Doc. dr. Nada Bešenski i Nikola Škegro ing. med. radiologije i dipl. oec.

RADIOGRAFSKA TEHNIKA
SKELETA

Školska knjiga
ZAGREB 1987
 Urednik:
Emilija Sambolek - Hrbić

Recenzenti:

prof. dr Marijan Lovrenčić

prof. dr Zlatan Car
prof. dr Andrija Hebrang

Lektor:

Milada Pindulić

Objavljivanje ovog sveučilišnog udžbenika odobrilo je Predsjedništvo Skupštine

Sveučilišta u Zagrebu rješenjem broj 02-786/1-1986. od 12. studenoga 1987.

Katalogizacija u publikaciji — CIP

Nacionalna i sveučilišna biblioteka, Zagreb
UDK 616.7-073.753.17(075.8)

BEŠENSKI, Nada
Radiografska tehnika skeleta / Nada Bešen-
ski i Nikola Škegro. — Zagreb : Školska knji­
ga, 1987. — 303 str. : ilustr. ; 25 cm. —
(Udžbenici Sveučilišta u Zagrebu = Manualia
Universitatis studiorum Zagrabiensis)
Bibliografija: str. 299 — 300. — Kazalo.
1. Škegro, Nikola

Tisak: RO »ZRINSKI« TIZ ČAKOVEC

KNJIGU POSVEĆUJEMO USPOMENI
NA PROF. DRA VLADIMIRA GVOZDANOVIĆA
PREDGOVOR

Udžbenik »Radiografska tehnika skeleta« obrađuje načine

snimanja cijelog skeleta (kostura). Nakon kratkog uvoda, gdje su
obrađeni opći principi radiološkog snimanja, slijedi obrada tehni­
ke snimanja kostiju gornjih i donjih ekstremiteta, kralješnice,
prsnog koša i glave. Udžbenik obuhvaća snimke koje se često izvo­
de, ali je obrađeno i mnoštvo rjeđe izvođenih snimaka. U našim
nastojanjima vodila nas je činjenica što na našem jeziku nedostaje
literatura koja bi cjelovito obradila tu materiju.
Građa je ilustrirana crtežima, fotografijama i rendgenogrami-
ma, koji olakšavaju usvajanje i praktično svladavanje gradiva. Iz
tehničkih razloga morali smo se na žalost ograničiti samo na naj­
potrebnije za razumijevanje teksta. Zato upućujemo studente da
upotrebljavaju i postojeće anatomske atlase, to više što je za razu­
mijevanje te materije prijeko potrebno prethodno znaje anatomije
i rendgenske anatomije čovjeka.
Osim studentima udžbenik je namijenjen inženjerima medi­
cinske radiologije, liječnicima na specijalizaciji iz radiologije i ra­
diolozima.
Zahvaljujemo svim inženjerima medicinske radiologije koji su
pomogli u izradi rendgenograma. Također se zahvaljujemo Druš­
tvu radioloških tehničara Hrvatske na svesrdnoj pomoći oko izda­
vanja udžbenika.
Svjesni smo da nismo mogli zadovoljiti sve želje i sva stajališ­
ta. Zato ćemo rado prihvatiti svaku napisanu korisnu primjedbu
kao prilog kasnijim ispravcima i dopunama ovog izdanja.
Autori
 SADRŽAJ

UVOD........................................................................................................ .................................................................. 1
Osnovni principi radiografije kostura . . ’....................................................................................... 1
Priprema bolesnika................................................................................................................................................ 2
Pribor....................................................................................................................................................................... 2
Centralna zraka-stol-film . ................................................................................................................. 2
Položaj bolesnikova tijela....................................................................................................................................... 2
Položaj snimanog dijela tijela........................................................................... ...................................................... 2
Rubovi kazete.......................................................................................................................................................... 2
Oznaka strane........................................................................................................................................................... 3
Zaštita bolesnika...................................................................................................................................................... 3
Imobilizacija............................................................................................................................................................ 3
Centriranje........................................................................................................................... .................................... 3
Određivanje električnih uvjeta pri snimanju .......................................................................................................... 4
Ociena snimke — prikaz struktura na snimci......................................................................................................... 4
Osnovne ravnine tijela i oznake položaja tijela...................................................................................................... 4
SNIMKE GORNJIH EKSTREMITETA.......................................................................................................................... 5
SNIMKE ŠAKA .......................................................................................................................................................... 9
Volarna snimka šake ............................................................................................................................................... 10
Profilna (lateralna) snimka šake............................................................................................................................. 11
Kosa snimka šake (citra)......................................................................................................................................... 12
Dopunske snimke šaka . . . ....................................................................................................... 13
Dopunska snimka šaka po Norgaardu . ............................................................................................................. 13
Dopunska snimka šake po Brewertonu ............................................................................................................. 14
Snimke prstiju . ................................................................... ............................. ........................ 15
Dorzalna snimka palca............................................................................................................................................ 15
Volarna snimka palca........................................................................................................................................ 16
Profilna snimka palca................................................................................................................. ....................... 17
Snimke od drugog do petog prsta....................................................................................................................... 19
Volarna snimka od drugog do petog prsta ......................................................................................................... 20
Profilne snimke od drugoga do petog prsta....................................................... ................................................ 22
Snimka prvog karpometakarpalnog zgloba........................................................................................................ 26
SNIMKE RADIOKARPALNOG ZGLOBA............................................................................................................... 26
Volarna snimka radiokarpalnog zgloba.................................................................................... .............................. 26
Dorzalna snimka radiokarpalnog zgloba............................................................................................................ 28
Profilna snimka radiokarpalnog zgloba.................................................................................................................. 29
Snimka radiokarpalnog zgloba u ulnamoj i radialnoj fleksiji............................................................................ 30
Snimka os navikulare (skafoideum)............................................................. ...................................................... 33
Modificirana snimka os navikulare.................................................................................................................... 34
Makroradiografska snimka os navikulare.......................................................................................................... 35
Komparativne snimke zapešća......................................................................................................... ................. 36
Snimke karpalnog kanala................................................................................................................................. 36
SNIMKE PODLAKTICE............................................................................................................................................ 37
Dorzalna snimka podlaktice ....................................................................................................................... 38
Profilna snimka podlaktice ............................................................................................................................... 41
 Radiografska tehnika skeleta

SNIMKE LAKTA................................................................................................................................ ........................ 42

Dorzalna snimka lakta.............................................................................................................................................. 42
Profilna snimka lakta..................................................... .................................... .......................................... 44
Kosa snimka lakta za prikaz proccsusa koronoideusa ulne............................................................................... 46
Oorzalna snimka lakta u parcijalnoj fleksiji....................................................................................................... 46
Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji ............................................................................... 47
Semiaksijalna snimka olekranona....................................................................................................................... 48
Snimka za prikaz glavice radiusa ....................................................................................................................... 50
Aksijalna proekcija glavice radiusa.................................................................................................................... 53
SNIMKE NADLAKTICE (HUMERUSA) ................................................................................................................. 53
Dorzalna snimka nadlaktice..................................................................................................................................... 53
Profilna snimka nadlaktice.................................................................................................. .................................... 54
Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice........................................................................................................ 56
Snimke ramenog zgloba
Dorzalna snimka ramenog zgloba................................................... ........................................................................ 57
Snimka za prikaz muskuluša teres minor (Blackett-Healv-jev položaj.................................................. 59
Snimka zaprikaz subskapularne insercije .......................................................................................................... 59
Snimka za prikaz procesusa korakoideusa.............................................................................................. 61
Snimka za prikaz fose glenoidalis skapule ............................................................................................. 62
Transaksilarna (aksijalna) snimka ramenog zgloba po Mayeru ........................................................................ 62
Snimke klavikule .......................................................................................................................................................... 64
Ventralna snimka klavikule...................................................................................................................................... 64
Dorzalna snimka klavikule ... ..................................................................................... 65
Semiaksijalna snimka klavikule . ........................................................................................... 65
Aksijalna snimka klavikule ....................................................................................................... 65
Snimka akromioklavikularnih zglobova ................................................................................................................. 66
Neutralna snimka obaju akromioklavikularnih zglobova .'................................................................................ 66
Dorzalna snimka jednog akromioklavikularnog zgloba Aleksandrova proekcija . . 67
Kosa snimka jednog akromioklavikularnog zgloba .......................................................................................... 67
Snimke skapule......................................................................................................................................................... 67
Dorzalna snimka skapule................................................................................................ .................................... 67
Profilna snimka skapule .................. .................................................................................................................. 69
Kosa snimka skapule .......................................................................................................................................... 69
Snimka skapule po Lilienfeldu.......................................................... ....................................................... 70

SNIMANJE DONJIH EKSTREMITETA......................................................................................................................... 73

Snimke stopala............................................................................................................................................................... 74
Plantarna snimka stopala.......................................................................................................................................... 74
Modificirana plantarna snimka stopala............................................................................................................... 75
Dorzalna snimka stopala...................................................................................................................................... 75
Kosa dorzalna snimka stopala.................................................................................................................................. 76
Medijalna i lateralna kosa projekcija stopala ..................................................................................................... 77
Profilna snimka stopala....................................................................................................................................... 79
Komparativne snimke stopala ............................................................................................................................ 80
SNIMKE NOŽNIH PRSTIJU.................................................................................................................................. 81
Plantarna snimka svih prstiju ............................................................................................................................. 81
Dorzalna snimka nožnih prstiju........................................................................................................................... 83
Kosa dorzalna snimka nožnih prstiju.................................................................................................................. 83
Plantarna medijalna kosa snimka nožnih prstiju................................................................................................. 84
Komparativne snimke nožnih prstiju....................................................................... .......................................... 85
Plantarna snimka prvog nožnog prsta................................................................................................................. 85
Profilna snimka prvog nožnog prsta .................................................................................................................. 86
Aksijalna snimka sezamskih metatarzofalangealnih zglobova.......................................................................... 87
Lateromedijatna projekcija sezamske kosti uz prvi metatarzofalangealni zglob (Ca-
ustonova projekcija)............................................................................................................................................ 87
Snimke kalkaneusa............................................................................................................ ...... 89
Profilna snimka kalkaneusa ................... .............................................................................. 89
Aksijalna snimka kalkaneusa...................................................................................................................... 90
Sadržaj IX
Modifikacija aksijalne snimke kalkaneusa...................................................................................................... 91
Snimka suptalarnog zgloba................................................................................................................................ 93
Snimke skočnog zgloba............................................................................................................................................... 93
Dorzalna snimka skočnog zgloba........................................................................................................................... 94
Profilna snimka skočnog zgloba............................................................................................................................. 95
Modificirana snimka skočnog zgloba................................................................................................................ 97
Modificirana dorzalna snimka skočnog zgloba................................................................................................. 97
Komparativne snimke skočnih zglobova........................................................................................................... 99
Kosa snimka skoćnog zgloba............................................................................................................................. 100
Snimke potkoljenice..................................................................................................................................................... 102
Dorzalna snimka potkoljenice................................................................................................................................. 102
Profilna snimka potkoljenice.................................................................................................................................. 103
Modificirana snimka potkoljenice..................................................................................................................... 104
Komparativna snimka potkoljenice................................................................................................................... 105
Snimke koljena............................................................................................................................................................. 106
Dorzalna snimka koljena ............... ...................................................... ................................................................. 106
Profilna snimka koljena . ....................................................................................................................................... 108
Kose snimke koljenog zgloba............................................................................................................................ 109
Komparativna snimka koljena ........................................................................................... 110
Snimke fose interkondilike..................................................................................................................................... 111
Modificirana snimka fose interkondilike........................................................................................................... 112
Snimke patele.......................................................................................................................................................... 114
Ventralna snimka patele..................................................................................................................................... 114
Kosa snimka patele............................................................................................................................................. 115
Modificirana aksijalna snimka patele................................................................................................................ 117
Komparativne aksijalne snimke patele.................................................................................................. 118
Snimke natkoljenice (femura)...................................................................................................................................... 118
Dorzalna snimka natkoljenice................................................................................................................................. 118
Profilna snimka natkoljenice................................................................................................................................... 120
Modificiraha profilna snimka natkoljenice................................................................................ 122
Komparativne snimke natkoljenice.................................................................................................................... 122
Snimke zdjelice . ......................................................................................................................................................... 124
Dorzalna snimka zdjelice........................................................................................................................................ 124
Profilna snimka zdjelice..................................................................................................................................... 125
Aksijalna snimka zdjelice........................................................................................................................................ 126
Snimke sakroilijakalnih zglobova........................................................................................................................... 127
Dorzalna snimka obaju sakroilijakalnih zglobova............................................................................................. 127
Snimka sakroilijakalnih zglobova po Barschoniju................................................................................................. 128
Dorzalna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba.............................................................................................. 130
Ventralna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba............................................................................................. 131
Aksijalna snimka sakroilijakalnih zglobova................................................ .......................................... 132
Dorzalna snimka obaju kukova.......................................................................................................................... 132
Dorzalna snimka jednog kuka ........................................................................................................................... 133
Bilateralna projekcija vrata natkoljenice (snimka po Cleaveusu)..................................................................... 134
Dorzalna snimka koksofemoralnog zgloba....................................................... .............................. 136
Profilna snimka vrata natkoljenice (Danelius-Millerov položaj).......................................................... ...... . 136
Snimka koksofemoralnog zgloba s prikazom 2/3 natkoljenice......................................................................... 136
Profilna snimka za prikaz glavice natkoljenice i acetabuluma (snimka po Lauenstei-
nu)................................................................................................................................................................. 138
Modificirana profilna snimka glavice natkoljenice i acetabuluma po Lauensteinu 139
Dorzalna snimka simfize . .................... ............................................................................................................ 139
Ventralna snimka simfize....................................................................... ........................................................... 140
Dorzalna snimka osis ilium..................................................................................................................................... 141
Ventralna snimka osis ilium (modifikacija)....................................................................................................... 141

SNIMANJE KRALJEŠNICE................................................................... ;....................................................................... 143

Snimke vratne kralješnice ........................................................................................................................................... '44
Dorzalna snimka vratne (cervikalne) kralješnice.................................................................................................... 144
Ottonelova projekcija vratne kralješnice ............................................................................................... 146
 Radiografska tehnika skeleta

Profilna snimka vratne kralješnice............................................................................................ 147

Funkcionalne snimke vratne kralješnice............................................................................................................ 148
Kose snimke vratne kralješnice............................................................. ............................................................ 150
Snimke atlanto-okcipitalnog zgloba . . ............................................................................................ 152
Ventralna snimka atlanto-okcipitalnog zgloba................................................................................................... 152
Kosa snimka atlanto-okcipitalnog zgloba . . . ............................................................. 153
Snjmke atlasa i aksisa ............................................................................................................................................. 153
Dorzalna snimka atlasa i aksisa......................................................................................................................... 153
Ventralna snimka atlasa i aksisa....................................................................................................... 155
Profilna snimka atlasa i aksisa............................................................................................................................ 155
Snimke cervikotorakalnog prijelaza .................................................................................................................. 156
Dorzalna snimka cervikotorakalnog prijelaza (pilarova projekcija)................................................................. 156
Ventralna snimka cervikotorakalnog područja.................................................................................................. 156
Profilna snimka cervikotorakalnog područja .................................................................................................... 156
Snimka cervikotorakalnog prijelaza po Twinngu.............................................................................................. 156
Snimke grudne (torakalne) kralješnice......................................................................................................................... 157
Dorzalna snimka grudne kralješnice....................................................................................................................... 157
Profilna snimka grudne kralješnice (latero-laterarna) ............................................................................................ 159
Kosa snimka grudne kralješnice.............................................................................................................................. 160
Snimka slabinske kralješnice .......................................................................... ............................................................ ¡61
Dorzalna snimka slabinske kralješnice . . . ............................................................................................................ 162
Profiina snimka slabinske kralješnice..................................................................................................................... 163
Kose snimke slabinske kralješnice..................................................................................................................... 164
Funkcionalne snimke slabinske kralješnice....................................................................................................... 165
Ciljane snimke četvrtog i petog slabinskog kralješka.................................................................................. ...... 168
Kose snimke lumbosakralnog prijelaza po Kovaču ....................................................................... ...... 170
Snimka krstačne (sakralne) kralješnice........................................................................................................................ 171
Dorzalna snimka sakruma ....................................................................................................................................... 171
Profilna snimka sakruma..................................................................................................... ........... . 172
Snimka trtične kralješnice (os kokcigis)....................................................................................................................... 173
Profilna snimka os kokcigis.............................................................................................................................................. 174

SNIMKE PRSNOGA KOŠA (TORAX).......................................................................................................................... 175

Snimke rebara............................................................................................................................................................... 175
Ventralna snimka prsnoga koša..................................................................................... ......................................... 175
Dorzalna snimka prsnoga koša...................................................................................................................................... 176
Kosa snimka rebara............................................................................................................................................. 178
Profilna snimka prsnoga koša ............................................................................................................................ 178
Snimka sternuma...................................................................................................................................................... 178
Ventralna snimka stemuma................................................................................................................................. 179
Lateromedijalna projekcija sternuma................................................................................................................. 181
Profilna snimka sternuma.................................................................................................................................... 181
Modificirana profilna snimka sternuma.............................................................................................................. 184
Snimka sternoklavikularnog zgloba . . ..................................................................................... 184
Ventralna snimka obaju sternoklavikulamih zglobova....................................................................................... 184
Ventralna snimka jednog sternoklavikularnog zgloba....................................................................................... 185

SNIMANJE GLAVE......................................................................................................................................................... 187

Snimka glave................................................................................................................................................................. 193
Snimka glave čelom (Frontalna snimka glave, frontalni cefalogram posterioanteriorna
snimka, PA).............................................................................................................................................................. 193
Snimka glave zatiljkom (Okcipitalna snimka glave, okcipitalni cefalogram anteriopos-
teriorna snimka glave, AP snimka)................................................................... ...................................................... 195
Profilna snimka glave (lateralna snimka glave, snimka glave postrance, profilni krani-
ogram, profilni cefalogram)..................................................................................................................................... 197
Poluaksijalne snimke glave, Grasheyov položaj (A.P. — poluaksijalna projekcija) . 200
Poluaksijalna snimka glave po HAAS-u.................................................................................................................. 205
Poluaksijalna snimka glave po Valdiniju................................................................................................................. 208
Aksijalne snimke glave............................................................................................................................................. 210
Sadržaj XI

Aksijalna snimka glave tjemenom (snimka baze lubanje ...................................................................................... 211

Aksijalna snimka glave bradom (snimka baze lubanje) . . . . ..................................... 214
Snimke sele turcike.................................................................................................................................................. 216
Profilna snimka sele turcike (ciljana snimka)......................................................................................................... 216
Aksijalna snimka sele turcike................................................................................................................. 218
Frontalna snimka sele turcike............................................................................................................................. 220
Frontalna snimka (mačja glava) kostiju lica........................................................................................................... 222
Okcipitalna snimka kostiju lica . ................................................................................................. 224
Profilna snimka kostiju lica..................................................................................................................................... 225
Kosa snimka kostiju lica po Rheseu .................................................................................................................. 226
Snimke nosne kosti........................................................................................................................................... ........... 228
Frontalna snimka nosne kosti............................................................................................................................. 228
Tangencijalna (aksijalna) snimka nosne kosti.................................................................................................... 229
Snimke zigomatićne kosti.................................................................... ........................................................................ 231
Aksijalna snimka obaju zigomatičnih lukova......................................................................................................... 232
Kosa snimka zigomatičnog luka........................................................................................................................ 233
Kosa aksijalna snimka jednog zigomatičnog luka po Zimmeru ....................................................................... 233
Snimke maksile...................................................................................................... ..... .................................... 234
Frontalna snimka maksile........................................................................................................................................ 234
Intraoralna snimka glave........................................................................................................................., 234
Kosa intraoralna snimka glave........................................................................................................................... 236
Profilna snimka maksile ...................................................................................................... .............................. 236
Snimka mandibule.................................................................................................. ...................................................... 237
Frontalna snimka mandibule................................................................................... ................................................ 237
Modificirana frontalna snimka mandibule......................................................................................................... 238
Snimka ramusa mandibule ................................................................................................................................. 239
Snimka korpusa mandibule........................................................................................................................... . 241
Aksijalna snimka mandibule............................................................................................................................... 244
Intraoralna snimka mandibule............................................................................................................................ 245
Snimka temporomandibularnih zglobova.................................................................................................................... 246
Modificirana snimka temporomandibularnih zglobova.......................................................................................... 248
Kontaktne snimke temporomandibularnih zglobova......................................................................................... 249
SNIMKE PARANAZALNIH SINUSA
Frontalna snimka paranazalnih sinusa . . . . ........................................................................................................... 250
Profilna snimka paranazalnih sinusa....................................................................................................................... 251
Snimka maksilarnih sinusa ................................................................................................................................ 252
Snimka etmoidnih sinusa.................................................................................................................................... 254
Transoralna projekcija sferoidnih sinusa............................................................................................................ 255
SNIMKE ORBITA........................................................................................................................................... ...... 256
Frontalna snimka orbita........................................................................................................................................... 256
Snimke orbite uz pokrete očnih bulbusa............................................................................................................. 258
Profilna snimka orbite........................................................................................................................................ 258
Snimke optičkih kanala po Rheseu.......................................................................................................................... 259
Modificirana snimka optičkih kanala po Rheseu................................................................................... 261
Snimka optičkih kanala po Jankeru.................................................................................................................... 262
SNIMKE TEMPORALNIH KOSTIJU........................................................................................................................ 264
Tangencijalna snimka mastoida (snimka po Hickeyu)......................................................................... 264
Modificirana tangencijalna snimka mastoida..................................................................................................... 268
Snimke obaju mastoidnih procesusa s jednom ekspozicijom.......................................................... ...... 269
Snimka mastoida po Schiileru................................................................................................................................. 271
Snimke piramide temporalne kosti.......................................................................................................................... 275
Komparativne snimke piramida.......................................................................................................................... 275
Položaj po Hassu.............................................................................. .................................................................. 276
Položaj po Grasheyu ................................................ .............................................................................. 276
Submentovertikaina projekcija (baza tjemenom)............................................................................................... 279
Ventrikosubmentalna projekcija (baza bradom) ............................................................................. 280
Aksijalna snimka piramide po Mayeru..................................................................................... .............................. 282
Kosa snimka piramide po Lôw-Beeru................................................................................................................ 284
XII Radiografska tehnika skeleta

Profilna snimka piramide po Stenversu................................................................................................................... 285

Snimka piramide po Arceliniju........................................................................................................................... 287
SNIMANJE ZUBI ............................................................................................................................................................. 289
Tehnika snimanja zuba ............................................................................................................................................ 289
Tipična intraoralna tehnika.................................................................................................................................. 291
Tehnika snimanja zubi s »ugrizom u vrpcu«.......................................................................................... 292
Okluzijsko kosa tehnika ................................................................................................. 292
Aksijalna snimanja zubi ...................................................................................................................................... 293
Snimke gornjih sjekutica (incizivaj..................................................................................................................... 293
Snimke gornjih očnjaka (kanina) ....................................................................................................................... 294
Snimke gornjih pretkutnjaka (premolara)........................................................................................................... 294
Snimke gornjih kutnjaka (molara)....................................................................................................................... 295
Snimke donjih zuba............................................................................................................................................. 296
Snimke donjih očnjaka (kanina).......................................................................................................................... 296
Snimke donjih pretkutnjaka (premolara)............................................................................................................. 296
Snimke donjih kutnjaka (molara)........................................................................................................................ 297
Literatura................................................................................................................................................................... 299
Kazalo....................................................................................................................................................................... 301
UVOD
Kostur čovjeka predstavlja cjelinu u
anatomskom i fiziološkom smislu, iako je
veoma složene građe, sastavljen otprilike
od 208 kostiju, različita oblika i veličine,
koje su zglobovima povezane u funkcio­
nalnu cjelinu. Zbog specifičnosti svoje
građe kosti su vrlo prikladne za radiološ­
ko ispitivanje, pa uz scintigrafiju radiolo­
gija kostura predstavlja osnovnu metodu
u dijagnostici različitih patoloških pro­
mjena na njemu. Patološki proces dovodi
do promjena u koštanoj strukturi kosti,
normalan izgled kosti se mijenja, kost po­
staje ili zadebljana, ili stanjena, ili čak
razorena. Sve se te promjene mogu uočiti
na rendgenogramu, a presudne su za do­
nošenje ispravne dijagnoze. Dijagnoza
traumatskih promjena nezamisliva je bez
radiološkog pregleda, stoga su snimanja
kostura svakodnevni rutinski rad inžinje-
ra medicinske radiologije. Izvodi ih na te­
melju propisano ispunjene i od liječnika
potpisane uputnice. U toku snimanja kos­
tura ing. med. radiologije surađuje s bo­
lesnikom. Bolesnik mora znati kakav je to
pregled, što će mu se snimati i kako se pri
snimanju mora ponašati.
Prilikom izvođenja bilo koje snimke
kostura postoji određeni redoslijed, koje­
ga se treba pridržavati kako bi se izbjegle
suvišne i nepotrebne radnje.
Tokom rada ing. med. radiologije mora
biti koncentriran na posao koji obavlja
kako se snimanje ne bi moralo ponoviti.
Ponovljeno snimanje ne samo da šteti bo­
lesniku nego se i troši skupi materijal i
krnji ugled struke ing. med. radiologije.
Dobar rendgenogram skeleta mora jas­
no prikazati konture i strukturu kostiju.
Stoga je za dobru radiološku tehniku sni­
manja kostiju i zglobova potrebno pozna­
vanje normalne anatomije, a posebno
rendgenske.
Osnovni principi radiografije
kostura
Kosti se snimaju u dvije projekcije, ko­
je su međusobno pod kutom od 90°. To
su takozvane tipične snimke. Za donoše­
nje dijagnoze često nisu dovoljne samo ti­
pične snimke pa se rade i dopunske, npr.
kose, aksijalne i komparativne snimke
parnih kostiju, osobito često u djece, a
najbolje na istom filmu, radi komparacije
bolesne i zdrave kosti.
Ponekad se izvode i makroradiografske
i slojevne snimke. Udaljenost fokus-film
pri snimanju kostura iznosi obično 100
cm. Kosti se snimaju pomoću folije i re­
šetke, ili bez rešetke, ovisno o tome koja
se snimka izvodi, odnosno ovisno o deb­
ljini snimanog dijela tijela. Tako se na
primjer glava u principu snima pomoću
rešetke, a šake i stopala u pravilu bez re­
šetke. U radiografiji kostura upotreblja­
vamo slijedeće formate filmova 13x18,
18x24, 24x30, 15x40, 20x40, 30x40,
te iznimno 35x35 (za snimke toraksa) i
35 x 43 (za snimke abdomena i toraksa), a
ponekad i filmove za snimanje zubi.
Obavezno se stavlja oznaka L za lijevu
i D za desnu stranu. Ako bolesnik leži po-

2
leđice na stolu za snimanje, oznaka se
stavlja onako kako se piše, ali ako leži po­
trbuške, oznaka se stavlja obrnuto nego
što se piše.
Kao što je rečeno, u toku snimanja tre­
ba se pridržavati određenog redoslijeda.
Prije nego započnemo snimati bolesnika
obavezno ćemo ga pripremiti za snima­
nje.
Priprema bolesnika
Za snimke skeleta nije potrebna pre­
thodna medikamentozna priprema, ali je
prijeko potrebno snimani dio tijela oslo­
boditi od odjeće, obuće i eventualnog na­
kita, tj. od svih stranih tijela koji bi mogli
ostaviti nepoželjnu sjenu. U svakom je
poglavlju posebno opisana priprema bo­
lesnika potrebna za izvođenje snimaka.
Pribor
Pod priborom se podrazumijeva kaseta
s folijom i filmom. Veličina objekta koji
se snima diktira i veličinu filma. Na kase­
tu se stavlja oznaka L ili D. Neka se sni­
manja izvode pomoću rešetke, neka bez
nje. Prilikom opisa pojedinih snimaka na­
vedeno je snimaju li se pomoću rešetke ili
bez nje.
Centralna zraka (CZ) — stol-film
Prije nego se bolesnik namjesti za sni­
manje, ing. med. radiologije mora provje­
riti odnos rendgenske cijevi, stola za sni­
manje i kasete s filmom kako bi se izbjeg­
le moguće pogreške. Nije li odnos tih fak­
tora primjeren, na filmu neće biti prikaza­
ne sve one strukture koje snimka treba da
pokaže (bit će »odrezane«, snimani dio
neće biti u središtu filma), pa će se morati
snimanje ponoviti.
Radiografska tehnika skeleta
Položaj bolesnikova tijela
Različite snimke kostura izvode se u
različitom položaju bolesnikova tijela.
Bolesnik može na stolu za snimanje ležati
poleđice (dorzalno) ili potrbuške (ventral-
no), zatim ili može stajati ili sjediti uz sta­
tiv za snimanje okrenut prema stativu le­
đima, licem ili bočno. Tako se na primjer
sinusi obavezno snimaju u stojećem ili
sjedećem položaju tijela, a ostala snima­
nja glave u ležećem položaju na stolu za
snimanje. Pri namještanju bolesnikova ti­
jela ing. med. radiologije treba da vodi
brigu o udobnosti bolesnika, upotreblja­
vajući pritom jastuke i različite druge
podloške. Ukratko, bolesnika treba na­
mjestiti tako da mu položaj bude ugodan,
a za snimanje povoljan. Položaj bolesni­
kova tijela potanko je opisan kod svakog
snimanja.
Položaj snimanog dijela tijela
Nakon što smo namjestili bolesnikovo
tijelo, namjestit ćemo i snimani dio tijela.
Položaj snimanog dijela tijela pri izvođe­
nju pojedinih snimaka potanko je opisan
prilikom snimanja pojedine snimke, pa
ovdje neće biti riječi o tome.
Rubovi kasete
Pod rubovima kasete podrazumijeva se
odnos rubnih dijelova objekta koji snima­
mo i postraničnih dijelova kasete. Postoji
opće pravilo da se snimani dio objekta
mora nalaziti u središtu filma. Kod nekih
se snimaka koristimo takozvanim orijen-
tacijskim točkama na snimanom dijelu ti­
jela, i one onda dolaze u središte filma.
Posebno se to odnosi na pojedine snimke
glave. Ovisno o objektu koji snimamo,
kasetu s filmom postavljamo poprijeko ili
uzdužno.
Uvod
Oznaka strane
Prilikom snimanja obavezno se mora
označiti strana: L (lijeva) ili D (desna).
Za većinu snimaka vrijedi pravilo da se
oznaka stavlja s one strane koja priliježe
uz film.
Zaštita bolesnika
Bilo koje se snimke izvode, bolesnik se
mora prilikom snimanja zaštititi od zrače­
nja. Ne smije se učiniti ni jedna ekspozi­
cija, a da se prethodno nisu poduzele sve
zaštitne mjere. U većini slučajeva prekrit
ćemo bolesnikovo tijelo zaštitnom prega­
čom, posebno pazeći na područje gonada
(spolnih organa). Osim toga vodit ćemo
brigu o primarnom rendgenskom snopu.
Rendgenski snop suzit ćemo uvijek na
manje od veličine upotrebljavanog forma­
ta filma (sva četiri ruba filma moraju os­
tati neeksponirana za 1 —2 mm). Time će­
mo zaštititi bolesnika od zračenja, a i sli­
ka će biti oštrija. Ako treba rendgenski
snimiti žensku osobu generativne dobi,
obavezno ćemo je pitati kada je imala po­
sljednju menstruaciju, jer se rendgenske
pretrage smiju izvoditi samo između 1. i
10. dana redovitog menstrualnog ciklusa,
što je obično dovoljna garancija da žena
nije gravidna. Trudnice se u pravilu ne
snimaju, osim ako postoji vitalna indika­
cija, a o tome će ing. med. radiologije
konzultirati radiologa. U daljnjem tekstu
često se u rubrici »zaštita bolesnika« go­
vori samo — uobičajena ili standardna.
Ali se pod tim uvijek podrazumijeva tako
opisana zaštita.
Imobilizacija
Pri izvođenju bilo koje snimke bolesnik
mora ostati miran u položaju u koji smo
ga namjestili. Ako je bolesnik nemiran i
inkontaktibilan, te zbog svoga teškog sta­
nja ne može za vrijeme snimanja surađi­
vati s ing. med. radiologije, morat ćemo
3
bolesnikovo tijelo imobilizirati, posebno
snimani dio. Bolesnika imobiliziramo
platnenim vrpcama za fiksiranje, koje su
često sastavni dio aparature. Primjenjuju
se i platnene vrpce na čijim su krajevima
vrećice s pijeskom. Tako provedena imo­
bilizacija dovoljna je za izvođenje snima­
ka ekstremiteta, ali pri snimanju glave,
prsnog koša ili kralješnice bolesnik mora
u toku ekspozicije prestati disati, ali ipak
zadržati dovoljno kisika (bolesniku treba
objasniti kako). Pri nekim snimkama ne
smije se ni gutati, niti micati očnim bul-
busima. U daljnjem tekstu pri nekim je
snimkama samo navedeno: imobilizacija
uobičajena ili standardna, a zapravo tre­
ba uvijek provesti ovdje opisanu imobili­
zaciju bolesnika.
Centriranje
Pod centriranjem podrazumijeva se od­
ređivanje smjera centralne zrake (CZ)
prema objektu i filmu. Smjer centralne
zrake ovisi o snimci koju izvodimo. Naj­
češće centralna zraka pada okomito na
objekt i na film, ali je kod nekih snimaka
njezin smjer za određeni broj stupnjeva
ukošen kraniokudalno ili kaudokranijal-
no, lateromedijalno ili mediolateralno.
Kod pojedinih snimaka to je točno defi­
nirano. U svakom slučaju je pri opisu sva­
ke snimke točno definiran smjer central­
ne zrake. Ing. med. radiologije mora uvi­
jek pravilno odrediti njezin smjer prema
objektu i filmu kako bi na gotovoj snimci
bile prikazane potrebne anatomske struk­
ture.
PRIJE EKSPOZICIJE POTREBNO JE
KOD SVAKE SNIMKE KONTROLI­
RATI POLOŽAJ BOLESNIKA!

4
Određivanje električnih uvjeta pri
snimanju
Kod svake snimke nastoji se odrediti
optimalan odnos električnih uvjeta, tj. ki-
lovolta (kV), miliampera (mA) i vremena
trajanja ekspozicije (sekunde), uzimajući
pri tome u obzir vrstu snimke, tip aparata
i objekt koji se snima. Samo optimalno
odabrana ekspozicija i kV uz dobar polo­
žaj objekta, dobro centriranje prilikom
snimanja i uz pravilnu obradu eksponira­
nog filma rezultirat će tehnički kvalitet­
nom snimkom, koja je ogledalo stručnosti
ing. med. radiologije. Neprimjereno
odabrani električni uvjeti pri snimanju je­
dan su od najčešćih uzroka ponavljanja
snimanja.
Ocjena snimke — prikaz struktura
na snimci
Prije nego što ing. med. radiologije po­
kaže liječniku radiologu učinjenu snimku,
mora sam ocijeniti njezinu kvalitetu. Pri
ocjenjivanju gotove snimke ing. med. ra­
diologije mora odgovoriti na ova pitanja:
1. Jesu li položaj bolesnika prilikom
snimanja i smjer centralne zrake u odno­
su na objekt i film bili ispravni?
2. Je li ispravan opis snimke?
3. Jesu li električni uvjeti pri snimanju
dobro određeni?
4. Jesu li na snimci dobro prikazane sve
potrebne anatomske strukture?
Na ta pitanja ing. med. radiologije mo­
ra odgovoriti na temelju svoga stručnog
znanja i iskustva, tj. na svakoj gotovoj
snimci mora uočiti pogrešku i znati kako
da je prilikom ponovljenog snimanja is­
pravi.
Napominjemo da je u toku opisa izvo­
đenja pojedinih snimaka namjerno izos-
tavljen takav opis redoslijeda izvođenja
da bi knjiga bila zanimljivija, odnosno da
bi se izbjegla moguća monotonija u udž-
beniku kao cjelini. Inžinjer medicinske
radiologije ipak se treba iz spomenutih
Radiografska tehnika skeleta
razloga pridržavati opisanog redoslijeda
pri izvođenju snimanja.
Osnovne ravnine tijela i oznake
položaja tijela
Ljudsko tijelo je veoma raznolike i slo­
žene građe. Radi lakše orijentacije podije­
lili smo ga na četiri osnovne zamišljene
ravnine, koje su međusobno okomite ili
paralelne, a to su: medijalna, sagitalna,
frontalna i transverzalna ravnina (sl. 1. i
2).
1. Medijalna ravnina (središnja ravni­
na, ravnina simetrije, mediosagitalna rav­
nina) dijeli tijelo na dvije simetrične polo­
vice. Pri tome položaj glave, vrata i trupa
mora biti simetričan, tj. medijalna ravni­
na tijela mora biti okomita na ravninu fil­
ma. To se odnosi na dorzalne i ventralne
snimke trupa, te na frontalne i okcipital-
ne snimke glave. Kod profilnih snimaka
medijalna je ravnina paralelna s ravni­
nom filma.
2. Sagitalne ravnine su sve ravnine tijela
paralelne s medijalnom ravninom, a idu
postrance desno i lijevo kroz tijelo. U od­
nosu na medijalnu ravninu neka točka
može biti točno u medijalnoj ravnini, pa
kažemo da se nalazi medijalno. Ako se
pak točka nalazi postrance od medijalne
ravnine, kažemo da se nalazi lateralno
(postranično). Postranično se može ozna­
čiti kao desno (dexter) ili lijevo (sinister).
3. Frontalna ravnina (čeona ravnina)
paralelna je s ravninom čela, a prolazi
kroz tijelo i dijeli ga na prednji i stražnji
dio. Takvih ravnina ima bezbroj. S obzi­
rom na frontalnu ravninu upotrebljavamo
na glavi pojmove okcipitalno, što znači
bliže zatiljku, i frontalno, što znači bliže
čelu. Na trupu se služimo izrazima ven-
tralno, što znači bliže trbuhu, ili dorzalno,
što znači bliže leđima.
4. Transverzalna ravnina (poprečna rav­
nina) ide poprijeko kroz tijelo i dijeli ga
na gornji i donji dio. Kad je tijelo u us-
Uvod
5

Sl. 1. Osnovne ravnine s prednje strane

6 Radiografska tehnika skeleta

Sl. la. Osnovne ravnine i položaji tijela. Stražnji i bočni pogled

Uvod
pravnom ili sjedećem položaju, ta je rav­
nina paralelna s vodoravnom ravninom.
Takvih ravnina ima također bezbroj.
Osim spomenutih ravnina u radiografi-
ji kranijuma primjenjuju se i neke druge
ravnine i linije, koje su detaljno opisane u
poglavlju o tehnici snimanja kranijuma.
Osim osnovnih ravnina i linija tijela u ra-
diografiji kostura služimo se brojnim ori-
jentacijskim točkama, koje su obično pri-
stupačne palpaciji (opipu), pa ih ing:
med. radiologije može sam prilikom na­
mještanja bolesnika za snimanje palpirati
i točno odrediti. Navest ćemo samo neke
najvažnije anatomske strukture tijela i ek­
stremiteta koje služe za orijentaciju pri
namještanju bolesnika za snimanje. Ori-
jentacijske točke na glavi detaljno su opi­
sane u poglavlju o tehnici snimanja glave.
Pristupačne palpaciji su na primjer tiroid-
na hrskavica, koja se nalazi u visini čet­
vrtog vratnog kralješka, zatim jugulum.
procesus ksifoideus, dvanaesto rebro,
krista ilei, spina ilijaka anterior superior i
simfiza. Na spojnici obiju krista u medi-
jalnoj liniji nalazi se umbilikus. Položaj
umbilikusa je različit, ovisno o konstituci­
ji bolesnika. Međutim, kada se kasnije
govori o umbilikusu kao orijentacijskoj
točki i mjestu centriranja za pojedine
snimke, podrazumijeva se pod time sje­
cište medijalne linije tijela i spojnice obi­
ju krista, bez obzira na to gdje se nalazi
umbilikus bolesnika kojega snimamo. Ta
točka, dakle mjesto sjecišta medijalne li­
nije i spojnica obiju krista na prednjoj tr­
bušnoj stijenci, odgovara otprilike visini
trećeg lumbalnog kralješka. Osim umbi-
likusom u prednjoj strani trupa ponekad
se koristimo intermamilarnom linijom,
dakle linijom koja spaja obje mamile (do­
jke). Napominjemo da procesusi spinozu-
si svih kralješaka, osobito u mršavih bo­
7
lesnika, mogu se vrlo lako i sigurno ispal-
pirati, pa se može odrediti visina ulaska i
izlaska centralne zrake. Os kokcigis tako­
đer je pristupačna palpaciji. Kao orijenta-
cijske točke na ekstremitetima služe nam
procesus korakoideus, epikondili nadlak­
tice, procesus stiloideus radijusa i ulne,
kondili natkoljenice, trohanter, patela,
maleoli tibije i fibule. Ponekad se u odre­
đivanju smjera centralne zrake i pri na­
mještanju bolesnika koristimo skapular-
nom i aksilarnom linijom. Nadalje, rutin­
ski upotrebljavamo termine kranijalno,
što znači bliže glavi, i kaudalno, što znači
suprotno od kranijalno, tj. bliže nogama.
Promatramo li točke na udovima, tada za
područje bliže trupu kažemo proksimal-
no, a za područje nešto dalje od trupa dis-
talno. Za ruku upotrebljavamo nazive ra­
dijalno, za područje bliže palčanoj kosti, i
uinarno, za područje bliže malom prstu.
Analogno tome, područje na nozi bliže
palcu označavamo kao medijalno ili tibi-
jalno, a područje bliže malom prstu kao
lateralno ili fibularno. Hrptena strana ru­
ku naziva se dorzalna, a strana bliže dla­
nu voiarna. Hrptena strana stopala je do­
rzalna, a strana bliže tabanu plantarna.
Ljudsko tijelo je savitljivo i pojedini se
dijelovi mogu jače ili manje saviti. Pone­
kad se obavljaju snimanja kod kojih se
bolesnik mora maksimalno saviti prema
naprijed ili prema nazad. S tim u vezi
upotrebljavaju se također određeni termi­
ni i antefleksija i retrofleksija.
Fleksija znači savijanje, ekstenzija jed­
nako ispružanje, abdukcija odmicanje ek­
stremiteta od tijela, a adukcija približava­
nje ekstremiteta k tijelu. Supinacija je po­
ložaj u kome je dlan okrenut prema gore,
a šaka i podlaktica su rotirane. Pronacija
pak znači da je dlan okrenut prema dolje.
SNIMANJE GORNJIH
EKSTREMITETA
Za sve snimke gornjih ekstremiteta tre­
ba bolesnika osloboditi odjeće. S područ­
ja koje treba snimati, a i s područja šake
treba skinuti nakit. Sve snimke gornjih
ekstremiteta osim snimke ramena i nad­
laktice, izvode se u sjedećem položaju,
pri čemu bolesnik sjedi uz stol za snima­
nje na nižem stoliću. Bolesnikove noge
moraju uvijek biti paralelne sa stolom za
snimanje kako gonade ne bi bile u snopu
zračenja. Snimke gornjih ekstremiteta iz­
vode se filmom formata 13 x 18, 18 x 24
ili 24 x 30 popola i formata 15 x 40,
20 x 40 ovisno o tome koji se dio gornjih
ekstremiteta snima. U načelu se sve snim­
ke gornjih ekstremiteta snimaju pomoću
folije i bez rešetke, tako da snimani dio
dolazi izravno na film, osim snimaka ra­
mena i nadlaktice, koje se snimaju pomo­
ću folije i rešetke. Kada se stavlja kaseta s
filmom, mora se paziti da budu prikazana
dva susjedna zgloba, gdje je god to mogu­
će (npr. na snimci podlaktice ručni i la-
katni zglob). Obavezno se stavlja oznaka
strane L za snimke lijevog i D za snimke
desnog ekstremiteta. Da bi se zaštitio bo­
lesnik, mora se suziti primarni snop zra­
čenja na nešto manje od formata upotreb-
ljavanog filma, a tijelo uvijek prekriti za­
štitnom pregačom. Kada bolesnikovo tije­
lo i snimani dio namjestimo u željeni po­
ložaj, imobilizirat ćemo snimani dio tijela
kako se bolesnik ne bi možda u toku ek­
spozicije pomaknuo. Za tu svrhu upotreb­
ljavaju se trake za fiksiranje, koje se nala­
ze u stolu za snimanje, ili trake na čijim
se krajevima nalaze vrećice s pijeskom.
Pri snimanju gornjih ekstremiteta pone­
kad se upotrebljavaju i podlošci, kako bi
bolesniku bilo što ugodnije u položaju u
koji smo ga namjestili. Za vrijeme ekspo­
zicije bolesnik mora mirovati u željenom
položaju. Prije ekspozicije obavezno još
jednom provjerimo položaj bolesnika i
smjer CZ.
U području gornjih ekstremiteta snima­
mo tipične snimke (snimke u dvije pro­
jekcije), kose snimke, snimke u maksimal­
noj ili parcijalnoj fleksiji ekstremiteta
(npr. lakta) i aksijalne snimke. Ponekad
radimo i makroradiografske snimke (film
udaljimo od objekta, ili cijev približimo
objektu kako bismo dobili uvećani snima­
ni dio radi boljeg prikaza detalja), a često
i komparativne snimke, osobito u djece.
SNIMKE ŠAKA
Razlikujemo volarnu, profilnu i
kosu snimku šake, te dopunske snimke
šake. Najčešće se izvode volarna i kosa
snimka, profilna se snima rjeđe, jer se na
njoj kosti karpusa superponiraju. Iz tog
se razloga uz volarnu snimku šake oba­
vezno izvodi i kosa snimka. Prije snima­
nja potrebno je sa šake ukloniti sve ukras­
ne predmete. Šaka se snima u sjedećem
položaju bolesnika, pri čemu su natkolje­
nice postavljene uzduž stola za snimanje.
10 Radiografska tehnika skeleta

Šake se snimaju pomoću folije, ali bez re­

šetke.

Volarna snimka šake

Volarnu snimku šake izvodimo u djece

filmom formata 13 x 18, a u odraslih for­
mata 18 x 24 ili 24 x 30. Jednu polovicu
filma upotrijebimo za volarnu snimku ša­
ke, a drugu za kosu, odnosno profilnu
snimku šake. Slikamo uz upotrebu folije i
bez rešetke. Stavljamo oznaku strane L ili
D (sl. 2).

Sl. 3. Položaj bolesnika za volarnu snimku šake

Sl. 2. Shematski prikaz kostiju šake

Položaj bolesnikova tijela:Bolesnik sje­

di pokraj stola za snimanje, ali što dalje
od njega, tako da mu je uzdužna osovina
natkoljenice paralelna s uzdužnom osovi­
nom stola za snimanje. Snimana ruka je u
ramenu abducirana, u laktu flektirana, a Sl. 4. Položaj šake za volarnu snimku šake
Snimanje gornjih ekstremiteta
šaka je u pronaciji (sl. 3). Osovina šake
nastavlja se na osovinu podlaktice i pro­
lazi kroz treći prst. Kaseta s filmom po­
stavljena je uzdužno, i to tako da je na
njoj dio podlaktice, zapešće i svi prsti. Ša­
ka se nalazi na sredini kasete i filma. Pa­
lac i peti prst jednako su udaljeni od late-
ralnih rubova filma. Duža stranica filma
paralelna je s osovinom šake i podlaktice.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na film a cilja na treći metakarpofalan-
gealni zglob (sl. 4). Udaljenost fokus-
— film je 100 cm. Vrećice s pijeskom treba
staviti na podlakticu i imobilizirati snima­
nu šaku. Za vrijeme ekspozicije snimana
ruka mora mirovati. Radi zaštite bolesni­
ka suzit ćemo primarni snop zračenja na
nešto manje od formata filma, a trup i go-
nade bolesnika prekriti zaštitnom prega­
čom.
Sl. 5. Volarna snimka šake
11
Prikaz struktura: Na volarnoj snimci
šake moraju se vidjeti sve falange prstiju
metakarpalne kosti, radiokarpalni zglob i
distalni dio radijusa i ulne (sl. 5).
Profilna (lateralna) snimka šake
Zbog superpozicije kostiju karpusa
profilna snimka šake izvodi se rijetko.
Može se izvesti u ulnarnom položaju, ka­
da peti prst priliježe uz film, ili u radijal­
nom položaju (šaka je radijalnom stra­
nom okrenuta prema filmu i oslanja se na
palac i drugi prst).
Priprema bolesnika, materijala i polo­
žaj cijelog tijela isti su kao kod volarne
snimke šake, bez obzira na to izvodi li se
profilna snimka šake u ulnarnom ili radi­
jalnom položaju. Pri izvođenju profilne
snimke šake u ulnarnom položaju svi su
Sl. 6. Položaj šake u ulnarnom položaju za profilnu
snimku šake
 12 Radiografska tehnika skeleta

prsti ispruženi, samo je palac malo od­

maknut od ostalih prstiju, i to medijalno.
Snimana šaka je u ulnarnom položaju i
priliježe petim prstom uz film, a radijalna
strana je okrenuta prema rendgenskoj ci­
jevi, (sl. 6). U tom položaju uzdužna oso­
vina šake okomita je na ravninu filma.
Centralna zraka okomita je na film i cilja
na drugi metakarpofalangealni zglob.
Imobilizacija i zaštita isti su kao kod vo-
larne snimke šake. U tom položaju drugi,
treći, četvrti i peti prst se superponiraju,
ali se dobro vidi palac, radiokarpalni
zglob i distalni dio radijusa i ulne.
Pri izvođenju profilne snimke šake u
radijalnom položaju prsti su ispruženi, a
palac malo odmaknut, i to lateralno. Šaka
je radijalnom stranom okrenuta prema
filmu i oslanja se na palac i drugi prst (sl.
7).
U tom položaju ravnina nokta palca
paralelna je s ravninom filma. Centralna
zraka okomita je na peti metakarpofalan-

Sl. 8. Profilna snimka šake

gealni zglob. Na profilnoj snimci šake u

radijalnom položaju svi se prsti međusob­
no superponiraju, dobro je prikazan sa­
mo palac i ručni zglob, a i distalni dio ra­
dijusa i ulne (sl. 8). Imobilizacija i zaštita
također su isti kao kod profilne snimke
šake u ulnarnom položaju i kod volarne
snimke šake.

Kosa snimka šake (citra)

Kosa snimka šake bolja je nego profil­

Sl. 7. Položaj šake u radijalnom položaju za profil
nu snimku šake
na jer se sjene falanga i metakarpalnih
kostiju ne prekrivaju stoga se i češće izvo­
di uz volarnu snimku. Priprema bolesni­
ka, materijal i položaj tijela isti su kao i
kod volarne, odnosno profilne snimke ša­
ke.
Snimanje gornjih ekstremiteta 13

Položaj snimanog dijela: Snimana ru­

ka je abducirana u ramenu, flektirana u
laktu. Početni položaj šake je profilni u
ulnarnom položaju. Prste zatim rotiramo
tako da je ulnarna strana prislonjena uz
film, a radijalna podignuta za 45°. U tom
položaju svaki prst je postavljen tako da
mu je odnos prema filmu pod kutom od
45°. U odnosu na ravninu filma prsti su
međusobno razmaknuti i dovedeni u se-
mifleksiju, peti i prvi prst jednako su uda­
ljeni, od lateralnih rubova filma. Central­
na zraka cilja okomito na treći metakar-
pofalangealni zglob (sl. 9). Udaljenost fo-

Sl. 10. Kosa snimka šake (citra)

Dopunske snimke šaka

Standardne snimke šaka, volarna, kosa

i profilna, često nisu dovoljne da bi se
prikazale fine pojedine rubne uzure, oso­
bito na glavicama metakarpalnih kostiju,
zbog mogućnosti superpozicije. Da bi se
cjelovitije prikazala cirkumferencija me-
takarpofalangealnih glavica i baza falan­
Sl. 9. Položaj šake za kosu snimku gi, standardne se snimke nadopunjuju
(za citru) dopunskim snimkama.

kus —film je 100 cm. Imobilizacija i zašti­

ta su uobičajeni kao i kod volarne snimke
šake.
Prikaz struktura na snimci: Na kosoj
snimci šake dobro se vide svi prsti, radio-
karpalni zglob i distalni dio radijusa i ul-
ne. (sl. 10).
Dopunska snimka šaka po
Norgaardu
Priprema bolesnika, materijal i položaj
tijela za dopunsku snimku šaka po Nor­
gaardu isti su kao i za ostale snimke šaka.
 Radiografska tehnika skeleta
14

Sl. 11. Položaj šake za snimku po

NORGAARDU

Izvodi se komparativna snimka obiju ša­ Na dopunskim snimkama šaka po Bre-

ka.* Obje se šake nalaze u supinaciji, i to wertonu dobro se mogu analizirati glavi­
pod kutom od 45°, tako da je dorzalna ce metakarpalnih kostiju.
strana prislonjena uz film, a radijalna
strana odignuta za 45°. Prsti obiju ruku
također su pod kutom od 45°. Šake su u
takvom položaju kao da bolesnik želi uh­
vatiti loptu (sl. 11). Centralna zraka je
okomita na film i cilja na sredinu filma
između oba dlana. Na dopunskoj snimci
šake po Norgaardu dobro se vide erozije
u području karpusa, naročito kod os triq-
uetruma i os piziforme.

Dopunska snimka šake po

Brewertonu

Priprema bolesnika, materijala i polo­

žaj cijelog tijela isti su kao za dopunsku
snimku šake po Norgaardu. Snimana ru­
ka je abducirana u ramenu, flektirana u
laktu, a prsti su dorzalnom stranom okre­
nuti (priliježu) kaseti, s filmom, tako da su
metakarpofalangealni zglobovi za 60° sa­
vijeni prema filmu, samo se palac nalazi
u abdukciji. Centralna zraka je za
15°ukošena prema laktu i cilja na glavicu Sl. 12. Položaj šake za snimku po
BREWERTONU.
druge metakarpalne kosti (sl. 12.). Imobi­
lizacija i zaštita su isti kao i kod ostalih Da bi se bolje prikazale metakarpofa-
snimaka šaka. langealne glavice, Škarica je sugerirao
Snimanje gornjih ekstremiteta 15

Sl. 13. Položaj, šake za prikaz me-

takarpofalangealnih glavica

izvođenje snimaka tako da obje šake bu­ Priprema je za sve snimke prstiju ista kao
du u pronaciji, tada se rotiraju za 30°, pa i za snimke šaka. Prsti se snimaju filmom
je volarna strana šake uz film, radijalna formata 13 x 18, bez folije i bez rešetke.
na filmu, a ulnarna odignuta je za 30°. Postoje tri snimke palca:dorzalna,
Prsti su razmaknuti i pod kutom su od volarna i profilna snimka palca.
30° prema filmu (sl. 13.). Centralna zraka
je okomita na film i cilja na sredinu filma
između šaka. Imobilizacija i zaštita su uo­
bičajeni.
Dorzalna snimka palca

Snimke prstiju Priprema je ista kao i za ostale snimke

šaka.
Svi se prsti snimaju u sjedećem položa­ Upotrebljava se film formata 13 x 18
ju bolesnika. Svaki se prst snima zasebno. popola, jedan dio za volarnu ili dorzalnu

Sl. 14. Položaj bolesnika za dorzal-

nu snimku palca

16
Sl. 15. Položaj palca za dorzalnu
snimku palca
snimku, a drugi dio za profilnu snimku.
Snima se bez folije i bez rešetke. Bolesnik
sjedi uz stol za snimanje tako da mu je
uzdužna osovina natkoljenice paralelna s
uzdužnom osovinim stola. Snimana ruka
je abducirana u ramenu, lagano flektira-
na u laktu, a šaka je zarotirana prema
van, tako da je palac svojom dorzalnom
stranom uz film — nokat palca je na fil­
mu. Drugom rukom bolesnik pridržava
ostale prste (sl. 14), Kaseta i film postav­
ljeni su tako da duža osovina palca bude
paralelna s dužom stranicom filma. Palac
je na sredini kasete i filma tako da su ru­
bovi filma s jedne i druge strane jednako
udaljeni od palca. Centralna zraka je
okomita na film i cilja na prvi metakarpo-
falangealni zglob (sl. 15). Udaljenost fo­
kus—film je 100 cm. Zaštita i imobilizaci-
ja su isti kao i kod ostalih snimaka šaka
(sl. 16).
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 16. Dorzalna snimka palca
Volarna snimka palca
Priprema, materijal i položaj bolesni­
kova tijela za izvođenje volarne snimke
palca isti su kao i za izvođenje dorzalne
snimke palca. Snimana ruka je abducira­
na u ramenu, lagano flektirana u laktu, a
palac je volarnom stranom okrenut pre­
ma filmu. U tom je položaju nokat palca
okrenut prema rendgenskoj cijevi i para­
lelan je s filmom (sl. 17). Ruka je postav­
ljena u ulnarni položaj. Ostali prsti malo
su odmaknuti od palca. Palac se malo ab-
ducira i namjesti tako da je ravnina nokta
paralelna s ravninom filma i okrenuta
prema cijevi, a ravnina dlana okomita je
na ravninu filma. Palac se postavlja na
Snimanje gornjih ekstremiteta
Sl. 17. Položaj bolesnika za volar­
nu snimku palca
sredinu kasete i filma. Njegova duža oso­
vina paralelna je s ravninom kasete i fil­
ma. Centralna zraka okomita je na kasetu
i na film i cilja na prvi metakarpofalange-
alni zglob (sl. 18). Radi imobilizacije sni­
Sl. 18. Položaj palca za volarnu
snimku palca
17
manog dijela potrebno je vrećice s pijes­
kom staviti na podlakticu. Za vrijeme ek­
spozicije snimani palac mora mirovati.
Bolesnika treba zaštititi suženjem primar-
nog snopa na veličinu filma, a tijelo mu
prekriti zaštitnom pregačom, osobito
područje gonada.
Profilna snimka palca
Za izvođenje profilne snimke palca pri­
prema bolesnika, materijal i položaj cije­
log tijela isti su kao i za volarnu i dorzal-
nu snimku palca. Bolesnik sjedi pokraj
stola za snimanje. Ruka treba da je što vi­
še abducirana, s dlanom na kaseti. Palac
se abducira od ostalih prstiju, ravnina
nokta palca treba da je okomita na ravni­
nu kasete i filma (sl. 19). Palac je na sredi­
ni kasete. Njegova duža osovina paralel­
na je s lateralnim rubom kasete. Palac je
postavljen uzdužno. Centralna zraka oko­
mita je na prvi metakarpofalangealni
zglob i cilja okomito na sredinu filma (sl.
20). Imobilizacija i zaštita isti su kao i
kod volarne snimke palca.
Ocjena snimke: Na bilo kojoj snimci
palca mora biti prikazana distalna i pro-
ksimalna falanga te prva metakarpalna
 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 19. Položaj bolesnika za profil-

nu snimku palca

kost, kao i dio druge metakarpalne kosti.

Uz metakarpofalangealni zglob često se
vidi sezamska kost (sl. 21).

Sl. 20. Položaj šake i palca za profilnu snimku palca Sl. 21. Profilna snimka palca
Snimanje gornjih ekstremiteta 19

Snimke od drugog do petog prsta

Razlikujemo volarne i profilne

snimke prstiju šake od drugog do petog
prsta. Priprema za te snimke je ista kao i
za ostale snimke šake, tj. snimani dio tre­
ba osloboditi od odjeće i s prstiju obavez­
no skinuti nakit. Snima se filmom forma­
ta 13 x 18 popola, bez folije i bez rešetke.
Sve se snimke izvode u sjedećem položa­
ju bolesnika. Bolesnik sjedi uz stol za sni­
manje, a uzdužna osovina natkoljenice
paralelna je sa stolom za snimanje.

Volarne snimke od drugog do

petog prsta

Prst koji snimamo postavljamo na sred­

nji dio kasete i filma. Lateralni rubovi
snimanog prsta jednako su udaljeni od la-
teralnih rubova kasete i filma. Srednji dio
kasete nalazi se u visini proksimalnog in-
terfalangealnog zgloba. Centralna zraka
Sl. 23. Položaj šake za volarnu snimku drugog prsta
okomita je na sredinu kasete i filma i cilja
na proksimalni interfalangealni zglob (sl.
22 — 30). Imobilizacija i zaštita bolesnika
isti su kao i kod snimanja palca.

Sl. 22. Položaj bolesnika za volar­

nu snimku drugog prsta
 Radiografska tehnika skeleta
20

Sl. 26. Položaj šake za volarnu snimku trećeg prsta

Sl. 24. Volarrna snimka drugog prsta

Sl. 25. Položaj bolesnika za volar-

nu snimku trećeg prsta
 21
Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 27. Položaj bolesnika za volar­

nu snimku četvrtog prsta

Sl. 28. Položaj šake za volarrnu snimku četvrtog

prsta
22 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 29. Položaj bolesnika za volar­

nu snimku petog prsta

Profilne snimke od drugog do

petog prsta

Priprema bolesnika, materijal i položaj

Sl. 30. Položaj šake za volarnu snimku petog prsta
tijela isti su kao kod volarnih snimaka
drugog do petog prsta. Profilnu snimku
drugog i trećeg prsta izvodimo u radijal­
nom položaju podlaktice i šake. Uzdužna
osovina prsta nastavlja se na osovinu ša­
ke i podlaktice. Prst koji se snima nalazi
se u središtu filma, maksimalno je eksten-
diran, a ostali su prsti u volarnoj fleksiji
(sl. 31). Ravnina nokta snimanog prsta
okomita je na ravninu filma (sl. 32). Bu­
dući da je treći prst ponekad teško maksi­
malno ekstendirati i izravnati, redovno si
pri snimanju pomažemo drvenim štapi­
ćem, koji dolazi uz volarnu stranu trećeg
prsta, a bolesnik ga pridržava zdravom
rukom (sl. 33). Centralna zraka okomita
je na proksimalni interfalangealni zglob
(sl. 34).
Profilne snimke četvrtog i petog prsta
izvode se u ulnarnom položaju podlaktice
šake, pri čemu je snimani prst u središtu
Snimanje gornjih ekstremiteta 23

Sl. 31. Položaj bolesnika za profil-

nu snimku drugog prsta

filma, a ostali su u maksimalnoj volarnoj

fleksiji (sl. 35, 36, 37, 38). Imobilizacija i
zaštita bolesnika isti su kao i kod ostalih
snimaka šake.
Ocjena snimke: Na bilo kojoj snimci
prstiju od drugog do petog prsta moraju
biti prikazane distalna, srednja i proksi-
malna falanga prsta te dio odgovarajuće
metakarpalne kosti (sl. 39).

Sl. 32. Položaj šake za profilnu snimku drugog prsta

 Radiografska tehnika skeleta
24

Sl. 33- Položaj bolesnika za profil-

nu snimku trećeg prsta

Sl. 34. Položaj šake za profilnu snimku trećeg prsta

Sl. 35. Položaj bolesnika za profil-

nu snimku četvrtog prsta
Snimanje gornjih ekstremiteta 25

Sl. 36. Položaj šake za profilnu snimku četvrtog Sl. 38. Položaj šake za profilnu snimku petog prsta
prsta

Sl. 37. Položaj bolesnika za profil­

nu snimku petog prsta Sl. 39. Profilna snimka četvrtog prsta
26
Snimke prvog karpometakarpalnog
zgloba
Priprema bolesnika za snimanje prvog
karpometakarpalnog zgloba je uobičaje­
na kao i za ostala snimanja šake. Snima
se filmom formata 13 x 18, bez folije i
bez rešetke. Snimka se izvodi u sjedećem
položaju bolesnika, identičnom kao i kod
ostalih snimaka prstiju. Snimana ruka je
u ramenu maksimalno odmaknuta, flekti-
rana u laktu, a palac je položen kao za
dorzalnu snimku palca. Ravnina nokta
palca leži uz film. Ostali prsti osim palca
u maksimalnoj su dorzalnoj fleksiji i bo­
lesnik ih zdravom rukom pridržava. Rub
kasete nalazi se oko 3 cm iznad vrška pal­
ca, uzdužna osovina palca paralelna je s
uzdužnom ravninom filma. I karpometa-
karpalni zglob nalazi se na sredini filma.
Centralna zraka usmjerena je prema lak­
tu, ukošena za 45° cilja oko 2 cm distalno
od prvog karpometakarpalnog zgloba (sl.
40). Imobilizacija i zaštita bolesnika su
uobičajene.
Sl. 40. Snimka prvog karpometakarpalnog zgloba
Radiografska tehnika skeleta
SNIMKE RADIOKARPALNOG
ZGLOBA
Za sve snimke radiokarpalnog zgloba
potrebna je uobičajena priprema kao i za
ostale snimke šake, tj. bolesnika treba os­
loboditi odjeće do lakta i skinuti mu sav
nakit sa šake. Sve snimke radiokarpalnog
zgloba snimaju se bez folije i bez rešetke.
Bolesnik sjedi pri čemu je uzdužna osovi­
na natkoljenice paralelna sa stolom za
snimanje. Volarna i profilna snimka
radiokarpalnog zgloba tipične su
snimke tog zgloba. Osim njih izvo­
de se i dorzalna snimka radiokar­
palnog zgloba, snimke u ularnoj i
radijalnoj fleksiji i kose snimke.
Volarna snimka radiokarpalnog
zgloba
Priprema bolesnika za volarnu snimku
radiokarpalnog zgloba je uobičajena.
Snimka se izvodi filmom formata 13 x 18
i 18 x 24 popola. Film se postavlja uzduž­
no. Snima se bez folije i bez rešetke. Oba­
vezno se stavlja oznaka D ili L. Kaseta se
postavlja tako da u središte kasete dolazi
radiokarpalni zglob, a na kaseti se nalaze
i distalni dio radijusa i ulne te metakar-
palne kosti. Uzdužna osovina podlaktice
paralelna je s dužom stranicom filma jer
je film postavljen uzdužno.
Položaj bolesnikova tijela (sl. 41): Bo­
lesnik sjedi uz stol za snimanje tako da
mu je duža osovina natkoljenice paralel­
na s dužom osovinom stola za snimanje.
Snimana ruka je abducirana u ramenu, i
to je rame malo spušteno, a ruka flektira-
na u laktu, prsti su u laganoj semifleksiji,
što se postiže tako da se u bolesnikovu ša­
ku stavi malo staničevine. Ručni zglob,
dakle, leži uz film volamom stranom (dla­
nom) (sl. 42).
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na ručni zglob i na sredinu filma. Mjes­
to njezina ulaska odredit ćemo na taj na­
čin što ćemo palpirati procesus stiloideus
Snimanje gornjih ekstremiteta 27

Sl. 41. Položaj bolesnika za snim­

ku radiokarpainog zgloba

radijusa i procesus stiloideus ulne te iz­ procesusa stiloideusa ulne i radijusa (sl.
među njih povući spojnicu. Ulazno mjes­ 43).
to centralne zrake nalazi se l cm proksi-
Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm.
malnije, tj. prema laktu od mjesta sjecišta
Bolesniku dajemo zaštitnu pregaču da mu
uzdužne osovine šake i spojnice između

Sl. 42. Položaj radiokarpainog zgloba za volarnu Sl. 43. Ulazno mjesto centralne zrake za volarnu
snimku snimku radiokarpainog zgloba
 Radiografska tehnika skeleta
28

od zračenja zaštitimo tijelo, osobito gona-

de. Također suzimo primarni snop ren­
dgenskog zračenja na veličinu filma. Za
vrijeme ekspozicije bolesnik mora sa sni­
manom rukom mirovati. Stoga mu na
proksimalni dio podlaktice stavljamo vre­
ćice s pijeskom.
Ocjena snimke: Na volarnoj snimci ra­
diokarpalnog zgloba treba biti prikazan i
distalni dio radijusa i ulne, proksimalni i
distalni red radiokarpalnih kostiju i sve
metakarpalne kosti. Osobito dobro treba
biti prikazan zglobni prostor (sl. 44. i 45).

Sl. 44. Shematski prikaz kostiju radiokarpalnog Dorzalna snimka radiokarpalnog

zgloba: zgloba
1-os naviculare (scaphoideum),
2-os lunatum, 3-os pisiforme, 4-os triquetrum, 5-os
multangulum majus, 6-os multangulum minor, 7-os Ako se iz bilo kojeg razloga ne može
capitatum, 8-os hamatum, 9-processus styloideus ra­ učiniti volarna snimka radiokarpalnog
diji, 10-processus styloideus ulne, 11-os metacarpi zgloba, izvodi se dorzalna snimka. Pri to­
V, 12-processus uncifornis
me je snimana ruka abducirana u rame­
nu, flektirana u laktu, ali se podlaktica i
šaka nalaze u dorzalnom položaju, a dlan
i prsti u supinaciji (sl. 46). Ručni zglob le­
ži u središtu filma. Centralna zraka je
okomita i cilja na sredinu radiokarpalnog
zgloba i na sredinu filma. Imobilizacija i
zaštita su iste kao kod volarne snimke ra­
diokarpalnog zgloba.

Sl. 45. Volarna i profilna snim­

ka radiokarpalnog zgloba

Sl. 46. Položaj radiokarpalnog

zgloba za dorzalnu snimku
Snimanje gornjih ekstremiteta
Ocjena snimke: Kod te snimke prika­
zane su sve anatomske strukture, koje
moraju biti prikazane na volarnoj snimci
radiokarpainog zgloba, uz bolji prikaz
pukotine između karpalnih kostiju (sl.
46).
Profilna snimka radiokarpainog
zgloba
Priprema bolesnika i materijala te polo­
žaj cijelog tijela bolesnika isti su kao i za
volarnu snimku radiokarpainog zgloba.
Snimana ruka je u ramenu abducirana i
to je rame malo spušteno, snimana ruka
flektirana je u laktu, podlaktica je u čis­
tom ulnarnom položaju, a šaka je u polo­
žaju semifleksije. Bolesnik drži u ruci sta-
ničevinu (vatu). Ravnina dlana okomita
je na ravninu stola za snimanje odnosno
filma. Duža osovina podlaktice nastavlja
29
se na dužu osovinu šake, koja prolazi
kroz treći prst (sl. 47). Rubovi kasete pre­
krivaju donju trećinu podlaktice i metar-
karpalne kosti. Duža strana filma paralel­
na je s duljom osovinom podlaktice i ša­
ke, a radiokarpalni zglob nalazi se u sre­
dištu filma. Obavezno se stavlja oznaka L
ili D.
Centriranje: Centralna zraka okomita
je na radiokarpalni zglob i na sredinu fil­
ma. Cilja oko 1 cm prema laktu od proce-
susa stiloideusa radijusa, koji kod svakog
bolesnika možemo vrlo lako palpirati.
Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm.
Da zaštitimo bolesnikovo tijelo prekrit
ćemo ga zaštitnom pregačom i suziti pri­
marni snop na veiičinu upotrebljavanog
filma. Za vrijeme ekspozicije snimana ru­
ka mora mirovati, a na snimanu podlakti­
cu treba staviti vrećice s pijeskom.
Ocjena snimke: Na snimci radiokar­
painog zgloba u profilnoj projekciji treba
biti prikazan distalni dio radijusa i ulne,
radiokarpalni zglob i sve metakarpalne
kosti, koje se međusobno superponiraju
(sl. 48).
Sl. 47. Položaj radiokarpainog zgloba za profilnu
snimku
 Radiografska tehnika skeleta
30

Sl. 48. Shematski prikaz kostiju radiokarpalnog

zgloba u profilnom položaju
1-processus styloideus ulnae, 2-processus styloideus
radii, 3-zglobni prostor, 4-os lunatum, 5-os pisifor-
me, 6-os triquetrum, 7-os naviculare (os scaphoide-
um), 8-os capitatum, 9-os hamatum, 10-os multan­
gulum minor, 11-os multangulum majus, 12-bassis
ossis metacarpi I

Snimke radiokarpalnog zgloba u

ulnarnoj i radijalnoj fleksiji

Snimke radiokarpalnog zgloba u ulnar­

noj i radijalnoj fleksiji mnogo se rjeđe iz­
vode nego tipične snimke radiokarpalnog
zgloba (volarna i profilna snimka).
Priprema bolesnika, materijala i polo­
žaj cijelog tijela za snimke radiokarpal­
nog zgloba u ulnarnoj i radijalnoj fleksiji
isti su kao i za volarnu snimku radiokar­
palnog zgloba. Snimana ruka abducirana
je u ramenu, flektirana u laktu, a u radio-
karpalnom zglobu fleksija je na ulnarnu
(sl. 49) ili radijalnu stranu (sl. 50), i to ko­
liko je bolesniku moguće. Volarna strana
radiokarpalnog zgloba priliježe uz film,
tako da je radiokarpalni zglob na sredini
filma.
Centralna zraka je okomita i cilja na
sredinu radiokarpalnog zgloba ako je ra­ Sl. 49. Položaj ruke za snimku radiokarpalnog zglo­
diokarpalni zglob u radijalnoj fleksiji. ba u ulnarnoj fleksiji
Snimanje gornjih ekstremiteta
31

Sl. 52. Snimka radiokarpalnog kanala u radijalnoj

Sl. 50. Položaj ruke za snimku radiokarpalnog zglo­ fleksiji
ba u radijalnoj fleksiji

Ako je u ulnarnoj fleksiji, centralna zraka

je također okomita, a cilja na os navikula-
re na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita
bolesnika iste su kao i za volarnu snimku
radiokarpalnog zgloba.

Ocjena snimke: Snimka radiokarpal­

nog zgloba u ulnarnoj fleksiji (sl. 51) do­
bro prikazuje prostor između karpalnih
kostiju i radijusa. Osim toga dobro je pri­
kazana os navikulare. Na snimkama radi­
okarpalnog zgloba u radijalnoj fleksiji (sl.
52) dobro je prikazan prostor između kar­
palnih kostiju i ulne.

Kose snimke radiokarpalnog

zgloba u semisupinaciji i
semipronaciji

Snimke radiokarpalnog zgloba u se­

Sl. 51. Snimka radiokarpalnog kanala u ulnarnoj misupinaciji i semipronaciji su ko­
fleksiji se snimke radiokarpalnog zgloba.
 Radiografska tehnika skeleta
32

Sl. 53. Položaj ruke za kosu snimku radiokarpainog Sl. 54. Položaj ruke za kosu snimku radiokarpainog
zgloba u semisupinaciji zgloba u semipronaciji

Priprema bolesnika i materijala, a i po­

ložaj tijela isti su kao za volarnu snimku
radiokarpainog zgloba. Kod kosih snima­
ka radiokarpainog zgloba u semisupinaci­
ji snimana ruka abducirana je u ramenu,
lagano flektirana u laktu, šaka je okrenu­
ta prema gore (supinaciji) i radiokarpalni
zglob rotiran za 45° tako da ulna bude
bliža filmu, a radijus odignut od filma.
Ručni zglob je na sredini filma (sl. 53).
Centralna zraka je okomita na film i ci­
lja na sredinu radiokarpainog zgloba, iz­
među njegove lateralne i medijalne grani­
ce. Pri izvođenju kose snimke radiokar­
painog zgloba u semipronaciji priprema
bolesnika i materijala, kao i položaj tijela
isti su kao za volarnu snimku radiokar­
painog zgloba. Snimana ruka je abducira­
na u ramenu, flektirana u laktu, a šaka je
volarnom stranom okrenuta prema filmu
(u pronaciji). Tada radiokarpalni zglob
rotiramo za 45°, tako da radijalna strana
bude filmu bliža, a ulnarna strana odig- Sl. 54. a. Snimka radiokirpalnog zgloba u semisupi­
nuta (sl. 54). Centralna zraka okomita je naciji
Snimanje gornjih ekstremiteta 33

na film i cilja na sredinu radiokarpalnog

zgloba, imobilizacija i zaštita bolesnika
obavezne su i uobičajene.
Ocjena snimke: Na kosoj snimci radio­
karpalnog zgloba u semisupinaciji dobro
su prikazani os triquetrum, os hamatum i
os piziforme (sl. 54. a) a na kosoj snimci
radiokarpalnog zgloba u semipronaciji
dobro su prikazani os navikulare i lateral-
ni dio zgloba (sl. 54. b).

Snimka os navikulare (os

skafoideum)

Priprema bolesnika, naterijal i položaj

cijelog tijela isti su kao za volarnu snimku Sl. 54. b. Snimka radiokarpalnog zgloba u semipro­
radiokarpalnog zgloba. Snimana ruka ab- naciji
ducirana je u ramenu, flektirana u laktu,
šaka je u pronaciji, prsti su ekstendirani i
nalaze se na klinastom podlošku, kojemu
je kosina 20°. Deblji kraj podloška okre­
nut je prema prstima. Centralna zraka je Imobilizacija i zaštita isti su kao kod
okomita na film i cilja na os navikulare. snimaka radiokarpalnog zgloba u volar-
(sl. 55. i 56). nom položaju

Sl. 55. Položaj ruke za snimku os

navikulare (os scaphoideum)
34 Radiografska tehnika skeleta

Modificirana snimka os navikulare

Za izvođenje modificirane snimke os

navikulare položaj bolesnika, njegova
priprema i priprema materijala isti su kao
i za volarnu snimku radiokarpalnog zglo­
ba. Snimana ruka je abducirana u rame­
nu i lagano fiektirana u laktu. Dlan je u
pronaciji, a prsti su ekstendirani. Praktič­
ki je sve isto kao kod prethodnog položa­
ja, samo što nema podloška, već se dlan
nalazi u čistoj pronaciji. Centralna zraka
je u tom slučaju ukošena za 20° prema
laktu i cilja, na os navikulare (sl. 57).
Imobilizacija i zaštita iste su kao kod vo­
larne snimke ručnog zgloba.

Sl. 56. Shematski prikaz izvođenja snimke os navi­

kulare (gornji dio sheme) i modificirane snimke (do­
nji dio sheme)

Sl. 57. Položaj ruke za modificira­

nu snimku os navikulare
Snimanje gornjih ekstremiteta
Makroradiografska snimka os
navikulare
Priprema bolesnika i materijala te po­
ložaj tijela isti su kao za volarnu snimku
radiokarpainog zgloba. Snimana ruke je
Sl. 58. Položaj bolesnika za mak-
roradiografsku snimku os naviku­
lare
Sl. 59. Položaj ruke za makroradiografsku snimku
os navikulare
35
abducirana u ramenu i flektirana u laktu,
šaka je u pronaciji, a pršti su u semifleksi-
ji. Između filma i snimanog dijela (os na­
vikulare) je jastučić, odnosno podložak
debljine oko 10 cm, koji na snimci ne da­
je sjenu (sl. 58). Udaljenost između filma
i objekta koji snimamo može biti veća od
Sl. 60. Makroradiografska snimka os navikulare (os
scaphoideum)

36
10 cm ako se želi veće uvećanje. Pravilo
glasi: što je veća udaljenost filma i objek­
ta koji snimamo uz istu udaljenost fokus-
—film, slika objekta koji se snima i bit će
veća. Primijenjen je mali fokus.
Makro snimka može se dobiti i pribli­
žavanjem fokusa objektu, pri čemu se ne
mijenja udaljenost između filma i objekta
koji se snima.
Centralna zraka je okomita na film i ci­
lja na os navikulare (sl. 59). Imobilizacija
i zaštita su uobičajeni (sl. 60).
Komparativne snimke zapešća
Ponekad, osobito u djece, izvode se i
komparativne snimke zapešća. Priprema
bolesnika je uobičajena, kao i za ostale
snimke zapešća. Materijal je film formata
13 x 18. Slika se bez folije i bez rešetke.
Položaj tijela sličan je kao i kod ostalih
snimanja zapešća. Obje su šake položene
tako da dorzalnom stranom priliježu uz
film, dakle, oba su dlana u supinaciji, pal-
ci su razmaknuti, a centralna zraka cilja
okomito na siedinu filma u visini radio-
karpalnih zglobova, koji se nalaze u sre­
dini filma. Imobilizacija i zaštita su uobi­
čajene.
Sl. 61. Položaj bolesnika za snim­
ku karpalnog kanala
Radiografska tehnika skeleta
Snimke karpalnog kanala
Priprema bolesnika za snimku karpal­
nog kanala je ista kao i za ostale snimke
zapešća. Snimka se izvodi filmom forma­
ta 13 x 18, slika se bez folije i bez rešetke.
Film je postavljen uzdužno. Obavezno se
stavlja oznaka L ili D. Položaj bolesniko­
va tijela: Bolesnik sjedi pokraj stola za
snimanje tako da mu je uzdužna osovina
natkoljenice paralelna s uzdužnom osovi­
nom stola za snimanje.
Položaj snimanog dijela: Snimana ruka
je abducirana u ramenu, ekstendirana u
laktu, a prsti su hiperekstendirani.
Bolesnik ih pridržava u položaju hipe-
rekstenzije ili nesnimanom rukom ili tra­
kama za fiksiranje (sl. 61). Radiokarpalni
zglob je volarnom stranom okrenut pre­
ma filmu tako daodlaktica u horizon­
talnom položaju, hiperekstendirani prsti
odignuti su onoliko koliko bolesnik mo­
že, a karpalni kanal nalazi se na sredini
filma. Karpalni zglob lagano je podložen
1 lagano rotiran na stranu radijusa, da bi
se izbjegla superpozicija sjene os hama­
tum i os piziforme. Centralna zraka je za
25 — 30° ukošena prema laktu i cilja na
sredinu karpalnog kanala, odnosno oko
2 — 3 cm distalnije od baze treće metakar-
Snimanje gornjih ekstremiteta 37

Sl. 62. Položaj ruke za snimku kar­

palnog kanala

nalaze na filmu, a podlaktica je, odnosno

karpalni kanal odignut. Centralna zraka
okomita je na film i cilja na sredinu kar-
palnog kanala. Imobilizacija i zaštita su
iste kao kod prethodne snimke.

Sl. 63. Shematski prikaz kostiju,

kao što su prikazane na rendgen­
skoj snimci karpalnog kanala

palne kosti izravno na dlan (sl. 62). Boles­

nika treba zaštititi pregačom, osobito
područje gonada. Obavezno također tre­
ba suziti primarni snop.zračenja na nešto
manje od formata filma. Na podlakticu
treba staviti vrećice s pijeskom da bi ruka
bila mirna za vrijeme ekspozicije.
Ocjena snimke: Snimka prikazuje os
trapezijum, os trapezoideum, os kapita-
tum, os hamatum, os triquetrum i os pizi-
forme, i to volarni aspekt tih kostiju (sl.
63. i 64). Ponekad se izvodi i modificirana-
snimka karpalnog kanala,- pri čemu su.
priprema bolesnika, materijal i položaj ti­
jela isti kao za prethodnu snimku. Snima­
na ruka je abducirana u ramenu, eksten-
dirana u laktu, a prsti su u hiperekstenzi-
ji. Ruka odnosno dlan je volarnom stra­
nom okrenut prema filmu tako da se prsti Sl. 64. Snimka karpalnog kanala
38
SNIMKE PODLAKTICE
Prilikom snimanja podlaktice uvijek se
rade tipične snimke, tj. dorzalna i pro­
filna. Snimke podlaktice snimaju se po­
moću folije, ali bez rešetke, filmom for­
mata 15 x 40 ili 24 x 30 popola, pola za
dorzalnu, a pola za profilnu snimku.
Dorzalna snimka podlaktice
Prilikom izvođenja dorzalne snimke
podlaktice treba sa snimanog dijela tijela
skinuti bolesniku sve predmete (odjeću,
nakit i slično) koji daju rendgensku sjenu.
Materijal što ga primjenjujemo je kaseta s
filmom formata 15 x 40 ili 24 x 30 popo­
la. Film se stavlja uzdužno. Rubovi kasete
moraju obuhvatiti lakatni i radiokarpalni
zglob. Obavezno se označava strana sa L
ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sje­
di pokraj stola za snimanje tako da mu je
uzdužna osovina natkoljenice paralelna s
uzdužnom osovinom stola.
Sl. 65. Položaj bolesnika za dorzal-
nu snimku podlaktice
Radiografska tehnika skeleta
Položaj snimanog dijela: Snimana ruka
je abducirana u ramenu, a u laktu maksi­
malno ekstendirana (sl. 65). Podlaktica je
postavljena tako da je njezina uzdužna
osovina paralelna s uzdužnom osovinom
filma. Dlan je u položaju supinacije. To
je dorzalni položaj podlaktice. U tom su
položaju radijus i ulna paralelni (sl. 66. i
67). Rubovi kasete moraju biti jednako
udaljeni od radijalnog i ulnarnog ruba
podlaktice.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na film i cilja na sredinu podlaktice i
na sredinu filma (sl. 68). Udaljenost fo­
kus—film iznosi 100 cm. Na dlan snima­
ne ruke koji se nalazi, kao što je rečeno, u
supinaciji, stavit ćemo vrećice s pijeskom
i imobilizirati podlakticu. Za vrijeme ek­
spozicije ruka mora mirovati. Osim toga
provest ćemo adekvatnu zaštitu, a to zna­
či da ćemo tijelo obavezno prekriti zaštit­
nom pregačom, osobito područje gonada,
i suziti primami snop zračenja.
Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci
podlaktice prikazani su radijus i ulna u
cijelosti, te lakatni i radiokarpalni zglob.
(sl. 69).
 39
Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 67. Neispravan do-

rzalni položaj podlakti­
ce — radijus i ulna se
križaju

Sl. 66. Ispravan dorzalni položaj

podlaktice — radijus i ulna su pa­
ralelni — shematski prikaz

Sl. 68. Ispravan položaj podlaktice

za dorzalnu snimku
40 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 69. Dorzalna snimka podlaktice

Snimanje gornjih ekstremiteta
41

Profilna snimka podlaktice

Priprema bolesnika, materijal i položaj snop na veličinu nešto manju od formata

bolesnikova tijela isti su kao i za dorzalnu
snimku podlaktice. Snimana ruka je u ra­
menu maksimalno abducirana, flektirana
u laktu, podlaktica je u ulnarnom položa­
ju, a prsti su u semifleksiji. Duža osovina
podlaktice paralelna je s dužom osovi­
nom filma (sl. 70).
upotrebljavanog filma, a posebno zaštititi
gonade bolesnika. Za vrijeme ekspozicije
bolesnikova ruka treba da bude mirna.
Ocjena snimke: Na profilnoj snimci vi­
di se djela podlaktica, lakatni i radiokar-
palni zglob (sl. 72).

Sl. 70. Položaj bolesnika za profil­

nu snimku podlaktice

Centriranje: Centralna zraka okomita

je na film, te cilja na sredinu podlaktice i
na sredinu filma (sl. 71). Udaljenost fo­
kus-film iznosi 100 cm. Na nadlakticu
ili šaku treba staviti vrećice s pijeskom i
tako podlakticu imobilizirati. Obavezno
treba također zaštiti bolesnika od nepot­
rebnog zračenja, dakle suziti primarni

Sl. 71. Položaj podlaktice za profilnu snimku

 Radiografska tehnika skeleta
42

SNIMKE LAKTA

Lakatni zglob radiološki se obavezno

prikazuje u dvije tipične snimke (dorzal -
noj i profilnoj), ali osim tipičnih sni­
maka ponekad se izvode i snimke lakta u
maksimalnoj fleksiji i maksimalnoj ek-
stenziji, zatim specijalne snimke za prikaz
olekranona ulne, snimke za prikaz gla­
vice radijusa i kose snimke. Za sve
snimke lakta potrebno je snimanu ruku
bolesnika osloboditi od odjeće i ukrasnih
predmeta. Za sve snimke lakta bolesnik
sjedi. Snima se uz upotrebu folije, ali bez
rešetke. Upotrebljava se film formata
13 x 18 ili 18 x 24 popola. Bilo koja se
snimka lakta izvodi, kaseta s filmom po­
stavlja se uzdužno.

Dorzalna snimka lakta

Dorzalna snimka lakta izvodi se fil­

Sl. 72. Profilna snimka podlaktice
mom formata 18 x 24 popola ili 13 x 18.
Snima se pomoću folije, ali bez rešetke.
Obavezno se stavlja oznaka D za desni ili
oznaka L za lijevi lakat.
Položaj bolesnikova tijela isti je kao i
za snimke podlaktice.
Položaj snimanog dijela: Ruka je u ra­
menu abducirana, u laktu maksimalno
ekstendirana, u čistom dorzalnom položa­
ju. Dlan je u supinaciji. Osovina nadlakti­
ce nastavlja se na osovinu podlaktice i ša­
ke. Rubovi kaseta s filmom postavljeni su
tako da je srednji dio lakta na sredini ka­
sete i filma. Filmom treba obuhvatiti dis-
talnu trećinu nadlaktice i proksimalnu
trećinu podlaktice (sl. 73). Kao orijenta-
cijske točke za dobro namještanje ruke
odnosno lakta jesu oba kondila nadlakti­
ce. Pri tome frontalna ravnina epikondila
nadlaktice mora biti paralelna s ravninom
filma. Odrede se oba epikondila i frontal­
na ravnina, a ruka postavi tako da fron­
talna ravnina bude paralelna s dužom
stranom filma.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na zglobnu pukotinu lakta, koja je oko
1 cm distalnije od sredine linije koja spa-
Snimanje gornjih ekstremiteta
Sl. 73. Položaj bolesnika za dorzal-
nu snimku lakta
ja oba epikondila. Prema tome centralna
zraka cilja okomito na sjecište osovine
nadlaktice i podlaktice, 1 cm distalnije od
spojnice obaju epikondila nadlaktice (sl.
74). Udaljenost fokus —film je 100 cm.
Snimana ruka imobilizira se vrećicama s
pijeskom koje se stave na podlakticu. Ra­
di zaštite suzi se primarni snop rendgen­
skog zračenja na veličinu nešto manju od
formata upotrebljavanog filma. Osim to­
Sl. 74. Položaj lakta za dorzalnu
snimku
43
ga gonade se prikriju zaštitnom prega­
čom. Za vrijeme ekspozicije bolesnikova
ruka mora mirovati.
Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci
lakatnog zgloba mora se vidjeti distalna
trećina nadlaktice, proksimalna trećina
radijusa i ulne te zglobni prostor (sl. 75. i
76).
 Radiografska tehnika skeleta
44

Sl. 75. Shematski prikaz zgloba lakta

1-distalni dio nadlaktice, 2-lateralni epikondil nad­
laktice, 3-medijalni kondil nadlaktice, 4-trochlea,
5-capitulum humeri, 6-fossa olecrani, 7-olecranon,
8-ulna, 9-processus coronoideus, 10-capitulum ra­
dii, 11-tuberositas radii, 12-proksimalni dio radiusa,
13-colum radii

Sl. 76. Dorzalna snimka lakta

Profilna snimka lakta

Priprema bolesnika i materijala ista je Kaseta je postavljena tako da se filmom

kao za dorzalnu snimku lakta. Bolesnik
sjedi uz stol, snimana ruka je abducirana
u ramenu, flektirana u laktu, i to tako da
uzdužna osovina nadlaktice i uzdužna
osovina podlaktice čine pravi kut. Pod­
laktica je u ulnarnom položaju, šaka tako­
đer. Prsti su u laganoj semifleksiji (boles­
nik pridržava šakom staničevinu (sl. 77).
obuhvaća distalna trećina nadlaktice i
proksimalna trećina podlaktice. Sredina
zgloba nalazi se u sredini filma.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na film i cilja 1 cm distalnije od epi-
kondila nadlaktice (sl. 78). Udaljenost fo­
kus—film iznosi 100 cm. Ruku imobilizi-
Snimanje gornjih ekstremitela
45

Sl. 77. Položaj bolesnika za profil­

nu snimku lakta

ramo stavljanjem vrećica s pijeskom na Ocjena snimke: Na profilnoj snimci

podlakticu. Bolesnika treba zaštititi kao i
kod dorzalne snimke lakta.
lakta mora se vidjeti distalna trećina nad­
laktice, proksimalna trećina radijusa i ul­
ne u profilnoj projekciji i zglobni prostor
(sl. 79 i 80). Napomena: Ako kod profilne
snimke lakta treba snimiti meke česti, on­
da ruka nije u laktu fiektirana pod pra­
vim kutom, već pod kutom od 30 — 35°.

Sl. 79. Shematksi prikaz zgloba lakta u profilnom

položaju:
1-humerus, 2-epicondylus humeri, 3-trochlea hume­
ri, 4-processus coronoideus ulnae, 5-olecranon,
Sl. 78. Namještaj lakta za profilnu snimku 6-capitulum radii, 7-radius, 8-ulna

Sl. 80. Profilna snimka lakta
Sl. 81. Položaj bolesnika za dorzal­
nu snimku lakta u parcijalnoj flek­
siji — nadlaktica horizontalna
Radiografska tehnika skeleta
Kosa snimka lakta za prikaz
procesusa koronoideusa ulne
Pri izvođenju kose snimke lakta za pri­
kaz procesusa koronoideusa ulne pripre­
ma bolesnika, pribor i položaj tijela iden­
tični su kao za dorzalnu snimku lakta. La­
kat je rotiran za 45° radijalno i ulnarno.
Dlan je u pronaciji. Centralna zraka je
okomita i cilja na sredinu zgloba. (Kod
dorzalne snimke cilja na zglobnu pukoti­
nu.)
Imobilizacija i zaštita su uobičajene.
Dorzalna snimka lakta u parcijalnoj
fleksiji
Ako bolesnik iz bilo kojeg razloga ne
može dovoljno ispružiti ni potpuno ek-
stendirati ruku u laktu, kao što je potreb­
no za dorzalnu snimku lakta, primjenjuje
se za snimanje lakta parcijalna fleksija.
Budući da su to redovno komplicirani
prijelomi, nije preporučljivo natezati ru­
ku u laktu jer izaziva bol.
Priprema bolesnika, pribor i položaj
bolesnikova tijela isti su kao i za dorzalnu
snimku lakta. Snimana ruka je u ramenu
maksimalno abducirana, čitava nadlakti­
ca leži horizontalno na stolu za snimanje,
Snimanje gornjih ekstremiteta
Sl. 82. Položaj bolesnika za dorzal-
nu snimku lakta u parcijalnoj flek­
siji — nadlaktica odignuta
bolesnik flektira ruku u laktu koliko mo­
že, podlaktica je podložena jastucima, a
dlan je u supinaciji. Centralna zraka je
ukošena prema prstima, a nagib joj ovisi
o tome koliko je podlaktica odignuta od
filma. Obično se taj nagib kreće od 5 do
30°. Centralna zraka cilja u sredinu sni­
manog lakatnog zgloba (sl. 81). Udalje­
nost fokus-film iznosi 100 cm. Za vrijeme
ekspozicije bolesnik mora biti miran. Ako
iz bilo kojeg razloga ne može staviti nad­
lakticu horizontalno na stol za snimanje,
onda sjedne na viši stolčić, pa lakše drži
podlakticu horizontalno na stolu za sni­
manje, a nadlaktica mu je odignuta od fil­
ma. Centralna zraka je okomita ili ukoše­
na prema glavi kranijalno. Njezin nagib
ovisi o tome koliko je nadlaktica odignu­
ta od stola za snimanje odnosno od filma.
U pravilu, koliko je stupnjeva podignuta
nadlaktica, toliko stupnjeva treba nagnuti
centralnu zraku prema ramenu. Cilja se
na sredinu lakatnog zgloba (sl. 82). Uda­
ljenost fokus — film iznosi 100 cm.
47
Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji
Priprema bolesnika, materijal i položaj
bolesnikova tijela isti su kao i pri izvođe­
nju tipičnih snimaka lakta. Nadlaktica
snimane ruke je maksimalno abducirana
u ramenu, ruka je u laktu maksimalno
flektirana, a dlan ruke koja se snima vo-
larnom stranom priliježe uz rame. Uzduž­
na osovina nadlaktice paralelna je s du­
žom osovinom filma, a lakat se nalazi na
sredini filma. Smjer centralne zrake je
okomit na epikondil nadlaktice i na sredi­
nu filma.
Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
bičajene. Na snimci se prikazuje distalni
dio nadlaktice.
Želimo li bolje prikazati gornji dio
podlaktice, ukosit ćemo centralnu zraku
tako da pada pod pravim kutom u odno­
su na uzdužnu osovinu podlaktice. Sve
ostalo isto je kao što je gore opisano (sl.
83. i 83.A i 86).

48
Sl. 83. Shematski prikaz položaja bolesnika
ku lakta u maksimalnoj fleksiji
Semiaksijalna snimka olekranona
Priprema bolesnika, materijal i položaj
bolesnikova tijela isti su kao i pri izvode-
nju tipičnih snimaka lakta. Snimana, ruka
je u ramenu maksimalno abucirana, a u
laktu maksimalno flektirana. Šaka je u
pronaciji (sl. 84). Uzdužna osovina pod-
Radiogiafska tehnika .skeleta
Sl 83. a. Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji
za snim­
laktice paralelna je s uzdužnom osovi-
nom filma. Centralna zraka je za 20°
ukošena prema ramenu i cilja na olekra-
non (sl. 85 i 85.a). Imobilizacija i zaštita
su standardne,
Snimanje gornjih ekstremiteta 49

Sl. 84. Položaj bolesnika za semi-

aksijalnu snimku olekranona

Sl. 85. Položaj ruke i lakta za semi-

aksijalnu snimku olekranona
50 Radiografska tehnika skeleta

Snimke za prikaz glavice radijusa.

Želimo li prikazati čitavu cirkumferen-

ciju glavice radijusa bez superpozicije,
potrebno je učiniti četiri ekspozicije u
različitim položajima glavice radijusa.
Upotrijebit ćemo film formata 24 x 30 cm
za četiri ekspozicije na jednom filmu. Sni­
mamo pomoću folije, bez rešetke, uz pret­
hodnu uobičajenu pripremu bolesnika.
Položaj bolesnikova tijela je kao i pri os­
talim snimanjima lakta. Snimana ruka je
u ramenu maksimalno abducirana, tako
da uzdužna osovina nadlaktice i podlakti­
ce čine za sve četiri ekspozicije kut od
90°.
Položaj podlaktice i šake su sljedeći:
a) podlaktica i šaka su u ulnarnom po­
ložaju, prsti su u semifleksiji (sl. 87),
b) podlaktica i šaka su u maksimalnoj
supinaciji (sl. 88),
c) podlaktica i šaka su u čistoj pronaci-
Sl. 85. a. Semiaksijalna snimka olekranona
ji (sl. 89),
d) podlaktica i šaka su u radijalnom
položaju, tako da je nokat palca parale­
lan sa filmom (sl. 90).
Centralna zraka je kod svih položaja
okomita i cilja na zglob lakta. Nadlaktica
je uvijek u istom položaju (sl. 91). Imobi-
lizacija i zaštita su standardne.

Sl. 86. Shematski prikaz kostiju lakta na snimci

olekranona:
l-radius, 2-ulna, 3-humerus, 4-olecranon ulnae,
S-capitulum radii, 6-epicondyius humeri medialis,
7-epicondylus humeri lateralis
Snimanje gornjih ekstremiteta
51

Sl. 87, 88, 89. i 90. Položaji ruke za

prikaz glavice radijusa u laterome-
dijalnoj rotaciji
 52 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 90.

Sl. 91. Radiološki prikaz čitave

cirkumferencije glavice radiju-
sa
Snimanje gornjih ekstremiteta
Aksijalna projekcija glavice radijusa
Glavica radijusa može se prikazati i na
sljedeći način. Snimana ruka je u ramenu
abducirana, nadlaktica priliježe uz stol za
snimanje, podlaktica je odignuta i podlo-
žena tako da njezina uzdužna osovina či­
ni s ravninom stola kut od 70°, a s oko­
micom kut od 20°. Dlan je jednom u po­
ložaju supinacije (sl. 92), a drugi put u
položaju pronacije. Centralna zraka je u
oba slučaja okomita i cilja na glavicu ra­
dijusa. Imobilizacija i zaštita su uobičaje-
SNIMKE NADLAKTICE
(HUMERUSA)
Nadlaktica se snima u dva tipična
smjera — d o r z a l n o m i p r o f i l n o m , ali
ponekad se radi i t r a n s t o r a k a l n a i l a ­
teralna snimka.
53
Sl. 92. Položaj ruke za aksijalnu
projekciju glavice radijusa
Dorzalna snimka nadlaktice
Bolesnik se mora skinuti do pojasa.
Pripremi se materijal za dorzalnu snimku
nadlaktice: kaseta s filnom formata
15 x40. Snima se uz upotrebu folije i re­
šetke. Film je postavljen uzdužno, i to ta­
ko da budu dva poprečna prsta iznad gor­
njeg ruba ramenog zgloba. Uzdužna oso­
vina nadlaktice paralelna je s dužom oso­
vinom filma. Obavezno se stavlja oznaka
L za lijevu ili oznaka D za desnu nadlak­
ticu.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik
leži na leđima. Snimana ruka je u vanj­
skoj rotaciji, u laktu je maksimalno ek-
stendirana, a podlaktica, odnosno dlan je
u supinaciji (sl. 93). Kada se ruka nalazi u
vanjskoj rotaciji, frontalna ravnina prola­
zi kroz epikondile nadlaktice i paralelna
je s ravninom filma. Snimana ruka pruže­
na je uz tijelo. Medijalna ravnina tijela
okomita je na ravninu stola, odnosno na
ravninu filma.

Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na nadlakticu i na ravninu filma. Cilja
na sredinu dijafize nadlaktice i na sredi­
nu filma. Udaljenost fokus-film iznosi
100 cm. Podlaktica se obavezno imobilizi­
ra vrećicama s pijeskom. Također se pro­
vode adekvatna zaštita bolesnika (sl. 93
a).
Sl. 93. a. Položaj ruke i smjer centralne zrake za dor­
zalnu snimku nadlaktice
Radiografska tehnika skelela
Sl. 93. Položaj bolesnikova tijela i
ruke za dorzalnu snimku nadlakti­
ce.
Strukture koje se prikazuju na snimci
(sl. 94): Na dorzalnoj snimci nadlaktice
vidi se cijela nadlaktica, rameni zglob i
lakatni zglob. Obavezno moraju biti pri­
kazana oba zgloba.
Profilna snimka nadlaktice
Priprema bolesnika i materijala za iz­
vođenje profilne snimke nadlaktice ista je
kao i za izvođenje dorzalne snimke. Bo­
lesnik leži na zdravom boku, odnosno na
boku suprotnom od nadlaktice koju želi­
mo snimiti. Zdrava ruka je pod glavom ili
ispružena iznad glave. Noge su flektirane
u koljenu i privučene tijelu. Nadlaktica
koja se snima ispružena je uz tijelo, ali je
ruka flektirana u laktu, a dlan volarnom
stranom priliježe uz prsa. Film se nalazi
između toraksa i bolesne nadlaktice. Cen­
tralna zraka okomita je na film i cilja na
sredinu nadlaktice. Udaljenost fokus —
film iznosi 100 cm. Snop rendgenskog
zračenja treba suziti na nešto manje od
veličine formata upotrebljavanog filma.
Tijelo bolesnika treba prekriti zaštitnom
Snimanje gornjih ekstremiteta 55

Sl. 94. Dorzalna snimka nadlaktice Sl. 95. Profilna snimka nadlaktice
 Radiografska tehnika skeleta
56

pregačom. Strukture prikazane na snimci

(sl. 95): profilna snimka nadlaktice prika­
zuje nadlakticu u profilnoj projekciji,
osim njezine glavice.

Transtorakalna lateralna snimka

nadlaktice

Transtorakalna lateralna snimka nad­

laktice radi se u onih bolesnika koji ne
mogu ruku nimalo abducirati u ramenu
(stanje nakon frakture ili luksacije).
Priprema bolesnika je uobičajena kao i
za dorzalnu snimku nadlaktice. Snima se
filmom formata 24x30, rjeđe 15x40 uz
upotrebu folije i rešetke. Film se stavlja
uzdužno. Obavezna je oznaka D ili L,
prema tome koja se strana snima.
Položaj bolesnikova tijela: Snimanje se
izvodi u sjedećem ili stojećem položaju
bolesnika, i to tako da on bolesnom stra­
nom priliježe uz film Bolesnik se nalazi u
profilnom položaju. Medijalna ravnina
njegova tijela paralelna je s ravninom fil­
ma, a frontalna je okomita na ravninu fil­
ma. Snimana nadlaktica priljubljena je uz
toraks. Snimana ruka u laktu je ekstendi-
rana, prislonjena uz tijelo. Nesnimana ru­
ka podignuta je iznad glave. Time se iz­
bjegava superpozicija na rendgenskom Sl. 97. Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice
filmu. Centralna zraka je horizontalna,

Sl. 96. Pložaj tijela i nadlaktice za

transtorakalnu lateralnu snimku
nadlaktice
Snima nje gornj ih ekst re mit eta
ali pada okomito na film i cilja na sredi­
nu nadlaktice. Eksponira se u vrijeme
maksimalnog inspirija bolesnika, kad su
pluća puna zraka. Centralna zraka prola­
zi kroz čitav toraks (sl. 96). Udaljenost fo­
kus — film iznosi 100 cm. Zaštita bolesni­
ka je uobičajena.
Strukture koje se prikazuju na snimci
(sl. 97): Glavica nadlaktice i proksimalni
dio njezine dijafize projiciraju se kroz to­
raks u profilnoj projekciji.
SNIMKE RAMENOG ZGLOBA
Postoji više snimaka ramenog zgloba,
ovisno o tome koju anatomsku strukturu
zgloba treba bolje, tj. jasnije prikazati. Pa
ipak, kada na uputnici piše snimka rame­
nog zgloba, onda se pod time obavezno
podrazumijeva dorzalna snimka. Za sve
snimke ramenog zgloba bolesnik mora bi­
ti svučen do pojasa. Rameni zglob snima
se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30, uz
upotrebu folije i rešetke. Film je u većini
slučajeva položen uzdužno. Snimke rame­
nog zgloba izvode se u stojećem, sjede­
ćem ili ležećem položaju bolesnika. Rame
koje se snima može biti različito prislo­
njeno uz film, ovisno o položaju ruke. Na
dobivenoj snimci različito su dobro ili lo­
še prikazane različite anatomske struktu­
re ramenog zgloba. U načelu razlikujemo
vanjsku rotaciju ruke, neutralni položaj
ruke i unutarnju rotaciju ruke. Kod vanj­
ske rotacije ruka je u laganoj abdukciji u
ramenu, ekstendirana u laktu, a dlan se
nalazi u supinaciji. Pri takvu položaju ru­
ke frontalna ravnina epikondila nadlakti­
ce paralelna je s ravninom filma. Snimka
ramena u vanjskoj rotaciji prikazuje ana­
tomske odnose kostiju i mekih česti u ra­
menom zglobu. Odnos glenohumeralnog
zgloba i subakromijalne burze te tubero-
zitas major dobro su prikazani u takvom
položaju ruke. Dobro je prikazan i veliki
tuberkulum, koji se u tom položaju nalazi
najlateralnije. Kod neutralnog položaja
ruke dlan je prislonjen uz bolesnikova
57
bedra. U takvu položaju ruke epikondili
nadlaktice su pod kutom od nekih 45°
prema filmu. Tim je položajem glavica
nadlaktice u neutralnom položaju. Kod
unutarnje rotacije bolesnikova je ruka ab­
ducirana u ramenu, flektirana u laktu, a
njezin je dlan priljubljen uz bok. Takav
položaj ruke povoljan je za prikaz subdel-
toidne burze i proksimalnog dijela nad­
laktice u čistom lateralnom položaju.
Dorzalna snimka ramenog zgloba
Priprema bolesnika: Za dorzalnu snim­
ku ramenog zgloba bolesnik mora biti
svučen do pojasa, odnosno s područja
vrata i ramena treba ukloniti sve predme­
te koji ostavljaju rendgensku sjenu. Snim­
ka se izvodi filmom formata 18 x 24 ili
24 x 30, pomoću folije i rešetke. Snima se
u stojećem, sjedećem ili ležećem položaju
bolesnika.
Dakle, bolesnik leži poleđice na stolu
za snimanje ili stoji prislonjen uz stativ.
Ruka snimanog ramena je u vanjskoj ro­
taciji. Podlaktica, odnosno dlan snimane
strane je u supinaciji. Frontalna ravnina
epikondila nadlaktice paralelna je s rav­
ninom filma (sl. 98). Nesnimano rame tre­
ba malo odignuti i podložiti pod njega
meki jastučić kako bi snimano rame što
bolje prileglo uz film.
Centriranje: Centralna zraka okomita
je na rameni zglob, odnosno na središte
filma. Kaseta je postavljena oko tri po­
prečna prsta iznad mekih česti ramena.
Ciljamo oko tri poprečna prsta iznad pa-
zušnog nabora. Udaljenost fokus —film
iznosi 100 cm. Obavezno se na kasetu
stavlja oznaka strane. Za vrijeme ekspozi­
cije bolesnik prestaje disati. Eksponiramo
u ekspiriju. Radi zaštite moramo suziti
primarni snop zračenja na nešto manje
od veličine upotrebljavanog filma. Boles­
nikovo tijelo prekrit ćemo zaštitnom pre­
gačom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik
treba da prestane disati. Podlaktica se
može imobilizirati vrećicama s pijeskom.
 Radiografska tehnika skeleta
58

Sl. 98. Položaj tijela i ruke bolesni­

ka za dorzalnu snimku ramena

Prikaz struktura na snimci: (sl. 99) Na

dorzalnoj snimci ramenog zgloba prika­
zan je proksimalni dio nadlaktice, kavitas
glenoidalis skapule, akromion, lateralni
dio klavikule, procesus korakoideus i la­
teralni dio toraksa one strane čiji se rame-
ni zglob snima. (sl. 100).

Sl. 99. Shematski prikaz anatomskih struktura rame­

nog zgloba:
1-capitulum humeri, 2-tuberculum majus, 3-tubercu-
lum minor, 4-fossa glenoidalis, 5-acromion, 6-pro-
cessus eoreoideus, 7-clavicula, 8-articulatio acro-
mia-davicularis, 9-corpus scapulae Sl. 100. Dorzalna snimka ramenog zgloba
Snimanj e gornj ih ekst re mit eta
Snimka za prikaz muskulusa teres
minor (Blackett — Healy-jev
položaj)
Priprema bolesnika i pribor za tu snim­
ku isti su kao za dorzalnu snimku rame­
na. Bolesnik leži potrbuške na stolu za
snimanje. Ruka snimane strane je flekti­
rana u laktu i položena na bolesnikova
križa, tako da je dlan te ruke u SUPINA-
CIJI. Ruka nesnimane strane je pružena
uz tijelo. Mediosagitalna ravnina okomita
je na ravninu stola. Centralna zraka oko­
Sl. 102. Položaj bolesnikova tijela i
ruke za prikaz subskapularne in­
sercije
59
Sl. 101. Položaj bolesnikova tijela i
ruke za izvođenje snimke za prikaz
muskulus teres minor
mita je na sredinu filma i cilja oko 2 — 3
poprečna prsta bolesnika ispod procesusa
korakoideusa (sl. 101). Udaljenost fokus-
— film je 100 cm. Obavezno se označuje
strana L ili D. Imobilizacija i zaštita bo­
lesnika identične su kao i za dorzalnu
snimku ramenog obruča.
Snimka za prikaz subskapularne
insercije
Priprema bolesnika i materijal isti su
kao i za dorzalnu snimku ramena. Boles­
 60
nik leži na leđima na stolu za snimanje.
Ruka snimane strane je abducirana u ra­
menu, tako da uzdužna osovina nadlakti­
ce čini s uzdužnom osovinom tijela kut
od 90°. Snimana ruka je flektirana u lak­
tu, dlan je u pronaciji (sl. 102). Centralna
Sl. 103. Shematski prikaz anatomskih
prikaz subskapularne insercije
Sl. 104. Snimka za prikaz
subskapularne insercije
Radiografska tehnika skeleta
zraka je okomita na film i cilja na rameni
zglob. Udaljenost fokus — film iznosi 100
cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik pre­
staje disati, i to u ekspiriju. Zaštita je uo­
bičajena (sl. 103. i 104).
struktura za
Snimanj e gor nji h ekstr emite ta 61

Sl. 105. Položaj bolesnikova tijela i

ruke za prikaz procesusa korakoi-
deusa

Snimka za prikaz procesusa

korakoideusa

Priprema bolesnika, materijal i položaj

bolesnika za izvođenje te snimke identič­
ni su kao za izvođenje dorzalne snimke
ramena. Procesus korakoideus nalazi se u
središtu kasete. Centrira se izravno na
procesus korakoideus, a centralna zraka
je oko 25° ukošena kranijalno (sl. 105. i
106).
Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
bičajene.

Sl. 106. Snimka procesusa korakoideusa

62
Snimka za prikaz fose glenoidalis
skapule
Priprema bolesnika i materijal isti su
kao i za dorzalnu snimku ramena. Snim­
ka se izvodi u stojećem ili ležećem polo­
žaju bolesnika. Rameni zglob je u središ­
tu filma, tijelo je za nekih 45° rotirano u
smjeru bolesne strane, znači, zdravo rame
odmiče se od stativa, odnosno od stola za
snimanje, a bolesno rame primiče stolu ili
stativu. Ako bolesnik leži, zdrava mu se
strana podloži jastucima. Uglavnom, bo­
lesnika rotiramo tako da skapula bude
paralelna s filmom, a da glavica nadlakti­
ce bude u kontaktu s filmom. Ruka je u
laganoj unutarnjoj rotaciji. Eksponiramo
u ekspiriju. U momentu ekspozicije bo­
lesnik ne diše. Centralna zraka je okomita
na film i cilja oko četiri poprečna prsta
bolesnika medijalno i distalno od gornje i
vanjske granice ramena (na procesus ko­
rakoideus).
Zaštita i imobilizacija bolesnika su uo­
bičajene. Ta snimka dobro prikazuje fosu
glenoidalis i glavicu nadlaktice u profil-
nom položaju.
Radiografska tehnika skeleta
Transaksilarna (aksijalna) snimka
ramenog zgloba po Mayeru
Ta se snimka izvodi u bolesnika u kojih
je ograničena abdukcija ramena. Pripre­
ma bolesnika i materijal identični su kao i
za dorzalnu snimku ramena. Film je po­
stavljen uz rame, koje je podloženo jastu­
cima. Bolesnik leži poleđice na stolu za
snimanje. Pod glavu i rame koje se snima
stave se jastučići oko 10 cm debeli. Sni­
mana ruka je maksimalno abducirana u
ramenu, dlan je u supinaciji. Snima se s
horizontalnim snopom rendgenskog zra­
čenja. Centralna zraka pada izravno kroz
aksilu na akromioklavikularni zglob. Stu­
panj medijalne angulacije centralne zrake
ovisi o stupnju abdukcije ruke. Snimka
pokazuje glenohumeralni zglob, lateralni
dio procesusa korakoideusa i akromiok­
lavikularni zglob (sl. 107). Postoji i modi­
fikacija transaksilarne snimke ramenog
zgloba po Lawrenceu. Kod modificirane
snimke po Lawrenceu položaj ruke i tije­
la je isti kao i kod klasične transaksilarne
snimke ramenog zgloba (sl. 108). Central­
na zraka također je horizontalna i medio-
Sl. 107. Transaksilarna aksijal­
na snimka ramenog zgloba po
Mayeru
Snimanj e gornj ih eks trem i tet a 63

Sl. 108. Shematski prikaz ruke i tijela za

prikaz transaksilarne aksijalne snimke ra­
menog zgloba po Lawrenceu

sagitalnom ravninom tijela čini kut od

45°, a cilja na aksilu (sl. 109). Imobiliza­
cija i zaštita bolesnika su uobičajene.

Sl. 109. Transaksilarna aksijal­

na snimka ramenog zgloba (po
Lawrenceu)
 Radiogr afs ka tehnika skeleta
64

SNIMKE KLAVIKULE Centralna zraka je okomita na film i ci­

lja na sredinu klavikule, tj. oko 3 — 4 po­
Klavikula se snima u ležećem, sjede­ prečna prsta od gornjeg ruba ramena (sl.
ćem i stojećem položaju bolesnika, uz 110) Udaljenost fokus — film iznosi 100
upotrebu folije i rešetke. Postoji ven- cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik pre­
tralna, dorzalna, semiaksijalna i staje disati. Eksponira se u ekspiriju.
aksijalna snimka klavikule. Najbolja je Obavezno se mora suziti primarni snop
ventralna snimka jer je tada klavikula bli­ zračenja na nešto manje od formata upot-
že filmu. rebljavanog filma, a bolesnikovo tijelo
prekriti zaštitnom pregačom.
Strukture koje se prikazuju na snimci
(sl. 111): Na ventralnoj snimci klavikule
Ventralna snimka klavikule vide se cijela klavikula, kaput humeri i la-
teralni rub sternuma (sl. 112)
Priprema bolesnika: za izvođenje ven-
tralne snimke klavikule bolesnik mora bi­
ti svučen do pojasa. Format filma za kla-
vikulu je 18 x 24 ili 24 x 30. Snima se po­
moću folije i rešetke. Film je postavljen
poprijeko. Obavezno se stavlja oznaka
strane L ili D. Gornji rub kasete nalazi se
oko 3—4 poprečna prsta iznad mekih
česti ramena. Bolesnik leži potrbuške u
ventralnom kosom položaju ili, ako se
snima stojeći, onda je licem prislonjen uz
Sl. 111. Shematski prikaz klavikule:
stativ. Ruka snimane strane je pružena uz
l-extremitas acromialis., 2-tuberositas deltoidei,
tijelo, a glava je okrenuta na stranu sup­ 3-tuberositas coracoidei, 4-corpus claviculae, 5-ex-
rotnu od snimane strane. tremitas sternalis, 6-tuberositas costalis

Sl. 110. Položaj bolesnika za izvo­

đenje ventralne snimke klavikule
Snimanje gornj ih eks tr em i tet a
Sl. 112. Ventralna snimka kla-
vikule
Dorzalna snimka klavikule
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao za ventralnu snimku klavikule. Boles­
nik leži poleđice na stolu za snimanje.
Ruke su pružene uz tijelo. Medijalna rav­
nina tijela okomita je na ravninu stola.
Centralna zraka je okomita na sredinu
klavikule. Udaljenost fokus —film iznosi
100 cm. Imobilizacija i zaštita bolesnika
su kao i za ventralnu snimku. Na snimci
su prikazane iste strukture kao i na ven-
tralnoj snimci.
Semiaksijalna snimka klavikule
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za ventralnu snimku. Bolesnik leži u
ventralnom kosom položaju. Glava mu je
okrenuta na stranu suprotnu od strane
klavikule, koja se snima. Snimana klavi-
kula nalazi se u središtu filma. Ruka sni­
65
mane strane pružena je uz tijelo. Central­
na zraka je za 25 — 30° ukošena kaudal-
no. a cilja na područje fose supraklaviku-
laris. Udaljenost fokus — film iznosi 100
cm. Imobilizacija i zaštita su uobičajene.
Aksijalna snimka klavikule
Priprema bolesnika i materijala za aksi-
jalnu snimku klavikule ista je kao i za
ventralnu. Bolesnik leži na leđima. Ruka
snimane strane pružena je uz tijelo. Glava
je okrenuta na stranu suprotnu od strane
koja se snima. Nesnimana ruka je savije­
na u laktu i stavljena ispod bolesnikove
glave. Centralna zraka je za 15 — 25°
ukošena kranijalno u odnosu na ravninu
stola. Centriramo na sredinu klavikule.
Film se nalazi na ramenu bolesnika, (sl.
113. i 114). Udaljenost fokus — film izno­
si 100 cm. Zaštita i imobilizacija bolesni­
ka su uobičajene.
66
Snimke akromioklavikularnih
zglobova
Ventralna snimka obaju
akromioklavikularnih zglobova
Za ventralnu snimku obaju akromiok­
lavikularnih zglobova bolesnik mora biti
svučen do pojasa. S područja vrata treba
ukloniti sve predmete koji bi mogli dati
nepoželjnu rendgensku sjenu. Snimka se
izvodi filmom formata 15x40 i 20x40.
Film je stavljen poprijeko. Snima se po­
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 113. Položaj tijela za aksijalnu
snimku klavikule
Sl. 114. Shematski prikaz položaja bolesnika za
aksijalnu snimku klavikule
moću folije i rešetke. Obavezno se stavlja
oznaka L i D. Snimka se izvodi u stoje­
ćem ili sjedećem položaju, pri čemu je bo­
lesnik licem okrenut prema stativu ili sto­
lu. Obje ruke pružene su uz tijelo i maksi­
malno opterećene. Medijalna ravnina bo­
lesnikova tijela okomita je na ravninu sto­
la, odnosno filma. Centrira se horizontal­
nim snopom zračenja, a centralna zraka
cilja na sredinu tijela u medijalnoj liniji u
visini akromioklavikularnih zglobova.
Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm.
Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje
disati, i to u ekspiriju.
Snimanj e gor nji h ekstr emite ta
Sl. 115. Ventralna snimka obaju akromioklavikularnih zglobova
Prikaz struktura na snimci (sl. 115): Na
ventralnoj snimci akromioklavikularnih
zglobova vide se obje klavikule i oba ak-
romioklavikularna zgloba.
Dorzalna snimka jednog
akromioklavikularnog zgloba —
Aleksandrova projekcija
Priprema bolesnika za tu snimku ista je
kao i za ventralnu snimku obaju akromi­
oklavikularnih zglobova. Snimanje se iz­
vodi filmom formata 13x18 pomoću foli­
je i rešetke. Film je stavljen poprijeko.
Obavezno se označava strana sa L ili D.
Snimanje se izvodi u stojećem položaju,
pri čemu je bolesnik leđima prislonjen uz
film. Obje su ruke pružene uz tijelo i op­
terećene. Medijalna ravnina tijela okomi­
ta je na ravninu filma. Centralna zraka je
za 15° ukošena kranijalno, a cilja na pro­
cesus korakoideus.
Zaštita bolesnika je uobičajena. Na
snimci je prikazan jedan akromioklaviku-
larni zglob.
Kosa snimka jednog
akromioklavikularnog zgloba
Kosa snimka akromioklavikularnog
zgloba izvodi se u ventralnom kosom po­
ložaju bolesnika. Centralna zraka cilja
67
okomito na akromioklavikularni zglob.
Radi komparacije, uvijek se snimaju oba
zgloba.
SNIMKE SKAPULE
Skapula se snima u ležećem, stojećem
ili sjedećem položaju bolesnika. Uvijek se
snima uz upotrebu folije i rešetke filmom
formata 18x24 ili 24x30. Najčešća
snimka skapule je dorzalna, rjeđe su pro­
filna snimka, kosa snimka, i snimka ska­
pule po Lilienfeldu.
Dorzalna snimka skapule
Priprema bolesnika: Za dorzalnu snim­
ku skapule bolesnik mora biti svučen do
.pojasa. Snimanje se izvodi filmom forma­
ta 18 x 24 ili 24 x 30, i to pomoću folije i
rešetke. Obavezno se stavlja oznaka D ili
L. Kaseta je postavljena uzdužno.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na leđima ili stoji, leđima prislonjen na
film. Češće se snima u ležećem položaju
bolesnika. Suprotna strana podložena je i
malo odignuta kako bi snimana strana što
bolje prilegla uz film. Ruka snimane stra­
ne je odmaknuta od tijela tako da uzduž­
na osovina nadlaktice čini s uzdužnom
 Radiografska tehnika skeleta
68

Sl. 116. Položaj bolesnikova tijela i

ruke za dorzalnu snimku skapule

osovinom tijela pravi kut. Dlan je u supi­ bolesnikovo tijelo prekriti zaštitnom pre­
naciji. Ruka nesnimane strane pružena je gačom.
uz tijelo (sl. 116).
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na film koji je postavljen tako da ie Prikaz strukutra: (sl. 117) Na dorzalnoj
gornji rub kasete oko tri poprečna prsta snimci skapule vide se skapula, lateralni
iznad mekih česti ramena. Centralna zra­ dio klavikule, glavica nadlaktice i jedan
ka cilja na sredinu skapule, što znači oko dio lateralne stijenke toraksa (sl. 118).
tri poprečna prsta medijalno od pazušnog
nabora. Udaljenost fokus — film iznosi
100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik
prestaje disati. Eksponira se u ekspiriju.
Radi zaštite bolesnika obavezno treba su­
ziti primarni snop zračenja na nešto ma­
nje od formata upotrebljavanog filma, a

Sl. 117. Shematski prikaz skapule:

l-corpus scapulae, 2-acromion,. 3-processus coraco-
ideus, 4-spina scapulae, 5-fossa glenoidalis, 6-angu-
lus medialis, 7-angulus inferior, 8-angulus superior,
9-angulus lateralis
Snimanje gornjih ekst remite ta
Sl. 118. Dorzalna snimka skapule
Profilna snimka skapule
Profilna snimka skapule rijetko se izvo­
di.
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za dorzalnu snimku. Snimanje se iz­
vodi obično u stojećem položaju bolesni­
ka, ali i u ležećem. Početni položaj boles­
nikova tijela je profilni položaj tako da je
medijalna ravnina tijela paralelna s ravni­
nom filma. Nakon toga bolesnika treba
rotirati iz profilnog položaja prema napri­
jed kako bi snimana skapula došla u ta­
kav položaj da njezina šira ploha bude
okomita na film. Obje su ruke flektirane
u laktu, prekrižene na prsima ili su ispru­
žene iznad glave. Prilikom rotacije boles­
nika nesnimanu stranu treba jače rotirati
prema naprijed i time se snimana skapula
izbaci prema filmu. Centralna zraka je
horizontalna i pada okomito na sredinu
skapule koja se snima i koja je u protruzi-
ji u odnosu na nesnimanu stranu, a oko­
69
Sl. 119. Profilna snimka skapule
mita je i na film. Udaljenost fokus — film
iznosi 100 cm. Obavezno se stavlja ozna­
ka strane L ili D. Eksponira se u ekspiri-
ju. Obavezna je adekvatna zaštita bolesni­
ka (sl. 119).
Kosa snimka skapule
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao za dorzalnu snimku skapule. Boles­
nik leži na leđima. Zdravo rame je podlo-
ženo, stoga snimana skapula bolje prilije-
že uz film. Ruka snimane strane flektira­
na je u laktu, prebačena preko glave, tako
da je dlan u supinaciji. Nesnimano rame
treba lagano odignuti, a ruku nesnimane
strane pružiti uz tijelo. Centralna zraka je
okomita na skapulu i film. Udaljenost fo­
kus — film iznosi 100 cm. Oznaku D ili L
treba navesti prema tome koja se strana
snima. Obavezne su uobičajena zaštita i
imobilizacija.
70
Snimka skapule po Lilienfeldu
Priprema bolesnika i materijala za tu
snimku isti su kao i za dorzalnu snimku
skapule. Bolesnik leži na boku one strane
skapule koje želimo snimiti, i to tako da
je skapula u čistom profilu. Ruka snima­
ne strane je flektirana u laktu i stavljena
ispod glave. Ruka nesnimane strane je
pružena prema naprijed. Zdravo rame je
lagano rotirano prema trbuhu. Centralna
zraka pada okomito na sredinu skapule
koja je u protruziji i okomito na središte
filma (sl. 120, 121, i 122). Imobilizacija i
zaštita bolesnika su uobičajene. Ponekad
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 120. Položaj bolesnika za snim­
ku skapule po Lilienfeldu
se snimka skapule izvodi i po Lorenzu (sl.
122 a). Bolesnik također leži na boku i
položaj njegova tijela isti je kao i za snim­
ku skapule po Lilienfeldu, ali je ruka sni­
mane strane pružena, i to tako da je uz­
dužna osovina nadlaktice okomita na uz­
dužnu osovinu bolesnikova tijela, flekti­
rana u laktu i stavljena također pod gla­
vu. Tijelo se okreće zatim iz bočnog polo­
žaja prema naprijed, tako da se snimana
skapula »izbaci« prema filmu, ali izvan
projekcije rebara. Centrana zraka je oko­
mita na sredinu skapule, koja je u protru­
ziji. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne di­
še. Zaštita bolesnika je uobičajena.
Sl. 121. Shematski prikaz položaja bolesnika
snimku skapule po Lilienfeldu
Snimanje gornji h ekst remi t et a 71

Sl. 122. Snimka skapule po Lilienfeldu

Sl. 122. a. Položaj bolesnika za snimku skapule po

Lorenzu
SNIMANJE DONJIH
EKSTREMITETA
Prije snimanja zdjelice preporučuje se
dijetalna prehrana dan prije snimanja i
eventualno upotreba laksativnih sredsta­
va kako bi se eliminirao crijevni sadržaj,
koji bi zbog superpozicije s kostima zdje­
ličnog obruča ometao analizu kostiju
zdjelice. Specijalna medikamentozna pri­
prema nije potrebna, a to isio vrijedi i za
ostala snimanja donjih ekstremiteta. Ne­
posredno prije snimanja bolesnik treba
da sa snimanog dijela ekstremiteta, od­
nosno s područja zdjelice, skine obuću i
odjeću. Snimanja zdjeličnog obruča izvo­
de se uvijek u ležećem položaju bolesnika
na stolu za snimanje. Ostala snimanja do­
njih ekstremiteta izvode se ili u ležećem
ili sjedećm položaju bolesnika na stolu za
snimanje. Sjedi li bolesnik na stolu za sni­
manje, njegove su ruke ispružene, zabače­
ne iza tijela i njima se bolesnik oslanja o
stol za snimanje. Na taj način fiksiran mu
je položaj tijela. Noga koja se snima je
ekstendirana ili flektirana u koljenu, ovis­
no o snimci koja se izvodi. Leži li boles­
nik na stolu za snimanje, onda poleđice
ili na boku snimane ili na boku nesnima-
ne strane, ovisno o snimci koja se izvodi.
Prilikom izvođenja nekih snimaka upot­
rebljavaju se podlošci za podlaganje ne-
snimanog dijela noge kako bi snimani dio
što bolje prionuo uz film, a bolesniku bilo
što ugodnije.
Snimanja zdjeličnog obruča izvode se
filmom formata 30 x 40, 13x18, 18 x 24 i
24x30 popola, a 15x40 i 20x40 koristi­
mo za ostale snimke donjih ekstremiteta,
ovisno o tome koji se dio snima. Nožni
prsti mogu se snimati zubnim filmovima.
Sva se snimanja izvode pomoću folije i
bez rešetke, osim snimanja natkoljenice,
koja se izvode pomoću folije i rešetke.
Također se sva snimanja zdjeličnog obru­
ča izvode pomoću folije i rešetke. Kada
se stavlja kaseta, mora se paziti da budu
prikazana dva susjedna zgloba, gdje god
je moguće (npr. na snimci potkoljenice
koljeni i skočni zglob). Obavezno se stav­
lja oznaka L za lijevi i D za desni ekstre­
mitet.
Uvijek treba ako je moguće, a naročito
u djece i pri snimanjima kroz sadru, pod­
ručje gonada prekriti gumenim ili olov­
nim štitnicima kako bi se te strukture, iz­
razito osjetljive na zračenje, zaštitile od
ionizirajućeg djelovanja. Također treba
pri svakom snimanju suziti primarni snop
zračenja na nešto manje od formata upot-
rebljavanog filma. Kad je bolesnik na­
mješten u željeni položaj, treba dio koji
se snima imobilizirati vrećicama s pijes­
kom ili vrpcama za fiksiranje. Kod nekih
snimanja bolesnik sam pridržava vrpca­
ma za fiksiranje snimani dio (npr. kod ak-
sijalne snimke patele bolesnik vrpcama
za fiksiranje privlači potkoljenicu prema
tijelu). Za vrijeme ekspozicije bolesnik
mora bit putpuno miran. Prije eksponira-
nja ing. med. radiologije još će jednom
74
obavezno prekontrolirati položaj bolesni­
ka i smjer centralne zrake. U području
donjih ekstremiteta snimaju se tipič­
ne snimke (snimke u dvije projekcije).
Budući da se profilno snimanje zdjelice
veoma teško izvodi, zdjelica se obično
snima samo u anteroposteriornim projek­
cijama. Osim tipičnih snimaka donjih ek­
stremiteta često se izvode kose i aksi-
jalne snimke, a ponekad i komparativ­
ne
SNIMKE STOPALA
Plantarna snimka stopala
Priprema bolesnika: Prije snimanja
plantarne snimke stopala bolesnik mora
područje stopala i potkoljenice noge koja
se snima osloboditi obuće i odjeće. Snima
se filmom formata 18x24 ili 24x30 po­
pola, pola za plantarnu, a pola za profil-
nu ili kosu snimku. Film je postavljen uz­
dužno. Snima se pomoću folije i bez re­
šetke. Obavezno se stavlja oznaka L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Plantarna
snimka stopala izvodi se u ležećem ili sje-
dećem položaju bolesnika na stolu za sni­
manje. Nesnimana noga je ispružena i ek-
Radiografska tehnika skeleta
stendirana u koljenu, a snimana noga
flektirana u koljenu i privučena prema ti­
jelu tako da se bolesnik stopalom oslanja
o stol, odnosno o rendgenski film. Stopa­
lo koje želimo snimati nalazi se na sredini
filma. Uzdužna osovina stopala koja pro­
lazi kroz treći prst i treću metatarzalnu
kost paralelna je s dužom stranicom fil­
ma. Svi dijelovi stopala jednako su uda­
ljeni-od rubova kasete, a planta pedis je
priljubljena uz film (sl. 123)
Ccntriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na sredinu filma i cilja na bazu treće
metatarzalne kosti. Udaljenost fokus —
film iznosi 100 cm. Pri izvođenju te snim­
ke obavezno se mora suziti primami snop
zračenja na nešto manje od veličine upot-
rebljavanog formata filma i bolesnika za­
štiti zaštitnom pregačom. Ako je bolesnik
nemiran, stopalo se mora imobilizirati
platnenom vrpcom, koja ne daje rendgen­
sku sjenu na filmu, a na čijim se krajevi­
ma nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme
eskspozicije snimana noga mora biti po­
sve mirna.
Prikaz struktura na snimci (sl. 124): Na
plantarnoj snimci stopala vide se kalka-
neus, maleolus fibule, maleolus tibije, os
kuboideum, os navikulare, osa kuneifor-
mis od prvog do trećeg prsta, osa metatar-
zi od prvog do petog prsta, osa sezamoi-
Sl. 123. Položaj bolesnika i stopala
za plantarnu snimku stopala
Sni manj e donji h ekstr emi le la 75

Sl. 124. Shematski prikaz kostiju stopala u AP pro­

jekciji

da, proksimalna i distalna falanga palca

te proksimalne medijalne i distalne falan­
ge od drugog do petog prsta (sl. 125)

Modifikacija plantarne snimke

stopala

Priprema bolesnika, materijal i položaj Sl. 125. Plantarna snimka stopala

tijela isti su kao i za plantarnu snimku
stopala. Ispod snimanog stopala nalazi se
podložak klinasta oblika, s kosinom od
15 do 20°. Deblji kraj podloška okrenut
je prema prstima. Centralna zraka je oko­
mita, a cilja na bazu treće metatarzalne Dorzalna snimka stopala
kosti. Imobilizacija i zaštita su kao i za ti­
pičnu plantarnu snimku stopala. Na mo­ Priprema bolesnika i materijala za izvo­
dificiranoj plantamoj snimci stopala s đenje te snimke isti su kao i za plantarnu
podloškom bolje se vide interfalangealni snimku stopala. Bolesnik leži potrbuške s
zglobni prostori i interfalangealni zglobo­ rukama flektiranim u laktovima, dlanovi
vi. Isto se postiže ako se snima bez pod­ su u pronaciji i priljubljeni uz stol u visini
loška, ali s nagibom centralne zrake za 15 očiju. Medijalna ravnina tijela okomita je
do 20° kranijalno. na ravninu stola. Oba stopala su u dorzal-
76
noj ekstenziji, a dorzum stopala, koji tre­
ba snimiti, nalazi se u središtu filma. Oba
su koljena podložena kako bi bolesniku
bilo ugodnije ležati, a i stopalo koje se
snima. Duža osovina filma paralelna je s
uzdužnom osovinom stopala, koja prolazi
kroz bazu treće metatarzalne kosti (sl.
126). Centralna zraka je okomita i cilja iz­
ravno na bazu metatarzalne kosti. Imobi­
lizacija i zaštita bolesnika su uobičajene.
Na gotovoj snimci prikazane su iste
strukture kao i plantarnoj snimci stopala.
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 126. Položaj bolesnika za do-
rzalnu snimku stopala
Kosa dorzalna snimka stopala
Za izvođenje kose dorzalne snimke sto­
pala priprema bolesnika i materijala ista
je kao i za plantarnu snimku stopala. Bo­
lesnik leži na boku snimane strane. Sni­
mana noga lagano je flektirana u koljenu,
nesnimana je noga također flektirana u
koljenu i stavljena ispred snimane noge.
Dorzum stopala koje snimamo je pod ku-
Sl. 127. Položaj bolesnika za izvo­
đenje kose dorzalne snimke stopa­
la
Sn im anje donj ih eks tr em i tet a 77

tom od 45° u odnosu na film. Uzdužna

osovina filma paralelna je s uzdužnom
osovinom stopala, koja prolazi kroz bazu
treće metatarzalne kosti (sl. 127). Želimo
li prikazati međuprostor između prve i
druge metatarzalne kosti, stopalo ćemo za
30° rotirati medijalno, a želimo li bolje
prikazati zglobni prostor između druge i
treće, treće i četvrte te četvrte i pete meta­
tarzalne kosti, rotirat ćemo stopalo za
20° lateralno. I u jednom i u drugom slu­
čaju centralna zraka pada okomito na
film, izravno na bazu treće metatarzalne
kosti. Imobilizacija i zaštita bolesnika su
uobičajene.

Sl. 128. Shematski prikaz kostiju stopala u kosoj

projekciji

Na kosim dorzalnim snimkama stopala

(sl. 128) prikazane su iste anatomske
strukture kao i na dorzalnoj, odnosno
plantarnoj snimci stopala (sl. 129).

Medijalna i lateraina kosa

projekcija stopala

Priprema bolesnika je uobičajena kao i

za ostale snimke stopala. Kose snimke
stopala izvode se filmom formata 18 x 24.
ili 24x30 po pola, ovisno o veličini sto­
pala. Te se snimke stopala nešto češće iz­ Sl. 129. Kosa dorzalna snimka stopala
vode nego kosa dorzalna snimka.
78
Položaj bolesnikova tijeka: Bolesnik le­
ži na leđima ili sjedi na stolu za snimanje,
s nogom dovoljno flektiranom u koljenu.
Planta pedis dolazi na film. Uzdužna oso­
vina stopala paralelna je s uzdužnom oso­
vinom filma. Kod, medijalne kose projek­
cije stopalo rotiramo medijalno, tako da
je lateralni rub stopala (uz peti prst) odig-
nut za oko 30° od ravnine filma (sl. 130).
Kod lateralne kose projekcije stopalo ro­
tiram tako da. je medijalni dio stopala (li­
nija palca) odignut od filma za nekih 30°
(sl. 131). I u jednom i u drugom slučaju
centralna zraka pada okomito na sredinu
filma, a cilja na bazu treće metatarzalne
kosti. Imobilizacija i zaštita bolensnika su
uobičajene.
Radiografska tehnika skeleta
Sl. DO. Položaj stopala za izvođe­
nje medijalne kose projekcije sto­
pala
Prikaz struktura na snimkama (sl. 132):
Medijalnom kosom projekcijom prikazu­
je se zglobni prostor između kuboidne
kosti i kalkaneusa, između kuboidne kos­
ti te četvrte i pete metatarzalne kosti, iz­
među kuboidne i treće kuneiformne kosti,
te između talusa i navikularne kosti. Late-
ralnom kosom projekcijom bolje se prika­
zuje prostor između prve i druge metatar­
zalne kosti te između prve i druge kunei­
formne kosti. Osim medijalne i lateralne
kose projekcije postoji i plantodorzalna
kosa projekcija stopala, kod koje su pri­
prema bolesnika, materijal, položaj tijela
i snimanog dijela odnosno stopala isti
kao i za kosu dorzalnu snimku stopala, a
kod koje je stopalo za 45° rotirano u od­
Sl. 131. Položaj stopala za izvođe­
nje lateralne kose projekcije stopa­
la
Sni manj e donji h ekstr emite tu 79

Sl. 132. Medijalne i lateralne kose snimke stopala

nosu na film. Centralna zraka pada oko­ Profilna snimka stopala

mito na sredinu filma i cilja na bazu treće
metatarzalne kosti. Ta je snimka dobra za Priprema bolesnika i materijala isti su
prikaz kalkaneusa, os kuboideuma i ku- kao za plantarnu snimku stopala. Profil­
neiformne kosti. na snimka stopala rjeđe se izvodi nego

80
kose snimke, i to zato što se na profilnoj
snimci stopala metatarzalne kosti među­
sobno superponiraju. Profilna snimka
stopala radi se onda kad se traži strano ti­
jelo.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na boku one strane stopalo koje želimo
snimiti. Noga snimanog stopala je lagano
flektirana u koljenu, tako da je stopalo fi-
bularnom stranom prislonjeno uz film
(peti prst leži uz film). Taj je položaj češći
nego položaj u kojem bolesnik tibijalnom
stranom, odnosno palcem priliježe uz
film. Stopalo se nalazi u laganoj dorzal-
noj fleksiji pa su osovina stopala i potko­
ljenica pod pravim kutom. Kaseta je po­
stavljena uzdužno. Osovina stopala para­
lelna je s dužom stranicom kasete odnos­
no filma. Plantarna ravnina stopala pada
okomito na ravninu filma. Udaljenost od
proksimalnog i distalnog ruba stopala do
rubova filma je jednaka. Jednaka je tako­
đer udaljenost od vrška pete i vrška prsti­
ju do rubova filma. Središnji dio stopala
nalazi se dakle na sredini kasete odnosno
filma. Filmom moramo obuhvatiti odnos­
no snimiti i distalni dio potkcljeničnih
kostiju. Obavezno se stavlja oznaka stra­
ne L ili D. Centralna zraka pada okomito
na film, a cilja na bazu prve metatarzalne
kosti. Udaljenost fokus — film je 100 cm.
Radi zaštite bolesnika obavezno treba
primarni snop suziti na nešto manju veli­
Radiografska tehnika skeleta
činu od formata upotrebljavanog filma i
tijelo bolesnika prekriti zaštitnom prega­
čom. Potkoljenicu ćemo podložiti i imo­
bilizirati. U toku ekspozicije bolesnik ne
smije stopalom micati.
Prikaz struktura na snimci: Kod te
snimke prsti se superponiraju, a dobro se
vide talus i kalkaneus (sl. 133).
Komparativne snimke stopala
Radi lakše analize, u praksi se često
snimaju komparativne snimke stopala.
Priprema bolesnika je ista kao i za plan­
tarnu snimku. Format filma je 24x30.
Film se stavlja uzdužno, odnosno po visi­
ni. Oznaka je D i L. Komparativna snim­
ka stopala snima se bez folije i bez rešet­
ke. Snima se u sjedećem i ležećem položa­
ju bolesnika na stolu za snimanje. Noge
su flektirane u koljenima, privučene k ti­
jelu i obje plante pedis dolaze na film.
Oba se stopala nalaze na filmu i jednako
su udaljena od prednjih i latcralnih rubo­
va upotrebljavanog formata filma. Cen­
tralna zraka pada okomito na sredinu fil­
ma i cilja na sredinu spojnice treće meta­
tarzalne kosti desnog i lijevog stopala.
Udaljenost fokus-film, imobilizacija i za­
štita isti su kao za plantarnu snimku jed­
nog stopala (sl. 134).
Sl. 133. Profiina snimka stopa­
la
Snimanje donj ih ekst re mit eta
Sl. 134. Komparativne snimke
stopala
Snimke nožnih prstiju
Na nozi imamo 14 malih kostiju, koje
čine skelet nožnih prstiju. Raspored im je
isti kao i na ruci, samo su mnogo manje.
Njihove povrede su česte, pa su i snima­
nja vrlo česta.
Plantarna snimka svih prstiju
U praksi se mnogo češće snimaju svi
prsti. Snimaju li se pak pojedinačno, on­
da najčešće palci. Priprema bolesnika za
sve snimke prstiju ista je kao i za ostale
snimke stopala. Plantarna snimka svih
prstiju izvodi se filmom formata 13x18
ili 18 x 24 popola. Film se stavlja poprije­
ko, odnosno po širini. Snima se bez folije
81
i bez rešetke. Stavlja se oznaka L ili D.
Plantarna snimka nožnih prstiju izvodi se
u sjedećem ili ležećem položaju bolesnika.
Ako bolesnik sjedi, ruke su mu zabačene
prema natrag i njima se opire o stol, ako
leži, ruke su mu prekrižene na prsima ili
pružene uz tijelo. Nesnimana noga je is­
pružena, a snimana je flektirana u kolje­
nu i privučena prema tijelu tako da se bo­
lesnik prstima izravno oslanja o stol, od­
nosno o film (sl. 135).
Snimani prsti nalaze se na sredini fil­
ma. Centralna zraka pada okomito na sre­
dinu filma i cilja na proksimalni zglob
trećeg prsta, tj. na treći metatarzofalange-
alni zglob (sl. 136). Udaljenost fokus-film
iznosi 100 cm. Uvijek se provodi uobiča­
jena zaštita bolesnika. Ako bolesnik ne
miruje s prstima koji se snimaju, može se
cijelo stopalo imobilizirati platnenom
 Radiografska tehnika skeleta
82

Sl. 135. Položaj bolesnikova tijela

za plantarnu snimku svih prstiju

Sl. 136. Položaj stopala za plantar­

nu snimku svih prstiju

vrpcom, koja ne daje rendgensku sjenu

Sl. 137. Shematski prikaz kostiju nožnih prstiju
na filmu i na čijim se krajevima nalaze
vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije
prsti, odnosno cijela, noga moraju biti
mirni.
Prikaz struktura na snimci (sl. 137): Na
plantarnoj snimci prstiju vide se glavice
svih pet metatarzalnih kostiju, proksimal-
na i distalna falanga palca i sve tri falan­
ge prstiju od drugog do petog prsta. Do­
bro su prikazane trohlea falangi i tubero-
zitas ungvikularis. (sl. 138).
Snima nje donj ih ekst remi t et a 83

Dorzalna snimka nožnih prstiju

Priprema bolesnika i materijala isti su

kao za plantarnu snimku prstiju. Za izvo­
đenje dorzalne snimke nožnih prstiju bo­
lesnik leži potrbuške, a stopalo je u laga­
noj plantarnoj ekstenziji. Da bi odnos ob­
jekta koji snimamo bio optimalan u od­
nosu na film, pod kasetu i film stavlja se
podložak. Duža osovina stopala prolazi
kroz treći metatarzofalangealni zglob i
mora biti paralelna s kraćom stranicom
kasete filma, što znači da je film postav­
ljen poprijeko. Stopalo se nalazi na sredi­
ni filma, točnije treći metatarzofalangeal-
ni zglob je na sredini kasete i filma. Plan-
ta pedis okrenuta je prema cijevi. Central­
na zraka pada okomito na sredinu kasete
i filma i cilja na treći metatarzofalangeal-
ni zglob. Udaljenost fokus — film, imobi­
lizacija i zaštita iste su kao i za plantarnu
snimku nožnih prstiju.
Prikaz struktura na snimci: Na snimci
su prikazane iste anatomske strukture
kao i na plantarnoj snimci nožnih prstiju.

Kosa dorzalna snimka nožnih

prstiju
Sl. 138. Plantarna snimka nožnih prstiju
Priprema bolesnika i materijala za izvo­
đenje kose dorzalne snimke nožnih prsti-

Sl. 139. Položaj stopala za kosu

dorzalrtu snimku nožnih prstiju
 Radiografska tehnika skeleta
84

Plantarna medijalna kosa snimka

nožnih prstiju

Ta se snimka često izvodi, a priprema

bolesnika i materijala za nju isti su kao i
za plantarnu snimku nožnih prstiju. Bo­
lesnik sjedi ili leži na stolu za snimanje.
Ako sjedi, ruke su mu zabačene straga i
njima se oslanja o stol za snimanje, a ako
leži, ruke su mu prekrižene na prsima ili
pružene uz tijelo. Nesnimana noga je is­
pružena, a bolesna, tj. snimana noga,
flektirana je u koljenu, privučena k tijelu,
stopalo se plantarnom stranom oslanja na
film, i to tako da medijalna strana stopala
priliježe uz film, a lateralna je odignuta te
kut između tako rotiranog stopala i filma
iznosi 45°.
Centralna zraka je okomita na sredinu
filma i cilja na proksimalnu falangu tre­
ćeg prsta. Udaljenost fokus — film, imo­
bilizacija i zaštita iste su kao i za plantar­
nu snimku nožnih prstiju. Osim te snimke

Sl. 140. Kosa dorzalna snimka nožnih prstiju

ju ista je kao i za plantarnu, odnosno do-

rzalnu snimku nožnih prstiju. Bolesnik le­
ži na boku one strane stopalo koje snima­
mo.
Stopalo dovodimo u kosi položaj u od­
nosu na ravninu filma da bi linija koja
prolazi kroz metatarzofalangealne zglo­
bove bila u odnosu na ravninu filma pod
kutom od 30°. Noga je ukošena tako da
je planta pedis okrenuta prema cijevi, a
peta stopala lagano podložena. Snimano
stopalo prislonjeno je fibularnom stra­
nom uz film, a nožni se prsti nalaze na
sredini filma (sl. 139). Centralna zraka
pada okomito na treći metatarzofalange-
alni zglob. Imobilizacija i zaštita bolesni­
ka su uobičajene. Na snimci su prikazane Sl. 141. Plantarna medijalna kosa snimka nožnih
falange u kosoj projekciji (sl. 140). prstiju
Snimanje donjih e kstr em i tet a
izvodi se i plantarna lateralna kosa snim­
k a nožnih prstiju. Snimana noga rotirana
j e na lateralnu stranu, dakle fibularno, a
medijalna strana odignuta je za 45°, te
planta pedis čini s ravninom filma kut od
45°. Centralna zraka je također okomita
na sredinu filma i cilja na proksimalnu
falangu trećeg prsta. Sve ostalo je posve
isto kao i za izvođenje plantarne medijal­
ne kose snimke nožnih prstiju (sl. 141)
Komparativne snimke nožnih
prstiju
Radi lakše analize u praksi se često iz­
vode i komparativne snimke. To se pogo­
tovo odnosi na snimke dječjih stopala.
Priprema bolesnika je ista kao za plantar-
nu snimku nožnih prstiju. Format filma je
18x24. Film se stavlja poprijeko, odnos­
no po širini. Obavezno se stavlja oznaka
D i L. Snima se bez folije i bez rešetke.
Komparativne snimke nožnih prstiju sni­
maju se u sjedećem ili ležećem položaju
bolesnika na stolu za snimanje. Obje no­
ge flektirane su u koljenima, privučene k
tijelu, a obje plante pedis dolaze na film.
Nožni se prsti nalaze na sredini filma i
jednako su udaljeni od prednjih i lateral-
nih rubova upotrebljavanog filma. Cen­
tralna zraka pada okomito na sredinu fil­
Sl. 142. Položaj stopala za plantar­
nu snimku nožnog palca
85
ma i cilja na sredinu spojnice proksimal-
nog zgloba trećeg prsta desnog i lijevog
stopala. Udaljenost fokus — film, imobi­
lizacija i zaštita su iste kao za plantarnu
snimku nožnih prstiju.
Plantarna snimka prvoga nožnog
prsta
Priprema bolesnika za plantarnu snim­
ku prvoga nožnog prsta ista je kao za
plantarnu snimku svih nožnih prstiju. Pri­
mjenjuje se film formata 13x18 popola
ili zubni film. Film se stavlja uzdužno,
odnosno po visini.
Obavezno se stavlja oznaka D ili L.
Snima se bez folije i bez rešetke. Snima­
nje se izvodi uvijek u sjedećem ili ležećem
položaju bolesnika na stolu za snimanje.
Snimana noga je u koljenu flektirana, pri­
vučena k tijelu, a zdrava je pružena ustra-
nu. Palac koji treba snimiti mora biti u
sredini filma. Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma i cilja na proksi­
malnu falangu prvoga nožnog prsta (sl.
142). Udaljenost fokus — film, imobiliza­
cija i zaštita iste su kao i za plantarnu
snimku svih prstiju. Na plantarnoj snimci
prvoga nožnog prsta vide se (sl. 143) ba-
zis falangis, kapitulum falangis, korpus
falangis, osa sezamoide, falangis distalis
 Radiografska tehnika skeleta
86

halucis, trohlea falangis i tuberzitas un-

gvikularis.

Profilna snimka prvoga nožnog

prsta

Priprema materijala i bolesnika je ista

kao za plantarnu snimku prvoga nožnog
prsta. Bolesnik leži na boku nesnimane
noge. Noga koja se snima flektirana je u
koljenu, a nesnimana ispružena i zabače­
na prema straga ili prema naprijed. Medi-
jalni dio stopala koji se želi snimiti leži
okomito na ravninu filma. Kaseta i film
postavljeni su poprijeko. Duža osovina
palca paralelna je s dužom stranicom fil­
ma. Ravnina nokta palca okomita je na
film (sl. 144). Sredina kasete i filma nalazi
se u visini prvoga metatarzofalangealnog
zgloba. Ostali su prsti flektirani. Postiže
se to primjenom flastera ili ljepljive trake
ili se između palca i drugog prsta stavi
staničevina. Centralna zraka cilja okomi­
to na proksimalnu falangu. Udaljenost
fokus — film, imobilizacija i zaštita iste
su kao i za plantarnu snimku svih nožnih
prstiju. Na profilnoj snimci prvoga nož­
nog prsta vide se anatomske strukture ko­
je su prikazane i na plantarnoj snimci
prvoga nožnog prsta, ali u profilnoj pro­
jekciji.
Sl. 143. Plantarna snimka nožnog palca

Sl. 144. Položaj stopala za profilnu

snimku nožnog palca
Sni manj e donji h ekstr emite ta 87

U istom položaju snimaju se i ostali prema sebi. Na taj način se sezamova

prsti u profilu, svaki zasebno. Snima se
zubnim filmovima, koji se stave u interdi-
gitalni prostor, za svaki prst posebno, a
ispod prsta koji se snima. Ravnina filma
paralelna je s dužom osovinom trećeg
prsta. Centralna zraka pada okomito na
srednji interfalangealni zglob i na sredinu
kasete s filmom. Može se upotrijebiti i
običan film bez kasete, uvijen u crni ne­
prozirni papir.
kost uz prvi metatarzofalangealni zglob i
ispupči. Film je stavljen ispod pete pa je
udaljen od prve sezamske kosti, i to je ne­
dostatak te snimke. Centralna zraka pada
okomito na sezamsku kost i na sredinu
filma. Imobilizacija i zaštita su uobičaje­
ne.

Aksijalna snimka sezamskih

metatarzofalangealnih zglobova

Priprema bolesnika i materijala za tu

snimku ista je kao i za plantprnu snimku
svih nožnih prstiju. Bolesnik leži potrbuš­
ke na stolu za snimanje. Potkoljenica je Sl. 146. Shematski prikaz položaja stopala i smjer
podložena. Stopalo je u dorzalnoj fleksiji centralne zrake za izvođenje aksijalne snimke se­
zamskih metatarzofalangealnih zglobova
i bolesnik se prstima opire o film. Film je
stavljen ispod prvog metatarzofalangeal-
nog zgloba. Centralna zraka pada okomi­ Lateromedijalna projekcija
to na prvi metatarzofalangealni zglob (sl. sezamske kosti uz prvi
145. i 146). Imobilizacija i zaštita bolesni­
ka su uobičajene. Može se izvesti i modi­
metatarzofalangealni zglob
fikacija te snimke. Bolesnik sjedi na stolu (Caustonova projekcija)
za snimanje, snimana noga je ispružena,
ekstendirana u koljenu, a palac fiksiran Priprema bolesnika i materijala za izvo­
trakama koje bolesnik pridržava i privlači đenje te snimke ista je kao i za ostale

Sl. 145. Položaj stopala za izvođe­

nje aksijalne snimke sezamskih
metatarzofalangealnih zglobova
 Radiografska tehnika skeleta
88

Sl. 147. Položaj bolesnika za izvo­

đenje Causlonove projekcije

Sl. 148. Položaj stopala za izvođe­

nje Caustonove projekcije

snimke svih nožnih prstiju. Bolesnik leži

na boku zdrave strane. Nesnimana noga
je ispružena, a snimana je u koljenu flek-
tirana i prebačena ispred nesnimane (sl.
147). Potkoljenica je podložena. Stopalo
je u medijalnom položaju i ravnina nokta
palca pada okomito na ravninu filma.
Film je postavljen pod prvi metatarzofa-
langealni zglob (sl. 148). centralna zraka
usmjerena je za 40° kranijalno, a cilja na
prvi metatarzofalangealni zglob (sl. 149).
Imobilizacija i zaštita su uobičajene. Sl. 149. Shematski prikaz Caustonove projekcije
Snimanje donjih e kstr em i tet a
Snimka prikazuje kosu projekciju se-
zamske kosti uz prvi metatarzofalangeal-
ni zglob.
Snimke kalkaneusa
Kalkaneus je jedina kost tarzusa koja
pri hodanju dodiruje zemlju. Povreda te
kosti češća je od povreda ostalih kostiju
tarzusa. U praksi se svakodnevno susreće­
mo sa snimkama kalkaneusa, i to u razli­
čitim položajima. Razlikujemo profilnu
snimku kalkaneusa, aksijalnu snimku,
a česte su i komparativne snimke. Kal­
kaneus je vrlo dobro vidljiv na profilnoj
ili kosoj snimci stopala. Bilo koja se
snimka kalkaneusa izvodi, priprema bo­
lesnika za tu snimku je uobičajena kao i
za ostale snimke stopala, Kalkaneus se
snima filmom formata 13x18 ili 18x24
popola i to pomoću folije i bez rešetke.
Profilna snimka kalkaneusa
Pošto je bolesnik pripremljen za snima­
nje filmom formata 13 x 18 ili 18 x 24 po­
pola snimit će se kalkaneus u bočnom le-
žećem položaju bolesnika na stolu za sni­
manje. Bolesnik leži na boku snimane
strane. Noga koja se snima flektirana je u
koljenu i lagano flektirana u stopalu (do­
rzalna fleksija), tako da je fibularnom
Sl. 150. Profilna snimka kalkâneusa
89
stranom prislonjena uz film. Kalkaneus
se nalazi na sredini filma. Film se stavlja
poprijeko, odnosno po širini. Obavezno
se stavlja oznaka L ili D. Kalkaneus se
snima pomoću folije i bez rešetke. Nesni-
mana noga je u maksimalnoj fleksiji u ko­
ljenu, privučena k tijelu i zabačena ispred
ili iza snimane noge i stopalom se oslanja
o stol u visini koljena snimane noge. Ru­
ke bolesnika prekrižene su na prsima ili
se nalaze ispod bolesnikove glave. Ukrat­
ko, položaj bolesnika za snimanje profil­
ne snimke kalkaneusa isti je kao za izvo­
đenje profilne snimke stopala. Centralna
zraka je okomita oko 2,5 cm kaudalnije,
odnosno distalnije od maleola tibije, a
pada okomito na sredinu filma. Udalje­
nost fokus — film iznosi 100 cm. Obavez­
no treba suziti primarni snop zračenja na
nešto manje od veličine upotrebljavanog
filma i zaštititi bolesnika zaštitnom prega­
čom preko nesnimanog dijela tijela. Ako
je bolesnik nemiran, može se kalkaneus
imobilizirati tako da se stave vrećice s pi­
jeskom na potkoljenicu snimane noge. Za
vrijeme ekspozicije bolesnik mora miro­
vati sa snimanom nogom.
Prikaz struktura na snimci: Na profil­
noj snimci kalkaneusa vide se kalkaneus,

90
talus, talokrularni zglob, distalni dio tibi-
je i fibule i tuber kalkanei (sl. 150).
Aksijalna snimka kalkaneusa
Priprema bolesnika i materijala za izvo­
đenje aksijalne snimke kalkaneusa ista je
kao i za izvođenje profilne snimke. Boles­
nik leži u dorzalnom položaju ili sjedi na
stolu za snimanje. Noga koja se snima u
koljenu je ekstendirana, a njezino stopalo
Radiogralska tehnika skeleta
je u maksimalnoj dorzalnoj fleksiji. Ako
bolesnik ne može stopalo dobro flektirati,
onda će se ono platnenom trakom zateg­
nuti prema tijelu i traku će bolesnik drža­
ti rukama, čime će istovremeno i stopalo
biti fiksirano, (sl. 151. i 152). Nesnimana
noga je ekstendirana i fiektirana u kolje­
nu i privučena k tijelu. Stopalom nesni-
mane noge bolesnik se oslanja o stol po­
kraj koljena snimane noge. Centralna zra­
ka je za 40° ukošena kranijalno, ulazi na
sredinu kalkaneusa i izlazi na procesus
posterior tali (sl. 153). Udaljenost fokus-
Sl. 151. Položaj potkoljenice i sto­
pala za aksijalnu snimku kalkane­
usa
Sl. 152. Položaj stopala za aksijal-
r.j snimku kalkaneusa
Sni manj e donji h ekst remi t et a
S!. 153. Shematski prikaz položaja i smjer
zrake za aksijalnu snimku kalkaneusa
-film, imobilizacija i zaštita su iste kao i
za profilnu snimku kalkaneusa. Na aksi-
jalnoj snimci kalkaneusa vide se prikaza­
ne sljedeće strukture (sl. 154): talokrularni
zglob, tibijalni dio kaput tali, korpus kal­
kaneusa, fibula, fibularni maleol, maleol
tibije, kuboidna kost, četvrta i peta meta-
tarzalna kost, procesus anterior kalkanei.
sustentakulum tali, talus tibija, tuber kal­
kanei, tuberkulum fibulare tuberis kalka­
nei i tuberkulum tibijale tuberis kalkanei.
91
Modifikacija aksijalne snimke
kalkaneusa
Modifikacija aksijalne snimke kalkane­
usa koja je prije opisana također se izvodi
prilično često. Priprema bolesnika i mate­
rijal isti su kao i za aksijalnu snimku kal­
kaneusa. Kod modificirane snimke boles­
nik, leži potrbuške, s rukama flektiranim
centralne
u laktovima i s dlanovima priljubljenima
uz stol za snimanje. Obje su noge eksten-
dirane u koljenima, a stopala su u dorzal-
noj fleksiji. S prednje strane skočnog
zgloba stave se vrećice s pijeskom, odnos­
no podlošci, pa se stopalo može lakše do
kraja ekstendirati, te je imobilizacija sni­
manog dijela tijela bolja. Duža osovina
potkoljenice okomita je na dužu osovinu
stopala. Film je priljubljen uz plantarnu
stranu stopala, i to uz onu nogu koju želi­
mo snimiti. Plantarna strana stopala nala­
zi se, dakle, uz kasetu i film, a ravnina ka­
sete i filma paralelna je ravninom plante
pedis. (sl. 155). Centralna zraka ukošena
Sl. 154. Aksijalna snimka kalkane­
usa
 Radiogralska tehnika skeleta
92

Sl. 155. Položaj stopala za izvođe­

nje modificirane aksijalne snimke
kalkaneusa

je za 40° kaudalno. Ulazi u visini proce-

susa posterior tali, ide koso prema vršci-
ma prstiju i izlazi na sredinu kalkaneusa
(sl. 156). Na taj način mogu se snimiti i
oba kalkaneusa. Pri tome je sve isto, sa-
mo što centralna zraka cilja između oba
kalkaneusa na sredinu kasete i filma i ta-
kođer je za 40° ukošena kaudalno.

Modificirana aksijalna snimka kalkane-

usa može se izvesti i u stojećem položaju
bolesnika s tim da mu je tijelo nagnuto Sl. 156. Shematski prikaz položaja stopala i smjer
naprijed (sl. 157). Bolesna noga položena centralne zrake za izvođenje modificirane aksijalne
je tako kao da će bolesnik napraviti korak snimke kalkaneusa

Sl. 157. Stojeći položaj bolesnika

za modificiranu aksijalnu snimku
kalkaneusa
Snimanje d onjih e kstr em i tet a
Sl. 158. Stojeći položaj noge zu
modificiranu aksijalnu snimku
kalkaneusa
naprijed, tj. potkoljenica je u fleksiji u
odnosu na stopalo. Film je postavljen is­
pod stopala. Nesnimana noga također je
flektirana u koljenu, ali više nego snima­
na, malo je zabačena naprijed da boles­
nik bude stabilan. Centralna zraka na­
gnuta je za 350 kaudalno prema nogama,
cilja na procesus posterior tali, ide koso
naprijed i izlazi u visini baze pete meta-
tarzalne kosti na sredini stopala (sl. 158).
Priprema bolesnika, materijal i zaštita bo­
lesnika za izvođenje te snimke isti su kao
i za ostale aksijalne snimke kalkaneusa.
Snimka suptalarnog zgloba
Suptalarni zglob je zglob između talusa
i kalkaneusa. Priprema bolesnika za sni­
manje tog zgloba ista je kao i za snimanje
ostalih dijelova stopala. Snima se Filmom
formata 13x18. Film se stavlja poprije­
ko, odnosno po širini. Obavezno je ozna­
ka L ili D. Slika se pomoću folije i bez re­
šetke.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik le­
ži na boku snimane noge, koja je u kolje­
nu ispružena. Stopalo je u lateralnom
profilnom položaju (peti prst je uz film),
lagano ekstendirano i nalazi se na sredini
filma. Gornji rub filma je oko tri popreč­
93
na prsta iznad skočnog zgloba. Centralna
zraka cilja na suptalarni zglob i za 23°
ukošena je kaudalno. Udaljenost fokus
— film iznosi 100 cm. Najvažnije je radi
zaštite suziti primarni snop rendgenskog
zračenja na veličinu nešto manju od for­
mata upotrebljavanog filma. I bolesnik se
mora zaštititi zaštitnom pregačom preko
nesnimanog dijela tijela. Ako je bolesnik
nemiran, stave mu se na potkoljenicu sni­
mane noge vrećice s pijeskom. Za vrijeme
ekspozicije snimana noga mora biti mir­
na.
Prikaz struktura na snimci suptalarnog
zgloba: Na snimci suptalarnog zgloba vi­
de se talokrularni zglob, kalkaneus, talus,
fibula, tibija, fibularni maleol, tibijalni
maleol i tuber kalkanei. Snimka prikazuje
dakle, suptalarni zglob i lateralni maleol.
SNIMKE SKOČNOG ZGLOBA
Povrede skočnog zgloba veoma su čes­
te, a mogu rezultirati prijelomima zglob-
nih tijela, ili pak samo povredom iiga-
mentarnog aparata zgloba. Stoga su i sni­
manja skočnog zgloba veoma česta i sva­
kodnevna. U praksi se uz standar­
dne snimke skočnog zgloba često rade
kose i komparativne, ali i mno­
94 Radiografska tehnika skeleta

ge modifikacije, ovisno o stanju bo­ maleofa i okomito na sredinu filma. Uda­

lesnika. Prilikom snimanja bilo koje
snimke skočnog zgloba bolesnika treba s
područja stopala i potkoljenice osloboditi
obuće i odjeće. Snimke skočnog zgloba
izvode se filmom formata 13x18 ili
18x24 popola. Snima se uvijek pomoću
folije i bez rešetke. Obavezno je staviti oz­
naku strane L ili D. Također je nužna i
adekvatna zaštita bolesnika od zračenja.
ljenost fokus — film iznosi 100 cm. Oba­
vezno treba radi zaštite bolesnika suziti
primarni snop zračenja na nešto manje
od veličine upotrebljavanog formata fil­
ma i bolesnika prekriti zaštitnom prega­
čom preko nesnimanog dijela tijela. Ako
je bolesnik nemiran, skočni zglob imobili­
zira se vrećicama s pijeskom koje se stave
na potkoljenicu snimane noge. Za vrije-

Dorzalna snimka skočnog zgloba

Za dorzalnu snimku skočnog zgloba

upotrebljava se kaseta s filmom formata
1 3 x 1 8 ili 18 x 24 popola. Film se stavlja
uzdužno, odnosno po visini. Skočni zglob
snima se pomoću folije, ali bez rešetke.
Obavezno se stavlja oznaka L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sje­
di ili leži na leđima na stolu za snimanje s
rukama prekriženim na prsima ili pruže­
nim uz tijelo (sl. 159.). Snimana noga je
ekstendirana u koljenu i petom se boles­
nik izravno oslanja o film. Stopalo je u la­
ganoj fleksiji prema naprijed, što se posti­
že primjenom vrpci za fiksiranje.
Sl. 160. Shematski prikaz nožnog zgloba:
Centriranje: Centralna zraka pada oko­ l-tibia, 2-fibula. 3-malleolus lateralis, 4-malleolus
mito na sredinu spojnice koja spaja dva medialis, 5-talus

Sl. 159. Položaj tijela i potkoljeni­

ce za dorzalnu snimku skoćnog
zgloba
Snimanj e donji h ekst remite ta
me ekspozicije snimana noga mora biti
potpuno mirna.
Prikaz struktura na snimci (sl. 160): Na
dorzalnoj snimci skočnog zgloba mora bi­
ti prikazan talokrularni zglob, kalkaneus,
talus, os kuboideum, os kuneiforme, os
navikulare te distalni dio tibije i fibule.
(sl. 161).
Sl. 161. Dorzalna snimka skočnog zgloba
Sl. 162. Položaj tijela i skočnog
zgloba za izvođenje profilne snim­
ke skočnog zgloba
95
Profilna snimka skočnog zgloba
Profilna snimka skočnog zgloba druga
je tipična snimka skočnog zgloba i oba­
vezno se izvodi uz dorzalnu snimku. Pri­
prema bolesnika i materijala ista je kao i
za dorzalnu snimku. Bolesnik leži na bo­
ku, čiji skočni zglob želimo snimiti. Boles­
nikove ruke su ispod glave ili pružene iz­
nad glave. Noga koja se snima je lagano
flektirana u koljenu i s fibularnom stra­
nom priliježe uz film tako da se skočni
zglob nalazi na sredini filma. Stopalo je u
laganoj dorzalnoj fleksiji, što sprečava
njegovu lateralnu rotaciju (sl. 162). Kase­
ta je stavljena tako da je njezinim gornjim
rubom obuhvaćen distalni dio fibule i ti-
bije. (sl. 163). Obavezno se stavlja oznaka
L ili D. Nesnimana noga je u maksinalnoj
fleksiji u koljenu, privučena k tijelu i. iz­
bačena naprijed da se ne bi superponirala
sa snimanim skočnim zglobom.
Centralna zraka je okomita na sredinu
filma i cilja na sredinu skočnog zgloba.
Udaljenost fokus-film, imobilizacija i za­
štita su iste kao i za dorzalnu snimku
skočnog zgloba.
Prikaz struktura na profilnoj snimci
skočnog zgloba: (sl. 164). Dobro se vide
talokrularni zglob, kalkaneus, talus te dis­
talni dio tibije i fibule, (sl. 165).
 96 Radiogralska tehnika skeleta

Sl. 163. Položaj stopala na kaseti

za profilnu snimku skočnog zglo­
ba

Sl. 164. Shematski prikaz kostiju skočnog zgloba u pro­

fil noj projekciji:
1-tibia, 2-fibula, 3-malleolus medialis, 4-malleolus late­
ralis, 5-processus posterior tali, 6-talus corpus, 7-caput
tali, 8-calcaneus, 9-tuberosiias calcanei, 10-os navicula-
re, 11-os cuboideum. 12-processus medialis et lateralis
calcanei, 13-sustentaculum tali,

Sl. 165. Profilna i dorzalna snimka

skočnog zgloba
Snimanje d onjih e kstr em i tet a
Modificirana profilna snimka
skočnog zgloba
Ako je bolesnik povrijeđen ili ga ne
smijemo micati, onda se profilna snimka
skočnog zgloba improvizira.
Priprema bolesnika i materijala je ista
kao i za dorzalnu i profilnu snimku skoč­
nog zgloba. Bolesnik obično leži na leđi­
ma, ali se ne smije okretati ni desno ni li­
jevo. Film se stavlja između nogu, odnos­
no između skočnih zglobova, tako da je
skočni zglob koji želimo snimiti na sredi­
ni filma. Na filmu se mora vidjeti i distal-
ni dio tibije i fibule, te talus i kalkaneus.
Zdravom nogom film ćemo imobilizirati.
Centralna zraka ide horizontalno, ali pa­
Sl. 166. Položaj potkoljenice za iz­
vođenje modificirane dorzalne
snimke skočnog zgloba
Sl. 167. Položaj stopala za modifi­
ciranu dorzalnu snimku skočnog
zgloba
97
da okomito na sredinu filma i cilja na sre­
dinu skočnog zgloba. Udaljenost fokus-
film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za
dorzalnu i profilnu snimku skočnog zglo­
ba.
Modificirana dorzalna snimka
skočnog zgloba
Bolesnik sjedi na stolu za snimanje os­
lonjen rukama straga. Obje su noge ispru­
žene, kao i pri standardnom dorzalnom
snimanju. Snima se filmom prikladnog
formata po visini, pomoću folija i bez re­
šetke. Nožni zglob bolesne noge dolazi na
sredinu filma tako da je bimaleolarna li­

Sl. 168. Shematski odnos zglobnih tijela
zgloba na modificiranoj dorzalnoj snimci
nija paralelna s donjim rubom filma (ka-
sete).Kada se noga namjesti na kasetu s
filmom, izvede se maksimalno moguća
ekstenzija stopala (plantarna fleksija),
kombinirana s adukcijom i inverzijom. U
tom položaju izvodi se fiksiranje tako da
bolesnik palcem zdrave slobodne noge
pritišće palac bolesne noge i sam dozira-
R adiograls ka tehnika skeleta
skočnog
nim pritiskom aktivno pomaže ekstenziju
i inverziju, (sl. 166). Centralna zraka pro­
lazi točno kroz sredinu nožnog zgloba na
sredinu filma pod kutom od 90° (sl. 167).
Udaljenost fokus-film, vrijednosti Kv i
mAs jednake su kao pri standardnim sni­
manjima nožnog zgloba ovisno o aparatu,
filmu, folijama itd.
Sl. 169. Komparativni prikaz do-
rzalne, profilne i modificirane do-
rzalnc snimke nožnog zgloba
Snima nje donj ih ekst remi t et a
Modificiranu dorzalnu snimku nožnog
zgloba opisao je u nas Sarajlić. Ta
snimka daje bolji uvid u međuzglob-
ne odnose i omogućuje točnije radiološ­
ke dijagnoze (sl 168). Zbog jednostavnos­
ti izvođenja i preciznosti ona je pretraga
izbora uz standardne snimke nožnog
zgloba. Izbjegava se superpozicija sjena
distalnih okrajaka tibije i fibule uz jasan
prikaz pojedinih struktura gornjega nož­
nog zgloba. Modificirana snimka izvede­
na na opisani način omogućuje da se vide
patološke promjene, koje se ili teško pri­
mjećuju ili se i ne vide na standardnim
snimkama (sl. 169).
Sl. 170. Položaj potkoljenice za
komparativne snimke skočnih
zglobova
Sl. 171. Položaj stopala za kompa­
rativnu snimku skočnih zglobova
99
Komparativne snimke skočnih
zglobova
Radi lakše analize u praksi se često sni­
maju komparativne snimke skočnih zglo­
bova.
Priprema bolesnika ista je kao i za do­
rzalnu snimku skočnog zgloba. Snima se
filmom 24 x 30, koji se stavlja poprijeko,
odnosno po širini. Oznake D i L su nuž­
ne. Skočni zglobovi snimaju se pomoću
folije, ali bez rešetke.
Bolesnik sjedi ili leži na leđima s ruka­
ma prekriženim na prsima ili pruženima
uz tijelo (sl. 170). Noge su u koljenima

100
ekstendirane i bolesnik se petama oslanja
izravno na film tako da se palčevi nogu
dodiruju, a pete su malo razmaknute
(unutrašnja rotacija) (sl. 171). Centralna
zraka pada okomito na sredinu filma i ci­
lja na sredinu spojnice koja spaja desni i
lijevi maleol fibule. Udaljenost fokus —
film, imobilizacija i zaštita isti su kao za
dorzalnu snimku skočnog zgloba. Na fil­
mu se vide oba skočna zgloba, distalni di­
jelovi tibije i fibule i talus. (sl. 171. a).
Radiogralska tehnika skeleta
Sl. 171. a. Komparativne snimke
skočnih zglobova
Kosa snimka skočnog zgloba
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za dorzalnu snimku skočnog zgloba.
Bolesnik leži na leđima. Snimani skočni
zglob rotiran je za 45° lateralno ili medi-
jalno, uz napomenu da se uvijek rade oba
kosa položaja skočnog zgloba, (sl. 172,
173. i 174). Stopalo je u laganoj dorzof-
leksiji. Film je ispod stopala, a središte
filma je u sredini između dva maleola.
Sl. 172. Položaj potkoljenice i sto­
pala za kosu snimku skočnog zglo­
ba
Snimanj e donji h ekst remite ta 101

Sl. 173. Medijalna rotacija stopala

za kosu snimku skočnog zgloba

Sl. 174. Lateralna rotacija stopala

za kosu snimku skočnog zgloba

Sl. 175. Medijalna i lateralna kosa

snimka skočnog zgloba
102
Stopalo je u dorzofleksiji da bi se izbjegla
superpozicija lateralnog maleola i kalka­
neusa. Ako se skočni zglob ne može iz bi-
lo kojeg razloga rotirati za 45°, onda će se
cijelo tijelo malo zarotirati na snimanu
stranu da se lakše dobije željeni položaj.
Centralna zraka pada okomito za zglob.
Udaljenost fokus-filma, imobilizacija i
zaštita isti su kao za dorzalnu snimku
skočnog zgloba.
U medijalnoj kosoj projekciji dobro se
vidi distalni dio tibije i fibule te lateralni
maleol, a i zglob između talusa i kalkane­
usa. (sl. 175).
Ako se sumnja na leziju ligamentarnog
aparata skočnog zgloba, a bez znakova
frakture na dorzalnoj i profilnoj snimci,
potrebno je ponekad učiniti i takozvanu
držanu snimku skočnog zgloba. Položaj
tijela i skočnog zgloba tada je isti kao kod
kose snimke skočnog zgloba, a skočni je
zglob maksimalno zarotiran i pomoću tra­
ka za fiksiranje fiksiran u položaju maksi­
malne rotacije. Centralna zraka pada
okomito. Sve ostalo je isto kao za tipičnu
kosu snimku skočnog zgloba.
SNIMKE POTKOLJENICE
Zbog čestih povreda potkoljenica se
snima često. Snimke potkoljenice obavez­
Sl. 176. Položaj potkoljenice za
dorzalnu snimku potkoljenice
Radiogralska tehnika skeleta
no se izvode pomoću folije, ali bez rešet­
ke, filmom formata 15x40 ili 30x40 po­
pola.
Priprema bolesnika za snimanje potko­
ljenice je obavezna. Bolesnika treba oslo:
boditi obuće i odjeće do područja iznad
koljena. Izvodi se dorzalna i profilna
snimka potkoljenice, a često i kompara­
tivna snimka.
Dorzalna snimka potkoljenice
Materijal potreban za snimanje je kase­
ta s filmom 15 x 40 ili 30 x 40 popola. Sni­
ma se pomoću folije, ali bez rešetke. Oba­
vezno se stavlja oznaka L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
poleđice na stolu za snimanje. Noga koja
se snima ekstendirana je u koljenu i laga­
no medijalno rotirana. Nesnimana noga
je flektirana u koljenu i privučena k tije­
lu. Ruke su prekrižene na prsima ili pru­
žene uz tijelo. Kaseta s filmom obuhvaća
čitavu potkoljenicu, a to znači i dio kolje-
nog i skočnog zgloba.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta, pada na sredinu dijafize potkoljenice i
na sredinu filma (sl. 176) Udaljenost fo-
kus-film iznosi 100 cm. Da se bolesnik za­
štiti, treba suziti primarni snop rendgen-
Sni manj e donji h ekstr emite ta 103

Sl. 177. Dorzalna i profilna snimka potkoljenice

104
skog zračenja na nešto manje od veličine
upotrebljavanog filma i prekriti ga zaštit­
nom pregačom. Ako je bolesnik nemiran,
treba potkoljenicu imobilizirati platne­
nom trakom, koja ne ostavlja rendgensku
sjenu. Za vrijeme ekspozicije snimana po­
tkoljenica mora biti mirna.
Strukture koje se prikazuju na snimci
(sl. 177): Na dorzalnoj snimci potkoljeni­
ce vide se koljeni zglob, skočni zglob, ti-
bija i fíbula u čitavoj dužini, uključivši i
maleol fibule i maleol tibije, kondili tibije
i čitava dijafiza tibije i fibule.
Profilna snimka potkoljenice
Priprema bolesnika i materijala za pro­
filnu snimku potkoljenice isti su kao i za
dorzalnu snimku. Snimka se izvodi fil­
mom formata 15 x 40 ili 30 x 40 popola.
Snima se pomoću folije, bez rešetke. Bo­
lesnik leži na boku, s ispruženom nogom
koja se snima, a sa zdravom nogom flekti-
ranom u koljenu i privučenom k tijelu te
zabačenom ispred snimane noge. U pro­
filnoj projekciji svaka se potkoljenica sni­
ma zasebno. Potkoljenica koja se snima
nalazi se, dakle, fibularnom stranom na
filmu, tako da je njezina uzdužna osovina
paralelna s dužom stranicom filma. Cen­
tralna zraka pada okomito na sredinu di-
Radiografska tehnika skeleta
jafize tibije i fibule i okomito na sredinu
filma (sl. 178). Udaljenost fokus —film,
imobilizacija i zaštita iste su kao i za do­
rzalnu snimku potkoljenice.
Prikaz struktura na profilnoj snimci
potkoljenice (sl. 177). Prikazane su iste
strukture kao i na dorzalnoj snimci, tj. či­
tava tibija i fibula u profilnoj projekciji,
te koljeni i skočni zglob.
Modificirana profilna snimka
potkoljenice
Ako se zbog povrede bolesnika ne mo­
že učiniti tipična profilna snimka, a po­
tkoljenicu ipak treba snimiti u profilnoj
projekciji, izvest će se modificirana pro­
filna snimka potkoljenice.
Pri izvođenju te snimke bolesnik leži
na leđima, a film se stavi između potko­
ljenica, tako da bolesnik zdravom nogom
imobilizira film. Snima se s horizontal­
nim snopom zraka, pri čemu centralna
zraka pada okomito na sredinu dijafize
potkoljenice i na sredinu filma. Udalje­
nost fokus —film, imobilizacija i zaštita
iste su kao za dorzalnu snimku potkolje­
nice.
Sl. 178. Položaj potkoljenice za
profilnu snimku potkoljenice
Snimanje donji h ekst remite ta
Komparativnina snimka
potkoljenica
Priprema bolesnika za tu snimku ista je
kao i za dorzalnu snimku potkoljenice.
Komparativna snimka potkoljenice izvo­
di se filmom formata 30 x 40, koji se
stavlja uzdužno. Snima se pomoću folije i
bez rešetke, uz obaveznu oznaku strane L
i D. Bolesnik sjedi ili leži na leđima s ru­
kama pruženim uz tijelo ili ispod glave
Sl. 179. Položaj bolesnika za kom­
parativnu snimku potkoljenica
Sl. 180. Unutrašnja rotacija potko­
ljenica i stopala pri izvođenju
komparativne snimke potkoljenica
105
(sl. 179). Obje su noge pružene tako da se
palčevi dodiruju, a pete su razmaknute
(unutrašnja rotacija) (sl. 180). Centralna
zraka cilja na sredinu između dijafize lije­
ve i desne potkoljenice i pada okomito na
sredinu filma. Udaljenost fokus — film,
imobilizacija i zaštita iste su kao i za dor­
zalnu snimku potkoljenice.
Na snimci su prikazane anatomske
strukture obiju potkoljenica, koje su pri­
kazane i na dorzalnoj snimci.

106
SNIMKE KOLJENA
Koljena se obavezno snimaju u dvije ti­
pične projekcije — dorzalnoj i profil-
noj. Međutim, od svih tih standardnih
snimaka koljena često se u ortopediji i
traumatologiji izvode i neke druge snim­
ke, npr. kose snimke, snimke fose inter­
kondilike, te različite snimke patele. Za
sve snimke koljena potrebna je priprema
bolesnika, koja se sastoji u tome da se ko­
ljeno koje treba snimiti oslobodi odjeće.
Snima se filmom formata 18 x 24 ili
24 x 30 popola, pomoću folije, ali bez re­
šetke. Kaseta s filmom uvijek se postavlja
tako da je na njoj obuhvaćen distalni dio
natkoljenice i koljeni zglob, koji dolazi u
središte zgloba, kao i proksimalni dio ti-
bije i fibule. Lateralni dio mekih česti ko-
Ijenog zgloba mora biti jednako udaljen
od rubova kasete. Kod nekih snimaka ko­
ljena često treba potkoljenicu podložiti.
Snimke koljena izvode se u načelu na sto­
lu za snimanje, u sjedećem ili ležećem po­
ložaju bolesnika.
Dorzalna snimka koljena
Priprema bolesnika: Za izvođenje do­
rzalne snimke koljena obje noge treba os­
Radiogr afs ka tehnika skeleta
loboditi odjeće. Snima se filmom formata
18 x 24 ili 24 x 30 popola pomoću foli­
je, ali bez rešetke. Film se stavlja uzduž­
no. Obavezno se označuje strana sa L ili
D. Koljeni zglob nalazi se u središtu fil­
ma. Gornjim rubom kasete obuhvaćen je
distalni dio natkoljenice.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na leđima ili sjedi na stolu za snimanje.
Noga koja se snima ispružena je u kolje­
nu, zdrava je ekstendirana ili flektirana i
privučena k tijelu, malo odmaknuta od
snimanog koljena da se izbjegne superpo-
zicija sa snimanim koljenom (sl. 181). Na
taj način bolesnik je fiksiran na stolu za
snimanje. Noga koja se snima leži na sre­
dini stola, a njezino stopalo oslanja se
stražnjim dijelom o stol za snimanje. Ko­
ljeno koje se snima je na sredini filma.
Potkoljenica je imobilizirana.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito ili je 5 — 7° ukošena kranijalno, što
je bolje, jer se bolje prikaže zglobni pro­
stor. Cilja izravno na zglobni prostor i pa­
da na središte filma. Ulazno mjesto joj je
oko jedan poprečni prst bolesnika ispod
donjeg ruba patele u medijalnoj liniji (sl.
182). Udaljenost fokus —film iznosi 100
cm. Radi zaštite bolesnika najvažnije je
suziti primarni snop zračenja na nešto
manje od formata upotrebljavanog filma.
Također treba bolesnika zaštititi zaštit-
Sl. 181. Položaj bolesnika za dor­
zalnu snimku koljenog zgloba
Snim anje donj ih ekst remi t et a 107

nom pregačom. Ako je bolesnik nemiran,

stavit će se na potkoljenicu vrećice s pi­
jeskom. Za vrijeme ekspozicije snimano
koljeno mora biti mirno.
Prikaz struktura na dorzalnoj snimci
koljena (sl. 183): Prikazani su donji dio
femura, koljeni zglob s patelom, koja se
superponira na distalni dio natkoljenice,
te proksimalni dijelovi tibije i fibule (sl.
184).

Sl. 183. Shematski prikaz

zglobnih tijela koljenog
zgloba AP projekciji

Sl. 182. Smjer centralne zrake za

5-7° kranijalno za dorzalnu snim­
ku koljenog zgloba

Sl. 181. Položaj bolesnika za dor­

zalnu snimku koljenog zgloba

108
Profilna snimka koljena
Priprema bolesnika i materijal za profil­
nu snimku koljena isti su kao i za dorzal­
nu snimku. Bolesnik leži na boku noge
koja se snima. Ruke se nalaze ispod glave
ili su pružene iznad glave (sl. 185). Noga
čije se koljeno snima je u laganoj fleksiji,
a nesnimana noga zabačena je natrag ili
naprijed, uglavnom ne smije se superpo-
nirati sa snimanim zglobom. Zglob sni­
manog koljena nalazi se na sredini filma.
Radiogr afs ka tehnika skeleta
Potkoljenica snimane noge mora biti
podložefia kako bi lateralni i medijalni
kondili femura bili paralelni s ravninom
filma i međusobno se prekrivali (sl. 186).
Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na sredinu koljenog zgloba i na sredinu
filma. Udaljenost fokus —film, imobiliza-
cija i zaštita iste su kao i za dorzalnu
snimku koljena.
Sl. 185. Položaj bolesnikova tijela
za profilnu snimku koljenog zglo­
ba
Sl. 186. Položaj koljena i potkolje­
nice za profilnu snimku koljenog
zgloba
Snimanje donjih e kstr em i tet a 109

Prikaz struktura na profilnoj snimci (sl.

187): Na profilnoj snimci koljena mora
biti prikazan donji dio natkoljenice pro­
ksimalni dio tibije, fíbula i patela. Patela
se nalazi u profilnoj projekciji ispred
kondila natkoljenice. Mora se vidjeti pro­
stor između patele i kondila natkoljenice,
što je znak dobrog položaja bolesnika.
Ako se taj prostor ne vidi položaj nije bio
ispravan, kondili natkoljenice međusob­
no sc ne prekrivaju, a to je znak da potko­
ljenica nije bila dobro podložena prilikom
snimanja (v. sl. 184).

Sl. 188. Medijalna rotacija koljena

za kosu snimku koljenog zgloba

Sl. 187. Shematski prikaz zglobnih tijela koljenog

zgloba u profilnoj projekciji

Kosa snimka koljenog zgloba

Priprema bolesnika i materijala za izvo­

đenje kosih snimaka koljenog zgloba ista
je kao i za izvođenje dorzalne snimke.
Bolesnik sjedi ili leži na leđima, noga ko­
ja se snima ispružena je u koljenu i za
45° rotirana lateralno ili medijalno. Ko­
ljeno se nalazi u središtu filma. Centralna
zraka pada okomito na sredinu zgloba i
na sredinu filma.
Imobilizacija i zaštita kod kose snimke
koljena iste su kao i kod dorzalne, odnos­
no profilne snimke. Na kosoj snimci ko­ Sl. 189. Lateralna rotacija koljena
ljena moraju se vidjeti kondili natkoljeni- za kosu snimku koljenog zgloba
I 10
ce, proksimalni dio tibije i fibule, i patela.
Obavezno se radi medijalna (sl. 188) i la­
teralna (sl. 189) projekcija kose snimke
koljena (sl. 190). Može se izvesti i modifi­
cirana kosa snimka koljenog zgloba. Prili­
kom izvođenja te snimke bolesnik leži po­
trbuške, a noga je u koljenu rotirana za
45° lateralno ili medijalno. Potkoljenica
je obavezno podložena. Centralna zraka
pada okomito na fosu popliteu, na sredi­
nu koljenog zgloba i na sredinu filma.
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 190. Medijalna i lateralna kosa
snimka koljenog zgloba
Komparativna snimka koljena
Kod komparativne snimke koljena sni­
maju se oba koljena s jednom ekspozici­
jom, i to u dorzalnom položaju, radi lakše
analize koštanih struktura na oba koljena
zgloba. Prije snimanja potrebna je uobi­
čajena priprema bolesnika. Komparativ­
na snimka izvodi se na kaseti filmom for­
mata 24 x 30. Snima se pomoću folije,
Sl. 191. Komparativna snimka ko­
ljenog zgloba
Snima nje donj ih ekst remi t et a
bez rešetke. Film se stavlja poprijeko, od­
nosno po širini. Obavezno se označuje
strana sa D i L. Položaj bolesnikova tijela
i koljena za komparativnu snimku kolje­
na ista je kao i za izvođenje dorzalne
snimke. Centralna zraka pada okomito na
sredinu filma i cilja na sredinu spojnice
između koljenih zglobova. Imobilizacija i
zaštita bolesnika su uobičajene (sl. 191).
Napominjemo da se ta snimka radi na
izričiti zahtjev radiologa. U načelu treba
raditi dorzalnu snimku svakog koljena za­
sebno.
Sl. 192. Položaj bolesnikova tijela i
snimane noge za izvođenje snimke
fose interkondilike
Sl. 193. Položaj koljena i smjer
centralne zrake za snimku fose in­
terkondilike
111
Snimke fose interkondilike
Priprema bolesnika i materijal za izvo­
đenje snimke fose interkondilike isti su
kao i za dorzalnu snimku koljena. Snima
se pomoću folije, ali bez rešetke. Film je
postavljen uzdužno. Obavezno se označu­
je strana. Bolesnik leži na leđima, s ruka­
ma prekriženim na prsima ili pruženim uz
tijelo (sl. 192). Bolesna noga je flektirana
u koljenu i to tako da uzdužna osovina
potkoljenice čini s uzdužnom osovinom
natkoljenice kut od 60° (sl. 193). Nesni-

112
Sl. 194. Shematski prikaz položaja
zrake za snimku fose interkondilike
mana noga je ispružena, ekstendirana u
koljenu. Centralna zraka ukošena je kra­
Sl. 195. Snimka fose interkondilike kad uzdužna
osovina natkoljenice čini s uzdužnom osovinom po­
tkoljenice kut od 60°
Radiografska tehnika s kelela
i smjer centralne
nijalno toliko da pada okomito na uzduž­
nu osovinu potkoljenice, a cilja na zglob-
nu pukotinu koljenog zgloba (sl. 194).
Udaljenost fokus —film je 100 cm.
Zaštita bolesnika i imobilizacija su uo­
bičajene.
Na snimci fose interkondilike prikazani
su fosa interkondilika, koljeni zglob, pa-
tela, kondili natkoljenice te proksimalni
dio tibije i fibule (sl. 195).
Modificirana snimka fose
interkondilike
Snimka fose interkondilike može se iz­
vesti i u klečećem položaju bolesnika na
stolu za snimanje, pri čemu se bolesnik
rukama oslanja o stol. Obje su noge flek-
tirane u koljenu, malo razmaknute, da se
ne bi superponirale. Uzdužna osovina po­
tkoljenice čini s uzdužnom osovinom na­
tkoljenice kut od 110°. Kut između stola
i uzdužne osovine natkoljenice iznosi 70°
(sl. 196). Centralna zraka pada okomito
na sredinu filma i okomito na uzdužnu
osovinu potkoljenice, a cilja na fosu po-
pliteu (sl. 197. i 198). Udaljenost fokus-
— film, imobilizacija i zaštita iste su kao i
za prethodnu snimku (sl. 199).
Snimanj e donj i h eks tre mit eta 113

Sl. 196. Položaj bolesnika za izvo­

đenje modificirane snimke fose in­
terkondilike

Sl. 197. Smjer centralne zrake i

njezina ulaska za modificiranu
snimku fose interkondilike

Sl. 198. Shematski prikaz odnosa filma uzdužne

osovine natkoljenice i centralne zrake kod modifici­
rane snimke fose interkondilike

114
Sl. 199. Modificirana snimka fose interkondilike
Sl. 200. Položaj bolesnika za ven-
tralnu snimku patele
Radiografska tehnika skeleta
Snimke patele
Ventralna snimka patele
Priprema bolesnika za ventralnu snim­
ku patele ista je kao za ostale snimke ko­
ljena. Snimanje se izvodi filmom formata
18 x 24 popola ili 13 x 18. Film je po­
stavljen uzdužno. Snima se pomoću foli­
je, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oz­
naka L ili D. Bolesnik leži potrbuške na
stolu za snimanje. Obje su mu noge ispru­
žene, ekstendirane u koljenu i malo raz­
maknute da ne bi došlo do superpozicije
sa snimanom patelom (sl. 200). Snimana
noga je u koljenu lagano za 5 — 10° medi-
jalno rotirana tako da je šira ploha petele
paralelna s ravninom filma (sl. 201).
Centralna zraka je okomita, cilja na
sredinu patele i na sredinu filma. Udalje­
nost fokus —film iznosi 100 cm.
Zaštita i imobilizacija za tu snimku iste
su kao i za ostale snimke koljena.
Prikaz struktura na ventralnoj snimci
patele: Na toj snimci vide se patela, kon-
dili natkoljenice, tibija i fibula, fosa inter-
kondilika i zglobni prostor koljena.
Snimanje donjih e kstr em i tet a
Sl. 201. Lagana medijalna rotacija
koljena za ventralnu snimku pate­
le
Profilna snimka patele
Priprema i položaj bolesnika za izvođe­
nje profilne snimke patele potpuno su isti
kao i za izvođenje profilne snimke kolje­
na. Snima se filmom formata 13 x 18.
Centralna zraka cilja okomito na sredinu
patele i na sredinu filma.
Imobilizacija i zaštita iste su kao i za
ostale snimke koljena.
Na profilnoj snimci patele vide se one
strukture koje se vide i na profilnoj snim­
ci koljenog zgloba.
Kosa snimka patele
Za kosu snimku patele priprema boles­
nika i materijal isti su kao i za ostale
snimke patele. Bolesnik leži potrbuške na
stolu za snimanje, obje su noge ispružene,
ekstendirane u koljenu, lagano razmak­
nute. Snimana noga je za 45° rotirana la­
teralno. Potkoljenica je imobilizirana vre­
ćicama s pijeskom. Centralna zraka uko­
šena je za 25 — 30° kaudalno, a cilja na
sredinu patele. Udaljenost fokus —film,
imobilizacija i zaštita iste su kao i za
snimku patele.
115
Aksijalna snimka patele
Aksijalne snimke patele često se izvo­
de. Materijal i priprema bolesnika isti su
kao i za ostale snimke koljena. Aksijalna
snimka patele snima se bez rešetke ali po­
moću folije.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na trbuhu. Snimana noga je u koljenu
flektirana, a potkoljenica fiksirana plat­
nenom trakom, koju bolesnik drži ruka­
ma. Što je noga u koljenu više flektirana
(sl. 202), snimke će biti bolje. Koljeno se
nalazi na sredini kasete (sl. 203).
Centralna zraka ukošena je kranijalno i
prolazi tangencijalno pored koljenog
zgloba. Koliko će centralna zraka biti
ukošena kranijalno, ovisi o stupnju fleksi­
je potkoljenice. Centralna zraka mora pa­
dati okomito na zglobni prostor, tj. na
prostor između patele i kondila natkolje­
nice (sl. 204). Udaljenost fokus —film je
100 cm.
Imobilizacija i zaštita isti su kao i za
ventralnu snimku patele.
Prikaz struktura: Na snimci su dobro
prikazani patela i patelo—femoralni
zglobni prostor (sl. 205).
 116 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 202. Položaj tijela i potkoljeni­

ce bolesnika za aksijalnu snimku
patele

Sl. 203. Položaj koljena koje je

maksimalno flektirano za aksijal­
nu snimku patele

Sl. 204. Shematski prikaz prolaza

centralne zrake kod aksijalne
snimke patele
Snimanje donjih ekstremiteta
Sl. 205. Aksijalna snimka patele
Modificirana aksijalna snimka
patele
Pri izvođenju modificirane aksijalne
snimke patele bolesnik sjedi ili leži na le­
đima. Noga je flektirana u koljenu, a film
se nalazi na natkoljenici. Uzdužna osovi­
na natkoljenice čini s uzdužnom osovi­
nom potkoljenice kut od 30°, 60° ili 90°.
Zdrava noga je pružena. Rukom snimane
strane, odnosno snimane patele bolesnik
pridržava film, koji se nalazi na natkolje­
117
nici. Patela se nalazi na sredini filma (sl.
206). Centralna zraka ide horizontalno, s
lakim nagibom prema ventralno. Mora
padati okomito na područje kondila, a ci­
lja između patele i natkoljenice. Udalje­
nost fokus —film, imobilizacija i zaštita
iste su kao i za ventralnu snimku patele.
Modificirana aksijalna snimka patele
može se izvesti i u sjedećem položaju bo­
lesnika, pri čemu je film također na na­
tkoljenici, a centralna zraka ukošena je
kranijalno i cilja na patelu i na središte
filma.
Sl. 206. Položaj bolesnika za izvo­
đenje modificirane aksijalne snim­
ke patele
 Radiografska tehnika skeleta
118

Komparativne aksijalne snimke

patele

Priprema bolesnika je ista kao i za ven-

tralnu snimku patele. Film formata
24 x 30 stavljen je poprijeko. Snima se
pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno
se stavlja oznaka strane L i D. Bolesnik
leži potrbuške, obje su noge flektirane u
koljenima i maksimalno privučene k tije­
lu. Bolesnik rukama drži stopala i tako
održava maksimalnu fleksiju. Centralna
zraka pada okomito na područje kondila
i na sredinu filma. Cilja između lijeve i
desne patele. Udaljenost fokus —film,
imobilizacija i zaštita iste su kao za ven-
tralnu snimku patele.

SNIMKE NATKOLJENICE
(FEMURA)

Natkoljenica se snima u dvije tipične

projekcije — dorzalnoj i profilnoj, i
to uvijek pomoću folije i rešetke, filmom
formata 15 x 40 ili 20 x 40 ili 30 x 40
za obje natkoljenice.
Na snimci natkoljenice moraju uvijek
biti prikazani i koljeni i koksofe-
moralni zglob. Ako na jednom filmu
ne stane čitava natkoljenica, pa nismo u
mogućnosti prikazati i koljeni i koksofe-
moralni zglob, upotrijebit ćemo dva fil­
ma, ili ćemo obavezno prikazati onaj
zglob koji je bliži povrijeđenom dijelu na­
tkoljenice. Za snimke natkoljenice mora
se čitava natkoljenica i potkoljenica oslo­
boditi odjeće. Snimke natkoljenice uvijek
se izvode u ležećem položaju bolesnika
na stolu za snimanje.

Dorzalna snimka natkoljenice

Priprema bolesnika: Bolesnik mora os­

Sl. 206. a. Aksijalna snimka patele loboditi odjeće čitavu nogu čiju natkolje­
pod kutom 30°, 60° i 90° nicu želimo snimiti. Snima se filmom for-
Snimanje donjih ekstremiteta
119

mata 15 x 40 ili 20 x 40. Film je postav­ I tijelo bolesnika, osobito područje go-
ljen uzdužno. Rubovima kasete nastoji se nada, mora se zaštiti zaštitnom pregačom.
obuhvatiti i koksofemoralni i koljeni Ako je bolesnik nemiran, na potkoljenicu
zglob. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. treba staviti vrećice s pijeskom. Za vrije­
Natkoljenica se snima uz upotrebu folije i me ekspozicije snimana natkoljenica mo­
rešetke. ra biti posve mira.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sje­
di ili leži na leđima s nogama pruženim
uz tijelo, i s rukama prekriženima na prsi­
ma. Palčevi nogu se dodiruju, a pete su
malo razmaknute (medijalna rotacija).
Snimana natkoljenica nalazi se na sredini
filma tako da je njezina uzdužna osovina
paralelna s dužom stranicom filma (sl.
207).
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma i cilja na sredinu
dijafize natkoljenice. Udaljenost fokus-
— film iznosi 100 cm.
Radi zaštite bolesnika obavezno se mo­
ra suziti primarni snop zračenja na nešto
manje od formata upotrebljavanog filma.

Sl. 207. Položaj bolesnika za do­ Sl. 208. Dorzalna snimka natkoljenice na kojoj nije
rzalnu snimku natkoljenice prikazan koljeni zglob

120
Prikaz struktura na dorzalnoj snimci na­
tkoljenice (sl. 208): Na toj snimci vide se
acetabulum, glavica i vrat natkoljenice,
krista intertrohanterika, dio Os ishii, veli­
ki i mali trohanter, dijafiza natkoljenice,
oba epikondila i dio koljenog zgloba.
Profilna snimka natkoljenice
Priprema bolesnika i materijala isti su
kao i za dorzalnu snimku natkoljenice.
Bolesnik leži na onom boku čiju natkolje­
nicu želimo snimiti (sl. 209). Snimana no­
ga je lagano flektirana u koljenu, a sni­
mana natkoljenica nalazi se na sredini fil­
ma, tako da je njezina duža osovina para­
Radiografska tehnika skeleta
lelna s dužom osovinom filma (sl. 210).
Filmom bi trebala biti obuhvaćena cijela
natkoljenica, dio koljena i dio kuka. Ne-
snimana noga je flektirana u koljenu i za­
bačena natrag (sl. 210) ili naprijed (sl.
211) da se izbjegne superpozicija sa sni­
manom natkoljenicom. Centralna zraka
pada okomito, cilja na sredinu dijafize i
pada na sredinu filma. Udaljenost fokus-
— film, zaštita i imobilizacija iste su kao i
za dorzalnu snimku natkoljenice. Ako se
na jednoj snimci ne može prikazati kolje­
ni i koksofemoralni zglob, te čitava dijafi­
za natkoljenice, snimit će se posebno gor­
nji dio natkoljenice s koksofemoralnim
zglobom i posebno donji dio s koljenim
zglobom. Na obje snimke moraju biti pri­
kazana oba zgloba (sl. 212. i 213).
Sl. 209. Položaj bolesnika za pro­
filnu snimku natkoljenice
Snimanje donjih ekstremiteta 121

Sl. 210. Kod profilne snimke natkoljenice snimana

je noga flektirana u koljenu, a nesnimana je zabače­
na prema straga

Sl. 211. Kod profilne snimke natkoljenice nesnima- Sl. 212. Profilna snimka natkoljenice s prikazom
na je noga zabačena prema naprijed koksofemoralnog zgloba (položaj kao na s . )

122
Modificirana profilna snimka
natkoljenice
Ako bolesnika ne možemo zbog povre­
de poleći na bok one strane natkoljenice
koju želimo snimiti, izvest ćemo modifici­
ranu profilnu snimku natkoljenice. Pri to­
me bolesnik leži na leđima. Film je po­
stavljeni između natkoljenica i fiksira se
platnenim trakama koje ne ostavljaju ne­
poželjnu rendgensku sjenu. Snima se ho­
rizontalnim snopom zraka. Centralna zra­
ka pada okomito na sredinu dijafize na­
tkoljenice i na sredinu filma. Udaljenost
fokus —film iznosi 100 cm. .
Imobilizacija i zaštita iste su kao i za
dorzalnu snimku natkoljenice.
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 213. Dorzalna i profilna
snimka natkoljenice uz prikaz
koljenog zgloba
Komparativne snimke natkoljenice
Radi lakše analize, u praksi se ponekad
izvode komparativne snimke natkoljeni­
ca. Priprema bolesnika je uobičajena.
Snima se filmom formata 30 x 40, uz
upotrebu folije i rešetke. Položaj tijela i
snimanog dijela tijela, udaljenost fokus-
— film, imobilizacija i zaštita isti su kao i
za dorzalnu snimku jedne natkoljenice
(sl. 214 i 215). Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma i na sredinu spojni­
ce središnjeg dijela obiju dijafiza natko­
ljenice u medijalnoj liniji.
S n i m a n j e donjih ekstremiteta 123

Sl. 214. Položaj tijela i natkoljeni­

ce za komparativnu snimku natko­
ljenice

Sl. 215. Medijalna rotacija obiju

nogu kod komparativne snimke
natkoljenice
 Radiografska tehnika skeleta
124

SNIMKE ZDJELICE se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Sa

Dorzalna snimka zdjelice
Priprema bolesnika: Prije snimanja bo­
lesnik treba da područje zdjelice oslobodi
odjeće i ostalih predmeta koji bi mogli
ostaviti nepoželjnu rendgensku sjenu.
Snima se filmom formata 30 x 40. Film
D označavamo desni donji kut, a sa L li­
jevi donji kut. Sve se snimke zdjelice sni­
maju pomoću folije i rešetke. Kaseta se
postavlja tako da njezin gornji rub bude
oko tri poprečna prsta bolesnika iznad
kriste ilei.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na leđima, na sredini stola za snimanje.
Medijalna ravina tijela okomita je na rav­

Sl. 216. Položaj bolesnika za do­

rzalnu snimku zdjelice

Sl. 217. Shematski prikaz anatom­

skih odnosa u području zdjelice:
1-corpus LV vertebrae, 2-sacrum,
3-os ilium, 4-os coccygis, 5-os pu-
bis, 6-os ischii, 7-caput femoris.
8-femur, 9-symphysis, 10-foramen
obturatum, 11-tuber ischii, 12-spi-
na ischii,
Snimanje donjih ekstremiteta
Sl. 218. Dorzalna snimka zdje­
lice
ninu stola, odnosno filma. Ruke su pre­
križene na prsima, a noge ispružene, tako
da su pete razmaknute 10—15 cm, a pal-
čevi priljubljeni jedan uz drugi. U tom se
položaju dobro vidi vrat natkoljenice. Si­
metrične točke zdjelice nalaze se u istoj
transverzalnoj ravnini, a isto tako i simet­
rične točke ramena. Udaljenost od mekih
česti zdjelice do ruba stola mora biti s li­
jeve ili desne strane jednaka (sl. 216).
Centriranje: Smjer centralne zrake je
okomit. Centralna zraka cilja na sredinu
filma, a njezino ulazno mjesto je na sredi­
ni spojnice između simfize i linije koja
spaja obje kriste u medijalnoj ravnini.
Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm.
Obavezno se bolesnik mora zaštititi suže-
njem primarnog snopa rendgenskog zra­
čenja i primjenom štitnika za gonade.
Ako je bolesnik nemiran, treba ga imobi­
lizirati trakama za fiksiranje, na čijim se
krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Za
vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje di­
sati, eksponira se u ekspiriju.
Prikaz struktura na snimci (sl. 217): Na
dorzalnoj snimci zdjelice prikazane su
obje ale osis ilii, oba sakroilijakalna zglo­
ba i sakrum, oba koksofemoralna zgloba,
125
osi ishi i os pubis, simfiza, oba opturator-
na foramena i lumbalni peti kralješak (sl.
218).
Profilna snimka zdjelice
Profilna snimka zdjelice izrazito se ri­
jetko izvodi. Priprema bolesnika i materi­
jala ista je kao i za dorzalnu snimku zdje­
lice. Bolesnik leži na desnom ili lijevom
boku, ovisno o njegovu stanju. Ruke su
ispružene iznad glave ili prekrižene na
prsima. Noge su flektirane u koljenima i
privučena k tijelu. Snimani dio tijela na­
lazi se na sredini filma. Centralna zraka
je okomita na sredinu filma, a cilja oko 7
cm iznad velikog trohantera. Imobilizaci-
ja i zaštita bolesnika iste su kao i kod do­
rzalne snimke zdjelice.
Na profilnoj snimci zdjelice prikazane
su iste anatomske strukture kao i na do­
rzalnoj snimci, ali u profilnoj projekciji
(sl. 219).
 Radiografska tehnika skeleta

mi bolesnika za dorzalnu snimku. Aksi­

jalna snimka izvodi se filmom formata
24 x 30. Snima se pomoću folije i rešet­
ke. Kaseta s filmom postavlja se poprije­
ko, odnosno po širini. Obavezno se ozna­
čuje lijeva (L) ili desna (D) strana. Snim­
ka se izvodi u sjedećem položaju bolesni­
ka na stolu za snimanje. Noge su ispruže­
ne ili savijene u koljenu i vise pored stola.
Gornji dio tijela nagnut je prema natrag i
bolesnik se rukama opire o stol ili se bo­
lesniku pod leđa podmetne naslon da bi
bio u polusjedećem položaju na stolu za
snimanje (sl. 220). Centralna zraka pada
okomito na sredinu filma i cilja na gornji
rub simfize. Udaljenost fokus —film izno­
si 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik
ne smije disati. Zaštita i imobilizacija bo­
lesnika iste su kao i kod dorzalne snimke
zdjelice.
Prikaz struktura na snimci: Na aksijal--
noj snimci zdjelice najbolje su prikazani
unutarnji rubovi osis pubis, što je pogod­
no za analizu finih traumatskih promje­
na, koje su u tom području relativno čes­
te. Djelomično se vide i foramina optura-
Sl. 219. Profilna snimka zdjelice
toria i tuber ishi. Dakako, vide se i oba
sakroilijakalna i oba koksofemoralna
zgloba (sl. 221).
Aksijalna snimka zdjelice

Priprema bolesnika za izvođenje aksi­

jalne snimke zdjelice identična je pripre-

Sl. 220. Položaj tijela bolesnika za

aksijalnu snimku zdjelice
Snimanje donjih ekstremiteta
Sl. 221. Aksijalna snimka zdje­
lice
Snimke sakroilijakalnih zglobova
Oba sakroilijakalna zgloba mogu se
snimiti s jednom ekspozicijom, ili se
snima svaki zglob zasebno, ali se
moraju snimiti oba zgloba radi kompara­
cije.
Dorzalna snimka obaju
sakroilijakalnih zglobova
Priprema bolesnika za izvođenje do­
rzalne snimke sakroilijakalnih zglobova
identična je pripremi bolesnika za dorzal­
nu snimku zdjelice. Sakroilijakalni zglo­
bovi snimaju se filmom formata 24 x 30.
Film se stavlja poprijeko, odnosno po ši­
rini. Gornji rub kasete nalazi se oko 2 — 3
127
poprečna prsta iznad ilijakalnih krista.
Snima se pomoću folije i rešetke. Obavez­
no se stavlja oznaka L i D.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na leđima s rukama prekriženim na prsi­
ma. Noge su ispružene tako da su palčevi
priljubljeni, a pete razmaknute, znači da
su noge lagano medioponirane, odnosno
u laganoj su medijalnoj rotaciji. Medijal­
na ravnina tijela okomita je na ravninu
stola. Simetrične točke zdjelice i ramena
nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta ili do 15° ukošena kranijalno. Cilja na
sredinu spojnice simfize i umbilikusa u
medijalnoj liniji. Udaljenost fokus —film
iznosi 100 cm. Eksponira se u ekspiriju
(sl. 222).
Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
bičajene.

128
Ventralna snimka obaju
sakroilijakalnih zglobova
Modificiranu dorzalnu snimku sakroi­
lijakalnih zglobova primijenit ćemo u bo­
lesnika koji iz bilo kojeg razloga ne mogu
ležati na leđima.
Priprema bolesnika i materijala identič­
na je kao i za dorzalnu snimku sakroilija­
kalnih zglobova. Bolesnik leži potrbuške,
s rukama flektiranim u laktu i s dlanovi­
ma priljubljenim uza stol. U tom položaju
medijalna ravnina tijela mora biti okomi­
ta na ravninu stola.
Centralna zraka je okomita ili do 15°
ukošena kaudalno. Cilja na sredinu izme­
đu sakroilijakalnih zglobova i na sredinu
filma.
Imobilizacija i zaštita iste su kao i za
dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobo­
va.
Radiografska tehnika skeleta
Prikaz struktura na snimci sakroilija­
kalnih zglobova: Prikazane su ale osis
ilei, sakroilijakalni zglobovi, četvrti i peti
lumbalni kralješak, sakrum, os kokcigis,
te dijelovi koksofemoralnih zglobova (sl.
222).
Snimka sakroilijakalnih zglobova po
Barschoniju
Snimanje sakroilijakalnih zglobova po
Barschoniju izvodi se vrlo često, a prika­
zuje također oba sakroilijakalna zgloba s
jednom ekspozicijom.
Priprema bolesnika i materijala za izvo­
đenje te snimke ista je kao i za dorzalnu
snimku sakroilijakalnih zglobova. Boles­
nik leži poleđice na stolu za snimanje, s
rukama prekriženim na prsima (sl. 223).
Noge su flektirane u koljenima tako da su
stopala priljubljena, a koljena maksimal­
no razmaknuta (ginekološki položaj) (sl.
Snimanje donjih ekstremiteta 129

Sl. 223. Položaj bolesnikova tijela

za snimku sakroilijakalnih zglobo­
va po BARSCHONIJU

224). Sakroilijakalni zglobovi nalaze se Prikaz struktura na snimci sakroilija­

na sredini filma. Centralna zraka ukošena kalnih zglobova po Barschoniju isti je
je za 25° kranijalno, a cilja na sredinu kao i na dorzalnoj snimci sakroilijakalnih
spojnice simfize i sredine linije koja spaja zglobova (sl. 225).
obje spine ilijake anterior superior.
Zaštita i imobilizacija iste su kao i za
dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobo­
va.

Sl. 224. Ginekološki položaj boles­

nika za snimku sakroilijakalnih
zglobova po BARSCHONIJU.

Dorzalna snimka jednog
sakroilijakalnog zgloba
Radi komparacije uvijek se snimaju
oba sakroilijakalna zgloba, ali svaki po­
sebno.
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za dorzalnu snimku obaju sakroili­
jakalnih zglobova. Obavezno se snima
pomoću folije i rešetke. Bolesnik leži na
leđima s ispruženim nogama i rukama
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 225. Snimka sakroilijakal­
nih zglobova po BARSCHO-
N1JU.
prekriženim na prsima. Tijelo je rotirano
u nesnimanu stranu, odnosno za 25 — 30°
podignuto tako da mu je snimana strana
od filma podignuta 25 — 30°, a nesnima-
na priljubljena uz film. Zglob koji se sni­
ma nalazi se u sredini filma (sl. 226). Cen­
tralna zraka cilja 2 — 3 poprečna prsta bo­
lesnika medijalno od spine iliake anterior
superior snimane strane.
Imobilizacija i zaštita su uobičajene,
odnosno iste kao i za dorzalnu snimku
sakroilijakalnih zglobova (sl. 227).
Sl. 226. kosi položaj tijela za do­
rzalnu snimku jednog sakroilija­
kalnog zgloba
Snimanje donjih ekstremitetu
Sl. 227. Dorzalna snimka jednog sakroilijakalnog
zgloba
Ventralna snimka jednog
sakroilijakalnog zgloba
Priprema bolesnika i materijala je ista
kao i za dorzalnu snimku jednog sakroili­
jakalnog zgloba, odnosno za dorzalnu
snimku obaju sakroilijakalnih zglobova.
Bolesnik leži potrbuške na stolu za sni­
manje s ispruženim nogama. Ruka snima­
ne strane ispružena je uz tijelo, a nesni-
mane flektirana je u laktu i njome se bo­
lesnik opire o stol u visini očiju. Cijelo
tijelo je zarotirano, u snimanu stranu od­
131
Sl. 228. Ventralna snimka jednog sakroilijakalnog
zgloba
nosno za 25 — 30° podignuto tako da mu
je snimana strana prislonjena uz film, a
nesnimana podignuta (ventralni kosi po­
ložaj). Snimani zglob nalazi se na sredini
snimanog filma.
Imobilizacija i zaštita iste su kao i za
dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobo­
va.
Centralna zraka pada okomito, cilja iz­
ravno na snimani sakroilijakalni zglob, u
visini spine ilijake anterior superior, četiri
poprečna bolesnikova prsta medijalnije.
Imobilizacija i zaštita su uobičajene (sl.
228).

132
Aksijalna snimka sakroilijakalnih
zglobova
Aksijalna snimka sakroilijakalnih zglo­
bova izvodi se veoma rijetko. Priprema
bolesnika i materijala je ista kao i za do­
rzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova.
Bolesnik sjedi na rubu stola za snimanje s
nogama flektiranim u koljenima i spušte­
nim. Gornji dio tijela nagnut je naprijed.
Ruke su flektirane u laktovima, a podlak­
tice su prislonjene na natkoljenice boles­
nika (sl. 229). Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma i cilja na sredinu
između sakroilijakalnih zglobova
Imobilizacija i zaštita iste su kao i za
dorzalnu snimku sakroilijalnih zglobova.
Dorzalna snimka obaju kukova
Za dorzalnu snimku obaju kukova nuž­
na je analogna priprema bolesnika kao i
za dorzalnu snimku zdjelice. Snimka se
izvodi filmom formata 30 x 40. Snima se
pomoću folije i rešetke. Kaseta s filmom
postavljena je poprijeko, odnosno po širi­
ni- Gornji rub kasete nalazi se u visini spi-
ne ilijake anterior superior. Obavezno se
stavlja oznaka strane L ili D.
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 229. Položaj bolesnika za aksi­
jalnu snimku obaju sakroilijakal­
nih zglobova
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
poleđice na stolu za snimanje s rukama
prekriženim na prsima. Noge su ispruže­
ne tako da se palčevi dodiruju, a pete su
malo razmaknute. Medijalna ravnina tije­
la okomita je na ravninu stola. Simetrične
točke zdjelice i ramena nalaze se u istoj
transverzalnoj ravnini (položaj je u cije­
losti isti kao i za dorzalnu snimku zdjeli­
ce) (sl. 230).
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na sredinu filma, a cilja na gornji rub
simfize u medijalnoj liniji. Udaljenost fo­
kus—film iznosi 100 cm. Radi zaštite bo­
lesnika obavezno se mora suziti primarni
snop rendgenskog zračenja na veličinu
nešto manju od formata upotrebljavanog
filma. Obavezno se moraju primijeniti
olovni štitnici za gonade. Ako je bolesnik
nemiran, mora se imobilizirati trakama za
fiksiranje na čijim se krajevima nalaze
vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije
bolesnik prestaje disati. Eksponira se u
ekspiriju.
Prikaz struktura na snimci: Na dorzal­
noj snimci obaju kukova prikazuju se oba
acetabuluma, glavice i vrat natkoljenice,
veliki i mali trohanter. gornja trećina dija­
fize femura, te simfiza s os ishi i os pubis.
Također su djelomično prikazane ilijakal-
ne kosti (sl. 231).
Snimanje donjih ekstremiteta
Sl. 231. Dorzalna snimka obaju kukova
Dorzalna snimka jednoga kuka
U praksi se najčešće snima bolesni kuk.
Priprema bolesnika ista je kao i za izvo­
đenje dorzalne snimke obaju kukova. Do­
rzalna snimka jednog kuka izvodi se fil­
mom formata 24 x 30. Film je postavljen
po visini, odnosno uzdužno. Obavezno se
133
Sl. 230. Položaj bolesnikova tijela
za dorzalnu snimku obaju kukova
stavlja oznaka D ili L. Snima se pomoću
folije i rešetke.
Položaj bolesnikova tijela: Položaj tije­
la za izvođenje dorzalne snimke jednoga
kuka identičan je položaju pri izvođenju
dorzalne snimke zdjelice. Snimani kuk
nalazi se na sredini filma. Centralna zra­
ka je okomita, a cilja 2 — 3 poprečna prsta
 134 Radiografska tehnika skeleta

ispod i lateralno od sredine linije koja

spaja spinu ilijaku anterior superior sa
simfizom (sl. 232).
Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
bičajene. Na dorzalnoj snimci jednog ku­
ka prikazane su iste anatomske strukture
kao i na dorzalnoj snimci obaju kukova
(sl. 233, i 233.a).

Sl. 232. Položaj bolesnika i mjesto ulaska centralne

zrake za dorzalnu snimku jednoga kuka

Sl. 233. a. Dorzalna snimka jednog kuka

Bilateralna projekcija vrata

natkoljenice (snimka po
Cleaveus-u)

Priprema bolesnika i materijala za izvo­

đenje snimke po Cleavesu ista je kao i za
izvođenje dorzalne snimke obaju kukova.
Bolesnik leži poleđice na stolu za snima­
nje, u ginekološkom položaju, s rukama
flektiranim u laktovima i prekriženim na
Sl. 233. Shematski prikaz anatomskih struktura ku- prsima (sl. 234). Centralna zraka ukošena
ka
je kranijalno, a nagib joj ovisi o stupnju
1-os ilei, 2-acetabulum, 3-caput femoralis, 4-fovea
capitis, 5-colli femoralis, 6-trochanter majus, 7-troc- adukcije, tj. ona mora biti paralelna s
hanter minor, 8-os femoralis, 9-intertrochanterica li- osovinom dijafize natkoljenice. Cilja na
nea, 10-os pubis, 11-os isshii, 12-foramen obturatum simfizu i na sredinu filma. Udaljenost fo-
Snimanje donjih ekstremitetu
135

Sl. 234. Položaj bolesnika za snim­

ku po CLEAVEUSU

kus—film, imobilizacija i zaštita iste su

kao i za dorzalnu snimku kukova (sl.
235).

Sl. 235. Snimka po CLEAVEUSU

136
Dorzalna snimka koksofemoralnog
zgloba
Priprema bolesnika i materijala za izvo­
đenje te snimke ista je kao i za izvođenje
dorzalne snimke kuka.
Položaj tijela prilikom snimanja tako­
đer je isti, samo što se snimana noga nala­
zi za oko 15° u vanjskoj rotaciji (kod do­
rzalne snimke jednog kuka snimana noga
je u unutarnjoj rotaciji).
Centralna zraka pada okomito na sre­
dinu filma, cilja oko dva poprečna prsta
bolesnika lateralno od sredine spojnice
spine ilijake anterior superior i simfize.
Imobilizacija i zaštita bolesnika su stan­
dardne (sl. 236).
Sl. 236. Dorzalna snimka koksofemoralnog zgloba
Radiografska tehnika skeleta
Snimka koksofemoralnog zgloba s
prikazom dviju trećina natkoljenice
Priprema bolesnika i materijala za izvo­
đenje te snimke ista je kao i za izvođenje
dorzalne snimke koksofemoralnog zglo­
ba. Snima se filmom formata 20 x 40, po­
moću folije i rešetke. Bolesnik leži poleđi-
ce na stolu za snimanje, s rukama flektira-
nim u laktu i prekriženim na prsima. No­
ge su ispružene tako da se za oko 20°
nalaze u unutarnjoj rotaciji. Centralna
zraka je okomita na sredinu snimanog
zgloba i na sredinu filma. Cilja oko dva
poprečna prsta bolesnika lateralno i četiri
poprečna prsta kaudalno od sredine spoj­
nice simfize i spine ilijake anterior superi­
or. Udaljenost fokus — film, zaštita i
imobilizacija iste su kao i za dorzalnu
snimku koksofemoralnog zgloba.
Profilna snimka vrata natkoljenice
(Danelius-Millerov položaj)
Profilno snimanje vrata natkoljenice iz­
vodi se najčešće kod traumatiziranog bo­
lesnika u bolesničkoj postelji. Frakture
vrata natkoljenice vrlo su česte, osobito u
starijih osoba, a svako pomicanje izaziva
žestoku bol. Stoga smo često prisiljeni
takve bolesnike snimati u krevetu. Prije
snimanja uklone se s bolesnika svi pred­
meti koji bi na snimanom dijelu mogli os­
taviti nepoželjnu rendgensku sjenu. Sni­
ma se filmom formata 24 x 30. Film je po­
stavljen uzdužno, odnosno po visini, tako
da kaseta s filmom priliježe uz bolesni
kuk, koji je podložen jastucima i tako fik­
siran.
Obavezno se stavlja oznaka D ili L.
Snima se pomoću folije i Lisholmove fine
rešetke, koja dolazi na kasetu. Bolesnik
leži na leđima s prekriženim rukama na
prsima. Bolesna noga je ispružena, zdra­
va je flektirana u koljenu i maksimalno
Snimanje donjih ekstremiteta
137

Sl. 237. Namještaj bolesnika za

profilnu snimku vrata natkoljenice
(Danelius-Millerov položaj)

zabačena na suprotnu stranu od snima­ 1. Povuče se linija između simfize i spi-

nog vrata natkoljenice kako bi se izbjegla
superpozicija zdrave i bolesne noge (sl.
237). Snima se s horizontalnim snopom
rendgenskog zračenja. Centralna zraka
pada okomito na uzdužnu osovinu snima­
nog vrata natkoljenice i na sredinu filma.
Ulazno mjesto centralne zrake određuje
se na sljedeći način (sl. 238):
ne ili jake anterior superior. Središnji dio
te spojnice označi se kao točka A.
2. Ispalpira se najlateralniji dio velikog
trohantera i 2 cm ispod njega označi toč­
ka B. Spojnica točaka A i B mora biti pa­

Sl. 238. Shematski prikaz određivanja ulaznog mjes­ Sl. 239. Profilna snimka vrata natkoljenice (Daneli­
ta centralne zrake za Danelius — Millerov položaj us — Millerov položaj)
 Radiografska tehnika skeleta
I38

ralelna s uzdužnom osovinom vrata na­ Profilna snimka za prikaz glavice

tkoljenice. Ulazno mjesto centralne zrake natkoljenice i acetabuluma (snimka
je 6 cm kaudalnije od sjecišta linije A i B.
Udaljenost fokus film iznosi 100 cm. po Lauensteinu)

Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ Priprema bolesnika je identična kao i

bičajene (sl. 239). za ostale snimke zdjelice. Snima se fil­

Sl. 240. Položaj bolesnika za snim­

ku po LAUENSTEINU

Sl. 241. Snimka po LAUEN­

STEINU
Snimanje donjih ekstremiteta
mom formata 24x30. Film se stavija po­
prijeko, odnosno po širini. Obavezno se
snima pomoću folije i rešetke. Mora se ta­
kođer staviti oznaka L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik le­
ži u dorzalnom kosom položaju. Snimana
noga je flektirana u koljenu, a zdrava za­
bačena maksimalno prema straga kako bi
se izbjegla superpozicija sa snimanom
glavicom natkoljenice i acetabuluma. Ru­
ke su flektirane u laktovima i stavljene
bolesniku ispod ili ispred glave (sl. 240).
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma i cilja na sredinu
spojnice između simfize i spine iliake an-
terior superior. Centralna zraka može se
za 20 — 25° ukositi i kranijalno. Tada je
to takozvana Hickeyjova projekcija. Uda­
ljenost fokus — film iznosi 100 cm. Oba­
vezno je provesti adekvatnu zaštitu boles­
nika. Eksponira se u ekspiriju.
Na učinjenim snimkama dobro je pri­
kazan odnos glavice natkoljenice i aceta­
buluma, čime je omogućena detaljna ana­
liza eventualne destrukcije kosti ili prikaz
fragmenata. Zglobni prostor kuka je na
tim snimkama dobro prikazan (sl. 241).
Modificirana profilna snimka
glavice natkoljenice i acetabuluma
po Lauensteinu
Ako bolesnik iz bilo kojeg razloga ne
može ležati na boku snimane strane, gla­
vica natkoljenice i acetabulum mogu se
snimiti i u ležećem položaju bolesnika na
leđima. Zdrava noga je ispružena, a bo­
Sl. 242. Shematski prikaz anatomskih
području simfize:
1-foramen obturatum, 2-os pubis, 3-os
phisis ossis pubis
139
lesna flektirana u koljenu tako da boles­
nik petom bolesne noge dodiruje koljeno
zdrave noge. Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma, a cilja na područje
vrata natkoljenice. Udaljenost fokus —
film, zaštita i imobilizacija iste su kao i za
snimku glavice natkoljenice i acetabulu­
ma po Lauensteinu.
Dorzalna snimka simfize
Priprema bolesnika za izvođenje do­
rzalne snimke simfize ista je kao i za izvo­
đenje ostalih snimaka zdjelice. Snima se
filmom formata 24x30, pomoću folije i
rešetke. Film je postavljen poprijeko, od­
nosno po širini. Obavezno se stavlja ozna­
ka L ili D.
Položaj bolesnikova tijela isti je kao i za
izvođenje dorzalne snimke zdjelice. Noge
su ispružene, u unutarnjoj rotaciji. Cen­
tralna zraka ukošena je za 25° kranijalno
i cilja na donji rub simfize u medijalnoj
liniji. Udaljenost fokus — film iznosi 100
cm.
Zaštita i imobilizacija bolesnika su uo­
bičajene.
Na dorzalnoj snimci područja simfize
prikazani su foramen opturatum, os pu-
bis, os ishi i simpasis osis pubis (sl. 242. i
243).
struktura u
ischii, 4-sym-
140
Ventralna snimka simfize
Priprema bolesnika i materijala za izvo­
đenje veritralne snimke simfize ista je kao
i za dorzalnu snimku područja simfize.
Bolesnik leži potrbuške na stolu za sni­
manje s ispruženim nogama. Ruke su
flektirane u laktovima i bolesnik se dla­
novima oslanja o stol za snimanje u visini
očiju. Medijalna linija bolesnikova tijela
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 243. Dorzalna snimka simfi-
ze
okomita je na ravninu stola. Centralna
zraka je za 10° ukošena kaudalno i cilja
četiri poprečna prsta bolesnika iznad
spojnice glutealnih nabora u medijalnoj
liniji. Udaljenost fokus — film, zaštita i
imobilizacija iste su kao za dorzalnu
snimku područja simfize.
Na ventralnoj snimci područja simfize
vidimo iste anatomske strukture kao i na
dorzalnoj snimci, ali su bolje prikazane
jer je snimani dio bliže filmu (sl. 244).
Sl. 244. Ventralna snimka simfize
Snimanje donjih ekstremiteta
Dorzalna snimka osis ilium
Priprema bolesnika za izvođenje te
snimke je uobičajena. Snima se filmom
formata 24x30, obavezno uz upotrebu
folije i rešetke. Stavlja se oznaka strane L
ili D. Bolesnik leži u dorzalnom položaju,
Sl. 244. a. Dorzalna snimka ossis illei
141
tijelo mu je lagano ukošeno, nesnimana
strana je za oko 40° podignuta od ravni­
ne stola kako bi veći dio površine ilijakal-
ne kosti koju želimo snimiti bio paralelan
s ravninom filma. Centralna zraka usmje­
rena je okomito na film i cilja na sredinu
kasete, a oko tri poprečna prsta ulazi me-
dijalno od spine ilijake anterior superior i
cilja na sredinu ilijakalne kosti.
Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
bičajene.
Na dorzalnoj snimci ala osis ileum vi­
dimo koksofemoralni zglob s acetabulu-
mom, ala osis ilei, kristu ilijaku, kaput fe-
moris i simfsis osis pubis. (sl. 244. a).
Ventralna snimka osis ilium
(modifikacija)
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za dorzalnu snimku osis ileum. Bo­
lesnik leži potrbuške na stolu za snima­
nje, a tijelo mu je zarotirano na zdravu
stranu, odnosno bolesna strana je za 40
— 45° podignuta. U tom položaju boles­
na strana dobro priliježe uz film. Central­
na zraka pada okomito na sredinu filma,
cilja na sredinu filma i na sredinu osis ile­
um. Udaljenost fokus — film, imobiliza­
cija i zaštita iste su kao i za dorzalnu
snimku osis ileum.
SNIMANJE KRALJEŠNICE
Za snimke kralješnice nije potrebna ni­
kakva specifična medikamentozna pripre­
ma bolesnika. Jedino treba bolesnika os­
loboditi odjeće i ostalih predmeta koji bi
mogli uzrokovati nepoželjnu rendgensku
sjenu onog područja koji se snima. Za
snimke lumbalne kralješnice, zdjelice i
sakruma preporučuje se osim toga da bo­
lesnik dan prije snimanja konzumira ka­
šastu hranu, koja ne izaziva meteorizam,
zbog mogućih superpozicija plina iz crije­
va s kralješcima, što bi omelo radiološku
analizu kralješaka.
Sva snimanja kralješnice izvode se u le­
žećem, stojećem ili sjedećem položaju bo­
lesnikova tijela (sl. 245, 246. i 247). Za sli­
kanje kralješnice upotrebljavaju se filmo­
vi: 18x24, 24x30, 15x40, 20x40 i
30 x 40. Slika se pomoću folije i upotrebe
rešetke, i to obavezno u dva smjera (tipič­
ne ili standardne slike). Po potrebi se ra­
de i kose, funkcionalne, slojevne i ciljane
snimke. Obavezno se za svaku snimku

Sl. 245. Shematski prikaz kralješnice u stojećem po­

ložaju bolesnika

Sl. 246. Shematski prikaz kralješnice u ležećem položaju bolesnika

144 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 247. Skica normalnog kralješka u dvije projekci­ periores, 8-processus articulares superiores, 9-facies
je (AP i u profilu) articulares inferiores, 10-processus articulares infe­
1-corpus vertebrae, 2-pediculus vertebrae, 3-lamina riores, ll-fovea costalis superior, 12-fovea costalis
vertebrae, 4-processus transversus, 5-porocessus spi- inferior, 13-fovea costalis transversalis, 14-discus in-
nosus, 6-foramen vertebrae, 7-facies articulares su- tervertebralis,

stavlja oznaka strane tijela L ili D. Prili­
kom svakog snimanja mora se radi zaštite
bolesnika suziti primarni snop zračenja
na nešto manje od formata upotrebljava-
nog filma, a tijelo, osobito područje gona-
da, zaštititi zaštitnom pregačom. Za sve
vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije di­
sati. Stoga se mora s bolesnikom prethod­
no uvježbati — duboko udahnite — sve
izdahnite — i to nekoliko puta, a zatim —
duboko udahnite, izdahnite i ne dišite —
i u tom trenu eksponirati. Prije ekspozici­
je obavezno se još jednom provjeri polo­
žaj bolesnika i smjer centralne zrake.
SNIMKE VRATNE KRALJEŠNICE
Dorzalna snimka vratne
(cervikalne) kralješnice
Priprema bolesnika: Bolesnika treba
pripremiti za rendgensko snimanje vratne
kralješnice, svući ga do pojasa te skinuti
nakit s vrata i ušiju.
Pribor: Vratna kralješnica slika se fil­
mom formata 18 x 24, uz upotrebu folije i
rešetke. Kaseta se postavlja uzdužno, a
njezin gornji rub dolazi u visinu procesu-
ša mastoideusa. Obavezno se stavlja oz­
naka strane L ili D.
Položaj bolesnikova tijeka: Bolesnik le­
ži na leđima, na sredini stola za snimanje,
tako da je mediosagitalna ravnina glave,
vrata i tijela okomita na ravninu stola za
snimanje. Simetrične točke ramena u istoj
su transverzalnoj ravnini. Ruke su pruže­
ne uz tijelo, a ramena maksimalno spušte­
na i priljubljena uz stol za snimanje.
Položaj snimanog dijela: Kao što je re­
čeno, mediosagitalna ravnina vratne kra­
lješnice okomita je na ravninu stola za
snimanje. Bolesnikova brada malo je
podignuta kako bi superpozicija mandi­
bule s vratnom kralješnicom bila što ma­
nje izražena.
Snimanje kralješnice 145

Sl. 248. Položaj bolesnikova tijela

za dorzalnu snimku vratne kralješ­
nice

Centriranje: Centralna zraka usmjere­ Prikaz struktura: Na dorzalnoj snimci

na je maksimalno za 15° kranijalno, a ci­ vratne kralješnice (sl. 249) moraju biti pri­
lja na četvrti vratni kralješak, tj. na gornji kazani korpusi svih sedam vratnih kralje-
rub tiroidne hrskavice. Udaljenost fokus šaka, te prvi torakalni kralješak i dio
— film iznosi 100 cm (sl. 248).
Imobilizacija i zaštita bolesnika stan­
dardne su kao i za ostala snimanja.

Sl. 249. Shematski prikaz anatomskih strukutra vrat­

ne kralješnice u AP projekciji:
1-corpus vertebrae, 2-processus transversus verteb­
rae, 3-processus spinosus, 4-discus intervertebralis,
5-dens, 6-atlas, 7-axis, 8-os occipitale Sl. 250. Dorzalna snimka cervikalne kralješnice

mandibule. Osim korpusa svih sedam
vratnih kralješaka prikazani su i procesus
transverzusi svih vratnih kralješaka, pro-
cesusi spinozusi i artikulacijske plohe
vratnih kralješaka (sl. 250)
Ottonellova projekcija vratne
kralješnice
Ottonellova projekcija vratne kralješnice
izvodi se jednako kao i dorzalna snimka
Radiografska tehnika skeleta
vratne kralješnice, samo što bolesnik
maksimalno podigne bradu i u toku ek­
spozicije polako otvara i zatvara usta.
Centralna zraka pada okomito na sredinu
filma, a cilja na četvrti vratni kralješak,
odnosno na tiroidnu hrskavicu (sl. 251 i
252). Pomicanjem brade u toku ekspozici­
je donekle se »briše« sjena mandibule, pa
je prvi i drugi vratni kralješak bolje prika­
zan od trećeg i četvrtog (sl. 253)
Sl. 251. Položaj bolesnikova tijela i
brade za Ottonellovu projekciju
Sl. 252. Smjer. centralne zrake i
mjesto njezina ulaska za Ottonel­
lovu projekciju
Snimanje kralješnice 147

Profilna snimka vratne kralješnice

Priprema bolesnika i materijal za to sni­

manje isti su kao i za dorzalno snimanje
vratne kralješnice. Kaseta je postavljena
uzdužno, a njezin gornji rub nalazi se u
visini procesusa mastoideusa. Stavlja se
oznaka strane L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Kad se radi
profilna snimka vratne kralješnice, boles­
nik ili stoji ili sjedi uz stativ za slikanje
(sl. 254). Mediosagitalna ravnina tijela
paralelna je s ravninom filma, a frontalna
ravnina okomita je na ravninu filma. Bo­
lesnik mora što više spustiti ramena kako
bi sedmi vratni kralješak bio što bolje pri­
kazan. U tu svrhu obje se ruke opterete
jednakim teretom i slika se u ekspiriju da
bi ramena bolesnika bila spuštena.
Položaj snimanog dijela: Glava bolesni­
ka lagano je zabačena prema natrag. Si­
metrične točke ramena u istoj su transver­
zalnoj ravnini.
Centriranje: Slika se s horizontalnim
snopom zraka. Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma, a cilja na četvrti
Sl. 253. Snimka vratne kralješnice u Ottonellovoj
projekciji
vratni kralješak (sl. 255). Udaljenost iz­
među fokusa i filma je jedan metar plus
širina ramena.

Sl. 254. Položaj bolesnika za pro-

filnu snimku cervikalne kralješni-

148
Ako je bolesnik traumatiziran te ne mo­
že stajati, profilno snimanje vratne kra­
lješnice izvest će se u ležećem položaju
bolesnika poleđice. Priprema i materijal
su isti. Kaseta s filmom postavljena je
vertikalno uz bolesnikov vrat i podložena
jastucima. Slika se horizontalnim sno­
sl. 256. Profilna snimka cervikalne kralješnice
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 255. Smjer ccntralne zrake za
profilnu snimku cervikalne kralješ­
nice
pom. Smjer centralne zrake je okomit na
četvrti vratni kralješak i na sredinu kase­
te. Imobilizacija i zaštita su uobičajene.
Ocjena snimke: Na profilnoj snimci
vratne kralješnice vide se sve anatomske
strukture koje se vide i na dorzalnoj a
osobito se dobro vide procesusi spinozusi
i korpusi svih sedam vratnih kralješaka te
i. v. prostori (sl. 256).
Funkcionalne snimke vratne
kralješnice
Priprema bolesnika je standardna, kao
i za ostala snimanja vratne kralješnice.
Za razliku od tipičnih snimaka, funkci­
onalne snimke vratne kralješnice izvode
se filmom formata 24x30, uz upotrebu
folije i rešetke. I kod toga snimanja kase­
ta s filmom postavljena je uzdužno, a nje­
zin gornji rub nalazi se također u visini
procesusa mastoideusa.
Položaj bolesnikova tijela: Položaj tije­
la isti kao i za profilno snimanje kralješ­
nice. Funkcionalne snimke vratne kralješ­
nice izvode se u položaju maksimalne
fleksije ili antiefieksije (inklinacije). Bo­
lesnikova brada maksimalno je privučena
prsima (sl. 257), te u položaju maksimal-
Snimanje kralješnice
149

Sl. 257. Položaj bolesnika pri izvo­

đenju funkcionalnih snimaka cer-
vikalne kralješnice-bolesnikova
glava u položaju maksimalne flek­
sije ili antefleksije (inklinacije)

ne ekstenzije ili retrofleksije ili reklinacije Ocjena snimke: Na funkcionalnim

(glava je maksimalno zabačena prema na­
trag) (sl. 258). Obavezno se izvode oba
snimanja, slika se s horizontalnim sno­
pom zračenja. Centralna zraka cilja na
četvrti vratni kralješak i pada okomito na
sredinu filma. Udaljenost fokusa — film
ista je kao za profilnu snimku vratne kra­
lješnice.
Imobilizacija i zaštita bolesnika su
standardne.
snimkama vratne kralješnice prikazane su
anatomske strukture kao i na profilnoj
snimci vratne kralješnice, osobito dobrim
prikazom procesusa spinozusa na snimci
pri maksimalnoj fleksiji vrata. (sl. 259. i
260).

Sl. 258. Položaj bolesnika pri izvo­

đenju funkciolnalnih snimaka cer-
vikalne kralješnice — bolesnikova
glava u položaju maksimalne ret­
rofleksije ili reklinacije

Sl. 259. Funkcionalne snimke cervikalne
u položaju maksimalne antefleksije
Kose snimke vratne kralješnice
Kose snimke vratne kralješnice omogu­
ćuju optimalan prikaz foramina interver­
tebralija. Rade se dorzalne i ventralne ko­
se snimke.
Priprema bolesnika i materijala isti su
kao i za funkcionalne snimke vratne kra­
lješnice, dakle film formata 24x30. Prili­
kom stavljanja oznake strane stavlja se
kod kosih snimaka vratne kralješnice oz­
naka one strane koja je dalje od filma, tj.
bliže cijevi (ako je lijevo rame uz film,
stavlja se oznaka D i slika desna forami­
na intervertebralija).
Ovo se odnosi na dorzalne kose snim­
ke, dok je kod ventralnih kosih snimaka
obratno.
Položaj bolesnikova tijela: Kose snim­
ke vratne kralješnice izvode se u pravilu u
sjedećem ili stojećem položaju bolesnika,
a samo iznimno u ležećem položaju ako
to zahtijeva bolesnikovo stanje. Bolesnik
je dorzalnom stranom prislonjen uz film,
Radiografska tehnika skeleta
kralješnice Sl. 260. Funkcionalne snimke vratne kralješnice u
položaju maksimalne retrofleksije
njegovo tijelo rotira se za 45° na jednu,
pa na drugu stranu (sl. 261. i 262). Time
mediosagitalna ravnina tijela čini s ravni­
nom filma kut od 45°. U tom položaju su
foramina intervertebralija paralelna s fil­
mom pa se najbolje prikazuju. Obavezno
se slika lijeva i desna strana.
Položaj snimanog dijela: Mediosagital­
na ravnina glave i vrata u odnosu na rav­
ninu filma također je pod kutom od 45°.
Ako umjesto prikaza foramina interver­
tebralija želimo bolji prikaz artikulacij­
skih intervertebralnih ploha, tada ćemo
tijelo, vrat i glavu bolesnika rotirati za
oko 70° umjesto za 45°, pa će mediosagi­
talna ravnina tijela, glave i vrata činiti s
ravninom filma kut od 20c. Sve ostalo je
isto kao kod kosih snimaka za prikaz fo­
ramina intervertebralija.
Centriranje: Kod kosih dorzalnih sni­
maka vratne kralješnice centralna zraka
bit će za 15 — 20° ukošena kranijalno, a
cilja na visinu četvrtog do petog vratnog
kralješka (sl. 261). Kose snimke vratne
Snimanje kralješnice 151

Sl. 261. Kosi dorzalni položaj bo­

lesnika za kosu snimku cervikiilne
kralješnice, gdje je centralna zraka
za.15—20° usmjerena kranijalno

kralješnice za prikaz foramina interver-
tebralija mogu se napraviti i onda ako je
bolesnik ventralnom stranom okrenut
prema filmu. Tada ga rotiramo za 45° na
lijevu, a zatim na desnu stranu. Ali je u
tom slučaju smjer centralne zrake ukošen
za 15 — 20° kaudalno (sl. 262). I ovaj put
ciljamo u visinu trećeg do četvrtog vrat­
nog kralješka.
Ako bolesnik ne može sjediti ili stajati,
onda je potreba kose snimke vratne kra­
lješnice napraviti u ležećem položaju.
Ako je bolesnik u teškom stanju, tada
obično leži na leđima. Zato treba najprije
jednu, a zatim drugu stranu podignuti i
podložiti za 45°. Ruka podignute strane
flektirana je u laktu i s njome se bolesnik
pridržava za rub stola suprotne strane.
Druga je ruka pružena uz tijelo. Central­
na zraka u tom je slučaju za 15 — 20°
ukošena kranijalno, a cilja također u visi­
nu četvrtog do petog vratnog kralješka.
Ocjena snimke: Na kosim snimkama
vratne kralješnice optimalno su i oštro
prikazana foramina intervertebralija i

Sl. 262. Ventralni kosi položaj bo­

lesnika za kosu snimku cervikalne
kralješnice gdje je centralna zraka
za 15—20° usmjerena kaudalno

152
Sl. 263. Kosa snimka cervikalne kralješnice
bro prikazana foramina intervertebralija
korpusi sedam vratnih kralješaka (sl.
263). Kod dorzalnih kosih snimaka vrat­
ne kralješnice bolje su prikazana forami­
na intervertebralija koja su dalje od filma
(bliže cijevi), dok je kod ventralnih kosih
snimaka obratno.
Snimke atlanto-okcipitalnog zgloba
Najčešće se izvodi v e n t r a l n a ,
rjeđe kosa snimka atlanto-ok­
c i p i t a l n o g z g l o b a . I za jednu i za
drugu snimku priprema bolesnika je stan­
dardna, znači kao i za ostala snimanja
vratne kralješnice. Materijal koji se upot­
rebljava je film formata 13 x 18 ili 18 x 24.
Slika se pomoću folije i rešetke. Gornji
rub kasete postavlja se oko jedan popreč­
ni prst iznad mastoidnog procesusa. Oba­
vezno se stavlja oznaka strane L ili D.
Radiografska tehnika skeleta
Ventralna snimka
atlanto-okcipitalnog zgloba
Položaj bolesnikova tijela: Pri izvođe­
nju ventralne snimke atlanto-okcipitalnog
zgloba bolesnik leži potrbuške s rukama
flektiranim u laktu i s dlanovima priljub­
ljenim uz stol. Mediosagitalna ravnina ti­
jela okomita je na ravninu stola.
Položaj snimanog dijela: Glava se nala­
zi u položaju čelo — nos. Medijalna rav­
nina glave okomita je na ravninu stola (sl.
264).
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta i cilja na sredinu spojnice dvaju proce­
susa mastoideusa u medijalnoj liniji (na
rubu vlasišta i vrata). Udaljenost fokus —
film je 100 cm.
Ocjena snimke: (sl. 265) Na ventralnoj
snimci atlanto-okcipitalnog zgloba dobro
je prikazan zglob između atlasa i okcipi-
— do­
talne kosti.
a
Sl. 264. Položaj bolesnika za ventralnu snimku at­
lanto-okcipitalnog zgloba — glava je u položaju če-
lo-nos
Snimanje kralješnice
153

Sl. 266. Kosa snimka atlanto-akcipitalnog zgloba

Sl. 265. Ventralna snimka atlanto-akcipitalnog zglo­
ba

Kosa snimka atlanto-okcipitalnog ne kralješnice. Snima se filmom formata

zgloba
Priprema bolesnika i materijala je ista
kao pri izvođenju ventralne snimke atlan-
to-okcipitalnog zgloba.
Bolesnik leži na leđima s rukama ispru­
ženim uz tijelo. Glava je za 45° ukošena
udesno, a zatim ulijevo. Centralna zraka
je okomita i ulazi uz vanjski rub orbite
(sl. 266. a):
Snimke atlasa i aksisa
Razlikujemo tri snimke atlasa i aksisa:
dorzalnu, ventralnu i profil -
n u . Priprema bolesnika za sve tri snimke
je uobičajena, kao i za ostale snimke vrat­
13x18, uz upotrebu folije i rešetke. Pre­
poručuje se snimanje s tubusom. Kod sve
tri snimke uobičajena je zaštita i imobili­
zacija bolesnika.
Dorzalna snimka atlasa i aksisa: Izvodi
se u ležećem položaju bolesnika na leđi­
ma, s rukama pruženim uz tijelo i bradom
minimalno privučenom k prsima, dok su
usta maksimalno otvorena (sl. 267). Me­
dijalna ravnina glave i tijela okomita je
na ravninu stola za snimanje. Centralna
zraka je okomita na sredinu maksimalno
otvorenih usta i pada okomito na film.
Osim u ležećem položaju bolesnika dor­
zalna snimka atlasa i aksisa može se iz­
vesti i u sjedećem položaju, pri čemu je
bolesnik leđima prislonjen uz stativ za
snimanje, a centralna zraka ulazi na sre­
dinu maksimalno otvorenih usta te pada
okomito na sredinu filma (sl. 268. i 269).
 154 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 266. a. Položaj bolesnika za do­

rzalnu snimku atlasa i aksisa mak­
simalno otvorena bolesnikova usta

Sl. 267. Shematski prikaz anatomskih struktura pod­

ručja atlasa i aksisa.
1-atlas, 2-processus transversus atlasa, 3-axis,
4-dens axisa, 5-corpus vertebrae cervicales III, 6-os Sl. 268. Shematski prikaz smjera centralne zrake
occipitale, 7-gornji zubi. 8-donji zubi, 9-mandibula kod dorzalne snimke atlasa i aksisa
Snimanje kralješnice 155

Profilna snimka atlasa i aksisa: Boles­

nik leži na leđima s rukama pruženim uz
tijelo. Medijalna ravnina tijela i glave
okomita je na ravninu stola. Kaseta s fil­
mom postavljena je vertikalno uz desnu
ili lijevu stranu bolesnikove glave podlo-
žena je jastucima. Medijalna ravnina gla­
ve paralelna je s ravninom filma (čisti
profil). Centralna zraka je horizontalna,
pada okomito na sredinu filma, a cilja
oko 2 — 3 cm ispod procesusa mastoide­
usa s one strane koja je bliže cijevi. Oba­
vezna je imobilizacija i zaštita bolesnika
kao i za ostale snimke vratne kralješnice.
Ocjena snimke: Na snimkama su jasno
prikazane mase laterales, dens aksisa, fo­
ramen okcipitale magnum, a naročito nje­
gov ventralni dio. Povrede atlasa i aksisa
su česte, pa se po potrebi rade i dodatne
slojevne snimke (sl. 269. i 270).

Sl. 269. Snimka densa kroz otvorena usta

Ventralna snimka atlasa i aksisa: Boles­

nik leži potrbuške s rukama flektiranim u
laktu i s dlanovima priljubljenim uz stol.
Bolesnikova brada nalazi se na podlošku,
kojemu je kosina 23°. Deblji kraj podloš-
ka okrenut je kranijalno. Vrat je maksi­
malno ekstendiran i izravnat s filmom.
Centralna zraka pada okomito na spojni­
cu dvaju procesusa mastoideusa u medi-
jalnoj liniji. Kod te projekcije dens aksisa
projicira se unutar foramena okcipitale
magnum. Ventralna slika atlasa i aksisa
može se izvesti i bez podloška, pri čemu
bolesnik također leži potrbuške, a brada,
stavljena ravno na film maksimalno je ek-
stendirana.

Centralna zraka je okomita na sredinu

spojnice dvaju procesusa mastoideusa u
medijalnoj liniji. Sl. 270. Profilna snimka atlasa i aksisa

156
Snimke cervikotorakalnog prijelaza
Razlikujemo dorzalnu, ventralnu
profilnu snimku cervikotorakal­
nog prijelaza. Dorzalna snimka cervi­
kotorakalnog prijelaza (Pilarova pro­
jekcija) i profilna snimka rade se često,
a centralna izrazito rijetko. Za sve tri
snimke cervikotorakalnog prijelaza po­
trebna je uobičajena priprema, znači, bo­
lesnika treba osloboditi odjeće do pojasa
i skinuti mu nakit s područja vrata. Slika
se filmom formata 13x18 pomoću folije i
rešetke.
Centar kasete nalazi se u visini jugulu-
ma. Treba staviti oznaku strane L ili D.
Kod dorzalne snimke cervikotorakalnog
prijelaza (Pilarova projekcija) boles­
nik leži na leđima, ruke su mu pružene uz
tijelo, a brada je maksimalno podignuta.
Medijalna ravnina tijela okomita je na
ravninu stola. Simetrične točke ramena
nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini.
Centralna zraka ukošena je za oko 20 —
30° kaudalno i cilja na cervikotorakalni
prijelaz. Udaljenost fokus — film je 100
cm.
Ventralna snimka cervikotorakalnog
područja izvodi se u ležećem položaju bo­
lesnika na trbuhu. Ruke su flektirane u
laktu i priljubljene uz stol u visini glave.
Centralna zraka ukošena je za 20° krani-
jalno, a cilja na cervikotorakalni prijelaz.
Ocjena snimke: Na dorzalnoj i ventral-
noj snimci cervikotorakalnog prijelaza
prikazani su područje donje vratne kra­
lješnice i korpusi prvih triju torakalnih
kralješaka.
Budući da je u rutinskom svakodnev­
nom poslu često teško dobiti dobar pri­
kaz sedmog vratnog te prvog, drugog i
trećeg torakalnog kralješka u profilnoj
projekciji, zbog superpozicije mekih česti
ramena, često se radi tzv. profilna snimka
Radiografska tehnika skeleta
cervikotorakalnog prijelaza. Priprema bo­
lesnika za tu snimku je uobičajena. Izvodi
se filmom formata 24x30, pomoću folije
i i rešetke. Stavlja se oznaka strane L ili D.
Profilna snimka cervikotorakalnog
prijelaza
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na boku u profilnom položaju tako da je
medijalna ravnina tijela i glave paralelna
s ravninom filma. Ruka one strane na ko­
joj bolesnik leži svinuta je u laktu i boles­
nik je drži ispod glave. Na taj se način
postiže da vratna kralješnica bude para­
lelna sa stolom za snimanje. Ruka protiv­
ne (ne priležeće) strane leži na bolesniko­
vu tijelu i bolesnik je mora maksimalno
povući prema kaudalno, odnosno prema
nogama (sl. 271). Time se postiže da rame
nepriležeće strane bude što je moguće vi­
še kaudalno potisnuto. Noge moraju biti
flektirane u koljenu, jer je u tom položaju
bolesnik stabilno položen na stol pa mu
druga imobilizacija nije ni potrebna (sl.
271 i 272).
Centriranje: Centralna zraka nagnuta
je za 10° kaudalno cilja u visini cerviko­
torakalnog prijelaza a izlazi na sredinu
filma.
Snimka cervikotorakalnog prijelaza po
Twinningu. Priprema bolesnika je standar­
dna. Slika se pomoću folije i rešetke fil­
mom formata 18 x 24, koji se stavlja po
visini. Bolesnik je u čistom profilu u sto­
jećem stavu tako da mu je medijalna lini­
ja paralelna s ravninom filma. Ruka koja
je bliža filmu stavljena je iznad glave, a
druga ruka je ispružena uz tijelo i rame je
maksimalno spušteno.
Centralna zraka ide horizontalno, ali
pada okomito na sredinu filma i cilja na
cervikotorakalni prijelaz.
Imobilizacija i zaštita su standardne.
Snimanje kralješnice
157

Sl. 271. Položaj bolesnika za pro­

filnu snimku cervikotorakalnog
prijelaza

Sl. 272. Položaj bolesnika za pro-

filnu snimku cervikotorakalnog
prijelaza i smjer centralne zrake

SNIMKE GRUDNE (TORAKALNE) Dorzalna snimka grudne

KRALJEŠNICE kralješnice

Najčešće se izvode dvije t i p i č n e , stan­ Priprema bolesnika: Za izvođenje do­

dardne snimke torakalne kralješnice —
dorzalna i profilna
rzalne snimke kralješnice bolesnik se oba­
vezno mora svući do pojasa i skinuti na­
kit s vrata.
Pribor: Dorzalna snimka kralješnice iz­
vodi se filmom formata 15 x 40 ili 20 x 40,
obavezno pomoću folije i rešetke. Često
se upotrebljavaju kompenzacijske folije.
 Radiografska tehnika skeleta

Gornji rub kasete dolazi u visini procesu

sa spinozusa sedmog vratnog kralješka.
Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Dorzalna
snimka torakalne kralješnice izvodi se u
principu u ležećem položaju bolesnika na
leđima. Medijalna ravnina bolesnikova ti­
jela okomita je na sredinu stola za snima­
nje. Simetrične točke ramena nalaze se u
istoj transverzalnoj ravnini. Bolesnik mo­
ra ležati točno na sredini stola kako se na
rendgenogramima ne bi dobila iskrivljena
kralješnica uzrokovana lošim položajem
bolesnika pri snimanju, što može praviti
zabunu s obzirom na stvarno patološko
iskrivljenje kralješnice. Ruke bolesnika
ispružene su uz tijelo, brada je malo pod­
ignuta, pod glavu bolesnika stavljen je
jastučić da bolesniku bude ugodnije leža­
ti (sl. 273). Noge su u koljenu lagano flek-
tirane i privučene k tijelu. Na taj način to-
rakalna kralješnica bolje priliježe uz film.

Sl. 273. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku tora­

kalne kralješnice

Centriranje: Centralna zraka je okomi­

ta na film i cilja na šesti torakalni kralje-
Sl. 274. Dorzalna snimka torakalne kralješnice
šak (visina intermamilarne linije) u medi-
jalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film je
100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik
prestaje disati. Snima se u ekspiriju.
Snimanje kralješnice 159

Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci

torakalne kralješnice prikazani su korpusi
svih dvanaest torakalnih kralješaka, pro-
cesusi transverzusi s kostovertebralnim
zglobovima i intervertebralni prostori (sl.
274).

Profilna snimka grudne

kralješnice (latero — lateralna)

Priprema bolesnika i materijal za sni­

manje isti su kao i za dorzalnu snimku to-
rakalne kralješnice. Ako bolesnik ima iz­
razitu kifozu ili lordozu, umjesto filma
formata 1 5 x 4 0 i l i 2 0 x 4 0 upotrijebit će­
mo kod profilne snimke torakalne kralješ­
nice film 30 x 40. U svakom slučaju snima
se pomoću rešetke i folije, i to redovno uz
upotrebu kompenzacijske folije, kao i za

Sl. 276. Profilna snimka torakalne kralješnice

Sl. 275. Položaj bolesnika za profilnu snimku tora­

kalne kralješnice
160
dorzalnu snimku torakalne kralješnice.
Gornji rub kasete nalazi se u visini sed­
mog vratnog kralješka. Obavezno se stav­
lja oznaka strane L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na boku (desnom ili lijevom). Ruke su mu
prekrižene na prsima ili, još češće, ispru­
žene iznad glave. Noge su flektirane u ko­
ljenu i privučene k tijelu. Ispod slabin-
skog dijela kralješnice obavezno se stavlja
podložak kako bi se torakalna kralješnica
što bolje izravnala i njezina uzdužna oso­
vina postala paralelna s ravninom filma.
Medijalna ravnina bolesnikova tijela pa­
ralelna je s ravninom stola za snimanje
(sl. 275). Bolesnik se nalazi kao i kod do-
rzalnog snimanja torakalne kralješnice na
sredini stola za snimanje.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na film i cilja u visini šestog torakalnog
kralješka u stražnjoj aksilarnoj liniji. Uda­
ljenost fokus — film je 100 cm. Za vrije­
me ekspozicije bolesnik može lagano di­
sati. Time dolazi do brisanja rebara, ali
snimka se može učiniti i pri kraju ekspiri-
ja.
Ocjena snimke: Na profilnoj snimci to­
rakalne kralješnice moraju se vidjeti kor­
pusi svih dvanaest torakalnih kralješaka,
sedmi cervikalni i prvi lumbalni kralješak
(sl. 276).
Sl. 277. Položaj bolesnika za kosu
snimku torakalne kralješnice
Radiografska tehnika skeleta
Kosa snimka grudne kralješnice
Priprema bolesnika i materijala za izvo­
đenje kose snimke torakalne kralješnice
uobičajeni su kao i za tipične snimke to­
rakalne kralješnice. Kosa snimka izvodi
se međutim češće u stojećem položaju, ali
se može izvesti i u ležećem položaju bo­
lesnika. Bolesnikovo tijelo ukosimo tako
da njegova medijalna ravnina čini s ravni­
nom filma kut od 45° (sl. 277). Ruka pod­
ignute strane flektirana je u laktu i njom
se bolesnik podupire, a druga je ispruže­
na uz tijelo. U tom položaju spinalni na­
stavci postaju paralelni s ravninom filma
i na taj način dobivamo njihov prikaz.
Uvijek se snima desna i lijeva strana (sl.
278).
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na film i cilja na šesti torakalni kralje­
šak. Udaljenost fokus — film je 100 cm.
Za vrijeme eksponiranja bolesnik ne smi­
je disati. Osim opisanog načina, kosa
snimka torakalne kralješnice može se uči­
niti i tako da bolesnika iz čistog profilnog
položaja rotiramo za 15° — 20° prema
naprijed (kosa projekcija po Oppenhei-
meru), ili da ga pak rotiramo prema stra­
ga, također za 15° — 20° (kosa projekci­
ja po Fuchsu). U tom položaju procesu-
si artikulaciones superiores postaju para­
lelni s ravninom filma.
Snimanje kralješnice 161

Sl. 278. Položaj bolesnika za kosu

snimku torakalne kralješnice — si­
metrične točke ramena i zdjelice u
istoj su transvezalnoj ravnini

Položaj bolesnika je dakle takav da me­
dijalna ravnina tijela čini s ravninom fil­
ma kut od 15 do 20°, pri čemu frontalna
ravnina tijela čini tada kut od 70 ili 7 5 °.
Obavezno se snima i lijeva i desna strana.
Označuje se ona strana tijela koja je bliže
cijevi.
Na kosim snimkama torakalne kralješ­
nice prikazano je svih dvanaest torakal-
nih kralješaka, sedmi cervikalni i prvi
lumbalni. Osobito su dobro prikazani ma­
li zglobovi. Pri izvođenju bilo koje snim­
ke torakalne kralješnice obavezno se pri­
mjenjuju sve zaštitne mjere bolesnika od
ionizirajućeg zračenja. Također treba pro­
vesti odgovarajuću imobilizaciju bolesni­
ka.
SNIMKE SLABINSKE
(LUMBALNE) KRALJEŠNICE
Tipične snimke lumbalne kralješnice
su d o r z a l n a i l i a n t e r i o p o s t e r i o r -
n a snimka, te p r o f i l n a i l i l a t e r o l a -
t e r a l n a s n i m k a . Ali osim spomenutih
izvode se i k o s e s n i m k e , f u n k c i o n a l -
ne i ciljane snimke.

Sl. 279. Položaj tijeja za dorzalnu

snimku lumbalne kralješnice
 Radiografska tehnika skeleta

Dorzalna snimka slabinske

kralješnice

Priprema bolesnika: Na snimanje lum-

balne kralješnice bolesnik mora doći pri­
premljen, kao što je u uvodnom dijelu re­
čeno. Snimani dio lumbalne kralješnice
mora biti bez odjeće i bez predmeta koji
bi mogli dati rendgensku sjenu.
Pribor: Lumbalna kralješnica slika se
filmom formata 15x40, 20x40 ili
24 x 30, obavezno pomoću folije i rešetke.
Kaseta je postavljena uzdužno, a gornji
njezin rub nalazi se u visini ksifoida. Oba­
vezno se stavlja oznaka strane L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Dorzalna
snimka lumbalne kralješnice izvodi se u
ležećem položaju bolesnika na leđima, na
sredini stola za snimanje. Simetrične toč­
ke ramena i simetrične točke zdjelice u is­
toj su transverzalnoj ravnini. Bolesnik le­
ži točno na sredini stola za snimanje, ruke
su mu prekrižene na prsima ili pružene uz
tijelo. Noge su flektirane u koljenu i pri­
vučene k tijelu. Time se izravnava fizio­
loška lordoza lumbalne kralješnice, pa
njezina uzdužna osovina bolje priliježe uz
film. Medijalna ravnina bolesnikova tije­
la okomita je na ravninu stola za snima­
nje (sl. 279).
Centriranje: Smjer centralne zrake je
okomit. Centralna zraka cilja na sredinu
linije koja spaja obje kriste ilijake u medi­
jalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film
iznosi 100 cm. U toku ekspozicije boles­
nik ne smije disati. Slika se u ekspiriju.
Područje gonada obavezno se zaštićuje
štitnicima za gonade. Primarni snop ren­
dgenskog zračenja treba također suziti.
Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci
lumbalne kralješnice prikazani su korpusi
svih lumbalnih kralješaka, dvanaesti tora-
kalni kralješak i dio sakruma. Osim kor­
pusa dobro se prikazuju procesusi tran-
sverzusi i intervertebralni prostori (sl.
280). Sl. 280. Dorzalna snimka lumbalne kralješnice
Snimanje kralješnice 163

Profilna snimka slabinske

kralješnice

Priprema bolesnika za profilnu snimku

lumbalne kralješnice je uobičajena.
Profilna snimka lumbalne kralješnice
izvodi se filmom formata 1 5 x 4 0 ili
20x40. Ako bolesnik ima izrazitu lordo-
zu ili kifozu, upotrijebit ćemo filma for­
mata 30 x 40. Obavezno se snima pomoću
folije i rešetke. Gornji rub kasete dolazi u
visini ksifoida. Obavezno je stavljanje oz­
nake strane L ili D.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na boku, u čistom profilnom položaju.
Ruke su mu pod glavom ili pružene iznad
glave. Bolesnik se rukama prema napri­
jed može pridržavati i za stol. Medijalna
ravnina tijela paralelna je s ravninom sto­
la za snimanje. Bolesnik se nalazi točno
na sredini stola. Noge su flektirane u ko­
ljenu i privučene k tijelu. Ispod lumbalne
kralješnice mora se staviti p o d l o ž a k ,
koji ne ostavlja rendgensku sjenu, kako bi
se što bolje izravnala kralješnica (sl. 281).
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta i cilja oko tri poprečna prsta iznad kris-
te ilijake u srednjoj aksilarnoj liniji. Za

Sl. 282. Profilna snimka lumbalne kralješnice

Sl. 281. Položaj bolesnika za profilnu snimku lum­

balne kralješnice
 164
vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije di­
sati.
Obavezno se bolesnik mora zaštiti od
zračenja.
Ocjena snimke: Na snimci lumbalne
kralješnice u profilnoj projekciji dobro su
prikazani korpusi svih lumbalnih kralje-
šaka, dvanaesti torakalni kralješak i dio
sakruma. Osim korpusa dobro se prikazu­
ju procesusi spinozusi i intervertebralni
prostori (sl. 282).
Kose snimke slabinske kralješnice
Priprema bolesnika za izvođenje kosih
snimaka lumbalne kralješnice uobičajena
je kao i za ostale snimke lumbalne kra­
lješnice.
Snimke se izvode filmom formata
15 x 40 ili 20 x 40. Snima se pomoću folije
i rešetke. Gornji rub kasete nalazi se u vi­
sini ksifoida. Obavezno se stavlja oznaka
L ili D.
Razlikujemo a n t e r i o r n e i p o s t e r i -
o r n e k o s e snimke lumbalne kralješni­
ce.
Za dorzalnu (posteriornu) kosu snimku
slabinske kralješnice bolesnik leži na leđi­
ma, ruke su mu ispod glave ili pružene
Sl. 283. Položaj bolesnika pri sni­
manju dorzalne (posteriorne) kose
snimke lumbalne kralješnice
Radiografska tehnika skeleta
naprijed. Noge su flektirane u koljenu i
privučene k tijelu da bi se izravnala fizio­
loška lordoza lumbalne kralješnice. Tijelo
je za 45° podignuto na jednu, pa na dru­
gu stranu. Medijalna ravnina tijela čini
ravninom tijela kut od-45°. Podizanjem
bolesnikova tijela podiže se područje
zdjelice i ramena (sl. 283).
Kod centriranja centralna zraka pada
okomito na film i cilja tri poprečna boles­
nikova prsta iznad i pet medijalno od
kriste ilijake, odnosno na visinu trećeg
lumbalnog kralješka. Udaljenost fokus —
film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije
bolesnik ne smije disati. Uvijek se snima
u ekspiriju.
Imobilizacija i zaštita su uobičajene.
Za ventralnu (anteriornu) kosu snimku
lumbalne kralješnice tijelo se nala~i u
ventralnom kosom položaju rotirano za
45° na jednu, a zatim na drugu stranu.
Noge su savijene u koljenu, privučene k
tijelu kako bi se izravnala fiziološka lor-
doza lumbalne kralješnice (sl. 284).
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito i cilja tri poprečna prsta bolesnikova
iznad i pet medijalno od kriste ilijake, od­
nosno u visini trećeg lumbalnog kralješ­
ka. Udaljenost fokus — film je oko 100
cm. U toku ekspozicije bolesnik ne smije
disati. Primjenjuje se uobičajena zaštita i
imobilizacija.
Snimanje kralješnice
Sl. 285. Kose snimke lumbalne kralješnice
165
Sl. 284. Položaj bolesnika pri sni­
manju ventralne (anteriorne) kose
snimke lumbalne kralješnice
Ocjena snimaka: Na kosim snimkama
lumbalne kralješnice prikazani su mali
zglobovi koji se nalaze bliže filmu. Prika­
zani su i korpusi svih lumbalnih kralješa­
ka, dvanaesti torakalni kralješak i dio
sakruma u kosoj projekciji. Uvijek se radi
komparacije snimaju obje strane (sl. 285).
Funkcionalne snimke slabinske
kralješnice
Funkcionalne snimke lumbalne kralješ­
nice često se izvode ali uvijek kao dopun­
ske snimke, nakon učinjenih tipičnih sni­
maka. U načelu razlikujemo funkcional­
ne snimke lumbalne kralješnice u m a k s i -
malnoj inklinaciji i maksimalnoj
r e k l i n a c i j i od snimaka s n a g i b o m t i ­
jela u lijevo i u desno.
Funkcionalne snimke u maksimalnoj in­
klinaciji i reklinaciji mnogo se češće izvo­
de. Kad se na uputnici traže funkcionalne
snimke lumbalne kralješnice, pod tim se
podrazumijeva da će se osim dorzalne i
profilne snimke učiniti i snimke u maksi­
malnoj inklinaciji i maksimalnoj reklina-
ciii lumbalne kralješnice.

Priprema bolesnika za sve funkcional­
ne snimke lumbalne kralješnice je uobiča­
jena kao i za standardne snimke. Funkci­
onalne snimke lumbalne kralješnice rade
se filmom formata 30 x40, obavezno uz
upotrebu folije i rešetke. Stavlja se Ozna­
ka strane L ili D. Gornji rub kasete nalazi
se u visini ksifoida.
Funkcionalne snimke lumbalne kralješ­
nice u maksimalnoj inklinaciji i maksi­
malnoj reklinaciji uvijek se izvode u sto­
jećem položaju bolesnika, u profilnom
položaju bolesnikova tijela, pri čemu je
Radiografska tehnika skeleta
medijalna ravnina tijela paralelna sa stati­
vom za snimanje.
Bolesnikove ruke pružene su iznad gla­
ve i savijene u laktovima. Bolesnik se
maksimalno nagne prema naprijed (mak­
simalna inklinacija) (sl. 286), a zatim
maksimalno prema natrag (maksimalna
reklinacija) (sl. 287). Pri tome se mora pa­
ziti da bolesnikova zdjelica ostane nepo­
mična, odnosno fiksirana, tj. u istom po­
ložaju, a da bolesnik savija tijelo samo u
lumbalnom području.
Sl. 286. Položaj bolesnikova tijela
za funkcionalne snimke lumbalne
kralješnice-maksimalna inklinacija
Sl. 287. Položaj bolesnikova tijela
za funkcionalne snimke Jumbalne
kralješnice — maksimalna reklina-
cija
Snimanje kralješnice
Sl. 288. Funkcionalne snimke lumbalne
u položaju maksimalne inklinacije
Centriranje: Snima se sa horizontalnim
snopom zračenja. Centralna zraka pada
okomito na film i cilja tri poprečna prsta
iznad kriste ilijake. Obavezno se snima u
maksimalnoj inklinaciji i maksimalnoj
reklinaciji lumbalne kralješnice. Udalje­
nost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrije­
me ekspozicije bolesnik ne smije disati.
Eksponira se u ekspiriju. Obavezno se
provodi uobičajena zaštita bolesnika.
Ocjena snimke: Na profilnim, funkcio­
nalnim snimkama lumbalne kralješnice u
maksimalnoj inklinaciji i maksimalnoj
reklinaciji vrlo se dobro mogu analizirati
intervertebralni prostori (sl. 288. i 289).
167
kralješnice Sl. 289. Funkcionalne snimke lumbalne kralješnice
u položaju maksimalne reklinacije
Dorzalne i ventralne funkcionalne snim­
ke lumbalne kralješnice s nagibom tijela
ulijevo i udesno rjeđe se izvode od profil-
nih funkcionalnih snimaka. To osobito
vrijedi za ventralne funkcionalne snimke
lumbalne kralješnice. I dorzalne i ventral­
ne funkcionalne snimke lumbalne kralješ­
nice izvode se uvijek u stojećem položaju
bolesnikova tijela, pri čemu je bolesnik ili
licem ili leđima okrenut prema filmu. Bo­
lesnik se naginje maksimalno najprije na
jednu, a zatim na drugu stranu u lumbal-
nom dijelu kralješnice.. Zdjelica ostaje
fiksirana, odnosno kukovi su na svom
mjestu. Obavezno se snima i lijeva i des­
na strana (sl. 290. i 291).
 168
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na ravninu filma. Snima se s hori­
zontalnim snopom zračenja, a cilja na
sredinu linije koja spaja obje kriste u me­
dijalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film
iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bo­
lesnik ne smije disati. Snima se u ekspiri-
ju. Obavezno se provodi odgovarajuća za­
štita bolesnika.
Ocjena snimaka: Dorzalne i ventralne
funkcionalne snimke lumbalne kralješni­
ce služe za prikaz intervertebralnih pro-
, stora.
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 290. Položaj bolesnika za do­
rzalnu Funkcionalnu snimku lum­
balne kralješnice — nagib bolesni­
ka ulijevo
Sl. 291. Položaj bolesnika za do­
rzalnu snimku funkcionalne lum­
balne kralješnice — nagib bolesni­
ka udesno
Ciljane snimke četvrtog i petog
slabinskog kralješka
Kada treba učiniti ciljane snimke čet­
vrtog i petog lumbalnog kralješka, uvijek
se izvodi d o r z a l n a i p r o f i l n a snim­
ka, a ponekad i k o s e s n i m k e p o K o ­
v a č u . Ciljane snimke četvrtog i petog
lumbalnog kralješka rade se zbog čestih
degenerativnih promjena intervertebral-
nog diska u visini L I V — L V i L V — S I
kralješka. Budući da je potrebna pomna
Snimanje kralješnice
analiza tog područja, čine se ciljane snim­
ke. Te se snimke nazivaju još i snimke
lumbosakralnog prijelaza.
Priprema bolesnika za sve ciljane snim­
ke lumbosakralnog područja je uobičaje­
na, kao i za ostale snimke lumbalne kra­
lješnice. Snima se filmom formata
24 x 30, pomoću folije i rešetke. Prepo­
ručuje se snimati s tubusom. Stavlja se oz­
naka strane L ili D. Centar kasete nalazi
se u sredini između obje kriste i obje spi-
ne ilijake anterior superior. Važno je što
više suziti rendgenski snop kako bi snim­
ka bila što oštrija.
Kod dorzalne snimke bolesnik leži na
leđima, s rukama prekriženima na prsima
ili pruženima uz tijelo. Noge su flektirane
u koljenu i privučene k tijelu.
Centriranje: Centralna zraka je za
20 — 25° ukošena kranijalno, a kod nekih
Sl. 292. Dorzalna ciljana snimka četvrtog i petog
lumbal nog kralješka
169
bolesnika čak i do 45°. Cilja se na pro­
stor između četvrtog i petog kralješka u
medijalnoj liniji na sredinu spojnice, koja
spaja obje kriste i obje spine ilijake ante­
rior superior (sl. 292).
Profilna snimka: Bolesnik leži na des­
nom ili lijevom boku. Ruke su prekrižene
na prsima ili pružene iznad glave. Noge
su flektirane u koljenu i privučene k tije­
lu.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na film, cilja na prostor između čet­
vrtog i petog kralješka u srednjoj aksilar-
noj liniji (jedan do dva poprečna bolesni­
kova prsta ispod kriste). Udaljenost fokus-
— film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozi­
cije bolesnik ne smije disati. Slika se u
ekspiriju (sl. 293).
Sl. 293. Profilna ciljana snimka četvrtog i petog lum-
balnog kralješka
 Radiografska tehnika skeleta
170

Kose snimke lumbosakralnog

prijelaza po Kovaču

Za kosu snimku lumbosakralnog prije­

laza po K o v a č u priprema bolesnika i
materijal za izvođenje snimke isti su kao i
kod ostalih kosih snimaka lumbosakral­
nog prijelaza. Snimke se izvode uvijek u
ležećem položaju bolesnika. Bolesnik leži
na boku, a zdjelica je za 30° ukošena pre­
ma trbuhu. Rame je također ukošeno za
30°. Ruke se nalaze pod glavom ili su
pružene iznad glave. Noge su malo savije­
ne u koljenima i privučene k tijelu (sl.
294.
Centriranje: Centralna zraka je ukoše­
na za 15 — 30° kaudalno, a cilja na L V
odnosno dva poprečna prsta ispod kriste.
Kaseta je postavljena tako da je njezino
središte u sredini između kriste i spine ili-
jake anterior superior. Za vrijeme ekspo-
niranja bolesnik zadržava disanje. Ekspo­ sl. 295. Kosa snimka lumbosakralnog prijelaza po
nira se u ekspiriju. Kod svih ciljanih sni­ Kovaču
maka lumbosakralnog prijelaza provodi
se uobičajena zaštita bolesnika. Na cilja­
nim snimkama četvrtog i petog lumbal-
nog kralješka odnosno lumbosakralnog
prijelaza dobro se vide korpusi spomenu­ nalni nastavci i stražnji lukovi navedenih
tih kralješaka, procesus i spinozusi, spi­ kralješaka (sl. 295).

Sl. 294. Položaj bolesnika za kosu

snimku lumbosakralnog prijelaza
po KOVAČU
Snimanje kralješnice 171

SNIMKE KRSTAČNE (SAKRALNE) ji (sl. 297). Udaljenost fokus — f i l m iznosi

100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik
KRALJEŠNICE prestaje disati. Snima se u ekspiriju.
Ocjena snimke: Na snimci je prikazan
Snimke sakruma izvode se uvijek u le­ sakrum u cijelosti, peti lumbalni kralješak
žećem položaju bolesnika. Snimaju se ti­ i dio osis kokcigis (sl. 298. i 299).
p i č n e snimke. Priprema bolesnika za
snimanje sakralne kralješnice analogna je
pripremi bolesnika za snimanje lumbalne
kralješnice.

Dorzalna snimka sakruma

Priprema bolesnika je uobičajena. Sak-

rum se snima filmom formata 18 x 24 ili
24 x 30, pomoću folije i rešetke.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na leđima, točno na sredini stola. Medi­
jalna ravnina tijela okomita je na ravninu
stola za snimanje. Simetrične točke rame­
na i simetrične točke zdjelice u istoj su
transverzalnoj ravnini. Ruke su prekriže­
ne na prsima ili pružene iznad glave (sl.
296).
Centriranje: Centralna zraka je ukoše­
na na 15° kranijalno i cilja sredinu linije
koja spaja desnu i lijevu spinu ilijaku an­
terior superior i simfizu u medijalnoj lini­

Sl. 297. Smjer centralne zrake i

mjesto ulaska centralne zrake za
dorzalnu snimku sakruma

Sl. 296. Položaj bolesnika za do­

rzalnu snimku sakruma

172
Sl. 298. Shematski prikaz prolaza
kod dorzalne snimke sakruma
Kod ventralne snimke sakruma pripre­
ma i materijal su isti kao i za dorzalnu
snimku sakruma, ali kod ventralne snim­
Sl. 299. Dorzalna snimka sakruma
Radiografska tehnika skeleta
ke bolesnik leži potrbuške na stolu za sni­
manje. Centralna zraka ukošena je za 15°
kaudalno, a cilja na sredinu filma, odnos­
no na sredinu sakralne kosti.
Profilna snimka sakruma
Priprema bolesnika za profilnu snimku
sakruma je ista kao i za dorzalnu snimku.
Pribor: Snima se filmom formata
18 x 24 ili 24 x 30 pomoću folije i rešet­
ke.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na desnom ili lijevom boku, s rukama
prekriženima na prsima, pruženima iznad
centralne zrake glave ili stavljenima pod glavu. Noge su
flektirane u koljenu i lagano privučene k
tijelu. Medijalna ravnina bolesnikova tije­
la paralelna je s ravninom stola za snima­
nje. Bolesnik leži točno na sredini stola za
snimanje. Ispod lumbalnog dijela kralješ­
nice stavlja se jastučić.
Sl. 300. Profilna snimka sakruma
Snimanje kralješnice 173

Centriranje: Centralna zraka okomita

je na film i cilja oko 7 cm ispod kriste ili-
jake u stražnjoj aksilarnoj liniji. U t o k u
ekspozicije bolesnik ne smije disati. Kod
profilne snimke sakruma, kao i kod osta­
lih snimaka sakruma, obavezno se provo­
di adekvatna zaštita bolesnika.
Ocjena snimke: Na snimci je prikazan
sakrum u profilnoj projekciji (sl. 300).

SNIMKE TRTIČNE KRALJEŠNICE

(OS KOKCIGIS)

Za izvođenje snimke kokcigealne kosti

potrebna je analogna priprema bolesnika
kao i za izvođenje snimke sakruma, od­
nosno lumbalne kralješnice. Os kokcigis
snima se u tipičnim projekcijama filmom
formata 13 x 18 ili 18 x 24 pomoću foli­
je i rešetke.

sl. 302. Smjer centralne zrake i njezino ulazno mjes­

to za dorzalnu snimku os kokcigis
Dorzalna snimka os kokcigis

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na leđima, na sredini stola za snimanje.
Medijalna ravnina bolesnikova tijela oko­
mita je na ravninu stola. Simetrične točke
ramena i zdjelice nalaze se u istoj tran­
sverzalnoj ravnini. Bolesnikove ruke pre­
križene su na prsima ili pružene uz tijelo.
Noge su ekstendirane (sl. 301).
Centriranje: Centralna zraka ukošena
je za 10° kaudalno i cilja 4—5 poprečnih

Sl. 301. Položaj bolesnika za do­

rzalnu snimku os kokcigis

174
prstiju iznad simfize (sl. 302). Udaljenost
fokus —film iznosi 100 cm. Za vrijeme ek­
spozicije bolesnik prestaje disati, i to u
ekspiriju. Obavezno se provodi zaštita bo­
lesnika.
Ocjena snimke: Na snimci je prikazan
sakrum os kokcigis u cijelosti i peti lum-
balni kralješak (sl. 303).
Profilna snimka os kokcigis
Priprema bolesnika i priprema materija­
la ista je kao i kod dorzalne snimke os
kokcigis.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na desnom ili lijevom boku,
Sl. 303. Dorzalna snimka os kokcigis
Radiografska tehnika skeleta
ravnina njegova tijela paralelna je s ravni­
nom stola za snimanje. Pod lumbalni dio
kralješnice stavljen je podložak. Noge su
lagano flektirane u koljenu i privučene k
tijelu. Ruke su flektirane u laktu, stavlje­
ne uz glavu ili pod glavu.
Centriranje: Centralna zraka okomita
je na film i cilja oko 12 cm ispod linije
kriste ilijake u stražnjoj aksilarnoj liniji.
Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Za
vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje di­
sati, i to u ekspiriju.
Obavezno se provodi uobičajena zašti­
ta bolesnika.
Ocjena snimke: Na snimci je prikazan
peti lumbalni kralješak, os sakrum i os
medijalna kokcigis (sl. 303 a.).
Sl. 303. a. Profilna snimka os kokcigis
SNIMANJE PRSNOGA KOŠA
(THORAX)
Pod snimkom prsnog koša podrazumi­
jevamo u prvom redu snimke rebara, ia­
ko, anatomski gledajući, prednji dio to­
raksa čini sternum, a stražnji dio torakal-
na kralješnica. Snimke ramena detaljno
su opisane u poglavlju o snimkama gor­
njih ekstremiteta.
Za snimke toraksa potrebno je bolesni­
ka svući do pojasa i toraks potpuno oslo­
boditi odjeće. Osim toga treba skinuti i
nakit s vrata, odnosno ukloniti sve pred­
mete koji bi mogli ostaviti nepoželjnu
rendgensku sjenu.
Povrede rebara su česte, pa su i snima­
nja rebara česta. Pri tome moramo paziti
koja su rebra povrijeđena. U pravilu se
snima onaj dio rebara koji boli, odnosno
gdje se očekuje povreda. Osim traumat­
skih promjena tumorski procesi također
mogu biti indikacija za izvođenje snima­
ka rebara. To se odnosi i na sternum.
Anomalije rebara mnogo su rjeđa indika­
cija za snimke rebara. Želimo li snimiti
sva rebra, upotrijebiti ćemo film formata
35 x 35, a za lijevu polovicu grudnog ko­
ša film formata 30 x 40. Dobivamo tada
snimke lijevog ili desnog hemitoraksa.
Sternum međutim snimamo filmom for­
mata 24 x 30.
Rebra slikamo uz upotrebu folije i re­
šetke i to najčešće ležeći, ali se mogu sni­
mati i stojeće uz Buckijev stativ.
SNIMKE REBARA
Ventralna snimka prsnoga koša.
Priprema bolesnika: Za ventralnu snim­
ku toraksa i rebara bolesnik mora biti
svučen do pojasa i s vrata mu moraju biti
uklonjeni ukrasni predmeti. Ako se snima
cijeli toraks, upotrijebit će se film forma­
ta 35 x 35, a za hemitoraks film formata
30 x 40. Film 30 x 40 postavlja se uz­
dužno. Obavezno se stavlja oznaka D ili
L. Snima se pomoću folije i rešetke.
Položaj bolesnikova tijela: Toraks se
obično snima u ležećem položaju bolesni­
ka, mnogo rjeđe u stojećem. Za ventralnu
snimku toraksa bolesnik leži potrbuške
na stolu za snimanje, ruke su mu pružene
uz tijelo i lagano odmaknute od njega.
Da bi se izbacila skapula, dlanovi su u
suklinaciji. Medijalna ravnina tijela oko­
mita je na ravninu filma. Frontalna ravni­
na paralelna je s ravninom filma. Povrije­
đeni dio toraksa nalazi se na sredini fil­
ma. Film je postavljen tako da je gornji
rub kasete oko 3 — 4 poprečna prsta iznad
mekih česti ramena.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na film i cilja obično na povrijeđeni
dio rebara. Ako se snimaju gornja rebra
 Radiografska tehnika skeleta
176

cilja se na četvrti torakalni kralješak, a

snimaju li se donja rebra, cilja se na deve­
ti torakalni kralješak. Ako se pak snima
desni ili lijevi hemitoraks, tada će se cilja­
ti tri poprečna bolesnikova prsta lateral-
no od torakalne kralješnice odnosno 3 — 4
poprečna prsta paramedijalno, i to u visi­
ni šestog torakalnog kralješka, odnosno u
visini šestog rebra. Bolesnikovo tijelo tre­
ba prekriti zaštitnom pregačom, osobito
područje gonada, a primarni snop ren­
dgenskog zračenja obavezno suziti na ne­
što manje od veličine upotrebljavanog fil­
ma. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora
biti miran u namještenom položaju, mora
prestati disati, a eksponira se u ekspiriju
za donja rebra, a u inspiriju za gornja reb­
ra.
Prikaz struktura na snimci: Na ventral-
noj snimci rebara bolje su prikazani pred­
nji krakovi.

Dorzalna snimka prsnoga koša Sl. 304. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku reba­
ra
Priprema bolesnika i materijal isti su
kao i za ventralnu snimku toraksa. Boles­ Smjer centralne zrake je okomit i za
nik leži poleđice na stolu za snimanje ta­ prikaz gornjih rebara cilja u visini čet­
ko da mu je toraks na sredini filma ili je vrtog torakalnog kralješka u medijalnoj
na sredini filma onaj dio koji ga boli, od­ liniji, a treba li pak prikazati donja rebra,
nosno onaj dio koji treba snimiti. Obje su tada centralna zraka cilja u visini devetog
ruke pružene uz tijelo i malo od njega od­ torakalnog kralješka. Bolesnik duboko
maknute, kako bi se izbaci­
le skapule (sl. 304). Ako tre­
ba prikazati donja rebra,
bolesnik može ruke staviti
iznad glave.

Sl. 305. Položaj bolesnika za snim­

ku lijevog hemitoraksa
Snimanje prsnoga koša (thorax) 177

Sl. 306. Smjer centralne zrake i

njezino ulazno mjesto za snimku
lijevog hemitoraksa

Sl. 307. Dorzalna snimka prsnoga koša

 Radiografska tehnika skeleta
178

udahne, zatim izdahne i ne diše, odnosno

zadrži dah, i u tom se trenutku eksponira.
Trebamo li snimiti lijevu ili desnu polovi­
cu toraksa, tada se snima hemitoraks. Pri­
prema i položaj bolesnika su isti kao i za
dorzalnu snimku toraksa. Smjer centralne
zrake je okomit, ali se ne centrira medijaf-
no, već četiri poprečna prsta bolesnika
paramedijalno u visini Th 4 za prikaz gor­
njeg dijela hemitoraksa ili u visini Th 9 za
prikaz donjeg dijela hemitoraksa (sl. 305 i
306.).
Imobilizacija i zaštita bolesnika isti su
kao i za ventralnu snimku rebara (sl. 307).

Kosa snimka rebara

Kosa snimka rebara izvodi se ako po­

stoji sumnja na frakturu rebara u aksilar-
noj liniji, a frakture rebara u tom dijelu
Sl. 308. Položaj bolesnika za profilnu snimku prsno­
veoma su česte. Priprema bolesnika i ma­ ga koša
terijala ista je kao i za ventralnu snimku
rebara. Bolesnik leži ili stoji, tijelo mu je
rotirano za 45°, prema tome da li ga boli
lijeva ili desna strana. Bolesnikovo tijelo
nalazi se dakle u prvom ili drugom ko­
som položaju. Centralna zraka je okomita
na sredinu filma. Za gornja rebra cilja se
u visini četvrtog torakalnog kralješka, a
za donja u visini devetog.
Imobilizacija i zaštita su isti kao i za
ventralnu snimku toraksa.

PROFILNA SNIMKA PRSNOGA

KOŠA

Profilna snimka toraksa ili rebara izvo­
di se vrlo rijetko. Priprema bolesnika i
materijala ista je kao i za ventralnu snim­
ku. Bolesnik leži na desnom ili lijevom
boku, prema tome koja je strana rebara
povrijeđena (sl. 308). Noge su flektirane u
koljenu i privučene k tijelu, ruke su pru­
žene iznad glave. Centralna zraka okomi­
ta je na sredinu filma, cilja u visini šestog
torakalnog kralješka u srednjoj aksilarnoj
liniji.
Imobilizacija i zaštita iste su kao i za
ventralnu odnosno dorzalnu snimku to­
raksa (sl. 308. a).
Snimanje prsnoga koša (thorax)
Snimke sternuma
Prilikom snimanja sternuma treba na­
stojati izbaciti sternum iz sjene kralješni­
ce kako se ne bi međusobno superponira-
li jer bi analiza sternuma bila onemoguće­
na. To se može postići rotacijom bolesni­
kova tijela ili nagibom centralne zrake.
Za snimke sternuma potrebno je bolesni­
ka svući do pojasa. Sternum se snima fil­
mom formata 24 x 30, uz upotrebu folije
i rešetke, i to u ležećem i u stojećem polo­
žaju bolesnika.
179
Sl. 308. a. Profilna snimka prsnoga
koša
Ventralna snimka sternuma
Priprema bolesnika: Za ventralnu snim­
ku sternuma bolesnika treba svući do po­
jasa, a s područja vrata skinuti sve ukras­
ne predmete koji bi mogli ostaviti nepo­
željnu rendgensku sjenu.
Snima se filmom formata 24 x 30, uz
upotrebu folije i rešteke. Film se stavlja
uzdužno. Obavezno se stavlja oznaka L ili
D. Kaseta je postavljena uzdužno, a nje­
zin gornji rub dolazi oko dva poprečna
prsta iznad mekih česti ramena.
 Radiografska tehnika skeleta
180

Sl. 310. Shematski prikaz sternu

ma:
l-manubrium sterni, 2-corpus ster
ni, 3-processus xiphoideus, 4-cla
Sl. 309. Položaj bolesnika za ventralnu snimku sternuma vicula, 5-incisura jugularis

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži

potrbuške na stolu za snimanje u ventral-
nom kosom položaju, s podignutim lije­
vim ramenom, što znači da je u lijevom
kosom položaju. Uzdužna osovina ster­
numa centrirana je na sredinu filma. Pri-
lagođava se podizanje ramena i zdjelice,
tako da je toraks dovoljno rotiran kako bi
se izbjegla superpozicija sjene kralješnice
i sternuma. To je otprilike za oko 10 do
20° (sl. 309).

Centriranje: Centralna zraka je okomo-

ta na film i cilja u visini trećeg torakalnog
kralješka. Obavezno treba suziti primarni
snop rendgenskog zračenja na nešto ma­
nje od formata'-upotrebljavanog filma, a
tijelo bolesnika, osobito područje gona-
da, zaštititi pregačom.

Prikaz struktura na snimci (sl. 310): Na

snimci je prikazan sternum u cijelosti, a
to znači područje manubriuma, korpusa i
procesusa ksifoideusa (sl. 311). Sl. 311. Ventralna snimka sternuma
Snimanje prsnoga koša (thorax)
Sl. 312. Položaj bolesnika za late-
romedijalnu snimku sternuma
Lateromedijalna projekcija
sternuma
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za prethodnu snimku. Bolesnik leži
potrbuške na stolu za snimanje s rukama
pruženima uz tijelo. Medijalna ravnina ti­
jela okomita je na ravninu stola. Manub­
rium sterni leži oko 3 — 4 poprečna prsta
ispod gornjeg ruba filma. Uzdužna osovi­
na sternuma poklapa se sa sredinom fil­
ma. Bolesnikova glava lagano se ukosi u
stranu, što uvjetuje i minimalnu rotaciju
kralješnice. Smjer centralne zrake je uko-
šen od lateralnog prema medijalno za ne­
kih 18 — 20°. Kut centralne zrake ovisi o
dubini toraksa. Ulazno mjesto centralne
zrake je oko četiri poprečna prsta latero-
medijalno, odnosno lateralno od medijal-
ne linije u visini Th IV (sl. 312). Central­
na zraka izlazi na spoju gornje i srednje
trećine sternuma. Za vrijeme ekspozicije
bolesnik ne smije disati.
Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
bičajene.
Profilna snimka sternuma
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za ventralnu snimku. Bolesnik stoji
u profilnom položaju, znači da je medijal­
na ravnina tijela paralelna s ravninom fil­
ma, a frontalna ravnina okomita na ravni­
nu filma. Obje su ruke zabačene prema
nazad i bolesnik se što je više moguće is­
prsi prema naprijed (sl. 313). Snima se
horizontalnim snopom rendgenskog zra­
čenja. Centralna zraka pada okomito na
sredinu sternuma i na sredinu filma (sl.
314). U toku ekspozicije bolesnik ne smi­
je disati.
Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
bičajene.
Prikaz struktura na snimci (sl. 315): Na
profilnoj snimci sternuma vidljivo je pod­
ručje manubriuma korpusa i procesusa
ksifoideusa u profilnoj projekciji (sl. 316).
 Sl. 313. Položaj bolesnika za pro­
filnu snimku sternuma

Sl. 314. Smjer centralne zrake za

profilnu snimku sternuma

Sl 315. Shematski prikaz sternuma u profilnoj pro­

jekciji:
1-manumbrium sterni, 2-corpus sterni, 3-processus
xiphoideus, 4-clavicula
Snimanje prsnoga koša (thorax) 183

Sl. 316. Profilna snimka sternuma

184 Radiografska tehnika skeleta

Modificirana profilna snimka pojasa. Sve snimke sternoklavikularnog

sternuma zgloba snimaju se pomoću folije i rešetke
filmom formata 18 x 24.
Profilna snimka sternuma može se iz­
vesti i u ležećem položaju bolesnika. Bo­
lesnik leži na stolu za snimanje u bočnom
položaju. Medijalna ravnina tijela para­ Ventralna snimka obaju
lelna je s ravninom filma, a frontalna rav­ sternoklavikularnih zglobova
nina okomita je na ravninu stola, odnos­
no filma. Bolesnikove ruke izdignute su Priprema bolesnika za bilateralnu pro­
iznad glave, tijelo je lagano rotirano i to jekciju sternoklavikularnih zglobova ista
tako da je uzdužna osovina sternuma je kao i za ostale snimke toraksa. Snima
okomita na film. Centrira se na sredinu se filmom formata 18 x 24, uz upotrebu
sternuma i na sredinu filma. folije i rešetke. Film se stavlja poprijeko.
Imobilizacija i zaštita su uobičajene. Obavezno se označuje strana sa D i L.
Bolesnik leži potrbuške, točno na sredini
stola. Medijalna ravnina bolesnikova tije­
la okomita je na ravninu stola za snima­
Snimke sternoklavikularnog
nje. Ruke su pružene uz tijelo, s dlanovi-
zgloba ma koji su u supinaciji, glava i lice su
mirni, podloženi jastukom. Centralna zra­
Sternoklavikularni zglobovi mogu se ka pada okomito i cilja u visini procesusa
snimati zajedno, i tada je to bilateralna spinozusa trećeg torakalnog kralješka (sl.
projekcija, ali se mogu snimati i svaki 317). Eksponira se u ekspiriju, kako bi se
zasebno. Tada je to unilateralna pro­ eliminirala sjena rebara.
jekcija. Za svaku snimku stenoklavikular- Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
nog zgloba mora se bolesnik skinuti do bičajene (sl. 318).

Sl. 317. Položaj bolesnika za ven-

tralnu snimku obaju stemoklavi-
kularnih zglobova
Snimanje prsnoga koša (thorax)
Sl. 318. Ventralna snimka oba­
ju sternoklavikularnih zglobo­
va
Ventralna snimka jednog
sternoklavikularnog zgloba
Priprema bolesnika, materijal i položaj
tijela za ventralnu snimku jednog ster­
noklavikularnog zgloba, odnosno za uni­
lateralnu projekciju isti su kao i za bilate­
ralnu projekciju. Medijalna ravnina bo­
lesnikova tijela okomita je na ravninu sto­
la odnosno na ravninu filma. Bolesnik le­
Sl. 319. Položaj bolesnika za ven­
tralnu snimku jednog sternoklavi­
kularnog zgloba
185
ži u ventralnom položaju tako da je sni­
mani sternoklavikularni zglob u središtu
filma.
Tijelo lagano rotiramo da se kralješni­
ca izbaci iz sjene sternoklavikularnog
zgloba koji se snima i on se tada nalazi u
središtu filma (sl. 319). Centralna zraka
pada okomito na sredinu filma i cilja u
visinu procesusa spinozusa trećega tora­
kalnog kralješka.
 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 320. Položaj bolesnika i smjer

centralne zrake za modificiranu
snimku jednog sternoklavikular­
nog zgloba

Može se. izvesti i modificirana snimka poprečna prsta paramedijalno u visini Th

kod koje bolesnik također leži potrbuške.
Kaseta se nalazi ispod prsiju, i to tako da
je sternoklavikularni zglob u središtu fil­
ma. Ruke su odmaknute od tijela s dlano­
vima u pronaciji. Centrira se oko 3 — 4
III. Centralna zraka je za 15° ukošena la-
teromedijalno, u odnosu na mediosagital-
nu ravninu tijela (sl. 320).
Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­
bičajene (sl. 321).

Sl. 321. Snimka jednog ster­

noklavikularnog zgloba
SNIMANJE GLAVE
Radi radiološke dijagnostike svakod­
nevno se rutinski izvode pregledni radi-
ogrami glave, ali veoma često i specijalne
snimke pojedinih kostiju lubanje. Radi-
ograme uvijek snimamo u dva smjera —
anteroposteriornom ili posteroanterior-
nom i u profilnom, tj. laterolateralnom
smjeru. Obje snimke zajedničkim ime­
nom nazivamo kraniogram.
Radiografske projekcije glave standar­
dizirane su za normalni kranijum i teme­
lje se na određenim orijentacijskim točka­
ma i linijama, a uz točno utvrđene stup­
njeve angulacije centralne zrake u odnosu
na kranijum i u odnosu na ravninu filma.
Poznavanje tih linija i točaka umnogome
olakšava centriranje prilikom snimanja
kostiju glave i bitan je uvjet za daljnje
razumijevanje materije, koja se u ovom
poglavlju obrađuje. U toku praktičnog ra­
da uvijek je potrebno pridržavati se ori-
jentacijskih linija i točaka, u protivnom je
nemoguće načiniti tehnički dobru i simet­
ričnu snimku, koju bi radiolog mogao
analizirati. Linije tijela opisane su u
uvodnom dijelu, ali ćemo ovdje još jed­
nom opisati one bitne ravnine i linije koje
su neobično važne za namještanje boles­
nika i centriranje prilikom izvođenja sni­
maka kranijuma (sl. 322).
1. Medijalna ravnina dijeli glavu verti­
kalno u dvije simetrične polovice, a u an-
terioposteriornoj liniji prolazi kroz sutura
sagitalis. Paralelna je s ravninom filma,
ako je glava korektno namještena u pro­
filnom položaju, a s ravninom filma u
frontalnoj projekciji tvori pravi kut.
2. Frontalna ravnina paralelna je s rav­
ninom čela. Koronarna ravnina je središ­
nja frontalna ravnina, koja tijelo dijeli na
ventralni (anteriorni, prednji) i dorzalni
(posteriorni, stražnji) dio, a na glavi pro­
lazi kroz koronarnu suturu.
3. Orbitomeatalna linija ili linija baze
(radiografski) imaginarna je linija koja
spaja vanjski rub orbite i vanjski slušni
otvor. Ta nam je linija potrebna kada že­
limo istaknuti pod kojim je kutom glava
nagnuta u odnosu na ravninu filma. Rav­
nina baze je ravnina koju čine obje linije
baze.
4. Glabelomeatalna linija spaja glabelu
s vanjskim slušnim otvorom.
5. Interpupilarna ili interorbitalna linija
je imaginarna horizontalna linija koja
spaja lijevu i desnu pupilu. Pri profilnoj
snimci glave interorbitalna linija stvara s
ravninom filma pravi kut, i to je znak ko­
rektnog položaja glave za lateralnu pro­
jekciju od verteksa do brade, pri čemu
obavezno treba bradu podložiti. To je li­
nija vodilja i za centralnu zraku, koja pri
profilnoj projekciji treba da pada okomi­
to na film.
6. Infraorbitalna linija je imaginarna li­
nija koja spaja donji rub orbite s vanj­
skim slušnim otvorom. Između infraorbi-
talne i orbitomeatalne linije postoji kut
od oko 7°, a između orbitomeatalne i gla-
belomeatalne linije postoji kut od 8°.
7. Linije čelo — nos i brada — nos samo
su aproksimativne, jer postoje velike indi­
188 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 322. Prikaz orijentacijskih ravnina, linija i točaka

na glavi

vidualne razlike u dužini i prominenciji 10. Horizontalna ravnina (Virhow) dijeli

nosa i brade. glavu na gornji i donji dio, polazeći kroz
8. Gornja okluzijska linija spaja spinu dno orbite i kroz vanjski slušni otvor.
nazalis anterior (akantion) i vanjski slušni
otvor. Naziva se još i akantomeatalna li­ Orijentacijske točke na glavi
nija. 1. Korijen nosa (nazion) — mjesto gdje
9. Donja okluzijska linija spaja usni kut se spajaju nosne kosti i čeona kost.
s vanjskim slušnim otvorom kada su usta 2. Akantion — spoj spine nazalis ante­
otvorena. rior i maksile u medijainoj ravnini.
Snimanje glave
Sl. 323. Shematski prikaz sutura na glavi
3. Bregma — točka koja leži na sred­
njoj liniji krova lubanje, na spoju čeonog
i tjemenog šava (sl. 323).
4. Glabela — središnja točka između
supercilijarnih lukova u medijalnoj ravni­
ni.
5. Protuberancija okeipitalis eksterna
6. Lambda — točka koja leži na medi­
jalnoj liniji krova lubanje, a odgovara
spoju parijetookcipitalnih šavova.
7. Vanjski slušni otvor (VSO)
8. Čeona kvrga (tuber frontale) — dva
simetrična ispupčenja na čeonoj kosti.
9. Verteks — vrh tjemena, u medijalnoj
ravnini.
10. Mastoidni nastavak sljepoočne kos­
ti, odnosno njegov vrh.
Pri normalno oblikovanoj glavi obje se
piramide temporalne kosti pružaju anteri-
orno i medijalno u odnosu na medijalnu
ravninu.
Linija koja prolazi kroz piramidu tvori
u stražnjem dijelu piramide s medijalnom
ravninom glave kut od 47°. Tako obliko­
vana lubanja naziva se mezocefalički
konfigurirana. To je ujedno najčešći oblik
lubanje u našoj populaciji. Ako je taj kut
veći, onda je lubanja brahicefalićka. a
189
ako je manji, onda je dolihocefalička (sl.
324). Prilikom snimanja glave treba obra­
titi pozornost na konfiguraciju lubanje.
Nativnoj radiografiji kranijuma najčeš­
će ne prethodi medikamentozna priprema
bolesnika. U toku snimanja u većini slu­
čajeva prijeko je potrebna suradnja boles­
nika i ing. med radiologije. Bolesnika tre­
ba upozoriti da mora ostati potpuno mi­
ran u određenom položaju, potrebnom za
određeno snimanje. U toku kratkog raz­
govora s bolesnikom informirat ćemo ga
o tome što ćemo mu snimati i dogovoriti
se s njim za suradnju. Za sva snimanja
kranijuma moraju se skinuti s glave i vra-
ta svi ukrasni predmeti, npr. ukosnice, na­
ušnice, ogrlice i eventualna perika, ras­
pustiti smotuljak kose, skinuti zubne i
eventualno očne proteze (umjetne leće),
naočale, slušni aparat i slično, ukratko
sve predmete koji bi mogli na snimci izaz­
vati nepoželjnu rendgensku sjenu. U
mnogih je snimaka u daljnjem tekstu čes­
to uz pripremu bolesnika naznačeno sa­
mo: priprema — uobičajena. Pri tome se
u cijelosti podrazumijeva ovdje opisana
priprema, koja se iz tehničkih razloga u
daljnjem tekstu detaljno ne navodi.
Najčešće se za standardne snimke gla­
ve upotrebljava film formata 24 x 30, a

za specijalne snimke i filmovi manjih for­
mata, 13 x 18, 18 x 24, u cijelosti ili po­
pola. Ponekad se upotrebljavaju i okluzij-
ski (zubni filmovi). I u radiografiji glave
vrijedi uglavnom pravilo da format filma
koji ćemo upotrijebiti diktira veličina ob­
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 324. Odnos piramida prema medijalnoj liniji:
a — brahicefalična konfiguracija lubanje
b — mezocefalična konfiguracija lubanje
c — dolihocefalična konfiguracija lubanje
jekta. Sve se snimke snimaju pomoću foli­
je i rešetke, a neke i s tubusom, što se po­
sebno odnosi na neke specijalne snimke.
U radiografiji kranijuma vrlo je važan
položaj bolesnikova tijela. U principu se
glava snima u ležećem položaju bolesni-
Snimanje glave 191

Sl. 325. Način podlaganja bolesnika za neke snimke

glave, ovisno o konstituciji bolesnika
1 — debeo bolesnik — angulacija linija
2 — ispravan položaj linija nakon podloška
3 — debeo bolesnik — angulacija linije baze
4 — ispravan položaj linije baze
5 — mršav bolesnik
6 — korigirana angulacija medijalne i interpupilarne linije
7 — korigiran položaj linije baze kod mršavog bolesnika
8 — korigirani položaj linije baze kod debelog bolesnika

192
ka. Bolesnik leži ili potrbuške ili poleđice
na stolu za snimanje. Mnogo se rjeđe sni­
manje obavlja u uspravnom položaju bo­
lesnika, koji sjedi ili stoji uz Buckijev sta­
tiv za snimanje. To se ne odnosi na snim­
ke paranazalnih šupljina, koje se vrlo čes­
to izvode u uspravnom položaju bolesni­
ka. Bolesnikovo tijelo položeno je ovisno
o projekciji koja se radi. Često treba tijelo
podložiti, ovisno o snimci koja se radi, ali
i o građi, odnosno debljini bolesnika. Ta­
ko, na primjer, u mršavih bolesnika treba
stavljati pod prsa jastučić kako bi se gla­
va mogla ispravno namjestiti za profilnu
snimku i neke kose projekcije. U debelih
bolesnika potrebno je pak podložiti čelo
ili okciput kako bi položaj cervikalne kra­
lješnice u odnosu na film bio ispravan.
Ne samo da se ponekad tijelo podlaže
već se koristimo i posebno konstruiranim
podlošcima za podlaganje glave pri ne­
kim specijalnim snimkama. O tome će se
detaljno govoriti u daljnjem tekstu (sl.
325).
Položaj, odnosno namještanje glave,
pri izvođenju pojedinih snimaka detaljno
je opisan prilikom opisa snimanja svake
snimke, pa ovdje neće biti govora o tome.
Pri svakom snimanju mora se staviti oz­
naka strane L ili D. Za većinu snimaka
vrijedi pravilo da se stavlja oznaka one
strane glave koja priliježe uz film. Pone­
kad se obavezno snima i lijeva i desna
strana (npr. ciljana snimka sele turcike ili
snimka temporomandibularnih zglobo­
va).
Pri svakom snimanju treba bolesnika
zaštiti od zračenja. Ne smije se učiniti ni
jedna ekspozicija, a da se prethodno nisu
poduzele sve zaštitne mjere. U većini slu­
čajeva prekrit će se tijelo bolesnika zaštit­
nom pregačom, posebno područje gona-
da. Osim toga vodit će se briga o primar­
nom rendgenskom snopu. Rendgenski
snop suzit će se uvijek na manje od veliči­
ne upotrebljavanog formata filma (sva če­
tiri ruba filma moraju ostati neeksponira-
Radiografska tehnika skeleta
na za 1—2 mm). Time će se bolesnik za­
štititi od zračenja, a i snimka će biti oštri-
ja.
U daljnjem tekstu često se u okviru
rubrike »Zaštita bolesnika« govori samo:
uobičajena ili standardna. Pod time se
uvijek podrazumijeva zaštita bolesnika
provedena kako je ovdje opisano. Glavu
bolesnika često treba imobilizirati, što se
postiže primjenom platnenih vrpci za fik­
siranje, koje su često sastavni dio apara­
ture. Pri izvođenju nekih snimaka boles­
nik ne smije gutati ni disati, niti micati
očnim bulbusima. Pri nekim snimkama u
tekstu rubrika »Imobilizacija« navedeno
je samo: uobičajena ili standardna, a uvi­
jek se zapravo misli ovdje opisana imobi­
lizacija bolesnika.
Smjer centralne zrake u radiografiji
glave je različit, ovisno o snimci koja se
izvodi. Najčešće centralna zraka pada
okomito na objekt i na film, ali je kod od­
ređenog broja snimaka smjer centralne
zrake ukošen za određeni broj stupnjeva
kraniokuadalno ili kaudokranijalno, fron­
talno ili okcipitalno, što je točno definira­
no kod nekih snimaka. Kod drugih pak
snimaka nagib centralne zrake ovisi o
konfiguraciji glave. U svakom je slučaju
pri opisu svake snimke točno definiran
smjer centralne zrake. Ing. med. rad. mo­
ra uvijek pravilno odrediti njezin smjer u
odnosu na objekt i na film da bi na goto­
voj snimci bile prikazane potrebne ana­
tomske strukture.
Snimke glave u principu su tipične ili
standardne snimke, aksijalne snimke i
specijalne snimke. Kada bolesniku treba
snimiti glavu (učiniti kraniogram), onda
se uvijek pod tim pojmom podrazumijeva
snimka glave ćelom (ili zatiljkom) i profil­
na snimka, što u pravilu znači snimanje
glave u dvije različite projekcije. Snima­
nje glave samo u jednom smjeru nije do­
voljno. Snimka glave čelom ili zatiljkom i
profilna snimka osnovne su, tj. tipične
snimke glave, i najčešće se izvode.
Snimanje glave 193

SNIMKE GLAVE

Snimka glave čelom (frontalna snimka glave, frontalni cefalogram,

posterioanteriorna snimka, PA)

Priprema; Prijeko je potrebno s boles­ Pribor: Za snimku glave čelom upot­

nika skinuti sve predmete koji bi mogli rebljava se film formata 24 x 30, u kaseti
prouzrokovati nepoželjnu rendgensku s folijom, postavljenoj po visini, odnosno
sjenu, npr. ukosnice, naušnice, naočale, uzdužno, a snima se pomoću rešetke.
proteze i dr.

Sl. 326. Položaj bolesnikova tijela

za snimku glave čelom (frontalna
snimka glave)

Sl. 327. Položaj čelo — nos za

snimku glave čelom — linija baze
mora biti okomita na ravninu fil­
ma
194
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
potrbuške na stolu za snimanje. Ruke su
mu flektirane u laktovima, dlanovima se
oslanja o stol, postrance od glave, a prsa i
ramena podložena su jastukom. Simetrič­
ne točke ramena u istoj su transverzalnoj
ravnini. Ponekad, ali samo iznimno, može
se glava snimati i u sjedećem položaju bo­
lesnika.(sl. 326).
Položaj snimanog dijela tijela: Glava
čelom i vrškom nosa prianja uz stol za
snimanje. Medijalna ravnina glave oko­
mita je na ravninu stola (filma), pa se sre­
dišnja linija, koja prolazi sredinom zatilj­
ka tjemena i lica, proteže sredinom filma,
a paralelna je s postraničnim rubovima
kasete. Linija baze okomita je na ravninu
filma (čelo ili bradu bolesnika treba pod­
ložiti tankim jastučićem, koji ne daje ren­
dgensku sjenu), a brada je privučena k
prsima, čime se postiže da linija baze bu-
dè okomita na ravninu stola odnosno fil­
ma (sl. 327).
Rubovi kasete: Postranični, kranijalni i
kaudalni dijelovi glave jednako su udalje­
ni od rubova kasete. Potrebno je izvući la­
dicu s kasetom i svjetlosnim vizirom ili
štapom produžiti rubne dijelove snopa i
tako provjeriti nalazi li se snimani dio ti­
jela unutar formata filma.
Oznaka strane: Obavezno se stavlja oz­
naka L ili D.
Zaštita bolesnika: Rendgenski snop
zraka suzi se na veličinu malo manju od
formata filma (sva četiri ruba filma mora­
ju biti za 1 — 2 mm neeksponirana). Bo­
lesnikovo tijelo treba prekriti zaštitnom
pregačom, osobito područje gonada.
Imobilizacija: Bolesnikovu glavu fiksi­
ramo vrpcama, na čijim se krajevima na­
laze vrećice s pijeskom. U toku ekspozici­
je bolesnik ne smije gutati ni disati (prili­
kom razgovora s bolesnikom treba ga na
to upozoriti).
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na ravninu filma. Uzlazno joj je
mjesto oko 2,5 cm iznad protuberancije
okcipitalis eksterne, a izlazno na korijenu
nosa. Centralna zraka je paralelna s lini-
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 328. Ulazno i izlazno mjesto centralne zrake za
snimku glave čelom
jom baze. Vidi sl. 328. Udaljenost fokus
— film iznosi 100 cm.
Obavezna je kontrola bolesniko­
va položaja prije ekspozicije!
Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti
prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­
raturi. Ako je premalo kV, snimka će biti
»mekana«. Osim koštanog okvira lubanje
vidjet će se i meke česti, a struktura kosti­
ju bit će nedostupna analizi jer neće biti
jasno prikazana. Kod premalo mAs za-
crnjenje rendgenograma neće biti dovolj­
no. Treba optimalno odabrati odnos kV i
mAs te obratiti pažnju na razvijanje.
Ocjena gotove snimke: Rendgenska
snimka glave ćelom prikazuje suturu sagi-
talis, frontalnu kost, orbite, obje pirami­
de, maksilu, nosni septum, nosne školjke
i mandibulu. Sjene piramida projiciraju
se u donjoj trećini orbite. Najčešće su
pogreške (sl. 329):
1. Snimka nije simetrična (sutura sagi-
talis nije ravna linija na rendgenogramu)
jer medijalna ravnina glave nije bila oko­
mita na ravninu filma.
2. Ako simetrične točke lijeve i desne
strane nisu jednako udaljene od postra-
ničnih rubova filma (»pomak« ulijevo ili
udesno), znači da snimani dio nije bio u
sredini filma, tj. nisu prikazane sve po­
trebne strukture (»odrezano« — rascen-
trirana cijev — stol — film).
Snimanje glave
Sl. 329. Snimka glave čelom
3. Sjene piramida ne projiciraju se u
donjoj trećini orbite (linija baze nije bila
okomita na ravninu filma).
Opaska! Želimo li bolje prikazati orbi­
te, nagnut ćemo centralnu zraku za 20c
kaudalno, a sve ostalo je isto.
Promjena standardne tehnike: Bolesnik
sjedi uz rub stola veoma nagnut naprijed,
a glava mu prianja uz horizontalnu kase­
tu, koja je odignuta od stola. Podlaktica­
ma koje prianjaju uz glavu bolesnik se
opire o stol. Sve je isto kao za snimanje
glave čelom, ali se primjenjuje film for­
mata 18 x 24.
Kaseta je pomaknuta više prema tjeme­
nu (jer bradu ne treba prikazati) tako da
je kaudalni i stražnji (okcipitalni) rub ok-
195
cipitalne kosti jednako udaljen od njezi­
nih rubova a isto i čeoni i tjemeni rub gla­
ve. Pod bolesnikovu bradu može se pod­
metnuti njegova šaka. To je snimka luba­
nje čelom (frontalni kraniogram).
Snimka glave zatiljkom
(okcipitalna snimka glave,
okcipitalni cefalogram,
anterioposteriorna snimka glave,
AP-snimka).
Priprema bolesnika: Priprema za sni­
manje glave zatiljkom ista je kao i za sni­
manje glave čelom.
196 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 330. Položaj glave bolesnika za

snimku glave zatiljkom (okcipital-
na snimka glave)

Sl. 331. Snimka glave zatiljkom

Snimanje glave
Pribor: Upotrebljava se film formata
24 x 30. Film je postavljen uzdužno, a
snima se pomoću folije i rešetke.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na leđima. Središnja ravnina tijela okomi­
ta je na ravninu stola (filma). Ruke su
pružane uz tijelo. Koljena su blago privu­
čena k tijelu i podložena jastukom. Simet­
rične točke ramena u istoj su transverzal­
noj ravnini.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava
zatiljkom prianja uz stol. Medijalna rav­
nina glave okomita je na ravninu filma,
što znači da je središnja linija koja prola­
zi sredinom zatiljka tjemena i lica također
okomita na ravninu stola i filma. Linija
baze okomita je na ravninu stola i filma.
Da bi se dobio optimalni položaj, boles­
nik privuče bradu prsima (tako da linija
baze bude okomita na film. Ovisno o kon­
figuraciji glave odnosno debljini bolesni­
kova tijela podloži se gornji ili donji dio
zatiljka (sl. 330).
Rubovi kasete: Postranični, kaudalni.
kranijalni dijelovi glave moraju biti jed­
nako udaljeni od rubova kasete. Izvuče se
ladica s kasetom i svjetlosnim vizirom ili
štapom produže se rubni dijelovi ren­
dgenskog snopa. Time se provjerava da li
se snimani dio glave projicira unutar for­
mata filma. Medijalna ravnina glave pa­
ralelna je s postraničnim rubovima kase­
te.
Oznaka strane L ili D.
Zaštita bolesnika: Kao i pri snimci gla­
ve čelom.
Imobilizacija: Bolesnikova glava fiksira
se vrpcama. U toku ekspozicije bolesnik
ne smije gutati ni disati.
Centriranje: Centralna zraka cilja na
korijen nosa, paralelna je s linijom baze i
okomita na središte filma.
Obavezna je kontrola položaja
bolesnika prije ekspozicije!
Električni uvjeti: Potrebno je optimal­
no odabrati Kv i mAs. Kriteriji kvalitete
snimke isti su kao i za frontalnu snimku.
Ocjena gotove snimke: Na snimci su
prikazane iste anatomske strukture kao i
197
kod snimke glave čelom (sl. 331). Najčeš­
će pogreške koje mogu nastati pri izvođe­
nju snimke glave zatiljkom identične su
pogreškama pri izvođenju snimke glave
čelom, stoga ih nećemo ponavljati.
Opaska! Za snimku lubanje u položaju
zatiljkom (okcipitalni kraniogram) dovo­
ljan je film formata 18 x 24.
Profilna snimka glave (lateralna
snimka glave, snimka glave
postrance, profilni kraniogram,
profilni cefalogram)
Priprema bolesnika: Uobičajena je,
znači treba skinuti s bolesnikove glave i
vrata sve predmete koji bi mogli dati ren­
dgensku sjenu, npr. ukosnice, naušnice,
zubalo, naočale itd.
Film formata 24 x 30 uz upotrebu foli­
je po visini, uzdužno. Snima se s rešet­
kom.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
potrbuške na stolu za snimanje, u ventral-
nom kosom položaju. To znači da mu je
tijelo lagano uskošeno tako da je rame
suprotne, nesnimane strane glave odignu-
to, podloženo, pripadajuća ruka je flekti­
rana u laktu i dlanom te ruke bolesnik se
oslanja o stol. Ruka i noga snimane stra­
ne pružene su uz tijelo. Noga nesnimane
strane je flektirana u koljenu i lagano pri­
vučena k tijelu (sl. 332). Ukratko, želimo
Ii da lijeva strana glave bude priložena uz
film, tijelo bolesnika ćemo staviti na slje­
deći način u ventralni kosi položaj. Boles­
nika polegnemo potrbuške na stol, pri to­
me podignemo desnu polovicu njegova ti­
jela tako da se bolesnik lijevim ramenom
i lijevom polovicom tijela oslanja o stol
za snimanje, dok je desno rame podlože­
no. Lijeva ruka pružena je uz tijelo, s dla­
nom u supinaciji (dlan gleda prema gore),
lijeva noga je ispružena. Desno rame je
podloženo, desna ruka je flektirana u lak­
tu i bolesnik se njezinim dlanom opire o
stol. Desna noga je flektirana u koljenu,
lagano privučena k tijelu. Tako opisani
 198
položaj naziva se ventralni kosi položaj, a
primjenjujemo ga pri izvođenju mnogih
snimaka glave.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava
postrance prianja uza stol. Medijalna rav­
nina glave paralelna je s ravninom stola
(filma). Ravnalom provjerimo je li medi­
jalna ravnina lica, tjemena i zatiljka para­
lelna s ravninom stola. Interorbitalna (in-
terpupilarna) linija okomita je na ravninu
stola. Linija baze paralelna je s gornjim i
donjim rubom kasete (sl. 333).
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 332. Položaj bolesnika za pro­
filnu snimku glave
Rubovi kasete: Čeoni, tjemeni i zatiljni
rub glave, a i brada moraju biti jednako
udaljeni od rubova kasete. Izvuče se ladi­
ca s kasetom i svjetlosnim vizirom ili rav­
nalom produže se rubni dijelovi rendgen­
skog snopa da bi se moglo provjeriti pro­
jicira li se sniman dio tijela unutar forma­
ta filma.
Oznaka strane: L ili D. Označuje se
strana koja priliježe uz film.
Sl. 333. Položaj glave bolesnika za
profilnu snimku glave
Snimanje glave
Sl. 334. Ulazno i izlazno mjesto centralne zrake kod profilne snimke glave
Zaštita bolesnika: Potrebno je suziti
snop rendgenskih zraka, a bolesnikovo ti­
jelo prekriti zaštitnom pregačom, osobito
područje gonada.
Imobilizacija: Kada smo bolesnika na­
mjestili, u tom položaju mora on ostati
miran; u toku ekspozicije bolesnik ne gu­
ta niti diše (to treba rastumačiti bolesniku
i uvježbati s njim).
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na središnju ravninu glave i filma.
Prolaz kroz selu turciku. Cilja dva centi­
metra kranijalno od sredine linije baze
(sl. 334). To je projekciona točka sele tur-
cike.
Obavezno je kontrolirati polo­
žaj bolesnika prije ekspozicije!
Električni uvjet: Električne uvjete sni­
manja treba prilagoditi objektu i aparatu­
ri. Pažnju treba obratiti na razvijanje.
Ocjena gotove snimke: Profilni kraniog-
ram prikazuje područje frontalne kosti,
parijetalnih i okcipitalne kosti, plan um
sfenoidale, selu turciku, sfenoidni sinus,
199
orbite, tvrdo nepce, maksilu i mandibulu
te piramide koje se međusobno superpo­
niraju. Najčešće pogreške:
1. Snimka nije simetrična — planum
sfenoidale nije ravan već dvostruke linije
— krovovi orbite se ne poklapaju — zna­
či da medijalna ravnina glave nije bila pa­
ralelna s ravninom filma.
2. Snimani dio glave nije u cijelosti pri­
kazan na filmu — »odrezan« — central­
na zraka nije prolazila sredinom snima­
nog dijela glave (sela turcika) i nije ciljala
na sredinu filma — rascentriran stol —
kaseta — cijev.
3. Kraniokaudalni pomak — oba ramu-
sa mandibule ne prekrivaju se dovoljno
— znači da je glava u toku namještanja
bila rotirana — interpupilarna linija nije
bila okomita na ravninu filma. Napomi­
nje se da i kod dobro učinjenog profilnog
kraniograma oba se ramusa mandibule ne
mogu u cijelosti superponirati, što ovisi o
distanci cijev — objekt — divergentno ši­
renje rendgenskih zraka. Maksimalno to­

200
lerantno nepokrivanje obaju
mandibule iznosi do 1 cm.
4. Frontalni ili okcipitalni pomak —
kad snimani dio nije bio na sredini filma.
Promjena standardne tehnike: Ako bo­
lesnik ne može zauzeti potreban položaj
(najčešće zbog promjena u vratnoj kra­
lješnici), onda možemo učiniti profilnu
snimku glave u ležećem položaju bolesni­
ka na leđima, a film se stavlja vertikalno
uz bolesnikovu glavu.Medijalna ravnina
paralelna je s ravninom filma, a interpu-
pilarna je okomita na ravninu filma. Cen­
triramo horizontalnim snopom rendgen­
skih zraka, a ciljamo na selu turciku.
Snimka lubanje u profilu: Sve je isto
kao za snimku glave u profilu, ali se sni­
ma filmom formata 18x24. Rubovi kase­
te moraju biti jednako udaljeni od čeo­
nog, tjemenog i zatiljnog ruba, a donji
rub te snimke je donji rub okcipitalne
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 335. Profilna snimka glave
ramusa kosti. Na snimci se mora vidjeti cijela
koštana baza lubanje. Linija baze lubanje
mora biti paralelna s gornjim rubom ka­
sete (sl. 335).
Poluaksijalne snimke glave
G r a s h e y o v pložaj (A. P. —
poluaksijalna projekcija)
Priprema, materijal i položaj glave i ti­
jela bolesnika potpuno su isti kao za
snimku glave, zatiljkom. Linija baze oko­
mita je na ravninu filma (sl. 336).
Zaštita i imobilizacija također su stan­
dardni.
Centriranje: Centralna zraka ulazi na
rubu vlasišta u medijalnoj liniji, usmjere­
na je od 15 do 60° kraniokaudalno u od­
nosu na okomicu, tj. na liniju baze. Cen-
Snimanje glave 201

Sl. 336. Položaj bolesnikova ti­

jela za snimku po TOWNEU

Sl. 337. Položaj bolesnikove glave

za snimku po TOWNEU kranio-
kaudalni nagib centralne zrake za
30°

tralna zraka izlazi u području foramena

okcipitale magnuma. Ako je nagib cen­
tralne zrake 40°, tada je dobro prikazan
foramen magnum i foramen jugulare. Na­
gib centralne zrake može biti i 30°, 45°
ili 60°. Ovisno o njezinu nagibu pojedine
se snimke nazivaju i prema autorima, npr.
snimka po Towneu, ako je nagib central­
ne zrake 30°, (sl. 337, 338, 339, 340, 341 i
341a), ili po Altschulu, s nagibom central-

Sl. 338. Shematski prikaz prolaza centralne zrake na

snimci po TOWNEU
202 Radiografska tehnika skeleta

ne zrake od 45° (sl. 342). Napominje se

da se snimka po Altschulu izvodi vrlo
često jer se na njoj može dobro analizirati
piramida (fraktura). Ovisno o nagibu cen­
tralne zrake, dobiva se različit prikaz fo-
ramena okcipitale magnum, dorzuma se­
le, stražnjih klinoida, obiju piramida i ok-
cipitalne kosti.

Sl. 339. Shematski prikaz anatomskih struktura na

snimci po TOWNEU:

l-pars petrosa ossis temporalis, 2-meatus acusticus

internus, 3-processus clinoides anterior, 4-foramen
occipitalae

Sl. 340. Snimka lubanje po

TOWNEU
Snimanje glave
203

Sl. 341. Položaj bolesnikova tijela i

glave za poluaksijalnu snimku po
Stewartu

Sl. 341. a. Snimka baze lubanje

po STEWARTU; kraniokau-
dalni nagib centralne zrake za
40° radi dobrog prikaza fora-
mena magnum i foramena ju-
gulare
204 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 342. Snimka po ALTSCHULU; nagib centralne

zrake kraniokaudalno za 45°
Snimanje glave
Sl. 343. Snimka u položaju po
Grasheyu; nagib centralne zra­
ke u kraniokaudalnom smjeru
za 60°
Poluaksijalna snimka glave po
HAAS-u
Priprema bolesnika je uobičajena.
Upotrebljava se film formata 24 x 30. a
snima se pomoću folije i rešetke. Prilikom
te projekcije bolesnik leži potrbuške na
stolu za snimanje. Medijalna ravnina
okomita je na sredinu stola. Ruke su flek-
tirane u laktu i prislonjene uz prsa. Simet­
rične točke ramena leže na istoj transver­
zalnoj ravnini. Glava je u položaju kao
kad se snima glava čelom. Medijalna rav­
nina i linija baze okomite su na ravninu
filma (sl. 344).
205
Zaštita i imobilizacija su standardne.
Centralna zraka je angulirana za 25 ili
45° kranijalno, cilja dva poprečna prsta
ispod protuberancije okcipitalis eksterne,
a izlazi oko dva poprečna prsta iznad ko­
rijena nosa (sl. 345) vidi str. 207. Na tim
se snimkama prikazuje okcipitalna kost,
obje piramide, dorzum sele i foramen ok­
cipitale magnum.
Ako je nagib centralne zrake od 45° u
položaju po Haasu bolji je prikaz forame-
na okcipitale magnum, (sl. 346), a kod na­
giba centralne zrake od 25° bolji je pri­
kaz piramida (sl. 347).
206 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 344. Položaj bolesnika za snim­

ku po HAASU

Sl. 346. Poluaksijalna snimka

glave u položaju po HASSU s
kaudalnokranijalnim smjerom
za 45°
 Snimanje glave

207

Sl. 345. Shematski prikaz i smjer centralne zrake u

položaju po HAASU

Sl. 347. Poluaksijalna snimka

glave po HAASU s kranijalnim
nagibom centralne zrake za
25°, radi boljeg prikaza pira­
mida
208 Radiografska tehnika skeleta

Poluaksijalna snimka glave po

Valdiniju

Priprema bolesnika i materijala je ista ramena nalaze se u istoj transverzalnoj

kao za izvođenje Hasove PA-poluaksial- ravnini. Obje su ruke abducirane u rame­
ne projekcije glave. Bolesnik leži potrbuš­ nima, flektirane u laktovima, dlanovi su u
ke na stolu za snimanje. Prsa i ramena pronaciji, priljubljeni uz stol, u visini bo­
podložena su jastucima. Simetrične točke lesnikovih očiju (sl. 348). Glava je čelom

Sl. 348. Položaj bolesnikova ti­

jela za poluaksijalnu snimku
baze lubanje po Valdiniju

Sl. 349. Položaj glave za snimku

po Valdiniju
Snimanje glave
Sl. 350. Shematski prikaz položaja
ju
prislonjena uz film, (sl. 349. i 350) tako da
je brada odignuta od filma toliko da lini­
ja baze čini s ravninom filma kut od 50°.
Medijalna ravnina glave okomita je na
ravninu filma. Interpupilarna linija para­
lelna je s gornjim i donjim rubom kasete.
Centralna zraka pada okomito na sredinu
filma i cilja na donji rub foramena okci-
pitale magnum. To je ujedno ulazno
mjesto centralne zrake, a izlazno je na ru­
bu vlasišta u medijalnoj liniji (sl. 351).
Imobilizacija i zaštita su iste kao i za osta­
le snimke glave (sl. 352)
Osim opisane snimke može se izvesti i
modificirana snimka po Valdiniju. Prili­
kom izvođenja te snimke bolesnik sjedi li­
cem okrenut prema stativu. Prsa su uda­
ljena od stativa. Ruke su abducirane u ra­
209
Sl. 351. Shematski prikaz ulaska i izlaska centralne
zrake kod snimke po Valdiniju
glave po Valdini­
menu, flektirane u laktu i za lateralne ru­
bove stativa bolesnik se pridržava ruka­
ma. Glava je čelom prislonjena uz film
tako da je brada odignuta od filma, i to
toliko da linija baze čini s ravninom filma
kut od 50°. U tom položaju je medijalna
linija glave okomita na ravninu filma. In­
terpupilarna linija je paralalna s gornjim i
donjim rubom kasete. Centralna zraka
ide horizontalno, ali pada okomito na
sredinu filma i cilja na donji rub forame­
na okcipitale magnum. To je ujedno ulaz­
no mjesto centralne zrake, a izlazno je
rub vlasišta u medijalnoj liniji. Imobiliza­
cija i zaštita su uobičajene. Na toj snimci
kao i na prethodnoj vide se foramen okci­
pitale magnum, obje piramide i dorzum
sele.
210
Aksijalne snimke glave
To su snimke kod kojih centralna zraka
prolazi dužom osovinom snimanog ob­
jekta. Kod aksijalnih snimaka glave cen­
tralna zraka prolazi kroz selu turciku, ali
ne pod pravim kutom. Snimke baze luba­
nje pripadaju u aksijalne snimke glave, a
izvode se vrlo često. Postoje dva načina
snimanja baze lubanje — tjemenom i bra­
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 352. Poluaksijalna snimka
baze lubanje po Valdiniju
dom. Snimka baze lubanje tjemenom na­
ziva se još i submentokranijalna projekci­
ja baze lubanje, a snimka baze lubanje
bradom još i vertikosubmentalna ili kra-
niosubmentalna projekcija. Snimanje ba­
ze lubanje submentovertikalnom i verti-
kosubmentalnom projekcijom opisao je
prvi Schüler 1905. godine. Češće se iz­
vodi snimka baze lubanje tjemenom (sub­
mentokranijalna ili submentovertikalna
snimka).
Snimanje glave
Aksijalna snimka glave tjemenom
(snimka baze lubanje)
Priprema bolesnika: S glave i vrata bo­
lesnika treba skinuti sve predmete koji bi
mogli izazvati nepoželjnu rendgensku sje­
nu. Materijal i pribor: film formata
24 x 30, u kaseti s folijom i rešetkom.
Sl. 353. Položaj bolesnikova tijela
za snimku baze lubanje tjemenom
Sl. 354. Položaj bolesnikove glave
za snimku baze lubanje tjemenom
(aksijalna snimka)
211
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
poleđice na sredini stola za snimanje s
podmetnutim tvrdim jastukom pod gor­
njim dijelom leđa tako da mu je taj dio le­
đa podignut za nekih 30 — 40 cm iznad
stola. Na taj način bolesnik će moći mak­
simalno zabaciti glavu prema natrag pa
će vrhom tjemena dodirivati sredinu stola
za snimanje. Ruke su pružene uz tijelo, a
212
Sl. 355. Odnos linije baze i filma kod snimke
lubanje tjemenom — shematski prikaz
noge su savijene u koljenu, privučene k ti­
jelu i podložene valjkastim jastukom (sl.
353).
Položaj snimanog dijela tijela: Glava vi­
si prema natrag i vrhom tjemena dodiruje
sredinu stola za snimanje. Medijalna rav­
nina glave okomita je na ravninu stola i
filma. Središnja linija lica također mora
biti okomita na ravninu filma. Linija baze
paralelna je s ravninom stola, odnosno
filma (sl. 354. i 355).
Rubovi kasete: Čeoni, sljepoočni i zatilj-
ni dio glave moraju biti jednako udaljeni
od rubova kasete. Izvučenu se ladicu s
kasetom i svjetlosnim vizirom i ravnalom
Radiografska tehnika skeleta
baze Sl. 356. Ulazno i izlazno mjesto centralne zrake za
snimku baze lubanje tjemenom
produže se rubni dijelovi snopa; tako se
provjerava nalazi li se snimani dio unutar
formata filma.
Oznaka strane: L ili D.
Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo
prekrije se zaštitnom pregačom, osobito
područje gonada. Snop rendgenskih zra­
ka suzi se na manje od formata filma.
Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­
nik ne guta i ne diše. Mora ostati miran u
položaju u kojem smo ga namjestili.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na liniju baze, (sl. 356), a cilja na
sredinu spojnice između dva angulusa
Snimanje glave 213

Sl. 357. Snimka baze lubanje

tjemenom

mandibule u medijalnoj liniji, na sredinu
filma i prolazi kroz selu turciku.
Obavezna je kontrola položa­
ja bolesnika prije ekspozicije.
Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago­
đena snimanom dijelu i rendgenskoj apa­
raturi. .
Prikaz struktura: Snimka prikazuje fo-
ramen okcipitale magnum, okcipitalnu
kost, obje piramide, foramena ovale i fo-
ramena spinozum, sfenoidni sinus, maksi-
larne sinuse, mandibulu, nosni septum i
zigomatične lukove (sl. 357). Zigomatićni
lukovi u tom se položaju osobito dobro
vide ako se uobičajeni kilovati smanje za
10. Najčešće pogreške:
1. Snimka nije simetrična-simetrićne
sjene nisu jednako udaljene od medijalne
linije — medijalna ravnina glave nije bila
okomita na ravninu filma.
2. Slika je u poluaksijalnom položaju-
-linija baze nije bila paralelna s filmom i
centralna zraka nije bila okomita na liniju
baze i ravninu filma.
3. Nije prikazana cijela baza lubanje
(»odrezano«) glava nije bila na sredini
filma ili je rascentriran cijev — stol —
film ili premali format filma ili se boles­
nik pomaknuo.
Promjena standardne tehnike: Bolesnik
leži poleđice na stolu za snimanje, a kase­
ta je položena na dodatnom nižem stoliću
ili pak bolesnik sjedi, a glava mu je mak­
simalno nagnuta prema natrag. Centralna
zraka je horizontalno usmjerena, okomito
na liniju baze i ravninu filma, koja je sa­
da također okomita. Ako bolesnik ne mo-
21 4 Radiografska tehnika skeleta

že zauzeti potreban položaj, može se ko­ dodiruje sredinu stola. Središnja ravnina
rekcijom položaja kasete nadoknaditi glave okomita je na ravninu stola i filma.
premali nagib glave, ali centralna zraka Linija baze u tom položaju teško može bi­
mora i tada biti okomita na liniju baze i ti paralelna s ravninom filma, i zato se
ravninu filma. smjer centralne zrake određuje prema po­
ložaju linije baze, a prema mogućnostima
bolesnika.

Aksijalna snimka glave bradom

(snimka baze lubanje)

Priprema bolesnika: Ista je kao i pri

snimanju glave tjemenom. Iz higijenskih
razloga treba pod bradu bolesnika staviti
čistu kompresu ili staničevinu.
Pribor: Film formata 24 x 30, u kaseti s
folijom položen po visini. Snima se po­
moću rešetke.
CZ — stol — film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
potrbuške na sredini stola. Medijalna rav­
nina tijela okomita je na ravninu stola.
Ruke su flektirane u laktovima, a dlanovi
priljubljeni uza stol pokraj glave. Simet­
rične točke ramena u istoj su transverzal­
noj ravnini, ramena su maksimalno pri­
ljubljena uza stol (sl. 358).
Sl. 359. Shematski prikaz linije baze, centralne zrake
Položaj snimanog dijela tijela: Glava je i filma za snimku baze lubanje bradom (aksijalna
maksimalno ekstendirana i vrhom brade snimka)

Sl. 358. Položaj bolesnikova tijela

za snimku baze lubanje bradom
Snimanje glave
Sl. 360. Snimka baze lubanje
bradom
Rubovi kasete: Frontalni, sljepoočni i
zatiljni dio glave moraju biti jednako
udaljeni od rubova kasete. Zato se povu­
če ladica s kasetom te svjetlosnim vizirom
ili ravnalom produže rubni dijelovi sno­
pa. Provjerava se da li se snimani dio pro­
jicira unutar formata Filma.
Oznaka strane: L ili D.
Zaštita bolesnika: Identična je kao i za
snimku baze lubanje tjemenom.
Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­
nik ne smije gutati ni disati.
Centriranje: Budući da u tom položaju
najčešće linija baze nije paralelna s ravni­
nom filma (stola), centralna zraka usmje­
rit će se kraniokaudalno toliko da će lini­
215
jom baze zatvoriti kut od 90° (sl. 359).
Centralna zraka ulazi na vrhu tjemena,
okomita je na liniju baze, prolazi kroz se­
lu turciku, izlazi na sredinu spojnice dva­
ju angulusa mandibule u medijalnoj liniji
i pada okomito na sredinu filma.
Obavezna kontrola bolesnikova položaja
prije ekspozicije!
Električni uvjeti: Električni uvjeti prila­
gođeni su aparaturi i objektu.
Ocjena gotove snimke: Na snimci baze
lubanje bradom prikazane su iste ana­
tomske strukture kao i na snimci baze lu­
banje tjemenom (sl. 360). Pogreške koje
najčešće nastaju u toku izvođenja te
snimke jednake su pogreškama koje se
 216 Radiografska tehnika skeleta

javljaju prilikom izvođenja snimke baze CZ — stol — film — provjeriti!

lubanje tjemenom. Položaj bolesnikova tijela: Identičan je
položaju za profilni kraniogram (sl. 361).
Položaj snimanog dijela tijela: Glava je
Snimke sele turcike položena u čisti lateralni položaj, kao za
profilnu snimku glave (sl. 362).
Uz kraniogram najčešće se od svih sni­ Rubovi kasete: Kaseta je postavljena
maka izvode snimke sele turcike iz pod­ poprijeko, a njezino središte nalazi se u
ručja kranijuma. Sela turcika prikazuje se području regije sele turcike. Projekcija se­
na profilnom kraniogramu, ali kako treba je turcike na glavi bolesnika je oko 2 cm
vrlo često pomno analizirati, rade se ci­ iznad sredine linije baze, tj. oko 2 cm kra-
ljane snimke sele turcike u pro­ nioanteriorno od vanjskog slušnog otvora
filnoj projekciji. Osim ciljanih sni­ (što znači 2 cm iznad vanjskog slušnog ot­
maka ponekad se izvode, aksijal­ vora, a zatim od te točke 2 cm prema na­
ne, frontalna snimka a po potrebi i prijed. U odnosu na liniju baze ta se toč­
slojevne snimke. ka nalazi oko 2 cm iznad sredine linije
baze.
Oznaka strane: L ili D. Obavezno se ra­
di ciljana snimka lijeve i desne strane.
Profilna snimka sele turcike Snima se ona strana koja je uz film.
(ciljana snimka) Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika pre­
krije se zaštitnom pregačom i suzi se pri­
marni snop rendgenskog zračenja.
Priprema bolesnika: uobičajena. Imobilizacija: Bolesnikova glava fiksi­
Pribor: Film formata 13 x 18, snima se rana je s tubusom, tubus također prido­
pomoću folije i rešetke a često i s tubu- nosi imobilizaciji. U toku ekspozicije bo­
som. lesnik ne smije gutati ni disati.

Sl. 361. Položaj bolesnikova tijela

za ciljanu snimku sele turcike
Snimanje giave 217

Sl. 362. Položaj bolesnikove glave

za ciljanu snimku sele turcike
identičan kao za profilnu snimku
glave

Centriranje: Centralna zraka pada oko­ kosti, prednje i stražnje klinoide, sfenoid-
mito na selo turciku i na sredinu filma. ni sinus, pituitarnu fosu i dorzum sele (sl.
Njezina ulazna točka je oko 2 cm iznad 363).
sredine linije baze (kao za profilni krani­
ogram). Opaska: Snimke moraju biti ideal­
no simetrične, u protivnom se stječe
Obavezna kontrola položa­ dojam »dvostrukog dna« sele turcike, što
ja bolesnika prije ekspozicije! se viđa pri interaselarnim tumorskim pro­
Električni uvjeti: Prilagođeni su apara­ cesima. Pri simetričnoj snimci klinoidi se
turi i objektu. međusobno poklapaju. (Obratiti treba
Ocjena gotove snimke: Ciljana snimka pažnju uzrocima asimetrije profilne snim­
seie turcike prikazuje skvamu temporalne ke glave).

Sl. 363. Ciljana snimka sele

turcike (obavezno se snima i li­
jeva i desna strana)

Aksijalna snimka sele turcike
Aksijalne snimke sele turcike obavljaju
se u ležećem položaju bolesnika, poleđice
potrbuške, mnogo rjeđe u sjedećem ili
uspravnom položaju. Aksijalna projekcija
u ležećem položaju bolesnika na leđima
naziva se Grasheyova projekcija, a u po-
ložaju na trbuhu Haasova projekcija.
Za Grasheyev položaj aksijalne snimke
sele turcike priprema bolesnika je uobiča-
jena.
Pribor: Film formata 13 x 18. Snima se
pomoću folije i rešetke. Kaseta je postav-
ljena uzdužno.
CZ — stol — film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Isti je kao za
kcipitalnu snimku glave.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava se
namjesti kao za okcipitalni kraniogram,
uz napomenu da je infraorbitomeatalna
linija (a ne linija baze) okomita na ravni-
u filma. To znači da je bolesnikova bra-
da jače odignuta od prsiju. Zatiljak boles­
Radiografska tehnika skeleta
nikove glave treba po potrebi podložiti).
Medijalna ravnina glave okomita je na
ravninu filma (sl. 364).
Rubovi kasete: Kaseta je postavljena ta­
ko da centralna zraka pada u središte fil­
ma.
Oznaka strane: L ili D.
Zaštita i imobilizacija bolesnika: Provo­
di se standardna zaštita i imobilizacija
bolesnika, kao pri standardnim snimanji­
ma glave.
Centriranje: Centralna zraka je za 30°
usmjerena kraniokaudalno jer se pri toj
angulacije optimalno prikazuju dorzum i
tuberkulum sele te prednji klinoidi sele.
Može biti angulirana i za 37°. I u tom
slučaju bolje se prikazuju stražnji klinoidi
u projekciji foramena okcipitale mag­
num. Angulacija centralne zrake nosi se
na infraorbitomeatalnu liniju. Njezino
ulazno mjesto je rub vlasišta, a izlazno
mjesto područje foramina okcipitale mag­
num (sl. 365).
Sl. 364. Položaj bolesnikove glave
za aksijalnu projekciju sele turcike
(Graseyova položaja)
Snimanje glave 219

Sl. 365. Shematski prikaz ulaska i izlaska centralne

zrake te anatomskih struktura na snimci aksijalne
projekcije sele turcike u položaju po Grasheyu

Obavezna je prije eksponaci- va i Hassova projekcija) analizira­

je kontrola bolesnikova položa­ ju se dorzum i tuberkulum sele turcike te
ja- prednji i stražnji klinoidi. Osim toga pri­
Električni uvjeti: Prilagođeni su objek­ kazuju se i obje piramide temporalne kos­
tu i aparaturi. ti, okcipitalna kost i foramen okcipitale
magnum (sl. 366).
Ocjena gotove snimke: Na aksijalnoj
snimci sele turcike (Gresheyo-

Sl. 366. Aksijalna snimka sele

turcike
 Radiografska tehnika skeleta
220

Sl. 367. Položaj bolesnikove glave

za aksijalnu snimku sele turcike —
položaj po HAASU

PA aksijalna projekcija sele (Haaso- Centriranje (CZ): Centralna zraka je za

va projekcija)
Priprema bolesnika, materijal, zaštita i
nobilizacija bolesnika ista je kao pri
Gresheyovoj projekciji sele turcike.
blesnik je, međutim, u položaju kao za
frontalnu snimku glave. Linija baze oko­
mita je na ravninu filma. Po potrebi treba
bolesnikovu bradu podložiti (sl. 367).
25° usmjerena kranijalno. Njezino ulaz­
no mjesto je foramen okcipitale magnum,
a izlazno mjesto rub vlasišta u medijlanoj
liniji (sl. 368).
Ocjena gotove snimke: Snimka prikazu­
je dorzum i tuberkulum sele turcike te
prednje i stražnje klinoide. Osim toga pri­
kazuju se i obje piramide temporalne kos­
ti.

Frontalna snimka sele turcike

Priprema bolesnika: Uobičajena.

Pribor: Snima se pomoću folije i rešet­
ke filmom formata 13x18.
CZ — stol — film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnikovo
tijelo je u položaju kao za frontalnu snim­
ku glave (sl. 369).
Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni­
kova glava namještena je kao za frontal­
Sl.368. Shematski prikaz ulaska i izlaska centralne
nu snimku glave u cijelosti.
zrake na snimci aksijalne projekcije sele turcike u (Medijalna ravnina glave okomita je na
položaju po HAASU ravninu filma, linija baze okomita na rav-
Snimanje giave
221

Sl. 369. Položaj bolesnika i cen­

tralne zrake za frontalnu projekci­
ju sele turcike

ninu filma, položaj čelo — nos, brada pri­ Obavezna je kontrola bolesniko­
vučena, (sl. 370). va tijela prije ekspozicije!
Rubovi kasete: Kaseta je postavljena ta­ Električni uvjeti: Prilagođeni su apara­
ko da je njezino središte u području gla- turi i objektu.
bele.
Oznaka strane: L ili D. Prikaz struktura. Na snimci se prikazu­
Zaštita bolesnika i imobilizacija: Provo­
ju dorzum i tuberkulum sele te stražnji i
di se standardna zaštita i imobilizacija. prednji klinoidi, koji se projiciraju u pod­
ručju frontalne kosti, neposredno iznad
Centriranje: Centralna zraka je za 10 etmoidnog sinusa. Osim toga prikazuju se
usmjerena kranijalno. Njezino ulazno obje piramide temporalne kosti (sl. 371).
mjesto CZ je foramen okcipitale mag­
num, a izlazno glabela.

Sl. 370. Položaj bolesnika za fron­

talnu projekciju sele turcike
 Radiografska tehnika skeleta

te. Tumorski procesi u području lica iza­

zivaju razor koštane strukture što iziskuje
pomnu analizu strukture kostiju lica. Pri
snimanju kostiju lica bolesnik najčešće le­
ži ili na leđima ili na trbuhu. Često se ra­
de profilne snimke. Kose snimke mnogo
su rjeđe.

Frontalna snimka (»mačja glava«)

kostiju lica

Priprema bolesnika: Uobičajena.

Materijal: Film formata 18x24, snima
se pomoću folije u kaseti i rešetke.
CZ — stol— film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
potrbuške na stolu za snimanje. Medijal­
na ravnina tijela okomita je na sredinu
stola. Ruke su pružene uz tijelo ili flekti-
Sl.371. Frontalna projekcija rane u laktovima. Ramena su podložena
sele turcike
tako da su simetrične točke ramena u is­
toj transverzalnoj ravnini, a položaj ugo­
dan za bolesnika (sl. 372).
Položaj snimanog dijela tijela: Medijal­
Snimke kostiju lica na ravnina glave okomita je na ravninu
stola, odnosno filma. Glava je položena
Kosti lica snimaju se vrlo često jer su tako da bolesnik nosom i bradom dodiru­
traumatske ozljede lica relativno vrlo čes­ je ravninu stola za snimanje. Linija baze

Sl.372. Položaj bolesnikova tijela i

glave za frontalnu snimku kostiju
(mačja glava)
Snimanje glave
bolesnika je u odnosu na ravninu filma
pod kutom od 15 — 20°.
Rubovi kasete: Čeoni, tjemeni i zatiljni
dio glave moraju biti jednako udaljeni od
rubova kasete. Potrebno je još jednom
provjeriti smjer centralne zrake i perifer­
ne zrake iz snopa, tako da obuhvate sni­
mani dio i projiciraju se nekoliko milime­
tara unutar formata filma.
Oznaka strane: L ili D.
Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo
treba prekriti pregačom i suziti primarni
rendgenski snop.
Imobilizacija :U toku ekspozicije boles­
nik ne guta, ne diše, glava je po potrebi
fiksirana vrpcama za fiksiranje.
Centriranje: Centralna zraka cilja 4 —
5 poprečna prsta iznad protuberancije ok-
cipitalne eksterne, izlazi na korijen nosa,
a pada okomito na ravninu filma.
Obavezna je kontrola položa­
ja bolesnika prije ekspozicije!
223
Sl. 373. Shematski prikaz smjera centralne zrake —
glava je u položaju brada-nos kod frontalne snimke
kostiju lica
Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago­
đena aparaturi i objektu.
Ocjena gotove snimke: Na snimci se
analiziraju orbite, nosna kost, obje maksi­
le, zigomatične kosti i maksilarni sinusi
(sl. 374).
Primjena standardne tehnike.Priprema
bolesnika, materijal, položaj tijela i polo­
žaj snimanog dijela tijela isti su kao i pri
frontalnom snimanju kostiju lica. Razlika
je samo u načinu centriranja. Centralna
zraka usmjerena je za 30° kaudalno. (Pri
frontalnoj snimci kostiju lica centralna
zraka je okomita). Ulazi na tjemenu, a iz­
lazi na akantion (spina nazalis anterior).
Zaštita i imobilizacija: Iste su kao pri
frontalnoj snimci kostiju lica.
Ocjena gotove snimke: Na tako učinje-
noj snimci kostiju lica bolje su prikazani
donji rubovi orbite i zigomatične kosti ne­
go na standardnoj, frontalnoj snimci kos­
tiju lica.
 224
Sl. 374. Frontalna snimka kostiju lica
mačje glave
Okcipitalna snimka kostiju lica
Priprema bolesnika: Uobičajena.
Pribor: Film formata 18x24, snima se
pomoću folije i rešetke.
CZ — stol — film - provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik
leži
polcdice na stolu za snimanje. Mcdijalna
ravnina tijela okomita je na ravninu stola.
Ruke su pružene uz tijelo. Simetrične toč­
ke ramena u istoj su transverzalnoj ravni­
ni.
Položaj snimanog dijela tijela: Medijal-
na ravnina glave okomita je na ravninu
filma. Infraorbitomeatalna linija također
je okomita na ravninu filma. (Brada je
odignuta).
Radiografska tehnika skeleta
snimka
Sl. 375. Okcipitalna snimka kostiju lica
Rubovi kasete:Kaseta je postavljena uz­
dužno, a njezino središte nalazi se oko 6
— 7 cm iznad protuberancije okcipitalis
eksterne.
Oznaka strane: L ili D.
Zaštita bolesnika i imobilizacija: Stan­
dardne.
Centriranje: Centralna zraka je za 30°
usmjerena kranijalno. S linijom baze čini
kut od 37°. Centrira se na sredinu brade
u području korijena donjih zuba u medi-
jalnoj liniji.
Obavezna je kontrola položa­
ja bolesnika prije ekspozicije:
Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago­
đena aparaturi i objektu.
Ocjena gotove snimke: Na snimci su
prikazane strukture (sl. 375) kao i pri
frontalnoj snimci kostiju lica.
Snimanje glave
Profilna snimka kostiju lica
Priprema bolesnika: Uobičajena.
Pribor: Film formata 18x24, postav­
ljen uzdužno. Snima se pomoću folije i
rešetke.
CZ — stol— film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Položaj tije­
la identičan je položaju kao za profilnu
snimku glave (sl. 376).
Sl. 376. Položaj bolesnikova tijela
za profilnu snimku kostiju lica
Sl. 377. Položaj glave za profilnu
snimku kostiju lica centralna
zraka cilja na procesus zigomati­
kus maksile
225
Položaj snimanog dijela tijela: Položaj
glave je u čistom lateralnom položaju kao
za profilnu snimku glave.
Rubovi kasete: Zigomatična kost je u
središtu kasete.
Oznaka strane: L ili D. Stavlja se ozna­
ka one strane koja je uz film.
Zaštita i imobilizacija: Standardne.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma, a cilj na procesus
zigomatikus maksile (sl. 377).
226
Obavezna kontrola položaja bolesnika
prije ekspozicije!
Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago-
đena aparaturi i objektu.
Prikaz struktura: Na snimci su prikaza­
ne kosti lijeve i desne strane lica koje su
superponiraju (sl. 378).
Sl. 378. Profilna snimka kostiju lica
Radiografska tehnika skeleta
Kosa snimka kostiju lica po
Rheseu
Prije snimanja treba skinuti sve pred­
mete sa snimanog dijela tijela koji bi
mogli dati nepoželjnu sjenu. Upotreblja­
va se film formata 18x24 cm, koji se
stavlja uzdužno, odnosno po visini. Ozna­
ka L stavlja se u donji lijevi kut za lijevu
stranu, a oznaka D u donji desni kut za
desnu stranu. Kosa snimka kostiju lica
snima se uz upotrebu folije i rešetke. Uvi­
jek se snima lijeva i desna kosa snimka
kostiju lica. Središte kasete je nešto ispod
donjeg ruba orbite.
Položaj bolesnika:Bolesnik leži potr­
buške u ventralnom kosom položaju.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava je
za 37° rotirana u snimanu stranu tako da
stol dodiruje gornji rub orbite, lateralni
rub zigomatične kosti i vrh nosa (sl. 379).
Koji put treba staviti tanki podložak is­
pod neke od dodirnih točaka jer se glava
mora staviti u takav položaj da njezina
medijalna linija čini ravninom filma kut
od 53 Mjesto podmetanja podloška ovi­
si o veličini nosa i konfiguraciji glave.
Kosti lica nalaze se na sredini upotreblja­
vanog filma (sl. 380).
Sl. 379. Položaj bolesnikova tijela i
»lave za kosu snimku lica po
RHESEu
Snimanje glave
227

Sl. 380. Shematski prikaz medijalne linije i filma te

položaja glave za kosu snimku kostiju lica po RHE-
SEu

Sl. 381. Ulazno mjesto centralne

zrake za kosu snimku kostiju lica
228
Centralna zraka: Centralna zraka je ili
okomita ili do 15° ukošena kranijalno, ci­
lja oko 2 — 3 poprečna prsta ispod tuber
parijetale nesnimane strane i pada na sre­
dinu filma (sl. 381). Na snimci se vide
kosti lica u kosoj projekciji (sl. 382).
Sl. 382. Kosa snimka kostiju lica
Kadiografska tehnika skeleta
SNIMKE NOSNE KOSTI
Nosne kosti snimaju se relativno često,
pogotovo radi analize njihovih traumat­
skih promjena. Frakture nosne kosti za-
rastaju obično koštanim kalusom, ali ako
se ponavljaju, npr. kod boksača onda za-
rastaju češće vezivnim tkivom. U principu
se češće rade lateralne snimke nosne
kosti, rjeđe frontalna snimka ili tan­
gencijalna snimka. Tangencijalna
snimka nosne kosti izvodi se da se prika­
že medijalni ili lateralni pomak fragme­
nata njezine frakture.
Profilna snimka nosne kosti
Priprema bolesnika: Standardna.
Pribor: Za snimku nosne kosti upotreb­
ljava se film za snimanje zuba 5,5 x 7,5 ili
film 13 x 18, uz upotrebu folije, ali bez re­
šetke, a može se snimati i s tubusom.
CZ — stol — film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnikovo
tijelo treba namjestiti kao za profilnu
snimku glave (vidi str. 187).
Sl. 383. Položaj bolesnika za pro­
fitnu snimku nosne kosti
Snimanje glave
Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni­
kova glava je u čistom lateralnom položa­
ju, kao za profilnu snimku glave. Ispod
nosa stavlja se jastučić na koji se položi
Sl. 384. Profilna snimka nosne kosti
Sl. 385. Položaj bolesnika za fron­
talnu snimku nosne kosti
229
film tako da nos bolesnika bude u naju­
žem kontaktu s filmom, ako se snima fil­
mom za snimanje zuba. Snima li se kase­
tom s filmom formata 13 x 18, kaseta se
ne stavlja na podložak (sl. 383).
Rubovi kasete: Kaseta je postavljena ta­
ko da se nos nalazi u središtu filma. Film
je postavljen uzdužno.
Zaštita i imobilizacija bolesnika boles­
nikovo tijelo prekrije se pregačom. Po po­
trebi je glava fiksirana vrpcama za fiksira­
nje. U toku ekspozsicije bolesnik ne smije
gutati ni disati.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma, a cilja na sredinu
nosa.
Električni uvjeti: Električni uvjeti prila­
gođeni su aparaturi i objektu.
Ocjena gotove snimke: Na snimci se vi­
di nosna kost i hrskavični dio nosa (sl.
384),
Frontalna snimka nosne kosti
Priprema bolesnika za izvođenje fron­
talne snimke nosne kosti ista je kao i za
izvođenje ostalih snimaka kostiju lica.
Snimka se izvodi filmom formata 13 x 18.
Film se stavlja uzdužno, odnosno po visi-
230 Radiografska tehnika skeleta

ni. Obavezno se stavlja oznaka D ili L.
Frontalna snimka nosne kosti snima se
pomoću folije i rešetke.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik le­
ži potrbuške na stolu za snimanje (ven-
tralni položaj). Glava je u položaju čelo
nos. Medijalna linija glave okomita je na
ravninu stola, odnosno na ravninu filma.
Linija baze također je okomita na ravni­
nu stola. Interpupilarna linija paralelna
je s ravninom stola, a paralelna je i s gor­
njim i donjim rubom kasete (sl. 385). Želi­
mo li glavu staviti u opisani položaj, po­
nekad je potrebno podmetnuti tanke jas­
tučiće ispod brade ili ispod nosa, što ovisi
o veličini nosa i konfiguraciji bolesnikove
glave. Nosna kost mora biti na sredini fil­
ma.
Centralna zraka je okomita, cilja oko 3
— 4 poprečna prsta ispod protuberancije
okcipitalis eksterne, prolazi kroz sredinu
nosne kosti i pada na središte filma. Uda­
ljenost fokus — film iznosi 100 cm. Zašti­
ta bolesnika i imobilizacija su uobičajene
(sl. 386).

Tangencijalna (aksijalna) snimka

nosne kosti

Priprema bolesnika je standardna. Za

tangencijalnu snimku nosne kosti upot­
rebljava se film za snimanje zuba, koji se
stavlja u bolesnikova usta i bolesnik ga
pridržava zubima. Snima se ili u sjedećem
Sl. 386. Frontalna snimka nosne
kosti

S. 387. Položaj bolesnikove glave

filma za tangencijalnu aksijalnu
snimku nosne kosti
Snimanje glave 231

ili u ležećem položaju poleđice. Centrira

se okomito na film, a centralna zraka ula­
zi na korijen nosa. Nemamo li film za sni­
manje zuba, tangencijalna snimka nosne
kosti može se učiniti i u ležećem položaju
bolesnika potrbuške, s time da je brada
maksimalno ekstendirana i podložena
jastučićima, a kaseta s folijom i filmom
dolazi izravno ispod bolesnikove brade
koja je ekstendirana i ispružena prema
naprijed. Centralna zraka je kraniokau-
dalno ukošena, ovisno o ekstenziji brade,
a cilja na korijen nosa (sl. 387. i 387a).
Zaštita i imobilizacija bolesnika prilikom
izvođenja tangencijalne snimke nosne
kosti su standardne.

SNIMKE ZIGOMATIČNE KOSTI

Priprema bolesnika: Uobičajena.

Pribor: Upotrebljava se film formata
Sl. 387. a. Tangencijalna (aksijal­ 24 x 30, a snima se pomoću folije i rešet­
na) snimka nosne kosti ke.

Sl. 390. Položaj bolesnikove glave

te ulaska i izlaska centralne zrake
za snimku zigomatične kosti
232
CZ — stol — film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Tijelo je po-
loženo kao za okcipitalnu snimku glave.
Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni­
kova glava je namještena kao kada se ra­
di okcipitalna snimka glave.
Rubovi kasete: Gornji rub kasete nalazi
se oko tri poprečna prsta ispod glabele.
Oznaka strane: L ili D.
Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika pre­
krije se zaštitnom pregačom, osobito paž­
ljivo područje gonada, a primarni snop
suzi se na nešto manje od upotrebljava-
nog formata filma.
Imobilizacija:U toku ekspozicije boles­
nik ne smije gutati niti disati. Po potrebi
se glava imobilizira vrpcama za fiksira­
nje.
Centriranje: Ulazno mjesto centralne
zrake je glabela. Centralna zraka za 30°
je usmjerena kaudalno, a izlazi u područ­
ju foramena okcipitale magnum. (Napo-
nena: Prilikom Grasheyove projekcije
centralna zraka ulazi na rubu vlasišta —
uz angulaciju od 30° — snimka po Tow-
neu a ne na glabelu, kao kod snimke zigo-
matičnih kostiju (sl. 390).
Radiografska tehnika skeleta
Obavezno se kontrolira polo­
žaj bolesnika prije ekspozicije!
Električni uvjeti: Prilagođeni su apara­
turi i objektu.
Ocjena gotove snimke: Na snimkama se
prikazuju obje zigomatične kosti, obje pi­
ramide, foramen okcipitale magnum, dor-
zum sele i mandibula. Zigomatične kosti
se ne superponiraju. Obje se kosti dobro
vide i na snimci baze lubanje tjemenom
ako se snimka izvodi s 10 kV manje i
upotrijebi manji format filma nego za
pravu snimku baze lubanje tjemenom.
Aksijalna snimka obaju
zigomatičnih lukova
Priprema materijala i bolesnika je stan­
dardna. Bolesnik leži poleđice na stolu za
snimanje tako da mu je medijalna ravni­
na tijela okomita na ravninu stola. Obje
su ruke ispružene uz tijelo. Noge su u ko­
ljenu flektirane i malo privučene prema
tijelu.
Ispod leđa treba staviti tvrde jastuke,
debljine oko 30 — 40 cm, da bi se glava
Sl. 389. Bolesnikov položaj na ak­
sijalnu snimku obaju zigomatičnih
lukova
Snimanje glave 233

imobilizacija i zaštita isti su kao i za osta­

le snimke kostiju lica.

Kosa aksijalna snimka jednog

zigomatičnog luka po Zimmeru

Priprema bolesnika, materijal i položaj

cijelog tijela isti su kao za aksijalnu snim­
ku obaju zigomatičnih lukova. Ako boles­
nik ne može zabaciti glavu toliko prema
nazad da linija baze lubanje bude paralel­
na s ravninom stola, onda se preporučuje
da se ispod tjemena stavi klinasti podlo-
žak, kojemu je deblji kraj okrenut krani­
jalno. Na taj podložak stavlja se kaseta i
Lisholm-rešetka. Glava se mora namjesti­
Sl.390. Aksijalna snimka obaju zigomatičnih luko­ ti u takav položaj da linija baze lubanje
va bude paralelna s ravninom filma. Bolesni­
kova usta maksimalno su otvorena. Cen­
tralna zraka je za 25° ukošena lateralno
mogla što lakše zabaciti prema natrag. prema snimanom zigomatičnom luku i ci­
Dakle, glava visi prema natrag i vrškom lja na sredinu tog luka (sl. 391).
tjemena priliježe uza stol ili kasetu. Glava
se mora namjestiti u takav položaj da nje­
zina medijalna linija bude okomita na
ravninu filma, a linija baze lubanje para­
lelna s ravninom filma (sl. 389).
Centralna zraka je okomita na sredinu
filma i na ravninu baze lubanje te cilja na
sredinu spojnice angulusa mandibule. Za­
štita je standardna. Za vrijeme ekspozici­
je bolesnik ne smije disati niti gutati (sl.
390).

Kosa snimka zigomatičnog luka

Priprema bolesnika i materijala ista je

kao za izvođenje ostalih snimaka kostiju
lica. Bolesnik leži u ventralnom kosom
položaju na stolu za snimanje. Glava mu
se nalazi na klinastom podlošku, kojemu
kosina iznosi 35°. Deblji kraj podloška
okrenut je prema čelu. Glava je za 45°za-
rotirana u snimanu stranu. U tom položa­
ju medijalna ravnina u odnosu na ravni­
nu filma čini kut od 45°. Film se nalazi
na podlošku. Centralna zraka je okomita
na sredinu filma i cilja na snimani zigo- Sl. 391. Kosa snimka jednog zigomatičnog luka po
matični luk. Udaljenost fokus — film, ZIMMERU
 234 Radiografska tehnika skeleta

snimke maksile Prikaz struktura na snimci: Na frontal-

noj snimci maksile vide se maksila, mak-
silarni sinusi, spetum nazi, kapitulum
mandibule, dio mandibule, zigomatični
Maksila je važan dio kostiju lica na ko­ lukovi i dijelovi temporalne kosti.
ji se spajaju druge kosti. Ona sudjeluje u
formiranju paranazalnih šupljina. U
praksi se najčešće snima s ostalim kosti- Intraoralna snimka maksile
ma lica. Snima se uglavnom uz upotrebu
folije i rešetke, ali se ponekad izvode i in- Priprema bolesnika: Uobičajena, a oso­
traoralne snimke maksile, uz upotrebu bito je važno da bolesnik izvadi eventual­
zubnog filma, i snima se bez folije i rešet­ ne zubne proteze.
ke.
Pribor: Upotrebljava se najčešće film
za snimanje zuba (5,5 x 7,5), uložen u pa­
pirnatu ili plastičnu kasetu. Film se stavi
Frontalna snimka maksile bolesniku u usta i on ga fiksira zubima.
Vrlo je važno obaviti sve pripreme prije
nego što se film stavi u usta kako bi što
Prije snimanja potrebna je priprema bo­
kraće vrijeme bio u ustima (da ostane suh
lesnika, koja je istovjetna pripremi boles-
snika za ostale snimke kostiju lica. Ta se i da ne izazove nagon na povraćanje).
snimka izvodi filmom formata 13x18. Položaj bolesnikova tijela: Snima se u
Film se stavlja poprijeko, odnosno po ši- sjedećem položaju bolesnika. Glava je
rini. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. imobilizirana vrpcama za fiksiranje, film
Frontalna snimka maksile snima se po- se stavi u usta bolesnika (sl. 392. i 393).
moću folije i rešetke. Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika tre­
Bolesnik je na stolu za snimanje u ven- ba prekriti pregačom.
tralnom položaju, medijalna ravnina tije­ Centriranje: Intraoralna snimka maksi­
la okomita je na ravninu stola. Glava se le izvodi se kraniokaudalno usmjerenom
nalazi u položaju čelo nos. Medijalna rav- centralnom zrakom, koja pada okomito
nina glave okomita je također na ravninu na film ili je eventualno za 10° angulira-
stola, odnosno filma. I linija baze okomi­ na kaudalno i okcipitalno. Njezino ulaz­
ta je na ravninu filma. Interpupilarna lini­ no mjesto je sjecište medijalne ravnine
ja paralelna je s gornjim i donjim rubom glave s frontalnom ravninom, koja prola­
kasete. Maksila se nalazi u središtu filma. zi kroz vanjske rubove orbita.
Centralna zraka je okomita na sredinu Obavezno je letimično kontro­
filma, cilja oko četiri poprečna prsta bo- lirati položaj bolesnika prije ek­
lesnika ispod protuberancije okcipitalis
spozicije!
eksterne, što je ujedno njezino ulazno
mjesto, a izlazno je akantion. Udaljenost Električni uvjeti: Prilagođeni su apara­
fokus — film iznosi 100 cm. turi i objektu.
Zaštita i imobilizacija bolesnika su uo- Ocjena gotove snimke: Snimke prikazu­
bičajene. U toku ekspozicije bolesnik ne ju nepce, usne šupljine i korjenove zuba
smije gutati ni disati. (sl. 394).
Snimanje glave 235

Sl. 392. Položaj bolesnika za intra-

oralnu snimku maksile

Sl. 393. Shematski prikaz centralne zrake i filma za

intraoralnu snimku maksile

Sl. 394. Intraoralna snimka

maksile
236
Kosa intraoralna snimka maksile
Pri kosoj snimci maksile sve je isto kao
i pri standardnoj intraoralnoj snimci
maksile. Centriramo na vanjski rub orbite
centralnom zrakom koja je usmjerena ko­
so kraniokaudalno i lateromedijalno, ta­
ko da s ravninom filma čini kut od 65°.
Film se stavlja i u usta, ali više na lijevu
ili na desnu stranu (sl. 395). Snima se
komparativno lijeva i desna strana, a oz­
naka se stavlja s one strana na kojoj ulazi
centralna zraka. Napominje se da se
snimke maksile mogu obaviti i u ležećem
položaju bolesnika poleđice, horizontal­
nim kosim snopom rendgenskih zraka (sl.
396).
Sl. 395. Shematski prikaz centralne zrake
kosu intraoralnu snimku maksile
Radiografska tehnika skeleta
Profilna snimka maksile
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao za izvođenje frontalne snimke maksi­
le. Film se pri izvođenju profilne snimke
maksile postavlja uzdužno, odnosno po
visini. Bolesnik leži na stolu za snimanje
u ventralnom kosom položaju. Glava se
nalazi u čistom profilnom položaju. Lini­
ja baze paralelna je s gornjim i donjim ru­
bom kasete. Medijalna ravnina glave pa­
ralelna je s ravninom filma. Maksila se
nalazi u središtu filma. Centralna zraka
pada okomito na sredinu filma, a cilja
oko tri poprečna prsta bolesnika ispod
procesusa zigomatikusa maksile, odnos­
no na sredinu maksile. Udaljenost fokus
— film, imobilizacija i zaštita iste su kao i
za frontalnu snimku maksile.
i filma za
Sl. 396. Kosa intraoralna snimka maksile
Snimanje glave
SNIMKE MANDIBULE
Mandibula je jedina pomoćna kost gla­
ve, a s ostalim kostima vezana je s dva
zgloba. Snimanja mandibule su svakod­
nevna. Imajući na umu anatomsku građu
mandibule, u lateralnoj se projekciji jed­
na polovica mandibule poistovjećuje s
drugom polovicom, dok se u AP projekci­
ji simfizis menti superponira s cervikal-
nom kralješnicom. Ta činjenica iziskuje i
primjenu različitih kosih projekcija kako
bi se svi dijelovi mandibule mogli adek­
vatno prikazati. Osim toga dužina i deb­
ljina bolesnikova vrata i stupanj pokretlji­
vosti vrata imaju važnu ulogu. Stoga se
prilikom snimanja mandibule upotreblja­
vaju različiti podlošci s kosinom od 20 do
30°. Pri tome se podložak postavlja tako
da se širi njegov dio podmeće pod bradu,
a uži pod glavu kranijalno. Mandibula se
snima uz upotrebu folije i rešetke, ali se
može snimati i bez rešetke. Može se sni­
mati i s tubusom.
Frontalna snimka mandibule
Pri izvođenju frontalne snimke mandi­
bule treba skinuti s bolesnikove glave sve
Sl. 397. Položaj bolesnika za fron­
talnu snimku mandibule
237
predmete koji bi mogli izazvati nepoželj­
nu rendgensku sjenu. Snima se filmom
formata 13 x 18 Ili 18 x 24 popola. Film se
stavlja uzdužno, odnosno po visini. Oba­
vezno se stavlja oznaka D ili L. Za fron­
talnu snimku mandibule upotrebljava se
folija i rešetka.
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
potrbuške na stolu za snimanje. Obje su
ruke abducirane u ramenima i flektirane
u laktovima, dlanovi su u pronaciji, pri­
ljubljeni uza stol, u visini bolesnikovih
očiju. Simetrične točke ramena nalaze se
u istoj transverzalnoj ravnini. Glava bo­
lesnika je u položaju čelo — nos. Medi­
jalna ravnina glave okomita je na ravninu
stola, odnosno na ravninu filma. Linija
baze također je okomita na ravninu filma.
Interpupilarna linija paralelna je s ravni­
nom filma, ali je istovremeno paralelna i
s gornjim i donjim rubom kasete. Ovisno
o veličini nosa i konfiguraciji bolesnikove
glave potrebno je ponekad ispod brade ili
čela staviti tanke jastučiće (sl. 397).
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma, cilja oko 4 — 5 po­
prečnih prstiju bolesnika ispod protube-
rancije okcipitalis eksterne, a izlazi na
spojnicu obaju angulusa mandibule u me-
 238
Sl. 398. Frontalna snimka mandibule
dijalnoj liniji. Udaljenost fokus — film iz-
nosi 100 cm. Radi zaštite bolesnika oba­
vezno se suzi primarni snop na veličinu
nešto manju od upotrebljavanog filma.
Također treba bolesnika zaštiti zaštitnom
pregačom. Ako je bolesnik nemiran, gla-
vu treba imobilizirati platnenim vrpcama,
na čijim se krajevima nalaze vrećice s pi-
Sl.399. Položaj bolesnika za modi-
ficiranu frontalnu snimku mandi­
bule
Radiografska tehnika skeleta
jeskom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik
ne smije disati ni gutati.
Prikaz struktura na snimci: Na ventral-
noj snimci mandibule vide se mandíbula,
u cijelosti, konhe nazalis, dijelom maksi-
larni sinusi, septum nazi i zigomatični lu­
kovi (sl. 398).
Modificirana frontalna snimka
mandibule
Priprema bolesnika i materijal isti su
kao i za izvođenje frontalne snimke man­
dibule.
Položaj bolesnikova tijela: Snimanje se
obavlja u ležećem položaju bolesnika, po­
trbuške, na stolu za snimanje. Ovisno o
bolesnikovu stanju snimanje se može pro­
vesti i u stojećem ili sjedećem položaju,
pri čemu je bolesnik licem okrenut filmu.
U svakom slučaju medijalna ravnina tije­
la okomita je na ravninu stola (filma) (sl.
399).
Položaj snimanog dijela tijela: Brada i
nos su prislonjeni uz film. Želimo li pri­
kazati korpus mandibule, onda je središte
filma na sredini između usnice i vrška
brade, a želimo li prikazati ramus mandi­
bule, onda je vršak nosa na sredini filma.
Oznaka strane: L ili D.
Snimanje glave
Sl. 400. Položaj bolesnikove glave
i smjer centralne zrake za modifi­
ciranu frontalnu snimku mandibu­
le
Zaštita bolesnika: Provodi se standar­
dna zaštita, tj. bolesnikovo tijelo prekrije
se zaštitnom pregačom. Osim toga suzi se
primami snop na malo manje od formata
upotrebljavanog filma.
Imobilizacija: Bolesnik mora duboko
udahnuti nekoliko puta i izdahnuti, i na­
kon toga još jednom duboko udahnuti i
zrak zadržati kako bi se temporomandi-
bularni zglobovi bolje prikazali. U toku
ekspozicije bolesnik ne smije ni gutati ni
disati.
Centriranje: Centralna zraka ima dva
smjera: 1. za prikaz korpusa mandibule
okomita je na sredinu filma. Ulazi oko 4
— 5 poprečnih prstiju ispod protuberan-
cije okcipitalis eksterne;
2. za prikaz ramusa i procesusa mandi­
bule usmjerena je za 30° kranijalno i cilja
na C1, a izlazi na akantion (sl. 400)
Obavezna je prije ekspozici­
je letimična kontrola bolesniko­
va položaja
Uvjeti: Ekspozicija mora biti prilagođe­
na snimanom dijelu tijela i aparaturi.
239
Prikaz struktura: Ta projekcija pokazu­
je korpus mandibule ili oba ramusa man­
dibule, te temporomandibularne zglobo­
ve, ovisno o angulaciji centralne zrake.
Snimak ramusa mandibule
Priprema bolesnika i materijal isti su
kao za izvođenje frontalne snimke mandi­
bule. Obavezno se snima lijevi i desni ra-
mus mandibule, i to s podloškom ili bez
njega. Kod snimke ramusa mandibule s
podloškom bolesnik se nalazi u ventral-
nom kosom položaju ili u čistom ventral-
nom položaju. Ispod ramena treba štaviti
jastuke da se bolesnik može lakše namjes­
titi u željeni položaj.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava
priliježe lateralnom stranom uz klinasti
podložak, kojemu kosina iznosi 15°.
Deblji dio podloška okrenut je prema no­
gama (kaudalno). Na podlošku se nalazi
film, koji je postavljen po visini. Glava je
postavljena tako da je duža os ramusa
mandibule snimane strane paralelna s
240
ravninom filma. Brada je izvučena prema
naprijed da se izbjegne superpozicija s
cervikalnom kralješnicom. Ramus mandi­
bule snimane strane nalazi se na sredini
filma (sl. 401).
Centralna zraka
Centralna zraka je za 30° ukošena kra-
nijalno, cilja nešto ispod i nešto iza angu-
lusa mandibule nesnimane strane i pada
na sredinu snimanog ramusa mandibule i
na sredinu filma (sl. 402).
Kod snimke ramusa mandibule bez
podloška priprema bolesnika, upotreba
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 401. Položaj bolesnika za snim­
ku ramusa mandibule s podloš-
kom
materijala i položaj cijelog tijela isti su
kao za snimku ramusa mandibule s pod-
loškom.
Glava je lateralnom stranom prislonje­
na uz rendgenski stol, odnosno film, tako
da je duža os ramusa mandibule snimane
strane paralelna s ravninom filma. Brada
je maksimalno ekstendirana da se izbjeg­
ne superpozicija s cervikalnom kralješni­
com. Ramus mandibule nalazi se na sre­
dini filma (sl. 403)
Sl. 402. Snimka ramusa mandi-
bule s podloškom
Snimanje glave 241

Sl. 403. Položaj bolesnika za snim­

ku ramusa mandibule bez podloš-
ka

Sl. 404. Snimka ramusa bez

podloška

Centriranje: Centralna zraka je za 25° koji se stavlja uzdužno, odnosno po visi­

ukošena kranijalno, cilja izravno na sni­
mani ramus mandibule i pada na sredinu
filma. Njezino ulazno mjesto je oko jedan
poprečni prst bolesnika ispod i jedan po­
prečni prst iza angulusa mandibule nesni-
mane strane (sl. 404).
Snimka korpusa mandibule
Priprema bolesnika je standardna.
Upotrebljava se film formata 13x18 cm.
ni. Korpus mandibule snima se pomoću
folije i rešetke ili bez rešetke, ali se vrlo
često upotrebljava uski tubus da snimka
bude što oštrija. Obavezno se snima des­
na i lijeva strana. U praksi se korpusa
mandibule snima s podloškom i bez nje­
ga. Kod snimke korpusa mandibule s
podloškom bolesnik se nalazi u ventral-
nom kosom položaju ili u čistom ventral-
nom položaju. Ispod ramena može se sta­
viti jastuk da se bolesnik lakše može na­
mjestiti u željeni položaj.

242
Položaj snimanog dijela tijela: Glava la-
teralnom stranom priliježe uz podložak,
kojemu kosina iznosi 15°. Deblji dio
podloška okrenut je prema nogama (kau-
dalno). Na podlošku se nalazi film, koji
je postavljen po visini. Bolesnikova glava
postavljena je tako da je duža os korpusa
mandibule snimane strane paralelna s
ravninom filma. Brada je ekstendirana, tj.
povučena prema naprijed, da se izbjegne
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 405. Položaj bolesnika za snim­
ku korpusa mandibule s podloš-
kom
superpozicija s cervikalnom kralješni­
com. Korpus snimane strane mandibule
nalazi se na sredini filma (sl. 405).
Centriranje: Centralna zraka je za 30°
ukošena kranijalno, cilja nešto ispred i
nešto ispod angulusa mandibule nesni-
mane strane i pada na sredinu snimanog
korpusa mandibule i na sredinu filma. Na
snimci se vide korpus, angulus i ramus
mandibule snimane strane (sl. 406)
Sl. 406. Snimka korpusa man­
dibule s podloškom
Snimanje glave 243

Sl. 407. Položaj bolesnika za snim­

ku korpusa mandibule bez podloš-
ka

Kod snimke korpusa mandibule bez superpozicija s cervikalnom kralješni­

podloška priprema bolesnika, upotreba
materijala i položaj tijela isti su kao za
snimku korpusa mandibule s podloškom.
Glava lateralnom stranom priliježe uz
rendgenski stol, odnosno film, ali je na­
mještena tako da je duža os snimanog
korpusa mandibule paralelna s ravninom
filma. Brada je odmaknuta da se izbjegne
com. Korpus snimane strane mandibule
nalazi se na sredini filma (sl. 407). Cen­
tralna zraka je ukošena dvostruko, i to
25° kranijalno i 10° frontalno, cilja nešto
ispod i nešto ispred angulusa mandibule
nesnimane strane i pada na sredinu sni­
manog korpusa mandibule i na sredinu
filma (sl. 408)

Sl. 408. Snimka korpusa man­

dibule bez podloška
244 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 409. Aksijalna snimka man­

dibule

Aksijalna snimka mandibule na sredinu filma, ulazi na vrhu tjemena, a

Priprema bolesnika i materijala za izvo­
đenje te snimke ista je kao i za ostale
snimke mandibule. Bolesnik sjedi kraj
stola za snimanje. Neposredno ispod
mandibule stavlja se film, koji se nalazi
na podlošcima, tj. na podmetačima do­
voljne visine kako bi bolesniku bilo ugod­
no sjediti. Bolesnikova brada oslanja se
dakle na film. Centralna zraka je okomita
izlazi na sredini mandibule. Udaljenost
fokus — film, imobilizacija i zaštita iste
su kao i kod ostalih snimaka mandibule
(sl. 409).
Snimke simfize mandibule
Priprema bolesnika: Standardna.

Sl. 410. Položaj bolesnikove glave

i centralne zrake za snimku simfize
mandibule
Snimanje glave
Sl. 411. Snimka simfize mandi­
bule
Pribor: Upotrebljava se film formata
13 x 18 ili okluzijski film. Snima se bez
upotrebe rešetke.
CZ — stol— film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Simfiza
mandibule snima se u sjedećem položaju
bolesnika.
Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni­
kov vrat je maksimalno ekstendiran, bra­
da izvučena prema naprijed, položena na
stol za snimanje i ovisno o dužini vrata
podložena jastučićem, na koji je stavljen
film, tako da je izravno u dodiru s fil­
mom. Film je položen tako da su simfiza
mandibule i korpus mandibule okomiti
na njegovu ravninu (sl. 410).
Oznaka strane: L ili D.
Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo
mora biti prekriveno zaštitnom pregačom,
posebno područje gonada.
Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­
nik ne smije gutati ni disati; gleda u jed­
nu točku.
Centriranje: Centralna zraka je za 40
— 45° usmjerena kaudalno i cilja izravno
na sredinu simfize mandibule (između
donje usne i donjeg ruba simfize mandi­
bule u medijalnoj liniji).
Ocjena gotove snimke: Snimka prikazu­
je simfizu mandibule (sl. 411).
245
Promjena standardne tehnike: Promje­
na standardne tehnike sastoji se u snima­
nju bolesnika u ležećem položaju poleđi-
ce. Glava je ekstendirana tako da je donji
rub korpusa mandibule postavljen verti­
kalno. U tom položaju imobilizira se bo­
lesnikova glava. Film je također postav­
ljen vertikalno uz bradu i podložen. Uz­
dužna osovina filma je u medijalnoj rav­
nini. Centralna zraka je za 40 — 45° us­
mjerena kaudalno i cilja na sredinu simfi­
ze mandibule (sl. 412). Imobilizacija i za­
štita su iste kao pri standardnom snima­
nju simfize mandibule.
Ocjena gotove snimke: Snimka prikazu­
je simfizu mandibule.
Intraoralna snimka mandibule
Intraoralna snimka simfize mandibule
(rjeđe se radi na filmu za snimanje zuba)
obavlja se u ležećem položaju bolesnika
poleđice. Pod bolesnikova leđa podmetne
se jastuk da bi se glava što više ekstendi-
rala. Medijalna ravnina glave okomita je
na ravninu stola za snimanje. U bolesni­
kova usta stavi se okluzijski film što je
moguće dublje. Bolesnik ga lagano zagri­
ze. Centralna zraka je okomita na film, a
ulazi na sjecištu medijalne i frontalne rav­
nine koja prolazi kroz drugi molar (sl.
412).

246
SNIMKE TEMPOROMANDIBULARNIH
ZGLOBOVA
Temporomandibularni zglobovi vežu
mandibulu i temporalnu kost. Zglobne
ploštine nisu u izravnom dodiru, pa se iz-
među njih nalazi diskus artikularis, koji
zglobnu šupljinu dijeli u dva dijela i tako
pojačava kongruenciju među zglobnim ti-
jelima. U temporomandibulamom zglobu
giba se samo nandibula. Najveće njeno
gibanje je dizanje i spuštanje, koje se vrši
duž poprečne osovine. Doduše ona se
može gibati i naprijed, i nazad, i ustranu,
ali su ta gibanja vrlo mala. Temporoman-
dibularni zglobovi snimaju se pri sumnji
na luksaciju navedenog zgloba. Ako je
luksacija, onda, je najčešća prema naprijed
ispred tuberkuluma. Nisu međutim is-
ključene ni centralne luksacije, kada gla-
vica mandibule probije zglobnu čahuru i
često uđe u ušni hodnik.
Priprema bolesnika za snimke tempo-
tandibularnih zglobova je uobičajena.
Pribor: Za snimku temporomandibu-
larnih zglobova upotrebljava se film for­
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 412. Položaj bolesnika za intra-
oralnu snimku simfize mandibule
mata 1 3 x 1 8 ili 1 8 x 2 4 popola za svaki
zglob zasebno. Snima se pomoću folije i
rešetke, ali češće s tubusom. Svaki se
zglob uvijek snima zasebno.
CZ — stol — film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
na stolu za snimanje u kosom ventralnom
položaju.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava je
u čistom lateralnom položaju kao za pro­
filnu snimku glave. Brada je podložena, a
interpupilama linija okomita na ravninu
filma.
Rubovi kasete: Zglob koji se snima je u
središtu kasete.
Oznaka strane: Obavezno se stavlja oz­
naka L ili D.
Zaštita bolesnika: Standardna.
Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­
nik mora ostati nepomično u položaju u
koji smo ga namjestili. Ne smije gutati ni
disati. Obavezno se rade snimke otvore­
nih i zatvorenih usta za svaki zglob zaseb­
no (sl. 4 1 3 . i 4 1 4 ) . Kada se rade snimke
zatvorenih usta, bolesnik mora zrak udah­
nuti i zadržati ga u toku ekspozicije.
Snimanje glave
247

Sl. 413. Položaj bolesnikove glave

za snimku temporomandibularnih
zglobova otvorena usta

Sl. 414. Položaj bolesnikove glave

za snimku temporomandibularnih
zglobova zatvorena usta

Centriranje: Centralna zraka usmjere­ Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti

na je za 25° kaudalno. Snima se zglob ko­ prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­
ji je uz film. Ako je uz film lijevi temporo- raturi.
mandibularni zglob, stavlja se oznaka L.
Ulazna točka centralne zrake je 5 cm kra- Ocjena gotove snimke: Snimke prikazu­
nijalno od temporomandibularnog nesni- ju temporomandibularne zglobove, svaki
manog zgloba, koji je udaljen od filma. zasebno, otvorenih i zatvorenih usta (sl.
Tako ukošena prolazi kroz zglob koji je u 416).
dodiru s filmom (sl. 415).
Obavezna je letimična kontrola
bolesnikova položaja prije ekspo­
zicije!
248 Radiografska Ichnika skeleta

Sl. 415. Shematski prikaz ulaza i izlaza cen­

tralne zrake za snimku temporomandibular­
nih zglobova

Sl. 416. Snimka temporomandibularnih zglobova s otvorenim i zatvorenim ustima

Modificirana snimka Priprema bolesnika i materijala za izvo­

temporomandibularnih zglobova
Ta se snimka izvodi u ležećem ili sjede-
ćem položaju bolesnika. Uvijek se snima
desna i lijeva strana, i to uvijek sa zatvo-
renim i s otvorenim ustima.
đenje te snimke ista je kao i za standar­
dnu snimku temporomandibularnih zglo­
bova s otvorenim i zatvorenim ustima.
Bolesnik leži na stolu za snimanje u ven-
tralnom kosom položaju. Glava mu je u
profilnom položaju na klinastom podloš-
ku, kosina kojega iznosi oko 15 — 20°.
Snima nje gl ave
249

Sl. 417. Položaj bolesnika za modi­

ficiranu snimku temporomandibu­
larnih zglobova

Deblji kraj klinastog podloška okrenut je nesnimani je temporomandibularni zglob

kranijalno. Na podlošku se nalazi film i toliko uvećan da se ne superponira sa sni­
Lisholmova rešetka. Temporomandibu- manim zglobom. Obavezno se snima i sa
larni zglob koji se snima nalazi se na sre­ zatvorenim i s otvorenim ustima bolesni­
dini filma. Centralna zraka je okomita na ka.
rendgenski stol, cilja oko 2 — 3 cm iznad
temporomandibularnog zgloba, što je
ujedno njezino ulazno mjesto, a izlazi na
sredinu snimanog temporomandibular­
nog zgloba, (sl. 417). Udaljenost fokus —
film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za
standardnu snimku temporomandibular­
nih zglobova.

Kontaktne snimke
temporomandibularnih zglobova

Kontaktne snimke temporomandibu­

larnih zglobova izvode se rijetko zbog ve­
like doze zračenja što je primi bolesniko­
va koža. Glava bolesnika je u čistom late:
ralnom položaju. Kaseta s filmom je u
dodiru sa zglobom koji se snima. Centrira
se izravno okomito na zglob. Cijev je pri­
bližena nesnimanom temporomandibu-
lamom zglobu tako da je zglob koji se na­
lazi nasuprot filmu otprilike na sredini iz­
među rendgenske cijevi i filma. Budući
da je rendgenska cijev u dodiru s nesni- Sl. 418. Kontaktna snimka temporomandibularnog
manim temporomandibularnim zglobom, zgloba

250
Zaštita i imobilizacija identične su kao
prilikom snimanja temporomandibular-
nih zglobova.
Na snimci je prikazan temporomandi-
bularni zglob (sl. 418). Temporomandibu-
larni zglobovi mogu se vidjeti i na cilja-
nim snimkama sele turcike u profilnoj
projekciji.
SNIMKE PARANAZALNIH SINUSA
Svaka grupa sinusa snima se zasebno,
snimaju se pomoću rešetke. Ponekad se
upotrebljava i tubus. Tubusom se ujedno
određuje udaljenost fokus — film. Ako se
sinusi snimaju bez tubusa, udaljenost fo-
kus — film iznosi 100 cm. Sinusi se u pri-
ncipu snimaju u stojećem položaju
bolesnika ako se sumnja na postojanje te-
kućeg sadržaja u njima kako bi se zbog
uspravnog položaja bolesnika prikazao
nivo tekućine unutar sinusa, kao rezultat
upalnih promjena. U ostalim slučajevima
mogu se sinusi snimati u ležećem položa-
ju ako se sumnja na eventualni tumorski
proces u njima.
Radiografska tehnika skeleta
Frontalna snimka paranazalnih
sinusa
Priprema bolesnika za tu snimku je uo­
bičajena, Treba skinuti sve predmete s
bolesnikove glave koji bi mogli izazvati
nepoželjne rendgenske sjene. Snimka se
izvodi filmom formata 18x24. Film se
stavlja uzdužno, odnosno po visini. Oba­
vezno se stavlja oznaka L ili D. Frontalna
snimka paranazalnih sinusa snima se uz
upotrebu folije i rešetke. Bolesnik je u sje-
dećem ili stojećem položaju, licem okre­
nut prema filmu, odnosno prema stativu.
Ruke su flektirane u laktovima i bolesnik
se njima pridržava za stativ. Usta su mak­
simalno otvorena, a glava se vrhom nosa i
brade oslanja na kasetu. Medijalna ravni­
na glave okomita je na ravninu filma.
Nos se nalazi u središtu filma. Centralna
zraka je okomita ili za 15° ukošena kau­
dalno, ovisno o veličini nosa. Cilja se ne­
što iznad protuberancije okcipitalis ek­
sterne (oko 1 — 1,5 cm), što je ujedno
ulazno mjesto centralne zrake, a izlazno
na vrhu nosa (sl. 419). Udaljenost fokus
— film iznosi 100 cm. Zaštita i imobiliza­
cija bolesnika su uobičajene. U toku ek­
spozicije bolesnik ne smije disati ni guta­
ti.
Sl. 419. Položaj bolesnika za fron­
talnu snimku paranazalnih sinusa
Snimanje glave 251

Prikaz struktura na snimci (sl. 420): Na Profilna snimka paranazalnih

frontalnoj snimci paranazalnih sinusa sinusa
prikazani su krila sfenoidne kosti, obje
orbite, zigomatične kosti, septum nazi,
Na njoj su prikazani svi sinusi. To je
frontalni sinus, maksilarni sinusi, mandi­
pregledna snimka sinusa.
bule, labirint etmoidne kosti, orbite i zi­
gomatične kosti. (sl. 421) Priprema bolesnika: Uobičajena. Treba
skinuti sve predmete s bolesnikove glave
koji bi mogli izazvati nepoželjne rendgen­
ske sjene.
Pribor: Profilna snimka sinusa obavlja
se filmom formata 13x18 ili 18x24. Sli­
ka se pomoću folije i rešetke, a ponekad i
s tubusom.
CZ — stol — film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sto­
ji ili sjedi (rjeđe leži na stolu za snimanje
u kosom položaju)
Položaj snimanog dijela tijela: Bez obzi­
ra na položaj tijela glava je uvijek u čis­
tom lateralncm položaju. Medijalna rav­
Sl. 420. Shematski prikaz anatomskih struktura pa­ nina glave je paralelna- s ravninom filma.
ranazalnih sinusa Interpupilarna linija okomita je na ravni­
nu filma. (sl. 422)
Rubovi kasete: Vanjski očni kut je u
sredini filma.
Oznaka strane: L ili D. Snima se ona
strana koja priliježe uz film.
Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo
mora biti prekriveno pregačom. Snop su­
zimo za malo manje od formata filma.
Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­
nik ne smije gutati niti disati. Mora biti
miran, u namještenom položaju.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na sredinu filma. Njezino ulazno
mjesto je 2,5 cm posteriorno, (okcipital-
no) od onog vanjskog očnog kuta koji je
okrenut od filma (prema cijevi).

Obavezna je letimična kontro­

la položaja ekspozicije!
Električni uvjeti: Ekspozicija
mora biti prilagođena snimanom
dijelu tijela i aparaturi.
Ocjena gotove snimke: Snimka
pokazuje frontalni, sfenoidni, et-
moidni i maksilarni sinus u profil­
Sl. 421. i-rontalna snimka paranazalnih sinusa noj projekciji (sl. 423).

S. 423. Profilna snimka sinusa
Ratliografska tehnika skeleta
Sl. 422. Položaj bolesnika za pro­
filnu snimku sinusa
Snimka maksilarnih sinusa
Pri snimanju maksilarnih sinusa pro­
blem je u tome što se piramide projiciraju
unutar njih. Da bi se to izbjeglo, potreb­
no je učiniti sljedeće.
a) vršak nosa udaljiti od filma za 0,5
— 1,5 cm; brada priliježe uz film,
b) liniju baze dovesti pod kut <od 37° u
odnosu na ravninu filma,
c) linija koja spaja vanjski slušni otvor
i vršak brade mora biti okomita na
ravninu filma.
Priprema bolesnika: Uobičajena.
Materijal i pribor: Film formata
13 x 18. postavljen uzdužno, snima se po­
moću folije i rešetke.
CZ — stol — film — provjeriti!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik u
načelu stoji ili sjedi, mnogo rjeđe leži po­
trbuške. Medijalna ravnina tijela okomita
je na ravninu filma.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava je
položena tako da je njezina medijalna
ravnina okomita na ravninu filma. Vršak
nosa udaljen je od stola (stativa) oko 0,5
Snimanje glave 253

Sl. 424. Položaj bolesnika za snim­

ku maksilamih sinusa

— 1,5 cm, a brada je prislonjena uza stol. Centriranje: Centralna zraka pada oko­
Linija baze s ravninom filma čini kut od mito na sredinu filma. Ulazi na verteks
37° (sl. 424. i 425). (vrh tjemena), prolazi kroz akantion i pa­
da na sredinu filma.
Rubovi kasete: Sredina filma nalazi se
u visini akantiona (spine nazalis anteri­ Obavezna je kontrola bolesni­
or). kova položaja prije ekspozicije!
Ako želimo prikazati sfenoidni sinus,
Oznaka strane: L ili D. bolesnik mora maksimalno otvoriti usta.
Zaštita bolesnika: Uobičajena. Sve ostalo je isto.
Imobilizacija: Postoje posebni držači Ocjena snimke: Vide se maksilarni si­
za glavu. U toku ekspozicije bolesnik ne nusi, a frontalni se ne vide. Vide se i oba
smije gutati. Snima se u ekspiriju. foramena rotuntum (sl. 426).

Sl. 425. Shematski prikaz odnosa linije baze. vrška nosa i filma kod snimke maksilarnih sinusa

254
Sl. 426. Snimka maksilarnih sinusa
Snimka etmoidnih sinusa
Priprema bolesnika i materijala za izvo-
đenje te snimke ista je kao i za izvođenje
frontalne snimke paranazalnih
odnosno ostalih snimaka sinusa. Bolesnik
sjedi ili stoji licem okrenut prema stativu.
Vrhom nosa i čela oslanja se na stativ za
snimanje. Položaj glave identičan je polo-
žaju kao za frontalni kraniogram. Korijen
nosa nalazi se na sredini filma. Centralna
zraka usmjerena je za 10 — 15° kranijal­
no. Njezino ulazno mjesto centralne zra-
ke je oko 2 — 3 poprečna prsta ispod pro-
tuberancije okcipitalis eksterne, a izlazno
na korijenu nosa. Udaljenost fokus —
film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za
ostale snimke paranazalnih sinusa.
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 426. a. Frontalna snimka sinusa
Opaska: za bolji prikaz frontalnih sinu­
sa smjer centralne zrake je okomit, a sve
ostalo je isto kao za snimku etmoidnih si­
nusa (sl. 426 a).
sinusa,
Aksijalna snimka sfenoidnih sinusa
(vertikosubmentalna projekcija po
Schüleru)
Priprema bolesnika: Uobičajena, kao i
za ostale snimke sinusa.
Materijal: Snima se filmom formata
13 x 18, uz pomoć folije.
CZ - STOL FILM - PROVJERITI!
Položaj bolesnikova tijela:Bolesnik leži
potrbuške na stolu za snimanje.
Snimanje glave
Sl. 427. Aksijalna snimka sfenoidalnog sinusa
Položaj snimanog dijela tijela: Glava je
položena kao za snimku baze lubanje bra­
dom, samo što je pri aksijalnoj snimci sfe-
noidnog sinusa brada lagano podložena.
Rubovi kasete: Kaseta je postavljena ta­
ko da je njezina središnja linija ispod
spojnice angulusa mandibule i grkljan je
na sredini kasete. Idealno je ako je linija
baze paralelna s ravninom filma, što je,
međutim, teško postići.
Oznaka strane: Obavezno se označuje
strana: L ili D.
Zaštita i imobilizacija bolesnika: Stan­
dardne su, kao i pri ostalim snimkama.
Centriranje: Centralna zraka usmjerena
je kraniokaudalno, tako da pada okomito
na ravninu filma, odnosno okomito na li­
niju baze. Ulazi na tjemenu, gdje se presi­
jecaju mediosagitalna i koronarna ravni­
na glave, prelazi kroz selu turciku, a izlazi
255
na sredini spojnice obaju angulusa man­
dibule u medijalnoj liniji. Ukratko, cen­
tralna zraka je kao kod snimke baze luba­
nje bradom.
Obavezna je letimična kontrola bo­
lesnikova položaja prije ekspozici­
je!
Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti
prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­
raturi.
Ocjena gotove snimke: Prikazuju se
strukture koje se vide na snimci baze lu­
banje, a osobito se dobro vide sfenoidni
sinus (vidi str.213) i etmoidni sinusi (sl.
427).
Transoralna projekcija sfenoidnih
sinusa
Priprema bolesnika: Uobičajena.
Pribor: Film formata 13 x 18, postav­
ljen uzdužno. Slika se pomoću folije i re­
šetke.
CZ - STOL - FILM - PROVJERI­
TI!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sje­
di ili stoji licem okrenutim prema verti­
kalnom stativu, rjeđe leži (potrbuške) na
stolu za snimanje. Medijalna ravnina tije­
la okomita je na središnju liniju stola.
Glava se nalazi na podlošku od 15 °. Deb­
lji kraj podloška okrenut je kranijalno.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava je
postavljena tako da je njezina medijalna
ravnina okomita na ravninu kasete s fil­
mom. Bolesnik maksimalno otvori usta i
lice prisloni uz stativ (stol), i to tako da se
vrškom nosa i brade oslanja na nj (iz higi­
jenskih razloga potrebno je prethodno
stativ ili stol očistiti dezinficijensom).
Rubovi kasete: Sredina kasete treba da
bude u sredini otvorenih usta.
Oznaka strane: L ili D.
256 Radiografska tehnika skeleta

Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo usta. Vide se i maksilarni sinusi i zigoma-

prekrije se zaštitnom pregačom i suzi se
primarni snop na malo manje od formata
upotrebljavanog filma.
Imobilizacija: Glava se može imobilizi­
rati posebnim držačima za glavu ili tubu-
som, koji joj se maksimalno približi. Za
vrijeme ekspozicije bolesnik izgovori
»AH« kako bi mu se jezik povukao pre­
ma ždrijelu da ne stvara sjenu.
Centriranje: Centralna zraka ulazi na
tjemenu u medijalnoj ravnini, prolazi
kroz selu turciku, izlazi na sredinu otvore­
nih usta i pada na sredinu filma. Kaudal-
na angulacija centralne zrake ovisi o gra­
đi lica.
Obavezna je prije ekspozicije
timična kontrola bolesnikova
ložaja!
Ocjena gotove snimke: Na snimci
sfenoidni sinus projicira kroz otvorena
Sl. 428. Transoralna snimka sfenoidalnog sinusa
tični lukovi (sl. 428).
SNIMKE ORBITA
Frontalna snimka orbite
Frontalna snimka orbite vrlo je česta,
osobito prilikom analize koštane struktu­
re ako postoji tumor ili se sumnja na pri­
sutnost stranog tijela. Postoji li klinička
le­ sumnja na postojanje stranog tijela u
po­ području orbite, tada se osim frontalne
snimke orbite rade i snimke pokreta oč­
se nih bulbusa, o čemu se kasnije govori.
Priprema bolesnika: Uobičajena.
Pribor: Snima se filmom formata
13 x 18, položenim poprijeko, pomoću
folije i rešetke.
CZ - STOL - FILM - PROVJERI­
TI!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
potrbuške na stolu za snimanje. Medijal­
na ravnina tijela okomita je na ravninu
stola. Snimanje se rjeđe obavlja u stoje­
ćem ili sjedećem položaju, ovisno o boles­
nikovu stanju, licem okrenutim prema
vertikalnom stativu za snimanje.
Položaj snimanog dijela tijela: Glava
priliježe spljoštenim vrškom nosa uza stol
(kasetu), na koji smo stavili malo staniče-
vine. Medijalna ravnina glave okomita je
na ravninu stola i prolazi kroz njegovu
sredinu stola. Linija baze pomaknuta je
za 15 — 20° kranijalno u odnosu na oko­
micu, tj. prilikom namještanja glave naj­
prije se namjesti glava tako da su medijal­
na linija glave i linija baze okomite na
ravninu stola (brada je privučena). Iz tog
položaja još se malo glava podigne napri­
jed (stražnji dio tjemena prema naprijed)
tako da linija baze čini kut od 15 do 20° s
prijašnjim položajem (okomicom), kada
je linija baze bila okomita na film. Time
se izbjegne projekcija’piramida unutar or­
bite (sl. 429).
Snimanje glave
Sl. 429. Položaj bolesnika za fron­
talnu snimku orbita
Rubovi kasete: Postranični rubovi kase­
te moraju biti jednako udaljeni od postra-
ničnih rubova glave. Orbite se moraju
projicirati na sredinu filma.
Oznaka strane: L ili D.
Zaštita bolesnika: Donji dio bolesniko­
va tijela treba prekriti zaštitnom prega­
čom, a rendgenski snop suziti na manje
od formata upotrebljavanog filma.
Imobilizacija: Bolesnik leži, a preko
njegove glave stave se vrpce na čijim su
krajevima vrećice s pijeskom. U toku ek­
Sl. 430. Frontalna snimka orbita
257
spozicije bolesnik ne smije gutati ni disa­
ti, a vrlo je važno i da ne miče očnim bul-
busima, već da gleda u jednu točku.
Centriranje: Centrira se okomito na
sredinu filma. Centralna zraka prolazi
sredinom orbite, ulazi 2 — 4 poprečna
prsta iznad protuberancije okcipitalis ek­
sterne, a izlazi na korijenu nosa. Ako se iz
bilo kojeg razloga ne može postići krani-
jalni pomak linije baze za 15 — 20°, na­
gnut će se centralna zraka kraniokaudal-
no za 15 — 20° kako bi se izbjegla projek-
 Radiografska tehnika skeleta
258

cija priramida unutar orbite.

Obavezna je kontrola bolesniko­
va položaja prije ekspozicije.
Ocjena gotove snimke: Snimka mora bi­
ti simetrična, a sjene obiju piramida mo­
raju se projicirati ispod donjih koštanih
rubova orbite. Sve sjene koje leže u medi­
jalnoj ravnini glave padaju pri simetrič­
noj snimci jedna na drugu. Postranično
smještene sjene, npr. zigomatični lukovi,
jednako su udaljeni od rubova filma (sl.
430).

Snimke orbite uz pokrete očnih

bulbusa

Snimke orbite uz pokrete očnih bulbu­

sa obavljaju se ako se pretpostavlja pri­
sutnost stranog tijela. Snimke se rade jed­
nako kao i standardne frontalne snimke
orbite, ali uz pokrete bulbusa ulije­
vo i udesno, prema gore i prema Sl. 431. Snimka orbita uz pokrete očnih bulbusa
dolje. Prilikom svake ekspozicije stavi
se oznaka strane i strelicom se označi
smjer pokretanja bulbusa. Naime, prije
ekspozicije uputimo bolesnika da s oba
bulbusa gleda u neku točku u jednom Profilna snimka orbite
smjeru i da ne miče očima. Nakon toga
gleda s oba bulbusa u toku eksponiranja Profilno snimanje orbite je rjeđe, pone­
u suprotnom smjeru i tako redom u sva kad također ako se sumnja na prisutnost
četiri smjera (sl. 431). stranog tijela. Priprema bolesnika i mate-

Sl. 432. Položaj bolesnika za pro­

filnu snimku orbita
Snimanje glave
Sl. 433. Profilna snimka orbita
rijal su identični kao za frontalnu snimku
orbite. Položaj tijela i glava isti je kao i za
profilno snimanje glave. Centrira se oko­
mito na vanjski rub orbite i na sredinu fil­
Sl. 434. Položaj bolesnika za snim­
ku optičkih kanala po RHESEU
259
ma (sl. 432). Zaštita i imobilizacija tako­
đer su kao pri frontalnom snimanju orbi­
te. Vrlo se često rade slojevne snimke,
osobito u frontalnoj projekciji, rjeđe u
profilnoj (sl. 433).
Snimke optičkih kanala po
Rheseu
Priprema: Uobičajena.
Pribor: Upotrebljava se film formata
13 x 18 ili 18 x 24 popola, za lijevi i za
desni optički kanal. Snima se pomoću fo­
lije i rešetke, ponekad s tubusom.
CZ - STOL - FILM - PROVJERI­
TI!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
potrbuške, u ventralnom kosom položaju.
Rame suprotno od snimane strane podlo-
ženo je jastucima. Ruka snimane strane
pružena je uz tijelo, a nesnimane strane
flektirana je u laktu i bolesnik se dlanom
te ruke oslanja o stol (sl. 434).
Položaj snimanog dijela tijela: Optički
kanal koji se snima položen je na sredinu
filma. Glava je rotirana tako da se Iateral-
nim dijelom oslanja na zigomatičnu kost,
kranijalno na gornji rub orbite i na vršak

Sl. 435. Shematski prikaz položaja glave za
optičkih kanala po RHESEU
nosa, koji je lagano odignut. Ovisno o
konfiguraciji glave, ponekad je treba la­
gano podložiti za kojih 1,5 cm, da orbita
bude lagano odignuta, a bolesnik se osla­
nja o stol samo sa dvije dodirne površine
— nosom i zigomatičnom kosti. Time se
može izbjeći eventualna superpozicija
procesusa klinoideusa anterior sfenoidne
kosti preko optičkog kanala (sl. 435). Ako
se bolesnikova glava dobro namjesti, nje­
zina medijalna ravnina čini s ravninom
filma kut od 53°, što znači da je rotirana
za 37° u pravcu snimane strane.
Rubovi kasete: Središte filma nalazi se
u središtu orbite koju snimamo.
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 436. Odnos medijalne ravnine glave, filma, akan-
tiometealne ravnine i centralne zrake za snimku op­
tičkih kanala po RHESEU
snimku
Oznaka strane: L ili D. Snima se optič­
ki kanal one strane koja priliježe uz film.
Zaštita i imobilizacija: Standardne, kao
i pri frontalnom snimanju orbite.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta, ulazi na tuberpartijetale suprotne (ne-
snimane) strane, a izlazi kroz orbitu koju
snimamo, 1 cm od njenog lateralnog ku­
ta, prema sredini, na sredinu filma. Njezi­
no ulazno mjesto je dakle oko 7 cm straga
i 7 cm prema gore od vanjskog slušnog
hodnika, koji je udaljeniji od filma (ne-
sniman) (sl. 436).
Sl. 437. Snimka optičkih kana­
la po RHESEU, optički kanal
projicira se uz lateralni rub or­
bite
Snimanje glave 261

Obavezna je letimična kontrola

položaja bolesnika prije ekspozici­
je!
Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti
prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­
raturi.
Ocjena gotove snimke: Na snimci se
prikazuje ovalno oblikovan, oštro kontu-
riran optički kanal uz lateralni donji rub
orbite promjera oko 5 mm. Uvijek se sni­
maju oba optička kanala, radi komparaci­
je, s točno označenom stranom (sl. 437).

Modificirana snimka optičkih

kanala po R h e s e u

Snimka optičkih kanala može se učiniti

i u ležećem položaju bolesnika poleđice.
Bolesnikova glava okrenuta je nesnima-
nom stranom za 37° tako da medijalna li­
nija glave čini s ravninom filma kut od
53°, ovisno o konfiguraciji glave (sl. 438.
i 438.a i 439). Brada bolesnika treba da je Sl. 438. Položaj bolesnika i njegove glave za modifi­
privučena. ciranu snimku optičkih kanala po RHESEU
Zaštita i imobilizacija: Kao pri standar­
dnom snimanju optičkih kanala po Rhe­
seu.

Sl. 438. a. Položaj glave i smjer

centralne zrake za modificiranu
snimku optičkih kanala po Rheseu

262
Ocjena gotove snimke: Na snimkama je
ortorendgenogradno pogođen optički ka­
nal. Sjena optičkog kanala pada u donji
lateralni kvadrat orbite. Ako glava nije
flektirana, dobit će se kraniokaudalni po­
mak, a ako nije dobro rotirana, dobit će
se medijalni ili lateralni pomak. Uvijek se
izvode oba optička kanala radi kompara­
cije, s točno označenom stranom. Snima­
nu stranu treba označiti tako kao da bo­
lesnika gledamo u lice (sl. 440).
Snimka optičkih kanala po
Jankeru
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za snimku optičkih kanala po Rhe­
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 439. Shematski prikaz odnosa medijalne ravnine
glave, centralne zrake i filma za modificiranu snim­
ku optičkih kanala po RHESEU
Sl. 440. Modificirana snimka
optičkih kanala po RHESEU
seu. Ta se snimka nešto rjeđe izvodi. Uvi­
jek se snimaju obje strane, lijeva i desna.
Priprema bolesnika i materijala ista je
kao i za snimku optičkih kanala po Rhe­
seu. Prije nego bolesnik legne na stol za
snimanje, na rendgenskom stolu označit
ćemo jednu točku, i u tu točku centrirati
centralnu zraku. Označena točka na stolu
poklapa se sa središtem filma. Zatim bo­
lesnik legne na stol za snimanje potrbuš­
ke u ventralni kosi položaj i glavu mu za-
rotiramo za 40° na stranu koju snimamo.
Oko snimane strane bolesnik prisloni na
označenu točku na stolu za snimanje, ta­
ko da kut između medijalne linije glave i
filma bude 50°. U tom položaju uz stol za
snimanje priliježe gornji rub orbite arkus
zigomatikus i vrh nosa. Orbita snimane
strane nalazi se u središtu filma. Central­
Snimanje glave
Sl. 441. Položaj bolesnika za snim­
ku optičkih kanala po JANKERU
Sl. 442. Snimka optičkih kana­
la po JANKERU
na zraka pada okomito na sredinu filma,
cilja nešto ispod protuberancije okcipita-
lis eksterne, zatim oko 5 —6 cm desno za
lijevi optički kanal, odnosno lijevo za
desni optički kanal, što je ujedno ulazno
mjesto centralne zrake, a izlazno na sni­
manom optičkom kanalu (sl. 441). Uda­
263
ljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita
isti su kao i za frontalnu snimku orbite.
Obavezno se snima najprije jedna, a za­
tim druga strana uz iste uvjete. U toj pro­
jekciji projicira se optički kanal, kao i
kod snimaka optičkih kanala po Rheseu,
u donji i lateralni kvadrant (sl. 442).
264
SNIMKE TEMPORALNIH KOSTIJU
Pojedini dijelovi temporalne kosti mo­
gu se radiološki prikazati na nekoliko na­
čina i to tako da se pri pojedinim snimka­
ma mijenja položaj bolesnikove glave.
Prema položaju glave snimka nosi naziv
obično po autoru koji ga je prvi opisao.
Tako se, na primjer, najčešće rade snimke
po Schüleru, Stenversu, Mayeru.
To su standardne snimke temporalne kos­
ti, ali će osim tih snimaka biti opisane još
neke, koje se također rutinski obavljaju,
iako doduše rjeđe.
Radiografski se posebno ispituje masto-
id, a posebno piramida temporalne kosti.
Uvijek se međutim snimaju obje stra­
ne, radi komparacije. To se odnosi i
na mastoid i na piramidu temporalne kos­
ti.
Radiografska tehnika skeleta
Tangencijalna snimka mastoida
(snimka po Hickeyu)
U profilnom položaju glave oba se
mastoida superponiraju, stoga se rade ko­
se snimke mastoida, svakog posebno, ali
kao što je rečeno, uvijek obje strane, kom­
paracije radi.
Priprema bolesnika: S bolesnikove gla­
ve treba ukloniti sve predmete koji bi
mogli prouzrokovati nepoželjnu rendgen­
sku sjenu (ukosnice, naušnice, lančiće,
zubne proteze, naočale i dr.).
Pribor: Za snimanje mastoida upotreb­
ljava se film formata 13 x 18 ili 18 x 24
popola (za jedan i za drugi procesus mas-
toideus). Snima se pomoću folije i rešet-
Sl. 443. Položaj tijela bolesnika za
tangencionalnu (kosu) snimku
mastoida po HICKEVU
Snimanje glave
ke. Ponekad se snima s tubusom. Ako se
snima pomoću rešetke, upotrebljava se fi­
na Lisholmova rešetka.
CZ - STOL - FILM - PROVJERI­
TI!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
poleđice na stolu za snimanje. Medijalna
ravnina tijela okomita je na ravninu stola.
Ruke su pružene uz tijelo. Simetrične toč­
ke ramena u istoj su transverzalnoj ravni­
ni.
Sl. 444. Shematski prikaz rotacije glave bolesnika za 35° za snimku mastoida po HICKEYU
265
Položaj snimanog dijela: Bolesnikova
glava podložena je klinastim podloškom,
kojemu kosina iznosi 15 — 25°, i to tako
da se deblji dio podloška nalazi kranijal-
no (obratno od snimaka mandibule) (sl.
443). Frontalna ravnina glave paralelna je
s ravninom Filma. Brada je privučena k
prsima. Iz tog položaja okrećemo glavu
za 35° od snimane strane, ali brada i da­
lje ostaje privučena k prsima (sl. 444). U
tom položaju prikazuje se procesus mas-
266 Radiografska tehnika skeleta

toideus, bez superpozicije drugih
nih struktura.
Rubovi kasete: Orijentacijsk,a točka je
2,5 cm posteriorno od vanjskog slušnog
otvora snimane strane. Ta točka dolazi u
središte filma.
Oznaka strane: Snima se procesus mas-
toideus one strane koja je dalje od filma.
Stavlja se oznaka L ili D.
košta- Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika tre­
ba prekriti zaštitnom pregačom ili suziti
primarni snop.
Imobilizacija: Bolesnikova glava fiksira
se vrpcama za fiksiranje. U toku ekspozi­
cije bolesnik ne smije ni gutati niti disati.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na orijentacijsku točku, na sredinu
filma (sl. 445. i 446).

Sl. 445. Shematski prikaz položaja glave bolesnika za snimku mastoida po HICKEYU
Snimanje glave 267

Obavezna je kontrola položaja Ocjena gotove snimke: Snimke prikazu­

bolesnika prije ekspozicije! ju mastoidni procesus s mastoidnim celu-
Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti lama (sl. 447).
prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­
raturi.

Sl. 446. Shematski prikaz ulaza i izlaza centralne zrake za snimku mastoida po HICKEYU

Modificirana tangencijalna snimka
mastoida
Ako bolesnik iz bilo kojeg razloga ne
može ležati na leđima, kao za snimku
mastoida po Hickeyju, izvest će se modi­
ficirana snimka mastoida. Pri tome boles­
nik leži potrbuške, s rukama ispruženim
uz tijelo, ili su mu obje ruke abducirane u
ramenima, flektirane u laktovima, s dla­
novima u pronaciji. Prsa bolesnika laga­
no su odignuta od stola kako bismo glavu
lakše namjestili u željeni položaj. Glava
priliježe licem uz klinasti podložak, koje­
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 447. Tangencijalna kosa snimka mastoida (snim­
ka po HICKEYU)
Sl. 448. Shematski prikaz položaja bolesnikove gla­
ve za modificiranu tangencijalnu snimku mastoida
mu kosina iznosi 15°, deblji dio podloška
okrenut je prema nogama, između glave
bolesnika i podloška nalazi se kaseta s fil­
mom (sl. 448). Glavu rotiramo za 35°u
snimanu stranu tako da medijalna linija
glave čini s ravninom filma kut od 55°.
Snima se mastoidni nastavak koji je bliži
filmu. Centralna zraka pada okomito na
ravninu filma i cilja oko 2.5 cm posterior-
nije od vanjskog slušnog otvora soimane
strane (sl. 449).
Snimanje glave 269

Sl. 449. Shematski prikaz

medijalne ravnine glave i
ulaznog i izlaznog mjesta
centralne zrake za modifici­
ranu tengencijalnu snimku
mastoida

Snimke obaju mastoidnih Materijal i pribor: Film formata

procesusa s jednom ekspozicijom
Snimka obaju mastoida (komparativna
snimka) s jednom ekspozicijom može se
dobiti u projekciji po Grasheyu ako se
centralna zraka ukosi za 30 — 40° kaudal­
no. Opisat ćemo samo ukratko spomenuti
položaj odnosno projekciju, jer je detalj­
no opisan na str. 200.
Priprema bolesnika: Uobičajena.
24 x 30, rešetka, folija.
CZ - STOL - FILM - PROVJERI­
TI!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
poleđice na stolu za snimanje. Tijelo i
glava tako su namješteni kao kad se radi
okcipitalni kraniogram (sl. 450).
Imobilizacija i zaštita bolesnika: Stan­
dardne.

Sl. 450. Položaj bolesnikova tijela

za snimku obaju mastoidnih pro­
cesusa s jednom ekspozicijom
 Radiografska tehnika skeleta
270

Sl. 451. Shematski prikaz položaja po GRASHEYU

za prikaz obaju mastoidnih procesusa s jednom ek­
spozicijom

Centriranje: Centralna zraka je usmje­

rena za 30 — 40° kaudalno, ulazi na rubu
vlasišta u medijalnoj liniji, a izlazi u pod­
ručju foramena okcipitalne magnum (sl.
451).
Obavezna kontrola položaja bo­
lesnika prije ekspozicije!
Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago­
đena snimanom dijelu tijela i aparaturi.
Ocjena gotove snimke: Na snimkama se
prikazuju oba mastoida, vrškovi piramida
temporalne kosti, foramen okcipitale
magnum, dorzum sele i okcipitalna kost
(sl. 452).

Sl. 452. Snimka obaju mastoidnih procesusa s jednom ekspozicijom

Snimanje glave
Snimke mastoida po Schüleru
Snimanje mastoida po Schüleru
je često.
Priprema bolesnika: Prilikom tog sni­
manja bolesnik mora skinuti sve predme­
te s glave koji bi mogli izazvati nepoželj­
nu rendgensku sjenu (ukosnice, naušnice,
ogrlice, proteze, naočale i dr.).
Pribor: Snima se filmom formata
13 x 18 ili 18 x 24 popola, za lijevi i des­
ni mastoid i to pomoću folije i rešetke i s
Sl. 453. Položaj bolesnikova tijela
za snimku mastoida po SCHÜL­
ERU
Sl. 454. Položaj bolesnikove glave
za snimku mastoida po SCHÜL­
ERU (profilni položaj glave)
271
tubusorn. Rešetka se može primijeniti sa­
mo ako je poznat smjer njezinih olovnih
lamela. Naime, centralna zraka mora se
vrlo nagnuti u smjeru tih lamela, nikako po­
prijeko njihovu smjeru.
CZ - STOL - FILM - PROVJERI­
TI!
Položaj bolesnikova tijela: Obično se
snima u ležećem položaju, i to potrbuške,
mnogo rjeđe u sjedećem i stojećem polo­
žaju. Bolesnik dakle leži na stolu za sni­
manje u ventralnom kosom položaju (sl.
453).
 Radiografska tehnika skeleta

Položaj snimanog dijela tijela: Glava je

namještena u čistom lateralnom položaju,
tj. njezina medijalna ravnina paralelna je
s ravninom filma, a interorbitalna je oko­
mita na tu ravninu (brada je podložena).
Linija baze je paralelna s gornjim rubom
kasete. Uška one strane glave koja prilije-
že uz film mora biti obavezno presavinuta
prema naprijed, kako bi se izbjegla super-
pozicija uške s mastoidnim celulama (sl.
454).
Rubovi kasete: Film je namješten tako
da se u njemu nalazi čitavo područje koš-
tanog pneumatskog prostora mastoidnog
procesusa. Pri tome vanjski slušni otvor
mora biti u središtu kasete.
Oznaka strane: L ili D. Snima se svaki
mastoid posebno, i to onaj koji je uz film.
Zaštita bolesnika: Kao i prilikom svih
snimanja, tako se i prilikom ovog mora
pripaziti na zaštitu bolesnika. Obavezno
je zaštititi gonade, ali i ostali dio tijela za­
štitnom pregačom. Također treba suziti
rendgenski snop na malo manje od for­
mata upotrebljavanog filma.
Imobilizacija: Bolesnika treba upozori­
ti da mora ostati miran u položaju u koji
Sl. 456. Snimka mastoida po SCHÜLERU
smo ga namjestili. Ako ga snimamo u le­
žećem položaju pritiskom vrpce, na čijim
krajevima vise vrećice s pijeskom, olakša­
vamo mirovanje.
Upozoravamo ga da treba prestati disa­
ti za vrijeme ekspozicije.

Centriranje: Centralna zraka usmjere­

na je za 25 — 30° kraniokaudalno. Ulazi
oko 3 — 4 poprečna prsta (oko 5 cm) iznad
vanjskog slušnog otvora izlazi na vanjski
slušni otvor koji priliježe uz film i cilja na
sredinu upotrebljavanog filma (sl. 455).
Obavezna je kontrola bolesniko­
va položaja prije ekspozicije!
Ocjena gotove rendgenske snimke: Pro­
jekcija snimke je dobra ako se sjene koš-
tanih kanala vanjskog i unutrašnjeg slu-
hovoda nalaze jedna u drugoj, pokrivaju
se, tj. čine dva koncentrična kruga. Na
snimkama se prikazuju mastoidne celule,
Sl. 455. Shematski prikaz smjera centralne zrake za antrum mastoida, vanjski slušni otvor i
snimku mastoida po SCHÜLERU tegmen timpani (sl. 456).
Snimanje glave
Sl. 457. Položaj bolesnikove glave
za snimku mastoida po HEN-
SCHENU
Neki autori preporučuju nagib central­
ne zrake za 15° kraniokaudalno, pa se ta­
kova projekcija naziva Henschenova pro­
jekcija (sl. 457, 458, 459 i 460). Ako je
nagib centralne zrake za 35°, onda je to
Lisholmova projekcija (sl. 461,462, 463
i 464).
Promjena standardne tehnike Schülero-
ve projekcije: Snimka mastoida može se
učiniti i onda ako se glava podloži, a cen­
tralna zraka pada okomito. Bolesnikova
Sl. 458. Shematski prikaz položaja bolesnikove gla-
ve za snimku mastoida po HENSCHENU
273
glava podložena je podloškom, kojemu
kosina iznosi 15°. Na klinasti podložak
stavljen je film. Podložak je postavljen ta­
ko da je njegov viši dio kranijalno. U tom
položaju lice je rotirano za 15° prema na­
prijed i frontalno inklinirano za 15° pre­
ma dolje.
Uška uz film presavinuta je prema na­
prijed. Interorbitalna linija okomita je na
podložak. Medijalna linija paralelna je s
podloškom. Centralna zraka je okomita,
Sl. 459. Shematski prikaz smjera centralne zrake za
snimku mastoida po HENSCHENU
 274 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 462. Shematski prikaz položaja glave za snimku

mastoida po LYSHOLMU

Sl. 460. Snimka mastoida po HENSCHENU

a cilja oko 5 cm iznad vanjskog slušnog vor snimane strane. Sve ostalo je isto kao
otvora, koji je okrenut prema cijevi, a koji i prilikom standardnog snimanja mastoi­
se ne snima, i izlazi na vanjski slušni ot­ da po Schüleru.

Sl. 461. Položaj bolesnika za snim­

ku mastoida po LYSHOLMU
Snimanje glave
Sl. 464. Snimka mastoida po LYSHOLMU
Snimke priramida temporalne
kosti
Piramide temporalne kosti mogu se pri­
kazati aksijalnim, kosim i profilnim
snimkama. U principu se snima svaka
piramida zasebno, ali uvijek obje radi
komparacije ili se komparativno snimaju
275
Sl. 463. Shematski prikaz smjera centralne zrake za
snimku mastoida po LYSHOLMU
obje piramide s jednom ekspozicijom.
Osim toga vrlo se često rade i slojevne
snimke i piramide.
Komparativne snimke piramida
Postoje četiri različita načina snimanja
obiju piramida s jednom ekspozicijom.
Priprema bolesnika, materijal, imobiliza­
cija i zaštita bolesnika uvjeti su koji mo­
raju biti jednako ispunjeni u svih snima­
ka piramida s jednom ekspozicijom. Svi ti
uvjeti su standardni, i o njima treba voditi
računa prilikom svakog snimanja, a iden­
tični su uvjetima u ostalih tipičnih snima­
ka kranijuma, pa se ovdje neće posebno
opisivati. Film koji se upotrebljava za sni­
manje obiju piramida s jednom ekspozici­
jom je formata 18 x 24. Snima se pomo­
ću folije i rešetke. Koji ćemo način snima­
nja izabrati, ovisi o bolesnikovu stanju.
Napominjemo da se gornji rubovi obiju
piramida vide u projekciji donje trećine
orbite, kod frontalnog kraniograma, ako
je linija baze bila okomita na ravninu fil­
ma. Navest ćemo sada ukratko položaj ti­
jela i bolesnikove glave te način centrira-
nia pri svakoj od spomenutih četiriju pro­
jekcija obiju piramida s jednom ekspozi-
cijom.
276
A)Položaj po Hassu
Položaj bolesnikova tijela i glave jed­
nak je kao pri snimanju frontalnog krani-
ograma. Centralna zraka je angulirana za
25° kranijalno, njezina ulazna točka je
oko dva poprečna prsta ispod protube-
rancije okcipitalis eksterne, a izlazna oko
dva poprečna prsta iznad korijena nosa
(sl. 465, 466. i 467).
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 465. Položaj bolesnikova tijela i
glave prema HAASU za kompara­
tivnu snimku piramida
B)Položaj po Grasheyu
Položaj tijela i glave isti je kao i prili­
kom okcipitalnog kraniograma. Central­
na zraka je za 30° usmjerena kaudalno
(ta se snimka naziva i Townuova projek­
cija — nagib centralne zrake je 30° kau­
dalno). Pri tome je linija baze okomita na
ravninu filma. Ako je položaj glave takav
da je infraorbitalna linija okomita na rav­
Sl. 466. Shematski prikaz položaja po HAASU za
komparativnu snimku piramida
Snimanje glave 277

Sl. 467. Komparativna snimka piramida u položaju po HAASU

ninu filma, onda je nagib centralne zrake mjesto centralne zrake je na rubu vlasišta
za 37° kaudalno (razlika između orbito- u medijalnoj liniji, a izlazno mjesto je fo-
meatalne i infraorbitalne linije iznosi 7°). ramen okcipitale magnum (sl. 468, 469. i
I u jednom i u drugom slučaju ulazno 470).

Sl. 468. Položaj bolesnika prema

GRASHEYU za komparativnu
snimku piramida
278 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 469. Shematski prikaz položaja po GRASHEYU

za komparativnu snimku piramida

Sl. 470. Komparativna snimka piramida u položaju po GRASHEYU

Snimanje glave 279

C) Submentovertikalna projekcija baze lubanje tjemenom centralna zraka je

(baza tjemenom)
Položaj bolesnikova tijela i glave isti je
kao za snimku baze lubanje tjemenom.
Linija baze je paralelna s ravninom filma.
Centralna zraka je okomita i s linijom ba­
ze lubanje čini kut od 90° (kod snimke
pod kutom od 90° u odnosu na liniju ba­
ze). Njezino ulazno mjesto je sredina
spojnice od angulusa mandibule u medi­
jalnoj liniji. Ta se projekcija može učiniti
i u sjedećem položaju bolesnika, s maksi­
malno zabačenom glavom (sl. 471, 472. i
473).

Sl. 471. Položaj bolesnika za submentovertikalnu

projekciju obiju piramida (sjedeći položaj)

Sl. 472. Shematski prikaz položaja bolesnika

za submentovertikalnu projekciju obiju pira­
mida (sjedeći položaj)
 Radiografska tehnika skeleta
280

Sl. 473. Snimka submentovertikalne projekcije obiju piramida

D) Ventikosubmentalna projekci-
j a (baza bradom)
Položaj bolesnikova tijela i glave isti je
kao i prilikom snimanja baze lubanje
podbratkom. Centralna zraka je okomita
kaudalno usmjerana. Ulazi na verteksu u
medijalnoj liniji, a izlazi na sredini spoj­
nice obaju angulusa mandibule (sl. 474,
475. i 476)
Na tim se snimkama osim obiju pirami­
da prikazuju foramen okcipitalne mag-
num i dorzum sele, a na snimkama uči­
njenim submentovertikalnom i vertiko-
submentalnom projekcijom, osim struktu­
ra, koje se i inače vide na snimkama baze
lubanje, dobro prikazuju foramina ovale,
rotondun i spinozum.

Sl. 474. Položaj bolesnika za ventikosubmentalnu

projekciju obiju piramida.
Snimanje glave 281

Sl. 475. Shematski prikaz položaja bolesnika za ver-

tikosubmentalnu projekciju obiju piramida

Sl. 476. Snimka vetrikosubmentalne projekcije obiju piramida

282
Aksijalna snimka piramide po
Mayeru
Priprema bolesnika: Uobičajena.
Materijal: Snima se filmom formata
13 x 18 ili 18 x 24 popola, za desnu i li­
jevu piramidu, pomoću folije, i rešetke.
CZ — STOL — FILM - PROVJERI­
TI!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
poledice na stolu za snimanje. Medijalna
ravnina tijela okomita je na ravninu stola.
Ruke su pružene uz tijelo.
Radiografska tehnika skeleta
Položaj snimanog dijela tijela: Najprije
se označi orijentacijska točka, i to iza au-
rikule na koži glave, a u visini vanjskog
slušnog otvora. Ušku presavinemo prema
naprijed, tj. prema licu. Glavu rotiramo u
snimanu stranu tako da njezina medijalna
linija čini s ravninom filma kut od 45°.
Brada je privučena k prsima, (sl. 477, 478.
i 479).
Rubovi kasete: Procesus mastoideus je
u dodiru s filmom, a orijentacijska točka
je u središtu filma.
Oznaka strane: Snima se ona piramida
koja je bliže filmu. Uvijek se snimaju obje
strane, svaka zasebno. Oznaka strane: L
ili D.
Sl. 477. Položaj bolesnikova tijela i
glave za aksijalnu snimku pirami­
de po Mayeru
Sl. 478. Položaj bolesnikove glave
za aksijalnu snimku piramide po
Mayeru. glava rotirana za 45°
Snimanje glave 283

Sl. 479. Shematski prikaz položaja bolesnikove gla- Sl. 480. Shematski prikaz odnosa medijalne linije
ve za snimku piramide po Mayeru glave, centralne zrake i filma za snimku piramide p.o
Mayeru

Zaštita bolesnika: Tijelo treba prekrit Ocjena gotove snimke: Snimka je kosa
zaštitnom pregačom i obavezno suziti pri­ snimka piramide s prikazom područja
marni snop. vanjskog slušnog otvora, antruma, masto-
Imobilizacija: Fiksacijske vrpce, držači idnih celula i temporomandibularnog
za glavu. U toku ekspozicije bolesnik ne zgloba (sl. 481).
smije gutati ni disati.
Centriranje: Centralna zraka usmjere­
na je za 45° kaudalno, ulazi u području
tuber frontalne nesnimane strane (sl.
480), a izlazi na vanjski slušni otvor koji
je bliže Filmu (snimana strana).
Obavezna kontrola položaja bo­
lesnika prije ekspozicije!
Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti
prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­
raturi.

Sl. 481. Aksijalna snimka piramide po Mayeru

284 Radiografska tehnika skeleta

Kosa snimka piramide po eksterne i vanjskog slušnog otvora, koji je

Löw — B e e r u
Kosa snimka piramide može se postići
ako je bolesnikova glava u čistom lateral-
nom položaju (sl. 482). Centrira se na sre­
dinu, između protuberancije okcipitalis
nasuprot filmu. Centralna zraka je usmje­
rena 35° prema licu ventralno (sl. 483) i
10° kranijalno (sl. 484), a izlazi kroz vanj­
ski slušni otvor, koji je u središtu filma
(snimana strana) (sl. 485). Sve ostalo je is­
to kao i pri ostalim snimkama piramide.

Sl. 482. Shematski prikaz profilnog položaja glave

za kosu snimku piramide po Löw-Beeru

Sl. 483. Shematski prikaz ulaza

centralne zrake koja je za 35°
usmjerena frontalno i za 10°
kranijalno (vidi sl. 484) za kosu
snimku piramide po Löw-Bee­
ru
Snimanje glave 285

Sl. 484. Položaj glave za ko­

su snimku piramide po
Löw-Beeru

Profilna snimka piramide po

Stenversu

Priprema bolesnika: Uobičajena.

,Sl. 485. Shematski prikaz prolaza centralne zrake za
kosu snimku piramide po Löw-Beeru
Materijal: Upotrebljava se film forma­
ta 13 x 18 ili 18 x 24 popola. Snima se
pomoću folije i rešetke .
CZ - STOL - FILM - PROVJERI­
TI!
Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži
potrbuške na stolu za snimanje, u ventral-
nom kosom položaju.
Položaj snimanog dijela tijela: Najprije
se na glavi označi orijentacijska točka.
 Radiografska tehnika skeleta
286

Sl. 486. Položaj bolesnikova tijela i

glave za profilnu projekciju pira­
mide po Stenversu

Ona se nalazi sa svake strane 2,5 cm ante- Centriranje: Centralna zraka usmjere­
riorno od vanjskog slušnog otvora. Ako je na je kranijalno za 12°, pada izravno na
glava ispravno namještena, ta se točka sredinu filma, cilja na sredinu između
projicira iznad eminencije arkuate. Medi­ protuberancije okcipitalis eksterne i vanj­
jalna ravnina glave je u odnosu na ravni­ skog slušnog otvora nesnimane strane, a
nu filma pod kutom od 45°. Kada je gla­ izlazi malo iznad linije baze (sl. 487)
va rotirana za 45° u odnosu na film koji Obavezna je letimična kontrola
je horizontalno postavljen, profilna pro­ položaja bolesnika prije ekspozici­
jekcija piramida koja je bliže filmu para­ je!
lelna je s ravninom filma. Bolesnik gor­
njim rubom orbite, nosom i zigomatič-
nom kosti dodiruje sto. Brada je privuče­
na k prsima (sl. 486).
Rubovi kasete: Orijentacijska točka je u
sredini kasete odnosno filma. Gornji i do­
nji rub kasete je paralelan s gornjim ru­
bom piramide.
Oznaka strane: Snima se ona piramida
koja je bliže filmu. Svaka piramida snima
se zasebno, ali uvijek obje radi kompara­
cije. Oznaka: L ili D.
Zaštita bolesnika: Tijelo se prekrije za­
štitnom pregačom, osobito područje go-
nada. Obavezno se suzi snop rendgenskih
zraka, na malo manje od formata upot­
rebljavanog filma.
Imobilizacija: Glava se fiksira vrpca­
ma, na čijim krajevima vise vrećice s pi­
jeskom, ili specijalnim držačima za glavu. Sl. 487. Shematski prikaz odnosa medijalne ravnine
U toku ekspozicije bolesnik ne smije gu­ glave linije baze i centralne zrake za snimku pirami­
tati ni disati. de po Stenversu
 Snimanje glave
Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti
prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­
raturi.
Ocjena gotove snimke: Snimka pokazu­
je piramidu temporalne kosti u profilnoj
projekciji. Na snimci se vide rubovi pira­
mide, mastoidne celule, antrum mastoida,
podrčje kavum timpani i porus akusti-
kus internus (sl. 488).
Sl. 488. Snimka piramide po Stenversu
Sl. 489. Položaj bolesnikova tijela
glave za snimku piramide po Arce
liniju
287
Snimka piramide po Arceliniju
Profilna snimka piramide može se uči­
niti i u ležećem položaju bolesnika pole-
đice (sl. 489). Ruke su pružene uz tijelo,
medijalna ravnina tijela okomita je na
ravninu stopala. Simetrične točke ramena
u istoj su transverzalnoj ravnini. Glava
bolesnika je rotirana za 45° nasuprot sni­
manoj strani (sl. 490). Na njoj se označi
orijentacijska točka, koja je 2,5 cm anteri-
orno od vanjskog slušnog otvora. Orijen­
tacijska točka projicira se na sredinu fil­
ma. Medijalna ravnina glave čini kut od
45° s ravninom filma. Brada je privuče­
na. Centralna zraka je usmjerena za 10°
kaudalno, a cilja na sredinu linije baze
koja je bliže cijevi (sl. 491). Sve ostalo isto
je kao pri snimanju piramide po Stenver-
su (sl. 492).
 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 490. Položaj glave za snimku

piramide po Arceliniju

Sl. 491. Shematski prikaz odnosa medijalne ravnine

glave, smjera centralne zrake i filma za snimku pira­
mide po Arceliniju Sl. 492. Snimka piramide po Arceliniju
SNIMANJE ZUBI
Tehnika snimanja zuba
Indikaciju za snimanje određenog zuba
ili nekoliko njih postavlja liječnik stoma­
tolog nakon pregleda zubi da bi dokazao
ili isključio patološki proces određenog
zuba jer klinički sumnjiva bolest zuba
ima jasne radiološke simptome i rendgen­
skom se snimkom sa sigurnošću može do­
kazati ili isključiti. Prilikom snimanja zu­
bi treba paziti na smjer zuba koji se sni­
ma, na odnos centralne zrake i uzdužne
osovine zuba i na odnos filma i zuba, i to
zato što rendgenska slika nekog predmeta
najvjernije prikazuje njegov oblik i veliči­
nu ako je pri snimanju predmet bio ne­
posredno uz film, njegova duža osovina
paralelna s ravninom filma, a centralna
zraka bila pri snimanju okomita na dužu
osovinu snimanog predmeta ili ravninu
filma, pri čemu je ciljana na sredinu pred­
meta i filma. Smjer zubi ovisi o građi al­
veolarnih nastavaka. Pretkutnjaci i kut­
njaci usađeni su tako da im je uzdužna
osovina gotovo vertikalna, očnjaci su usa­
đeni lagano prema van, a sjekutići, osobi­
to gornji, još više prema van. U donjoj če­
ljusti kutnjaci su lagano prema unutra,
pretkutnjaci su okomiti, a očnjaci i sjeku­
tići usmjereni su prema van. Kutnjaci
gornje čeljusti smješteni su u ravnoj liniji,
koja je gotovo paralelna sa središnjom
ravninom glave. Zato za njihovo snima­
nje treba centralnu zraku za gotovo 90°
usmjeriti prema središnjoj liniji glave. Po
ložaj ostalih zubi u čeljusti također se mi­
jenja, kao što je rečeno, stoga pri snima­
nju treba uzeti u obzir njihov položaj u
odnosu na medijalnu ravninu glave i pre­
ma tome mijenjati smjer centralne zrake.
Poznato je da zubi gornje i donje čeljusti
nisu smješteni pod jednakim »lukom«.
Luk što ga čine zubi u gornjoj čeljusti na­
lik je slovu U, a u donjoj čeljusti slovu V.
Donja čeljust je više angulirana, a gornja
je zaobljenija. Donja čeljust građena je
tako da će između zuba i filma uvijek biti
tanki sloj koštane supstancije alveolarnog
nastavka gingive, pa će biti nemoguće
sasvim primaknuti film do zuba, nego će
on sa zubima činiti određeni kut. Na gor­
njoj čeljusti bit će kut još veći zbog tvrdog
nepca (palatum durum).
Zub ima nekoliko površina. Vanjska
površina uz samu bukalnu sluznicu je la-
bijalna ili bukalna površina. Unutrašnja
površina je lingvalna. Površina kojom se
zubi međusobno dodiruju je kontaktna
površina. Svaki zub ima dvije kontaktne
površine. Ona koja je bliže medijalnoj
ravnini zove se medijalna, a druga —
udaljenija od medijalne linije — zove se
distalna površina. Površina kojom zubi
melju ili sijeku je grizna, ili okluzijska, ili
incizivna. Postoje i dvije ravnine — longi­
tudinalna, koja je paralelna s uzdužnom
osovinom zuba, i horizontalna ili mezio-
distalna, koja je okomita na uzdužnu oso­
vinu, a paralelna je s griznom površinom.
Gornja okluzijska linija ima posebno zna­
čenje pri usmjeravanju centralne zrake.
Kad je čeljust otvorena, svi su zubi u istoj

290
okluzijskoj ravnini. Korjenovi gornjih zu­
bi nalaze se u gornjoj okluzijskoj ravnini.
Donja okluzijska linija je spojnica vanj­
skog slušnog otvora i kuta usta pri otvore­
noj čeljusti. Vršci korijena zubi donje če­
ljusti nalaze se na granici proksimalne
dvije trećine i distalne trećine cijele visine
čeljusti. Zubi se snimaju u načelu na dva
načina:
1. Ekstraoralne snimke — Snimke gor­
nje i donje čeljusti.
To su profilne snimke, gdje se prikazu­
ju obje čeljusti. Ako očekujemo da je pa­
tološki proces izrazito velik, pa se neće
moći prikazati intraoralnim snimkama,
izvodimo tada ekstraoralne snimke.
2. Intraoralne snimke
izvode se mnogo češće u dentalnoj ra­
diologiji te služe za prikaz pojedinih zubi.
To su snimke učinjene primjenom zub­
nog filma, koji je uložen u usnu šupljinu.
Svaki zubni film ima u jednom kutu ozna­
ku, perforaciju, koja uvijek treba da bude
na desnoj strani. Kada snimamo desnu
polovicu, onda je oznaka na distalnoj
strani, a kada snimamo lijevu polovicu,
oznaka je medijalno. Filmovi su uloženi u
plastični omot da ih slina ne ošteti. Za za­
štitu od svjetlosti film je u plastičnom
omotu stavljen u »košuljicu« od crnog
papira. Filmovi su savitljivi pa se mora
paziti da se previše ne imprimiraju. U
plastičnom ovoju, ali samo s jedne strane
filma, nalazi se tanka aluminijska folija.
Ta folija služi za uklanjanje onog dijela
rendgenskog zračenja koje je prošlo kroz
film te sprečava djelovanje povratnog zra­
čenja na film. Film treba pri snimanju biti
okrenut tako da je aluminijska folija uvi­
jek nasuprot rendgenskoj cijevi i zubu ko­
ji se snima. Na omotu filma postoji ozna­
ka koja strana mora biti okrenuta prema
snimanom zubu. Filmovi su različite os­
jetljivosti. Standardna emulzija daje bolji
kontrast, ali zahtijeva dulju ekspoziciju.
Manji filmovi upotrebljavaju se ako je
luk čeljusti jače zaobljen, pa se ne bi
mogli dobiti sjekutići na jednom filmu,
stoga se moraju snimati posebno lijevi i
posebno desni. Ako su zubi nepravilno
usađeni, također se snimaju malim filmo­
Radiografska tehnika skeleta
vima. Osobito treba paziti da se filmovi
čuvaju od iradijacije.
Osnovni položaj bolesnika Pri intraoral-
nim snimkama zuba bitno je da je medi­
jalna ravnina bolesnikova tijela i glave
bolesnika okomita, a grizna ravnina zubi
koju želimo snimiti horizontalna. Boles­
nik sjedi zatiljkom naslonjen na naslon
zubarskog stolca. Medijalna ravnina tije­
la, vrata i glave je okomita, a grizna ravni­
na zubi koja se želi snimiti je u horizon­
talnoj ravnini. Akantiomeatalna ravnina
je paralelna s griznom ravninom gornjih
zubi. Tu ravninu treba pri intraoralnim
snimkama zuba uvijek pažljivo namjesti­
ti, i to tako da bude horizontalna. Boles-,
nik se može slikati i u ležećem položaju,
pri čemu je medijalna ravnina tijela, vrata
i glave okomita na sredinu stola za snima­
nje. Grizna ravnina zubi koju snimamo
mora biti okomita i položena poprijeko
na dužu os stola za snimanje. Priprema
bolesnika je standardna kao i za ostale
snimke glave. Pri intraoralnim snimkama
moraju se skinuti zubne proteze i ostali
predmeti koji bi mogli prouzrokovati ne­
poželjne rendgenske sjene.
Za intraoralne snimke zubi nemi­
novno je poštivanje nekih zakoni­
tosti :
1. Zakon ortoprojekcije,
2. Zakon izometrije,
3. Ispravan osnovni položaj bolesnika,
4. Centralna zraka (CZ),
5. Oznaka strane,
6. Ulaganje filma.
1. ZAKON ORTOPROJEKCIJE (zbog
luka čeljusti): Centralna zraka mora biti
okomita na vanjsku (bukalnu) plohu zubi
koju treba snimati i na ravninu filma, a
cilja između dva zuba koji se snimaju.
Ako je snimka učinjena po zakonu ortop­
rojekcije, onda se krune susjednih zubi
neće prekrivati. Kutovi centralne zrake
određuju se prema medijalnoj liniji.
2. ZAKON IZOMERIJE (jer uzdužna
longitudinalna osovina zubi čini kut s
ravninom filma): Centralna zraka treba
da bude okomita na središnju rayninu ko­
ja leži u sredini između uzdužne, duže
Snimanje zubi
osovine zuba i ravnine filma. Budući da
gotovo svaki zub stoji u čeljusti pod dru­
gačijim kutom prema griznoj ravnini, a
debljine čeljusnog nastavka i mekih česti
koje prekrivaju korijene zubi također su
različite, ima duža osovina zuba i ravnina
filma gotovo za svaki zub drugačiji polo­
žaj. Prema tome, pri rendgenskom snima­
nju zuba potrebno je odrediti drugačiji
kut po zakonu izometrije. Ako je smjer
centralne zrake ispravno određen, onda
je rendgenska slika zuba jednake veličine
kao i zub.
3. ISPRAVNI OSNOVNI POLOŽAJ
BOLESNIKA: Bolesnik sjedi s naslonje­
nom glavom. Medijalna ravnina glave,
vrata i trupa mora biti okomita. Grizna
ravnina zubi koji se snimaju treba da bu­
de u horizontali.
4. CENTRALNA ZRAKA pod određe­
nim kutom cilja na apeks zuba (iznimno
na sredinu snimanog dijela). Svi apeksi
gornjih zubi leže u gornjoj okluzijskoj li­
niji, koja vanjski slušni otvor spaja s do­
njim rubom nosnog krila (akantion). Po­
ložaj apeksa nakon određenog zuba nađe
se tako da se osovina zuba produži do
mjesta gdje ona presijeca gornju okluzii-
sku liniju. Apeksi donjih zubi leže na gra­
nici srednje i donje trećine ukupne visine
donje čeljusti (od grizne plohe zubi do
donjeg ruba mandibule). Apeks pojedi­
nog zuba je na sjecištu tih linija i duže
osovine zuba.
KUTOVI CENTRALNE ZRAKE:
prema horizontali
za gornje zube
prema medijani
prema horizontali
za donje zube
prema medijani
291
5. OZNAKA STRANE: Pri snima­
nju treba označeni kut filma staviti udes­
no. Na snimkama lijeve strane bit će oz­
naka medijalno, a na snimkama desne
strane distalno.
6. FILM SE ULAŽE U USTA s čistom
stranom prema snimanom zubu (ulazno
mjesto rendgenskih zraka), jer je na sup­
rotnoj strani olovna folija. Zub koji se
snima treba da je na sredini filma. Duža
os dugih zubi (sjekutići i očnjaci) parelel-
na je s dužom osi filma. Pri ostalim zubi­
ma duža os filma je poprijeko. Za snima­
nje gornje i donje čeljusti svih zubi po­
trebno je 10 — 14 rendgenskih snimaka.
Tipična intraoralna tehnika
Pri tipičnoj intraoralnoj tehnici film je
postavljen uz lingvalnu stranu zuba. Ulo­
žimo ga tako da je čista strana prema zu­
bu koji se snima. Snimani zub je u sredini
filma. Bolesnik pridržava film palcem ili
kažiprstom suprotne ruke i pritišće ga
prema kruni zuba.
Položaj bolesnika: Bolesnik sjedi naslo­
njen glavom. Medijalna ravnina tijela,
vrata i glave je okomita. Ako se snimaju
gornji zubi, onda je akantiomeatalna lini­
ja horizontalna, a pri snimanju donjih zu­
ba je spojnica griznih ploha donih sjeku-
tića u horizontali s donjim rubom resice
uske.
1,2 3 4,5 6,7 87
40° 45° 35° 25°
60° 80 o —90°
0° 45° ili 50° -10°
10° -15° -5°
0° 45° ili 50° 55° 75°
292
Centralna zraka cilja na apeks zuba. Pri
snimanju krezubih osoba i djece treba ku­
tovima prema horizontali dodati 5 —
10° .
Zaštita i imobilizacia bolesnika: U toku
ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni di­
sati. Glava je fiksirana vrpcama. Tijelo je
prekriveno zaštitnom pregačom, osobito
pažljivo područje gonada.
Tehnika snimanja zubi s »ugrizom u
vrpcu«
Projekcije tom tehnikom prikazuju kru­
nu i vrat zuba, ali se na njima ne mogu
analizirati korijeni i alverolarni nastavci
oko vrška korijena. To je dovoljno dentis­
tima (koji prate promjene na kruni zuba
bez protetike). Za ta snimanja postoje po­
sebni filmovi građeni u obliku leptira, tj.
u sredini imaju vrpcu, koja je gotovo oko­
mita na ravninu filma. Tim se filmovima
dobivaju samo minimalne deformacije u
smislu izduživanja zuba. I ti filmovi ima­
ju glatku površinu, koja priliježe uz lin-
gvalnu stranu, a na njihovoj drugoj strani
je folija. Postoji nekoliko emulzija različi­
tih osjetljivosti i nekoliko veličina tih fil­
mova, pa prema tome imamo: tip 1 —
najuži za snimanje prednjih zuba, tip 2 —-
malo uži tipa 3, a širi od tipa 1; služi za
odvojeno snimanje kutnjaka i pretkutnja-
ka, tip 3 — najširi, istodobno za kutnjake
i pretkutnjake, tip 3 — najširi, istodobno
za kutnjake i pretkutnjake, tip 0 — za sni­
manje dječjih zuba.
Tehniku snimanja »s ugrizom u vrpcu«
općenito primjenjujemo pri vrlo nepravil­
nim zubalima ili ako želimo vidjeti pro­
mjene na kruni koje izravno ne možemo
vidjeti.
Ulaganje filma: Čista strana filma ok­
renuta je zubima i bolesnik drži vrpcu ug­
rizom.
Osnovni položaj bolesnika: Isti je kao i
pri intraoralnim snimkama zubi. Bolesnik
sjedi, gornja okluzijska linija horizontal­
na je i okomita na uzdužnu osovinu tijela.
Radiografska tehnika skeleta
Snimke se rjeđe rade u ležećem položaju
bolesnika.
Ulaganje filma: Kod otvorenih usta fil­
mska vrpca je u griznoj površini. Čista
strana filma okrenuta je zubima, bolesnik
drži vrpcu ugrizom. Jezik je uvučen dubo­
ko u usta. Poželjno je da bolesnik prije is­
pere ždrijelo hladnom vodom kako bi se
desenzibilizirala sluznica i smanjio nagon
na povraćanje. Bolesnik oprezno ugrize
vrpcu, ali pritom treba paziti da se glatka
površina ne savije, nego da se rubovi sa­
mo dotiču gingive, ali ne i površine sa­
mog zuba. Budući da je donja čeljust kra­
ća od gornje, treba je malo izbočiti.
Kutovi Centralne zrake: Centralna zra­
ka usmjerena je prema griznim površina­
ma s kaudalnim nagibom. Za prikaz svih
zuba upotrebljava se 6 — 7 filmova, tri za
prednje, a dva ili četiri za stražnje zube.
Za prikaz pretkutnjaka i kutnjaka upot­
rebljava se film tipa 3, a centrira se na
distalnu površinu prvog kutnjaka. Ako se
radi filmom tipa 2 pri odvojenom snima­
nju, prvi se film centrira na medijalnu po­
vršinu prvog kutnjaka, a drugi na distalnu
površinu drugog kutnjaka. Centralna zra­
ka cilja, kao što je rečeno, na griznu plo­
hu.
prema horizontali 1,2 3 UVIJEK 4,5 6,7,8
prema medijani 0° 45° ili 50° 57,5° 80°
Imobilizacija i zaštita bolesnika: Pri
snimanju tehnikom s ugrizom u »vrpcu«
provodi se standardna imobilizacija i za­
štita bolesnika.
Okluzijsko-kosa tehnika
Indikacije za tu tehniku snimanja iste
su kao i za tipičnu intraoralnu snimku, ili
ako se snimanje iz bilo kojeg razloga ne
može provesti tipičnom tehnikom (npr.
kad bolesnik ne može otvoriti usta ili je
gadljiv)
Snimanje zubi
Ulaganje filma: Čista strana filma ok­
renuta je prema zubima. Film je većim di­
jelom stavljen u usta, neznatno viri izme­
đu kruna zubi, fiksiran je u ustima ugri­
zom u rub filma.
Osnovni položaj bolesnika (zatvorena
usta!): Kao za tipičnu snimku (tipičnu
tehniku pri snimanju gornjih zubi).
KUTOVI CENTRALNE ZRAKE:
prema horizontali
Za gornje zube
prema medijani
prema horizontali
Za donje zube
prema medijani
Centralna zraka cilja na apekse zubi.
Zaštita i imobilizacija bolesnika: Stan­
dardne.
Aksijalna snimanja zubi
Ulaganje filma: Čista strana filma ok­
renuta je prema zubima koji se snimaju.
Snimani zubi su u sredini filma. Film je
učvršćen ugrizom u omot filma. Film se,
dakle, nalazi u griznoj ravnini.
Osnovni bolesnikov položaj: Usta su mu
zatovrena, kao za tipičnu tehniku pri sni­
manju gornjih zubi. Za snimku donjih zu­
bi glava mora biti zabačena unatrag kako
bi centralna zraka išla osovinom zubi koji
se snimaju, a okomito na ravninu filma.
Za snimku gornjeg očnjaka centralna zra­
ka usmjerena je prema vanjskom rubu or­
bite — fossa canina — i nagnuta za 80°
na ravninu filma da se izbjegne zračenje
bulbusa. Za snimku gornjih sjekutića gla­
va mora biti flektirana, a centralna zraka
usmjerena prema korijenu nosa.
293
Kutovi centralne zrake: Prema horizon­
tali (ili ravnini filma) 90°, osim za gornje
sjekutiće i očnjake, da se zračenju ne izla­
že leća oka gdje je (80°), za gornje zube
90°, a prema medijalnoj ravnini 0°. Cen­
tralna zraka cilja na apeks zuba, dakle je
paralelna ili gotovo paralelna i okomita
na griznu površinu zuba.
1,2 3 4,5 6,7,8
65° svi drugi +45°
0° 45° ili 50° 60° 80° —90°
za sve zube —45°
0° 45° ili 50° 55° 75°
Zaštita i imobilizacija bolesnika: I pri
tom snimanju su standardne.
Dosada su principijelno opisane stan­
dardne tehnike snimanja zubi (tipična in­
traoralna snimka, tehnika snimanja s
»ugrizom u vrpcu«, okluzijsko kosa teh­
nika i aksijalna tehnika), a u nastavku će­
mo ukratko opisati način snimanja poje­
dinih zubi gornje i donje čeljusti.
Snimke gornjih sjekutića (inciziva)
Položaj filma: Sjekutići se snimanju na
jedan film, koji je postavljen tako da nje­
gova uzdužna osovina bude paralelna s
uzdužnom osovinom zuba. Bolesnik pri­
država film palcem, a film je postavljen
tako da donjim rubom za 5 mm prelazi
griznu površinu i paralelan je s njom.
Ako je luk čeljusti zavijen, bolje je snima­
ti na dva filma, da se izbjegne savijanje
filma.
Centriranje: Centralna zraka pada oko­
mito na središnjicu kuta što je čini osovi­
na filma i uzdužna osovina zuba. Pod ku­
294
Sl. 493. Shematksi prikaz snimanja gornjih sjekutića
tom od 45° u odnosu na okluzijsku ravni­
nu zuba na vršak nosa. Okluzijska ravni­
na je okomita, a mediodistalna je paralel­
na s uzdužnom osovinom cijevi (sl. 493. i
494).
Sl. 494. Snimka gornjih sjekutića
Snimke gornjih očnjaka (kanina)
Svaki očnjak snima se posebno. Očnja­
ci imaju najduži korijen, a usađeni su ta­
ko da strše prema van. Položaj filma:
Film se namjesti tako da mu je uzdužna
osovina paralelna s uzdužnom osovinom
zuba, a donji rub za 5 mm prelazi griznu
površinu zuba s kojom je paralelan. Film
Radiografska tehnika skeleta
Sl. 495. Shematski prikaz snimanja gornjih očnjaka
treba pridržavati palcem suprotne ruke.
Također se mora paziti na to da film do­
diruje samo očnjak. Kompresija filma ne
smije biti jaka.
Centriranje: Centralna zraka je u odno­
su na okluzijsku ravninu nagnuta za 45".
Njezino ulazno mjesto je lateralni i do-
rzalni rub krila nosa, gdje je vršak korije­
na očnjaka — kosa kanina (sl. 495. i 496).
Sl. 496. Snimka gornjih očnjaka
Snimke gornjih pretkutnjaka
(premolara)
Film se se stavi tako da njegova uzduž­
na osovina bude okomita na uzdužnu
Snimanje zubi
osovinu zuba. Na jednom filmu dobiva se
prikaz obaju pretkutnjaka. bolesnik pri­
država film palcem suprotne ruke i laga­
no komprimira gornji, vanjski rub filma.
Gornja okluzijska ravnina je horizontal­
na, a glava je rotirana tako da je medio-
distalna ravnina paralelna s uzdužnom
osovinom cijevi. Središte filma je u visini
drugog pretkutnjaka.
Sl. 497. Shematski prikaz snimanja
njaka
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na središnjicu kuta koju čini ravnina
filma i uzdužna osovina zuba, s time da je
još za 35° nagnuta kaudalno (sl. 497. i
498).
Sl. 498. Snimka gornjih pretkutnjaka
295
Snimke gornjih kutnjaka (molara)
Film je okrenut tako da je njegova lon­
gitudinalna ravnina okomita na uzdužnu
osovinu zuba, a središte u visini drugog
kutnjaka. Donji rub filma za 5 mm prela­
zi griznu površinu. Bolesnik pridržava
film palcem suprotne ruke, koji kompri­
mira ventralni gornji rub doziranom kom­
presijom.
Sl. 499. Shematski prikaz snimanja gornjih kutnjaka
gornjih pretkut­
Centriranje: Centralna zraka je za 30°
usmjerena kaudalno od okluzijske ravni­
ne. Medijalna ravnina je okomita, oklu­
zijska horizontalna. Centralna zraka cilja
na visinu drugog kutnjaka, a ulazno mjes­
to je na točki lateralnog ruba orbite i sje­
cišta s okluzijskom ravninom (sl. 499. i
500).
Sl. 500. Snimka gornjih kutnjaka
 Radiografska tehnika skeleta
296

Snimke donjih zuba tijela. Uzdužna osovina zuba paralelna je

s ravninom fiima (sl. 501. i 502).
Imobilizacija jezika postiže se njego­
vim dubokim uvlačenjem u usnu šupljinu
i dubokim disanjem kroz usta. Film se
smjesti između sublingvalne plike i gingi-
ve, dakle točno na mjestu gdje čeljust pre­
lazi u usnu šupljinu. Postavi se tako da
mu je središte u medijalnoj ravnini, a uz­
dužna osovina okomita i paralelna s uz­
dužnom osovinom zuba. Gornji rub za 5
mm prelazi griznu ploštinu zuba, s kojom
mora biti paralelan. Centralna zraka je
okomita na središnjicu kuta, što ga čini
ravnina Filma i ravnina zuba. Njezino
ulazno mjesto nalazi se na vršku mekih
česti koje prekrivaju protuberanciju men­
talis. U odnosu na okluzijsku ravninu
centralna zraka je za 15° ukošena krani­
jalno.
Sl. 501. Shematski prikaz snimanja donjeg očnjaka
Bolesnikov položaj: Medijalna ravnina
glave je okomita, a donja, okluzijska, ho­
rizontalna. Ako bolesnik leži, pod glavu
mu se stavi jastuk, pa i donja okluzijska
ravnina postaje okomita, kao i medijalna.
Uzdužna osovina cijevi je okomita s rav­
ninom filma, koja je gotovo vertikalna.
Medijalnom stranom kažiprsta bolesnik
lagano komprimira film, pazeći da ga ne
savije. Ostali prsti su savijeni, a palcem se
drži za donji rub mandibule. Ako je če­
ljust jače razvijena, primjenjuju se dva fil­
ma. Ako su zubi jače izvrnuti prema van,
povećava se vertikalni nagib centralne
zrake, odnosno smanjuje se za 5°. Sl. 502. Snimka donjeg očnjaka

Snimke donjih očnjaka (kanina) Snimke donjih pretkutnjaka

Imobilizacija jezika. Položaj filma: Sre­
dina filma je u visini očnjaka i bolesnik
kažiprstom suprotne ruke pridržava film.
Centriranje: Centralna zraka je za 20°
usmjerena kranijalno od okluzijske ravni­
ne i ulazi-2 cm lateralno od protuberanci-
je mentalis. Medijalna ravnina je okomi­
ta, donja okluzijska je horizontalna, ali
okomita na uzdužnu osovinu bolesnikova
(premolara)
Pretkutnjaci su još manje ukošeni pre­
ma van, pa će centralna zraka biti nagnu­
ta samo za 10°. Priprema i imobilizacija
su iste, film je okomit na uzdužnu osovi­
nu zuba, a gornji rub 5 mm prelazi griznu
površinu zuba s kojom mora biti parale­
lan. Medijalna ravnina je okomita, donja
okluzijska je horizontalna. Uzdužna oso-
Snimanje zubi
Sl. 503. Shematski prikaz snimanja
njaka
vina cijevi je paralelna s uzdužnom osovi­
nom filma. Ako bolesnik leži poleđice,
donja okluzijska ravnina je okomita, ali
je glava zarotirana tako da ravnina filma
postaje paralelna s cijevi.
Centriranje: Centralna zraka je okomi­
ta na središnjicu kuta što ga čini ravnina
filma i zuba. Centrira se na drugi pretkut-
njak (sl. 503. i 504).
Sl. 504. Snimka donjih pretkutnjaka
Snimka donjih kutnjaka (molara)
Kutnjaci su vertikalni, ili čak okrenuti
prema unutra. Film se postavlja tako da
mu je njegova uzdužna osovina okomita
na uzdužnu osovinu zuba. Gornji rub fil­
297
Sl. 505. Shematski prikaz snimanja donjih kutnjaka
donjih pretkut­
ma za 5 mm prelazi griznu površinu zuba
s kojom mora biti paralelan. Središte fil­
ma je u visini drugog kutnjaka. Cijev je
paralelna s ravninom filma. Donja oklu­
zijska ravnina okomita je na ravninu fil­
ma.
CENTRIRANJE: Centralna zraka je za
5° nagnuta kranijalno i cilja na korijen,
neposredno ispod gingive. Ako je dno us­
ne šupljine pliće, tada se njezin nagib po­
većava za 5°, i obratno. Na snimkama se
prikazuju dva kutnjaka i eventualno treći
(sl. 505. i 506). Pri svim tim snimanjima
nije posebno opisana zaštita bolesnika,
iako se uvijek mora provoditi na taj način
da se tijelo prekrije zaštitnom pregačom,
a osobito pažljivo područje gonada. Osim
toga uvijek treba suziti snop zračenja.
Sl. 506. Snimka donjih kutnjaka
Literatura

Altschul, W., Some new methods in roentgenography, AJ.R. 17: 659 — 666, 1927.
Belančić, I., Specijalnaradiografska tehnika, I dio, Viša škola za medicinske sestre, Zagreb, 1982.
Birkner, R., Das typische Röntgenbild des Skelettes, Urban, Schwarzenberg, 1977.
Brewerton, D.A., 4 tangenial radiographic projection for demonstrating involvement of metacar­
pal heads in rheumatoid artritis, Brit. J.Radiol. 40, 233 — 235, 1967.
Clark, K.C., Positioning in radiography, ninth Edition, William Heinem n medical books, Lon­
don, 1974.
Dedić, S., Osnovi opšte rentgenologije, Naučna knjiga. Beograd, 1961.
Dietze, R., E. Köcher, Physik und Praxis der Röntgenaufnahmetechnik, VEB Gustav Fischer, Je­
na, 1977.
Drobnić, F., Anatomija, fiziologija in patofiziologija gležnja. Acta chirurgica Jugoslavica XX111,
1976.
Frik, W., U. Goering, Röntgenanatomie für ärztliches Hilfspersonal und Röntgentechniker, 2.
Auflage, Georg Thieme, Stuttgart, 1979.
Fritz, H., V. Kohler, RöntgendiagnostischePraxis. Georg Thieme, Leipzig, 1968.
Goretzki, G., Lehrbuch der Radiologie für technische Assistenten in der medicin, Urban, Schwar­
zenberg, 1982.
Hennenberg, Z., R. Škarica i J. Pavešić, Snimanje šaka mekanim zrakama kao doprinos ranoj di­
jagnozi reumatoidnog artritisa. Med. Yad. vol. IX, No 3 — 4, 1977.
Hickey, P.M., The anteroposterior position for the mastoid. A.J.R.I.: 321, 1914.
Jungbaüer, M., Röntgeneinsteiltechnik, Roche, Basel, 1979.
Keros, P., Temelji anatomije čovjeka. Medicinska naklada, Zagreb, 1974.
Krmpotić-Nemanić, J.. Funkcionalna anatomija lokomotornog sustava, Medicinska naklada, Za­
greb, 1974.
Krmpotić-Nemanić, J.. Anatomija čovjeka, Medicinska naklada, Zagreb, 1977.
Laszlo, I., Conventional radiography of the temporal bone, Otolaryngo. Clin, north Am. 6:
323-336, 1973.
Lindenbraten, L.D., Metodija izučenija rendgenomskih snimkov. Medicina, Moskva, 1971.
Lubina, M., N. Škegro. Snimke temporalne kosti. »Radiološki vjesnik«, Zagreb, 1986.
Matejčić, M., Stomatološka rendgenologija, Školska knjiga. Zagreb, 1980.
Merkaš, Z.. M. Perović. Osnovi radiologije. Medicinska knjiga, Beograd - Zagreb, 1965.
Merrill, V., Atlas of roendgenographic positions, Volume one of three volumes, Third Edition, St
Louis the C.V. Mosby Company, 88: 91, 1967.
Merrill, V.. Atlas of radiographic positions and radiologic procedures, Mosby Company, fifth
Edition. Toronto-London, 1982.
Morris, I.M., Biomechanics of the foot and ankle, din. orthop. 122, 10— 17, 1977.
Muftić, O.. P. Dürrigl, I. Ruszkonski, Beitrag zur Erklärung der Biomechanic des Fusses, Med-
-Orthop-Techn. 102,43 — 45, 1982.
Nargaard, F., Earliest roentgenological changes in polyartritis of the rhematoid type (rhematoid
artritis). Radiology, 85. 325 — 329, 1965.
Petrovćić, F., Osnove radiološke tehnike. Viša medicinska škola, Zagreb, 1974.
 Radiografska tehnika skeleta
300

Petrovčić, F., Osnove zaštite od ionizantnih zračenja, Viša medicinska škola, Zagreb, 1974.
Petrovčić, F., Opća radiologija. Viša medicinska škola, Zagreb, 1976.
Petrovčić, F., Primjeri iz specijalne radiografske tehnike, Viša medicinska škola, Zagreb, 1977.
Petrovčić, F., Leksikon radioloških pojmova, Zagreb, 1977.
Poppe, H., Technik der Röntgendiagnostik, 4. Auflage, Georg, Thieme, Stutgart,l98l.
Potts, D.G., A system of skull radiography, Radiology 94: 25 — 33, 1970.
Sarajlić, M., Modificirana pretraga skoćnog zgloba, Radiol. Jugosl., 4, 501 —502, 1976.
Sarajlić, M., Poboljšanje dijagnostike gornjeg nožnog zgloba modificiranim načinom prikaza.
Magistarski rad, Zagreb, 1984.
Stenvers, H.W.. Roentgenology of the os postreosum, Arch. Radiol, electrol. 22: 97- 112, 1917.
Swart, B., W. Dingendorf, H.D. Kappe, Grundsätze der tomographischen Praxis, Der Radiologe
9,1969,93-126.
Škarica, R. and Z. Domljan, The value of additional radiographs in early diagnosis of rhematoid
artritis, »Reumatizam«, 4, 147—151, Zagreb, 1972.
Thurn, O., E. Bücheier, Einführung in die Röntgendiagnostik, 4, Auflage, Georg Thieme, Stut­
tgart, 1974.
Wicke, L., Atlas der Röntgenanatomie, 2. Auflage, Urban & Schwarzenberg, München-Wien-
Baltimore, 1980.
Wicke, L., Röntgendiagnostik, Einsteiltechnik für Technische Assisten in der Medizin. Urban,
Schwarzenberg, 1983.
Zergollern, J., Biomehanika nožnog zgloba, »Liječnički vjesnik«, 96: 308 — 9, 1974.
Zimmer, E.A., M. Brossy, Lehrbuch der Röndgendiagnostischen technik Springer-Verlag, Berlin-
-Heidetberg-New York, 1974.
Zimmer, E.A., M. Brossy, Lehrbuch der Röndgendiagnostichen Technik für Röndgenassistenin-
nen und Arzte, 3. Auflage, Springer, Berlin-Heidelberg-New York, 1982.
 KAZALO P OJMOVA

A donja okluzijska linija. 188, H

290
abdukcija, 7, 57 Haasov položaj, 205, 206. 207,
donji ekstremiteti, 73
adukcija, 7 218. 219, 220, 276
dorzalno, 2, 6, 7
akantion, 188 Henschenova projekcija, 273
akromioklavikularni zglob, 66 Hickey, 264, 266, 267, 268
E
aksijalna projekcija, 53 horizontalna ravnina
aksijalne snimke, 9, 74, 87, 210, ekstenzija, 7 (Virchow), 188
282 električni uvjeti pri snimanju, 2
aksilarna linija, epikondili nadlaktice, 7. 42, 43
Aksis, 153, 154, 155 etmoidni sinusi, 254 I
Aleksandrova projekcija, 67
Altsc'nul, 202, 204 F imobilizacija, 3
angulacija, linija, 191 infraorbitalna linija, 187
fibula, 7 inklinacija, 148, 165
angulus mandibule, 188
fibularno, 6, 7, 95, 104 intermamilarna linija, 7
antefleksija, 7, 148
film, 2 interorbitalna linija, 187
Arcelini, 287, 288
fleksija, 7, 9 interpupilama linija, 187
atlantookcipitalni zglob, 152
folija, 2 intraoralna snimka, 234, 235,
atlas, 153, 154, 155
foramina intervertebraliia, 150. 236, 291
151 izomerija, 290
B fosa glenoidalis skapule. 62
Barschoni, 128, 129 fosa interkondilika, 111, 112 J
Blackett-Healyjev položaj, 59 fosa poplitea, 110
frontalna ravnina, 4, 6. 187, Janker, 262, 263
bregma, 189
188 jugulum, 4
Brewerton, 14
frontalna ravnina epikondila.
42 K
C
frontalni cefalogram. I9_-
Caustonova projekcija, 87 kalkaneus, 89
funkcionalne snimke, 148, 165
centralna zraka (CZ), 2 karpalni kanal, 36
kaseta, 2
centriranje, 2 G
kaudalno, 7
cervikotorakalni prijelaz, 156 ginekološki položaj. 128 klavikula, 64
Cleaves. 134 glabela, 188, i 89 klinasti podložak, 33, 265
glabelomeatalna linija, 187 koksofemoralni zglob, 136
Č glavica radijusa, 50 koljeno, 106
gornja okluzijska linija. 188. komparativne snimke, 9, 74,
čeona kvrga (tuber frontale),
289 85, 275
189
gornji ekstremiteti, 9 kontaktne snimke, 249
gornji sjekutići,. 293 korijen nosa (nazion), 188
D
Grasheyev položaj. 200, 218. kose snimke, 9, 74
Danelius-Millerov položaj, 136 219, 220. 276, 278 Kovač, 170
dijafiza. 54 grudna kralješnica. 157, 159. kralješnica, 143
dolihocefalički, 189 160, 161 grudna, 157, 158, 159
302 Radiografska tehnika skeleta

krstačna, 171 olekranon, 7, 48 S

slabinska, 161, 162, 163, 164 orbita, 256
sagitalna ravnina, 4
vratna, 144, 146, 147, 148 orbitomeatalna linija (linija ba­
sakroilijakalni zglobovi, 127
kranijalno, 7 ze), 187
sakrum. 171
kraniogram, 192 ortoprojekcija, 290
Sarajlić. 99
os ilium, 141
Schüler. 210, 254, 271, 272, 273
L os kokcigis, 173, 174
sela turcika, 216
Ottonellova projekcija, 146
lakat, 42, 44, 45 semifleksija, 26, 29, 41, 50
lambda, 189 skapula. 67
lateralna kosa projekcija, 77, spina iliaka anterior superior, 7
110 P supinacija, 7, 59
lateromedijalna projekcija, 87, palac, 15, 16, 17 semipronacija, 31, 33, 30
181 paranazalni sinusi, 250 semisupinacija, 31, 33, 30, 50
Lauenstein, 138 parcijalna fleksija, 46 sfenoidni sinusi, 255
Lawrence, 62 patela, 7, 73, 114 simfiza, 7, 139
Lilienfeld, 62 Pilarova projekcija, 156 skočni zglob, 93
linija baze, 187 piramida, 190. 275 slabinska kralješnica, 161, 162,
linija brada-nos, 187 piantarna, 6, 7, 74 163, 164
linija čelo-nos, 187 piantarna fleksija, 98 Stenvers. 285, 286, 287
Lisholmova projekcija, 273, piantarna ravnina stopala, 80 sternoklavikularni zglob, 184,
274, 275 podlaktica, 38 185
Lisholmova rešetka, 233 položaj bolesnikova lijela, 2 sternum. 179, 180, 181
Löw-Beer, 284 položaj snimanog dijela tijela. Stewart. 203
submentokranijalna projekcija.
M poluaksijalne snimke glave. 210
200 suptalami zglob, 93
»mačja glava», 222
makroradiografska snimka, 9, potkoljenica, 102
pribor, 2 Š
35
maksila, 234 priprema bolesnika, 2 šaka. 9. 11. 12, 13
maksimalna fleksija, 47 procesus korakoideus, 61 Škarica. 14
maksilarni sinusi, 252, 253 procesus koronoideus ulne, 46
maleol tibije, 89 procesus ksifoideus, 7 T
mandibula, 144, 146, 237 procesus mastoideus, 144. 189.
tangencijalna snimka, 230
korpus, 242, 243 269
temporalna kost, 264
ramus, 239 procesus spinosus, 7
procesus stiloideus radijusa, 7 mastoid. 264, 268
simfiza, 244
procesus stiloideus ulne, 7 piramida. 275, 190
mastoid, 264, 268
pronacija, 6, 7, 74 procesus mastoideus, 144, 189,
Mayer, 62, 282, 283
protruzija, 70 269
medijalna kosa projekcija, 77, temporomandibularni zglobo­
110 protuberancija okcipitalis ek­
vi. 246
medijalna ravnina, 4, 5, 6, 187, sterna, 194
tibija.
18S prsni koš, 175
tipične snimke, 9, 74
medijalna rotacija, 119 tiroidna hrskavica, 7
mezocefalički. 189 Towne. 201
modificirana snimka, 34, 37 transverzalna ravnina, 4, 5, 6
R
muskulus teres minor, 59 trohanter
radijalna fleksija, 30 trtična kralješnica, 173
N radijalni položaj, 7. 50 Twinnig, 56
radijalno, 6, 7
nadlaktica, 53
radiokarpalni zglob, 26
natkoljenica, 118, 134 U
rameni zglob, 57
neutralni položaj, 57
ravnina nokta, 16 udaljenost fokus-film, 13
Norgaard, 13
rebra, 175 ulnarna fleksija, 30
reklinacija, 148, 165 ulnarni položaj, 7, 50
O
rešetka, 2 ulnarna, 6.
ocjena snimke. 2 retrofleksija, 7, 148 umbilikus.
okcipitalni cefalogram. 195 Rhese. 226, 227, 259, 260. 262 unutrainia rotacija, 57
okcipitalno, 6. 7 rubovi kasete, 2 uzdužni os (osovina), 10
Kazalo 303

V vratna kralješnica, 144, 146, POPIS KRATICA

147, 148
Valdini, 208 CZ — centralna zraka
vanjska rotacija, 53, 57 L — oznaka za lijevu stranu ti­
vanjski rub oka, 188 jela
Z
vanjski slušni otvor (VSO), 188. D - oznaka za desnu stranu ti­
189 zapešće, 36 jela
ventralno, 2, 6 zaštita bolesnika, 3 VSO — vanjski slušni otvor
verteks, 189 zatiljna kost, 189 PA — posterioanteriorna snim­
vertikosubmentalna projekcija, zdjelica, 70, 124, 132 ka
210, 254, 280, 281 zigomatićna kost, 231 AP — anterioposteriorna snim­
volarno, 6, 7, 10, 16, 19, 53 Zimmer, 233 ka