«ΑΜΗΧΑΝΙΑ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ»

ΩΣ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΑΙΩΡΗΣΗ

Γιάννης Δάλλας
Τι θα πει «θείο» για τον Καρούζο;

Θεϊκή
Θεός: ως
ουσία: ενυπάρχει
ακέραιη μονάδα,
Θείο σε όλα τα
που τον
στοιχεία της
επικαλείται
ποίησής του
Για ποια αμηχανία μιλάμε;

Μεταφυσική Το άγχος
Αίρεση ΑΜΗΧΑΝΙΑ
αγωνία του καιρού
Καρούζος και
υπαρξιακή ποίηση
Στις δεκαετίες του '50 και του '60, στον ελληνικό χώρο, δύο
ποιητικές τάσεις επικρατούν:

◦ Η πολιτική και
◦ Η υπαρξιακή

Ο Καρούζος ανήκει στην δεύτερη κατηγορία: είναι υπαρξιακός

ποιητής, αλλά είναι γειωμένος μέσα στο περιβάλλον και ανοιχτός
προς την κοινωνική περιοχή.
Ήρωάς του είναι ο «Γιάννης», ένας Έλληνας με βουλιαγμένα
όνειρα κι ανέγγιχτος, ένας ταπεινός και ανώνυμος πτωχός και
ονειροπόλος.
 Λυρική

Δραματική
Ποιητική Ρητορική
πορεία
Καρούζου Απολογητική
 Ποιητικές συλλογές
Δεκαετίες του '50 και του '60 Δεκαετίες του '70 και του '80

Λυρική ποίηση Δραματική ποίηση

◦ Λευκοπλάστης για μικρές και μεγάλες
◦ Ποιήματα (1953-1961) αντινομίες (1971)

◦ Η έλαφος των άστρων (1962) ◦ Ως και τη Νεολιθική νυχτωδία στην

Κρονστάνδη (1987)
◦ Ο υπνόσακκος (1964)
Ρητορική ποίηση
◦ Πενθήματα (1969)
◦ Από τη συλλογή Απόγονος της νύχτας
(1978)
◦ Και τις Δυνατότητες και χρήση της
ομιλίας (1979)
◦ Ως την Αναμνηστική λήθη (1982) και τον
Αντισεισμικό τάφο (1984)
 Λυρική και Ρητορική ποίηση στις
πρώτες συλλογές του Καρούζου
Λυρική
◦ Τάση προς την θέωση
◦ Στροφή αφηγητή και της φωνής του προς
ένα «ΕΣΥ»
◦ Αισθηματική ύλη
◦ Αγωγή της περιπέτειας
◦ Αρμονική και απρόσκοπτη ροή του λόγου
και του στίχου
◦ Ποίηση γεωμετρημένη, χωρίς σκιές και
αιφνιδιασμούς
Τα πρώτα σημάδια της Ρητορικής
ποίησης
◦ Γλωσσομαχία
◦ Αντιθέσεις
◦ Απροσδόκητοι λεκτικοί συνδυασμοί
◦ Λέξεις που εμφανίζονται συχνά στην
ποίησή του: άνεργος, στήθος και ἔαρ
◦ Το στήθος σηματοδοτεί τη διασταύρωση
ποίησης, ζωής και θανάτου. Μπορεί το
στήθος να ρημάζεται από την ποίηση είτε
η ποίηση να καταρρέει μέσα στο στήθος.
 Ποιητικές συλλογές
Δεκαετίες του '70 και του '80 Δεκαετίες του '80 και του '90

Κάποτε δραματική και ρητορική ποίηση Απολογητική ποίηση-φάση

συνυπάρχουν

◦ Νεολιθική νυχτωδία στην Κρονστάνδη

◦ Ο ζήλος του μη-σχετικού με
◦ Ευρέσεις από κυανό κοβάλτιο (1991)
παροράματα (1980)
◦ Συντήρηση ανελκυστήρων (1986)
◦ Χορταριασμένα χάσματα (1974)
◦ Ερυθρογράφος (1988)
◦ Μονολεκτισμοί και ολιγόλεπτα (1980)
◦ Φαρέτριον (1981)
 Δραματική και Ρητορική ποίηση
Δραματική
◦ Όχι με την έννοια της τραγικότητας
◦ Δεν παράγει μια δραματική κατάσταση
και την ανάλογη συγκίνησή της
◦ ΑΛΛΑ, με την έννοια της σύγκρουσης
με τις θεωρίες - ιδεολογίες
◦ Ποιήματα-δρώμενα και ποιήματα-
αντιδραστήρες
◦ Δραματική του πλάτους
Ρητορική
◦ Όχι με την έννοια των παραδοσιακών
σχημάτων λόγου
◦ ΑΛΛΑ, με τη σημασία μιας βαθιάς και
ριζοσπαστικής αποστασιοποίησης απ'
την πραγματικότητα
◦ Λόγος-εκσκαφέας που βαθυσκοπεί και
ανατέμνει κάθετα.
◦ Ρητορική του βάθους
 Απολογητική φάση
◦ Ύστατος απολογισμός
◦ Διεκτραγώδηση του έσχατου
◦ Το ποίημα δεν είναι ένας λόγος «ωραίος»
➢Έγινε αντίλογος, αντιποίημα

◦ Πώς επιτυγχάνεται η συγκίνηση εφόσον η ποίησή του θεωρείται αντιποιητική;

➢Συγκίνηση διανοητική:
◦ όχι λυρισμός,
◦ αλλά κριτική αντίδραση και
◦ η ουδέτερη συγκίνηση της αποξενωμένης ειρωνείας
 Η έννοια του «θείου» και της
«αμηχανίας»;
◦ Το στοιχείου του «θείου» έχει αποκαθηλωθεί πλέον για τη συνείδησή του από την
υπερβατική του περιοχή.
◦ Προσγειώθηκε σε απόσταση ίσου διαλόγου ή βολής
◦ Άλλοτε συνδιαλέγεται ισότιμα μαζί του και
◦ Άλλοτε εκφράζεται ανοιχτά και βέβηλα για τα ουράνια φαινόμενα

◦ Η «αμηχανία» αφορά την ποιητική οντογνωσία, τη διάσταση του «είναι» από το

«φαίνεσθαι»
◦ Είναι η αδυναμία ταύτισης του όντος με την ποίηση
◦ Αποτελεί μια φιλοσοφική αμηχανία, που το ποιητικό υποκείμενο ζει σωματικά
 Βασικά συστατικά της ποίησης του
Καρούζου
• Το δράμα του ως ύπαρξη
Ύπαρξη • Η πλήρης ενσάρκωση παράγει ποίηση

• Η ύπαρξη είναι παγιδευμένη μέσα στον χρόνο

Χρόνος

• Δεν αφορά μόνο την γραφή, αλλά και την ίδια την ύπαρξη του ποιητή
Γλώσσα • Ο ίδιος αισθάνεται γλώσσα
 Η ύπαρξη, ο χρόνος και η γλώσσα
Ύπαρξη - Χρόνος - Γλώσσα
Διαπλέκονται:
Ο χρόνος και η γλώσσαα
αισθητοποιούνται μέσω του
στήθους, δηλαδή του «εγώ»
του ποιητή, που αποτελεί την
ύπαρξη.
Σημασία της γλώσσας
◦ Ο ποιητής είναι δεσμευτής και δέσμιός της
◦ Φάσκει και αντιφάσκει
◦ Βιασμοί του λόγου και παρηχητικοί ειρμοί
◦ Ανα-σύνταξη της γλώσσας: επανάληψη λεκτικής
δημιουργίας
◦ Η αμηχανία και η αιώρηση κρίνεται και δείχνεται στη
γλώσσα:
◦ Από τη λέξη στην εικόνα, από την «εικόνα-λεχώ» στην
«εικόνα-βρέφος»
◦ Κινηματογραφική αντίληψη: Ποιήματα που
αποτελούνται από διακριτές εικόνες και την κίνηση
◦ Ταινίες που γυρίζουν μπρος-πίσω: γράμματα - λέξεις
- εικόνες - ποίημα και το αντίστροφο
 Συμπεράσματα
◦ Ποίηση Καρούζου: υποστασιακή - υπαρξιακή, που όμως περιλαμβάνει και τις
άλλες δύο κυρίαρχες τάσεις της εποχής του, την πολιτική και την
υπερρεαλιστική.
◦ Υπερβαίνει τον υπαρξιακό μεταρομαντισμό
◦ Τελικός σκοπός: Η υπέρβαση της χρονικότητας και του θανάτου
➢Τελείωση του όντος
◦ Η ποίηση για εκείνον είναι η έκφανση του θείου που αγωνίζεται για την ύπαρξη
➢Μετεωρισμός λόγω της ταύτισης ποίησης και θείου
➢Η αμηχανία του όντος και το θεϊκό στοιχείο δημιουργούν την αιώρηση
◦ Επεκτατισμός και σε άλλα είδη λόγου, παρα-ποιήματα, τίτλοι-αφορισμοί, στίχοι
ως γρίφοι, αφαίρεση και πύκνωση που προσεγγίζουν τη μουσική και τη
φιλοσοφία
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ