Ñaïi cöông

Caáu taïo ñöôøng hoâ

haáp

THUOÁC ÑÖÔØNG HOÂ HAÁP

Thuoác ñöôøng hoâ haáp

Ñaïi cöông Ñaïi cöông

Quaù trình thôû Trung taâm hoâ haáp

Caàu naõo
Tuûy

Caàu naõo Trung taâm ñieàu chænh hoâ haáp

Trung taâm öùc cheá hoâ haáp
Trung taâm thôû ra
Trung taâm hít vaøo Haønh naõo
(+) (+)

Cô lieân söôøn ngoaøi

Cô lieân söôøn trong Cô
hoaønh

Thuoác ñöôøng hoâ haáp

Thuoác ñöôøng hoâ haáp

1
 CAÙC BEÄNH ÑÖÔØNG HOÂ HAÁP

Caùc beänh ñöôøng hoâ haáp thöôøng deã xaûy ra vaø khoâng naëng, deã trò
Trung taâm hoâ haáp ñöôïc kích thích bôõi noàng ñoä H+, vaø CO2 trong
nhöng ñoâi khi laïi baát ngôø vaø naëng vaø khoâng trôû tay kòp. Moät soá
maùu. Khi noàng ñoä H+ vaø CO2 trong maùu taêng cao, vuøng hít vaøo bò
beänh ñöôøng hoâ haáp thöôøng gaëp :
kích thích, gaây thay ñoåi veà taàn soá vaø bieân ñoä hoâ haáp.
Ho
Hen
Vieâm phoåi
Lao
Ung thö ñöôøng hoâ haáp

Thuoác ho Thuoác ho

Ñaïi cöông
Ñònh nghóa
Ho laø moät phaûn xaï baûo veä cuûa cô theå, nhaèm ñaåy ra ngoaøi caùc chaát tieát
cuûa pheá quaûn, khi heä thoáng tieâu mao laøm saïch chaát nhaày bò roái loaïn.

Thuoác ho Thuoác ho

2
 Ñaïi cöông ÑAÏI CÖÔNG
Ho goàm 3 giai ñoaïn
Thoâng thöôøng ho laø trieäu chöùng cuûa moät soá beänh vieâm nhieãm ñöôøng hoâ ha Hít vaøo : gaáp 1,5-2 laàn V
Do vaäy vieäc giaûm ho chæ coù taùc duïng ñieàu trò trieäu chöùng,
ñoùng thanh moân, co cô
Nhieàu tröôøng hôïp caàn phaûi phoái hôïp ñieàu trò nguyeân nhaân gaây beänh.
Thôû ra : môû thanh moân, phoùng thích khí

VIEÂM
UNG
PHOÅI
THÖ
HO

LAO CAÛM
CUÙM

Thuoác ho

ÑAÏI CÖÔNG ÑAÏI CÖÔNG

Caùc loaïi kích thích gaây ho
1. Trung öông : lo laéng, thoùi quen Ho maïn tính
2. Ñöôøng thôû : vaät laï, kích thích hoïng  Keùo daøi > 8 tuần

3. Nhu moâ phoåi  Do suy tim öù huyeát, vieâm pheá quaûn maïn

o Vieâm nhieãm : pheá quaûn, phoåi, pheá nang  Lao, ung thö
o Lao, ung thö, vieâm phổi

4. Beänh khoâng taïi phoåi :

xoang, họng, dò öùng

o Maïch maùu : suy tim, thuoác öùc cheá men chuyeån

3
 ÑAÏI CÖÔNG PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO

Ho caáp tính
Ñoät ngoät : caûm laïnh, nhieãm virus thöôøng giaûm sau vaøi ngaøy
Phaân loaïi theo nguoàn goác
Ho khan : khoâng coù ñaøm do bò kích thích

Ho coù ñaøm : do dò öùng hay nhieãm khuaån

Ho do co thaét : suyeãn

Thuoác toång hôïp Thuoác döôïc lieäu

PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO

Öùc cheá trung taâm ho
Phaân loaïi theo theo caùch taùc duïng Codein, dextromerthorphan, noscarpin

Öùc cheá trung taâm ho

Taêng ngöôõng cuûa caùc vuøng phaûn xaï ngoaïi bieân
Laøm ngöng caùc taùc ñoäng laøm boäc phaùt côn ho
Loaïi boû caùc chaát kích öùng baèng caùch laøm loûng ñaøm, deã di chuyeån

Trung taâm ho Thuoác ho

4
 PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO
Taêng ngöôõng cuûa caùc vuøng phaûn xaï ngoaïi bieân Laøm ngöng caùc taùc ñoäng laøm boäc phaùt côn ho
-Thuoác bao phuû caùc receptor caûm giaùc ôû hoïng, haàu: glycerol, maät Daàu gioù, göøng, taàn daày laù……
ong
- Thuoác gaây teâ caùc ngoïn daây thaàn kinh gaây phaûn xaï ho:
benzonatat, baïc haø (menthol), lidocain, bupivacain.

PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO

Thuoác tieâu ñôøm ambroxol, bromhexin, N- acetylcystein, carbocistein…
Phaân loaïi theo cô cheá taùc duïng
Thuoác long ñôøm terpin hydrat, natri benzoat
Öùc cheá trung taâm ho ( taùc duïng trung öông) : Codein, dextromerthorphan,
noscarpin
Taùc duïng giao caûm: ephedrin, pseudoephedrin
Thuoác choáng dò öùng: clorpheniramin maleat. Cetirizin, loratadin, fexofenadin
coù taùc duïng choáng chaûy nöôùc muõi gaây ho vaø khoù chòu qua ñoù coù taùc duïng
giaûm ho
Khaùng sinh
khaùng vieâm
Khaùng histamin
tieâu ñôøm
enzym

5
 PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO

Sabutamol vaø Clenbuterol

Coâng vaên 18905/QLT/TT ngaøy 06/10/2015 cuûa boä y teá veà tính an toaøn
cuûa caùc thuoác chöùa codein : gaàn ñaây, caùc ñoaøn thanh tra Boä NNPTNT ñaõ phaùt hieän nhieàu maãu
Cow quan quaûn lyù döôïc phaåm chaâu AÂu ñöa ra khuyeán caùo thaét chaët thòt lôïn coù toàn dö chaát Sabutamol vaø Clenbuterol – nhaèm taïo naïc
vieäc söû duïng thuoác chöùa codein trò ho vaø caûm laïnh ôû treû. Cuï theå, cho thòt lôïn. Ñaây laø caùc chaát caám trong chaên nuoâi vì toàn dö chaát

choáng chæ ñònh codein cho treû döôùi 12 tuoåi, khoâng khuyeán caùo söû naøy troïng thòt thaønh phaåm raát lôùn. Ngöôøi aên phaûi thòt coù chöùa caùc
chaát naøy seõ bò ngoä ñoäc, chaát ñoäc coù theå tích tuï trong gan gaây
duïng cho treû 12-18 tuoåi coù caùc vaán ñeà veà hoâ haáp, caùc cheá phaåm
ngoä ñoäc gan, aûnh höôûng ñeán tim maïch, heä thaàn kinh trung öông
chöùa codein daïng loûng caàn chöùa trong loï chöùa choáng treû em nhaèm
vaø laø taùc nhaân gaây beänh ung thö.
traùnh tình traïng uoáng nhaàm.
Boä Noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân “ñoå loãi” cho Boä Y teá ñaõ
Theo UÛy ban ñaùnh gía nguy cô caûnh gíac döôïc (The
cho nhaäp tôùi 68 taán Salbutamol, Clenbuterol duøng trong y teá ñeå
Pharmacovigilance Risk Assessment Committee PRAC),, codein vaøo
saûn xuaát thuoác cho ngöôøi laø quaù nhieàu, vöôït quaù nhu caàu söû duïng
cô theå seõ chuyeån hoùa thaønh morphin. Phaûn öùng coù haïi cuûa morphin ñaõ bò baùn ra thò tröôøng moät caùch baát chính, vaø ngöôøi chaên nuoâi
xuaát hieän ôû moïi löùa tuoåi, rieâng vôùi treû döôùi 12 tuoåi con ñöôøng chuyeån ñaõ mua veà troän vaøo thöùc aên ñeå vaät nuoâi sieâu naïc, mau lôùn.
hoùa codein thaønh morphin thay ñoåi vaø khoâng döï baùo ñöôïc. Vì vaäy
nhoùm tuoåi naøy tieàm taøng nhöõng phaûn öùng coù haïi ñaëc bieät. Ngoaøi ra
treû coù vaán ñeà veà hoâ haáp coù theå nhaïy caûm hôn vôùi codein.

DEXTROMETHORPHAN

C18H25NO P.t.l: 271,40

CAÙC THUOÁC HO THÖÔØNG DUØNG Teân khoa hoïc (9α,13α,14α)-3-methoxy-17-methylmorphinan
(hydrobromid
C18H25NO. HBr P.t.l: 352,32
hydrobromid monohydrat
C18H25NO. HBr . H2O P.t.l: 370,33

6
 DEXTROMETHORPHAN

Ñieàu cheá Ñònh tính

Phoå hoàng ngoaïi
"Goùc quay cöïc rieâng".
phaûn öùng A cuûa ion bromid
Thöû tinh khieát
Ñoä trong vaø maøu saéc cuûa dung dòch
Giôùi haïn acid - kieàm
Goùc quay cöïc rieâng
+28 ñeán +30o
Tính chaát N,N-Dimethylanilin
Boät keát tinh gaàn nhö traéng. tan trong nöôùc: 1,5% ôû 25oC, tan 25% Taïp chaát lieân quan

trong ethanol 95% ôû nhieät đoä phoøng. thöïc teá khoâng tan ether. Nöôùc
Tro sulfat
daïng base khoâng tan trong nöôùc.
Ñònh löôïng
Nhieät ñoä noùng chaûy: 122-124oC.
Phöông phaùp acid base
: +27,6o (c = 1,5 trong nước) .

ÑAÏI CÖÔNG DEXTROMETHORPHAN

Taùc duïng döôïc lyù TRUNG TAÂM HO

Taùc duïng phuï
Dextromethorphan kieåm soaùt caùc Roâái loaïn tieâu hoùa hoaëc buoàn nguû nheï, ít phaûn öùng phuï vaø ít traàm troïng
côn ho nhôø vaøo söï öùc cheá trung nhö codein. Ngoä ñoäc xaûy ra ôû treû em ñöôïc ñaëc tröng bôõi traïng thaùi lô
taâm ho ôû haønh tuûy. mô roái loaïn vaän ñoäng, nhöng seõ phuïc hoài nhanh sau khi noân. Thaän troïng
Dextromethorphan coù taùc duïng khi söû duïng cho treû em, do thuoác vaãn coù taùc duïng öùc cheá hoâ haáp.
giaûm ho toát vaø khoâng coù tính giaûm
ñau vaø coù raát ít hoaëc khoâng öùc
cheá treân thaàn kinh trung öông,
khoân
Chæ g gaây quen thuoác.
ñònh
Duøng ñieàu trò caùc chöùng ho do Tim maïch: Taêng nhòp tim
kích öùng hay nhieãm khuaån, do Ñoû maët
phaûn xaï sau khi phaãu thuaät, caûm Dò öùng
laïnh thoâng thöôøng hoaëc hít phaûi
chaát kích thích. Thuoác Tín hieäu ho
Ho khoâng coù ñôøm, maïn tính

7
 DEXTROMETHORPHAN ÑAÏI CÖÔNG NHOÙM QUINOLON

 Töông taùc thuoác

Töông taùc thuoác
Traùnh duøng ñoàng thôøi vôùi caùc thuoác öùc cheá MAO. Quinidin caûn trôû söï chuyeån hoùa dextromethophan ôû gan daãn ñeán coù theå laøm
Duøng ñoàng thôøi vôùi caùc thuoác öùc cheá thaàn kinh trung öông coù theå taêng taêng noàng ñoä thuoác trong maùu
cöôøng taùc duïng öùc cheá thaàn kinh trung öông cuûa nhöõng thuoác naøy
quinidin
hoaëc cuûa dextromethorphan.
DE
XT Cytocrom P450 2D6
RO
IMA ÖCTK
O

 Lieàu duøng
Ngöôøi lôùn vaø treû em treân 12 tuoåi: Uoáng 10 - 20 mg, 4
giôø/laàn

DEXTROMETHORPHAN ACETYLCYSTEIN

thoâng tin töø Cuïc Quaûn lyù Döôïc, thuoác laøm töø nguyeân lieäu
Dextromethorphan gaây phaûn öùng coù haïi nghieâm troïng cho ngöôøi söû
duïng.

Cuïc ñaõ nhaän ñöôïc caûnh baùo cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi thoâng baùo trong
thaùng 11 vaø thaùng 12 naêm 2012 taïi Pakistan ñaõ xaûy ra tai bieán khi söû
duïng thuoác ho khieán 60 tröôøng hôïp töû vong vaø moät soá tröôøng hôïp khaùc C5H9NO3S P.t.l: 163,20
gaëp phaûn öùng coù haïi nghieâm troïng. Muoái mono natri
C5H8NNaO3S P.t.l: 185,18
Muoái monoammonium
+
C5H9NO3S. NH3 P.t.l: 180,23
dextro levo

Taïi Pakistan, cô quan chöùc naêng ñaõ phaùt hieän nguyeân lieäu vaø thaønh
phaåm thuoác ho ñeàu laãn taïp chaát laø moät ñoàng phaân quang hoïc
levomethorphan.

8
 Ñònh tính
Phoå hoàng ngoaïi

Theâm 0,05 ml dung dòch natri nitroprusiat 5 % (TT) vaø 0,05 ml amoniac
ñaäm ñaëc (TT) Seõ xuaát hieän maøu tím thaãm.
:+21,0o - +27,0o,
Thöû tinh khieát
Taïp chaát lieân quan
Tính chaát
Keõm
Boät keát tinh traéng hoaëc tinh theå khoâng maøu.
Kim loaïi naëng
Deã tan trong nöôùc vaø trong ethanol 96 %, thöïc teá khoâng tan trong
dicloromethan. Maát khoái löôïng do laøm khoâ
Tro sulfat
Ñieåm chaûy Töø 104 oC ñeán 110 oC.
Ñònh löôïng

chuaån ñoä baèng dung dòch iod 0,1 N (CÑ) , duøng 1 ml dung dòch hoà tinh
boät (TT) laøm chæ thò.

ACETYLCYSTEIN

Döôïc ñoäng hoïc

Acetylcystein laø thuoác chöõa ho baèng taùc duïng laøm tan ñôøm. Baûn chaát
- Sau khi uoáng, acetylcystein ñöôïc haáp thu nhanh choùng vaø haàu nhö hoaøn
cuûa ñôûm laø mucoprotein caùc phaân töû protein naøy lieân keát vôùi nhau qua
toaøn.
caàu noái disulfid acetylcystein laøm ñötù lieân keát naøy laøm cho caùc phaân töû
- Do taùc duïng chuyeån hoaù qua gan cao neân sinh khaû duïng ñöôøng uoáng cuûa
bò caét rôøi laøm giaûm ñoä nhaøy vaø deã tan theo nöôùc
Acetylcystein raát thaáp ( khoaûng 10 %).

- ÔÛ ngöôøi noàng ñoä ñænh trong huyeát töông ñaït ñöôïc sau 1-3 giôø, khi ñoù noàng S S S S

ñoä cuûa chaát chuyeån hoaù cystein trong huyeát töông khoaûng 2 mol/l.

- Khoaûng 50% acetylcystein gaén keát vôùi protein huyeát töông.

- Thôøi gian baùn huûy cuûa acetylcystein khoaûng 1 giôø, chuû yeáu ôû gan.

- Acetylcystein thaûi tröø qua thaän

Acetylcystein

9
 Töông taùc thuoác
Chæ ñònh
- Neân uoáng tetracyclin caùch xa thôøi gian uoáng acetylcystein ít nhaát 2 giôø.
Tieâu nhaày trong caùc beänh pheá quaûn – phoåi caáp vaø maõn tính keøm theo
-Khoâng ñöôïc duøng ñoàng thôøi acetylcystein vôùi caùc thuoác giaûm ho vì coù
söï taêng tieát chaát nhaày. theå gaây taéc ngheõn dòch nhaày nghieâm troïng do giaûm phaûn xaï ho.
Taùc duïng phuï - Acetylcystein coù theå laøm taêng taùc duïng giaõn maïch vaø öùc cheá keát taäp
- Raát hieám khi xaûy ra: Ñau ñaàu, vieâm mieäng, uø tai, tieâu chaûy, noân möûa, tieåu caàu cuûa nitroglycerin.
ôï chua vaø buoàn noân. ñau daï daøy, - Acetylcystein laø moät chaát khöû – khoâng neân phoái hôïp vôùi caùc chaát oxy
Choáng chæ ñònh hoaù

- Quaù maãn vôùi acetylcystein hay vôùi baát cöù thaønh phaàn naøo khaùc cuûa Lieàu löôïng

thuoác. Neáu khoâng coù chæ daãn naøo khaùc , lieàu thoâng thöôøng nhö sau:

- Tieàn söû hen (do nguy cô phaûn öùng co thaét pheá quaûn vôùi taát caû caùc
daïng thuoác coù chöùa acetylcystein).
- Ngöôøi lôùn vaø treû em treân 7 tuoåi: 200 mg x 2- 3 laàn/ ngaøy.
- Treû em 2 – 7 tuoåi : 200 mg x 2 laàn/ ngaøy.
- Treû em döôùi 2 tuoåi: 100 mg x 2 laàn/ ngaøy.
Caùch duøng Hoøa thuoác trong ½ ly nöôùc, uoáng sau caùc böõa aên vaø uoáng

ÑÒNH NGHÓA HEN THEO GINA

2002
(Global
Hen pheá quaûn laø moät beä Initiative
nh lyù vieâ m maïnfor Asthma)
tính cuûa pheá quaûn trong ñoù
coù söï tham gia cuûa nhieàu teá baøo vaø nhieàu thaønh phaàn teá baøo; vieâm
maïn tính gaây neân moät söï gia taêng phoái hôïp söï taêng ñaùp öùng pheá
quaûn daãn ñeán nhöõng ñôït taùi dieãn cuûa ran rít, khoù thôû, boù saùt loàng
ngöïc vaø ho ñaëc bieät xaûy ra ban ñeâm hay vaøo saùng sôùm; nhöõng ñôït
naøy thöôøng phoái hôïp vôùi söï taéc ngheõn pheá quaûn lan roäng

10
 SINH BEÄNH HOÏC HEN PHEÁ QUAÛN SINH BEÄNH HOÏC HEN PHEÁ QUAÛN

Phaûn öùng dò öùng : Phaûn öùng vieâm

Hen thöôøng xuaát hieän baét ñaàu töø phaûn öùng dò öùng. Khaùng nguyeân coù theå Caùc khaùng nguyeân taùc ñoäng leân caùc teá baøo gaây vieâm pheá quaûn bao
laø phaán hoa, buïi nhaø, thöùc aên…..…… goàm teá baøo mast, baïch caàu ña nhaân (aùi toan, aùi kieàm, trung tính), ñaïi
thöïc baøo pheá nang, baïch caàu ñôn nhaân, lympho baøo tieåu caàu phoùng
thích caùc chaát trung gian hoùa hoïc gaây vieâm nhö histamin,
Coân truøng
seùrotonin, bradykinin, thromboxan, prostaglandin, leucotrieøn, PAF,
interleukin
Thuoác laù
Co thaét pheá quaûn
Thôøi tieát
Do taùc ñoäng cuûa caùc chaát trung gian hoùa hoïc gaây vieâm vaø vai troø cuûa heä
thaàn kinh töï ñoäng goàm heä cholinergic, heä adrenergic

O2
Pheá quaûn

Thöïc phaåm
Phaán hoa
KN TB gai
ñuoâi tbMas
H
IL
tbT Maïch
Buïi
maùu

SINH BEÄNH HOÏC HEN PHEÁ QUAÛN

Dòch teã
Hen pheá quaûn laø moät beänh thöôøng gaëp, xuaát hieän ôû moïi löùa tuoåi, treû
em chieám ña soá so vôùi ngöôøi lôùn, tæ leä 2/1. Nhöõng nghieân cöùu dòch teå
hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy taàn suaát trung bình khoaûng 5
%, treû em döôùi 5 tuoåi 10 %. Raát nhieàu nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy
taàn suaát naøy gia taêng gaáp 3 - 4 laàn trong nhöõng thaäp nieân qua.
hen pheá quaûn taïi Phaùp trong löùa tuoåi 18 - 65 tuoåi laø 3,9 % , taïi YÙ trong
löùa tuoåi 5 - 64 tuoåi laø 5 %.
Taïi Vieät Nam, ôû Haø Noäi, trong naêm 1991 laø 3,3 %, naêm 1995 taêng leân
4,3 % ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh 3,2. ôû Hueá, hen pheá quaûn naêm 2000 laø
4,58

11
 CAÙC NHOÙM THUOÁC TRÒ HEN PHEÁ QUAÛN NHÖÕNG LÖU YÙ KHI ÑIEÀU TRÒ HEN PHEÁ
QUAÛN
Nhöõng sai laàm khi ñieàu trò hen
Thuoác giaõn pheá quaûn: caùc thuoác thuoäc nhoùm xanthin Duøng khaùng sinh ñeå chöõa beänh hen. khaùng sinh chæ ñöôïc duøng khi
(theophyllin vaø caùc daãn chaát), caùc chaát kích thích -adrenergic coù boäi nhieãm, töùc laø hen nhieãm truøng, coøn hen thoâng thöôøng laø moät
(salbutamol, caùc chaát cöôøng giao caûm khaùc), caùc chaát khaùn g beänh dò

cholin (atropin, ipratropium)
Thuoác khaùng vieâm: corticoid, cromon
Caùc thuoác khaùc: khaùng histamin (ketotifen), khaùng leucotrien
(zafirlukast, montelukast)…Ngoaøi ra trong caùc tröôøng hôïp vieâm
pheù quaûn maõn tính do nhieãm khuaån caàn phaûi trò lieäu vôùi khaùng
sinh thích hôïp.
Chæ söû duïng thuoác caét côn (khi coù trieäu chöùng hen) maø khoâng ñieàu
trò phoøng ngöøa côn. Nhöõng ngöôøi naøy coù theå gaëp nhöõng côn hen
kòch phaùt gaây nguy hieåm ñeán tính maïng.
Đieàu trò döï phoøng khoâng ñeàu ñaën. khi thaáy beänh ñaõ oån ñònh thöôøng
hay ngöng duøng. Theo phaùc ñoà cuûa Toå chöùc Phoøng choáng hen theá
giôùi, thuoác ngöøa côn phaûi ñöôïc duøng haøng ngaøy keå caû khi khoâng
coøn trieäu chöùng vaø ít nhaát laø 3 ñeán 6 thaùng. Khoâng neân ngöng
thuoác ñoät ngoät.
Söû duïng keùo daøi caùc thuoác chöùa corticoid. Caùc taùc duïng phuï coù
theå thaáy ôû beänh nhaân duøng thuoác uoáng coù corticoid keùo daøi goàm:
phuø, giöõ nöôùc loaõng xöông, taêng huyeát aùp, loeùt daï daøy...
Duøng bình xòt chöa ñuùng caùch: Nguyeân taéc duøng thuoác hen daïng
bình xòt laø khi nhaán bình xòt ñoàng thôøi hít vaøo. Neáu thaáy khoùi thuoác

NHÖÕNG LÖU YÙ KHI ÑIEÀU TRÒ HEN PHEÁ

QUAÛN
Nhöõng löu yù
Khoâng huùt thuoác laù, thuoác laøo, traùnh xa khoùi thuoác
Giöõ aám cô theå, haïn cheá ra ngoaøi khi thôøi tieát laïnh
Traùnh nhöõng loaïi thöùc aên deã gaây dò öùng
Phoøng ngöøa nhieãm khuaån ñöôøng hoâ haáp
Taäp theå duïc reøn luyeän naâng cao söùc khoûe ñaëc bieät taäp thôû
Ñoái phoù vôùi oâ nhieãm moâi tröôøng. Giöõ cho khoâng khí trong nhaø
saïch seõ
Caàn traùnh xa caùc dò nguyeân coù theå gaây khôûi phaùt côn hen nhö
phaán hoa, loâng xuùc vaät, buïi nhaø, naám moác...
Khi ñi du lòch: Caàn phaûi coù keá hoaïch tröôùc vaø xin yù kieán tö vaán
cuûa baùc só. Chuaån bò ñaày ñuû soå y baï vaø löôïng thuoác mang theo,
Ngöôøi beänh caàn phaûi söû duïng thuoác döï phoøng haøng ngaøy ñuùng
caùch theo chæ ñònh cuûa baùc syõ, taùi khaùm ñuùng heïn. Duø khoâng bò
leân côn hen nöõa vaãn phaûi ñöôïc khaùm theo chæ ñònh cuûa baùc sỹ.
Thaän troïng khi söû duïng thuoác

12
 THEOPHYLLIN

C7H8N4O2 P.t.l: 180,164

Teân khoa hoïc: 1,3-dimethyl-3,7-dihydro-1H-purine-2,6-dion

MOÄT SOÁ THUOÁC TRÒ HEN Theophyllin laø moät alcaloid nhaân purin, coù trong laù traø, haït
caøfe nhöng vôùi tæ leä thaáp, do vaäy chieát suaát töø nguoàn nguyeân
lieäu naøy seõ khoâng coù hieäu quaû kinh teá. Theophyllin coù theå
ñieàu cheá töø cafein, hoaëc toång hôïp toaøn phaàn.

Ñieàu cheá Tính chaát

Boät keát tinh traéng, tan ít trong nöôùc, khoâng tan trong ethanol. Tan
trong caùc dung dòch hydroxyd kieàm, trong amoniac vaø trong acid
voâ cô. Theophylin löôõng tính, taïo muoái vôùi acid voâ cô vaø caùc
hydroxyd kieàm.
phaûn öùng gheùp ñoâi vôùi muoái diazoni taïo phaåm maøu azoid maøu ñoû:

Phaûn öùng vôùi AgNO3 vaø Co(NO3)2 taïo caùc muoái keát tuûa töông öùng

HNO3

13
 Cho phaûn öùng cuûa hôïp chaát xanthin (phaûn öùng Murexit): oxy hoùa
cheá phaåm baèng taùc nhaân oxy hoùa (acid nitric, brom, clor, H2O2...),
sau ñoù theâm amoniac vaøo, caén thu ñöôïc coù maøu ñoû tía.
Kieåm ñònh
Ñònh tính
Xaùc ñònh ñieåm chaûy cheá phaåm sau khi saáy ôû 100 - 105 oC: 270 -274 o
C
Khaûo saùt phoå IR cuûa cheá phaåm vaø so saùnh vôùi phoå chaát ñoái chieáu.
Phaûn öùng vôùi muoái diazoni cuûa acid sulfanilic/ kali-hydroxyd, taïo tuûa
ñoû:
Cho phaûn öùng cuûa hôïp chaát xanthin (phaûn öùng Murexit):
Phaûn öùng vôùi caùc dung dòch AgNO3 vaø Co(NO3)2 taïo caùc muoái töông
öùng, muoái baïc keát tuûa traéng vaø muôùi cobal keát tuûa traéng aùnh
hoàng.
Ñònh löôïng
Theophyllin phaûn öùng vôùi baïc nirat taïo acid nitric. Ñònh löôïng phaàn
acid naøy baèng dung dòch NaOH 0,1 N, duøng chæ thò xanh
bromothymol.

Taùc duïng Taùc duïng

Giaõn maïch, giaûm co thaét, lôïi tieåu. Cô cheá khaùc ñöôïc ñeà nghò bao goàm söï thay ñoåi noàng ñoä ion calci
Theophyllin öùc cheá men phosphodiesterase, laøm taêng löôïng cAMP taïi cô trôn, öùc cheá Prostaglandin, öùc cheá receptor adenosine, öùc cheá
(cyclo 3’,5’ adenosine-monophosphat), chaát naøy laøm giaõn pheá quaûn söï phoùng thích histamin, leucotrien taïi teá baøo mast.
vaø giaõn maïch. histamin

Calci Theophylli Prostaglandin

Phosphodiesteras n
e
Leucotrien
theophylli Chæ ñònh
n Theophyllin vaø caùc muoái cuûa noù ñöôïc duøng laøm chaát giaõn pheá quaûn,
AMP voøng (Adenosin AMP (Adenosin
monophosphat voøng) monophosphat ñieàu trò caùc tröôøng hôïp hen pheá quaûn ôû möùc ñoä trung bình vaø caùc
(Giaõn cô) ) (co cô) côn co thaét khí quaûn coù theå phuïc hoài ñöôïc trong caùc beänh vieâm
pheá quaûn maõn tính vaø caùc beänh taéc ngheõn ñöôøng hoâ haáp khaùc.
tröôùc ñaây ñöôïc coi laø lieäu phaùp haøng ñaàu . Hieän nay ít ñöôïc duøng
hôn hôn do taùc duïng haïn cheá

14
 Taùc duïng phuï
.Theophylin gaây kích öùng daï daøy - ruoät vaø kích thích heä thaàn
kinh trung öông vôùi baát kyø ñöôøng cho thuoác naøo. Nhöõng taùc
duïng phuï veà TKTÖ thöôøng nghieâm troïng hôn ôû treû em so vôùi
Choáng chæ ñònh
Nhaïy caûm vôùi xanthin, coù tieàn söû loaïn nhòp tim.
Thaän troïng vôùi beänh loeùt daï daøy taù traøng, guùt, tieåu ñöôøng, beänh maïch

ngöôøi lôùn. vaønh.

Thöôøng gaëp, ADR > 1/100 Töông taùc thuoác
Tim maïch: Nhòp tim nhanh. Caùc thuoác laøm giaûm noàng ñoä theophyllin trong maùu: carbamazepin,
Thaàn kinh trung öông: Tình traïng kích ñoäng, boàn choàn. isoproterenol, phenobarbital, phenyltoin, rifampicin
Tieâu hoùa: Buoàn noân, noân. Caùc thuoác laøm taêng noàng ñoä theophyllin / maùu: cimetidin, allopurinol,
Ít gaëp, 1/1000 < ADR < 1/100 erythromycin vaø caùc macrolid khaùc, propanolol, thuoác ngöøa thai duøng
Thaàn kinh trung öông: Maát nguû, kích thích, ñoäng kinh. ñöôøng uoáng, fluroquinolon.
Da: Ban da. Daïng duøng - lieàu löôïng
Tieâu hoùa: Kích öùng daï daøy. Vieân nang: 50, 100, 200, 250 vaø 300 mg. Vieân nang giaûi phoùng chaäm-
Thaàn kinh - cô vaø xöông: Run. keùo daøi: 50, 75, 100, 125, 200, 250 vaø 300 mg. Coàn thuoác: 80, 150 vaø
Khaùc: Phaûn öùng dò öùng. 225 mg/5ml. Hoãn dòch uoáng: 100 mg/5ml. Vieân neùn: 100, 130, 200, 250,
280, 300,ø 400 vaø 500 mg.

IPRATROPIUM
(Atrovent )

Caùch duøng
Uoáng tröôùc hay sau böõa aên cuõng ñöôïc nhöng keøm vôùi nhieàu nöôùc hoaëc
vôùi thuoác khaùng acid ñeå giaûm söï kích öùng daï daøy. Uoáng thuoác cuøng
Ipratropium bromid
vôùi thöùc aên, söï haáp thu thuoác coù theå bò chaäm nhöng khoâng aûnh höôûng
ñeán keát quaû ñieàu trò. Teân khoa hoïc: () 3-(3-Hydroxy-1-oxo-2-phenylpropoxy)-8-

traùnh hoaëc duøng raát thaän troïng theophylin cho ngöôøi loeùt daï daøy, ngöôøi methyl-8-(1-methylethyl)-8-azoniabicyclo [3.2.1]

coù beänh tim maïch (ñau thaét ngöïc, loaïn nhòp, thöông toån cô tim), ngöôøi Ñieàu cheá

giaûm oxygen maùu naëng, ngöôøi thieåu naêng tuaàn hoaøn naõo. Cuõng traùnh Baùn toång hôïp töø atropin baèng phaûn öùng methyl hoùa vôùi methyl

hoaëc duøng raát thaän troïng vôùi ngöôøi bò beänh basedow, ngöôøi taêng huyeát bromid

aùp, taêng nhaõn aùp, ñaùi thaùo ñöôøng.

Khoâng neân laïm duïng, neáu laïm duïng seõ quen thuoác, laàn sau hieäu quaû seõ
keùm hôn laàn tröôùc, neáu muoán coù keát quaû nhö tröôùc phaûi taêng lieàu, deã
daãn ñeán nguy cô ngoä ñoäc.

15
 receptor vaø Taùc duïng cuûa thuoác
( Qui taéc chìa khoùa vaø oå khoùa )
Tính chaát
Keát tinh traéng töø n-propanol, ñieåm chaûy ôû 230 – 232 oC
Tan nhieàu trong nöôùc vaø alcol loaõng, khoâng tan trong ether, Receptor

cloroform
Keùm beàn trong dung dòch trung tính vaø acid, phaân huûy nhanh trong
Acetylcholin Co pheá quaûn
moâi tröôøng kieàm.
Kieåm ñònh
Ñònh tính
A. Phoå IR
Receptor
B. Cho phaûn öùng Vitali-Moren ( + aceton +KOH/ethanol -- tím)
C. Phaûn öùng goác bromid. Khoâng co pheá quaûn
Thuoác
Ñònh löôïng
Phöông phaùp baïc keá
Acetylcholin

Taùc duïng chæ ñònh

Ñöôïc ñöa ra töø 1970 cuûa haõng Boehringer. Coù taùc duïng Khaùng muscarin
(khaùng cholinergic) daõn cô trôn ñaëc bieät cô trôn khí pheá quaûn.
Ipratropium taïo söï daõn pheá quaûn baèng caùch öùc cheá caïnh traïnh taïi
receptor cholinergic treân cô trôn pheá quaûn. do ñoù ngaên chaën söï co thaét
khí pheá quaûn gaây ra do kích thích thaàn kinh pheá vò.
Thuoác
O2
RCh
Ñieàu trò caùc côn hen suyeãn, caùc tröôøng hôïp lieân quan ñeán beänh pheá
quaûn taéc ngheõn maõn, bao goàm vieâm pheá quaûn maõn tính vaø khí pheá
thuûng.
Duøng phuï trôï cho caùc thuoác daõn pheá quaûn loaïi adrenergic, ñeå caét caùc
côn caáp tính traàm troïng trong chöùng vieâm pheá quaûn maõn taéc ngheõn.
Khoâng neân duøng rieâng leû moät mình vì ipratropium theå hieän taùc ñoäng
chaäm hôn nhieàu so vôùi caùc thuoác daõn pheá quaûn loaïi adrenergic.
So vôùi atropin, ipratropium khoâng laøm ñaëc ñaøm nhaày, ít aûnh höôûng ñeán
tim (cuû yeáu laø thay ñoåi nhòp tim).

ACh

O2

16
 ZAFIRLUKAST
(Accolate)

Taùc duïng phuï – ñoäc tính

Nhöùc ñaàu, buoàn noân, khoâ mieäng. caùc taùc ñoäng khaùng
cholinergic toaøn thaân nhö: tim ñaäp nhanh, hoài hoäp, roái loaïn ñieàu
tieát maét, daï daøy
Treân maét gaây giaõn ñoàng töû, glaucom goùc ñoùng, ñau nhöùc maét
Choáng chæ ñònh – thaän troïng ZAFIRLUKAST (Accolate)
nhaïy caûm vôùi alcaloid benladon, do coù caáu truùc töông töï atropin.
glaucom goùc ñoùng hay phì ñaïi tuyeán tieàn lieät. Teân khoa hoïc: [3-[[2-methoxy-4-[[[(2-methylphenyl) sulfonyl]amino]
Phuï nöõ coù thai ñaëc bieät 3 thaùng ñaàu thai kyø, phuï nöõ ñang cho carbonyl] phenyl] methyl]-4-methyl-1H-indol-5-yl]carbamid acid
con buù. cyclopentyl ester.
Tính chaát
Töông taùc thuoác
Chaát raén maøu traéng
Caùc thuoác -adrenergic & xanthin coù theå laøm taêng taùc ñoäng giaõn
pheá quaûn cuûa ipratropium. Ñieåm chaûy 138 – 140oC
Coù theå duøng chung vôùi caùc thuoác ñieàu trò beänh taéc ngheõn phoåi
maïn tính nhö thuoác giaõn pheá quaûn gioáng giao caûm,
methylxanthin, steroid Tacrin: laøm taêng noàng ñoä acetylcholin hoaït
tính, do vaäy söû duïng cuøng luùc vôùi ipratropium coù theå giaûm taùc
ñoäng cuûa ipratropium

Taùc duïng
Chæ ñònh
Taùc duïng ñoái khaùng choïn loïc treân thuï theå cysteinyl leukotrien D4
Söû duïng zafirlukast tieàn trò lieäu ôû ngöôøi bò hen suyeãn, nhôø khaû
vaø E4, trong ñoù cysteinyl leukotrien laø chaát gaây phaûn öùng quaù
naêng öùc cheá söï co thaét khí pheá quaûn gaây ra bôõi sulfid oxyd,
maãn, laøm co thaét cô trôn pheá quaûn, coù lieân quan ñeán sinh beänh
khoâng khí laïnh vaø caùc taùc nhaân khaùc nhö coû, buïi, loâng meøo…
hoïc cuûa hen suyeãn. Thuoác ñöôïc FDA caáp pheùp löu haønh 1996.
Duøng trong phoøng vaø trò hen suyeãn. Chæ söû duïng trò hen suyeãn ôû
thôøi kyø nheï ñeán trung bình, khoâng duøng cho beänh nhaân trong
cysteinyl R- côn kòch phaùt caáp tính.
vieâm hen
leukotrie cysteinyl Phaûn öùng phuï
n leukotrien
Nhöùc ñaàu, noân möûa
zafirluka Löu yù
st
Thöùc aên laøm giaûm haáp thu
zafirlukast. Do ñoù, neân duøng
thuoác 1 giôø tröôùc hoaëc sau
böõa aên

17
Töông taùc thuoác
Astemizol, cyclosporin caùc taùc nhaân cheïn doøng calci nhö
felodipin, isradipin, nicardipin, nifedipin… duøng ñoàng thôøi phaûi
thaän troïng vì zafirlukast öùc cheá isoenzym cytochrom P450 3A4.
ngaøy 22 thaùng baûy naêm 1997 Zeneca göûi thö ñeán FDA, thoâng baùo
veà moät söï thay ñoåi trong vieäc ghi nhaõn saûn phaåm do zafirlukast: laøm
xaáu ñi trieäu chöùng ôû phoåi, bieán chöùng tim maïch, vaø / hoaëc beänh
thaàn kinh, taêng baïch caàu öa eosin,

cytochrom P450 3A4.

zafirlukast
cytochrom P450 2C9.

Giaûm lieàu steroid khi duøng

Carbamazepin, phenyltoin, tolbutamid… duøng ñoàng thôøi vôùi
zafirlukast
zafirlukast caàn phaûi theo doõi noàng ñoä caùc thuoác naøy trong huyeát steroid
töông Warfarin khi duøng chung vôùi zafirlukast coù theå taêng thôøi
gian prothobin
vì zafirlukast coù khaû naêng öùc cheá isoenzym cytochrom P450 2C9.
Erythromycin, terfenadin, theophyllin, laøm giaûm noàng ñoä
zafirlukast trong huyeát töông.

THUOÁC TAÙC DUÏNG THAÀN KINH THÖÏC VAÄT

tphuongdhyd@yahoo.com.vn
hay
phuongnq@hcm.fpt.vn

18
 HEÄ THAÀN KINH TRUNG ÖÔNG Caùc hoaït ñoäng cuûa thaàn kinh trung öông coù theå duøng lyù trí ñeå ngaên caûn
Heä thaàn kinh trung öông bao goàm boä naõo naèm trong hoäp soï vaø
heä thoáng caùc daây thaàn kinh ñeán caùc cô quan cuûa cô theå kieåm
soaùt nhöõng hoaït ñoäng coù yù thöùc, haønh vi cuûa con ngöôøi.

Cảm xúc
Ăn uống

Não

Vận động
Học tập

HEÄ THAÀN KINH THÖÏC VAÄT

Heä thaàn kinh töï ñoäng
Heä thaàn kin töï ñoäng (autonomic nervous system) laø heä thaàn kinh hoaït
töông ñoái ñoäc laäp vaø töï ñoäng khoâng chòu taùc ñoäng veà lyù trí vaø giöõ vai troø
ñieàu khieån caùc cô quan noäi taïng cuûa cô theå. Vì ít phuï thuoäc vaøo heä
thaàn kinh trung öông neân ngöôøi ta coøn goïi laø heä thaàn kinh thöïc vaät

Thöï
Töï c
Trung vaä
ñoängt
öông
Gaø khoâng ñaàu Mike (thaùng 4 naêm 1945-thaùng 7 naêm 1947)

19
 TRUNG ÖÔNG THAÀN KINH THÖÏC VAÄT Phaân loaïi
Vò trí
Trung öông thaàn kinh thöïc vaät xuất phaùt töø haønh naõo, vuøng döôùi ñoài Heä thaàn kinh thöïc vaät ñöôïc chia thaønh heä thaàn kinh giao caûm vaø phoù
(ñoái) giao caûm
nhöng phaàn lôùn xuaát phaùt töø tuûy soáng naèm doïc ñoát soáng coå tôùi ñoát
soáng löng

TRUNG TAÂM CUÛA HEÄ GIAO CAÛM TRUNG TAÂM CUÛA HEÄ ÑOÁI GIAO CAÛM
Trung taâm cao: phía sau vuøng döôùi ñoài Heä ñoái giao caûm coù 2 trung taâm:
Trung taâm thaáp: naèm ôû söøng beân chaát xaùm tuûy soáng töø ñoát ngöïc 1 Trung taâm cao: Naèm phía tröôùc vuøng döôùi ñoài.
ñeán ñoát thaét löng 2 (T1 - L2). Trung taâm thaáp:
Phía treân: naèm ôû thaân naõo
Phía döôùi: söøng beân chaát xaùm tuûy soáng töø ñoát cuøng 2 ñeán 4 (S2 - S4) roài theo
daây thaàn kinh chaäu ñi ñeán ruoät giaø, baøng quang vaø cô quan sinh duïc

20
 Caáu taïo thaàn kinh SÖÏ DAÃN TRUYEÀN TREÂN SÔÏI THAÀN KINH

Tieàn haïch Haäu haïch

haïch
Thaàn kinh trung öông

Trung öông Tieàn haïch Haäu haïch

Trung öông haïch

Thaàn kinh giao caûm

Tieàn haïch Haäu haïch

haïch
Trung öông
Thaàn kinh ñoái giao caûm

SÖÏ PHAÂN CÖÏC MAØNG TEÁ BAØO

SÔ LÖÔÏC VEÀ SYNAP THAÀN KINH
Giai
Giai ñoaï
ñoaïnn nghæ
khöû ( cphaâ
taùi cöï
cöï c n cöïc )

Synap hay haïch thaàn kinh laø phaàn noái giöõa 2 phaàn cuûa sôïi truïc : tieàn
haïch vaø haäu haïch hay giöõa caùc neuron vôùi nhau.

-+ +- +-+ -+ +- +-+-+ -+ -+ +- +-+-+ -+ +-+-+ -+ -+ +- +-+-+ -+ +- +-+ -+ +- -

Bôm
Na+/K+

-------------------------
+++++++++ ++++++++++ +++++++++++++

Na+

21
 HOAÏT ÑOÄNG TAÏI SYNAP THAÀN KINH CHAÁT DAÃN TRUYEÀN THAÀN KINH THÖÏC VAÄT

Gaéinphoù
Giaû chaántgdaã n truyeà nnt: truyeà
: Caùc :chaá
Khicntñieä
daãnn theá
truyeà n troâ i sang phía sôï i haä ua
TaùDaã
i thu hoài: nchaá
n truyeà caù ct hieä
tín daãu
chaá daã ntruyeà
Tuøyn thuoä nguoà
thaànnkinh hoaï
tín t ñoä
hieä
chöa nsöû
u kích g tôùi ñaà
duï ng useõ
thích muù
hay t öùcuû
quay c Chaát daãn truyeàn ôû haïch keå caû giao cảm vaø ñoái giao caûm laø
haï
sôï ic hcvaø
truï thìgaé n leâ
ion Ca n gaâ
receptor
y ra moät söï môû caùc tuùi chöùa chaát daãn truyeàn caùc
trôû
cheálaïi thì
sôïnôi
i truï
nhaä
c ñeå
n taù
seõ i taï
söû oduï
ran tín
g hieä u töông öùn g acetylcholin.
chaát naøy ñöôïc giaûi phoùng ra khe caùc haïch.
Chaát daãn truyeàn ôû taän cuøng sôïi haäu haïch giao caûm laø noradrenalin.
Chaát daãn truyeàn ôû taän cuøng sôïi haäu haïch ñoái giao caûm laø
acetylcholin.

Ca++ Haäu haïch

Ca++
AcCh Nor-Ad
Ca++

Ca++

AcCh AcCh

Chaát daãn
truyeàn receptor

CAÙC CHAÁT DAÃN TRUYEÀN THAÀN KINH TRUNG ÖÔNG

CAÙC CHAÁT DAÃN TRUYEÀN THAÀN KINH THÖÏC VAÄT
Teân Caáu truùc Hieäu quaû Nôi ñònh vò Chöùc naêng
Caùc chaát daãn truyeàn thaàn kinh laø nhöõng chaát hoùa hoïc coù taùc duïng thöïc hieän caùc
dopamin Amin Kích thích Heä thaàn chuyeån ñoäng phöùc
chuyeån nhöõng tín hieäu thaàn kinh qua haïch thaàn kinh ( synap )giöõa moät
kinh taïp
neuron cho vaø moät neuron nhaän hay giöõa neuron vaø cô quan.
Moät soá taùc duïng cuûa chaát daãn truyeàn thaàn kinh thöïc vaät serotonin tryptophan Kích thích Naõo, Heä ñieàu hoaø tính khí,
thaàn kinh aên, nguû vaø thöùc
Teân Caáu truùc Hieäu quaû Nôi ñònh vò Chöùc naêng tænh.

Nor- cô trôn, Heä taêng taâm trạng co Gllutamat Glutamic kích thích ôû naõo giuùp cho vieäc
adrenalin Amin Kích thích thaàn kinh maïch, taêng nhòp hoïc taäp vaø trí nhôù.
giao caûm tim

Amin Kích thích Naõo, cô taêng taâm trạng co

adrenalin trôn, Heä maïch, taêng nhòp
thaàn kinh tim giaõn pheá quaûn
giao caûm
Acetylcholin Acid Kích thích Heä thaàn Vai troø trong bộ
acetic vaø öùc cheá kinh ñoái nhớ, giaõn mạch
giao caûm
brainstem

22
 KHAÙI NIEÄM RECEPTOR
Lòch söû

Paul Erhlich ñaõ ñöa ra thuaät ngöõ “receptor” khi nhaän thaáy coù sö taùc duïng
choïn loïc cuûa thuoác treân vi khuaån

Paul Ehrlich Nobel 1908.

1854-1915

RECEPTOR ADRENERGIC
KHAÙI NIEÄM RECEPTOR
Receptor adrenergic (hoaëc adrenoceptor) laø moät nhoùm cuûa caùc
Receptor laø nôi caùc chaát daãn truyeàn gaén leân vaø taïo neân taùc duïng sinh
receptor gắn G-protein vaø laø muïc tieâu cuûa caùc chaát daãn truyeàn ñaëc
hoïc caùc chaát daãn truyeàn gaén leân receptor theo nguyeân taéc chìa khoùa
vaø oå khoùa. Nghóa laø moãi chaát daãn truyeàn thaàn kinh seõ gaén leân receptor bieät laø norepinephrin (noradrenalin) naèm treân haäu haïch giao c3m
n-Ad 1
ñaëc hieäu taïo ra taùc duïng ñaëc hieäu
Haäu n-Ad 2
haïch n-Ad 1
giao n-Ad 2
caûm
n-Ad 3
R Taùc duïng sinh hoïc

1 maïch giaõn sau co

Chaát daãu truyeàn
2 ruoät giaûm nhu ñoäng
thaàn kinh
1 ( tim ) taêng co boùp tim
2 ( phoåi ) giaõn pheá quaûn Receptor
3 moâ môõ taêng chuyeån hoùa môõ

23
 G- PROTEIN
Tủy thöôïng thận cũng tiết ra nor- adrenalin neân cuõng ñöôïc coi laø heä
thaàn kinh giao caûm nhöng khoâng coù sôïi tieàn haïch vaø haäu haïch

Nor-adrenalin

GTP : Guanosin triphosphat

GDP: Guanosin diphosphat

RECEPTOR NICOTINIC ACETYLCHOLIN

Receptor nicotinic acetylcholin, hoặc nAChRs, laø caùc protein cuûa tế RECEPTOR NICOTINIC ACETYLCHOLIN
baøo thần kinh phản ứng với acetylcholin dẫn truyền thần kinh.
Vieäc kích hoaït caùc thuï theå nicotin kích hoaït cuûa caùc keânh ion töø ñoù
Receptor nicotinic acetylcholin cũng ñaùp ứng với nicotin neân coù teân
ñoùng hai vai troø quan trọng trong hệ thống thần kinh ngoại bieân:
nhö treân
truyền tải tín hiệu từ tröớc synap đeán caùc tế baøo sau synap trong hệ
AcCh
thống thần kinh giao cảm vaø ñoái giao cảm
Taùc duïng sinh hoïc
Treân cô xöông nhận taùc duïng acetylcholin để baùo hiệu sự co cô.

Receptor nicotinic tìm thấy trong hệ thống thần kinh trung öông vaø
ngoại bieân.

24
 RECEPTOR MUSCARINIC ACETYLCHOLIN Chöùc naêng chung cuûa heä thaàn kinh thöïc vaät laø ñieàu hoaø caùc quaù
Receptor muscarinic acetylcholin, (mAChRs), laø Receptor trình chuyeån hoaù, ñieàu hoaø hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan noäi taïng
acetylcholin hình thaønh phöùc hôïp vôùi protein G-receptor ôû maøng teá cuõng nhö cuûa chính heä thaàn kinh trung öông. Trong ñieàu hoaø chöùc
baøo thaàn kinh vaø caùc teá baøo khaùc. Receptor muscarinic naêng cuûa caùc cô quan thöôøng coù söï tham gia cuûa caû hai heä thaàn
acetylcholin bò kích thích bôûi acetylcholin töø ñaàu mut sôïi haäu haïch kinh giao caûm vaø ñốiù giao caûm.
ôû heä thaàn kinh ñoái giao caûm.

Ac
Ac
m

thaàn kinh giao caûm raát ít söû duïng caùc thuï theå muscarinic cholinergic.
Trong caùc tuyeán moà hoâi caùc thuï theå laø loaïi muscarinic. caùc chaát ñoái
khaùng mAChR khoâng choïn loïc ñeå ñieàu trò beänh Parkinson (laøm giaõn
ñoàng töû), scopolamine (ngaên ngöøa say taøu xe), vaø ipratropium (ñieàu
trò COPD).

SÖÏ CAÂN BAÈNG TRONG CUOÄC SOÁNG

thaàn kinh giao caûm vaø thaàn kinh ñoái giao caûm, coù taùc ñoäng ñoái
ngöôïc nhau ñeå kieåm soaùt söï caân baèng hoaït ñoäng caùc cô quan, ví duï Caân baèng giöõa caùc maët ñoái laäp laø qui luaät chung trong cuoäc soáng
cöôøng giao caûm gaây taêng nhòp tim, giaûm co boùp vaø tieát dòch heä tieâu caû töï nhieân laãn xaõ hoäi. Khi caân baèng naøy bò phaù vôõ thì seõ daãn ñeán
hoùa, ngöôïc laïi khi thaàn kinh ñoái giao caûm kích thích maïnh seõ gaây nhöõng roái loaïn.
chaäm nhòp tim, taêng co thaét vaø tieát dòch tieâu hoùa. Trong moät cô theå
khoûe maïnh caû veà theå löïc vaø tinh thaàn, thaàn kinh giao caûm vaø ñoáiù giao
caûm hoaït ñoäng caân baèng beân tung beân höùng ñeå ñieàu chænh caùc cô
quan hoaït ñoäng ñieàu hoøa vaø phaûn öùng nhanh nhaïy, chính xaùc vôùi
nhöõng taùc ñoäng cuûa beân ngoaøi vaø phaûn öùng beân trong cô theå.

25
 ROÁI LOAÏN THAÀN KINH THÖÏC VAÄT
Roái loaïn thaàn kinh thöïc vaät laø söï maát caân baèng giöõa thaàn kinh giao caûm
vaø ñoái giao caûm. Söï maát caân baèng naøy coù theå dieãn ra theo hai hình
thöùc:
Moät heä taêng ( hay giaûm ) maïnh trong khi heä kia khoâng ñuû maïnh ñeå kìm
( hay kích thích) laïi
Moät heä taêng ( hay giaûm ) nhanh trong khi heä kia khoâng ñuû nhanh ñeå kìm
( hay kích thích) laïi
CAÙC NGUYEÂN NHAÂN GAÂY ROÁI LOAÏN THAÀN KINH THÖÏC VAÄT
Caùc beänh töï mieãn, Caùc cuoäc taán coâng heä thoáng mieãn dòch vaø thöông
toån caùc boä phaän cuûa cô theå, bao goàm caû daây thaàn kinh. Ví duï nhö hoäi
chöùng Sjogren vaø lupus ban ñoû heä thoáng, moät soá beänh ung thö (hoäi
chöùng caän ung thö).
Beänh tieåu ñöôøng laø nguyeân nhaân phoå bieán nhaát
Toån thöông daây thaàn kinh do phaãu thuaät vuøng coå hoaëc xaï trò.
Taùc duïng phuï cuûa moät soá loaïi thuoác, bao goàm moät soá loaïi thuoác ñöôïc
söû duïng trong ñieàu trò ung thö, thuoác choáng traàm caûm vaø moät soá thuoác
tim maïch.
Beänh maõn tính khaùc, chaúng haïn nhö beänh Parkinson.
Moät soá beänh truyeàn nhieãm. Moät soá virus vaø vi khuaån, chaúng haïn nhö
beänh ngoä ñoäc, beänh phong vaø beänh baïch haàu,
Roái loaïn di truyeàn. Moät soá roái loaïn di truyeàn cuõng coù theå gaây ra beänh.
Roái loaïn taâm sinh lyù: Caùc sang chaán tinh thaàn (stress), thuû daâm quaù
nhieàu ôû caû nam vaø nöõ giôùi cuõng laø moät nguyeân nhaân coù theå gaëp
Roái loaïn thaàn kinh thöïc vaät (RLTKTV) aûnh höôûng ñeán chöùc naêng töï ñoäng
cuûa caùc cô quan trong cô theå nhö nhòp tim, huyeát aùp, moà hoâi vaø tieâu
hoùa... Ñaây khoâng phaûi laø moät beänh cuï theå maø chæ laø nhöõng roái loaïn
hoaït ñoäng heä thaàn kinh töï ñoäng. Beänh laøm giaûm hoaït ñoäng hoaëc gaây
baát thöôøng moät hay nhieàu chöùc naêng töï ñoäng cuûa cô theå.
MOÄT SOÁ TRIEÄU CHÖÙNG ROÁI LOAÏN THAÀN KINH THÖÏC VAÄT
Heä tieâu hoùa: Roái loaïn tieâu hoùa, do roái loaïn chöùc naêng co boùp cuûa daï
daøy, ruoät. aên khoâng ngon, tieâu chaûy, taùo boùn, ñaày hôi, buoàn noân,
Heä tieát nieäu: tieåu khoù, tieåu khoâng töï chuû, kích thích tieåu tieän khi caêng
thaúng vaø tieåu khoâng heát, coù theå daãn ñeán nhieãm truøng tieát nieäu.
Heä baøi tieát: Roái loaïn tieát moà hoâi, giaûm tieát hoaëc taêng tieát quaù möùc,
Heä hoâ haáp: co thaét cô trôn pheá quaûn gaây khoù thôû, Ngaït muõi
Heä ä cô xöông khôùp: maùy cô, buoàn böïc chaân tay, ñau nhöùc xöông
Heä sinh duïc: Roái loaïn tình duïc, roái loaïn cöông döông, kinh nguyeät.
Heä loâng toùc moùng: coù theå gaây ruïng toùc, da khoâ, hö moùng,
Caùc trieäu chöùng khaùc nhö: Meät moûi, roái loaïn giaác nguû, ñau ñaàu, ôùn
laïnh, ñau moûi vai gaùy, ñau moûi coät soáng, roái loaïn kinh nguyeät, roái
loaïn lo aâu, coù ngöôøi caûm giaùc khoâng soáng noåi, nhö saép cheát. S
26
 ÑIEÀU TRÒ ROÁI LOAÏN THAÀN KINH THÖÏC VAÄT ÑIEÀU TRÒ ROÁI LOAÏN THAÀN KINH THÖÏC VAÄT THEO ÑOÂNG Y
Ñeå ñieàu trò, beänh nhaân thöôøng ñöôïc duøng caùc thuoác ñieàu trò trieäu
chöùng vaø duøng taâm lyù lieäu phaùp, vaän ñoäng lieäu phaùp…
Moät sai laàm trong ñieàu trò laø vaán ñeà duøng thuoác nguû, coù theå taïo theâm
roái loaïn khaùc. Hieän ñoái vôùi theå beänh bò traàm caûm ngöôøi ta duøng Baïch thöôïc Ñöông quy
thuoác choáng traàm caûm, ñoái vôùi roái loaïn nhòp tim nhanh thì duøng
Baïch truaät
thuoác kieåm soaùt nhòp tim vaø noùi chung laø ñieàu trò trieäu chöùng. Sinh khöông
Do tính chaát khoâng nguy hieåm neân ngöôøi beänh thöôøng khoâng ñöôïc
quan taâm ñuùng möùc, bò töø choái ñieàu trò vaø caøng laøm cho beänh nhaân
lo laéng.
Saøi hoà Baïc haø

Quoác laõo Bạch linh

Ñan bì Chi töû

PHAÂN LOAÏI CAÙC THUOÁC TREÂN THAÀN KINH THÖÏC VAÄT

Caùc thuoác laøm taêng cöôøng taùc duïng cuûa caùc adrenergic
Caùc thuoác cöôøng giao caûm
noradrenalin laø thuoác cöôøng giao caûm, gioáng giao caûm hay thuoác
Caùc thuoác laøm taêng cöôøng taùc duïng cuûa caùc adrenergic
adrenergic. Adrenalin, ephedrin, methoxamin v.v... Cuõng laø nhöõng
Caùc chaát öùc cheá catechol-O-mathyl transferase
thuoác gioáng giao caûm. khi tieâm noradrenalin, hay adrenalin vaøo cô
Caùc chaát öùc cheá Monoaminooxydase
theå coù thôøi gian taùc duïng ngaén töø 1 ñeán 2 phuùt, coøn nhöõng thuoác
Caùc thuoác öùc cheá giao caûm
gioáng giao caûm khaùc thì coù thôøi gian taùc duïng keùo daøi töø 30 phuùt ñeán
Thuoác ngaên chaën söï tích tröõ noradrenalin
2 giôø. Moät soá thuoác taùc duïng ñaëc hieäu leân α- adrenoreceptor nhö:
Thuoác öùc cheá giaûi phoùng noradrenalin phenylephrin... Coøn isoproteronol, albuterrol chæ taùc duïng leân β-
Thuoác caïnh tranh noradrenalin hay adrenalin treân receptor adrenoreceptor.

Thuoác cöôøng ñoái giao caûm

Thuoác coù taùc duïng ñoáiù giao caûm muscarinic. Nicotinic

Thuoác öùc cheá ñoái giao caûm

Thuoác öùc cheá receptor nicotinic acetylcholin

Thuoác khaùng muscarin acetylcholin

27
 CHAÁT ÖÙC CHEÁ CHUYEÅN HOÙA
CHUYEÅN HOÙA CAÙC CHAÁT DAÃN TRUYEÀN

NHCH 3
HO
O
HO
MAO
MAO
( Monoaminooxydase ) N
N
COMT
( catecol- oxy-
methyl-transferase )

MAO
MAO

THUOÁC ÖÙC CHEÁ COMT THUOÁC ÖÙC CHEÁ MAO (IMAO)

Caùc chaát öùc cheá catechol-O-methyl transferase laø nhöõng thuoác töông ñoái
môùi boå sung cho nhöõng bieän phaùp ñieàu trò beänh Parkinson hieän coù.
Tolcapon ñöôïc FDA caáp pheùp thaùng 1/1998, vaø entacapon ñöôïc caáp
pheùp thaùng 10/1999. Entacapon vaø tolcapon laø caùc chaát öùc cheá COMT
choïn loïc coù theå ñaûo ngöôïc. Tolcapon coù caû taùc ñoäng ngoaïi vi vaø trung
öông trong khi entacapon chæ coù taùc ñoäng ngoaïi vi.
IMAO coù nguoàn goác töø thuoác choáng lao iproniazid ñöôïc chæ ñònh
choáng traàm caûm vaøo n#m 1952. Selegilin, moät thuoác öùc cheá MAO.
ñöôïc duøng ñieàu trò beänh Parkinson, ñöôïc FDA cho pheùp vaøo thaùng
6/1989.
Moät nhoùm thuoác môùi hôn öùc cheá oxid monoamin coù theå hoài phuïc bao
goàm moclobemid, beflohxaton, vaø brofaromin ñöôïc nghieân cöùu roäng
raõi ôû caùc nöôùc ngoaøi nöôùc Myõ.
Khi söû duïng IMAO traùnh duøng caùc thöïc phaåm chöùa tyramin: phomat,
söõa vaø saûn phaåm töø men bia vì coù theå gaây taêng huyeát aùp.

IMAO

112

28
CAÙC THUOÁC KÌM HAÕM HOAÏT TÍNH ADRENERGIC Thuoác öùc cheá thu hoài noradrenalin töø caùc taän cuøng thaàn kinh. Chaát
ñieån hình laø guanethidin, Xylocholin, oknid, oktadin.
Hoaït tính adrenegic coù theå bò chaën laïi ôû nhieàu khaâu:
Thuoác ngaên chaën söï tích tröõ noradrenalin ôû taän cuøng thaàn kinh, thöôøng
duøng laø reserpin.

G G

N N

N N
n n
G G

R = reserpin
R N= norepinephrin

Thuoác caïnh tranh noradrenalin hay adrenalin treân receptor

Thuoác öùc cheá α- adrenoreceptor: Ergotamin, Ergotoxin.
Thuoác öùc cheá β-adrenoreceptor
Lieàu cao

E E

Adrenalin Thuoác cheïn beta

N

N
N

Lieàu cao N :noradrenalin

E: Ergotamin
G G

Receptor
N N

N N

Taêng huyeát aùp G G

29
 THUOÁC COÙ TAÙC DUÏNG ÑOÁIÙ GIAO CAÛM
Thuoác öùc cheá söï daãn truyeàn qua haïch – öùc cheá receptor nicotinic
acetylcholin
Tieâm acetylcholin vaøo tónh maïch khoâng gaây ra taùc duïng gioáng nhö khi Hexamethonium. chaën haïch giao caûm vaø ñoái giao caûm baèng caùch
kích thích daây ñoáiù giao caûm vì acetylcholin bò phaù huyû ngay trong lieân keát treân caùc receptor nicotinic acetylcholin , khoâng coù baát kyø taùc
maùu. Tuy nhieân coù moät soá thuoác khoâng bò phaù huyû nhanh thì coù theå duïng treân caùc receptor acetylcholin muscarinic.
gaây ra taùc duïng cuûa ñoáiù giao caûm. Chuùng ñöôïc goïi laø caùc thuoác
gioáng ñoáiù giao caûm, thöôøng duøng laø Pilocarpin, methacholin
(muscarinic), hai thuoác treân coù theå gaây baøi tieát moà hoâi, gaây giaõn maïch
Ac
nicotin, lobelin (N) hiện nay ít duøng vì ñoäc Ac
Ac `
m

Thuoác öùc cheá söï daãn truyeàn qua haïch – öùc cheá receptor muscarinic
acetylcholin

Atropin Thuoác öùc cheá caïnh tranh vôùi acetylcholin ôû caùc receptor
muscarinic cuûa caùc cô quan chòu söï chi phoái cuûa heä ñoái giao caûm
(sôïi haäu haïch cholinrgic) vaø öùc cheá taùc duïng cuûa acetylcholin ôû cô
trôn.

COÂNG DUÏNG CAÙC THUOÁC THAÀN KINH THÖÏC VAÄT

Ñiều trị bệnh rối loạn thần kinh thực vật ñoå moà hoâi roái loaïn tieâu hoùa,meät
moûi

Ñiều trị những beänh khoâng phaûi do heä thaàn vaät nhö huyeát aùp cao,
glaucoma, hen……....

30
 ADRENALIN HYDROCLORID

C9H13NO3 P.T.L = 183,20.

Teân khoa hoïc: 1-(3,4-dihydroxyphenyl)-2-(methylamino) ethanol
Lịch sử

Dịch chieát töø tuyeán thöôïng thaän ñaàu tieân ñaõ thu ñöôïc bôûi nhaø sinh lyù
hoïc ngöôøi Ba Lan Napoleon Cybulski naêm 1895 maø oâng goïi laø Napoleon Cybulski William H. Bates Jokichi Takamine
nadnerczyna. baùc só nhaõn khoa Myõ William H. Bates phaùt hieän laøm se 1854 –1919 1860 –1931 1854 –1922
vaø cầm maùu của dịch chieát töø tuyeán thöôïng thaän söû duïng cho ca
phaãu thuaät maét naêm 1896. Nhaø hoùa hoïc Nhaät Baûn Jokichi Takamine
vaø trôï lyù Keizo Uenaka ñoäc laäp phaùt hieän adrenalin naêm 1900. Naêm
1901, Takamine phaân laäp thaønh coâng vaø tinh cheá caùc hormon töø
tuyeán thöôïng thaän cöøu vaø boø. Adrenalin laàn ñaàu tieân ñöôïc Friedrich
Stolz vaø Henry Drysdale Dakin toång hôïp naêm 1904. Danh töø Hormon
töø chöõ Hy laïp “Harman” coù nghóa laø kích thích laàn ñaàu tieân ñöôïc
Friedrich Stolz Henry Drysdale Dakin William Maddock Bayliss
ñöa ra naêm 1904 bôûi Wiliam Bayliss vaø Ernest Staling
1860 –1936 1880 -1952 1860 –1924

ADRENALIN HYDROCLORID
Tính chaát
Boät keát tinh troøn deït, maøu traéng hoaëc traéng kem. Bò saãm maøu khi tieáp xuùc

Ñieàu cheá vôùi khoâng khí vaø aùnh saùng.Thöïc teá khoâng tan trong ethanol 96% vaø ether,
hôi tan trong nöôùc, tan trong caùc dung dòch acid voâ cô, kali hydroxyd vaø
natri hydroxyd, nhöng khoâng tan trong caùc dung dòch amoniac hoaëc
carbonat kieàm. Adrenalin khoâng beàn trong dung dòch trung tính hoaëc
dung dòch kieàm,
Do coù 2 nhoùm OH phenol neân adrenalin deã bò oxy hoùa thaønh phenon.
Ñieàu naøy caàn löu yù trong baûo quaûn

Taùch ñoàng
phaân
l- adrenalin

Adrenalin coù theå ñöôïc chieát xuaát töø nang thöôïng thaän nhöng giaù thaønh Adrenalin coù theå khöû AgNO3 thaønh Ag hay Cu (II) thaønh Cu
cao neân ngaøy nay ít söû duïng phöông phaùp naøy.

31
Định tính
Taùc dụng döôïc lyù
Phổ hồng ngoại
Goùc quay cöïc rieâng : 50o đến -53o Adrenalin: tröïc tieáp taùc ñoäng treân thuï theå  vaø :
Thöû tinh khieát Treân tim maïch laøm tim ñaäp nhanh, maïnh, neân laøm taêng huyeát aùp
Noradrenalin: Tieán haønh baèng phöông phaùp saéc kyù loûng Maëc khaùc adrenalin gaây co maïch ôû moät soá vuøng (maïch da, maïch
Caùc phenon: UV taïng -receptor ), nhöng laïi gaây giaõn maïch ôû vuøng khaùc (maïch cô
Maát khoái löôïng do laøm khoâ vaân, maïch phoåi- receptor ) do ñoù huyeát aùp toái thieåu khoâng thay ñoåi
Tro sulfat hoaëc coù khi giaûm nheï, huyeát aùp trung bình khoâng taêng hoaëc taêng
Ñònh löôïng nheï, do ñoù adrenalin khoâng ñöôïc duøng laøm thuoác taêng huyeát aùp.
Hoøa tan cheá phaåm acid acetic khan (TT) vaø chuaån ñoä baèng dung dòch
Chỉ duøng khi huyeát aùp tuït gaây shock
acid percloric 0,1 N (CÑ), duøng 0,1 ml dung dòch tím tinh theå (TT) laøm
chæ thò.

Chæ ñònh
Duøng choáng chaûy maùu beân ngoaøi (ñaép taïi choã dung dòch adrenalin.HCl Chæ ñònh
1%) Tuït huyeát aùp hay bò shock
Keùo daøi taùc duïng gaây teâ: Coù theå duøng NA, nhöng trong muïc ñích
naøy, adrenalin ñöôïc öa duøng hôn.

Mm Hg

32
Chæ ñònh Chæ ñònh
Shock, ngaát: duøng taêng huyeát aùp taïm thôøi baèng caùch tieâm tónh maïch theo
Caáp cöùu khi ngöøng tim ñoät ngoät: tieâm adrenalin tröïc tieáp vaøo tim hoaëc
phöông phaùp traùng bôm tieâm (vôùi lieàu raát nhoû 1/10 mg).
truyeàn maùu coù adrenalin vaøo ñoäng maïch.
Lieàu trung bình tieâm döôùi da 0,1-0,5ml dung dòch 0,1% adrenalin HCl.

SALBUTAMON
Chæ ñònh

Khaùc nor-adrenalin, adrenalin taùc duïng leân receptor β2 treân pheá

quaûn gaây giaõn pheá quaû ñöôïc duøng trong caùc bôm trò hen. Tuy nhieân
taùc duïng giaûm khi duøng laâu daøi do quen thuoác neân chæ duøng khi thaät C13H21NO3; P.T.L = 239,31
caàn thieát (RS)-1(4-hydroxy-3-hydroxymethylphenyl)-2-(tert-butylamino)ethanol
Điều chế

N-terbutyl
benzylamin
Methyl salicylat
alin
adren

33
 Tính chaát Döôïc lyù vaø cô cheá taùc duïng
Boät keát tinh traéng hay gaàn traéng hôi tan trong nöôùc tan trong ethanol
Salbutamol coù taùc duïng kích thích choïn loïc leân thuï theå beta 2 (coù ôû
96%
Nhieät ñoä noùng chaûy 155 °C vôùi söï phaân huûy cô trôn pheá quaûn, cô töû cung, cô trôn maïch maùu). Taùc duïng leân thuï
theå beta 1 (coù ôû cô tim) keùm hôn raát nhieàu. Do tính choïn loïc ñoù maø
Ñònh tính
vôùi lieàu ñieàu trò thoâng thöôøng, taùc duïng cuûa salbutamol leân tim khoâng
Phoå IR
ñaùng keå. Vôùi lieàu ñieàu trò thöôøng duøng, salbutamol kích thích caùc thuï
Phoå UV
theå β2 ôû caùc sôïi cô trôn cuûa töû cung, do ñoù laøm giaûm bieân ñoä, taàn soá
Thöû tinh khieát
vaø thôøi gian co cô töû cung.
Ñoä trong
Goùc quay cöïc: - 0.10° to + 0.10°,
Taïp chaát lieân quan ( saéc kyù loûng)
Tro sulfat
Ñònh löôïng
Phöông phaùp ñònh löôïng moâi tröôøng khan trong dung moâi acid
acetic baêng, dung dòch chuaån ñoä acid percloric, chæ thò tím tinh
theå.
Phöông Phaùp UV

β2

Chæ ñònh
Salbutamol vaø caùc chủ vận receptor β kìm haõm toång hôïp vaø thuùc ñaåy
Thuoác ñöôïc chæ ñònh moät thôøi gian ngaén trong chuyeån daï sôùm khi
phaân huûy chaát beùo, gia taêng toác ñoä toång hôïp vaø tích tuï protein. Ñieàu
khoâng coù bieán chöùng vaø xaûy ra töø tuaàn thöù 24 ñeán 33 thai kyø, muïc ñích
naøy ñaõ ñöôïc söû duïng trong theå thao ñeå taêng cô baép cho vaän ñoäng
laøm chaäm thôøi gian sinh ñeå coù thôøi gian cho lieäu phaùp corticosteroid
vieân. Ngoaøi ra do taùc duïng giaõn cô trôn ñöôøng hoâ haáp daãn ñeán taêng
coù taùc duïng ñoái vôùi phaùt trieån cuûa phoåi thai nhi hoaëc ñeå coù theå
khaû naêng hoâ haáp trong thi ñaáu. Tröôùc 2008 salbutamol naèm trong danh
chuyeån ngöôøi meï ñeán moät ñôn vò coù chaêm soùc taêng cöôøng treû sô sinh.
saùch caùc chaát caám trong thi ñaáu theå thao. Tuy nhieân töø 2008
Duøng trong thaêm doø chöùc naêng hoâ haáp.
salbutamol ñöôïc xoùa khoûi danh saùch caám vì chöa ñuû baèng chöùng.
Ñieàu trò côn hen, ngaên côn co thaét pheá quaûn do gaéng söùc.
Salbutamol ñöôïc söû duïng ôû vaän ñoäng vieân duøng ñöôøng hít ñeå trò beänh
Ñieàu trò taéc ngheõn ñöôøng daãn khí hoài phuïc ñöôïc.
ñöôøng hoâ haáp vaø noàng ñoä trong nöôùc tieåu < 1.000 ng/ml nöôùc tieåu
Ñieàu trò côn hen naëng, côn hen aùc tính.
tröôùc khi thi ñaáu.
Vieâm pheá quaûn maïn tính, giaõn pheá nang.
Trong chaên nuoâi Salbutamol ñöôïc duøng taêng haøm löôïng naïc cho gia
suùc. ÔÛ Vieät Nam 2002 salbutamol bò caám söû duïng trong chaên nuoâi

34

WHO Model List of Essential Medicines18th list
(April 2013)
25. MEDICINES ACTING ON THE RESPIRATORY TRACT
25.1 Antiasthmatic and medicines for chronic obstructive pulmonary
disease
budesonide [c] Inhalation (aerosol): 100 micrograms per dose;
200 micrograms per dose.
epinephrine (adrenaline)
Injection: 1 mg (as hydrochloride or hydrogentartrate) in 1‐ml ampoule.
ipratropium bromide Inhalation (aerosol): 20 micrograms/metered dose.
salbutamol
Inhalation (aerosol): 100 micrograms (as sulfate) per dose.
Injection: 50 micrograms (as sulfate)/ml in 5‐ml ampoule.
Metered dose inhaler (aerosol): 100 micrograms (as sulfate) per dose.
Respirator solution for use in nebulizers: 5 mg (as sulfate)/ml.
Taùc duïng khoâng mong muoán (ADR)
Tuaàn hoaøn: ÐÑaùnh troáng ngöïc, nhòp tim nhanh.
Toaøn thaân: ÐÑoå moà hoâi, nhöùc ñaàu. Choùng maët, boàn choàn, maát nguû
Cô xöông: Run (ñaëc bieät run tay).
Tieâu hoùa: Roái loaïn tieâu hoùa (buoàn noân, noân).
Cô xöông: Chuoät ruùt.
Chuyeån hoùa: Haï kali huyeát, taêng ñöôøng huyeát
Hoâ haáp: khoâ mieäng, hoïng bò kích thích, ho vaø khaûn tieáng.
Thaàn kinh: Deã bò kích thích, nhöùc ñaàu.
Phaûn öùng quaù maãn: Phuø, noåi maøy ñay, haï huyeát aùp, truïy maïch.
Choáng chæ ñònh
Maãn caûm vôùi thuoác
Nhieãm khuaån nöôùc oái. Chaûy maùu nhieàu ôû töû cung.
Beänh tim naëng. Mang thai nhieàu laàn.

Töông taùc thuoác METHYLDOPA

Khoâng neân keát hôïp vôùi halothan, vì laøm töû cung ñôø theâm vaø taêng nguy
cô chaûy maùu; ngoaøi ra coøn coù theå gaây loaïn nhòp tim naëng do laøm taêng
phaûn öùng leân tim.
C10HI3NO4 P.t.l: 211,22
Phaûi thaän troïng khi duøng phoái hôïp vôùi caùc thuoác choáng tieåu döôøng, vì
thuoác kích thích beta laøm taêng ñöôøng huyeát. Ñiều chế

Khoâng neân duøng keát hôïp salbutamol daïng uoáng vôùi caùc thuoác cheïn
beta (nhö propranolol).
Khi chæ ñònh salbutamol caàn phaûi giaûm lieàu thuoác kích thích beta khaùc
neáu ñang duøng thuoác ñoù ñeå ñieàu trò.
N-Acetyl hóa
Lieàu duøng
Tách đối quang bằng (-)- phenylethylamin
Bình xòt khí dung 100 µg /lieàu xòt, bình 200 lieàu HBr
Nang boät ñeå hít 200 µg (taùc duïng töông ñöông vôùi 100 µg khí dung).
Vieân : Ngöôøi lôùn vaø treû em > 12 tuoåi : 2 - 4mg x 3- 4 laàn / ngaøy.
Ngöôøi giaø : 2mg x 3 - 4 laàn / ngaøy

35
Tính chaát Định tính
Boät keát tinh traéng hoaëc traéng ngaø, hay tinh theå khoâng maøu hoaëc gaàn nhö Phoå hoàng ngoaïi
khoâng maøu. Ít tan trong nöôùc, raát ít tan trong ethanol 96%, thöïc teá khoâng Caùc phaûn öùng maøu
tan trong ether. Deã tan trong caùc dung dòch acid voâ cô loaõng. Thöû tinh khieát

Phaûn öùng taïp phöùc vôùi Molibdat Độ trong của dung dịch Giới hạn acid
Độ hấp thụ aùnh saùng
Methoxymethyldopa
tạp chất lieâên quan (phöông phaùp sắc kyùý lớp mỏng )

Phaûn öùng vôùi FeCl3 Kim loaïi nặng

Nöớc
Tro sulfat
Ñònh löôïng
Daïng oxy hoùa
Hoøa tan 0,200 g cheá phaåm trong hoãn hôïp goàm 15 ml acid formic
khan (TT), 30 ml acid acetic khan (CÑ) vaø 30 ml dioxan (TT). Chuaån
ñoä baèng dung dòch acid percloric 0,1 M (CÑ) cho ñeán khi xuaát hieän
maøu xanh luïc, duøng 0,1 ml dung dòch tím tinh theå (TT) laøm chæ thò.

Döợc động
Döôïc lyù vaø cô cheá taùc duïng
Söï haáp thu cuûa methyldopa laø khoâng hoaøn toaøn. sinh Khaû duïng trung
Methyldopa laø moät thuoác haï huyeát aùp coù caáu truùc lieân quan ñeán caùc
bình chæ ñaït ñöôïc 25% lieàu duøng, vaø thay ñoåi raát nhieàu giöõa caùc ngöôøi
catecholamin vaø tieàn chaát. Methyldopa coù moät cô cheá keùp.
beänh. Noàng ñoä toái ña trong huyeát töông cuûa thuoác ñaït ñöôïc trong voøng
öùc cheá caïnh tranh enzym decarboxylase DOPA, chuyeån ñoåi L-DOPA
2 - 4 giôø sau khi uoáng, taùc duïng choáng taêng huyeát aùp ñaït toái ña sau 4 -
thaønh dopamin. Dopamin laø moät tieàn chaátá cuûa noradrenalin vaø sau ñoù
6 giôø. Nöûa ñôøi trong huyeát töông cuûa thuoác laø 1 - 2 giôø ñoái vôùi ngöôøi coù
laø adrenalin. keát quaû laø giaûm dopaminergic vaø daãn truyeàn thaàn kinh
chöùc naêng thaän bình thöôøng vaø taêng leân khi chöùc naêng thaän giaûm. Theå
adrenergic trong heä thoáng thaàn kinh ngoaïi bieân. Hieäu öùng naøy coù theå
tích phaân boá cuûa thuoác laø 0,6 lít /kg.
laøm giaûm huyeát aùp vaø gaây aûnh höôûng heä thoáng thaàn kinh trung öông
Khoaûng 70% lieàu duøng ñöôïc baøi tieát qua thaän, trong ñoù 60% laø
nhö traàm caûm, lo aâu, söï thôø ô, anhedonia, vaø Parkinson. Ngoaøi ra, giaûm
methyldopa töï do, phaàn coøn laïi laø chaát chuyeån hoùa ôû daïng lieân hôïp.
dopamin coù theå laøm giaûm taùc duïng öùc cheá cuûa noù treân prolactin daãn
Methyldopa laøm giaûm huyeát aùp caû ôû tö theá ñöùng vaø tö theá naèm. Thuoác
ñeán caùc daáu hieäu vaø trieäu chöùng cuûa hyperprolactinemia.
khoâng coù aûnh höôûng tröïc tieáp tôùi chöùc naêng thaän vaø tim. Methyldopa
Methyldopa
coù theå ñöôïc söû duïng keát hôïp vôùi caùc thuoác haï huyeát aùp khaùc, ñaëc bieät
L-Dopa Dopamin noradrenalin adrenalin giaõnCo
maïmaï
chch
laø thuoác lôïi nieäu thiazid keå caû keát hôïp thiazid vaø amilorid. Methyldopa
coøn coù theå keát hôïp vôùi caùc thuoác cheïn beta.

DOPA decarboxylase

36
Methyldopa laø moät thuoác haï huyeát aùp coù caáu truùc lieân quan ñeán caùc
catecholamin vaø tieàn chaát. thuoác ñöôïc chuyeån hoùa ôû heä thoáng thaàn
kinh trung öông thaønh alpha methyl norepinephrin, chaát naøy kích thích
caùc thuï theå alpha adrenergic daãn ñeán giaûm tröông löïc giao caûm vaø
giaûm huyeát aùp. Vì vaäy methyldopa ñöôïc coi laø thuoác lieät giao caûm coù
taùc ñoäng trung öông.
Methyldopa α- methylnoradrenalin adrenalin
Chæ ñònh
Taêng huyeát aùp. Thuoác ñöôïc löïa choïn khi taêng huyeát aùp ôû ngöôøi mang
thai.
Thöôøng gaëp nhaát laø taùc duïng gaây buoàn nguû, ít nhaát 30%; choùng maët,
18% ngöôøi beänh duøng thuoác vaø khoâ mieäng 10% soá ngöôøi duøng thuoác.
Nhöùc ñaàu khi môùi ñieàu trò, sau heát haún (10%).
Choáng chæ ñònh
Beänh gan ñang hoaït ñoäng nhö vieâm gan caáp vaø xô gan ñang tieán
trieån.
Roái loaïn chöùc naêng gan lieân quan ñeán ñieàu trò baèng methyldopa tröôùc
ñaây.
Maãn caûm vôùi baát kyø thaønh phaàn naøo cuûa thuoác.
U teá baøo öa croâm.
Ngöôøi ñang duøng thuoác öùc cheá MAO.
Methyldopa coù theå gaây buoàn nguû, neân khoâng neân laùi xe hoaëc ñöùng
maùy.

PILOCARPIN Tính chaát

O O Boät keát tinh traéng hoaëc tinh theå khoâng maøu, khoâng muøi hoaëc muøi nheï, vò
CH3 ñaéng. bò phaân huûy bôûi aùnh saùng vaø ñoä aåm. Söï phaân huûy xaûy ra nhanh
N CH3 hôn ôû nhieät ñoä cao.
C11H16N2O2. HNO3 P.t.l: 271,3 Deã tan trong nöôùc, hôi tan trong ethanol 96 %, thöïc teá khoâng tan trong
N
cloroform vaø ether. Dung dòch pilocarpin nitrat khaù beàn vöõng ôû pH töø 4
(3S,4R)-3-ethyl-4-[(1-methyl-1H-imidazol-5-yl)methyl]-dihydrofuran-
ñeán 5.
2(3H)-on nitrat
Chaûy ôû khoaûng 174OC keøm theo phaân huûy.
Ñieàu cheá
Ñịnh tính
Chiết xuất từ Pilocarpus microphyllus
A. Phổ hồng ngoại
B. Goùc quay cực rieâng: Từ +80,0o đến +83,0o
C. sắc kyù lôp moûng
D. Pha cheá phaåm với nöôùc theâm 0,05 ml dung dòch kali dicromat 5 % 1
ml dung dịch hydrogen peroxyd loaõng 2 ml cloroform à lắc. Maøu tím sẽ
xuất hiện trong lớp cloroform. ( Saûn phaåm oxy hoùa)
E. Chế phẩm cho phản ứng của nitrat
Ñònh löôïng
Pilocarpus microphyllus
Moâi tröôøng khan trong acid acetic baêng

37
Döôïc lyù
Uoáng vôùi lieàu thích hôïp, pilocarpin coù theå laøm taêng tieát caùc tuyeán
thuốc đối giao cảm taùc dụng trực tiếp. Khi nhoû maét moät lieàu duy
ngoaïi tieát. Thuoác coù theå kích thích taêng tieát caùc tuyeán moà hoâi, nöôùc
nhaát, pilocarpin gaây co ñoàng töû vaø taêng nhaát thôøi nhaõn aùp, sau ñoù
boït, tuyeán leä, tuyeán daï daøy, tuyeán tuïy, tuyeán ruoät vaø teá baøo nhaøy
nhaõn aùp giaûm keùo daøi.
cuûa ñöôøng hoâ haáp.
.

Taùc duïng khoâng mong muoán (ADR)

Chæ ñònh
Maét: Nhìn môø, co ñoàng töû, co thaét theå mi, bong voõng maïc, ñau vuøng
Pilocarpin duøng taïi choã trong ñieàu trò taêng nhaõn aùp. Dung dòch nhoû
traùn, sôï aùnh saùng, vieâm moáng maét caáp tính, chaûy nöôùc maét, sung huyeát
maét ñöôïc öa duøng khi caàn giaûm nhanh nhaõn aùp vaø/hoaëc caàn laøm
keát maïc vaø theå mi sôùm xuaát hieän khi ñieàu trò.
co ñoàng töû maïnh nhö trong ñieàu trò caáp cöùu taêng nhaõn aùp goùc mở
Heä thaàn kinh trung öông: Nhöùc ñaàu.
caáp tính tröôùc khi phaãu thuaät, hoaëc ñeå laøm giaûm nhaõn aùp vaø baûo
Sinh duïc - nieäu: Ðña nieäu.
veä theå thuûy tinh tröôùc khi laøm thuû thuaät môû oáng Schlemm hay caét boû
Taïi choã: Buoát, boûng raùt.
moáng maét, hoaëc ñeå laøm maát taùc duïng giaõn ñoàng töû cuûa nhöõng
Phaûn öùng quaù maãn.
thuoác taùc duïng gioáng thaàn kinh giao caûm, sau khi khaùm nhaõn khoa.
Tim maïch: Taêng huyeát aùp, nhòp tim nhanh.
Pilocarpin duøng uoáng ñeå ñieàu trò trieäu chöùng khoâ mieäng do thieåu
Daï daøy - ruoät: Buoàn noân, noân, æa chaûy, tieát nöôùc boït.
naêng tuyeán nöôùc boït, xaûy ra sau khi duøng xaï trò ung thö ñaàu vaø coå.
Vaõ moà hoâi.
Choáng chæ ñònh
vieâm tieàn phoøng maét caáp tính, ngöôøi quaù maãn vôùi pilocarpin hoaëc vôùi
thaønh phaàn khaùc trong cheá phaåm.
vieân neùn pilocarpin hydroclorid ñoái vôùi ngöôøi coù beänh hen
trong tröôøng hôïp khoâng ñöôïc laøm co ñoàng töû, ví duï, trong vieâm moáng
maét caáp tính vaø taêng nhaõn aùp goùc heïp (goùc ñoùng).

38
Kích thích cô trôn ñöôøng ruoät phuï thuoäc vaøo lieàu coù theå gaây taêng Töông taùc thuoác

tröông löïc, taêng nhu ñoäng, gaây co thaét, vaø ñau moùt. Tröông löïc cô trôn Phaûi söû duïng thaän troïng pilocarpin cho ngöôøi beänh ñang duøng thuoác

pheá quaûn coù theå taêng. Tröông löïc vaø vaän ñoäng cô trôn ñöôøng tieát nieäu, ñoái khaùng beta - adrenergic, vì coù khaû naêng xaûy ra nhöõng roái loaïn veà

tuùi maät vaø oáng maät cuõng coù theå taêng. daãn truyeàn.

Taùc duïng mong muoán ñoái vôùi thuoác chuû vaän muscarinic laø giaûm huyeát Thuoác coù taùc duïng gioáng thaàn kinh ñoái giao caûm duøng ñoàng thôøi vôùi

aùp, nhöng duøng pilocarpin laïi coù theå gaây taêng huyeát aùp sau moät thôøi pilocarpin coù theå daãn ñeán taùc duïng döôïc lyù coäng hôïp.

gian ngaén haï huyeát aùp. Sau khi duøng pilocarpin ñaõ thaáy caû nhòp tim Pilocarpin coù theå ñoái khaùng vôùi taùc duïng choáng cholinergic cuûa nhöõng

chaäm vaø nhòp tim nhanh thuoác duøng ñoàng thôøi. Caàn xem xeùt nhöõng taùc duïng choáng cholinergic
naøy, khi chuùng coù theå goùp phaàn vaøo hieäu quaû ñieàu trò cuûa thuoác duøng
ñoàng thôøi (ví duï, atropin, ipratropium duøng hít).

ATROPIN

C17H23NO3 P.t.l: 289,38

endo-(+)-α-(hydroxymethyl) benzenacetic acid 8-methyl-8-azabicyclo

[3,2,1]oct-3-yl ester

borat (1:l)

C17H23NO3. H3BO3 P.t.l: 351,21

sulfat (2:l)

C17H23NO3 1/2H2SO4 P.t.l: 676,83 Atropa belladonna Hyoscyamus niger

Ñieàu cheá

Chieát töø Atropa belladonna, Hyoscyamus niger . Ñaàu tieân taïo L-

hyoscyamin sau ñoù racemic hoaù thaønh atropin baèng caùch theâm kieàm
trong ethanol

39
 Ñònh tính
Tính chất Phoå hoàng ngoaïi
Tinh theå khoâng maøu hay boät keát tinh maøu traéng, khoâng muøi. Cheá phaåm Phản ứng với acid picric cho Tuûa chaûy ôû nhieät ñoä töø 174 ñeán 179oC
chaûy ôû khoaûng 190oC vaø bò phaân huyû khi tieán haønh ño treân cheá phaåm Theâm 0,2 ml acid nitric boác khoùi (TT) vaøo 1 mg cheá phaåm vaø boác hôi
ñöôïc saáy ôû 135oC trong 15 phuùt. Raát tan trong nöôùc, deã tan trong trong caùch thuûy tôùi khoâ. Ñeå nguoäi caén, theâm 2 ml aceton (TT) vaø 0,1 ml
ethanol 96%, thöïc teá khoâng tan trong ether vaø cloroform. dung dòch kali hydroxyd 3% /methanol (TT). Maøu tím xuaát hieän. (Vitali)
Phản ứng Vitali Cho phaûn öùng ñaëc tröng cuûa ion sulfat
Thöû tinh khieát
pH
Goùc quay cöïc rieâng
Alcaloid laï vaø saûn phaåm phaân huyû
Phöông phaùp saéc kyù lôùp moûng
Apoatropin UV
Nöôùc
Tro sulfat
Ñònh löôïng
Maøu tím
Môi trường khan trong acid acetic khan. Chuaån ñoä baèng dung dòch acid
percloric 0,1 N

Döôïc lyù vaø cô cheá taùc duïng
Atropin laø alcaloid khaùng muscarin, coù caû taùc duïng leân trung öông vaø
ngoaïi bieân. Thuoác öùc cheá caïnh tranh vôùi acetylcholin ôû caùc receptor
muscarin cuûa caùc cô quan chòu söï chi phoái cuûa heä ñoái giao caûm (sôïi
haäu haïch cholinrgic) vaø öùc cheá taùc duïng cuûa acetylcholin ôû cô trôn.
Atropin ñöôïc duøng ñeå öùc cheá taùc duïng cuûa heä thaàn kinh ñoái giao caûm.
Vôùi lieàu ñieàu trò, atropin coù taùc duïng yeáu leân receptor nicotin.
Atropin
Chæ ñònh
Roái loaïn tieâu hoùa
Loeùt daï daøy - haønh taù traøng: ÖÙc cheá khaû naêng tieát acid dòch vò.
Hoäi chöùng kích thích ruoät: Giaûm co thaét ñaïi traøng, giaûm tieát dòch.
æa chaûy caáp hoaëc maïn tính do taêng nhu ñoäng ruoät
Côn ñau co thaét ñöôøng maät, ñöôøng tieát nieäu (côn ñau quaën thaän).
Trieäu chöùng ngoaïi thaùp: do taùc duïng phuï cuûa lieäu phaùp ñieàu trò taâm
thaàn.

Co ncô
giaõ côruoät t
ruoä Beänh Parkinson ôû giai ñoaïn ñaàu khi coøn nheï,
Duøng tröôùc khi phaãu thuaät nhaèm traùnh baøi tieát quaù nhieàu nöôùc boït vaø
giaõ
Co nñoà
ñoà
ngng
töûtöû
dòch ôû ñöôøng hoâ haáp vaø ñeå ngöøa caùc taùc duïng cuûa ñoái giao caûm
Ac Ac (loaïn nhòp tim, haï huyeát aùp, chaäm nhòp tim) xaûy ra trong khi phaãu
Giaû
Taê ng
mtieá
tieátt thuaät.
dòch vò
ngoä ñoäc phospho höõu cô.
giaõnpheá
Co pheá
nhòp tim chaäm do ngoä ñoäc digitalis: Ðñieàu trò thaêm doø baèng atropin.
quaûn
côn co thaét pheá quaûn.
Phoøng say taøu - xe, ñaùi khoâng töï chuû, giaõn ñoàng töû, maát khaû naêng ñieàu
tieát cuûa maét.

40

Taùc duïng khoâng mong muoán (ADR)
Toaøn thaân: Khoâ mieäng, khoù nuoát, khoù phaùt aâm, khaùt, soát, giaûm tieát dòch ôû
pheá quaûn.
Maét: Giaõn ñoàng töû, maát khaû naêng ñieàu tieát cuûa maét, sôï aùnh saùng.
Tim - maïch: Chaäm nhòp tim thoaùng qua, sau ñoù laø nhòp tim nhanh, troáng
ngöïc vaø loaïn nhòp.
Thaàn kinh trung öông: Luù laãn, hoang töôûng, deã bò kích thích.
Toaøn thaân: Phaûn öùng dò öùng, da bò ñoû öûng vaø khoâ, noân.
Tieát nieäu: ÐÑaùi khoù.
Tieâu hoùa: Giaûm tröông löïc vaø nhu ñoäng cuûa oáng tieâu hoùa, daãn ñeán taùo
boùn.
Thaàn kinh trung öông: Laûo ñaûo, choaùng vaùng.
Choáng chæ ñònh
Phì ñaïi tuyeán tieàn lieät (gaây bí ñaùi), lieät ruoät hay heïp moân vò, nhöôïc cô,
gloâcoâm goùc ñoùng hay goùc heïp (laøm taêng nhaõn aùp vaø coù theå thuùc ñaåy
xuaát hieän gloâcoâm).
Treû em: Khi moâi tröôøng khí haäu noùng hoaëc soát cao.
Lieàu löôïng vaø caùch duøng
Duøng taïi choã (nhoû maét):
Treû em treân 6 tuoåi: 1 gioït, 1 - 2 laàn moãi ngaøy.
Ngöôøi lôùn: 1 gioït, 1 - 5 laàn/ngaøy (1 gioït chöùa khoaûng 0,3 mg atropin sulfat).
Ñieàu trò toaøn thaân:
Ñieàu trò choáng co thaét vaø taêng tieát ñöôøng tieâu hoùa: ñöôïc döïa vaøo khoâ
moàm vöøa phaûi laøm daáu hieäu cuûa lieàu hieäu quaû.
Ñieàu trò nhòp tim chaäm: 0,5 - 1 mg tieâm tónh maïch, laëp laïi caùch nhau 3 - 5
phuùt/laàn cho tôùi toång lieàu 0,04 mg/kg caân naëng. Neáu khoâng tieâm ñöôïc tónh
maïch, coù theå cho qua oáng noäi khí quaûn.
ÐÑieàu trò ngoä ñoäc phospho höõu cô: Ngöôøi lôùn: lieàu ñaàu tieân 1 - 2 mg hoaëc
hôn, tieâm baép hoaëc tónh maïch caùch nhau 10 - 30 phuùt/laàn cho tôùi khi heát
taùc duïng muscarin hoaëc coù daáu hieäu nhieãm ñoäc atropin. Trong nhieãm ñoäc
phospho vöøa ñeán naëng,
41