Helisel DiĢli Çarklar

DiĢ profili bir silindirin üzerine helis eğrisi

boyunca sarılmıĢtır. Küçük ve orta devir
sayılarında uygundur. Sessiz çalıĢırlar.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Düz diĢli çarklar Helisel diĢli çarklara göre;

• Eksenel kuvvet oluĢturup yatakları ek bir kuvvet ile zorlanmamaları

• Verimlerinin daha yüksek olması

özellikleri ile üstündürler.

Ancak

• Büyük devir sayılarında çok gürültülü çalıĢmaları

• Aynı boyutlu helisel diĢliye göre moment taĢıma kabiliyetlerinin az
olması
• DiĢli formlarındaki hatalara karĢı hassas olmaları

ise kötü özellikleridir.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Bu diĢli çarklara ait boyut ve faktörler tarif edilirken
diĢli eksenine dik alın kesit ve diĢ doğrultusuna dik normal
kesit olmak üzere iki kesitin göz önüne alınması gerekir.
Helisel dişli çarklarda normal kesite ait faktörler
standarttır.

s s

n
DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Normal modül Taksimat dairesi çapı
mn
mn = ms .Cosβ 0 d0 = ms .z = .z
Cosβ 0

Teorik diĢ sayısı Hakiki diĢ sayısı

2 3 5
zminh = 2
. Cos β 0 zminh
′ = .zminh
Si n α 0 6

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 z  z’minh olduğunda alttan kesmeyi önlemek için
helisel diĢlilerde de pozitif profil ötelemesi yapılır.
Öteleme faktörü
z
zminh -
Cos 3 0
x
z minh

olmalıdır.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Takım kavrama açısı n0 = 200 için ;
β0 açısına göre alttan kesilme olmadan açabileceğimiz
minimum diĢ sayıları

β0 0 13 20 23 30 32 35 40 45 47
z!minh 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Dişli Çarkların Mukavemet Hesabı

D.çarkın yüzeyi sertleĢtirilmiĢ ise D.çarkın yüzeyi sertleĢtirilmemiĢ ise

EĞĠLMEYE göre YÜZEY basıncına göre

Düz diĢliler Helisel diĢliler Düz diĢliler Helisel diĢliler

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 EĞĠLMEYE göre mukavemet hesabı
DÜZ DiĢlilerde

2.qk .M1 .CB

m=3
λ.z1 .σ em

q k : Form faktörü ; C B : iĢletme faktörü ;

 : DiĢ geniĢliği faktörü ;
em : Malzemenin eğilme emniyet gerilmesi em = DSG /1,5 Cetvel 57

Ötelemesiz diĢlilerin ilk ( kaba ) hesaplanmasında qk = 2

alınabilir.
DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 EĞĠLMEYE göre mukavemet hesabı

HELĠSEL DiĢlilerde

2.qk .M1 .CB . cos 2 β 0

mn = 3
λ.z1 .σ em

q k : Form faktörü ; C B : iĢletme faktörü ;

 : DiĢ geniĢliği faktörü ;
em : Malzemenin eğilme emniyet gerilmesi

Ötelemesiz diĢlilerinDEÜ
ilk Makina
( kaba ) hesaplanmasında
Mühendisliği Bölümü qk = 2 alınabilir.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 YÜZEY BASINCINA ( aĢınmaya ) göre
mukavemet hesabı

DÜZ diĢlilerde

100.y G .M1.C B i  1
m3 .
.z1 .p em
2 2
i
y G  0,02 ( y c .y w ) 2 ( daN mm 2 )
1
yc  ( - ) şekil faktörü ġekil 17
Cos  0 . tan  b
2

E1.E 2
y w  0,7 ( daNmm 2 ) malzeme faktörü Cetvel58
E1  E 2

pem : Malzemenin emniyetli yüzey basıncı değeri Pem=PD/1,5 Cetvel 57

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
YÜZEY BASINCINA ( aĢınmaya ) göre
mukavemet hesabı

HELĠSEL (Eğik) diĢlilerde

100.yG .M1 .CB i ± 1

mn = Cosβ 0 3 2 2
.
λ.z1 .pem i

Bağıntıları kullanılır.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Geometrik büyüklükler
d 01 = m.z1
Düz diĢliler d k1 = 2 ( a + m - x2m ) - d 02
veya
d k1 = d 01 + 2m (1 + x1 )
d f1 = d 01 + 2x1m - 2hkw
x1 + x2
ev α b = 2 tan α 0 + ev α 0
d0 z1 + z2
d01 + d02 z1 + z2
df dk a0 = =m
2 2
cos α 0 z1 + z2 cos α 0
a = a0 =m
cos α b 2 cos α b
ev α b - ev α 0
x1 + x2 Bölümü
= (z1 + z2 )
DEÜ Makina Mühendisliği 2 tan α 0
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Geometrik büyüklükler
Helisel diĢliler
mn .z1
d 01 = ms .z1 =
Cos β 0
d k1 = 2 ( a + mn - x2mn ) - d 02
veya d k1 = d 01 + 2mn (1 + x1 )
d f1 = d 01 + 2(hkw - x1mn )
tan αno
tan α so =
cos β o
x + x2
evα sb = 1 .tan αno + ev α so
z1 + z2

db1 = d01
cos α so df
cos α sb
cos α so db1 + db2 mn z1 + z2 cos α 0 d0
a = a0 = . . .
cos α sb 2 cos β o 2 cos α b
a
dk
cos α sb = 0 . cos α so
a
ev α so - evα sb
x1 + x2 = (z1 + z2 ). +
tan αno
DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 DiĢ kuvvetleri :

2Md
Ft = Teğetsel kuvvet
d0
tan αn 0
Fr = Ft . Radyal kuvvet
cos β 0

Fa = Ft .tan β 0 Eksenel kuvvet

Fa
n

Ft
s s
DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Kuvvetlerin yönleri
Teğetsel kuvvet : Döndüren çarkta ( pinyonda ) dönüĢ yönüne ters;
döndürülen çarkta dönüĢ yönü ile aynı yönde.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Kuvvetlerin yönleri

Radyal kuvvet : Ġki diĢlinin temas noktasından diĢlilerin merkezine

doğru.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Kuvvetlerin yönleri

Eksenel kuvvet : Pinyon sağ helis ise sağ

elimizi parmaklarımız dönüĢ yönünü gösterecek
Ģekilde pinyonun alın yüzeyine koyarız. BaĢ
parmağımız pinyona gelen eksenel kuvvetin
yönünü gösterir. Sol helis pinyon için aynı iĢlem
sol el ile yapılır. Çarka gelen kuvvetler pinyonun
tersidir.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Pinyon

Ft Fa
Fr
Ft Fa

Çark
DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Sonsuz Vida Mekanizması

Aslında mekanizma iki adet helisel diĢliden oluĢmaktadır.

Ancak küçük diĢlinin çapı geniĢliğine göre çok küçük

olduğundan diĢler helis Ģeklini almıĢtır. Bu nedenle küçük

diĢliye sonsuz vida denilmektedir.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Özellikleri

-Helis yönleri aynı olmalıdır.

-Küçük diĢlinin diĢ sayısı (z1) vidanın ağız sayısı olarak

isimlendirilmektedir.

Vidanın ağız sayısının 1 ‘e kadar inmesi sonsuz vida mekanizmaları

ile diğer diĢli mekanizmalarına göre daha büyük çevrim oranlarının
tek kademede elde edilmesine olanak sağlamaktadır.

-ÇalıĢma sırasında sonsuz vida ile çark diĢleri arasında kayma

meydana gelmektedir. Bu yüzden sonsuz vida mekanizmalarının
verimi silindirik ve konik diĢlilerin veriminden daha düĢüktür.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Silindirik D. Konik D.Mek. Sonsuz Vida Sonsuz Vida
Mek. M.Blokajsız M. Blokajlı

Verim 0,96  0,98 0,95  0,97 0,6  0,8 0,25  0,4

i > 31 16 30 11 15 5 10

z1 1 2 3 4

-Kayma olayı nedeniyle ortaya çıkacak olan ısınma, aĢınma ve yenme

olaylarını azaltabilmek için genellikle sonsuz vida çelikten ; çark ise
bronz veya dökümden yapılır. Ayrıca mekanizmanın soğutulmasına
önem verilir. DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Sonsuz vida ve çarkına etki eden kuvvetler
• Ft : Teğetsel kuvvet

• Fr : Radyal kuvvet

• Fa : Eksenel kuvvet

2M1 2M2
Ft 1 = Fa 2 = Ft 2 = Fa 1 = M2 = M1 • i • η
dm 1 d0 2
tan α n •Cos ρ /
Fr 1 = Fr 2 = Ft 1 α n = 20 0
Si n(γ m + ρ / )
αn=20º (Takım açısı)
tanm = m.z /dm1 ( vida ortalama eğimi )
/ = arctan/ ( sürtünme açısı)
DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Silindirik Sonsuz Vida ve Çark Mekanizmasında
Kuvvetlerin Yönleri

.
Sol
Helis
Ft1 Fa1
Fr
Ft2 x Fa2
.

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Konik DiĢli Çarklar
• Eksenleri birbirini kesen iki mil arasında güç ve hareket iletirler.

• Düz konik diĢliler 6m/sn hıza kadar kullanılabilir.

• Düzgün ve sessiz çalıĢma istendiğinde helisel konik diĢliler

100m/sn hıza kadar kullanılabilir.

• Yüksek diĢli mukavemeti ve çok düzgün çalıĢma istendiğinde

eğrisel konik diĢliler kullanılabilir.

• Bölüm dairesi diĢlinin sırt koniği üzerinden ölçülür. Buradaki

modül standart modüldür.

• d01=m.z1 ; d02=m.z2

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
i

i
 DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Fr1
F’r1

Fr2
Fa1
F’r2 Fa2
Ft2

Fn2 F’r1

F’r2
Fn1

Ft1
DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 Fr2

F’r2
F’r2 Fa2

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 KAYNAKLAR
•Makine Elemanları II, Yrd.Doç.Dr. Melih Belevi
•Makine Elemanları Teori, Konstrüksiyon ve Problemler, Prof.Dr.Cahit Kurbanoğlu
•Makine Elemanları, Prof.Dr.Atilla Bozacı
•Makine Elemanları, Prof.Dr.Mustafa Akkurt
•Shigley’s Mechanical Engineering Design, Budynas−Nisbett
•Makine Elemanları, Yüksek Mühendis, ġefik Okday
•Makine Elemanları, Prof.Dr.Hikmet Rende
•Makine Elemanları Tasarımı, Prof.Dr.Ahmet Çetin Can
•Makine Elemanları, Prof.Dr.Gazanfer Harzadın

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
z1 veya

DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
 DEÜ Makina Mühendisliği Bölümü
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes