Filipino Quarter 3 PDF

Learning Package Learning Package
Linggo 21 Linggo 21
Pimple braces
ni Pol Medina, Jr. ni Pol Medina, Jr.
B B
A A
I I
T T
A A
N N
G G
7 7
I I
K K
A A
T T
L L
O O
N N
G G
M M
A A
R R
K K
A A
H the gwapigs H
A ni Pol Medina, Jr. A
N N
86 87
Linggo 22 Linggo 22
Sipi mula sa librong
Tutubi, Tutubi, ‘Wag Kang
Magpapahuli sa Mamang Salbahe
(pahina 140-143)
taong kanto? Ano naman ang gagawin ko roon, mag-abang sa pamumulaklak ng poste?
Sa halip ang sinabi niya, “No, Jojo, you don’t understand. Bata ka pa kasi. Balang Ay naku ulit, pinipilit ko lang maging matino sa sarili kong paraan, wala pang kaubrahan.
araw, kapag naging magulang ka na, maiintindihan mo rin ang sinasabi ko.” Ayaw ko ng Hindi naman siguro ako ginawa ng sino mang gumawa para sa lang maging basta yagit.
logic niya, pirming siya ang matanda. Pirming siya ang tama. Pirming ako ang bata, kaya Wala rin akong balak maging kontrabida sa buhay. Marami lang talagang tanong ang
B pirming ako ang mali, at pirming ako lang ang dapat matuto. Pero nakapagtatakang kami isip ko na naghahanap ng kahit na kapirasong sagot. At sa lipunan, bago man o luma, B
A na kulang sa isip ang pirming hinahanapang maging tama. Bakit kaming kulang sa isip maraming pikon. A
I ang kailangang umunawa sa husto raw ang pag-iisip? I
T Silang punot’t dulo ng problema ko ngayon, silang namamahala, kung T
A Sa pag-iisa, sa aming uri ng insecurity, bakit walang makaalalang magtanong totoong parang tatay at nanay sila, tulad nina Malakas at Maganda, bakit ibang klase A
N kung ano ang iniisip namin? Kung sa paghahanap ng solusyon sa problema ay mali silang magpatupad ng disiplina? Bakit hindi magkasya sa pangaral? Bakit hindi nila N
G ang makuhang paraan, nagagalit sila. Paano naman ang gagawin namin sa mundo? maintindihan na ang ginagawa lang naman naming mga kabataan ay bilang pagsasanay G
Tumigil na lang basta sa paghinga? A, kay hirap mabuhay sa mundo na panay bawal, sa paghahanda sa aming kinabukasan? Kung dadaanin kami sa bugbog, di lalaki
7 wala namang magturo ng tama. Kung sa pagtanda ko’y magiging kamukha ko rin sila, kaming mga tuliro. Kung kami na ang mga pinuno, paano magpapasiya ang isang hilo? 7
hindi bale na lang. Ayaw kong tumanda. Bawal maging pilyo. Mas lalong bawal maging Akala mo’y hindi sila marunong mamatay. Kung sila nang sila, at kung wala na sila,
seryoso. (Mag-i-idiot na lang ako.) paano naman kami? Kung mamana namin ang ugali nila, di kawawa ang susunod na
I henerasyon, kami na matanda na ang siya namang mambubugbog sa kanila. Bakit I
K Kamukha ngayon, daig ko pa ang napagkaisahan. Nagtatanong lang naman, pero ayaw nilang matuto kaming makialam, makisangkot? Habang buhay bang tagapalakpak K
A nakakagalitan. Umiiwas sa kaguluhang hindi naman ako ang may kagagawan. Para na rin na lang kami sa mga talumpati nilang hindi naman sila ang gumawa? Dapat bang A
T akong daga na tulirong nangangapa sa lungga. Ano ang gagawin ko sa aking sarili? Para maging utak-sakristan lang kami na amen lang ang bokadurang lumalabas sa bibig T
L rin akong may sakit na nakakahawa na hindi basta puwedeng lumapit sa kapwa. kapag kinausap? Saka kung itinuturing kaming parang anak, bakit kami sinisiraan? L
O Tatatawaging misguided elements, adventurists, communists, terrorists. Basta masama, O
N Saan ba ako pwedeng magpasiya? ‘Yong kaluluwa ko, kargo ng pari. ‘Yong marka kami. Basta tama, sila? Kung ganoon silang klaseng magulang, hindi na lang baleng N
G ko sa eskuwelahan, nakasalalay sa dulo ng pulang ballpen ng titser ko. ‘Yong gusto kong maging ulila, ayaw kong sumali sa kanilang pamilya. Hindi baleng mabobo, tulad ng G
kurso, nakatali sa dulo ng bulsa ng tatay ko. ‘Yong kalayaan ko, kahit bahagya ko pa lang tingin nila sa aming mga aktibista, huwag lang maging baliw na tulad nila.
M nagagamit ay pinutol na nila. Sila na rin ang nagbibigay ng bagong kahulugan noon, M
A kahit hindi kami kinonsulta. Ano nga ba ang pakialam nila sa kapalaran ng mga hamak Bakit ba ganito, kapag makikinig ka sa usapan ng matatanda parang parating A
R na estudyante. Kapirasong pangalang wala namang katuturan ang naiwan sa amin. Ni panahon lang nila ang mahalaga. Mahusay na estudyante, baka noong panahon ni R
K hindi magamit dahil hindi naman galing sa malaking tatak. Pamilyang walang sinabi, Quezon. Mahusay na sundalo, baka noong panahon ng Hapon. Walang naaalala kung K
A batang walang silbi. Ay naku. Gusto ko lang magtanong, gusto ko lang matuto, kasalanan hindi “noong araw” (Parang sila ang una at huling Pilipino.) Saka idagdag din kung A
H na pala iyon at ang ayaw maniwala sa kanila’y nakakaligtaan. Hindi galit ng ama sa gaano kaganda ang kanilang panahon na hindi katulad ngayon, panay kahulugan. Parang H
A anak o ng Diyos sa tao; galit ng maligno, kahit saan ka magtago, hindi ka makakatakas. kami ang umimbento ng salitang kahirapan at problema. At kami na bunga nito, na A
N Bugbog –sarado pag nahuli.Torture kapag ayaw umamin, firing squad kapag nakunan dapat unawain ang siyang nakagagalitan kapag napag-uusapan ang kamalasan. Sagana N
ng ebidensiya. Salvage kapag nakagalitgan, salvage rin kapag nakatuwaan. Kung noong araw, pero bakit tayo utang ng utang sa mga dayuhan? Saka bakit kami ang
magrereklamo pati kaluluwa mo, pati ito buburahan ng anino. Saan na ako pupunta, ano tagabayad nito balang araw? Pakikinig ba sa matatanda sa Ilog Pasig ang solusyon sa
na’ng gagawin ko sa sarili ko? mga problema? Baka kaya sila ay isang malaking problema? Parati silang tama, ang mga
Mam at Sir at mga Gardonet , sila lamang ang tanging nakakaalam sa pagpapatakbo
Magbabad na lang kaya ako sa disco? Sayaw na lang kaya ang problemahin ng mga bagay-bagay sa mundo. Sila lamang ang may monopoly ng talino. Saka nila
ko? Pero Iglesia ni Kristo naman ang mga paa ko, hindi marunong kahit na pandanggo. pilit palalakihin ang papel nila sa lipunan. Ipagpipilitan ang kanila, bakit hindi sila ang
Tumambay na lang kaya ako sa mga kanto tulad ng ginagawa ng mga propesyonal na pakinggan at pamarisan? Sabagay, lahat naman yata ng matanda ay ganoon, ang kilala
88 89
Linggo 22 Linggo 23
Taglish: Hanggang Saan?
Bienvenido Lumbera
lamang ay ang sarili. Kahit saan mapunta ang usapan, ang halimbawa nila ay ‘yong May nagtanong kung ang paggamit ng Taglish sa kolum na ito ay recognition on my part na
tungkol sa sarili. Kahit saan mapunta ang usapan, ang halimbawa nila ay ‘yong tungkol tinaggap kong maaaring gawing basis ng wikang “Filipino” and Taglish. Ngayon pa man ay
sa sarili. Kung doktor ang kausap, sasabihin nitong iyon ang pinakamahusay na kurso nililinaw ko nang hindi lengguwahe and Taglish. Ito ay isa lamang convenient vehicle para
ngayon. Ganoon din ang sasabihin kung mga titser o inhinyero ang tatanungin. Pero maabot sa kasalukuyan ang isang articulate sector ng ating lipunan na unti-unting nagsisikap
B paano kaya makikinig kung ang kausap ay isang pulitiko o armado? E, kung armadong gumamit ng Filipino. B
A pulitiko? Di pangako ng baril, argumento ng bala, halakhak ng kanyon, ano pa? Lahat A
I yata ng matanda, sarili lamang ang nakikitang mainam. ‘Yon lang kasing karansan nila Importanteng makita nang sinumang gumagamit ng Taglish na limited and gamit nito. Dahil I
T ang kabisadong ikuwento. Pag iba na ang usapan, tulad ng halimbawa ng buntong- sa binubuo ito ng mga salitang galing sa dalawang wikang not of the same family, makitid T
A hininga ng mga katulad ko sa mundo, hindi na sila interesado. Parang kami ang nag-uso ang range of expressiveness nito. Ang sensibiliteng ni-reflect nito ay pag-aari ng isang maliit A
N ng salitang rebolusyon. Pag narinig ito, tumataas ang lahat ng buhok nila, pati sa kilikili, na segment ng ating lupinan, at ang karanasang karaniwang nilalaman nito ay may pagka- N
G kaya bumabaho tuloy ang usapan. Saka magtatatalak, kami ang makakagalitan. Luma na superficial. G
‘yon, tanungin mo si Bonifacio. Kung ayaw mong maniwala, e bakit nakikiselebrasyon ka
7 sa araw ng mga bayani? Saka ba’t mo siya tinitingnan sa mga pera? Isang makatang malimit banggitin kapag pinag-uusapan ang paggamit sa Taglish ay si 7
Rolando S. Tinio. Sa kaniyang koleksyon ng tulang tinawag na Sitsit sa Kuliglig, may ilang mga
Ayaw ko nang makinig sa mga usapang “noong araw” na hindi ko makita tula na pinaghalong English na sulatin. Effective lamang ang Taglish, gaya ng pinatutunayan
I ang kabuluhan sa kasalukuyan. Ayaw kong maging ulyaning paulit-ulit ang sinasabi. na rin ng mga tula ni Tinio, kapag Americanized intellectual ang speaker, at ang tone ng I
K Ayaw kong maging (mas) makulit. Ayaw kong maging inutil. Kay hirap ng maraming tula ay medyo tongue-in-check or sarcastic. At kahit na sa ranks ng Americanized Filipino K
A tanong sa buhay. Kay hirap ipanganak na “erehe” at “pilibustero” sa mundo. Kay hirap intellectual, and profounder aspects of cultural alienation ay hindi kayang lamanin nang A
T mapagsabihang bandido at terorista. Kay hirap maghanap ng kahulugan ng pangalan. buong-buo ng Taglish. T
L Wala akong balak malagay sa pera ang retrato ko. Gusto ko lang may sumagot at makinig L
O sa tanong ko. Better described marahil and Taglish as a “manner of expression.” Ibig sabihin, sa mga O
N informal occasions, mas natural sa isang English-speaking Filipino na sa Taglish magsalita. N
G Sa light conversation, halimbawa. Pero para sa mga okasyong nangangailangan ng sustained G
thought, Taglish simply won’t do. Walang predictive patterns ang paghahalo ng vocabulary
M at syntax ng dalawang lengguwaheng magkaiba ng pamilya. Dahil dito, maraming stylistic M
A and logical gaps na nag-iinterfere sa pag-uunawaan ng manunulat at mambabasa. A
R R
K Kailangan sa Taglish ang spontaneaous interaction ng nagsasalita at ng nakikinig. Sa K
A pamamagitan ng physical gestures, facial expressions, o tonal inflection, nagagawa ang A
H filling-in na siyang remedyo sa mga stylistic at logical gaps. Maaari namang sa pagtatanong H
A linawin ng nakikinig ang anumang ambiguity sa sinasabi ng kausap. A
N N
Samakatuwid, ang pagsusulat sa Taglish, cannot be a permanent arrangement. Kung
talagang nais ng manunulat na magcommunicate sa nakararaming mambabasa, haharapin
niya ang pagpapahusay sa kaniyang command ng Filipino. Para sa manunulat, isang
transitional “language” lamang ang Taglish. Kung tunay na nirerecognize niya na napakaliit
at lalo pang lumiit ang audience for English writing, hindi siya makapananatiling Taglish
lamang ang kaniyang ginagamit. Maliit pa rin ang audience na nakauunawa sa Taglish pagkat
nagdedemand ito ng adequate control of English. Magbalik sa English. O tuluyang lumapit sa
Filipino. Ito ang alternatives para sa Taglish users ngayon na hangad pa ring magpatuloy sa
90 pagsusulat. 91
Linggo 24 Linggo 24
Ang Kapangyarihan ng Wika,
Ang Wika ng Kapangyarihan
ni Conrado de Quiros
Hanggang ngayon, hindi ko maintindihan kung bakit kinakausap natin ang ating mga maaaring magawa ng iilang Filipino lamang. Isipin na lang ang paglalakbay ng isip na
aso sa wikang Ingles. Wala kang naririnig na nagsasabing, “Upo, Bantay, upo,” o “Habol, magagawa sa pagbabasa, panonood ng sine, pakikinig ng balita. Kailangan pa rin ang
Kidlat, habol.” Ang maririnig mo ay “Sit, Rover, sit,” o “Fetch, Fido, fetch.” O kung poodle, Ingles—liban na lang kung ang papanoorin lang ay mga sine ni Silvester Stallone.
Fifi. Kung sa bagay tayo mang mga taong Filipino ay may mga pangalang Rover, Fido, at
B Fifi, kaya hindi nakapagtatakang pangalanan din natin ang ating mga aso ng ganoon. Walang duda na kailangan natin ng Ingles. Walang duda na mahalaga ang Ingles. Subalit, B
A dito man ay marami nang mga maling akala tungkol sa kahalagahan ng Ingles. Isa sa A
I Ang nakapagtataka ay kung bakit kinakausap natin sila sa Ingles. Ibig sabihin, kakaiba ba mga maling akalang ito ay ang paniniwalang ang Ingles ay ang susi sa kaunlarang pang- I
T ang korte ng kanilang mga utak at natural silang sumusunod sa mga utos sa Ingles? Ang ekonomiya. Ito ang paboritong argumento ng mga nagtataguyod ng Philippines 2000. T
A tinig ba ng Ingles ay hawig sa mga tunog na ginagawang silent dog whistle? A
N Pinabubulaanan ito ng Thailand. Mahirap kumilos sa Bangkok hindi lamang dahil sa N
G Ipauubaya ko sa mga dalubhasa sa sikolohiya ng hayop ang pagpapaliwanag nito. Pero ang sulat dito ay sulat-bulate, ayon nga sa isang kaibigan, kundi dahil iilan lamang ang G
may punto rito. At ang punto ay ito: marami at sari-sari ang gamit ng wika; hindi lamang marunong mag-Ingles. Iba pa kung paano nila bigkasin ang Ingles, na talaga namang
7 bilang isang paraan ng komunikasyon ng dalawang tao. Sa tingin ko, lubos na simplistiko papawisan ka ng dugo bago mo maintindihan. Kahit na hotel clerks ay hindi makapag- 7
ang paniniwalang ang wika ay isa lamang kasangkapan sa komunikasyon. Sa tingin ko, Ingles ng diretso. Ang pinakamadaling paraan para makapagtalastasan sa taxi driver at
lubos na simplistiko ang paniniwalang ang tanging papel na ginagampanan ng wika sa tindero ay sign language.
I lipunan ay ang pagbibigay-daan sa palitan ng mga idea ng mga tao sa lipunang iyon. I
K Pero gayumpaman, ang Thailand ay isang tigre, samantalang tayo, na K
A Totoong ang isang wika ay isa ring paraan o kasangkapan sa komunikasyon. At bagama’t ipinangangalandakan ang ating Ingles, ay isang basang-sisiw lamang. Ayon kay Peter A
T isang bahagi lamang ito ng kabuuan ng wika ay malaking bahagi ito. Sa bagay na ito, Limqueco, isang kaibigan na nag-eedit ng isang diyaryo sa Bangkok, pumapangalawa T
L malaki ang halaga ng Ingles bilang isang paraan ng komunikasyon. May punto ang mga lamang ang Thailand sa Japan sa computer technology sa Southeast at South Asia. L
O nagsasabi sa atin na hindi natin maaaring kaligtaan ang Ingles. Talaga namang hindi. Makikita ang ebidensiya ng kaunlaran sa Bangkok—sa mga gusali, sa mga skyway, sa O
N Ang Ingles ay ang ating susi–o sabi nga ng mga bata, ang ating “connect”–sa mundo. mga pagawaan. Ang kaunlaran dito, ayon kay Peter, ay hindi sinusukat sa taon kundi sa N
G Ito ang ating susi sa pandaigdigang impormsyon. Lalong-lalo na sa panahong ito na buwan. Mawala ka lang ng ilang buwan at nagbago na ang hitsura ng lugar. G
masasaksihan natin ang isang “information explosion” na likha ng computers. Malamang
M ay narinig na ninyo ang Internet, ang pandaigdigang electronic board para sa lahat ng uri Bale ba, bagama’t hindi marunong mag-Ingles ang mga Thai ay higit na malaki ang M
A ng impormasyon. Sa pamamagitan ng Internet ay maaari nating ma-access pati na ang kanilang turismo kaysa atin. Ihambing mo ang turismo nila at turismo natin at parang A
R US Library of Congress at mag-research doon. Maaari din tayong makapanood ng sine o pinaghahambing mo ang daga at elepante. Ang bilang ng mga turistang pumapasok sa R
K retratong bomba. Walang MTRCB sa Internet. atin sa isang taon ay ang bilang ng turistang pumapasok sa Thailand sa isang buwan. K
A Malinaw na ang mga tao ay bumibisita sa ibang bansa hindi dahil sa kaalaman ng mga A
H Pero kailangan pa rin ang Ingles para mapakinabangan ang mga biyayang ito. Bagama’t mamamayan doon ng Ingles. H
A ang computer programs ay nagiging mas graphic na kaysa word-based—gumagamit A
N ng icons kaysa salita—kailangan pa ring magbasa kahit katiting. At ang iskrip ay sa Subalit hindi pa ito ang problema sa Ingles. Sapagkat gaya ng nasabi ko kanina, hindi N
Ingles. Bukas ang information highway sa anumang uri ng sasakyan, kahit kariton, lamang isang paraan ng komunikasyon ang wika. Lalong-lalo na ang Ingles. Lalong-lalo
pero nakasulat sa Ingles ang mga signs sa kalye. Pag hindi tayo marunong mag-Ingles, na sa bansang ito. Ang Ingles ay hindi lamang isang paraan para makapag-usap; ito ay isa
mawawala tayo sa kalye. At talaga namang pagkalalawak ng mga kalye rito. ring paraan para makapaghari. Hindi lamang ito isang susi sa impormasyon; isang susi ito
sa kapangyarihan. Ang Ingles ay kapangyarihan sa isang paraan na higit pa sa karaniwang
Pero huwag nang isipin ang Internet; isipin na lang ang simpleng paglalakbay. Kailangan kahulugan na kapag matatas kang magsalita ay may kapangyarihan ka sa kaligiran mo.
pa rin ang Ingles—maliban na lang kung sa Filipinas ka lang maglalakbay. At kung Kapangyarihan ang Ingles sa isang payak o literal na paraan. Marunong kang mag-
tutuusin, hindi bale na rin ang mundo—o ang pisikal na paglalakbay sa mundo na Ingles, makararating ka sa itaas. Hindi ka marunong mag-Ingles, mauuwi ka sa pagiging
kargador.
92 93
Linggo 24 Linggo 24
Sa bansang ito, hindi lamang salita ang Ingles kundi orasyon, na pinanghahawakan paghahati ng mga mamamayan. Ang tanging diyalogo na ginawa nito ay ang diyalogo
ng isang kaparian. Ano man ang sabihin mo, matino man o hindi, kapag sinabi mo sa pamamagitan ng pamahalaang kolonyal at ng lokal na naghaharing-uri. Kasunod sa
sa Ingles ay nagkakaroon ng bigat, o halaga. Ang “marunong mag-Ingles” ay hindi kaputian ng balat, ang galing sa paggamit ng Ingles ay naging pasaporte sa sirkulo ng
lamang palatandaan ng kagalingan sa lengguwahe. Palatandaan ito ng kaalaman, ng kapangyarihan.
B pagkakaroon ng “class,” ng pagkakaiba sa karaniwang mamamayan. Kapag sinabi mo ang B
A isang bagay sa Ingles ay tila pinag-isipan mo ito ng malalim. Nalikha ng mga Amerikano sa pamamagitan ng Ingles ang isang naghaharing-uri na A
I sumasawsaw sa kanilang kultura. Ang wika ay hindi lamang koleksiyon ng mga salita I
T Siguro ito ang dahilan kung bakit kinakausap natin ang ating mga aso sa Ingles. Siguro, at mga paraan sa paggamit nito. Ang wika ay isang buhay na bagay. Tumutubo ang T
A akala natin, kapag nag-Ingles ka, aso man ay seseryosohin ka. wika mula sa puso ng isang bayan. Sumususo ang wika sa pambansang kasaysayan at A
N karanasan. Ang pag-aral ng Ingles ay hindi lamang pagkabisa ng mga salita at paggamit N
G Sa mula’t mula pa ay nasapol na ng mga Kastila ang katotohanang ang wika ay nito. Ang pag-aral ng Ingles ay pagbabad sa kultura na lumikha nito. G
kapangyarihan, at sinikap nilang pakinabangan ang kapangyarihang ito sa pamamagitan
7 ng pagkakait sa mga Indio ng salitang Espanyol. Kung sa bagay, sa umpisa ay hindi ito Alam ko. Bilang isang manunulat sa Ingles, alam ko na para ka magkaroon ng kumpiyansa 7
tuluyang sinadya. Nakita ng mga misyonerong kagaya ni Pedro Chirino na mas madaling sa salitang iyon ay kailangan angkinin mo ang kaluluwa noon. Hindi lamang grammar at
pag-aralan ang mga salitang indio kaysa turuan sila ng Espanyol. Mas madaling turuan syntax ang wika. Ang wika ay kultura at sensibilidad.
I ang mga Indio ng Kristiyanismo sa pamamagitan ng kanilang mga wika kaysa Espanyol. I
K Makikita rin ang mga bagay na ito nina Mike Velarde at iba pang mga matagumpay na Kung tutuusin, ang wika ay hindi laging nagdudulot ng komunikasyon. Kung minsa, K
A “misyonero” sa kasalukuyan. Sa bandang huli na lamang sadyang ipinagbawal ng mga nagdudulot ito ng kawalan ng komunikasyon. Malinaw na malaki ang ambag ng Ingles A
T Kastila ang wikang Espanyol sa mga eskuwelahan at iba pang institusyon ng mga Indio. sa pangalawa. Higit tayong pinaghiwalay kaysa pinag-isa nito. Makikita ang puwang sa T
L Ito ay para ipuwera sila sa alta sosyedad at tuloy sa pagpapalakad ng bayan. lipunan sa ating mga sine, ang pinakapopular na uri ng entertainment dito sa atin. Kapag L
O mayaman ang pamilya ay tiyak na Ingles ang dialogue. Kapag katulong ang karakter ay O
N Iba ang naging karanasan ng mga bansa sa America Latina. Kaiba sa Filipinas, ang mag-tatagalog, lalong-lalo na ang tipong may puntong Batangas o Bulacan. Para maging N
G mga bansang ito ay naging settler colonies, o mga kolonyang tinirahan ng mga taong class ang dating, ang mga artista mismo ay sumasagot sa Ingles sa mga interview. G
galing sa kanluran. Para matirhan ang madaming lugar dito ay pinagpapatay ng mga Bagama’t sikat siya sa labas, si Melanie ay laging magiging api rito dahil hindi siya
M settler o kolonyalista ang katutubong populasyong Indio. Isang malinaw na kaso ng marunong mag-Ingles. M
A genocide. Umusbong ang isang populasyong creole, na galing sa mga dayong Espanyol at A
R nagsasalita ng Espanyol. Ano ang dapat gawin? Paano natin pagtutugmain ang pangangailangan natin sa Ingles R
K sa isang banda at ang pangangailangan natin ng isang wikang magbubuklod sa atin sa K
A Naunawaan ng mga Espanyol na ang wika ay kapangyarihan pero nagkamali sila sa kabila? A
H pagsasamantala nito. Ang mga Amerikano ang makakikita ng wastong pagsasamantala H
A nito. Ito ay hindi ang pagkakait ng wikang kolonyal sa mga Indio kundi ang Ang sagot ay ang pagpapalakas ng wikang pambansa. Ang wikang iyan ay hindi maaaring A
N pagpapalaganap sa kanila nito. Ang pagkakait ng mga Espanyol ng wikang Espanyol sa maging Ingles. Iyan ay isang kaso ng, sabi nga sa Ingles, the “tail wagging the dog.” Hindi N
mga Filipino ay hindi nakapagpabait sa mga Indio. Naging rebelde sila. Ang pagtuturo ng maaaring ipagpag ng buntot ang aso. Ang pambansang wika ay maaari lamang maging
Ingles sa mga Filipino ay hindi nakapagrebelde sa kanila. Naging masunurin sila. Filipino.
Ito ang totoong problema sa Ingles, ang dahilan kung bakit hindi natin dapat akalaing Ang maling akala, o fallacy, ay ang paniniwalang kapag gustgo mong palakasin ang
ito ay isang purong grasya. Malinaw sa ating kasaysayan na ang Ingles ay hindi lamang Filipino ay gusto mong pahinain ang Ingles. Hindi totoo iyan. Gusto nating palakasin ang
naging paraan ng komunikasyon kundi paraan ng kolonisasyon. Ang Ingles ay hindi Filipino, pero gusto rin nating palakasin ang Ingles—bilang pangalawang lengguwahe,
naging paraan para sa pag-uusap ng mga mamamayan. Naging paraan para ito ay sa o second language. Ang mahalaga ay ang katagang “pangalawa” or “second.” Hindi
maaaring maging una ang Ingles.
94 95
Linggo 24 Linggo 24
Makikita natin sa halimbawa ng Thailand at iba pang mga bansag Asyano na hindi lamang ng mga tabloids at hindi broadsheets.
lamang ito posible kundi kailangan, Ayon sa mga nagtataguyod ng Philippines 2000,
ang mga bansang ito sa kasalukuyan ay puspusang nagpapalaganap ng Ingles: bakit Kung tutuusin, ano ba naman ang likas na mahusay na wika? Bago dumating si Goethe,
tayo pupunta sa kabilang direksiyon? Simple. Dahil sa kung ang mga bansang ito ay mahusay lamang ang Aleman para sa barbarians. Bago dumating si Pushkin, ang Russian
B kasalukuyang nagpapalaganap ng Ingles, ito ay dahil sa mayroon na silang sarili nilang ay mahusay lamang para sa pag-toast ng vodka. At bago dumating si Shakespeare, ang B
A wika—Thai, Bahasa, Intsik, Hapon, Koreano. Bagama’t puspusan nilang itinutulak ang Ingles ay mahusay lamang sa isang sakop. Ang husay ng lengguwahe ay nasa mga taong A
I pag-aaral ng Ingles, wala sa mga bansang ito ang magpupumilit na palitan ang sariling gumagamit nito. I
T wika ng Ingles. T
A Ang paborito ko pa ring kuwento rito ay ang isang direktor ng teatro na minsan ay A
N Kung bumisita ka sa ibang bansang Asyano, o Arab, ang unang maiisip mo ay kung gaano tinanong ng isang estudyanteng pa-wers-wers: “Talaga bang epektibo ang Filipino sa N
G tayo kaiba sa kanila. Hindi tayo ang rule, tayo ang exception. Ang mga higanteng diyaryo teatro?” Sumagot ang direktor, “Putang ina mo.” Namutla ang estudyante at dali-daling G
sa mga bansang ito ay nasa wikang pambansa. Iilan lamang ang nasa Ingles, at ito ay umalis.
7 nakatutok sa mga banyaga. Hindi aksidente na mas marami ang mambabasa ng mga 7
diyaryong Thai, Arab, Bahasa. Natural na gustong basahin ng mga tao ang naiintindihan “Tingnan n’yo,” sabi ng direktor sa kaniyang crew, “epektibo ang Filipino sa teatro.”
nila.
I I
K Maaaring ang mga bansang ito ay puspusang nagtuturo ng Ingles, pero matapos lamang K
A silang magkaroon ng isang matatag at malusog na wikang pambansa, isang wikang A
T pinagmulan ng national discourse, o usapang pambansa, isang wikang pinagmumulan T
L ng kanilang puri at karangalan. Ganito nila nagagamit ang Ingles habang naiiwasan ang L
O alienating effects nito. O
N N
G May kaibhan sa paghango at pagpapalit, may kaibhan sa paghiram at sa pagkopya. G
“God bless the child that’s got his own,” ayon nga sa isang kanta. Totoo iyan hindi lang
M para sa mga indibidwal kundi para rin sa mga bansa. Ang ibang bansa ay mayroong M
A pinanghahawakan, tayo ay wala. Sila ay humahango at humihiram, tayo ay nagpapalit A
R at kumokopya. At tingin natin sa sarili natin ay cosmopolitan tayo. Hindi ito pagiging R
K cosmopolitan, ito ay simpleng pagiging uprooted. K
A A
H Bakit hindi Filipino Engllish bilang wikang pambansa? At ano naman ang gamit sa atin ng H
A Ingles na tayo lamang ang nakakaintindi. At kung tutuusin, ano naman ang naging ambag A
N ng Filipino English—ang mga salitang “aggrupation” at “actuation”? Walang ganyang N
mga salita sa Ingles. Ang mga salita doon ay “group” at “action.”
Ang Filipino ba ay mayamang wika? Kaya ba nito ang seryosong diskusyon? Makikita
natin sa mga talk show sa TV—salamat sa pinasimulan ng Public Forum—na ganito na
nga. Sayang lamang at hindi pa ito nagyayari sa diyaryo. Ang Filipino ay lengguwahe
96 97
Linggo 25 Linggo 25
PANDESAL
“Tinapay na may asin” ang literal na ibig sabihin ng Espanyol na pan de sal. Ang Naging pamantayan din ang pandesal ng ekonomyang pambansa. Itinuring ang
sangkurot na asin (sal sa Espanyol) marahil ang ikinatangi nito upang maging paboritong patuloy nitong pagliit bilang patunay na tumataas ang presyo ng inaangkat na arina, at
panghalili sa almusal ng isang bansang higit na nasanay kumain ng kanin. samakatwid, na humihina ang halaga ng piso. Naging pagkakataon naman ito sa naging
malakas na benta nitong dekada 70 ng hot pandesal—na maliit nga ngunit dahil sa
B Maliwanag na isang pamana ng kolonyalismong Espanyol ang pandesal. Ni hindi bagong teknolohiya’y napananatiling laging mainit. B
A nagtatanim ng trigo ang mga Filipino nang dumating ang mga Espanyol noong ika-16 A
I dantaon. Subalit kailangang ipag-utos ang pagmasa ng galapong na trigo para gawing I
T tinapay dahil ito ang nakamihasnang pagkain ng mga mananakop. Bukod pa, gawa mula T
A sa pinakapinong arina ang ostiyang Kristiyano. A
N N
G Bukod sa pandesal, nahilig ang mga Filipino sa ibang tinapay bilang meryenda at G
siyempre pa’y naging kakompetensiya ng katutubong kakanin at puto. Naging popular
7 ang ibang tinapay kaugnay ng mga pistang panrelihiyon. Halimbawa, ipinasok ng mga 7
Espanyol ang pagkain ng tinapay tuwing Setyembre 10 sa mga parokyang patron si San
Nicolas Tolentino, isang ermitanyong Italyano at kasapi ng ordeng Agustino. Karaniwang
I inilalarawan siyang nakadamit ng itim at may hawak na liryo. Kung minsan, may hawak I
K siyang bulsikot o piraso ng tinapay na sumasagisag sa kaniyang patuloy na pagtulong sa K
A mga maralita hanggang mamatay siya noong 1306. A
T T
L Sa Filipinas, itinuturing na patron ng mga panadero si San Nicholas. Sa kaniyang L
O pista binabasbasan ang pan de san nicolas, isang uri ng panecito, na pinaniniwalaang O
N nakapagpapagaling ng karamdaman. N
G G
Mga Tsinong bihasa mula pa noong panahon ng dinastiyang Sung sa paggawa ng
M pinasingawan at hinurnong tinapay ang unang nangasiwa sa mga hurnong Espanyol sa M
A Intramuros. Hindi kataka-takang mga Tsino ang unang sumikat na may-ari ng panaderya A
R sa Maynila at sa mga poblasyon sa probinsiya. R
K K
A Isa namang paborito tuwing Pasko ng Pagkabuhay, Todos los Santos, at Pasko ang A
H matamis at mamantekilyang ensaymada. Winisikan lamang ng puting asukal ang H
A tradisyonal na ensaymada. Nadagdag ang kinudkod na keso, karaniwang Eden, nitong A
N Peacetime sa Maynila. Bago magkadigma sinasabing ipinasok ang pagpapalamuti ng itlog N
na pula at kesong puti sa ensaymada ng Malolos, Bulacan.
Samantala, bukod sa tradisyonal na galyetas at biskuwit, napuno ang estante ng

panaderya sa iba’t ibang tinapay na may sari-saring palaman at pampalasa. Maituturing
na Filipino ang mga tinapay na may lahok na niyog at saging. Hindi rin nanatili sa almusal
kasama ng kape ang pandesal. Ibinabaon itong sandwits, gaya ng naging turing sa
mahigpit nitong kalaban—ang pan amerikano, isang mahaba, malambot, at tinitilad na
tinapay, na naging popular nitong panahon ng Amerikano.
98 99
Linggo 26 Linggo 26
Pork Empanada
ni Tony Perez
Madalas ka ba sa Katipunan? Labing-isa ang kapatid ni Bototoy – ang apat na panganay ay nagsipag-
asawa’t mayroon nang pamilya. Ang sumunod pang apat ay nagtapos ng hay iskul at
Siguro’y nakita mo na ang Frankie’s Steaks and Burgers, sa tabi ng bagong kasalukuyang iginagapang ang pag-aaral ng tatay nilang maintenance engineer at ng
Cravings, malapit sa Lily of the Valley Beauty & Grooming Salon. Kung nakita mo na iyon, nanay nilang hilot. Ang sumunod na dalawa’y nasa elemetari pa. Si Bototoy at ang
B nakita mo na rin siguro si Bototoy. bunsong si Nining ay pinagpasiyahang huwag munang pag-aralin, pagkat libre man ang B
A matrikula’y sakit ng ulo ang pambili ng gamit at kasangkapan sa mga prodyek. A
I Lunes hanggang Sabado, inaakyat ni Bototoy ang liku-likong landas mula I
T Barangka hanggang service gate sa likod ng Ateneo Grade School, kasama ng tatay Paboritong kapatid ni Bototoy si Nining. Tuwing papanaog sa Barangkang kasa- T
A niyang maintenance engineer sa paaralan at ng mga kalaro niyang sina Nono, Itoc, at kasama ng tatay at mga kalaro, bago umuwi’y nagdaraan siya sa tindahan ni Aling Rory: A
N Radny. Karamihan sa mga batang umaakyat doo’y humihimpil sa malawak na covered sa gaano mang kaliit na kinita sa pagwa-watch-your-car ay ibinibili niya ang bunso N
G court ng College, sa tabi ng Our School, malapit sa Obesrvatory, kung saan sila nag- ng kahit na anong munting pasalubong: isang supot na Oishi o Ding Dong o Tomi, o G
aabang ng magba-badminton at tennis na tatawag ng pulot boy. Si Bototoy naman ay dalawang balot na Choc-Nut o Kripy Bar o Cloud 9, o tatlong pirasong White Rabbot
7 hindi humihimpil doon. Lalakarin niya ang malayu-layo pang Gate 2, at doon ay tatawid o Snow Bear o Judge. Saka lamang siya papasok at susuot sa pasikut-sikot na looban, 7
siya sa Katipunan, upang maupo sa sentadong island sa harap ng Frankie’s Steaks and tungo sa kanilang tinitirhan. Sa may poso pa lamang ay tanaw na niya ang malinggit na
Burgers. si Nining, nakaupo sa may pintuan, naghihintay, nakadamit at sadals na Happy Feet na
I kupas at maluwag din, ang mga mata’y mabilog at masigla rin, ang mga pisngi’y mabilog I
K Natatandaan mo na ba siya? din. Nakangiti. At tulad niya’y mayroong mga ngiping-kuneho. K
A A
T Anim na taong gulang si Bototoy. Ahit ang kaniyang ulo maliban sa tumpok Pagkatapos maghapunan ng patis at kangkong, o kung minsa’y bagoong, sina T
L na buhok sa ibabaw ng kaniyang noo. Mabilog at masigla ang kaniyang mga mata. Bototoy at Nining ay tumutulong sa nanay sa pagtitiklop ng sinampay, pagkatapos ay L
O Mabilog din ang kaniyang pisngi, lagi siyang nakangiti, at mayroon siyang mga ngiping- nakikipanood ng telebisyon sa kapitbahayna sina Aling Mela. Bago mag-alas-otso’y O
N kuneho. Suot-suot niya’y kamiseta’t shorts at sandals na Happy Feet na laging kupas at pinapapanhik na sila, kaya’t naglalaro’t naghuhuntahan na lamang sa magkabila ng maliit N
G maluwang, pagkat pinaglakhan ng kaniyang mga kapatid. nilang kahon ng mga laruang plastik. G
M Maliit si Bototoy, kaya’t di siya humihimpil sa covered court. Doon ay lagi “Bukas, Kuya, ano’ ’uuwi mo?” laging tanong ni Nining. M
A siyang nauunahan sa pagpulot ng bola nina Nono at Itoc at Radny at ipa pang batang A
R Barangkang higit na maliksi at higit na malaki sa kaniya. Kaya nga’t isang araw ay “’Di ko sasabihin, sorpresa,” lagi namang sagot ni Bototoy. R
K napadpad siya sa harap ng Frankie’s Steaks and Burgers, at doon ay nagkusa siyang K
A mag-watch-your-car. Kaniya-kaniya ang lugar na iyon, pagkat ang ibang bata’y nasa “Marami’ klase’ kendi?” A
H harap ng Shakey’s at ng Jollibee at ng McDonald’s at ng Kentucky’s, sa iba pang mga H
A bahagi ng Katipunan, kung saan marami at sunud-sunod ang pumaparadang sasakyan. “Maraming-marami. ’Pag marami’ ’ko’ makuha’ pera, mas marami’ ’ko’ mabibili.” A
N Bagamat mangilan-ngilan nga lamang ang tumitigil sa harap ng Frankie’s ay kuntento na N
si Bototoy – kahit kung minsan ay hindi siya inaabutan ng kahit singko, at kung minsan ay “Kuya, sa’n ka ku’kuha’ pera?”
hindi siya pinapansin, at kung minsan ay binubulyawan pa siya ng may-ari ng sasakyan.
Kung mahina ang raket ay magdamag siyang nauupo sa sementadong island sa harap ng “Sa Katipunan. Don ako nagtatrabaho.”
Steaks and Burgers, na parihaba niyang trono, maalikabok tuwing tag-init at tuwing tag-
ulan ay maputik. “Do’n sa trabaho ni Tatay?”
Ngayon – naaala’la mo na ba siya? “Hindi, mas malayo pa. Tatawid ka pa. Mi’san, kung gusto mo, ‘sasama kita.”
100 “Gusto ko, Kuya.” 101

Linggo 26 Linggo 26
At tulad ng dati, magbibida si Bototoy tungkol sa kaniyang pagwa-watch-your- Minsa’y isang binata at isang dalaga ang nagparada ng Galant, at nag-order ng
car sa harap ng Frankie’s. Tungkol sa mga taong nagagawi roon. Tungkol sa kanilang mga pork empanada at Coke, at doon nagpalamig sa loob ng sasakyan.
kasuotan. Tungkol sa kanilang mga sasakyan. Tungkol sa minsa’y nag-abot sa kaniya ng
limang piso. “Bos, watsyorkar,” magalang na mungkahi ni Bototy, na winalang-bahala lamang
B ng dalawa, palibsahang may masayang biro silang pinagtatawanan. Muling naupo si B
A Si Nining ay mangangarap ng kendi at damit at laruan. At si Bototoy naman ay Bototoy sa sementadong island. Pagkat bukas ang bintana ng Galant, dinig ni Bototy ang A
I mangangarap nng pagbabantay ng pagkarami-raming sasakyan, sa harap ng Frankie’s kanilang usapan habang sila’y kumakain, maging sa kaniyang kinauupan: I
T Steaks and Burgers, sa Katipunan. T
A “I always buy this, it’s so ‘sarap,” sabi ng dalaga. A
N Madalas ka ba roon? N
G “’Galing the crust,” sabi ng binata. G
Siguro’y narinig mong tunay na masarap ang pagkain doon. Taga-Mabalacat
7 ang may-ari at ubod ng linamnam ang kaniyang tenderloin at t-bone at spare ribs at “Yeah, it’s so manipis and it’s so malutong, ‘di ba?” 7
Hawaiian at Salisbury at a la pobre at beef teriyaki at tocino at skinless at tapa at arroz
a la Cubana, na laging hanap-hanap ng nagsisidayo roon. Maliit at makitid ang puwesto, “When you bite it, it’s like manamis-namis.”
I ngunit malinis at naka-aircon. Nakagigiliw sa paningin ang mga ilaw na pendiyente sa I
K ibabaw ng mga mesa, at laging may masayang tugtugin. Sa tabi ng kaha, may lata-latang “This one’s really, really, really may Tita’s favorite. She’ll go out and make lakad K
A turrones de casuy at basket-basket na petit fortunes at gara-garapong yemas at balot- just to buy. It has giniling with no taba, and bacon bits, and chips, and raisins, and water A
T balot na espasol at bote-botelyang garlic peanuts. chestnuts, and chopped onions and carrots, and grated cheese. So diff’rent from the T
L commercial ones you buy in other places, how harang, it’s all potatoes and it’s so maalat L
O Pero iisa ang pambato ng Frankie’s Steaks and Burger – di lamang sa mga regular and it tastes like flour.” O
N na parokyano kundi sa lahat ng nagsisidaan, pagkat sa tabi ng pintuang salamin ay may N
G aluminyum na bintanang pan-take-home, at sa ilalim ng bintana’y may makulay na Matapos magmirindal ay hinagis nila sa labas ang mga basyong plastik, na G
paskil na tinitikan ng pentel pen na pula at asul sa isang parisukat na pirasong dilaw na matapos inuma’y kinuyumos muna’t pinilasan, at ang mga pirasong wax paper na
M kartolina: pinagbalutan ng empanda, at ang manipis na sorbelyeta. M
A A
R FRANKIE’S ESPECIAL Sabi ni Bototoy sa kaniyang sarili, “Pag yumaman ako, kakain ako no’n.” R
K PORK EMPANADA K
A P 10.50 Pinagmasdan niya ang dilaw na paskil, at ang aluminyum na bintana, at ang A
H weytres na naroo’t nag-aayos ng bunton-buntong pork empanadang nangagkabalot ng H
A Nakakain ka nab a ng pork empanadang iyon? wax paper sa mga plastik na bandeha. A
N N
Uma-umaga, tangha-tanghali’t hapon-hapon, di iilan ang nagsadya sa Katipunan Sinuksuk ni Bototoy ang isa niyang kamay sa kaliwang bulsa ng maluwang
at tumigil sa harap ng Frankie’s at kumatok sa bintana at nag-order ng pork empanadang niyang shorts: doo’y may dalawang beinte-singkong bagol. Sinuksik ang kabila sa
iyon: isa-isa, dose-dosena, grosa-grosa – pambaon, pangmeryenda, panregalo, panghain kanang bulsa: isang diyes, tatlong singkol, dalawang mamera. Matagal-tagal pa, at
sa bisita. Di rin iilan ang nag-order at doon mismo kumain, kung hindi sa tapat ng marami pang sasakyang babantayan, bago si makabili ng kahit isang pork empanada.
bintana’y sa harap o gilid ng munting restawran, at kung hindi sa harap o gilid noon Kung sana’y malaki-laki lamang siya, nang makapag-pulot-boy sa covered court, o
ay sa nakatigil nilang sasakyan. Lagi silang pinanonood ni Bototoy, nakatuntong sa kaya’y makapangagaw ng iwa-watch-your-car sa harap ng Shakey’s at ng Jollibee at ng
sementadong island, tahimik at nag-iisa. McDonald’s at ng Kentucky’s!
102 103
Linggo 26 Linggo 26
Tatlong piso at kuwarenta sentimos lamang ang kinita niya sa buong maghapon. “Mas masarap. Mayayaman ang kumakain no’n.”
Nang sunduin niya ang tatay niysa sa Maintenance Department ay tahimik siya’t malayo
ang tingin. Kagyat na naisip ng tatay niya’t mga kalaro kung siya’y nadapuan ng sakit, “Sa bertdey ko, Kuya?” usisang muli.
ngunit dahilan niya’y napagod lamang siya sa kawa-watch-your-car sa harap ng Frankie’s.
B “Oo. ’Pag marami na ’ko’ pera. Kakain tayo do’n.” B
A Sa tindahan ni Aling Rory ’y matagal niyang pinagmunimunihan ang A
I ipapasalubong sa bunsong kapatid. Nakuntento siyang bumili ng isa balot na ruweda. At sandaling nagliwanag sa isip ni Nining ang larawan ng sari-saring maririkit na I
T May dalawang piso’t labimpitong sentimo siyang natitira – imbes ibili ng lastiko o holen kainan, na madalas nilang matanaw ng nanay mula sa mga dyipni at bus na kanilang T
A o teks o ihulog sa alkansiya ng nanay ay maitatabi niya. Bilang simula ng kaniyang pag- nasasakyan. A
N iipon. N
G Tulad ng maraming kainan sa Katipunan, hindi ba? G
Noong gabing iyon, bago ganap na makatulog ay nanagimpan siya ng masarap
7 na buhay na walang takot at walang pagod at walang sakit at walang kakulangan sa pera Tulad ng mga kainan doon na hinihimpilan ng mga batang watch-your-car. Sa 7
at walang problema, at sa pinilakang tabing ng kaniyang diwa’y kasama niya si Nining, harap ng Shakey’s, at ng Jollibee, at ng McDonald’s at ng Kentucky’s at ng Frankie’s
at sila’y nagbibiruan, at sila’y nakasakay sa isang (maliit, mangyari’y panagimpang-bata) Steaks and Burgers.
I Galant, at sila’y nagparada sa harap ng Frankie’s, at sila’y nag-order ng pork empanada at I
K Coke, at doon sila nagpalamig sa loob ng sasakyan. At Isa si Bototy sa mga batang iyon, kaya’t siguro’y nakita mo na siya. K
A A
T Pagdilat niya’y maliwanag na sa labas, at yinuyugyog siya sa balikat ng tatay niy. Pagkat kinabukasa’y naroroon na naman si Bototoy, naghihintay at nagbabantay. T
L Uma-umaga, tangha-tanghali, hapon-hapon. Nakilala niya ang mukha ng pagtitiyaga at L
O “’Toy – sasama ka ba?” dinig niyang bulong ng tatay niya. ng pagtitiis, at ng pagsisikap, at ng pag-aasam, at ng pagbabakasakali. Ng ginhawa ng O
N pagpanhik sa bahay na may bulsang puno ng sinsilyong kumakalansing. Ng lungkot ng N
G “Opo,” tugon niya, bagamat talos niya na sa umagang iyon ay manghuhuli sina pagkaalat, ng paghiga sa banig na malakas ang pagnanasang makabawi kinabukasan. At G
Nono at Itoc at Radny ng alupihang-dagat sa San Roque, at noong makalawa lamang ay kinabukasan pa. At kinabukasan na naman. At kinabukasang muli.
M naghanap siya ng malinis na basyo ng Ligong paglalagyan, at nagpaalam siya sa nanay. M
A Datapuwat sa pagdaan ng mga araw, ang sisidlang basyo ng Ligo’y nangalahati A
R Dalawang piso lamang ang kinita niya noong araw na iyon, kayat sa tindahan ni rin, at dumami ang nilalaman. Nang bilangin ni Bototoy ang sinsilyo’y umabot na sa R
K Aling Rory ’y higit pa siyang nagmunimuni bago nagpasiyang bumili ng apat na pirasong beite-uno, at maibibili na niya ng pork empanada para sa kanilang dalawa ng bunsong K
A Tootsie Roll, na siyang pinasalubong niya kay Nining. Ang basyo ng Ligong ginawa kapatid. A
H niyang sisidlan ng sinsilyo’y kaniyang nadagdagan – nang kaunti lamang, gayunpama’y H
A nadagdagan. Inalog niya iyon at pinagmasdan. At inisip na sa loob ng sanlinggo’y “Bukas tayo bibili,” malapad na ngiti ni Bototoy. Naghagikgikan sila at nanggigil sa A
N maaaring mangalahati na ang laman niyon. At inisip din na sa loob ng isang buwan ay tuwa, at nagsilitaw ang kanilang mga ngiping-kuneho. N
makabibili na siya ng pork empanada. At muli niyang inalog at pinagmasdan.
Madaling-araw pa lamang ay gising na gising na ang magkapatid. Nagbihis si
“Nag-iipon ako, Nining,” pagtatapat niya sa bunsong kapatid, bago niya ibinaon Nining ng kaisa-isa niyang barong panlakad – kulay-koton kendi at may kuwelyong may-
ang basyo sa ilalim ng maliit nilang kahon ng mga plastik na laruan. “’Pag marami na ’ko’ palibot na kulay-sapin-sapin at malaking lasong kulay-koton kendi rin – na binibihisan
pera, bibili tayo’ empanada. Masarap iyon.” lamang tuwing may binyag o kasal o pistang-bayann o simbang gabi o dalaw-aginaldo.
Nagpulbos siya’t nagsuot ng hikaw niyang plastik at hugis-bituin. Si Bototoy naman,
“Parang litson, Kuya?” usisa ni Nining. pagkat walang sariling maayos na panlakad ay nagsuot pa rin ng maluwang niyang
shorts, at ng kamisetang may dibuhong kupas na oso at mga titik na “so happy summer
104 day be many friends”, na hiram sa nakatatandang kapatid. 105
Linggo 26 Linggo 26
“Papasyal ang dalawa, ha,” biro ng nanay nang sila’y paalis na. Napaisip ang weytres. Hawak-hawak niya ang mga empanada sa kaniyang mga
kamay: parang dalawang shoulder pads ng blusang dapat niyang tubusin sa mananahi
“’Be-bertdey parti kami Kuya,” masayang bitiw ni Ninging, at humawak siya nang mamayang gabi. Parang dalawang malalaking kwei, mga pulang kahoy na pinahagis
mahigpit sa kamay ni Bototoy. sa kaniya sa templong Tsino, minsang samahan siya ng kaibigan upang magpahula ng
B magandang hanapbuhay. B
A Inakyat nila ang liku-likong landas mula Barangka hanggang service gate sa likod A
I ng paaralan, kasama ng tatay nila at nina Nono, Itoc, at Radny. Nagdaan sila sa covered Nang sandaling iyon ay may kumatok sa aluminyum na bintana, at pagsungaw ng I
T court, at nilakad ang malayu-layo pang Gate 2, at doon ay tumawid sila sa Katipunan, weytres ay may dalawang maliit na batang naroroon, nakatingala sa kaniya, mabibilog at T
A patungong Frankie’s Steaks and Burgers. masisigla ang mga mata, mabibilog din ang mga pisngi, nakangiti, at may mga ngiping- A
N kuneho. N
G Samatala’y malihis muna tayo. G
“Pabili po ng dalawa’ empanada,” bati ng batang lalaki.
7 Kung madalas ka nga sa Katipunan, at kung nakita mo na nga ang Frankie’s Steaks 7
and Burgers, at kung nakakain ka na nga ng Frankie’s Especial Pork Empanada, nakita mo At bilang kaganapan ng itim niyang galak ay kinuha ng weytres ang beinte-unong
na rin siguro ang weytres na madalas matoka sa aluminyum na bintana roon. abot-abot ng bata, at iyon ay lihim niyang binulsa, iniabot naman niya ang dalawang
I lumang empanada. I
K Noong umagang iyon ay muling gumising nang may toyo sa utak ang weytres. K
A Noong kasing nakaraang linggo at nagsara sila ng kainan, nang magbilangan ng pera’y “’Upo tayo, Nining,” ngiti ni Bototoy, dala-dala ang kanilang kakanin. Upang di A
T natuklasang kulang ng beinte-uno ang kabuuang bayad sa empanada. Sinabunan ng marumhan ang damit ng kapatid ay pinagpagan niya ng alikabok ang isang bahagi ng T
L may-ari ang weytres sa pagiging burara, at pinaghinalaan pang nangupit ng dalawang sementadong island. Naupo silang magkasiping, nagngingitian, naghahagikgikan at L
O empanada. Bagamat di siya inawasan ng sahod, labis na dinamdam ng weytres ang nanggigigil sa tuwa. O
N pangyayaring iyon. Totoo ngang siya’y burara – bukod sa suplada at masungit at laging N
G nakaismid – ngunit sa pangungupit ng empanada’y wala siyang kasalanan. “Dito ‘ko nagtatrabaho,” pagmamalaki ni Bototoy, at pinagmasdan ni Nining nang G
buong pagmamangha ang kanilang kapaligiran.
M Noong umagang iyon, nang ipasok ng nagdedeliber ang mga kahon ng sariwang M
A empanada, isa-isa yaong binuklat ng weytres, at ang nilalaman ay maingat niyang Maingat nilang binuklat ang wax paper, at masayang tiningna ang mga A
R binilang. Inayos niyang bunton-bunton sa mga plastic na bandeha. Dinala’t pinatong sa empanada, at masaya yaong sinubo, at kinain nang marahan upang namnamin ang lasa’t R
K pasemano ng aluminyum na bintana. At hinugot ang drower sa ilalim ng bintana, upang di nila agad maubos. K
A ilabas ang librito ng mga resibong puti at rosas at pirasong carbon paper at bolpen na A
H matagal nang nawawala ang takip (at bunga ng kaniyang pagiging burara). “Kaka’nin mo’ balat, Nining, kasi malutong,” bilin ni Bototoy, H
A A
N Noong umagang iyon – bago dumating sina Bototoy at Nining – ang nalalabing “Masarap, Kuya.” N
mga resibong puti sa librito’y naubos. Muling hinugot ng weytres ang drower sa ilalim ng
bintana – sa sulok kasi niyon ay may nakasalansang mga buong librito. Nang humila siya “Masarap.”
ng librito, dalawang empanada ang nasagi ng kaniyang kamay. Nangakabalot pa ng wax
paper, ngunit papanis na – noong nakaraang linggo’y nahulog sa drower at natulak sa Sa Katipunan, patuloy na nagdaan ang mga sasakyan, mabilis at mabagal
loob (na bunga rin ng kaniyang pagiging burara).

Nakaramdam ng inis ang weytres. Naalala niya ang masasakit na salitang bitiw ng
may-ari ng kainan, at ang paghihinala nitong nangupit siya ng empanada. Nakaramdam
106 din siya ng itim na gala – galak ng paghihiganti, at galak ng pagwawagi. 107
Linggo 27-28 Linggo 27-28
Lumang ortograpiya Modernong ortograpiya Ang haring sinabi co na Ang haring sinabi ko na
ay may tatlóng anác sila, ay may tatlong anak sila
Unang bahagi: Unang bahagi:
tuturan co’t ibabadyá tuturan ko’t ibabadya
Virgeng Ináng mariquit Birheng Inang marikit
nang inyo ngang maquilala. nang inyo ngang makilala.
Emperadora sa Langit, Emperadora sa Langit,
B B
tulungan po yaring isip tulungan po yaring isip
A Si don Pedro ang panganay Si Don Pedro ang panganay A
matutong macapagsulit. matutong makapagsulit.
I na anác nang haring mahal, na anak ng haring mahal, I
T at ang icalaua naman at ang ikalawa nama’y T
Sa aua mo po’t, talaga Sa awa mo po’t talaga
A si don Diego ang pangalan. si Don Diego ang pangalan. A
Vírgeng ualang macapára, Birheng walang makapara
N N
acong hamac na oveja akong hamak na oveja
G Ang icatlo’i, si don Juan Ang ikatlo’y si Don Juan G
hulugan nang iyong gracia. hulugan ng iyong grasya.
ito’i siyang bunsong tunay, Ito’y siyang bunsong tunay,
7 parang Arao na sumilang parang Araw na sumilang 7
Dila co’i iyóng talasan Dila ko’y iyong talasan
sa Berbaniang caharian. sa Berbanyang kaharian.
pauiin ang cagarilán, pawiin ang kagarilan
at nang mangyaring maturan at nang mangyaring maturan
I Ito’i, lalong mahal baga Ito’y lalong mahal baga I
ang munting ipagsasaysay. ang munting ipagsasaysay.
K sa capatid na dalaua, sa kapatid na dalawa, K
A salang malingat sa mata salang malingat sa mata A
At sa tanang nangarito At sa tanang nangarito
T nang caniyang haring amá. ng kaniyang haring ama. T
nalilimping auditorio, nalilimping awditoryo
L L
sumandaling dinguin ninyo sumandaling dinggin ninyo
O Para-parang nag-aaral Para-parang nag-aaral O
ang sasabihing corrido. ang sasabihing korido.
N ang manga anác na mahal, ang mga anak na mahal, N
G malaqui ang catouaan malaki ang katuwaan G
Na ang sabi sa historia Na ang sabi sa historya
nang hari nilang magulang. ng hari nilang magulang.
nang panahong una-una, nang panahong unang-una,
M M
sa mundo’i nabubuhay pa sa mundo’y nabubuhay pa
A Ay ano’i, nang matuto na Ay ano’y nang matuto na A
yaong daquilang monarca. yaong dakilang monarka.
R yaong tatlóng anác niya, yaong tatlong anak niya R
K ay tinauag capagdaca ay tinawag kapagdaka K
At ang caniyang esposa At ang kaniyang esposa
A nitong daquilang monarca. nitong dakilang monarka. A
yaong mariquit, na reina, yaong marikit na reyna
H H
ang pangala’t bansag niya ang pangala’t bansag niya
A Lumapit na capagcuan Lumapit na kapagkuwan A
ay si doña Valeriana. ay si Donya Valeriana.
N ang tatlóng príncipeng mahal, ang tatlong prinsipeng mahal, N
cordero’i, siyang cabagay kordero’y siyang kabagay
Itong hari cong tinuran Itong hari kong tinuran
nag-aantay pag-utusan. nag-aantay pag-utusan.
si don Fernando ang ngalan si Don Fernando ang ngalan
ang caniyang tinubuan ang kaniyang tinubuan
Anáng hari ay ganitó Anang hari ay ganito:
ang Berbaniang caharian. ang Berbanyang kaharian.
caya co tinauag cayó, “Kaya ko tinawag kayo,
dito sa itatanong co dito sa itatanong ko
ay sabihin ang totoó. ay sabihin ang totoo.
108 109
Linoob nang Dios Amá “Niloob ng Diyos Ama Sa pananaguinip bagá Sa pananaginip baga
na cayo’i, nangatuto na, na kayo’y nangatuto na, nitong mahal na monarca, nitong mahal na monarka,
mili cayó sa dalaua mili kayo sa dalawa nagbangon capagcaraca nagbangon kapagkaraka
magpare ó magcorona. magpari o magkorona.” sa hihigán niyang cama. sa hihigan niyang kama.
B B
A Ang sagót nila at saysay Ang sagot nila at saysay At hindi nanga na-idlip At hindi na nga naidlip A
I sa hari nilang magulang, sa hari nilang magulang, sa malaqui niyang hapis, sa malaki niyang hapis, I
T capua ibig magtangan kapwa ibig magtangan sa hirap na masasapit sa hirap na masasapit T
A nang corona’t, cetrong mahal. ng korona’t setrong mahal. niyong bunsong ini-ibig. niyong bunsong iniibig. A
N N
G Nang itó ay maringig na Nang ito ay marinig na Ito ang niyang dahilán Ito ang niyang dahilan G
nang haring canilang amá, ng haring kanilang ama, nang sa bungang panaguimpan nang sa bungang panagimpan
7 pinaturuan na sila pinaturuan na sila tuloy ipinagcaramdam tuloy ipinagkaramdam 7
na humauac nang espada. na humawak ng espada. at sa banig ay naratay. at sa banig ay naratay.
I Sa Dios na calooban Sa Diyos na kalooban Nagpatauag nanga rito Nagpatawag na nga rito I
K sa canilang pag-aaral, sa kanilang pag-aaral, marurunong na médico, marurunong na mediko, K
A di nalao’i, natutuhan di nalao’y natutuhan dili masabi cun anó dili masabi kung ano A
T ang sa armas ay pagtangan. ang sa armas ay pagtangan. ang saquit nang haring itó. ang sakit ng haring ito. T
L L
O Ito’i, lisanin co muna Ito’y lisanin ko muna Sa gayong carami bagá Sa gayong karami baga O
N yaong pagcatuto nila, yaong pagkatuto nila, medicong tinauag nila, medikong tinawag nila N
G at ang aquing ipagbadyá at ang aking ipagbadya ay ualang macapagbadyá ay walang makapagbadya G
itong daquilang monarca. itong dakilang monarka. sa saquít na dinadalá. sa sakit na dinadala.
M M
A Nang isang gabing tahimic Nang isang gabing tahimik Ay mayroon namang isá Ay mayroon namang isa A
R itong hari’i, na-iidlip, itong hari, naiidlip, na bagong cararating pa, na bagong kararating pa R
K capagdaca’i, nanaguinip kapagdaka’y nanaginip siyang nagpahayag bagá siyang nagpahayag baga K
A sa hihigán niyang banig. sa hihigan niyang banig. saquit nang bunying alteza. sakit ng bunying alteza. A
H H
A At ang bungang panaguimpan At ang bungang panagimpan Ang damdam mo haring mahal “Ang damdam mo haring mahal A
N nitong hari cong tinuran, nitong hari kong tinuran ay galing sa panaguimpán, ay galing sa panagimpan, N
ang anác na si don Juan ang anak na si Don Juan sa iyo’i, aquing tuturan sa iyo’y aking tuturan
pinag lilo at pinatay. pinaglilo at pinatay. ang iyo pong cagamutan. ang iyo pong kagamutan.
Ang dalauang tampalasang Ang dalawang tampalasang May isang ibong maganda “May isang ibong maganda
sa caniya ay pumatáy, sa kaniya ay pumatay ang pangalan ay Adarna, ang pangalan ay Adarna,
inihulog at iniuan inihulog at iniwan cun marinig mong magcantá kung marinig mong magkanta
sa balón na calaliman. sa balon na kalaliman. ang saquít mo’i, guiguinhaua. ang sakit mo’y giginhawa.
110 111
Sa Tabor na cabunducan “Sa Tabor na kabundukan May dinatnang landás siya May dinatnang landas siya
ang siyang quinalalaguian, ang siyang kinalalagian mataas na pasalungá, mataas na pasalunga,
cahoy na hinahapunan kahoy na hinahapunan tumahan capagcaraca tumahan kapagkaraka
Piedras Platas ang pangalan. Piedras Platas ang pangalan. itong príncipeng masiglá. itong prinsipeng masigla.
B B
A Cun arao ay uala roon “Kung araw ay wala roon Sa masamáng capalaran Sa masamang kapalaran A
I itong encantadang ibon, itong engkantadang ibon, sa Dios na calooban, sa Diyos na kalooban I
T sa iba sumasalilong sa iba sumasalilong nang dumating sa ibabao nang dumating sa ibabaw T
A at nagpapaui nang gutom. at nagpapawi ng gutom. cabayo niya’i, namatáy. kabayo niya’y namatay. A
N N
G Cun gabing catahimican “Kung gabing katahimikan Di anong magagaua pa Di anong magagawa pa G
ualang malay ang sino man, walang malay ang sino man, uala nang masac-yán siya, wala nang masakyan siya,
7 ay siyang pag-oui lamang ay siyang pag-uwi lamang ang bastimento’i, quinuha ang bastimento’y kinuha 7
sa Tabor na cabunducan. sa Tabor na kabundukan. at lumacad capagdaca. at lumakad kapagdaka.
I Cayá mahal na monarca “Kaya mahal na monarka Sa Dios na calooban Sa Diyos na kalooban I
K yao’i, siyang ipacuha, yao’y siyang ipakuha na sa tanong bininyagan, na sa tanong bininyagan K
A gagaling pong ualang sala gagaling pong walang sala dumating siyang mahusay dumating siyang mahusay A
T ang saquít mong dinadalá. ang sakit mong dinadala.” sa Tabor na cabunducan. sa Tabor na kabundukan. T
L L
O Nang sa haring mapaquingan Nang sa haring mapakinggan May cahoy siyang naquita May kahoy siyang nakita O
N ang caniyang cagamutan, ang kaniyang kagamutan, na tantong caaya-aya, na tantong kaaya-aya N
G capagdaca’i, inutusan kapagdaka’y inutusan sa caagapay na ibá sa kaagapay na iba G
ang anác niyang panganay. ang anak niyang panganay. siyang tangi sa lahat na. siyang tangi sa lahat na.
M M
A Si D. Pedro’i, tumalima Si Don Pedro’y tumalima Ang daho’i, sacdal nang inam Ang daho’y sakdal nang inam A
R sa utos nang haring amá, sa utos ng haring ama, para-parang cumiquinang, para-parang kumikinang, R
K iguinayác capagdaca iginayak kapagdaka diamante’i, siyang cabagay diyamante’y siyang kabagay K
A cabayong sasac-yán niya. kabayong sasakyan niya. sa mata’i, nacasisilao. sa mata’y nakasisilaw. A
H H
A Ikalawang bahagi: Ikalawang bahagi: Ang naisipan nga niya Ang naisipan nga niya A
N Yao nanga’t, lumacad na Yao na nga’t lumakad na sa loob at ala-ala, sa loob at alaala, N
cabunducan ang pinuntá, kabundukan ang pinunta, doon na tumiguil bagá doon na tumigil baga
at hahanaping talagá, at hahanaping talaga, itong príncipeng masiglá. itong prinsipeng masigla.
mahal na ibong Adarna. mahal na Ibong Adarna.
Ang nasoc sa calooban Ang nasok sa kalooban
Mahiguit na tatlong buan Mahigit na tatlong buwan ang cahoy na ito’i, siyang “Ang kahoy na ito’y siyang
paglacad niya sa párang, paglakad niya sa parang, marahil hinahapunan marahil hinahapunan
at hindi nga maalaman at hindi nga maalaman nang ibong cong pinag-lacbay. ng ibong kong pinaglakbay.”
ang Tabor na cabunducan. ang Tabor na kabundukan.
112 113
Ay ano’i, nang gagabi na Ay ano’y nang gagabi na Ang príncipe ay hindi na Ang prinsipe ay hindi na
ang Arao ay lulubóg na, ang Araw ay lulubog na, nacaringig nang pagcantá, nakarinig ng pagkanta
madláng ibo’i, narito na madlang ibo’y narito na pagtúlog ay sabihin pa pagtulog ay sabihin pa
at manga cauan ang ibá. at mga kawan ang iba. himbing na ualang capara. himbing na walang kapara.
B B
A Sa gayóng daming nagdaan Sa gayong daming nagdaan Ang sa ibong ugali na Ang sa ibong ugali na A
I ualang dumápo isa man, walang dumapo isa man, cun matapos na magcantá, kung matapos na magkanta I
T naguló ang gunam-gunam nagulo ang gunam-gunam ay siyang pag-táe niya ay siyang pagtae niya T
A nitong príncipeng timtiman. nitong prinsipeng timtiman. at matutulog pagdaca. at matutulog pagdaka. A
N N
G Ganitong diquit na cahoy “Ganitong dikit na kahoy Sa masamáng capalaran Sa masamang kapalaran G
ualáng ibong humahapon, walang ibong humahapon ang príncipe’i, natai-an, ang prinsipe’y nataihan
7 aco’i, dito nalingatong ako’y dito nalingatong ay naguing bató ngang tunay ay naging bato ngang tunay 7
paghihintay cong malaon. paghihintay kong malaon.” ang catauan niyang mahal. ang katawan niyang mahal.
I Ang nasoc sa ala-ala Ang nasok sa alaala Di anong magágaua pa Di anong magagawa pa I
K sa loob niyang mag-isá, sa loob niyang mag-isa nang siya’i, maguing bató na, nang siya’y maging bato na, K
A ang siya ay magpahingá ang siya ay magpahinga paghihintay sabihin pa paghihintay sabihin pa A
T at búcas lumacad siya. at bukas ay lumakad siya. nang haring caniyang amá. ng haring kaniyang ama. T
L L
O Humilig nanga’t, sumandal Humilig na nga’t sumandal Ikatlong bahagi: Ikatlong bahagi: O
N doon sa cahoy na mahal, doon sa kahoy na mahal, At nang maguing isang-taon na At nang mag-iisang taon na N
G sa malaquing capaguran sa malaking kapaguran hindi dumarating bagá, hindi dumarating baga, G
siya’i, tambing nagulaylay. siya’y tambing nagulaylay. inutusan capagdaca inutusan kapagdaka
M si don Diegong pangalauá. si Don Diegong pangalawa. M
A Ay ano’i, nang tahimic na Ay ano’y nang tahimik na A
R ang gabí ay lumalim na, ang gabi’y lumalim na Sumunód at di sumuay Sumunod at di sumuway R
K siya nangang pagdating na siya na ngang pagdating na sa hari niyang magulang, sa hari niyang magulang, K
A niyong ibong encantada. noong ibong engkantada. iguinayác capagcuan iginayak kapagkuwan A
H cabayo niyang sasac-yán. kabayo niyang sasakyan. H
A Dumapo na siyang agad Dumapo na siyang agad A
N sa cahoy na Piedras Platás, sa kahoy na Piedras Platas, Pagca-handa’i, lumacad na Pagkahanda’y lumakad na N
balahibo ay nangulág balahibo ay nangulag cabunducan ang tinumpá, kabundukan ang tinumpa
pinalitán niyang agad. pinalitan niyang agad. at hahanapin nga niya at hahanapin nga niya
ang bunying ibong Adarna. ang bunying Ibong Adarna.
At capagdaca’i, nagcantá At kapagdaka’y nagkanta
itong ibong encantada, itong ibong engkantada, Mahiguit sa limang buan Mahigit sa limang buwan
ang tinig ay sabihin pa ang tinig ay sabihin pa nag-lacad niya sa párang, naglakad siya sa parang,
tantong caliga-ligaya. tantong kaliga-ligaya. hindi naman maalaman hindi naman maalaman
ang Tabor na cabunducan. ang Tabor na kabundukan.
114 115
Nang siya ay dumating na, Nang siya ay dumating na Sa toua niya’t, ligaya Sa tuwa niya’t ligaya
sa daan na pasalunga, sa daan na pasalunga, sa cahoy niyang naquita, sa kahoy niyang nakita,
nagtuloy at umahon na nagtuloy at umahon na oras nang á las cinco na oras nang alas singko na
itong príncipeng masiglá. itong prinsipeng masigla. madlang ibo’i, nagdaan na. madlang ibo’y nagdaan na.
B B
A Sa masamáng capalaran Sa masamang kapalaran Sa gayong daming nagdaan Sa gayong daming nagdaan A
I nang dumating sa ibabao, nang dumating sa ibabaw, manga ibong cauan-cauan, mga ibong kawan-kawan, I
T nabual nanga’t, namatay nabuwal na nga’t namatay ualang dumapo isa man walang dumapo isa man T
A ang cabayong sinasac-yán. ang kabayong sinasakyan. sa cahoy niyang namasdan. sa kahoy niyang namasdan. A
N N
G Di anong magagaua pa Di anong magagawa pa Ganitong diquit na cahoy “Ganitong rikit na kahoy G
sa cabayong namatay na, sa kabayong namatay na, ualang ibong humahapon, walang ibong humahapon
7 ang báon niya’i, quinuha ang baon niya’y kinuha ito’i, di co mapagnoynoy ito’y di ko mapagnuynoy 7
at lumacad capagdaca. at lumakad kapagdaka. cahalimbaua co’i, ulól. kahalimbawa ko’y ulol.
I Nang siya’i, dumating naman Nang siya’y dumating naman Ang cahoy na caagapay “Ang kahoy na kaagapay I
K sa Tabor na cabunducan, sa Tabor na kabundukan mayroong ibong nagdaan, mayroong ibong nagdaan, K
A may cahoy siyang dinatnan may kahoy siyang dinatnan ito’i, siyang tangi lamang ito’y siyang tangi lamang A
T diquít ay di ano lamang. rikit ay di ano lamang. bucód na hindi dapuan. bukod na hindi dapuan. T
L L
O Nang caniyang mapagmalas Nang kaniyang mapagmalas Cahit anong casapitan “Kahit anong kasapitan O
N ang cahoy Piedras Platas, ang kahoy Piedras Platas, ay hindi co tutugutan, ay hindi ko tutugutan, N
G ang dahon ay cumiquintáb ang dahon ay kumikintab na cun anong cabagayán na kung anong kabagayan G
diquít ay ualang catulad. rikit ay walang katulad. sa cahoy na gaua’t, laláng. sa kahoy na gawa’t lalang.”
M M
A Ang nasoc sa ala-ala Ang nasok sa alaala Ay ano’i, nang lumalim na Ay ano’y nang lumalim na A
R nitong príncipeng magandá, nitong prinsipeng maganda, ang gabí ay tahimic na, ang gabi ay tahimik na, R
K cahoy na caaya-aya kahoy na kaaya-aya doon sa batóng naquita doon sa batong nakita K
A hapunán niyong Adarna. hapunan niyong Adarna. ay nangublí capagdaca. ay nangubli kapagdaka. A
H H
A Sa puno nang cahoy baga Sa puno ng kahoy baga Ay ano’i, caalam-alam Ay ano’y kaalam-alam A
N may bató siyang naquita, may bato siyang nakita sa caniyang paghihintay, sa kaniyang paghihintay, N
cristal ang siyang capara kristal ang siyang kapara siya na nganing pagdatál siya na nganing pagdatal
nacauiuili sa matá. nakawiwili sa mata. nang ibong Adarnang mahal. ng Ibong Adarnang mahal.
Doon niya napagmalas Doon niya napagmalas Dumapo na nganing agád Dumapo na nganing agad
ang cahoy na Piedras Platas ang kahoy na Piedras Platas sa cahoy na Piedras Platas, sa kahoy na Piedras Platas,
ang balát ay guintóng uagás ang balat ay gintong wagas at naghusay nangang caguiat at naghusay na ngang kagiyat
anaqui’i, may piedrerías. anaki’t may piedreryas. balahibong sadyang dilág. balahibong sadyang rilag.
116 117
Sa príncipeng napagmasdan Sa prinsipeng napagmasdan Ikaapat na bahagi: Ikaapat na bahagi:

ang sa ibong cariquitan, ang sa ibong karikitan, Hindi niya mautusan Hindi niya mautusan
icao ngayo’i, pasasaan “Ikaw ngayo’y pasasaan ang anác na si don Juan, ang anak na si Don Juan,
na di sa aquin nang camay. na di sa akin nang kamay.” at di ibig mahiualay at di ibig mahiwalay
B cahit susumandalí man. kahit susumandali man. B
A Ay nang macapaghusay na Ay nang mapaghusay na A
I itong ibong encantada, itong ibong engkantada Si don Jua’i, naghihintay Si Don Jua’y naghihintay I
T ay siya nangang pagcantá ay siya na ngang pagkanta na siya ay pag-utusan, na siya ay pag-utusan T
A tantong caliga-ligaya. tantong kaliga-ligaya. aayao tauaguin naman aayaway tawagin naman A
N nang hari niyang magulang. ng hari niyang magulang. N
G Sa príncipenapaquingan Sa prinsipe napakinggan G
ang voces na sadyang inam, ang boses na sadyang inam, Siya nanga’i, nagcusa na Siya na nga’y nagkusa na
7 capagdaca’i, nagulay-lay kapagdaka’y nagulaylay dumulog sa haring amá, dumulog sa haring ama, 7
sa caniyang pagcasandal. sa kaniyang pagkasandal. nag-uica capagcaraca nagwika kapagkaraka
nang ganitong parirala, ng ganitong parirala:
I Sino cayang di maidlip Sino kayang di maidlip I
K sa gayong tinig nang voces, sa gayong tinig ng boses, Aco po’i, pahintulutan “Ako po’y pahintulutan K
A cun marinig nang may saquít kung marinig nang may sakit nang haring aquing magulang, ng haring aking magulang A
T ay gagaling siyang pilit. ay gagaling siyang pilit. aco ang quiquita naman ako ang kikita naman T
L nang iyo pong cagamutan. ng iyong kagamutan. L
O Macapitong hintó bagá, Makapitong hindi baga O
N ang caniyang pagcacantá, ang kaniyang pagkakanta Ngayon ay tatlóng taón na “Ngayon ay tatlong taon na N
G pitó naman ang hichura pito naman ang itsura hindi dumarating bagá, hindi dumarating baga G
balahibong maquiquita. balahibong makikita. ang capatid cong dalaua ang kapatid kong dalawa
M saquít mo po’i, malubha na. sakit mo po’y malubha na.” M
A Nang matapos nganing lahat Nang matapos nganing lahat A
R yaong pitóng pagcocoplas, yaong pitong pagkukuplas Ang sagót nang haring mahal Ang sagot ng haring mahal, R
K ay tumáe namang agad ay tumae namang agad bunsóng anác co don Juan “Bunsong anak kong Don Juan K
A itong ibong sadyang dilág. itong ibong sadyang dilag. cun icao ay mahiualay kung ikaw ay mahiwalay A
H lalo co pang camatayan. lalo ko pang kamatayan. H
A Sa casam-ang capalaran Sa kasam’ang kapalaran A
N si don Diego ay natai-an, si Don Diego ay nataihan Mapait sa puso’t, dibdib “Mapait sa puso’t dibdib N
ay naguing bató rin naman ay naging bato rin naman iyang gayác mo’t, pag-alís, iyang gayak mo’t pag-alis,
cay don Pedro’i, naagapay. kay Don Pedro’y naagapay. hininga co’i, mapapatid hininga ko’y mapapatid
cun icao’i, di co masilip. kung ika’y di ko masilip.”
Di anong magagaua pa Di anong magagawa pa
nang siya’i, maguing bató na, nang siya’y maging bato na, Isinagót ni don Juan Isinagot ni Don Juan:
paghihintay sabihin pa paghihintay sabihin pa ó haring aquing magulang, “O haring aking magulang,
nang haring caniyang amá. ng haring kaniyang ama. sa loob co po’i, masucal sa loob ko po’y masukal
mamasdan quitang may damdam. mamasdan kitang may damdam.
118 119
Cundi mo pahintulutan “Kung di mo pahintulutan Cung mahustong isang buan Kung mahustong isang buwan
ang aquing pagpapaalam, ang aking pagpapaalam paglacad niya sa parang, paglakad niya sa parang
ay di mo mamamalayan ay di mo mamamalayan ay siyang pagcain lamang ay siyang pagkain lamang
ang pag-alis co’t, pagpanao. ang pag-alis ko’t pagpanaw.” nang isang baong tinapay. ng isang baong tinapay.
B B
A Sa uinicang ito naman Sa winikang ito naman Sa isang buan ang isa Sa isang buwan ang isa A
I ang hari ay natiguilan, ang hari ay natigilan nang pagcaing muli niya, ng pagkaing muli niya I
T at segurong magtatanan at segurong magtatanan parang nagpepenitencia parang nagpepenitensiya T
A ang príncipeng si don Juan. ang prinsipeng si Don Juan. nang sa ibon ay pagquita. ng sa ibon ay pagkita. A
N N
G Lumuhod na capagdaca Lumuhod na kapagdaka Madai’t, salita naman Madaling salita naman G
sa haráp nang haring amá, sa harap ng haring ama, at di co na pahabaan, at di ko na pahabaan
7 bendición po’i, igauad na “Bendisyon po’y igawad na ay naguing apat na buan ay naging apat na buwan 7
siya cong maguing sandata. siya kong maging sandata.” pag-lacad niya sa parang. paglakad niya sa parang.
I Capagdaca’i, guinauaran Kapagdaka’y ginawaran Sa aua nang Vírgen Iná Sa awa ng Birheng Ina I
K at siya’i, binendicionan, at siya’y binendisyonan cay don Juan de Berbania, kay Don Juan de Berbanya, K
A at sa reinang iná naman at sa reynang ina naman ay dumating capagdaca ay dumating kapagdaka A
T ay lumuhód capagcuan. ay lumuhod kapagkuwan. sa daan na pasalunga. sa daan na pasalunga. T
L L
O Ay ano’i, nang matapos na Ay ano’y nang matapos na Nang sa príncipeng matignan Nang sa prinsipeng matignan O
N na mabendicionan siya, nang mabendisyonan siya, taas niyong cabunducan, taas niyong kabundukan, N
G ay nagtindig capagdaca ay nagtindig kapagdaka lumuhód siya’t, nagdasál lumuhod siya’t nagdasal G
itong príncipeng masiglá. itong prinsipeng masigla. sa Vírgeng Ináng marangal. sa Birheng Inang marangal.
M M
A Ang despensa ay binucsán Ang despensa ay binuksan Aco’i, iyong caauaan Ako’y iyong kaawaan A
R nuha nang limang tinapay, nuha ng limang tinapay Vírgeng calinis-linisan, Birheng kalinis-linisan, R
K siyang babaunin lamang siyang babaunin lamang at aquin ding matagalán at akin ding matagalan K
A sa talagang parurunan. sa talagang parurunan. itong mataas na daan. itong matalas na daan. A
H H
A Di sumacay sa cabayo Di sumakay sa kabayo Nang siya’i, matapos naman Nang siya’y matapos naman A
N nag-lacad nangang totoo, naglakad na ngang totoo pagtauag sa Vírgeng mahal, pagtawag sa Birheng mahal, N
ang príncipe nganing itó ang prinsipe nganing ito nuha nang isang tinapay nuha ng isang tinapay
cabunducan ang tinungo. kabundukan ang tinungo. at cumain capagcuan. at kumain kapagkuwan.
Doon sa paglacad niya Doon sa paglakad niya Sa limang tinapay bagá Sa limang tinapay baga
ualang tauong naquiquita, walang taong nakikita na baon niyang talaga, na baon niyang talaga
paratí sa ala-ala parati sa alaala iisa na ang natira iisa na ang natira
ang Vírgen Santa María. ang Birheng Santa Maria. na pangpauing gutom niya. na pampawing gutom niya.
120 121
Nang matapos nang pagcain Nang matapos na’ng pagkain Ang ama co’i, may damdam “Ang ama ko’y may damdam
sumalunga siyang tambing, sumalunga siyang tambing sa banig ay nararatay, sa banig ay nararatay,
sa aua nang Ináng Vírgeng sa awa ng Inang Birheng ang ibong Adarna lamang ang Ibong Adarna lamang
ualang hirap na dinating. walang hirap na dinating. ang caniyang cagamutan. ang kaniyang kagamutan.
B B
A Nang dumating sa ibabao Nang dumating sa ibabaw Bucód dito ang isa pa “Bukod dito ang isa pa A
I ang príncipeng si don Juan, ang prinsipeng si Don Juan ngayon ay tatlóng taón na, ngayon ay tatlong taon na I
T doo’i, caniyang dinatnán doo’y kaniyang dinatnan na hindi co naquiquita na hindi ko nakikita T
A isang leprosong sugatán. isang leprosong sugatan. ang capatid cong dalauá. ang kapatid kong dalawa.” A
N N
G Anitong leproso’t, badyá Anitong leproso’t badya, Anitong leproso bagá Anitong leproso baga G
maguinoó po aniya, “Maginoo po aniya don Juan maghihirap ca, “Don Juan, maghihirap ka,
7 na cun may baon cang dalá na kung may baon kang dala at sa pagca’t, encantada at sapagkat engkantada 7
aco po’i, limosán mo na. ako po’y limusan mo na. yaon ngang ibong Adarna. yaon ngang Ibong Adarna.
I Sa Dios po alang-alang “Sa Diyos po alang-alang Nguni’t, ngayon ang bilin co “Ngunit ngayon ang bilin ko I
K aco’i, iyong cahabagán, ako’y iyong kahabagan, ay itanim sa pusó mo. ay itanim sa puso mo K
A cun gumaling ang catauan kung gumaling ang katawan at nang hindi sapitin mo at nang hindi sapitin mo A
T ay aquin ding babayaran. ay akin ding babayaran.” na icáo ay maguing bató. na ikaw ay maging bato. T
L L
O Isinagot ni don Juan Isinagot ni Don Juan Sa iyong paglalacad diyan “Sa iyong paglalakad diyan O
N aco nga’i, mayroong taglay, “Ako nga’y mayroong taglay, ay may cahoy na daratnan, ay may kahoy na daratnan, N
G natirang isang tinapay natirang isang tinapay diquít ay di ano lamang rikit ay di ano lamang G
na aquing baon sa daan. na aking baon sa daan.” cauili-uiling titigan. kawili-wiling titigan.
M M
A Dinucot na capagdaca Dinukot na kapagdaka Doo’, huag tumiguil ca “Doo’y huwag tumigil ka A
R yaong tinapay na isa, yaong tinapay na isa, na sa cariquitan niya, na sa karikitan niya R
K caniyang ibinigay na kaniyang ibinigay na totoong ualang pagsala totoong walang pagsala K
A sa leproso na naquita. sa leproso na nakita. don Jua’i, mamamatay ca. Don Jua’y mamamatay ka. A
H H
A Anitong matanda’t, saysay Anitong matanda’t saysay Sa ibaba’i, tumanao ca “Sa ibaba’y tumanaw ka A
N pasasaan ca don Juan, “Pasasaan ka, Don Juan? may bahay cang maquiquita may bahay kang makikita N
sabihin mo’t, iyong turan Sabihin mo’y iyong turan ang magtuturo ay siya ang magtuturo ay siya
ang layon mo’t, iyong pacay. ang layon mo’t pakay.” doon sa ibong Adarna. doon sa Ibong Adarna.
Anang príncipe at badyá Anang prinsipe at badya, Yaring limos mong tinapay “Yaring limos mong tinapay
ganito po’i, maquinig ca, “Ganito po’y makinig ka ay cunin mo na don Juan, ay kunin mo na, Don Juan
sasabihin cong lahat na sasabihin kong lahat na nang may canin ca sa daan nang may kanin ka sa daan
ang sadya cong quiniquita. ang sadya kong kinikita. sa láyo nang paroroonan. sa layo ng paroroonan.”
122 123
Anitong príncipe’t, badyá Anitong prinsipe’t badya, Sa ibabá’i, tumingin siya Sa ibaba’y tumingin siya
ugali pagcabata na, “Ugali pagkabata na ay may bahay ngang naquita, ay may bahay ngang nakita,
na cun mailimos co na na kung mailimos ko na lumacad na capagdaca lumakad na kapagdaka
ay di co na quinucuha. ay di ko na kinukuha.” itóng príncipeng masiglá. itong prinsipeng masigla.
B B
A Pinipilit na ibigay Pinipilit na ibigay Nang dumating sa hagdanan Nang dumating sa hagdanan A
I ang limos niyang tinapay, ang limos niyang tinapay, napatano capagconan, napatano kapagkunan I
T umalis na si don Juan umalis na si Don Juan capagdaca ay dumungao kapagdaka ay dumungaw T
A siya’i, hindi pinaquingan. siya’y hindi pinakinggan. isang ermitañong mahal. isang ermitanyong mahal. A
N N
G Sa mahusay na pag-lacad Sa mahusay na paglakad Pinapanhic na sa bahay Pinapanhik na sa bahay G
nitóng príncipeng marilág, nitong prinsipeng marilag, ang príncipeng si don Juan, ang prinsipeng si Don Juan
7 sumapit siyang liualas sumapit siyang liwalas at ang ermitaño naman at ang ermitanyo naman 7
sa cahoy na Piedras Platas. sa kahoy na Piedras Platas. ang pagcai’i, inilagay. ang pagkai’y inilagay.
I Nang maquita ni don Juan Nang makita ni Don Juan Umupo na sa lamesa Umupo na sa lamesa I
K yaong cahoy na malabay, yaong kahoy na malabay, nagsalo silang dalaua, nagsalo silang dalawa K
A loob niya’i, natiguilan loob niya’y natigilan ay sa príncipeng naquita ay sa prinsipeng nakita A
T sa gayon ngang cariquitan. sa gayon ngang karikitan. tinapay na limos niya. tinapay na limos niya. T
L L
O Naualá sa ala-ala Nawala sa alaala At nag-uica capagdaca At nagwika kapagdaka O
N yaóng bilin sa caniya, yaong bilin sa kaniya, sa loob niyang mag-isa, sa loob niyang mag-isa, N
G parang naencanto siya parang naengkanto siya itong tinapay cong dalá “Itong tinapay kong dala G
sa cahoy niyang naquita. sa kahoy niyang nakita. ay baquit narito baga. ay bakit narito baga?
M M
A Sa caniyang pagmamalas Sa kaniyang pagmamalas Yaóng aquing linimosán “Yaong aking nilimosan A
R sa dahong nagsisiquintáb, sa dahong nagsisikintab, leprosong gagapang-gapang, leprosong gagapang-gapang, R
K gayon din naman ang lahat gayon din naman ang lahat sacá dito’i, ibá naman saka dito’y iba naman K
A na anaqui’i, guintóng uagás. na anaki’t gintong wagas. ermitaño ang may tangan. ermitanyo ang may tangan. A
H H
A Ay ano’i, caguinsa-guinsá Ay ano’y kaginsa-ginsa Ngayo’i, hindi maisip co “Ngayo’y hindi maisip ko A
N na sa panonoód niya, na sa panonood niya, sa Dios itong secreto, sa Diyos itong sekreto N
ay parang pinucao bagá ay parang pinukaw baga anaqui’i, si Jesucristo anaki’y si Hesukristo
ang caniyang ala-ala. ang kaniyang alaala. ang mahal na ermitaño. ang mahal na ermitanyo.”
Tinutóp nanga ang noó Tinutop na nga ang noo Nang matapos ang pagcain Nang matapos ang pagkain
at nag uica nang ganito, at nagwika nang ganito ermitaño ay nagturing, ermitanyo ay nagturing,
abá at nalimutan co “Aba at nalimutan ko don Jua’i, iyong sabihin “Don Juan, iyong sabihin
yaóng bilin nang leproso. yaong bilin ng leproso!” cun anong sadyá sa aquin. kung anong sadya sa akin.”
124 125
Isinagot ni don Juan Isinagot ni Don Juan Ay nang iyong matagalán “Ay nang iyong matagalan
sa ermitañong marangal, sa ermitanyong marangal, pitóng cantang maiinam, pitong kantang maiinam
gayon po’i, iyong paquingan “Gayon po’y iyong pakinggan quita ngayon ay bibiguian kita ngayon ay bibigyan
at aquing ipagsasaysay. at aking ipagsasaysay. nang maguiguing cagamutan. ng magiging kagamutan.
B B
A Ang sadyá co po aniya “Ang sadya ko po aniya Naito at iyong cuha “Narito at iyong kuha A
I dahil sa ibong Adarna, dahil sa Ibong Adarna pitóng dayap at navaja, pitong dayap at labaha I
T igagamót na talagá igagamot na talaga ito’i, siyang gamót bagá ito’y siyang gamot baga T
A sa hari pong aquing amá. sa hari pong aking ama.” na sa ibong encantada. na sa ibong engkantada. A
N N
G Ang sagot nang ermitaño Ang sagot ng ermitanyo, Balang isang cantá naman “Balang isang kanta naman G
don Juan iyang hanap mo, “Don Juan iyang hanap mo, ang catauan mo’i, sugatan, ang katawan mo’y sugatan,
7 maghihirap cang totoo maghihirao kang totoo at sa dayap iyong pigán at sa dayap iyong pig’an 7
at ang ibo’i, encantado. at ang ibo’y engkantado.” nang di mo macatulugan. nang di mo makatulugan.
I Isinagót niya naman Isinagot niya naman, At cun ito’i, matapos na “At kung ito’y matapos na I
K cahit aquing icamatáy, “Kahit aking ikamatay, nang macapitóng pagcantá, nang makapitong pagkanta, K
A ituro mo po ang lugar ituro mo po ang lugar ay siyang pagtáe niya ay siyang pagtae niya A
T at aquing paroroonan. at aking paroroonan.” don Juan ay umilag ca. Don Juan ay umilag ka. T
L L
O Ang sagot nang ermitaño Ang sagot ng ermitanyo Capag icao’i, tinamaan “Kapag ika’y tinamaan O
N don Jua’i, maquiquita co, “Don Jua’y makikita ko, nang táe nang ibong hirang, ng tae ng ibong hirang, N
G na cun bagá nga totoó na kung baga nga totoo maguiguing bató cang tunay magiging bato kang tunay G
ang pagsunód sa amá mo. ang pagsunod sa ama mo. doon ca na mamamatáy. doon ka na mamamatay.
M M
A Ang cahoy mong naraanan “Ang kahoy mong naraanan Naito’i, cunin mo naman “Naritoy kunin mo naman A
R cauili-uiling pagmasdan, kawili-wiling pagmasdan, ang cintas na guintong lantay, ang sintas na gintong lantay R
K yaon ang siyang hapunán yaon ang siyang hapunan pagca-hauac ay talian pagkahawak ay talian K
A nang ibon mong pinapacay. ng ibon mong pinapakay. at gapusin mong matibay. at gapusin mong matibay. A
H H
A Na cun siya’i, dumating na “ Na kung siya’y dumating na Caya bunsó hayo ca na “Kaya bunso hayo ka na A
N sa cahoy ay magcacantá, sa kahoy ay magkakanta at ang gabi’i, malalim na, at ang gabi’y malalim na N
at ang gabi’i, malalim na at ang gabi’y malalim na at malapit nanga bagá at malapit na nga baga
ualang malay cahit isá. walang malay kahit isa. dumating yaóng Adarna. dumating yaong Adarna.”
At cun yao’i, matapos na “At kung yao’y matapos na Ikalimang bahagi: Ikalimang bahagi:
nang caniyang pagcacantá, ng kaniyang pagkakanta Yáo nanga si don Juan Yao na nga si Don Juan
pitó naman ang hichura pito naman ang itsura sa Tabor na cabunducan, sa Tabor na kabundukan
balahibong maquiquita. balahibong makikita. at caniyang aabangan at kaniyang aabangan
ang ibong pinag-lalacbay. ang ibong pinaglalakbay.
126 127
Nang siya’i, dumating na Nang siya’y dumating na Pitóng cantá’i, nang mautás Pitong kanta’y nang mawatas
sa puno nang cahoy bagá sa puno ng kahoy baga nitong ibong sacdal dilág, nitong ibong sakdal dilag,
doon na hinintay niya doon na hinintay niya pitó rin naman ang hilas pito rin naman ang hilas
yaon ngang ibong Adarna. yaon ngang Ibong Adarna. cay don Juang naguing sugat. kay Don Juang naging sugat.
B B
A Ay ano’i, caalam-alam Ay ano’y kaalam-alam Ay ano’i, nang matapos na Ay ano’y nang matapos na A
I sa caniyang ipaghihintay, sa kaniyang ipaghihintay ang caniyang pagcacantá, ang kaniyang pagkakanta I
T ay siyang pagdating naman ay siyang pagdating naman ay tumáe capagdaca ay tumae kapagdaka T
A niyaong ibong sadyang mahal. noong ibong sadyang mahal. ito ngang ibong Adarna. ito ngang Ibong Adarna. A
N N
G Capagdaca ay naghusay Kapagdaka ay naghusay Ang príncipeng si don Juan Ang prinsipeng si Don Juan G
balahibo sa catauan, balahibo sa katawan, inailag ang catauán, iniiliag ang katawan
7 ang cantá’i, pinag-iinam ang kanta’y pinag-iinam hindí siya tinamaan hindi siya tinamaan 7
cauili-uiling paquingan. kawili-wiling pakinggan. para nang unang nagdaan. para nang unang nagdaan.
I Naghusay namang mulí pa Naghusay namang muli pa Siya nangang pagtúlog na Siya na ngang pagtulog na I
K itong ibong encantada, itong ibong engkantada nitong ibong encantada, nitong ibong engkantada K
A umulit siyang nagcantá umulit siyang nagkanta ang pacpac ay nacabucá ang pakpak ay nakabuka A
T tantong caliga-ligaya. tantong kaliga-ligaya. dilát ang dalauang matá. dilat ang dalawang mata. T
L L
O Nang sa príncipeng marinig Nang sa prinsipeng marinig Nang sa príncipeng matátap Nang sa prinsipeng matatap O
N yaóng matinig na voces, yaong matinig na boses nagtahan nang pagcocoplas, nagtahan nang pagkukuplas N
G ay doon sa pagca-tindig ay doon sa pagkatindig umac-yat na siyang agad umakyat na siyang agad G
tila siya’i, maiidlip. tila siya’y maiidlip. sa cahoy na Piedras Platas. sa kahoy na Piedras Platas.
M M
A Quinuha na capagdaca Kinuha na kapagdaka Nang caniya ngang maquita Nang kaniya ngang makita A
R ang dala niyang navaja, ang dala niyang labaha ang pacpac ay nacabucá, ang pakpak ay nakabuka, R
K at caniyang hiniua na at kaniyang hiniwa na dilát ang dalauang mata dilat ang dalawang mata K
A ang caliuang camay niya. ang kaliwang kamay niya. nilapitang capagdaca. nilapitang kapagdaka. A
H H
A Saca pinigán nang dáyap Saka pinig’an ng dayap Agad niyang sinungabán Agad niyang sinunggaban A
N nitong príncipeng marilág, nitong prinsipeng marilag sa paa’i, agad tinangnan, sa paa’y agad tinangnan, N
cun ang ibon ay magcoplas kung ang ibon ay magkuplas guinapos niyang matibay ginapos niyang matibay
ay nauaualá ang antác. ay nawawala ang antak. nang cintas na guintong lantáy. ng sintas na gintong lantay.
Di co na ipagsasaysay Di ko na ipagsasaysay Ikaanim na bahagi: Ikaanim na bahagi:

pitóng cantáng maiinam, pitong kantang maiinam At bumabá nanga rito At bumaba na nga rito
at ang aquin namang turan at ang akin namang turan ang príncipeng sinabi co, ang prinsipeng sinabi ko,
sa príncipeng cahirapan. sa prinsipeng kahirapan. itong ibong encantado itong ibong engkantado
dinalá, sa ermitaño. dinala sa ermitanyo.
128 129
Sa ermitañong quinuha Sa ermitanyong kinuha Ay ano’i, nang matapos na Ay ano’y nang matapos na
mahal na ibong Adarna, mahal na Ibong Adarna, nang pagcain sa lamesa, ng pagkain sa lamesa,
inilagay nanga niya inilagay na nga niya capagdaca ay quinuha kapagdaka ay kinuha
sa mariquit na jaula. sa marikit na hawla. garrafang may lamáng lana. garapong may lamang lana.
B B
A Ang uica nang ermitaño Ang wika ng ermitanyo At caniyang pinahiran At kaniyang pinahiran A
I itong bangá ay dalhin mo, itong banga ay dalhin mo yaong sugat ni don Juan, yaong sugat ni Don Juan, I
T madalí ca at sundin mo madali ka at sundin mo gumalíng agad nabahao gumaling agad, nabahaw, T
A ang ipinag-úutos co. ang ipinag-uutos ko. at ualang bacás munti man. at walang bakas munti man. A
N N
G Muha ca nang tubig naman ‘Muha ka ng tubig naman Nag-uica ang ermitaño Nagwika ang ermitanyo G
dalauang bató ay busan, dalawang bato ay busan, mangagsi-ouí na cayó “Mangagsiuwi na kayo
7 nang sila ay magsilitao nang sila ay magsilitaw magcasundó cayong tatló magkasundo kayong tatlo 7
manga capatid mong hirang. mga kapatid mong hirang. at huag ding may mag-lilo. at huwag ding may maglilo.
I Si don Jua’i, lumacad na Si Don Jua’y lumakad na Don Juan ay cunin mo na “Don Juan ay kunin mo na I
K ang banga’i, caniyang dala, ang banga’y kaniyang dala, iyang mariquit na jaula, iyang marikit na hawla, K
A sumaloc nang tubig siya. sumalok ng tubig siya baca di datning buháy pa baka di datnang buhay pa A
T at ang bató’i, binusan na. at ang bato’y binusan na. ang monarcang iyong amá. ang monarkang iyong ama.” T
L L
O Si don Pedro’i, ang nauna Si Don Pedro’y ang nauna Bago umalis at nanao Bago umalis at nanaw O
N na siyang nabusan niya, na siyang nabusan niya, ang príncipeng si don Juan, ang prinsipeng si Don Juan N
G lumitao capagcaraca lumitaw kapagkaraka ay lumuhód sa harapan ay lumuhod sa harapan G
at hindi namamatay pa. at hindi namamatay pa. nang ermitañong marangal. ng ermitanyong marangal.
M M
A Umuling sumaloc naman Umuling sumalok naman Napabendición nga muna Nagpabendisyon nga muna A
R si don Diego ang binusan, si Don Diego ang binusan at saca sila’i, nalis na, at saka sila’y nalis na, R
K nagquita silang mahusay nagkita silang mahusay si don Pedro ay nagbadyá si Don Pedro ay nagbadya K
A at hindi pa namamatay. at hindi pa namamatay. cay don Diegong bunso niya. kay Don Diegong bunso niya. A
H H
A Malaquing pasasalamat Malaking pasasalamat Si don Juan ay magaling pa “Si Don Juan ay magaling pa A
N nang magcapatid na liyag, ng magkapatid na liyag, hindí mahihiyá siya, hindi mahihiya siya, N
ualá silang maibayad wala silang maibayad at siya ang nacacuha at siya ang nakakuha
cay don Juang manga hirap. kay Don Juang mga hirap. nito ngang ibong Adarna. nito ngang Ibong Adarna.
Sila’i, agad napatungo Sila’y agad napatungo Ang mabuti ngayon naman Ang mabuti ngayon naman
sa bahay nang ermitaño, sa bahay ng ermitanyo ang gauin nating paraan, ang gawin nating paraan
at naghain nanga rito at naghain na nga rito patayin ta si don Juan, patayin ta si Don Juan
pinacain silang tatló. pinakain silang tatlo. sa guitna nang cabunducan. sa gitna ng kabundukan.”
130 131
Si don Diego ay nag-uica Si Don Diego ay nagwika: Saca ang ibong marilág Saka ang ibong marilag
iya’i, masamang acala, “Iya’y masamang akala balahibo’i, nangu-ngulág, balahibo’y nangungulag
ang búhay ay mauaualá ang buhay ay mawawala di magpaquita nang dilág di magpakita ng dilag
nang bunsóng caaua-aua. ng bunsong kaawa-awa.” sa haring quinacaharap. sa haring kinakaharap.
B B
A Ani don Pedro at saysay Ani don Pedro at saysay, Ang uica nang hari bagá Ang wika ng hari baga A
I cun gayon ang carampatan, “Kung gayon ang karampatan itó ang ibong Adarna, “Ito ang Ibong Adarna, I
T umuguin ta ang catauan umugin ta ang katawan anong samá nang hichura anong sama ng itsura T
A at saca siya ay iuan. at saka siya ay iwan.” sa ibong capua niyá. sa ibong kapwa niya. A
N N
G Ito ang minagaling na Ito ang minagaling na Ang sinabi nang medico “Ang sinabi ng mediko G
sa loob nilang dalaua, sa loob nilang dalawa na ito rao ibong itó, na ito raw ibong ito,
7 ang cataua’i, inumog na ang katawa’y inumog na ay may pitóng balahibo ay may pitong balahibo 7
nang bunsong capatid nila. ng bunsong kapatid nila. na tantong maquiquita mo. na tantong makikita mo.
I Di anong casasapitan Di anong kasasapitan At cun ito ay magcantá “At kung ito ay magkanta I
K nang pagtulungan sa daan, nang pagtulungan sa daan lubhang caliga-ligaya, lubhang kaliga-ligaya K
A ay di nanga macagaláo ay di na nga makagalaw ngayo’i, nangasaan bagá, ngayo’y nangasaan baga, A
T ang príncipeng si don Juan. ang prinsipeng si Don Juan. at di niya ipaquita. at di niya ipakita?” T
L L
O Quinuha na capagdaca Kinuha na kapagdaka Hindi pa nga nagcacantá Hindi pa nga nagkakanta O
N ang dalá nga niyang jaula, ang dala niyang hawla itong ibong encantada, itong ibong engkantada N
G nang dalaua’t, omoui na ng dalawa’t umuwi na at sapagca nga uala pa at sapagka nga wala pa G
doon so reinong Berbania. doon sa reynong Berbanya. ang cumuha sa caniya. ang kumuha sa kaniya.
M M
A Nang sila’i, dumating na Nang sila’y dumating na Ito’i, aquing pabayaan Ito’y aking pabayaan A
R sa canilang haring amá sa kanilang haring ama ang di niya pagsasaysay, ang di niya pagsasaysay R
K ang ibong canilang dalá ang ibong kanilang dala at ang aquing pagbalicán at ang aking pagbalikan K
A nangulugó capagdaca. nangulugo kapagdaka. ang príncipeng si don Juan. ang prinsipeng si Don Juan. A
H H
A Itinanong si don Juan. Itinanong si Don Juan A
N nang hari nilang magulang, ng hari nilang magulang, N
sagót nang dalauá naman sagot ng dalawa naman,
di po namin naalaman. “Di po namin naalaman.”
Nang ito’i, maringig na Nang ito’y marinig na

ang sabi nilang dalauá, ang sabi nilang dalawa,
ang saquít ay lumubhá pa ang sakit ay lumubha pa
nitong daquilang monarca. nitong dakilang monarka.
132 133
Mahahalagang Tala Tungkol sa Katutubong

Tugma at Sukat ng Tulang Tagalog
ni Michael M. Coroza
Tandaan: Sa tradisyon, maaaring magtugma ang mga salitang nagtatapos sa iisang

I. TUGMA patinig maragsa man o malumay ang bigkas ng mga ito. Laging alalahaning maragsa
1. Depenisyon - Pagkakapare-pareho ng dulong tunog ng dalawa o higit pang taludtod sa isang o malumi lamang ang mga uri ng bigkas na tinataglay ng mga salitang nagtatapos sa
saknong ng tula. patinig na may impit.
B B
A 2. Prinsipyo - Pag-uulit ang namamayaning prinsipyo sa pagtutugma. Nauulit ang dulong 5. Mga Uri ng Tugmang Katinig A
I tunog ng panghuling salita ng sinundang taludtod. Tandaan: Tunog o ponema ang inuulit, I
T hindi titik. Sa mas payak na pagsasabi, mga salita (sa dulo ng dalawa o higit pang taludtod) 5.1. Mahina - Magkatugma ang anumang dalawa o higit pang salitang magkatulad ang T
A ang pinagtutugma. Magkatugma ang anumang dalawa o higit pang salita kung ang mga ito patinig ng huling pantig at ang pinakadulong ponemang katinig ay alinman sa l, m, n, ng, A
N ay nagtatapos sa iisa o magkapamilyang tunog o ponema. r, w, y. N
G G
3. Pangkalahatang Kaurian a e-i o-u
7 Patinig (a, e-i, o-u) 7
kasal anghel Bohol
Katinig (b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, ñ, ng, p, q, r, s, t, v, w, x, y, z)
alam kulimlim gahum
I 4. Mga Uri ng Tugmang Patinig halaman De Belen pantalon I
K K
gatang duling barumbarong
A 4. 1. Walang Impit - Magkatugma ang anumang dalawa o higit pang salitang nagtatapos sa A
T iisang patinig na walang impit o glotal na pasara. lahar Baler motor T
L sayaw agiw hello* L
O a e-i o-u O
bitay isprey baduy
N masaya masiste Sulu N
G G
dalaga Tawi-tawi demonyo *Bagaman hindi nagtatapos sa ow/oy ang hello, ang bigkas nito ay /helow/.
M La Paloma kostumbre datu M
A pakikipagkita pagpapakabayani asikaso Sa Tagalog/Filipino, walang salitang nagtatapos sa tunog na h. Ang salitang rajah, A
R bagaman may h sa dulo, ay binibigkas nang paganito: /ra•ha/. R
K Tandaan: Sa tradisyon, maaaring magtugma ang mga salitang nagtatapos sa iisang K
A Tandaan: Sa tradisyon, ang mga salitang may iisang patinig sa huling pantig at nagtatapos A
patinig mabilis man o malumay ang bigkas ng mga ito. Laging alalahaning mabilis o sa alinman sa mga katinig na mahina ay nagtutugma mabilis man o malumay ang bigkas
H malumay lamang ang mga uri ng bigkas na tinataglay ng mga salitang nagtatapos sa H
A ng mga ito. Alalahaning sa pangkalahatan, dadalawa lamang ang uri ng bigkas ng mga A
patinig na walang impit. salitang nagtatapos sa katinig—mabilis at malumay.
N N

4.2. May Impit - Magkatugma ang anumang dalawa o higit pang salitang nagtatapos sa 5.1. Malakas - Magkatugma ang anumang dalawa o higit pang salitang magkatulad ang
iisang patinig na may impit o glotal na pasara. patinig ng huling pantig at ang pinakadulong ponemang katinig ay alinman sa b, k, d, g,
p, s, t.
a e-i o-u
salita luwalhati siphayo
dinarakila katunggali tabo
mapagpakana Aling Tale paglalaho
134 pakikidigma naghahari halo-halo 135
hindi magkakatugma. Mabilis ang masaya, malumay naman ang dalaga.

a e-i o-u
Sa 4.2, kolum e-i, magkatugma ang luwalhati at magkatunggali sa antas na payak.
hikab talahib lukob
Ngunit hindi magkatugma ang mga ito sa antas na tudlikan dahil malumi ang
B tagaktak matalik Taruc* luwalhati samantalang ang katunggali ay maragsa. B
A paglalahad bilibid panghilod A
I Sa 5.1, kolum o-u, magkatugma sa payak na antas ang pantalon at barumbarong. I
pusag pinipig halughog
T Ngunit hindi magkatugma ang mga ito sa antas na tudlikan dahil ang pantalon ay T
A alapaap susmaryosep kupkop mabilis samantalang ang barumbarong ay malumay. A
N patalastas buntis hulagpos N
G a e-i o-u G
pag-uulat pinakbet kilabot
ligaya lunti bulalakaw
7 7
*Hindi man nagtatapos sa ok/uk, binibigkas ang Taruc nang paganito: /taruk/. Kaugnay pag-asa budhi pakikipag-away
nito, lahat ng mga bagong katinig na nadagdag sa ating alpabeto, maliban sa ñ, ay kasama hikbi panambitan
maitutugma sa mga katutubong katinig na malakas. harana pagwawagi parang
I I
K K
staff basic havoc
A 6.3. Pantigan. Sa antas na ito, bukod sa bigkas, isinasaalang-alang na rin ang A
Iraq reef stove
T pagkakapareho ng dulong patinig-katinig (PK) o katinig-patinig (KP) ng mga T
tax Steve Xerox
L pinagtutugmang salita. L
buzz Kleenex Oz
O O
N Lahat ng mga halimbawang ibinigay na sa itaas ay hindi papasang magkakatugma sa N
Dahil mas maluwag tayo ngayon sa pagtanggap ng mga salitang banyaga sa ating
G antas na pantigan. G
pagpapahayag, alalahanin lamang lagi na mga tunog o ponema ang pinagtutugma,
hindi mga titik. Ang Steve, halimbawa, ay katugma ng talahib, matalik, bilibid, atbp. Sa 4.2, kolum o-u, ang siphayo at tabo ay magkatugma sa antas na tudlikan ngunit
M hindi sa antas na pantigan. Ang huling KP ng siphayo ay yo, ang huling KP ng tabo ay M
dahil binibigkas ito nang paganito: /stiv/. Katugma rin ng mga ito ang Kleenex dahil
A bo. A
ang namamayaning dulong tunog sa bigkas ng salitang Kleenex /kli•neks/ ay katinig na
R R
malakas.
K Sa 5.1, kolum a, ang kasal at alam ay magkatugma sa antas na tudlikan ngunit hindi K
A sa antas na pantigan. Hindi magkaparehong-magkapareho ang huling PK ng mga A
6. Mga Antas ng Tugmaan
H salitang ito. Ang huling PK ng kasal ay al samantalang ang sa alam ay am. H
6.1. Payak o karaniwan ang antas ng tugmaan kung simpleng sinusunod lamang ang
A A
natalakay nang panuntunan sa pagtutugma sa itaas. Ang mahalaga lamang ay ang pag-
N N
uulit ng dulong-tunog ng salita, malumay man o mabilis o malumi man o maragsa ang a e-i o-u
bigkas ng mga salita. muta palikpik bilog
bata halik dulog
6.2. Tudlikan. Sa antas na ito, isinasaalang-alang na ang bigkas ng salita. Tutugma lamang
ang maragsa sa maragsa, ang malumi sa malumi, ang mabilis sa mabilis, at ang malumay hita pitik luhog
sa malumay. batuta balik untog

Kung babalikan ang mga halimbawa sa 4.1, kolum a, magkatugma ang masaya at dalaga
sa antas na payak. Ngunit kung iaakyat sa antas na tudlikan, ang masaya at dalaga ay
136 137
6.4. Dalisay. Sa antas na ito, bukod sa pagkakapreho ng bigkas at pagkakapareho ng dulong 3.2. Pares (4, 6, 8, 12, 16, 18, 24)
PK o KP, isinasaalang-alang na rin ang pagkakapareho ng patinig bago ang huling pantig
ng mga pinagtutugmang salita. Kung di ukol, 4
Di bubukol. 4
B Sa mga halimbawa sa 6.3, magkatugma sa antas na dalisay ang mga salitang muta at ---- B
A batuta sa kolum a. Pansining sa mga salitang ito, kapwa u ang patinig bago ang huling A
Ang sugat ay kung 8
I pantig. Ang palikpik at pitik sa kolum e-i ay magkatugma rin sa antas na dalisay. Kapwa i I
tinanggap,
T ang patinig bago ang huling pantig sa mga salitang ito. Sa kolum o-u, magkakatugma sa T
A antas na dalisay ang mga salitang dulog, luhog, at untog. Pare-parehong u ang patinig di daramdamin ang antak; 8 A
N bago ang huling pantig sa mga salitang ito. ang aayaw at di mayag, 8 N
G galos lamang magnanaknak. 8 G
a e-i o-u Bumbong kung liwanag, 6
7 tula mithi balo 7
Kung gabi ay dagat. 6
dula sidhi salo ---
I bula binhi talo Ay! Sayang na sayang, sayang na pag-ibig, 12 I
K putla palaihi malo Sayang na singsing kong nahulog sa tubig; 12 K
A Kung ikaw rin lamang ang makasasagip, 12 A
T II. SUKAT Mahanga’y hintin kong kumati ang tubig. 12 T
L 1. Depenisyon - Pagkakapare-pareho ng bilang ng pantig ng dalawa o higit pang taludtod sa L
O isang saknong ng tula. (Jose Dela Cruz) O
N N
G 2. Prinsipyo - Tulad sa pagtutugma, pag-uulit ang namamayaning prinsipyo sa pagsusukat. May araw ding ang luha mo’y masasaid, matutuyo, 16 G
Bilang ng pantig ang inuulit. may araw ding di na luha sa mata mo’ng mamumugto, 16
M M
A ang dadaloy, kundi apoy, at apoy na kulay dugo, 16 A
3. Pangkalahatang Kaurian
R samantalang ang dugo mo ay aserong kumukulo; 16 R
3.1. Gansal (5, 7)
K sisigaw kang buong giting sa liyab ng libong sulo 16 K
Buhay alamang, 5
A at ang lumang tanikala’y lalagutin mo ng punglo! 16 A
H Paglukso: patay. 5 H
A Katitibay ka, tulos, 7 (Amado V. Hernandez, Kung tuyo na ang luha ng aking bayan) A
N sakaling datnang-agos, 7 N
ako’y mumunting lumot 7
sa iyo’y pupulupot. 7
138 139
---- Kung labing-animan ang taludtod, ang paghahati ay 8/8:

Sa dinsul-dinsulang puno ng binatis na mga pangarap 18
sa malatambilong na silid-silirang ala-alapaap 18 May dalawang paghahakang / katutubong magkalaban
tungkol sa kung ang Malaki / o ang Munti ang panganay:
ng katas-diwa kong lumuhog-magtampong tila bahid-ulap 18
B anang iba ay ang Liit / ang nagmula sa Kalakhan, B
A sa dikit-tala mo na dalampasigan ng lahat ng hikap 18 anang iba ang Malaki / ay sa Munti nanggaling daw. A
I ng abang buhay ko, ay nagsusumamong ulol, baliw, hamak, 18 I
T yaring kaluluwang hindi lumilimot na gaayos-bihag... 18 (Lope K. Santos, mula sa Kaliitan at Kalakhan) T
A Ako’y nagtatanong, tila bahaghari na nagsisiyasat 18 A
N Sa higit na mahahabang taludtod, halimbawa’y labingwaluhan, nagiging dalawa ang N
sa tagong hiwaga ng tiyan-tiyanan ng sariling palad... 18
G regular na pagtigil sa loob ng isang saknong: 6/6/6. G
Ibig kong sagutin ang malakundimang iyong pangungusap 18
7 kung ako’y sadya mong binabayaan na sa pagkawakawak... 18 Ang katauhan ko / sa panahong ito / ay napapamangha 7
na aywan kung bakit; / alangang malitong / alangang matuwa;
(Benigno Ramos, Katas-Diwa) mangyari kung minsan / ay nakikita kong / ika’y naaaba
I ---- at kung minsan naman, / ang kalagayan mo’y / tila maharlika: I
K Bulkan na sa bawat usok na ibuga ay badha ng ulap na nagbabalita 24 ang luha mo’y lason / ang ngiti mo’y uyam / ang kilos ay banta; K
A Sa sandaigdigan ng mga pagdaing na buhay na itong hindi nagtitila, 24 at, a! mahigit pa! / Ako kung minsan di’y / lunod sa paghanga A
T Usok na watawat ng nangagdurusang laksang angaw-angaw na puso at diwa, 24 sa mga tula mong / sanlangitan manding / nananalinghaga’t T
L ang lahat ng kulay / ay masasalamin; / may patak ng luha, L
Usok na panlumay ng tanang mithiing kahapon at ngayo’y pinakananasa... 24
O datapwa’t ang luha / ay tila pandilig / sa uhaw na lupa; O
N Anupa’t ang bulka’y isa pang galamay na kinalalamnan ng madlang pithaya, 24 may galit, subali / ang galit ay lambing / manding may hiwaga. N
G Isa pang haligi na kakikilanlan ng mga punyaging tuwina’y sariwa, 24 G
At sa buong mundo ay namamaraling: “Ang sangkatauha’y may nasang lumaya.” 24 (Iñigo Ed. Regalado, mula sa Ang mga tula mo)
M M
A (Benigno Ramos, Bulkan) Isa sa mga kabaguhang ipinasok ng mga modernong makata ang paggamit ng A
R paghahating 4/4/4 sa taludtod na labindalawahan: R
K Ang caesura o hati ang regular na pagtigil o paghinga sa loob ng isang taludtod sang- K
A ayon sa mga pagpapangkat ng mga salita’t bigkas sa taludtod. Karaniwang ito ay nasa Di na tayo / umiibig / tulad noon A
H gitna ng mahabang taludtod: 6/6 kung sa labindalawahan. Pagkat puso’y / mga plastik / at de-motor. H
A A
N Sa loob at labas / ng bayan kong sawi, (Rio Alma, Di na tayo umiibig tulad noon) N
Kaliluha’y siyang / nangyayaring hari,
Kagalinga’t bait / ay nalulugami, 4. Mga Panuntunan sa Paghahati
Ininis sa hukay / ng dusa’t pighati. Hindi maaaring maging bahagi ang isang salita ng una at ikalawang hati. Pagkatilad ng salita
ang ibinubunga ng ganito.
(Francisco Balagtas, mula sa Florante at Laura)
Ang aking pagmama / hal ay laging tapat,
Hinding-hindi magba / bago hanggang wakas.

140 141
Linggo 27-28 Linggo 29
Magkabilaan
Joey Ayala
Maiwawasto ang ganitong pagkakamali:
Ang pagmamahal ko / ay lalaging tapat, Ang katotohanan ay may dalawang mukha

Hindi magbabago / magpahanggang wakas. Ang tama sa iyo ay mali sa tingin ng iba
May puti, may itim, liwanag at dilim
Hindi dapat pumatak sa huling pantig ng bawat hati ang mga pantukoy (ang/si), pang-ukol May pumapaibabaw at may sumasailalim.
B (ng/ni, sa/kay), pangawing (ay), at pang-ugnay (at), pati na ang pang-abay na nang, at ang B
A mga pangatnig na kung at pag. Ang tubig ay sa apoy, ang lupa ay sa langit A
I Ang araw ay sa gabi, ang lamig naman sa init I
T Ang hangad ko ay ang / tapat na puso ni Kapag nawala ang isa, ang isa’y di mababatid T
A Perlang maganda at / may ingat na puri Ang malakas at ang mahina’y magkapatid. A
N Kung bigo rin lang ay / higit ko pang nais N
G Na malibing na sa / lupang anong lamig. Magkabilaan ang mundo magkabilaan G
Ang mundo magkabilaan ang mundo.
7 Maiwawasto ang ganitong pagkakamali: Ang hirap ng marami ay sagana ng iilan 7
Ang nagpapakain, walang laman ang tiyan
Ang hinahangad ko’y / ang pusong matapat Ang nagpapanday ng gusali at lansangan
I Ni Perlang maganda / at may puring ingat. Maputik ang daan tungo sa dampang tahanan. I
K Kung mabibigo lang, / higit ko pang nais K
A Na ako’y malibing / sa lupang malamig. May mga haring walang kapangyarihan A
T Meron ding alipin na mas malaya pa sa karamihan T
L Hindi dapat malagay sa unahan ng bawat hati ang mga iisahing pantig na pang-abay (na, po, May mga sundalo na sarili ang kalaban L
O nga, ba, pa, din, daw, man) maging ang mga panghalip gaya ng ka, ko, mo, atbp. Ay may pinapaslang na nabubuhay nang walang hanggan. O
N N
G Maligayang bati / po sa inyong lahat May kaliwa’t may kanan sa ating lipunan G
mula po sa puso / kong lingkod na tapat. Patuloy ang pagtutunggali, patuloy ang paglalaban
M Pumanig ka, pumanig ka, huwag nang ipagpaliban pa M
A Maiwawasto ang ganitong pagkakamali: Ang di makapagpasiya ay maiipit sa gitna. A
R R
K Bating malugod po / ang handog sa lahat Bulok na ang haligi ng ating lipunan K
A ng puso kong laging / lingkod ninyong tapat. Matibay ang pananalig na ito’y palitan A
H Suriin mong mabuti ang iyong paninindigan H
A Mga Sanggunian Pagkat magkabilaan ang mundo. A
N • Almario, Virgilio S. Taludtod at Talinghaga, Mga Sangkap ng Katutubong Pagtula. Metro Manila: N
Aklat Balagtasyana, 1985.
• ____________________., pat. Poetikang Tagalog, Mga Unang Pagsusuri sa Sining ng Pagtulang
Tagalog. Quezon City: Sentro ng Wikang Filipino, Sistemang Unibersidad ng Pilipinas, at
National Commission for Culture and the Arts, 1996.
• ____________________., pat., Walong Dekada ng Makabagong Tulang Pilipino. Maynila:
Philippine Education Co., Inc., 1981.
• Balmaseda, Julian Cruz. Ang Tatlong Panahon ng Tulang Tagalog (Pag-aaral at pagkaunlad ng
Tulang Tagalog). Ikatlong Pagkalimbag. Maynila: Surian ng Wikang Pambansa, 1973.
142 143

Filipino Quarter 3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Filipino Quarter 3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Learning Package Learning Package

Samantala, bukod sa tradisyonal na galyetas at biskuwit, napuno ang estante ng

100 “Gusto ko, Kuya.” 101

Sa príncipeng napagmasdan Sa prinsipeng napagmasdan Ikaapat na bahagi: Ikaapat na bahagi:

Di co na ipagsasaysay Di ko na ipagsasaysay Ikaanim na bahagi: Ikaanim na bahagi:

Nang ito’i, maringig na Nang ito’y marinig na

Mahahalagang Tala Tungkol sa Katutubong

Tandaan: Sa tradisyon, maaaring magtugma ang mga salitang nagtatapos sa iisang

hindi magkakatugma. Mabilis ang masaya, malumay naman ang dalaga.

---- Kung labing-animan ang taludtod, ang paghahati ay 8/8:

Maiwawasto ang ganitong pagkakamali:

Ang pagmamahal ko / ay lalaging tapat, Ang katotohanan ay may dalawang mukha

You might also like