Professional Documents
Culture Documents
ًهخ ش نجد لا عارم شرقًم ًعل شًتمف نظمه ش قت تادقا أن شإلنتتاج عًشعتادا شإلنتتاج لتا
ماتتتًقات ما شرًشاتتعا رتتم قعتتًدش ممخنتتقن إ عل ت شرماتتتًى شرتتدًرا ًغتتدش شرتتتدًقي قعنتتا ش نتةتتاي
شرع تتارما رلته تتدقي ل تتا ع تتارم تا تتًد شر أيا تتمارقا ًه تتا عملق تتا قت تتدى ر تتا يأس شرم تتاي بم اا تتاته
شردًرقا عًش ش شاتعيضنا شرامال شرعاما شرتا تخةفل عن تا عملقتا تتدًقي شإلنتتاج ًتتدًقي يأس شرمتاي
رًجدنا شآلتا:
أوًلا-ظهورًالشركاتًمتعددد ًالنسيد وًوايد دادًسهو دا ًتعزقتز مًشقع تا لتا ش هتختايشل شرميتبطتا
باإلنتتتاج خ قتتف يأس شرمتتاي ًمتتن تتم تهًرتتل شرةتتيخال متعتتددا شرجناتتقا إر ت م ااتتال دًرقتتا شل
ي ًس أمًشي متعددا شرجناقا ربلدشن يأامارقا ًبلدشن نامقا
ثاس ًا-اسدماجًالشركاتًمتعدد ًالنسي وًورأسًالمالًالمصرفيً ،ه ش ش ندماج ًشن تم بدشقا عل
أاس ًطنقا إ أنه نما عل أاس دًرقا معتمدش تبتاد جًهيقتا بتقن نظتام شإلنتتاج شرتدًرا ًنظتام
شرتجايا شردًرا ًشرنظام شرمارا شردًرا
ثالثًا-ايد دادًحدد ًالتودورًر درًالمتكداف ًفديًالعدال ًالرأيدماليً .تةت د شراتاها شردًرقتا شتجتاهقن
متناقضقن قاقيشن جنبا إر جنب لفا شرًقل شر ي تتزدشد لقته عملقتال شرتمًقتي ًشرتخامتي ًش عتمتاد
شرمتبتتادي تتتزدشد إج تيشحشل شرهماقتتا ًهتتيب شرتجتتايا ًشرتعيقفتتا شرجميخقتتا أقضتتا متتن شرمعلتتًم أن شرقتتًى
شإلنتاجقتتا شرعارمقتتا قتتد نمتتل نمتًش خبقت شي لتتا ظتتي شر أياتتمارقا بفضتتي شر تتًيا شرعلمقتتا ًشرتخنًرًجقتتا ممتتا
ضاعف من قًا ش تجا إلرغاح شرعزرا شرًطنقا ًتهطقم هًشجزها
7
ظاهرة التدويل االقتصادي
ًرقد ألض ه ش شرتطًي بارضيًيا إر تفاقم مةتخلا شساتًش شرًايجقتا متن شرنمتً شرةتدقد لتا
شرتجتتايا شردًرقتتا ًشرزقتتادا غقتتي شرعادقتتا لتتا شرتمًقتتي شرتتدًرا شسمتتي شرت ي ًاتنل متتن شرقطتتا شرًتتايجا
دشًتتي ش قت تتادشل شرًطنقتتا بةتتخي مخ تتف ًهخت ش تعيضتتل ش قت تتادشل شرًطنقتتا رعملقتتا ًشاتتعا -
خ تمع عل ت هتتدا-متتن إعتتادا شربنتتاح ًختتان نمتتً شرتجتتايا شردًرقتتا رلاتتنًشل شرعة تيقن )5991– 5915
أاي من نمً شإلنتاج شر ناعا ميا ًن ف
ًرقد شزدشد ت دقي يأس شرماي بايعا لايتفن مجمً ش اتت مايشل شسجنبقتا شرًا تا ًشرعامتا
متتن 11أرتتف ملقتتًن دً ي اتتنا 5991إر ت أخ تتي م تن 011أرتتف ملقتتًن دً ي اتتنا ً 5991قتتد
اجي تدل ش ات ماي شسجنبا شرمباةي شرعارما شر ادي ًشرتًشيد) يقمتا ققااتقا اتنا 5999مقاينتا
باتتنا 5991بهقتتي زشدل تتتدلقال ش اتتت ماي متتن 011ملقتتاي دً ي اتتنا 5991شر ت 100ملقتتاي
دً ي انا 5999أي بزقادا قديها %19
شمتتا تتتدلقال ش اتتت ماي ش جنبتتا شرمباةتتي لقتتد زشدل متتن 011ملقتتاي دً ي اتتنا 5991شر ت
111ملق ت تتاي دً ي ا ت تتنا 5999أي بزق ت تتادا ق ت تتديها ً .%50تع ت تتد مع ت تتد ل شرنم ت تتً ل ت تتا ت ت تتدلقال
ش اتتت ماي ش جنبتتا شرمباةتتي شرعارمقتتا أعل ت معتتد لتتا ماتتتًى تتتايقا ش قت تتاد شرعتتارما من ت اتتنا
5919
إن ًشقن تعل شرتجمعال شربةتيقا بعضت ا بتاربعآل شآلًتي خمتا أ بتته شرماتاي شرتتايقًا شرعتام
رلبةيقا أًجد شسةخاي شسًر رتقاقم شرعمي بقن شرمجمًعال ش جتماعقا شرخلقا تم ختان ش عتمتاد
شرمتبادي شر ي قجاد رعبتا معقتدا متن شرعنا تي أهم تا شرعن تي شرمتيتبط بتطتًي شإلنتتاج شر أياتمارا
شر ي قخًن شرتدًي شرم تقمن لقته رتنتتاج شر تناعاً .هت ش شإلنتتاج رختا قختًن رته شرهتد شسق ت متن
شرميدًدقتتا لانتته ق ت دي إر ت ًل ت اتتً دًرقتتا شل ت تتا قي مباةتتي لتتا شرعمقتتال شردًرقتتا رختتي بلتتد.
دًي متع تتاظم رلعل تتم شرتخنًر تتًجا ي شسهمق تتا
ًقنب ت ت ع تتن هت ت ش ش نم تتً ج م تتن ش عتم تتاد شرمتب تتادي ع
شرمت شزقتتدا لتتا هقتتاا شرمجتمتتن شرتتدًرا هارقتتاً .هخ ت ش أ تتبهل شرمبتتاد ل ش قت تتادقا شردًرقتتا متعلقتتا
ًشرت هت يتد خبقتتي بارماتتتًى شرتخنًرتتًجا رتنتتتاج ًعنتتدما نتتتخلم عتن شرتخامتتي شرتتدًرا ل نمتتا نق تتد تلتتد
ش اتجابا شرمباةيا رظاهيا شرتدًقي شرمطيد رلقًى شإلنتاجقا لا ع ي شر ًيا شرعلمقا ًشرتخنًرًجقا
ً رد قعنا أميقن أ نقن:
8
ظاهرة التدويل االقتصادي
شسًي -إن هناد شاتجابا تلقا قا رضيًيشل تقاقم شرعمي شرتدًرا أي تً تا شرتدًي لتا شإلنتتاج
ًشنتقار ا إر ميهلا جدقدا لا شرعمقال شإلنتاجقا شردًرقا.
قعنا شرتخامي ش قت ادي مجيد ش اتجابا شرتلقا قا رعملقا شطيشد تقاقم شرعمتي شرتدًرا شر انا –
ً قعنتتا إضتتفاح طتتابن دًرتتا علت شرهقتتاا ش قت تتادقا شردًرقتتا اتًشح دشًتتي شربلتتد شرًشهتتد أً
عل ت ماتتتًى ًايطتتا شرعتتارم إنمتتا شرتخامتتي قعنتتا ش اتتتجابا شرًشعقتتا رلضتتيًيا شرمًضتتًعقا
رلتتتدًقي شرتتتا تجمتتن بتتقن م تتارب شربلتتد شرًشهتتد ًم تتارب غقتتي متتن شربلتتدشن شرمتخاملتتا ختتا
نتجنب من ج ا شرنمً شرممتخالئ ًنبتعد من ج ا انقا عن مبتدأ شرمماتاًشا شرت ي تيقتد رته
شرةتتيخال عبتتي شرًطنقتتا ) أن قبق ت اتتقفا ماتتلطا عل ت يقتتاب شردًرتتا شرنامقتتا ًرم تتلهت ا
ًي شراً شرمةتتيخا رتهيقتي شرتبتادي ها دش ما عًش ش خان شرتخامي شردًرا قتً لا بعآل
ًتدًقلتته لت ن شرمةتتيً -عبتتي شرًطنقتتا-هتتً شرت ي قتتتًر لتتا شرعتتادا تتتدًقي شإلنتتتاج ًتتتدًقي
يأس شرمت تتاي .بت تتي أ ت تتبب ش تجت تتا نهت تتً شرتخامت تتي شرت تتدًرا قجت تتيي لت تتا شرًشقت تتن مت تتن ًت تتمي
شرمةيًعال-عبي شرًطنقا -رقزدشد ب رد شرطابن ش هتخايي لا ش قت اد شريأامارا
لارمةتيً عبتتي شرًطنقتتا ققتتًم شرقتًم بتتدًي شسدشا شري قاتتا لتتا تتدًقي شإلنتتتاج ًتتتدًقي يأس شرمتتاي
خًنه قتمتن بقًى شقت ادقا تتًط شرهدًد شرًطنقا ًها قًا ناتجا متن قديتته علت تعب تا شرمتًشيد
شرمارق تتا ًشرطبقعق تتا ًشربةت تيقا علت ت ما تتتًى شرع تتارم خل تته ًقديت تته علت ت تطًق تتن شرتخنًرًجق تتا شرهدق تتا
ًتطًقي شرخفاحشل شإلنتاجقا ًشإلدشيقا ًشرتاًقققا علت أًاتن نطتا ًتيخقتز لتا إنتتاج أنمتاط معقنتا
متتن شرمنتجتتال ًشرًتتدمال ًتطًقيهتتا عبتتي شر تتناعال شل شرتخنًرًجقتتا شرعارقتتا خ قفتتا شرعلتتم /يأس
شرماي
ًنظت شي رمجتتاي اتتقطيا هت شرمةتتيًعال شردًرقتتا –عبتتي شرًطنقتتا-متتن ًتتمي ليًع تتا ًةتتيخات ا
شرتابعتتا لان تتا رتتم تعتتد مجتتيد ةتتيخال أً م تتايف عممقتتا بتتي خقانتتال شقت تتادقا دًرقتتا جدقتتدا.
ًغدل ه شرمةتيًعال شرقتًم تقتًم علت شر تناعا شرخبقتيا شرمنف تلا عتن أيضت ا شرًطنقتا ًتعتمتد
بارخام تتي عل ت ت شرات تتً شرعارمقت تتا ًقطلت ت شرعارمت تان لتتتا شرنةت تتاطال شردًرقت تتا علت ت شرمةت تتيً -عبت تتي
تتا شرًطنقتتا-شاتتم شرمةتتيً شر تدًرا) ًقعيلانتته عل ت شنتته :أًي م ااتتا لتتا ت تايقا شربة تيقا مً
رلتًطقط شرميخزي عل نطا شرعارم
9
ظاهرة التدويل االقتصادي
ًهمتتا قعنقتتان أن هتتدف ه ت شرم ااتتا شسًي هتتً تنظتتقم إدمتتاج شرنةتتاط ش قت تتادي شرتتدًرا
بطيققا ت دي إر تعظقم شريبب شإلجمارا رت ش ل تا متن بتاب أًرت م ااتا دًرقتا تعمتي علت ًلت
شرمة تتيً شرع تتارما م تتن ً تتمي تهخم تتا شرمت شزقت تد ًشرمتع تتاظم ًشرمتا تتاي ل تتا م تتا أعم تتدا أااا تتقا
تايل تتجاهتي ب تًيا مت شزقتدا شرتخنًرًجقا ًيأس شرماي ًشرتاًق ) ما معنا أن عملقا شإلنتتاج
ما قعيف بارهدًد شرًطنقا
ًهخ ش أ بب شرمةيً -عبي شرًطنقتا-شرًهتدا شساااتقا لتا إعتادا بنتاح ش قت تاد شر أياتمارا
شرمعا ي ًهً شرقتًا شرمهيختا رلتتدًقي ًشرماتتفقد شسًي منتهً .بفضتي هت شرمةتيًعال قنةتا نظتام
أياتتمارا دًرتتا جدقتتد رتنتتتاج ًشرت تيشخم مًج ته إر ت اتتً ًشاتتعا تةتتمي شرعتتارم خلتته ًبا اتتتناد إر ت
تتمت ا باردًرتتا شر أياتتمارقا شاتتتطاعل شرمةتتيًعال -عبتتي شرًطنقتتا-أن ت تتبب لتتا شرع تتي شرتيشهن
أهتتم شرعنا تتي شرفعارتتا علت شراتتاها شردًرقتتا شرقتتاديا علت تعتتدقي نمتتط تقاتتقم شرعمتتي شرتتدًرا عًشعتتادا
تًزقتتن شرتتدًي شرتتدًرا ًشرتتتهخم لتتا شرنظتتام شرنقتتدي شرتتدًرا بمتتا تملختته متتن أ تتًي اتتا لا شرتتتا قي لتتا
شراً شرمارقا شردًرقا ًتطًقي شرعلم ًشرتخنًرًجقا شرهدق ا ًما زشرل –شردًرتا شر أياتمارقا-هتا شراتند
شساااا ر ا لا إعادا تًزقن شردًي شرقًما رم لهت ا
عًش ش خانتتل ه ت شرمةتتيًعال تم تتي رتتد شرقتتدي متتن شرجبتتيًل ل ن تتا لتتا شرن اقتتا تم تتي تهتتدقا
رةخي شردًرا شرًطنقا بً ف ا تنظقما اقااقا رلمجتمن شريأامارا نفاه ًمن م دًلل لتا تنتاقآل
مًضًعا مع ا بهقي شدًلل شرماارا لا هلبا شرعقد شرمتةابخا شرماتع قا) لا شرمتدى شرزمنتا
شرقيقب ًشرمتًاط ًًرد ر ا إةخارقا -ما زشرل تفتش عن هتي-متن قبتي منظتيي شرنظيقتا شر أياتمارقا
ًلق ا تتا .رختتن أهمقتتا ه ت شرهقققتتا تظ تتي لتتا خامتتي قًت تتا إزشح شربلتتدشن شرنامقتتا شرتتتا تت تتددها ه ت
شرمةتتيًعال -شرتتتا هتتا أجنبقتتا خل تتا-بًطتتي ش نتقتتاا متتن اتتقادت ا ًقنت تتا متتن د شياتتتق ما إر ت
شرنتقجا شرتا خيناها منفا ًها أن شر يًا شر ا لا رلمةيًعال -عبي شرًطنقا-هتا لتا شرهقققتا تيًا
شجتماعقا من هقي م ديها ًطبقعت ا ًمن م لان من ةان ا تةتدقد تبعقت تا رل أياتمارقا شرعارمقتا
بهقتي أ تبب متن شرماتلم بته أن أخ تي متن ن تف شرعتارم قختدو ًقنتتن متن أجتي أن قاتت لد ًقتيلته
شقي من ًمس شرعارم
01
ظاهرة التدويل االقتصادي
ًقتتد قختتًن مجتتدقا شرقتتًي أن شراتتقطيا شر أياتتمارقا شرعارمقتتا عبتتي تايقً تتا شرطًقتتي ً-متتن ًتتمي
تتا ر تتنن شآل ل ًشرمنتج تتال تًهق تتد شرا تتً شر أيا تتمارقا-رقا تتل مج تتيد ا تتقطيا تخنًرًجق تتا مً
ًتًزقع تتا ًشراتتقطيا عل ت أا تًش شربقتتن ًمنال ت عبتتي شرةتتيخال متعتتددا شرجناتتقا هاتتب إنمتتا ه تا
أقضتا اتتقطيا تخنًرًجقتتا معنقتتا ب تتنن مجمًعتتا متتن شرقتتقم شرتتتا تجعتتي متتن إنتتتاج -عًشعتتادا إنتتتاج-
يأس شرماي مهً شي هتمام تا ًمتن تم ق تبب أهتم متا لتا تًهقتد اتً شرتخنًرًجقتا هتً تًهقتد اتً
شسلختتاي ًشرقتتقم ًشر قالتتال رتتد رتتقس اتتًى شمتتتدشد رلتتتايقا ش اتتتعمايي شرت ي شيتتتبط بميهلتتا شرهتتيًب
شسًيًبقتتا زمتتن تفةتتا ظتتاهيا ش اتتتعماي متتن أجتتي تتتًلقي هاجتتال شر أياتتمارقا شر تتاعدا لقتتد بلغتتل
لتتا شرقتتين شرتااتتن عةتتي ناتتبا شرماتتتعميشل شسًيًبقتتا نهتتً %01متتن ماتتاها شرخ تيا شسيضتتقا تتم
تزشقدل بعد نهً م ا أيبا شرقين إر نابا قديها %09من شرماتاها نفات اً .قبتي بدشقتا شرهتيب
شرعارمقا ش ًر اتنا 5959اتقطيل ش قت تادشل شر أياتمارقا علت ناتبا قتديها %99متن ماتاها
شرعارم
ًما نةت د شرقتًم متن اتقطيا ظتاهيا شرعًرمتا رقاتل لتا هتد شت تا ةتخم طاي تا متن أةتخاي
شرتطًي شربةيي شنما ها شمتدشد عل ًل شرمعن شرتايقًا ًشراقااا ًش قت ادي رعملقا شرتطتًي
شر أياتتمارا – خمتتا خينتتا لتتا أًي شرمبهتتي – شر ت ي رتتم قعتتيف شرتًقتتف عتتن شرهيختتا ًشر ت شي من ت
ميهلتتته ش بتدش قتتا لتتا شرقتتين شرًتتامس عةتتي شر ت ميهلتتا شرنةتتًح لتتا شرقتتين شر تتامن عةتتي ًمتتن تتم
تطًي بةخله شإلمبيقارا لا ن اقا شرقين شرتااتن عةتي شرميهلتا شرتتا ً تي لق تا شرنظتام شر أياتمارا
ً-تقتتف أمقيختتا عل ت أيا ت ا-شر ت طتتًي شإلمبيقتتارا ًظاهيتتته شرعًرمتتا شن اتتعا شرقتتًى شرعظم ت
شر قمنا اتًشح عتن طيقت شرقتًا شرعاتخيقا ش هتتمي شرمباةتي) أً عبتي نظتم شرتبعقتا ًشرًضتً -أً
خلق ما معا-باام شرً ً ا ًش نفتاو ًشرلقبيشرقا شرجدقدا تهل ةعاي بيشمن شرت هقب ًشرتخققف)
قعتتدً شخ تتي متتن مةتتيً أممتتا تقتتًم بتته شر أياتتمارقا شرعارمقتتا إلعتتادا دمتتن خمتتا هتتً لتتا شرهقققتتا
بلدشن شرعارم شر اري لا ش قت اد شريأامارا رخن من مًقن ضعقف) .
ًرتتم قعتتد م تاا ًتتمف شرقتتًم بةتتان شرمتغق تيشل شرعارمقتتا شرتتتا مقتتزل شرعقتتدقن ش ًق تيقن متتن
شرقين شرعةيقن لا شراقااا ًلا ش قت اد ًلا مفاهقم شرقانًن شردًرا ًتطبققات ا – شرتتا ةتخلل
بمجمل تتا – ًشقعتتا تايقًقتتا معا ت شي تعنتتا شن خًخبنتتا شسيضتتا عل ت عتبتتا ميهلتتا جدقتتدا رتتم قتنبتتا
شً تةتتا ما ً اتتقما رتد ش ن قتتاي شرميقتتن لتتا بمعطقات تتا ًًتا يهتتا شرمتاتتايعا شةتتد شراااتتا تفتتا
خي من شرمنظًما ش ةتيشخقا شرعارمقا ًلا منظًما شرتهيي شرقتًما ش متي شرت ي أًتي بتًشزنتال
شرقتتًا ًشرم تتارب عل ت ًل ت مفتتاهقم شر نا قتتا شرقطبقتتا شرتتتا اتتادل ط تًشي شرهقبتتا شربتتايدا شراتتابقا
00
ًهقال مقًمال بيًز شرقطبقا شسهادقا شرتا قتادل إرت شرعًرمتا مقتينتا باإلمبيقارقتا شسمقيخقتا شرتتا
شاتتتطاعل – هتت شرلهظتتا شريشهنتتا – شاتتتخماي لتتيآل هقمنت تتا علت مقتتديشل هت ش شرعتتارم ًشرت أمت يتد
غقي منظًي
01