκρατὴς θυμοῦ, διότι ὁ μὲν θυμοῦ ἀκρατὴςἡττᾶται ὑπὸ τοῦ λόγου
πως. προσέθηκε δὲ τὸ πως,ἵνα δείξῃ, ὡς οὐκ ἐξ ὁλοκλήρου ἡττᾶται
ἀλλὰ κατά τι, ὅς, ἤτοι ὁ ἀκρατὴς ἐπιθυμίας, ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας ἡττᾶ-
ται, ἑλκούσης αὐτὸν οὐχ ὑπὸ τοῦ λόγου.
Ἕτερον ἐπιχείρημα δεικνύον, ὅτι ὁ θυμός ἐστι φυσικός, ὅτι δέ ἐστι φυ-
σικὸς δῆλον, διότι καὶ κατὰ γενεὰς ἐπακολουθεῖ. εἰ γὰρ ὁ ἐμὸς πατὴρ θυ-
μώδης, καὶ ἐγὼ θυμώδης ἔσομαι καὶ ὁ ἐμὸς υἱὸς καὶ τοῦ ἐμοῦ υἱοῦ ὁ
υἱὸς καὶ δι' ὅλης διέλθοι τῆς γενεᾶς τὸ φυσικὸν τοῦτο πάθος, ἤτοι ὁ
θυμός. ἡ δὲ ἐπιθυμία οὐκ ἔστι φυσική. ἔτι ταῖς φυσικαῖςὀρέξεσι
συγγνώμη ἀκολουθεῖ, ἐπεὶ καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις ταῖς τοιούταις μᾶλ-
λον ὅσαι εἰσὶ κοιναί,ἤτοι τὸ ἐσθίειν τὸν πεινῶντα καὶ εἰ διψᾷ τις
καὶ ἐπιθυμεῖ πιεῖν· αἱ τοιαῦται γὰρ ἐπιθυμίαι κοιναὶ πᾶσι τοῖς ἀνθρώποις
καὶ φυσικαί. πᾶς γὰρ ἄνθρωπος πεινῶν ἐπιθυμεῖ φαγεῖν καὶ διψῶν ἐπι-
θυμεῖ πιεῖν. καὶ ἐφ' ὅσον κοιναί,ἤτοι τὸ μὴ ὑπὲρ κόρον ἐπιθυμεῖν
δι' ὅλης τῆς ἡμέρας ἐσθίειν καὶ πίνειν. ἡ γὰρ τοιαύτη ἐπιθυμία ἡ ὑπερ-
βολική, ἤτοι ἡ ὑπὲρ κόρον ψεκτή ἐστιν, οὐ συγγνωμονική.

Ηθικά Νικομάχεια. paraphrasis (pseudepigraphum olim a Constantino
Palaeocappa onfectum et olim sub auctore He P. 15, γρ. 19
τῆς ὀρθῆς λόγον, ὅπερ πάρεργόν ἐστιν αὐτῷ πρὸς τὸ ἔργον, πλείονος ζη-
τήσεως αὐτῷ δεήσει ἢ τὰ πρὸς τὰ τέχνης ἔργα. οὐκ ἀπαιτητέον δὲ
οὐδὲ τὴν αἰτίανὁμοίως ἐν ἅπασιν. ἱκανὸν γὰρ ἔν τισιν, εἰ δειχθεῖεν
καλῶς ὅτι εἰσὶ καὶ εἰ μὴ προσθήσομεν τὸ διότι. τοῦτο δὲ συμβαίνει καὶ
περὶ τὰς ἀρχὰς τῶν ἐπιστημῶν· ἐν αὐταῖς γὰρ οὐ τὸ διότι ζητήσομεν
ἀλλὰ τὸ ὅτι μόνον. καὶ τοῦτο ἐν πάσαις ταῖς ἐπιστήμαις ἀρχή ἐστιν· εἰ
γὰρ ζητήσομεν τῶν ἀρχῶν αἰτίαν, οὐδέποτε ἀρξόμεθα ἀλλ' ἐπ' ἄπειρον
βαδιούμεθα. φανερὸν δὲ γίνεται ἐν ταῖς ἀρχαῖς τὸ ὅτι ἢ ἐπαγωγῇ ἢ αἰ-
σθήσει ἢ ἐθισμῷ· ἐπαγωγῇ μέν, ὥσπερ τὰ τῷ αὐτῷ ἴσα καὶ ἀλλήλοις
ἐστὶν ἴσα· δείξομεν γὰρ ἀριθμούς τινας καὶ μεγέθη εἰσαγαγόντες·
ἐπαγωγὴ
γάρ ἐστιν ἡ ἀπὸ τῶν μερικῶν δεῖξις· αἰσθήσει δέ, ὅταν δεικνύῃ ὁ
φυσικὸς
τὸ πῦρ θερμὸν καὶ τὸ ὕδωρ ψυχρόν, ἅτινα ἀρχαί εἰσι τῆς ἐπιστήμης. ἐθι-
σμῷ δὲ αἱ ἀρχαὶ τοῦ ἠθικοῦ γινώσκονται. καὶ γὰρ ἀδύνατον εἰς γνῶσιν
ἐλθεῖν τῶν περὶ ἀρετῆς λόγων μὴ ἐν ἔθει γενόμενον τῶν σπουδαίων πρά-
ξεων, ὡς ἐν τῷ ϛεἴρηται κεφαλαίῳ. πειρατέον δὲ μετέρχεσθαι ἑκάστην
425
τῶν ἀρχῶν καθὼς πέφυκε δείκνυσθαι, καὶ σπουδαστέον, ὅπως δι'

ὁρισμοῦ
φανῶσι καλῶς. μεγάλην γὰρ παρέχουσι βοήθειαν ταῖς ἀποδείξεσι ταῖς
ἑπομέναις αὐταῖς. καὶ διὰ τοῦτο φαίνεται πλέον ἢ τὸ ἥμισυ τῆς ἀπο-
δείξεως δύνασθαι τὴν ἀρχήν, καὶ πολλὰ τῶν ζητουμένων ἐμφανῆ
γίνεσθαι

Palaeocappa confectum et olim sub auctore He P. 107, γρ. 5
οὐ γὰρ ὁ ποιῶν τὰ ἄδικα ἀδικεῖν λέγεται, εἰ μὴ κατὰ συμβεβηκός· ὥσπερ

λέγεται καὶ ἡ χεὶρ φονεύειν ἢ μάχαιρα ἢ λίθος, παρ' οἷς οὐκ ἔστιν ἀρχὴ
τοῦ φόνου, οὐδὲ ἀφ' ἑαυτῶν πράττουσιν· ἄδικα μὲν γὰρ ποιοῦσιν,
ἀδικοῦσι
δὲ οὐδαμῶς. ὁ δὲ διανέμων ἀδίκως, εἰ μὲν ἀγνοῶν τοὺς νόμους ἔξω τοῦ
νομικοῦ δικαίου ἔκρινεν, οὐκ ἀδικεῖ κατὰ τὸν νόμον, οὐδὲ ἄδικος ἡ
κρίσις
ἐστίν· ἕτερον δὲ τρόπον ἀδικεῖ, λέγω δὴ κατὰ τὸ φυσικὸν δίκαιον. ἄλλο
γὰρ τὸ νομικὸν δίκαιον καὶ ἄλλο τὸ φυσικόν, οἷον νόμου ὄντος τὸν ἀρι-
στέα πλέον ἔχειν ἐν ταῖς διανομαῖς, ὁ διανέμων ἀγνοήσας τὸν νόμον τῶν
ἴσων τοῖς ἄλλοις ἠξίωσεν· οὗτος τοίνυν κατὰ μὲν τὸ νομικὸν δίκαιον οὐκ
ἠδίκησεν, ἠγνόησε γὰρ τὸν νόμον· ὁ δὲ δι' ἄγνοιαν τὰ ἄδικα πράττων οὐκ
ἀδικεῖ· ἐπεὶ δὲ καὶ φυσικὸς νόμος ἐστὶ τοὺς εὐεργέτας ἀντευποιεῖν, καὶ
μὴ
ἀγνοῶν, ἅτε φυσικὸν ὄντα, παρέβη, κατὰ τοῦτον ἄδικός ἐστιν· εἰ δὲ καὶ
τὸν νόμον γινώσκων καὶ τὸ φυσικὸν δίκαιον παρέβη, καὶ ἀδίκως ἔκρινε,
καὶ τὸ πλέον ἔνειμεν ᾧ μὴ προσῆκεν, οὐ μόνον τὸν λαβόντα πλεονεκτεῖν
ἐποίησεν, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς πλεονεκτεῖ. καὶ γὰρ εἴτε διὰ φιλίαν ἢ δι' ἔχ-
θραν ἢ διὰ δῶρα ἠδίκησε, συμμερίζεται τὸ ἀδίκημα· πλεονεκτεῖ γὰρ καὶ
αὐτὸς ἢ χάριτος πρὸς τὸν φίλον ἢ τιμωρίας εἰς τὸν ἐχθρὸν ἢ ἀργυρίου,
καὶ διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς κοινωνεῖ τοῦ ἀδικήματος τῷ πλέον λαβόντι· κα-
θάπερ γὰρ εἰ ἀγρόν τις ἀδίκως, ᾧ μὴ προσῆκεν, ἔδωκεν ἀργυρίου, συμ-
μερίσασθαι λέγεται τὸν ἀγρὸν τῷ λαβόντι (καίτοι οὐκ ἀγρὸν ἔλαβεν ἀλλ'
ἀργύριον), οὕτω καὶ ὁ ἐν ταῖς διανομαῖς ἀδικήσας, ἵνα ἢ ἑαυτῷ ἢ φίλῳ

Palaeocappa confectum et olim sub auctore He P. 124, γρ. 23
426
θῆναι ἄνευ τῆς ἐμπειρίας. ἀπὸ γὰρ τῶν ἡμῖν καὶ τῇ αἰσθήσει γνωρίμων
ἐπὶ τὰ ὑπὲρ τὴν αἴσθησιν ἀγόμεθα· χωρὶς μὲν γὰρ τοῦ γνῶναι τίνα συμ-
βαίνουσι τῷδε ἢ ἐκείνῳ τῷ φυσικῷ, τὸν καθόλου περὶ αὐτῶν λόγον, οὐ
δυνατὸν συμπερᾶναι οὐδὲ ποιῆσαι ἐπιστήμην. πάλιν δὲ χωρὶς τῆς
φυσικῆς
ἐπιστήμης ἀδύνατον ἐπὶ τὴν σοφίαν ἐλθεῖν· μετὰ τὰ φυσικὰ γὰρ τὰ ὑπὲρ
φύσιν γιγνώσκομεν· τὸ δὲ γνῶναι τὰ καθ' ἕκαστα, ἐμπειρίας ἐστίν· ἡ δὲ
ἐμπειρία χρόνου πολλοῦ· καὶ διὰ τοῦτο τοὺς νέους οὐ δυνατὸν φυσικοὺς
ἢ
σοφοὺς εἶναι. τῶν δὲ μαθηματικῶν αἱ ἀρχαὶ χωρὶς τῆς ὕλης λαμβάνονται·
καὶ διὰ τοῦτο οὐ χρείαν ἔχουσι γνῶσιν ἔχειν τῶν καθ' ἕκαστα· καὶ γὰρ
οὐκ ἐν τῇ ὕλῃ σκοποῦσι τὸν κύκλον ἢ τὸν ἀριθμόν, ἐν ᾗ πολυειδής τις,
ὡς εἰπεῖν, καὶ ἀόριστος γίνεται, καθάπερ τὰ φυσικὰ ὁ φυσικός, ἀλλὰ
ἀφε-
λόντες τῆς ὕλης καὶ αὐτὸν σκοποῦντες καθ' ἑαυτόν, τούτου χάριν τοὺς
νέους οὐδὲν κωλύει μαθηματικοὺς εἶναι· καὶ γὰρ τὰς μὲν τῶν φυσικῶν
ἀρχὰς καὶ ὅλως τὰ φυσικὰ εἰ καὶ λέγουσιν, ἀλλ' οὐκ ἴσασιν ἀκριβῶς περὶ
αὐτῶν οὐδὲ πιστεύουσι, τὰς δὲ τῶν μαθηματικῶν καὶ πιστεύουσι· γινώ-
σκουσι γὰρ διὰ τὸ ὡρισμένους εἶναι τοὺς αὐτῶν λόγους. ἐπεὶ τοίνυν φα-
νερόν, ὅτι τῆς φρονήσεως τῆς ἠθικῆς αἰτία ἐστὶν ἡ ἐμπειρία, τὴν δὲ ἐμ-
πειρίαν οὐκ ἔνι γενέσθαι χωρὶς κοινωνίας πολιτικῆς, ἡ δὲ πολιτικὴ
κοινωνία
οὐ δύναται εἶναι ἄνευ τῆς πολιτικῆς φρονήσεως, δῆλον ὅτι τὴν ἠθικὴν
φρόνησιν οὐ δυνατὸν εἶναι ἄνευ τῆς πολιτικῆς. ἔτι ἐπεὶ ἡ ἁμαρτία ἡ περὶ
τὰς πράξεις ἀπὸ ἀγνοίας συμβαίνει ἢ τῆς καθόλου ἢ τῆς μερικῆς (καὶ
Michael Phil., In libros de partibus animalium Σχόλια P. 7, γρ. 2
αὕτη γὰρ ὡς ἐφετὸν καὶ κοσμοῦν κινεῖ τὴν ὕλην· ἀλλὰ καὶ τὸ τέλος αὕτη·
πάντα γὰρ τὰ πρὸ τοῦ εἴδους γινόμενα ἕνεκα τούτου γίνεται) διχῶς οὖν
τῆς φύσεως λεγομένης, ὧν ἡ μέν ἐστιν ὡς οὐσία καὶ ἔστιν αὕτη ἤτοι ἡ
πᾶσα ψυχή, ἡ λογικὴ καὶ ἄλογος, ἢ μέρος τι αὐτῆς οἷον ἡ ἄλογος, καὶ
διὰ τοῦτο ῥητέον ἂν εἴη τῷ φυσικῷ περὶ ψυχῆς καὶ τοῦ εἴδους μᾶλλον ἢ
περὶ τῆς ὕλης, ὅσῳ μᾶλλον ἡ ὕλη ὥσπερ φύσις ἐστὶ διὰ τὸ εἶδος ἢ τοῦτο
δι' ἐκείνην.
Ταῦτα εἰπὼν ζητεῖ, πότερον περὶ πάσης ψυχῆς ἐστι τῆς φυσικῆς εἰπεῖν
ἢ περί τινος. εἰ γὰρ περὶ πάσης, δῆλον ὅτι καὶ περὶ τοῦ νοῦ· ὁ δὲ νοῦς
τῶν πρός τι (ὁ γὰρ νοῦς νοητῶν ἐστι νοῦς), ἐν δὲ τοῖς πρός τι ὁ θάτερον
εἰδὼς καὶ θάτερον οἶδεν· ὥστε εἰ περὶ τοῦ νοῦ λέγει ὁ φυσικός, ἐρεῖ καὶ
427
περὶ τῶν νοητῶν. εἰ οὖν ἡ φυσικὴ λέγει καὶ περὶ τῶν αἰσθητῶν καὶ περὶ
τῶν νοητῶν, οὐδεμία ἔσται ἄλλη ἐπιστήμη παρὰ τὴν φυσικήν· οἰχήσεται
ἄρα ἡ θεολογία. εἰπὼν δὲ ὅτι τῆς αὐτῆς ἐστιν ἐπιστήμης λέγειν περὶ
νοῦ καὶ τῶν νοητῶν, ἐπήγαγεν εἴπερ ἄλλα,τουτέστιν εἴπερ ἕτερον ὁ νοῦς
καὶ τὰ νοητά, ἀλλὰ μὴ ταὐτά· εἴρηκε γὰρ ἐν τῷ τρίτῳ τῶν Περὶ ψυχῆς
ὅτι πᾶς νοῦς νοητὸς καὶ πᾶν κυρίως νοητὸν νοῦς. ἀπορήσας οὖν λύει
λέγων οὐκ ἔστι πᾶσα ψυχὴ κινήσεως ἀρχή, οὐδὲ τὰ μόρια πάντα
τῆς ψυχῆς,ἀλλ' αὐξήσεως μὲν αἴτιον τὸ θρεπτικὸν μόριον, ἀλλοιώσεως
δὲ τῆς μετὰ συναισθήσεως γινομένης καὶ μὴ ἄνευ αἰσθήσεως τὸ αἰσθητι-
κόν,
τῶν νοητῶν, οὐδεμία ἔσται ἄλλη ἐπιστήμη παρὰ τὴν φυσικήν· οἰχήσεται
ἄρα ἡ θεολογία. εἰπὼν δὲ ὅτι τῆς αὐτῆς ἐστιν ἐπιστήμης λέγειν περὶ
νοῦ καὶ τῶν νοητῶν, ἐπήγαγεν εἴπερ ἄλλα,τουτέστιν εἴπερ ἕτερον ὁ νοῦς
κόν, φορᾶς δὲ τὸ ὀρεκτικὸν καὶ οὐ τὸ νοητικόν. ἐπεὶ οὖν ἡ φύσις ἀρχὴ
κινήσεώς ἐστι καὶ ἠρεμίας, τὸ δὲ νοητικὸν αἴτιον κινήσεως οὐκ ἔστι,
δῆλον
ὅτι περὶ τῶν κινητικῶν μορίων τῆς ψυχῆς ὁ φυσικὸς ἐρεῖ καὶ οὐ περὶ τοῦ
νοητικοῦ. τὸ δὲ ἓν ἢ καὶ πλείωεἶπεν ὡς εἰ ἔλεγε ‘τὰ δὲ κινητικὰ τῆς
ψυχῆς μόρια εἴτε ἕν ἐστιν εἴτε καὶ πλείω ἑνός, περὶ τῶν τοιούτων ὁ
φυσικὸς ἐρεῖ καὶ οὐ περὶ τοῦ νοητικοῦ’. δείκνυσι δὲ ὅτι οὐδὲ περὶ τῶν
μαθηματικῶν ὁ φυσικὸς ἐρεῖ, διότι ἡ φύσις ἕνεκά του πάντα ποιεῖ, τὰ δὲ
ἐξ ἀφαιρέσεως, ἅπερ ἐστὶ τὰ Μαθηματικά, οὐχ ἕνεκά του εἰσί. καὶ
ὥσπερ,
φησίν, ἐν τοῖς τεχναστοῖς ἐστιν ἀρχὴ κινήσεως ἡ τέχνη, οὕτως ἐν ἡμῖν
ἄλλη τις ἀρχὴ καὶ αἰτία, εἴτε ψυχὴν εἴτε φύσιν αὐτὴν καλεῖν δεῖ. αὐτὸς
γὰρ καὶ τὴν ψυχὴν φύσιν ἐνταῦθα εἴρηκεν, ὥστε καθολικώτερον ἡ φύσις
τῆς ψυχῆς. ταύτην δέ, φησί, τὴν ἀρχὴν καὶ αἰτίαν τὴν ἀνάλογον οὖσαν
τῇ τέχνῃ, ἔχομεν ἐκ τοῦ σύμπαντος κόσμου ὥσπερ καὶ
428
δῆλον
ὥσπερ,
τῇ τέχνῃ, ἔχομεν ἐκ τοῦ σύμπαντος κόσμου ὥσπερ καὶ τὸ ψυχρὸν καὶ τὸ
θερμόν· ἐκ τοῦ κόσμου γὰρ καὶ αὐτὰ σύνεισιν ἡμῖν. σαφῆ δὲ τὰ λοιπά.
δῆλον
ὥσπερ,
τῇ τέχνῃ, ἔχομεν ἐκ τοῦ σύμπαντος κόσμου ὥσπερ καὶ τὸ ψυχρὸν καὶ τὸ
θερμόν·
429
Πρόκλος In Platonis rem publicam commentarii Τόμ. 2, p. 113, γρ. 8
καὶ δι' ἧς ἀλκῆς,κατὰ τὸ λόγιον,χωριζομένην ἀπὸ τῶν

ὑλικῶν ὀργάνων καὶ εἰς τὸ ἄναντες εὐθὺ τοῦ οὐρανοῦ χω-
ροῦσαν. ἃ δὴ καὶ τὰ ἑξῆς παρίστησιν·
ὅς ποτε ἐν πολέμῳ τελευτήσας ἀναιρεθέντων
δεκαταίων τῶν νεκρῶν ἤδη διεφθαρμένων ὑγιὴς
μὲν ἀνῃρέθη, κομισθεὶς δὲ οἴκαδε μέλλων θάπτε-
σθαι δωδεκαταῖος ἐπὶ τῇ πυρᾷ κείμενος ἀνεβίω
[p. 614b].
Τὴν μὲν περὶ τῶν ἀποθανεῖν δοξάντων, ἔπειτα ἀνα-
βιούντων ἱστορίαν ἄλλοι τε πολλοὶ τῶν παλαιῶν ἤθροισαν
καὶ Δημόκριτος ὁ φυσικὸςἐν τοῖς Περὶ τοῦ Ἅιδου
γράμμασιν. καὶ τὸν θαυμαστὸν ἐκεῖνον Κωλώτην,τὸν
Πλάτωνος ἐχθρόν, Ἐπικούρειον ὄντα πάντως ἔ[δ]ει [τὰ τοῦ]
καθηγεμόνος τῶν Ἐπικουρ[είων] δ[όγματα] μὴ ἀγνοῆσαι
μηδὲ ἀγνοήσαντα ζητεῖν, πῶς τὸν ἀποθανόντα πάλιν ἀνα-
βιῶναι δυνατόν. οὐδὲ γὰρ ὁ θάνατος ἦν ἀπόσβεσις, ὡς
ἔοικεν, τῆς συμπάσης ζωῆς τοῦ σώματος, ἀλλ' ὑπὸ μὲν πλη-
γῆς τινος ἴσως καὶ τραύματος παρεῖτο, τῆς δὲ ψυχῆς οἱ
περὶ τὸν μυελὸν ἔμενον ἔτι δεσμοὶ κατερριζωμένοι καὶ ἡ
καρδία τὸ ἐμπύρευμα τῆς ζωῆς εἶχεν ἐγκείμενον τῷ βάθει·
καὶ τούτων μενόντων αὖθις ἀνεκτήσατο τὴν ἀπεσβηκυῖαν
Πρόκλος In Platonis rem publicam commentarii Τόμ. 2, p. 362, γρ. 9
αὐτὴν ἀντὶ πόλεως ποιοῦν; Πρὸς δὲ ταύτην τὴν ἐπιβολὴν

τοῦ λόγου δεῖ λέγειν, ὅτι τὸ ἓν οὐκ ἔστι τοιοῦτον οἷον αὐτὸς
ὑπέλαβεν, τὸ ἄτομον καὶ τὸ τῷ ἀριθμῷ, εἰς ὃ κατήγαγεν
τὴν πόλιν, ὃ δὴ λόγον ὕλης ἐπέχει πρὸς τὴν σύμπασαν
πόλιν (ἐκ γὰρ τῶν πολλῶν ἀνθρώπων ἡ πόλις), ἀλλὰ τὸ
κρεῖττον τῶν μερῶν καὶ ὃ συναγωγόν ἐστιν οὕτως τῶν
πολλῶν, ὡς ὑπερέχειν αὐτῶν καὶ εἶναι τελικὸν αἴτιον, ἀλλ'
οὐ συναίτιόν τι καὶ ὑλικόν. ἐπεὶ καὶ τοῦ σώματος ἡμῶν
ἐκ πολλῶν ὄντος ἕκαστον τῶν ἐν αὐτῷ μερῶν ἕν τί ἐστιν,
ἀλλ' ὡς ὕλη τοῦ ὅλου τοῦτο τὸ ἕν· τὸ δὲ μάλιστα ἓν τοῦτό
ἐστιν τὸ συνέχον τὸ σῶμα, εἴτε λόγος εἷς φυσικὸς εἴτε καὶ
ψυχή τις, δι' ἣν ἓν τὸ σῶμά ἐστιν, καὶ ταῦτα ἐκ πολλῶν
ὄν. διττὸν οὖν τὸ ἕν, ἢ τὸ ὑλικὸν ἢ τὸ τελικόν. καὶ ἐπεὶ
ἑνίζειν θέλει τὴν πόλιν, οὐχ ὡς εἰς τὸ ὑλικὸν αὐτὴν ἓν
430
κατάγων μηχανᾶται τὴν ἕνωσιν, ἀλλ' εἰς τὸ τελικὸν καὶ

αὐτὸ τὸ ἀγαθόν, δι' ὃ καὶ ἀφ' οὗ πᾶσιν ἡ ἕνωσις. ὅθεν
καὶ ὁ Σωκράτης τοῦτο ζητῶν τὸ ἕν, οὐ τὸ ἄτομον, ὡς
εἴπομεν, ἀλλὰ τὸ συνέχον τὴν πόλιν, μηχανᾶται τὴν κοινω-
νίαν τὴν ἐν τοῖς πλείστοις ὡς ὁμονοίας αἰτίαν καὶ ἀστα-
σίαστον αὐτὴν φυλάττουσαν.
Πρόκλος In Platonis Parmenidem P. 887, γρ. 28
θον, ἧς ἐπέκεινα ζητεῖν ἄλλην οὐ δεῖ· τί γὰρ

ἀνωτέρω δύναται χωρεῖν τῆς οἰκείας ἑνάδος;
οὔτε γὰρ σῶμα ἔξω τοῦ παντὸς, οὔτε πρὸ τῆς
οἰκείας μονάδος, οὔτε ἰδέα πρὸ τῆς ἑνάδος τῶν
ἰδεῶν. Ὁρᾷς οὖν ὅπως καὶ ἀνήγαγεν ἡμᾶς ἐπὶ
τοὺς ψυχικοὺς λόγους ἀπὸ τῶν φυσικῶν, καὶ
παρεκελεύσατο μὴ ἐπ' ἄπειρον ἀνατρέχειν,
ἀλλὰ ζητεῖν τὴν τῶν ἰδεῶν μονάδα μίαν· ἵνα
μὲν γὰρ ᾖ ταὐτὸν ἐν τοῖς πολλοῖς καὶ διῃρη-
μένοις πᾶσιν ἐπιθέον, ὁ φυσικὸς λόγος ἔχει χώ-
ραν προσεχὴς ὢν τοῖς πολλοῖς δεσμοῖς· ἵνα δὲ
μένῃ τὰ μετέχοντα τῆς ἰδέας ἀεὶ καὶ μηδέ-
ποτε ἐκλείπῃ, δεῖ τινος ἄλλης αἰτίας, οὐκ ἐν
αὐτοῖς οὔσης ἢ κινουμένης, ἀλλ' ἐφ' ἑαυτῆς
ἱδρυμένης, πρὸ τῶν κινουμένων ἀκινήτου, καὶ
διὰ τὴν οἰκείαν σταθερότητα προξενούσης καὶ
τοῖς κινουμένοις τὴν ἀνέκλειπτον μετοχήν.
Ταύτης γὰρ ἐφιέμενοι πάντες τῆς αἰτίας, οἱ
μὲν τοὺς σπερματικοὺς λόγους εἶναι τοιούτους
οἰηθέντες ἀφθάρτους αὐτοὺς ἐποίησαν,
Πρόκλος Εις τον Τίμαιο του Πλάτωνα Σχόλια Τόμ. 1, p. 6, γρ. 11
τὸ αὐτοζῷον, ἐκεῖ δὲ ἀεὶ τὰ δεύτερα τῶν πρώτων ἐξέχεται

καὶ τὰ μέρη τῶν ὅλων ἐστὶν ἀνεκφοίτητα καὶ ἵδρυται ἐν
αὐτοῖς, ὅταν καὶ ὁ τῇδε ἄνθρωπος ἀφομοιῶται τῷ παντί,
μιμήσεται καὶ τὸ ἑαυτοῦ παράδειγμα τὸν προσήκοντα τρόπον,
κόσμιος γενόμενος διὰ τὴν πρὸς τὸν κόσμον ὁμοιότητα καὶ
εὐδαίμων διὰ τὴν πρὸς τὸν εὐδαίμονα θεὸν ἀπεικασίαν.
Ἐπὶ δὴ τοῖς εἰρημένοις καὶ τὰ τέλη τῆς δημιουργίας λελεπτ-
ούργηται κατά τε γένη καὶ εἴδη, τά τε ἐν τοῖς μετεώροις
τά τε ἐν τῇ γῇ συνιστάμενα καὶ τὰ ἐν τοῖς ζῴοις, τά τε
παρὰ φύσιν καὶ ὅσα κατὰ φύσιν· οὗ δὴ καὶ αἱ ἀρχαὶ τῆς
ἰατρικῆς ἀναφαίνονται· λήγει γὰρ ἄχρι τούτων ὁ φυσικός,
431
ἐπειδὴ τῆς φύσεώς ἐστι θεατής· ἅμα γὰρ τῇ φύσει καὶ τὸ

κατὰ φύσιν, τούτου δὲ ἔκβασις τὸ παρὰ φύσιν. ποσαχῶς
οὖν ἡ παρατροπὴ καὶ ὅπως ἐπανάγεται πρὸς τὸ μέτριον καὶ
τὴν φύσιν, τοῦ φυσικοῦ κατανοεῖν ἔργον, τὰ δὲ τούτοις
ἑπόμενα τῆς ἰατρικῆς ἐξυφαίνειν τέχνης. ἐν δὴ τούτοις μά-
λιστα κοινωνεῖ τοῖς ἄλλοις φυσιολόγοις ὁ Πλάτων· περὶ γὰρ
τὰ ἐνυλότατα καὶ τὰ ἔσχατα ἔργα τῆς φύσεως ἐκεῖνοι διέ-
τριβον, ἀφέντες τὸν ὅλον οὐρανὸν καὶ τὰς τῶν θεῶν τῶν
ἐγκοσμίων τάξεις, ἅτε τὴν ὕλην ὁρῶντες, τὰ δὲ εἴδη καὶ τὰς
πρωτουργοὺς αἰτίας χαίρειν μεθέντες.
μάζεται καὶ κόσμου τεχνίτης πυρίου· ἡ δὲ νοερὰ ψυχὴ

τέχνη μέν, ἀλλὰ μένουσα ἅμα καὶ προϊοῦσα· ἡ δὲ φύσις
προελθοῦσα μόνον. διὸ καὶ ὄργανον λέγεται τῶν θεῶν, οὐκ
ἄζων οὐδὲ ἀλλοκίνητον μόνον, ἀλλ' ἔχουσά πως τὸ αὐτοκίνη-
τον τῷ ἀφ' ἑαυτῆς ἐνεργεῖν· τὰ γὰρ ὄργανα τῶν θεῶν ἐν
λόγοις δραστηρίοις οὐσίωται καὶ ζωτικά ἐστι καὶ σύνδρομα
ταῖς ἐνεργείαις αὐτῶν.
Ἐπειδὴ τοίνυν εἴρηται, τίς ἡ κατὰ Πλάτωνα φύσις, ὅτι
οὐσία ἀσώματος, ἀχώριστος σωμάτων, λόγους ἔχουσα αὐτῶν,
εἰς ἑαυτὴν ὁρᾶν οὐ δυναμένη, καὶ δῆλον ἀπὸ τούτων, ὅπως
ὁ διάλογος φυσικός, ὁ περὶ τῆς ὅλης κοσμοποιίας ἀναδιδά-
σκων, ἀκόλουθον ἂν εἴη τὰ τούτοις ἐφεξῆς συνάπτειν· τῆς
γὰρ ὅλης φιλοσοφίας εἴς τε τὴν περὶ τῶν νοητῶν καὶ τὴν
περὶ τῶν ἐγκοσμίων θεωρίαν διῃρημένης, καὶ εἰκότως, ὅτι καὶ
διττὸς ὁ κόσμος, ὁ μὲν νοητός, ὁ δὲ αἰσθητός, ὡς ἐρεῖ [30 C]
καὶ αὐτὸς προελθών, ὁ μὲν Παρμενίδης τὴν περὶ τῶν νοη-
τῶν πραγματείαν περιείληφεν, ὁ δὲ Τίμαιος τὴν τῶν ἐγ-
κοσμίων· ὃ μὲν γὰρ ἁπάσας τὰς θείας τάξεις παραδίδωσιν,
ὃ δὲ ἁπάσας τῶν ἐγκοσμίων τὰς προόδους· οὔτε δὲ ἐκεῖνος
πάντη παραλείπει τὴν τῶν ἐν τῷ παντὶ θεωρίαν, οὔτε οὗτος
τὴν τῶν νοητῶν,
μετεχομένους, ὥσπερ καὶ πάντα τὰ ἐγκόσμια εἴδη μεθεκτά

ἐστιν. εἰκότως ἄρα καὶ ἀρχόμενος ὁ λόγος διὰ τῶν ἀριθμῶν
πρόεισι καὶ ἀριθμοῖς χρῆται τοῖς ὡς ἀριθμητοῖς, ἀλλ' οὐκ
αὐτοῖς ἐκείνοις, ὧν καὶ οὗτοι μετέχουσιν· ἄλλο γὰρ μονὰς
δυὰς τριάς, ἄλλο τὸ εἷς δύο τρεῖς· τὰ μὲν γὰρ ἁπλᾶ καὶ
432
αὐτὸ ἕκαστον, τὰ δὲ μετέχοντα ἐκείνων, καὶ οὐκ ἄρα ὀρ-

θῶς Ἀριστοτέληςλέγων, ὅτι τοὺς ἀριθμοὺς ἐν τοῖς αἰσθη-
τοῖς οἱ ἄνδρες ἐτίθεντο· πῶς γάρ; οἱ τὸν ἀριθμὸν ὑμνοῦν-
τες πατέρα μακάρων καὶ ἀνδρῶνκαὶ τὴν τετρακτὺν
παγὰν ἀενάου φύσεως;
ἐπεὶ δ' οὖν φυσικὸς ὁ διάλογος, ἀπὸ τῶν μετεχομένων ἀριθ-
μῶν πεποίηται τὴν πρώτην ἐπιβολήν, οἷοι δή εἰσιν οἱ φυσι-
κοὶ πάντες. ἔτι τὴν φυσικὴν κοινωνίαν οἱ ἄνδρες ἐπρέσβευον,
τήν τε ἐν τῇ γενέσει, καθ' ἣν πάντα ῥητὰ καὶ σύμμετρα
ἀλλήλοις ἀποτελεῖται, καὶ τὴν ἐν τοῖς οὐρανίοις· μεταδίδωσι
γὰρ ἀλλήλοις καὶ ἐκεῖνα τῶν οἰκείων δυνάμεων. ὀρθῶς ἄρα
καὶ ὁ Σωκράτης καὶ τῷ προκειμένῳ πρεπόντως ἀξιοῖ τοὺς
αὐτοὺς γίγνεσθαι δαιτυμόνας τε καὶ ἑστιάτορας. θεολογικὰ
δὲ θεωρήσειας ἂν ἐκ τούτων τοιάδε νοήματα. διὰ τῶν πρώ-
των καὶ ἡγεμονικῶν ἀριθμῶν πάντα ἐγέννων οἱ ἄνδρες, καὶ
ἀπὸ τῶν τριῶν θεῶν πᾶσι τὴν ὑπόστασιν ἐδίδοσαν
ήκοντα θέᾳ, τῇ τῶν νοητῶν, καὶ δὴ καὶ εἶναι τὴν ἀσθένειαν

αὐτοῦ ταύτην δυνάμεως ὑπερβολήν, καθ' ἣν ὑπερέχει τῆς παρού-
σης θεωρίας· ὡς γὰρ ἡ τῶν κακῶν δύναμις ἀδυναμία μᾶλλόν
ἐστιν, οὕτως ἡ ἀσθένεια ἡ πρὸς τὰ δεύτερα δυνάμεώς ἐστιν
ὑπεροχή. λέγει δὴ οὖν ὁ λόγος τὸν ἀπολειπόμενον ὡς ἀσύμ-
μετρον τοῖς φυσικοῖς λόγοις ἀπεῖναι, βούλεσθαι δ' ἂν παρεῖναι
τούτοις, εἰ περὶ τὰ νοητὰ διατρίψειν ἔμελλον. καὶ σχεδὸν
ἅπαντα τὰ πρὸ τῆς φυσιολογίας ὃ μὲν ἐξηγεῖται πολιτικώ-
τερον, ὁ Πορφύριος, εἰς τὰς ἀρετὰς ἀναφέρων καὶ τὰ λεγό-
μενα καθήκοντα, ὃ δὲ φυσικώτερον· δεῖν γὰρ τῷ προκει-
μένῳ σκοπῷ πάντα σύμφωνα εἶναι· φυσικὸς δὲ ὁ διάλογος,
ἀλλ' οὐκ ἠθικός. ταῦτα μὲν οὖν οἱ φιλόσοφοι διατάττον-
ται περὶ τούτων· παραλείπω γὰρ τοὺς πολλὰ πράγματα παρέ-
χοντας ἡμῖν, ἵνα δὴ ἀποφαίνωσιν, ὅτι οὗτος ὁ τέταρτος ἦν
Θεαίτητος, διότι γνώριμος ἐγεγόνει τοῖς ἐκ τοῦ Ἐλεατικοῦ
διδασκαλείου, καὶ διότι νοσοῦντα τοῦτον παραδέδωκε· τοῦ-
τον οὖν καὶ νῦν ἀπεῖναι διὰ νόσον· οὕτω γὰρ Ἀριστοκλῆς
κατασκευάζει Θεαίτητον εἶναι τὸν ἀπόντα. καίτοι γε Θεαί-
τητος ὀλίγον πρὸ τῆς Σωκράτους τελευτῆς καὶ Σωκράτει
γνώριμος γέγονε καὶ τῷ Ἐλεάτῃ ξένῳ· εἰ δὲ καὶ ἦν πρὸ
πολλοῦ γνώριμος ἐκείνῳ, τί τῷ Τιμαίῳ κοινὸν πρὸς
433
πάντα πρὸς τὴν ἰσότητα καὶ τὴν ταυτότητα. λέγοιτο δ' ἂν

κυρίως ἐπὶ μὲν τῆς γεωμετρικῆς ἡ ταυτότης· ὁ γὰρ αὐτός
ἐστι λόγος· ἐπὶ δὲ τῆς ἀριθμητικῆς ἡ ἰσότης, ἐπὶ δὲ τῆς
ἁρμονικῆς ἡ ὁμοιότης. καὶ τρίτον ὅτι διὰ τῆς ταυτότητος
ἐπὶ τὴν ἕνωσιν ἡ ἄνοδος. ἐξήρτηται γὰρ ἡ μὲν ἐκ τῆς
ἀναλογίας σχέσις ἐγγινομένη τοῖς ὅροις τῆς ἰσότητος, ἡ δὲ
ἰσότης τῆς ταυτότητος, ἡ δὲ ταυτότης τῆς ἑνώσεως.
Μετὰ δὴ τὴν μαθηματικὴν ἀνάληψιν τῶν ῥημάτων τού-
των ἐπὶ τὴν φυσικὴν δεῖ τρέπεσθαι θεωρίαν. οὔτε γὰρ τοῖς
μαθήμασιν ἐγκαταμένειν προσήκει τὸν λόγον ἀπαρτῶντας
(φυσικὸς γὰρ ὁ διάλογος) οὔτε ἀμελεῖν τῶν λόγων ἐκείνων
τὸ πρὸς αἴσθησιν μόνον ἐπιζητοῦντας, ἀλλὰ δεῖ συνάπτειν
ἀμφότερα καὶ συμπλέκειν ἀεὶ τὰ φυσικὰ τοῖς μαθηματικοῖς,
ὥσπερ καὶ αὐτὰ τὰ πράγματα συμπλέκεται καὶ ἔστιν ὁμο-
γενῆ καὶ ἀδελφὰ κατὰ τὴν ἀπὸ νοῦ πρόοδον. καὶ γὰρ ὅλως
εἰ μέσην ἔταττον οἱ Πυθαγόρειοιτὴν μαθηματικὴν οὐσίαν
τῶν τε νοητῶν καὶ τῶν αἰσθητῶν, ὡς ἀνελιττομένην μὲν
τῶν νοητῶν μᾶλλον, καθολικωτέραν δὲ τῶν αἰσθητῶν οὖσαν,
τί χρὴ ταῦτα παρέντας φυσιολογίας μόνης φροντίζειν; πῶς
γὰρ διακεκόσμηται τὸ αἰσθητὸν ἢ κατὰ ποίους διατέτακται
αύτη, καὶ εἰσὶν αὗται ποιότητες μὲν οὐσιώδεις, οὐσία δὲ

τοῦ πυρὸς οὐδαμῶς· οὐ γὰρ ἐκ ποιοτήτων αἱ οὐσίαι οὐδὲ
ταὐτὸν οὐσία καὶ δύναμις, ἀλλὰ προηγεῖται πανταχοῦ τὸ
οὐσιῶδες τῆς δυνάμεως, καὶ ἐξ ἑνὸς ἐκείνου πλῆθος πρό-
εισι δυνάμεων καὶ ἐξ ἀδιαιρέτου διῃρημένον, ὥσπερ αὖ καὶ
ἐκ μιᾶς δυνάμεως ἐνέργειαι πλείους. ὅσῳ γὰρ πρόεισιν
ἕκαστον, τοσούτῳ μᾶλλον πληθύεται καὶ διαιρεῖται, κατὰ
τὴν ἀρχὴν ἑαυτοῦ καὶ τὴν αἰτίαν ἀμέριστον ὂν καὶ ἀδιαί-
ρετον. ὄντος οὖν ἐν ἑκάστῳ σώματι τοῦ τριττοῦ τούτου,
λέγω δὲ ἀριθμοῦ καὶ ὄγκου καὶ δυνάμεως, ἡ ἀναλογία καὶ
ὁ δεσμὸς ὁ φυσικὸς ἄνωθεν ἐπιβατεύει τοῖς τε ἀριθμοῖς
αὐτῶν καὶ τοῖς ὄγκοις καὶ ταῖς δυνάμεσι, τάς τε οὐσίας
αὐτῶν τὰς ἀμερεῖς συνάγει καὶ ἑνοῖ πρὸς τὴν μίαν τοῦ
κόσμου συμπλήρωσιν, τοῖς τε εἴδεσι κοινωνίαν καὶ τοῖς ὄγ-
κοις συμμετρίαν καὶ ταῖς δυνάμεσιν ἁρμονίαν ἐντίθησι, καὶ
οὕτω ῥητὰ πάντα καὶ ὁμόλογα ἀλλήλοις ἀπεργάζεται, πρόεισι
δὲ ἀπὸ μὲν τοῦ μέσου πρὸς τὸ πρῶτον, ἀπὸ δὲ τοῦ τρίτου
πρὸς τὸ μέσον καὶ ἀπὸ τοῦ πρώτου πρὸς τὸ μέσον, ἀπὸ
δὲ τούτου πρὸς τὸ ἔσχατον, καὶ ἀπὸ τοῦ ἐσχάτου πάλιν ἐπὶ
434
τὸ μέσον, ἀπὸ τούτου δὲ ἐπὶ τὸ πρῶτον.
βάλλουσιν αὐτοὺς τοῖς Ἡφαιστοτεύκτοιςδεσμοῖς, τῆς ἑτερό-

τητος τῆς ἐν τῷ κόσμῳ δι' ἁρμονίας καὶ φιλίας συνεχομένης
καὶ ἁπάσης ταύτης τῆς συμπλοκῆς τοῦ Ἡφαίστου τὴν αἰτίαν
ἔχοντος, καὶ διὰ τῶν δημιουργικῶν δεσμῶν τὴν ταυτότητα
τῇ ἑτερότητι συμπλέκοντες καὶ τῇ διακρίσει τὴν ἁρμονίαν
καὶ τῇ ἐναντιώσει τὴν κοινωνίαν. καὶ ἐπὶ τούτοις γελᾷ μὲν
ὁ Ἀπόλλων, γελᾷ δὲ ὁ Ἑρμῆς, γελᾷ δὲ ἕκαστος τῶν θεῶν,
ὁ δὲ γέλως αὐτῶν ὑπόστασιν δίδωσι τοῖς ἐγκοσμίοις καὶ
δύναμιν ἐντίθησι τοῖς δεσμοῖς. ταῦτα μὲν οὖν, φασίν, εὔ-
στομα κείσθω. νῦν δὲ ἡμῖν ἐκ τῶν εἰρημένων τοσοῦτον
ἔστω δῆλον, ὅτι δὴ καὶ ὁ φυσικὸς δεσμὸς Ἡφαίστειος ὢν
καὶ δημιουργικός – περιέχει γὰρ ὁ εἷς καὶ παντελὴς δη-
μιουργὸς καὶ τὴν δι' ἀνάγκης ποίησιν Ἡφαιστότευκτονοὖ-
σαν, ὡς καὶ τὴν Διονυσιακὴν ὅλον ἕκαστον τῶν τοῦ παντὸς
μερῶν ἀπεργαζομένην – συναγωγός ἐστι τῶν ἐναντίων καὶ
συνοχικὸς τῶν ὑλαίων πραγμάτων, τάς τε οὐσίας αὐτῶν
ἑνοποιῶν καὶ τοὺς ὄγκους μετρῶν καὶ τὰς δυνάμεις ἁρμόζων,
πάντα ἐν πᾶσιν ἀπεργαζόμενος καὶ τὰ αὐτὰ κατὰ πάντας
τρόπους ἐν ἀλλήλοις ἐπιδεικνύμενος, ἐμπυρίως, ἀερίως, ἐνυ-
δρίως, χθονίως.
ειδής ἐστι καὶ ὑπ' ἄλλων κινεῖσθαι πέφυκε, μέση δὲ ἀμ-

φοῖν ἐστιν ἡ ἁρμονία τῆς ψυχῆς· αὕτη γάρ ἐστι τὸ πρῶ-
τον ἡρμοσμένον, διὸ καὶ ἄλλοις μεταδίδωσι τῆς ἁρμονίας·
τὸ γὰρ καὶ ἄλλῳ μεταδιδόναι τινὸς δυνάμενον ἢ αὐτό ἐστι
τὸ εἶδος ἢ πρώτως αὐτοῦ μετέσχηκεν. ὑφειμένη οὖν τῆς
νοητῆς ἁρμονίας καὶ τῶν ἀριθμῶν ὑφεῖται τῶν νοητῶν, καὶ
ὑπερέχουσα τῆς αἰσθητῆς ἁρμονίας ὑπερέχει καὶ τῶν αἰσθη-
τῶν ἀριθμῶν. καὶ εἰ δεῖ περὶ ἑκατέρου τούτων συντόμως
εἰπεῖν, τετραχῶς ἑκάτερον αὐτῶν ἐστιν· καὶ γὰρ ἀριθμὸς
πρώτιστος μὲν ὁ θεῖος, δεύτερος δὲ ὁ οὐσιώδης, καὶ τρίτος
δὲ ὁ ψυχικός, ἔσχατος δὲ ὁ φυσικός, ὃ μὲν ἑνοειδής, ὃ δὲ
ἀκίνητος, ὃ δὲ αὐτοκίνητος, ὃ δὲ ἑτεροκίνητος· καὶ ἡ ἁρ-
μονία πρώτη μὲν ἡ ἐν θεοῖς, δευτέρα δὲ ἡ ἐν τοῖς ὄντως
οὖσι, τρίτη δὲ ἡ ἐν ταῖς ψυχαῖς, ἐσχάτη δὲ ἡ ἐν τοῖς
ἡρμοσμένοις ὑπ' ἄλλων. εἰ μὲν οὖν τῷ Πλάτωνι νῦν προ-
435
κείμενον ἦν περὶ τῆς ἁρμονίας εἰπεῖν τῆς ψυχικῆς, εἶπεν

ἄν, ὅτι μέση τῆς τε ἀμερίστου καὶ τῆς μεριστῆς ἁρμονίας
ἐστίν· ἐπειδὴ δὲ περὶ τῆς οὐσίας κατὰ τὸ παρὸν ὁ λόγος,
ταὐτοῦ καὶ θατέρου καὶ οὐσίας τὸ μέσον αὐτὴν κατειληφέναι
φησί.
δηλοῖ τὸ μένοντος αἰῶνος ἐν ἑνί, τὸ οἷον ἡνωμένου τοῦ

αἰῶνος καὶ μένοντος ἐν τῷ ἑαυτοῦ ἑνὶ καὶ εἰς πλῆθος ἢ
ὅλως ἀριθμὸν οὐ προϊόντος, ἵνα καὶ ἑνώσεως αἴτιος ᾖ τοῖς
πολλοῖς νοητοῖς; ἢ καὶ τοῦτο μὲν ἀληθές, ὡςἡμεῖς γέ
φαμεν, ἵνα ἑαυτῷ πρὸ τῶν αἰωνίων παρέχῃ τὸ μόνιμον καὶ
τὸ ὅλον (τοῦτο γὰρ τὸ ἐν ἑνὶ μένειν), τὴν ὅλην ὁμοῦ παρ-
οῦσαν καὶ τὴν αὐτὴν ὕπαρξιν καὶ ἀνεξάλλακτον. ἕκαστον
γοῦν τῶν θείων ἀφ' ἑαυτοῦ ἄρχεται τῆς ἐνεργείας, ὡς καὶ
ὁ αἰὼν ἑαυτὸν ἑδράζει πρὸ τῶν αἰωνίων ἐν τῷ ἑνὶ καὶ
συνέχει ὡσαύτως· ὥστε οὐχὶ τὸ ὄν ἐστιν, ὥς φησι Στρά-
των ὁ φυσικός, τὸ τῆς διαμονῆς αἴτιον, ἀλλ' ὁ αἰών, καὶ
διαμονῆς οὐ γιγνομένης ἀεί, ἀλλ' ἐν ἑνὶ οὔσης ἀνεξαλλάκτως,
ὡς εἶπεν ὁ Τίμαιος. εἰ δὲ ὁ αἰὼν δυάδα ἐμφαίνει, κἂν
πολλάκις αὐτὸ κρύπτειν σπουδάζωμεν (τὸ γὰρ ἀεὶ τῷ ὄντι
συνάπτεται κατὰ ταὐτὸν καὶ ἔστιν αἰὼν ὁ ἀεὶ ὤν), ἔοικεν
ἔχειν τὴν μονάδα τοῦ ὄντος πρὸ αὐτοῦ καὶ τὸ ἓν ὂν καὶ
μένειν ἐν τούτῳ τῷ ἑνί, ὡς ᾤετο περὶ τούτου τοῦ ἑνὸς καὶ
ὁ ἡμέτερος καθηγεμών, ἵνα καὶ αὐτὸς ἓν ᾖ πρὸ τῆς
δυάδος, ἅτε τοῦ ἑνὸς μὴ ἀφιστάμενος, καὶ ἡ μὲν ἐν αὐτῷ
προεμφαίνουσα τὸ πλῆθος δυὰς ἑνίζηται τῷ ἑνὶ ὄντι, ἐν ᾧ
μένει ὁ αἰών,
ἀμεροῦς· ταῦτα γὰρ πάντα γίγνεται αἴτια τῇ ψυχῇ τῆς

ταραχῆς ταύτης καὶ τῶν ἐν τῇ γενέσει πόνων· αἵ τε γὰρ
ἀθρόαι μεταβολαὶ ταράττουσιν ἡμᾶς καὶ αἱ περὶ τὸ φερό-
μενον συμπάθειαι (διώκομεν γὰρ τὸ φεῦγον ἀεὶ κινούμενον)
καὶ αὖ τῆς ψυχῆς ἡ νεῦσις ἀνάψασα μὲν ἐν τῷ σώματι
φῶς, αὐτὴ δὲ ἐν σκότῳ γεγονυῖα, καὶ τούτῳ μὲν δοῦσα ζωήν,
ἑαυτὴν δὲ ἀπολέσασα καὶ τὸν ἑαυτῆς νοῦν· τὸ μὲν γὰρ
θνητὸν νοῦ μεταλαγχάνει, τὸ δὲ νοερὸν θανάτου, καὶ τὸ
644 D],
ἐκ θνητοῦ καὶ ἀθανάτου καὶ νοεροῦ καὶ ἀνοήτου συντεθέν·
οὗτος γὰρ ὁ φυσικὸς δεσμὸς θάνατος μέν ἐστι τῆς ἀθανά-
436
του ζωῆς, ζωοποιία δὲ τοῦ θνητοῦ σώματος. τὰς μὲν οὖν

ἀπὸ τῆς ψυχῆς αἰτίας τῆς καθόδου παραδέδωκεν ἐν Φαί-
δρῳ[248 C] λήθην καὶ πτερορρύησιν καὶ ὅσα τούτοις ἕπεται
αἰτιασάμενος, τὰς δὲ ἀπὸ τῶν θεῶν ἐν τούτοις (αὐτοὶ γάρ
εἰσιν οἱ τῷ σώματι συνάπτοντες αὐτήν, ὅπως δὲ ἀποστᾶσαν
καὶ δι' οἵων εἰδῶν ζωῆς προελθοῦσαν, οὐ προστίθησιν ἐν τοῖς
παροῦσι), τὰς δὲ ἀπ' ἀμφοτέρων ἐν Πολιτείᾳ[X 617B ss]·
καὶ γὰρ ὁ προφήτης ἐκεῖ καὶ αἱ Μοῖραι καὶ ὁ δαίμων κλῆ-
ροί τε καὶ βίων παραδείγματα καὶ αἱρέσεις παρελήφθησαν.
ἐκεῖνα μὲν οὖν ἐν ἐκείνοιςἐξήτασται.
Πρόκλος In primum Euclidis elementorum librum commentarii

P. 93, γρ. 24
περιεργαζομένῳ, ταύτην μόνην ἐπιβάλλει καὶ σκοπεῖν

καὶ παραδιδόναι τὴν ἀμερῆ φύσιν; ἢ ταῖς αὐτοῦ δια-
φέρει πρωτίσταις ἀρχαῖς καὶ ταύτην ὁρᾷ τὴν ἁπλό-
τητα τὴν τῶν ὑποκειμένων αὐτῷ γνωστῶν ἐξηγουμέ-
νην; μόνον οὖν τὸ σημεῖον ἀμερὲς κατὰ τὴν γεωμε-
τρικὴν ὕλην καὶ ἡ μόνας κατὰ τὴν ἀριθμητικήν, καὶ
ὁ τοῦ σημείου λόγος, εἰ καὶ πρὸς ἄλλον ἀτελής, ἀλλὰ
πρός γε τὴν παροῦσαν ἐπιστήμην τέλειος, ἐπεὶ καὶ ὁ
ἰατρὸς στοιχεῖα τῶν σωμάτων πῦρ καὶ ὕδωρ λέγει καὶ
τὰ τούτοις ὅμοια. καὶ ἡ ἀνάλυσις αὐτῶν μέχρι τού-
των. ἀλλ' ὅ γε φυσικὸς ἐπ' ἄλλα μέτεισι τὰ τούτων
ἁπλούστερα καὶ ὁ μὲν ὁρίζεται στοιχεῖον τὸ πρὸς αἴ-
σθησιν ἁπλοῦν ὁ δὲ τὸ πρὸς τὸν λόγον ἁπλοῦν, καὶ
ἑκάτερος ὀρθῶς πρός γε τὴν οἰκεῖαν ἐπιστήμην. μὴ
τοίνυν μηδὲ τὸν ὅρον τοῦ σημείου διημαρτῆσθαι νομί-
ζωμεν μηδὲ ἀτελῆ θώμεθα αὐτὸν εἶναι. πρὸς γὰρ τὴν
γεωμετρικὴν ὕλην καὶ τὰς ἀρχὰς τὰς ταύτης ἱκανῶς
ἀποδέδοται. μόνον γὰρ οὐχὶ λέγει σαφῶς, ὅτι τὸ ἀμε-
ρὲς κατ' ἐμὲ σημεῖόν ἐστι καὶ ἡ ἐμὴ ἀρχή, καὶ τὸ
ἁπλούστατον οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ τοῦτο, καὶ οὕτω
προσήκει τοῦ γεωμέτρου λέγοντος ἀκούειν.
Γεωπονικά Book 19, ch. 7, sec. 3, γρ. 1
Περὶ ἰάσεως συῶν. Διδύμου.

437
Χοῖροι οὐ νοσήσουσιν, ἐὰν θʹ καρκίνους ποτα-

μίους δῴης φαγεῖν. ἐπιγινώσκονται δὲ αἱ νοσοῦσαι
σύες, ἐκ τοῦ αὐχένος ἀνασπασθεισῶν τριχῶν. εἰ μὲν γὰρ αἱ τρίχες
καθαραὶ εἶεν, ὑγιαίνουσιν· εἰ δὲ ᾑμαγμέναι, ἢ ἔχουσαί τινα ἰχῶρα
παχύτερον περὶ τὴν τρίχα, νοσοῦσι.
Δημόκριτος οὖν ὁ φυσικὸς ἀσφοδέλου ῥίζης ἐπ' ὀλίγον
θλασθείσης μνᾶς γʹ κελεύει καθ' ἕκαστον σῦν εἰς τὴν τροφὴν μιγνύναι,
καὶ πρὸ ζʹ ἡμερῶν τὸ βέβαιον τῆς ὑγιείας κομιεῖσθαι.
Ἐὰν πυρεταίνωσιν, αἷμα ἐκ τῆς οὐρᾶς ἀφαιρετέον. ἐὰν δὲ
παρισθμίοις ἐνοχλῶνται, ἐκ τῶν ὤμων τὸ αἷμα ληπτέον.
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Ιλιάδα. Τόμ. 1, p. 46, γρ. 8
ἐστίν.] (v. 22) Ὅτι εὐφημεῖν παρὰ τῷ ποιητῇ, ὡς καὶ ἀλλαχοῦ φανεῖται,
οὐκ
αὐτόχρημα τὸ ἐπαινεῖν, ἀλλὰ τὸ ἐνθεαστικῶς ἀγαθὰ λέγειν. διὸ ἐνταῦθα
εἰπών
»ἐπευφήμησαν πάντες Ἀχαιοί» ἐπάγει τί ἦν τὸ ἐπευφήμησαν «αἰδεῖσθαί
τε
ἱερέα καὶ ἄποινα δέχεσθαι». ἰστέον δὲ ὅτι Εὐριπίδης ἐντεῦθεν λαβὼν ἔφη
τὸ
»λαοὶ δ' ἐπερρόθησαν». Ὅρα δὲ τὸ πάντες. πάντως γὰρ τοῖς πᾶσι καὶ
Ὀδυσσεὺς
καὶ Νέστωρ συνεισάγονται καὶ οἱ λοιποὶ ἀριστεῖς. εἰ τοίνυν οὐ πεισθείη ὁ
βασιλεύς, ὑπὲρ πάντας ἐθέλει φρονεῖν μόνος, ὅπερ ἐπισφαλές, εἴ γε «εἷς

ἀνὴρ
οὐδεὶς ἀνήρ». οἱ δὲ τοιοῦτοι πάντες ἐπαινετέοι μὲν τῆς εὐπειθείας· οὐ γὰρ
ἀντιλέγουσι τῷ βασιλεῖ· θρηνητέοι δὲ τῆς ἀθλιότητος, εἴ γε πανωλεθρίαν

πεί-
σονται διὰ τὴν τοῦ ἄρχοντος πεισμονήν. εἴτε δὲ αἱρετὸς βασιλεὺς ὁ
Ἀγαμέμνων τοῖς Ἀχαιοῖς εἴτε φυσικός, οὐ καλὸν ἦν αὐτοὺς ἀντιπίπτειν
αὐτῷ.
διὸ καὶ οὕτω ποιοῦσι δεικνύντος τοῦ ποιητοῦ οἵους εἶναι δεῖ τοὺς
ἀρχομένους τῷ
ἄρχοντι. σημείωσαι δὲ ὅτι τὸ παρ' Ἡροδότῳ ἐπιφημίζεσθαι οὐ ταὐτόν
ἐστι τῷ
ἐπευφημεῖν, ἀλλὰ μαντικὴ λέξις ἐστὶ δηλοῦσα προφοράν τινα μαντείας
δι'
ἀναμνήσεως ἐνυπνίου. [Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ Ἀχαιός δίχα τοῦ κατὰ τὴν
δίφθογγον
438
ιπροφέρουσιν οἱ Αἰολεῖς κατὰ τοὺς τεχνικούς, οἳ λέγουσιν ὡς διάλεκτοί

τινες ἀποβάλλουσι τὸ ιτῆς αιδιφθόγγου,
γάρ ἐστι δηλωτικὸν ὁ μαζός, τρέφων τὰ νεογνά. ὅθεν καὶ οὖθαρ ἀρούρης
τὸ
πῖον λέγεται καὶ θρεπτικόν. (v. 400) Ὁ δὲ Ἅιδης παρὰ τὸν ὦμον βέβληται,
ὑψηλὸν ὄντα τόπον ἐν σώματι, διότι εὐσκόπως πάλιν ὁ αὐτὸς Ἡρακλῆς,

τουτέστιν ὁ φιλόσοφος λόγος, κοῦφον εἶναι αὐτὸν καὶ ἀνωφορούμενον
κατ-
ενόησεν. ὅπουγε καὶ αὐτὸς ὁ ὑπόγαιος ἀὴρ τοιοῦτός ἐστι φύσει. ἢ
μάλιστα
διότι ἡ καιριωτάτη βολὴ τοῦ λόγου κατὰ τοῦ ἀέρος ἄνω που γίνεται, ὅτε
τὰ
μετέωρα σκέπτεται. καὶ γὰρ θεωρεῖ μὲν αὐτὸς καὶ τὰ κάτω τοῦ Ἅιδου,
ἤτοι
τοῦ σκοτεινοῦ καὶ μέλανος ἀέρος, καταβαίνων εἰς αὐτὸν καὶ οἷον
ἐρεβοδιφῶν.
ἐπὶ μᾶλλον δὲ τῆς αὐτοῦ κεφαλῆς ἐφίεται καὶ κατὰ τῶν ἄνω τείνας
ἑαυτὸν ἐπι-
βάλλει τοῖς ἐκεῖ σκοπιμώτατα. (v. 393) Τριγλώχιν δὲ ὀϊστὸς ὁ τῆς
φιλοσοφίας
τριπλοῦς τρόπος, ὁ ἠθικός, ὁ φυσικὸς καὶ ὁ Μαθηματικός, οἷς χρώμενος
ὁ
Ἡρακλῆς λόγος ἐπιτυχῶς βάλλει κατά τε ἀνδρῶν καὶ θεῶν, ἤτοι
ἐπιτυγχάνει
φιλοσοφίας λόγῳ τῆς τῶν θείων τε καὶ ἀνθρωπίνων καταλήψεως. Γλωχὶν
καὶ Μῃόνων, περὶ ὧν καὶ ἐν τῇ Βοιωτίᾳ γέγραπται καὶ ἐν τοῖς τοῦ

Περιηγητοῦ
δέ, περὶ δὲ Καυκώνων καὶ ἐν τοῖς εἰς τὴν Ὀδύσσειαν. (v. 422) Ὅρα δὲ καὶ
περὶ ὧν χρὴ κινδυνεύειν ἀνθρώπους πολεμουμένους. οὐ γὰρ περὶ

χρημάτων
ἀλλὰ παίδων καὶ γυναικῶν, ὧν μὴ παρόντων τοῖς ἐπικούροις ἀκήδεστοι
εὕδουσιν
αὐτοί, οὔκουν δὲ καὶ οἱ Τρῶες, οἷς παρακάθηνται σχεδὸν τὰ φιλούμενα.
[Ἰστέον
δὲ ὅτι ἐν τῷ «οὐ παῖδες οὐδὲ γυναῖκες» δόξοι ἂν τοὺς παῖδας οὐκ ἔξω
439
λόγου
προθεῖναι, ἀλλ' ὅτι τελικὸν αἴτιον αὐτοὶ τοῦ γάμου, καὶ δι' αὐτοὺς τῷ βίῳ
τὸ τῶν γυναικῶν ἐπεισόδιον.] (v. 421) Τὸ δὲ «ἐπιτραπέουσιν» ἐκ τοῦ
τραπῶ
δευτέρου ἐνεργητικοῦ μέλλοντος ἀνῆκται εἰς ἐνεστῶτα πρώτης συζυγίας
τῶν
περισπωμένων, ὁμοίως τῷ τραπέουσιν, ὅπερ ἐν Ὀδυσσείᾳ δίχα
προθέσεως
ἐπὶ πατήσεως εἴρηται σταφυλῶν, ἐξ ὧν τὸ γλεῦκος. φυσικὸς δὲ αὐτῶν
ἐνεστὼς τὸ τρέπω. (v. 425) Ὅτι διειπεῖν κατὰ περιττότητα προθέσεως τὸ
διασαφῆσαι εἰς μάθησιν.
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. Τόμ. 1, p. 15, γρ. 2
τοιούτοις. ὡς καὶ ἐν τῷ, ὑπερβασίαι ἀλεγειναί. καὶ ἐν τῷ ὑπέρμετρον. ἐν

μέν τοι τῷ ὑπερβαλλόντως
καὶ ἐν τῷ ὑπέρθυμος καὶ ἐν τῷ ὑπερήσει ἀντὶ τοῦ ὑπερακοντίσει καὶ τοῖς
ὁμοίοις, οὐ ψεκτὴν ἀλλ' ἐπαι-
νετὴν σημαίνει περιττότητα ἡ ὑπερ πρόθεσις. (Vers. 32. et sqq.) Ἐν τούτῳ
δὲ τῷ χωρίῳ σημείωσαι τὸ
τοῦ λόγου σεμνόν. ἀποφαντικῶς γὰρ ὁ Ζεὺς λαλεῖ καὶ γνωμικώτερον, καὶ
μέμφεται τοὺς οὕτως εἰκῇ αἰτιω-
μένους τὸ θεῖον. εἰπών. ὢ πόποι, οἷον δὴ θεοὺς βροτοὶ αἰτιῶνται, ἐξ
ἡμέων γάρ φασι κακὰ ἔμμεναι,
καὶ τᾶ ἑξῆς. κεῖται δ' ἐνταῦθα καὶ πίστις τοῦ καθόλου ῥητορικῶς μερικὴ
ἐκ παραδείγματος τὸ, ὡς καὶ
νῦν Αἴγισθος ἐποίησε τό δέ τι. (Vers. 38.) Ὅτι ὁ πρὸς Διὸς μάλιστα δὲ
θεόθεν πεμπόμενος Ἑρμῆς
ἐΰσκοπος ἀργειφόντης ὁ τῷ Αἰγίσθῳ ὑποδεικνύων τὰ μέλλοντα, ὁ καθ'
ἡμᾶς φυσικὸς λόγος ἐστίν. οὗ πολλάκις παραδεικνύντος τὸ
ὑπορωρυγμένον ἡμεῖς τυφλώττοντες, ὅμως περιπίπτομεν καὶ
ἀπολλύμεθα. Ὅτι δὲ ὁ Ἑρμῆς εἰς τὸν λόγον ἀλληγορεῖται, οὐδεὶς τῶν
περὶ λόγους ἠγνόησεν. ἔστι δὲ τὸ περὶ τούτων Ὁμηρικὸν ῥητὸν, τοιοῦτον.
ἐπεὶ πρό οἱ εἴπομεν ἡμεῖς Ἑρμείαν πέμψαντες ἐΰσκοπον ἀργειφόντην,
μήτ' αὐτὸν κτείνειν, μήτε μνάασθαι ἄκοιτιν. καὶ τὰ ἑξῆς. Ἰστέον δὲ ὅτι τὸ,
προείπομεν πέμψαντες Ἑρμῆν, ὑποβάλλει, μὴ μόνον φυσικὸν λόγον
ἀλλὰ καὶ προφορικὸν ὑπονοεῖν τὸν Ἑρμῆν. ἦν δὲ τοιοῦτος λόγος,
ὁ τοῦ ἀοιδοῦ. ὃν Ὅμηρος ἐν τῇ γῥαψῳδίᾳ ἐρεῖ. ὃς φύλαξ ὢν τῇ
Κλυταιμνήστρᾳ, κατεπῇδε τοῦ Αἰγί-
σθου ὡς εἰκὸς, ἃ λέγει ἐνταῦθα ὁ Ζεύς. (Vers. 39.) Ἄκοιτις δὲ ἣν καὶ
ἄλοχον ἀνωτέρω ἔφη, οὐ μόνον
440
ἡ ὁμόκοιτις, ἀλλὰ καὶ ἡ μὴ κοιτασθεῖσα σὺν ἑτέρῳ ἀλλ' ἐκ παρθενίας

ληφθεῖσα. (Vers. 38.) Ὅρα δὲ
καὶ ὅτι θαυμασίως ἐνταῦθα κεῖται τὸ ἐΰσκοπος καὶ τὸ ἀργειφόντης, περὶ
οὗ ἐν Ἰλιάδι εἴρηται. οὐ γὰρ
ὁ δόλιος Ἑρμῆς ἢ ὁ χθόνιος ἢ ὁ στρόφις ἢ ὁ ἐμπολαῖος ἤτις τοιοῦτος
ἐπαίδευε τὸν Αἴγισθον,
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. Τόμ. 2, p. 169, γρ. 8
Περὶ δὲ βουγαΐου ἀκριβέστατα ἐν τοῖς εἰς τὴν Ἰλιάδα γέγραπται. ἔχει δέ

τι ὅμως ὁ ἐκεῖ λόγος, μὴ καὶ τῷ Ἴρῳ
ἁρμόζον, οἷον τὸ, ἐπὶ βοῒ τουτέστιν ἀσπίδι, γαίειν, ὅ ἐστι γαυριᾶν. τοῦτο
γὰρ Αἴαντι μὲν οἰκεῖον,
οὐκέτι δὲ καὶ τῷ Ἴρῳ. τὰ δ' ἄλλα εὖ ἔχει καὶ ἐπὶ τούτου, οἷον τὸ γῆς
βάρος διὰ τὸ πολὺ τῶν σαρκῶν,
καὶ τὸ βοῶν ἔργα ποιῶν καὶ τὰ λοιπά. Τὸ δὲ, μήτε εἴης μήτε γένοιο, ἢ
ἀντὶ τοῦ μήτε νῦν εἴης μήτε
ἐγένου. ἔθος γὰρ τοῖς θυμουμένοις μέμφεσθαι καὶ τὸ ἤδη γεγονὸς καὶ
ἐπαρᾶσθαι μὴ ἂν γενέσθαι,
εἰ καὶ ἀδύνατος ἡ ἀρά· ἢ μήτε εἴης ἄρτι ἀλλὰ τεθναίης, μήτε μὴν πάλιν
ὕστερον γένοιο· ἵνα καὶ Πυ-
θαγόρας ἐξ Ὁμήρου λαβὼν δοξάζοι τοὺς ψυχικοὺς ὕστερον
μεταγγισμοὺς, οἳ διὰ τὸ, ὡς ἐῤῥέθη, πάλιν
γίνεσθαι κατὰ τὸν Πυθαγόρειον λῆρον καὶ παλιγγενεσίαι λέγονται. ὅθεν
βλαβεὶς ὁ φυσικὸς Ἐμπεδοκλῆς καὶ τὸ αὐτὸ συνδοξάσας καταψεύδεται
ἑαυτοῦ τὸ, ἤδη πότ' ἐγὼ γενόμην κούρη τε κόρος τε θά-
μνος τ' οἰωνός τε καὶ ἐξ ἁλὸς ἔμπνοος ἰχθύς. ὁ δὲ παραφράσας
Δημοσθένης ταῦτά τε καὶ τὸν βου-
γάϊον ἑρμηνεύων φησί· μήτε εἴης ἔτι μήτε ὀνομάζοιο, βόσκημα
ἀναίσθητον. (Vers. 82.) Τὸ δὲ καὶ
τετελεσμένον ἔσται, δηλοῖ μὴ ὡς καὶ ἐν ἀπειλῇ τὸν Ἀντίνοον εἰπεῖν ἅ περ
εἶπεν, ἀλλ' ἐπ' ἀληθείᾳ. διὸ καὶ προϊόντες μετὰ τὴν ἧτταν φασὶν, ὃ
ποιῆσαι οὐκ ἴσχυσαν, ὡς προθανόντες αὐτοὶ, ἤγουν τὸ, τάχα γάρ μιν
ἀνάξομεν Ἤπειρόνδε εἰς Ἔχετον.
Κύριλλος Thesaurus de sancta consubstantiali trinitate Τόμ. 75, p. 428,

γρ. 2
Καὶ ὥσπερ δι' ἡμᾶς ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν, οὕτω καὶ

δι' ἡμᾶς ἐπιδέχεται τὸ προκόπτειν, ἵνα πάλιν ἡμεῖς
ἐν αὐτῷ προκόπτωμεν ἐν σοφίᾳ, οἱ πάλαι διὰ τὴν
ἁμαρτίαν ἀποκτηνωθέντες· προκόψωμεν δὲ καὶ ἐν
441
χάριτι οἱ πάλαι μεμισημένοι διὰ τὴν ἐν Ἀδὰμ πα-

ράβασιν. Πάντα γὰρ τὰ ἡμῶν δι' ἡμᾶς εἰς ἑαυτὸν
ἀνεδέξατο Χριστὸς, ἵνα πάντα μεταποιήσῃ πρὸς τὸ
ἄμεινον, καὶ ἀρχὴ γένηται τῶν γενητῶν ἀνθρώπων
παντὸς ἀγαθοῦ.
Φυσικός τις νόμος οὐκ ἐπιτρέπει τὸν ἄνθρωπον τῆς

τοῦ σώματος ἡλικίας ὥσπερ μείζονα πολὺ τὴν φρό-
νησιν ἔχειν· ἀλλὰ συντρέχει πως καὶ ἡ ἐν ἡμῖν σύν-
εσις, καὶ συμβαδίζει τρόπον τινὰ ταῖς τοῦ σώματος
προκοπαῖς. Ἦν οὖν ὁ Λόγος ἐν σαρκὶ γενόμενος ἄν-
θρωπος, καθὰ γέγραπται· καὶ ἦν τέλειος, σοφία τοῦ
Πατρὸς καὶ δύναμις ὤν. Ἐπειδὴ δὲ τῷ τῆς φύσεως
ἡμῶν ἔθει παραχωρεῖν πως ἐχρῆν, ἵνα μή τι ξένον
παρὰ τοῖς ὁρῶσι νομισθῇ, ὡς ἄνθρωπος, κατὰ βραχὺ
πρὸς αὔξην ἰόντος τοῦ σώματος, ἀπεκάλυπτεν ἑαυτὸν
καὶ ὁσημέραι σοφώτερος παρὰ τοῖς ὁρῶσιν
Κύριλλος Collectio dictorum veteris testamenti [Sp.] Τόμ. 77, p. 1248,

γρ. 13
ΕΚ ΤΗΣ ΒΙΒΛΟΥ ΙΗΣΟΥ ΤΟΥ ΝΑΥΗ
Γαβαὼ μὲν ἔστιν ὁ ὑψηλὸς νοῦς· φάραγξ δὲ, ἡ τῷ

θανάτῳ ταπεινωθεῖσα σάρξ· καὶ ὁ ἥλιος μὲν, ὁ φωτί-
ζων τὸν νοῦν λόγος καὶ χορηγῶν αὐτῷ θεωρημάτων
δύναμιν, καὶ πάσης ἀγνοίας ἀπαλλάττων· σελήνη δὲ
ὁ φυσικὸς νόμος, ἤγουν ἡ φυσικὴ διάκρισις, μετρίως
φωτίζουσα καὶ πείθουσα τὴν σάρκα ὑποταγῆναι τῇ
ψυχῇ. Φύσεως γὰρ σύμβολον ἡ σελήνη, διὰ τὸ τρε-
πτόν. Ὅστις γοῦν δι' εὐσεβοῦς πολιτείας παρατάς-
σεται πρὸς τοὺς ἀοράτους ἐχθροὺς, Ἰησοῦς ὁ τοῦ
Ναυῆ γίνεται· καὶ εὔχεται στῆναι αὐτῷ τὸν μὲν ἥλιον,
ὡς εἴρηται, κατὰ Γαβαὼ, τὴν δὲ σελήνην κατὰ φά-
ραγγα· τοῦτ' ἔστι, παραμεῖναι αὐτῷ πρὸς καθαίρε-
σιν τῶν τῆς κακίας ὀχυρωμάτων, καὶ ἀναίρεσιν τῶν
πολεμίων.

γρ. 1
Καθάπερ γὰρ ὁ Δαβὶδ πλησίον ἦν τοῦ Σαοὺλ, ὡς

442
καὶ αὐτὸς εἰς βασιλέα χρισθείς· οὕτω καὶ τὸ πνεῦμα

πλησίον ἦν τοῦ ἐν τῷ νόμῳ γράμματος, ὡς ὑποκε-
κρυμμένον αὐτῷ. ᾯ καὶ δέδοται λοιπὸν τὸ κράτος,
σβεσθέντος μὲν τοῦ κατὰ τὸ γράμμα λαμβανομένου
νόμου, λάμψαντος δὲ τοῦ κατὰ τὸ πνεῦμα νοουμένου·
ὃς καὶ ἀγαθὸς ἦν ὑπὲρ ἐκεῖνον, ὅσῳ καὶ πολλὰ καλ-
λιόνα τῶν αἰσθητῶν τὰ νοητὰ, καὶ τῶν κατασπώντων
εἰς γῆν, τὰ εἰς οὐρανὸν ἀνέλκοντα. Ὁ Σαοὺλ, ὁ φυσι-
κός ἐστι νόμος, ὁ κατ' ἀρχὰς κυριεύειν τῆς φύσεως
παρὰ τοῦ Κυρίου λαχών. Ἐπεὶ δὲ παρέβη τὴν ἐντο-
λὴν διὰ παρακοῆς, φεισάμενος τοῦ Ἀγὰγ βασιλέως
Ἀμαλὴκ, τοῦτ' ἔστι τοῦ σώματος, καὶ πρὸς τὰ πάθη
κατώλισθεν, ἐξωθεῖται τῆς βασιλείας, ἵνα παραλάβῃ
τὸν Ἰσραὴλ ὁ Δαβὶδ, τοῦτ' ἔστιν, ὁ νόμος τοῦ πνεύ-
ματος ὁ γεννῶν τὴν εἰρήνην τὴν οἰκοδομοῦσαν περι-
φανῶς τῷ Θεῷ τὸν τῆς θεωρίας ναόν.

γρ. 25
πότης. Δόματα δὲ οἱ ἐνόντες ἑκάστῳ τούτων αὖθις

φυσικοὶ νόμοι· τοῦτ' ἔστι, τὰ φυσικὰ πλεονεκτήματα,
δι' ὧν παιδεύεταί τις πρὸς ἀρετήν· ἐκλεγόμενος τοῦ
μὲν τόδε, τοῦ δὲ τόδε· καὶ τοὺς φυσικοὺς αὐτῶν νό-
μους τοῖς προαιρετικοῖς αὐτοῦ τρόποις ἀπομιμούμε-
νος. Ἐγκατέσπειρε γὰρ ὁ Θεὸς τοῖς κατὰ μέρος
εἴδεσι τῆς κτίσεως καὶ σοφίας λόγους πνευματι-
κοὺς, μηνύοντας τὸν ποιητὴν αὐτῶν Θεόν· καὶ φυσι-
κοὺς νόμους παιδαγωγοῦντας εἰς ἀρετὴν τὸν θεατὴν
αὐτῶν ἄνθρωπον. Ἵνα δὲ ἐκ πολλῶν ὀλίγα παραθῶ-
μεν, ἀετοῦ φυσικὸς νόμος, τὸ πρὸς τὴν ἡλιακὴν
μαρμαρυγὴν ἰθυτενῶς ἀτενίζειν. Ὃ μιμήσεταί τις,
ἀπευθύνων τὸν νοῦν εἰς τὸ θεῖον φῶς. Μιμήσεται
καὶ τὴν ἔλαφον, τὰ ὕψη τῶν θείων θεωρημάτων,
καθάπερ ἐκείνη τὰ ὄρη, μεταδιώκων, καὶ τὰ ἐμφω-
λεύοντα τοῖς ὁρωμένοις εἴδεσι πάθη, καθάπερ ὄφεις,
τῷ λόγῳ διαφθείρων τῆς διακρίσεως, καὶ τὸν τῇ
μνήμῃ ἐναπολαμβανόμενον ἰὸν τῆς κακίας, ταῖς πολ-
λαῖς καὶ διαφόροις κατασβεννύων πηγαῖς τῆς γνώ-
σεως. Μιμήσεται καὶ τῆς δορκάδος τὴν ὀξυωπτίαν,
τοὺς βρόχους τῶν ἐπιβουλευόντων τῇ ἀρετῇ δαιμόνων
443
Κύριλλος Contra Julianum (li1-2) Book 1, sec. 14, γρ. 15
Πρώτῃ ὀλυμπιάδι, Μιλήσιος ἐποποιὸς Ἀρκτῖνος λέγεται

γεγονέναι, καὶ Ῥῶμος καὶ Ῥωμύλος ἐγενέσθην, βασιλεύοντος
τῆς Ἰουδαίας Ἰωάθαμ, τοῦ δὲ Ἰσραὴλ Φακεέ. Ἐννάτῃ
ὀλυμπιάδι Εὔμηλον ἐποποιὸν γενέσθαι φασί, καὶ σίβυλλαν
τὴν Ἐρυθραίαν. Ἑπτακαιδεκάτῃ ὀλυμπιάδι σιβύλλαν ἣν καὶ
Ἡροφίλαν ὠνόμαζον γενέσθαι φασίν. Εἰκοστῇ τρίτῃ
ὀλυμπιάδι φασὶ γενέσθαι Ἀρχίλοχον, τὰ Ἰουδαίων κράτη
διέποντος Μανασσῆ. Εἰκοστῇ ἐννάτῃ ὀλυμπιάδι Ἱππώνακτα
καὶ Σιμωνίδην φασὶ γνωρίζεσθαι, καὶ τὸν μουσικὸν Ἀριστό-
ξενον. Τριακοστῇ πέμπτῃ ὀλυμπιάδι Θαλῆς Ἐξαμύου Μιλή-
σιος πρῶτος φυσικὸς φιλόσοφος γενέσθαι λέγεται, παρατεῖναι
δὲ τὴν ζωὴν αὐτοῦ φασιν ἕως πεντηκοστῆς ὀγδόης ὀλυμπιάδος.
Τριακοστῇ ἕκτῃ ὀλυμπιάδι προεφήτευον ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ὁ
θεσπέσιος Ἰερεμίας, ἔτι τε καὶ Σοφονίας. Τεσσαρακοστῇ
δευτέρᾳ ὀλυμπιάδι Ἀλκμαίων καὶ Πιττακὸς ὁ ἐκ Μιτυλήνης
τῶν ἑπτὰ σοφῶν, καὶ πρὸς τούτοις ἔτι Στησίχορος ὁ ποιητὴς
ἐγνωρίζετο. Κατ' αὐτοὺς δὲ τούτους τοὺς καιροὺς γεγόνασιν οἱ
περὶ τὸν μακάριον Δανιήλ.
Κύριλλος Contra Julianum (li1-2) Book 1, sec. 15, γρ. 7
τῶν ἑπτὰ σοφῶν, καὶ πρὸς τούτοις ἔτι Στησίχορος ὁ ποιητὴς

ἐγνωρίζετο. Κατ' αὐτοὺς δὲ τούτους τοὺς καιροὺς γεγόνασιν οἱ
περὶ τὸν μακάριον Δανιήλ.
Τεσσαρακοστῇ ἕκτῃ ὀλυμπιάδι Σόλων νενομοτέθηκε,
τοὺς Δράκοντος νόμους περιελὼν πλὴν τῶν φονικῶν. Τεσσαρα-
κοστῇ ἐννάτῃ ὀλυμπιάδι, Ἰουδαίων ὄντων ἐν Βαβυλῶνι, ἤτοι
ἐν ὄρεσι Περσῶν καὶ Μήδων (γεγόνασι γὰρ αἰχμάλωτοι),
προεφήτευον παρ' αὐτοῖς Δανιὴλ καὶ Ἰεζεκιήλ. Πεντηκοστῇ
ὀλυμπιάδι ἐγνωρίσθησαν οἱ ἑπτὰ σοφοὶ καὶ ὁ Μιλήσιος Ἀναξί-
μανδρος, φιλόσοφος φυσικός. Πεντηκοστῇ ἕκτῃ ὀλυμπιάδι,
Κύρου διέποντος τὰ κράτη Περσῶν, προεφήτευον Ἀγγαῖος
καὶ Ζαχαρίας, γνώριμοι δὲ ἦσαν ἤδη Σιμωνίδης καὶ Χίλων,
τῶν ἑπτὰ σοφῶν ὄντες. Πεντηκοστῇ ὀγδόῃ ὀλυμπιάδι
Θέογνις ποιητὴς ὠνομάζετο. Πεντηκοστῇ ἐννάτῃ ὀλυμπιάδι
Ἰβυκὸς ὁ μελοποιὸς καὶ Φερεκύδης ὁ ἱστοριογράφος καὶ
Φωκυλίδης καὶ Ξενοφάνης, τραγῳδιῶν ποιηταί, γεγόνασι.
Ἑξηκοστῇ δευτέρᾳ ὀλυμπιάδι Πυθαγόρας γενέσθαι λέγεται.
Ἑβδομηκοστῇ ὀλυμπιάδι φασὶ γενέσθαι Δημόκριτον καὶ Ἀνα-
ξαγόραν, φιλοσόφους φυσικούς, ὁμοῦ τε καὶ Ἡράκλειτον τὸν
ἐπίκλην σκοτεινόν. Ἑβδομηκοστῇ τετάρτῃ Φρύνιχος καὶ
444
Γεώργιος Χοιροβοσκός Prolegomena et scholia in Theodosii Alexandrini

canones isagogicos de flexione verborum P. 92, γρ. 6
ροται γέγονε τοῦτον τὸν τρόπον· ἔστιν ἀρῶ ἀρόσω ἤροκα ἤρομαι ἤροται
καὶ ἀττικῶς ἀρήροται, καὶ κατὰ τροπὴν Δωρικὴν τοῦ ηεἰς αμακρὸν ἀρά-
ροται· καὶ πάλιν ἐστὶν ἄρω (τὸ σημαῖνον τὸ ἁρμόζω), ὁ μέσος παρα-
κείμενος ἦρα καὶ ὁ Ἀττικὸς ἄρηρα, καὶ κατὰ τροπὴν Δωρικὴν τοῦ η
εἰς αμακρὸν ἄραρα καὶ ἄραρε. Ταῦτα μὲν ἐν τούτοις.
Ἐπειδὴ δὲ ἐν τοῖς προλαβοῦσιν ἐλέγομεν, ὅτι οὐ θέλει ἀπὸ μακρᾶς
ἄρχεσθαι ὁ Ἀττικὸς παρακείμενος, οἷον ἐλήλυθα ἀλήλιφα ἀκήκοα, ἄξιόν
ἐστι ζητῆσαι, διατί ἀπὸ μακρᾶς οὐκ ἄρχεται ὁ Ἀττικὸς παρακείμενος.
Καὶ ἔστιν εἰπεῖν τὴν αἰτίαν ταύτην· ἡ ἄρχουσα τοῦ Ἀττικοῦ παρακει-
μένου οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν εἰ μὴ ἀνεστραμμένος ἀναδιπλασιασμός· ὁ μὲν
γὰρ φυσικὸς ἀναδιπλασιασμὸς πρῶτον ἔχει τὸ σύμφωνον, τὸ δὲ φωνῆεν
δεύτερον, οἷον τέτυφα πεποίηκα· ἐν δὲ τῷ Ἀττικῷ παρακειμένῳ τὸ
ἐναντίον ἐστίν, τὸ μὲν γὰρ φωνῆεν πρῶτόν ἐστιν, τὸ δὲ σύμφωνον
δεύτερον, οἷον ἀλήλιφα ἐλήλυθα ὀμώμοκα· ἐπειδὴ οὖν ἡ ἄρχουσα τοῦ
Ἀττικοῦ παρακειμένου οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν εἰ μὴ ἀνεστραμμένος ἀναδι-
πλασιασμός, οὐδέποτε δὲ γίνεται διὰ μακρᾶς ἀναδιπλασιασμός, οἷον
τέτυφα πεποίηκα γέγραφα πέπλεχα – ταῦτα γὰρ ἄφωνον πρὸ ἀμετα-
βόλου ἔχουσι καὶ τῷ λόγῳ τῆς κοινῆς ἀντὶ βραχείας παραλαμβάνονται
– τούτου χάριν οὔτε ἡ ἄρχουσα τοῦ Ἀττικοῦ παρακειμένου μακρά ἐστιν.
Ἐθέλει ὁ Ἀττικὸς παρακείμενος ἔχειν ἐν τῇ δευτέρᾳ καὶ τρίτῃ συλ-
λαβῇ τὸ αὐτὸ σύμφωνον, οἷον ἀλήλιφα ἀκήκοα ἐλήλυθα ὀμώμοκα ὄπωπα
Καινή Διαθήκη Catena in epistulam ad Romanos (typus Vaticanus) (e

cod. Oxon. Bodl. Auct. E.2.20 [= Misc. 48]) P. 12, γρ. 25
Ζητῆσαι χρὴ ποσαχῶς ὁ νόμος λέγεται, καὶ μάλιστα παρὰ

τῷ Ἀποστόλῳ, ἵνα μὴ δόξῃ ἐναντιοῦσθαι ἑαυτῷ· τοτὲ μὲν “εἰ
“περιτέμνεσθε, Χριστὸς ὑμᾶς οὐδὲν ὠφελήσει·” ποτὲ δὲ, “περι-
“τομὴν ὠφελεῖν ἐὰν νόμον τίς πράσσῃ.” ἐστὶν οὖν νόμος καθ' ἕνα
τρόπον ψιλὸν, τὸ Μώσεως γράμμα, καθὸ σημαινόμενον εἴρηται τὸ
“εἰ ἐν νόμῳ δικαιοῦσθε, τῆς χάριτος ἐξεπέσατε.” καὶ τὸ “ὁ νό-
“μος παιδαγωγὸς ἡμῶν γέγονεν εἰς Χριστόν.” ἔτι καὶ ὁ κατὰ
πνεῦμα νόμος κυρίως ὀνομαζόμενος, καθὸ εἴρηται· “ὥστε ὁ μὲν
445
“νόμος ἅγιος καὶ ἡ ἐντολὴ ἁγία.” ἔτι καὶ ὁ φυσικὸς, καθὸ εἴρη-
ται· “ὅταν γὰρ ἔθνη τὰ μὴ νόμον ἔχοντα, φύσει τὰ τοῦ νόμου
“ποιεῖ,” καὶ τὰ ἑξῆς. λέγεται νόμος καὶ ἡ Μώσεως ἱστορία, ὡς
ὅταν ἐν τῇ πρὸς Γαλάτας φάσκῃ “λέγετέ μοι οἱ τὸν νόμον ἀνα-
“γινώσκοντες, τὸν νόμον οὐκ ἀκούετε; γέγραπται γὰρ Ἀβραὰμ
“δύο υἱοὺς ἔσχε,” καὶ τὰ ἑξῆς. καλεῖ δὲ καὶ τὰ προφητικὰ νόμον,
“ὡς ἐν τῷ νόμῳ γέγραπται, ἐν ἑτερογλώσσοις καὶ ἐν χείλεσιν
“ἑτέροις λαλήσω τῷ λαῷ τούτῳ,” ἐν Ἡσαΐᾳ.
Καινή Διαθήκη Catena in epistulam ad Romanos (typus Monacensis) (e

cod. Monac. gr. 412) P. 178, γρ. 3
μένα ἀποδυόμενοι· πῶς οὖν φησὶ, “τὴν ἁμαρτίαν οὐκ ἔγνων,

“εἰ μὴ διὰ νόμου;” οὐ τὴν καθόλου λέγων ἀγνοίαν· ἀλλὰ τὴν
ἀκριβεστέραν γνῶσιν· εἰ γὰρ περὶ τοῦ φυσικοῦ τοῦτο εἴρηται,
πῶς ἂν τὸ ἑξῆς ἔχοι λόγον; “ἐγὼ,” γάρ φησι, “ἔζων χωρὶς νόμου
“ποτέ·” οὔτε γὰρ ὁ Ἀδὰμ οὔτε ἄλλος ἄνθρωπος οὐδὲ εἷς οὐδέ-
ποτε φαίνεται χωρὶς νόμου ζήσας φυσικοῦ· ὁμοῦ τὲ γὰρ αὐτὸν
ἔπλαττεν ὁ Θεὸς, καὶ ἐκεῖνον ἐντίθει τὸν νόμον αὐτῷ. σύνοικον
νόμον ἀσφαλῆ παρακαθιστὰς τῇ φύσει πάσῃ. χωρὶς δὲ τούτων,
οὐδαμοῦ φαίνεται τὸν φυσικὸν νόμον ἐντολὴν καλέσας· τοῦτον δὲ
καὶ ἐντολὴν ἁγίαν καὶ δικαίαν καλεῖ· καὶ νόμον πνευματικόν· ὁ
δὲ φυσικὸς, οὐκ ἀπὸ πνεύματος ἡμῖν ἐδόθη. καὶ γὰρ βάρβαροι
καὶ Ἕλληνες, καὶ πάντες τὸν νόμον τοῦτον ἔχουσιν οἱ ἄνθρωποι·
ὅθεν δῆλον, ὅτι περὶ τοῦ Μωσαϊκοῦ ἄνω καὶ κάτω καὶ πανταχοῦ
διαλέγεται.
Νικηφόρος γρηγοράς Ρωμαϊκή ιστορία Τόμ. 1, p. 370, γρ. 16
αἰῶνος ἀνέσπερον ἕτερον τρόπον εἶναι δεῖν φασι καὶ τὸ τῇδε τῇ

πανηγύρει διακονοῦν νυχθήμερον. τοῦτο δὲ γίνεται πλησιφαές τε
καὶ πανσέληνον τὸ πρὸς ἡμᾶς ἡμισφαίριον τῆς σελήνης ἐχούσης.
τὴν γὰρ τοῦ ἡλίου τηνικαῦτα δύσιν ἡ τῆς σελήνης εὐθὺς ἀνατολὴ
διαδέχεται καὶ οὐδεμίαν ὥραν ἡμῖν ἐᾷ σκοτισθῆναι τὸν ὑπὲρ κε-
φαλῆς ἀέρα. ἦν μὲν τοίνυν καὶ τότε, ὡς εἰκὸς, πλησιφαὲς τὸ
πρὸς ἡμᾶς αὐτῆς ἡμισφαίριον ἔχουσα ἡ σελήνη τῇ ἕκτῃ τῆς ἕκτης
ἐκείνης ἡμέρας ὥρᾳ ὀγδοήκοντα καὶ ἑκατὸν τηνικαῦτα τοῦ ἡλίου
ἀφισταμένη μοίρας. διά τοι τοῦτο καὶ τεράστιον ἔδοξε τοῖς ἀστρο-
λόγοις καὶ ὑπὲρ λόγον ὁ λόγος τῆς τότε γενομένης ἡλιακῆς ἐκλεί-
446
ψεως. οὐ γὰρ φυσικός τις εἵπετο ταύτῃ λόγος. ἐν γὰρ μιᾷ τοῦ
ζωδιακοῦ γενομένων μοίρᾳ τῶν δύο φωστήρων αἱ φυσικαὶ τοῦ
ἡλίου τελοῦνται ἐκλείψεις, ὑποτρεχούσης τῆς σελήνης τὸν ἥλιον.
ὀγδοήκοντα δὲ καὶ ἑκατὸν διϊσταμένην μοίρας τὴν σελήνην ὀπι-
σθοδρομῆσαι καὶ ὑποδραμεῖν τὸν ἥλιον, τοῦτο δ' ὑπὲρ πάντα
φυσικὸν ἐτελεσιουργήθη λόγον. ὅθεν καὶ πρό γε πάντων ἀστρο-
νόμοι τὸ θαῦμα διὰ θαύματος ἤγαγον καὶ θεὸν εἶναι τὸν πάσχοντα
ἔφασαν. τοῖς γὰρ ἀμαθέσιν οὐδὲ τεράστιον ἔδοξεν, ἀλλ' εἰωθὸς
τοῖς πλείστοις ἔτεσιν. ἐν ἐκείνῃ τοίνυν τῇ πανσελήνῳ καὶ τὸ
Πάσχα τοῖς Ἰουδαίοις ἐθύετο·
Vitae Arati Et Varia De Arato, Prolegomena in Aratum (e cod. Paris.

suppl. gr. 607A) Sec. 14, γρ. 12
ποιεῖται καὶ εἰς τοὺς αὐτοὺς καταδύσεις, ταυτὶ δὴ ἀπλανῆ

καλεῖται, ὅσα δὲ ἀμείβει τάς τε ἀνατολὰς καὶ τὰς δύσεις
ἐξ ἄλλων τόπων εἰς ἄλλους, ταυτὶ δὴ πλανώμενα ἐπίκλην,
οὐχ ὅτι πλανᾶται (τεταγμένως γὰρ φέρονται), ἀλλ' οἱ
ἀρχαῖοι μὴ συνιέντες αὐτῶν τῆς τάξεως ἐκείνως ἐκάλε-
σαν, ἡμεῖς δὲ τῇ συνηθείᾳ ἑπόμενοι οὕτως καλοῦμεν,
ὥσπερ καὶ τὰς ἐκλείψεις, καίτοι σαφῶς εἰδότες οὐκ
ἐκλείψεις οὔσας, ἀλλ' ἐπιπροσθήσεις. καὶ τῶν μὲν
ἀπλανῶν τῶν σὺν τῷ παντὶ περιαγομένων τὰ μὲν ἀκα-
τονόμαστα ἡμῖν καὶ ἀπερίληπτα, ὡς καὶ Παρμενίδης ὁ
φυσικὸς εἴρηκε (Diels, Vors. 28 A 40), τὰ δὲ κα-
τωνομασμένα ὡς ἐκ τοῦ μεγέθους χίλιά εἰσι κατὰ τὸν
Ἄρατον.
Σχόλια Στον Διονύσιο Θράκα. Τέχνη γραμματική. , Scholia Marciana

(partim excerpta ex Heliodoro, Tryphone, Diomede, Stephano, Georgio
Choerobosco, Gregorio Corint P. 369, γρ. 27
ται. – Χρειῶδες δὲ τὸ πατρωνυμικόν, ὅτι πλειόνων λέξεων εἰς μίαν

λέξιν ἐστὶ συναγωγή· ἀντὶ γὰρ τοῦ εἰπεῖν Πηλέως υἱός ἀρκεῖ μόνον
εἰπεῖν Πηλείδης.
Ἀπὸ δὲ μητέρων οὐ σχηματίζει πατρωνυμικὸν εἶδος ὁ Ὅμηρος,
ἀλλ' οἱ μεταγενέστεροι ποιηταί, ὡς Ἡσίοδος Scut. 479Λητοΐδην εἰπὼν
τὸν Ἀπόλλωνα, καὶ ἄλλοι πολλοὶ τῶν νεωτέρων· ὁ δὲ θειότατος Ὅμη-
ρος τὸν αἴτιοντῆς γενέσεως ὀνομάζει· οὐδὲ ἀπὸ προγόνων σχηματίζει
ὁ Ὅμηρος, εἰ μὴ ὁ πάππος εἴη Διὸς παῖς, ὡς Αἰακίδης καὶ τὰ ὅμοια.
Κτητικὸν δέ ἐστι τὸ ὑπὸ τὴν κτῆσιν πεπτωκός]. Κινδυνεύει
ἐκπεσεῖν τοῦ οἰκείου ὀνόματος τὸ κτητικόν. Φασὶ γάρ τινες πρὸ τῆς
447
ἐξηγήσεως διὰ τί, ὥσπερ ἀπὸ τοῦ φύσις γέγονε φυσικός φυσική φυσικόν
καὶ ἀπὸ τοῦ φθίσις φθισικός φθισική φθισικόν, οὐκ ἐγένετο ἀπὸ τοῦ
κτῆσις κτησικός κτησική κτησικόν, ἀλλὰ κτητικόν. Πρὸς οὕς φαμεν, ὅτι
οὐκ ἦν τοῦτο παρώνυμον, ὡς τὰ ἄλλα, ἀπὸ ῥήματος δὲ γέγονεν· ὥσπερ
γὰρ ἀπὸ τοῦ βέβλαπται λέγομεν βλαπτικός καὶ ἀπὸ τοῦ λέλεκται λεκτι-
κός, οὕτω καὶ ἀπὸ τοῦ κέκτηται κτητικός κτητική κτητικόν φαμεν γεγε-
νῆσθαι ἐκ παθητικοῦ παρακειμένου. Δεύτερον δὲ τέτακται, ἐπειδὴ οὐ
μόνον ἀπὸ κυρίων γίνεται, ὡς Νεστόρειος, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ προσηγορικῶν,
ὡς ὑϊκός. Κτητικὸν δέ ἐστιν ὃ ἐκ γενικῆς κυρίου ἢ προσηγορικοῦ γενό-
μενον εἰς τὴν γενικὴν αὐτοῦ ἀναλύεται μετά τινος τῶν ὑπὸ τὴν κτῆσιν
ἄγεσθαι δυναμένων.
Σχόλια Στον Διονύσιο Θράκα. Τέχνη γραμματική. , Scholia Marciana

(partim excerpta ex Heliodoro, Tryphone, Diomede, Stephano, Georgio
Choerobosco, Gregorio Corint P. 371, γρ. 11
κός μουσικός Ῥωμαϊκός, ἢ τῷ α, ὡς Ῥοδιακός Κυπριακός, ἢ τῷ υ, σπα-

νίως δέ, ὡς Λιβυκός θηλυκός ἁλυκός [καὶ τἆλλα], ἐν τούτοις τοῖς τρισὶ
μόνον. Ἰστέον δὲ ὅτι οὐδέποτε τὰ εἰς κοςδιφθόγγῳ παραλήγεται· καὶ
διὰ τοῦτο σημειούμεθα τὸ κεραμεικός βοεικός Δαρεικός Δεκελεικός.
Πλατωνικὸν βιβλίον.] Τὰ γὰρ εἰς ικος, φασί, δηλοῦσι τοὺς
λόγους τοὺς περί τινος ἔχοντας· οὕτως γὰρ λέγειν τοὺςἕξιν τινὰ
ἔχοντας περὶ τὴν ἑρμηνείαν τῶν βιβλίων. Καὶ Ἅβρωνδὲ ἐν τῷ περὶ
κτητικῶν· «τὸ Φιλιππικοί», φησίν, «οἱ περὶ Φιλίππου περιέχοντες, καὶ
οὐχὶ κτῆμα ὄντες, Φιλίππου δηλονότι· οὗτοι γὰρ ἐλέγοντο ἂν Φιλίππιοι».
Συγκριτικὸν δέ ἐστι τὸ τὴν σύγκρισιν ἔχον.] Πάλιν φασί
τινες, εἰ ἀπὸ τοῦ φύσις γέγονε φυσικός φυσική φυσικόν καὶ ἀπὸ τοῦ
φθίσις φθισικός φθισική φθισικόν, διὰ τί μὴ καὶ ἀπὸ τοῦ σύγκρισις συγ-
κρισικόν· οὐ γάρ ἐστι συγκρισικόν, ἀλλὰ συγκριτικόν. Πρὸς οὕς φαμεν,
ὡς οὐκ ἔστι ταῦτα παρώνυμα, ἀλλὰ ἀπὸ ῥήματος γεγονότα· ὥσπερ γὰρ
ἀπὸ τοῦ διέζευκται εἴρηται διαζευκτικός, οὕτως καὶ ἀπὸ τοῦ συγκέκριται
συγκριτικόν. Τρίτον δὲ ἀναγκαίως τέτακται, ἐπειδὴ μήτε ἀπὸ κυρίων
μήτε ἀπὸ προσηγορικῶν γίνεται, ἀλλ' ἀπὸ μόνων ἐπιθέτων, καὶ τούτων
οὐ πάντων, ἀλλ' ἐκείνων τῶν δυναμένων ἐπίτασιν ἀναδέξασθαι, οἷον
ταχύτερος σοφώτερος· ἡ γὰρ σύγκρισις τῶν πρωτοτύπων ἐπαύξησις· ὅσα
τοίνυν οὐ δύναται ἐπαύξεσθαι, συγκριτικὸν οὐ ποιεῖ· οἷον ῥήτωρ, ἐπειδὴ
τὸν τέλειον ῥήτορα δηλοῖ, οὐ δέχεται ἐπαύξησιν, ὅταν δὲ εἴπωμεν ῥη
Σχόλια Στον Διονύσιο Θράκα. Τέχνη γραμματική. , Scholia

448
Londinensia (partim excerpta ex Heliodoro) P. 529, γρ. 3
ἀδελφῶν ὄντων τινὰ τούτων χωρὶς σημῆναι βουλώμεθα, τῷ πατρωνυ-

μικῷ παρατίθεμεν τὸ τοῦ παιδὸς κύριονὄνομα, οἷον (cfr δ 51) Ἀτρεί-
δης Μενέλαος, εἰ δὲ μὴ ὦσιν ἀδελφοί, οὐ χρεία προσθήκης, οἷον «ὁ Πη-
λείδης ἐφόνευσεν Ἕκτορα». Τοῖς δὲ κτητικοῖς ἀνάγκη ἐπιφέρεινκύριον
ἢ προσηγορικόν, οἷον Ὁμήρειος λόγος, Νηλήϊος ἵππος· εἰ γάρ τις φαίη
Πλατωνικός μὴ προσκειμένου τοῦ νόμος ἢ χιτών, ἀτελές ἐστιν· ὁμοιο-
πτώτως δὲ καὶ ὁμοιογενῶς τοῖς κυρίοις καὶ τοῖς προσηγορικοῖς, ὥσπερ
καὶ τὰ ἐπίθετα, συντάσσονται.
Heliodori. – Κτητικὸν δέ ἐστι τὸ ὑπὸ τὴν κτῆσιν πεπτω-
κός.] Κινδυνεύει [πρὸ τῆς ἐξηγήσεως] ἐκπεσεῖν τοῦ οἰκείου ὀνόματος τὸ
κτητικόν· φασὶ γάρ, ὥσπερ παρὰ τὸ φύσις φυσικός, οὕτω καὶ παρὰ τὸ
κτῆσις κτησικόν. Ἀλλά φαμεν, ὅτι οὐκ ἔστι παρώνυμον, ἀλλὰ ῥηματι-
κόν· ὥσπερ γὰρπαρὰ τὸ βέβλαπται βλαπτικός, οὕτω κέκτηται κτητι-
κός καὶ κτητικόν. Τάσσεται δὲ μετὰ τὸ πατρωνυμικόν, ἐπειδὴ οὐ μόνον
ἀπὸ κυρίων γίνεται, οἷον Ἀρίσταρχος Ἀριστάρχειος, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ προ-
σηγορικῶν, οἷον ἄνθρωπος ἀνθρώπειος, τὰ δὲ πατρωνυμικὰ ἀπὸ μόνων
κυρίων. – Ὁρίζεται δὲ αὐτὸ Ἠλίαςοὕτως· κτητικόν ἐστιν ὃ ἐκ γενι-
κῆς κυρίου ἢ προσηγορικοῦ γενόμενον εἰς τὴν γενικὴν αὐτοῦ ἀναλύεται
μετά τινος τῶν ὑπὸ τὴν κτῆσιν ἄγεσθαι δυναμένων· ἀπὸ γὰρ τῆς Ἀρι-
στάρχου γενικῆς τὸ Ἀριστάρχειος ἀγρός· καὶ εἰς αὐτὴν ἀναλύεται· Ἀρι-
στάρχειος γὰρ ἀγρὸς ὁ τοῦ Ἀριστάρχου. Ὁ δὲ Θεοδόσιοςοὕτως·
Joannes Rhet., Commentarium in Hermogenis librum περὶ ἰδεῶν

6, P. 95, γρ. 19
νος περὶ τὸ διδάσκειν μόνον ἐνασχολούμενος καὶ περὶ τὸ

γράφειν τελείας ὑποθέσεις οὐκ ἔχων καιρὸν, τὸ τῆς Ὁμή-
ρου πέπονθεν ὄρνιθος, λιμώττουσαν τοὺς νεοττοὺς τρέ-
φειν· οἱ δὲ τὸ ἀνάπαλιν· οἱ δὲ μηδὲν τούτων ἔχοντες
εἰς τὸ περικόπτεσθαι κατηγορίας ἐσμὲν ἄξιοι, τὸ ἕτερον
παρωθοῦντες, καὶ μάλιστα μὴ διδασκάλους ἔχοντες ἀκρι-
βεῖς καὶ ἀνεπιφθόνους· ἔξεστι γὰρ ἡμῖν ἀπό τε τῶν
κριτικῶν βιβλίων ἀπό τε τῆς γυμνασίας τοῦ μετρίου ἐπι-
τυγχάνειν, ἐπεὶ μὴ πρὸς ἀληθεῖς ἀγῶνας καὶ συναγωνι-
στὰς ἔχομεν, δι' ὧν τὴν ἄπταιστον ἐμπειρίαν πεφύκα-
μεν κτήσασθαι· διὸ καὶ Ἡράκλειτος ὁ φυσικὸς τὸ διατί
θηρῶν ἀνατέμνει κατὰ μέλος τὸ ζῶον ἐρωτώμενος,
ἐπεὶ ἔχω τὸν διδάσκοντά με τὴν φύσιν τῶν ὄντων, ἀπ-
εκρίνατο· τοῦτο λέγων ὅπερ ἐγὼ, ὡς ἐπειδὴ τὸ ἀκρι-
βὲς διδακτὸν οὐκ ἔχομεν, κἂν τοῦ μαθητοῦ μὴ ἀμελῶμεν.
ιδʹ. Εἰ μὴ ῥᾴδιον·ἀντιπίπτον τι λύει· οὐ χρὴ,
449
φησὶ, θαυμάζειν, εἰ μὴ ῥᾳδίαν ἔχει καὶ τὴ διδασκαλίαν

καὶ τὴν μάθησιν· οὐδὲν γὰρ τῶν ἀγαθῶν ἄπονον καὶ
αὐτόματον· πόνοι γὰρ, φησὶ, γεννῶσι δόξαν, ὁ μέγας
Βασίλειος, καὶ κάματοι προξενοῦσι στεφάνους, καὶ
ἀρετῆς ἱδρῶτα θεὸς προπάροιθεν ἔθηκεν, ἵνα λιχνότεροι
Lexica Segueriana, Collectio verborum utilium e differentibus rhetoribus

et sapientibus multis (Σb) (recensio aucta e cod. Co betictheta, p. 258, γρ.
21
θυμηδία: τέρψις. τρυφή. εὐφρασία.

θυμικόν: ὀργίλον.
θυμολέων: θυμώδης τὴν ψυχήν.
θυμός: ψυχή.
θυμόσοφος: εὐμαθής. φυσικός. εὐφυής.
θύνω: ὁρμῶ.
θυμοφθόρα: τὰ τὴν ψυχὴν φθείροντα.
θυοσκόος: ὁ διὰ τῶν θυσιῶν μαντευόμενος.
Synesius Alchem., Συνεσίου φιλοσόφου πρὸς Διόσκορον εἰς τὴν βίβλον

Δημοκρίτου, ὡς ἐν σχολίοις (e cod. Venet. Marc. Τόμ. 2, p. 57, γρ. 7
ΣΥΝΕΣΙΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΠΡΟΣ ΔΙΟΣΚΟΡΟΝ ΕΙΣ

ΤΗΝ ΒΙΒΛΟΝ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ, ΩΣ ΕΝ ΣΧΟΛΙΟΙΣ
Διοσκόρῳ ἱερεῖ τοῦ μεγάλου Σαράπιδος ἐν Ἀλεξανδρείᾳ θεοῦ τε συ-

νευδοκοῦντος Συνέσιος φιλόσοφος, χαίρειν.
Τῆς πεμφθείσης μοι ἐπιστολῆς παρὰ σοῦ περὶ τῆς τοῦ θείου
Δημοκρίτουβίβλου, οὐκ ἀμελέστερον ἔσχον· ἀλλὰ σπουδῇ πολλῇ
καὶ πόνῳ ἐμαυτὸν βασανίσας, ἔδραμον πρὸς σέ. Ἐν ᾧ οὖν πρόκειται ἡμῖν
εἰπεῖν τίς ἂν εἴη ὁ ἀνὴρ ἐκεῖνος ὁ φιλόσοφος. Δημόκριτος ἐλθὼν ἀπὸ

Ἀβδήρων φυσικὸς ὢν, καὶ πάντα τὰ φυσικὰ ἐρευνήσας καὶ συγγραψά-
μενος τὰ ὄντα κατὰ φύσιν. Ἄβδηρα δέ ἐστι πόλις Θρᾴκης· ἐγένετο δὲ ὁ
ἀνὴρ λογιώτατος, ὃς ἐλθὼν ἐν Αἰγύπτῳ ἐμυσταγωγήθη παρὰ τοῦ μεγά-
λου Ὀστάνουἐν τῷ ἱερῷ τῆς Μέμφεως, σὺν καὶ πᾶσι τοῖς ἱερεῦσιν
Αἰγύπτου. Ἐκ τούτου λαβὼν ἀφορμὰς, συνεγράψατο βίβλους τέσσαρας
βαφικὰς, περὶ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου, καὶ λίθων, καὶ πορφύρας· λέγω δὴ
τὰς ἀφορμὰς λαβὼν, συνεγράψατο παρὰ τοῦ μεγάλου Ὀστάνου.Ἐκεῖ-
450
νος γὰρ ἦν πρῶτος ὁ γράψας ὅτι ἡ φύσις τῇ φύσει τέρπεται, καὶ ἡ

φύσις τὴν φύσιν κρατεῖ, καὶ ἡ φύσις τὴν φύσιν νικᾷ, καὶ τὰ ἑξῆς.
Ἀλλ' ἡμῖν ἀναγκαῖόν ἐστι τὰ τοῦ φιλοσόφου ἀνιχνεῦσαι
καὶ μαθεῖν τίς ἡ γνώμη καὶ ποία ἡ τάξις τῆς ἐν αὐτῷ ἀκολουθίας.
Σχόλια στον Αίλιο Αριστείδη Treatise Pan, Jebb pagëγρ.-Hypothesis-

Epigram 133,12, γρ. 15
τρυπημένον πίθον ἀντλοῦσι· Τάνταλος δὲ κολάζεται τῇ τοῦ

ὕδατος φυγῇ καὶ τῷ ὑπὲρ κεφαλὴν λίθῳ· Ἰξίων δὲ τρο-
χοῦ περιφορᾷ συνεχεῖ· Σίσυφος δὲ πρὸς κολωνὸν πέτρον
ἀναγωγῇ καὶ ὀλίσθῳ· Τιτυὸς δὲ τῇ τῶν ἐγκάτων ὑπ' ὄφεων
τρώσει. πάντες οὖν οὗτοι ἀπέραντα κάμνουσιν. AC. ὡς
Τάνταλος, ἢ αἱ Δαναοῦ θυγατέρες ἐν Ἅιδου· ὁ μὲν
ὑπεκφεῦγον ἔχων τὸ ὕδωρ, αἱ δὲ κοσκίνῳ φέρουσαι ὕδωρ
τὸν τετρημένον οὐ δύνανται πίθον πληρῶσαι. αἰνίττεται
δὲ, οἶμαι, Ταντάλου μὲν ὁ ὑπὲρ κεφαλῆς λίθος τὴν λή-
θην, ᾗ κατεκέκριτο φιλόσοφος φυσικὸς ὤν· ἐν ὅσῳ γάρ
τοι τῶν δι' ἐπιθυμίας θεωριῶν ἐπήρχετο τὴν διάνοιαν
τοῦ φιλοσόφου, περὶ ἃ μάλιστα διψητικώτατον ἦν, ἡ λήθη
τοῦτον ὑποτρέχουσα διαδιδράσκειν ἐποίει τὸ θηραθέν. τῶν
δὲ Δαναΐδων ὁ τετρημένος πίθος, τὸ μήποτε ταύτας μετὰ
τὸν φόνον τῶν φιλτάτων τὴν ἀναψύχουσαν ταύτας ἐκ τῆς
ἀνδρῴας κηδεμονίας χάριν παρ' ἄλλων τυγχάνειν, πᾶσι γενο-
μένας ὑπόπτους διὰ τὸ ἄγος, καὶ μηδαμόθεν ταύτην πληρου-
μένην εὑρεῖν. ἐν Ἅιδου δὲ ταῦτα πάσχειν αὐτοὺς μυθολο-
γεῖται ἢ διὰ τὸ τοῖς πολλοῖς ἀδήλους καὶ ἀφανεῖς εἶναι
τὰς τιμωρίας, ἢ διὰ τὸ ξενίζον τῆς κατακρίσεως, ὡς οὐχ
Σχόλια στον Αίλιο Αριστείδη Treatise Tett, Jebb pagëγρ.-Hypothesis-

ὁ ὑμέτερος, κοινωνὸς μὲν – ἑταῖρος δὲ] Ἀλκιβιά-

δης.
κοινωνὸς μὲν οὐκ ἔστιν εἰπεῖν] εἰρηκὼς τὸ ἡμέτερος
ἀνεῖλεν, ὥσπερ αὐτὸς ἑαυτοῦ λαβόμενος. τοῦτο δὲ εἶπεν,
ὡς ἑταίρου μὲν ὄντος αὐτοῦ τοῦ Ἀλκιβιάδου, οὐ μὴν
ὠφεληθέντος παρὰ Σωκράτους.
μᾶλλον δὲ εἴρηκας] δηλονότι ἐν τῷ δια-
451
λόγῳ τῷ Ἀλκιβιάδου.
Περικλῆς μὲν γὰρ οἶμαι Ἀναξαγόρᾳ συγ-
γενόμενος] οὗτος φυσικὸς ἦν φιλόσοφος, καὶ τὰς φύσεις
τῶν ὄντων ζητῶν, καὶ περὶ αὐτὰ τὰ μετέωρα καταγινό-
μενος, οὗ γέγονεν ἀκροατὴς Περικλῆς καὶ Θουκυδίδης.
ABD Oxon.
βελτίων ἢ κατ' ἐκεῖνον ἐγένετο] ἀντὶ τοῦ
ὑπὲρ ἐκεῖνον· ἐπειδήπερ ἔμιξε τῇ φιλοσοφίᾳ τὴν ῥητορι-
κήν.
ἑταίρῳ χρώμενος Σωκράτει] δεινῶς εἶπε πάλιν ἑταίρῳ,
καὶ οὐχὶ διδασκάλῳ. εἶτα ἐπήγαγε καὶ τὸ διορθωτικόν.
ὥστ' οὐκ ἀνεκτὸν, εἴ τις ἐκεῖνον ἐπαινῶν
τούτῳ μέμφεται] τοῦτο εἶπεν, ἐπειδήπερ ὁ Πλάτων ἐπῄ
Σχόλια στον Αίλιο Αριστείδη Treatise Tett, Jebb pagëγρ.-Hypothesis-

σθαι ἀμαθῆ, δι' ὃν ἐκείνη θαυμάζεται.

τῆς δ' αὐτοῦ Περικλέους] τῆς δυνάμεως. A.
ὑπὲρ μὲν Ἀσπασίας] ἐμφαντικόν ἐστιν, ἀντὶ τοῦ
ὑπὲρ γυναικός.
τῷ δὲ καθ' αὑτὸν πράγματι] ἀντὶ τοῦ ἰδίῳ·
οἱονεὶ τῆς ἑαυτοῦ δυνάμεως.
ἀλλὰ καὶ ἑτέρωθι] ἐν τῷ Φαίδρῳ.
τέλεον τὸν Περικλέα τὴν ῥητορικὴν γενέσθαι,
συγγενόμενον Ἀναξαγόρᾳ] Ἀναξαγόρας εἰ καὶ τὰ μετέωρα
ᾔδει, ἀλλὰ καὶ ῥητορικῆς εἰς ἄκρον ἀφῖκτο. A Oxon
φυσικὸς φιλόσοφος Ἀναξαγόρας γέγονεν, ὡς πολλάκις
εἰρήκαμεν, οὗ μαθητὴς ἦν ὁ Περικλῆς.
ἀλλὰ μή πω πᾶν τοῦτο] τὸ μήπω πᾶν τοῦτο εἶπε
διὰ τὸ συγγενόμενον Ἀναξαγόρᾳ· ὕστερον γὰρ καὶ περὶ
τούτου εἴπῃ. A Oxon. ἀλλὰ μήπω πᾶν τοῦτο εἶπεν, ἀντὶ
τοῦ μὴ εἰπὼν μὲν τὸν Περικλέα φυσικόν. οὐ γὰρ ἀπῄτει
ὁ καιρός. ἀλλαχοῦ δὲ λέγει περὶ αὐτοῦ ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ
ὅτι τὸν Ἀναξαγόραν ὁ Περικλῆς ὠφεληθεὶς εἵλκυσεν ἐκ τῶν
φυσικῶν πρὸς τὴν ἑκάστου τέχνην τὸ πρόσφορον. χρῄζει
γὰρ, φησὶν, ὁ ῥήτωρ ὁ τέλειος φυσικῆς ἐπιστήμης,
ὥστε τὰ αἴτια μανθάνειν τοῦ πείθειν.
Σχόλια στον Απλλώνιο Ρόδιο. Αργοναυτικά. P. 276, γρ. 14

452
Πελασγοῦ τοῦ βασιλεύσαντος.

269 – 71a καὶ ποταμὸς Τρίτων: περὶ τῆς τοῦ Νείλου ἀνα-
δόσεως διάφοροι αἰτίαι παρὰ τοῖς παλαιοῖς ἐλέγοντο. Ἀναξαγόρας
(cf. 59 A 91 Diels – Kranz) μὲν γάρ φησι διὰ τῆξιν τῆς χιόνος πλη-
θύειν αὐτόν· ᾧ ἕπεται καὶ Εὐριπίδης λέγων (Hel. 1. 3)·
’Νείλου μὲν αἵδε καλλιπάρθενοι ῥοαί, λευκῆς τακείσης χιόνος ὑγραίνει
γύην.’ καὶ Αἰσχύλος (fg 300 N.2) δὲ καὶ Σοφοκλῆς (fg 882 Pearson) ὑπ-
έλαβον τοὺς ὑπὲρ τὴν Αἴγυπτον χιονίζεσθαι τόπους καὶ τηκομένης τῆς
χιόνος τὴν χύσιν εἰς τὸν Νεῖλον ἐκδίδοσθαι. Νικαγόρας (II 332 b)
δέ φησιν ἀπὸ τῶν ἀντοίκων αὐτὸν ῥεῖν. Δημόκριτος δὲ ὁ φυσικὸς
(68 A 99 Diels – Kranz) ἀπὸ τοῦ κατὰ μεσημβρίαν ὑπερκειμένου πε-
λάγους λαμβάνειν τὸν Νεῖλον τὴν ἐπίχυσιν, ἀπογλυκαίνεσθαι δὲ τὸ ὕδωρ
διὰ τὸ διάστημα καὶ τὸ μῆκος τοῦ πόρου καὶ ὑπὸ τοῦ καύματος ἀφε-
ψόμενον· διὸ καὶ ἐναντίαν φησὶν ἔχειν τὴν γεῦσιν. Οἰνοπίδης δὲ ὁ Χῖος
(cf. 41, 11 Diels – Kranz), ὅτι χειμῶνος ὢν ὑπὸ γῆν ὁ ἥλιος ἐκπέμπει
τὸ ὕδωρ, τοῦ δὲ θέρους γενόμενος ὑπὲρ γῆν οὐκέτι διὰ τὸ μᾶλλον
θερμαίνεσθαι αὐτήν· διὸ κεχαραδρωμένη ἡ γῆ πλεῖον ὕδωρ ἀναδίδωσιν.
Ἔφορος (70 fg 65 d J.) δὲ ποταμόχωστον εἶναί φησι τὴν Αἴγυπτον,
ῥηγνυμένης δὲ τῆς γῆς ὑπὸ τοῦ ἡλίου τῷ ἔαρι ἀναπηδᾶν τὸ ὕδωρ καὶ
ἐπαύξεσθαι τὸ ῥεῦμα. Θαλῆς δὲ ὁ Μιλήσιός (cf. 11 A 16 Diels – Kranz)
Σχόλια στον Αριστοφάνη Scholia in nubes (scholia anonyma recentiora)

Play sch recent nub, verse 180d , γρ. 3
ὁ Θαλῆς ... (3) γὰρ Κροίσου ... (6) θάτερον δὲ πρὸς τὰ ὄπισθεν
μέρη τῆς στρατιᾶς· καὶ οὕτω σμικρυνθέντος τοῦ ῥείθρου ἡ στρατιὰ διέβη
ῥᾳδίως τὸν ποταμόν. ἐποίησε ... (8) περαιωθήσωνται.
οὗτος ὁ Θαλῆς εἷς ἦν τῶν ζʹ σοφῶν, μάντις, ὅστις διὰ τέχνης
μαθηματικῆς ἐποίησεν εὑρεθῆναι εἰς τὸν Ἅλυν, μὴ δυνάμενον περάσαι
ἐν τῷ ἑτέρῳ μέρει τοῦ ποταμοῦ τὸ φοσάτον.
οὐ μόνον ὁ Θαλῆς, ἀλλὰ καὶ ὁ Θάλης τοῦ Θάλητος. ὥσπερ γὰρ Ἑρμέας,
Ἑρμῆς, οὕτω καὶ Θαλέας Θαλῆς, καὶ διὰ τοῦτο περισπᾶται.
ὁ Θαλῆς οὗτος ἦν ⌈εἷς Va τῶν ζʹ σοφῶν, Μιλήσιος ὤν· ἦν δὲ
πρῶτος ἐν ἐκείνοις διδάξας τοῖς καιροῖς περὶ τῶν οὐρανίων· ⌈ἀλλὰ Lb καὶ
⌈γεωμέτρης ἄριστος ⌈μηχανικὸς δὲ ἄκρος] ἦν καὶ ⌈μηχανικὸς πάνυ.

[φυσικός.]
οὗτος ὁ Θαλῆς Μιλήσιος ἦν, εἷς ὢν τῶν παλαιῶν ἑπτὰ σοφῶν, ὃς ἐδίδαξε
πρῶτος τὰ Μαθηματικά· ἦν δὲ καὶ ἄκρος μηχανικός.
τὸν Θαλῆν] τὸν μετεωροσκόπον ParA, τὸν παλαιὸν γεωμέτρην ἤγουν
Cr τὸν φιλόσοφον CrVaHoBa(m4), τὸν σοφόν Cant.2ChalcBa(m4).
453
θαυμάζομεν] θαυμάζω τὸ ἐκπλήττομαι καὶ θαυμάζω τὸ μετὰ θαύ-

ματος δίδωμι Cr(mrg.), διὰ θαύματος ἔχομεν Cant.2, ἐν θαύματι ἔχομεν
Lἀνύσας] διελθών Cr. τὸ φροντιστήριον] τὸ διδασκαλεῖον Cant.2lh.
τάχιστα] συντομώτατα Cant.2, λίαν ταχέως lChalcb, ταχύτατα Ho.
μαθητιῶ] ἐπιθυμῶ Cant.2 βούλομαι lChalcHarl.5 ἐφίεμαι A
Σχόλια στον Αριστοφάνη Scholia in nubes (scholia anonyma recentiora)

Play sch recent nub, verse 978c, γρ. 1
καταλείπειν] ἀφιέναι Cant.2, ἀφεῖναι h.

ἠλείψατο] ἠλείφθη Cr, ἄλειμμά ⌈τι Va ἐδέξατο lh.
ὅτι τὸ παλαιὸν ἄλειμμά τι ἠλείφοντο Lb(mrg.).
ὅτι τὸπαλαιὸν ἠλείφοντο μύρα (μῦρα cod.), ὥσπερ λίπα οἱ παλαίοντες
Va(mrg.).
τὸ παλαιὸν ἠλείφοντο μύροις εὐώδεσιν. ἐπεὶ δὲ τοῦτο πρὸς βλακίαν καὶ
ἀνανδρίαν μάλιστα ἀφορᾷ, φησίν· οὐδεὶς παῖς ἠλείφετο ἐκείνοις τοῖς
ἀλείμμασι
τῇ ἐμῇ παιδεύσει προσέχων, ἵνα μὴ ἄναδρος καὶ βλὰξ γένηται.
αἰδοίοισι] διδύμοις Chalc.
δρόσος] ὑγρότης Lbh τις L
χνοῦς] φυσικός Cant.2, χνοῦς ... ἀχύρων καὶ λέγεται τοῦ γενειᾶν
ἀρξαμένου (Hesch. Χ 572 + 570 Schm.) Vict.
μήλοισιν] προβάτοις Cant.2LbChalc, κυδωνίοις CrPalh (cf. sch.
vet. 978b et Tz1 978b.c).
ἐπήνθει] ηὔξανε Chalc, ἤκμαζε h.
μαλακὴν φυρασάμενος] γυναικώδη ποιήσας Reg.
μαλακὴν] χαλαράν Cant.2, χαύνην l, ἡπλωμένην L
φυρασάμενος] ἐπιτηδεύσας Cr, ἀναμίξας Cant.2, μηκύνας τῇ μεταβολῇ
Pa (ut Vt in 979b Th2Tr1), κεράσας b, μαλάξας Vict (Hesch. Φ 1025
Schm.), μολύνας
φύρω τὸ μιγνύω καὶ μολύνω, φυράω δέ, φυρῶ, τὸ κοινῶς ζυμῶ,
Σχόλια στον Δημοσθένη (fort. auctore Ulpiano) Oration 21, sec. 155, γρ.
1
γενεῖς, ἡ δὲ ἐκ τοῦ παρατυχόντος συμβαίνουσα.

ἀλλὰ νόμον δημοσίᾳ] τοῦτόν φησιν, ‘ὃν μετὰ χεῖρας ἔχω. οὐ χαρίζο-
μαι τοῖς λόγοις, ἀναγινώσκω τὰς συλλαβάς, ἔχω πλησίον τὸν ἔλεγχον,
αὐτὸν ἥκω κομίζων τὸν νόμον, οὐκ ἐφθόνησα ὑμῖν τῆς γνώσεως.’
καὶ πολλοὺς ἤδη παραβάντας] ἵνα μή τις ὑπολάβῃ ὡς φιλάνθρωπος
μὲν ὁ νόμος, παραβαίνεται δὲ καὶ καταφρονεῖται, εἶπεν ὡς θανάτῳ τις
ἤδη παραβὰς τοῦτον κεκόλασται.
454
καὶ συνεῖεν οἱ βάρβαροι] ἀνοητότεροι γὰρ καὶ ἧττον τῶν Ἑλλήνων

νοῆσαι δυνάμενοι.
οὐκ ἂν οἴεσθε] ἐπειδὴ γὰρ φυσικὸς πόλεμός ἐστι τοῖς βαρβάροις πρὸς
τοὺς Ἕλληνας, καὶ διὰ τοῦτο οὐ θαρροῦντες ἐπιμίγνυνται τοῖς Ἕλλησι,
διὰ τοῦτό φησιν ὅτι ‘παρ' ὑμῖν μόνοις οὐκ ἂν φοβηθεῖεν καταλῦσαι,
μαθόντες ὑμῶν τὴν φιλανθρωπίαν’. προξένους] προστάτας, φροντιστάς.
τὸν τοίνυν μὴ παρὰ τοῖς Ἕλλησι μόνον] συμπεράσματι κέχρηται
τοῦ νοήματος, μᾶλλον δὲ καὶ ὅλης τῆς συγγνωμονικῆς ἀντιθέσεως, δει-
κνὺς ὅτι οὐδεμιᾶς φιλανθρωπίας ἄξιος ὁ Μειδίας.
εἰ μὲν τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, χορηγὸς ὢν] ἐντεῦθεν εἰσέβα-
λεν εἰς τὸ πρός τι, βουλόμενος αὐξῆσαι τὸ ἔγκλημα, καὶ γέγονεν ἀκόλου-
θος ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ κεφαλαίου.
Σχόλια στον Ευρυπίδη Vita-argumentum-scholion sch Or, sec. 998, γρ.

31
Ἀτρεὺς ἐπηγγέλλετο δεῖξαι πρὸς τὸ βεβαιωθῆναι αὐτῷ τὴν βασιλείαν

χρυσόμαλλον ἐν τοῖς ποιμνίοις αὐτοῦ ἄρνα· ἣν ὁ Θυέστης λάθρα παρὰ
τῆς Ἀερόπης αἰτήσας ἔλαβεν. ὅθεν Ἀτρεὺς ὡς ἀπατήσας τοὺς Ἕλληνας
ἐξεβλήθη τῆς ἀρχῆς, Θυέστης δὲ ἐκράτησεν. ἀλλ' ὕστερον πάλιν ὁ
Ἀτρεὺς φιλονεικίᾳ τῇ πρὸς τοῦτον προελθὼν ἐπηγγέλλετο δεῖξαι τὸν
μὲν ἥλιον ἐκ δυσμῶν εἰς ἀνατολὰς τὴν πορείαν ποιούμενον καὶ τὴν
Πλειάδα ὁμοίως εἰς ἀνατολὴν ὁρῶσαν. τοῦτο οὖν νῦν λέγει ὅτι μετὰ τὸ
φανῆναι τὴν ἄρνα ἡ ἔρις τοῦ Ἀτρέως πεποίηκεν ἐπιδειχθῆναι τοῖς Ἕλ-
λησι τὸν ἥλιον τὴν ἐναντίαν ἢ ὡς ὑπείληπται πορευόμενον καὶ τὴν
Πλειάδα μηκέτι πρὸς δύσιν, ἀλλὰ πρὸς ἀνατολὰς ὁρῶσαν. πιθανῶς
δὲ ὁ Εὐριπίδης τὸν μῦθον προσήρμοσεν· ὁ γὰρ φυσικὸς λόγος τὸν ἥλιον
ἀποδείκνυσι τὴν ἐναντίαν ἰόντα πορείαν τῷ οὐρανῷ. φασὶ γὰρ ὅτι
πρότερον μὲν ἐκ καρκίνου εἰς διδύμους ἐποιεῖτο τὴν πορείαν, ὥστε τὸν
σωματοειδῆ Ἥλιον ἀπεστροφέναι πρὸς τὴν δύσιν τὸ πρόσωπον, νῦν δὲ δι
τὴν Ἀτρέως καὶ Θυέστου ἀδικίαν ἀποστραφέντα πρὸς ἀνατολὴν
φέρεσθαι ἔχοντα φαινόμενον ἡμῖν τὸν νῶτον. διόπερ τὴν μὲν δύσιν αὐτῷ
γενέσθαι ἀνατολὴν, τὴν δὲ ἀνατολὴν δύσιν. πιθανῶς δὲ τὸ κατὰ τὰς
Πλειά-δας εἴληπται. τὰ μὲν γὰρ ἄλλα ζῴδια πρώτην φαίνει τὴν κεφαλὴν
κατὰ ἀνατολὰς, ὁ δὲ ταῦρος τὸ στῆθος προφαίνει, καθ' ὅ εἰσιν αἱ Πλειά-
δες, ὥστε ἀνεστραμμένην καὶ τούτοις τὴν ἀνατολὴν γίνεθαι. ἔριςδὲ
ἀντὶ τοῦ διὰ τὴν ἔριν Ἀτρέως τὴν πρὸς τὸν Θυέστην: –
Σχόλια στον Ευρυπίδη Vita-argumentum-scholion sch Ph, sec. 18, γρ. 1

455
φαντός φησιν αὐτὸν γεγαμηκέναι, ἐξ ἧς εἶναι τὸν Οἰδίποδα· οἱ δὲ δύο

τὸν Λάιον γῆμαι γυναῖκας, Εὐρύκλειαν καὶ Ἐπικάστην. καὶ τὸν Οἰδίποδα
δέ φασιν Ἐπικάστην τε τὴν μητέρα γεγαμηκέναι καὶ Εὐρυγάνην. λι-
γύστιος δέ φησιν ὡς ἐκ χρησμοῦ τοὺς παῖδας ἀκούσας ἀλληλοκτονήσειν
ἐξέθηκε τὸν Πολυνείκην, Κάστωρ δὲ ἀμφοτέρους ἐκτεθῆναι: –
ἀντὶ τοῦ· ἐκ πολλοῦ χρόνου γήμας με: – MiAgBi
ἐρωτᾷ μὲν τῆς ἀπαιδίας τὴν αἰτίαν, αἰτεῖ δὲ τῆς ἀρρενογονίας
τὴν εὐτυχίαν: –
ἐπιμιξίαν μετοχὴν σχέσιν: –
πολεμικοῖς: –
μὴ σπεῖρε τέκνων ἄλοκα: Ἐμπεδοκλῆς ὁ φυσικὸς ἀλληγο-
ρῶν φησι σχιστοὺς λιμένας Ἀφροδίτης [vs. 261] ἐν οἷς ἡ τῶν παίδων
γένεσίς ἐστιν. Εὐριπίδης δὲ ταὐτὸν τούτῳ φάσκων τήν τε ἔννοιαν τὴν
αἰσχρὰν ἀπέφυγε καὶ τοῖς ὀνόμασιν οἰκείοις ἐχρήσατο καὶ τεχνικαῖς ταῖς
μεταφοραῖς, σπόρον καὶ ἄλοκα λέγων: –
ἄλοκα: αὔλακα· αὖλαξ δὲ ἡ τομὴ τῆς γῆς ὑπὸ τοῦ ἀρότρου.
μεταφορικῶς δὲ λέγει· μὴ συνέρχου τῇ γυναικί: –
ἄλλως: μεταφορικῶς, τὴν αὔλακα μὴ σπεῖρε, ἀπὸ τῆς ἀρουμένης
γῆς: –
Σχόλια στον Ευρυπίδη Vita-argumentum-scholion sch Alc, sec. 968, γρ.

4
δι' ὧν ὕβρισεν αὑτοῦ τὸν πατέρα: –

ἐγὼ καὶ διὰ μούσας: ὁ ποιητὴς διὰ τοῦ προσώπου τοῦ
χοροῦ βούλεται δεῖξαι ὅσον μετέσχε παιδεύσεως: – AB
καὶ μετάρσιος ᾖξα: καὶ περὶ μετεώρων ἐφρόντισα, οἷον
ἠστρολόγησα καὶ ὁρμὴν ἐπὶ τοῦτο ἔσχον: – AB
ἐπικρατέστερον δυνατώτερον. καὶ Ὅμηρος [Α 80]· ‘κρείσσων
γὰρ βασιλεύς’: – B
Ὀρφεία κατέγραψε: καὶ ποιητὴς καὶ μάντις ἦν ὁ Ὀρφεύς.
Φιλόχορος ἐν αΠερὶ μαντικῆς [frg. 191] ἐκτίθησιν αὐτοῦ ποιήματα
ἔχοντα οὕτως· ‘οὔτοι ἀριστερός εἰμι θεοπροπίας ἀποειπεῖν, ἀλλά μοι
ἐν στήθεσσιν ἀληθεύουσι μενοιναί’. ὁ δὲ φυσικὸς Ἡρακλείδης εἶναι
ὄντως
φησὶ σανίδας τινὰς Ὀρφέως, γράφων οὕτως· ‘τὸ δὲ τοῦ Διονύσου κατε-
σκεύασται [ἐπὶ] τῆς Θρᾴκης ἐπὶ τοῦ καλουμένου Αἵμου, ὅπου δή τινας
ἐν σανίσιν ἀναγραφὰς εἶναί φασιν Ὀρφέως’: – AB
ἄλλως: πρῶτος Ὀρφεὺς μυστήρια θεῶν παραδέδωκεν· ὅθεν καὶ
θρῃσκεία τὸ μυστήριον καλεῖται, ἀπὸ τοῦ Θρᾳκὸς Ὀρφέως: – AB
οὐδ' ὅσα Φοῖβος: ἀναγνοὺς δὲ καὶ τὰ τοῦ Φοίβου ἰατρικὰ
οὐδὲν Ἀνάγκης μεῖζον εὗρον:
456
Σχόλια στον Ησίοδο Scholia in theogoniam Verse 12, γρ. 5
ἔστι δὲ Ὄσσα καὶ ὄρος Θεσσαλίας.

χρυσέοισι πεδίλοις:τοῖς ὑποδήμασιν, ἤτοι διὰ τὸ
πρὸς τῷ πέδῳ εἶναι, ἢ παρὰ τὸ τοῖς ποσὶν εἱλεῖσθαι [τὰ πρὸς τοὺς
πόδας εἱλούμενα]. συνέζευξε δὲ τούτοις καὶ τὴν οἰκειότητα. μὲν γάρ τις
θεωρητικός ἐστι τοῦ ἐν τοῖς ὁρατοῖς
ἐμφαινομένου κάλλους, φυσικός τις ἢ φυσιολόγος προσαγορεύεται·
ἐπειδὰν δὲ ταῦτά τις ὑπερβὰς αὐτῷ παραστῇ τῷ θεῷ καί,
μετὰ τὸ γνῶναι τίνα τρόπον τὰ πάντα ἐστὶ καλὰ λίαν, ἀπὸ τοῦ ἐν
τούτοις κάλλους ἐπὶ τὸ ὄντως καλὸν ἀναδράμῃ, τότε ἐπὶ τὰ τῆς
φυσιολογίας ἀνώτερα προκόψας, τὰ καλούμενα μετὰ τὰ φυσικά,
ἐποπτικὸς γίγνεσθαι δύναται.
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. Book 1, hypothesis-verse

3, γρ. 4
ἔπερσε] διὰ τί Ὅμηρος οὐ τὸν Ἀχιλλέα ὀνομάζει, ἀλλὰ τὸν

Ὀδυσσέα πτολίπορθον, καὶ ταῦτα πόλεις ἀπείρους τοῦ Ἀχιλλέως
πορθήσαντος; καὶ λέγομεν, ἐπεὶ ὁ Ἀχιλλεὺς πολίδριά τινα ἐπέσχεν,
ὁ δὲ Ὀδυσσεὺς διὰ τῆς οἰκείας φρονήσεως τὴν περίφημον Τροίαν
ἐπόρθησε, δι' ἣν οἱ Ἕλληνες πολλῆς κακοπαθείας μετέσχηκαν κατα-
σχεῖν αὐτὴν θέλοντες, διὰ τοῦτο οὐ τὸν Ἀχιλλέα, ἀλλὰ τὸν Ὀδυσσέα
ὀνομάζει πτολίπορθον.
νόον ἔγνω] Ζηνόδοτος “νόμον ἔγνω” φησίν. ἄμεινον δὲ τὸ νόον
δι' ὧν Ὀδυσσεὺς αὐτὸς εἰσάγεται λέγων (Od. ζ, 121.) “ἠὲ φιλό-
ξεινοι, καί σφιν νόος ἐστὶ θεουδής.”
νόον ἔγνω] νοῦς τριχῶς λέγεται, θεωρητικὸς, φυσικὸς, πραγματι-
κός. θεωρητικὸς, ὡς ὅταν ὁ φιλόσοφος τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν περι-
σκοπῇ· φυσικὸς, ὡς ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἐπίσης νοῦν ἔχομεν· πρακτικὸς,
ὡς ὅταν τις ἰδὼν πολλὰς πόλεις καὶ χώρας κἀκείνων γενόμενος ἔμ-
πειρος ἐξ ἐκείνων γνῶσιν συνάξῃ. ἐκ γὰρ τῆς ἐμπειρίας ἡ γνῶσις
συνάγεται.
ὃν κατὰ θυμόν] ἐνταῦθα στικτέον εἰς τὸ ἄλγεα, εἶτα “ὃν κατὰ
θυμὸν ἀρνύμενος.” τὸ ἐφ' ἑαυτῷ περιποιῶν καὶ σώζων ἑαυ-
τὸν καὶ τοὺς ἑταίρους. ἢ ἀντικαταλλασσόμενος τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν
καὶ τὴν εἰς τὸν οἶκον τιμωρίαν ὑπὲρ τῶν ἑταίρων· οἷον αὐτὸς ἀπολέ-
σθαι θέλων ἵνα σώσῃ τοὺς ἑταίρους. διαληπτέον δὲ ἐπὶ τὸ νόστον.
457
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. Book 1, hypothesis-verse

3, γρ. 6
πορθήσαντος; καὶ λέγομεν, ἐπεὶ ὁ Ἀχιλλεὺς πολίδριά τινα ἐπέσχεν,

ὁ δὲ Ὀδυσσεὺς διὰ τῆς οἰκείας φρονήσεως τὴν περίφημον Τροίαν
ἐπόρθησε, δι' ἣν οἱ Ἕλληνες πολλῆς κακοπαθείας μετέσχηκαν κατα-
σχεῖν αὐτὴν θέλοντες, διὰ τοῦτο οὐ τὸν Ἀχιλλέα, ἀλλὰ τὸν Ὀδυσσέα
ὀνομάζει πτολίπορθον.
νόον ἔγνω] Ζηνόδοτος “νόμον ἔγνω” φησίν. ἄμεινον δὲ τὸ νόον
δι' ὧν Ὀδυσσεὺς αὐτὸς εἰσάγεται λέγων (Od. ζ, 121.) “ἠὲ φιλό-
ξεινοι, καί σφιν νόος ἐστὶ θεουδής.”
νόον ἔγνω] νοῦς τριχῶς λέγεται, θεωρητικὸς, φυσικὸς, πραγματι-
κός. θεωρητικὸς, ὡς ὅταν ὁ φιλόσοφος τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν περι-
σκοπῇ· φυσικὸς, ὡς ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἐπίσης νοῦν ἔχομεν· πρακτικὸς,
ὡς ὅταν τις ἰδὼν πολλὰς πόλεις καὶ χώρας κἀκείνων γενόμενος ἔμ-
πειρος ἐξ ἐκείνων γνῶσιν συνάξῃ. ἐκ γὰρ τῆς ἐμπειρίας ἡ γνῶσις
συνάγεται.
ὃν κατὰ θυμόν] ἐνταῦθα στικτέον εἰς τὸ ἄλγεα, εἶτα “ὃν κατὰ
θυμὸν ἀρνύμενος.” Q.S.V. τὸ ἐφ' ἑαυτῷ περιποιῶν καὶ σώζων ἑαυ-
τὸν καὶ τοὺς ἑταίρους. ἢ ἀντικαταλλασσόμενος τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν
καὶ τὴν εἰς τὸν οἶκον τιμωρίαν ὑπὲρ τῶν ἑταίρων· οἷον αὐτὸς ἀπολέ-
σθαι θέλων ἵνα σώσῃ τοὺς ἑταίρους. διαληπτέον δὲ ἐπὶ τὸ νόστον.
Q.V. ἀρνύμενος] ἀντικαταλλάσσων, ἀντιδιδοὺς τὰ ἄλγεα διὰ τὴν ἣν
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. 1.1-309

Hypothesis-verse of Odyssey 3, γρ. of scholion 4
ἔπερσεν: ἐπόρθησεν. MaV. – διὰ τί Ὅμηρος οὐ τὸν Ἀχιλλέα, ἀλλὰ τὸν

Ὀδυσσέα ὀνο-
μάζει πτολίπορθον, καὶ ταῦτα πόλεις ἀπείρους τοῦ Ἀχιλλέως
πορθήσαντος; καὶ λέγομεν, ἐπεὶ ὁ
Ἀχιλλεὺς πολίδριά τινα ἐπέσχεν, ὁ δὲ Ὀδυσσεὺς διὰ τῆς οἰκείας
φρονήσεως τὴν περίφημον
Τροίαν ἐπόρθησε, δι' ἣν οἱ Ἕλληνες πολλῆς κακοπαθείας μετέσχηκαν
κατασχεῖν αὐτὴν θέλοντες,
διὰ τοῦτο οὐ τὸν Ἀχιλλέα, ἀλλὰ τὸν Ὀδυσσέα ὀνομάζει πτολίπορθον. D
E J. ὅτι ταῖς τούτου
συμβουλίαις ἡ Ἴλιος ἐπορθήθη. Yi.
πολλῶν] πλείστων. Ma.
ἴδεν] Ἰωνικόν. M1T. διὰ τὸ μέτρον. H. – ἔμαθεν. D. ἔβλεψεν. a.
ἄστεα] πόλεις. H Ma V.
νόον] ὁ νοῦς τριχῶς λέγεται, θεωρητικός, φυσικός, πρακτικός.
458
θεωρητικός, ὡς ὅταν ὁ
φιλόσοφος τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν περισκοπῇ· φυσικός, ὡς ὅλοι ἐπίσης οἱ
ἄνθρωποι νοῦν ἔχομεν·
πρακτικός, ὡς ὅταν τις ἰδὼν πολλὰς πόλεις καὶ χώρας κἀκείνων
γενόμενος ἔμπειρος ἐξ ἐκείνων
γνῶσιν συνάξῃ· ἐκ γὰρ τῆς ἐμπειρίας ἡ γνῶσις συνάγεται. D E J. – ἤτοι
πρακτικὴν φρόνησιν
ἔσχε. D. τὸ ἔθος, τὴν διαγωγὴν καὶ τὸ πολίτευμα. D E H Q. ἤθη, ἔθη.
K. – Ζηνόδοτος “νόμον
ἔγνω” (φησίν)· ἄμεινον δὲ τὸ “νόον” ... δι' ὧν Ὀδυσσεὺς αὐτὸς εἰσάγεται
λέγων “ἠὲ φιλόξεινοι,
καί σφιν νόος ἐστὶ θεουδής” [ζ 121].
διὰ τί προσέθηκεν Ὅμηρος, “καὶ νόον ἔγνω”; εἰσὶ γάρ τινες μωροὶ
πολλὰς πόλεις καὶ
χώρας ἰδόντες, ἀλλ' οὐχὶ γνῶσιν λαμβάνουσιν· διὰ γοῦν τοῦτο καλῶς
προσετέθη “καὶ νόον
ἔγνω”. DJ. ὅγ'] οὗτος ὁ ἀνήρ. EY. ὁ Ὀδυσσεύς. D.
Ευστάθιος. Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια. 1.1-309

Hypothesis-verse of Odyssey 3, γρ. of scholion 5
μάζει πτολίπορθον, καὶ ταῦτα πόλεις ἀπείρους τοῦ Ἀχιλλέως

πορθήσαντος; καὶ λέγομεν, ἐπεὶ ὁ
Ἀχιλλεὺς πολίδριά τινα ἐπέσχεν, ὁ δὲ Ὀδυσσεὺς διὰ τῆς οἰκείας
φρονήσεως τὴν περίφημον
Τροίαν ἐπόρθησε, δι' ἣν οἱ Ἕλληνες πολλῆς κακοπαθείας μετέσχηκαν
κατασχεῖν αὐτὴν θέλοντες,
διὰ τοῦτο οὐ τὸν Ἀχιλλέα, ἀλλὰ τὸν Ὀδυσσέα ὀνομάζει πτολίπορθον. D
E J. ὅτι ταῖς τούτου
συμβουλίαις ἡ Ἴλιος ἐπορθήθη. Yi.
πολλῶν] πλείστων. Ma.
ἴδεν] Ἰωνικόν. M1T. διὰ τὸ μέτρον. H. – ἔμαθεν. D. ἔβλεψεν. a.
ἄστεα] πόλεις.
νόον] ὁ νοῦς τριχῶς λέγεται, θεωρητικός, φυσικός, πρακτικός.
θεωρητικός, ὡς ὅταν ὁ
φιλόσοφος τὴν τῶν ὄντων γνῶσιν περισκοπῇ· φυσικός, ὡς ὅλοι ἐπίσης οἱ
ἄνθρωποι νοῦν ἔχομεν·
πρακτικός, ὡς ὅταν τις ἰδὼν πολλὰς πόλεις καὶ χώρας κἀκείνων
γενόμενος ἔμπειρος ἐξ ἐκείνων
γνῶσιν συνάξῃ· ἐκ γὰρ τῆς ἐμπειρίας ἡ γνῶσις συνάγεται. D E J. – ἤτοι
πρακτικὴν φρόνησιν ἔσχε. D. τὸ ἔθος, τὴν διαγωγὴν καὶ τὸ πολίτευμα..
ἤθη, ἔθη. K. – Ζηνόδοτος “νόμον ἔγνω” (φησίν)· ἄμεινον δὲ τὸ “νόον” ...
459
δι' ὧν Ὀδυσσεὺς αὐτὸς εἰσάγεται λέγων “ἠὲ φιλόξεινοι, καί σφιν νόος
ἐστὶ θεουδής” [ζ 121].
Σχόλια στον Λουκιανό. (scholia vetera et recentiora Arethae) Lucianic

work 24, sec. 20, γρ. 4
ανδρον οὖσαν ηὔξατο τῷ Διί· ὁ δὲ τοὺς μύρμηκας ἀν-

θρώπους ἐποίησε καὶ διὰ τοῦτο Μυρμιδόνες κέκληνται.
αἰγιόχοιο Διός] λέγεται ὁ Ζεὺς ὑπὸ αἰγὸς τραφῆναι καὶ

διὰ τοῦτο δέρμα τῆς αἰγὸς ἀντὶ ἀσπίδος βαστάζει. αἰγίο-
χος οὖν ὁ αἰγίδα κατέχων.
βαρὺ κτλ.] οὐδὲν βαρὺ τὸ διακονῆσαί σοι, ἐὰν μὴ χρεία
ἐστὶ βαστάξαι τί ποτε.
περὶ – τοῦ ἡλίου λίθον αὐτὸν εἶναι] Ἀναξαγόρας
ταῦτα λέγει ὁ φυσικός.
ἀποκαλύψαι κτλ.] ὡραῖον.
τὸν ἐπὶ σκηνῆς ἑκάστου βίον] τὴν ἑκάστου κατοικίαν
λέγει, εἰ μὴ δριμέως καὶ τοῦτο λέγει δραματουργῶν ὡς
ἐπὶ σκηνῆς ἑκάστου τῶν ἀνθρώπων διαβιοῦντος, ἅτε ἄλλου
μὲν ὄντος, ἄλλου δὲ ἀξιοῦντος δοκεῖν.
Σχόλια στον Λουκιανό. (scholia vetera et recentiora Arethae) Lucianic

work 80,2, sec. 1, γρ. 38
σεως καὶ τῆς τῶν ἀνθρώπων σπορᾶς. ἀναφέρονται δὲ

κἀνταῦθα ἄρρητα ἱερὰ ἐκ στέατος τοῦ σίτου κατεσκευα-
σμένα, μιμήματα δρακόντων καὶ ἀνδρείων σχημάτων. λαμ-
βάνουσι δὲ κώνου θαλλοὺς διὰ τὸ πολύγονον τοῦ φυτοῦ.
ἐμβάλλονται δὲ καὶ εἰς τὰ μέγαρα οὕτω καλούμενα ἄδυτα
ἐκεῖνά τε καὶ χοῖροι, ὡς ἤδη ἔφαμεν, καὶ αὐτοὶ διὰ τὸ
πολύτοκον εἰς σύνθημα τῆς γενέσεως τῶν καρπῶν καὶ
τῶν ἀνθρώπων οἷον χαριστήρια τῇ Δήμητρι, ἐπειδὴ τοὺς
Δημητρίους καρποὺς παρέχουσα ἐποίησεν ἥμερον τὸ τῶν
ἀνθρώπων γένος. ὁ μὲν οὖν ἄνω τῆς ἑορτῆς λόγος ὁ μυ-
θικός, ὁ δὲ προκείμενος φυσικός. Θεσμοφορία δὲ καλεῖται,
καθότι θεσμοφόρος ἡ Δημήτηρ κατονομάζεται τιθεῖσα νό-
μους ἤτοι θεσμούς, καθ' οὓς τὴν τροφὴν πορίζεσθαί τε
καὶ κατεργάζεσθαι ἀνθρώπους δέον.
Ἀλωπεκῆθεν] ⌈δῆμος Ἀττ⌉ικὸς ἡ Ἀ⌈λωπεκή⌉.
ἡ Δωρὶς αὕτη κτλ.] ὡραῖον.
460
ἀπέσωσας: τὸ ἐν τῇ συνηθείᾳ ἐπλήρωσας ἢ τὸ λεῖπον

προστέθεικας.
Σχόλια στον Οππιανό Scholia et glossae in halieutica (scholia vetera et

recentiora) Hypothesis-book 1, scholion 705, γρ. 5
Φάεος· τοῦ φωτὸς, καὶ τῆς ζωῆς ἡδύτερα τοῖς

γονεῦσι τὰ τέκνα. φάεος· γλυκερώτερα. βιότοιο· ζωῆς.
Οἰωνοῖσιν· τοῖς περὶ τὸν ἀέρα βαδίζουσιν ὀρ-
νέοις καὶ τοῖς τὴν γῆν βαδίζουσιν, ὑπάρχουσι τὰ τέκνα.
ἀμειλίκτοις· ἀγρίοις, ἀνημέροις, ἀτιθάσσοις, ἀκαμπέ-
σιν. θηρσίν· ἀγρίοις.
Ὠμηστῇσιν· ὠμοφάγοις, τοῖς ὠμὰ ἐσθίουσι
κρέατα, τοῖς ἀγρίοις, ἀπηνέσιν. ἀμήχανος· πολὺς, ἀνε-
πινόητος, ἀνεπιτήδευτος, ὁ μὴ δυνάμενος ῥηθῆναι, ὂν
οὐκ ἔστιν ἐκ μηχανῆς πλάσασθαι καὶ ἐξετέρους διδα-
χθῆναι, ἀνεπεισακτὸς, αὐτόβουλος, φυσικός.
Ἐντρέφεται· αὐξάνεται. τεκέων· ἕνεκα. δριμύς·
πολὺς, μέγας, γλυκὺς, σφοδρὸς, ἢ γλυκὺς πάνυ· ἔστι
γὰρ ὅτε τὸ δριμὺ καὶ ἐπὶ τῆς σημασίας ταύτης λαμ-
βάνεται. ἀμφὶ δὲ παισί· περὶ δὲ παίδων. ἀμφί· περί.
Ὀϊζυρήν· χαλεπὴν, ἐπίπονον, ἀξίαν θρήνων.
κακότητα· κακωτικήν.

Τηλόθεν· πρὸ πολλοῦ. τηλόθεν ἐγγύς· παραδο-

ξολογία, ὅτι καὶ μακρὰν οἱ θεοί εἰσι πλησίον, παραδο-
ξόλογον τὸ σχῆμα. ἀτίνακτος· ἀμετάθετος, ἣν οὐδεὶς
δύναται ῥίψαι, ἀπαραίτητος, ἀμετακίνητος, στερεὰ,
ἀβίαστος, ἣν οὐδεὶς δύναται βιάσασθαι, ἣν οὐδεὶς ἀπο-
τρίψαι δύναται, φυσικός· γράφεται ἀδίδακτος. αὐτοδί-
δακτος ἀνάγκη· .ἀνάγκαις οὐ διδασκομένη ὑπό τι-
νος, ἀλλ' αὐτοδίδακτοί ἐσμεν τοῦ πείθεσθαι.
Πείθεσθαι· εἰς τὸ πείθεσθαι ἡμᾶς αὐτοῖς, ὥστε τοῖς
θεοῖς, εἰς τὸ τοῖς θεοῖς. τήν· τὴν βίαν τὴν τῶν θεῶν γι-
νομένων (ην), τὴν ἀνάγκην, ὑποταγὴν τῶν θεῶν ἐν ἡμῖν
τοῖς ἀνθρώποις. σθένος οὐδέ τις ἀλκή· ταυτολογία κατὰ
ῥήτορας.
461

Εἷλεν· ἔκοψεν, ἐκράτησεν. ἐπιβρίσας· ἐπιπεσὼν,

βαρέως ἐπιπεσὼν, ἐπιβαλὼν, ἐπάνω καθίσας. κλίνε·
ἔκλινε, ἔκλινε δ' αὐτὸν ἐγγὺς τοῦ θανάτου· οὐ μακρόθεν
ὢν ὁ θάνατος, ἀλλ' ἐγγύς. ἄγριον ὕπνον· εἰς μισητὸν,
οὐ φυσικὸν, πρὸς ἀντιδιαστολὴν τοῦ φυσικοῦ· ὁ γὰρ
φυσικὸς ἥμερος καὶ μαλθακός.
Οὐ τηλοῦ θανάτοιο· οὐ πόῤῥω, ἀναπλησίον
θανάτου, καὶ πρὸς τὸ ἀποθανεῖν ὄντος, διὰ τὸ εἰς λει-
ποθυμίαν πεσεῖν· ἄγει γὰρ αὐτὸν εἰς λειποθυμίαν
ῥάβδῳ τύψας παχείᾳ· μεταφατικὴ ἡ λέξις, ὡς ἐπὶ
πολέμῳ. ἐναρίξας· σκυλεύσας, ῥῆμα· ἐναρίζω οὖν τὸ
φονεύω, κρουσεύω (κουρσεύω), οὗ ὁ μέλλων ἐναρίξω.
Δυσκερδῆ· ἐπὶ κακῷ κέρδει, ἐπὶ κακῷ κερδη-
θεῖσαν· γράφεται δυσδερκῆ. ἀνέστιον· λῃστρικήν. φασὶ
τοὺς λῃστὰς καὶ κλέπτας διὰ τὸ μὴ ἐν ἑνὶ τόπῳ οἰκεῖν,
ἀλλ' ἄλλοτε καὶ ἄλλοσε ἀνεστίους·
Σχόλια στον Πλάτωνα Διάλογοι Alc1, Stephanus p. 118c, γρ. 4
Πεπαρηθίοις.
Πεπάρηθος, νῆσός ἐστι μία τῶν Κυκλάδων· αὗται δὲ διὰ τὸ τὴν
Δῆλον κυκλοῦν οὕτω καλοῦνται.
Πυθοκλείδῃ καὶ Ἀναξαγόρᾳ.
Πυθοκλείδης μουσικὸς ἦν, τῆς σεμνῆς μουσικῆς διδάσκαλος, καὶ
Πυθαγόρειος, οὗ μαθητὴς Ἀγαθοκλῆς, οὗ Λαμπροκλῆς, οὗ Δάμων.
Ἀναξαγόρας δὲ φυσικὸς φιλόσοφος, ὁ νοῦς ἐπικληθείς, ὅτι τοῦτον
πρῶτον πάντων ἐπέστησε τῷ παντί.
τὼ Περικλέους ὑεῖ.
Ξάνθιππος καὶ Πάραλος οἱ Περικλέους υἱοί, οὓς καὶ βλιττομάμμας
ἐκάλουν. βλίτται γὰρ καὶ βλίττονες οἱ εὐήθεις, μάμματα δὲ τὰ βρώ-
ματα, καὶ τὸ ἐσθίειν Ἀργεῖοι μαμμιᾶν ἔλεγον· ἐκ τούτων οὖν σύνθετον
ὁ βλιττομάμμας, ὁ ἐσθίων εὐήθως, ὡς καὶ συκομάμμας ὁ συκοφάγος.
ὁ δὲ Κλεινίας αὐθάδης οὕτως ὡς μηδενὶ τῶν συμβούλων προσέχειν.
ἠλιθίω ἐγενέσθην.
Σχόλια στον Πλάτωνα Διάλογοι Alc1, Stephanus p. 119a, γρ. 2

462
διὰ τὴν Ζήνωνος Πυθόδωρον ... καὶ Καλλίαν.

Ζήνων ὁ Ἐλεάτης Παρμενίδου μαθητής, φυσικὸς φιλόσοφος καὶ
πολιτικὸς ὡς ἀληθῶς· διὸ καὶ πρὸς Περικλέα παραβάλλεται φαινομένως
ὄντα πολιτικόν. τούτου Πυθόδωρος ἀκροατής, ὃς καὶ ἐν Παρμενίδῃ
μνήμης ἠξίωται Ἀντιφῶντι τῆς συνουσίας ἐκείνης μεταδούς, παρ' οὗ
Κέφαλος ὁ Κλαζομένιος μαθὼν διδάσκαλος γέγονεν. Καλλίας δὲ
Ἀθηναίων στρατηγὸς ἔνδοξός τε πολιτικὸς καὶ αὐτός.
τί οὖν διανοῇ.
ἐντεῦθεν τὸ δεύτερον τοῦ διαλόγου κεφάλαιον, τὸ πεῖθον μετα-
βαίνειν ἀπὸ τῆς φυσικῆς ἀρετῆς ἐπὶ τὴν πολιτικήν.
πότερον ἐᾶν κτλ. τὸ Ὁμηρικὸν νῦν παραφράζει ῥητόν (δ 371) –
Σχόλια στον Πλάτωνα Διάλογοι R, Stephanus p. 498a, γρ. 2
βαῦνος γὰρ ἡ κάμινος· οὐ μὴν βαναυσίαν ἐν τούτοις ἤτοι ἀπειροκα-

λίαν· ἣν ἀμφότερα μὲν οὕτως Ἀριστοτέλης ἐν τοῖς Νικομαχίοις
ἠθικοῖς (1107 b, 19) καλεῖ, ἐν τοῖς μεγάλοις δὲ (1192 a, 37) σαλα-
κωνίαν. ἔστι δὲ περὶ χρημάτων δαπάνας ὑπερβολή, ἔλλειψις δὲ
μικροπρέπεια, ὧν μεγαλοπρέπεια μεσότης ἐστί.
οὐ τὸ μὴ βούλεσθαι κτλ.
εἰπόντος Ἀδειμάντου ὅτι τέλος ἐχέτω τὰ περὶ τούτων, ὁ Σωκράτης
φησὶν ὅτι κωλύομαι ὑπακοῦσαι σοι βουλόμενος, ἀλλ' οὐ δύναμαι· ἔτι
γὰρ δεῖ περὶ τῶν αὐτῶν λέγειν ἀναγκαίως.
τοῦ Ἡρακλειτείου ἡλίου.
(1) Ἡράκλειτος ὁ Ἐφέσιος, φυσικὸς ὤν, ἔλεγεν ὅτι ὁ ἥλιος ἐν τῇ
δυτικῇ θαλάσσῃ ἐλθὼν καὶ καταδὺς ἐν αὐτῇ σβέννυται, εἶτα διελθὼν
τὸ ὑπὸ γῆν καὶ εἰς ἀνατολὴν φθάσας ἐξάπτει πάλιν, καὶ τοῦτο αἰεὶ
γίγνεται. Ἡράκλειτος Βαθέωνος, Ἐφέσιος, μεγαλόφρων γεγονὼς
καὶ ὑπερόπτης παρ' ὅντιν' οὖν. οὗτος τὸ τοῦ ἡλίου ἔλεγεν εἶναι σχῆμα
σκαφοειδὲς καὶ ὑπόκυρτον, καὶ τὴν ἔκλειψιν αὐτοῦ συμβαίνειν κατὰ
τὴν τοῦ σκαφοειδοῦς στροφήν, ὥστε τὸ μὲν κοῖλον ἄνω γίγνεσθαι, τὸ
δὲ κυρτὸν κάτω πρὸς τὴν ἡμετέραν ὄψιν. ἀλλὰ μὴν καὶ Ξενοφάνη τὸν
Κολοφώνιον κατὰ σβέσιν τὴν ἡλιακὴν ἔκλειψιν λέγειν γίγνεσθαι φασίν,
καὶ πάλιν πρὸς ταῖς ἀνατολαῖς ἀνίσχειν αὐτόν.
μειρακιώδη παιδείαν.
Σχόλια στον Πλάτωνα Διάλογοι R, Stephanus p. 600c,bis, γρ. 2
Πρωταγόρας Ἀρτέμωνος, Ἀβδηρίτης. οὗτος φορτοβαστάκτης ἦν,

ἐντυχὼν δὲ Δημοκρίτῳ ἐφιλοσόφησεν καὶ ἐπὶ ῥητορείαν ἔσχεν, καὶ
463
πρῶτος λόγους ἐριστικοὺς εὗρεν, καὶ μισθὸν ἔπραξεν τοὺς μαθητὰς

μνᾶς ρʹ. διὸ καὶ ἐπεκλήθη λόγος. τούτου μαθητὴς Ἰσοκράτης ὁ
ῥήτωρ καὶ Πρόδικος ὁ Κῖος. ἐκαύθη δὲ τὰ τούτου βιβλία ὑπ' Ἀθη-
ναίων· εἶπε γάρ· περὶ θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι οὔτε ὥς εἰσιν οὔτε ὡς οὔκ
εἰσιν. ἔγραψε δ' εἰς αὐτὸν ὁ Πλάτων διάλογον. πλέοντος δ' αὐτοῦ
εἰς Σικελίαν ἐτελεύτησεν ναυαγήσας ἐτῶν ϛʹ (l. ϙʹ), σοφιστεύσας ἔτη μʹ.
Πρόδικος.
Πρόδικος Κῖος φυσικὸς φιλόσοφος, Δημοκρίτου σύγχρονος τοῦ
Ἀβδηρίτου, Γοργίου δὲ καὶ Πρωταγόρου μαθητής. τελευτᾷ κώνιον
πιὼν ὑπὸ Ἀθηναίων ὡς τοὺς νέους διαφθείρων.
περὶ ἕκαστον κτλ. (sine ind.).
Σχόλια στον Σοφοκλή Scholia in Sophoclis Oedipum tyrannum (scholia

recentiora) Source of scholion sch mos, scholion 74-75, γρ. 1
φῶν καὶ τῶν φαντασιῶν τοῦ λογισμοῦ.

ἣν δὲ θεραπείαν μόνην καλῶς εὕρισκον σκοπῶν.
ἔπραξα] ἀντὶ τοῦ ἐνήργησα.
γαμβρόν] ἀντὶ τοῦ κηδηστήν. τὰ Πυθικὰ] τὰ κατὰ
τὴν Πυθῶνα.
ὡς πύθοιθ'] ἵνα ἐρωτήσῃ.
ῥυσαίμην] ἀπαλλάξαιμι· σώσαιμι.
καί με ἤδη, ἤγουν ἀπὸ τοῦ νῦν, ἡ ἡμέρα συνεξετα-
ζομένη τῷ καθήκοντι χρόνῳ λυπεῖ,ἀποροῦντα δηλο-
νότι, τί πράττει.
φυσικός ἐστιν ὁ λόγος, ἀπὸ τῶν ἐπαγομένων συνυ-
πακούειν τὰ πρέποντα πρότερον λέγεσθαι. ὡς ἐνταῦθα ἀπὸ
τοῦ ‘τί πράσσειν’ ἀπορίαν ἐμφαίνοντος, γνώμης ζητούσης
ὅποι ἐρείσει, συνυπακούεται τὸ ἀποροῦντα, καὶ ἐν τῷ ‘οὐ
γὰρ κλύοντές ἐσμεν αἰσχίστους λόγους, ἄναξ Ὀδυσσεῦ,
τοῦδ' ὑπ' ἀνδρὸς ἀρτίως;’. τὸ ἆρα καὶ ἐν ἄλλοις ἕτερα.
τοῦ γὰρ εἰκότος πέρα·ἀντὶ τοῦ περαιτέρω
τοῦ πρέποντος πράγματος· ἤγουν οὐ πρέποντα ποιῶν ἄπεστι
πλέον τοῦ καθήκοντος χρόνου.
Σχόλια στον Σοφοκλή Scholia in Sophoclis Oedipum tyrannum (scholia

recentiora) Source of scholion sch mos, scholion 1166, γρ. 4
τὸ ἔγωγεκαὶ τὸ οὐκ ἔγωγεἀντὶ τοῦ οὐδαμῶς,

ὡς ἐνταῦθα ‘ἐμὸν μὲν οὐκ ἔγωγε’ ἀντὶ τοῦ οὐδαμῶς, ἤ-
γουν ἐμὸν μὲν οὐδαμῶς ὄντα ἔδωκα, ἐδεξάμην δέ του,
464
ἀντὶ τοῦ παρά τινος.

παρὰ τίνος ἀπὸ τῶν πολιτῶν τούτων; στέγης]
ἀντὶ τοῦ οἰκίας.
ἱστόρει] ἐρώτα.
ἔφθαρσαι, εἰ ἐρωτήσω σε ταῦτα ἔτι, ἀντὶ τοῦ εἰ ἔτι
δεήσομαι ἔρεσθαί σε ταῦτα. ὄλωλας·ὃ δῆθεν ἀπα-
ραιτήτως ποιήσει, τοῦτο δὴ ὡς ἤδη γεγονὸς ἐπάγει. φυ-
σικὸς δὲ ὁ λόγος οὗτος, τὸ τὰ ἀπαραιτήτως γενησόμενα
καὶ ὁμολογουμένην ἔχοντα τὴν ἀπόβασιν, λέγειν ὡς ἤδη
γεγονότα, οἷον ‘τέθνηκα εἰ ποιήσω τόδε’, ἤγουν οὕτω
νομίζω ἀπαραιτήτως τεθνήξεσθαι, ὥστε καὶ ὡς γεγονὸς
ἤδη τοῦτο ἀποφαίνομαι.
τὶς ἦν ἀπὸ τῶν τοῦ Λαΐου γεννημάτων, ἀντὶ τοῦ
ἀπὸ τῶν ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Λαΐου γεννηθέντων.
ἦ] ἆρα. ἐγγενὴς] γνήσιος. γεγώς] γεγονώς.
ἐπ' αὐτῷ εἰμι τῷ χαλεπῷ ὥστε λέγειν.
Σχόλια στον Μάξιμο , Scholia Sec. 51, γρ. 46
7. Συνηγόρους τῆς εἰς τὸν θεὸν πίστεως τοὺς τῶν ὄντων ὁ

γνωστικὸς νοῦς δέχεται λόγους, φησίν, ἀλλ' οὐ ποιητικοὺς
πίστεως. Οὐκ εἰσὶ γὰρ ἀρχὴ τῆς πίστεως οἱ λόγοι τῶν
γεγονότων, ἐπεὶ καὶ περιγραπτὸν ἔσται τὸ πιστευόμενον.
Οὗ γὰρ ἡ πρὸς ἀπόδειξιν ἀρχὴ γνώσει περιλαμβάνεται,
τοῦτο δηλαδὴ γνώσει κατὰ φύσιν ὑπάρχει περιληπτόν.
8. Οὐρανοῦ νόμος ἐστὶ τὸ κατὰ κύκλον ὡσαύτως φέρεσθαι·
παρ' οὖ λαμβάνει τὴν ἐν τῷ καλῷ παγίαν κίνησιν ὁ
γνωστικός, περὶ τὸ ταὐτὸν τῆς ἀρετῆς τὴν οὐρανοῦ
μιμούμενος ἀεικινησίαν.
9. Ἡλίου νόμος ἐστὶ φυσικὸς τὸ ταῖς μεταβάσεσιν ἐργάζε-
σθαι τὴν τῶν χρόνων διαφοράν· παρ' οὗ λαμβάνει τὸ πρὸς
τὰς διαφόρους ἁρμόζεσθαι συμβάσεις ὁ γνωστικός, λόγῳ
φυλάττων τῆς ἀρετῆς τὴν λαμπρότητα μηδενὶ τῶν ἀβου-
λήτως συμβαινόντων ἀμαυρουμένην.
10. Ἀετοῦ νόμος ἐστὶ φυσικὸς τὸ δέχεσθαι κατὰ τῆς κόρης
τοῦ ἡλίου τὴν ἀκτῖνα προσβάλλουσαν· παρ' οὗ λαμβάνει
κατὰ γνώμην ὁ γνωστικὸς διαπαντὸς τῷ θείῳ φωτὶ τὸν
νοῦν ἐναστράπτεσθαι.

465
τοῦτο δηλαδὴ γνώσει κατὰ φύσιν ὑπάρχει περιληπτόν.

8. Οὐρανοῦ νόμος ἐστὶ τὸ κατὰ κύκλον ὡσαύτως φέρεσθαι·
παρ' οὖ λαμβάνει τὴν ἐν τῷ καλῷ παγίαν κίνησιν ὁ
γνωστικός, περὶ τὸ ταὐτὸν τῆς ἀρετῆς τὴν οὐρανοῦ
μιμούμενος ἀεικινησίαν.
9. Ἡλίου νόμος ἐστὶ φυσικὸς τὸ ταῖς μεταβάσεσιν ἐργάζε-
σθαι τὴν τῶν χρόνων διαφοράν· παρ' οὗ λαμβάνει τὸ πρὸς
τὰς διαφόρους ἁρμόζεσθαι συμβάσεις ὁ γνωστικός, λόγῳ
φυλάττων τῆς ἀρετῆς τὴν λαμπρότητα μηδενὶ τῶν ἀβου-
λήτως συμβαινόντων ἀμαυρουμένην.
10. Ἀετοῦ νόμος ἐστὶ φυσικὸς τὸ δέχεσθαι κατὰ τῆς κόρης
τοῦ ἡλίου τὴν ἀκτῖνα προσβάλλουσαν· παρ' οὗ λαμβάνει
κατὰ γνώμην ὁ γνωστικὸς διαπαντὸς τῷ θείῳ φωτὶ τὸν
νοῦν ἐναστράπτεσθαι.
11. Τί διδάσκεται κἀκ τοῦ φυσικοῦ νόμου τῶν ἐλάφων ὁ
γνωστικός, τὴν τῶν ὄντων φύσιν διασκεπτόμενος;
12. Τί κἀκ τῆς δορκάδος καὶ τοῦ ὀρνέου κατὰ μίμησιν
λαμβάνων ἀνάλωτον φυλάττει τὴν ἀρετὴν ὁ κατὰ πρᾶξιν
τὴν ὁδὸν τέμνων τῆς γνώσεως.
ἑτέρας ἔχων διεζευγμένην ἢ τὴν γνῶσιν ἀνυπόστατον

πεποίηκε φαντασίαν ἢ τὴν πρᾶξιν ἄψυχον κατέστησεν
εἴδωλον. Γνῶσις γὰρ ἄπρακτος φαντασίας οὐδὲν δι-
ενήνοχεν, ὑφιστῶσαν αὐτὴν τὴν πρᾶξιν οὐκ ἔχουσα· καὶ
πρᾶξις ἀλόγιστος ἀψύχῳ ταὐτὸν εἰδώλῳ καθέστηκεν,
ψυχοῦσαν αὐτὴν τὴν γνῶσιν οὐκ ἔχουσα.
10. Ὥσπερ ψυχὴ καὶ σῶμα ποιεῖ κατὰ σύνθεσιν ἄνθρωπον,
οὕτως πρᾶξις καὶ θεωρία μίαν κατὰ σύνοδον σοφίαν ἀπο-
τελεῖ γνωστικήν, καὶ παλαιὰ καὶ νέα διαθήκη μυστήριον ἓν
ἀπεργάζεται.
11. Ἀριστερὸς μὲν ὁ φυσικὸς νόμος διὰ τὴν αἴσθησιν,
προσάγει δὲ τῷ λόγῳ τοὺς τρόπους τῶν ἀρετῶν καὶ ποιεῖ
γνῶσιν ἐνεργουμένην. Ὁ δὲ πνευματικὸς νόμος δεξιὸς μέν
ἐστι διὰ τὸν νοῦν, μίγνυσι δὲ τῇ αἰσθήσει τοὺς ἐν τοῖς
οὖσι πνευματικοὺς λόγους καὶ ποιεῖ πρᾶξιν λελογισμένην.
12. Ἡ πρόνοια, φησίν, ἐν τῷ καθ' ὑπόστασιν ἑνωθῆναι σαρ-
κὶ τὸν λόγον δείκνυται, ἡ δὲ κρίσις ἐν τῷ παθεῖν ὑπὲρ
ἡμῶν σαρκὶ καταδέξασθαι φαίνεται· δι' ὦν, ἑνώσεως καὶ
πάθους, ἡ τοῦ παντὸς σωτηρία συνέστηκεν.
466
Διδασκαλία των Πατέρων(fort. auctore Anastasio Sinaïta vel Anastasio

Apocrisiario) P. 322, γρ. 18
κατ' οὐδένα συγκρίνεται λόγον, ἀεὶ κατὰ πάντα φυσικῶς ἀλλήλων,

ἀλλ' οὐ συγκριτικῶς, διαφέροντα, κἂν ἄρρητός τις καὶ ἄρρηκτος εἰς
μίαν ὑπόστασιν ἀμφοτέρων γέγονεν ἕνωσις, πᾶσαν παντὸς γεννητοῦ
παντελῶς διαφεύγουσα γνῶσιν. τὸ γὰρ θεῖον, ὡς ἦν πρὸ σαρκώσεως,
ἔστι καὶ μετὰ σάρκωσιν κατὰ φύσιν ἄπειρον, ἄσχετον, ἀπαθές, ἀσύγ-
κριτον, ἀναλλοίωτον, ἄτρεπτον, αὐτοσθενὲς καὶ τὸ πᾶν εἰπεῖν ὑφεστὸς
οὐσιῶδες μόνον ἀπειροσθενὲς ἀγαθόν.
Τοῦ αὐτοῦ ἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου. βʹ.
Γέγονεν οὖν ἀληθῶς κατὰ τὰς γραφὰς μὴ τραπεὶς ὁ τῶν ὅλων
θεὸς ἄνθρωπος ἀναμάρτητος, ὡς οἶδεν αὐτὸς μόνος, ὑπάρχων
τεχνίτης
φυσικὸς τῶν ὑπὲρ ἔννοιαν, κατ' αὐτὴν ἅμα τὴν σωτήριον σάρκωσιν
τῆς ἰδίας θεότητος ἐμποιήσας τῇ σαρκὶ τὴν ἐνέργειαν οὐ περιγραφο-
μένην αὐτῇ διὰ τὴν κένωσιν, οὐδ' ὥσπερ τῆς αὐτοῦ θεότητος, οὕτω
καὶ αὐτῆς φυσικῶς ἐκφυομένην, ἀλλ' ἐν οἷς ἂν σαρκωθεὶς θεϊκῶς
ἐνήργησε, δι' αὐτῆς ἐκφαινομένην. οὐ γὰρ γέγονε φύσει θεότης μετα-
βληθεῖσα τὴν φύσιν ἡ σὰρξ γενομένη τῇ φύσει θεότητος σάρξ, ἀλλ'
ὅπερ ἦν, καὶ θεότητι συμφυεῖσα μεμένηκε τὴν φύσιν καὶ τὴν ἐνέρ-
γειαν, καθὼς εἶπεν ὁ σωτήρ·

ἐπαναγάγῃ ζωὴν καὶ τὰ κατ' οὐρανοὺς ἅγια τάγματα τῶν νοερῶν

οὐσιῶν στομώσῃ πρὸς ἀτρεψίαν τῷ μυστηρίῳ τῆς αὐτοῦ σωματώσεως,
ἧς ἔργον ἡ τῶν ὅλων ἐστὶν εἰς αὐτὸν ἀνακεφαλαίωσις. μεμένηκεν
οὖν καὶ σαρκωθεὶς κατὰ τὴν φύσιν θεὸς ὑπεράπειρος, τὴν ἑαυτῷ
συγγενῆ καὶ κατάλληλον ἔχων ἐνέργειαν, τῆς μὲν θεότητος οὐσιωδῶς
ἐκφυομένην, διὰ δὲ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκὸς ἐν τοῖς θαύμασιν
οἰκονομικῶς ἐκφαινομένην, ἵνα πιστευθῇ θεὸς εἶναι, δι' ἀσθενοῦς
φύσει σαρκὸς αὐτουργῶν τὴν τοῦ παντὸς σωτηρίαν.
Τοῦ αὐτοῦἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου. γʹ.
Κἀμοὶ γάρ, ἵνα τρανώσω παραδείγματι τὸ περὶ τοῦ σωτῆρος
λεχθέν, ὁ φυσικός μου λόγος συγγενής ἐστι καὶ κατάλληλος ὄντι λο-
γικῷ τε καὶ νοερῷ τὴν ψυχήν, ἧς κατὰ φύσιν ἐστὶν αὐτοκίνητος
ἐνέργειά τε καὶ πρώτη δύναμις ἀεικίνητος ὁ λόγος φυσικῶς αὐτῆς
πηγαζόμενος, ὃν ῥηματίσας τε καὶ γραμμαῖς εὖ χαράξας γλώσσῃ
μὲν ὀργανικῶς, ὅτε δεῖ, προφέρω καὶ γράμμασι τεχνικῶς διὰ τῶν
467
ἀνομοίων μὴ τραπέντα. οὐ γὰρ γλώσσης καὶ γραμμάτων ὁ φυσικός

μου λόγος ἐστί, κἂν δι' αὐτῶν αὐτοῦ ποιοῦμαι τὴν προφοράν, ἀλλ'
ἐμοῦ τοῦ κατὰ φύσιν λαλοῦντος καὶ δι' ἀμφοῖν αὐτὸν ὡς ἐμὸν
ἐκφωνοῦντος,

ἐκφυομένην, διὰ δὲ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκὸς ἐν τοῖς θαύμασιν

οἰκονομικῶς ἐκφαινομένην, ἵνα πιστευθῇ θεὸς εἶναι, δι' ἀσθενοῦς
φύσει σαρκὸς αὐτουργῶν τὴν τοῦ παντὸς σωτηρίαν.
Τοῦ αὐτοῦἐκ τοῦ αὐτοῦ λόγου. γʹ.
Κἀμοὶ γάρ, ἵνα τρανώσω παραδείγματι τὸ περὶ τοῦ σωτῆρος
λεχθέν, ὁ φυσικός μου λόγος συγγενής ἐστι καὶ κατάλληλος ὄντι λο-
γικῷ τε καὶ νοερῷ τὴν ψυχήν, ἧς κατὰ φύσιν ἐστὶν αὐτοκίνητος
ἐνέργειά τε καὶ πρώτη δύναμις ἀεικίνητος ὁ λόγος φυσικῶς αὐτῆς
πηγαζόμενος, ὃν ῥηματίσας τε καὶ γραμμαῖς εὖ χαράξας γλώσσῃ
μὲν ὀργανικῶς, ὅτε δεῖ, προφέρω καὶ γράμμασι τεχνικῶς διὰ τῶν
ἀνομοίων μὴ τραπέντα. οὐ γὰρ γλώσσης καὶ γραμμάτων ὁ φυσικός
μου λόγος ἐστί, κἂν δι' αὐτῶν αὐτοῦ ποιοῦμαι τὴν προφοράν, ἀλλ'
ἐμοῦ τοῦ κατὰ φύσιν λαλοῦντος καὶ δι' ἀμφοῖν αὐτὸν ὡς ἐμὸν
ἐκφωνοῦντος, τῆς μὲν νοερᾶς μου ψυχῆς φυσικῶς ἀεὶ πηγαζόμενον,
διὰ δὲ τῆς σωματικῆς μου γλώσσης ὀργανικῶς, ὡς ἔφην, ὅτε χρή,
προφερόμενον. ὥσπερ οὖν ἐφ' ἡμῶν, ὅσον εἰκάσαι τὸ παντελῶς
ἀνείκαστον, διὰ τῆς σωματικῆς ἡμῶν γλώσσης ἀτρέπτως ἡ κατὰ
φύσιν τῆς ψυχῆς λογικὴ προσφέρεται δύναμις, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς
ὑπερφυοῦς τοῦ θεοῦ σωματώσεως διὰ τῆς αὐτοῦ παναγίας σαρκός,
ἐν οἷς ἂν θεϊκῶς ἐνήργησε, δίχα τροπῆς ἡ παντοκρατορικὴ καὶ τῶν
ὅλων ποιητικὴ τῆς ὅλων θεότητος ἐνέργεια διεδείκνυτο, πάσης ἐκτὸς
Σούδα λεξικόν ,4084, γρ. 2
Ἄρχε· σὺ γὰρ γενεῆφι νεώτερος·πολέμου γὰρ ἄρχεσθαι

δικαιοῖ τὸν νέον, φιλοφροσύνης δὲ τὸν πρεσβύτην.
Ἀρχέγονος·οὐκ ἠξίωσαν ταφῆς, ἣν ἡ ἀρχέγονος φύσις νομο-
θετεῖ.
Ἀρχέδικος,κωμικός· τῶν δραμάτων αὐτοῦ ἐστι Θησαυρὸς
καὶ Διαμαρτάνων, ὡς Ἀθήναιός φησιν ἐν τοῖς Δειπνοσοφισταῖς.
Ἀρχέδικος,κωμῳδιογράφος, ὃς κατὰ Δημοχάρους ἔγραψε
τοῦ ἀνεψιοῦ Δημοσθένους.
Ἀρχέλαος,Ἀπολλοδώρου ἢ Μίδωνος, Μιλήσιος, φιλόσοφος,
φυσικὸς τὴν αἵρεσιν κληθείς. ὅτι ἀπὸ Ἰωνίας πρῶτος τὴν φυσιολο-
468
γίαν ἤγαγεν· Ἀναξαγόρου μαθητὴς τοῦ Κλαζομενίου, τοῦ δὲ μαθητὴς

Σωκράτης· οἱ δὲ καὶ Εὐριπίδην φασίν. συνέταξε δὲ φυσιολογίαν καὶ
ἐδόξαζε τὸ δίκαιον καὶ αἰσχρὸν οὐ φύσει εἶναι, ἀλλὰ νόμῳ. συνέταξε
καὶ ἄλλα τινά. ὅτι Βασίλειος, ἐπίσκοπος Εἰρηνουπόλεως, τὴν φρένα καὶ
Σούδα λεξικόν delta,1080, γρ. 3
δὴ καὶ αὐτοὶ ἐς Ἀθηναίων τοὺς ἐνδόντας τὴν ἄκραν ὑπῆρξαν παρα-

σπονδήσαντες. καὶ αὖθις Ἀππιανός· ξυμβάσεις ποιεῖν, ἐφ' οἷς ἂν
Γάβιοι δικαιῶσιν. ἀντὶ τοῦ δίκαιον εἶναι νομίζωσι. καὶ Ἰώσηπος·
οἱ δὲ ἐφ' ὕβρει τὴν δικαίωσιν λογιζόμενοι, κατασπάσαντες τῶν ὅπλων
πολλά, ᾤχοντο εἴς τι χωρίον.
Δικαιοῦσαν·αἰτιατικῇ. καταδικάζουσαν. ὑπὲρ δὴ τούτων
τὴν Ἄρτεμιν μηνίσαι καὶ μετελθεῖν δικαιοῦσαναὐτοὺς τῆς γῆς
ἀγονίᾳ.
Δικαίωμα·ὅτι οὐδὲν δικαίωμα τῶν ὅπλων ἰσχυρότερον· πᾶς
γὰρ ὁ δυνάμει προὔχων δικαιότερα ἀεὶ καὶ πράττειν καὶ λέγειν
δοκεῖ. ὅτι Ἀρχέλαος, ὁ φυσικὸς τὴν αἵρεσιν ἐπικληθείς, ἐδόξασε τὸ
δίκαιον
καὶ αἰσχρὸν οὐ φύσει εἶναι, ἀλλὰ νόμῳ.
Δικαιώματα:εὐλόγους ἀφορμάς. ἐάν τε γὰρ νικῶμεν ἡμεῖς,
ἕξεις πρὸς ἐμὲ δικαιώματα μεγάλα, διότι κεκοινώνηκας ἡμῖν τῶν με-
γίστων κινδύνων.
Ἐμπεδοκλῆς,θυγατριδοῦς τοῦ προτέρου, τραγικός. τραγῳ-

δίαι αὐτοῦ κδʹ.
Ἐμπεδοκλῆς,Μέτωνος, οἱ δὲ Ἀρχινόμου, οἱ δὲ Ξενέτου·
καὶ ἀδελφὸν δὲ ἔσχε Καλλικρατίδην. ἠκροάσατο δὲ πρώτου Παρμε-
νίδου, οὗτινος, ὥς φησι Πορφύριος ἐν τῇ Φιλοσόφῳ ἱστορίᾳ, καὶ
ἐγένετο παιδικά. οἱ δὲ ἔφασαν μαθητὴν Τηλαύγους τοῦ Πυθαγόρου
υἱοῦ τὸν Ἐμπεδοκλέα γενέσθαι. Ἀκραγαντῖνος, φιλόσοφος φυσικὸς
καὶ ἐποποιός. ἦν δὲ κατὰ τὴν οθʹ Ὀλυμπιάδα. ὃς στέμμα ἔχων ἐπὶ
τῆς κεφαλῆς χρυσοῦν καὶ ἀμύκλας ἐν τοῖς ποσὶ χαλκᾶς καὶ στέμματα
Δελφικὰ ἐν ταῖς χερσὶν ἐπῄει τὰς πόλεις, δόξαν περὶ αὑτοῦ κατα-
σχεῖν ὡς περὶ θεοῦ βουλόμενος. ἐπεὶ δὲ γηραιὸς ἐγένετο, νύκτωρ
ἔρριψεν ἑαυτὸν εἰς κρατῆρα πυρὸς ὥστε μὴ φανῆναι αὐτοῦ τὸ σῶμα.
καὶ οὕτως ἀπώλετο, τοῦ σανδαλίου αὐτοῦ ἐκβρασθέντος ὑπὸ τοῦ πυρός.
ἐπεκλήθη δὲ καὶ Κωλυσανέμας, διὰ τὸ ἀνέμου πολλοῦ ἐπιθεμένου τῇ
Ἀκραγαντίᾳ ἐξελάσαι αὐτὸν δορὰς ὄνων περιθέντα τῇ πόλει. γέγονε
δὲ τούτου μαθητὴς Γοργίας ὁ ῥήτωρ ὁ Λεοντῖνος. καὶ ἔγραψε δι'
ἐπῶν περὶ φύσεως τῶν ὄντων βιβλία βʹ· καὶ ἔστιν ἔπη ὡς δισχίλια.
469
Σούδα λεξικόν eta,472, γρ. 2
Ἡράκλεις:σχετλιαστικὴ φωνή. οὗτος γὰρ ὁ Ἡρακλῆς εἰς ἐπι-

κουρίαν ἐκαλεῖτο, ὡς ἀλεξίκακος τοῖς σχέτλια πάσχουσιν.
Ἡράκλεις:ἐπίφθεγμα θαυμαστικόν. τὸ δὲ Ἥρακλες κλητικὴ
πτῶσις, ὥσπερ τὸ ὦ Δάματερ τοῦ ἡ Δήμητερ διαφέρει. ἐπικαλοῦνται
δὲ τοὺς Ἡρακλείδας ὁμοίως. Μένανδρος· ἀλλ' ὦ Ἡρακλεῖδαι καὶ θεοί.
Ἡράκλειτος:ὄνομα κύριον. ὅτι Ἡράκλειτος ἔφη, ὀλιγωρεῖν
πάντη τοῦ σώματος καὶ νομίζειν αὐτὸ κοπρίων ἐκβλητότερον· ἐκ τοῦ
ῥᾴστου δὲ αὐτῷ τὰς θεραπείας ἀποπληροῦν, ἕως ἂν ὁ θεὸς ὥσπερ
ὀργάνῳ τῷ σώματι χρῆσθαι ἐπιτάττῃ.
Ἡράκλειτος,Βλόσωνος ἢ Βαύτωρος, οἱ δὲ Ἡρακῖνος· Ἐφέσιος,
φιλόσοφος φυσικός, ὃς ἐπεκλήθη Σκοτεινός. οὗτος ἐμαθήτευσεν οὐδενὶ
τῶν φιλοσόφων, φύσει δὲ καὶ ἐπιμελείᾳ ἠσκήθη. οὗτος ὑδρωπιάσας
οὐκ ἐνεδίδου τοῖς ἰατροῖς, ᾗπερ ἐβούλοντο θεραπεύειν αὐτόν· ἀλλ'
αὐτὸς βολβίτῳ χρίσας ὅλον ἑαυτὸν εἴασε ξηρανθῆναι τοῦτο ὑπὸ τῷ
ἡλίῳ, καὶ κείμενον αὐτὸν κύνες προελθοῦσαι διέσπασαν· οἱ δὲ ἄμμῳ
χωσθέντα φασὶν ἀποθανεῖν. τινὲς δὲ αὐτὸν ἔφασαν διακοῦσαι Ξενοφά-
νους καὶ Ἱππάσου τοῦ Πυθαγορείου. ἦν δὲ ἐπὶ τῆς ξθʹ Ὀλυμπιάδος,
ἐπὶ Δαρείου τοῦ Ὑστάσπου, καὶ ἔγραψε πολλὰ ποιητικῶς. ζήτει ἐν
τῷ Δηλίου κολυμβητοῦ.
Σούδα λεξικόν theta,18, γρ. 1
Θαλῆς,Ἐξαμύου καὶ Κλεοβουλίνης, Μιλήσιος, ὡς δὲ Ἡρόδοτος

Φοῖνιξ· γεγονὼς πρὸ Κροίσου, ἐπὶ τῆς λεʹ ὀλυμπιάδος, κατὰ δὲ
Φλέγοντα γνωριζόμενος ἤδη ἐπὶ τῆς ζʹ. ἔγραψε περὶ μετεώρων ἐν
ἔπεσι, Περὶ ἰσημερίας, καὶ ἄλλα πολλά. ἐτελεύτησε δὲ γηραιός, θεώ-
μενος γυμνικὸν ἀγῶνα, πιληθεὶς δὲ ὑπὸ τοῦ ὄχλου καὶ ἐκλυθεὶς ὑπὸ
τοῦ καύματος. πρῶτος δὲ Θαλῆς τὸ τοῦ σοφοῦ ἔσχεν ὄνομα καὶ
πρῶτος τὴν ψυχὴν εἶπεν ἀθάνατον ἐκλείψεις τε καὶ ἰσημερίας κατεί-
ληφεν. ἀποφθέγματα δὲ αὐτοῦ πλεῖστα· καὶ τὸ θρυλλούμενον· γνῶθι
σαυτόν. τὸ γάρ, ἐγγύα, πάρα δ' ἄτα, Χίλωνός ἐστι μᾶλλον, ἰδιοποιη-
σαμένου αὐτό· καὶ τό, μηδὲν ἄγαν.
Θαλῆς,ὁ φυσικὸς φιλόσοφος, ἐπὶ Δαρείου προειπὼν τὴν τοῦ
ἡλίου ἔκλειψιν. καὶ Ἀριστοφάνης φησίν, ἄνθρωπος Θαλῆς. ἀντὶ
τοῦ ἄκρος τὴν ἀστρονομίαν. κλίνεται δὲ Θαλοῦ· Θάλης δὲ Θάλητος.
παρατηρητέον δέ, ὡς ὅτι ἀπ' εὐθείας τῆς Θαλῆς, ὡς Ἑρμῆς Ἑρμῆν,
Θαλῆν ἔκλινεν Ἀριστοφάνης. καὶ Ἑρμέας ὡς Θαλέας. διχῶς δὲ
τοὔνομα ἐκφωνητέον· βαρυτόνως μὲν Θάλης, ὡς Χρέμης, οὗ ἡ γενικὴ
Θάλητος, ὡς Χρέμητος.
470
Σούδα λεξικόν pi,2365, γρ. 2

γοῦν προγραφὰς καὶ τῶν ἐκ βουλῆς καὶ τῶν εἰς τὴν ἱππάδα τελούν-
των εἰργάσαντο, τούτους ἀποκτιννύντες. ἀντὶ τοῦ κατηγορίας.
Προδείκτης.ἔχαιρε γὰρ μίμοις καὶ προδείκταις καὶ καθόλου
πᾶσι τοῖς θαυματοποιοῖς.
Προδήλως:φρονίμως, ἀνδρείως. Σοφοκλῆς· καλόν μοι τοῦδ'
ὑπερπονουμένῳ θανεῖν προδήλως μᾶλλον.
Προδικασία:οἱ τὰς ἐπὶ φόνῳ δίκας ἐγκαλούμενοι ἐν πρυ-
τανείῳ πρὸ τῆς δίκης διατελοῦσιν ἐπὶ τρεῖς μῆνας· ἐν οἷς ἐξ ἑκατέρου
μέρους λόγοι προάγονται. τοῦτό φασι προδικασίαν.
Πρόδικος,Κεῖος, ὁ ἀπὸ Κέω τῆς νήσου, πόλεως δὲ Ἰουλίδος,
φιλόσοφος φυσικὸς καὶ σοφιστής, σύγχρονος Δημοκρίτου τοῦ Ἀβδη-
ρίτου καὶ Γοργίου, μαθητὴς Πρωταγόρου τοῦ Ἀβδηρίτου. ἐν Ἀθήναις
κώνειον πιὼν ἀπέθανεν, ὡς διαφθείρων τοὺς νέους.
Πρόδικον:δικαστὴν ἐπὶ φίλων, καὶ διαιτητήν. Ἀριστοφάνης
Κενταύρῳ· ἐγὼ γάρ, εἴ τι σ' ἠδίκηκ', ἐθέλω δίκην δοῦναι πρόδικον
ἑνὶ τῶν φίλων τῶν σῶν ἑνί. καὶ παροιμία· Προδίκου σοφώ-
τερος.Ἀριστοφάνης Νεφέλαις· οὔτε γὰρ ἄλλῳ γ' ὑπακούσαιμεν
πλὴν ἢ Προδίκῳ σοφίας καὶ γνώμης ἕνεκα. σοφιστὴς δὲ ὁ Πρόδικος,
Κεῖος τὸ γένος. ἤκμασε δὲ κατὰ τοὺς χρόνους Σωκράτους. πρῶτος
δὲ οὗτος τὴν πεντηκοντάδραχμον ἐπίδειξιν ἐποιήσατο. μνημονεύει δὲ
αὐτοῦ καὶ Πλάτων ἐν Πρωταγόρᾳ καὶ Ξενοφῶν ...
Σούδα λεξικόν sigma,1185, γρ. 2
Στράτων,κωμικὸς τῆς μέσης κωμῳδίας. τῶν δραμάτων αὐτοῦ

ἦν Φοῖνιξ.
Στράτων,Λαμψακηνός, φιλόσοφος, Θεοφράστου γνώριμος καὶ
διάδοχος, υἱὸς δὲ Ἀρκεσιλάου ἢ Ἀρκεσίου· ὃς ἐπεκλήθη φυσικὸς διὰ
τὸ παρ' ὁντιναοῦν ἐπιμεληθῆναι τῆς φυσικῆς θεωρίας. καθηγήσατο δὲ
καὶ Πτολεμαίου τοῦ ἐπικληθέντος Φιλαδέλφου. καὶ ἔγραψε βιβλία
πολλά.
Στράτων ἀεὶ ἐξυρᾶτο καὶ Κλεισθένης ἐπὶ τὸ φαίνεσθαι ἀεὶ νέοι. Ἀριστο-
φάνης· ὦ θερμόβουλον πρωκτὸν ἐξυρημένε· τοιόνδε δ', ὦ πίθηκε, τὸν
πώγων' ἔχων, εὐνοῦχος ἡμῖν ἦλθες ἐξυρημένος; ὁδὶ δὲ τίς ποτ' ἐστιν; οὐ
δήπου Στράτων;
Στράτων, Ἀμασεύς, φιλόσοφος. γέγονεν ἐπὶ Τιβερίου Καίσαρος, καὶ
ἔγραψε Γεωγραφίαν ἐν βιβλίοις ζʹ.
471
Σούδα λεξικόν tau,783, γρ. 2
Τὸ παρὸν εὖ ποιεῖν:παροιμία. Πλάτων Γοργίᾳ· καὶ ὡς

ἔοικεν ἀνάγκη μοι κατὰ τὸν παλαιὸν λόγον, τὸ παρὸν εὖ ποιεῖν. Κρα-
τῖνος Πυλαίᾳ· ἄνδρας σοφοὺς χρὴ τὸ παρὸν πρᾶγμα καλῶς εἰς δύναμιν
τίθεσθαι.
Τὸ παρὸν εὖ τίθεσθαι:παροιμία.
Τὸ πέρα:ἔτι, ἐπιπλέον· ἢ ἕως τέλους· ἢ ὅλως.
Τοπεῖν:ὑπονοεῖν.
Τοπεῖον:τὰ σχοινία λέγουσι τοπεῖα. Στράττις Μακεδόσι· τὸν
πέπλον δὲ τοῦτον ἕλκουσι δεσμεύοντες τοπείοις ἄνδρες.
Τόπος:τῶν πολλαχῶς λεγομένων ἐστί· λέγεται γὰρ τόπος ὁ
φυσικὸς καὶ τὸ μόριον καὶ ἡ ἑκάστου λόγου περίοδος· οἱ δὲ παρὰ
Ἀριστοτέλει τόποι διὰ τὸ ἔχειν τινὰ ὁμοιότητα τῷ φυσικῷ τόπῳ λέ-
γονται τόποι. τόποι δέ εἰσιν ἀρχὴ καὶ ἀφορμὴ διαφόρων ἐπιχειρη-
μάτων. Τοπικὰ δὲ ἐπιγράφεται τὰ τοῦ Ἀριστοτέλους, ἀπὸ τοῦ τόπους
τινὰς ἐν αὐτοῖς παραδίδοσθαι, ἀφ' ὧν ὁρμώμενοι δυνησόμεθα περὶ
παντὸς τοῦ προτεθέντος δι' ἐνδόξων συλλογίζεσθαι. ἔστι γὰρ ὁ τόπος
ἀρχή τις ἢ στοιχεῖον, ἀφ' οὗ λαμβάνομεν τὰς περὶ ἕκαστον ἀρχάς,
ἐπιστήσαντες τὴν διάνοιαν, τῇ περιγραφῇ μὲν ὡρισμένως (ἢ γὰρ περι-
λαμβάνει τὰ κοινὰ καὶ καθόλου, ἅ ἐστι τὰ κύρια τῶν συλλογισμῶν·
ἢ δύναταί γε ἐξ αὐτῶν τὰ τοιαῦτα δείκνυσθαί τε καὶ λαμβάνεσθαι),
τοῖς δὲ καθ' ἕκαστα ἀορίστως·
Φύσιγγες:τὰ ἐν ταῖς κνήμαις ἐκκαύματα. ἢ τὸ ἐκτὸς λέ-

πισμα τῶν σκορόδων. ἡ φυσίγγη. ἡ εὐθεῖα Φύσιγξ.
Φυσίζῳος:ἡ τὰ πρὸς τὸ ζῆν φύουσα.
Φυσικὸς λόγοςπαρὰ φιλοσόφοις. μετὰ τὸν ἠθικὸν διεξέρχονται
περὶ τοῦ φυσικοῦ, τουτέστι περὶ σωμάτων, περὶ ἀρχῶν καὶ στοιχείων
καὶ περάτων τοῦ κόσμου καὶ τόπου, κενοῦ· περὶ ἀστέρων, περὶ ἡλίου,
περὶ τοῦ ἡγεμονικοῦ· πῶς ὁρῶμεν· τίς ἡ αἰτία τῆς κατοπτρικῆς φαν-
τασίας· περὶ νεφῶν, βροντῶν, ἴριδος. ὅτι τρία εἰσὶν ἐν τοῖς φυσικοῖς
πράγμασιν, εἶδος, ὕλη καὶ ἡ αἰτία, καθ' ἥν ἐστι τὸ εἶδος ἐν τῇ ὕλῃ.
καὶ καταγίνονται, φησί, περὶ ταῦτα μέθοδοι πέντε· ἡ φυσική, ἡ κατὰ
μέρος τέχνη, ἡ διαλεκτική, ἡ μαθηματική, ἡ πρώτη φιλοσοφία. ἔστι δὲ
φυ-σικοῦ μὲν περὶ πάντων τῶν εἰρημένων τῆς ψυχῆς μερῶν διαλεχθῆναι,
καὶ τῆς ὕλης, καὶ τῶν φυσικῶν πραγμάτων, καὶ τοῦ εἴδους τῆς αἰτίας.
οἷον ὅτι τῶν οὐρανίων ὕλη, οὐχὶ τὰ τέσσαρα στοιχεῖα, ἀλλὰ ἕτερόν τι

472
οὐσίαι· δεῖ δὲ τὸ αἰτιατὸν ὅτι μάλιστα ὡμοιῶσθαι τῷ προσεχεῖ αἰτίῳ

καὶ τούτου εἰκόνα καὶ μίμημα φέρειν. διὰ τοῦτο οὖν, φησί, κύκλῳ
κινεῖται ὁ οὐρανός, ὅτι νοῦν μιμεῖται· ἴδιον γὰρ τοῦ νοῦ τὸ πρὸς
ἑαυτὸν νεύειν· αὐτὸς γὰρ ὁ ὁρῶν, αὐτὸς ὁ ὁρώμενος· ὁρῶν γὰρ τὰ
εἴδη ἑαυτὸν ὁρᾷ, καὶ ἑαυτὸν ὁρῶν τὰ εἴδη τεθέαται· πλήρωμα γάρ
ἐστι τῶν εἰδῶν καὶ εἶδος εἰδῶν. ἔχει οὖν ὁ οὐρανὸς τὸ σφαιρικὸν
σχῆμα διὰ τὴν κύκλῳ κίνησιν· ταύτην δὲ διὰ τὴν πρὸς τὸν νοῦν
ἐξομοίωσιν· καὶ ἄλλως μιμεῖται τὸν νοῦν πανταχοῦ ὄντα· καὶ γὰρ
καὶ τὸ σῶμα πανταχοῦ γίνεται. τῷ οὖν πανταχῆ γίνεσθαι τὸ πανταχοῦ
ὂν μιμεῖται· τελείωσις γὰρ τῶν χειρόνων ἡ πρὸς τὰ ὑπέρτερα ἐπι-
στροφή τε καὶ ἐξομοίωσις. οὕτω μὲν ὁ φυσικὸς τῶν φυσικῶν ἀπο-
δώσει καὶ τὸ εἶδος καὶ τὴν ὕλην καὶ τὸ αἴτιον· ὁ δὲ κατὰ μέρος
τεχνίτης καὶ αὐτὸς μὲν περὶ τῶν αὐτῶν διαλαμβάνει, διαφέρει δὲ τοῦ
φυσικοῦ, ὅτι περὶ μερικόν τι γίνεται πρᾶγμα, οἷον ὁ ἰατρὸς περὶ τὰ
ἀνθρώπεια σώματα, ὁ τέκτων περὶ λίθους καὶ ξύλα. ἀποδώσει δὲ καὶ
οὗτος τὸν ὁρισμόν, περιλαμβάνων καὶ τὸ εἶδος καὶ τὴν ὕλην καὶ τὴν
αἰτίαν. διαφέρει δὲ κατὰ ἄλλους τρόπους.
Φύσις·φύσις ἐστὶν ἡ ἁπλῶς τῶν ὄντων κίνησις, πεντάτροπος
δὲ αὕτη· ἡ νοερά, ὡς ἐπὶ Ἀγγέλων, ἐξ αὐτῶν τῶν νοημάτων ἀλλή-
λοις συγγινομένων. λογική, ὡς ἐπὶ ἀνθρώπων δι' ὀνομάτων καὶ ῥη-
μάτων τὰ ἀφανῆ τῆς ψυχῆς κινήματα πρὸς τοὺς ἐκτὸς δημοσιεύουσα·
Stephanus Gramm., In artem rhetoricam Σχόλια P. 287, γρ. 9
περὶ τοὺς νόμους ἐστίν, ἀλλὰ παρὰ τῇ ἑαυτοῦ ἐξουσίᾳ κεῖσθαι καὶ τῇ
προαιρέσει ἀγαθὸν καὶ δίκαιον εἶναι, ὃ περὶ τὰ ἔθη φαίνεται.
[1375 a 17] Ἄλλον δὲ τρόπον, εἰ παρὰ τὰ γεγραμμένα. ἀνώ-
τερον μὲν ἔδειξε μᾶλλον δίκαιον εἶναι τὸν τὰ ἔθη φυλάττοντα· πολλῷ γὰρ
μᾶλλον οὗτος φυλάξει τὰ τοῦ νόμου· νῦν ὧδε τοὐναντίον ἀπὸ τοῦ ἀδικεῖν
ἐπιχειρεῖ· εἰ γὰρ περὶ τοὺς νόμους ἀδικεῖ μὴ φοβούμενος αὐτοὺς διὰ τὰ

ἐπικείμενα ἐπιτίμια, πολλῷ μᾶλλον ἀδικήσει οὗτος περὶ τὰ ἄγραφα, οἷς
οὐ κεῖνται ἐπιτίμια καὶ ποιναί.
[1375 a 27] Ἐὰν μὲν ἐναντίος ᾖ τῷ πράγματιἤγουν τῇ
ὑποθέσει σου ὁ γεγραμμένοςνόμος, ὃν ὁ ἀντίδικος προβάλλεται κατὰ
σοῦ, κάκιζε καὶ ἀναίρει αὐτὸν ἐπιχειρῶν ὅτι ‘ὁ φυσικὸς νόμος κρείττων
ἐστὶ καὶ διὰ τοῦ φυσικοῦ νόμου θέλω δικασθῆναι’· οἷον ἐδάνεισάς τινι
ἑκατὸν νομίσματα, διῆλθε τριακονταετία, ζητεῖς αὐτὸν τὰ νομίσματά σου,
ὁ δὲ χρώμενος τῷ νόμῳ τῷ γεγραμμένῳ περὶ οὐσουκαπτίωνος
παραγράφεταί σε λέγων ‘διῆλθεν ἡ τριακονταετία· καὶ ἐὰν καὶ ἀληθῶς
473
ἐχρεώστουν σοι, οὐ δώσω σοί τι’· εἰπὲ οὖν σὺ ‘ἀλλ' ἀπὸ τοῦ φυσικοῦ
νόμου ἔνοχος εἶ δοῦναί
μοι τὸ χρέος· δι' οὗ φυσικοῦ νόμου θέλω δικάζεσθαι’, καὶ πολλὰ ἂν
εἴποις ἐπιχειρῶν πρὸς τὴν τοῦ γεγραμμένου νόμου ἀναίρεσιν πρῶτον μέν,
ὅτι ὁ φυσικὸς νόμος κοινὸς Ἕλλησι καὶ βαρβάροις, δεύτερον, ὅτι, εἰ τοῖς
ἐπιεικέσιπιστεύομεν, διαπίπτει ὁ γραπτὸς νόμος, τρίτον, ὅτι προτροπὴ

κοινή ἐστιν, ὅτι δεῖ τὸν δικαστὴν γνώμῃ τῇ ἀρίστῃχρώμενον δικάζειν·
Stephanus Gramm., In artem rhetoricam Σχόλια P. 287, γρ. 17
[1375 a 27] Ἐὰν μὲν ἐναντίος ᾖ τῷ πράγματιἤγουν τῇ ὑποθέσει σου ὁ

γεγραμμένοςνόμος, ὃν ὁ ἀντίδικος προβάλλεται κατὰ σοῦ, κάκιζε καὶ
ἀναίρει αὐτὸν ἐπιχειρῶν ὅτι ‘ὁ φυσικὸς νόμος κρείττων ἐστὶ καὶ διὰ τοῦ
φυσικοῦ νόμου θέλω δικασθῆναι’· οἷον ἐδάνεισάς τινι ἑκατὸν νομίσματα,
διῆλθε τριακονταετία, ζητεῖς αὐτὸν τὰ νομίσματά σου, ὁ δὲ χρώμενος τῷ
νόμῳ τῷ γεγραμμένῳ περὶ οὐσουκαπτίωνος παραγράφεταί σε λέγων
‘διῆλθεν ἡ τριακονταετία· καὶ ἐὰν καὶ ἀληθῶς ἐχρεώστουν σοι, οὐ
δώσω σοί τι’· εἰπὲ οὖν σὺ ‘ἀλλ' ἀπὸ τοῦ φυσικοῦ νόμου ἔνοχος εἶ δοῦναί
μοι τὸ χρέος· δι' οὗ φυσικοῦ νόμου θέλω δικάζεσθαι’, καὶ πολλὰ ἂν
εἴποις ἐπιχειρῶν πρὸς τὴν τοῦ γεγραμμένου νόμου ἀναίρεσιν πρῶτον μέν,
ὅτι ὁ φυσικὸς νόμος κοινὸς Ἕλλησι καὶ βαρβάροις, δεύτερον, ὅτι, εἰ τοῖς
ἐπιεικέσιπιστεύομεν, διαπίπτει ὁ γραπτὸς νόμος, τρίτον, ὅτι προτροπὴ
κοινή ἐστιν, ὅτι δεῖ τὸν δικαστὴν γνώμῃ τῇ ἀρίστῃχρώμενον δικάζειν·ἐπεὶ
οὖν ὀφείλει ὁ δικάζων γνώμῃ τῇ ἀρίστῃ δικάζειν, λοιπὸν ὀφείλει, ὃ
νοήσει δίκαιον, ἐκεῖνο προτιθέναι· ἀναιρήσει ἄρα οὗτος τὸν νόμον
φορτικὸν ὄντα καὶ ἄδικον· εἰ γὰρ μὴ τοῦτ' ἔμελλε ποιεῖν ὁ δικαστὴς ποτέ,
οὕτως ἂν ἦν ἡ κοινὴ προτροπή, ὅτι δεῖ τὸν δικαστὴν κατὰ τοὺς κειμέ-
νους ἐγγράφους νόμους ἀεὶ δικάζειν καὶ μηδέποτε παραβαίνειν αὐτούς.
διαπίπτει ἄρα καὶ οὕτως ὁ γραπτὸς νόμος καὶ ἐκ τῶν εἰκότων δικάσει ὁ
δικαστὴς ποτὲ τὸν νόμον παρακρουσάμενος.
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
ἀεικίνητα, 390 ἀναλογίαν, 37, 54, 55

ἀκριβολογίαν τὴν μαθηματικὴν, 189, ἀξιωμάτων, 112, 254, 296, 343, 346, 390,
387 391
Ἀκύλας, 83, 86, 97
474
ἄπειρον, 4, 9, 10, 12, 14, 112, 173, 198, ἀστρολόγος, 22, 23, 81, 86, 115, 116, 125,
209, 229, 233, 234, 267, 268, 283, 285, 126, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133,
296, 324, 336, 378, 414, 420, 455 134, 135, 136, 137, 138, 139, 141, 142,
Ἀποδεικτικῇ πραγματείᾳ, 391 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151,
ἀπόδειξις, 19, 71, 105, 113, 114, 255, 274, 152, 153, 154, 155, 157, 158, 159, 160,
337, 344, 359, 398 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168,
ἀριθμητικά, 105, 344, 403 169, 173, 226, 328, 329, 330
ἀριθμητικαί, 51 ἀστρονομία, 22, 63, 75, 78, 83, 105, 109,
ἀριθμητικὴ, 28, 40, 47, 111, 255, 344, 110, 112, 118, 119, 359, 386, 399
391, 392 Ἀτρεὺς, 104, 444
ἀριθμητικὴν, 28, 52, 292 ἀφαιρέσεως, 162, 188, 294, 301, 343,
ἀριθμητικῆς, 63, 69, 137, 138, 159, 226, 387, 407, 408, 412, 417, 418
256, 257, 258, 343, 422 Βαβυλωνίων, 56, 150
ἀριθμητικὸς, 44, 111, 113, 135, 255, 256, γεωμέτραις, 54, 55, 323
343, 344, 346, 357, 388, 389, 390, 391 γεωμετρεῖν, 23, 25, 26, 29, 38, 39, 40, 47,
ἀριθμοὶ, 4, 369, 390 58, 62, 68, 71
ἀριθμόν, 16, 27, 55, 344, 369, 409, 416 γεωμέτρῃ, 24, 46, 49, 70, 143, 144, 258
ἀριθμὸν, 16, 27, 65, 130, 135, 203, 204, γεωμέτρης, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
214, 255, 256, 260, 263, 269, 270, 339, 14, 15, 16, 17, 20, 22, 23, 31, 37, 41, 42,
340, 346, 370, 374, 409, 411, 412, 421, 44, 60, 66, 67, 78, 80, 81, 112, 125, 127,
425 134, 135, 155, 156, 160, 161, 162, 255,
ἀριθμός, 13, 198, 344, 386, 409 256, 293, 321, 322, 323, 328, 329, 330,
ἀριθμὸς, 13, 17, 36, 65, 203, 214, 246, 343, 344, 346, 357, 361, 390, 391, 400,
247, 253, 254, 269, 339, 344, 348, 386, 401, 442
409, 424 γεωμετρία, 19, 22, 25, 41, 42, 44, 47, 50,
ἀριθμούς, 199, 201, 414 78, 81, 110, 111, 112, 133, 161, 255,
ἀριθμοὺς, 43, 62, 71, 161, 293, 296, 342, 343, 357, 391, 392, 399
385, 411, 412, 421 Γεωμετρία, 1, 19, 21
ἀριθμῷ, 3, 37, 38, 180, 225, 346, 371, 419 γεωμετρίᾳ, 21, 24, 30, 31, 34, 42, 43, 48,
ἀριθμῶν, 36, 44, 47, 52, 65, 111, 269, 296, 52, 53, 59, 60, 62, 63, 391, 392
357, 385, 386, 389, 391, 421, 424 γεωμετρίαν, 6, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28,
Αριστοτέλης, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 32, 34, 35, 36, 44, 48, 49, 51, 52, 56, 57,
43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 76, 187, 188, 59, 62, 65, 66, 67, 68, 73, 74, 255
189, 190 γεωμετρίας, 8, 9, 21, 24, 25, 26, 27, 29,
Ἀριστοτέλης, 78, 113, 132, 158, 202, 203, 30, 31, 33, 34, 35, 37, 40, 41, 51, 53, 57,
204, 247, 319, 320, 321, 324, 325, 326, 58, 59, 61, 63, 64, 65, 69, 74, 137, 138,
334, 340, 346, 356, 357, 379, 380, 382, 159, 226, 256, 257, 258, 322, 323, 344,
385, 395, 400, 452 357
ἄρτιόν, 16 γεωμετρικά, 53, 70
Ἀρχιμήδης, 5 γεωμετρικὴ, 28, 29, 33
Ασκληπιός, 109, 110, 111, 112, 162, 386, γεωμετρικὴν, 37, 38, 61, 64, 426
387, 388, 389, 390, 391, 392, 393 γεωμετρικοὶ, 38, 39, 189
Ἀστρόβακος. ὁ ἀστρονόμος, 102 γεωμετρικοῦ, 46
ἀστρολογία, 41, 42, 44, 67, 75, 122, 133, γεωμετρικῶν, 32, 39, 46, 47, 60, 70, 71,
137, 149, 151, 157, 158, 159, 160, 161, 345
191, 226, 330, 360 γεωμέτρου, 42, 160, 161, 255, 343, 388,
ἀστρολογίαν, 21, 22, 104, 132, 145, 149, 426
155, 158, 328, 329 γραμμὰς, 5, 52, 75, 81, 134, 135, 160, 161,
Ἀστρολογίαν, 141 256, 257, 258, 343
ἀστρολογίας, 21, 36, 43, 84, 133, 149, γωνίαι, 12, 14, 162
151
475
γωνίας, 5, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 54, 111, κύκλον, 6, 30, 56, 104, 134, 135, 145,
162, 343, 345, 365, 371 146, 162, 241, 242, 261, 293, 318, 319,
γωνίας δυσὶν ὀρθαῖς, 111, 345 358, 416, 454
Δημόκριτος, 147, 201, 227, 230, 243, κύκλος, 8, 11, 14, 41, 81, 114, 134, 135,
244, 249, 290, 313, 315, 316, 419, 427, 162, 260, 319
442 κύκλου, 5, 14, 55, 71, 77, 81, 134, 135,
διαιρέσει, 337, 354 137, 319, 342, 370
διαιρέσεις, 295 κύκλους, 55, 108, 114, 138, 160, 161, 241
διαίρεσιν, 5, 67, 311, 337, 376, 378, 397 κύκλῳ, 53, 61, 103, 134, 135, 144, 162,
διάμετρος, 18, 40 222, 223, 224, 260, 294, 320, 321, 351,
διαμέτρου, 27 392, 396, 408, 409, 461
Διόφαντος, 167 Λάρπος δὲ ἀστρονόμος, 99
Ἑλικώνιος, ἀστρονόμος, 122 Μαθηματικά, 1, 109, 133, 220, 362, 372,
ἐπίπεδα, 5, 26, 143, 155, 258, 293, 328, 386, 417, 418, 442
329, 360 μαθηματικὰ, 110, 123, 133, 390
ἐπίπεδα γεωμετροῦσα, 26 μαθηματικαῖς, 42, 133
ἐπίπεδον, 6, 7, 29, 34, 188, 260, 355, 409 μαθηματικὰς ἐπιστήμας, 135
ἐπιπέδῳ, 6, 358 μαθηματική, 110, 133, 294, 342, 351, 461
ἐπιστήμη, 19, 25, 33, 40, 41, 43, 51, 136, μαθηματικῇ, 60, 359
165, 166, 189, 215, 221, 222, 254, 256, μαθηματικὴ θεωρητικὴ, 223, 224
307, 322, 323, 324, 325, 331, 336, 344, μαθηματικὴν ἀνάληψιν, 423
345, 346, 401, 416, 417 μαθηματικῆς, 105, 133, 221, 223, 224,
Εὔδοξος, 125, 146, 147 360, 442
εὐθεῖα, 11, 13, 370, 461 μαθηματικοί, 37, 38, 81, 134, 135
Ευκλείδη, 4, 5, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, μαθηματικοὶ, 38, 133, 144, 189, 201, 370
16, 17 μαθηματικοῖς, 260, 390, 423
Ευστάθιος, 261, 263, 264, 265, 427, 429, μαθηματικόν, 319, 361
446, 447, 448 μαθηματικὸν, 84, 110, 133, 155, 156,
ζῳδιακὸν, 104 328, 329, 362, 411
Ζωροάστρης. ἀστρονόμος, 102 Μαθηματικός, 124, 188, 223, 224, 294,
Ἡρακλείδης ὁ τοῦ Σαραπίωνος, 214 342, 358, 360, 377, 387, 407, 408, 428
Ἡράκλειτος, 172, 202, 208, 210, 213, μαθηματικῷ, 411
243, 265, 284, 290, 311, 313, 316, 438, Μετά τα Φυσικά, 40, 41, 42, 43, 44, 45,
452, 458 81, 107, 108, 133, 134, 135, 189, 191,
Θεαίτητος μαθηματικὸς, 315 219, 220, 221, 222, 223, 224, 385
θεώρημα, 11, 12, 13, 345, 403 Μέτων, 79, 80, 121, 124, 126, 132, 141,
θεωρήματα, 11, 387 145, 168
θεωρημάτων, 12, 60, 74, 166, 302, 344, Μέτων ἄριστος ἀστρονόμος, 121
409, 431, 432 μῆκος, 4, 6, 17, 135, 137, 161, 162, 217,
ἰσόπλευρον, 8 227, 230, 357, 442
ἰσοσκελῶν, 8 μηχανικὰς τῆς γεωμετρίας, 323
Ἰωάννης τις ἀστρονόμος, 98 μηχανικὸς, 344, 442
Ιωάννης Φιλόπονος, 103, 104, 106, 161, Μιχαήλ Ψελλός., 69, 70, 71, 72
342, 344, 345, 346, 348, 350, 351, 352, μονάδες, 410
353, 354, 355, 356, 357, 358, 359, 360, μονάδων, 8, 9, 15, 340, 344, 409
361, 362, 363, 364, 365, 366, 367, 368, Νιγίδιος, 131, 150, 164
369, 370, 372, 373, 374, 375, 376, 377, Οἰνοπίδης ὁ Χῖος, 132
378, 379, 380, 381, 382, 383 Ὅμηρος, 50, 84, 85, 115, 116, 163, 195,
Κλαύδιος Πτολεμαίος, 50 405, 429, 436, 445, 446, 447
Κόμων οὖν τις ἦν ἀστρονόμος, 101 παραλλήλους, 54
κύβον, 144 Περὶ ῥοπῶν, 78
476
περὶ τῶν σχημάτων, 358 φυσικὸν, 143, 144, 177, 192, 202, 204,
περιττὸν, 17, 32, 254, 385 215, 220, 255, 258, 274, 276, 285, 286,
περιττὸς, 15 288, 291, 299, 302, 320, 322, 323, 331,
πηλίκον, 137, 138, 159, 226 332, 333, 334, 345, 347, 348, 353, 361,
Πλάτων, 6, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 364, 365, 368, 379, 380, 382, 392, 397,
32, 33, 34, 35, 36, 40, 43, 56, 69, 76, 78, 402, 403, 411, 412, 413, 414, 415, 429,
79, 113, 128, 142, 147, 152, 153, 156, 435, 436, 450
157, 170, 174, 180, 199, 201, 204, 245, φυσικός, 79, 138, 155, 156, 159, 169, 170,
248, 265, 286, 320, 330, 342, 349, 352, 171, 175, 177, 185, 186, 187, 190, 191,
355, 356, 372, 388, 397, 399, 402, 403, 193, 194, 200, 202, 204, 205, 209, 211,
421, 441, 452, 460 215, 216, 221, 225, 226, 227, 233, 234,
Πλάτωνα, 125, 204, 323, 369, 421 237, 245, 267, 269, 271, 272, 274, 278,
Πλάτωνος, 47, 48, 60, 125, 128, 200, 231, 279, 285, 293, 294, 296, 301, 302, 303,
386, 397, 419 304, 305, 307, 317, 319, 320, 322, 323,
Πρόκλος, 114, 131, 165, 418, 419, 421, 324, 325, 326, 328, 329, 330, 337, 338,
422, 426 339, 347, 350, 351, 353, 357, 358, 360,
πρόσθεσις, 304 366, 367, 368, 369, 373, 376, 378, 380,
Πρωταγόρας, 81, 126, 134, 135, 142, 162, 381, 382, 383, 385, 387, 391, 394, 395,
173, 235, 315, 452 396, 403, 404, 406, 407, 413, 414, 416,
Πυθαγόρας, 145, 146, 172, 199, 212, 213, 420, 421, 424, 425, 427, 433, 435, 436,
244, 267, 270, 283, 289, 314, 433 437, 438, 439, 442, 443, 446, 447, 448,
Πυθαγόρειοι, 3, 109, 110, 212, 243, 386, 449, 450, 453, 456, 457, 459
389 φυσικὸς, 105, 109, 110, 126, 138, 143,
Πυθαγόρου, 172, 210, 213, 236, 313, 458 155, 157, 158, 159, 160, 171, 172, 173,
Σιμπλίκιος, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 174, 175, 176, 177, 178, 180, 181, 183,
161, 318, 319, 320, 321, 322, 323, 324, 184, 185, 187, 188, 189, 192, 193, 194,
326, 327, 328, 329, 330, 331, 332, 333, 195, 197, 199, 201, 202, 203, 205, 206,
334, 335, 336, 337, 338, 339, 340, 341 207, 208, 209, 210, 212, 213, 214, 215,
συμμετρίας, 35, 43, 352 216, 217, 218, 219, 220,222, 223, 224,
σύμμετρον, 17, 48, 214, 285, 296, 340 226, 227, 228, 229, 230, 231, 232, 233,
σύμμετρος, 17, 18 234, 235, 236, 238, 239, 240, 241, 242,
σφαῖρα, 358, 359 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250,
σχήματα, 5, 32, 56, 73, 74, 79, 105, 106, 251, 252, 253, 255, 256, 257, 258, 259,
143, 158, 162, 163, 191, 200, 258, 293, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267,
342, 343, 355, 359, 361, 363 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276,
Σχόλια στην Ομήρου Οδύσσεια, 429, 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, 284,
446, 447, 448 285, 286, 287, 288, 289, 290, 291, 292,
τετράγωνα, 162 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 301,
τετράγωνον, 8, 64 302, 303, 305, 306, 308, 309, 310, 311,
τετράγωνον λέγεσθαι, 8 312, 313, 314, 315, 316, 317, 318, 319,
τετράγωνον χωρίον, 8 320, 321, 322, 323, 324, 325, 326, 327,
τετραγώνῳ, 13 328, 329, 330, 331, 332, 333, 334, 335,
τί ἐστι τὸ μέγεθος, 344 336, 338, 339, 340, 341, 342, 343, 344,
τμηθῇ, 358 345, 346, 347, 348, 349, 350, 351, 352,
τρίγωνα, 8, 390 353, 354, 355, 356, 358, 359, 361, 362,
τρίγωνον, 5, 8, 19, 30, 43, 144, 343, 345 363, 364, 365, 366, 367, 368, 369, 370,
φυσική, 161, 257, 258, 293, 307, 331, 351, 371, 372, 374, 375, 377, 379, 380, 381,
375, 401, 407, 408, 413, 414, 436, 437, 382, 383, 384, 385, 386, 388, 389, 390,
461 391, 392, 393, 394, 396, 397, 398, 399,
φυσικῆς ἐπιστήμης, 441 400, 401, 402, 404, 405, 406, 407, 408,
φυσικῆς θεωρίας, 158, 177, 378, 460 409, 410, 411, 412, 414, 415, 417, 418,
477
419, 420, 422, 423, 424, 425, 426, 427, φυσικὸς νόμος, 267, 279, 280, 299, 302,
428, 429, 430, 431, 432, 433, 434, 435, 305, 306, 404, 405, 415, 431, 432, 455,
436, 438, 439, 440, 441, 442, 443, 444, 462, 463
445, 446, 447, 451, 452, 454, 455, 456, φυσικὸς περὶ τὰ κινήσεως, 223, 224
457, 458, 459, 460, 462, 463 Φυσικοῦ συγγράμματος, 213

Οδυσσέας Γκιλής Μαθηματικά. Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα-Θεσσαλονίκη 2018 Μέρος Β΄.

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Οδυσσέας Γκιλής Μαθηματικά. Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα-Θεσσαλονίκη 2018 Μέρος Β΄.

Uploaded by

Copyright:

1

Σχόλια in Euclidis elementa (scholia vetera et recentiora) Book 1,

κατ' οὐσίαν ὑφέστηκεν συνεκτικὰ τῶν σφαιρῶν ὄντα καὶ

ἐπὶ τῆς κατ' αὐτὸν ἀρχῆς. οἱ δὲ Πυθαγόρειοι τὸ σημεῖον

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ὁρίζονται μονάδα θέσιν ἔχουσαν· οἱ γὰρ ἀριθμοὶ καὶ σχη-

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

πρῶτος ἐπ' ἄπειρον ἑαυτὸν διαστήσας καὶ κινούμενος ἐπ'

μὴν καὶ τοῦτο χρὴ εἰδέναι, ὅτι τριχῶς τῇ γραμμῇ κέχρηται

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

οὐκέτι ἀναγκαῖον, ὅθεν καὶ τὸν ἥλιον ἐκλείπειν τότε φασίν,

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

παραδιδοὺς ἐνταῦθα μὲν τὸν τῆς εὐθείας ἀποδέδωκεν λό-

ἡμικυκλίων, τὴν κερατοειδῆ, καὶ σχήματα ἐπίπεδα μικτὰ

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ἐπιφανείας εἶδος τίθεσθαι τὸ ἐπίπεδον, ἀλλ' ὡς ταὐτὸν

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

recentiora) Book 1, scholion 1, γρ. 440

τὰς δ' ἐν στερεοῖς, καὶ τῶν ἐν ἐπιφανείαις τὰς μὲν ἐν

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ἄλλοις ὄντων τὰ ἐφ' ἑαυτῶν καὶ τὰ ἡνωμένα τῶν διῃρημέ-

ἢ αἰσθητὴν ἀλλαχόθεν ἔχει τὸν ὅρον, καὶ οὐκ αὐτὸ πέρας

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

τὰς δὲ λοιπὰς διισταμένας καὶ ἀμβλείας ἀναφαινομένας.

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

τριγώνων γένεσιν πραγματευόμενον, τὸ δὲ δεύτερον καὶ

ἰσάζει καὶ τὰ περίμετρα καὶ τὰ ἐμβαδὰ αὐτῶν. ὑποτείνουσα

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ἀπὸ πέντε μονάδων, τῶν δὲ βάσεων τὸ μὲν ὀκτώ, τὸ δὲ

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ἴσας τὰς βάσεις.

ἂν ληφθῇ σημεῖον, εἰς ἄνισα ἡ τομὴ γίνεται· μείζων γὰρ

Καὶ τὸ ἑνδέκατον πρόβλημά ἐστιν· ποιεῖ γὰρ ἐφεξῆς

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ρασμένης. λείπεται οὖν ἐπ' ἀμφότερα τὰ μέρη πεπερα-

Καὶ τὸ ἑνδέκατον πρόβλημά ἐστιν· ποιεῖ γὰρ ἐφεξῆς

ὅτι τὸ μὲν σημεῖον ἐνταῦθα τῇ θέσει δέδοται ἐπὶ τῆς εὐθείας

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

Τὸ ιγʹ θεώρημά ἐστιν· οὐ γὰρ κατασκευάζει, πῶς

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

εἶπε πρὸς τὰς ἀπεναντίον· τῶν γὰρ ἐντὸς τοῦ τριγώνου

ὀρθῶν ἐλάσσονές εἰσιν. ἔχουσι δὲ ἀφορμὴν τῆς συμπλοκῆς

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

Τὸ ιθʹ θεώρημα ἀντίστροφόν ἐστι τῷ ιηʹ θεωρήματι.

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

αὐτῶν εἰς ἄπειρον ἐκβαλλομένων. ἔδειξεν γοῦν ἐκεῖνος, ὅτι

ρειαν ἐκβεβλημένων ἄπειρον τὸ μεταξύ. πεπερασμένου γὰρ

Εἴωθεν ὁ γεωμέτρης ἐν τοῖς τῶν σχέσεων λόγοις

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ἡμισείας ἤτοι τετραγώνῳ. τὸ δὴ τοιοῦτον εἶδος ἢ μεῖζον

τεσσαράκοντα γίνεται. ὥστε καὶ οὕτως ἔσται ἔλαττον δη-

ληφθῇ ὁ ἰσάκις πολλαπλασιασμὸς τῆς τε ΒΓ περιφε-

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ρειῶν ἐν τοῖς ἴσοις κύκλοις μείζους εἰσίν, αἱ δὲ ἐπ' ἐλασσό-

ζῷον, ὅτι ἄνθρωπος ζῷον, ὅπερ οὐ μόνον ἐπὶ τῆς ἀπο-

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

οὐ μὴν ὑπὸ πρώτων, ὑπὸ πρώτου δὲ μόνου τοῦ β, ὁ δὲ αὐτὸς

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

Ἐπειδὴ γὰρ ὁ Α περισσός ἐστι, μετρεῖ δὲ αὐτόν, ὡς

γὰρ περισσὸς ὑπὸ περισσοῦ μετρεῖται, οἷον ὁ θ ὑπὸ τοῦ γ,

Ἄξιον ἐπιστῆσαι ἐνταῦθα, πῶς φησιν ὁ γεωμέτρης,

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

Ἄξιον ἐπιστῆσαι ἐνταῦθα, πῶς φησιν ὁ γεωμέτρης,

ἀριθμὸς ὁ ὑπὸ ἀρτίου μόνον κατὰ ἄρτιον ἀριθμὸν μετρού-

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et

ἀρχὴ μέτρων ἐστὶ καὶ οἱονεὶ κανὼν εἰς μέτρησιν ἡμῖν

Σχόλια στον Ευκλείδη , Scholia in Euclidis elementa (scholia vetera et