Παραδοσιακή ποίηση Μοντέρνα ποίηση

Ως προς τη μορφή:
Ως προς τη μορφή:
 Ομοιοκαταληξία
 Κατάργηση της
 Μέτρο
ομοιοκαταληξίας.
 Κατανομή του ποιήματος σε
 Κατάργηση του μέτρου.
στροφές με σταθερό αριθμό
 Κατάργηση του σταθερού
στίχων.
αριθμού στίχων σε κάθε
 Αρχή της ισομετρίας: Κάθε
στροφική ενότητα.
μετρική ενότητα (ημιστίχιο,
 Κατάργηση της ισομετρίας.
στίχος ή δίστιχο) περιέχει ένα
ολοκληρωμένο νόημα. Στους
Ως προς τη γλώσσα:
στίχους δηλαδή των δημοτικών
τραγουδιών αποκλείονται
 Ελλιπής στίξη
οι διασκελισμοί.
 Αποσπασματική σύνταξη
 Σταθερός αριθμός συλλαβών σε
 Χρήση καθημερινού,
κάθε στίχο (ισοσυλλαβία).
προφορικού, αντιποιητικού
λεξιλογίου.
Ως προς τη γλώσσα:
 Αμφισημία ή πολυσημία λέξεων
 Χρήση εικόνων, συμβόλων,
 Λυρική γλώσσα, καλολογία.
συνειρμών.
 Στα δημοτικά τραγούδια: λιτός
 Εκφραστική τόλμη (συνδυασμοί
και πυκνός λόγος.
ετερόκλητων στοιχείων).
 Τήρηση γραμματικών και
συντακτικών κανόνων.
Ως προς το περιεχόμενο:
Ως προς το περιεχόμενο:
 Άλογη ή συνειρμική αλληλουχία
νοημάτων.
 Λογική νοηματική αλληλουχία.
 Σκοτεινότητα, σκόπιμη ασάφεια,
 Ξεκάθαρες εικόνες και ιδέες.
κρυπτικότητα, υπαινικτικότητα.
 Το ποιητικό θέμα είναι σαφές.
 Ο τίτλος είναι νοηματικά
 Ο τίτλος είναι δηλωτικός του
ανενεργός.
περιεχομένου.

Τα κυριότερα λογοτεχνικά ρεύματα

Ρεαλισμός
 Κυριαρχεί περίπου τον 19ου αιώνα.
 Η τέχνη προσπαθεί να αποδώσει την πραγματικότητα όσο πιο πιστά μπορεί.
 Απουσία συναισθημάτων, κρίσεων και προσωπικών ερμηνειών εκ μέρους του
συγγραφέα.
 Θέματα: Ο συγγραφέας επιλέγει οικεία θέματα και παρουσιάζει συνηθισμένες
εμπειρίες, δηλ. αντλεί υλικό από την καθημερινότητα.
 Μορφή: Ελάχιστα σχήματα λόγου και προσδιορισμοί.

55
Ρομαντισμός
 Προβάλλει το συναίσθηµα, την ελευθερία και τη φαντασία.
 Κυριαρχεί το παράδοξο, το μυστηριώδες, το υπερφυσικό στοιχείο και το
όνειρο.
 Εκφράζονται τα προσωπικά συναισθήματα του ποιητή και του ήρωα: η
μελαγχολία, η απαισιοδοξία, η θλίψη για μοιραίους και ανεκπλήρωτους
έρωτες ή η νοσταλγία για το παρελθόν.
 Θέµατα: θεός, περιπέτεια, έρωτας (καταδικασμένος), ηρωισμός, αγώνες των
λαών για ελευθερία, φύση, θρύλοι και παραδόσεις λαών.
 Σκηνικά: νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία, ερείπια, τάφοι, αρχαιολογικοί
χώροι, άνεμος, ομίχλη, θάλασσα, σκιερά δάση, μακάβριες εικόνες θανάτου.
 Μορφή: χειμαρρώδης λόγος, πλούσιο λεξιλόγιο, πολλές εικόνες και
εκφραστικά μέσα.

Παρνασσισμός
 Δημιουργήθηκε ως αντίδραση στον ρομαντισμό και επαναφέρει την κλασική
ισορροπία.
 Κυριαρχεί η γαλήνη, ηρεμία και απάθεια, απουσιάζει το πάθος και το
συναίσθημα, η ανθρώπινη παρουσία και η σκληρή πραγματικότητα της
αληθινής ζωής.
 Θέματα: κυρίως από τη μυθολογία και τους χαμένους πολιτισμούς της
αρχαιότητας.
 Μορφή: οι παρνασσιστές επεξεργάζονται το στίχο, σέβονται τους ρυθμικούς,
στιχουργικούς και μετρικούς κανόνες και την ομοιοκαταληξία. Για αυτό
προτιμούν να γράφουν ποιήματα σταθερής μορφής όπως είναι το σονέτο.
Επιδιώκουν τη μορφική τελειότητα.

Συμβολισμός
 Ξεκίνησε στο τέλος του 19ου αιώνα και επηρεάστηκε από τη θεωρία του
ασυνείδητου του Φρόυντ.
 Χρησιμοποιεί σύμβολα για να εκφράσει ιδέες, συναισθήματα και ψυχικές
καταστάσεις.
 Υποβλητικό-υπαινικτικό ύφος: στα ποιήματα υπάρχει ένα κλίμα ρευστό, θολό,
ασαφές. Οι ιδέες και τα συναισθήματα δε λέγονται καθαρά, αλλά
υποβάλλονται μέσα από εικόνες.
 Μελαγχολία, απαισιοδοξία, θλίψη, διάθεση ονειροπόλησης.
 Μουσικότητα του στίχου (πλούσια ομοιοκαταληξία, λέξεις μελωδικές,
επαναλήψεις λέξεων ή φράσεων)
 Καινοτομίες στη μορφή και στην έκφραση: χαλαρή οµοιοκαταληξία,
ανομοιοκατάληκτος ή ελεύθερος στίχος, πολλά και πρωτότυπα σχήματα
λόγου, ιδιόρρυθμη σύνταξη, νέο λεξιλόγιο.

56
Μοντερνισμός
 Η χρήση των μύθων και της ιστορίας και η μεταφορά τους στο παρόν, δηλαδή
µέσα από τους μύθους και την ιστορία οι μοντερνιστές εκφράζουν σύγχρονες
εµπειρίες.
 Ιδιαίτερα σκοτεινό, υπαινικτικό περιεχόμενο (σύμβολα, πολυσημία λέξεων)
 Απουσία λογικής αλληλουχίας: τα νοήματα δεν ακολουθούν μια φυσική
νοηματική σειρά, οι στίχοι μπορεί να μην έχουν καμιά νοηματική σχέση
μεταξύ τους.
 Οι εικόνες διαδέχονται η μια την άλλη με το μηχανισμό του συνειρμού.
 Ελεύθερος στίχος (χωρίς μέτρο και ομοιοκαταληξία, χωρίς σταθερό αριθµό
συλλαβών σε κάθε στίχο, χωρίς στροφές).
 Χρησιμοποιούνται λέξεις ή φράσεις από οποιαδήποτε περιοχή του
προφορικού ή γραπτού λόγου.
 Προτάσεις ελλειπτικές ή αποσπασματικές, πρωτότυποι συνδυασµοί λέξεων,
καθημερινό λεξιλόγιο.

Δημοτική ποίηση
 Στροφές με συγκεκριμένη δομή, ισοσύλλαβοι στίχοι, ομοιοκαταληξία,
αποφυγή διασκελισμών.
 Λιτός λόγος, κυριαρχία ρημάτων και ουσιαστικών.
 Θέματα από την καθημερινή ζωή: τον γάμο, τον θάνατο, τον πόλεμο, τον
ηρωισμό κτλ.
 Η φύση συμμετέχει ενεργά και συμπάσχει με τον ήρωα.
 Τυπικά μοτίβα: σχήμα των 3 - σχήμα του αδυνάτου - άσκοπα ερωτήματα -
προσωποποίηση της φύσης.
 Είδη δημοτικών τραγουδιών: παραλογές - του κάτω κόσμου - του γάμου -
νανουρίσματα - ακριτικά - ιστορικά - κλέφτικα.

57
Στοιχεία μετρικής
1. Τα είδη των μέτρων
2. Η ομοιοκαταληξία
3. Οι στίχοι

1.Μέτρο, στη νεοελληνική λογοτεχνία, ονομάζουμε την εναλλαγή άτονων και

τονισμένων συλλαβών η οποία δημιουργεί ένα αίσθημα ηχητικής αρμονίας στο
κείμενο.

Ιαμβικό μέτρο

∪—
π.χ. Σαρά|ντα πέ|ντε μά|στοροι | κι εξή|ντα μα|θητά|δες / γιοφύ|ρι ε|θεμέ|λιωναν | στης
Ά|ρτας το | ποτά|μι. / Ολη|μερίς | το χτί|ζανε,| το βρά|δυ εγκρε|μιζό|ταν.
Τραγουδιέται περίπου έτσι: νανά|νανά|νανά|νανά|νανά|νανά|νανά|να

2. Ομοιοκαταληξία
Ζευγαρωτή

ααββ
π.χ.:
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει.
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει.

Πλεχτή

αβαβ
π.χ.:
Δεν ξέρω πώς να σου το ειπώ. Μα ο δρόμος χτες το βράδυ
μες στη σταχτιά τη συννεφιά σα θέατρο είχε γίνει.
Μόλις φαινόταν η σκηνή στ' ανάριο το σκοτάδι
και σα σκιές φαινόντανε μακριά μου οι θεατρίνοι

58
Σταυρωτή

αββα
π.χ.:
Φυσάει τ' αεράκι μ' ανάλαφρη φόρα
και τες τριανταφυλλιές αργά σαλεύει·
στις καρδιές και στην πλάση βασιλεύει
ρόδινο σούρουπο, ώρα μυροφόρα

Ζευγαροπλεχτή

ααβγγβ
π.χ.:
Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα
μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά
πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας!
Είναι χυμένη από τη μουσική σας
και πάει με τα δικά σας τα φτερά.

Ελεύθερη
π.χ.:
Το Μιχαλιό τον πήρανε στρατιώτη,
Καμαρωτά ξεκίνησε κι ωραία
με το Μαρή και με τον Παναγιώτη.
Δεν μπόρεσε να μάθει καν το «επ' ώμου».
Όλο μουρμούριζε: «Κυρ-Δεκανέα,
άσε με να γυρίσω στο χωριό μου...»

3. Στίχος
Ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών:

 επτασύλλαβοι - οχτασύλλαβοι - εντεκασύλλαβοι - δεκαπεντασύλλαβοι κ.ο.κ

Ανάλογα με το ποιά είναι η τελευταία τονισμένη συλλαβή:

 οξύτονοι (όταν τονίζουν την τελευταία συλλαβή του στίχου) - παροξύτονοι

(όταν τονίζουν την προτελευταία) - προπαροξύτονοι (όταν τονίζουν την τρίτη
από το τέλος).

59
 Σχήματα λόγου
Όσα αφορούν τη σημασία λέξεων ή φράσεων:
Όταν η σημασία μιας λέξης μεταφέρεται σε μια άλλη.
Μεταφορά
Π.χ. Ο χειμώνας της ζωής.
Όταν συγκρίνουμε δύο έννοιες.
Παρομοίωση
Π.χ. Ωραίος σαν θεός.
Όταν παρατίθενται δύο έννοιες με εντελώς αντίθετη σημασία.
Αντίθεση
Π.χ. Και πολλά τα λιόδεντρα / αλλά λίγο το νερό
Όταν παρατίθενται δύο έννοιες αντιφατικές όπου η μια αποκλείει
Οξύμωρο την άλλη.
Π.χ. ελεύθεροι πολιορκημένοι
Όταν αποδίδονται ανθρώπινες ιδιότητες σε άψυχα ή ζώα.
Προσωποποίηση
Π.χ. Κλαίνε τα δέντρα, κλαίνε, κλαίνε τα βουνά.
Η κλιμάκωση της έντασης με μια σειρά ενεργειών.
Κλιμακωτό Π.χ. Ακούω κούφια τα τουφέκια / ακούω σμίξιμο σπαθιών, / ακούω
ξύλα, ακούω πελέκια, / ακούω τρίξιμο δοντιών.
Όταν μια κατάσταση μεγαλοποιείται.
Υπερβολή
Π.χ. Στο έμπα χίλιους έκοψε, στο έβγα δυο χιλιάδες.
Όταν ρωτάμε όχι για να ζητήσουμε μια πληροφορία αλλά για να
Ρητορικές
τονίσουμε αυτό που θέλουμε να πούμε.
ερωτήσεις
Π.χ. Το λες αλήθεια;
Όταν το όνομα του δημιουργού χρησιμοποιείται αντί για το
δημιούργημα, αυτό που περιέχει αντί για το περιεχόμενο, το
αφηρημένο αντί για το συγκεκριμένο, το αποτέλεσμα αντί για την
Μετωνυμία
αιτία κ.ο.κ.
Π.χ. Όλος ο Όμηρος είναι γεμάτος από λαογραφικά στοιχεία της
εποχής. (αντί: η Ιλιάδα και η Οδύσσεια)
Όταν μια λέξη εκφράζεται από την αντίθετή της μαζί με άρνηση.
Λιτότητα
Π.χ. Σήμερα ξόδεψα όχι και λίγα (ενν. πολλά)
Όταν αντιστρέφεται το νόημα των λέξεων για να εκφραστεί
Ειρωνεία χλευασμόςή απλώς το αστείο.
Π.χ. Τι ωραία! (ενν. Τι άσχημα)

Μια μεγάλη μεταφορά που δεν εκτείνεται σε μια λέξη αλλά σε μια
φράση.
Αλληγορία
Π.χ. Τ’ άσπρισε τα γένια του ο Αϊ-Νικόλας (αντί: χιόνισε του Αγίου
Νικολάου)
Όταν τοποθετούμε κάποιες λέξεις σε τέτοια θέση μέσα στην
πρόταση ώστε να τονίζονται.
Έμφαση
Π.χ. Ω, κακό που με βρήκε μεγάλο! (αντί: Ω, μεγάλο κακό που με
βρήκε!)

60
 Όταν δημιουργείται ένας υποθετικός λόγος αντίθετος του
πραγματικού για να τονιστεί ότι ποτέ δεν θα γίνει κάτι.
Σχήμα αδυνάτου
π.χ. Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι, / κι αν
πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες.

Όσα αφορούν τη θέση των λέξεων:

Όταν προτάσεις ή όροι πρότασης μπαίνουν ο ένας δίπλα στον άλλο
Ασύνδετο χωρίς σύνδεσμο, με κόμμα.
Π.χ. Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα
Όταν πολλές προτάσεις ή όροι πρότασης συνδέονται μεταξύ τους με
Πολυσύνδετο το «και» (ή άλλους συμπλεκτικούς συνδέσμους)
Π.χ. κι οι εν Μηδία, κι οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Όταν μια περίοδος, πρόταση, στροφή ή και ολόκληρο κείμενο,
Κύκλος
αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη ή πρόταση.
Όταν ένας συγκεκριμένος φθόγγος επαναλαμβάνεται σε μια φράση.
Παρήχηση
Π.χ. τυφλὸς τά τ᾽ ὦτα τόν τε νοῦν τά τ᾽ ὄμματ᾽ εἶ
Όταν μία ή περισσότερες λέξεις παρεμβάλλονται ανάμεσα σε δύο
λέξεις που έχουν στενή λογική σχέση μεταξύ τους,
Υπερβατό
π.χ. Αυτή η χώρα που τη λούζει ο ήλιος 360 μέρες τον χρόνο δεν
αξιοποιεί τη ηλιακή ενέργεια.
Μια λέξη ή έννοια μπαίνει δεύτερη ενώ λογικά και χρονικά
προηγείται.
Πρωθύστερο
π.χ. Τέλος κι αρχήν η μνήμη εδώ δεν έχει. (αντί: αρχήν και τέλος η
μνήμη εδώ δεν έχει)

Όταν έχουμε δύο ζευγάρια εννοιών όπου η πρώτη αντιστοιχεί με την

Χιαστό τελευταία και η δεύτερη με την τρίτη.
Π.χ. Χάνει η μάνα (1) το παιδί (2) και το παιδί (3) τη μάνα (4).

Όταν στο τέλος προτάσεων ή περιόδων υπάρχουν λέξεις με την ίδια

Ομοιοτέλευτο κατάληξη.
Π.χ. Τον πύργο πύργο πάει και γυροβολάει.

61
Αφηγηματικές τεχνικές
1. Ο τύπος του αφηγητή: Ομοδιηγητικός - Ετεροδιηγητικός
2. Η οπτική γωνία: Εσωτερική - Εξωτερική
3. Η εστίαση: Μηδενική - Εσωτερική - Εξωτερική
4. Ο χρόνος της αφήγησης: ευθύγραμμος - αναδρομικός - προλητικός -
επιτάχυνση - επιβράδυνση - παράλειψη - in media res
5. Οι αφηγηματικοί τρόποι: διήγηση - περιγραφή - διάλογος - σχόλια -
πλάγιος λόγος - μονόλογος - εγκιβωτισμός
6. Τα πρόσωπα της αφήγησης: α' πρόσωπο - β' πρόσωπο - γ' πρόσωπο
7. Το ύφος της αφήγησης

 Ομοδιηγητικός: Συμμετέχει στην ιστορία είτε ως ήρωας είτε ως

παρατηρητής.
 Ετεροδιηγητικός: Δεν συμμετέχει στην ιστορία που διηγείται.

 Εσωτερική οπτική γωνία: Ο αφηγητής είναι ένας από τους ήρωες

της ιστορίας και αφηγείται μόνο όσα εμπίπτουν στην αντίληψή του.
 Εξωτερική οπτική γωνία:Ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την
υπόθεση και αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο.

 Μηδενική: Ο αφηγητής είναι παντογνώστης. Βρίσκεται έξω από τη

δράση της ιστορίας και γνωρίζει περισσότερα από τους ήρωες.
Γνωρίζει τις ενδόμηχες σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
 Εσωτερική: Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα.
 Εξωτερική: Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα. Συχνά
είναι και ο ίδιος ένας από τους ήρωες της ιστορίας.

Ο χρόνος της ιστορίας:

 Ο χρόνος στον οποίο συνέβησαν τα γεγονότα που παρουσιάζονται.

Ο χρόνος της αφήγησης - Δηλώνει το πώς αξιοποιείται ο χρόνος στη

διαδικασία της αφήγησης:

 Ευθύγραμμος (όταν ακολουθεί τη φυσική σειρά των γεγονότων)

62
  Με αναδρομές (όταν γίνονται αναδρομές στο παρελθόν)
 Με προλήψεις (όταν γίνονται πρόδρομες αφηγήσεις για το μέλλον)
 Επιτάχυνση (ο χρόνος κυλά γρηγορότερα απ’ ότι στην
πραγματικότητα)
 Επιβράδυνση (ο χρόνος κυλά πιο αργά απ’ ότι στην πραγματικότητα)
 Παράλειψη (λείπουν χρονικά τμήματα)
 Ξεκινά από την αρχή της υπόθεση
 Ξεκινά από τη μέση της υπόθεσης (in media res)

Διήγηση:

 Προωθεί την εξέλιξη του μύθου.

 Περιέχει κίνηση στον χρόνο.

Περιγραφή:

 Δίνει στο κείμενο ζωντάνια, αμεσότητα, παραστατικότητα.

 Στατική περιγραφή τοπίων, τόπων και προσώπων.

Διάλογος:

 Δίνει στο κείμενο ζωντάνια και θεατρικότητα.

Σχόλια:

 Εμβαθύνει στις απόψεις του συγγραφέα.

Ελεύθερος Πλάγιος λόγος:

 Δίνει στο κείμενο ζωντάνια.

Εσωτερικός μονόλογος:

 Δημιουργεί εξομολογητικό ύφος.

Εγκιβωτισμένη αφήγηση:

 Μια δευτερεύουσα ιστορία που παρουσιάζεται στο πλαίσιο της

κύριας αφήγησης.

Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο:

63
  Ο αφηγητής μιλά σε α’ ενικό ⟶Δίνει στο κείμενο εξομολογητικό
ύφος. Η αφήγηση αφορά ένα προσωπικό βίωμα του αφηγητή.
 Ο αφηγητής μιλά σε α’ πληθυντικό ⟶Ταυτιζόμαστε με τον αφηγητή.

Αφήγηση σε δεύτερο πρόσωπο:

 Ο αφηγητής μιλά σε β’ ενικό ⟶Δίνει στο κείμενο αμεσότητα. Ο

αφηγητής προσπαθεί να μας κινητοποιήσει.
 Ο αφηγητής μιλά σε β’ πληθυντικό ⟶Ο αφηγητής αποστασιοποιείται
από αυτά που λέει.

Αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο:

 Ο αφηγητής μιλά σε γ’ ενικό/πληθυντικό ⟶Ο αφηγητής είναι

συνήθως παντογνώστης. Κρατάει ουδέτερη στάση απέναντι στα
γεγονότα.

 Λιτό: χωρίς πολλά σχήματα λόγου, κυριαρχία παρατακτικής

σύνδεσης, ουσιαστικών και ρημάτων, χωρίς πολλούς προσδιορισμούς.
 Οικείο: χρήση απλού καθημερινού λεξιλογίου, α' και β' προσώπου.
 Ζωντανό: πλήθος εικόνων, παραδειγμάτων, ευθέος λόγου,
ενεργητικής σύνταξης.
 Λυρικό: συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας, συναισθηματικές
εκφράσεις.
 Επιτηδευμένο: πομπώδες λεξιλόγιο, λόγιες λέξεις, στομφώδεις
εκφράσεις.
 Εναργές: ακρίβεια, σαφήνεια στα νοήματα.
 Επίσημο: παθητική σύνταξη, λόγιες λέξεις, τριτοπρόσωπος λόγος.
 Χαλαρό: συνειρμηκή γλώσσα, επαναλλήψεις, προφορικός τόνος,
απλοί συλλογισμοί.
 Χιουμοριστικό: Ευτράπελες λέξεις, παιχνιδιάρικη διάθεση.
 Σαρκαστικό: Ειρωνεία, χρήση αποσιωπητικών και εισαγωγικών.
 Εξομολογητικό: πρωτοπρόσωπη αφήγηση, παρελθοντικοί χρόνοι,
συναισθηματικές εκφράσεις.
 Διδακτικό: πλήθος πληροφοριών, ηθικό δίδαγμα.

64