BG TCBMNN

Hoïc phaàn II- Toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc - Chöông IX: Khaùi quaùt veà Boä
maùy nhaø nöôùc 1

Vieät Nam
KHAÙI QUAÙT VEÀ BOÄ MAÙY NHAØ NÖÔÙC CHXHCN VIEÄT NAM
I. Khaùi nieäm chung veà Boä maùy nhaø nöôùc.

1. Boä maùy nhaø nöôùc.
Nhaø nöôùc laø moät toå chöùc vaên minh cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Ñaëc tröng cô
baûn cuûa nhaø nöôùc laø nhaø nöôùc phaân chia daân cö theo ñôn vò haønh chính laõnh
thoå ñeå cai quaûn, thieát laäp quyeàn löïc; nhaø nöôùc coøn laø moät toå chöùc coâng
quyeàn, coù boä maùy toå chöùc, coù quaân ñoäi, caûnh saùt vaø ngoaøi ra, ñeå thöïc hieän
vieäc toå chöùc vaø quaûn lyù xaõ hoäi thì nhaø nöôùc phaûi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà
chung mang tính coäng ñoàng maø khoâng toå chöùc, caù nhaân naøo coù theå laøm ñöôïc;
nhaø nöôùc aùp ñaët ra phaùp luaät, quaûn lyù, cai trò baèng phaùp luaät ñoàng thôøi ñeå
ñaûm baûo vieäc phaùt trieån kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi thì nhaø nöôùc phaûi ñaët ra
caùc loaïi thueá vaø nhaø nöôùc laø chuû theå duy nhaát coù chuû quyeàn quoác gia. Baûn
chaát cuûa nhaø nöôùc ñöôïc theå hieän roõ neùt nhaát ôû nhöõng ñònh höôùng hoïat ñoäng,
chöùc naêng quaûn lyù xaõ hoäi, quaûn lyù kinh teá cuûa noù. Do vaäy, xuaát phaùt töø
chöùc naêng cuûa mình, ñeå duy trì quyeàn löïc thoáng trò, thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng
cuûa mình thì nhaø nöôùc phaûi toå chöùc ra moät boä maùy ñeå thöïc hieän chöùc naêng
cuûa nhaø nöôùc. Boä maùy ñoù ñöôïc goïi laø boä maùy nhaø nöôùc.
Boä maùy nhaø nöôùc laø toå chöùc cuûa con ngöôøi, hoaït ñoäng coù yù chí, laø
hoaït ñoäng cuûa cô quan nhaø nöôùc mang tính quyeàn löïc nhaø nöôùc. Moâ hình toå
chöùc boä maùy nhaø nöôùc treân theá giôùi hieän nay khoâng coù moâ hình naøo laø lyù
töôûng, tuy nhieân xuaát phaùt töø ñôøi soáng xaõ hoäi ôû moãi quoác gia khaùc nhau vôùi
nhöõng yeáu toá taùc ñoäng nhaát ñònh maø toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc ôû moãi quoác
gia laø khoâng gioáng nhau.
Theo caùch hieåu chung nhaát, Boä maùy nhaø nöôùc laø toång theå caùc cô quan nhaø
nöôùc ñöôïc toå chöùc vaø hoaït ñoäng theo trình töï, thuû tuïc nhaát ñònh do Hieán phaùp
vaø phaùp luaät quy ñònh. Coù moái lieân heä vaø taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau, coù chöùc
naêng, thaåm quyeàn rieâng theo quy ñònh cuûa Hieán phaùp, phaùp luaät nhaèm tham gia
vaøo vieäc thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï chung cuûa Nhaø nöôùc.
 Noùi toång theå laø noùi ñeán soá löôïng nhieàu, ña daïng. Nhöng toång theå naøy
khoâng phaûi laø pheùp coäng giaûn ñôn maø ñöôïc toå chöùc vaø hoaït ñoäng theo
trình töï, thuû tuïc do Hieán phaùp, phaùp luaät quy ñònh. Coù nhöõng cô quan nhaø
nöôùc do Hieán phaùp quy ñònh nhöng cuõng coù nhöõng cô quan nhaø nöôùc do
Luaät ñònh. Nhöõng cô quan nhaø nöôùc naøy naèm trong boä maùy nhaø nöôùc taïo
thaønh moät toång theå thoáng nhaát nhöng coù thaåm quyeàn rieâng theo quy ñònh
phaùp luaät. Tuy nhieân, khi thöïc hieän chöùc naêng, thaåm quyeàn rieâng cuõng laø
goùp phaàn thöïc hieän chöùc naêng chung cuûa nhaø nöôùc.Toång theå naøy laø söï
ñaûm baûo tính heä thoáng vaø taïo thaønh chænh theå thoáng nhaát.
Hoïc phaàn II- Toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc - Chöông IX: Khaùi quaùt veà Boä maùy nhaø nöôùc 2
Vieät Nam
 Ngoaøi ra, caùc cô quan nhaø nöôùc do Hieán phaùp vaø phaùp luaät quy ñònh
( khaùc vôùi caùc cô quan, toå chöùc khaùc cuûa ñoaøn theå do ñieàu leä ñoaøn theå
ñoù quy ñònh);
 Coù moái lieân heä, taùc ñoäng qua laïi: TW-ÑF. Ví duï: QH laø cô quan quyeàn löïc
nah2 nöôùc cao nhaát, QH baèng vieäc thoâng qua luaät toå chöùc HÑND ,UBND
ñeå quy ñònh vò trí, tích chaát phaùp lyù cuûa caùc phöôøng, xaõ, quy ñònh nhieäm
vuï quyeàn haïn cuûa HÑND,UBND.
2. Cô quan nhaø nöôùc.
Cô quan nhaø nöôùc laø moät boä phaän cuûa boä maùy nhaø nöôùc, coù theå laø
moät ngöôøi hoaëc cuõng coù theå laø nhieàu ngöôøi, do nhaø nöôùc thaønh laäp nhaèm ñeå
thöïc hieän moät coâng vieäc, moät phaàn coâng vieäc hay thöïc hieän nhöõng chöùc naêng
nhaát ñònh.
Cô quan nhaø nöôùc laø boä phaän trong boä maùy nhaø nöôùc. Leânin quan nieäm
BMNN phaûi laø moät chænh theå thoáng nhaát. Moãi cô quan trong Boä maùy nhaø nöôùc
nhö laø moät boä phaän cuûa chieác ñoàng hoà, thieáu moät boä phaän thì khoâng theå vaän
haønh ñöôïc. Ñieàu naøy nhaèm muïc ñích nhaán maïnh BMNN phaûi hoaøn thieän, hoaøn
chænh. Nhöng thöïc tieãn ñieàu naøy laø raát khoù. Ñeå phaân bieät cô quan nhaø nöôùc
vôùi caùc toå chöùc, ñôn vò söï nghieäp khaùc thì phaûi xaùc ñònh caùc daáu hieäu ñaêïc
tröng cuûa nhaø nöôùc.
Ñònh nghóa: Cô quan nhaø nöôùc laø boä phaän caáu thaønh cuûa Boä maùy
nhaø nöôùc, coù theå laø moät taäp theå ngöôøi ( QH,HÑND, UBND) 1 ngöôøi (CTN)
ñöôïc thaønh laäp vaø hoaït ñoäng theo quy ñònh phaùp luaät nhaèm tham gia thöïc
hieän caùc chöùc naêng, nhieäm vuï chung cuûa nhaø nöôùc1.
Caùc daáu hieäu ñaëc tröng cuûa cô quan nhaø nöôùc:
 Caùc cô quan nhaø nöôùc ñöôïc thaønh laäp theo moät trình töï, thuû tuïc do Hieán
phaùp vaø phaùp luaät quy ñònh; Töùc laø, ñöôïc quy ñònh trong vaên baûn phaùp coù
hieäu löïc phaùp lyù nhaát ñònh treân cô sôû thaåm quyeàn ñaõ ñöôïc Hieán phaùp quy
ñònh hoaëc khoâng ñöôïc traùi vôùi HP vaø luaät. Chaúng haïn, caùc cô quan ñaïi dieän
nhaø nöôùc bao giôø cuõng ñöôïc thaønh laäp thoâng qua baàu cöû, do cöû tri baàu ra
1
Taïi sao Boä, cô quan ngang Boä, cô quan chuyeân moân cuûa UBND chæ coù ngöôøi hay coøn goïi laø cô quan moät
ngöôøi.
Vì caùc cô quanh naøy laøm vieäc theo cheá ñoä thuû tröôûng, cheá ñoä laøm vieäc moät ngöôøi. Vaên baûn cuûa
nhöõng cô quan naøy ñeàu nhaân danh moät ngöôøi. Ví duï: quyeát ñònh, chæ thò thoâng tö cuûa boä tröôûng, neáu boä
tröôûng vaéng thì ngöôøi ñöôïc uûy quyeàn laø kyù thay. Ôû ñòa phöông, caùc giaùm ñoác sôû laø ngöôøi ñöôïc uûy
quyeàn neân phaûi chòu traùch nhieäm caù nhaân. Trong boä coù caùc Cuïc, Vuï, Vieän; caùc Tröôûng phoøng trong
sôû chuyeân moân cuõng chæ laø caùn boä giuùp vieäc cho Giaùm ñoác sôû.
Cheá ñoä thuû tröôûng: caù nhaân ngöôøi ñöùng ñaàu coù thaåm quyeàn quyeát ñònh vaø phaûi chòu traùch nhieäm caù
nhaân khi caáp phoù vi phaïm. Ví duï: Boä Tröôûng Leâ Huy Ngoï phaûi gaùnh chòu traùch nhieäm caù nhaân do hai
thöù tröôûng vi phaïm ( kyù maø khoâng kieåm tra); Quoác hoäi ñeà nghò xem xeùt traùch nhieäm cuûa Boä tröôûng
Boä thöông maïi khi Thöù tröôûng Mai Vaên Daâu bò truy toá…
Trong giaùo trình, phaàn ñaëc tröng cô quan nhaø nöôùc chæ coù daáu hieäu thöù ba laø ñuùng nhaát. Coøn caùc daáu
hieäu coøn laïi thì caùc cô quan khaùc cuõng coù.
Vieät Nam
chöù khoâng boå nhieäm, trình töï baàu cöû do phaùp luaät quy ñònh. Trong tröôøng
hôïp baàu cöû maø vi phaïm phaùp luaät nghieâm troïng thì keát quaû baàu cöû bò huyû
boû. Vieäc thaønh laäp cô quan nhaø nöôùc khoâng phaûi laø yù muoán chuû quan cuûa
moät nhoùm ngöôøi, moät thaønh phaàn daân cö naøo trong xaõ hoäi maø noù phuï
thuoäc vaøo chöùc naêng cuûa naøh nöôùc vaø caên cöù vaøo Hieán phaùp. Ví duï: Boä
coù caùc Cuïc, Vuï , Vieän… töông öùng vôùi moäït Boä thì coù moät Nghò ñònh rieâng
cuûa Chính phuû quy ñònh nhieäm vuï, quyeàn haïn, toå chöùc. Neáu muoán thaønh laäp
moät cô quan ôû caáp Vuï maø trong Nghò ñònh khoâng neâu thì phaûi xin yù kieán cuûa
Thuû töôùng CP. Thuû töôùng CP ra quyeát ñònh thì Boä ñoù ñöôïc thaønh laäp Vuï.
Trong khi ñoù, vieäc thaønh laäp moät toå chöùc xaõ hoäi ngheà nghieäp nhö ñoaøn luaät
sö thì quy ñònh ñôn giaûn vaø thoâng thoaùng hôn.
 Cô quan nhaø nöôùc coù tính ñoäc laäp veà cô caáu, toå chöùc, veà cô sôû vaät chaát,
taøi chính; Cô quan nhaø nöôùc duy trì hoaït ñoäng baèng chính ngaân saùch nhaø
nöôùc; töùc laø, chi phí cho toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa cô quan nhaø nöôùc laáy töø
nguoàn duy nhaát, chuû yeáu laø NSNN vaø phaûi nghieâm tuùc tuaân theo cheá ñoä
thu, chi, quyeát toaùn taøi chính do phaùp luaät quy ñònh.
 Cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ( nhieäm vuï, quyeàn haïn, phaïm vi ñoái töôïng
vaø lónh vöïc ñòa baøn hoaït ñoäng) mang tính quyeàn löïc nhaø nöôùc theo quy ñònh
cuûa Hieán phaùp vaø phaùp luaät. Ñaây laø daáu hieäu quan troïng nhaát ñeå phaân
bieät cô quan nhaø nöôùc vôùi caùc cô quan toå chöùc khaùc beân ngoaøi xaõ hoäi vaø
cô quan nhaø nöôùc vôùi caùc cô quan, toå chöùc noäi taïi beân trong cô quan nhaø
nöôùc. Quyeàn löïc nhaø nöôùc laø khaû naêng, yù chí chung cuûa nhaø nöôùc taùc
ñoäng ñeán caù nhaân, toå chöùc coù lieân quan treân laõnh thoå nhaø nöôùc ñoù phaûi
phuïc tuøng. Neáu khoâng phaûi chòu caùc bieän phaùp cöôõng cheá. Tính quyeàn löïc
cuûa cô quan nhaø nöôùc ñöôïc theå hieän thoâng qua hình thöùc hoaït ñoäng cuûa noù,
ñoù laø quyeàn ban haønh vaên baûn phaùp luaät, coù theå laø vaên baûn quy phaïm
hoaëc quyeát ñònh caù bieät coù tính baét buoäc phaûi tuaân theo ñoái vôùi caùc chuû
theå khaùc ( quyeát ñònh haønh chính, haønh vi haønh chính)
Thaåm quyeàn mang tính quyeàn löïc nhaø nöôùc theå hieän:
 Quyeàn ñôn phöông ra quyeát ñònh ( khoâng phuï thuoäc vaøo ñoái töôïng
phaûi thöïc hieän). Quyeát ñònh cuûa cô quan nhaø nöôùc coù giaù trò baét
buoäc ñoái vôùi taát caû caùc cô quan, toå chöùc, caù nhaân coù lieân quan .(
Khaùc vôùi thaåm quyeàn khoâng mang tính quyeàn löïc nhaø nöôùc. Ví duï:
Ñieàu leä, Nghò quyeát Ñaûng chæ coù giaù trò baét buoäc ñoái vôùi cô
quan cuûa ñaûng caáp döôùi, caùc ñaûng vieân coøn Quyeát ñònh cuûa
UBNDTP.HCM : Baét buoäc ñoái vôùi taát caû caùc caù nhaân, toå chöùc, cô
quan nhaø nöôùc TW ñoùng treân ñòa baøn Tp. Hcm, cô quan nöôùc ngoaøi,
ngöôøi coù hoä khaåu, khoâng coù hoä khaåu, ngöôøi vaõng lai…maø khoâng
Vieät Nam
khoâng phuï thuoäc vaøo vieäc ngöôøi ñoù coù naèm trong heä thoáng hay
khoâng?)
 Baét buoäc caùc ñoái töôïng coù lieân quan phaûi phuïc tuøng 2; Ví duï: HÑND
khi thöïc hieän chöùc naêng giaùm saùt, Ban Phaùp cheá cuûa HÑND chæ coù
quyeàn yeâu caàu Chuû tòch UBND baõi boû quyeát ñònh ñònh vi phaïm chöù
Ban Phaùp cheá khoâng coù quyeàn baõi boû, ñình chæ thi haønh quyeát ñònh
ñoù. Neáu Chuû tòch UBND khoâng thöïc hieän thì Ban phaùp cheá cuûa
Hñnd yeâu caàu Ttg baõi boû, ñình chæ chöù UBTVQH khoâng coù quyeàn.
Caùc Ban cuûa HÑND, caùc uûy ban cuûa QH, UBTVQH khoâng coù quyeàn
ñôn phöông quyeát ñònh, bôûi vì nhöõng cô quan naøy laø cô quan noäi taïi
beân trong cuûa CQNN, khoâng coù tính quyeàn löïc.
 Nhaø nöôùc coù quyeàn aùp duïng caùc bieän phaùp cöôõng cheá, caùc bieän
phaùp baûo ñaûm thöïc hieän.
 Khoâng phaûi ñôn phöông quyeát ñònh tuøy tieän maø phaûi tuaân theo caùc
quy ñònh phaùp luaät. Neáu vöôït quaù thaåm quyeàn thì phaûi töï chòu traùch
nhieäm, neáu khoâng thöïc hieän thaåm quyeàn cuõng bò truy cöùu TNHS.
 Cô quan nhaø nöôùc coù hình thöùc hoaït ñoäng, cheá ñoä laøm vieäc theo quy ñònh
phaùp luaät. Ví duï: QH hoïp moät naêm 2 laàn, laøm vieäc taäp theå vaø quyeát ñònh
theo ña soá.
 Nhöõng caù nhaân ñaûm nhieäm nhöõng chöùc traùch trong cô quan nhaø nöôùc phaûi
laø coâng daân Vieät Nam (quyeàn cuûa caù nhaân con ngöôøi vôùi tö caùch laø ngöôøi
chuû cuûa quyeàn löïc nhaø nöôùc, laø ngöôøi coù quoác tòch nöôùc ñoù) vaø ñöôïc goïi
laø caùn boä, coâng chöùc. Phaûi tuaân thuû nhöõng ñieàu kieän tieâu chuaån cuûa caùn
boä coâng chöùc do phaùp luaät quy ñònh.
Caùc cô quan nhaø nöôùc trong boä maùy nhaø nöôùc coù moái quan heä chaët cheõ
vôùi nhau hôïp thaønh moät heä thoáng thoáng nhaát (chaët cheõ) töø trung öông ñeán cô
sôû. Moãi cô quan nhaø nöôùc trong boä maùy nhaø nöôùc coù chöùc naêng, nhieäm vuï
rieâng nhöng ñeàu höôùng ñeán thöïc hieän chöùc naêng nhieäm vuï chung cuûa nhaø
nöôùc.
Duø caùc cô quan coù chöùc naêng rieâng nhöng ñeàu höôùng ñeán chöùc naêng
chung cuûa nhaø nöôùc laø khoâng theå voâ hieäu hoaù nhau. Caàn phaân bieät cô quan
nhaø nöôùc vôùi caùc boä phaän caáu thaønh cô quan nhaø nöôùc. Phaân bieät cô quan nhaø
nöôùc vôùi caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi, toå chöùc chính trò, toå chöùc xaõ hoäi, toå
chöùc xaõ hoäi ngheà nghieäp 3.
2
Noäi dung naøy khaúng ñònh taïi sao caùc cô quan noäi taïi beân trong khoâng phaûi laø cô quan nhaø nöôùc vì noù
khoâng coù quyeàn baét buoäc ñoái vôùi caùc ñoái töôïng lieân quan.
3
Caàn löu yù:Tröôùc ñaây caùc Phoøng, Ban cuûa Sôû chæ tham möu, giuùp vieäc cho Giaùm ñoác sôû cho neân noù
khoâng mang tính quyeàn löïc (luaät khoâng trao quyeàn cho neân caàn phaân bieät cô quan nhaø nöôùc vôùi boä phaän
caáu thaønh cô quan nhaø nöôùc).Tuy nhieân, hieän nay, thöïc hieän cchc,ngoaøi chöùc naêng tham möu cho UBND thì
caùc cô quan chuyeân moân naøy coøn coù nhieäm vuï töï mình quyeát ñònh moät soá vaán ñeâ.Ban toân giaùo cuûa
Vieät Nam
Nhö vaäy:
(1) Cô quan nhaø nöôùc ñöôïc thaønh laäp vaø hoaït ñoäng treân cô sôû phaùp luaät,
theo nhöõng nguyeân taéc vaø trình töï thuû tuïc chaët cheõ, nhaân danh quyeàn löïc nhaø
nöôùc ñeå thöïc hieän moät nhieäm vuï coâng vieäc ñeå goùp phaàn thöïc hieän caùc chöùc
naêng chung cuûa nhaø nöôùc.
(2) Boä maùy nhaø nöôùc laø toång theå bao goàm caùc cô quan nhaø nöôùc coù
tính chaát, vò trí, chöùc naêng, nhieäm vuï, quyeàn haïn khaùc nhau nhöng coù quan heä
maät thieát vôùi nhau taïo thaønh moät thöïc theå nhaát ñònh ñöôïc toå chöùc vaø hoaït
ñoäng theo nhöõng nguyeân taéc do luaät ñònh.
3. Phaân loaïi cô quan nhaø nöôùc trong Boä maùy nhaø nöôùc.
Trong boä maùy nhaø nöôùc coù raát nhieàu loaïi cô quan nhaø nöôùc khaùc nhau.
Moãi caùch phaân loaïi cô quan nhaø nöôùc coù nhöõng giaù trò rieâng nhaát ñònh cuûa
noù vì moãi cô quan nhaø nöôùc coù nhöõng chöùc naêng rieâng nhaát ñònh. Vieäc phaân
loaïi cô quan nhaø nöôùc cho duø theo tieâu chí naøo ñi chaêng nöõa cuõng khoâng vì theá
maø laøm thay ñoåi ñòa vò phaùp lyù cuûa chính cô quan ñoù trong naác thang quyeàn löïc
nhaø nöôùc. Maø ñòa vò phaùp lyù cuõa cô quan nhaø nöôùc phuï thuoäc vaøo vieäc xaùc
ñònh nhieäm vuï, quyeàn haïn, chöùc naêng cuõa chính cô quan ñoù.
Coù caùc tieâu chí, caên cöù phaân loaïi cô quan nhaø nöôùc cô baûn nhö sau:
a. Caên cöù vaøo tính chaát, chöùc naêng,thaåm quyeàn: Chia laøm 5 loaïi cô quan:
 Cô quan ñaïi dieän quyeàn löïc nhaø nöôùc : Quoác hoäi, Hoäi ñoàng nhaân daân
caùc caáp. Ñaây laø heä thoáng cô quan ñöôïc nhaân daân tröïc tieáp trao quyeàn,
thay maët nhaân daân ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc.
 Cô quan chaáp haønh ( cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc, cô quan haønh chính nhaø
nöôùc): Chính phuû, UBND caùc caáp. Ñaây laø heä thoáng cô quan coù boä maùy
lôùn nhaát .
 Cô quan xeùt xöû: Toaø aùn nhaân daân caùc caáp vaø toaø aùn quaân söï caùc caáp.
 Cô quan kieåm saùt: Vieän kieåm saùt nhaân daân caùc caáp vaø vieän kieåm saùt
quaân söï caùc caáp.
 Nguyeân thuû quoác gia ( Chuû tòch nöôùc): Ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc, thay
maët nhaø nöôùc veà ñoái noäi, ñoái ngoaïi. Chuû tòch nöôùc coù thaåm quyeàn trong
caû ba lónh vöïc laäp phaùp, haønh phaùp, tö phaùp.
Tuy nhieân, vôùi caùch phaân loaïi caùc cô quan nhaø nöôùc döïa vaøo tieâu chí treân
khoâng coù nghóa raèng chæ coù Quoác hoäi, HÑND môùi coù tính quyeàn löïc nhaø nöôùc
maø taát caû caùc cô quan treân trong hoaït ñoäng cuûa mình, khi thöïc hieän nhöõng
nhieäm vuï, quyeàn haïn nhaát ñònh theo quy ñònh phaùp luaät ñeàu mang tính quyeàn löïc
nhaø nöôùc.
chính phuû laø cô quan nhaø nöôùc quaûn lyù veà vaán ñeà toân giaùo, khoâng phaûi laø toå chöùc xaõ hoäi; ban daân
toäc cuõng vaäy. Coøn UBMTTQ khoâng phaûi laø cô quan nhaø nöôùc.
Vieät Nam
b. Caên cöù vaøo phaïm vi thaåm quyeàn theo laõnh thoå.

Coù hai nhoùm cô quan sau:
 Cô quan nhaø nöôùc ôû Trung öông: QH, CP, CTN, TANDTC, VKSNDTC. Ñaây laø
nhöõng cô quan coù phaïm vi hoaït ñoäng bao truøm leân toaøn boä laõnh thoå vaø
vaên baûn do nhöõng cô quan naøy ban haønh coù hieäu löïc treân phaïm vi toaøn
quoác, vaên baûn cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc ôû ñòa phöông khoâng ñöôïc traùi
vôùi vaên baûn cuûa cô quan nhaø nöôùc ôû trung öông, neáu traùi thì noù coù theå
bò ñình chæ thi haønh hoaëc bò baõi boû.
 Cô quan nhaø nöôùc ôû ñòa phöông: UBND, HÑND, TAND vaø VKSND ñòa
phöông. Nhöõng cô quan naøy hoaït ñoäng bò giôùi haïn bôûi ñòa giôùi haønh chính,
vaên baûn ban haønh chæ coù hieäu löïc trong phaïm vi ñòa phöông.
Yù nghóa thöïc tieãn cuûa vieäc phaân loaïi theo caên cöù naøy:
 Ñeå xaùc ñònh giôùi haïn thaåm quyeàn cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc. Neáu vaán
ñeà lieân quan coù yù nghóa chung ñoái vôùi toaøn quoác thì thuoäc thaåm quyeàn
quyeát ñònh cuûa cô quan nhaø nöôùc ôû trung öông;
 Ôû ñòa phöông thì thuoäc thaåm quyeàn quyeát ñònh cuûa cô quan nhaø nöôùc caáp
tænh.4
c. Caên cöù vaøo cheá ñoä (nguyeân taéc) laøm vieäc:
 Cô quan nhaø nöôùc laøm vieäc theo (nguyeân taéc) cheá ñoä taäp theå, töùc laø
moïi vieäc ñeàu ñöôïc baøn baïc taäp theå vaø quyeát ñònh theo ña soá: QH,
HÑND, Toaø aùn.
 Cô quan nhaø nöôùc laøm vieäc theo cheá ñoä thuû tröôûng: Thuû tröôûng quyeát
ñònh vaø chòu traùch nhieäm caù nhaân: Boä, CTN, VKSND,Cô quan thuoäc chính
phuû, sôû, phoøng.
 Cô quan nhaø nöôùc hoaït ñoäng döïa treân nguyeân taéc keát hôïp caû cheá ñoä
taäp theå vaø cheá ñoä thuû tröôûng moät ngöôøi 5 : CP vaø UBND caùc caáp (taäp
theå vaø ngöôøi ñöùng ñaàu).
Ví duï: Phaùp luaät quy ñònh: Nhöõng vieäc do taäp theå UBND quyeát ñònh, nhöõng
vieäc do Chuû tòch UBND quyeát ñònh (taäp theå laõnh ñaïo, caùc nhaân phuï traùch).
Theo Luaät toå chöùc Chính phuû naêm 2001, 08 loaïi vaán ñeà phaûi thaûo luaän taäp
theå, quyeát ñònh ña soá. Neáu bieåu quyeát ngang nhau, beân naøo coù Thuû töôùng thì
phaûi theo beân ñoù. Luaät Toå chöùc HÑND vaø UBND tröôùc ñaây cuõng baøn baïc taäp
theå. Nay, 6 loaïi vaán ñeà phaûi baøn baïc taäp theå, quyeát ñònh theo ña soá. Neáu chuû
4
Ví duï: - Chæ thò 24 cuûa CT UBNDTP.HCM veà ñoäi noùn baûo hieåm treân phaïm vi tp. hcm-> khoâng phuø hôïp,
gaây khoù khaên cho coâng daân ôû caùc ñòa phöông khaùc khi tham gia löu thoâng-> ct UBNDTP.HCM phaûi baõi
boû vaø kieán nghò CP ban haønh quy ñònh chung thoáng nhaát treân phaïm vi toaøn quoác.
- Quaän 3: xöû phaït gaùi haønh ngheà maïi daâm nhöng caùc quaän khaùc khoâng xöû phaït. Vaäy thì seõ haønh ngheà ôû caùc ñòa
baøn khaùc/ karaoke
5
Chæ coù töø Hieán phaùp naêm 1992, tröôùc ñoù khoâng coù . Theo Hieán phaùp naêm 1980 HÑBT laøm vieäc theo
cheá ñoä taäp theå.
Vieät Nam
tòch ôû beân thieåu soá thì vaãn phaûi phuïc tuøng ña soá. Muïc ñích cuûa taäp theå laø ñeå
phaùt huy trí tueä tt khi baøn baïc nhöõng vaán ñeà quan troïng coù tính quyeát ñònh cuûa
nhaø nöôùc; coùn thuû tröôûng laø nhaèm ñeà cao vai troø ngöôøi ñöùng ñaàu.
YÙ nghóa cuûa vieäc phaân loaïi naøy:
- Khi nhöõng vaán ñeà naøo ñaõ ñöôïc baøn baïc taäp theå vaø quyeát ñònh theo ña
soá maø nhöõng quyeát ñònh ñoù traùi HP hoaëc coù daáu hieäu toäi phaïm thì taát
caû caùc thaønh vieân phaûi chòu traùch nhieäm. vì vaäy ôû caùc nöôùc coù cheá
ñoä boû phieáu baát tín nhieäm noäi caùc. Hp naêm 1946 cuûa nöôùc ta cuõng quy
ñònh vieäc boû phieáu baát tín nhieäm töøng thaønh vieân noäi caùc vaø taäp theå
noäi caùc.
- Thieåu soá neáu khoâng ñoàng yù vôùi yù kieán ña soá thì phaûi kieán nghò hoaëc
baûo löu yù kieán thì môùi khoâng phaûi chòu traùch nhieäm phaùp lyù.
II. Caùc nguyeân taéc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa Boä maùy Nhaø nöôùc.
Nguyeân taéc laø nhöõng tö töôûng chæ ñaïo trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng haøng
ngaøy cuûa cô quan nhaø nöôùc, boä maùy nhaø nöôùc. Nhöõng nguyeân taéc naøy khoâng
chæ coù yù nghóa trong quaù trình laäp phaùp maø coøn coù yù nghóa trong quaù trrình toå
chöùc thöïc hieän (haønh phaùp) vaø caû trong quaù trình xöû lyù vi phaïm ( tö phaùp).
- Coù nhöõng nguyeân taéc mang tính chaát Hieán ñònh ( Hieán phaùp quy ñònh), coù
nhöõng nguyeân taéc mang tính chaát luaät ñònh; coù nguyeân taéc chung (aùp duïng cho
toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caû boä maùy nhaø nöôùc) beân caïnh ñoù cuõng coù
nhöõng nguyeân taéc rieâng (xuaát phaùt töø nhöõng chöùc naêng rieâng cuûa töøng heä
thoáng cô quan, theå hieän tính ñaëc thuø cuûa heä thoáng cô quan ñoù, chæ coù cô quan
ñoù môùi chaáp haønh).
Beân caïnh ñoù coù nhöõng taøi lieäu giaùo trình coøn phaân chia nhöõng nguyeân taéc
trong toå chöùc vaø nhöõng nguyeân taéc trong hoaït ñoäng rieâng ra. Tuy nhieân, caùch
phaân chia naøy khoâng hôïp lyù, theå hieän ôû choã coù nhöõng nguyeân taéc ñoàng thôøi
aùp duïng cho caû toå chöùc vaø hoaït ñoäng chöù khoâng chæ ñôn thuaàn cho moät khía
caïnh naøo.
Toùm laïi, vieäc vaän duïng nhöõng nguyeân taéc trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa
boä maùy Nhaø nöôùc laø heát söùc quan troïng. Vieäc vaän duïng nhöõng nguyeân taéc
khaùc nhau seõ cho ra nhöõng moâ hình khaùc nhau.
1. Nguyeân taéc quyeàn löïc nhaø nöôùc laø thoáng nhaát coù söï phaân coâng vaø phoái
hôïp thöïc hieän 6.
Nguyeân taéc naøy veà baûn chaát laø xuaát phaùt töø nguyeân taéc taäp quyeàn
XHCN.
6
Coøn ñöôïc goïi laø nguyeân taéc taäp quyeàn XHCN, nguyeân taéc quyeàn löcï thuoäc veà nhaân daân. Xem theâm
noäi dung chöông cheá ñoä chính trò.
Vieät Nam
Taäp quyeàn laø söï taäp trung quyeàn löïc nhaø nöôùc vaøo ai ñoù (caù nhaân, cô
quan). Trong cheá ñoä phong kieán, boä maùy nhaø nöôùc veà cô baûn laø toå chöùc theo
nguyeân taéc taäp quyeàn chuyeân cheá - quyeàn löïc nhaø nöôùc taäp trung tuyeät ñoái
vaøo tay vua, hoaøng ñeá. Chính ñaây laø coäi nguoàn cuûa söï ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn
(chuyeân cheá) cuûa cheá ñoä phong kieán. Caùc tö töôûng veà daân chuû luùc baáy giôø
veà phöông dieän lyù thuyeát ñaõ cöïc löïc pheâ phaùn caùch toå chöùc quyeàn löïc chuyeân
cheá ñoù. Daàn daàn, vôùi söï lôùn maïnh cuûa giai caáp tö saûn, quyeàn löïc cuûa vua ñaõ
bò san seû cho moät thieát cheá môùi ñöôïc laäp ra- Nghò vieän (ví duï Vieän nguyeân laõo
ôû Anh theá kyû XIII). Khi caùch maïng tö saûn thaéng lôïi ( theá kyû XVII- XVIII) thì
cuøng vôùi söï xaùc laäp quyeàn löïc nhaân daân (daân chuû) laø söï thieát laäp cô cheá ñaïi
nghò – moät cô cheá nhaø nöôùc toå chöùc theo nguyeân taéc phaân quyeàn, phuû ñònh laïi
nguyeân taéc taäp quyeàn chuyeân cheá phong kieán. Theo ñoù, quyeàn löïc nhaø nöôùc
ñöôïc phaân ra caùc quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp vaø trao cho ba cô quan
ñaûm nhieäm töông öùng laø Nghò vieän, Chính phuû vaø Toøa aùn. Ba nhaùnh quyeàn löïc
naøy ñoäc laäp vaø ñoái troïng laãn nhau – duøng quyeàn löïc ñeå haïn cheá quyeàn löïc. Cô
cheá ñaïi nghò (phaân quyeàn) ñaõ khaéc phuïc ñöôïc söï söï chuyeân cheá trong toå chöùc
nhaø nöôùc tröôùc ñoù vaø noùi theo K. Maùc vaø Ph. AÊng ghen laø ñaõ theå hieän söï
“phaân coâng lao ñoâng … aùp duïng trong cô cheá nhaø nöôùc vôùi muïc ñích ñôn giaûn
hoùa vaø kieåm tra”. Tuy nhieân cô cheá ñaïi nghò do tính ñoäc laäp vaø ñoái troïng giöõa
caùc cô quan ñaõ laøm cho Nghò vieän treân nguyeân taéc laø cô quan ñaïi dieän quyeàn
löïc cuûa nhaân daân bò thao tuùng trôû neân hình thöùc, daãn ñeán trieät tieâu quyeàn löïc
nhaân daân. Caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc- Leânin ñaõ chuû tröông xoùa boû
cheá ñoä ñaïi nghò vaø thay vaøo ñoù (qua kinh nghieäm coâng xaõ Pari) laø cô cheá “ taäp
theå haønh ñoäng” sau naøy ñöôïc khaùi quaùt thaønh nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi
chuû nghóa (hay nguyeân taéc thoáng nhaát quyeàn löïc) ñoái laäp vôùi nguyeân taéc phaân
quyeàn trong toå chöùc nhaø nöôùc tö saûn.
- Noäi dung cuûa nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa theå hieän ôû choã:
Thöù nhaát, moïi quyeàn löïc nhaø nöôùc cuûa nhaân daân (ngoaøi nhöõng quyeàn
ñöôïc thöïc hieän baèng con ñöôøng tröïc tieáp) ñöôïc nhaân daân trao (uûy quyeàn) cho cô
quan ñaïi dieän cuûa nhaân daân, cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cuûa nhaân daân. Ñoù laø
caùc Xoâ vieát (ôû Lieân xoâ cuõ), Quoác hoäi (ôû Trung quoác, Vieät Nam).
Caùc cô quan naøy naém giöõ caùc quyeàn cuûa quyeàn löïc nhaø nöôùc thoáng
nhaát, coù nghóa laø chuùng naém taát caû caùc quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp, tö phaùp
vaø giaùm saùt. Caùc cô quan ñaïi dieän naøy (ôû trung öông vaø ñòa phöông) laø nhöõng
cô quan ñaïi dieän quyeàn löïc nhaø nöôùc duy nhaát vaø laø hình thöùc chuû yeáu thöïc
hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc cuûa nhaân daân.
Thöù hai: Trong ñieàu kieän hieän taïi cô quan ñaïi dieän quyeàn löïc nhaø nöôùc cuûa
nhaân daân (Quoác hoäi ) do phöông thöùc hoaït ñoäng theo kyø hoïp vaø caùc ñaïi bieåu
Vieät Nam
phaàn ñoâng laø kieâm nhieäm neân chöa theå thöïc hieän taát caû caùc quyeàn thuoäc noäi
dung quyeàn löïc nhaø nöôùc, Quoác hoäi töï mình vöøa laäp ra caùc cô quan nhaø nöôùc
khaùc vaø phaân giao cho chuùng thöïc hieän caùc chöùc naêng, nhieäm vuï nhaát ñònh.
Ñieåm maáu choát laø caùc cô quan ñoù (ví duï nhö Hoäi ñoàng boä tröôûng, Toøa aùn
nhaân daân, Vieän kieåm saùt nhaân daân) phaûi chòu söï giaùm saùt (baùo caùo coâng taùc)
vaø chòu traùch nhieäm (bò baõi nhieäm, mieãn nhieäm) tröôùc cô quan quyeàn löïc nhaø
nöôùc.
Tö töôûng “ taäp theå haønh ñoäng” – taäp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa – noùi treân
ñaõ ñöôïc aùp duïng xuyeân suoát trong toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc caùc nöôùc xaõ
hoäi chuû nghóa Lieân xoâ vaø Ñoâng AÂu. ÔÛ moät vaøi nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa
Chaâu AÙ thôøi kyø ñaàu ñaõ aùp dung nguyeân taéc naøy vôùi nhöõng ñieàu chænh caàn
thieát, thích hôïp vôùi moâ hình nhaø nöôùc daân chuû nhaân daân caáp ñoä thaáp vaø trung
bình. Khi chuyeån sang caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa thì cuõng nhanh choùng aùp
duïng nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa moät caùch trieät ñeå.
Nhaø nöôùc CHXHCN Vieät Nam laø Nhaø nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân, laø
toå chöùc ñeå nhaân daân lao ñoäng thöïc hieän quyeàn laøm chuû cuûa mình. Ñoù laø baûn
chaát, nguoàn goác, söùc maïnh vaø hieäu löïc quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc kieåu môùi. Do
ñoù, vieäc khaúng ñònh, phaùt huy vaø baûo ñaûm quyeàn löïc cuûa nhaân daân trong toå
chöùc vaø hoïat ñoäng cuûa Nhaø nöôùc laø vaán ñeà coù tính quy luaät aûnh höôûng tröïc
tieáp ñeán quaù trình toàn taïi, phaùt trieån beàn vöõng cuûa cheá ñoä XHCN. Vì vaäy,
nguyeân taéc naøy ñöôïc quaùn trieät trong toå chöùc Boä maùy nhaø nöôùc qua caùc Hieán
phaùp nhöng ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau.
 Hieán phaùp naêm 1946, nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa môùi aùp
duïng böôùc ñaàu (theå hieän ôû vieäc coi Nghò vieän nhaân daân laø cô quan coù
quyeàn cao nhaát, laäp ra Chính phuû, Noäi caùc chòu traùch nhieäm tröôùc Nghò
vieän, thaäm chí coøn coù theå phuû quyeát Nghò vieän).
 Hieán phaùp naêm 1959, nguyeân taéc naøy ñöôïc aùp duïng maïnh meõ (Quoác hoäi
laø cô quan quyeàn löïc cao nhaát, Hoäi ñoàng Chính phuû laø cô quan chaáp haønh
cuûa Quoác hoäi, chòu traùch nhieäm tröôùc Quoác hoäi…).
 Hieán phaùp 1980, nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ ñöôïc vaän
duïng trieät ñeå. Boä maùy nhaø nöôùc ta ñaõ ñöôïc xaây döïng theo ñuùng moâ hình
Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñang hieän haønh (Quoác hoäi laø cô quan ñaïi
bieåu cao nhaát cuûa nhaân daân, cô quan quyeàn löïc cao nhaát…).
 Hieán phaùp 1992, theo tinh thaàn ñoåi môùi, nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi
chuû nghóa ñöôïc nhaän thöùc laïi vaø vaän duïng hôïp lyù hôn. Ñoù laø: Quoác hoäi
laø cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát 7. Quyeàn löïc nhaø nöôùc ñöôïc thöïc
7
Veà nguyeân taéc, quyeàn löïc nhaø nöôùc laø thoáng nhaát vaøo nhaân daân, Quoác hoäi laø cô quan ñaïi dieän cuûa
nhaân daân, cô quan coù quyeàn cao nhaát chöù khoâng theå noùi laø quyeàn löïc taäp trung thoáng nhaát vaøo Quoác
hoäi ñöôïc.
Vieät Nam
hieän treân cô sôû phaân coâng, phoái hôïp giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc trong
vieäc thöïc hieän caùc quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp, tö phaùp.
Ñieàu 2 Hieán phaùp 1992 quy ñònh “ Nhaø nöôùc CHXHCNVN laø nhaø nöôùc cuûa
nhaân daân, do nhaân daân vaø vì nhaân daân. Taát caû quyeàn löïc nhaø nöôùc thuoäc veà
nhaân daân maø neàn taûng laø lieân minh giai caáp noâng daân, giai caáp coâng nhaân
vaø ñoäi nguõ trí thöùc”.
Thöïc hieän nguyeân taéc naøy thöïc chaát laø baûo ñaûm quyeàn löïc cuûa nhaân daân
trong quaûn lyù nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi; nhaân daân laø chuû theå toái cao. Caùn boä nhaø
nöôùc thöïc hieän chöùc naêng nhieäm vuï cuûa mình laø thöïc hieän quyeàn löïc cuûa nhaân
daân giao phoù. Nhaân daân baàu ra Quoác hoäi vaø HÑND laø nhöõng cô quan quyeàn löïc
nhaø nöôùc ñöôïc nhaân daân trao quyeàn löïc tröïc tieáp ñeå thay maët nhaân daân thöïc
hieän quyeàn löïc ñoù. Vì vaäy: “Nhaân daân söû duïng quyeàn löïc nhaø nöôùc thoâng qua
Quoác hoäi vaø Hoäi ñoàng nhaân daân” (Ñieàu 6 HP 1992). Taát caû caùc hoaït ñoäng
cuûa cô quan nhaø nöôùc trong boä maùy nhaø nöôùc.
Treân tinh thaàn ñoù, Hieán phaùp Vieät Nam quy ñònh“Nhaân daân söû duïng
quyeàn löïc nhaø nöôùc thoâng qua Quoác hoäi vaø Hoäi ñoàng nhaân daân laø nhöõng cô
quan ñaïi dieän cho yù chí vaø nguyeän voïng cuûa nhaân daân, do nhaân daân baàu ra vaø
chòu traùch nhieäm tröôùc nhaân daân” (Ñieàu 6).
Ñieàu 2 Hieán phaùp 1992 (ñaõ ñöôïc söûa ñoåi, boå sung) khaúng ñònh: “Nhaø nöôùc
CHXHCH Vieät Nam laø Nhaø nöôùc phaùp quyeàn XHCN cuûa nhaân daân, do nhaân
daân, vì nhaân daân. Taát caû quyeàn löïc Nhaø nöôùc thuoäc veà nhaân daân maø neàn
taûng laø lieân minh giöõa giai caáp coâng nhaân vôùi giai caáp noâng daân vaø ñoäi nguõ
trí thöùc. Quyeàn löïc Nhaø nöôùc laø thoáng nhaát, coù söï phaân coâng vaø phoái hôïp
giöõa caùc cô quan Nhaø nöôùc trong vieäc thöïc hieän caùc quyeàn laäp phaùp, haønh
phaùp vaø tö phaùp”.
Quy ñònh naøy noùi leân nguoàn goác cuûa quyeàn löïc Nhaø nöôùc vaø baûn chaát
cuûa Nhaø nöôùc ta. Trong xaõ hoäi ta, quyeàn löïc Nhaø nöôùc baét nguoàn töø nhaân
daân, nhaân daân laø ngöôøi chuû thöïc söï cuûa ñaát nöôùc. Quoác hoäi vaãn laø cô quan
quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát thöïc hieän caùc quyeàn laäp hieán, laäp phaùp, quyeát
ñònh caùc vaán ñeà cô baûn cuûa ñaát nöôùc, giaùm saùt toái cao ñoái vôùi toaøn boä hoaït
ñoäng cuûa nhaø nöôùc. Caùc cô quan nhaø nöôùc khaùc do Quoác hoäi thaønh laäp, giaùm
saùt hoaït ñoäng vaø chòu traùch nhieäm tröôùc Quoác hoäi. Song, Quoác hoäi khoâng “
oâm ñoàm” taát caû caùc coâng vieäc maø chæ taäp trung vaøo hoaït ñoäng laäp phaùp,
quyeát ñònh caùc vaán ñeà quan troïng cuûa ñaát nöôùc vaø giaùm saùt toái cao. Coøn caùc
cô quan khaùc nhö Chính phuû, Toøa aùn nhaân daân toái cao, Vieän kieåm saùt nhaân daân
toái cao, keå caû Chuû tòch nöôùc ñöôïc phaân ñònh chöùc naêng nhieäm vuï raïch roøi hôn,
coù tính ñoäc laäp hôn, cuøng nhau phoái hôïp thöïc hieän caùc chöùc naêng, nhieäm vuï
cuûa nhaø nöôùc.
Vieät Nam
- YÙ nghóa cuûa vieäc thöïc hieän nguyeân taéc:

 Baûo ñaûm quyeàn löïc cuûa nhaân daân trong quaûn lyù Nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi.
Nhaân daân laø chuû theå toái cao trong toaøn boä hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc.
Caùc cô quan vaø caùn boä nhaø nöôùc thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï vaø
quyeàn haïn cuûa mình chính laø thöïc hieän quyeàn löïc cuûa nhaân daân giao phoù.
Nhaân daân thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc cuûa mình thoâng qua Quoác hoäi
vaø HÑND caùc caáp.
Ñoàng thôøi, quyeàn löïc cuûa nhaân daân trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa
BMNN coøn ñöôïc theå hieän treân nhieàu maët: Tham gia quaûn lyù Nhaø nöôùc, tham gia
thaûo luaän vaø quyeát ñònh nhöõng vaán ñeà quan troïng cuûa ñaát nöôùc treân taát caû
caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, nhaân daân kieåm tra, giaùm saùt hoïat ñoäng cuûa
caùc cô quan nhaø nöôùc vaø caùn boä, nhaân vieân nhaø nöôùc. Nguyeân taéc naøy khaùc
vôùi nguyeân taéc phaân chia quyeàn löïc nhaø nöôùc ñöôïc aùp duïng ôû caùc nöôùc tö
saûn. Tuy nhieân, nguyeân taéc taát caû quyeàn löïc nhaø nöôùc thuoäc veà nhaân daân
khoâng loïai tröø vieäc tieáp thu vaø vaän duïng nhöõng haït nhaân hôïp lyù cuûa nguyeân
taéc phaân quyeàn vaøo ñieàu kieän thöïc tieãn ôû nöôùc ta. Ñoù laø vieäc ghi nhaän ôû
taàm Hieán phaùp yeáu toá phaân coâng vaø phoái hôïp quyeàn löïc nhaèm naâng cao hieäu
quaû hoaït ñoäng cuûa BMNN, traùnh nguy cô laïm quyeàn. Ñaây laø vieäc quaùn trieät
quan ñieåm Quoác hoäi khoâng chæ coù toaøn quyeàn maø phaûi coù thöïc quyeàn. Ví duï,
Hieán phaùp 1980 quy ñònh HÑBT “ laø cô quan chaáp haønh vaø haønh chính Nhaø
nöôùc cao nhaát cuûa cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc cao nhaát”. Trong khi ñoù, Hieán
phaùp 1992 quy ñònh “ Chính phuû laø cô quan chaáp haønh cuûa Quoác hoäi, cô quan
haønh chính Nhaø nöôùc cao nhaát cuûa nöôùc CHXHCN Vieät Nam”. Ñieàu naøy cho
thaáy, so vôùi Hieán phaùp 1980 thì Chính phuû theo Hieán phaùp 1992 maëc duø vaãn laø
cô quan phaùi sinh töø Quoác hoäi, nhöng Quoác hoäi laäp ra vaø trao cho Chính phuû
quyeàn haønh phaùp – trong lónh vöïc naøy – Chính phuû laø cô quan coù thaåm quyeàn cao
nhaát. Quoác hoäi khoâng “oâm ñoàm”, laøm thay coâng vieäc haønh phaùp cuûa Chính
phuû maø chæ taäp trung vaøo thöïc hieän toát caùc chöùc naêng cuûa mình laø laäp hieán,
laäp phaùp; quyeát ñònh nhöõng vaán ñeà quan troïng cuûa ñaát nöôùc vaø giaùm saùt toái
cao. Noùi toùm laïi, nguyeân taéc taäp quyeàn xaõ hoäi chuû nghóa laø nguyeân taéc caên
baûn xuyeân suoát trong toå chöùc Boä maùy nhaø nöôùc nöôùc ta.
Ñieåm môùi cuûa nguyeân taéc naøy laø ôû choå noù ñöôïc nhaän thöùc laïi vaø ñöôïc
vaän duïng hôïp lyù hôn trong Hieán phaùp 1992, ñeán NQ51 ñaõ coù söï boå sung theâm
vaøo Ñieàu 2 Hieán phaùp 1992 noäi dung: “Quyeàn löïc Nhaø nöôùc laø thoáng nhaát, coù
söï phaân coâng vaø phoái hôïp giöõa caùc cô quan Nhaø nöôùc trong vieäc thöïc hieän
caùc quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp”.
- Nhöõng yeâu caàu thöïc tieãn cuûa vieäc thöïc hieän nguyeân taéc:
Vieät Nam
Nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi “ Caùc cô quan Nhaø nöôùc, caùn boä, vieân chöùc Nhaø
nöôùc phaûi toân troïng nhaân daân, taän tuïy phuïc vuï nhaân daân, lieân heä chaët cheõ
vôùi nhaân daân, laéng nghe yù kieán vaø chòu söï giaùm saùt cuûa nhaân daân; kieân
quyeát ñaáu tranh choáng tham nhuõng, laõng phí vaø moïi bieåu hieän quan lieâu, haùch
dòch, cöûa quyeàn” ( Ñieàu 8 Hieán phaùp 1992 ñaõ ñöôïc söûa ñoåi, boå sung 2001).
2. Nguyeân taéc Ñaûng laõnh ñaïo Boä maùy Nhaø nöôùc.
Ñaûng khoâng chæ laõnh ñaïo heä thoáng chính trò maø coøn laõnh ñaïo caû boä maùy
nhaø nöôùc. Ñaûng laõnh ñaïo thoâng thoâng qua tö töôûng, ñöôøng loái, chính saùch cuûa
mình taùc ñoäng leân caû boä maùy Nhaø nöôùc, laõnh ñaïo baèng Nghò quyeát. Nghò
quyeát cuûa Ñaûng ñöôïc Nhaø nöôùc theå cheá hoaù baèng caùc quy ñònh phaùp luaät, aùp
duïng trong phaïm vi toaøn quoác.
- Ñaûng laõnh ñaïo baèng coâng taùc caùn boä.
- Ñaûng laõnh ñaïo thoâng qua coâng taùc kieåm tra caùc ñaûng vieân vaø caùc toå chöùc
Ñaûng trong boä maùy Nhaø nöôùc, giuùp cho Ñaûng phaùt hieän nhöõng sai laàm, thieáu
soùt trong vieäc thöïc hieän chuû tröông ñöôøng loái cuûa Ñaûng.
- Phöông phaùp laõnh ñaïo laø laõnh ñaïo chính trò, khoâng phaûi caàm tay chæ vieäc
cuõng nhö khoâng phaûi laø giao taát caû cho Nhaø nöôùc.
Söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng coäng saûn Vieät Nam laø nhaân toá quyeát ñònh söï toàn
taïi cuûa cheá ñoä nhaø nöôùc ta. Cho neân, baûo ñaûm söï laõnh ñaïo cuûa ñaûng laø moät
nguyeân taéc. Hieán phaùp xaùc ñònh “ Ñaûng coäng saûn Vieät Nam, ñoäi tieân phong
cuûa giai caáp coâng nhaân Vieät Nam, ñaïi bieåu trung thaønh quyeàn lôïi cuûa giai caáp
coâng nhaân, nhaân daân lao ñoäng vaø cuûa caû daân toäc, theo chuû nghóa Maùc- Leân
nin vaø tö töôûng Hoà Chí Minh laø löïc löôïng laõnh ñaïo nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi”
( Ñieàu 4).
- Noäi dung cuûa nguyeân taéc Ñaûng laõnh ñaïo nhaø nöôùc theå hieän:
 Toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa Boä maùy nhaø nöôùc ñeàu döïa treân cô sôû
ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng. Ñaûng vaïch ra nhöõng phöông höôùng vaø
nguyeân taéc cô baûn laøm cô sôû cho vieäc xaây döïng vaø hoaøn thieän nhaø
nöôùc, cuûng coá vaø phaùt trieån heä thoáng chính trò, thieát laäp cheá ñoä daân
chuû xaõ hoäi chuû nghóa, phaùt huy quyeàn laøm chuû nhaân daân. Töø ñoù, nhaø
nöôùc theå cheá hoùa thaønh phaùp luaät. Nhaø nöôùc laø coâng cuï trong tay cuûa
Ñaûng ñeå duy trì quyeàn thoáng trò xaõ hoäi. Nhöõng vaán ñeà veà xaây döïng nhaø
nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân, veà caûi caùch boä maùy nhaø nöôùc, neâu
cao vai troø cuûa Quoác hoäi, Hoäi ñoàng nhaân daân, caûi caùch neàn haønh chính
nhaø nöôùc, caûi caùch tö phaùp,… tröôùc khi ñöôïc quy ñònh trong HP thì ñaõ ñöôïc
ghi nhaän trong caùc NQ cuûa ÑCSVN.
 Ñaûng laõnh ñaïo baèng coâng taùc caùn boä thoâng qua vieäc ñeà ra nhöõng quan
ñieåm vaø chính saùch veà caùn boä; phaùt hieän, löïa choïn, boài döôõng nhöõng
Vieät Nam
Ñaûng vieân öu tuù vaø nhöõng ngöôøi ngoaøi Ñaûng coù phaåm chaát vaø naêng
löïc giôùi thieäu vôùi caùc cô quan nhaø nöôùc, caùc toå chöùc chính trò - xaõ hoäi
thoâng qua cô cheá baàu cöû, tuyeån choïn ñeå boá trí vaøo laøm vieäc trong caùc cô
quan nhaø nöôùc. Ví duï, moãi khi ÑHÑBTQ cuûa Ñaûng hoïp vaø baàu ra danh
saùch BCHTW Ñaûng vaø Boä chính trò; nhìn vaøo ñaây, chuùng ta coù theå nhaän
bieát ñöôïc nhöõng chöùc vuï quan troïng trong BMNN maø QH khoùa môùi seõ
baàu, pheâ chuaån,… (CTN, Thuû töôùng, Chuû tòch QH, Bí thö thaønh uûy Haø
Noäi vaø TPHCM, Boä tröôûng coâng an vaø Boä tröôûng quoác phoøng,… phaûi
laø UÛy vieân Boä chính trò; Boä tröôûng cuûa caùc boä coøn laïi, Chaùnh aùn
TANDTC vaø Vieän tröôûng VKSNDTC,… phaûi laø UÛy vieân trung öông Ñaûng;
ôû ñòa phöông thì Chuû tòch UBND caáp naøo thöôøng laø phoù Bí thö ñaûng uûy
caáp ñoù;…).
 Ñaûng thöïc hieän söï laõnh ñaïo cuûa mình thoâng qua caùc ñaûng vieân vaø toå
chöùc Ñaûng baèng caùch giaùo duïc ñaûng vieân naâng cao vai troø tieân phong,
göông maãu qua ñoù ñoäng vieân quaàn chuùng tham gia vaøo quaûn lyù nhaø nöôùc
vaø xaõ hoäi, tích cöïc thöïc hieän ñöôøng loái cuûa Ñaûng, toân troïng vaø thöïc
hieän nghieâm chænh phaùp luaät nhaø nöôùc. Ví duï, chính saùch daân soá cuûa
nhaø nöôùc ta laø moãi gia ñình neân coù töø 1 ñeán 2 con ñeå nuoâi daïy cho toát;
hôn ai heát laø Ñaûng vieân, laø caùn boä nhaø nöôùc phaûi tieân phong, göông maãu
chaáp haønh chính saùch treân (neáu khoâng thì seõ chòu nhöõng haäu quaû baát lôïi
nhaát ñònh trong khi ñoái vôùi ngöôøi khaùc thì chæ coù yù nghóa khuyeán khích).
 Ñaûng thöïc hieän coâng taùc kieåm tra vieäc chaáp haønh vaø thöïc hieän ñöôøng
loái, chính saùch, nghò quyeát cuûa Ñaûng ñoái vôùi ñaûng vieân, caùc toå chöùc
Ñaûng phaùt hieän vaø uoán naén kòp thôøi nhöõng sai laàm, leäch laïc (trong Boä
chính trò coù moät UÛy vieân laø Tröôûng ban kieåm tra Trung öông Ñaûng). Ñoàng
thôøi Ñaûng tieán haønh toång keát thöïc tieån, ruùt kinh nghieäm ñeå khoâng ngöøng
boå sung vaø hoaøn thieän caùc ñöôøng loái, chính saùch treân taát caû caùc lónh
vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi.
 Phöông phaùp laõnh ñaïo cuûa Ñaûng 8: Laø nhöõng phöông phaùp daân chuû, giaùo
duïc, thuyeát phuïc vaø döïa vaøo uy tín, naêng löïc cuûa caùc Ñaûng vieân vaø toå
chöùc cô sôû Ñaûng. Ñaûng vieân bao giôø cuõng phaûi tieân phong, ñi ñaàu, göông
maãu trong vieäc thöïc hieän ñöôøng, loái chuû tröông cuûa Ñaûng; phaùp luaät cuûa
nhaø nöôùc (Ñaûng vieân ñi tröôùc, laøng nöôùc theo sau).
Veà thöïc chaát söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng ñoái vôùi nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi laø söï
laõnh ñaïo chính trò mang tính ñònh höôùng, taïo ñieàu kieän ñeå nhaø nöôùc vaø caùc toå
chöùc thaønh vieân cuûa heä thoáng chính trò coù cô sôû, chuû ñoäng, saùng taïo trong toå
chöùc vaø hoaït ñoäng baèng nhöõng coâng cuï, bieän phaùp cuï theå cuûa mình. Ñieàu naøy
8
Xem chöông Cheá ñoä chính trò.
Vieät Nam
coù nghóa laø Ñaõng laõnh ñaïo Nhaø nöôùc nhöng khoâng phaûi laø söï bao bieän, laøm
thay, can thieäp mang tính aùp ñaët ñoái vôùi cô quan Nhaø nöôùc.
So vôùi caùc Ñaûng chính trò caàm quyeàn trong caùc nhaø nöôùc thì vò trí, vai troø
laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñoái vôùi nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi coù
nhöõng ñaëc tröng rieâng nhö: Quyeàn laõnh ñaïo cuûa Ñaûng ñöôïc ghi nhaän trong Hieán
phaùp; cô sôû chính trò xaõ hoäi cuûa Ñaûng raát roäng raõi, söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng
ñöôïc thöøa nhaän; Ñaûng laø ñaïi bieåu trung thaønh cho quyeàn lôïi cuûa giai caáp coâng
nhaân, nhaân daân lao ñoäng vaø caû daân toäc,…
Vì vaäy nhöõng chuû tröông vaø quan ñieåm lôùn thöôøng ñöôïc moïi taàng lôùp nhaân
daân quan taâm, tham gia ñoùng goùp yù kieán töø khi soaïn thaûo vaø tích cöïc uûng hoä,
toå chöùc thöïc hieän treân thöïc teá.
3. Nguyeân taéc taäp trung, daân chuû.

Trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa Boä maùy nhaø nöôùc phaûi keát hôïp caû hai
nguyeân taéc naøy vôùi nhau.
Ôû khía caïnh taäp trung: Quyeàn löïc nhaø nöôùc phaûi taäp trung ñeå quaûn lyù, cai
trò, ñieàu haønh; taäp trung laø caáp döôùi phaûi phuïc tuøng caáp treân, ñòa phöông phuïc
tuøng trung öông, nhaân vieân phuïc tuøng thuû tröôûng, thieåu soá phuïc tuøng ña soá.
Tuy nhieân, taäp trung khoâng coù nghóa laø ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn maø phaûi
ñaët treân neàn taûng daân chuû, nhöõng vaán ñeà quan troïng phaûi ñöôïc baøn baïc coâng
khai, caáp treân phaûi toân troïng caáp döôùi, phaùt huy naêng ñoäng saùng taïo cuûa caáp
döôùi chöù khoâng aùp ñaët meänh leänh.
Toùm laïi, daân chuû phaûi höôùng ñeán taäp trung, taäp trung phaûi treân neàn taûng
daân chuû.
Caùc cô quan nhaø nöôùc khaùc nhau khi toå chöùc vaø hoaït ñoäng coù söï vaän duïng
nguyeân taéc naøy laø khoâng nhö nhau, töùc laø möùc ñoä taäp trung daân chuû seõ khaùc
nhau.
Boä maùy nhaø nöôùc cuûa cheá ñoä chuyeân cheá keå caû caùc nöôùc tö baûn, trong
quan heä treân döôùi ñeàu thònh haønh nguyeân taéc taäp trung thoáng nhaát, nghóa laø caùc
cô quan nhaø nöôùc caáp döôùi chæ phuïc tuøng vaø chòu söï chæ huy thoáng nhaát cuûa
caáp treân, thieáu söï kieåm soaùt, giaùm saùt cuûa nhaân daân vaø cô sôû. Do ñoù deã daãn
ñeán söï tuøy tieän, hoáng haùch vaø loäng quyeàn cuûa boä maùy quan laïi. Khaéc phuïc
tình traïng ñoù, cheá ñoä nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa treân nguyeân taéc vaãn baûo
ñaûm quyeàn löïc nhaø nöôùc thoáng nhaát töø trung öông ñeán ñòa phöông, nhöng phaûi
ngaên ngöøa teä taäp trung quan lieâu, phaùt huy söï saùng taïo cuûa ñòa phöông, cô sôû,
ñaõ ñeà ra vaø aùp duïng nguyeân taéc taäp trung daân chuû.
Noäi dung cuûa nguyeân taéc taäp trung daân chuû trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng
cuûa boä maùy nhaø nöôùc theå hieän ôû choå: toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc noùi chung
Vieät Nam
ñeàu phaûi döïa treân söï taäp trung voán laø ñaëc tröng chung cuûa moïi toå chöùc nhaø
nöôùc. Nhöng ñaây khoâng phaûi laø söï taäp trung quan lieâu maø laø taäp trung theo loái
môùi: taäp trung mang tính daân chuû. Taäp trung daân chuû vaãn laáy neàn taûng laø söï
taäp trung thoáng nhaát, xuyeân suoát giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc caáp cao ôû trung
öông cuõng nhö giöõa trung öông vaø ñòa phöông, traùnh söï phaân quyeàn vaø söï chia caét
voâ chính phuû. Nhöng trong cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa cuûa ta, quyeàn löïc nhaø nöôùc
laø baét nguoàn töø nhaân daân, phuïc vuï nhaân daân, phaûi chòu söï kieåm soaùt cuûa
nhaân daân hay cuûa caùc cô quan ñaïi dieän. Treân tinh thaàn ñoù taäp trung phaûi mang
tính daân chuû.
Nhöõng yeâu caàu cô baûn cuûa nguyeân taéc taäp trung daân chuû trong toå chöùc
vaø hoïat ñoäng cuûa BMNN ta laø vöøa baûo ñaûm söï chæ ñaïo, ñieàu haønh taäp trung
thoáng nhaát cuûa caùc cô quan Nhaø nöôùc ôû trung öông ñoái vôùi cô quan Nhaø nöôùc
ôû ñòa phöông, cuûa caáp treân ñoái vôùi caáp döôùi, cuûa thuû tröôûng cô quan ñoái vôùi
caùn boä, nhaân vieân; ñoàng thôøi ñaûm baûo quyeàn chuû ñoäng, saùng taïo vaø khaû
naêng ñoäc laäp nhaát ñònh trong quaù trình thöïc hieän chöùc naêng, thaåm quyeàn ñöôïc
giao cuûa caùc ñòa phöông, cô sôû, cuûa caùn boä nhaân vieân trong BMNN, baûo ñaûm
quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân trong hoaït ñoäng quûan lyù Nhaø nöôùc vaø caùc coâng
vieäc xaõ hoäi. Noùi caùch khaùc, yeâu caàu cuûa nguyeân taéc naøy laø ñòa phöông phaûi
phuïc tuøng trung öông, caáp döôùi phuïc tuøng caáp treân, nhaân vieân phuïc tuøng thuû
tröôûng, thieåu soá phuïc tuøng ña soá. Tuy nhieân caáp treân phaûi toân troïng caáp döôùi,
khoâng aùp ñaët meänh leänh, phaûi phaùt huy söï naêng ñoäng, saùng taïo cuûa caáp döôùi,
nhöõng vaán ñeà quan troïng phaûi ñem ra baøn baïc, thaûo luaän vaø bieåu quyeát theo ña
soá. Hieán phaùp nöôùc ta quy ñònh “ Quoác hoäi, Hoäi ñoàng nhaân daân vaø caùc cô
quan khaùc cuûa nhaø nöôùc ñeàu toå chöùc vaø hoaït ñoäng theo nguyeân taéc taäp trung
daân chuû” (ñieàu 6). Nguyeân taéc taäp trung daân chuû theå hieän trong toå chöùc vaø
hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc ta caên baûn laø trong cô cheá tröïc thuoäc hai
chieàu. Tính tröïc thuoäc hai chieàu theå hieän roõ neùt nhaát trong toå chöùc vaø hoaït
ñoäng cuûa cô quan haønh chính nhaø nöôùc (UÛy ban nhaân daân caùc caáp). Caùc cô
quan naøy chòu söï laõnh ñaïo, chòu traùch nhieäm tröôùc caáp treân, ñoàng thôøi chòu söï
giaùm saùt vaø chòu traùch nhieäm tröôùc cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc ôû ñòa phöông
(Hoäi ñoàng nhaân daân cuøng caáp). Veà vieäc thaønh laäp, caùc cô quan naøy coù söï keát
hôïp giöõa baàu cuûa Hoäi ñoàng nhaân daàn vaø pheâ chuaån cuûa cô quan haønh chính
nhaø nöôùc caáp treân.
Neáu xeùt veà maët thuaät ngöõ thì taäp trung vaø daân chuû laø hai khaùi nieäm
traùi ngöôïc nhau nhöng ñaây laïi laø hai maët thoáng nhaát, khoâng theå taùch rôøi trong
cuøng moät nguyeân taéc. Daân chuû phaûi höôùng ñeán taäp trung, taäp trung phaûi treân
neàn taûng daân chuû. Neáu quaù nhaán maïnh yeáu toá taäp trung thì deã daãn ñeán tình
traïng ñoäc ñoùan, chuyeân quyeàn - ñieàu naøy laø traùi vôùi baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc
Vieät Nam
ta; song neáu quaù ñeà cao yeáu toá daân chuû thì deã daãn ñeán tình traïng voâ chính
phuû, khoù quaûn lyù – ñeå quaûn lyù coù hieäu quaû thì caàn phaûi taäp trung, thoâng
suoát. Moái töông quan giöõa hai yeáu toá taäp trung vaø daân chuû trong nguyeân taéc
naøy ñöôïc vaän duïng moät caùch khaùc nhau trong töøng thôøi kyø lòch söû vaø trong
töøng heä thoáng cô quan Nhaø nöôùc :
- Caàn phaûi thaáy raèng, trong quaù trình phaùt trieån töø tröôùc ñeán nay, trong töøng
thôøi kyø coù söï vaän duïng khaùc nhau veà töông quan giöõa taäp trung vaø daân chuû
(hay noùi ñuùng hôn laø coù söï khaùc nhau veà möùc ñoä daân chuû).
Ví duï, trong vieäc thaønh laäp ra cô quan haønh chính ôû ñòa phöông, ôû thôøi kyø ñaàu
(giai ñoaïn 1945 - 1960) vaãn laø ñeà cao taäp trung (theå hieän ôû söï pheâ chuaån chaët
cheõ cuûa caáp treân ñoái vôùi quyeát nghò cuûa Hoäi ñoàng nhaân daân caáp döôùi veà
vieäc thaønh laäp UBHC cuøng caáp). Sau naøy (giai ñoaïn nhöõng naêm 80) tính daân
chuû ñöôïc taêng cöôøng (theå hieän ôû söï taêng quyeàn cuûa Hoäi ñoàng nhaân daân ñoái
vôùi vieäc thaønh laäp, giaùm saùt, mieãn nhieäm UÛy ban nhaân daân).
Hieän nay, tính taäp trung ñöôïc chuù troïng noåi baät trôû laïi (theå hieän ôû quyeàn
cuûa Thuû töôùng, Chuû tòch UÛy ban nhaân daân caáp treân ñöôïc quyeàn pheâ chuaån
vieäc baàu cöû, mieãn nhieäm, ñieàu ñoäng, caùch chöùc Chuû tòch, Phoù chuû tòch uûy
ban nhaân daân caáp döôùi tröïc tieáp; pheâ chuaån vieäc mieãn nhieäm, baõi nhieäm caùc
thaønh vieân khaùc cuûa uûy ban nhaân daân caáp döôùi tröïc tieáp - laø ñieàu tröôùc ñaây
khoâng coù). Hoaëc laø ñoái vôùi toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa BMNN ta noùi chung theo
Hieán phaùp 1980 laø nhaán maïnh quaù möùc khía caïnh daân chuû thoâng qua vieäc ñeà
cao tuyeät ñoái vai troø cuûa Quoác hoäi vaø HÑND (caùc cô quan naøy can thieäp saâu
vaøo coâng vieäc haønh chính vaø tö phaùp), naëng veà cô cheá taäp theå (HÑNN, HÑBT)
… Ñaây laø nguyeân nhaân daãn ñeán tình traïng trì treä keùo daøi, keùm hieäu quaû trong
vieäc quaûn lyù ñaát nöôùc.
Treân cô sôû ñoù, Hieán phaùp 1992 ñaõ vaän duïng moái töông quan giöõa hai khía
caïnh trong nguyeân taéc naøy vaøo töøng loïai cô quan Nhaø nöôùc moät caùch hôïp lyù
thoâng qua cô cheá phaân coâng vaø phoái hôïp.
- Trong caùc heä thoáng cô quan nhaø nöôùc, nguyeân taéc taäp trung daân chuû theå
hieän theo töøng möùc ñoä nhaát ñònh. Ví duï, ñoái vôùi caùc cô quan quyeàn löïc nhaø
nöôùc (Quoác hoäi vaø HÑND) vaø heä thoáng TAND thì khía caïnh daân chuû ñöôïc ñeà
cao (cô cheá laøm vieäc laø baøn baïc taäp theå vaø bieåu quyeát theo ña soá) nhöng vaãn
coù söï taäp trung theå hieän ôû choã khi ñaõ bieåu quyeát thì thieåu soá phaûi phuïc tuøng
ña soá. Ñoái vôùi caùc cô quan haønh chính coù thaåm quyeàn chung (Chính phuû vaø
UBND) thì khía caïnh taäp trung vaø daân chuû veà cô baûn laø ngang nhau, ví duï Hieán
phaùp vaø luaät coù quy ñònh veà nhöõng loïai vieäc thuoäc thaåm quyeàn cuûa Thuû
töôùng vaø Chuû tòch UBND beân caïnh nhöõng loïai vieäc thuoäc thaåm quyeàn cuûa taäp
theå Chính phuû vaø taäp theå UBND; hoaëc laø trong vieäc thaønh laäp ra UBND thì coù
Vieät Nam
söï keát hôïp giöõa cô cheá baàu vaø pheâ chuaån. Ñoái vôùi caùc cô quan haønh chính coù
thaåm quyeàn chuyeân moân vaø heä thoáng VKSND caùc caáp thì khía caïnh taäp trung
ñöôïc nhaán maïnh theå hieän ôû vieäc ñeà cao vai troø cuûa thuû tröôûng,…
Toùm laïi, tuøy thuoäc vaøo töøng giai ñoïan khaùc nhau cuûa lòch söû vaø ñaëc ñieåm
khaùc nhau cuûa töøng loïai cô quan trong BMNN maø vieäc vaän duïng hai khía caïnh taäp
trung vaø daân chuû trong nguyeân taéc taäp trung – daân chuû laø khaùc nhau.
4. Nguyeân taéc phaùp cheá xaõ hoäi chuû nghóa.
- Phaùp cheá ? Phaùp cheá laø yeâu caàu ñaët ra ñoái vôùi moïi nhaø nöôùc hieän ñaïi.
Hieán phaùp nöôùc ta quy ñònh “ Nhaø nöôùc quaûn lyù xaõ hoäi baèng phaùp luaät,
khoâng ngöøng taêng cöôøng phaùp cheá xaõ hoäi chuû nghóa”( Ñieàu 12). Noäi dung
chuû yeáu cuûa phaùp cheá laø caùc hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi ñeàu döïa
treân cô sôû phaùp luaät vaø nghieâm chænh chaáp haønh phaùp luaät.
-Trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc, nguyeân taéc phaùp cheá
xaõ hoäi chuû nghóa theå hieän:
 Moïi cô quan nhaø nöôùc phaûi ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng veà chöùc naêng, nhieäm
vuï, quyeàn haïn, traùch nhieäm, ñöôïc thaønh laäp theo ñuùng quy ñònh cuûa phaùp
luaät. Caùc chöùc danh cuõng nhö nhieäm vuï nhaø nöôùc coù chöông trình roõ
raøng, ñöôïc baàu, boå nhieäm, tuyeån duïng theo ñuùng quy ñònh.
 Caùc cô quan nhaø nöôùc, ngöôøi coù chöùc vuï vaø nhaân vieân nhaø nöôùc phaûi
tuaân thuû nghieâm chænh phaùp luaät trong thi haønh nhieäm vuï cuûa mình, giaûi
quyeát caùc coâng vieäc haønh chính, xeùt xöû, xöû phaït, traùnh söï laïm quyeàn vaø
loäng quyeàn. Nhöõng vi phaïm ñeàu bò xöû lyù theo phaùp luaät vaø xöû lyù bình
ñaúng ñoái vôùi moïi söï vi phaïm khoâng keå ngöôøi ñoù coù vò theá nhö theá
naøo.
Nhö vaäy, thöïc hieän nguyeân taéc phaùp cheá XHCN trong toå chöùc vaø hoaït
ñoäng cuûa BMNN coù nghóa laø moïi toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan Nhaø
nöôùc, caùn boä, nhaân vieân Nhaø nöôùc ñeàu phaûi nghieâm chænh vaø trieät ñeå tuaân
thuû phaùp luaät, ñoàng thôøi BMNN phaûi thöïc hieän ñöôïc vieäc quaûn lyù xaõ hoäi
baèng phaùp luaät, baûo ñaûm cho phaùp luaät ñöôïc toân troïng vaø thi haønh nghieâm
minh.
- YÙ nghóa cuûa veäc thöïc hieän nguyeân taéc naøy:
 Thöïc hieän ñuùng nguyeân taéc phaùp cheá XHCN trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng
cuûa BMNN nghóa laø baûo ñaûm söï thoáng nhaát veà kyû cöông, traät töï, hieäu
löïc quaûn lyù trong hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc, baûo ñaûm daân chuû
vaø coâng baèng xaõ hoäi;
 Traùnh ñöôïc khuynh höôùng cuïc boä, tuøy tieän, voâ chính phuû, ñaáu tranh coù
hieäu quaû ñeå ngaên chaën teä quan lieâu, tham nhuõng vaø nhöõng hieän töôïng
tieâu cöïc khaùc.
Vieät Nam
- Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cuûa nguyeân taéc phaùp cheá ñoøi hoûi phaûi coù moät
heä thoáng phaùp luaät hoaøn chænh (ôû ñaây laø phaùp luaät veà toå chöùc vaø hoaït ñoäng
cuûa boä maùy nhaø nöôùc, nhaân vieân nhaø nöôùc). Ñoàng thôøi baûo ñaûm tuaân thuû
nghieâm chænh phaùp luaät baèng vieäc taêng cöôøng cô cheá kieåm tra, giaùm saùt, xöû
lyù kòp vaø coâng baèng caùc vi phaïm phaùp luaät.
5. Nguyeân taéc bình ñaúng, ñoaøn keát caùc daân toäc.
Trong moät nhaø nöôùc nhieàu daân toäc, vieäc baûo ñaûm bình ñaúng daân toäc laø
heát söùc caàn thieát. Ñieàu 5 Hieán phaùp 1992 quy ñònh : “Nhaø nöôùc Coäng hoøa xaõ
hoäi chuû nghóa Vieät Nam laø nhaø nöôùc thoáng nhaát cuûa caùc daân toäc cuøng sinh
soáng treân ñaát nöôùc Vieät Nam”. Trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø
nöôùc, nguyeân taéc bình ñaúng daân toäc ñöôïc quaùn trieät vaø vaän duïng theå hieän
trong caùc ñieåm sau:
- Baûo ñaûm ñeå trong caùc cô quan ñaïi dieän quyeàn löïc nhaø nöôùc (Quoác hoäi vaø
Hoäi ñoàng nhaân daân) caùc thaønh phaàn daân toäc thieåu soá coù soá ñaïi bieåu thích
ñaùng (ñieàu 10 Luaät baàu cöû ñaïi bieåu Quoác hoäi); caùc ñaïi dieän daân toäc ñöôïc
chuù yù löïa choïn ñeå baàu giöõ chöùc vuï trong chính quyeàn ñiaï phöông.
- Coù caùc hình thöùc toå chöùc trong caùc cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc ñeå theå
hieän lôïi ích daân toäc vaø tham gia quyeát ñònh caùc chính saùch daân toäc nhö Hoäi
ñoàng daân toäc trong Quoác hoäi vaø caùc ban daân toäc trong Hoäi ñoàng nhaân
daân…Caùc cô quan naøy, ñaëc bieät laø Hoäi ñoàng daân toäc khoâng chæ ñöôïc
quyeàn thaåm tra, giaùm saùt, kieán nghò veà caùc vaán ñeà daân toäc maø coøn ñöôïc
quyeàn tham döï caùc phieân hoïp cuûa UÛy ban thöôøng vuï Quoác hoäi, caùc phieân
hoïp cuûa Chính phuû baøn veà chính saùch daân toäc, ñöôïc Chính phuû tham khaûo yù
kieán khi quyeát ñònh caùc chính saùch daân toäc (ñieàu 94 Hieán phaùp 1992).
- Nhaø nöôùc thöïc hieän chính saùch bình ñaúng daân toäc, ñoaøn keát töông trôï giöõa
caùc daân toäc, nghieâm caám moïi haønh vi kyø thò, chia reû daân toäc; thöïc hieän
chính saùch phaùt trieån veà moïi maët, töøng böôùc naâng cao ñôøi soáng vaät chaát vaø
tinh thaàn cuûa ñoàng baøo daân toäc thieåu soá.
Ñoøan keát, bình ñaúng, giuùp ñôõ laãn nhau giöõa caùc daân toäc, cuøng xaây döïng
cuoäc soáng aám no haïnh phuùc, ñoàng thôøi giöõ gìn vaø phaùt huy baûn saéc toát ñeïp
cuûa moãi daân toäc laø chính saùch nhaát quaùn cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta. Thöïc
hieän bình ñaúng giöõa caùc daân toäc seõ taïo neân söï ñoøan keát, nhaát trí, tin töôûng laãn
nhau, cuøng nhau xaây döïng xaõ hoäi môùi. Ñoàng thôøi thöïc hieän toát nguyeân taéc naøy
seõ coù ñieàu kieän ngaên chaën vaø ñaäp tan moïi aâm möu chia reõ, gaây maát oån ñònh
trong quan heä daân toäc cuûa caùc theá löïc thuø ñòch. Toùm laïi, thöïc hieän nguyeân taéc
bình ñaúng giöõa caùc daân toäc trong toå chöùc vaø hoïat ñoäng cuûa BMNN chính laø
vieäc baûo ñaûm cho caùc daân toäc coù quyeàn bình ñaúng trong xaây döïng Nhaø nöôùc,
tham gia quaûn lyù Nhaø nöôùc, ñöôïc höôûng quyeàn vaø nghóa vuï nhö nhau. Ñoàng
Vieät Nam
thôøi, trong hoaït ñoäng cuûa mình, Nhaø nöôùc coù chính saùch hoã trôï cho caùc daân toäc
thieåu soá chaäm phaùt trieån tieán kòp caùc daân toäc khaùc veà moïi maët, giöõ gìn vaø
phaùt huy truyeàn thoáng, baûn saéc toát ñeïp cuûa moãi daân toäc.
III. Boä maùy Nhaø nöôùc Coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam qua caùc baûn
Hieán phaùp.
1. Hieán phaùp naêm 1946.
-Khaùi quaùt veà caáu truùc laõnh thoå quoác gia theo Hieán phaùp 1946: Khi nghieân
cöùu veà BMNN thì caàn löu yù caáu truùc laõnh thoå cuûa quoác gia bôûi vì caùc cô quan
Nhaø nöôùc ñöôïc thieát laäp theo ñôn vò haønh chính laõnh thoå.
Theo Hieán phaùp 1946, nöôùc ta ñöôïc chia thaønh 3 Boä (Kyø), moãi Boä ñöôïc chia
thaønh caùc Tænh, moãi Tænh chia thaønh caùc huyeän, moãi huyeän chia thaønh caùc xaõ.
Ngoaøi ra, coøn coù caùc thaønh phoá vaø thò xaõ.
Nhö vaäy, ngoaøi chính quyeàn ôû TW, chính quyeàn ñòa phöông ôû nöôùc ta thôøi
kyø naøy ñöôïc thaønh laäp ôû 4 caáp theo 4 ñôn vò haønh chính laõnh thoå. Tuy nhieân,
trong 4 caáp chính quyeàn naøy thì Hieán phaùp 1946 coù söï phaân bieät giöõa caáp chính
quyeàn cô baûn vaø khoâng cô baûn, töø ñoù daãn ñeán vieäc xaùc laäp caáp chính quyeàn
hoaøn chænh vaø khoâng hoaøn chænh. Cuï theå laø caáp boä vaø caáp huyeän chæ ñöôïc
xem laø caáp trung gian duøng ñeå chuyeån taûi quyeàn löïc, caáp tænh ñöôïc xem laø cöûa
ngoõ ñeå chuyeån taûi quyeàn löïc veà ñòa phöông coøn caáp xaõ laø caáp chính quyeàn cô
sôû gaàn daân nhaát. Vì vaäy, theo Hieán phaùp 1946, HÑND chæ ñöôïc thaønh laäp ôû 2
caáp laø caáp tænh vaø caáp xaõ.
- BMNN theo Hieán phaùp 1946 goàm coù 3 heä thoáng cô quan:
(a ) Heä thoáng cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc (cô quan daân cöû) bao goàm Nghò
vieän nhaân daân vaø HÑND caùc caáp. Ñaây laø cô sôû ñeå thieát laäp ra caùc cô quan
Nhaø nöôùc khaùc.
- Nghò vieän nhaân daân ñöôïc quy ñònh taïi Chöông III goàm 21 ñieàu.
Nghò vieän nhaân daân ñöôïc xaùc ñònh laø cô quan coù quyeàn cao nhaát cuûa nöôùc
Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø, do coâng daân Vieät Nam töø 18 tuoåi trôû leân baàu ra
theo nguyeân taéc phoå thoâng, töï do, tröïc tieáp vaø kín, nhieäm kyø 3 naêm.
Tuy Hieán phaùp naêm 1946 chöa duøng khaùi nieäm cô quan quyeàn löïc nhöng Nghò
vieän laø cô quan ñöùng ôû ñænh cao nhaát cuûa quyeàn löïc nhaø nöôùc, trong cô caáu
cuûa quyeàn löïc thì nghò vieän luoân coù tính troäi hôn haún. Do ñoù, HP naêm 1946 mang
daùng daáp toå chöùc boä maùy theo cheá ñoä ñaïi nghò.
Nghò vieän coù nhöõng nhieäm vuï quyeàn haïn quan troïng nhö: giaûi quyeát moïi vaán
ñeà chung cho toaøn quoác, ñaët ra phaùp luaät, bieåu quyeát ngaân saùch, baàu ra Ban
thöôøng vuï Nghò vieän, baàu Chuû tòch nöôùc, bieåu quyeát chöùc danh Thuû töôùng vaø
danh saùch caùc Boä tröôûng…
Vieät Nam
- HÑND (quy ñònh ôû Chöông V) ñöôïc thaønh laäp ôû hai caáp laø caáp tænh vaø caáp
xaõ, coøn caáp boä vaø caáp huyeän khoâng coù HÑND maø chæ coù UBHC (ñaây laø 2
caáp chính quyeàn khoâng hoaøn chænh).
(b ) Heä thoáng cô quan haønh chính bao goàm Chính phuû vaø UBHC caùc caáp:
- Chính phuû ñöôïc quy ñònh taïi Chöông IV goàm 14 ñieàu.
Chính Phuû laø cô quan haønh chính cao nhaát cuûa toaøn quoác goàm Chuû tòch nöôùc,
Phoù Chuû tòch nöôùc vaø Noäi caùc (Thuaät ngöõ duøng ñeå noùi chính phuû, theå hieän
baûn chaát, chöùc naêng cuûa cô quan naøy raát chuaån. Ngoaøi ra, chæ coù Hieán phaùp
naêm 1946 môùi duøng thuaät ngöõ noäi caùc).
Noäi caùc goàm Thuû töôùng vaø caùc Boä tröôûng, Thöù tröôûng, coù theå coù Phoù
chuû tòch nöôùc. Caùc cuoäc hoïp cuûa noäi caùc chæ nang tính tham vaán, khoâng mang
tính quyeàn löïc. Quyeàn quyeát ñònh thuoäc veà thuû töôùng, thuû töôùng chòu traùch
nhieäm tröôùc chuû tòch nöôùc.
Cheá ñònh Chuû tòch nöôùc theo Hieán phaùp 1946 coù vò trí ñaëc bieät quan troïng
trong boä maùy nhaø nöôùc, vöøa laø Nguyeân thuû quoác gia, vöøa laø ngöôøi ñöùng ñaàu
Chính phuû (cô quan haønh phaùp cao nhaát ), laø nghò vieân cuûa Nghò vieän nhaân daân,
ñöôïc Nghò vieän baàu nhöng laïi coù quyeàn ban haønh saéc leänh coù giaù trò gaàn nhö
luaät, coù quyeàn yeâu caàu Nghò vieän thaûo luaän vaø bieåu quyeát laïi döï luaät cuûa
Nghò vieän ñaõ thoâng qua ( gioáng toång thoáng Myõ coù quyeàn phuû quyeát luaät, coøn
CTN Vieät Nam thì khoâng coù quyeàn naøy do ñieàu kieän chieán tranh. ).
Chuû tòch nöôùc coøn laø toång chæ huy quaân ñoäi…. Chuû tòch nöôùc coù quyeàn
haïn raát lôùn nhöng khoâng phaûi chòu traùch nhieäm naøo, tröø toäi phaûn quoác (Ñieàu
50 Hieán phaùp 1946). Khi xeùt xöû chuû tòch nöôùc, NVND phaûi thaønh laäp moät toaø
aùn ñaëc bieät ñeå xeùt xöû. Nhöõng quy ñònh naøy cuûa Hieán phaùp naêm 1946 mang
daùng daáp cuûa Hieán phaùp tö saûn, ñaëc bieät laø quy ñònh veà thuû tuïc xeùt xöû
ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc gaàn gioáng vôùi thuû tuïc “ñaøn haïch” ñoái vôùi Toång
thoáng Myõ. Vaø trong chöøng möïc nhaát ñònh cuõng chòu aûnh höôûng bôûi moâ hình toå
chöcù cuûa nhaø nöôùc Phaùp, theo cheá ñoä “haønh phaùp hai ñaàu”: Moät beân laø Toång
thoáng, moät beân laø Thuû töôùng (löôõng ñaàu cheá ).
- UBHC (quy ñònh ôû Chöông V) ñöôïc thaønh laäp ôû caû 4 caáp chính quyeàn.
Nhö vaäy, cô quan haønh chính ôû ñòa phöông theo Hieán phaùp 1946 ñöôïc goïi laø
UBHC chöù khoâng phaûi laø UBND nhö hieän nay. UBHC caáp naøo laø do HÑND caáp
ñoù baàu ra. Rieâng UBHC caáp huyeän (hoaëc caáp boä) laø do HÑND caùc xaõ (hoaëc
caùc tænh) trong ñòa haït cuûa huyeän (hoaëc cuûa tænh) baàu ra.
(c) Heä thoáng cô quan tö phaùp .
- Quy ñònh ôû chöông VI goàm 7 ñieàu.
Cô quan tö phaùp theo Hieán phaùp 1946 goàm coù: Toaø aùn toái cao, caùc Toaø aùn
phuùc thaåm, caùc Toaø aùn ñeä nhò caáp vaø caùc Toaø aùn sô caáp.
Vieät Nam
Theo Hieán phaùp 1946, Toøa aùn khoâng thieát laäp theo ñôn vò haønh chính - laõnh
thoå maø thieát laäp theo caáp xeùt xöû, theo khu vöïc (theo caùch naøy thì seõ laøm taêng
tính ñoäc laäp cuûa Toøa aùn vì Toøa aùn seõ khoâng chòu aùp löïc cuûa caáp chính quyeàn.
Maët khaùc, noù khaéc phuïc tình traïng caøo baèng, bình quaân chuû nghóa cuûa vieäc
thaønh laäp toøa aùn theo ñôn vò haønh chính laõnh thoå – ñòa phöông naøo cuõng thieát
laäp caùc toøa aùn nhö nhau maø khoâng caên cöù vaøo soá löôïng aùn cuûa töøng ñòa
phöông
Hieán phaùp 1946 thöïc hieän cheá ñoä boå nhieäm Thaåm phaùn. “Caùc vieân Thaåm
phaùn ñeàu do Chính phuû boå nhieäm” (Ñieàu 64 ).
Trong chöøng möïc nhaát ñònh, coù theå noùi raèng Hieán phaùp naêm 1946 ñaõ tieáp
thu nhöõng nguyeân lyù cô baûn cuûa thuyeát phaân quyeàn trong toå chöùc vaø hoaït
ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc. Theå hieän:
- Moät laø: Veà maët toå chöùc, coù moät cô quan ñöùng ôû ví trí cao nhaát cuûa nhaùnh
quyeàn löïc haønh phaùp;
- Hai laø: Toaø aùn - cô quan tö phaùp thöïc hieän chöùc naêng xeùt xöû ñöôïc thaønh
laäp theo caáp xeùt xöû, traùnh ñöôïc söï taùc ñoäng töø phía chính quyeàn ñòa phöông;
Nhö vaäy, coù theå nhaän thaáy raèng Hieán phaùp naêm 1946 laø cô sôû ñeå xaây döïng
moät nhaø nöôùc hieän ñaïi. Hieán phaùp ñaõ theå hieän cô cheá phaân coâng lao ñoäng
quyeàn löïc roõ raøng giöõa1aäp phaùp,haønh phaùp, vaø tö phaùp, taát caû quyeàn löïc
nhaø nöôùc khoâng phaûi laø taäp trung vaøo nghò vieän maø noù theå hieän traùch nhieäm
caù nhaân cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu cô quan haønh chính cao nhaát (Chuû tòch nöôùc, Thuû
töôùng), traùch nhieäm taäp theå khoâng ñöôïc ñeà cao.
2. Hieán phaùp naêm 195
- Khaùi quaùt veà caáu truùc laõnh thoå quoác gia theo Hieán phaùp 1959:
Nöôùc ta chia ra caùc tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc TW vaø caùc khu töï trò. Tænh
chia ra thaønh caùc huyeän, thaønh phoá thuoäc tænh, thò xaõ. Huyeän chia ra xaõ, thò
traán. TP tröïc thuoäc TW coù theå chia thaønh caùc khu phoá theo quyeát ñònh cuûa
HÑCP.
Khu töï trò laø ñôn vò haønh chính ñöôïc laäp ra ôû caùc vuøng coù nhieàu daân toäc
thieåu soá mieàn nuùi phía Baéc. Luùc ñaàu (naêm 1957) goàm 3 khu laø Vieät Baéc, Thaùi
Meøo vaø Laøo Haø Yeân, trong soá ñoù coù 2 khu laø Vieät Baéc vaø Laøo Haø Yeân laø
coù caùc tænh, khu Thaùi Meøo khoâng coù ñôn vò tænh maø ñöôïc chia tröïc tieáp ra caùc
huyeän. Töø naêm 1959 boû khu Laøo Haø Yeân, coøn laïi 2 khu Vieät Baéc vaø Taây Baéc
(Thaùi Meøo cuõ) vaø ñeàu coù caùc tænh hôïp thaønh. Tuy khu töï trò coù ñôn vò caáp
tænh nhöng veà vò trí phaùp lyù thì chuùng töông ñöông ñôn vò tænh. Hieán phaùp 1959
ñaõ xoùa boû caáp boä, xoùa boû quan ñieåm veà vieäc thaønh laäp chính quyeàn hoaøn
chænh vaø khoâng hoaøn chænh, ñoàng thôøi thaønh laäp theâm moät heä thoáng cô quan
môùi laø cô quan kieåm saùt ( Vieän kieåm saùt nhaân daân)
Vieät Nam
(a) Heä thoáng cô quan ñaïi dieän quyeàn löïc Nhaø nöôùc bao goàm Quoác hoäi
vaø HÑND 3 caáp.
Quoác hoäi: Ñöôïc quy ñònh ôû Chöông IV bao goàm 18 ñieàu.
Quy ñònh caùc vaán ñeà lieân quan ñeán chöùc naêng, nhieäm vuï, quyeàn haïn, cô caáu
toå chöùc cuûa Quoác hoäi - cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát.
So vôùi nhieäm kyø cuûa Nghò vieän theo Hieán phaùp 1946 thì nhieäm kyø cuûa Quoác
hoäi daøi hôn (04 naêm so vôùi Hieán phaùp 1946 laø 03 naêm).
Hieán phaùp 1959 thì quy ñònh quyeàn haïn cuûa Quoác hoäi cuï theå hôn (Ñieàu 50).
Quoác hoäi coù cô quan thöôøng tröïc laø UÛy ban Thöôøng vuï Quoác hoäi. Ngoaøi ra,
Quoác hoäi coøn thaønh laäp caùc Uyû ban chuyeân traùch (Uyû ban döï aùn phaùp luaät,
Uyû ban keá hoaïch vaø ngaân saùch, Uyû ban thaåm tra tö caùch cuûa caùc ñaïi bieåu vaø
caùc Uyû ban khaùc maø Quoác hoäi thaáy caàn thieát)….
Caùch thöùc toå chöùc boä maùy naøh nöôùc theo nguyeân taéc taäp quyeàn theå hieän
roõ neùt, quyeàn löïc taäp trung vaøo Quoác hoäi.
- HÑND:
So vôùi Hieán phaùp 1946, Hieán phaùp 1959 baõi boû caáp boä. Caùc ñôn vò haønh
chính ñeàu thaønh laäp Hoäi ñoàng nhaân daân.
(b) Heä thoáng cô quan haønh chính bao goàm HÑCP vaø UBHC 3 caáp .
HÑCP: Theo quy ñònh cuûa Ñieàu 71 thì Hoäi ñoàng Chính phuû laø cô quan chaáp
haønh cuûa cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát vaø cuõng laø cô quan haønh chính
cao nhaát. Chính phuû theo hieán phaùp naêm 1959 ñaõ ñöôïc ñoåi teân thaønh hoäi ñoàng
chính phuû. Vieäc ñoåi teân naøy cho thaáy cheá ñoä taäp theå vaø traùch nhieäm taäp theå
ñaõ taêng leân, theå hieän roõ trong toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc. traùch nhieäm caù
nhaân cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu cô quan haønh chính giaûm xuoáng, - Quy ñònh naøy chöùng
toû Hoäi ñoàng Chính phuû theo Hieán phaùp 1959 ñöôïc toå chöùc hoaøn toaøn theo moâ
hình Chính phuû cuûa caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Veà thaønh phaàn cuûa Hoäi ñoàng
chính phuû (Ñieàu 72) khoâng coù Chuû tòch nöôùc, Phoù chuû tòch nöôùc vaø caùc Thöù
tröôûng.
- Ñöùng ñaàu vaø laõnh ñaïo HÑCP laø Thuû töôùng Chính phuû. Soá löôïng caùc Boä
vaø thaønh vieân cuûa HÑCP taêng leân ñaùng keå (18 Boä).
UBHC : Ñöôïc thaønh laäp ôû 3 caáp. UBHC caáp treân chæ coù quyeàn ñình chæ caùc
NQ cuûa HÑND caáp döôùi tröïc tieáp maø khoâng coù quyeàn huûy boû nhö tröôùc ñaây.
(c) Heä thoáng cô quan xeùt xöû:
- Saéc leänh 85 ngaøy 22 -5 -1950 cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh ban haønh laø vaên
baûn coù nghóa trong vieäc caûi caùch boä maùy tö phaùp vaø hoaït ñoäng toá tuïng, trong
ñoù coù quy ñònh veà vieäc thay ñoåi teân goïi cuûa Toøa aùn: “Toøa aùn sô caáp nay goïi
laø Toøa aùn nhaân daân huyeän, Toøa aùn ñeä nhò caáp nay goïi laø Toøa aùn nhaân
Vieät Nam
daân tænh, Hoäi ñoàng phuùc aùn nay goïi laø Toøa phuùc thaåm, Phuùc thaåm nhaân
daân nay goïi laø Hoäi thaåm nhaân daân” (Ñieàu 1);
Tuy nhieân, Hieán phaùp 1959 - vaên baûn phaùp lyù coù giaù trò cao nhaát, ñaõ chính
thöùc thöøa nhaän vaø ñöa vaøo söû duïng thuaät ngöõ “Toøa aùn nhaân daân” nhö moät
cheá ñònh phaùp lyù rieâng vôùi tö caùch laø moät cô quan tö phaùp trong boä maùy Nhaø
nöôùc.
Theo ñoù toaøn aùn nhaân daân ñöôcï thaønh laäp töông öùng vôùi caùc caáp chính
quyeàn ñòa phöông töø caáp huyeän trôû leân.
Thaåm phaùn do cô quan daân cöû cuøng caáp baàu “Caùc Toaø aùn nhaân daân thöïc
haønh cheá ñoä Thaåm phaùn baàu theo quy ñònh cuûa phaùp luaät” (Ñieàu 98 ) . Cuï theå:
Hoäi ñoàng nhaân daân ñòa phöông seõ baàu Thaåm phaùn Toaø aùn nhaân daân ñiaï
phöông,Thaåm phaùn Toaø aùn nhaân daân toái cao seõ do UBTVQH cöû;
Cheá ñoä Phuï thaåm nhaân daân theo quy ñònh taïi Ñieàu 65 Hieán phaùp 1946 ñöôïc
thay baèng cheá ñoä Hoäi thaåm nhaân daân theo quy ñònh taïi Ñieàu 99 Hieán phaùp 1959;
Ngoaøi ra coøn coù moät soá quy ñònh coù lieân quan ñeán thuû tuïc toá tuïng vaø
nhöõng quy ñònh mang tính nguyeân taéc xeùt xöû cuûa Toøa aùn nhaân daân.
Nhö vaäy, theo Hieán phaùp 1959 thì toøa aùn ñöôïc ñoåi teân thaønh TAND bao goàm
TAND toái cao, TAND caáp tænh, TAND caáp huyeän vaø heä thoáng toøa aùn quaân söï
caùc caáp. Caùc TAND ñeàu ñaët döôùi söï giaùm saùt cuûa cô quan quyeàn löïc Nhaø
nöôùc cuøng caáp .
(d) Heä thoáng cô quan kieåm saùt:
Laø moät heä thoáng môùi trong BMNN.
Caên cöù NQ 29//4/1958/ cuûa Quoác hoäi khoaù 1 ( kyø 8) vaø NghÒ ñònh 156
ngaøy 1/7/1959, NÑ 321 ngayø 2/7/1989 cuûa Chính phuû thì Vieän coâng toá vôùi tö caùch
laø moät heä thoáng cô quan Nhaø nöôùc ñoäc laäp ñöôïc thaønh laäp, toå chöùc töø Trung
öông ñeán ñòa phöông, heä thoáng cô quan coâng toá taùch khoûi Boä Tö phaùp vôùi chöùc
naêng nhieäm vuï, quyeàn haïn cuï theå:
- Ñieàu tra vaø truy toá tröôùc Toaø aùn nhöõng keû phaïm phaùp veà hình söï;
- Giaùm saùt vieäc chaáp haønh phapù luaät cuûa cô quan ñieàu tra, cuûa toaø an, thi
haønh aùn, giam giöõ vaø caûi taïo;
- Khôûi toá vaø tham gia toá tuïng trong nhöõng vuï aùn daân söï quan troïng coù lieân
quan ñeán lôïi ích Nhaø nöôùc vaø nhaân daân.
Töø nhieäm vuï coâng toá tröôùc ñaây, caùc cô quan naøy ñöôïc giao theâm nhieàu
nhieäm vuï môùi trong hoaït ñoäng kieåm saùt nhö kieåm saùt vieäc tuaân theo phaùp luaät,
kieåm saùt ñieàu tra, kieåm saùt xeùt xöû,…). Do ñoù, coâng taùc kieåm saùt trôû thaønh
nhieäm vuï chuû yeáu ñöôïc coi laø chöùc naêng quan troïng nhaát. Vì vaäy, teân goïi cuõng
phaûi thay ñoåi cho phuø hôïp. Vieän coâng toá ñöôïc ñoåi teân thaønh vieän kieåm saùt
nhaân daân, bao goàm VKSNDTC, VKSND caáp tænh, VKSND caáp huyeän vaø VKSQS
Vieät Nam
caùc caáp. Heä thoáng Vieän kieåm saùt hoaït ñoäng ñoäc laäp, theo nguyeân taéc taäp trung
thoáng nhaát ñeå thöïc hieän chöùc naêng giaùm saùt vaø thöïc haønh quyeàn coâng toá….
- Ngoaøi 4 heä thoáng treân, Hieán phaùp 1959 coøn quy ñònh veà cheá ñònh Chuû
tòch nöôùc.
Theo Hieán phaùp 1959 thì Chuû tòch nöôùc vaø phoù Chuû tòch nöôùc khoâng naèm
trong thaønh phaàn Chính phuû.
So vôùi Hieán phaùp 1946, Hieán phaùp 1959 quy ñònh Chuû tòch nöôùc töø 35 tuoåi
trôû leân, laø coâng daân cuûa nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø vaø khoâng nhaát
thieát phaûi laø ñaïi bieåu Quoác hoäi. Quyeàn haïn cuûa Chuû tòch nöôùc theo Hieán phaùp
1959 heïp hôn so vôùi Hieán phaùp1946. Chuû tòch nöôùc khoâng coøn laø ngöôøi ñöùng
ñaàu nhaùnh quyeàn löïc haønh phaùp maø chæ coøn moät soá quyeàn mang tính bieåu
töôïng, töôïng tröng cho quoác gia, daân toäc, mang tính thuû tuïc, leã nghi gioáng ngöôøi
ñöùng ñaàu nhaø nöôùc cuûa caùc quoác gia khaùc. Chuû tòch nöôùc chæ laø ngöôøi ñöùng
ñaàu nhaø nöôùc veà maët ñoái noäi cuõng nhö ñoái ngoaïi. Vì vaäy, cheá ñònh Chuû tòch
nöôùc ñöôïc quy ñònh thaønh moät chöông rieâng. Chuû tòch nöôùc khoâng coøn laø
ngöôøi ñieàu haønh ñaát nöôùc, ñieàu haønh boä maùy haønh chính. Song, Chuû tòch nöôùc
vaãn coù moät soá quyeàn haïn raát lôùn, chaúng haïn chuû tòch nöôùc coù quyeàn trieäu
taäp hoäi nghò chính trò ñaëc bieät.
Tuy nhieân, Hieán phaùp naêm 1959 cho thaáy xu höôùng quyeàn löïc thay ñoåi theo
höôùng taäp trung quyeàn löïc vaøo tay Quoác hoäi ( Khi caàn thieát QH coù theå giao cho
HÑCP nhöõng quyeàn haïn môùi; HÑCP laø cô quan chaáp haønh cuûa Quoác hoäi, laø cô
quan haønh chính nhaø nöôùc cao nhaát), ñieàu naøy cho thaáy vieäc phaân coâng quyeàn
löïc trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc baét ñaàu khoâng roõ
raøng9.
3. Hieán phaùp naêm 1980.
- Khaùi quaùt veà caáu truùc laõnh thoå quoác gia theo Hieán phaùp 1980:
Nöôùc ta chia thaønh caùc tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc TW vaø ñôn vò haønh chính
töông ñöông. Luùc naøy khoâng coøn ñôn vò haønh chính khu töï trò nöõa (ñaõ boû töø
naêm 1975). Ñôn vò haønh chính töông ñöông vôùi caáp tænh theo Hieán phaùp 1980 laø
ñaëc khu (ví duï, ñaëc khu Vuõng taøu – Coân Ñaûo). Tænh chia thaønh huyeän, thaønh
phoá thuoäc tænh vaø thò xaõ; thaønh phoá tröïc thuoäc TW chia thaønh quaän, huyeän vaø
thò xaõ. Huyeän chia thaønh xaõ vaø thò traán; thaønh phoá thuoäc tænh, thò xaõ chia
thaønh phöôøng vaø xaõ; quaän chia thaønh phöôøng.
(a) Heä thoáng cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc bao goàm Quoác hoäi vaø HÑND 3
caáp.
9
PGS.TS Phaïm Hoàng Thaùi – Baøi giaûng chuyeân ngaønh CHL khoaù 6.
Vieät Nam
- Quoác hoäi: So vôùi Hieán phaùp 1959 thì veà cô baûn, chöùc naêng, nhieäm vuï,
quyeàn haïn cuûa Quoác hoäi theo Hieán phaùp 1980 laø khoâng thay ñoåi.
Veà cô caáu toå chöùc Quoác hoäi: Coù söï thay ñoåi lôùn.
 Theo Hieán phaùp 1980, cô quan thöôøng tröïc cuûa Quoác hoäi laø Hoäi ñoàng
nhaø nöôùc, ñaây cuõng laø Chuû tòch taäp theå cuûa nhaø nöôùc CHXHCNVN 10 .
 Quoác hoäi baàu ra Chuû tòch vaø Phoù chuû tòch Quoác hoäi. Ñaây laø nhöõng
chöùc danh môùi theo Hieán phaùp 1980.
 Hieán phaùp ñeà cao quaù möùc quyeàn haïn cuûa Quoác hoäi baèng quy
ñònh:”Quoác hoäi coù quyeàn töï ñònh cho mình nhöõng nhieäm vuï vaø quyeàn
haïn khaùc khi xeùt thaáy caàn thieát”.
- HÑND : Ñöôïc thaønh laäp ôû caû 3 caáp ñoù laø caáp tænh, caáp huyeän vaø caáp xaõ.
HÑND laø cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc ôû ñòa phöông 11.
(b) Heä thoáng cô quan haønh chính bao goàm HÑBT vaø UBND 3 caáp
- Hoäi ñoàng Boä tröôûng : laø Chính phuû cuûa nuôùc CHXHCNVN laø “ø cô quan
chaáp haønh vaø haønh chính cao nhaát cuûa cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát”.
Vôùi quy ñònh naøy, chuùng ta thaáy tính ñoäc laäp cuûa Chính phuû trong quan heä
vôùi Quoác hoäi bò haïn cheá. So vôùi Hieán phaùp 1959, Hieán phaùp 1980 quy ñònh cho
Hoäi ñoàng Boä tröôûng moät soá quyeàn haïn môùi cho phuø hôïp vôùi nhu caàu xaõ hoäi
nhö toå chöùc vaø laõnh ñaïo coâng taùc troïng taøi nhaø nöôùc veà kinh teá, toå chöùc vaø
laõnh ñaïo coâng taùc baûo hieåm nhaø nöôùc…. Trong giai ñoïan naøy, soá löôïng thaønh
vieân HÑBT taêng leân raát nhieàu do söï gia taêng cuûa soá löôïng phoù chuû tòch HÑBT
(9 PCT) vaø söï gia taêng cuûa caùc Boä (28 Boä). Hieán phaùp 1980 qui ñònh traùch
nhieäm taäp theå cuûa caùc thaønh vieân Hoäi ñoàng Boä tröôûng tröôùc Quoác hoäi vaø
Hoäi ñoàng nhaø nöôùc.
- UBND : Ñöôïc thaønh laäp ôû caû 3 caáp ñoù laø caáp tænh, caáp huyeän vaø caáp xaõ.
Nhö vaäy, theo Hieán phaùp 1980, UBHC ñöôïc ñoåi teân thaønh UBND.
10
Hieán phaùp 1959 quy ñònh khi Quoác hoäi hoïp thì baàu Chuû tòch ñoaøn ñeå ñieàu khieån cuoäc hoïp.
11
Goïi nhö theá thì cô quan naøo cuõng coù quyeàn löïc , vì vaäy duøng “quyeàn löïc” ôû ñaây laø khoâng chuaån xaùc
maø thöïc chaát laø cô quan ñaïi bieåu, cô quan ñaïi dieän cuûa quyeàn löïc ( dòch töø Nga: Xoâ vieát ñaïi bieåu nhaân
daân). Ngay trong baûn thaân caùc quy ñònh ñoù cuõng ñaõ coù maâu thuaãn noäi taïi “HÑND laø cô quan quyeàn löïc
nhaø nöôùc ôû ñòa phöông” vaäy phaûi chaêng noù laø thieát cheá, cô caáu BMNN ñoùng ôû ñòa phöông, khoâng phaûi
laø ñaïi dieän cho nhaân daân.Vaø ngöôïc laïi, neáu laø cô ñaïi bieåu cuûa daân thì phaûi laø moät thieát cheá toå chöcù
cuûa noù, neáu laø thieát cheá cuûa noù thì khoâng phaûi laø cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc. Beân caïnh ñoù, UBND
vöøa laø cô quan chaáp haønh (1) töùc laø phaûi chaáp haønh HÑND; vöøa laø cô quan haønh chính NN ôû ñòa phöông
(2).Hai maët naøy coù xung ñoät vôùi nhau.
=> Veà nhaän thöùc neáu phaân tích laø coù xung ñoät: (1) Neáu chaáp haønh laø chaáp haønh nghò quyeát cuûa
HÑND. Vaäy khi HÑND coù NQ traùi vôùi HP, luaät thì coù chaáp haønh khoâng? Theo lyù thuyeát thoâng thöông,
vaên baûn naøo coù giaù trò cao hôn thì phaûi chaáp haønh theo vaên baûn ño. Vaäy laø cô quan chaáp haønh maø
khoâng chaáp haønh coù ñöôïc khoâng ? Ñuïng chaïm ñeán lôïi ích cuï theå.
(2) HCNN ôû ñòa phöông: Vì vaäy, neáu quan nieäm noù laø cô quan cuûa ñòa phöông thì laø cuûa ñòa phöông ( töï
quaûn, haønh chính hay laø thöôøng tröïc ) cuûa nhaø nöôc ôû ñòa phöông. Ngaøy xöa,goïi UBHC laø cô quan thöôøng
tröïc cuûa HÑND, cô quan chaáp haønh => hôïp lyù ( Luaät 58 -63) - Luaät 86,94,2003=> HÑND caàn gì thöôøng
tröïc? Cô quan ñaïi dieän, ñaïi bieåu laø cô quan hôïp thöùc hoaù nhöõng gì do anh haønh chính ñaët ra.
Vieät Nam
(c) Heä thoáng cô quan xeùt xöû: Veà cô baûn gioáng vôùi Hieán phaùp 1959 nhöng
baét ñaàu coù söï chuyeån giao moät soá nhieäm vuï, quyeàn haïn töø caùc cô quan toøa aùn
sang caùc cô quan haønh phaùp. Vieäc ñaøo taïo caùn boä cho ngaønh toøa aùn cuõng nhö
vieäc quaûn lyù caùc toøa aùn ñòa phöông trong giai ñoaïn naøy ñöôïc giao cho Boä tö
phaùp 12.
(d) Heä thoáng cô quan kieåm saùt: Veà cô baûn gioáng vôùi Hieán phaùp 1959.
Nhìn chung, BMNN theo Hieán phaùp 1980 veà cô baûn gioáng vôùi Hieán phaùp
1959 nhöng coù söï thay ñoåi veà cô caáu, toå chöùc beân trong (ñaëc bieät laø Quoác hoäi,
HÑBT) cuõng nhö tính taäp theå ñöôïc ñeà cao trong hoïat ñoäng cuûa BMNN.
Nhaän xeùt:
Hieàn phaùp naêm 1980 theå hieän raát roõ neùt toå chöùc vaø hoaït d8oäng cuûa boä
maùy nhaø nöôùc theo nguyeân taéc taäp taäp quyeàn .
Veà lyù thuyeát, veà nhaän thöùc lyù luaän coù hai xu höôùng:
- Quyeàn löïc taäp trung vaøo tay nhaân daân.
- Quyeàn löïc NN taäp trung vaøo tay QH ( Traàn Ngoïc Ñöôøng, Ñoã Möôøi). Quan
nieäm naøy khoâng khoa hoïc vì nhaân daân laø ngöôøi thieát laäp neân quyeàn löïc baèng
phöông thöùc baàu cöû - quyeàn löïc laø quyeàn löïc nhaân daân. quyeàn löïc QH laø quyeàn
löïc phaùi sinh chöù khoâng phaûi laø quyeàn löïc chính thöùc , baét nguoàn töø nhaân daân.
“Neáu Toång bí thö maø laøm luoân Chuû tòch nöôùc, quyeàn löïc taäp trung vaøo tay moät
ngöôøi ñöùng ñaàu thì deã maát nöôùc” 13. Maø chæ coù theå noùi raèng quyeàn löïc cao
nhaát taäp trung vaøo cô quan QH14.
Hieàn phaùp naêm 1980 laø ñænh cao cuûa chuû nghóa taäp quyeàn, aûnh höôûng
bôûi lyù thuyeát laøm chuû taäp theå. Phaân coâng lao ñoäng quyeàn löïc khoâng roõ raøng.
Ñi cuøng vôùi noù laø ñeà cao traùch nhieäm taäp theå, coi nheï TN caù nhaân.
4. Hieán phaùp naêm 1992:
- Khaùi quaùt veà caáu truùc laõnh thoå quoác gia theo Hieán phaùp 1992: veà cô baûn,
Hieán phaùp 1992 vaãn giöõ nguyeân caùch phaân chia ñôn vò haønh chính nhö Hieán
phaùp 1980 chæ boû ñôn vò haønh chính ñaëc khu. Beân caïnh ñoù, Hieán phaùp 1992 coù
xu höôùng taùch caùc ñôn vò haønh chính lôùn thaønh caùc ñôn vò haønh chính nhoû hôn
cho phuø hôïp vôùi trình ñoä quaûn lyù vaø ñieàu kieän quaûn lyù.
(a) Heä thoáng cô quan quyeàn löïc Nhaø nöôùc bao goàm Quoác hoäi vaø HÑND
caùc caáp.
12
1960 giaûi theå Boä Tö Phaùp, ñeán naêm 1981, caên cöù Nghò ñònh 143 ngaøy cuûa CP, Boä Tö Phaùp ñöôïc chính
thöùc thaønh laäp laïi vaø theo ñoù coù nhieäm vuï quaûn lyù toaø aùn veà toå chöùc.
13
Leâ Ñöùc Anh .
14
Vaán ñeà chieán tranh, thôøi Baùc Hoà => toaøn daân phuùc quyeát. Chöù neáu khoâng nhieàu khi 1 cô quan, moät
thieát cheá töï quyeát ñònh -> nguy hieåm.
Vieät Nam
- Quoác hoäi:
Hieán phaùp 1992 coù boå sung theâm veà quyeàn haïn cuûa Quoác hoäi nhö:
 Quyeát ñònh xaây döïng chöông trình Luaät, Phaùp leänh;
 Quyeát ñònh chính saùch daân toäc cuûa nhaø nöôùc;
 Quyeát ñònh tröng caàu daân yù (Ñieàu 48).
Veà cô caáu toå chöùc Quoác hoäi: Hieán phaùp 1992 coù moät soá thay ñoåi nhaát ñònh:
 Boû thieát cheá Hoäi ñoàng nhaø nöôùc, khoâi phuïc laïi cheá ñònh Uyû ban thöôøng
vuï Quoác hoäi vaø cheá ñònh Chuû tòch nöôùc nhö Hieán phaùp 1959.
 Hieán phaùp 1992 qui ñònh Chuû tòch, caùc Phoù chuû tòch Quoác hoäi ñoàng thôøi
laø Chuû tòch, caùc Phoù chuû tòch Uyû ban Thöôøng vuï Quoác hoäi.
 Moät soá thaønh vieân cuûa caùc Hoäi ñoàng, caùc Uyû ban cuûa Quoác hoäi laøm
vieäc chuyeân traùch (Ñieàu 94, 95).
 Ñeà cao vai troø cuûa Ñaïi bieåu Quoác hoäi,…
- HÑND: Ñöôïc thaønh laäp ôû 3 caáp.
Hieán phaùp 1992 nhaán maïnh tính ñaïi dieän cuûa Hoäi ñoàng nhaân daân thoâng qua
ñieàu 119. Hieán phaùp 1992 duy trì caùc quy ñònh cuûa Luaät toå chöùc Hoäi ñoàng nhaân
daân vaø UÛy ban nhaân daân 1989 veà thaønh laäp Thöôøng tröïc Hoäi ñoàng nhaân daân
ôû caáp tænh (thaønh phoá thuoäc trung öông) vaø caáp huyeän (quaän, thaønh phoá thuoäc
tænh), thaønh laäp caùc ban cuûa Hoäi ñoàng nhaân daân.
(b) Heä thoáng cô quan haønh chính bao goàm Chính phuû vaø UBND 3 caáp.
- Chính phuû:
Hieán phaùp 1992 keá thöøa Hieán phaùp 1959 xaây döïng cheá ñònh Chính phuû theo
quan ñieåm taäp quyeàn ”meàm”, nghóa laø quyeàn löïc nhaø nöôùc vaãn taäp trung thoáng
nhaát nhöng caàn phaûi coù söï phaân bieät chöùc naêng giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc
trong vieäc thöïc hieän 3 quyeàn: laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp.
Vì vaäy, Hieán phaùp 1992 quy ñònh” Chính Phuû laø cô quan chaáp haønh cuûa cô
quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát vaø laø cô quan haønh chính nhaø nöôùc cao nhaát
cuûa nöôùc CHXHCN VN”.
Hieán phaùp 1992 ñeà cao vai troø cuûa Thuû töôùng Chính phuû trong vieäc thaønh laäp
Chính phuû. Ngoaøi ra, Hieán phaùp 1992 coøn taêng theâm nhieàu quyeàn haïn khaùc cho
Thuû töôùng trong caùc khoaûn 2,4,5 ñieàu 114.
- UBND: Ñöôïc thaønh laäp ôû 3 caáp: Tænh, Huyeän vaø Xaõ. Theo Hieán phaùp 1992,
quyeàn haïn cuûa Chuû tòch UÛy ban nhaân daân ñöôïc taêng cöôøng.
(c ) Heä thoáng cô quan xeùt xöû:
Tröôùc naêm 1992 trong heä thoáng Toaø aùn nhaân daân ôû nöôùc ta chæ coù Toaø aùn
hình söï vaø Toaø aùn daân söï. Ñeán nay trong heä thoáng toå chöùc Toaø aùn caáp trung
öông vaø caáp tænh coøn coù theâm Toaø kinh teá, Toaø lao ñoäng vaø Toaø haønh chính.
Vieät Nam
Hieán phaùp 1992 thöïc hieän cheá ñoä Thaåm phaùn boå nhieäm. Ñoái vôùi Hoäi thaåm
nhaân daân thì keát hôïp giöõa cheá ñoä cöû vaø cheá ñoä baàu.
(d) Heä thoáng cô quan kieåm saùt:
Theo Hieán phaùp 1992, Vieän kieåm saùt nhaân daân toái cao vaø Vieän kieåm saùt
nhaân daân caáp tænh (thaønh phoá thuoäc trung öông) thaønh laäp Uyû ban kieåm saùt.
Hieán phaùp 1992 coøn coù quy ñònh môùi veà Vieän tröôûng Vieän kieåm saùt nhaân daân
ñòa phöông chòu traùch nhieäm baùo caùo tröôùc Hoäi ñoàng nhaân daân veà tình hình thi
haønh luaät ôû ñòa phöông vaø traû lôøi chaát vaán cuûa Ñaïi bieåu Hoäi ñoàng nhaân daân
(Ñieàu 140).
Ngoaøi ra trong Hieán phaùp 1992, cheá ñònh Chuû tòch nöôùc caù nhaân ñöôïc quy
ñònh thaønh moät cheá ñònh rieâng bieät nhö Hieán phaùp 1959. Chuû tòch nöôùc theo
Hieán phaùp 1992 quyeàn haïn khoâng roäng nhö Hieán phaùp 1946 vaø Hieán phaùp 1959.
Hieán phaùp 1992 quy ñònh Chuû tòch nöôùc laø ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc, thay maët
nöôùc CHXHCN VN veà ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi.
5. Nhöõng söûa ñoåi, boå sung cuûa NQ 51/ NQ - QH10 ngaøy 25/12/2001 lieân quan
ñeán Boä maùy nhaø nöôùc.
NQ51/2001/NQ- QH ngaøy 25/12/2001 söûa ñoåi, boå sung vaøo 8 ñieàu (goàm Ñieàu
84, 91, 103, 112, 144, 146, 136 vaø 140), trong ñoù coù nhöõng noäi dung quan troïng lieân
quan ñeán nhieäm vuï, quyeàn haïn cuûa cô quan nhaø nöôùc then choát ôû trung öông nhö:
- Ñoái vôùi Quoác hoäi (theo söûa ñoåi, boå sung Ñieàu 84):
 Quyeát ñònh phaân boå ngaân saùch trung öông chöù khoâng phaân boå ngaân
saùch nhaø nöôùc noùi chung nhö tröôùc ñaây.
 Coù quyeàn boû phieáu tín nhieäm ñoái vôùi nhöõng chöùc danh do Quoác hoäi
baàu hoaëc pheâ chuaån….
- Ñoái vôùi Uyû ban Thöôøng vuï Quoác hoäi (theo söûa ñoåi, boå sung Ñieàu 91).
 Khoâng coøn quyeàn pheâ chuaån, boå nhieäm, mieãn nhieäm, caùch chöùc Phoù
Thuû töôùng, Boä tröôûng vaø caùc thaønh vieân khaùc cuûa Chính phuû khi Quoác
hoäi khoâng hoïp nhö Hieán phaùp naêm 1992 tröôùc ñaây.
 Chæ trong tröôøng hôïp “Quoác hoäi khoâng theå hoïp ñöôïc”, Uyû ban Thöôøng
vuï môùi coù quyeàn quyeát ñònh vieäc tuyeân boá tình traïng chieán tranh khi
nöôùc nhaø bò xaâm löôïc nhöng phaûi baùo caùo laïi vôùi QH trong kyø hoïp gaàn
nhaát.
- Ñoái vôùi Chuû tòch nöôùc (theo söûa ñoåi, boå sung Ñieàu 103):
 Boå sung quyeàn ban boá tình traïng khaån caáp trong caû nöôùc hoaëc ôû töøng
ñòa phöông trong tình traïng Uyû ban Thöôøng vuï Quoác hoäi khoâng theå hoïp
ñöôïc.
Vieät Nam
 Ñeà nghò Uyû ban Thöôøng vuï Quoác hoäi xem xeùt laïi Phaùp leänh (chöù
khoâng phaûi caû Nghò quyeát nhö Khoaûn 7 Ñieàu 103 Hieán phaùp 1992 tröôùc
ñaây) …
- Ñoái vôùi Chính Phuû :
 Söûa ñoåi quan troïng nhaát lieân quan ñeán caùc cô quan thuoäc Chính phuû laø:
Thuû tröôûng caùc cô quan khaùc thuoäc Chính phuû khoâng coøn quyeàn ban
haønh caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät (Quyeát ñònh, Chæ thò, Thoâng tö,)
nhö tröôùc ñaây.
- Ñoái vôùi Vieän Kieåm saùt nhaân daân (theo söûa ñoåi, boå sung Ñieàu 137 Hieán
phaùp 1992).
 Boû quy ñònh veà chöùc naêng kieåm saùt chung cuûa Vieän kieåm saùt nhaân
daân caùc caáp (töùc laø Vieän kieåm saùt khoâng coøn thöïc hieän kieåm saùt
vòeâc tuaân theo phaùp luaät ñoái vôùi caùc boä, caùc cô quan ngang boä, caùc cô
quan khaùc thuoäc Chính phuû , caùc cô quan chính quyeàn ñòa phöông, toå chöùc
kinh teá, toå chöùc xaõ hoäi, ñôn vò vuõ trang vaø coâng daân,…nhö ñieàu 137
Hieán phaùp 1992 quy ñònh).
 Quy ñònh Vieän kieåm saùt nhaân daân chæ thöïc haønh quyeàn coâng toá vaø
kieåm saùt caùc hoaït ñoäng tö phaùp (bao goàm kieåm saùt caùc hoaït ñoäng ñieàu
tra, hoaït ñoäng truy toá, hoaït ñoäng xeùt xöû, hoaït ñoäng thi haønh aùn, hoaït
ñoäng giam giöõ, caûi taïo) ñaûm baûo phaùp luaät ñuôïc chaáp haønh nghieâm
chænh vaø thoáng nhaát.
YÙ nghóa cuûa nhöõng söûa ñoåi, boå sung lieân quan ñeán boä maùy nhaø
nöôùc:
 Phaân ñònh hôïp lyù thaåm quyeàn cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc.
 Taäp trung vaø taêng cöôøng quyeàn haïn cuûa Quoác hoäi ñoàng thôøi ñeà cao
traùch nhieäm cuûa nhöõng ngöôøi giöõ caùc chöùc vuï chuû choát cuûa caùc cô
quan nhaø nöôùc ôû trung öông tröôùc cô quan ñaïi dieän quyeàn löïc Nhaø nöôùc
cao nhaát cuûa nhaân.
 Quan troïng nhaát laø söûa ñoåi Ñieàu 137 HP naêm 1992.
Toùm laïi, vieäc toå chöùc vaø hoïat ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc ta töø tröôùc
ñeán nay theo nguyeân taéc taäp quyeàn XHCN chöù khoâng phaân chia theo nguyeân taéc
“tam quyeàn phaân laäp” nhö caùc nhaø nöôùc tö saûn. Quyeàn löïc nhaø nöôùc taäp trung
vaøo Quoác hoäi nhöng vaãn coù söï phaân coâng, phaân nhieäm raïch roøi giöõa caùc cô
quan taïo thaønh heä thoáng thoáng nhaát caùc cô quan nhaø nöôùc. Vieäc toå chöùc quyeàn
löïc nhaø nöôùc luoân luoân ñaët döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn – Ñaûng
cuûa lieân minh giai caáp coâng nhaân, noâng daân vaø caùc taàng lôùp trí thöùc ñöôïc toå
chöùc döïa treân neàn taûng cuûa chuû nghóa Maùc – Leânin vaø tö töôûng Hoà Chí Minh.
Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa BMNN ta laø moät quaù trình lieân tuïc, gaén
Vieät Nam
lieàn vôùi töøng giai ñoïan cuûa caùch maïng Vieät Nam. Baèng nhöõng kinh nghieäm tích
luõy ñöôïc töø thöïc teá hoaït ñoäng cuûa BMNN ta cuõng nhö hoïc hoûi kinh nghieäm cuûa
caùc nöôùc, phaûi töøng böôùc hoaøn thieän caùc cô quan Nhaø nöôùc veà chöùc naêng,
nhieäm vuï, quyeàn haïn cuõng nhö cô caáu toå chöùc vaø hình thöùc hoaït ñoäng,… ñeå
BMNN goïn nheï nhöng hoaït ñoäng coù hieäu quaû vaø ngaøy caøng thöïc söï laø Nhaø
nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân.

BG TCBMNN

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BG TCBMNN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hoïc phaàn II- Toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc - Chöông IX: Khaùi quaùt veà Boä

maùy nhaø nöôùc 1

I. Khaùi nieäm chung veà Boä maùy nhaø nöôùc.

b. Caên cöù vaøo phaïm vi thaåm quyeàn theo laõnh thoå.

- YÙ nghóa cuûa vieäc thöïc hieän nguyeân taéc:

3. Nguyeân taéc taäp trung, daân chuû.

You might also like