G VE HAREKET LETM

ELEMANLARI

P=sbt
nm
? nimak

MAKNASI

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Yap olarak motor, gc ve hareket iletim elemanlar ve i
makinas ksmndan oluan bir makinann esas amac baka
bir enerjiyi mekanik enerjiye dntrerek belirli bir
mekanik i yapmaktr. G ve hareket iletim elemanlar;
makinann motor ile i makinas ksmlar arasnda mekanik
enerjiyi ileten elemanlardr.

Burada g mekanik g olup Kilovat (kW) veya Beygir gc

(BG) eklinde ifade edilir. Hareket ise, dnme, dorusal
veya bunlarn kombinasyonundan oluan bir harekettir. Bu
bakmdan g ve hareket iletim elemanlar gruba ayrlr.
Bunlar dnme hareketini dnme hareketine, dnme
hareketini dorusal harekete (veya tersine) ve herhangi bir
hareketi herhangi bir harekete dntren elemanlar
olarak isimlendirilebilir. Pratikte en ok ilk iki grup kullanlr
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Genellikle motorlarn nominal dnme hzlar ve gleri
sabittir. Bu faktrlere bal olarak dndrme momenti
aadaki gibidir.

PkW , 1/s , M b [N.m]

P30 P P
M b . 9550
n n
PBG , 1/s , M b [N.m]
P
7162
n
G ve devir says sabit olduundan momentte
sabittir. Fakat i makinalarnn farkl momentlere
gereksinimi olabilir.

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
G ve hareket iletim elemanlar dnme hzn
deitirerek iletilecek momenti de deitirmi olurlar.
Bu amala;

dili ark mekanizmalar,

kay - kasnak mekanizmalar
srtnmeli ark mekanizmalar ve
zincir mekanizmalar

kullanlmaktadr.

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy

MAKNASI
n2

MAKNASI

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Bu mekanizmalar motor ile i makinas arasnda,
motorun gcn iletirken ayn zamanda dnme hznn
deerini ve / veya ynn deitirmektedirler.

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Bu mekanizmalar biri DNDREN dieri
DNDRLEN olmak zere en az iki elemandan
olumaktadr. Dndren eleman ile ilgili boyut ve
faktrler 1 indisi ile, dndrlen eleman ile ilgili
boyut ve faktrler ise 2 indisi ile gsterilmektedir.

Dndrlen eleman
2

Dndren eleman
1

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 G ve hareket iletim elemanlarnn zellikleri

Dnme hznn deer ve yn deiimi

1 n1
i12 = =
2 n2

eklinde tanmlanan ve EVRM ORANI diye isimlendirilen

bir faktr ile ifade edilir.
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
evrim oran SABT veya DEKEN olabilir

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Burada ( + ) iareti elemanlarnn dn ynnn ayn,
( - ) iareti ise farkl olduunu gstermektedir

i12 1 yani n1 n2 ise

mekanizma hz drc,

i12 < 1 yani n1 n2 ise

mekanizma hz ykselticidir.

i12 = 1 yani n1 = n2 ise mekanizma yalnz hareket iletir.

Dnme hznn deeri ayn kalr fakat yn deiebilir.

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dndren elemann P1, dndrlen
elemann P2 gcnn ilikisi:
Giren g verime bal olarak azalr.
P2 = P1

Baz mekanizmalarn verimi

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Dndren elemann M1 momenti ile dndrlen
elemann M2 momenti arasndaki iliki:

Mb1 , P1
30 P1 nm
M b 1=
n1 n1
30 P2
M b2 =
n2

P2 n 1 MAKNASI
M b2 = M b 1 = i12 M b 1 nimak
n2
P1 n 2 Mb2 , P2

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Mekanizma hz drc ise dndrme momenti
bymekte, hz ykseltici ise moment klmektedir.
Moment g ve devir says arasnda aadaki
bantlar da kurulabilmektedir.

P
Mb = 9550 Mb [N.m], P[kW ], n[D/d]
n
P
Mb = 7162 Mb [N.m], P[PS], n[D/d]
n

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 DL ARK MEKANZMALARI

Bir milin dnme hareketini dier mile dnme kayb

olmadan nakletmek iin kullanlan mekanizmalardr.
Bir dili ark mekanizmas biri dndren dieri
dndrlen olmak zere en az iki arktan olumaktadr.

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Bu iki diliden kk olanna
PNYON, byk olanna ARK ad
verilir.

(2)

(1)

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 SINIFLANDIRMA

Hzlarna gre dili ark mekanizmalar

Dzgn ve deien hzl olmak zere iki tip mekanizma

vardr.

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Eksenlerinin konumlarna gre dili ark
mekanizmalar

Eksenleri ayn dzlemde paralel olan miller arasnda g ve

hareket ileten mekanizmalar

Eksenleri ayn dzlemde kesien miller arasnda g ve

hareket ileten mekanizmalar

Eksenleri ayn dzlemde olmayan miller arasnda g ve

hareket ileten mekanizmalar

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Eksenlerinin konumlarna gre dili ark
mekanizmalar
Eksenleri ayn dzlemde paralel olan miller arasnda g ve
hareket ileten mekanizmalar. ( Silindirik dili arklar )

Aln dz dili arklar Aln helisel dili arklar

D dili arklar dili arklar

Kremayer
V ( avu Ok ) dili arklar
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Eksenleri ayn dzlemde kesien miller arasnda g ve hareket
ileten mekanizmalar

Dz konik dili arklar, Helisel konik dili arklar

Erisel konik dili arklar

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Eksenleri ayn dzlemde olmayan miller arasnda g ve
hareket ileten mekanizmalar

Sonsuz vida mekanizmas,

Hipoid konik dililer.

Spiral dili arklar, DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar
Temel Daire: Di profillerinin zerinde oluturulduu dairedir. (dg)

dg
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar
Blm Taksimat Dairesi: zerinde dilerin taksimat yaplan ve
esas dili arkn bykln belirleyen dairedir. (d0)

d0
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar
Taksimat(di adm, hatve): blm dairesinin z eit ksma blnmesi
ile elde edilen yay uzunluudur. (t0)

t0

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar

Taksimat, blm dairesi zerinde bir di kalnl ile bir di boluunu

kapsayan uzunluk olarak ta tanmlanr.

t0

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar
Modl (ap taksimat): Dili arklar t0/ bykl ile
boyutlandrlmaktadr.(m)

t0
d 0 t 0 .z d 0 .z m.z

t0
m

Deeri modl diye isimlendirilir.

t
(m) DP
Inch cinsinden modl Diametral pitch olarak ifade edilir. 25,4
m
Inch cinsinden taksimat Circular pitch olarak ifade edilir. ( t ) CP
25,4

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Modl deerleri standartlatrlmtr.

0,05 0,12 0,22 0,3 1 4 7 16 24 45

0,06 0,14 0,25 0,4 1,25 4,5 8 18 27 50
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
0,12 0,22 0,3 1 4 7 16 24 45 75

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar
Dilerin ykseklikleri dili arkn ba ve taban dairesini belirler.
Di ba dairesi: d k d 0 2.m Sfr dililerde

d k d 0 2.m(1 x) telenmi dililerde

(X-teleme faktr)

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar
Di dibi dairesi: d f d 0 - 2(1,25.m) Sfr dililerde

d f d 0 - 2(1,25 x).m telenmi dililerde

(X-teleme faktr)

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 NOT: Profil telemesi Durumunda

Referans profilin orta dorusu dili arkn

blm dairesine teet ise dili ark
telemesizdir.

Referans profilin orta dorusunun son

konumu dili arkn blm dairesine gre x
mesafesi kadar ite veya dta ise dili
ark negatif veya pozitif telenmitir.

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Profil telemesi

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar
.m
Taksimat dairesi zerindeki di kalnl s0 = + 2.x.m. tan 0
2

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Ana Boyutlar
Di genilii b

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Mekanizmasnn
Ana Boyutlar
Yuvarlanma Daireleri: Dili arklarn alma srasnda birbirleri
zerinde kaymadan yuvarlandklar dairelerdir. (db)

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Mekanizmasnn
Ana Boyutlar
telenmemi dili arklarda yuvarlanma ve taksimat daireleri
akktr.

dg = d0 . cos 0 = db . cos b
dg cos 0
db = = d0 .
cos b cos b

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
Dz Dili ark Mekanizmasnn
Ana Boyutlar

Aks Aral:dililerin merkezleri

arasndaki mesafedir. (a)

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dz Dili ark Mekanizmasnn
Ana Boyutlar

Sfr dili arklarda

d 01 d 02
a a0
2
telemeli dili arklarda

d b1 d b 2 d 01 d 02 cos 0
a .
2 2 cos b
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 Dili arklarn Mukavemet Hesab

D.arkn yzeyi sertletirilmi ise D.arkn yzeyi sertletirilmemi ise

ELMEYE gre YZEY basncna gre

DE Makina Elemanlarna Giri

M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
 ELMEYE gre mukavemet hesab

2.M b1.k f1
m3
.z1. em
Bants ile yaplr.
Burada M b1 K o .M b1 alma dnme momenti
Mb1 :tahrik momenti (N.mm); K0 :alma faktr
kf1 : Form faktr ;
: Di genilii faktr (b/m) {1020 arasnda seilir};

em: Malzemenin eilme emniyet gerilmesi (daN/mm2)

DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy
DE Makina Elemanlarna Giri
M. Belevi-. zes- M.Demirsoy