Sıcak Ortamda Egzersiz ve Kalp

Prof. Dr. Mehmet ÜNAL

İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,
Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü
mhmt_unal@yahoo.com
-İnsanlar vücut ısısı sabit olan canlılardır
(homeoterm).
POİKİLOTERMİK= SOĞUK KANLI HAYVANLAR
HOMEOTERMİK= SICAK KANLI HAYVANLAR

- Vücut ısısı 37 0C (36,4-37,60C)’dır.

Rektal ısı sirkadiyen ritm

 * İSTİRAHATTE VÜCUT İÇ ISISI SABİT KORUNUR.
* DERİ ISISI ÇEVRE TEMPERATÜRÜ İLE DEĞİŞİR.

MEKANİK İŞ VE EGZERSİZDE ISI OLUŞUMU ARTAR.

VÜCUT ISISI 1-20C YÜKSELİR ve 38 – 39 0C’YE ÇIKAR.

 -terleme,
-solunum,
-idrar,
-dışkı,
Vücut sıcaklığı,ısı üretimi ve kaybı arasında dinamik bir denge
ile düzenlenir.
Isı Kaybı:

- evaporasyon(1 gr su=0,58 kcal),

- terleme (farkedilmeden günde deri ve solunum

yoluyla 450-600 ml/gün su buharlaşır. Bu saatte 12-
16 kcal ısı kaybına neden olur.)
Termoregülasyon Sistemi;

- Reseptörler,
- Merkez,
- Effektör organlar.

Set point 37 0C (Tset).

Vücut ısısı 370C’nin altına düştüğünde;
- ısı kaybı azalır:
*deri damarlarında v.c.,
*yüzey alanının azalması,
*davranışsal cevap,
*piloereksiyon,
- ısı oluşumu artar:
*titreme, istemli kas aktivitesi artar,
*tiroksin ve adrenalin salgısı artar,
*iştah artar,
Vücut ısısı 370C’nin üzerine çıktığında;
- ısı kaybı artar:
*deri damarlarında v.d.,
*terleme,
*davranışsal cevap,
*solunum artar,
- ısı oluşumu azalır:
*istemli kas aktivitesi azalır,
* tiroksin ve adrenalin salgısı azalır,
*iştah azalır,
 Maksimal egzersiz esnasında vücut
metabolizması 20 kat artar. Isı kaybı
mekanizmaları
(radyasyon, kondüksiyon, konveksiyon, evaporasyon)
devreye girmezse, vücut iç ısısı
her 5 dak.da 10C
artar.
I- 1- Kardiyovasküler Düzenleme,
HİPOTALAMUSUN
2- Vücut Sıcaklığının Düzenlenmesi KONTROL İŞLEVLERİ
(preoptik alan),
3- Vücut Suyunun Düzenlenmesi
(supraoptik alan),
4- Uterus kasının ve Memeden Süt
Boşalmasının Düzenlenmesi
(paraventriküler çekirdekler),
5- Gastrointestinal Sistem ve
Beslenmenin Düzenlenmesi,
6- Uyku-uyanıklık ritminin
düzenlenmesi,
II- 7- Hipofiz Bezinden Endokrin
Hormon Salgılanmasının Kontrolü,
III- 8- Ruhsal olaylarla ilgili
fonksiyonların düzenlenmesi
Sıcak Ortamda Egzersiz;
- Yaş,
- Cinsiyet,
- Vücut ağırlığı,
- Kişinin kondisyon düzeyi,
- Aklimatizasyon,
- Egzersiz esnasında sıvı alımı,
- Vücudun hidrasyon durumu,
- Çevre koşulları (ısı, nem ve rüzgar),
- Egzersiz süresi, şiddeti ve sıklığı,
- Kullanılan malzemeler, giysiler,
 Ortamın nisbi nem derecesi, ortamın
sıcaklığı ve rüzgarın hızı ısı kaybında önemlidir.

Nispi nem;
%10-20 civarında ise evaporasyonla ısı kaybı
yüksek,
%80-90 düzeyinde ise ısı kaybı az olur.
 ADİL DAĞILIM
*Metabolizmadaki 8 kat artış, kalp debisini 4 kat artırır.
 Egzersiz esnasında daha çok karaciğer ve
iskelet kasları tarafından üretilmiş olan ısı,
dolaşım sistemi tarafından kanla deriye
getirilir. Burada deri arteriolleri vazodilatasyon
yaparak ısının çevreye verilmesini sağlarlar.
 Soğutulmuş olan kan tekrar sıcak kor
bölgesine döner ve iç ısıyı alır.
Bu sirkülasyon böyle devam ederek kor
ısısı 370C’de tutulmaya çalışılır.
 Sıcak ortamda egzersizde çevre ısısı ile deri ısısı
arasında ve deri ısısı ile vücut kor ısısı arasındaki ilişki
oldukça önemlidir.

Termal gradyent;
Kor ısısı ile deri ısısı
arasındaki farkı belirtir.
 Sıcak ortamda uzun süren egzersizlerde vücut ısı
kazanır ve iş performansı azalır.
Vücut ısısını rektal ısı ile takip ederek tehlikeli
boyut alıp almadığı kontrol edilmelidir.
EGZERSİZDE İŞ YÜKÜ ARTTIKÇA İÇ ISIDA
YÜKSELME GÖRÜLÜR.

YAPILAN ÇALIŞMALARDA, BELLİ VO2Max YÜZDE

DEĞERLERİNDE FARKLI VÜCUT SICAKLIĞI
SAPTANMIŞ.

• VO2Max %50 37,3°C

• VO2Max %75  38,5°C
 Sıcak ve nemli ortamda yapılan egzersizlerde ısı kaybı
evaporasyonla fazla olmaz ve ter bezleri ile dolaşım sistemine
daha fazla iş düşer.

Soğuk ortama göre sıcak ortamda yapılan aynı

yoğunluktaki egzersizlerde kalp hızı daha fazladır ve daha fazla
terle sıvı kaybedilir.

Wyndham ve strydom’a göre vücut ısındaki artış

metabolizma artışının yanında vücut ağırlığı ile de ilgilidir. Aynı
yoğunlukta egzersiz yapan iki kişiden vücut ağırlığı fazla olanda
rektal ısının daha fazla yükseldiği gösterilmiştir.
Heat: Heart rate increases,
Stress: Stroke volume increases,
Can: Cardiac output increases,
Speed: Skin blood vessels dilate
The: Total periferal resistance
decreases,
Pulse: Pulse pressure widens,
By: Blood is shunted from
viseral organs to skin,
Skin: Sweat glands are stimulated
 Kardiyak debiden pay alma konusunda çalışan
kaslar ile deri dolaşımı arasında bir yarışma vardır.

Düşük ve orta düzeydeki egzersizlerde bu bir

problem oluşturmaz. Fakat uzun süren egzersizlerde
vücutta kan dağılımı ve terle sıvı kaybı sonucu ciddi ısı
yaralanmaları riski mevcuttur.
Akut Egzersiz Esnasında Kalp
Düzenleme Mekanizmaları:

- İntrensek Düzenleme
* Frank Starling Kanunu,
* Bainbridge Refleksi,
* Hetereometrik Otoregülasyon,
* Homeometrik Otoregülasyon,
- Ekstrensek Düzenleme
* OTONOM SİNİR SİSTEMİ (SSS, PSS)
- Kalp hızı artar: 60-70200 vurum/dak.
- Atım hacmi artar (SV): 70 ml 140 ml
- Kalp Debisi (Q): 5-6 lt 25 lt
- a-v oksijen farkı: 5 ml 18 ml
- Max VO2: 3 ml/kg/dak  65 ml/kg/dak
- Kan basıncı 120/80  220/60 mm Hg
 Sinir Sistemi;
• Kan akımının vücudun
değişik bölgelerine
yeniden dağılımının
düzenlenmesi,
• Kalbin pompalama
gücünün artırılması,
• Kan basıncının hızlı
kontrolü,

*Doku kan akımı-Lokal

düzenleme
mekanizmaları
HİPOTALAMUSUN KONTROL İŞLEVLERİ

Kardiyovasküler Düzenleme,
Vazomotor Merkez;
medüllanın retiküler • Vazokonstriktör alan,
maddesi ve ponsta bulunur
• Vasodilatatör alan,

• Duysal alan – Nucleus

Traktus Solitorius (n. Vagus
ve n. Glossofaringeustan
duysal sinyaller alırlar. Vc ve vd
alanların her ikisine de uyaran
gönderir.)
 Sıcak ortamda yapılan orta ve yoğun, uzun süreli
egzersizlerde ısı transferi için kardiyak outputtaki kanın
büyük kısmı çalışan kaslara ve deriye gönderilmektedir.
Deri-derialtı damarlarda vd, GÖLLENME,
kalbe dönen venöz kan azalır,
LVED hacmi ve kalp SV azaltır.
Kalp kasılma gücü azalır.
Kalp hızı artar,

Terle sıvı kaybı da göz önüne

alındığında sporcuya dikkat
edilmezse kollaps gelişebilir.
* Kalp hızı egzersiz yoğunluğu ile doğru orantılı artarken,
ayrıca iç ısıdaki artış nedeniyle de hızlı yükselir.
* Nabız rezervi düşer.

Nabız çok hızlı bir artış gösterir.

* Diyastol süresi kısalır
• LVED azalır
• Atım Volümü azalır
• KALP HIZI ARTAR
* Derideki venöz göllenme,
* Kalp hızı artışı, alım volümü azalması,
* Dehidratasyon sonucu venöz dönüş azalması,

* Kan basıncı düşer.

Normal Arter Basıncının Korunmasında Refleks
Mekanizmalar.

• Baroreseptör Refleks,
• Kemoreseptörler,
• Atriyal ve diğer pulmoner arter
refleksleri
• MSS iskemik yanıtı
* Sıcak ortamda Miyokardın ve iskelet kaslarının O2
ihtiyacı artar.
* Dehidratasyon nedeniyle kan vizkozitesindeki atış,
ihtiyaç duyulan bölgelere O2’in yeterince taşınmasına
engel olur.
* İskemi tablosu ortaya çıkar.
* Erken yorgunluk başlar.
* İş verimi azalır.
* Sporcunu performansı azalır.

KEMORESEPTÖRLER
* Terleme, buharlaşma ve solunum ile sıvı kaybı
çok olur ve dehidratasyon tablosu gelişir.
* Ozmotik basınç artar (ADH salınımını artırır),
* Derideki venöz göllenme nedeniyle venöz
dönüş azalır,
* Hipovolemi tablosu ortaya çıkar. Hipovolemi
nedeniyle deri altı kan damarlarına yeterli kan
gönderilemez ve iç ısı yükselmeye başlar.
* Sıcak çarpması riski ortaya çıkar.
 Sıcak ortamda yapılan yoğun ve uzun süreli egzersizlerde
dehidratasyona dikkat edilmelidir.
Vücuttaki %1-3’lük kilo kayıplarını vücut fizyolojik
mekanizmalarla kompanse edebilir.
Sıvı ve mineral kaybı yerine konulmazsa rektal ısı yükselir
ve iş performansı düşer. İleri düzeylerde ısı yaralanmaları görülür.
Dehidratasyonda;
* kan volümü azalır,
* kalp doluş basıncı azalır,
* kalp hızı artar,
* deri kan akımı azalır,
* terleme azalır veya durur,
* kor ısısı yükselir,
DEHİDRATASYONUN ETKİLERİ
VÜCUT AĞIRLIĞINDA;
% 1 KAYIP…………SUSAMA EŞİK DEĞERİ,
TERMOREGÜLASYON EŞİK DEĞERİ BOZULUR.
DOLAYISIYLA PERFORMANS BOZULUR.
% 2 ………………...GÜÇLÜ SUSAMA HİSSİ, İŞTAH KAYBI, HAFİF RAHATSIZLIK,
SIKINTI HALİ
% 3 ………………..AĞIZ KURULUĞU, HEMOKONSATRASYON ARTMASI,
İDRAR AZALMASI
% 4 ………………..İŞ KAPASİTESİNDE % 20-30 AZALMA
% 5 ………………..BAŞ AĞRISI, UYKUSUZLUK,
KONSANTRASYON ZORLUĞU,
SABIRSIZLIK
% 6 ………………..TERMOREGÜLASYON BOZULMASI
SOLUNUM HIZINDA ARTMA
EKSTREMİTELERDE KARINCALANMA VE UYUŞMA
% 7 ……………….KOLLAPS
Yüksek Isıya Bağlı Problemler;
- ısı döküntüleri (miliaria rubra)
- ısı ödemi,
- ısı krampları,
- ısı yorgunluğu,
- ısı bitkinliği,
- ısı çarpması.
Isı çarpmasından korunmak için;
- Aklimatizasyon,
- Sıvı replasmanı,
- Elektrolit verilmesi,
Verilecek sıvının özellikleri nasıl
olmalı?
Sıvının içeriği;
- izotonik veya hipotonik olmalı,
- sade su alımı önemlidir,
- serin (8-120C) olmalı,
- tadı içilebilir olmalı,
- berrak,
- pH 6-8 civarında olmalı,
- karbonhidrat 4-8mg/100ml
- Na+: 20-60 mmol/L, K+: 2- 5 mmol/L
içermelidir.
Ne kadar sıvı verilmelidir?
Sıvı miktarı;
* yarışmadan 24 saat önce 3-3,5 lt,
* yarışmadan 2 saat önce 500 ml,
* yarışma esnasında her 10-15 dak.da 100-
200 ml (total 600-1200ml/saat),
* yarışma bittikten sonra susama hissine
bakılmaksızın sıvı verilmeli,
* yarışma sonrası 2 saat içinde
karbonhidrat ağırlıklı besin verilmeli,
Susama hissine bakılmaksızın su
alımına dikkat etmelidir.
 Sıcak ortamda egzersiz
esnasında giyilen kıyafetlere
dikkat edilmeli.
Sıcak ortamda egzersizde enerji metabolizması;
- Anaerobik glikoliz,
- Laktik asit birikimi fazla,
- Glikojen depoları erken boşalır.
Sıcakta, yoğun egzersizde atletik performansın
negatif etkilendiği gösterilmiştir. Burada, sıcak
etkisi ve dehidratasyonun etkisini birbirinden
ayırmanın zorlaştığı belirtilmiştir.
• 2.78°C’de 95 dak.,
• 20°C’de 75 dak.,
• 40°C’de 33 dak. Egzersiz
Çevre ısısı artışı ile egzersiz kapasitesi arasında
negatif lineer bir ilişki olduğu bulunmuştur.
 EGZERSİZE İYİ HİDRATE OLMUŞ ŞEKİLDE
BAŞLANMALIDIR. KAYBEDİLECEK SIVI KADAR
SIVI VERİLMELİDİR VEYA TOLERE EDECEĞİ
KADAR.

Vücut ağırlığının %2 sinin üzerinde kilo

kayıplarına müsaade edilmemelidir.

Su ihtiyacı= Kg x 0.04
HİDRATASYON,
1- KAN VOLÜMÜNÜ YÜKSELTİR.
2-HİPEROSMOLALİTEYİ DÜŞÜRÜR.
3-SELLÜLER DEHİDRATASYON RİSKİ AZALIR.
4-EKSTRASELLÜLER SIVI VOLÜMÜNÜN DEVAMINI SAĞLAR.
5-TERMOREGÜLASYON SAĞLANIR.
6-ATLETİK PERFORMANSI DEVAM ETTİRİR.
Egzersiz Sonrası Toparlanma;
• Kalp hızı düşer,
• Atım Volümü azalır,
• Periferik Damarlarda
direnç azalır,
• Tansiyon Değerleri
azalır,
Egzersiz Sonrası Toparlanma;
• Soluk hacmi azalır,
• Solunum frekansı azalır,
• Dakika ventilasyon azalır,
fakat bir süre daha
baseline değerlerinin
üzerinde devam eder
(O2 borçlanması,
metabolik, termal)
Sıcağa bağlı rahatsızlıklar;
- sıcağa aklimatizasyonla,
- aerobik kondüsyonu artırmakla,
- yeterli sıvı replasmanı ile,
- yeterli ve dengeli beslenme ile,
- egzersize uygun giysi,
- hasta veya nekahat döneminde
aktivitelere katılmama,
- ısı ve nemin yüksek olduğu ortamda
egzersiz yapmanın limitlerini bilerek ortadan
kaldırılabilir.
TEŞEKKÜRLER