7,7 a.

———-—-——-—-————

zVcl
M E NT E M A L I T ET
£f //
E XC O L I T

0 [] [] []
H
iiiiiIiiiii
D IID TL0]
.
! -…-

K. K. H O F B I B L I O T H E K
OSTERR. NATIONALBIBLIOTHEK | .

|
 |-
|-|-
|-|-
|-|--
~
\----
|-
|-
|-
|--
|-
|-
|-|-·
|-|-
----
|-
|-
|-|-|--·
-
|-
•|-
|-
-|-|-|-
-
|-|-\
·
|--
|-
·
|--
|-
|-
** -
|-،er-，-，-，-，*, **----?••... ：- - --★ → ·
|--
--
|-*
-• • • ••■• •• • • - - - - *****
 - •.
-
- -
-

- -
-

-
- -
-

- -

- -
- -
-
-

-
- - -
*. -
-

* - - -
-

-
-
-
-
i
• - -
1

-
• -
- -
-

*-

-
-

-
- -
-

-
-
-

i
- -

· -
v.

- •
- *.

-
- -
-

- -
- -

-
-
-
-
- -
-
-
-

.•

*a
-

-
-
-

-
- -

- -
-

- -

-
- -

- -

-
-
-

i.
-
, *

-
-
-
-

-
-

-
- -
.
------*）* - - - ----------- ***…* ---------
 I.

in

-
 * R Ε R V M

HVNGARI.
C A R V M HISTO.
R IA, N O V E M L I BRIS ,
! CO MPR E H E N S A:
| IN Q_v A
PRAETER R E G 1 o ZV r s $ rtprA/,
| cetera% que eò pertimemt, ea quæ à primi,
, regniimciimabulù acciderumt,breuiter;mo/ri
verò & fùperioris temporis res geffe äd
ammum vfque M. DC. IV.fáíè
deféribumtur.
AVCTORE GA sPARE
„ €fS
ENS, L.
.-' % 6j2$ £$
Z -

j/ W $&
*23§%=&%í; j4

CoL o N 1 A. Ag R 1 P P 1 N A.,
. $amptibus VVilhelmi Lutzenkirchen,
4A N NQ M, DC, 1 V,

}
 -

-
-
•• *• -

** ; 3 p.
., • •• -
, , -*
•'..*, ° , . -

- -*- - .
_-

- -
es .

<. .•^ •
- v.

* • •,
. -

- ^

·
*-
|
\- -

-* - -
i.

]
/ v ** •. t. v * - * .
t .
-

'®. u •
|
• «
s ««.
«• -

-
- •* / 'u
- - -I

\\
'

'
\
- * • . 3

A N T I QV A G E
NE R I S N O BILITATE,
, O M N I B v S v I R T v T vM
LITTERA Rv M Qy E O R N A M E N T IS
Illuftri viro I o H A N N I KE T L Ε R ο , à
Neffelraidt, Domino in Melrieh
& Aldendorff,&c. ,-*.

££ 7\Lvmiuerfò humamiorum lit

% [§ terarum gemere mihil effe Hi
§jjì\í] fforie cognitiome iucumdius,mi
*' hilffu&fuo/us, mihil ad vitam
omnem, tum imprimis Rempulicam regem
dam magis meceffàrium,fummofemper có
fenfùfàpiemtißimi homimes iudicárumt.Et
primùm quàm plemum hoc /fudium home
/fjìmafit voluptatis,velex eo vmopatet,
quod ceterae artes, immò ipfâ primceps &•
regna artium philofophia multos femper
hibuit,& adhùc habet,ofores atque obire
άatores:qui verò ab Hißoriarum traífa- '
tiome abhorreat, mom facilè fit, autfì/ìt, ab
omni humamitatis femfùaliemus habeatur.
2uid quod ipforum etiam puerorum &
muliercularum aures fabe//e tememt , &
animos demulcemt ; mu//am aliam ob cau^
e.
4 a /am
\
-
4 E P I S. T. O L A

fàm,quàm quodhabemt quamdam cum Hi

foriafimilitudinem. guum emim dißere
maturâ iucumdumfit: mu/umfçriptigemus
e/?,è quoplura & citius,& mimori cum a
mimicomtemtioneperdifcamtur. $eddevo
luptate, que ex Hißoriapercipitur,fuper
uacuum ej? multa differere:quum idvmu^
quifgue ex fìo femfufacilè dijudicarepo/^
fit.}tilitas veròquamtafit, qui mâ videt?
7\gm hic foms e/?;è quo ommù penè ciuilis
prudemtiæ vis promamat? Xam enim èpe
vudumfibris, âutauium volatu, aut hario
torum carmimibus futura praemoßumtur:
fed amimus in Hi/foriarum leéfiome dili
gemter verfatus, quid ex quo euemturum
Jit,fìmomfemper/àpè tamem verèpraedicet.
Ftff emim magna eff rerum humamarum
varietas atg, imconßätia, ita vt hoc ip/ùm
'maximè verifimile fit, multa præter id,
quod verifimile eff,euenire:habent tamem
plerumq, fimilia imcapta atque confiliaß
*miles exitus ; & quò vmum, quod% euafè
rumfit,optimè dicet ix, quiim magna exem
plorum çopia, circumßantia, omnes accu
[ratèpemfitamdo,initium,progreffum,& £
uemtum cuiu/gue rei motaueritatque ob
Jeruârit. Hooféilicet illudeß, quod Cicero
- imter
¢
 DE DIc AroRI A. «
inter alia Hifforiam vitae Magißram, ve
rißimo emcomio appe/auit. 3profèâo o
cio abuti videarjdere extra omnem com
trouerßam pofita diutiur diffutaro. Hj?
tamem quidam Hißoriarum, vt rerum o
mnium, aeleífus : quòdaliæ aljsßmt digni
ores,magis £ rogmitu meceffaria, im hec mu
sere audaéferpomo hapc felicis quomdam,
numc miferum in modum euaffátæ atque
direptæ HVNG4R1AE, quam m* cjf.
fero, Hißoriam : ffylo quidem & oraticme
incultam,rerum verò multiplici atque ad
mirabili varietate abundawtem. Longum
fitfingula notare:idímeo quidem iudício,
: re&iù atque vtiliùs fiet à legemtibus (ß
quiestamen hæc fegetjquàmv àfèriptore….
' Mihi fatis est, hoc magni imperj mo/?ro
, f&ùò adterrorem, veluti/céletom quod
/ dam offe»dere: quod tamem ipfum mom tta
pridem imcreäibili De benignitate, & fim
gularè Augtffjìmt Cæfaris mo/ri , Ry
D9t. P H7 t 1 félicitate, ffiritum ac vi
fam quodammoda recepit; ac breui(itaffe
*®, ita voueo )fuccum & fanguimem recu
perabit. Ceterùm hanc míam ope//am,
k ETL E R E mobilißìme, tibi potißimùm
infèribere volui, mom vt
• • • , 4 3
ego momimituoC€772
lu
\
 6 E p I S T O L A
cem aliquam comciliarem,fedvt meus qua
lißumg hic labor tuo fflemdorefieret com
memdatior. Ex ea emim ortus es familia,
quæ ad amtiquum i//ud Nobilitatis decus
Primcipalem adiumxit digmitatem : quam
hodie, optimi ac fàpiemtißìmi Chtirlam
diæ & $emoga/ie amplißimarum im Liuo
mia regiomü Duces, agmati tui, magma cum
laude & præclarè tuemtur. Z\ihil iam di
cam de corporis ac fortum e bomis: quibus
etffabiidaj, alia tamem longè maiorafumt,
quae te his cemferimomfimumt. /mgemium ex
cellems,& ad magma quæuis matum;varta
rum linguarum cognitio, doéfrima multi
plex,imcredibilu fìcumdia, & vix dicemdi,
Jímgularis im agemdo dexterita atque im
dußria ; ita vt mom mimus verè, quàm Ho
mericum illum Achi/em, dicere te poßi
r///23

j*r*g* X6yov,wgwxr;;o re{;ywv, id eff:

Faëiis clarum, fandij, peritum.
sedmolo mumcglura de te; ue tibi ipßmole
- ffua fim. Quod fùperef, ea qua par ef?, 4
mimt obfèruamtia rogo atg, oro, K ET LE
R E mobilißime , vi affeéfum humc im te
meum, ac/fudium bomam im partem acci
pere,meque eum ex operù temuitate,/edvo
lumt4
 - DED rcAiroRI A. - , ,
lumtatàpropemfiome efíimare velis.Nam
im rebus magmis & voluiffe/t efi:& vel
aquæ hauftum,rapum, aliaj, hujufmodi,Â
Ἀ homimibus domo oblata, etiam
reges grata habuiffe dicumtur. Im quo omi
* me defimo, Deum comprecams, vt tefuago- .
mmia cumulatißìmèfortumet. ' '• •
- . • • vc. .\
• • . - - - sy *y^
* £.?Vob.
rx. 3 .\
- -

, , , , ….. \'\ \•
• • \· · · addi&fiffìmus,
· · ·· · · ··
ºs *® • & y. • <J \ •*,
• ' **. , $ • '• <-«

-
- "a , v Gaffar Emr.
. -* , „• •

,
8 -

REGVM HVNGARIAE
-
'c A T A L O GV S,
1. stephanus Sanäus, 39 zi.Venceslaus I, 73
2. Petrus Burgundiis, 42 22. Otho Bauarus, 74.
3. Amdre44 I. 46 23. Carolus 1. Robertus
4. Bela I. 48
5. Solomom, 4. 9 24. Ludouicus I. 78
6. Geyfa I, J1 25,Carolus II. Paruus,
7. Ladislaus I. j1 84
8. Colomanus, J3 26, Sigifmundus, 89
9. Stephamus 1 1. jf 27. Albertus Auftrius,
io, Bela I i, cæcus, 37 107

ir. Geyfa I I. , 39 28.Vladislaus I. 108

12. Stephamus III,' 60 29. Ladislaus I V. Po
13. Bela II I. 6r ftumus, 136
14. Emert0u%, 61 30. Matihus Coruinus,
13. Ladislaus II, 62 147
16. Amdreas I I. 31. Vladislaus II. 16t
62 ,
17. Bela I V. .. 6y 32.Ludouicus II. 167
18. Stephamus IV. 70 , 33. Ferdinandus Au
19. Ladislaus* III, 70 ftrius, 19t
zo. Andreas I I I. Vene 34. Maximilianus,243
ζυ, 7r 3y.Rudolphus, 283

R. ER.VM

-
• . . . . - 9 -
r ER v M
HV N G A R I C A
RVM |HisToRiA; -

Authore
Gas P AR E E N y, LoRCHE N s I,
p.ärtembergico.
IL I B E R P R I M V S.
V v M res fuperioribus annis con
| tra immaniffimam Turcarum gen
RItem in Hungaria geftas, vno volu
§|mine defcribere, & ab obliuionis
-— 'iniuria vindicare ftatuiffem: operae
pretium faóturum me exiftimaui,fi, quò reliqua
magis aperta legétibus effent,qui regionum ea
rum,qug Hungariae regno comprehenduntur,fi
tus,quod coeli foliq; effet ingenium, qui niores
incolarü,qui reges ab initio fceptrum hic tenu
erint,paucis prius explicarem, Quae enim de ve
tuftis earum nominibus accultoribus tradütur,
confultò omittimus,partim vt vana & ridicula,
partim vt dubia;certè parùm ad noftrü inftitu
tum pertinentia, Hungarorum nomen quidam
verifimihi conie&ura duéti,ex Hunnis & Auari. Hungaris
vnde du&a.
bus concretum exiftimant:quorum illi à Mgoti
de palude digreffi,hi verò è Iura monte defcen
détes,in Pânonijs (hoc enim antiquitus regioni
nomen fuit)Gothis expulfis (qui & ipfi paullò
antè per vim,eie&is primis cultoribus, irrupe
tant)fedes fibiconftituerunt. Vt olim, ita nunc
- - T A 5 quoque
 fo R Ε R v M HI $ r. Hw No* -

Hungarie quoque Hungaria omnis in duas diuifà eft par

diuifo c» tes, quarum vnam fupradanubianam, vel pri
fwen mam, alteram cisdanubianam, vel fecundam .
fcriptòres appellant.Regni vniuerfi limites sür,
ab oriente quidem Tranfyluania & Rafciano
rum regio, quae Myfia olim: auftrale eius latus
Drauus fluuius claudit: ad feptemtriones Polo
niae ; ad occidentem Auftriæ & Stiriae confinia
habet.Quae Sauum & Drauum interiacet regio,
Valeria olim, item Riparia & Interamnenfis
Pannonia appellata fuit:Hungarorum quondam.
regibus ve&tigalis,nunc pleraque omnis Turca
rum tyrannidiferuit. Coelum hic fatistempera
tum eft ac mite:aër tamen multis in locis humi
dus,ac denfa plerunque caligine obfcurus. Ter-.
fertili*, *rafertilitatenülli ex omnibüs paenè Europae re
gionibus cedit.nam & fruges omnis generis,tri
ticum præfertim,& milium,benignêgignit: ge
nerofi etiam vini prouentu admodùm felix eft:
tum pecore tota fœcundifsima,adeò vt quotan
nis viennam circiter oétoginta præpinguium.
boum millia, atque inde in diuerfas Germaniæ
regiones agantuf. Ferinae tanta abundantia,vt
venationes & aucupia cuiuis licita fint,fic vt le
iores,phafiani, perdices, qtiaeq; apud nos in de
eijs habentur, rufticorum etiam ac plebeiorú
hominum familiaris fit cibus. Terrae vifcera ve
his omnis generis metallorum fcatent, praefer
tim auri, quodbonitate in primis cömendatur.
fliwij. Amnibus prætereà nobiliffimis irrigatur,Danu
bio, Sauo, Drauo, Sauaria,Corcorâ, Arrabone,
rebifto,Grano,Marifio,Cufo,Aliâio,Bacuntio,
valdamo: quorum nemina etfi ab incolis corru '
pta,aliquidtamenhodieexvetuftateretinent:q, &
• ' - omnes.
 <
- IL I B E R p R r M v s. mi
omnespræter alios minores pænè innumeros,
non tantü nauigationibus & merciü fubue&tio
nibus magnas praebent commoditates,fed etiam
pifcibus ita abundant, vt nullibi eorü maior fit .
copia & vifitas . Certè Tibifcü incolæ tertia fui
parte ex pifcibus cóftare, prouerbio ferüt. Quid
denemorum vmbris, fontium limpidifsimorü,
atq;inprimis thermatum fcatebris dicâ?quarum
rerum omniü admirabiJé copiâ non ad volupta
tem tantùm,verùm etiam falubrem vfum, huic
regno Deus munificè eft elargitus. Oppidis,arci
bus,vicis,pagis,villis ita frequens eft,vt vel cul
tiffimis regionibus comparari, multis verò me
rjö anteferri poffit: è quibus præcipua aliquot,
regionum ipfarum fitum fecuti,defcribemus.Ac
primum quidé, quod ad Septemtrionalem, fiuesHungariafu.
fupradanubianam Hungariam attinet,dirimitur pradanubia
illa â Tranfyluania Moremarufo, à Polonia & at
Morauia, Carapto monte. Fluuios habet praeci
puos,Marcam,à Marcomannis denominatü,Tir
nam,Vagam, Nitriam,Granú & Tibifcum, cum
quo, antè quâ in Danubiú exeat, multi alij, quos
pofteà recenfebimus,cómifcentar. Marca è Mo
fauorum finibus progreffus, Hungariâ à vicinis
regionibus, maximè Marcomannorü campis de
terminat.Hinc Albij mötes Morauiae & Polonig o,„;„„.
praetenduntur: qui latus illud Hungariae, quod '**'
Tranfyluaniam fpeétat,quafi promontorijs qui
bufdá caftigant Ex his Vagafluuius ortus,ad Co
marü Danubio influit, Inter Marcâ & hüc vrbes
funt,Tirnauiâ primü,Ioannis Sambuci, viri cla
riffimi patria, adTirnâ fluuiolum fita ; infrà ad
Danubij ripam, Pofonium (vel Pifonium,vt alij
yolüt)vrbs fplendida,&epifcopatuinfigtjs.Cis
- T * * * * Wagam
 i2. - R Ε R v M H v N G. H 1 s r.
Vagâ funt Golgotia,fiue Eleutheropolis,Nitria,
aliaque multa oppidula & caftella.Iidê montes s
Granum fundant,qui antequäDanubium ingre- s
diatur,ipolâ recipit : cuius ripa itidem vtrimq; :
frequentibus oppidulis & vi&is praecingitur. Ad ;
*ribifeum.
ortum aeftiuum progrediétibusTibifcus occur- s
$€yff. rit,cuius fontes ad radicem mótis cuiufdam,&qui ;
àfrigore nomen habet, monftrantur: Is magao se
terrarum traétu labés multis amnibus augetur: ;
inter quos prgcipuus eft Samus,qui èTranfylua- ;
nia decurrens,peninfulam quandâ facit, in qua
Satmaria,fatis munitum oppidum,fita eft. Poft *,
hunc Bodrogius,receptusprius Vnga& Labarfa I,
fluuijs, in Tibifcum illabitur. Ad confluentes .
rotcaia, Toccaia vifitur,infulae fpecie,arx loci naturâ & s.
operibus firmiffima, inundationibus tamen ob- ,,
noxia,àquibusgrauiffima damna non fethel ac- J
cepit.Paülo infrà,Tarfa, Eperias præterfapfus; j.
Tibifco coniungitur Heuato flumine auéìus/ad .
huius ripam Caffonia eft, vrbs cultiffima, raula r
-

tumque veteris adhuc retinens fplendoris:hätm *;

ę
illud Tibifci latus , quod Tranfyluaniae 'obuer-
titur(veteres Daciami ripenfem dixêre) thultis iT
oppidulis,vicis caftelljs cultum eft , Praecipua ,
funt Gifgalo, Nagalo,fanum 8. Ni€6lai,& Echi- I
eda,adeiufdem nominis facüm .* Quae interfTis û
bifcum,Danubium & Ipolam ab meridie ad fe- .
temtriones exporreéta iacet regio, oppidaiha- :
aegria, É Agriam(Erlam vulgò) epifcopali di- .
2(rle, gnitate ornatam; quam ab Agrianis, Illyricorú ,
reliquijs, exftru&tam*, Tartari Bela quarto-re
gnante,funditus euerterunt : fed incolæ è rude- '
ribus eam multò magnificentius reftaurârunt.
arcem præfertim, quae magna ex parte in coffe ,
fita.
 ÎL 1 B E R P R I M v s. i
fira,foffaque,quà plano Šrotofra?
fima circumdata, inter præcipua Hungariae pro
pugnacula haberur.Infra ad Danubijripam Va- zaria.
çiafita eft.Mufarum olim domicilium, iam verò %3ai%£m.
quod eius Vulcanus reliquum fecit , Mars fibi
vindicauit. Hâc inter & Agriam medio ferè fpa
cio Hatuana eft,nupera Turcarú clade infignis:
vltra quâ Septentriones verfus progrediétibus,
fluuij occurrür,Sagyua primùm inde Genges &
Tarna;qui tandem in vnum alueum coeuntes,ad
Solnocum, oppidü & arcem eiufdem nominis, soluscum.
quorú munitionibus hodiae Turcae in primis có
fidunt,in Tibifcú illabuntur.Sex millia circiter
infraSolnocum,in eiufdé amnis ripa, Segedinü
confpicitur,eique in aduerfa ripa oppofitü Co
naáìum.Ad ripam verò Danubij, infrà Paeftum
Coloffa eft,y£bs vetus,epifcopalis, lnde paulla: colog.
timtraétus hic interTibifcum & Danubiumad
tonfligentes vfque in anguftum cuneatur,in quo
Cumanorum fiue Bachamegorum campi, pagis
quidem infrequentes, pafcuis verò fupra mo
άm foecundi. Auftralis, vel infra Danubiana Hungari,
Hungaria,Danubio& Drauo continetur:ab oc- inffódant.
çaf/Aaßriam Stiriamquefinitimas habet. Pars biana.
h*gregi m omnium prouentu non modò,alteri
noncédit, verùm etiam oppidorum frequentia
longè antecellit. otii * •*• *.•*' ni et
Primùm quâ Auftriâ contingit, Danubius in- mt

filam façit,§uam Cituorum iâfulâ Ptolomæus, €djút

tofiriScythicam appellât,incredibili£ertilita- infula,
te:cuius qxtremus angulus, qui interiora regio
hisrefpicit,Comara,contra vim omnem valida
in primis arce munitus eft.Paulo fupra Coma- C0m4r4,
fam,ad dextrum danubijbrachium contra prae
;}^ * ' , -
diétam
 i4 R Ε R v M H v N G. H 1 s T.
7aurinum.
diétam infulam Iaurinum eft, primarium facilè
totius Hungariæ munimentum : quod Rabamiâ
£Xa6. vulgus appellat, ab Arrabone fluuio, quo allui
tur,detorta voce Tria ab Iaurino milliaria, ori
Samari*
meam.
•entem verfus,eft Mons S.Martini: in cuius jugo
infigne monafterium, ad radicem verò oppidu
pappa. lum,ligneo fepimento,terrâ expleto,præcinétú.
Vltrà hunc Ä Pappa eft, arx & oppi
dum,ad lacum fira,operibufque contra hoftium
Θdjiit, infultus non mediocriter vtraque munita. Hinc
bcr3. Montes Batonij, quibus noftrates à clypeis no
men indiderunt,incipiunt ; & mediocri terrarú
fpatio inter Danubium& Balatonium lacum ex
currunt: quorum radices Marcalta, Arrabonis
diuertigio alluuntur.
Detis. Ad latus horum, quod ad Danubium vergit,
Dotis eft,oppidum quondam, nunc arx tantùm
è ruderibus inftaurata.Ad hanc collis praealtus
attollitur, albi & rubri marmoris lapicidinis
nobilis, fed qui hofti ad oppugnandam, ac tor
mentis diruendam arcem,magnas prgbeat com
Strigonium. moditates.Suprà hanc Strigonium eft,ad Danu
ijripam,Pannonicarum vrbium pænè vetuftif
fimaac nobiliffima, primatis Epifcopi fedes, ex
quatuor oppidis, ad inftar Syracufarum, con
ftans: quorum primum arcem comple&titur re
giam,cum primario templo colli impofitam:fe
cundum hydropolis nominatur, ad collis rad1
ces in ripa Danubijpofitum:tertio in aduerfa ri
pa è regione fito, Gocarae nomen eft, quartü Ra
fciatorum ciuitas,in citeriore ripa, appellatur.
, Infrà Strigonium ad tria circiter mi!liaria Vi
Picegradum cegradum eft,oppidulum & arx eiufdem nomi
nis,illud ad Danubij ripam,hzcin collefita eft,
fed
 IL r B 8 r P R I M v s. . i3
fedarx Typhlopyrgi feu Cœci caftelli appella- $tin^enâ
tiene noftratibus
cilium , à Matthianotior eft :regum
Coruino olim
hortulis, domi burg.
ædificijs
marmoreis, alijfque fubftruétionibus mirificè
exornata.Hinctria circiter milliaria abeft Buda
totius Hungariae metropolis, quam nonnulliâ *\

Buda,Attifg fratre,& in imperio conlega appel

latum volüt : fed verifimilior eorum eft opinio,
quiâ Budinis,Scytharügente,Borifthenis quon- £gda
dam accolis, cum Attila in Pannoniam egreffis, $)f«m.
originé ac nomen eam traxiffe arbitrantur.Sunt
quisicambriam prius di&am volunt à Sicábris,
ques Antonius & Seuerus Imperatores, ad re
primendos barbarorum impetus , praefidio ijs
regionibus collocârant.Qug tamen hodie nobis
i}uda dicitur,paullùm ab eo loco abeft,vbi olim
£ta fuit:cui rei argumento funt rudera, quae in
fraBudam hodieq; monftrátur.Vrbs ipfa in plu
res ihfulas fparfà eft: quarum quae Dânubió al
luitur,praecipua magnitudine eft, hydropolis a
liàs;aliàs Iudaeorum ciuitascognominata.Huic,
velutialae vtrimque, ad meridiem,arx regia, ad
Septemtriones,fuburbinm fuperiuspraetendun
tur.Quae folem occidétem & montána refpicit,
altera vrbis pars eft, ceteris munitior, loco ac
cliuifita:cui vnà cum arce, alterum fuburbium,
rarioribus alibi,alibi frequentioribus ædificijs,
ab extremo occidentis angulo,meridiem verfus
ad Danubiü vfq; procurrés, eft circumfufum. In
vlteriori ripa Paeftü eß, cùm loci natura & ope. Peffum.
ribus munitiffimüitum ciuibus frequés oppidü.
Abhoc ad Budam pös naualis tranfitum præbet.
Inter Danubium & Drauü modicus fuit amnis,
laruis nominejgad meridionale latus Batonio.
IupT]
 i6 R E R v M Hv N G. HI s t.
veffrimi, rum montium ortus, Vefprimium haud procul
ab ipfis fontibus inde Albam regalem,aliaj ca
ftella & oppidula præterfluens, ad Bathâ in Da
nubium fe effundit. Vefprimiü epifcopali fede
nobilis inter primarias Hügari; vrbes olim fuit
numerata.Arcem habet longèamgniffimam, in.
colle fitam:vnde in fubieétü oppidú, vel potius
deformes vaftati oppidi ruinas,agrumq; vicinü
longè lateq; patet profpe&us. Hinc ad plagam
Palott4. feptemtrionálem Palotta eft,arxanguftis quidé
pomoerijs,fed foffâ duplici,muris;& propugna
culis contra vim non maximâ fatis müniia.Pro
alba reg4 ximè hinc abeft Alba regalis,vbi antiquitus Hü
lis. gariae reges & coronari & fepeliri erant foliti,
€5fu[• quorum tumuli non pauci hodieque exftant in
sweijfcn primario vrbis templo, quo nullum fuit in vni
[611V3• uerfa Hungaria,vel operis ftruéturâ fplédidius,
vel annuis prouétibus locupletius.Suburbia ha
… bet tria,vel quinq; potius(nã quæ ad latera funt
vtrimq;,canali infufo ac maceriâ dirimütur) ad
quae vix vlluspatet aditus ; quòd vicina omnia
paludibus profundaq; vligine teneantur.His in
clufa vrbsipfa,nec lócitãtùm naturâ, fedetiam
operibus firmata,difficilé admodum habet op
pugnationé.Aer exhalationibus, aeftiuo praefer
tim tempore,corruptus,minus falubris eft.Inter
Saruim & Drauum Sigetum eft,oppidú triparti
Sigetum. tum,paludibus vndiq; circumfluens, arx in pri
mis:quæ & ipfa duplex eft, interior & exterior,
oppido veteri fublicio ponte annexa, cui minus
oppidulum,quod nouum dicitur, à fróte obijci
ggjnquee tur.Hinc quatuor circiter millia abfunt Quin
clefia. quecclefiae,antiquü oppidum,in quo Solimanus
Turcarum tyrannus,Sigetum oppugnans, anno '
MDLXVI.
 JL I ■ ■ R P R I M v S i*
MDLXVI.vtfuolocodicetur,fatis conceffit. Sunt
praetereà aliae multæ regiunculæ,oppida,arces&:
caftella,quibas Danubij,Draui, aliorumq; minus
nobilium fluuiorum. ripae prsctexuntur, fed
quum nihil infigne habeant, áut narratu admo
dum memorabile,non eft quod in eis heic expli
candis,vel etiam recenfendis, immoremur: prae
fertim quum rerum geftarum narratio multaalia
defcribendi nobis materiam fit fuppeditatura.
Proximum effe videtur, vt deincolarum mo Hungare
rwm mores,
ribus al- quid dicamus.Etfi veròHungari de prifti
na animi ferocia, & quam maiores eorum vltrò
affe$tabant,duritie multum remiferunt: Scythicæ
tamen originis etiamnum veftigia multis in re
hus apparent. Bellicofi funt; fed equeftri pugnæ
quàm pedeftri habiliores.In acie ordines minus
accuratètuentur,& in pugnam temerèprocurrüt,
aut ruunt potius:vnde nonnunquâ non minus in
citato curfu,quàm venerant, retrò feiütur.Hodie
tamen diuturno bellorum vfu edo&i,artem mili
tarem peritè ac ftrenuètraétant. Equitibus, quos
Huffafos appellant,armafunt,lancéa, fàgarisfiue **/*
gladius Perficus,ad læuam;fub dextro femore ve.
rutum ephippio alligatum: plerique infuper fi
phunculum formentarium theca reconditum ha
bent.Praefe&i & centuriones ceftram ferunt, ma•.
gis ad cogendos ordines, quàm hoftis arma per
fringenda accommodatam.Pedites(Haiducosvo- Htaidsci
canf)nec galea,nec lorica vtuntur,veftitu etiamà
rufticis parum differunt: Armillis funt fclopus
manuarius,autfi hic defit,hafta velitaris, fagaris,
& à cing ulo dependens fecuris.Sagum villofum,
vel cruciam vrfi aut lupi pellem humeris inijci
unt,fub mento adftriétam: jus; táúçIl palli;ru•
- - tO,
 *3- P e Rv M H v M G. H r s *r. i
bro,viridi,coeruleo vel ianthino colore geftant,
Nobilium fplendidus admodum & fumptuofus
eft veftitus;muliernm inprimis;inundus praetereà
magni precij, & exquifitus, In vi&uab antiqua.
parcimonia multum defciuerunt , hnagnates in
primis;quorum menfae & domefticis & exoticis
delicijs abundant.Et temperantiam quidem, iam
ante mira regionis vbertate praecipitem, vehe
menter impulit peregrinorum, vt credibile eft,
confuetudo,& qui eò ex omnibus Europae parti
AMos regis bus confluxerunt, militum luxus. Comitiorum,
sereandi am quibus de rege creando ageretur, haec olim erat
siquus. ratio. In campis Paefto propinquis, omnium, or
dinum,quibus fuffragijius, homines, conftituto
die frequentes armati conueniebant. Omnibus
aut maxima parte in regis ele&tione confentien
tibus,poit fauftas populi, nouo regi gratulantis.
acclamationes,dies Albam regalem indicebatur,
qua die primùm Epifcopus Strigonienfis,prolatis
regijs,infignibus,præfentem multitudinem, vtrú
regem hunc fibi dari vellent,percontabatur. Vbi
affenferant,obedientiamque erant polliciti:idem
regem officijfui commonefàciebat, & dato vltra
eitraque iuramento,folio impofitü coronabat.E-
um deinde epifcopi & proceres è templo in regi
am deducebant, Stephani primi vexillum & ar
ma,antiquitus in eum vfum afferuata, praeferen
tes.Qua verò fide erga reges fuos fuerint,malo
ex hiftoria ipfa ie&or cognofcat.Illud certè con
ftat,è tanto bonorum regum numero paucos £u
iffe,quibus non contra fubditoruma fuorum con
tumaciam fuerit dimicandum. Quomodo autem
nationes finitimae ab Hunnis olim traéìatae fint,
/ - .omni -

- -a
 1LI B £ R PR r M v s, 1».
omnique calamitatis genere non femel vexatæ;
Munfterus;& alijte prolixè docebunt. Nos quan- -

tum ad inftitutum noftrum fatis effe videbitiir,

vude primùm fint progreffi, quos duces habue
rint,quasque in Europa res gefferint, paucis per
ßringemus. Ceterùm tantâ fuit Hunnorum im
manitas,vt veteres quidam fcriptores, nifi eorum • • •
originem adipfoscacodæmonas referrent, fidem
fcriptis fuis inuenturi fibi pon'viderentur. Ior- „„„,
nandes Gothicarum rerum fcriptor, Alirumnam origo É.
nefcio quam è Scytharum gente, fupra nodum ££ -

humanüm vaftâ corporis mole mulierem, à Fil

mero Gothorum rege in exercitu repertam, quod
parum fecundâ effet pudicitiæ famâ, in exfiliunt
fcribiteie&am:quæ quum vltra Mæotidem palu
deminfyluis ac folitudinemifera erraret,daemo- …

num coihpreffugrauida multos monftrofos par

tus ediderit,è quibusdeindeHunnorum genüs fit
propagatum.AlijSatyros& Faunos, quidem Ma
gogum(quem impudentimendacio faciunt Iape
ti filium)generis produnt conditores. Sed com
menta hæcfabularum amatoribus relinquamus:
illud certum eft,ab extremis frigidiffimi$que fe
ptemtrionum oris eqs prodijffe. Teftatur hoc
íHieronymus , Stridonijin Dalmatia Hungariae
vicinia natus, Ab vltima, inquit ad Oceanum fcri
bens, Mæotide , inter glacialem Tamaim & Maf
fagetarum immanes populos, vbi Caucafi rupibus ,
feras gentes Alexandriclauftracohibent, eruperunt ,
Hunnorum examina, qua pernicibus equi, huc illuc ,,
yolitantia cadibus pariter ac terroribus cuméta com- ,,
pleuerunt. Addunt alijoccafionem, fabulæ itidem ss
.
-
-* --*
& a , quàm
 *o RΕ Rv M H v N G. H 1 s r.
quam hiftoriae propiorem: Venatores quofdam
fuperata Maeotide palude, per quam fera fugiens
tráfitum ante ipfis m •nftrauerat,in Europam pe
metraffe,ac cæli temperiem terr;q; fœcunditatem,
multum ab illa Scythici coeli inclementia diuer
_,,c£#j fam vehementer admiratos:egrum praedicatione ;
Q.E., 1. infinitam hominum multitudinem excitatam,fte
rili defertâ regione in Pannonias & vicina loca
commigraffe.Prima dimicatio Hunnis cum Ala
„„ «, uis fuit;quibus pulfis,caftra ad Tibifcum vfque i
ιι..,.us. Promo $tunt.Pannonias tum Gothi incolebant,
' gens bellicofa quidem qug tamen & ipfa Hunno- ;
rem furori cedere coacta fuit.Et Oilrogothi qui- ;
dem,quibus be!!i fortuna pepercerat, cum Hüno- .
rum géte poftea adfinitatibus coaluerunt:Veftro
gothi veiò in Myfi; m & i hraciam fefe recepe
runt.Valentis imperatoris confenfu, hac lege, vt &
effent veluti propugnaculum Romani imperij, e- •
iufque fines ab Hunnorum incurfionibus tueren- ;
ccclxxxi. tur.Pa&ti huius fidem Romanorum rupit auari- ;
tia:quorum exactionibus & annonae direptioni- ,
bus irritati Gothi, Maximum praefeétum cum fuis ;
internecionedeleuerunt. Caedem hanc vlturus ;
Valens,cum magno exercitu contra Gothos pro- ,
ficifcitur:ied praeinovi&tus, in tugurium curandi ,
vulneris gratia profugit:quodquum ab equitibus ;
difcurrentibus incentum effet, in eo ipfe crema
tuseft.Gothi viäoresindeadConftantinopolim ,
caftra ponunt,vrbi grauiffima quæque minitan
tes,fedTheodofij,qui interea adimperium perue
nerat,prudentia inagis & equitate, quam vi & ar
mis reprefíi,amagno terrore omnes illas regione
liberârunt.:n hocGothorum cum Romanis diffi
' dio Hunni fines fuos lorgè latéque, à Taurica
Cher
 LI c £ R • Pp I M v $ * at
Cherfonefo adTanaim vfque & Danubium,ipsá- Fisesfes
que adeò Germaniâ protulerunt: quin Antiochi. proferant.
ametiam obfiderunt, & Armeniam foedum in cccxcv.
modum vaflârunt. Theodofio immatura morte
fublato,Arcadius& Honorius filijin imperio fuc
cefferunt;quorum illü Orienti, hunc autem Oc
cidenti pater viuus praeeffe iuffit; fimulque tuto
rem ArcadioRufinum,Honorio Stiliconem attri
buit,quorum confilio & au&oritate rempublicâ
adminiftrarent.Atque Arcadio quidem cum duo
bus graue certamen fuit. nam & Rufinus tütelae
praetextu partem imperij-adfe rapere conatus eft
(qui tamen,eâ cognitâ militibus perfidia,ante Ar
cadijtribunal trucidatus eft)& Caianus dux Go
thicus magnas in eum copias ccmparauit:fed na
uali prælio fuperatus,atque ex ea clade profugi
ens,interfeétuseft. Arcadio mortuo, Radagifius
Gothorum ducenta milia in Italiae fines duxit:
fedei mf. me, rerumque omnium penuria op
preffum, Stilico ab Honorio m'ffus, facile profi
gauit.Inde Alaricum Gothici exercitus reliquiæ
regem crearant; quumque Stilico illius confilio
rum particeps effe argueretur. Imperatoris iuffu
necatus eß. Alaricus vibcm Rcmanam biennium
CDXIV.
ferè obfeffìm cepit;pacemque pofteacum Hono
rio fecit.Fraétus ita Romanorum viribus, Gothis. profligátur.
quein Italia dominantibus: Hunni temporibus
infidiantes,Keua duce,Iftrum traiecerunt, & cum
multis hominum milibus vicina peruagati,tandé
cum Macrino & Theodorico Veronenfi,qui Ger
maniam tum regebat, proelium tam crudele,tam
que atrox commiferunt,vt vno die fupra centt m «.„ at.
viginti quinque hominum milia defiderata fint; „,; D...
inter quos etiam Kcua, Hunnorum dux, fi:it. Sed
B 3 parum
 22, R E R v M Hv N G. HI s r. -

parum adfummam belli hgc vi&oria profuit R6 r.

manis.Nam quum ad perfequendas hoftium reli
quias virium fatis non haberent; Hunni viéti in
vi&ores vltrò irruerunt. Poft multas afperrimas
pugnas(in quibus præter quatuordecim Hunne *.

cDxLyi, rum milia duo etiam duces,Bela & Cadica, perijf.

fedicuntur)Romanorum viresitatandem attritæ
funt, Macrino praefertim extin&o,vt Pannonias
Hunnis relinquere fuerint coa&i. Romanorun
metu liberati Hunni,nihil prius habuerunt,quam
vt in locum amifforum ducum nouum fibi re
gem fubrogarent.Omnium fuffragia inclinârunt
.4ttila, in Attulâ,Beneduci filiü, totius gentis, nobilitate,
acbelli artibus,calliditate etiã & perfidiâ,facilè
Bwda. principem,Is inito principatu,gentem fatisantè
inquietam ad arma ftatim commouit. Buda ergo
fratre Pannonijs per abfentiam fuam praeeffe iuf
fo, & affumptis Oftrogothorum, Gepidarum,
Marcomannorum, Qgadorum, Herulorum, Sue
afttila vici uorum auxilijs: primum impetum in Myfiam
mosinuadit vtramque , Thraciam, Macedoniam, & Illyri
cum conuertit.Theodofius Imperator, & pofteà
Martianus, fa&acum Vandalis, Parthis, & Ve
ftrogothis pace, quantas potuêre copias hofti
oppofuerunt, miffo inter alios Arneftide ; qui
egregrè primum repreffo Hunnorum impetu,
auaritiâ tandem & publicam rem & priuatam in
fummum difcrimen adduxit. Attila cum ingenti ,
præda domum reuerfus, Budam fratrem, de quo
Pratr3in. affe&tati regni fufpicionem conceperat, ftran
terfecit. gulari iuber, Quum verò Romanum imperium
Gothorum opibus munitum cerneret : rationem
excogitauit,qua Valentinianü Cæfarem,&
• -
Theo
doricum
 I.f'* Eg PR I M* vs. 23
doricâ Gothorü regem interfecommitteret,mif.
fisad vtrumque litteris,quibusvtalterabalterius
perfidia fibicaueret,monebat:quae fraus animad
uerfa vt vtriufque animos artius copulauit, ita
magno in Attilam,quem pariter metuendum fibi
videbant,vtrumque odio inflammauit. Et Theo
doricus quidem. ftatim filios fuos, fumma rei
militaris fcientia praeftantes viros, ingentcm ex- •
ercitum contrahereiuffit.Aetius etiam prouinciae
Narbonenfi praefe&us, cuius opera & confilio
valentinianus praecipuè vtebatur,etfi cun&anter
&timidè initio agere videbatur,fiue animi igna
uia, fiue portentorum,quae frequentia ex Italia
nuntiabantur,religione; tandem, tamen Franco- .
rum opibus confirmatus, magna cum alacritate,
&ipfe omnia ad bellum neceffaria comparauit.
Attila confilia fua dete&a , & ad hoftium fa- -

Jutem verfa aegerrimè ferens ; quingenta homi

num milia coëgit , & Germaniam, Galliamque Galliam
peruagatus, omniaque caedibus atque incendijs e- Germa
mifcens, tantum. fui , terrorem excitauit, niamina*:
vt vel ad nomen eius, non aliter quam fù- dit.
riae cuiufdam , orco progreffae, omnes natio
nes contremifcerent. * Aetius tamen , adiun
&is Gothorum,Francorum, Saxonum, &alio
rum auxilijs, oblata rei benè gerendae occafio- a
ne,cum inuiéti roboris exercitu ad Tolofam ei fe
obiecit.Tum demum. trepidare Attila, non tam,
hoftium metu, quàm locorum iniquitate , quod
omnia ad fugam claufafibi videbat, circuire tamé
fuos orare, obfecrare, vt priorum vi£toriarum
memores,ad extremum vfque fpiritum fortiter
dimicarent: viótoribus non Galliam tantum &
Germaniam,verum etiam Italiam,quarum omni
B 4 1'rn
 24 RΕRv M Hw N g. HI s r.
um omnes vires in hunc exercitum colleâae ef.
fent,prædæ fore.Pofcentibus fignum tamen pug
Iwfeliciter mæ ante meridiem propenere noluit,vt fi præli
pagnat. um aduerfum committeret, vti praedixerant hari
CDLV. olisfuga fuorum no&e adiuuaretur. laftruââ tá
I.
dem vtrimque acie, tantâ contentione pugnatum
eft,vt diu anceps vi&oria effet.tnclinato iam die,
Hunni in fugam vertuntur, centum o&aginta fuo
rum milibus defideratis. Attila fugiens in caftra :;

fe recepit , in quorum medio magnum impedi

mentorum cumulum comportari, feque,fi hofies
caftris potitieffent, interfici& cóburi iufferat:
ne viuus tn hoftium poteftatemperueniret. Sed
Aetius receptui canens, Gothis quoque, quorum.
rex in prælioceciderat,domum redeundi au&or
fuit.Attila,hoftium fiue torporem fiue imperiti
am confpicatus,pro vi&ore fe gerere, minas ac
caedem fpirare,regiones omnes, quae ad Rhenum,
amifiam,Vifurgim,& Albim funt,perfultare,edi
tis vbiqueiuhumanae crudelitatis excmplis.Tan
dem quum in Pannoniam redeundi confilium
cepiffet:ifenaci inThuringia paucos dies quieti
& ocio dedit.Ibi comiter acceptis prgter morem,
variarum gentium legatis, epulifque & ludisma
gnificentiffimè celebratis; Sicambriam, (quae Bu
da hodie eft), profeâus,in omni voluptatum ge
nere fe volutauit. Nec tamen vaftus animusdiu
quiefcere poterat: fed per duces exercitatiffimo
rum militum habito dele&u,totus in eam cogita
tionem incumbebat, quomodo totius orbis im
perium ad fe rapere poffet. ld verò facilè videba
ralium, „ tur,fi ltaliam fibi fubiugaffet. Per Styriam igitur
fiat c- 4. & Dalmatiam profcctus, omniaque, quacunque
quilegiam: ierat»Populatus,Ticino fuperato,ad Aquileiá ca
ftra
 LI B e R PR I M v s. 2$
ftra ponit, Carnorum metropolim: quam per tri- .
ennium obfeffam,& à ciuibus conftantiffimè de
fenfam,expugnauit tandem, & fine vllo fexus aut
gratis difcrimine interfe&is omnibus,folo ;qua
uit. Hac eius crudelitate multi tota paffim Italia
exterriti,ad vicinas maris Adriatici infulas con
fugerunt;& quum aliquandiu apud pifcatores la- '
tuiffent,perfpeóta loci opportunitate,multis quo
tidie afHuentibus,vibem quafi in medio mari có
dere coeperuntjquae paulatim ad eam perdu&a eft ( qu. re,
magnitudinem, vt vnatotius Italiae dignitatcm \eii. e*-
iam facilè faftineat, acregina maris dici merea- te:)
tur. Ita Aquileiae interitus, Venetiarum origo
fuit. Euerfa, vt diximus, Aquileia, Paduam, vi
centiam, Veronam, Mantuam, Cremonam, Fer
raram,Rauennam, Mediolanum, partim deditie
ne,partim vi cepit:nullibi nec vi&is, nec dediti§,
parfum. Liguriam inopia magis fua, quàm vi
&oris fatietas intaétam conferuauit. Roma fu- rowe per
pererat: à cuius oppugnatione ciuium preces, eis: “
Leonis praefertim pontificis, qui obuiam eipro
cefferat,reuocârunt. Reuerfus indein Pannoni
am,ita vixit, vt nullum fcelus in eo incredibile.
videretur. Tandendum in nuptijs,quas cumBa CDLIX.,
άrianorum filia fumptuofiffimas apparauerat,a-
uidius fefe vino ingurgitâffet, dormiens, apople- „„,„,;,
xia, vt credibile eft,correptus,& repentina fan-,i -

guinis eruptione fuffocatus, ad generum cereris

defcédit.Tyranni mors diuulgata,incredibile eft,
quantam vbique laetitiam excitârit. Ortainter fi
Iios de regno altercatione,quodpater rebusinor
dinaris diicefferat: primum Gepidae, inde Oftro- humore,
gothiabimperio defciuerunt:necquidquam pro imperius
piusfuit, quamvtmultisinfelicitertentatis P; cadit.
B 5 1js
 w

ì6 R Ε R v M Hv N 6. H r s r.
• lijs, Hunnorum genus& nomen,quofe etiam qui
inter Gothos remanferant, vltrò formidine quâ
dam abdixerant,funditus deleretur. Haeferunt ta
men aliquandiuin extremisminorisScythig,Ma
cedoniæ & Græciæ oris. Pannonia verò tota in
gtr eottos, ValamiriGothorum regis dominatum conce(fit;
à quo etiam Martianus Imperator pacem magna
pecunia redemit.Porrò ab eo tépore in tátum ex
creuit Gothorü potentia,vt totius pgne Italiae im
• .- perium obtinerent. Etiam ante quidem Vandali,
-^ Genferico duce,Romani ImperijinfigniaCartha
v ginem tranftulerant; quam fex& nonaginta an
nos tenuerunt , quum intereà Roma omnibus
ornamentis fpoliata iaceret: in qua tamen ina
ne Imperatoris nomen dicis cauffa decem vfur
pârunt, Maximus, Auitus, Maiorianus, Seuerus,
Antonius,Olybrius, Elicerius, Iulius, Ambrofi
us, & Momyllus, qui quod pueràpatre Impera
.•.. - * tor creatus effet,Auguftulus eft appellatus. Hunc
4uie-re: ddoacer in tanta rerum omnium perturbatione
***i*
&M*.
nullo negotio
Pannoniae imperio
dominatu fe abdicare
Occidentis coëgit,&cum
Imperium con
uinxit: cui o&o alij reges ordine fuccefferunt.
eossit...**°**mox funt Lopgobardi, qui primum Pasi
gobardi. nonia,deinde Italia Gothos expulerunt. Ita mi
fixxx. • fera Pannonia nouos iterum hofpites accepit.Sed
nec Longobardi diu in Pannonia funt commo
rati. Euocati enim iterum à Narfete in Italiam,
Hunnorum reliquijs Pannoniam in habitandam
concefferunt, hac lege, vt fi fortè res in Italia mi
nus fuccederet poftliminij quafi iure reciperen
* • eur.Sicergo fub Alboini regisaufpicijs per Sirmi
um in Italiam profeéti, regnum ibi condiderunt.
DIxyrrr Hunnivtadregnum, ficadungenium quoque fta
v. * tirn
.^

)
 I. I B £ R, PR r M vs. ' 2?
tim redierunt. Nam in Bauariam, Franconiam, Cachamme,
& Thuringiam, cachanne duce faâa excurfio- HJ,
ne , non pro fpe accepti (Lothario enim Germa dux.
norum & Francorum rege mortuo neminem fo. DLxxr,
re putabant, qui latrocinia ipforum compefce
ret) pro praeda plagas domum retulerunt. Re.
dijt tamen non multo poft Cachannus, magnum
numerurn praeftigiatorum, & in diaboli fchola
eruditorum , fecum adducens. Horum artibus,
Dei permiffu, effe&tum dicitur, vt Germani lon
gè maximam acceperint calamitatem , Hunni
verò cum opulenta præda ad fuos fint reuerfi.
Ea res magis accendit quam debilitauit Germa
horum animos : quorum rex Sigebertus, prae
dones hos & veneficos itavltus elt, vt pacem ab
eopetere fuerint coa&i. Poft mortem Sigeber
ti, vt ignominiam fuperius acceptam deherent,
in Thuringiam iterum irruerunt, & edita ingen
tiftrage, praeter praedam grandi pecunia incolas -
multârunt. Sequentes aliquot anni per quie
tem exa&ti , & ab eorum excurfionibus libera ,
Germania fuit: fiue quod eos iam prædæ fatietas
ceperat,fiue proprijfolicommoda ita delinierät,
vtfuis cum fecuritate frui, quàm cum periculo a
liena rapere mallent;fiue, quod verò fimilius eft,
paucitati fuoiá diffifi, quorümagnünumerütam
crebrae expeditiones absúferant, nationes præua
fidas laceffere non auderent. Intereà vis infinita
hominum vtriufque fexus & ætatis. ( quippe in pcexLi*
qua ducenta& fedecim virorum milia fuiffe di
cuntur)èScythia interiore in Pannoniam erupit:
eo confiho, vt vel cum popularibus fuis fe con
iungerent,vel fi tantam multitudinem non cape
retregio,nouas quærerentfedes Duão igitur pcr
. • Koxo •
 a8 Rf R v M Hv N G. Hf s r.
Roxolanos,Mofcouitas,{& Sarmatas pacato ag
Almar.sy
sharii dux, mine:tandem apud Hünorum reliquias in Dacia
-

confederunt.lmperabat his Almus, è pofteris Ae

tilæ:qui diuifoin fex caftraexercitu fingulis du
cem praefecit:ipfe cum fuisfeorfim tetendit.Hinc
nonnulli feptem caftrorum nomen quo noftrati
1ingua regio eaindigetatur, fluxiffe exiftimanr.
Almo à finitimis occifo,Arpadius fuffe&useft. Is
per exploratores defumma Pannoniæ fertilitate,
& pænè folitudine edoétus, per legatos cum Sua
te,Européæ Sarmatiae tum principe egit,vtparsa•
liqua agrorum inculta fuorum habitationi affi
gnareturjmiffo dono,equo pretiofiffimèprogen
tis opibus , inftru&o. Gaudere primò Suates,
vacuis cultores repertos ; mox audita eorum
multitudine & rapacitate,tergiverfari, ac moras
ne&ere.Aduenis autem promuffum vrgentibus,&
regionem tanquam fibi debitam & equo emtam
repoflétibus: Suates exercitum contra nouos co
lonos Danubium traduxit:quofufoac profligato,
•-- Suates fugiens in Danubio fubmerfus eft.Arpadi
usfuperato Danubio,breui regionem omnem fug
poteftatis fecit,& interduces diftribuit.Zabolcus
in finibus Pannoniae, ad oppidum Ciquaronam
confedit.Iulæ Tranfyluaniae, pars attigit: à quo
Alba Iulia nomen accepit.Cundo Nyris ripa: Le
helo Myfiaaffignata, Verbulcus cum fuis circa
Balatonium lacum habitare iuffus. Orfo Sciana
regio ceffit.Diuifa hoc modo regione: armatamé
ôCCLX; nó prius pofuerunt,quâ excuffo penitusScythico
iugo,gés vniuerfa Hungari appcllati.Inde in fini
timos populos ferro & igni graffati,alios vi,alios
amicitiâ fibi adiunxerunt.Cum Polonis in primis
grauiifimabellagefferunt:Bohemos etiam &Mo
---- r3u0$
a.
 * Ln B e R Pr I M vs, * 49
rauosnon femellaceffiuerunt.in hoe rerum £
tuTaxilus Boiorum rex,qui contra Carolum ma
gnum arma fumferat,Hungarorum auxiliaadfci
uit.Quare Carolus,deuiéto Taxilo, primum ipfe dcclxxxv,
Hungariam infeftus armis eft ingreffus: deinde
miffo Pipino filio,omnem fuperiorem Pannoni- Gabarex
am Hungaris ademit. Gaba tunc tamé Hungaro- hamgarorû,
rum rex erat.Is vecors animi, per legatos bellum *

adminiftrabat:ipfe interea Budae luxui & volu

ptatibus indulgebat. Ibi oppreffus & in vincula
conieétus(in quibus fibi ipfi manus attulit) fero
nimis didicit,inter arma hoftilia dormiendum nó
effe. Carolus nihil pulcrius fibi aut praeclarius
exiftimans,quàm vnà cum inperio Chriftianam
propagare religionem:nihil prius habuit, quam
vtab idololatriaabduétos,verareligioneinibue
ret.Quare Herculis & Martis idola deftruiiuffit.
&tépla ædificari,in quibusfalutaris verbi diuini
fieret femétis. Cótumacib* armaabftulit,diruitq;
oppidorü muros,graui fingulis impofito tributo.
Lihdeutus quidam,homopotens & faétiofus, fed Lindeatst.
Carolo viuo nihil mouere aufus, quam primum -

de morte eius nuntium accepit, nouarum rerum

ftudium prae fe ferre coepit, & rationem inire,
Hungarici regni inintegrum reftituendi,&abex
terorum feruitute vindicandi. ' Quare Lu
douicus Pius,cui Hungaria & regiones propin
quae patristeftamento obtigerant,periculurn hoc
minime negligendumratus,confeftim exercitum
coëgit, vt in ipfo ortu tumultum compefceret.
Nec verò Lindeutus fegniter rem agebat; fedCa- - -'
rinthiam , Dalmatiam & Bauariam populatus,
maiori cum virtute,quàm fucceffu venienti Lu
douico exercitum oppofuit. . Aimis inferior, ad
- Πρου•
 }e R Ε R v M H v N G HI s r.
montes, quibus Pannonia & Myfia diffiniuntur,
confugit; quumque in Cæfaris poteftate fe futu--
rum promififfet,ingratiam eft receptus. Siciterú
domitis,fpesvnain Cæfaris morte fupererat : cui
quum,treseffent filij,facilèprouidebant Germa
s - • niam breui inteftinobello diftraétú iri.Quae fpes
eM, quum eosfefellifíet,aliquamdiu quieuerunt,fed
*4ngarorû in omnem rerum turbandarum oçcafionem inté
******** ti,& magnam irarum molem animo voluentes :
quam haud multo poft,non in Germaniam tantü,
fed Galliâ quoque & Italiam effuderunt.Dici nó
poteft, quámulta inauditæ crudelitatis & libidi
nis exépla paffim ediderint.In Italia quidé cú exer
citu eis occurrit Berengarius: fed magna accepta
clade,pacé ab eis pecunia redimere eft coaéì*. Vix
Italiaegreffierât Hungari;quúadsüt Saraceni: nec
profe&o vim eorú fuftinuiffet Italia,nifi Albertus
hetruriaedux laborãtibus rebus opétuliffet. Is po
£ea ab ingratis Italis pulfus,Hungaros in Italiam
euocauit : qui fpolijs opulentæ regionis pelle
&i, iterque optimè edoéti, anniuerfarijs pænè
• excurfionibuseam miferè affiixerunt;& Berenga
rium fecundum tributarium fibi fecerunt. Hoc
naodo exclufi Italia in Germaniam arma tranf
tulêre,quae tota tum principum faétionibus gftua
bat: qui tamen cömuni periculo reconciliati, va
lidum exercitü comparârunt,& tripartito agmine
in hofté duxerunt:fed viétiac profligatiBauariam
vniuerfam & Franconiam victoribus diripiendâ
reliquerunt.Inde Thuringiae imminebant:vbi in
emig. felitertentato proelio Burcardus dux cum magna
iliuftriü virorü manucgfus eft.Tü demü Germa
niâ percurfare Hügari;agere,rapere, ferre omnia,
facra,profana;inccndia czdib* mifcere;nullüque
• * •#• crude
 +

1 I ■ ■ R- PR 1 M w s, . â*
erudelitatis genus ptermittere. Tot actantæ Ger
maniae calamitates Ludouici imperatoris animú
ita curis obruerút,vt in medijs turbis,moerore có
feétus,decefferit. Bi in imperio fucceffit Cöradus;
huic Henricus, cognomento Auceps. Ab hoctri
butum Hungari, quod duo proximi Imperatores
eis perfoluerunt,fuperbè admodü & non fine mi
nis efflagitâruut. Recufante Imperatore(quodid
ad dignitatem Imperij minuendam magnopere
pertinere videretur)ingens Scytharum, Sarmata
rum & Illyricorum multitudo, ceu denfa aliqua
nubes in Italiam & Germaniam fefe effudit, tán
tamque procellam exciuit, vt Germania in cæ
de acfanguine fuorum ciuium pænè nataret.Nec
verò tum, vt antea nonnunquam vnam vel alte
ram regionem tempeftas haec amplexa eft: fed
quum in Sueuiam primùm incubuiffet, in Galli
amtranfijt; inde adRhenum retrolata, Haffiam,
Saxoniam,Thuringiam,Franconiam,& quicquid
interiacet regionü, foediffimè proftrauit & affii
xit.Henricus Imperator,hoftiü multitudine terri
tus,fuisfe locis cötinebat: nectamé hofté, nifi ex
occafione,affiliebat.Qua rationemultos nó pabu
latores tantü& moratores excepit; verú ét prima
riüHungarorü ducé inopinatò oppreffit.Hungari
vitg ducis fuimetuétes, magnâ pecunigvim lytri
nomine obtulerüt.Quüvero pecuniâ hanc è rapi
nis & praeda coa&â afpernaretur caefar,Hungaris
affentientibus noué annoruminduciæ fa&tae funt.
Vix dum hi exierant } quum ecce iterum adfunt :
Hungari,tributum multò quàm ante ferocius re cMxxxm
petentes.Sed Imperator, qui intereà ad vim fefe
diligenter comparauerat,tributi loco canem mu
tilatum & fcabie deformem ad ipfos mitti iuffit,
- Hac
 -

%• R g R v M H v N G. HI s r.
\ Hac contumelia magis accenfi, pro vno mutilo
cane trecenta hominum milia remiferunt: quo ;
rum tanta fuiffe fcribitur crudelitas,vt maior ne
excogitari quidem poffit.Tandem verò, poftquá
Deo vifum eft modum ftatuere ipforum faeuitiae,
Imperator Henricustantis eos viribus, tantoque
.
rwgeis cla- impetu aggreffuseft,vt omnis Europa contremu
des. erit.Nam cent :m & quinquaginta hominum mi
lia occifa, quinquaginta milia capta feruntur,
praetereos qui palantes paffim & fparfi in fugâ
perierunt.Sed vt horrenda hæc clades à Germa
nia eos paullifperauertit;ita prg'ae cupiditas in I
taliam rurfus pellexit. Eorum conatu intelle&o,
Berengarius tertius rurfus eis argenteam ofiam,vt
antea maiores eius non femel,obiecit:quafopitus
3°°'** paullulum roxys(hoc enim nomen regi ipforú
&***** erat)praeteritæ cladis à Germanis accepiae vltio
nem vnicè animo voluebar;Defun&o igitur Hen
rico Imperatore, audendum fibi aliquid ratus,
nouique Imperatoris Othonis animum tentan
] dum,in Saxoniam fruftrà irrumpere eft conatus.
Paucis poft annis, dum ciuilibus diffentionibus
Othodiftinetur;& à rebellium quibufdam infti
gatus,& prædandi libidine, delendaeque ignomi- .
niæ cupiditate incenfusToxys, immanem exerci
tum contraxit,Germaniamque non vno loco in
uafit. Otho,reconciliatis intereà Principum ani
mis(nam & quieisau&ores veniendi fuerant, ni
hil magis quam liberari eis quamprimùm cupie
bant)firmiffimas copias vndique collegit, nullibi
occafioni defuturus. Interea praeda graues Hüga
ri Auguftam Vindelicorum properant, quò maxi
ma visauri & argenti rerumque pretiofarum è
CMLV. vicinis regionibus comportata ferebatur. Ibi eos
- affequu
 LI B E R Pr f M v s.
affequutus Imperator, in campis vind
- . ...is ad
„ elic 33
ILaechum flumen,extremum agmen moratur,dum Hungari iw
camp
reliquus exercitus fub figna cogeretur. Hungari delicisi, Wis
ce
inopinato hoftium adueitu perculfi, aciem pro dwmtwr.
loci ratione inftruunt, Bohemis ad impedimen
torum cuftodiam reli&is.Mox figno dato,hmagnis
animis vtrimque concurritur,dum hi pro focis&
aris,illi pro vita & prædapertinaciffimè pugnât,
Initio pugng non parum trepidatum eft in Ger
manorum acie.Hungari euim(quod in tantobel
latorum numero facilè erat)extentis corhibus v
trimque impeiatorisaciem amplexi, in orbem fe
circumagabant,iamque à lateribus & à tergo in
currebant.Ibi principes quidam, ab Othohe nu
per in gratiam recepti , vt ea fe dignos oftende
rét,globo facto,primam Hungarorum aciem per
ruperunt.Mox circumue&ti, obuium quodquea
gmen difijcere,caedere,ferire:ibibuccinarü ftrepi
tu,armorum fragore,virorum clamore,equorumi
hinnitu, morientium gemitibus terra ac coelum
$ compleri.Poft acrem confliétum, Hungari perru
ptis ordinibus,& cornibus nudatis, præcipites in
fugam abiêre.Inde,iam non pugna,fed cædes fuit;
Pars magna,vbi locus fugae deeR. Laechum ingref
fi,vel aquarum vorticibus hauriebantur, vel vbi
ad aduerfam ripam nando euafiffent,necper prae
fuptam crepidinem eniti poffent,vel retro æger
fiimè terram repetebant, ibique ab hoftibus truci
dabaritur;vel egredi non atifi,finem vitæ in aquâ
habuerunt.Non pauci quum feffi in proximos vi
tos confugiffent;abinfequenti hofteteétis incen
fis viui combuftifunt. Toxys rex captus, & qua
tuor alijprincipes, capite pofteà luerunt.Hic exi*
tus fuit inui&i,vt fibi videbantur exercitus* Naffi
G & ipß
. ^

15& R Ε R v M Hv N G. H r sºr, •

& ipfi dicere non dubitârant, nifi vel terræ hiatu

abforberentur, vel coeli ruina opprimerentur,
nullam vim humanam tantam effe,quae vel afpe
&um ipforum fuftinere poffit.At enimvisconfilij
expers mole ruit fua:& Odit fuperbos,fceleris eft
4uevltor Deus.Feffusiam fum tot hominum ftra
ges,regionum & vrbium direptiones, incendia,
caedescommemorando; tantò magis, quod quum
magnam orbis partem lumen Chriftianæ refigio- .
nisilluftràflet,noftri tamen Hungari non tantùm
in denfiffimisfalforum cultuum tenebris federe
maluerunt,fedetiam omnibus viribus falutarem
illâ lucé extinguere funt coEati.Laetior iamfe rerú
affert facies,Hungarorum animis ad Chriftianam
religionem conuerfis, totaque gente ad humanio
rem cultum paullatim tradu&ta. Et profe&lò,
Perierant Hungari,nifi perijffent.Haec
. enim calamitas initium eisfu
it falutis.

IR E 2
 --- -- _• * - - 3*

R. E R V M

H v NGAR I C A
R. VM HIST O R IAE
L I B E R S E C 7 N DV $,

rere; Ax r,vtdiximus,miferabili mor- %£

È tis generefublato, Geyfafucceßi £#
§£; peffimi patris optimus filius. Is iät, %
§§ô ante Chriftiang religionis guftu amplexa.
Κ imbut*,& ab Adalberto,magnæ sá
P*&itatis viro, Pragae baptizatus: vbi
regno potitus eft,ità fecum publicâ difciplinam
circumegit, vt breui non re!igionis tantum, verú
etiam morum magna faéta fuerit mutatio. Nam
& idoneos vndique doéìores conquirebat , qui
populo Chriftianae religionis myfteria traderét; •.

ά fuo ipfiusexemplo omnesad pietatem incita- cMtr*.

bat,& cohortationibus ac praemijs alliciebat, &
poenis aduerfus pertinaces propofitis perpelle
bat:Sacrorum quidem ritus tam diligenter obi-í
bat,vt proceribus nonnullis,tamquam procuran
dis religionibus quàm regno adminiftrando, ap•
tior contemtui effet.Sed nulla eum res ab inftitu
to potuit dimouere. Quumque animaduerterer,
plerofque proceres & ex innatagenti ferocia, ad
praedam,bella& rapinas proniores : maiorum
clades in memoriam ipfis reuocabat, deque bel
C* lorum .
j '
36 R£ Rv M H v N G. HI s r. |
…

!orum calamitatibus & pacis commodis in omni -

fermone non minus fapienter quam verè differe

bat.Vbi verbis nihil pr« ficeret, illique arma &
bellum fpirare non definerent: Germanorú prin
„ cipum auxilium implorauit, & rcbellium com
preffis motibus,eos ita in officio continuit, vt fi
mul cum Chriftiana religione obediendi facili
tas & caritas ergaDeum & homines quotidie ma
gis magisque adolefcerent & confirmarentur.
His ia&tis fundamétis,quü exaéta iam ætate haud
ita procul à morte fe abeffe fentiret: pofterorum
quoque tranquillitati confulendum fibi putauit.
siusoratio. Quare vocatis ad fe proceribus,ità ioqui exorfus
,, eft:Semper ego boni regis effe exiftimaui, non ad
3» fuam fed publicam vtilitatem confilia omnia re

ferregnec fuitantum verùm etiam futuri faeculi

profpicere fecuritati. Ideoque ex quo non tam
mea me voluntas,quàm nafcendi conditio,vefter
que confenfus regno admouit; omnia ita admini
ftraui,vt & Deum iudicem,& homines aétionum
„ mearum arbitros,femper nihi proponerem. Sed
„ enim,quod vnum omnium gloriofiffimt m non
,, tam ego quam Deus operâ meâ effecit, vt fcilicet
„ nautatis religionum ritibus, vnam & veram Dei
„ colendi rationem magna regni pars ample&tere
, tur,& incolarum feritas bellis continuis exafpe
,, rata,pacis ftudijs mitefceret, vt viuo mihi pluri
,, mum negotijexhibuit, ita vereor ne nouis poft
„ mortem meam motibus anfam fit praebiturum.
,, Nota enim mihi eft noftrorum in retinendis ve
,, teribus inftitutis pertinacia,nota armorum & bel
,, li ftudia;fine quibus illi vitam fibi acerbam purât.
»„Ego vei ò,proceres,quoad licuit,pacem cupidiffi
» me amplexus fum, & omnibus colendae eius au
, *' * &tor
 LI B E R P R I M v s.
&or fui; non animi ignauia, vt maleuoli quidam,
interpretabantur,fed quod ita regno huic expe.
dire videretur.Replicate, quaefo,mecum fuperio.,,
rum temporum memoriam & quitum fuit rerum,
ftatus,expendite.Maiores noftros fateor ego, non,
femel in vicinas regiones tranfgreffos, opulentâ,
praedam fæpè & fummam belli gloriam domum,
reportáffe:fed cum illa quoque nationum omni-,
untanta odia, vt& exfecrationi paffim nomen,
eorum proponeretur,& armis vndique peteren-,
tur.Toto animo cohorrefco,proceres, quotiefcú-,,
que tot prælia commiffi, tot ftrages editas , tam,
multa hominum milia ferro haufta recordor. Su-,
periora omitto:quid patri meo, viro fortiffimo, ;
non ita pridcm acciderit,commemorare 'non lu- »

bet,de quo fine lachrymis cogitare vix vmquam »

poff. m. Sed quoniam præterita deplorari `non ,
magis pr. ffunt quam corrigi:nemo,opinor, mira •

bitur,fi ego patris exemplo admonitus, & mea & »a

veftra omnium confilia,ad pacé femper flexerim:
qna vna res noftras propè iam perditas recreari, '
&falutarem Chrifti religionem,cui plerique ve- '
ftiùm (vtinam ex animo omnes:) nomen iám de- !
diftis,ftabiliri poffe videbam. Et verò quum prae !
fentem rerum ftatum confidero,huius rhe cofifilij !
nondum poenitet,nec, fpero,vnquam poenitebit, '
Qgid enim optabilius bono principi contingere
póffit, quàm fubditos videre religione fanétos, '
ornatos virtute, moribus excultos,opibus, legi- "
bus,& armis florenteis? In quo quidem omnes
meæ curæ & vigiliæ haétenus elaborârunt, &
quoad vixero elaborabunr. Sed ætatem meam vi.
detis:quæ quanto propiùs à morte abeft,tantò ma
gis vt de veftra,& vniuerfi regni falute cogit m, *
C 3 monet. *
 v 3° R ar v M : Hv N G. HI s r.
„ monet Vos igitur vniuerfos & fingulos per hane
,, dextram,perq; Deum immortalem moneo atq; ob
,, teftor,vt quas viuo mihi fummae femper curae fuif
„ fe animaduertißis,Chriftianâ religioné& pacé,fo
„ uiedas vobis vnicè ac propugnádas fufcipiatis.EtDe
,, vm quidé ego multis fæpe cum lachrymis precatus
,, sü,vt antequã ex hac vita migré, vniuerfam noftrâ
„ gentem ad Chriftum traduétamcernere mihi lice
,, rer. Sed Deo aliter visü:qui gloriâ hanc alij, & po
„ tiffimum huic filio meo à fe paratâ, certis indicijs
, „ mihi oftendit:de cuius virtutibus,nifi pater effem,
, multa veriffimè prædicarepofTem:de quibus tamé,
„ quod in obfcuro minimè pofitæ fint, libenter iam
■»3íí, ergo vobis regé offero, cupioq; vt om
„ nes& finguli in verba eius iuretis:réq; támeae vos
„ petitioni(quanquã & illa nó leue fortaffe pondus
„ apud vos habere debet)quàm diuinae, in re quae ad
„ veftram omnium,& totius regni non temporaii m
„ tantùm,fed etiam æternam falutem fpeétat vo!un
„ tatimoremgefturosconfido, vix verba hæc finie
* rat:qui m omnes quotquot aderant,non cupidè tá
tum aff.nfum præbuerunt;fed etiam vltrò fan&iffi
mo feni gratias egerunt,& quod regnum tanta cum
aequitate & modeftiâ adminiftrâffet, & tam raerá in
Geyfà no- dole filium regem ipfis reliquiffet. Poft hæc Geyfa
ritwr.
totus adanimi emigrationcm ità fe comparauit, vt
venerationem fuperioris temporis maltùm auxe
rit.Etfi verò nnllis pofterorum regum virtute &:
rerum geftarvm magnitudine fuit inferior: vulgò
tamen regibus non annumeratur,quem tamen opti
mo iure Hungarici regni conditorem appeHare li
cet. Fratrem habuit Michaëie m , vitiorum magis
expertem quàm virtutibus infignem: è quo La
diflaus coguomemto Caluus,& Vafullus nati funt,
de quibus infra dicetur. ST E.,
 Ei er r Se cv N D ws.* 3*
s r EP H A N V s, co g N o M E Nro
SA N c T w s J. R h x.

EY s A defunéto,Stephanas regni guberna

I culo admotus,ftatim ea, quae ab Adalberto
fanctiffimo viro,cui in difciplinam à patre erat tra
ditus,didicerat,non vita tantum & moribus ipfeex
preffit,verùm etiam publicae rei curam ita fufcepit,
vtvix quifquam illistemporibus vel vir melior,vel
rex inueniretur.Nam praeterquam quodChrißianae Stepha*
religionis capitaita tenebat, vt vel ipfos myftago pietaw.
gos docere, poffet:nihil vnquam aggrediebatur,
quin praecipua aliqua diuini numinis obferuantia
in omnibus eiusdi&is & fa&tis eluceret. Quin fibi
perfuaferat,fi vellatum vnguemàiuftitia & pietate
deflexiftet,continuò fecum regno ipfocorruiturü.
Primum igitur,vt omnium animos à nouarum re
rum ftudio abduceret,ve&igalibus & tributis, quae
fuperiori tempore acerbè exigebantur, populum
magna ex parte leuauit:proceres verò ijs honoribus
&beneficijs cumulauit,quae vel cupidiffimos exple.
re poffent.Ius verò tam fanéìè æquabiliterque dixit,
vt& ciues patrem optimum,& peregrini munifi
cum patronum,omnes regem iuftum experirentur.
His artibus quum pacema foris,domicaritatem ciui
um comparare vnicè niteretur: faétioforum tamen
quorundam animos placare non potuit , quibus.
praedae & latrocinijs affuetis , nihil pace &
quiete moleftius erat. Inter hoc' praecipuus fuit capaßdk
Cv P a quidam, SI M I G I E N s 1 v M dux : qui
$r E p H A N v M vt fuperftitiofum & imbellem tiofwt.
criminando,& antiquos Scytharum mores ac le
· C 4 ges
 4o r e r v M Hv N G. HI s T.
geslaudando,populum ad defeétionem follicita
uit;& turbulentiffimo quoque ad partes fuas ad
iunéto,breui non parum cöfecit exercitü,multisq;
pagis exuftis,tandé Vefprimiü obfedit. Hac fuorú
.
jpfidiaStephanus irritatus magis jterritus;nafcé
ti malo quam primü occurrere ftatuit;& per ami
cos copias numero & viribus inftruétas,exaduer- .
--*
fo comparauit. His vniuerfis Vicellinum quen
dam Gernmanum non hominis tantum, fed etiam
gentis fidei plurimùm confifus, praefecit: qui in
medio ardore pugnæ, per vniuerfam aciem obe
equitans,Cupam diu quæfitum.quum tandem có
fpexiffet,& equo deieëtum captiuum abduxiffet,
regijs certam viétoriam fecit.Sparfo enim per re
bellium exercitum de ducis captiuitate rumore,
»
non minus trepidè in fugam fe omnes effuderunt,
pwitur, quàm temerè anteà adfeditionem coierant, Tu
multu fedato, & Cupa ceterifque coniurationis
auétoribus merito affe&is fupplicio,Stephanus ad
pacis itudia iterum conuerfus, totum fe religioni
dedidit,monafteria noua à fundamentis multa ex
ftruxit,Epifcopatus inftituit, & prouentibus an
nuis ditauit, viros denique tam facrarum quam
humaniorum literarum peritiffimos,magais pro
pofitis praemijs ad fe allexit,fummaque liberalita
te eft profequutus. Hac pietate motus Pontifex
Hungarie Romanus, arma eius(haétenus enim AT T I L A 8
reg*um in
fignia.
gentilitia , infignia, aquilam fcilicet corona
tam,ipfe & maiores vfurpauerant)aurea corona
& duplici cruce, dignitatis & religionis indici
bus,cohoneftauit.Vxorem poftea duxit Stephanus
Stephani Giffam Henrici Imperatoris, Sanéti cognomine,
*wxQr.
fororem : quae pietate cum marito certans,omne
fuü ftudium in Chriftianareligione propaganda,
mori
 !

- 1.1 • E r pr* mvs: Je ę %s

moribusque populi admitiorem cultum forman
dis,ponebat.lnterea arma Hungariae infert Giula
Tranfyluanus,Stephani cognatus: quem vi&um
& in proelio captum non obedientiam tantùm fibi
praeftare,verum etiam idololatricas gentilium fu
perftitiones eierare coëgit.Pari felicitateBulgaros
diffici!i admodum & periculofa in extremas Da
ciae oras fufcepta expeditione fubegit.Hanc è du
plici vi&oria lætitiam Stephano multvm auxit è
Giffa natus Emericus filius: cuius poftea in ipfo _. ,
gtatis flore extinâi mors vt omnibüs fuit Inauófa, fili*,
ob fingularem & diuinam quandam indolem,qug
in eo iuuene elucebat;ita grauiffimibelli incendi
um,quod inter Stephanum & Conradum Secun
dum Imperatorem exarferat, extinxit, Stephanus
enim ab Imperatore tum Ratisbonæ conuentum
Imperijagente Bauariae regnum per Legatos filio
fuopoftulauerat, ad quem materno iure id perti
pere affirmabat.Repulfam paffus bellum cupide
magis quam pro ea,quæ tum de fan&itate eius'e-
rat,opihione fufcepit,Auftriam inuafit, multum- {tephani
que damni paffim dedit:fedImperator Iauarinum %*** c*-
vfque cum exercitu obuiam ei profeétus ; Stepha- artm ms.
num moerore ex recenti filij obitu confeâum,'*
bellique,cuius cauffa filij(nimis vehemens fortaf
fe)prouehendi ftudium fuerat,pertæfum, in quas
• voluit conditiones adegit, Nec mater diu fuper Matrimo.
ftes filio fuit:qua mortua, Stephanus alteram eo- nium fecwm
dem nomine ex Burgundorum familia matrimo- dum,
nio fibi copulauit.Pace foris parta Stephanus re
gnum latronibus purgauit,ducibus eorum fuppli
, cio affeétis.Secundum hæc res, fatis tranquilJae fu
erunt:nifi quod proceres quidam nefaria de rege
, ' tollendo confiliainierunt,quibus& orbitas eius,
- - - C 5 & fe
 4» • • • R Ε R v M , Hv N G. H r s r.
& fene&us,& languor(nam poft mortem filijnfiul
tum de folita induftria imperandi remiferat) de
fpeétui erat.feddete&a fuit coniuratio, & impe
diti fceleftiffimorum hominum conatus.Stepha
nustamen vi morbi ingrauefcente, quum finem
vitae fibi inftare animaduerteret,procerum fidiffi
mos ad fidei conftantiam , caritatem, pacem &.
concordicm cohortatus, non multò pofl è vita
migrauit, quum regnum tenuiffet annos vnde
quadraginta,& non hoftestantùm, aduerfitatef
que,quas in omni vita expertus multas eft,verum
etiáeas oés cupiditates,quae à Deo abducunt, glo
riosè viciffet.Eius aegritudinem multùm auxiffe
dicitur vxoris fcelus, quae Vafullo (patruelis is
erat ST E P H A N I,è Michaële, GE Y s A E fratre,
natus)àrege proceribus commendato, oculos ef
fodi curauerat , vt regnum in fuam familiam
transferret:quod ille multis verbis execratus, vl
cifci tamen non potuit, morte præuentus. Idem
quadragefimo quinto poft obitum anno, ob fin
gularem vitae fanétitatem à Pontificibus Romanis
interdiuos relatus , multifque cæremonijs coli
coeptus eft.
i

I I. R EX, P ET R V S.
TE p H a N o fine liberis mortuo,PE T R v s
Aetri ßui. è forore eius,& G v L I E L M o Burgundiæ
tia.
duce , natus,à fuae faétionis hominibus rex
appellatus eft;nec malè partum imperium melius
ge1fit.Statim enim ac regno potitus erat, in om
nes pariter faeuiebat: mobilitatem,in primis, paf
fim ad caedem rapiebat, in cuius exitio regni fui
firmamentum couftitutum putabat. Eius tyran
aideyn.
 £.1 ■ £ R SE c v N D v s. 43
nidem fugientes, A N D R E a s , B E L A , & Le
v E N T a,Ladiflai Calui filij, in Bohemiam &
Foloniam fefe abdiderunt.Vbi triennium iam in
omnes debacchatus effet, tandem ab A B a , qui
materteram PE T R 1 , alteram Stephani foro. exfilius,
rem in matrimonio habuerat, regno pulfus, ad
H E N R I C v M Inperatorem in Bauariam con
fugit,vtque eius ope reftitueretur,poftulauit.Eius
aduétus etfi initiò Imperatori parum gratus erat.
quòd nó tantú in fuos multa crudeliter patrâffet,
verùm etiam Bohemorum arma contra Roma
num Imperium concitauiffet: tamen quum mu
tati animi fidem feciffet,eiufque fortunatantò mi •*

ferabilior videretur, quod is à quo eie&us erat,

multò deteriùs regnum adminiftraret,& quum in
\yiiuei$simperjordines; tum præcipuè ipfum
Imperatorem magno quodam odio flagrare dice
retur:auxiliorum fpcm impetrauit: Qgod quam
primum AB A B renunciatum eft, hoftem ante: *£?*• re
uertendum ratus, ingenti confeéto exercitu, in §£/£gereqs
Bauariani,Auftriam & Carinthiam tripartito ag-;nuadit,
- - - - -- - v
ermania.
-

mine irrupit, & hoftiliter longè lateque gra{fa

tus,tantam praedam abegit, quant. m ad eum vf
que diem nemo ; quanquan duobus exercitibus
amiffis, tertius tantùm incolumis dcmt m fit
reuerfus.Hoc fucceffu elatus A B a, ad apertanm
tyrannidem fpeéìare coepit, breuique effecit,
vt i. m plerifque procerum P £ T i tyrannis
m;nus videretur deteftabilis, Hortrm precibus,
ftd mrgis acceptis damnis motus Impcrator,
de ccn.muni Gcimaniæ Principum confenfu, &
~ iniurias vlcifci,& Petrum im 1egnurareducere de
creuit.Dum vcrò in Hungariam expeditionem pa
rat:à Gothoiicdotcttio, Lotharingiae duce,quiar
- - Dúå CQn
 44 1® B R v M Hv N G. HI S r.
ma contra Imperatorem fumferat,impeditus,pacé
cum Hungaris fecit,his conditionibus, vt armis
depofitis captiui vtrimque redderentur, & præda
omnis ex Auftria ablata reftitueretur.Et Aba qui
dem cum fuae faétionis hcminibus quiduis largiri
parati erant,dummodo Petrum, cuius impoten
tem animrm vltionifque cupidum anteà fuerant
experti,regno excluderent.Hoc depulfo periculo,
„.j.ai, Aba adit g£nium redijt,& in fuos furorem con
uertit:è quibus multos,quos fide data ad fe voca
uerat,nihil iurifiurandi religionem veritus, inter
fici iuffit. Proceri m indignationem vehementer
auxit,quod omnibus in rebus,infimæ fortis homi
nibus,quos fpreta nobilitate, femper circa fe ha
bebat,confultoribus vteretur.Quare inita contra
eum coniuratione,ad Caefarem mittunt, qui eum
harum iniuriarum fguitiaeque vindicem in auxili
um vocarent.Nec Caefar,iam ante ob res repetitas
` & non redditas, Abae infenfus, eam grauatè audijt
legationem.Rurfus igitur per Noricum & Auftri
am du&o exercitu,Abam cü fuis profligauit:quem
fugientem miniftri,vel Cæfari gratificaturi, vel
obtrhatur fuaeipforum irae indulgentes, obtruncârunt. Cae
far viétoriam,licet cruentam,adeptus, Albam re
galem profectus eft,receptisque in fidem Ht nga
ris,Petrum regnare iuffit.Intereà Andreas,Bela &
Leuenta,Ladflai Calui filij, in magna rerum om
nium & deferta quadam ggeftate miferè hinc inde
errabant:donec tandem in Poloniam venerunt,v-
biâ Mefcone ducebenignè fufcepti funt, & cultu, - '
genere fuo digno,habiti. Bellum tum Polonis erae
cum Pomeranis,Chriftiana religione mödum im
butis,quod tributum pendere recufarent: in quo
bela fingulari certamine cum hofte ferociffimo,
magnif
 ILr B s R Se cv N D v s. 45.
magnifque corporis viribus praedito congreffus, Bela eme*
tantum fortitudinis fuae aedidit fpecimen,vt Duca- git.
Ji affinitate dignus iudicaretur:Ei enimMefco non
filiam tantum,verùm etiam tributum omne Po
meranicum,agrofque multos fru&tuofiffimos, do
tis nomine tradidit.Andreas & Leuenta,vel fratris
magnitudini inuidentes,vel ipfi etiam emergendi
occafionem quæfituri ; Polonia relicta, ad Cuma
nos primùm,inde in Rutheniam fe contulerunt.
Ibi ab Hungarorum Legatis cóuenti,in fpem pro
pècertam regni ereéti funt. Hungari enim non
Petri tantum tyrannidem,fed & vniuerfam Chri
ftianam religioneni deteftabantur, omniumque -

calamitatum çaufam in eam conferebant. Quo- , . . .

circa non tyrannum tantum regno profligare, ve
rumetiam Chriftianorum nomine deleto, veteres
fuperftitiones,& impiam idololatriam reducere •*

conftituerant.Nec eorum conatibus Andreas &

Leuenta deeffe voluerunt: quod metuerent,ne per audae,
feditionem regnum ad alienas manus deuoluere. ad reguuw
tur.fed Andreg ea deliberatiofuit difficilior,quod vocatur.
vt Petrum oderat,ita à Chriftiana religione non
eratalienus.Eam quum
dum potitus,contra apertisferos,magnoque
homines in- , ^. . J';
viribus, regno n6- -

eenfos odio,tueri non poffet: omnia ex eorum

fententia gefturum fe fimulat,& confe&to exerci
tu Petrum inuadit:qui poft pugnam fortiter magis
quam feliciter tentatum,fuis omnibus interfeétis,
in hoftium venit poteftatem: oculifque orbatus,
& albam perduótus, breui poft vitam in magnis
corporis & animi cruciatibus furijt,& crudeliter hag-i
faétorum poenas luit.Dici non poteft, quam mul- cbrijìianos
ta eo bello nefariè in Chriftianam religionem male mw.
tiufquecultores patrata fint:exuftis agris,direptis tauit.
oppidis,
 -48 YLI W Ε R $. e v N D v $.
oppidis,Monafterijs euerfis, trucidatis epifcopis
& facerdotibus,magnaque omnis aetatis & ordi
nis, hominum multitudine vario mortis genere
interfeéta.Hæc etfi Andreas non probabat; fratris
tamen metu,qui infano quodam paganifmi refti
tuendi ftudio ardebat,quum fruftrà,nec fine peri
culofe repugnaturnm animaduerteret, quòquo
modo ferenda fibi exiftimabat:quo extin&o, per
fequutio conquieuit,& velut è fœda tempeftate,-
fubita tranquillitatis lux refulfit. -

' I I I. R EX A N D R E A S I.

M*L/II, N d R h A s enim poft mortern fratris folus

4ndree re• regnare iuffus,ftatim ad conuulfam,acpoe
£* pietas nè exterminatam fuperiori tempore Chriftianam
* Pem: religionem reftituendam eft aggreffus. Primùm
igitur ediéìum promulgauit, vt abie&tis Scytha
rùm moribus & facris,S.ST E P H a N 1 leges ob
{eruarentur,templa aliaque loca D E o dicata re
ftaurarentur,resque omnes facrae, vnde ablatae e
rant,reftituerentur. Vt verò orbitati fuae præfidi
v fratres. um,& laboribus leuamentum compararet : B E
l A M fratrem , beneficiorum memor, non ad
fortunarum tantùm,verum etiam regni focieta
tem è Polonia euocabit,Is cum filijs GE Y s A &
Ila d i s l A o in Hungariam profeétus, ambiti
onem diu celare non potuit; fed metu Caefaris,
qui tum Hungariæ imminebat,tentare nihil au
debat : quo in montibus ( qui poftea à clypeis
çæfarianorum, ibi in fuga reliótis, momen acce•
perunt ) cum vniuerfo exercito circumuento,
- & hoßium magis mifericordiâ quàm armo
-

a*
- • „ rum
 L 1 B E R SE c v N o v s. 47
rum fiduciâ elapfo , res mirum in modum do
mi mifceri coeperunt. A N D R E A s enim proue. Vxor e»g.
&a ian aetate vxorem duxerat Ruthenorum ducis lj. -

filiam,exque ea filios duos So L o M o N E M &

Da v I D E M fufeeperat, GE o R G 1 v M verò
è concubina:quorum maximo natu S o L o M o
» 1 Cæfar filiam So P H 1 a M defponderat. Et
fi verò AN D R BA s cum BE L A ita paélus erat,
vt poft fe,vel ipfe,vel filijeius regnarent ( quod
A N D R E A E effeto nulla iam liberorum
fpeseffet ) vicit tamen in eo filiorum amor
paéti reuerentiam,feque viuo,So L o M o N h M
filium regno inaugurariiuffit.Hoc modo B s L a
cum filijsregni fpe exclufus, magnam' odij mo
lem animo concepit : & quanquam diffimula
ret,tamen regiarum artium non 1gnarus, quum
fua omnia diéta & fa&a obferuari , nihilque
tutum fibi in Hungaria crederet, vltrò in Po
loniam conceffit , & multa de fratris iuiuria
conqueftus, focerum ad arma pertraxit. Quo
cognito, AN D R E A s S o L o M o N E M , te
nellum adhuc iuuenem,in Germaniam ad c A E.
sa R E M mifit, vt ibi tantifper fecurè dege
ret, dum turbae exortæ fopirentur ; fimulque
Caefaris auxiliam follicitaret. Comparatis
vtrimque tam domefticis, quam externis co
pijs, acriter aliquamdiu concurfum eft, donec
captis Germanorum & Boëmorum auxilia
ruiü ducibus,militibufque magna ex parte inter- cum fratre
-fe&is, AN D R B A s exercitus in fugam abijt: prælium.
ipfe verò,mutatisfaepè locis,tandem captus, pug
** non diu fuperuixit;incertum an fuo fato fum
άus,anfratrisiuffuoccifus,Sepultus eft in Ἐ
•• . - GIJQ
-
 4* RΕRv M H v N G. HI s r.
fterio S.Aniani, ad lacum Balatonium, quod ipfe
ÂMori. à fundamentis exftrui curauerat.
IV. R EX B E L A I.

- Í | ronatus,nihil piius habuit quam vt tam fu

Oc modo fratri fuffe&us Bela,& Albæ c6

orum quam exterorum animos beneuolentia fibi

Βela rex adiungeret.Captiuos igitur primùm& humaniter
bosus. traétauit,& liberaliter dimifit: deinde ad publicâ
regni£tatum ordinandum conuerfus, exaétioni
bus populum magna ex parte leuauit;monetam ex
argento puro cudi iuffit, rerumque venalium pre
cia adeam moderationem redegit, vt & mercato
rum commodis,& plebis inopiæ confuleret. Sed
nihil æquè amorem ei cóciliauit,quam fummaer
ga eos qui Solomonem in Germaniam fequuti
fuerant,aequitas:quorum vxores & liberos, fortu
nafque,non modo nulla iniuria affecit,fed etiam
tuendas fufcepit.Vnde faétum eft, vt multi, Solo
mone deferto,ad eum vltrò redierint, maluerint
que exploratam regis clementiam ample£ti,quam
fpem exfulis incertam fequi.Poft haec Bela,conuo
catis primoribus,de regni falute, & inprimis de
Chriftiana ftabilienda & amplificanda religione
coepit deliberare.Id vbi populus refciuit, magno
humero Albam confluxit;paffimque voces audie
seditiofât bantur,maiorum facra & ritus reftitui, facerdo
punit. tesque acdecimatoresadfupplicium rapifagitan
tium.Hoctumultu rex confternatus,ciuitatem di
fpofitis præfidijs muniri, fuofque in armis para
tos effe iubet:interim mittitad eos qui trium die
rum inducias poftularent , quibus de petitione •'!
iptorum cognofceret;ea fpe, fore, vt tam calidus
temerariæ plebeculae impetus intereà refrigefce -

ret, `
 LI Β Ε R SE c V N D v s. : •*%
fet, aut fua procerumque auëìoritate adfaniora
confiliafle&eretur. Quum verò vulgus infanura
de furore nihil remitteret; hominefq; nefariò di
ris paffim carminibus rem omnem Chriftianam
1acerare,acfeditioforum aniraosinflammare non
defifterent:rex, captataoccafione, tertiodie dum
refponfufa exfpe&ant,militum manum in eos im
mifit, qui fceleris duces conprehenderent, reli
quamque multitudinem difijcerent ac fugarent.
Caefi fünt multi,plurescapti,eorüq;partim capitis
fupplicioaffe&ti,partim virgis caefi.Et feditionem
qüiäem hocmodo compefcuitBela,remque Chri
fiianam non mediocriter iuuit: diuinam tamen i
ramexpiare,fratrifque fanguinem tam fàcile pla
care non potuit.Dum enim in oppido Demefienfi -

caufisaudiendisvacat,pars conclauis,in quo erat, p„a,

concidit,eaque ipfe ruina ita obtritus eft,vtpaulo
poßinterierit, anno reguitertio: optimis regibus
innumerandus nifi per fratris mortcmadregnum .- .
aditum fibi feciffet. • '

■/. R EX S O L O M O N.

ID os rmortem eius grauiffima inter Solgno- s.l.es

nem,& Geyfam patrueles contentio eft ex
JTa.Solomoni Teutones, Geyfae & Ladiflao Po rex.
loni fauebant. Solomon igitur Cæfare comitan- ,
tecum magnis copijs Albam regalem ingreffus,&
ab vniuerfo populo honorifi è exceptus, regnum
inijr,& Cæfarem focerum in Germaniam redeun
tem multis magnificisque è regia Gaza donis eft
profequutus.Intereà Geyfa& Ladifluus,tempori
bus cedentes,nihilominus in omnia rerum 3gen- 2)atrueli.
darum momenta intenti, magnum è Polonis & fi bii, iwa*
nitimis collegerunt exercitum,& Cæfare vix di tur,
P. greífa
 άe re R v M H v N G. HI s r.
greffo, Hungariaminuasêre: fed interuentu Defi
derijEpifcopialiorumque ita tranfaétares fuit,vt
enes Solomonem regia effet dignitas; Geyfa ve
rò &Ladiflaus ducatum,qui patris eorum antè fù
erat,obtinerent. Hanc fratrum patruelivm con
cordiam magisexterorum metus,quam federis&
iuris iurandi religio,aliquamdiu inuiolatam prae
ftitit.Nam & Zolomerus Dalmata, cui Geyfae &
Ladiflai foror nupta erat,contra Carinthios adfi
nium opem implorauerat;& Boëmi proxima Hú
gariae latrocinijs infeftârant. quorum impetuvix
repreffo,Cuni,Gothorum reliquiæ,è Valachiain ,
Comitatum Bihorienfem fe effuderunt, ferroaci- '
gne longè lateqne omnia depopulati.Eos quoque
*unos vis. Solomon,Geyfae & Ladislai opera adiutus, licetè
cit; fuperiori loco pugnarent, ad internecionem de
leuit.Triennio poft Beffi & Bulgari, quum idem
e-Bulga- tentäffent, eundem exitum habuerunt. Sed rex
f0$: Belgradienfibus infenfus, quod Græcorum la
trunculorum conatibus fauiffe arguerentur, vre
bem obfedit,& poft tertium menfem ad deditio- !
nem coëgit.Incredibilisibi ac planè inæftimabi- '
lis precij reperta eft præda ; in cuius diuifioné,
prima inter regem & patrueles odij ia&a
... funt femina, Rex enim omnia ex paucorum,
invitia , inprimis Vidæ cuiufdam , hominis impij& de
abii: . teftabilis, confilio adminiftrabat : nec ceffabant
illi in omni fermone , GE Y s a E & L A D I s
I. a I di&ta faéìaque calumniando , difcordias
{erere , & ad necem cognatas manus armare.
Ërat So l o M o N naturâ afper & indomitus,
fuipicionumque plenus, Perfuafus igitur, infi
dias fibi fieri, clauum clauo pelleiidum ratus,
patru- *
 ílt b £ R $e c v N b * s. $£
patrùeles prior circumuenireftatuit : fed illi ad
ímoniti,maturè fibi profpexerunt.Tandem quù res
in apertam vim erupiffet;GE Y s a primum prœ.
die vi&tus,in Boëmiam confugit, & redintegratis
viribus,fecundo congreffu Solomonem infig:m regiè p&
egit,caefo Wida, horum omnium malorum incen ditur
tore.

V I. R EX G Ers A II,
SÉrum
; ofuffrM oagijsN simpe
regno iterum eie&o, cun&o. âgeyfà
rium ad Geyfam delatum fùcceffàré
*.
eft:qui&pacismunera diligentiffimè adminiftra -

uit,& bellum à Caefare,Solomonis inftin&tu, fibi

illatum,non minus prudenter quàm fortiter pro
pulfauit.ln eo primò fortunam aduerfàm exper
iuseft:nec Cæfarianorú vim fuftinuiffet,nifi Cæ
faremrum conìmeatuum penuria, quos longè la
tequeGeyfa vel in tuta loca afportari , vel cor
rumpi iufferat;tum domi res apud Saxonas tur
batæ,domum reuocäffent.Non tamen diuturnum
fuit Geyfae regnum,vt necpatriantea.Mortuus eft
enim anno poftquam regnare coeperat,tertio, Va
ciæquetumulatus:reli&is exfe filijs Colomano
ê: Almo. -

v 1 1. R Ex L 4 51 sl avs I.
Ro x I M E poft hunc rex pronunciatus La
dislaus,demortui frater:quitamen hoc pieta & fadiis;
ti dedit & cognationi,vtSolomone viuo, regiurii lao,frair#-
diademageftare nefas putaret: quin etiam regn6 bus: ''
vltrò ceffürum fe proféffus eft ,'fi rempublicam
è s o l ó M o N E falutariter adminiftratum
iri fpes effet, Is interihi Pofonij muris inclu
fus , fruftra eui-, quafcunque poterat,
& ièeus ,
 $* r E R v M Hv N G HI s r.
recuperandi regni rationibus, Ladiflao recorcili
atum fe fmulabat: fed vbi primum data eft occa
fio,odium fuum exprofmpfit, & Cunortrm primú,
deinde Græcorum coniuu&tis fecum viribus, po
ftremam quoque aleam iacere prius voluit, quàra
,„;„ ... fpemgmnem priftinae dignitatis omitteret. Sed v
* peritur: trobique frufturante conatum eius fortuna; tan
dem in loca deferta & folitaria profugit, ibique
' vitamagens eremiticam procul ab omni hcminú
coetu,abieétis rerum terreftrium cupiditatibus,&
gremita adcoeleftia tantum intentus, exfpirauit. Dicitur
*»gritw. non femel confpe&us; fedagnitum ftatim ex ho
minum confpeétu fe fubduxiffe. Sepulcrvìm eius
Polæ in Iftria monftratur.Cuni nihilominus,cla
Ladislaus dem fuam vlturi, Tranfyluaniam & Hungariam
*cunos c* foeda populatione percurrerunt: quos Ladiflaus
dit: praeda graues affequutus, ad vnum omnes occ?-
dit.Fama eft,vniHm tantum mancipium étanto ex
ercitu euafiffe,cladifque nuncium ad Cunos per- !
tuliffe:qui in vltionem toti conuerfi,ftatim alium
exercitum in Hungari? m decreuerunt.Scd & hu
ius non multò melior fuit fortuna,nifi quod plu
res fugâ falutem fibi quæfierunt, duce hoftiim à
Rothenos Ladiflao fingulari certamineconfoffo. Hacge mi
domar, na de Cunis parta viétoria,in Ruthenos,quod ho
'ft«s auxilijs iuuiffent,mouit, eofque iríperata fa
cere coëgit.Eadcm cauffa etiam arma in Poloniam
ei transferendi fuit:in quo bello Cracouiâ obfef
* sá,& fame plufquam Saûguntina dc mitâ, Polonis
e>- *•* à fe quoquè vi&iis pacis Jeges dedit.Histottantif.
¢¢¢: qüe viétorijs à Deo ornatus Ladislaus, dum extre
ύit. mam in Saracenos
busParat cl m alijsipfo
sxpeditioncm,in Chriftianis
apparatu principi
decedës,
°°gnum fuibonis omnibus defideriim reliquirs i

: : :
reruina
 Ε I B E R. SE c v N Bv s. *
rerum geftarum magnitudine maximis regibus. '
par,vitæ & morum fanétitate vix vlli comparan
dus.Quum liberiscareret;A!mum è Geyfae filijs
minorem natu, populo pro rege commendauit,
negle&to Colomano,cuius ingenium ferox rex fa
pientiffimusprimus perfpexit,vtque
üerent,ceterós moniiit. eoca- £;'
fibi abftolidè"
Qgare vtfiominis •less

elati fpiritus frangeret, monafterio eum includi

ftatuerat,ne mortuo rege turbas excitaret,remque
Hungaricam fecum praecipitaret.
V 1 1 1. R Ex coloM a Nys. ;

- I? agi fentiens Colomanus,in Poloniam fecef

fit:auditaque regis morte, inde in Hungariam.
ett reuerfus. Ei Almus regno, legitimè ad fe dela
to,vltrò ceffit;raro quodsm modeftiae & fraternæ
pietatis exemplo.Sed initio ftatim regni, non va
num fuiffe Ladiflai metum apparuit. Europæi:e-
nim principes,Germani maxime,tum,vt diximus, '
bellum facrum ad Palaeftinam recuperandam ad- *.
ornabant:inque eius focietatem vt ante Ladifl!•
um,ita tunc Colomanum vocabant. Is verò non.
modò arma cum eis coniungere recufauit:
verùm etiam tranfitu prohibere conatus eft, Qua stolidaf*.
proteruiâ primum eius belli impetum in fe con- rocia:
uertit:tandemque,multis acceptis damnis, & va
ftatis regionibus,magnâ vi alimoniæ & commea
tuum ad exercitum mifsâ,pacem impetrauit. Hoc
periculo perfunétus, fratrem Almum exagitandü Ingratii*
fibi propofuit,conficto infidiarum crimine:iamq;
caftracaftris collata erant, omniaque ad fœdum.
[•
& cruentum certamen fpeétabant. Sed magna
i) •
procerum pars,belli,inteftini præfertim,pertaefa,
pugnam detraótabant, monentes vt fi contentio
D 3 fine
*

V.
-
 %4 www Hv N G. HI s rJ
{ìne armis finiri non poffet, duello rem tranfige
rent:fe quidem ei, qui fuperior in puguâ fuerit,
parituros.Itadimiffo vtrimque exercitu, in grati
- am redierunt.Almus tamen fratris ingenio mini
mè fidens,in Germaniam abijt: Rex verò vt erat
inquieto ingenio, ne fruftrà eam expeditionem
fufcepiffe videretur,in Rutheniam mouit. Eius
belli quum nullam fatis iuftam cauffaim haberet,.
& Lancae reginae,quae fupplex pedibus Colomani
aduoluta,bellumdeprecabatur,preces mifarabiles
barbarum hominem nihil mouerent:Cuni foemi
nae,& vicinæ,miferti, tumultuariò mihite ex im
prouifo caftra adorti, tantam Hungarorum ftra
gem ediderunt,vtamiffis omnibus impedimentis,
`cum yene. Colomanus cum paucis ggr ' • rit.Domum re
t%; uerfus,cum Venetis foedus ,,interim Dalmati;
quaedam loca,& Iadram in fuam poteftatem rede
git:vnde grauiffimum inter regem & Venetos ex
ortum eft bellum;in quo non Iadratantum, verú
etiam omnia oppida maritima, vniuerfa infuper
Croatia Hungaris fuit erepta.Sed rex maiore cum
exercitu & animo bellum redintegrans, non tan
tùm amiffa loca recuperauit,fed etiamingéti proe
lio Venetos ad Iadram deuicit:in quo tanta perti
nacia dimicatum eft,vt non vtri regnarent,fed v
tri viuerent,certamen effe videretur. Hac clade
fraéti Veneti,quinque annorum inducias cumHü
garis fecerunt, Dalmatia eis omni reliéta: ipfi
tranfmarina in Palaeftinam fufcepta expeditione,
& gloriam & imperium auxerunt.Intereà Almus
eum fratre apud Cæfarem de fratris iniuria grauiter conque
bellum: ftus,& Sueuorú ac Bauarorum auxilijs confirma
tus,Colomanum adæquas pacis conditiones ad- .
egit;quam tamen mox nouæ difcordiæ à fufpicio
nibus
 R. I B E R • SE e v N mo w s. * SES

nibusvtrimque excitatæ, & peffimorum hominü

vocibus ventilatæ,turbârunt.Erant enim qui regi
continuò infufurrarent, nunquam Almo viuo res
quieras fore;necdubium effe,quin is poft mortem
fratris,regijs liberis adregnandum nondum ma
turis,imperium fit arreptürus.His ftimulis aeger&e … -
ambitiofus animus fauciatus,in necemfratris qui
dem minimè confenfit:fedtamen vt filijfucceffio
nem certam redderet, fratrieiufque filioBelaeo
culoserui,hunc etiam caftrari,& vtrumque mo
nafterio includi præcepit.Sedpuero innot és pro-.
fuit aetas,cuius mifertusminifter, canis teftic ulos
exfe£tos regioftendit.Paullo poft grauiffimus ca
pitis dolor Colomanum inuafit:cui remedium af
ferreconatusmedicus, emplaftro temporibusap
plicato,partem cerebri diffluentis, per auriâ me- interitst.
;
atusextraxit.Quum ergò finem vitae fibi inßare
animaduerteret, nihilo in morte,quam vita cle
nientior,fuis mandauit,vti Almum& Belam excae
catos è medio tollerent:fed minifter patrandi fa
cinoris amonachis prohibitus, dum irarum ple
nus,infe&are,domum redit,equi cafu exanimatus.
eft,eiufquecadauerà canibus laniatum. Sequuta
ftatim eft mors Colomani, anno quàm regnare AMCXIy^.
coeperatvicefimofexto.
I X. R EX, sT E P H A N V s 1f.
1 filius fucceffit,Stephanus fecundus; quo per ;,
ephawaw
tatem nondum regnipotente , epifcopi & §;
proceres rempublicam aliquamdiu admini
ftrârunt. Regno inito, patri per omnia fimi
lis,caedibus & ftupris orania contaminauit. His
vitijs quum fe regnumque breui peffundatu
nus videretur : de procerum voluntate , Ro
- D 4 berti
 $6 R Ε R v M Hv N G. HI $ r.
berti Guifcardi,Apuliæ ducis filiam, duxitvxoré, »
λ4£XrIII vt legitimo connubio libidinis faces extingueré
tur, & muliebribus blanditijs ferus animus deli
niretur.Ei pater teftamento mandauerat, vt Ru
thenos bello perfequeretur,acceptamque à Lanca
(vt ipfevocabat)iniuriam quoquo modo vindi
caret:fed regis,vltrò ad 1d quod iuffum erat pro
pendentis,impetum proceres cohibuerunt. Arma
£edagerit, tamen Poloniae intulit,& Bulgariæ acSeruiae fines
impunè vaftauit:inde Græcos laceffiuit, non eadé
fortuna.Erat inMatrimonio Conftantinopolitani
Imperatoris Birifca,Ladislai regis filia:qui quum
in|familiari fermone Stephani crudelitatem fibi
difplicere adfuos non diffimularet;mulier ferox,
id ad generis fui contumeliam pertinere arbitra
ta,huius conuicij indicium ad cognatum deferri
curauit. Ad hoc illsita exarfit, vt ftatim colle&o T
exercitu,Graeciam inuaferit, fparfo etiam nomi
nis fui longèlatequeterrore. Nec fatis habens ad
finem,interea quiefcentem,& mitioribus confi
lijs diffidium componere tentantem, bello perfe
qui; verborum etiam contumeliam adiecit,anum
effetam & edentulam appellans. Ita ergò irritatis
vtrimque animis,naualis primum, inde campe
\
ftrispugna conferta eft,& vtrobiq, tanta cum per
tinacia pugnatum,vt & campi& fumina cadaue
**feliciex ribus fuerint oppleta. Imperator tamen, nihilo
üw;
hac fortuna elatior, æquiffimis conditionibus cú*
Hungaris paccm fecit:Stephanus verò, multò quâ
antea efferatior,domi immaniter graffari coepit.
Almus igitur vitæ fuæ timens,in Graeciam profu
git,Bela filio proceribus quibufdam occultè com
mendato:vbi ab Imperatore honorificè fufceptus,
& agri parte donatus eft: mortui tamen cadauer
Stepha
 11 * * * s* cv N D v s. . $?
Stephaniiuffu in Hungariam translatum,& Albae
in maiorum monumentis eft conditum. Tandem
anxio de regnifucceffore eligendo Stephano, nú
ciatur,è regia profapia Belam Almi filium(cui vi
tam mors credita ha&enus fecerattutiorem) ad
huc effe fuperftit«m.Eum ergo,licet cgcum,quum Moritar.
procerum confenfu fuccefforem fibi pronunciáf
fet,Geyfamque nepotem ex eo procreatum vidif
fet,paucos poft annos rebus humanis, dyfenteria MCXXX&.
extin&us eximitur,poft decimum o&auum quàm
regnumfufceperat,annum. '
X. R EX, B E L A II. C O G N O M E Ne
T o € A E C v s.
B;minimè
1 a, rerum potitus, de fe conceptarn fpem Pelacaeo*.
fefellit,tanta procuranda reli
que in
guonepietate,in republica adminiftranda aequita
te,in pace promouendaftudio vfuseft,vt diuini
tuseum inter tot infidias & calamitates ad regnú
feruatum nemini effet dubium. Praeter Geyfam,
quam viuo Stephano natum diximus, tres quoque
aliosex eadem matre, Helena, Vri Macedonum.
ducis filia,fufcepit,Ladislaumfcilicet,Stephanum
& Almum.Mulier mariti amantiffima, quum eos
quiStephanofcelerum omnium auéìores fuerant,
quotidie oculis fuis obuerfantes cerneret;tandem
exocculto odio in tautum exarfit dolorem,vt ma
ritum hoc vno felicem effe diétaret , quod eos
quos minimè vellet,non videret. Concilio igitur
habito, iniuriam marito fa&am tam lamentabili
ter expofuit,vtvniuerfa concio magno clamore
fublato,omnes qui in facinus confenferant , ad £i:
fupplicium depófcerint, è quibus deprehenfi älij***"*
membris omnibus truncati,alij ßrangulati , alij
( quoad
 38 RR R v M Hv N G. H 1 s r.
quoadviuerent,adcuftodiam damnati, reliquiin
exfilium eie&i funt. Horum nonnulli in Poloni
am & Ruffiam delati,nullum non moueruntlapi
derm,vteas gentes aduerfus regem fuum concita
rent.Erat tum in Ruthenia Borichius,ex Coloma
nialtera vxore,Ruthenâ genere, natus: quam ta
men idem in adulterio deprehenfàm repudiârat.
Hunc conatibus fuis idoneum arbitrati, quod&
Mcxxxiii (falfa forte)cognatione regium genus attingeret,
& potentibus familijs inniteretur: boleslao pri
impugna mùm,Poloniae duci,Borichijauunculo, deinde et
& Mf$ iam Ruthenis quibufdam perfuaferunt, Hungaros
iam pridem cæci regis pertaefos,Borichium legiti
mum hæredem,magno defiderio exfpeétare: nec
quidquam adfeditionem populo quam ducem de
èffe.Facilè ergò fore& fuperiorum temporum in
iurias vlcifci, & Hungarorum gentem vel perpe
tuo obligare beneficio,volentem, vel tributariam
£acere, recufantem. Hac fpe induéti homines fuo
pote ingenio inquieti, magnum conflârunt exer
citum,& in Hungariam duxerunt. Hos verbis pri
us quam armis refutare conatus Bela, interpretes
ad éos mifit,qui& Borichium ex adulterio conce
tum certis teftimonijs comprobarent, & quâ in
jufto bello ipfe peteretur,ad fle&endos fimul & .
terrendos hoftium animos compofita oratione,o-
£enderent.Optimis ergò & prudentiffimis qui
bufque vel pudore vel metu dilapfis, figna infre
quefitia reli£ta funt Borichiustamen cum ijs,quos
vel regis odium ei conciliauerat, vel fpes praedae
retinüerat,fortunam tentare decreuit, quam ad
iun&is ad faétionem fuam Hungarorum rebelli
um viribus,facilem fibi & fecundam promitte
- bat.
 1. 1 A* r S* c v N D v s. **
bat.Sed capitibus coniurationis à Bb t A oppref
fis,& illuftribus aliquot viris fupplicio affe&is, .
reliquus Bo R 1 c H 1 1 exercitus nullo negotiö ***
fufus ac diffipatus,omnibusq; impedimentis exu
tus eft.Haec vi&oria vt publicè vtilis, ita priuatim
noxia fuit.Rex enim hoftium metu hiberatus, to.
tum fe gulae & vino dedidit,tandemque ex immo viwcitar:
derato viétu hydrope colle&a, vitam finijt, anno
regni fui decimo:vix vllo bonorum regum inferi
or,nifi fùperiorem eius vitam fenilis intemperan- MCXLI.
tia obfufcäffet. wv -a -aera

X I. R EX, G ET S A II.
I furrogatusfuit GeyfaBelae filiorum natu'ma. G
EÄú
ximus:qui quanquam impub«* effet, magnam
- T Geyfam
de fe fpem omnibus præbuit,nec eam fefellit. Au
ftriæ tum praeerat Henricus , potens admodum
princeps:quem iam pridem Hungarici regni poti
ündi defiderium inuaferat.Quare & regis aetate,&
Conradi Caefagis,qui conatibus eius fauebat,viri.
bus in fpem regni ereótus,magna fuorum, quàm awffria*
occultiffimè poterat, manu colleéta, Po s o N 1- inuadii.
v M infidijs aggreditur,& capit. Ad huius tumul
tus famam GE Y s a properè excitus, commiffo
acerrimo cum TE v T o N I c I s proelio, magnâ
quidem , fedcruentani admodum vi&toriam
confequutus eft, quæ in præfentia quidem Hun Mcxhvar.
gariae fecuritatem , regi verò ingentem peperit
gloriam & auétoritatem, Sed eius lætitiam Huug,;a
multum imminuit faeuiffima fames , quae famii; T
breui poft confequuta, & cum magna ho
minum pecudumque ftrage per vi; una
 Go R Ε R v M H v N o. Hrs r.
fum regnum graffata eft.IntereàCæfar Conradus,
& Ludouicus Francorum rex,ad extorquendam è
manibus infidelium Hierofolymam, expeditioné
fufceperant : adcuius fumtus tributum per vni
uerfam Hungariam ab ordine Ecclefiaftico fu
itexaétum.Ea occafione Ludouicus illaciter fa
ciens,aliquamdiu apud regem fubftitit; in cuius
exercitu quum Geyfa audiffet Borichium latere,
hominem fibi dedi poftulauit. Ludouicus è fide
fua minimè effe arbitrans,caufsâ noncognitâ,ho
minem fupplicem ad ludibrium & fupplicium
tradere,primò id facere recufabat: fed inftante
Geyfa,Borichius intelleéto periculo,fugâ fibi pro
fpexit.Poft haec Geyfa in pace & otio vixit, nifi
quod focerum Minoslaum Ruthenum contra Lo
€eyewors domerium,Cunórum viribus fretum,auxilijs iu
uit,Tandem non minore apud exteros quam ciues
gloria clarus,morbo eft extin&us, anno miliefi
A49ErI. mocentefimo fexagefimoprimo, quü viginti an
nos,& eoamplius regnumgeffiffet.
X t I. R EX, S r E PH A N*V S III.
&tephanus EY s a fuccefforem habuit Stephanum III.
4II.rex I filium,qui regnum,vt acceperat, pacificè a
liqüamdiu adminiftrauit. Primaei dimicatio fu
it cum'Venetis, qui Dominico Mauroceno duce,
fub fpecie piratas perfequendi, Dalmatiam infe
P*#ia ftabant:fed Dalmátæ Imimanuëlis Conftantino- !
**** politani Imperatoris ditioni vltrò fe fubiecerunt;
idque nouibelli inter Hungaros & Græcos fuit
initium, Ab hoc Stephanum domeftica feditio a
uocauit.Ladislaus enim Stephani patruus, homo
aparao popuaris,parùm vi,partim fraude regnum vt fibi
&<ilitar, debitum inuaferat, atque in eas anguitias Stepha
nuiA- A
 1LI Β Ε R SE c v N D v s, ę
, num côiecerat,vt locis munitis continere fe fue
' rit coaétus.Eo, fexto poftregnum vfurpatum mé
fe,è viuis fublato,Stephanus Ladislai frater, ab e
iufdem faétionis hominibus rex appellatus, fedà
Stephano proeliovictus, Semlinum ferecepit,vbi mclxxtii.
quinto poftmenfediena fuum obijt. Eodem anno
* StephanusIII.quoque vitamfinijt,eo ipfo tempo
, re,quum fublatis duobus æmulis,iam fecurè reg
: naturus videretur. Præfuit rei Hungaricae annos/ita ex*
paullo minus duodecim:Strigonijfepultus. dit.

X II I. R E X, 13 E L A I 1 I.
} Ratrem eius Belam(liberos enim nullos reli
querat) proximo Hungari regem creârunt.
Piimum is leges contra fures & prædones, fuperi
orum turbarum licentiafupra modum àuéìos, fe
; ueras admodum tulit:& primus Hungarorum re
gura libello adiri fe iuffit.tnde Dalmatiam à ve
netis armis repetijt ; eosque ab Iadrae obfeffione
fubmouit.In hoc medio rerum curfu morte abri- •
pitur,anno regni decimoo&tauo. -

X l V, R EX E M E R I C V $,

-
• *
V;lemregni,itabelli quoque contraVenetos
proceres Emerico fuperioris regismo- gae»*,
fi- virtus;
* , lio,impofuerunt: quam etiam illead extremum '
vfque,licet variè exercitus,fumma cum laude per
' ; tulit. Sed honefti(fifniseius conatibus vehemen
* * ter obflitit Andreæ fratris inuidia & ambitio, qui
t vtfratri regnum eriperet, nihil intentatum reli
quit. Ad eum quum multorum animi inclinarent,
2 iúmque aciem contra fratrem Andreas inftruxif
1 , fet:Emericus regio diademate ornatus in confpe- -

* âum aduerfi exercitus intrepidèprodijt:&

p. , ^ - -
apud confdtis
' fratrem
 άλ r £ R v M Hv N G. HI s r,
fratrem primùm, deinde militesde fefuisque re
bus tam accurata differuit oratione, vt ftatim ab
ieétis armis,veniam petierint: quâ impetratâ, ad
fuaquifquerediêre.IntereàVeneti,reibene geren
d; occafione oblata ftrenuè vfi,quidquid in D a .
MCC. M a T 1 a amiffum erat,eie&is Hungaris, recupe
obitw. rârunt : rex verò paullo poft vimorbi extinéìus,
regnum filio L a D I s L A o, è C o N s r A N =
r 1 a AR a G o N 1 a nato,reliquit:poftquam o
&o annos rem Hungaricam fumma cum laude eft
moderatus.

X V. REX, L Α D IS L 4 V § II.

Éadislaw
T IVN G A R o R v M proceres funebri erga
mortuum regem officio defunéti, La d 1's-
fumma ex LATV M filium,demore Albam perduâum,coro
peëiatiomw, rârunt:de quo fumma omnia præclariffima quæ
dam & fupra ætatem indoles, editaque tyrocinia
*meritwr. promittebant.Infidias et à patruo intentatas,mors
praeoccupauit, immatura illa quidem, toti tanem
H v N G a R 1 A E faétionibus diftraétae op
portuna.
X V I. R £ X A N D R E A S II,

almdree rr. Ad 1 s L ao poft fextum quam regnare cœ

perat menfem morte fublato,Andreas rex eft
declaratus:cuius fumm*s virtutes vna ambitionis
macu!a dehoneftabat; quam tamen ipfam altus
quidam & ad regnum natus animus quodammo
do commendabat.infigne quoque famili; eius or
hberi: namentum Iberi,Belå, Colonianus, Andreas &
• ' Elizabctha, fanétè educati, adferebant: è quibus
- - - - - Colo
 Lf ■ ■ R $ 3 c v N d v s. 63
Colomanum Rutheni, principum diffenfionibus
collifi, per legatos regem fibi expetiuerunt: quos
poftea confilium mutantes, Andreas vel inuitos
filio parere coëgit. Elizabethan verò Ludouicus,
Thuringiae & Haffiae Lantgrauius, duxit vxorem;
quæ ob incredibilem vitæ morumque fan&itatem
diuaruni numero poftmodo adfcripta eft. Inter
ceteras res ab Andrea praeclarè geftas,infigne cum expeditio
primis eft bellum Syriacum ; cuius non tantum Hierofoîy.
nmitana:
partem capeffiuit, verum etiam omnium princi
pum fuffrágio dux eft eleétus: Hungaris quodam
banchone-Bano praeeffe iuffo.Dum foris Andre
as & bonam Chriftianis operam nauare conten
dit,& gloriæmateriam quaerit : miferabilis eum
domi oppreffit calamitas.EratBanchoni-Bano vx
oraetate & forma florens.Huius amore correptus
adolefcens,reginae frater,vim pudicitiae eius attu
lerat,regina vt quidam volunt,non nefciente. Illa
hac grauiffima iniuria marito patefa£ta,ita aegrum vxor ceß;
eius animum odio atque ira impleuit, vt cubiculo MCCXII,
per vim effraéto,reginam arreptam pugione tranf.
fixerit,laenam& perdu&ricem appellans Sunt qui
hoc reginæ obieétum facinus Banchonis commé
tum fuiffe fcribunt, veramque cgdis caufam odiü
fuiffetquod Bancho & affeclae reginæ opera fieri
intelligerent, vt praecipuum in aula locum Ger
mani obtinerent.Vtut fit,Banchofanguine recenti
reginae adhuc pænè confperfus, Cóftantinopolim
profeétus,regem adit,& facinus confeffus cruen
tum ferrum manu tenens , caufam coram rege
dicere paratum feait. Rex & hominis confiden
tia,& rei bene contexta narratione motus,in
praefens nihil aliud decreuit, quàm vt B A N
ch o domuni reuerteretur,munusque, vt ante.
: - - - - - - gbirctt
 34 Re Rv w H w w G. H r s r
obiret:nolle fe haactam fanétam expeditionem à t;
tam foedi criminisiudicio,vel cuiufquácapitis pe !
riculo aufpicari.Etfi verò credibile eft lu&uofif
' fimum hunc regi fuiffe cafum,quippe qui& vxoré
& Jiberos tenerrimè amaret: tantum tamen ei fu
perfuit animi, vt quum vniüerfa aulaiq lu&uma
foluta:multos dies nihil aliud loqueretur; alijs
laudantibus facinus,alijs exfecrantibus, otmnibus
vero ftupore defixis;folus ipfe necvultu nec vefti
eaufamia, tumutato,quafi rerú omnium ignarus,bellicamu
nia eadem alacritate adminiftraret. Omnibus er
goadbellum comparatis,cum rege Hierofolymi
tano in Syriam profe&useft, vrbemque Damiatâ
ad Nili fuerita fitam, obfedit, ac tándem caftris
vi&oria: Sultani,qui adopem fuis ferendam cum numero
fo,fed imbelli,exercitu venerat, Aegyptiorum fù
gâ defertis,atque à Chriftianis direptis , in fuaim
poteftatem redegit;fedciuibus pænè vacuam;quo
$um maximam partem peftilens abfumferat lues.
Re ad Damiatam bene gefta , Chriftiani arma
Memphim fiue Alcairum vfque promouerant, nó
veadem fortuna. Perforatis enim Nili aggeribus,
quum omnia longè lateque inundatione teneré.
tur,necvlla fpes effet elabendi, hofte præfertim
propinquo,& ex occafionibus affilientes noflri
pacem à Sultano ægrè impetrârunt, ea conditione,
vt Damiata & quidquideo bello captum,reftitue.
retur.Sicergò cum exigua præda, fed magna glo.
nia, multifque cum fanétorum reliquijs reuerfus
Andreas,magnoque à fuis gaudio exceptus, nobi
11tati quae eum fequuta fuerat,,in præmiuni naua.
tæ operae,multa priuilegia cóceffit, quæ etiänü re.
gnum inituris confirmare folenne eft. Publico
„ £tatu ordinatojvltimam expeditionem in Aùftri- .
am fe«
 Lt » ■ r se cv N bvs; & ' ,
ám fecit: cæfoque Duce,ac magna nobilium ma
nu,breui poft vitam finijt,priuato monumentoin
-
' monafterio Egrefienfi illatus, anno regnitricefi
mo qniuto. - -

X V-I I. R EX, B E L A IV.

TyAri teniporis fpacio regnú geffitBelå,Andreæ .,., .
filius;fedmultò magis Wariâfortuna.Éoregná *léwiwiw%
: Mangaiifiuetartariiinmenfaíiiltitúdióêôá ****
adquinquies centeria milia fuiffe Ę £;xLf.
derififfimum quoddam locuftarum examen, Huh
gariae fe fuperfuderunt,omniaque fœdum in mo
áum deuaftârunt, sed antequam euentum huius -

belli explicemus,non abs refortaffe erit, de Tar- ,.„

tarorüm origine& moribus aliquid delibare.Tar- ç.
tari à Tartare fluuio,quo regio eorum diuiditur, Ἀγ
di&i funt:autpotiusàTartaro(ideftinferno)whde -

adperniciem vniuerfi humanigeneris emiffi non -

immeritò videri poffint.Sed vt argutias relinqua

mus,prima eisfedes fuitScythia Aquilonaris;vn
deexciti,Gørgoniam primùm & Armeniam inua
ferunt;mox Perfiam, cæterafqué Afiae regiones,
ferro fiammaque vaftatas,occupârunt: Inde fupe
ratis Riphæis montibus, Sarmatiam infederunt,
çunos,Rafcianos,Polonos etiam quotidianis in- '
curfionibus vexârunt;finibus ad Dáciáhvfq;pro
latis.Memoriae quidam prodiderunt,Indiarum re
gi nefcio cui hancgentem primum fuiffe tributa
' riam:fed quum tributis exhauriri fe, iuuentutem
verò deleëtibus abfumi vulgö cönquererehtuf,
Hingiíturí quendam feditiofae multitudipi ducé
fe præbuiffe,& occifo rege,cum vniuerfa familia,
hulloque crudelitatis genere in quolcumque de
prehefifos praeteifmiffò , regnuffi jccupâffe. Hoc
/
- - - » - -
' £ „ is. /, fúéa
•

w
 && R E R v M H v N σ. HI sºr,
fucceffu elati, nihilq :e armis fuis imperuium fos ,
re fibi perfuadentes , à Corafiminis tributum
per legatos exigunt. Eos ferociter loquutos |
Corafmini occiderunt . hinc ad arma ven
tum eft ; mox ad pugnam : qua vi&ti Coraf.
mini, admontes Cafpios perfgerunt, ibi in i
jfis latebris à Tripolitanis & Perfis occifi. Iberos
inde& Albanos fubegerunt:& ab Aegyptio Sul
tano contra Chriftianos in auxilit m adfciti, loca
facra omnemque Pa!gftinam cædibus & ftupris
contaminarunt. Hodie tamen Scythiæ Afiaticae'
terminis continentur;nifi quod frequentes in Sar
matiam Europeaem faciunt excurfiones. Regio ple
raque omnis in montes attollitur, pafcuisfecun
dos:quod planum eft, arena glareæ permifta oc
cupat,nec friges fert faci'è,nifi qua fluuijs irriga
tur.cæli aërisque mira intemperies:tonitrua, ful
gura,fuJmina adcò horrenda,vt hcmines vel me
tu exanimentur; hyeme pluuiae nullæ, æftate fre
' ' quentes,fed quibus terra vix madefiat. ciuitates
nullas habent,præter vnam , Cracvrim nomine,
quin ne villas quidem,fed vel plauftris domvm
impofitam fecú circumferunt,vel aliquo delati,è
congeftis cefpitibus, vel alia quauis materie tu
guria exftarunt : vt plurim;.m fub dio morántur.
Ventorum ibi tanta vis eft,vt non arbores fâfîtum
radicitus eruant, veru nm eti, m homines & iumen
ta profternant & auferant Lignorem plerifque in
locis tanta eft penuria,vt bubulo & equino flerco
re cibos coquant. Corporis defoimitate longè o
|mnes mortáles vincunt,ftatura parua, truci afpe
&tu, facie oblonga, cranio tumbinato,oculis craf
fis & prcminentibus, palpebris obJongis, barba
' rara,& noftrorum lanugini non abfimili, c*pite
vtr.rn- -

^
 .'{. 1 % a* $k c v N bvs,
vtrimque rafo,quod in occipite eftcapillorum,ih
binos velut funiculos ne&itur, & poft aures col
ligatur.Vox illis afpera eft,clamofa,feriúo incul
tus,luporum vlulatum imitans.inter loquendum
caput,ceu lymphati,hinc indeia&ant.. Mira funt
totius corporis agilitate, cruribus pro reliquorú
membrorum proportionebreuioribus.Equitatio
ne maximè gaudent,atque etiam ferui rarò pedi
bus iter faciunt:equorum mira eft docilitas& per
nicitas:quos tamen fcitè regunt,vt etiam in medio
curfu vel lanceæ cufpide, vel manurem humi ia*
centem tollant.Vnum Deum credunt, rerum om
mium conditorem ; non tamen vlla cæremonia
aut ritu colunt,idola è lana, feminæ mammatæ
effigiem repraefentantia,advtrumque oftij latus
conftituunt,quibus tamquam dijs tutelaribus, re
¢oris cuftodiam commendant, vtque propitij lae
fufficere velint,comprecantur: necprius quidquâ
guftant,quam pars cibi idolo fit oblata. Q;iidam
etiam folem,lunam,& quatuor elementa venerá- _
tur;nec fuperftitionum vllus apud eos olìm fuit
modus, quibus tamen hodie magna ex parte vale
reiuffis,vnum illud religioni habent, quidquam
cuiquam relinquere.Vi&us illis lac,cäfeus, carnes
omnis generis,fed equina in primis:panis ignotus,
nifi quodè farina placentas quafdam conficiunt;
quas femitoftas,in delicijs habent.Vbi alius potus -
deeft,fanguinem equinum venis extraétum auidè
hauriunt.Moribus funt efferatis: crudeles, vindi
άae cupidi,& in tanta vitae foeditate fupra modum
arrogantes.Ceteros mortales omnes contemnurt,
quin ne alloqui quidem dignantur: fe folos fapié
tes , fortes putant; ftulto quidem & infano er
tore } putant tamen. Quicquid vfpiam confpe
» E i . • xerini,
-
 \ •
v

a '

• 68 R* R v M * Hw N G. HI s r.
xerint,cupiüt;quicquid cupiunr,inuolare audent,
modò ciuis ne fit:atque etiamfi quid vltrò dati m
accipiunt,beneficium dediffe videri volunt. Hari
okationibus & veneficijs dediti funt: fomnia dili- '
gentiffimè obferuant, eoru mque paffm habent
interpretes:ab idolis etiam refponfa petunt,& ac
çipiunt.Imperatorcm fui m(magni m Ch. m) pae
nè diuinis honoribus colunt. Nam & filium Dei
appellare non dubitant,& facra ei faciunt : quin
etiam quidquid ille contigerit aut afflauerit, quafi
profacro habent.Morbo correptos, folos in ten
torio deftituunt,haftamque cum nigri panni peni
culo adcftii m figunt,quò prætereuntes ab ingref
fu auertanr.tnde corpusdefunéti clam afportanr,
& fouea lata profundaque faéta, tentoriolum in
ea erigunt,menfam ferculis inftruélam appoi üt,
iumentum,itemque equum vnum adducunt, eaq;
cmnia terra fimul 9bruunr.Potentiores etiam fer
dum vdt m eligunr,qui cauterio infignitus, cum
hero viuus fepelitur, in altero mundo fcilicet ei
famulaturus.De hinc amici alia m equi m ma£tanr,
& carnibus comeftis,offibufque combuftis, pelJé
feno repletam, atque iterum confutam defun&i
\
fepulcio,tamquam monumentum,ad quatuor pa
los ere&ìum fuperimponunt. Hæc extra rcm, fed
' tamen ad rem de Tartaris hoc loco referre volui;
quod non heic tantum, fed alibi quoque non fe
. mel fiat eorum mentio.Hoc ergo hcminum genus
A/awgariâ
vefanu: quum diuifo exercitu in Poloniam & Hungaria m
irruiffet;illud perincommodè Belæ accidit, quod
' Cumancs,finitimi m populum, haberet infenfos:
qucs quidem arte: multis officijs coluerat, vt &o-
n m auxilijs ad fibitos cafus vteretur. Inuidia fìi
mulati Hungari,de gcnte vniuerfa delenda £onfi
,• a. - 1 liuina
*.
 - - -
+ -

, Li b s r. $e c w. N ■xv s. 69
lium ceperant,fedeo patefa&o, Cnmani, nouis
hofpitibus Tartaris adiunéìis,Iaurinum & Agriâ
expugnatas iucéderüt,Budam diripuerunt,&quot
v.
cumque adrefiftendum coférant, Hungarorü ma
nus difiecerunt:tandem etiam m iltis epifcopis&
primoribus occifis,regem caftris expulerunt; qui
ægrè ferui habitu euafit.Dum ita inferior Hunga
riaå Tartaris mtferè vaftatur: Fridericus Auftriae
Dux,iniuriarum,quas à Belae patre acceperat, me*
mor,in partem eius fuperiorem irruit, ac æquè
magnis cladibus affecit.Totum triennium Tartari
Hungariam infederunt, neque quidquam praeter
Strigonienfem arcem,Albam regalem &Sammar
tinum, manus eorum effugit:Incertum eft aduen
tus eorum an difceffus Hungaris fueritcalamito
: fior.Dirutis enim vrbibüs, v*His incenfis, pecore
omnique inßrumento ruftico,amiffs, nec quo fe
recipereut habebant,necvnde viuerent. Quare
multò plures quàm hoftili gladio ceciderant,aut
captiui fuerant abduéti,omniücalamitatum extre
mum,£mes extinxit.Bela in regnum Rhodiorum
equitum potiffimùm,& Frangipanum opera refti
tutus,velut ex ingenti naufragio ciuium reliquias
collegit,agrofque defertos cultoribus affignauit.
suare perfecit,vt breui vires,paullatim etiam pri
Ë; fplendorem Hungaria recuperârit. Licet
verò à bello naturâ abhorreret: Friderici tamen
Auftrij facinus eitam indignum vifum eft, vt etiá Bela au
nondum confirmatis regni viribus, armis iniuriâ frig aram/
decreuerit vlcifci.Duéto ergo in Auftriam exerci infert ;
tu, Neoftadium cepit; & Friderico duce, eiusque MCCLI.
copijs profligatis,fuos opulenta praeda graues do-*
mum reduxit.Caefo Friderico,Cttocarus Beëmiae
rex,per vxorem,Friderici fororem, Auftriae Duca
E 3 tunm
 ge r ■ R. w M ^Hv N G. HI s r.
/ tumefconfequütus.Is non ditionis tantum, verâ f
fimultarum heres, grauiffimo Hügariam bellovr
gere numquam deftitit: & Belam omnia potius
quam animus deficiebant.Succubuiffet tamen,nifi
- - Germanorum principum auxilijs fuiffet recrea
/ tus.Poft tot tantosque labores, ad auitas pacis ar
- tes conuerfus,templum Cathedrale Strigonij ædí.
ficauit:vbi cum vxore Maria,Michaëlis Palgologi
Conßantinopolitani Imperatoris filia, fepultus
… quiefcit.Obijt, annomillefimo ducentefimo;fep
êvita abit. tuagefimo,vir in quo nulJáboni regis defiderares
¥cclXX« virtutem,nifi quodmeliore dignus fuerit fortuna,
xvi 1 1. r Ex, sT E p H a N vs iv,
Neius locum furrogatus fuit Stephanus filius,
qui iniuriasà Boemis& Auftrijs illatas,magnis
cladibus vltus eft; Bulgaros imperium detre&tan
tes,fubegit;Myfiamque domuit:filiam verò Mariâ:
$. Claudo Siciliae regi nuptum dedit.His vix
Mcęsar, totobiennio geftis,è vita migrauit: ciuibus carus,
hoftibus formidabilis. -

X 1 X. R Ε X, L 4 D I s L 4 V s Iir.
Ec vlla tamen res aeque defiderium eius au
INÉ Ladislai filij,qui ei fucceffit, vita in o
zadislai mnia vitia proieâa.tsenim poftquam Boëmorum
iii,… agros,occifo rege Ottocaro,depraedatus effet,Cu
manos profligâffet,Tartaros,quos Cumáni iterum
exciuerant,à regni finibus fubmouiffet,ftatim fae
viii.xxx. nOS libidini fo! uit,& affiduèpellictm è Cuma
ίζ'* norügëtegregé circafe habuit: quib* itafe dedit,
Τ vt nö modo cóiugalêthorü turpi amore pofthabe
ret,verü etiâ Chriftianorü inftitutorü obliuifce- \
- retur;& feafim ad paganifmum degeneraret. Qga
- … • ' Ire mQ

/
\
 ' ■ r » s a se c v N e vs. **
remotus Pontifex Romanus, Nicolaus quartus, ,
per Philippum Firmanum regem admonuit,vt&
famae& falutifuae melius confuleret,ritus naoref.
άue paganicos aboleret ; in primis verò reli&is ,
pellicibus,matrimonijius porrò finéìum & inui
olatum haberet;ni faceret, facrorum interdi&io
nem comminatus. At furdae regis aures iam adom
niamonita occalluerant: quare Legatus cum exi- pertiwarie
gua fpe emendationis domum eft reuerfus. Ha:
regis vecordes libines quum publicam foluif
fent difciplinam,omnia inteftinis motibus flu&u-
are coeperunt.Dum enim rex,quafi deferta repub- , ,
kica,cuma fcortis fe oble&at,&Cumanos prouehe
re ftudet:proceres in fùôiones diftraéìi , profe
-quifque animo fuo obfequi, irae indulgere, alio
rum bona ferre,agere,rapere: quae contagio mox ex eapubli
ad infimospermanauit;ita vt nihil in agro tutum cacalawi.
effet,legum metu fublato. Sequutae funt villarum tau: *
m.
. £rages,oppidorum & vrbium direptiones, caedes
promifcuae; tandem omnium ordinum, homines *
adeam redaâi funt inopiam, vt nobiles vel venâ.
do,vel opererurifaciundo miferam vitam tolera
gejruftici verò,quum iumenta deeffent, ad bigas
iun&i,boü& helciariorum equorum vices fubire
cogerentur:ifque Ladislai Currus dicebatur.Tan
dem Ladislaius fuis vitijs nobilitati & vulgo iu
'. fè inuifus, ab illis ipfis, quibus fetorum permi- exitur.
ferat,Cv M a N 1 s fcilicet, efi interfeéìus, anno MCCxc
segni decimo quarto. - -

x V I. R, Ex A N D R E 4 s fit. c o G, -
N o M EN T o VE N E T v s.
Vomodo Gertrudis regina,Andreae II. vxor loli,., ;-
| I. M-/abanc-bano,iuridicüdo praefc&io occifa fit, penetige.
B 4 - cædif nus, i.

' -.-:
«
 #a Rex w w Hv w q. Hf s r- '
caedisq; nunciüauétor ipfe ad regem, Cóftantino- |
politú agétem, pertulerit,paullò antè à nobis eft ;
explicatum.Ab ea expeditione rediens Andreas,
quum per Italiâ iter faceret, à Marchione Eftenfi,
regalicultu exceptuseft:apud quem dum commo
ratur,in filiam Marchionis , forma & ætatisflore
amabilem ità exarfit,vt ftatim eam vxoremàpatre
•* •• .• petierit,& nullo negocio impetrârit. Paullo poft
1 imortuo rege;Bftenfis,impetrataà proceribusabe
undi licentiâ,adparentes fuos redijt; quum prius
grauidam fe manifeftisindicijs demonfträffet. 1bi ;
puerum enixa, Stephanum nomine, pro Hunga
riae regis filio eum educaricurauit, Stephanusad- ,
ulta iam aetate,auem maternum Ducatu fpoliare ,
, conatus,proditis infidijs,in Hifpaniam primùm
ad Aragonum regem adfinem;inde Rauennam,
mox Venetias fe contulit: vbi quum aliquamdiu ,
vitam quibus potuit modis tolerâffet,tandem à ci- ,
ue quodam praepotenti,ex illuftriMaurocenorurn .
familia,agnitus eft,& in generum,adie&a amplif.
fima dote,adfcitus.Ex hoc matrimonio natus eft
Andreas,auinomen referens: qui viuente adhuc
Ladislao auunculorum opibus adiutus,in Hunga- ,
riam venit; eoque interernto, à magna nobilita
le&i
ele&io: tis parte pro rege
augurationis acceptuseft.
cæremonijs,vt necPera&is
animumftatim in- ,.
fibi nec
MCCXC vires ad tuendum regnum, vel etiam vindicandas ,
i.- maiorum clades,deeffe oftenderet: Auftriam infe
ftis armis ingreffus,ncb li viétoria maiorum de
cora cumulauit. Poft haec infidijs faétioforum ,
quorundam petitus,capita coniurationis in exfili- ,
ek#i». um egit:qui ad Bonifacium o&auum Romanum
Pontificem fugientes nomine totius Hungariae pe
tierunt, vt Carolum Robertum, Caroli Martelli k
fili
|
|
 - I\r * e R se cv n d v s, , •
- - - 73
filium,Coroli Calui & Mariae Stephani IIII, filiae
nepotem regem fibidaret.necis difficilem feprg
buit.Ita Carolus vndecim annorum puer, & Pon
tificis auétoritate,&rebellis faétionis viribus mu
nitus,in Hungariam proficifcitur , & viuo An
drea,àfuis rex proclamatur.
… xxi. R Ex, V E N c E s L 4 V s 1,
* D, E G N o in duas fa&iones diuifo, quarum v
Ri: Andream,altera nout m rege m Carolum Venceslava;
iequebaturjHungaria miferè fuit affli&ta, Miferat ad regmtinm
quidem Pontifex non femel legatos,qui proceres vQ£4**»
ac populum Andreae rebus fauentes, ad Carolum - *

traducerent;fed plus apud eos legitimi regisamor.

valuit,quam Pontificisrefpe&us.Interim Andreas
diem obit in arce Budenfi; poft cuius mortem qui
άpatribus eius fteterant Carolo alium ftatim ae
, … mulum excitârunt , Venceslaum, Bcëmorum re
gisvenceslai filium, Ottocari nepotem, cui N,
belae IV.neptis ex Anna filia,nupta fuerat, Budam
perduétus,& in regio folio collocatus , regnum
principum diffenfionibus&ambitione ita lacera
tum animaduertit, vt exigua eius fanandi fpes ef-,
fet.Proceres enim oppida & arces,caeteraque loca
munitainfua poteftate habebant: penes Vencef
laum verò regium tantùm erat nomen, & inanis
4uædam maieftatis vfurpatio.His de rebus certior
fa&us Venceslaus regis pater, magnis cum copijs
jn Hungariam defcendit;fa&aque proelij poteftá
te,quum ab aduerfa faétione nemo prodijffet, ne- '
que tamen eires Hungaricae fatis placerent; Ven
deslaum filium in Boëmiâ reduxit,afportata quo id vltròdè
que regia corona , & Ladislao quodam interim ferit.
Budæ præpofito. MC€¢IV,
• - • - - [5 ¢ . " . XXII,
v
 - - - - - --- -• •
~ ' ?4 r ■ R v M Hv N G. • HI s r.
xx 1 1. R E x, yo r H o B 4 7 a Rys.*
tuiles diffenfiones proximè fequutum etiam
Schifiwa in C;
fchifma Ecclefiafticü.Pôtifex.n.proCaro
Hagaria., lo tumis viribus laborabat,rogando,hortädo, mi
nando: eamq; ob ca. ffam Nicolaum quemdam,
- - ex Dominicanorü f milia, Cardinalé Hoftiéfem,
W* , . in Hungariam ablegârat.IsBudae dies aliquot có
- moratus,quum nihil proficere fe videret,&omam
* tandem redijt,quum prius Budenfibus facris inter
.

dixiffet:ac paullò poft, defun&o Bonifacio VIII.

, ° ' ad Pontificiam dignitatem eft eue&us. Nihilomi
$ nus quidam è facerdotum ordine facra palàm fà
ciebant;quin etiam,magna aduocata populi:con
cione,ipfùm Pontificem cmnesque qui in eam ex
communicationem(vtvocant)cófenferant, facro
rum communione exclufos palàm pronuntiárüt:
cuius tamen temeritatis graues pofteà poenas de
derunt,in carcere mori coaéti, In hoc perturbato
ovâo,caro. rerum ftatu,qui Carolum oderant, Othonem Ba
io onpofi- uari; ducem ad regnum vocâruntscui regiâ coro
{1% nam Venceslaus B: ëmiae rex lubenter reddidit,&
, vt veteres inimicos vlcifceretur,& nouum regem
'beneficio hoc fibideuinciret. Eam capiti impofi- ,
tam Othogeftans,magnaq; pompâ omnia publica
• Budenfis ciuitatis loca præterue&us,praeconis vo
ce rex proclamatuseft.Principio ftatim,vt diffidia
componeret,& quibus poffet incommodis prae
-

fens mederetur,regni partes,hoftibus liberas per;

-

*^
'
juftrauit.Eo in itifieré Ladislatim Tranfyluaniæ
fidij ' ducenm,nihil mali fufpicatus,inuifere voluit: qui
y

£;£j., fiue a Caroli fautoribus perfuafus,fiuegratuitüm

δια, ' ' facinus edere volens,regi eidemq; hofpiti manus
- / inj-i,vinctumque detuneri iuifitjaec. Prius dimi
• : * * ' fis,
~\ - - - • T

*- • , • -
 -
– – \

ii ■ * r *r* R r 1 vs. * , 73 - "

fit,quàm regnum eierâffet. Hoc modo Hungaria
- - - - n egnabi* - - _ _

triehnijfpäcio regem vnum mortuum vidit;áuos "*"*

fceptro priuatos,quartum non tam regnum,quam
fpem eius,conftanter retinentem. -. - .

zæsasasasas
§&$£$£$*$*&
R ER v M •

H v NGÃR I C A
' RvM HIST O R I AE
iis £ R r =* riys.
VM itàvehut Eridis pomum, Hungariæ
§ regnum inter i!luftres familias 1aάa
itur,varijsque ftudijs,contentionibus&c,
bellis concutitur: Pontifex tandem,
ad Romanae Ecclefiae au&oritaté pertinere exifti … -
mans,vt rex ab ea datus diutius* ne recufaretur,
armis fuis Carolofuppetias ferredecreuit,omnef- Mceeix.
άue qui Carolo parere recufarent, itemque Tran- 8angari
fyluaniae regulum diris ecclefìafticis deuouit: exco*ee
hunc quodcöronam regiam, Othoniademptam, *****
nullo iure fibi vindicaffet; filiam fuam infuper
Seruiæ regis filio fchifmatico, in matrimonium.
dediffet.Hoc fulmine i&ti Hungari ; tandem in re•
gis eleâionem confenferünt: quamquam …
quod eiPontifex fefe immifceret,graui
; ter aduodum & iniquo
ferrent . animo. • .

xxIII, -

-
... -
-
-
 *-

-
f6 Rsr v m Hv n o His r, ,
xx 1 1 1. r e x, c A R o L vs 1. si w ■ '
C A R L O B E R TV S. -

cavolws rex
A4cccx,
C^* o L v s ergò magna nobilium frequen
ria,è campis Pæ{tanis,vt mos habet, Budam
deduótus,& folemnibus cæremonijs, regno eft in
auguratus. In eius verba inrare noluit Matthaeus
quidam Trenfinius, H ungarorumfacilèpotentif.
fimus,magnisque familijs adfinitate innexus:quin
etiam eò audaciae progefferat, vt concurrentibus
ad eum paffim quos vel par odium ftimularet, vel
rerum fuarum taederet,ac non contennendis con
fe&tis copijs, Caffouiam obfidere non dubitaret.
Sed aduentantibus regijs, obfidionem foluit;& ad
hoftem du&o exercitu,atrox proelium commifit:
in quo etfi rex pro vi&ore fe fegereret, plures ta
men è vi&oribus quam viétis, plerique familia &
virtute illuftres,ceciderunt.Htnc pacis ftudia am*
plexus,in monafterijs ædificandis,templis exftru
endis,& curam pæne omnem, & ingentem pecu
niarum vim confumfit. Sed non diu ei cum fortu
na conuenit,cuiusvarios inftabilesque cafus,vtab
-
z
initio,itaadextremum vfque in omni vita exper
'* tuseft.Prima ei moleftia ex vxorum morte fuper
uenit,quas intra triennium binas amifit.Hunc ex
cepit domeftica proditio:cuius ordo talis eft. Erat
mcccxxx in comitatu regis Felicianus quidam, militiâ cla
paricidæ rus;qui antea Matthaei Trenfinij partes feqmutus
amamus ef fuerat;fed eo reličto ad regem tranfijt. Is, fiue ab
fagit: initio cogitati facinoris confcientia, fiue occulto.
odio,aut etiam regni fpe induótus, confilium de
rege & regina,& fi ijs occidentis capit.Rege ergò
cum familia in fuburbio Vicegradenfi prandente.
Felicianus,pro more,caenaculum ingreditur; &
•j
quum
r
 1.1 ■ ■ R SE c v N D v s. y
quum paullifpertacitus menfae adfitiffet, gladio
ftri&o regi i&um intenrat;fed rege fefubducente,
reginae quatuor digitos rmputatitandem & hoci
&u fruftratus,in regios pueros ruit; quos pædago
giadftantes obieétu corpoiüfuorüprotexêre,vno
ex eis lethaliter vulneratp.Ad hgc tumultuin to
tis ædibus orto,aulici in Felicianü certatim irrue-'
rüt,multifj; vulneribus confeâi,& foedè lacerati
corpus,fpeétandum omnibus relinquerunt. Capi
teBudam miffo, & manibus ac pedibus, alibijad
mortui ignominiam , viuentiumque terrorem,
publicèfufpenfis,reliquum corpus canibus vorá- *• ;
Jum obie&um eft. Duae infuper filiæ eius mori , i. • .
iuffæ;multique alij,qui Feliciano confiliorum cô- -

fcijvidebantur,fupplicio affe&i;quidam etiam eo .

tantùm quod Fehiciano genere effent coniunâi,
' ' ad poenam tra&i:nepotestantùtn ex filia,in infulâ
depórtaetos, innocens ætas à morte vindicauit.
Hic infelix fuit infelicis à Feliciano tentati, pari
cidijexitus:in quo vno fortuna iam tum velut in
frena Caroli vitam vniuerfam repræfentauit; qué
illa numquam non fatigans,tamen femper, veluti
vi&a,aut certèfatiata,difceffit.
rolus,fugitiuos Eodem Bozaradæ,
quofdam perfequutus, anno Ca- cladem
,. è
Valachiae regulo,arma intulit, prudentioribus a. re**
pertèaduerfàntibus,reique euehtum iam tum au- **?"* ^
gurantibus.Nam & Bozarada, friiffis legatis, arma
deprecabatur,& fi quid criminis obijceretur, ver
bis id diluere paratum fe oftendebat, regem inte
teà de rerumi humanarum inconßantia, fortunae
que varietate commonefaciens. Carolus nihilo- ;

minus propofitu m pertinaciter vrgebat; plenuf.

que irarum, multa in eos, qui pacem fuadebant,
* cóuicia fudit,imbelles cos & perfidos di&itans. )

- Ita
v .
 -

*8 RΕRv M Hv N G. HI s r.
* ita paullum inter loca,montibus, fyluis, & palu
dibùs impedita progreffum,Bozarada , fecundùm
- w - - -

' £moneri curat,ne vltrà tenderet, nifi cum fuis om

nibus perire vellet.ld ille timorem, aut certè cal
liditatem hoftis interpretatus, iter nihilominus
perfequitur:ac tandem in eas deuenit anguftias,vt
femitis omnibus ab hofte obfeffis,aut fame pereú.
`dum, aut armis via patefaciéda effet.Sed Valachis
è fuperiore loco contra inedia languidos pug;. â.
-
tibus,facilis fuit viétoria : magnaque exercitus
arte inter faxorum & montium praerupta fœdè
MCÒC. interempta,rex cum paucis,mutato habitu , diffi
XXXIII. culter euafit.Hacclade aegrum animum nonnihil
recreauit,Roberti,Neapolitani regis,patrui, libe
ralitas;qui liberis orbatus Andream, Caroli fili
um,fuccefforem fibi adoptauit. Cafimirus quoq;
Polonus Caroli item ex Elifabetha Cafimifi'fó
rore,filium,poftfe in Polonia regnare iuffit.Tan
dem Carolus,plenusgloria,deceffit anno millefi
motrecentefimo quadragefimo fecundo, rsgno
: per triginta duos annos variâ fortunâ gefto. Prae
ter Hungariam , Daimatiam quoque, Croatiam
Seruiam, Lodomeriam, Cumaniam, Bulgariam,
mCCG. Bofnam, tenuit:itemque agrum Salernitanum, &c
XLII monté San&angeli: quarú tamen omnium regio
núarma contra mortéeü protegere non valuerüt.
XXVI. R Ε X, LV D O V 1 c V s I.
AR o L o è rebus humanis fablato, magna
_,omnium gratulatione regnum inijt Ludoui
cus fiiius,feptemdecim annorum iuuenis, fed in
quo tum etiam raræ animæ & corporis dotes fu
turam magnitudincm praefignificabaiit.Statim de
leéto habitu,ad regni fines tuendos profeótus , o
mnia quàm proaetate, prudentius adminiftrauit.
- Primam
 - - -

.11 b * R: te R T 1 v s. - '»,
, Primam expeditionem contraSaxones,quiinqua , , >
dam Tranfyluaniæ parte habitabanr,& ab obédi rebefes
entia defciuerant,fufcepit. Eis domitis, exercitum viscis;
, &ontraAlexandrümvalachiae regulum duxit, qui -

fuperiori Valachorum contra Hungaros vi&oria

elatus,non modo regis legatos ad tributa repeté
damiffos eluferat,verùm etiam apertè rebellârat.
Sed audito regisaduentu,cogitans,quam cum po •• •
tente aduerfario fibi res futura effet; ad regis cle
, , mentiâ confugere,quâ in ancipitem Martis aleam,
vel potius praefens, vt videbatur,exitium fe demir
tere,confultius dixit.Quarefupplex humi proftra.
tus,culpâque faffus,pofthac in regis poteftate fu
turum fe promifit,tributumq; omue quod debeba- '
tur,ftatim perfoluit,donis infuper ampliffimis ad.
ie&is:atq; ex illo in gratiâ receptus, bonâ & fideié
operam regi,quoadvixit praeftitit.His magna cum
laude fortitudinis & clementia geflisj Cafimirum
auunculum Poloniae regem contra Lithuanospri
mùm,parùm profpero fucceffusmeliori deindé có
traBoemos,Poloniam continuò infeftantes,auxi
Iisjiuuit;& depulfa à Cracouia obfidione, pacata ,
omnia reddidit.Intereà Tartari in Tranfyluaniam
irruperát,&longè lateq; ę homi•
nesacpecora abigebant. Miffus à rege cü exercitu
Andreas,Tranfyluaniae Vaiuoda,non tantü vagos
latrones cópefcuit,fedetiâ in hofti ü progreffus,
ducé eorú Athlamâ, captivü ad fe perJuëiü capi- rartaro,
tisfupplicio affecit;atq; vniuersâ eorügété,finib* profligam -

expulsâ,adextremas vfq; earum regionü oras fub

mouit.Paullo poft Gregoriü & Niliptiü, qui res.
in Croatia & Slauonia turbauerät, per Stephanü -

Bofniensé prgfe&um debellauit,& iureiurâdo ac

*pto,nihil amplius moturos,incolumes dimifit.
Vis
 --------------- •• •
• *

£• ' Re R v M H v N G. Hr sr.
vix domum redierat Stephanus,q ü Gregoriusà
pa&ionibus difceffit,præfidiaqueàfetradita iterii
occupauit:fed audiens arma in feparari,feque im
parem agnofcens,mult} difficiliores quàm anteà
twm Wewe. pacis accepit conditiones.Sequutum eft venetum
£i* bellum bellum:cui Iadra Dalmatiae oppidi m,cauffam de
gerit;&in dit,quam Veneti,rege alijs bellis implicito, ar&if.
*er*ituit: fima obfidione premebät. Ad eam foluédâ Ludo
uicus cum maximis copijs profe£tus,itaaditus om
hes interclufos offendit, vt quü fruftrà caftellum,
contra Iadram à Venetis,ad intercludendos com
meatus,excitatum, fummis viribus oppugnâffet,
exercitum inde,fame& inopia confe&um,redux
erit,& Iadrapaullo poft in Venetorum poteftaté
concefferit:qui vi&óriám parum ciuiliter exer
centes,ita regem irritârunt,vt extemplo,omnibus
regni contraétis viribus, aggredi eos decreuerit.
Sed hunc eius impetum retardauit infelix Andreg
fratris vterini,fatum.Eum vti fupra diximus, etfi
Robertus rex Neapolis,& generum & fuccefforé
{ibideftinârat:mortuo tamen Roberto, Clemens
vI.Pontifex Andream regis titulovti prohibebat.
mcccxlvii, tam ob cauffam,fimul pietatis ergò,Elifabetha re
gina vidua, Romam profeéta,niagna vi auri &
argenti regiam filio à Pontifice dignitatem impe
fratri cedè trauit:qua tamen diu frui ille non potuit, Ioannæ
yindicat; vxoris,fœminæ libidinofiffimae, fraude ftrâgula
tus. Hoc tam fcelefto paricidio Ludouicus adeò
commotus eft,vtnon priùs conquieuerit,quàmSi
cilia vniuerfafuba&a,caedis auäores meritò affe-.
ciffet fupplicio.Ioanna tamen, cum Ludouico Ta
rentino principe,cui,marito interfeéto, nupferat,
Auinionem eft elapfa.Rege vixdigreffo,Neapoli
tani nouos motus excitârunt : quibus attractus
Ludo
 11 b e R r £ R r 1 v s. $■
ludouicus, iterumque ltaliam cum arfmis ingre{•
fus,Canufium,Luceriam,Salernum,AuerfamT (in
: cuius oppugnatione vulnus accepit) aliaq; oppi
da,atque adeò totum regnum Neapolitanüm 6c
\ cupaüit:inde quumRomam vifitâffet,in Hungari- .
am redijt,legatis adres in Italia adminiftrandas, ` ~

profe reli£tis. Tandem lnnocentijv. Pontificis

precibus fatigatus,Ioannæ, euocatis praeftdijs, li. MCCc.
berum regnum reliquit,ealege tamen, vt nihilo LVII.
deterius in id fibi ius referuaret: captiuos etiam,
quosbelli initio,c;disfufpeétos,in vincula conie
cerat,humaniter dimifit.Hunc in homine militari
inufitatam ficilitatem plerique eò fpe&tare crede
bant,vttamfibi quam regno aliquádo à bellisqui
etem compararet:fed Ludouicusacceptæ offenfio- `
nis memor,totus in Venetibelli cogitationem in
cumbebat.Quum ergo Hungarorum j£;'i;
cepta Dalmatiae oppida repetentibus nihil aequi
§. Veneros effet ÄÈÉ rex bellunm eis j; ::::
dixit,in quo non iadram tantum, fedetiam totum aiiqj
Taruifinum agrum,cum plerifque omnibus Adri
atici finus oppidis maritimis , Venetis extorfit,
fuoque imperio adiecit,atque etiafì hoftes pacem
è fe petere coëgit; cuius tamen violaræ primi ipfi
au&orés poftea fuerüt.Dehinc Lithuanos infide
1es, Rutheniam incurrentes, & Chriftianos affi
duis magis quàm magnis incommodis vexantes,
repre{fit;&tertium rebellantem tâdem Lituhani
am in prouinciae formam redegit:Romanos Pon
tifices contraBarnabonem &Galeatium, Viceco
mites Mediólanenfes,aliosque;itemque Albertum
Auftrium,Turegumobfidenté, auxilijsiuuit, Ma
s: ior inde eum excepitab Adria tempeftas. Veaeti
. ' epiù tot oppidorüm pofíeffione deie&os fe fre
… . . . • ••*•'•' I. fìgmt#£,
 -

94. R Ε R v M , H v N G. H r s t.
mentes,Cypri regem in fedus pellexerunt,& con*
iun£tis viribus Ludouici potentiam,quæ omnibus
effet formidabilis,infringere ftatuerunt.Terra igi
tur marique bellum,fumna vtriufque partis con
tentione, toto fexennio geftum eft, multumque
siguinis fufum;donec HamoneSabaudo interpre
ee,pacem vtrique mutuis cladibus attriti,non inui
·· * * tiäcceperunt.Motum in Bofnia è rebellibus qui
- " bufdam excitatum,per legatos fedauit magis quâ
extinxit:Bulgariam,capto Strachimero, ius regni
fibi vfurpante,breui non pacauit tantùm, fed et.
iam vniüerfam fuae ditionis fecit:quam tamen nó
multò poft Strachimero,certis conditionibus, iu
ramento confirmatis, iterum regendam permifit.
Ortæ eodem tempore inter Ludouicum & Caro
lum IV.Caefarem, iamque armis etiam exerceri
coeptae fimultates,vtriufque regis modeftiâ, citra .
infigne aliquod damnum, ccmpofitæ funt ; nifi
quod è Morauia aliquantum prædς H. ngariabftu
lerunt.Ad Lodouicum intereà auunculoCafimiro^
Poloniæ defunéto, Poloni quoque rerum fûmmam defe
- • - -

vexcrea- runt,proutteftamento cautum fuiffe fuperius di

çr: ximus:idque ipfe regnum cum ceteris tam prudé
ter quam feliciter ad finem vfque vitae adminiftra
uit.Vltimum ei bellum cum Lacio fuit Tranfylua
niae,itemque Valachiæ regulo, quem animus va
ftus&alieni imperij impatiens, ad rebellionem
inftigârat.In huiicbipartitum duxit exercitum,cu
ius vni parti Nicolaum Vaiuodam præfecerat, al
teram ipfe regebat,diuerfo euentu.Vaiuoda enim
… iniquo locoàTranfalpiniscircumuentus, cum fu
is pænè omnibus perijt: quam tamen cladem rex
meliore fortuna vfus,barbaris multò maiori cla
de rependit. Haec ferè militiæ ab eo gefta.funt,
*• , , quorum ,
*
j
 :
fit ii ■ ■ t ■ £ r 1 vs, $}
, £, tamen gloriam pacis artibüs nefcio ah
u. perârit,aequauit certè. Nam cuius prudentiæ il. aci *á-
t4 cla*
lud fuifíe dicemus, quod genses multitudine ià
, - numerabiles,nationébarbaras, immanitate feras,
, non armistantum dcmuit(quod etiam alijfórtaf
fefecerunt)verùm etiam,quod vixit,in officio c6
tinuit;ac motus omnes,fi qui fortè orti fuerant,fi-
ne m?iximis plebis inconmodis, in ipfo femine
ftatim magis nominis quadam reuerentia, quàmì
armorum vi extinxit?[uftitiam tanta æquitate ad
miniftrauit, vt nec improbi veniam defperarent,
necbonos re&è faétorum pigeret: in contumaces
tamen inexorabilis.Pauperum querelis aures eius
femper patebant:quibus etiam nonnumquam ig
notüsfeimmifcuiffe dicitur,vt quomod6ijàcon
filiarijs & aulicis tra&arentur,exploraret. Chri
£ianam religionem non defendit tantum, fed et
iam amplificauit,conuerfa ad fidem Cumanorum
gente,miffisque inMoldauiam, Tartarorum metu
defertam,colonijs. Iudæos quod, fidem Chrifti
ample&i nollent,regno expulit, Maiorum benefi
centiam in augendis prouentibus Ecclefiafticis,
longè fuperauit.Monafteria templaque, vel col
ÉÉ vetuftate, vel bellorü iuiurijs diruta,inftau
rauit:prgtereà nouaà fundamentis multa extruxit.
w
(Quidquid ocijàbellis, aut publicis erat muneri
bus,litterarum faerarum maximè, ftudijs impen
debat:fedmathematicis difciplinis in primis de
leétabatur.Vxores duas habuit, primam Margari
tani,CaroliMorauiae Marchionis,pofteà Impera
toris filiam:qua fine liberis mortua, Elifabethami
duxit,Stephani,Tranfyluaniae reguli filiam:ex quâ
„tres filias genuit, Catharinam, Mariam , He
. . . :. iv. ^ . . . . . . . F *^ duigiid
-
-, -

*- £ v
-
-
 *4 RΕ Rv M Hv N G. HI $ r.
duig'm.Catharinâ ante pubertatem mortuâ,Mari.
am Sigifmundo Marchioni Brandenburgenfi'de.
fpondit:Heduigim.poft mortem patris, Iagello,
Lithuanorum dux,in matrimqnium duxit,ea lege,
vt Chriftianam fidem ampleéteretur, fuasque di
tiones omnes cum Poloniae regno coniungeret;
qui baptizatus poftea , atque in regem vn&us &
coronatus,Ladislaus diétus cft.Ludouicus ergò v.
loi exitum vitaeappropinquare animaduertit, reli.
ctis cmnibus mundanarum rerum illecebris, to
tum fe pietatis exercitijs dedidir,ita tamen,vt nul
lam muneris fui partem defertam pateretur:Mari
am verò filiam , eiufque maritum Sigifmundum
proceribus ccmmendauit,eumque pro indubita
to regni fucceffore curauit accipiendum.His con
fe&is,deceffitanno poft Chriftum natum millefi
MCCCL mo trecentefimo o&tuagefimo fecüdo,aetatis quin
XXXII. . quagcfimo fexto,regni quadragefimoprimo.Mor
èvitadif
cedit.
tem eius crebra prodigia praecefferunt, terræ mo
tus,Iocuftartim exaruitia,& cc meta , terribili ad
fpe&tu:mortuum vei ò fubditi ita deplorârunt, vt
non rege,fed optimo patre oibati viderentur.
XXV. R EX, c A R O LV s I 1. c o G
-* -
N O M EN T o PA R v v S.
• O R s Ludouiciinitium veluti fuit triftif
fimæ,quæ fequuta eft, tragoediæ:Heic ego
s.neca ^ Qj«umque regno fidit,& magnapotens
principio Domtmatur aula,* ec leues metuit Deos,
Troadum Animum, rebus credulumlatu dedit,
paullum fiftere iubeo,& quem exitum imperandi
libido afferat,contemplari.Maria, rerum potica,
quum cmnia de matris,& Nicolai Garae cuiufdam
confilio adminiftraret, breui effecit vt Hunga
r©© 4
 ILI Β Ε R Τ Ε R r I v s. 83
ros muliebris imperij poeniteret. Gara enim, vt
folus feminas in fua poteftate haberet, eis per
fuaferat,à reliqua omni nobilitate ipfas cöténi, at
que odio haberi.proinde canerét fibi,neq; cuiquã
fiderét:fed potius,id operam darent, vt qui vellét
nocere non poffenr, accifis viribus. His fufpicio.
nibus,partim fortaffeveris, partim in maius au
{tis, labefaétatas, facile impulit, vt repudiato pu
blico,paucorum cófilio vterentur. Huic proceres
' • de ftatu publico queri, indignari, & per omnia
conciliabula voces fpargere : Enimuerò iam non
ludouici proli,fed Garg regnum quæfitum;praeter
eum reginis neminem placere. in huncne finem ,
tot labores exantlatos, tantum fanguinis per tot
annos rerramarique fufum, vt homines in armis
nati & educati,muliebri feruitute premerentur?
Quid futurum,fi exteri hoftescum magnis exerci
tibus veniant?quem in aciem du&urum?quem fig
num pugnae propofiturum? quem belli ac pacis
leges daturum,velaccepturum?Haec quum fecun
do populo iaótari pa(fim animaduerterent; fecre
tòprimùm, deindè apertè de rege eligendo con
fultare
regis coeperunt.Maior
Ludouici ex Andreapars Carolum,
fratre, proximi
Siciliae rege, ne- •

carolwiw

,. pôtem,euocandum cenfuit;
occulto habendam,dum fédtantiiper
de regis femin etw©catur;
voluntate certio- '**'*
res fierent.Ad idmiffus præful Zagrabienfis.itine
rivotum Romam proficifcendi, religionis ergò,
praetexebatur.Ad regemintroduétusZagrabienfis,
primùm diploma procerum figillis munitum ex
hibuit;quod ille cum admiratione intuitus, trifte
ô an Jaetum ferret nuntium,rogauit.Ille vultu hilari
à renidens,bono animo effe iubet:magnam rem ef
1 fe,fed quanulla regi contingere polfit honorifi
31 . - β 3 centior
 £# R ar v M Hw N G. HI s r. -

centior.Mox remotis arbitris, vbi rex litteras per

fegiffet;Zagratienfis de procerum voluntate, de
que fuaefaâionis viribus prolixè loquutus, vt ne
Hancoccafionem fibi elabi fineret, multis verbis
eft cohortatus.Rexin præfens nihil refpondit,fed
epifcopo in hofpitium reuerti iuffo, plenus cogi
tationum,reginam vxorem adit, & quaerenti de
e* iwiia fubitae follicitudinis caulfis (cuius etiam vultus
indicia præfe ferebat) rem omnem exponit. Illa
ftatim toto corpore cohorrefcens , quafi futuri
praefaga, nuncium auerfari, deteftari, obfecrare
maritum ne aures praeberet.Fraudem fe fufpicari
& infidias,ab infida Hungarorum gente. Quid e
nim fe in medios diffenfionum flu&tus præcipita
ret?Errare,fi exiftimet Hungaros fibi, nondum re
gni compoti,quamforori patrueli, quam magna
gratulatione acceptare in regio folio collocârint,
in cuius verba iurârint,fideliores fore.His talibuf
ue regis animem verfando,quum nihil profecif.
èt,rexque omnibus 1am ad itineris neceffitatem
rebus ccmparatis,breui cum filio nauigare decre
uiffet:ne in publico quidem queftibus & lamentis
abftinens,modò fuam, modò mariti, modò filij
fortunam deplorabat. Rex hactenus coniugis mi
fertus,vt filium ei relinqueret,naui cófcenfa. Ne
groffrifj. apoli fècundo vento Segniam , Dalmatiae oppi
#*r: dum,traiecit:inde terreftri itinere Zagrabiam pro
fe6tus,famam fuae aduentus longe lateque fpargi
curat, fubordinatis 1nterim qui populi rumores
exciperent,& ad fe deferrent,vt ex eo confilia fua
moderaretur : fimul è regni primoribus, quos ver
bis nequibat,muneribus expugnare tentat.Reginae , ,
de aduentu Caroli certiores faétae.quamuis fe peti
non ignorarent,diffimulant tamen, & m.ffo adeù
p. nuncio,
 ILI M. E r TE R T I w s. . 8r
iuncio,vtrum hofpes an hoftis aduenerit,fcifcitá
tur. Ijfdem ille artibus vfus, beneuolè admodú& affuregi
amicèrefpondit: Se beneficigrü, quæ à Ludouico £,
rege,inclitae memorig,quondä acceperit,memoré, -

non potuiffe non vehementer dolere,auditis pro

cerum in Hungarico regno diffidijs, atq; ea com
ponenda à quibufââ euocatü,labenter hüc laboré
quü regni ipfius cóferuádi.tüforori patrueligrati
ficãdi caufsâ,fufcepiffe.Qyare etiâ atq; etiá roga
re,vt ne quid finiftri de fe fufpicentur; quin potius -

omnia expeéìarent,qug:üósàrege,eodéj; cognato -

beneuolentiffimo præitari pofsét. Paullò poft iter

Budâ verfus ingreditur.Reging quãuis Caroli ver- —
bis fidé nó haberent;obuiátamen ei honoris caufi. -
faprogrediuntur,&in ciuitaté perdu&tú humanif
fimè ad fe in arcé deuerti iubent: quod tamen ille
fufpiciones vitans,facere recufauir, & in vrbe re
* manfit.Adeù nihilominus nó procerútantâ, verù
etiä plebis cócurfus fiebat;circa reginas verò mera
erat folitudo:verüq; illud apparuit, plures adora
refolé orienté quâ occidété.Quâ hocpaodo regi
nis non au&oritas modo,fed vires quoque omnes,
detraάς viderétur:Corolus cum fuisBudensé arcé
ingreffus,primum prorex edicitur, magna omni
um Ordinem approbatione.Hac poteftate accep
tä,totius regni comitiaBudam indicit, ibidecretü,,.
vt reginis intra priuatam fortunam coaéìis, regnû,
Carolo traderetur:miffique qui haec mandata ad.
reginas perferrent.Ilkae primuna indignari, freme
i re,modo Hungarorum perfidiam, modo Caroli.
ingratitudinem incufare: fed intelleéto fuo pe
riculo , in praefens rebus diffifae,Ca R Q L v M*
adeunt,& alto corde dolorem prementes, Quan
doquidé,inquiút,regnánobis debitú,populus Hú
• . . . F 4 garicus
v,
*. ss ' ' Rn m w M H w N G. Hi s r.
aricus tibi cömendsuit: nos onus, cui iampridem
umeri noftri impares videntur,tantò libentius in
te,quàm quemuis alium,reclinamus, quanto pro
piore nobis cognationis vinculo es coniun£tus.
plura loqui conantium orationem gemitus & la
crumnæ intercluferunt,Carolus quamuis ex ani
no ipfas non loquutus intelligeret, tamen non i
gnarus quantam vim etiam falsò credita nonnun
quam haberent,rumorem ftatim in vulgus fpar
gi curat,reginas regno,cui moderando non fuffi
cerent, vl*rò ceffiffe:mox Albam profeétus, præ
fente , «gina eivfquc matre,inurgitur & corona
tur,Tum demum magna animorum eft faéta com
mutatio.Multi proveru m,quum feminas ètam al
to maieftatis gradu deie&ias,ac vitam pænè folita
riam,atque infià multorum priuatorum digni
tatem agentes,viderent;modò fubeuntibus Ludo
• uici meritis,modò exteri regis, apud quem vilef.
cere fe quotidiè fentiebant taedio i calida fua mi
nus confiIia,in re tanta praecipitandâ, damnabant:
exque eo impidiâin mifericordiam versâ, dux tan
tum i ebus iterum innouandis deeffe videbatur.
Nec minus reginae,odijatque irarum plenae, vlti
onis cupiditate,rcgnique recuperandi defiderio,
aeftuabant.Accendebat eas non folùm fpes à Sigif
mundi amicis oftentata;verùm etiam affiduae Ni
colai Garae voces,qui magno aliquo facinore ad
reginas libcrandas opus effe diétitabat. Is rem
cum Blafio quodam Forgacio,homine fibifido,&
confilio manuquepromto,communicat, & faci
noris ordinem praefcribit. Vbi dies cædi deftina
tus aduenerat:regina Carolonüciari iubet,litteras
fibi à Sigifmundó marito allatas:eas, quoniam de
rebus m»gnis,& ad Carolum magnopere perti
' •— - nenti
 1,1 s E a Te R r I v s. £©
sentibus, fcriptæ effent, legendas ei dare velle,
, Carolus nuncio fidem habens,fero iam die ad re
inasproperat: eadcmque hora Palatinus Garen
É omnium fecretorum confcio
reginae vtebantur,in arcem venit,multis fatelliti
bus,inprimis Forgacioillo comitatus. Carolo re
ginarum cubiculum ingreffo,regijfatellites atque
aulici,alius aliò dilabuntur.Cu m Forgacio intro
miffus Gara,varijs de rebuscum rege & reginis
colloquitur: tandem vbi tempus idoneumvifum
eft,Forgacio natu fignum dat;qui continuò gladi. McccL.
um quanta vipoteft regis capitiinfligit,& imma- XXXVL
ni vulnere faucium,femiuiuim relinquit.Fj; fuga obtrunc•
totispaffim aedibus: Gara cum fuisaicis fiuadit tur.
munitionesjForgacius verò per medios ruens fa
tellites,ferro fibivi: maperii,& ad cohortes à Ga
radifpofitas,euadit:ltali fe quoque proditos arbi
trati,in vrbtm diffugiunt,& clamore ciues& pari
cidias cöprehendédos exhortátur:vbi verò nemi
ncm fe commouere,atcemque iam ab hoflibus oc
cupatam vident,clanculum fe fubducunt, & quo
quemque cafus tulit,dilabuntur.Carolum interim
Garae miniftri,cubiculo extra&um, Vicegradum
abducunt,& in carcerem condunt;in quo tandcm,
poft atrociffimos vulneris dolores,exfpirauit,
XXVI. R E X S I G I S M V N U V S

Arolo,vt diximus, non fine fcelereextin&o* mariae.

Mariaregina proclamatur, magno cmnium elifabetba
confenfu:qui noui beneficjjoftétatióne vel fupe- regina afß:
rioris cffenfae memoriam delere conabantur, vel gantur.
futuræ gratiae locum captabant. Quum hoc modo
reginæ & iniurias fuaspulcrè fibivltae, iamque in
portu nauigare viderentur: ecce repente rerum ,
- F ; facies.
 9• Re r v M Hv N g. . Hr s r.
facies,nouo,eoq; decumano fuperueniente£uéa; *
velut è fubita trãquillitate in turbidam tempefta.
tem eft conuerfa:qua reginarü alteraabrepta, tr T
£iffimum fecit naufragiüm, altera poft multas *
acerbiffimas vexationes aegrèferuata,& ad litus e*
ieétaverius eft quàm expofita.Rei geftae ordo fic
habet.Croatiae tüpraefeétus erat(Banü vocät Hüga;
ri){oannes Horuatus,qui Carolum viuú fingulari
obferuantia& fide coluerat; &nefaria cgde peré
tü,ita luxit,vt nifi & de percufforibus,& omnib.
qui in necé confenferant,vindiétâfumeret,vitáo
mné fibi acerbâ putaret.Nec homini defuit occa
fio.Dü.n.reginæ,partes regni inferiores perlufträt,
Horuatus occulè fuorum manu colle&a, comita
tüearü inuadit acdifijcit,Gará& Forgaciâ fortiter
manu fedefendétes,infpeétátibusreginis, multis
vulneribus confodi iubet:reginas humiliter pro
ftratas,& vt viuere tantü liceret,obfecrantes, có
tumeliosè Caroli necem exprobrans, captiuas ab
ducit.Sequéti neéte regina mater,eodem iubente,
culeo infuta,in Bozutam amnem abijcitur : Maria
verò,cui & ætas & mariti refpe&us veniam fe
cit faciliorem, in Erupam Croatiae arcem cufto
dienda datur.Intereà Sigifmundus,de neceCaroli
certior faétus, in Hungariam nagnis itineribus
contendit.E via vxoriscognita captiuitate,diu du
{igifmum bitauit,an progrederetur:fed Hungarorum, quiad'
dum in Hun eum certatim vndique properabant,promiffis có
gariam ve firmatis ; Budamque ingrefTus, nihil prius egit,
ùis: quàm vt de vxore liberanda confilia cum proceri
bus communicaret. Horuatus, audito Sigifmúdi
apparatu,procerumque confenfu; reginam capti
uam ad.t,& fideliétorum eigratiam feciffet, fpem
libertatisoftëdit.HociIlanuncio recreata(quippe
* „ & quae
 , • * Ei n * n T s R r I v s. • . ss
*.' quae nihil aliud quã præfentem raorté indies ex
fpe&arat)non tantùm veniam daturam,verùm et
iim vitam ei acceptam relaturam, patrisque loco
femper habituram;iureiurando ad fanélorum re
liquias prgftito,promifit.Sic ergo currui impofita,
Budam deuucitur,&magna omnium gratulatione,
mariti: inprimis,excipitur.Gratiae publicè ob regi
nae liberationem Deo aétis:comitia Albam regalé
indi&a funt;in quibus de regni ftatu ordinando.
ageretur.ibi non reginatantum,verùm etiam vni
uerfa nobilitate affentiente, Sigifmundus viginti.
annorum iuuenis,foléni more,regni infignia fuf
cepit. Quum iam publica aliqua effet regni fpeci
es;minimè tolerandum ratus, eos qui reginæ ma
trem interfecißent, reginam verò ipfam in cufto-.
dia habuiffent,non impunè tantum vagari, fedet
iam publicè muneris partem aliquam vfurpare: fontesp*
Horüatum praefe&urâ, naiffisaliquot armatorum. mit. '
cohortibus, exigit, & tandem è latibulis extraétü:.
crudeliffimo füpplicij genere affecit. Conftitue
ram equidem, fimplicem tantum rerum ge(tarum,
ordiném tradere, nihilquede meo interfpergere: -

heictamen facere aon poffum, quin veluti ad finé . . ¥

huius tragœdiæ, quam toto quadriennio mifera .
Hungaria fpe&tauit, diuinæ iuftitiæ applaudam,
vulgatumque illud magnatum auribus, incla
rnems. - \ -

Difcite iuftitiammoniti,& non temnere diuos.

Heu vaftos hominum ánimos? quos non dicam,
regni, fed ne orbis quidem vnius opes exp\eant.
Licuit Carolo fine fcelere, paterno frui regno:
eunmtamen diraambitio,è complexu coniugis ab
ftra&ü,propinquæ per vim & fraudé fceptrüè ma
] . nib* extorquere coëgit.Quo finc?vtfcilicet inuifi •
cubi
 g» R m R v m H w w 6. H r s r. -

êubiculi pauimentum fanguine fuo refpergerets ,

tandemque in carcere moreretur. Qgidreginae? '|
vindi&am vident,nô diu ea gaudent:qaia impro
bè eam machinatæ.Mater cædem flumine eluit; fi
|
!ia carceris moleftijs,& mortis metu,quauis mor +
I

te acerbiore,torquetur.Gara & Forgarius, qui có

filia manufque publico paricidio commodârant,
abeo qui priuato indulferat dolori, viciffim cæ
duntur:in iniuftum denique & fceleratum regiae
caedis vindicem,istandem,cuius illud munuserat,
animaduertit. Ita quum peccarint omnes; puniti
funt omnes.Sed ad inftitutum reuertamur.Dum i
Valachos
ta Hungari tumultuantur;Moldaui & Valachi ab
rebellantes obedientia fenfim fe fubduxerant,& alpium afpe
domau:
ritate confifi,nihil aequirefpondebant. Sigifmun
/
dum verò necalpium cacumina,nec hoftium tela
prohibere potuerunt,quo minus in intima regio
mum penetraret.ibi rebellium duces culpam de
precatos,ingratiam recepit.Qgae modeftia vt regi
viétori laudem decusque peperit; ita feras gentes
Twrtam ad rebellionem magis animauit,Tam primum no
:. bilitari cæpit Turcarum nomen: qui contraSigif
mundum à Valachisin auxilium vocati, poftea tã
longè lateque imperium in Afia,Africa& Europa
propagârunt. Qgoniam verò cum gente hac im
maniffima tot iam annos non de imperio & glo
ria,fed vita& libertatedecertauimus,&adhuc de
certamus;rem non ingratam le&oribus facturum
me exiftimaui,fi vtanteTartarorum,ita nuncTur
carun) originem,progreffum & mores defcribam.
Twrcar#**
Turcarum nomen pauci funt ex antiquis fcripto
momen c ribus qui vfurpent. Eft tamen apud Pomponium
gcwm*:
Melami,quiThyffagetas& Turcas, Scythiæ popu
los,vaftasfolitudines vltra Sauromatas iucolere,
&è
 -' '-. LI B s R T£ R r I v s. £*
&è venatione vi&um quaerere, fcribit. Vtvt fit
(nobis enim heic enucleatius hac dere differendi
nec animus eft,nec occafio)illud conftat.primum
huius fe&ae,vel potius colluuionis,au&orem Ma
humetem fuiffe:quem alij Cyrenaicum, alijPer- à Makwe.
fam,alij Arabem faciunt.Natus is fuit anno quin- ęes
gentefimo,nonagefimofeptimo humanae falutis,
iHeraclio imperante,obfcuris natalibus;patre dae
monum cultore,matre Ifmaëlitica,& Mofaicæ le
gis non ignara.Qgare puer modo à patre in paga
mifmum,modo à matre ad Iudaifmum tradú&us,
vtramque religionem ita amplexus eft,vt neutram
profiteretur:quin poftea Chriftianorum quoque
άeguftatis myfterijs,vt omnes cuiufcumque feâae
adfealliceret , rem abfurdiffimam, callidiffimo
confilio aggreffus eft;& ex tribus illis religioni
bus,gentilium fcilicet,Iudaeorum, & Chriftiano
sum,vmum veluti foediffimum cinnum confinxit.
Amiffis parentibus à Saracenis captus eft, & mer
catori cuidam Ifmaelitico venditusyqui perfpeéta quipriw
hominis verfutia,& ingenio verfafili, fiegótiaei ßrimo^
fua commendauit.Sed is fuis ártibus non tantum *rcator,
'* contra alios,verùm eriam contra ipfum herum v.
fus,breuipeculium ita auxit,vt iam ipfe amplam
& copiofam exerceret mercaturam. Hero fine li
beris mortuo,viduam duxitvxorem , feminam
quinquagenariâ, fed locupletem admodum:qua
opum acceffione elatus,magnam latronummamô
conduxit,cumque ea vicinos vndique depraedari isde latra.
coepit.Tâdem confluentibus ad eum vndique ho
mihibus facinorofis,&rapto viuere affuetis,breui
tantas copias confecit,vt iam iufto exercituipares
effent:a quibus dux ele&us,quum fciret quam in
'f ' conftantiingenio effent
-
Arabesillilatrunculi,fu
••*t , * perßi
-
 $ Re R v w Hv n'o. ftis r. -

perftitione animos eorum illigare conftituit,quà

nullum eft ad terrendos imperitos vinclum tena
cius.Commodaei hac in re fuit Sergij Monachi,
Neftoriani hærefiarchæ,opera, qui Conßantino
poli eie&us,in Arabiam profugerat,& Mahumeti
imoruni fimilitudine facilè conciliatus, in intimâ
eius famiiliaritatem fuit admiffus.Iam Mahumetes
nó paucos viatores, non villas aut vicos,fed reges
& regna rapinæ deftinabat,totique orienti formi
dabilis erat.Sed quum vi&tus intemperantis conti
nuaque ebrietatemorbum comitialem contraxif.
fet, eoq; vxorem vehementer offendi animaduer
£adem rna teret:imp6ftor nequiffimus.vt hac infámia fe libe
tis artibus, raret,morbum eum fibi effe negat, fed Gabrielis,
Dei nuncijfplendorem,qui à fenfibus abalienato
fecuta quaedam Dei mandata fibi infufurret, ferre
fe non poffe mentitur.Diuulgatur fama, ac Mahu
+metes non bellator tantum, fed propheta quoq;
fuorum fermonibus celebratur. Hanc i!!e credu
** -
• '
1orum hominum perfuafionem noua arte, duétu
sergijpræceptoris fui,nouoq; dolo auxit. Colum
tam enim ita affuefecerat, vt efuriens capiti eius
infideret,& quafi inaurem aliquid garriret: quam
perditiffimus nebulo fpiritum fanétem voiuit vi
deri.Quum ita captis fuperftitione animis paulla
tim irrepfiffet:tandem collata cum Sergio opera,
legestam ad religionem, quàm ciuilem vitae fta
tum pertinentes,Arabica lingua confcripfit,& in
vnum librum congelfit; cui Alcorami nomen eft
inditum. Vt verò non tamquam ab homine fcri
ptus,fèdabipfoDeomiffus videretur,hanc fraudé
cómétuseft.Taurú quédâ itaeducauerat,vt ex ip£*.
tátú manibus pabulú caperet,atq; vocé exfileret.
Huic inter córnua librüìlligat,& aduocata cócio
$e, quü aulta delegibushomo loquaciffimus de
/
 -- it e ■ r re r r r v s. • -

damâffet,taurü nota voce ex abdito quodã loco e.

uocat.Erüpit fubitò taurus,& protritis paffim ob
uijs,per mediâ homináturbâ ad Mahumeré irrum
pit,volunéós in finu eius deponit,täquäancile,aut
aliud aliquodcoelo'delapsümunus.Illelibrofun
macü reuerétiaaccepto, verbis cömento fidé ad
fruit, moxq; pauca ex eo quædã quæ ad ré quáa
gebat cómodiffima videbätur,populo interpreta.
• tur.Simili techna colübg,quá diximus,colle fcedu
lam appëdit,aureis literis hoc fenfu infcriptâ, vt
quicüq; tauro praediâo iugü imponeret, rex effet.
Qgü hocmulti,fic voléte Mahumete,cui folus tau
ruscicuréfe & traétädü praebebat,fruflràtétâffenr,
magno4; cü fpe&atorü ludibrio,fuo verò terrore,
äferebellua proculcarétur.Sergius tádé iugum ad •• .-

Mahumeté defert,qui mox tauro ad nutü veniéti il

lud nullo negotio imponit. Ad hoc ftupet vulgus
attonitü;atq; vna omniúvoce Mahumetes, nó ho
minü fuffragijs,fedDei ipfius indicio(fcilicet) rex rex fiw
proclamatur.Qgú hoc modo omniü animos demé
täffet;prauaq; religione imbuiffet;aduerfusRoma
nos infinitâ multitudiné armauit;cui iádudü præ
ter ducé adfeditioné nihil deerat: quod Romani
imperiü nimis auare & crudeliter adminiftrarent,
& plebéintolerabilib* tributis & ve&igalib* prg
grauarét.Hucacceffit,quod quü HeracliusImpera
torftipendia militib* erogaret,Saracenis,quórum
magna niultitudo inter Romanos militabat,ftipé
í diù petétib*,refponsü fueratâquæ{tore.Vix effe g,
Græco & Romano militidetur, nedum vt canum
iftorü ratio haberi poffit. Hac contumelia irritati,
; illico defertis fignis in Arabiam adMahumetem
abeunt,fa&oqueinSyriam impetu, non tam fuis
viribus, quàm Chriftianorum freti nesj;
•*, • 3fm12
y6 Ris* v M Hv N 6. HI s r.
Damafcum occupant,diripiunt,ac nefarias Mahu- i
metis fuperftitiones cum legibus accipiunt. Au
&to dehinc exercitu,Aegyptum ingreffi, facilè in
fuam poteftatem redigunt, vicinorum Arabum |
commeatu & auxilijs adiuti.Glifcebat deinde in- !
cendijs hoc indies latius;acvicinas quafque regi
ones corripiebat:redditufque eft ryrannus multò
ferocior,videns nihil à Romano Imperio in vlti- !
onem illatae iniuriæ aduerfus feparari. Quare ni
hilium armis fuis arduum ratus, Perfas finitimos
aggreditur: fed à Cofroe vi&us ac profi gatus,
quod vitum non potuit, aftutia poftea nullo ne- !
gotio perfecit,gentemque eam vniuerfam propo- !
fita diffolutiori viuendi licentia, ad fe&tam fuam |
& dogmata ample£tenda pellexit. Tandem quum
quadragintaiam annos peftilentiffimum impieta
tis fuæ virus diffeminàffet, veneno ab vxoris co- !
gnätus datoperijffe fertur.Moriens in cœlum itu
rum fe dixit:cuius rei exfpe&atione fufpenfi qui
praefentes erant,cadauer aliquamdiu inhumatum
feliquerunt:tandem tetro coa&i odore,in ferreü
farcóphagum condiderunt. Sepulcrum, eius ho
dieque in Mecha,vel,vt alijvolunt, Medina vrbe,
totus oriens colit ac veneratur; non minus quàm
noftri Hierofolymns, ob Chrifti monumentum.
Mah meti Caliphas fucceffit, qui Mahumetanas
fuperftitiones nouis cumulauit: quibus deinceps
magis quàm armis Saracenorum momen viguit,
ad Othomanum vfque. Is humili loco è Prufiae
<quodam oppido natus,fed audax,impiger, reique
militaris peritus,m3gnum inter Turcas (quos alij
tam primum è Perfide,alij è Cafpijs montibus,alij
è Scythia verofimilius erupiffe fcribunt) fibi no
*men peperit:& ab ijs dux ele&us, 9ppida aliavi,
- - - - ala,
 LI » ■ m ra at i v s. 97
alia deditione cepit,non nulla etiam, vt metuma
fui incuteret,diripuit atque euertit:Bithyniam de
inde,digladiátibus inter fe Chriftianis; & Græcis
vitiorum veterno indormientibus , omnesque
circa Pótum prouincias, decem annorum fpacio
imperiofuo adiecir:quodfucceffores eius proxi
mis ducentis annis ad eam quam hodie videmus,
& quam formidamus , magnitudinemprouexe
sunt.Sed haec ex ipfa hiftoria cognofcere fatius e
rit.Ad rcligionem quod attinet,vnum Turcae có- rwrarus
fitentur Deum,rerum omnium conditorem,cuius religio;
propheta & fidelis minifter fuerit Mahumetes.
præter hunc Mofen quoque Hebraeorum vatem &
Chrißum venerantur:quem tamen Deum effe ne
ant,necvlloscruciatus pertuliffe, quum corpus
íú diuino conceptum flatu, ac proinde dm
nis paffionis expers;fed ipfius loco Iudam crucifi
aunh. Quinquies de die orant, facie ad meridiem
conuerfa , omnibufque membris diligentiffimè
prius perpurgatis.In quolibet anno menfem inte
£rum & vnam feptimanam ftri&iffimè ieiunant, itiwim -

e
interdiu nec comedentes necbibentes quidquam;
£edpoft folis occafum licet aliquiddegüftare.Mo
machorum plurimae inter Turcas funt familiae, -

quorum noânulli in nemoribus vitam deguntfo. ***

Jitariam:alijper ciuitatem obambulantes,bonam
&recentem aquam obuijs praebent gratis, oblatú
tamen munus non recufant: alij corpus ita cafti
gant,vt fpe&ris quam hominibus fint fimiliores;
alij denique alio fuperftitionis genereoccupan
wur.Templa religiosè admodum introeunt, loti&
audis pedibuj. eaamplafunt& fumptuofa: fine
ßatutistamen& pi&uris,quas deteftantur. Chri
£ianofacrisipforum inteieffe non licet, immò
-*- - - • * -* … - G AQ££

;
 [
9? R Ε R v M Hv M g. 'Hf s r.
nectêplaingredi, quae ab illotis contamihafi pu
tät.Pueros vt Iudaei circücídüt: baptifmum tameù
non damnant,cuius loco crebris lotionibus vtun
tur.Diem Veneris feßum habent:vt nec cum Iu
daeis nec cum Chriftianis fentire fe oftendant.
Tantum legibusfuis tribuunt , vt quieas obfer
uant,paradifum eis indubiè promittant , terre
ftrem illum quidem, & omnibus corporisvolu
_ ptatibus afHuentem;contra violantibus infernum
***** 3omminantur, & exitium fempiternnm. Cor
TÉ
sT
pore funt membrorum
omnium robufto, firmistoris acincredibili
agilitate: lacertis, mira
ina
w: gendo celeritate,conftantia in periculis. Sed ni
hil æquèmirabile eft,quam fummamilitaris im
dißiplina perijobferuantia.nam profunda& vorticofatra-.
itarú: nant flumina,abruptos fuperant montes, iuffi per,
aequa & iniqua eunt praecipites, non vitae fed im
perijmemores;peruigiliæ inediaeque tolerantif.
- fimi.nulla in caftris feditio,nullus tumultus: im
imò,no&tu praefertim,tam pertinax filentium, vt.
'- , captiuos elabi patiantur, ne tumultus aliquis ex
- citetur:& quod magis mirum eft, inter tot viro-,
• rum milia,ne vna quidem mulier confpicitur.dif
ciplina adeò feuerè exercetur, vt vel leuiffima.
culpa aut negligentia morte puniatur alea,taxilli,
quibus noftra caftra perftrepunt,ne videntur qui-.
<ę ... dem:quin etiam lufiffe eompertiproSris & igno
%fiwwfia. minia notantur.A vino,tamquam omnis immun- .
•ditiei fomite,ex lege abftinent:vuas tamen edunt,
8: muftumpotant.Beatosfelicefque eos appellät.
non qui domi inter vxorum(nam plures finguli
habent)filiorúq; lamentationes obierint;fed fóris
inter hoftiü fremitus armorü4; fragoré,fortiffimè
propatria& imperatore diaicando, fpiritü pro- .
-* - «- fude- .
■—
.

- - T. I K i:it Ti. R rr v s. . 9$.

* fiderunt. Maiorum res gloriosè feliciter4 gé- ,

1 £as rudi & incompofito orationisgenere defcri- . •

* bunt,defcriptafj;incouiuijsad circulis decantát;
* hacq; ratione militum animos & laudis decus,a- • • ••

nimi4s magnitudinem vehementer inflámari cre

dunt.Haec de Turcarum origine,religione,& mo-'
* _ ribus delibare mihi vifum, quæ apud alios pro- I
* fixèdefcripta legumtur.Illud tamen conftat, mul-*
n ttmn eos hodie à prifcae difciplin; feueritate
neràffe : quam tamen meliorem etiam nunc fer-
££ *.
v.

* uant,quàm noftris rebus expediat.Sedvt eò vnde $igifuid*

, digreffi fumusredeamus:v5iSigifmundo nuncia. Kalachos
ôéívalachositerädefe&iorúmoliri,iáé,vali- •£***•
êáèáin finé Turcarum conduxiffe mahuii: quâ f'ff£*;
*, ęinhofticú fibigisingreffis,ia£ìj*
eorum partem occidit,& auxiliares Turcarumco- cap.
» hortes Nicopolim vfque perfequutus eft.Ne verò ,
£ belli feminarium poft fe relinqueret :' vrbem ,
… obfeffam tandem expugnauit, & defenforibus
* partim iaterfe&is,partim captis, Hungarico præ->
£ fidio munitam,omnemque regionem pacatam re- *
• Jiquit.Vi&oriam hanc domefticus funeftauit lu--,
í êüs, Mariâ reginâ interim mortuâ : cuius mors
3 multas nouas regi curas,regnoque infignes pepe- , Polow
, rit calamitates,Vladislausenim Poloniæ rex,poft *?*?
3. Mari; mortem,Hungarorum regnum Heduigi,de- g
y funétæ forori,quam ipfe in matrimonio habebat, '"""*
3. iure hereditario debericontendebat:& colle&o ,
i, * exercitu Hungariæ finibus imminebat, quostamé ,
;, abfente Sigifmundo,Ioannes Canifius, Archiepi- .
fi fcopus Strigonienfis , egregiè tutatus eft. Sed
is imagisSigifmúdum terrebat nobilium quorumdá
& faétio $ qui nec reginis dum rerum potirentur,
' * ... . . . heg ,
.
2* —
-
• -• • •
:'. . •• •
-
• •*; ;* v • ' • •
-
- -
}• *• • -* , - - - -^
 w

geo R Ε R v M. * H v N G. HI s r.
nec Sigifmundo vrmquam aequi fuerant: . tumque
fiweritate paffim in regno obuagabantur. Ad eos compre
edium iw
henhendos miffusvnus è regijs minißris, in fom
ewris:
no oppreffos fub dio ad Saui fiuenta irruit,& arma
trepide capientes,vt regis fidei permitterent fe
hortatuseft:hac vna ratione eum placari poffe.I'.
li impares deprehenfi, dedunt fe: mox curribus
impofiti,ad regem perducuntur. Vbi in confpe&ú
eius venerunt, de compofito non tantum culpam
deprecati non funt;fed ne vllam quidem vel voce,
vel corporis aliquo geftu honoris fignificatior:&
-
exhibuerunt. Hac contumacia rex multò grauius
offenfus,ftatim in eosperfidiæ & rebellionis:fen
- * •* tentiam pronunciat,& capite ple&i iubet. Horum
.• •*•*. * fupplicium multò plus inuidiae atque odij Sigif
mundo,quam ceteris terroris attulit. Erant enim
omnes nobiliffimis prognati familijs, duo fupra
triginta numero:& multi non femel rem Hunga
ricam contra hoftes feliciter iuuerant, praecipuè
Stephanus Contius,bellicarum artium gloria nul
Ji fecundus:quem tam praefenti in ipfo fupplicij
apparatu animo fuiffe ferunt, vt in genua confide
re iuffus,non ceruices fupinus, fed iegulum ad
uerfus carnifici praebuerit feriendum. Huius necé
adeò indignè tulit è miniftris quidam, vt cum v
bertim lacrimans,bono animo effe iuberetur; ma
iora à rege quàm eo cui haétenus feruierat impe
trare poffe , vltirò regi conuicium dixerit, feque
nunquam domini fui interfe&tori feruitürum pro i
feffus fit.Quocirca,qui tam fidelis viuo fuerat, nö.
swlgaria à inuitus mortuo quoque conmes fuit adiun&tus.Ba -

rssrss6 0c iazetes interea,Turcarum Imperator, incredibili -

-
e.wpat 4, fucceffu,Thracia, Theffalia, Macedonia, Phocide, -

fMCCCXCV Boeotia breuiffimo temporis fpatio occupatis, «

Bulga
 . .

• Lt e * R T er rr v s. * ' . rem
bulgariam infeftareincipiebat. Ad eum. Sigif.
mundus legatos mifit,cum his mandatis, vt à re
gno,in quod fibivniius effet,abftineret, mihtem.
que deduceret; neque regi fuum armis repetendi
: imponeret neceffitatem.Baiazetes,varia excufans,'
refponfum eo vfque procraftinauit,quoad iam v
3
niuerfa Bulgaria fuba&a, nihil ab Hurgaris fibi
timendum arbitraretur. Tum demum inti odu&is
in fpatiofum atrium legatis,& mandata exponen
tibus,zrma, quae vtrimque ad parietes füfpendi
iufferat,loricas,galeas,frameas,clypeos, arcus&
pharetras,& quorum Turcis in proelio vfus, digi
to commonftrans, Hoc, inquit, meum ius eft, hæ
meae lunt rationes,quibus fretus prouinciam hanc
mihi vindicaui.Haec nunciata, iuá fimul & metu
Sigifmundi peétus inpleuerunt. Quare vt acerri
mo hofti maturè obuiam iret, regni ftatim omnes
vires contraxit, maximaque ab exteris gentibus,
Francis maximè & Burgundis, auxilia accerfiuit.
Tantus is exercitus fuiffe dicitur,vt vel coeli rui
nam fuis fe haftis fuftentaturos, tam temerè quàm
arroganter ia&are non dubitârint.vbi ad Nicopo
lim alter exercitus in alterum incidit; neutri mo
ram pugnae faciunt:qua maximè feruente, Franci,
ui inter primos pugnabant,exequis, , more fuo
antiquo,defilientes,pedeftrem pugnam inire. ln
ter haecequi foluti,tota paffim acie difcurrebant,
quos Hungari fefforibus vacuos confpicati, iam
primum aciem fufam, Francofque caefos credide
tunt. Quare& ipfi in fugam præcipites abeunt; in
qua tamen plures quam in pugna perierunt. Rex,
|Sigifwdi
nauiculam na&us, aegrè Conftantinopolim, inde exercitw
Rhodum euafit:tandem Venetorum maximè ope viéw.
ráin Dalmatium appulit, ibique fubftitit, dùm
$ {μευΓΛ
 £os R £r w M Hw N o. Hrsp.
1
tum fibireditum in Hungariam exploraret.Sedve
ante in caftigandis rebellibus feueritas magnum
Madialau* ei odium conflauerat;ita haec cladis vilioremimul.
£ 44, tò fuis reddidit.Nonnulli igitur è nobilitate ma
3**
gular.
gni nominis,Ladislauni,Caroli
Jium,qui proximi
Apulliam &Siciliam tum regis re
tenebat,ad fi
gnum vocarunt:fedis patris exemplo admonitus,
jn eo fufcipiendo paullo tardior fuit. Præcipui
rebellit m duces erät,Stephanus Lacij filius, Vai.
uoda;& StephanusSinontornius: qui, quum La
dislaum perpellere non poffent,vtin Hungariam
ipfe veniret,cá abfente ita paéti funt, vt quod ipfi
intereà publicae rei pro regegeffiffent, id ille, rex
oftmodo faétus,ratum haberet. Haec etfi clancu
/ m agerentur, Sigifmundum tamen minimè fe
fellerunt. Sed quidageret, iam ante expertus fe
fociores effe Hungarorum animos,quàm vt vi do- '
maripoffint,ab eo praefertim,qui paucos fibi fidos
haberet. Et tum quidem caftigatio rebellio
nis vires magis excitatura , quam repreffura
videbatur. Sed ne lenitate' quidcm , quidquam .

aliud profecit, quam vt illi confilia iam dudum

inita, tanto magis naturarent. Quarto enim
poft reditum anno, inimici Sigifmundo in Se
MCDI. natum venieqti manus inijçiunt, & quum mul
sigifmiiu, tispr9bris obigétis , ægrè à cæde abftinuiffent,
cjìa,. * Nicolai Garae filijs,qui praecipuè in eum flagrare
'/ odio exiftimabantur, tradunt coftodiendum : eo
rum verò agros,qui Sigifmundo fauebant, hofti- <
liter populantur. His rebus cognitis, Ladislaus [
Apulus, tandcm cun&tatione omiffa, iterad re !
gnum accipiendum iam erat ingreffus:fed nuncio i
i
" de regis liberatione accepto, in Dalmatia íubfti
•* • . - ` _ .- '- tit, '
 - * y • Lt m er r£ R r r vs. - ie,
* út,datifqueadeum litteris,& fa&um fuurnexcu
t £auit,& nomina eorum qui primi defe&ionis fu
i erant au&ores edidit,vtque ab ijs debitas poenas.
* expeteret,monuit:inde quàm potuit celerrimè in
3 paternûm redijt regnum. Sigifmundi liberandi
* princeps fuit Garenfium mater , quæ multis fæpè
: cum kachrymis. Mariae & eius in patrem benefi
cia repetens,quam illi grauis fieret iniuria, de
monftrabat;nec filios obfecrare defiftebat, vt cu
:
;
ßodia emiffum clam domum redirepaterentur.Id
tandem impetratum:& Sigifamundus non iniuriae.
indetinendo,fedbeneficijin fe liberando,memo-
,.
-
- - -

8 sem fore pollicitus,in Morauiam vfque fuit dedu- -

&us;inde in Bohemiam peruenit,& copiofo quam
; primum colle&o exercitu, in Hungariam eft re
iierfus:& à fuis qui arcem Budenfem ceteraque liberatwi,
; . gnutiora loca adhuctenebant, feceptus, nullo ne-,
: gotio regnum vniuerfum in fidem redegit. Etfi
verò nihil magis quam improbos totiefque per- .
fidos vlcifci cupiebat : fuperioris tamen offenfae.
memor, iram quidem minimè celabat , fed nec
fpemveniæ cuiquam negabat:mukifque qui leui
ß usaliquanto deliquerát,in gratiam receptis, cle
3 mentiae famam captabat. Hac confifus, quum Ste
} pbanus Valachiae Vaiuoda, ad conventum à rege.
indi&um magno cum comitatu veniffet: fubitò,
: iubente rege, comprehenfus,& in aream aedium, stephawam.
& vbi fenatus, conuenerat, produétus, capite luit. Vaiuoda ^
8 Praeter laefae nyaieitatis crimen, obieétum, ei, punit*.
s quod de matrimonio inter- Ladislaum Apu- - - -

„ lum , ad quem regnum transferre conatus fue y

» rat, & Boiazites Turcarum Imperatoris, fili -

* am traéìáífet,auxiliaque Turcica in Hungariam e

3, uocâffet. Mox rumor de Stephani pcriculo,per
-
^ , G 4 * …
, totum '
- * - .
-
 - ^

fe4 , Rr R v M Hv N G. HI s r.
totum oppidum fpargitur.Comiteseius& famili
ares tumultuofe adarma vocantes,ad domum ac
currunt, cumqae magnis minis oppugnationem
i moliuntur.Regijs,vt repëtinum illum animorum
modum paullulum retunderent, & ad refpeétum
/
fui furentes reuocarent, conclamant, fruftra eos
tumultuari,& mortuo feram opem ferre ; & cum
di&otruncum per feneftram praecipitant. Illi ad
hocinfperatum fpe&aculum attoniti, celeriter
Ἀ; Veweeslau, funt dilapfi.Interea in Bohemia res turbatae fue
cafar. rant,Venceslao fratreSigifmundi,qui Carolo pa
io de tri in imperatoria dignitate fuccefferat,ob ignaui
ütiim. am in ordinem à Septemuiris reda&o. Eum Sigif
mundus quoque exagitandum fibi propofuit,&
in vincula coniecit. Paullo poft liber dimiffus
Venceslaus,vt & iam faétam fibi iniurism vindi
caret,& in pofterifm tutior effet, cum Vladislao
Poloniae rege,Sigifmundo,vt ante diximus, vehe
menter infenfo,fedus inijt;{ed ea focietas breui
poßin mutuas federatorum inimicitias erupit:ea
que resSigifmundo commodiffima accidit, eodé
enim anno ad Galambocum,Rafciae arcem, quam
MCDIX. circumfederat, à Calepino Turcarum Tyranno
oppreffus & fugatus, iterum parum fecundam
belli aleam eft expertus.Tot tantifque cafibus ia
&atus,nihil tamen vnquam de animi magnitudi
ne remifit: quin potius cautior & prudentior in
dies effeétus,longè vtraque fortunâ fe fuperiorem
Sigifmw oftendit.Tantaergò tum erat de virtutibus eius o
dum Impera pinio,vt Ruperto Caefare mortuo, vnanimi Ordi
t0* credita.4. num cófenfu Imperator ele&usfit: quae magiftra
MCDX. tus(fummi quippe)acceffio vt magno ei honori, i
XXII. ta non paruo fuit oneri. Bohemiam tum Huffitici
tumultus impleuerant:ad quos comprimendos Si
gifmun
 -, 'Lr» E R t ar*rr v s. 1e%
sigifmundus celebreilludConftantienfeindixit
Concilium,in quo loannes Huffius & Hierony- Aru£itas
mus Pragenfis,inuito,vt quidam volunt, Impera- feäae
tore,quieos fide fua euocauerat,adignemdamna
ti& combufti funt. Hacre multò magis irritati
bohemi.Catholicos potiffimùm facerdotes, om
nicalamitatis genere vexârunt. QuareSigifmun
dus è regina vidua(Venceslaus enim in ipfo tur
; barum initio diem furm obierat)accerfitus,Bohe
£. miam,natale folum fuumque patrimonium mag
nis cladibus vaftauit: & aliquotiescum Huffitis
congreffus,infeliciter pugnauit. Dux eorum erat
Zifcas quidam,monoculus, fed ftrenuus bellator,
quem etiam Aeneas illeSyluius, Pontifexpoftea, „„ das
fiifi fiagitia quaedam laudcm eius obfcuâßnt op- 2j2,
timis Imperatoribus annumerari potuiffe dicit. .
Huic quem Sigifmunduscun&a videret profpere
ex animi fententia fuccedere,& iam illum effe v
*. nem, è quo res Bohemiaependerent.clàm eum fibi
conciliare tentauit. Ille opimis ab Imperatore
* oblatis conditionibus,annuens,quum fe iamadi
ter accinxiffet,pefte correptus,exfpirauit. Ferunt
illum quum ægrotaret rogatum quo loco fepeliri
vellet,iuffiffe cadaueri fuo pellem detrahi,exque
ea tympanum fieri: nec dubitare quin ad primum -

eius fonitum hoftes ftatim fint terga præbituri.

Hoc duceamiffo,Huffitae inteftinis diffenfionibus
diftra&i, vix quidquam pofteà dignum memoriâ
gefsèrespau]]atimque fra&is viribus,ad officium
rediêre,Variadeinde fortunámultoties cum Tur
cis prædatoribus; quos reguli de prouinciarum
imperio dimicantes,adauxilium, reuera autem &
ad fuum & adaliorum exitium euocauerant,con
fiixit:viétor nonnunquam, fæpiusvi&us: quod ,
C ; turbis
 ia& , R s r v M Hv N 6. Hr s r. -

turbis eomponendis intentus, bella per legatos

- adminiftraret;necvnus tot curis fufficeret,ad Im
perium iam & Hungariam adiun&o etiam Bohe
v mico regno.Tâdem quum Roma,vbi Imperatoria
fufceperat infignia,inHungariam reuerfus,tumul
tusper abfentiam ortos compefcuiffet,inBohemi
amprofe&useft,vt ei quoque regno feditione &
difcordijs laboranti, opem ferret, Catholicam
sigifinandi 4{ue religionem quibus poffet modis iuuaret. ibi
fòdicitudo fenio iam &paralyfi fra&is omnibus membris,in -

ro Hunga, grauem incidit morbum:cuius finem quum mor

*# cami- tem fore animaduerteret,Hungarorum proceres,
quieum comitati fuerant,ad fevocatos,periculi,fi
maori ipsú contingeret, admonuit, fequeproxima
1uce,compofita « aefarie,& ferto redimitâ,in le&ti
ca apertaefferri iuffit. Multis id fpectaculum la
crimas excufiit;le&icamque affe&tati, poftremo
regisfui adfpe&u oculos fatiabant.In itineredum
in Hungariam contendit, morbo ingrauefcente,
vitam finijtSnaxmae,Morauiae oppido, iam feptua
genarius: poftquam annos vnum & quinquagin
ta Hungariae,feptédecim Bohemiæ,Imperio quin
queaniios fumma cum laude præfuiffet. Funus e
ius in Hurgariam eft dedu&um,cumque eo vnàre
gina captiua,8arbara(alteraMeffalina) Hermanni
- Comitis Cilienfis filia:quàm Caefar probri com
m€DX. ertam,nouifque rebusftudentem,paullo ante o
XXVil. bitum in cuft6diam dederat.o ludibria rerú hu
manarum! ò varianm & inconftantem fortunam:
seneca De Q** dignitas eff.vwiw» monpraetextam,e- awgwrale, o-patri
{iâquill. cia,fordes comitaniur,&exportatio,& note, o- miue ma
- -culæ & extrema com temtiofggod regnum cui non paratafi*
ruina,&proculcativ?fi non aliud de,certè tamienabi
pfamorte, -

XXVII.
 -

\ - £f ** R fe R r 1 w s. - . *•?
[4 . XXV11. R EX, a L B E RT V s 4V
1• S T R I v S.
6, 7 Na Sigifimundo ex altera coniuge fuperßes
ì ' fuit filia,Elifabetha nomine, quam patervi
|. uefis Alberto Auftrio nuptam dederat,& cum Or- £t,
i. dinum confenfu, generum fuccefforem fibi defi- rSigi£.
mundi, res,
§. gnârat.Is Hungariae rex proclamatus, paullo poft «y* C*far.
1. àfeptemuiris eleétoribus,Cgfaris quoque digni
'; tatem& infigniaaccepit.Bohemitamen tergiuer
fati, quod Huffitarum poftulatis affentiri recu
faret,Cafimiro , Vladislai Poloniæ regis fratri,
tredecim annorum adolefcenti , regnum ob-,
tulerunt.Vladislaus, quanquam hunc paucorum,
efferebellium conatunì non ignoraret,tamen, vt C.affmirw,
eft natura hominum imperijauida, fratri au&or Polonus is,
fuit,vtne hanc occafionem elabi fibi fineret; fed, H*«gari« a
quamprimum miffiscopijs tutum fibi aditum pa- **ocatur.
raret.Interim Albertus in Huffitas,Polonicis aux
ilijs fubnixos,mouet,& congredi non aufos,Tha
boræum vfque perfequitur:fed quum id oppi-.
dum firmius, effet, quam vtin non maximo ca
frenfis fupelleétilis apparatu oppugnaripoffet,
Pragam redit.inde Huffitæ, multò magis quam.
vmquam anteà inualefcere, ferociusque omnia,
' ferroflammaque vaftare coeperunt: Poloni quo•
que naagno eum exercituSilefiara ingreffi,ex alte
raparte Alberti vires diftinebant.Conciliumtum,
Bafileae celebrabatur : cuius interuentu quum Cóntiliuma
frußra inter Polonos , & Hungaros tenaáta Bafilienfe.
pax effet; induciæ in breue tempus faétæ funt..
Fortè tum A L B E R T v S è cafu crus frege
rat:quum tum nonnulli futuræ. ruinæ præfagi
um 3c cinea interprcta bantur. Di m fic Polo
ni & Hungari solliduntur , Amurates Turcae ,
-
 jo8 Re av m H v n g. Htsr.
rum tyrannus,cui Hungariae fertilitas faliuam iam
mouerat,& fuperiores aliquot expeditiones non
infeliciter adminiftratae , eius fubigendae fpem
***# -fecerant:maximiscamcopijs Rafciam pænè vni '
peffote uerfam occupat;Defpota patre in fugam a&o,filio ;
salamitas,
veròexoculato.HaecBudam ad Albertum perlata, *;

fecêre vt exercitus longè maximus,inTurcas de

cerneretur. Contrà Amurates, audito Hungaro
rum apparatu,in Graeciam fe vertit,& Theffaloni
cam primùm,inde Epirü& Aetoliam,nobiliffim*s
Peloponefi prouincias, aggreditur, fuoque impe
rioadijcit.Albertus ergò qui & tempus terere in
hofte vago perfequendo,& fumtus non neceffari
os facere, nollet,& ipfe cum exercitu Budam re
dit,inde Viennam petit : in quo itinere quum ex
immoderato melonum efu in dyfenteriam inci
diffet,nectamen quidquam de viae laboribus re
mitteret,haud procul Pofonio , in vico quodam
ignobili,morbo extin&useft: eoque vifa eft mors
eius acerbior,quod in ipfo aetatisflore,quum fum
ma devirtutibus eius effet expeétatio, repente de
MCDX. celfit.Auxit eius defiderium regni incertus hgres,
XXIX. reputantibus quantum fuperioribus temporibus
albert* malorum pertuliffent,competitoribus inter fe de
rex mori
(**r.
regno dimicantibus: exque præterititemporis re
cordatione, fequentisdiuinare ftatum fibi poffe
videbantur. -

xx V 1 1 1. R Ex VL A DI s L Aws 1.
Dißidia Os r mortem Alberti,tanta fuit procerum ia
Hungaroríi eligendo rege diffen'o, quanta vix vnquam
in eligendo antea.Erant quiexfpe&andum cenferent dum re
rege. gina (nam grauida erat)partu leuaretur.alij cótra
\ difpu
 Lr b b r T s R r I vs. re9
difputabant,eum effe regni ftatum,qui præfentena
regis,ac tális qui potentiffimo hoßi opponi pof
: fit,opem requirat: nedum vt infante nondum na
to,& incerti fexus,vlla publicae rei fpes colloca
ripoffit.Huius fententiae praecipuus auéìor fuit r,„,
Ioannes Hunniades,cognomento Coruinus,ex il- au….,
luftriffima Scaligerorum familia: cuius iam tum
quoque maxima erat,ob fummam prudentiam &
fortitudinem auétoritas. Nec paruum ei pondus
addidit,ipfius reginæ viduæ oratio,quae veluti pro
certo non puerum fe,fed puellam vtero ferre,affe
uerabat.Ex omnibus verò tum principibus nemo
Vladislao Polonorum regemagis idoneus vifus wladisla
eft:quum vtgens finitima & bellicofa, proximis rex eligi
bellis offenfa, reconciliaretur ; tum vt eiusfocie- tar.
tate vires Turcicae facilius infringi poffent. Miffi •

funt ergò legati,viri fplendiffimi,qui ad Vladisla

um procerum decretum perferrent, & vt quam *
primum in Hungariam veniret, orarent. Ne verò
regina planè exclufa, & adpriuatam reda&a for
tunam videretur:conditio hæc adie&a eft, vt Vla- **
dislaus reginam viduam duceret vxorem. Quod •
fiè ventre,quem è prioremarito ferebat, puer na£
ceretur,Bohemiae is Auftriæque praeeffet : liberi
autem noui regis,fi qui procrearentur, in Hunga»
riaregnarent. hoc poftremum auten de libero
rum fücceffione iuffi legatieò vfque differre,dum ,
exaduerfoeius rei mentioinferretur. In tam an
cipiti deliberatione,regina quamquam quid fe
qüendumefletpotiffimum, vix inueniret: tamen -

ne fola publicum confenlum moraretur, conditi

onem & ipfamagis non recufauit, quàm amplexa
eft.Introdu&i ergò legati in illuftri regis proce
numqueconfeffw,in hunc modum verba fecerüt:
• , Sivi•
 îo ΚΕ R v M HvN o. His*. _
$, $i vicinitas, & variaererum occafiones, ac temp6>
›, ra,non coniunxiffent regnum noftrum cun tuo,
,, fhaltis federibus officijsq; mutuis:virtus tamen &
,, felicitastus,rex inclite,nobis digniffima vifa fore?
:
», quæ dubijs rebus noftris imploraretur. Qgé enim
$, Deo optimo maximo non p!acuerit, Albertum di
,, Gtius apud nos regnare( in cuius ele&ione fequu
,, rieramus,non quod expediret, fed quod à gratis
., animis recens atque eadem acceptiffina omni
,, busSigifmundi memoria expofcebat) quodprius
., fa&uri erant, fi, faluo officio,licuiffet, te qui rex
•*, *.
„ hofter effes, vniuerfi,quorum intereft, concor
, dibus fuffragijs elegerünt. Omittimus illa longi
' ,, ori orationeprofequi,quod indoles tua verè re
' „ gia,quod maiorum tuorum decora illis perfuafe
„ fint, te vnum ampliffimis duobusregnis vtiliter
,, praeeffepoffe.Coniunâa eft vtriufque gentis for
, tuna,& profpera omnia vtrifque fuiffe animad
„ üertimus,nifi quum mala quædam ratio confilia,
, & res alterius ab altera feparauit. Sic Gothi, fic
„ Vandali, aliæquegentes ab extremis& pænè ig
, motisterrarum angulis;fic poftea Tartari per P6
„ foniam in Hungariam primo,deinde in alias etiá
„ regiones irrupêre:fic,nifi eandem tibimentem ad
„ fufcipiendum regnum, quam noftris ad deferen
, dum Deus dederit,propeeft(quod ominari ami
„ inus horret)vt Turcg patefacta fibiHägaria,in vos
„ indè arma & bellum conuertant.Dum pro Rafcia,
- 7. & Bulgariâ,quae duo fepimenta & propugnacula.
| fegni noftri erät,lentiuspaullo quâ neceffitas re
$o quirebat,arma nuperinduimus:in difcrimen rerú ,
|, fioftraiü venimus,& bellâ,quod ab alijs finib* p
., pulfare oportuit,in noftris iäfuftinemus. Si nihil
, vltrapeteretur, jvt difcrimininoßrofuccurreres*
vtique
 1.1 m nr. Ta* t 1 v s. rii
vtiq; praeftaret aliena defédere,quâpatifuainpe- s
riculú adduci.Nüc quádo nö folâ tutela,fed iu$& &t
arbitriü opulentilfimi regni adfe defertur: quid à
eft quod imaximopere deliberandü fit,debeaffecú á
tâ ingenti,& gloriofa mercede eâ dimicationem, «
etiã duplicaits viribus fufcipere,quânoftris copijs &
noftr1(45 armis ha&enuspr;clarè fuftinuimus?Pe- ss
riculum,fcilicet,eft,ne feminermem, & ex fuga es
pugnantem hoftem,quem fine vllis externis auxi- ss
lijspropè contempfimus,fi tu vel paullulum cum
tuis annitaris,finibus noftris nó fummoueas. No- ss
maem profeâô tuum , fine vllis annis ad id fuf. * .
feceritjvel fi moliendaviserit, haut difficilicona- ss
turegni vtriufq;rem perpetuo ftabilieris. Neque et
ideò,quod vltrò expeteris, defperata omnia à no
bisputes.ln maximo multerum ambitu,te non ne- sis
eeffitate,fed iudicio prætulimus; qui fcires æquè •
acille regnum adminiftrare;fed commodius forsâ
tuerinos,iun&is vtriufque regni viribus, poffes, <s
& ante omnes deberes,propter communia vtrif- •
que difcrimina,Silemus felicitatiscumulum, qui ss
inde maieftati tuae accedet.Quantum veræ gloriae
& in praefens & ad pofteros conciliauerit tibi ••
tam ineliti regni publicus de virtute tua confen- ••
fus?Quanta laude efferêris, quod tam praeclarè de •
tefentientesgratifsima voluntate in fidem fufce
peris* Sin autem (quod omen Deus auertat) re
pudiatiin difcriminaabripiamur (omittim* quod -

eadem forrumares tuas manet.) non folum,vicinü • '

vcfocium regnuminpericulo, deftituiffe dicêris,
verum etiam euertiffe columen ac propugnaculü •*
Chrißiaui nominis:cuius maieftas virib* aimifq;
noßris ftetithaétenus,& porrò ftaturá cófidimus, •
&&& fortunam dicunt volubilem deam, neccile w,
- - • • •.. • ----- ---- --. •* í
 sis re r v m Hv N o. Hi s r.
, cile poftea comprehendi,fi femel oblata contem- •,
' „ nitur.Non libet gloriari de benignitate coeli &
„ terræ,quam regno noftro natura indulfit: neque
„ vicinitas,neque magnitudo rerü geftarum eam te ,
,, ignorarepatitur. Singula illic funteiufmodi, vt
, „ magnis periculispropofitis , bello etiam expeti ,
,, debeant;nedum fponte oblata fufcipi.Atque vt in- .
„ telligas quam fimul omnia confentiant ad felici- .
„ tatem tuam:idipfum quod nos petimus,reginaet
„ iam,in qua aliquidmomenti in contraria partem ,
., videri potuit,vnà nobifcum petit , pignusque &
„ ftabilmentum tam falubris vtrique genti incoep
„ ti,matrimonium fuum offert. Eaeft ipfius nobili- .
„ tas & fortunae,vt nihil defiderarisaetas& forma, vt ,
„ contemni nonpoffit.Sed nequein tanta delibera
„ tione audienda eft mentioreitam caducæ & mo
„ mentaniae:ncque voluptatis gratia initur matri;
monium,maximè inter reges, à quibus aliud nihil
quaeri folet in vxore quàm dignitas,vt quam illu- '
ftri(fimos fuccefforesfibi relinquant.Etfanè,fi ra
tio accuratius fubducatur,propterea quod regna
non nifivnumcapiunt, illarum coniugiamaximè
funt expetenda à regibus, quae nec fteriles nec fe
cundæ admodum fore vidétur. Tu modo illa, quae
alijs tanti fant,vt etiam mille vitæ periculis bene
redimi putent,vltrò adte delata non fpernas;nec
z.j;„„„" velis effe aut dici minus felix, quam Deus homi
Liberi nelque velint.Dum hæcin Poloniaaguntur, regi
poffumum: na filium peperiffe nunciatur: vnde magna ani- .
Âmcdxi. morum factâ eft commutatio. Nam & regina vel
quod crudele exiftimabat,ob noui mariti charita- '
tem Alberti filium, Sigifmundi nepotem debito |
iucccffionis iure priuare;velaliorum induéìa per- |
fuafionibus,inprimis Ciliæ Comitis,qui poftumi
Cutۥ
 \

flf b E R r b R r i v $. 133 '

wtelam,fummamque rerum omhium poteßateiî
penes fefore fomdiabat;fententiam iam mutaue
int:& qui antea fauerant Vladislao, legationem
quumprimùm reuocandam cenfebant . Interim
Wladislaus, re in Polonici regni fenatu diu mul
túmq;deceptata, legatisim templum vocatis, qui
busconditionibus ad fedelata effent,ius & tute
- hmHungarici regni fufcipere fe profeffus eft;
quntum humana ope fieri poffet, daturum ope
hmfedixit,vt ne tam honorifici defeiudicijHü
prospoeniteret:ipforum viciffim iam effe cura
ityt quæ fuorum nomine fpofpondiffent , rata
permánerent. Regina vbi Vladislaum petitioni ,
locumdediffe,iamque iter in Hungariàm ador
mreaccepit:puerum vix quatuor menfes natum, -*

Albam regalem deportari,&cunis regiofolio im.

iuf*sikw
pofitis,more folenni coronationem cæterafque &#creatwr,
•

tzremonias,quantum immatura infantis ætas fe.

rebat,peragi curat:iurante pro eo in leges Vlri
to Cilienfi Comite,inde Vicegradum, vnà cum
iegijsinfignibus deducit.Sed quem nec arcis mu
nitioni,néc Hungarorum animis fatisconfideret:
adFridericum Tertium Imperatorem , poftumi
patruelem tandem confugit,eiufque fidei & regi
£mpuerum,& coronam,quam deceptis proceri
busfecum áfportârat,comimendauit.intérea vla.
dislaus cum infigni comitatu in Hügari; m veniti
" kdquominusfatim regnum iniret,fecit difficul
tisvetuftae confuetudinis,& ad id tempus religi
giosèobferuatæ, quodfacra ad eam rém coronâ
inpoteftate reginâ erat. Tandem verös.Stephani
$igna,quæ inter reliquiarum erat ornafhenta,
íbftitùitur,eaque corónatus vladislaus Hunga.
hrumremproòìaimaturitum poftuhìi coronatio,
· · · · - t£ì
*.

l )
*. \

•• . . . Re r. v M _ Hv No. Hrs r.
ceu vifio fa&a,irrita effe iubetur, ac ne quis euiè
pro rege agnofceret,edicitur. Regina nihilomi- '
ibus vrbium quarundsm conftantia, quae in fide 1
pfius permanferant, freta, procerum voluntates
follicitare;ac confiliamire non deftitit , vt quo
quo modo Vladilaus Hungariae rehno exturbare
tur. Ac profe&ò nihil propius fuit,quàm vt Vla
dislaus,{iue paterni regni defiderium nóferens,fi
ue tanti fúü imperium non aeftimans,vt inteftinis
-tumultibus,& externis bellis,proptereà Hungari
ano obijcere vellet ; domüredeundi ceperit con
filium.Sed fecunda proeliorum aliquot fortuna
(in quorum vno Ciliae Comes,è cuius confilio re
r»*rumnia- gin*°'* pendebat, captus erat) tum Hunniadæ
waJewtítia: in primis oratione confirmatus, euentum praefto
- lari decreuit.Ille peregrini regis euocationem
•* , contra imminentia difcrimina in neceffitatem re
' jjciens,ne prius quam poftumus adolefceret, aut
, externo bello aut domefticis feditionibus regnú
fuccumberet;quidquid in eo eligendo aάum di
&tumüe effet, confiiia tempori accommodando,
11berè faéìum : fi quid contra ab aliquo tentatum,
aut humano errori,aut nimis fortafsè officiofg er
. garegiam ftirpem fidei adfcribeildum, dixit. tum
- íàtisfe fcire inquit,fupra muliebrem fexum con
ftantem reginam effe:verùm haud fàcile ex toto
defcifcere à naturalibus affe&ibus. Nata præter
fpem virili prole,indulgendt:m ei,vt matri, fi pro
£ilio follicita foret, fi quæ faluberrima fibi ac re
gno effent non perfpiceret, tolerandum in femi
na.Non alios ad eâ conueni{fe,quàm quibus tanti
. incæpti opportunitas nondum fatis perfpeéìa ef
{et:quos publicæ vtilitatis ratio ad Vladislaum,
congregäffet, exploratam iam cius• - virtutem
-
in
fide
 * • £t h ■* rar*r 1 vs. . . ii,
erétenturam. Longè maxima difficilioraque :
iam tranfa&a.TeneriBudam,regiam fedem: tùm
Ciliæ Comitem,cuius vnius confilio & auétorita
te regina ad tumultuandum impulfa effet, felici
tate publicain poteftatem redaétum. reliqua finè
armis,fine caede ac fanguine in ditionem ventu
ra : necfuturum quemquam,qui vim potius re
gis quam clementiam velit experiri; praefertim,
quum longè viribus impares,non modo non ob
tinendæ vi&oriae, fed ne tuendi quidem fe
fpem concipere poffent.Nonfaéturum regem ex
inftituto grati animi, fi adeò defe benemeritos
in eo tumultu defertos pateretur : praefertim,
quurh difceffusipfius multò plus periculi effet
allaturus. Nam vt reginæ partes pertinacius
ijuofdam fubinde defenfuros; & quos publicæ
àlutis refpe&us ab illa abduxiffet , conftantius
inpropofitopermanfuros, facilè ita Turcis fore,
mutuis vulneribus confe6tos profternere, & à
defenfore deftitutum regnum aggredi& expug
nare.Sed vtcú reginain gratiam omnes redeant;
fine duce,fine capite,tam grauis hoftis impetum ,
minime laturos.Fieri poffe,vt aut tædio, aut pu- .
dore muliebris dominatus,feadalium quempiam
conuertant,in cuiuspoteftatem veniffe Hungariae
regnum. Poloni poftmodum grauiter fint
daturi: Sed neque honeftum regi apud fuos a
. Hiosue talem reditum fore. Nemini verifimilé
vifum iri,ob aliam cauffam tam opulens regnumi
omiffüm , nifi, quod aut] regere, aut tueri pof-J
fedefperâffet. Rogare ergò per falutem vtriuf
; άue gatis & regni , vt in prop9fito perfeue*
iaretT, & bene initum vtriufque nationiã
ii z 7 . iej;.
: -

- -- - - va
 i.

VII6 gg r v M Hv N G. Hi s r.
regnum,adfinem vfque conßanteradminiftraret.
Oíniabreui& quieta,& libera fore.Interea A
`ûTurcarum tyránus per 9ccafionçm inte
åíïííiíTHungarí m facileà feo£*uPari poffe
p.gradum ratus,Rafciä(qv£ ôlim fuperior Myfia)iam ante
arêsis pænè omni Ííaáá:Belgrádi m oppugnare adori
oppugnata: tur.Id oppidum adconíuentcm Danubij & Saui,
fi.eafiì'm in cliuo,vt ab vtroque *mne cius in
ζόraabluantur, quâ enim oricntcm refpicit,in
ripam vfque latè proneque deuexi m, Danubii m
attingit; quàmeiidicm fpe&at; sauus allabitur;
- reliquaipfius per cliuu m extenfa, muro & foffa
veluti diuiïur à continenti. Amurates itaque
Ę, fabricatis nauibus,quibus vtrimqus fil mé
ÄÈÉg¤nis intercluderet, caftra ita met%%* eft, vt
fìma fibi oppugnandi« mmoditas, obfeffis ve
Jo nec emitteiidi,nec in vib m recipiendi cuiuf
îmefíet facultas.Praefectus eius loci,cum! vali
Jopraefidio erat Ioannes Vranus, (que ni alij Flo
ΣύjRagufanum
Íìììììs geriùs.Quumfaciunt) vi£fortis
itaque nonde 3
Vng ali
quo oppido,fed de porta regni ea in oppu gnatio
Ędificationem propofit;m effe c mnes fenti
;ent.Vladislaus ante om nia per legatos de diffol
uenda obfidione cum hofleagendum putauit. Eos
Amurates,quafi ab c mni occàfione iniuriae inter
tot aimato$ infeftofque fu bddéìos , Sinderouiam
ïíóúeri iuffit,certuscmnia Prius vi & armis ex
periri,quam illis refponderet.Quum ergò fruftrà
a præfidit in ad defe&ionem ingentibus prc miffis
^ . foiijcitâffet: oppugnationcmfumm? vi adoritur;
- „ĦÅs illi & áduerfo ad defenfi9rcm quam
diligentiffimè fe cc mparant,& quæ üque autres,
aut çogitatio fubijccre potei at,adminiculaProui
dent
 •• . . L t B s R Τ Ε R r r vs. … rry `.
denracparant,non in armis modò & miffilibus, .
fed obfequijs quoque & parenidi ftudio, Repulfi...
mulroties Turcae,quum oppugnationem apertam
fibi magis quam obfeffispericu!ofam reipfa didi- *
ciff:at;cuniculis m iros fuffodere inftituerunt:
iam á te colliciali,qui in eam partem profpeétum.
oppidanis adimebar,opportnnitate adiuti,admoe- ,
nia vfque perduxerant:fed obfeffi, cognito hoftiü
conatu,ex aduerfo cuniculos egerunt,eofque pi
ce,tu!fure,malleolis, aliaque quae igaem facilè pg
concipit materia compieuerunt. [taque quum eo defewja.
incautius qiio licentius Turcae ad murum prope- ' :
rantes, conftitiffent in cratibus, q iibus iter fub
ftrauerant:coorti repente è muro oppidani facu
las,malleolos,aliumque miffilem ignem conijci
endo,terrorem ingentem prius, mox haud mino- .
rem ftragem intulêre. Excitato pluribus in locis.
incendio , & vno veluti momento per omnem
quam calcabant materiam fic propagato, vt neque *.

éodé veftigio fine noxa cófiftédi:nec progrediédi,

nec regrédiédi, facultas effet:terra ibi luétatio for
midoq;.Iam in caftris etiá trepidabatur,in quae fu
müflammâque conuoluebat aura, quü matutino
tempore flurnina exh ilabant:eaque res ab incen
dio oppidum feruauit.Ruptis igitur conturbatif
que ordinibus,quifque faluti fuae intentus , cir
dumfpe&are,vndique arma abijcere, & quà pro
pius,liberiufque effúgium in tanto maio appare
bat,fefe proripere.Sed ignis tam fuo qiàm auræ
impetu temere per materiam, incendio præpara
tam,volitans, aut fugientes perftrictis in curfu
neruis retinebat,aut exitum per quem effigere •

properabant,praeueniendo occupabat.Sed & qui

bufdam fumus profpectum ad fugam, quibufd3m
— ' Hâ terior ,
¥A ' R* R v M Hv N c. HrsT. - |
terror etiam mentem abftulerat: abfumebantuit
άnepaffim ab igne;quafi fubitum nouae rei difcri- a
tmen immobiles reddidiffet.Pauciexvltimis ordi- ;
nibus,& ijdem ambufti debilitatique in caftra re- ;
fugerunt:caeteros ingéti numero incendium hau- .
fit,cum omni fet metotius oppugnatienis appa- ;
ratu. Neque verò à nauibus felicius pugnatum:
uarum nonnullas vis lapidum tormentis excu
adiffipauit,nonnullas ignis implicuit, reliquas
fere aut remigum gubernatorumque confterna.
tio,aut conatus recipientium fe à periclitantibus,
quam longiffimè ab oppido naufragas exegit.Hac
clade perculfusTurcarum Imperator, quafi non
opeaut confilio humano, fedab numine fuisim- ;
fiéta effet,graffante etiam fame in caftris tantope- ,
re, vtfeditionis & tumultus quotidie metus effer, ;
obfidionem foluit,exercitumque in Macedoniam
& Thraciam,vt hibernaret ibi, reduxit. Sed ante.
quam difcederet,legatos Hügarorum Sinderouia,
acciuit,cunque eis ita loquutus eft: Tu fm demum
£í: mentionem feauditurum, fi Vladislaus cef.
ffet,ea particula Rafciae quam tenebat,& Belgra
dum fibi,velut obfidem pignufque federis, tradi
diffet.Abfceffurum fetum quidem ab obfidione,
vt cófultandi fpacium Vladislao permitteret: fua
dere vt mallet,ea conditione in amicitiam recipi,
«quam negando pauca quae poftulabantur,de fum
ma vtriufque regni decertare. Hac denunciatio !

ne,tü quia domi quoq; reginâ minimequieturam, §

propè certüerat,rex adaétus,legatos in Poloniam, i

mifit,qui,quo in ftatu res Hungari g effenr,edoce \
rét,auxiliaq; poftularét. Poft longâ difceptationé
decretü,vt his qui fpóte vellét ad regé proficifci,
fraudi id nóeffet:de publico verò quinq; milia mi
�AT - /- litum
\-
-
 .*. Ei »* R Te R r r v s. * , , rr,
$itú cú annuo ftipédio mitterétur.Necinterim re.
£ima fibi defuit,fed modò rogãdo, modo increpá- _ . -

ão,quod priftini decoris obiiti,' externo regi& $*&*** **

paüëis inipotentisanimi fubditis in feruitutëfefe f**f*'***
dediffent, Hungarorü primores eft aggreffa;ac in Juae fonat.
primisStrigoniensé Archiepifcopü,& Ladislaum
6arâ ad fe pellexit.nec verbistantú fedcopijs quo /

que ex Auftria,Morauia,acBohemia excitis, bei/ü. -

acerrimè gerere decreuit. Caffouiæ Ifcrâ præfecit, «*

virü acerrimi ingenij,ducüq; illius téporis milita-' '
sibus artibus & robore viriü facilè principé: ipfa '
Strigonijfe cótinebat.tfcræ Vladislaus Perenùm ,
oppofuit:fedis parü feliciter plerafq; expeditio
nesadminißrauit.Itaq;Caffouiaobfeßa fuit ab v
ladislao,fed eadé fortunainde difcefsü. Aduerfus
Garâ, qui Dalmatas & Croatas concitârat, miffus
{unniades,fruftràtétato colloqui9, hominis pr£- ,,„„,
ferocis conatus magna cgde repreffit.Qgare velu- â–im.
tifato quodâ contra Turcassúvocáte,regiones & •f.i2,
«oppida Turcis propinqua tuéda eicómiffa: ifq; nô
folú hoftiü populationes cohibuit, & incuri étiú
impetus egregièrepreffit,fed felicitate etiã & vir
tute fua fretus,in agrü hoftilé, populabüdus ipfe.
irrúpens,Turcis occurrétibus magnas intulit cla
des.Sed interpauca infigne fuit proelium,quo Me
zethi Baffae exercitum pær è vniuerfum deleuit*
Moldauiamq; ac Valachiam à Turcarum incurfio
nibus liberauit: fimul regem admonuit , v*
quum credibile fit hoftem tantis cladibus
irritatum, propediem cum multò maiore exer
citu afíuturum, quæcumque ad bellum neceffa
ria diligéter Puideret.Nó multo poft Amurathes
: Baffaeum, virum militarem, maximis cum copijs
aduerfusHüniadem mifit:qui hoftiúmultitudine,
- H 4 nihil
 -

/
$? R r r v M Hv N G.'Hf s r.
nectêplaingredi,quae ab illotis contamihati pu
tät.Pueros vt Iudæi circücîdüt: baptifmum tameù
non damnant,cuius loco crebris lotionibus vtun
tur.Diem Veneris feßum habent:vt nec cum Iu
daeis nec cum Chriftianis fentire fe oftendant.
Tantum legibusfuis tribuunt , vt qui eas obfer
uant,paradifum eis indubiè promittant , terre
£remiilum quidem, & omnibus corporisvolu
- _ ptatibus afHuentem;contra violantibus infernum
3** comminantur, & exitium fempiternnm. Cor
£. pore funt robufto, firmistorisac lacertis, mira.
omnium membrorum agilitate: incredibili ina- |
w:
gendo celeritate,conftantia in periculis. Sed ni
: hil æquèmirabile eft,quam fummamilitaris im
difciplina perijobferuantia.nam profunda & vorticofa tra-,
itarì: nant flumina,abruptos fuperant montes, iuffiper,
aequa & iniqua eunt praecipites, non vitae fed im
perijmemores;peruigiliæ inediaeque tolerantif.
. fimi.nulla in caftris feditio,nullus tumultus: im
amò,no&u praefertim,tam pertinax fidentium, vt
; , captiuos elabi patiantur, ne tumultus aliquis ex
citetur:& quod magis mirum eft, inter tot viro-,
w rum milia,ne vna quidem mulier confpicitur.dif- ,
* ciplina adeò feuerè exercetur, vt vel leuiffima.
culpa aut negligentia morte puniaturalea,taxilli,
quibus noftra caftra perftrepunt,ne videntur qui-.
<ì ... dem:quin etiam lufiffe eompertiproSris & igno
άffiwwfia. minia notantur.A vino,tamquam omnis immun- ,
/• ditieifomite,ex lege abftinent:vuas tamen edunt,.
8& muftum potant.Beatos felicefque eos appellät,
\ non qui domi inter vxorum(nam plures finguli
habent)filiorüq; lamentationes obierint;fedforis
inter hoftiù fremitus.armorü45 fragoré,fortiffimè
propatria& Imperatore
- - = •
diaicando, fpiritüfude-
pro- -.
-

-
 tf f i:iv Tfi R r τ y s. 9}
£aderunt. Maiorum res gloriosè feliciterq; ge- ,

ftas rudi& incompofito orationisgenere defcri- . •

bunt,defcriptafj;incouiuijs ad circulis decantát: «
hacq; ratione militum animos & laudis decus,a- - - -• .

nimi4 magnitudinem vehementer inflámari cre

'dunt.Haec de Turcarum origine,religione,& mo-'
ribus delibare mihi vifum, quæ apud alios pro-*
1ixèdefcripta legumtur.Illud tamen conftat, mul
'tumn eos hodie à prifcae difciplin; feueritate dege- • , • •
neràffe : quam tamen meliorem etiam nunc fer-. -. `
uant,quàm noftris rebus expediat.Sed vteò vnde $ígifuid*
digreffi fumus redeamus:vbiSigifmundo nuncia. Walachos
tãeft.valachos iterâ defe&ionë moliri, iä4, vali- °£***•
däeáin finé Turcarum conduxiffe manumi: quâ f,refigat;
celerrimèin hofticum fubfignis ingreffus, magnâ 3*
çum partem occidit,&auxiliareíTurcarum ?o-*
hortes Nicopolim vfque perfequutus eft.Ne verò. \-
belli feminárium póft fè relinqueret : vrbem. '
cbfeffam tandem expugnauit, & defenforibus
-partim interfe&is,partim captis, Hungarico præ->
fidio munitam,omnemque regionem pacatam re- * -

$iquit.Vi&toriam hanc domefticüs fumeftauit lu--

&üs, Mariâ reginâ interim mortuâ : cuius mors
multas nouas regi curas,regnoque infignes pepe- , foliiw
rit calamitates,Vladislausenim Poloniæ rex,poft *?'*
mari; mortem,Hungarorum regnum Heduigi,de- g
funétæ forori,quam ipfe in matrimonio habebat, '"""*
iure hereditario deberi contendebat:& colle&o.
exercitu Hungariae finibus imminebat, quostamé ,
abfente Sigifmundo,IoannesCanifius, Archiepi- .
fcopus Strigonienfis , egregiè tutatus eft. Sed
magisSigifmúdum terrebat nobilium quorumdä '. .
fa£tio , qui nec reginis dum rerum potirentur, ' '
•'*' ' • -• c * , • «*• . c * … -. . heg, .
, --'
• -*
 w

| yeo R £ R v M. * H v N G. HI s r.
nec Sigifmundo vmquam aequi fuerant: tumque
«te paffim in regno obuagabantur. Ad eos compre
•dium i* henhendos miffus vnus è regijs minißris, in fom
emis; no oppreffos fub dio ad Saui fluenta irruit,& arma
. trepide capientes,vt regis fidei permitterent fe
hortatuseft:hac vna ratione eum placari poffe.I'.
Jiimpares deprehenfi, dedunt fe: mox curribus
impofiti,ad regem perducuntur. Vbi in confpe&ú
eius venerunt, de compofito non tantum culpam
deprecati non funt;fed ne vllam quidem vel voce,
„. … ; vel corporis aliquo geftu honoris fignificatior:&
exhibuerunt. Hac contumacia rex multò grauius
* ; offenfus,ftatim in eosperfidiae & rebellionis:fen
. ' , tentiam pronunciat,& capitepleái iubet. Horum
... fupplicium multò plus inuidiae atque odij Sigif
mundo,quam ceteris terroris attulit. Erant enim
omnes nobiliffimis prognati familijs, duo fupra
triginta numero:& multi non femel rem Hunga
ricam contra hoftes feliciter iuuerant, praecipuè
Stephanus Contius,bellicarum artium gloria nul
Ji fecundus:quem tam præfenti in ipfo fupplicij
apparatu animo fuiffe ferunt, vt in genua confide
re iuffus,non ceruices fupinus, fed iegulum ad
uerfus carnifici praebuerit feriendum. Huius necé
adeò indignè tulit è miniftris quidam, vt cum v
bertim lacrimans,bono animo effe iuberetur; ma
iora à rege quàm eo cui haétenus feruierat impe
trare poffe , vltirò regi conuicium dixerit, feque
nunquam domini fui interfe&tori feruiturum pro
feffus fit.Quocirca,qui tam fidelis viuo fuerat, nö.
pwlgaria à inuitus mortuo quoque comes fuit adiun&tus.Ba
Ę.Tiazetes interea.Turcarum Imperator , incredibili
eupata, fucceffu,Thracia, Theffalia, Macedonia, Phocide,
Mcccxcr Boeotia breuiffimo temporis fpatio occuparis,
Bulga `]
|
 ,-

W Bulgariam• Linfeftare
r b e R *r er t I w s.-
incipiebat. Ad *.eum « I0 .
Sigif.
mundus legatos mifit,cum his mandatis, vt à re
gno,in quod fibivni ius effet,abftineret, mihtem
que deduceret; neque regi fuum armis repetendi
imponeret neceffitatem.Bxiazetes,varia excufans,'
refponfum eo vfque procraftinauit,quoad iam v
niuerfa Bulgaria fuba&ta, nihil ab Hurgaris fibi
timendum arbitraretur. Tum demum introdu&is
..>
in fpatiofum atrium legatis,& mandata exponen
tibus,arma, quae vtrimóue ad parietes fùfpendi,
iufferat,loricas, galeas,frameas,clypeos, arcus &
pharetras,& quorum Turcis in proelio vfus, digi
to commonftrans, Hoc, inquit, meum ius eft, hæ
meae lunt rationes,quibus fretus prouinciam hanc
mihi vindicaui.Haec nunciata, iià fimul & metu
Sigifmundi pe&us inpleuerunt. Quare vt acerri
mo hoftimaturè obuiam iret, regni ftatim omnes
vires contraxit, maximaque ab exteris gentibus,
Erancis maximè & Burgundis, auxilia accerfiuit.
' Tantus is exercitus fuiffe dicitur,vt vel coeli rui
nam fuis fe haftis fuftentaturos, tam temerè quàm
arroganteria&are non dubitârint.Vbi ad Nicopo
Jim alter exercitus in alterum incidit; neutri mo
ram pugnæ faciunt:qua maximè feruente, Franci,
ui inter primos pugnabant,exequis, -more fuo
antiquo,defilientes,pedeftrem pugnam inire. ln
ter haecequi foluti,tota paffim acie difcurrebant,
quos Hungari fefforibus vacuos confpicati, iam
primum aciem fufàm, Francofque caefos credide
tunt. Quare & ipfi in fugam præcipites abeunt ; in
qua tamen plures quam in pugna perierunt. Rex,
fauiculaminaaus, ægrè Cónfíàntinopolim, inde sig*
Rhodum euafit:tandem Venetorum maximè ope- ££•
*vteris.….
ràin Dalmatium appulit, ibique fubftitit, dum
G $ tu£un.
 £os R £r w M Hw N o. Hrsp.
fum fibireditum in Hungariam exploraret.Sedve
ante in caftigandis rebellibus feueritas magnum
Madialau- eiodium confiauerat;ita haec cladis vilioremimul.
aepalus ad, , tò fuis reddidit.Nonnulli igitur è nobilitate ma
#egnám vá- gni nominis,Ladislaum,Caroli proximi regis fi
£túr.
Jium,qui Apulliam &Siciliam tum tenebat,ad re
gnum vocarunt:fedis patris exemplo admonitus,
jn eo fufcipiendo paullo tardior fuit. Præcipui
• rebellitm duces erät,Stephanus Lacij filius, Vai.
uoda;& StephanusSinontornius: qui, quum La
dislaum perpellere non poffent,yt in Hungariam
ipfe veniret,câ abfente itapaéti funt, vt quodipfi
intereà publicae rei pro rege ge(fiffent, id ille, fex
oflmodo fa&us,ratum haberet. Haec etfi clancu
!um agerentur, Sigifmundun tamen minimè fe
fellerunt. Sed quid ageret, iam ante expertus fe
fociores effe Hungarorum animos,quàm vt vi do- '
maripoffint,ab eo praefertim,qui paucos fibi fidos
haberet. Et tum quidem caftigatio rebellio
nis vires magis excitatura , quam repreffura
videbatur. Sed ne lenitate' quidcm , quidquam
aliud profecit, quam vt illi confilia iam dudum.
inita, tanto magis naturarent. Quarto enim
poft reditum anno, inimici Sigifmundo in Se
fmcpr. natum venienti manus inijgiunt, & quum mul
$ijìu, tis pr9bris obigétis , aegrè à caede abftingiffent,
capitur: * Nicolai Garæ filijs,qui praecipuè in eum flagrare
• /, odio exiftimabantur, tradunt coftodiendum: eo
rum verò agros,qui Sigifmundo fauebant, hofti
liter populantur. His rebus cognitis, Ladislaus
Apulus, tandcm cun&tatione omiffa, iter ad re
gnum accipiendum iam erat ingreffus:fed nuncio
de regis liberatione accepto, in Dalmatia fubfti
— - tit,
 *

• * j • Lt m e R rp R r r vs. - ie,
èit,datifjue adeum litteris,& fa&um fuumexcu.
£auit,& nomina eorum qui primi defe&ionis fu
erant au&ores edidit,vtque ab ijs debitas poenas.
expeteret,monuit:inde quàm potuit celerrimèin
paternùm redijt regnum. Sigifmundi liberandi
princeps fuit Garenfium mater , quæ multis fæpè
cum lachrymis Mariae & eius in patrem benefi
cia repetens,quam illi grauis fieret iniuria, de
monftrabat;nec filios obfecrare defißebat, vt cu
ßodia emiffum clam domum redire paterentur.Id
tandem impetratum:& Sigifamundus non iniuriae.
in detinendo,fedbeneficijin fe liberando,memo
sem fore pollicitus,in Morauiam vfque fuit dedu -;

&us;inde in Bohemiam peruenit,& copiofo quam

primum colle&o exercitu, in Hungariam eft re
ùerfus:& à fuis qui arcem Budenfem ceteraque liberatwi,
gnutiora loca adhuctenebant, feceptus, nullo ne
gotio regnum vniuerfum in fidem redegit. Etfi
verò nihil magis quam improbos totiefque per
fidos vlcifci cupiebat : fuperioris tamen offenfae.
memor, iram quidem minimè celabat , fed nec
fpem veniæ cuiquam negabat:mukifque qui leui
us aliquanto deliquerát,in gratiam receptis, cle
mentiae famam captabat. Hac coufifus, quum Ste
phanus Valachiae Vaiuoda, ad conventum à rege.
indi&um magno cum comitatu veniffet: fubitò,
iubente rege, comprehenfus,& in aream aedium, stephaw.
vbi fenatus, conuenerat, produétus, capite luit. Vaiuoda ^
• Praeter laefæ maieftatis crimen, obieétum, ei, punit*..
quod de matrimonio inter - L3dislaum Apu- · · -· ·- -^

lum , ad quem regnum transferre conatus fue

rat , & Boiazites Turcarum Imperatoris, fili- .
am traéìáffet,auxiliaque Turcicain Hungariam e
uocäffet. Mox rumor de Stephani periculo,per
^ . G 4 , tOtligh
 • ^

!•4 Rr R v M Hw N G. HI s r.
• i totum oppidum fpargitur.Comiteseius& famili. ?
ares tumultuofeadarma vocantes,ad domum ac
! currunt, cumqae magnis minis oppugnationem ,
| moliuntur.Regijs,vt repëtinum illum animorum ,
modum paullulum retunderent, & ad refpe&um ;
/ fui furentes reuocarent, conclamant, fruftra eos ,
tumultuari,& mortuo feram opem ferre ; & cum
**
- di&otruncum per feneftram praecipitant. Illi ad
- hoc infperatum fpe&aculum attoniti, celeriter
F 7eweeslau, funt dilapfi.Interea in Bohemia res turbatae fue
cafar. rant,Venceslao fratresigifmundi,quiCarolo pa
„„, tri in imperatoria dignitate fuccefferat,ob ignaui- ,
ieä.T am in ordinem à Septemuiris reda&o. Eum Sigif- ;
mundus quoque exagitandum fibi propofuit, &
in vincula coniecit. Paullo poft liber dimiffus
Venceslaus,vt & iam faétam fibi iniurism vindi
caret,& in pofterifm tutior effet , cum Vladislao
Poloniæ rege,Sigifmundo,vt ante diximus, vehe
menter infenfo,fedus inijt;{ed ea focietas breui
poßin mutuas federatorum inimicitias erupit:ea
que resSigifmundo commodiffima accidit, eod5
enim anno ad Galambocum,Rafciae arcem, quam
MCDIX. circumfederat, à Calepino Turcarum Tyranno
oppreffus & fugatus, iterum parum fecundam
belli aleam eft expertus.Tot tantifque cafibus ia
&atus,nihil tamen vnquam de animi magnitudi
ne remifit: quin potius cautior & prudentior in
dies effe&us,longè vtraque fortunâ fe fuperiorem
oftendit.Tantaergò tum erat de virtutibus eius g
Sigifnw-
Å„. Pini9y£R£P£rto Caefare mortuo, vnanimi Ordi
Ζ. num cófenfu Imperator ele&us fit: quae magiftra- |
MCDXII tus(fummi quippe)acceffio vt magno ei honori, i- ;
XXII. ta non paruo fuit oneri. Bohemiam tum Huffitici
tumultus impleuerant:ad quoscomprimendos Si
gifmun
)
\
|
 *. 'Lr» E R t a Rºrr w s. reß
í sigifmundus celebreilludConftantienfe indixit
C. Concilium,in quo loannes Huffius & Hierony- Außitas
m. mus Pragenfis,inuito,vt quidam volunt, Impera- feäae
m tore,quieos fide fua euocauerat,adignemdamna
m. ti& combufti funt. Hac re multò magis irritati
7. bohemi.Catholicos potiffimùm facerdotes, om
r nicalamitatis genere vexârunt. QuareSigifmun
.
*• dus è regina vidu2(Venceslaus enim in ipfo tur
barum initio diem furm obierat)accerfitus,Bohe
miam,natale folum fuumque patrimonium mag
nis cladibus vaftauit: & aliquotiescum Huffitis
congreffus,infeliciter pugnauit. Dux eorum erat
Zifcas quidam,monoculus, fed ftrenuus bellator,
quem etiam Aeneas illeSyluius, Pontifexpoftea, „„. da*
nifi fiagitia quaedam laudcm eius obfcuräffent op- zif.,
timis Imperatoribus annumerari potuiffe dicit.
Huic quum Sigifmundus cun&a videret profpere
ex animi fententia fuccedere,& iam illum effe v- .
nem, è quores Bohemiae penderent.clàm eum fibi ,
conciliare tentauit. Ille opimis ab Imperatore
oblatis conditionibus,annuens,quum fe iamadi
ter accinxiffet,pefte correptus,exfpirauit. Ferunt
illum quum ægrotaret rogatum quo loco fepeliri
veflet,iuffiffe cadauerifuo pellem detrahi,exque
ea tympanum fieri: nec dubitare quin ad primum
eius fonitum hoftes ftatim fint terga præbituri.
Hoc duceamiffo,Huffitae inteftinis diffenfionibus
diftra&i, vix quidquam pofteà dignum memoriâ
gefsèrespaullatimque fraétis viribus,ad officium
rediêre,Variadeinde fortunámultoties cum Tur
cis prædatoribus; quos reguli de prouinciarum
imperio dimicantes,adauxilium, reuera autem &:
â ad fuum & adaliorum exitium euocauerant,con
} fiixit:viétor nonnunquam, fæpiusvi&us: quod ,
/ 6 ; turbis
 íôé R s r v M Hv N 6. Hr s r.
turbis eomponendis intentus, bella per legatos
^ adminiftraret;nec vnus tot curis fufficeret,ad Im
- - perium iam & Hungariam adiun&o etiam Bohe
\ mico regno.Tâdem quum Roma,vbi Imperatoria
fufceperat infignia,inHungariam reuerfus,tumul
tusper abfentiam ortos compefcuiffet,inBohemi
amprofe&us eft,vt ei quoque regno feditione &
difcordijs laboranti, opem ferret, Catholicam
sigifinandi que religionem quibus poffet modis iuuaret. ibi
fòdicitudo fenio iam & paralyfi fra&is omnibus membris,ia .
pro Hunga, grauem incidit morbum:cuius finem quum mor
*# cami- tem fore animaduerteret, Hungarorum proceres,
quieum comitati fuerant,adfevocatos,periculi,fi
maoriipsú contingeret, admonuit, fequeproxima
1uce,compofita « aefarie,& ferto redimitâ,in le&ti
ca apertaefferri iuffit. Multis id fpectaculum Ja
crimas excufîit;le&icamque affe&tati, poftremo
regisfui adfpe&u oculos fatiabant.In itineredum
in Hungariam contendit, morbo ingrauefcente,
vitam finijtSnaxmæ,Morauiae oppido, iam feptua
genarius: poftquam annos vnum & quinquagin
taHungariae,feptëdecim Bohemiæ,Imperio quin
que annos fumma cum laude praefuiffet. Funus e
, ius in Hurgariam eft dedu&um,cumque eo vnàre
gina captiua,8arbara(alteraMeffalina) Hermanni
- Comitis Cilienfis filia:quàm Cæfarprobri com
M€DX. ertam,nouifque rebus ftudentem,pa
. -
ull ante o
„paulio -

XXVil. bitum in cuftódiam dederat.o ludibria rerü hu

manarum! ò variam & inconftantem fortunam:
s.A.aD. Qge dignitas eff.cuiu non pretextam,e- aagwrale, o-patri
'Γιãquill. cia,fordes comitantur,&exportatio.e- mote, cy* mille mag
- cule & extremacom.teptiofQgod regnum cui non paratafi,
ruina,&proculcativ?fi non aliudde,certè tamienabi
pfa ImOft€. -

XXVII.
 - £f »* R fe R f 1 w s. - . Mea
• XXV11. R E X, a L B E RT V S 4 V
S T R I v S.
•
7 fuit
Na filia,Elifabetha
Sigifmundo ex altera coniuge
nomine, quamfuperßes
pátervi- lû ' *•

uehs Alberto Außrio nuptam dederat,& cum Or- 4#srta.

dinum confenfu, generum fuccefforem fibidefi- *j$£
gnärat.Is Hungariae rex proclamatus, paullo poß. : g*
à{epremuiris eleéìoribus,Cgfaris quoque digni- T "***
tatem & infigniaaccepit.Bohemitamen tergiuer
fati, quod Huffitarum poftulatis affentiri recu
faret,Cafimiro , Vladislai Poloniæ regis fratri,
tredecim annorum adolefcenti , regnum ob- !
tulerunt.Vladislaus, quanquam hunc paucorum,
efferebellium conatunì non ignoraret,tamen, vt caffwiu,
eft natura hominum imperijauida, fratri au&or Polonu, i,
fuit,vtne hanc occafionem elabi fibi fineret; fed. H*agariæ,
quamprimum miffiscopijs tutum fibi aditi;m pa- *uocatur.
raret.Interim Albertus in Huffitas,Polonicis aux- -

ilijs fubnixos,mouet,& congredi non aufos,Tha

boraeum vfque perfequitur:fed quum id oppi-. - .

dum firmius, effet, quam vtin non maximo ca- -

£renfis fupelleétilis apparatu oppugnaripoffet, *,*

Pragam redit.inde Huffitæ, multò magis quam. , -

vmquam anteà inualefcere, ferociusque omnia ^.
' ferroflammaque vaftare coeperunt: Poloni quo•
que magno eum exercituSilefiara ingreffi,ex alte
ra parte Alberti vires diftinebant.Concilium tum,
Bafileae celebrabatur : cuius interuentu quum £?£iliata
frußra inter Polonos , & Hungaros tenwäta Bafilienfe.
pax effet; induciæ in breue tempus faétæ funt..
Fortè tum A L B E R T v S è cafu crus frege- , , ,
rat:quum tum nonnulli futuræ ruinæ præfagi- -

' um 3c cinea interprctabantur. Di m fic Polo- ·

ni 8c Hungari solliduntur , Amurates Turcae , • • *

• 1:u1I\ . '
-
 \
io8 Re R v M H v n G. Hts r.
rum tyrannus,cui Hungariae fertilitas faliuam iam
mouerat,& fuperiores aliquot expeditiones non
infeliciter adminiftratæ , eius fubigendae fpem
°*'*# -fecerant:maximiscam copijs Rafciaí paenè vni
peffote uerfam occupat;Defpota patre in fugam a&o,filio
salamitæ,
verò exoculato.HaecBudam ad Albertum perlata,
fecêre vt exercitus longè maximus,inTurcas de
cerneretur. Contrà Amurates, audito Hungaro
rum apparatu,in Graeciam fe vertit,& Theffaloni
cam primùm,inde Epirü& Aetoliam,nobiliffimas
Peloponefi prouincias, aggreditur, fuoque impe
rioadijcit.Albertus ergò qui & tempus terere in
hofte vago perfequendo,& fumtus non neceffari
os facere, nollet,& ipfe cum exercitu Budam re
dit,inde Viennam petit : in quo itinere quum ex
immoderato melonum efu in dyfenteriam inci
diffet,nec tamen quidquam de viae laboribus re
mitteret,haud procul Pofonio , in vico quodam
ignobili,morbo extin&useft: eoque vifà eft mors
eius acerbior,quod in ipfo aetatisflore,quum fum
ma devirtutibus eius effet expeótatio, repente de
pMCDX. celfit.Auxit eius defiderium regniincertus hgres,
XXIX. reputantibus quantum fuperioribus temporibus
albertw malorum pertuliffent,competitoribus inter fe de
rex mori
(***.
regno dimicantibus: exque praeterititemporis re
cordatione, fequentis diuinare ftatum fibi poffe
videbantur.

xxv 1 1 I. R Ex VL A DI s L Aws r. ,
Dißidia OsT mortem Alberti,tanta fuit procerum ia
Aungarori eligendo rege diffen'o, quanta vix vnquam
ineligendo antea.Erant quiexfpe&andum cenferent dum re
rege, gina (mam grauida erat)partu leuaretur.alijdifpu
cótra
w -
 LI b 8 r T s R r I v s. re9
β difputabant,eum effe regni ftatum,qui præfentema
regis,ac tális qui potentiffimo hoßi opponi pof
fit,opem requirat: nedum vt infante nondum na
to,& incerti fexus,vlla publicae rei fpes colloca
ri poffit. Huius fententiæ præcipuus au&or fuit I04mwes
Ioannes Hunniades,cognomento Coruinus,exil &fwmmiades
luftriffima Scaligerorum familia: cuius iam tum
quoque maxima erat,ob fummam prudentiam &
fortitudinem auétoritas. Nec paruum ei pondus
addidit,ipfius reginæviduæ oratio,quae veluti pro
certo non puerum fe,fed puellam vtero ferre,affe
uerabat.Ex omnibus verò tum principibus nemo
Vladislao Polonorum regemagis idoneus vifus Wladislaw
eft:quum vtgens finitima & bellicofa, proximis rex eligi
bellis offenfa, reconciliaretur ; tum vt eiusfocie Bkr.
tate vires Turcicae facilius infringi poffent. Miffi *•
funt ergò legati,viri fplendiffimi,qui ad Vladisla - •.

um procerum decretum perferrent, & vt quam

primum in Hungariam veniret, orarent. Ne verò
regina planè exclufa, & adpriuatam reda&a for
tunam videretur:conditio hæc adie&a eft, vt Vla- *
disfaus reginam viduam duceret vxorem. Quod
fiè ventre,quem è prioremarito ferebat, puer naf
ceretur,Bohemiae is Auftriæque praeeffet : liberi
autem noui regis,fi qui procrearentur, in Hunga»
ria regnarent. hoc poftremum auten de libero
rum fucceffione iuffi legati eò vfque differre,dum
exaduerfoeius rei mentio inferretur. In tam an
cipiti deliberatione,regina quamquam quid fe
qüendumefletpotiffimum, vix inueniret: tamen
ne fola publicum confenfum moraretur, conditi- *
onem & ipfamagis non recufauit, quàm amplexa
eft.introdu&i ergò legati in illuftri regis proce
numqueconfeffw,in hunc modum verba fecerüt:
: • ** - Si vi«
 $io ΚΕ R v M Hvno. His*. _ _
$, $i vicinitas, & variae rerum occafiones, ac temp6>
», ra,non coniunxiffent regnum noftrum cum tuo,
», fhnltis federibus officijsq; mutuis:virtus tamen &
,, felicitastus,rex inclite,nobis digniffimavifa fore?
,, quæ dubijs rebus noftrisimploràretur. Qgé enim
* ;, Deo optimo maximo non placuerit, Albertum di
,, ttius apud nos regnare( in cuius ele&ione fequu
,, rieramus,non quod expediret, fed quod à gratis
, änimis recens atque eadem acceptiffina omni
,, bus Sigifmundi memoria expofcebat) quodprius
., fa&turi erant, fi, faluo officio,licuiffet, te qui rex
„ hofter effes, vniuerfi,quorum intereft, `cóncor
*.... » dibus fuffragijs elegerunt, Omittimus illa longi
' ,, qrioratione profequi,quod indoles tua verè re
* „ gia,quod maiorum tuorum decora illis perfuafe
„ fint, te vnum ampliffimis duobusregnis vtiliter
„ praeeffepoffe.Coniunâa eft vtriufque gentis for
, tuna,& profpera omnia vtrifque fuiffe animad
, üertimus,nifi quum mala quædam ratio confilia,
, & res alterius ab altera feparauit. Sic Gothi, fic
„ vandali, aliæquegentes ab extremis & pænè ig
„ motisterrarum angulis;fic poftea Tartari per Po
, foniam in Hungariam primo,deinde in alias etiá
3» regiones irrupêre:fic,nifi eandem tibimentem ad
„ fufcipiendum regnum, quam noftris ad deferen
„ dum Deus dederit,prope eft (quod ofwinari ami
| inus horret)vt Turcg.patefacta fibiHägaria,in vos
| indè arma & bellum conuertant.Dum pro Rafcia,
- 7. &8ulgariâ,quae duo fepimenta & propugnacula,
J, fegni noftri erät,lentius paullo quâ neceffitas re
| quirebat,arma nuperinduimus:in difcrimen rerü ;
| fioftraiü venimus,& bellâ,quod ab alijs finib* ae
., pulfare oportuit,in noftris iäfußinemus. Si nihil
„ vltrapeteretur, jvt difcrimininoßrofuccurreres* |
·· · vtique
 11 • ■* . T** r 1 vs. nii
vtiq; praeftaret aliena defédere,quâpatifuain pe ά
&&
riculü adduci.Nüc quádo nó folâ tutela,fed iu$&
ά
arbitriü opulentilfimi regni adfe defertur: quid
eft quod iiiaximopere deliberandüfit,debeaffecü &
tâ ingenti,& gloriofa mercede eâ dimicationem, •
etiã duplicaits viribus fufcipere,quânoftris copijs &
noftri(45 armis ha&enuspr;clarè fuftinuimus?Pe- ss
riculum,fcilicet,eft,ne feminermem, & ex fuga g3
pugnantem hoftem,quem fine vllis externis auxi •
lijspropè contempfimus,fi tu vel paullulum cum èv
tuisannitaris,finibus noftris nó fummoueas. No ce

men profeâô tuum , fine vllis annis ad id fu£

feceritjvelfi moliendavis erit, haut difficilicona ço

&&
turegni vtriufq;rem perpetuo ftabilieris. Neque
ideò,quodvltrò expeteris, defperataomnia à no s&
&ę
bisputes,ln maximomulterum ambitu,te non ne
sé
ceffitate,fed iudicio prætulimus, qui fcires aequè
cę
acille regnum adminiftrare;fed commodius forsâ
tuerinos,iun&is vtriufque regni viribus, poffes, ce

& ante omnes deberes,propter communia vtrif ce

que difcrimina,Silemus felicitatiscumulum, qui €¢

inde maieftati tuae accedet.Quantum veræ gloriae

& in praefens & ad pofteros conciliauerit tibi
tam inclitiregni publicus de virtute tua confen
fus?Quanta laude efferêris, quod tam praeclarè de
tefentientes gratifsima voluntate in fidem fufce
peris? Sin autem (quod omen Deus auertat) re
pudiatiindifcriminaabripiamur (omittim* quod
êadem forrumares tuas manet.) non folum,vicinü
*cfocium regnuminpericulo. deftituiffe dicêris,
verum etiam euertiffe columen ac propugnaculü
Chrißiaui nominis:cuius maieftas virib* aimifq;
nofiris ftetitha&tenus,& porrò ftaturá cófidimus.
&&& fortunam dicuntvòlubilsm deam, *.f. w,
••

1
-^
 sis R£ R v M Hv N G. ^HI s r.
• cile poftea comprehendi,fi femel oblata contem
s. nitur.Non libet gloriari de benignitate coeli &
»» terræ,quam regno noftro natura indulfit: neque
»» vicinitas,neque magnitudo rerü geftarum eam te

- p» ignorare patitur. Singulaillic funt eiufmodi, vt

» magnis periculis propofitis , bello etiam expeti
-

%» debeant;nedum fponte oblata fufcipi.Atque vt in

o» telligas quam fimul omnia confentiant ad felici
Po tatem tuam:idipfum quod nos petimus, regina et
•s iam,in qua aliquid momenti in contraria partem
•p videri potuit,vnà nobifcum petit , pignusque &
*. ftabilmentum tam falubris vtrique genti incoep
ao ti,matrimonium fuum offert. Ea eft ipfius nobili
£0 tas & fortunae,vt nihil defiderarisaetas & forma, vt
®o contemni non poffit.Sed neque in tanta delibera
2» tione audienda eft mentio rei tam caducae & mo
eo mentaniæ:neque voluptatis gratia initur, matri
eo monium,nisximè interreges, à quibus aliud nihil
* quæri folet in vxore quàm dignitas,vt quam illu
•» ftriffimos fucceffores fibi relinquant.Etfanè,fi ra
•» tio accuratius fubducatur,propterea , quod regna
w»
non nifivnum capiunt, illarum coniugia maximè
02 funt expetenda à regibus, quae nec fteriles nec fe
Z, cundae admodum fore vidétur, fumodo illa, quae
alijs tanti fant,vt etiam mille vitae periculis bene
•
redimi putent,vltrò ad te delata non fpernas;nec
Σadislatus velis effe aut dici minus felix, quam Deus homi
.4lberti nefque velint.Dum hæc in Poloniaaguntur, regi
poffumum: na filium peperiffe nunciatur: vnde magna ani
JMCDXI. morum facta eft commutatio. Nam & regina vel
quod crudele exiftimabat,ob nouimariti charita
tem Alberti filium, Sigifmundi nepotem debito
• iucccffionis iure priuare;velaliorum induéìa per- 1
fuafionibus,inprimis Ciliæ Comitis,qui poftumi
tute
 v. flt k ek r ■ R r 1 v $. . 133 '

warelam,fummamque rerum omfiiumpbteftatemi

penes fe fore fomniabat;fententiam iam mutaue
int:& qui antea fauerant Vladislao, legationem
quamprimùm reuocandam cenfebant . Interim
Wladislaus, re in Polonici regni fenatu diu mul
tumq; deceptata, legatis in templum vocatis, qui
bus €onditionibus ad fedelata effent,ius & tüte
- lam Hungarici regni fufcipere fe profeffus eft;
quantum humana ope fieri poffet, daturum ope
iam fe dixit,vt ne tam honorifici defeiudicijHú
garos poeniteret:ipforum viciffim
iam effe cura
re,vt quæ fuorum nomine fpofpondiffent , rata
permánerent. Regina vbi Vladislaum petitioni ,
iocum dediffe,iamque iter in Hungariäm ador
mare accepit:puerum vix quatuor menfes natum,
Albam regalem deportari,&cunis regio folio im. ,
pofitis, more folenni coronationem cæterafque i;i*
taeremonias,quantum immatura infantis ætas p. &*•rratw,
rebat,peragi curat:iurante pro eo in leges Vlri
co Cilienfi Comite.inde Vicegraduiiì, vnà cum
regijs infignibus deducit.Sed quem nec arcis mu
nitioni,nec Hungarorum animus fatisconfideret:
ad Fridericum Tertium imperatorem , poftumi
patruelem tandem confugit,eiufque fidei & regi
ùm puerum,& coronam,quam deceptis proceri
busfecum afportârat,commendauit. Interea Vla
dislaus cum infigni comitatu in Hügari; m veniti
fed quo minusftatim regnum iniret,fecit difficul
tasvetuftæ cónfuetudinis,& adid tempus religi
' giosè obferuatæ, quodfacra ad eam rém coronâ
inpoteftate reginæ erat. Tahdem verös.Stephani
tbrona,quæ inter reliquiarum erat ornafmenta,
'íübftituitur,eaque coronatus Vladislaus Hunga
'horum rex proclaiìaturitum
• •.
prtmi coronatio,
- t£*

• '
*. \ -

w*4 YR r R v M Hv N*G. Hrs r.

ceu vifio fa&a,irrita effe iubetur, ac ne quis euiè ;
pro rege agnofceret,edicitur. Regina nihilomi
ibus vrbium quarundsm conftantia, quae in fidei .
pfius permanferant, freta, procerum voluntates
follicitare,ac confiliamire non deftitit , vt quo
quo modo vadilaus Hungariae rehno exturbaro
tur. Ac profe&ò nihil propius fuit,quàm vt Vla-
.
;
dislaus,{iue paterni regni defiderium nóferens,fi- ;
ue tanti fúü imperium non aeftimans,vt inteftinis
tumultibus,& externis bellis,proptereà Hungari- !
ano obijcere vellet ; domü redeundi ceperit con
filium.Sed fecunda prœliorum aliquot fortuna ,
(in quorum vno Ciliae Comes,è cuius confilio re- ,,
„,„„. ginatota pendebat, captuserat) tum Hunniadx :
útis in Primis orati$$e confirmatus, euentum praefto- s
- lari decreuit.Ille peregrini regis euocationem ;
-* . contra imrninentia difcrimina in neceffitatem re- ,
' jjciens,ne prius quam poftumus adolefceret, aut ,
, externo bello aut domefticis feditionibus regnú
fuccumberet;quidquid in eo eligendo aάum di
&tumúe effet, confilia tempori accommodando,
]iberè faéìum : fi quid contra ab aliquo tentatum,
authumanoerrori,aut nimis fortafsè officio!ger
. garegiam ftirpem fidei adfcribeiidum, dixit. tum
- ÉÉ fcire inquit,fupra muliebrem fexum con
ftantem reginam effe:verùm haud fàcile ex toto
defcifcere à naturalibus affectibus. Nata præter
fpem virili prole,indulgendt m ei,vt matri, fi pro
filio follicita foret; fi quæ faluberrima fibi ac re
gno effent non perfpiceret, tolerandum in femi
na.Non alios ad eá conueni{fe,quàm quibus tanti
. incæpti opportunitas nondum fatis perfpe&a ef
{et:quos publicæ vtilitatis ratio ad Vladislaum , !
congregäffet, exploratam iam cius virtutem in
- -- fide
 .. . ~ 'tri m* *ra'r'r 1 vs. . . ii;
£derétenturam. Longè maxima difficilioraque
iam tranfa&a.TeneriBudam,regiarh fedem : tum
Ciliæ Comitem,cuius vnius confilio & auétorita
teregina ad tumultuandum impulfa effet, felici
tate publicain poteftatem redaétum. reliqua finè
armis,fine caede ac fanguine in ditionem ventu
ta: nec futurum quemquam,qui vim potius re
gis quam clementiam velit experiri; praefertim,
quum longè viribus impares,non modo non ob
tinendae vi&oriae, fed ne tuendi quidem fe
fpem concipere poffent.Nonfa&urum regem ex
inftituto grati afiimi, fi adeò defe benemeritos
in eo tumultu defertos pateretur : praefertim,
quumdifceffusipfius multò plus periculi effet
allaturus. Nam vt reginæ partes pertinacius
;£ fubinde defenfuros; & quos publicæ
álutisrefpe&us ab illa abduxiffet , conftantius
inpropofitopermanfuros, facilè ita Turcis fore,
*mutuis vulneribus confeétos profternere, & à
i;
defenfore deftitutum regnum aggredi& expug
\ £te $edvtcü reginain gratiam omnes redeant;
À fine duce,fine capite,tam grauis hoftis impetum
(,
minime laturos.Fieri poffe,vtaut tædio, aut pu- .
1 dotemuliebris domiiatus,feadalium quempiam
f.
sonuertant,in cuiuspoteftatem veniffe Hungariae
M.
£gnum. Poloni poftmodum grauiter fint
*turi: Sed neque honeftum regi apud fuos a
fisue talem réditum fore. Neifiini verifimilé
\ùmiti,ob aliam cauffam tam opulens regnum
$úfíüm, nifi, quod aut] regere, aut tueri poß
defperäffet. Rogare ergö për falutem vtfiuf
$e gútis & regni , vt in propofito perfeue
“et , & bene initum vtriùfque nationiã
- H z , rej;.
 / •

II6 Κ Ε R v M , Hv w G. HI s r.
' regnum,adfinem vfque conftanteradminiftraret.
Omnia breui& quieta,& libera fore.Interea A
murates,Turcarum tyránus,per occafioncm inte
ftini belli, Hungariam facileà fe occupari poffe
Eelgradum ratus,Rafciâ(quæ olim fuperior Myfia) iam ante
&rarcis pænè omni fubaélâ:Belgradi m oppugnare adori
oRPugnata: tur.Id oppidum ad confluentcm Danubij & Saui,
ficeft fiti m in cliuo,vt ab vtroque amne cius in
teriora abluantur. quâ enim oricntc m refpicit,in
ripam vfque latè proneque deuextm, Danubii m
attingit; quâmeridicm fpe£tat, Sauus allabitur;
reliquaipfius per cliul m extenfa, muro & foffa
veluti diuiduntur à continenti. Amurates itaque
£atim fabricatis nauibus,quibus vtrimque fii mé :
oppidanis intercluderet, caftra ita metatus eft, vt
fumma fibi oppugnandi c« mmoditas, obfeffis ve
rò necemittendi,nec in vibc m recipiendi cuiuf.
quam effet facultas.PI aefe&tus eius loci,cum! vali
dopraefidio erat Ioannes Vranus, (que n alij Flo
rentinum,alij Ragufanum faciunt) vir fortis &
' rei militaris peritus.Quum itaque non de vnoali.
quo oppido,fed de porta regni ea in oppugnatio
ne dimicationem propofit: m effe c mnes fenti
rent.Vladislaus ante omnia per legatos de*diffol
uenda obfidione cum hofleagendum putauit. Eos
Amurates,quafi ab cmni occafione iniuriae inter
tot armatos infeftofque fu bdf€tos , Sinderouiam
amoueri iuffit,certus c mn;a prius vi & armis ex
periri,quam illis refponderet.Quum ergò fruftrà
* præfidit in ad defe&tionem ingentibus prc miffis
/^ • follicitâffet: oppugnationemfumma vi adoritur;
nec ininus illi ex aduerfo ad defenfioncm quam.
diligentiffimè fe cc mparant, & quæcúque autres,
aut cogitatio fubijccrc poteiat,adminiculaproui
- -

-.
.
dent
 • . 1 1 s. s R T E R r I vs. … rry `.
dent ac parant,non in armis modò & miffilibus, .
fed obfequijs quoque & parendi ftudio, Repulfi...
mulroties Turcae,quum oppugnationem apertam
fibi magis quam obfeffispericu!ofam reipfa didi- '
ciff:at;cuniculis m iros fuffodere inftituerunt:
ianiá ue colliciali,qui in eam partem profpeótum.
oppidanis adimebar,opportnnitate adiuti,admoe
nia vfque perduxerant:fed cbfeffi, cognito hoftiü
conatu,ex aduerfo cuniculos egerunt,eofque pi
ce,tu!fure,malleolis, aliaquc quæ igaem facilè pg
concipit materia compieuerant. [taque quum eo áffeij.
incautius qiio licentius Turcae ad murum prope- T3
rantes, con$titiffent in cratibus, quibus iter fub
ftrauerant:coorti repente è muro oppidani facu
las,malleolos,aliumque miffilem ignem conijci
endo,terrorem ingentem prius, mox haud mino
rem ftragem intulêre. Excitato pluribus in locis
incendio , & vno veluti momento per omnem
quam calcabant materiam fic propagato, vt neque *.

eodé veftigio fine noxa cófiftédi:nec progrediédi,

nec regrédiédi, facultas effet:terra ibi luétatio for
midoq;.Iam in caftris etiâ trepidabatur,in quae fu
müflammâque conuoluebat aura, quú matutino
tempore flurnina exh ilabant:eaque res ab incen
dio oppidum feruauit.Ruptis igitur conturbatif
que ordinibus,quifque faluti fuae intentus , cir
cumfpe&are,vndique arma abijcere, & quà pro
pius,liberiufque effogium in tanto maio appare
bat,{efe proripere.Sed ignis tam fuo q;iàm aurae
impetu temere per materiam, incendio præpara
tam,volitans, aut fugientes perftrictis in curfu
neruis retinebat,aut exitum per quem effigere -

properabant,praeueniendo occupabat.Sed & qui

bufdam fumus profpectum ad fugam , quibufdam
Hâ tGri Gr I
¥$ ' R* R v M Hv N c. HrsT. - -

terror etiam mentem abftulerat: abfumebantuit.- \.

|
άne paffim ab igne;quafi fubitum nouae rei difcri- :
£men immobiles reddidiffet.Pauci exvltimis ordi- ,
nibus,& ijdem ambufti debilitatique in caftra re- ! -
fugerunt:caeteros ingéti numero incendium hau
fit,cum omni feimetotius oppugnatienis appa
ratu. Neque verò à nauibus felicius pugnatum:
uarum nonnullas vis lapidum tormentis excu
adiffipauit,nonnullas ignis implicuit, reliquas
fere aut remigum gubernatorumque confterna.
tio,aut conatus recipientium fe à periclitantibus,
quam longiffimè ab oppido naufragas exegit.Hac
clade perculfusTurcarum Imperator, quafi non
opeautconfilio humano, fedab numinefuis in
fi&ta effet,graffante etiam fame in caftris tantope
re, vtfeditionis & tumultus quotidie metus effer,
obfidionem foluit,exercitumque in Macedoniam
& Thraciam,vt hibernaret ibi, reduxit. Sed ante.
quam difcederet,legatos Hügarorum Sinderouia,
acciuit,cumque eis ita loquutus eft: Tum demum.
É; mentionem feauditurum, fi Vladislauscef.
fiffet,ea particula Rafciae quam tenebat,& Belgra
dum fibi,velut obfidem pignufque federis, tradi
diffet.Abfceffurum fe tum quidem ab obfidione,
vt cófultandi fpacium Vladislao permitteret: fua
dere vt mallet,ea conditione in amicitiam recipi,
«quam negando pauca quae poftulabantur,de fum
ma vtriufque regni decertare. Hac denunciatio |

ne,tü quia domi quoq; reginâ minimequieturam, !

propè certúerat,rex adaétus,legatos in Poloniam,

mifit,qui,quo in ftatu res Hungarit g effenr,edoce
rét,auxiliaq; poftularét. Poft longâ difceptationé
decretü,vt his quifpöte vellét ad regé proficifci,
fraudi asse;publico verò quinq; mi. mi. ^- J1tùpy

-
 .*. Ei »* R re R r 1 v s. * . rr,
$itá cú annuo ftipédio mitterëtur.Necinterim re
£ina fibi defuit,fed modò rogãdo, modo increpá- _ . .
âo,quod priftini decoris obiiti, externo regi& $*&*** **
paüëis inipotentisanimi fubditis inferuitutêíefe ********
dediffent, Hungarorü primores eft aggreffa;ac in Juae fonat.
primisStrigoniensé Archiepifcopü,& Ladislaum
«Garâ adfe pellexit.nec verbis tantú fed copijs quo ^

que ex Auftria,Morauia,acBohemia excitis, bei/ü.

acerrimè gerere decreuit. Caffouiæ Ifcrâ præfecit, ' ^*
virìacerrimi ingenij,ducüq; illius téporis milita-' '
vibus artibus & robore viriü facilè principé: ipfa
Strigomijfe cótinebat.tfcræ Vladislaus Perenum
oppofuit:fedis parü feliciter plerafq; expeditio
nesadminiftrauit.Itaq;Caffouiaobfeßa fuit ab v
ladislao,fed eadé fortunainde difcefsü. Aduerfus
Carâ, qui Dalmatas & Croatas concitârat, miffus
}Hunniades, fruftràtétato colloquio, hominis prg- Io. Hwi+.
ferocis conatus magna cgde repreffit.Qgare velu- JimE
tifato quodâ contraTurcassávocáte,regiones & •f.i2,
oppida Turcis propinqua tuéda eicómiffa: ifq; nô ` '
folú hoftiü populationes cohibuit, & incuriétiú
impetus egregièrepreffit,fed felicitate etiã & vir
tute fua fretus,in agrü hoftilé, populabüdus ipfe
irrúpens,Turcis occurrétibus magnas intulit cla
des.Sed interpauca infigne fuit proelium,quo Me
zethi Baffae exercitum pærè vniuerfum deleuit*
Moldauiamά; ac Valachiam àTurcarum incurfio
nibus liberauit: fimul regem admonuit , vs.
quum credibile fit hoftem tantis cladibus
irritatum, propediem cum multò maiore exer
citu afïuturum, quaecumque ad bellum neceffa
ria diligéter £uideret.Nó multo poft Amurathes
Baffaeum, virum militarem, maximis cum copijs
aduerfusHüniadem mifit:qui hoftiúmultitudine,
H 4 nihil
I
, ¥*& R* R v M Hv N g. Hi s r. . . .
nihil territus , cum quindecim tantum milibus
vltrò Turcas oppugnatum venit; ac fauente Deo,
l
', poft acerrimum confliétum, caftris eos omnique
præda exuit:qua viétoria fupra humanas vires
parta,Huuniades tanto poßea hoftibus fuit ter
» rori,vt nutrices paffim ad fiftendum puerorum
vagitum, Hunniadem adeffe fimularent. Magna
pi£ag,i, in id tempus de Pontificatu Romano lis incide
Pönuificee. rat. Cardinalium enim collegium Eugeniü Quar
ligendo, tum in Italiaelegerat: Felicem contrà in Germa
niaBafilienfe Concilium approbârat: & vtrum
» que fummis viribus pro fua quifque faétione cer
tabant.Multi ctiam principes, regefque & natio
nes, inter quos Hungari quoque & Poloni, tam
ancipitis controuerfiae finem exfpe&antes,fpeéta
tores effe quàm aétores maluerunt. Q;uum itaque
/ non folùm eos qui ex diuerfo ftabant, fed etiam
qui ambigua deliberatione fufpenfi,& ftudia fua
occultantes,neutrum alteri praeferebant, tàm Fe
lix quàm Eugenius diuerfis artibus follicitaret, fi
bique conciliare niteretur:ab vtroque eodem té
pore diuerfa legatio ad regem venit:à Felice,' A
lexander,Epifcopus Tridentinus, è Ducibus Maf
raiiou fouiae oriundus;ab Eugenio, tulianus Cæfarinus,
cardinalk. Cardinalis.Et vterq; quidcm cauffam fuam mul
-

tis vltrò citroque allatis rationibus,regi & proce

ribus probare conabatur: neutri tamë in eo eft af
fenfum,vt alter pro Romano Pontifice agnofce
retur.Ceterü quia Iulianus ad ea, quæ ad Pontifi
catus controuerfiam pertinebant,adiecerat,Euge
nium grauiter moleíteque ferre, Hungariam, ar
cem &propugnaculum Chriftiani nominis, in
1. teftinis difcordijs lacerari,& immaniffimi Turca.
rum tyranni prædgexponi:facile impetrauit,vt de
pace
 .,' -

*.

I, I a B R T E R T I w s, , **
pace cum regina agere liceret. Multis vtrimque
conditionibusaddu&is & repudiatis, quum ma
ternum animum æquè adulta filiarum ætas atque
infantis cura follicitum haberet ; in has tandem Lege, Meì
leges confenfit regina: Vti filiarum alteram vla- iniër ;L.
dislaus,alteram Cafimirus,qui tum Lituaniæ præ- dislausea
erat,vxorem duceret: & Cafimiro quidem fpon- reginam,
dere fe dotis nomine, centum & viginti milia au
reorum ; Vladislao verò ducenta milia in terra
Silefia;ceffuramque iamtum illi poffeffionem,re
- feruato fibi redemtionis iure , quandocumque
commodum fuiffet. Ad Hungariam quod attine
ret , Vladislaus mox fefe regio titulo abdicaret;
procurationem & tutelam vfque ad legitimam
pupilli aetatem retineret. Quodfi intra puberta -

item,aut quandocumque poftea fine liberis poftu

mum decedere contingeret:cum regio titulo ius
quoque & arbitriüm regni ad Vladislaum reuer
teretur.Ceterum compehfandis fumptibus in bel
lum fa&is,agerScepufienfis perpetuó iure addice
retur Poloniae regno:Hungari verò fua fponte ac
bona fide renunciarent cuicumque actioni & iu
ri,quodaut in Podoliam,autinvalachiam habere
fecrederent. Has conditiones, vtpote regno fuo
commodas,non afpernabatur Vladislaus: Hunga
ris tamen non fatis placebant, illud præfertim,
quod de Scepufienfi agro & Valachia adie&iim e
rat.Hunniades inprimis pacem quidem ob immi
nens à Turca difcrimen minimè repudiandam
probè confiderandas,
cenfebat: fed conditiones
quae fi iniquae offerrentur, commodiores exigen
das.Vt verò concedatur aliquid, quod cum flagi
tio,aut infigni regni detrimento effet coniunélú,
minimè feau£torem fore. Non animum, nou vv
H 5 res dea
•
τ»» Rer v M Hvn 6. Hi sr. . .
resdefuturas ad extorquendam aequam p»cem,e-
amque minore etiam fumptu quàm concordiam,
quæ tuncofferebatur,redimi poffe. Itaque Iulia :
nus rurfum ad reginam profe&us,pauca quaedam
in prioribus conditionibus mutata retulit : fed
quum neque haec Hungari probarent,modò hac,
modò illacautione variata, vltrò citroque ali
quoties fruftrà commeauit-Tandem vlrimum ex
periri volens,impetrauit, vt Iaurinum Viadislaus
ad reginam proficifceretur, fi fortè praefentia &
mutuum colloquium ad concordiam efset effica
cius,quàm alienæ perfuafiones. Quid eo in con
greffu a£tum fit,parùm certum eft:runor tamen
'eratvladislaum,pei mittente regina, in Hungariâ
liberè regnaturum;fi modò aut precario impetra
ret,aut armis extorqueret facram Hungariae coro- .
Aegina vi. nam,& poftumum
à Friderico Imperatore.Porrò
d*a extiw. regina,vbi Iaurinum redijt, kui morbo tentari
gwitur. coepit,ac triduo poft magnis tormìnibus interijt,
non fine venenifufpicione,ob moriendi celerita
tem.Poft mortem reginae, plerique omnes regni.
proceres in fidem Vladislai redierunt , nihilque
hoftile iam fupereffe videbatur, praeter Caffoui
taliamw* W am & vicinaoppida,quibus Ifera praeerat. lulia
ladislaum nus igitur tempus commodum, ratus, fuadendae
«d bellum contraTurcas expeditionis;& publicae. apud regé,
contra Tur & priuatim apudprimores, oepit eam rem agere.
caskørt4 Et Vladislaum quidem admonebat fpei, quam có
tar, cepiffent omnes Chriftianiprincipes,vbi eum ac
citum effe vt in Hungaria regnaret,intellexiffent,
felix id fauftumque Chriftiano nomini fore im
perium.Ab omoibus Chriftianis,pro falute ipfius
vota nuncupata. Vindicandam indignitatem po
£ulatitributi,intanta regni felicitate. viâoriam
- paenè
 - 1.1 n ■ R. ` T h R T rv.s. v 14$
paenè certam promittere res ab Hunniade,fub,
*egis aufpicijs feliciter geftas, parua cum manu,
fi cum ijscopijs conferatur , qüas rex ipfe effet.
eduâurus.Apud Hungarosverò proceres affere
bat,diuinitus contigiffe, vt Vladislao regnum.
conmitterent.Eam mentem coniungendi inter.
fe vires duorum potentiffimorum regnorum.
DE v M eisdediffe, vt imperiun,finefque fuos.
non folùm tuerentur , verum etiam ad Helle£
' pontum & AEgeum vfquemare proferrent. Non. `
praetermitterent opportunitatem , cui etiam fa- .
tum & fortunafauiffet, illata veluti per obitum.
reginæ neceffitate finem imponendi feditioni
bus inteßinis.Accedebant adhaec preces mifera
biles&lachrymae, GeorgijDefpotae, qui habitu itemjwe.
& oratione admifericordiam compofitis,modò, Deffwt4.
fupplex regem adibat , modò proceres, modò.
etiam, mediocris fortunae homines prenfabat,
ac fiens rogabat, vt, ne, omitterent tempus, &.
facultatem vlcifcendi tot calamitates Chri
\ .
ftianisinfli&as. Hinc indignando filiorum fuo
' rum crudos oculos, nefariequeabfciffa genita
li2,aliaque foeda, fuprà quàm humanae aures fer
repoffint , paffim fumta fupplicia , miferabi
liter deplorabat. Ad extremum, apud regem,
& purpuratos, commemorans, quàm felix po
tenfque paullo ante imperio, liberis,& cæteris.
fortunae blandimentis vifus effet,qui nunc aliena,
mifericordia aleretur;obteftabatur,ne fe,ne filios,
fuos , ne Chriftianum, ncmen inultum fine
tent. Ad Hungariae. fines iam tempeftatem,
perueniffe, nec ibi fubftituram. Potius alienæ,
çalamitatis vindices effe vellent, quàm exfpeéta
: te,dum fua quoque eodem naufragio abforbean*.
' ', • _ • tu£e.
-
 134 R Ε R v M H v N G. Ht s r.
tur.Nontamen ad huius lachrymae&preces, aut
Iuliani cohortationes vltrà valuêre, quam vt ab
fentes proceresBudam euocarentur.Ibi miro om
nium confenfu decretum eft, vt veris initio rex
quantas poffet copias educeret,& in Bulgariam
moueret.Legationes etiam ad Cae(arem,Polonos,
Valachos,equitum in Pruffia magiftrum circum
miffae,quae ad eundem expeditionem omnes hor
tarentur.Sed alijaliud cauffabantur:& Caefar qui*
dem,quimortuâ reginâ,pupilli cauffam contra
t Hungaros fufceperat,indücias deditinbiennium:
quò verò minusin expeditionem rebus Chriftia
nis adeò neceffariam nec venire ipfe, nec fubfidi
um mittere poffet,Bohemiae tumultuantem ftatú
in excufationem adduxit. Pruffiae quoque magi
fter,vaftitutem obtendens, quam proximis annis
cótinuabella vniuerfae prouinciae inuexiffent,ni
biltale,quale fperabatur, à fe exfpe&andum mo- .
nuit.A Polonis & Valachis miffae funtpeditum e
quitumque auxiliares copiae: ingens praetereà ar
matorum multitudo cruce fignatorum,ex omni
bus nationibus ad famam religiofae expeditionis
confluxit.Primò vere Vladislaus paruis itineri
bus ingrediens,auxilia vndiqueè via collegit: fu
vladiilaus perato deinde Tibifco,rurfus ad Danubium fe có
bellum com. uertit,copiafque in Bulgariam traiecit. Mox re&à
{74 Targ.,
progreffus eft,Sophiamexpugnatum:quo in loco
fùfcipit. Defpota cum fuis regio exercitui fe coniunxit.
Vrbs ea, praeterquam,quod naturali fitu munita
admodum non erat,improuifa etiam ab omnibus
rebusneceffàrijs,fubitoregis aduentu deprehen»;
fa,haudfanè difficiliconatu capta eft;& quod de
fendipoffe fpes nulla effet, militibus diripienda
data,& fummis incenfa. Pari fubinde felicitate
- plera
 i

LI B E R T E R t 1 vs. 144
- pleraque ignobiliora oppida expugnata funt Pio
greffuserat deinderex vltra fluuium Morànam
bidui iter,præmiffis exploratoribus,per quos nu
merum hoftium,qui non procul inde confediffe
dicebantur,confiliaque exploraret.Ex his duo tre /
pide renunciauêre, Turcas non proculinde cum
valida manu occafionem regis intercipiendi,auc
fragis in exercitu eius dardae, captare. Quare
audita,Vladislaus ftatim, habito ex omni multi
tndine deleélu, crm decem milibus armatorum
Hunniadcm mifit,vt per filentium na&is nihil ta•
Jemetuentes opprimeret.lllefpeculatores fubfe
quutus, vbi Turcas haud procul effe ccmperit,
quum luna pernox effet,adea loca,per quae maxi
iiià fuga illis patebat, agmen tacitè circumduxit;
ac torpentes fopitofque adortus, maiorem, quam
profüorum numero:caedem edidit : fiquidem ad
triginta Turcarum milia caefa, quatuorcaptas ca
ftráinfuper multâ praedârefert?, abHunniadisdi
repta fuit.Hac viéioria,etfi multu m quaefirum vi
debatur;vtpote in ipfam Thraciam & Macedoni
am aditu iã patefa&o:vlteriustamé progrediendú
pauci cenfebant,militibus & locorum difficulta
íibus,fupra quam dici poteft vexatis,& commea
tuum penuria vehementer affli&is. Vicit tamen
Hunniadis & Defpotae fententia, qui vi&oria v•
} tendum , hoftique percuffo infiftendum clama
bant.Sic ergo ad radices Haemi montis peruentü:
â cuius iuga iam Carasmbrius, Phrygiae praefe&ius.
¢ Afiaticiscopijs cum cæfi exercitus re!iquijs con
iun&is,infederat:magis vt è fuperiore loco tranfi
tuHungaros arceret, quam vllibiad pugnam 9p
portunum fepiaeberet.Sedhomo ferox,quum ho•
: íesvndique temerèperaccliuum eniti,acfolutis
- . ' . . quafi
 ¥*& . . RrRv M Hvn é. Hist.
quafi ordinibus,non ardore pugnandi, fedrabie
qüadam elatis,figna inferre videret:minimè id fe
rendum ratus,in aciem defcendit.Idvbi rex ani
'imaduertit,Hunniadem mifit,qui fparfos hinc in
vde colligeret,&quantum in refubita fieri poterat,
aciem inftrueret.Ille properèincompofitae multi-,
tudinis primos affequutus, vt quemque citatiore
gradu ad montes contra hofté ferri animaduertit
rogabat,vt heparatü veluti iugufü hoftibus offer
fent,feq; fponte hoftili mucroni induerent,fedin
3ëie locarife paterentur:& fi tãquã vi&urus nol
let,faltimin vltionéfugquifq; mortis,acriterpug
nare inducerentanimum,nó temerè quod pecudá
effet,fed vt viros fortes deceret, atque ex militari
difciplinâ.Haec quüdiceret fimul ordini,qualé ca
fus & tumultus prgftarepoterat,quéq; applicabat,
& in planitié,quà videbatur mollior futurus afcé
£us,retroagebat.Interim rex quoq; cum fuis accur
rit.Prima pugna miffilibus cónferitur:mox vbi ad
*manus & gladios ventú,Poloni magno impetufe
runtur in hofté,& quaqua fe|vertunt, foedâ edunt
virorú & equorú ftragé.Nec fegnius ab alterapar.
τe Caräbeiusinftare,hortari, verbis atq; ét gladio
fuos in hofté agere.Sed vbi eü equus lancea fùffof

Κύræ
fus,praecipité ablatú inter medios hoßes „pfudit;
iäq; ducé autcaesü,aut captü e{fe vulgatü fuit:Tur
carü multitudo ftatim fugae fe cómifit,infequëitb*
.
Chriftianis & fugiétiú terga cgdétib*,tâto animo
*r.
rá ardore,vt ad fumma vfq;iuga,per omnia afpera
atq; inuia euafuri viderétur.Sedquüplus moleftig
& periculi in locorú iniquitate fuperãda, jhofti:
t*fümouédis futurú appareret,iáqjdies infio&em,
vergeret,Vladislausfigno receptui dato, fuos ab
hoáíüperfequutione reuocauit,&pofterodiefub
ipsüaditü,quéîurcxinfederit, caßrapofuit
~\
Exin*
_ `)
 •

3LI Β Ε R • T ■ r r I vs.* ' Wè}

&scá montifiafperitate fuos nequidquã collu&s- *
tos,tú cómeatuü penuria pænèene&tos,reducendi
'cöfiliü coepit agitare:cuiHüniades& Defpota,qui
extrema ornnia priusexperiüda céfuerát,& ipfi tá
déafsésére.Ita ergo vafis conclamatis,colleëtis®s
impedimétis;quà venerátitersüt ingreffi. Eorum
difceffu cognito,Turcae quoq; è latibulis fùis Pdi
erüt,abeütesq;,affiduis magis quãdãnofis incurfi
onib* vexârüt.Cæterù quù & fames quotidie gra
uius vrgeret,& fpolijsgrauis niles, in folo ét vl
ginofo,adpugnâdifficulter fe expediret:placuit
cóportari,fuccédiq;.gdquideratinter farcinas, g
exercitui túc magis oneri effet,quávfui poftea fi
urü;tü iuméta debilia,& fuperuacua interfici, &
arma,á aut ex defüétis militib*,aut ex praeda fuge
rât,terræ infodi.His pera&is, maiorib* itinerib* j
vt otiosè infultãdo infequi Turca poffet,Belgradú
exercitus peruenit: ibij diebus áliquctmiiitiad Wladislaw
quieté datis,Vladislaus Budá cótendit,magna om. domum ré
iiügratulatione except*.pter regéHüniades quo. *r*i*
q;in omniü ore erat,cui°.ngenio ac virtute maxi
mètâ infignéviétoriâ partâ credebant. Vulgato
mox reditu Vladislai,omniü ferè Chriftianorum
Principü legati Budácófluxêre:g& præfés decus
gratularétur,verbifq; extollerét,& ad maiora au
áéda hortarétur:fedante alios EugeniusIV Pótif.
& Veneti,& Genuéfes,&Philippus Burgúdigdux:
quiauxiliorü infuper promiffaadijciebát,feq; in

.
;
„
íté in Hellefpótüclafsémiffuros, qua Turcae in
Afia traijcere prohiberétur,fpódebât:interea faci
leimpiâ& exfecrädä Mufulmanicae gétis fuperfti ad fart*
tioné ex omni Europaexterminaripoffe.Acceffit. bríum ina
, quoq; Ioannes Palæologi Græcorü Imperatoris citatur,
5 cohórtatio, qui fortunas fuas à Turcis nó labefa
„ £tas modô,fedstiäpcnè cuerfas,vnius Vladislai armis
* £akiliri poficcùfidcöävitéq; fuppliccs Dcffotæ Prccse,
 l.
-
-

a&à , ΚΕRv M H v N G. HI s r. -

& Iuliani Cardinalis affiduæ obteftationes, mul

tò iam quàm antea apud animos viétoria elatos,
efficaciores.Sed in diuerfum trahebant regis ani
mum res in Polonia & Lituania turbatæ,& flu&u-
ans paterni regni ftatus, qui regis praefentiam om
nino requirere videbatur. Quare quü in Poloniâ
ire conftiruiffet;Hügariq; vererentur,neaut iuue
\
milis anim* quietis dulcedine in paterno regno re
languefceret,aut à matre,caeterifqne neceffarijs a
uerteretur àpericulis Turcici belli fubeundis:
hortando rogandoque tandom peruicerunt,vt Po
lonis rex in praefens excufaret neceffitatem,ac na
gnitudinem fu£epti negotij, à quo fine fummo
dedecore,proditis ijs quas ad belli focietatem ex
citâffet;nec fine periculo,quum hoßis vltrò Hun
gariam oppugnatum venire diceretur,abeffe non
poffet, Amurates intereà,quum nihil ignoraret eo
rum, quæ contra fe fummo confenfu, fummoque
conatuà Chriftianis parabantur;graue etiam bel
lum à Caramaniae regevrgeret , cui füftinendo
imparem fe forefciebat, nifi integris viribùsilluc
fe conuerteret:tempori cedendum ratus, rationes
inire coepit,quibus vel pacem,vel inducias ihipe
traret.Ad eam rem commodiffima vifa eft cuni
Defpota aétio; qui Carambeium in vinculis habe
bat.Adeum ergò miffi legati,qui de captuiredem
tioneagerent,per occafionem fpem ei faciunt, cü
filiorum libertate priftinam dignitatem,omne ni*
que ditionem,Amuratem reftituere paratum, fi e
ius opera pax cum rege fieri poffet.Monit animü,
*■-. tum oftentata principatus recuperandi poffèffio,
tum filiorum miferabilisfortufia, quos in diutur.
mo fqit alore carceris & cruciatu contubefcere rô
1gnorabatinihilominus àperfidohofte dolum fi
bi itis
•**••• • • • . - . . . - - '•

-
^ ' , ,
· ·
 11 b * R * ■ r t 1 v s. t¥
Mfintentari fufpicans', rem omnem ad Hunnia
dem defert, Isetfibellum contra Turcas fufcipt
non aegrè ferebat,tamen quum 1nteftinum in Hú
garia motum repreffum fiagis quam extinâum
Wideret;tum bellorum incerta propè noffet: illa
tam pacis mentionem minimè afpernandam cen
fuit. adregem ergò profe&us,eum non minus ad
pacem pröptum offendit;quum, vt quas ad exter
num bellum comparauerat copijs periclitantem
Poloniæ ftatum confirmaret,tüm vtcaeteris poft
tam graue bellumceffationem aliquam& quietè
indulgeret.nihil tamen interim quæ ad belli cu
rarmpertinebant,intermifit,vt fcilicettanto meli•
eres,vi in confpe£tu parata, ab hofte errorqueret
conditiones:&cum numerofo inftruétoque exer
citu Segedinü mouit.tbiadeum Turcarum lega
si venerunt,quorum oratione omnium fere ani
miita permoti funt,vt facile depace agi pateren
tur.Miior difceptatio fuit in conditionibus vltrò
citroque ferendis approbandifque.Tandem in id
conuentum,vt excepta tantum Bulgaria, ceterao
mnia quomodocunque àTurcis intercepta,domi
nis fuis reftituerentur,& captiui vtrimque inpri
mis Defpotae filij liberi dimitterétur.His vtriáq;
iureiurándo quâ fän&iffimèconfirmatis.Turcifj;
adimplenda promiffa digreffis: venit à Francifcô nihilo*
Cardinali Florentino nuncius cum litteris, fur. **paces
carum Imperatorem aduerfus Caramanum in A- J**
fiam traieciffe } ab fe verò cùclaffe litoribus vbi
que occupatis,hofti facultatem in Europam re
portandi exercitu$ademtam. iam paedè fine aimis
& fanguine debellari,& faeuum ac nunquam, nifi -

vtgrauius infurgat,quiefcentem hoßem externi

j, nari,& adprimasfuás origines propelli poffe. }
- . ~z , .1 . . ' ide* -

s% *
 r3o Re rv m Hv N o. Hrs r. .

…
Idem Graecorum quoque Imperator nunciabat, #.
raulq;ie obteftabatur,ne praedg relinqueretur cru
deliffimo hofti ; praefertim quum Vladislai pro
rhiffis confifus, non folum conditiones federis à
Turca oblatusrepudiârit,fed etiam hoftilia arma '
vltrò intulerit.fedfacilè &à fe,& ab vniuerfa Eu
ropa periculum depulfum iri. Inftandum, agen
dumque,dum diftra&usille multiplicibello, tam
djuerfis in locis terra marique 'fuis adeffe non
poffet;dum nuper caefus, fufus, fugatufque non
âum fatis animum virefque recollegiffet. Recita•
tis vtritifque litteris,mirum eft quam fubita poe
nitentia & regis,& multorum proceri:m animos
ceperit,vbi & fuperioris viétoriæ, & eorum quae
Chriftianos principes de fe porrò exfpeétare iuf.
fileam, ferant,in mentem venit.Itaque Iulianus, cui pax
Juliano
cardinali nunquam fatis placuerat, occafiónem agendae rei
wäore, adefferatus,animos inter defiderium & poeniten
riam initae concordiæadhuc fu&tuantes, ad bellâ
impellere fùmmis viribus conabatur : contrà alij,
inprimis Hunniades , vt non temerè dandam fi
dem hofti,ita datam minimè violandam effe,con
tendebant.At Iulianus,quuhm muftis demonftráf
fet quam pium,quàm vtile,qusi, neccffarium bel
lum eflet,fubdidittandem, Pontificis fe maximi
au&toritate id fedus,quafecüq; effet refcindere & .
abrogare, regé$ & cæteros,quorum intererat, à
iuramento,quo Turcis obftri&ii effent,abfoluere.
Hoc maximè rnodo decretum,vt fufcepta expedi
tio continuaretur.Intereà(licet non ad diem con
- ftitutum)Turca loca omnia, de quibus in federe
cautum erat,dedu&is præfidijs reftituerat, fo!utis
etiam magno numero captiuis, in primifque Def
potae filijs:Vladislaus verò,licet æger apimo,qua
fitú euentum praefagiret,vndecimo Calendas O- .
 .-

li ■ ■ r τεττ 1 vs, i3t

&obris,vt conftitutum fuerar, Segedino mouit,
fed copijs aliquanto paucioribus quàm anno fu
periore.Traie&o ad Orfauam Danubio expofito
άue in Bulgaria exercitu,bidinum progreditur,in *iele,
de Gallipolim , vt fe cum naualibus copijs ad
Hellefpontum coniungeret,petiturus. In itinere
adNicopolim exercitum recenfenti, praefto fuit
Wladislaus Dracula,Valachiae montanae princeps:
quiperfpe&ta eorú quicú rege erât, paucitate,fua
deré coepit,vtàtam audaci acpericulofo incoepto.
defifteret:eius tamen oratio,tanquam non ex ani
mo loquentis,propter fedus quod ei cum Turcis :
erat,finiftris animis accepta.Conuertit deinde fe
Vladislaus inThraciam,ingentemque multitudi
nem fluuialium fcapharum in Pamifo amne, quiè
fionte Haemo ortus,inter Mefembriam, & Odef
fum in Euxinum illabitur,repertam incendit: &
captis aliquotcaftellis,ad quinque Turcarum mi
liaconcidit.Interim Amurates,aut elufis arte, aut
corruptis precio fpeculatoribus, qui litora ferua
bant, infra Gallipolim, quà fauces Hellefponti
ar&iffimae funr,ingentes copias traieciffe, & cum
fuis,qui non procul ab Ifthmo ThracijCherrone
fi,haud fane memorabili numero,paullò ante co
ieraât,coniunxiffe nunciatur. Qgare commutato
itinere,obliquam ad Rhodopem vallem biduo e- .
menfus,ad Pontum rurfus finiftrorfum fub Hæ-.
mum declinauit,acdecimis caftrisCauarnam affe- .
quutus, Macropolim, Callacrium, Galatam, Var
nam,& pleraque alia circa litus oppida, hoftium
fugâdeferta cepit , præfidioque firmauit: & ad
Warnam, inuitante & lignationis & aquationis
tommoditate,tum inprimis regis valitudine, cui
in coxendice enatus furunculus magnum do
•• * ' - - 1 • . lorcm
' ■
 *, /

13z , RΕ R v M Hv N G. HI s*r.
lorem inurebat,fubfi(tere decreuit. Varna verò
ipfa in finu angufto , neque profundo fanè fe
rendis nauigijs grauioribus, pofita eft ad litus,
interduo promontoria;io quorum vno Macropo
1is,in altero Galata fita. Litoraliâ omnia circa
oppidum, veneta, aliaeque frugiferae arbores te
nent.lnteriora vallis ad dextram modicis infre
quentibufque vicis agreftes tum habitant,tum co
funr:in finiftra,quà Galata confpicitur, paluftris
eft fub collibus lacuna, quae ad occafum, in alte
ram vfque vallem reftagnante vnda, protenditur.
Dum fic ad Varnam Vladislaus defidet: Turcæ ab
Ifthmo Hadrianopolim profe£ti, citato agmine,.
qua hoftis aduentare dicebatur, obuiam proce
dunt;& feptimo tandem die haud amplius quatu
or milibuspaffuum à caftris regijs cöfedêre. Heic
alij,inprimis Iulianus, mumenda caftra intracur
rus cenfuerunt;alij,inter quos Hunniades, prode
undum in aciem,nec exfpeétandum, dum qui vl
trò bello Jaceffiuiffent,obfiderentur. flagitiofifíi
mum fore,viros forres plus in curribus & vallo,
quàm in armisadfe tuendos fpei habere.Nee diu
tius morati,quàm vt acies vtrimque inftruéta ap
pareret,magnis animis concurrùnt, caedunt, cæ
duntur;fugant,fugiunt,iam hi,iam illi:modò huc,
modò illucinclinante viétoria.Ante omnes Hun
niadesvndique intentus,laborantibus opem fer
-

s.
reconabatur, hortandò , monendo, manu etiam
fortiffima facinora edendo:nec Amurates vllum
boni Imperatoris officium eo diepraetermifit. Is
figno Chrifti crucifixi confpeéto,quod pro vexil
lo in luliani acie præferebatur,Chriftum alta vo
ce inclamaffe dicitur,vt fi Deus effet, poenas vio
lati federis,&fra£tiiurifiurandi, àpeifidis fume
1 .
*-
• * • . £e&,
i.
 LI ■ ■ r *f* r*r r v s. • r*
set,& malos malè perderet. Interea vladislaus
pugnandi ardore inter medios hoftes ablatus,vn
dique oppugnabatursnec fegnius ipfe fe defei de
bat: quum Hunniades intelle&to regis pericule,
per conferriffimos hoftes ad ei m peruolat, obfe
crans , vt periculo fe eriperet; quo viuo, de
fumma rerum non effet defperandum. Ille nihil
ominus acriter in hoßem illatus, quacumque fe
verteret,caedem & figam ingentem faciebat: do
nec equus ilijs fuffoffis,equitem per dextrum ar
mum praecipite m effudit:nec mora: fuperuenien- iwfelici
tibus Ianizaris,telorun\ multitudine,nontam con- ewenta.
foffas eft quam obrutus.Subftitit paullifper Hun- MCD*•
niades, corpus regium,fi fieri poffet, recuperatu. LIV.
nus:verùm vbi paucos, quos circa fe habebat, Tur
carum impetum minimè laturos videret,vno iam
atque altero conata fruftratus,ad fuos iterum eru
pit:inde quum poft fug:m iamdudum à Defpota
initam,Iulianus,defperatis omnibus, cedendum
' fuaderet: fub ipfùm crepufculum per montes in
faltus & deuia fe recepit.Caeforum ex vtraq; par
te numerus haud facilè iniri potuit. Nam per val
lem, perque omnes colles circum, multiplex &c
varia fuga magis quàm caedes fuit; multi in lacu
nam & paludem delapfi merfique:multi in dvme
tis {yluisque deprehenfi & occifi.Turcarun certè
caedes tanta fuit,vt vi&tos fe rati , diu caftris fe
continuerint,mox vbi exaduerfo nihil moueri vi
derunt,fpolijs le&is,pro vi&oribus fe gefferunt:
& regio corpore inuento,modicae altitudiuis co
lumnam , cum infcriptione rei geftae,eodem in
loco ftatuerunt. Hungari verò, & qui cum illis
defertapetierant,praeter Valachos, locorum in
fcitiâ ægrè ad Danubium peruenêre : fi quos ta
I. 3 maero.
134 RΕ R v M Htv N G. HI s r. ^* |
men fortuna illucegit,fime, fiti,vigilia, frigore,
1affitudine,caeterifque malis adeò prius afflixt, vt !
{aepedoluerint,quod non hofti iugulandos fe po !
tius præbuiffent.Errantes per folitudinem autin
èdia diffoluit,aut ad terras hoftiles delatos ferui
tu$ :$; fuit erroris clades, quàm
pugng aduerfae.Iuliano inter fugiendum vim qui
dam ullatam fcribunt, vel praedae cupiditate, ve!
uod vulgò,quafi au&or perfidiae , inuifus erat:
faucium feminudüque in deuio faltu exhalan
*em animam,ab Sanoceo, homine & armis & fà
eundiatum celibri,obequitante confpe&um, ad.
monitumque(id quod euentustandem planum fe
ciffet:) non fuiffe Deo grata quæ contra fedus&
iufiurandum,more magis argutorum hominum,
•quàmex aequo & bono difputaffet:& cum execra.
tione reliéium.Haec eft clades illa ad Varnam me.
morabilis;in qua praeter regem magnaHun
gariae nobilitatis pars perijt:infigni ex
emplo,Deum omnis erga quofcun
que perfidi;£ viadicem. , . -
-

*
 asziszszię
g£££££ R ER V M

H V NGA RIC A
RVM HISTORIAE.
s

*,* 1 1 B E R Qy arrys. :
SA V N N I A D E s cum paucis fugâ ela
*. vl

pfus,adDraculam Valachiae Tranfal

ę pinae principem diuertit,eo confilio,
}\'21q]y£*£$£;isab eo commeatibus,
iter profequendum
β
&ad
fubfidijs, facilius
inde in Hungariam perueniret. ibi homo barba
rus,vel praefentis fortunae contemptu, vel prioris
inuidia,hofpitem non modo praefentibus neceffi
tatibus non fubleuauit, fed etiam in vincula con
iecit.Mox quùm à feipfo, tum ab alijs admonitus,
quam nefariam rem feciffet;cuftodiafoluit, libe
rumque,& muneribus,vt fperabat, placatum, di
mifit.Is citatiffimo itinere in Hungariam prope
rauir,ne rei malè geftae fama feditionem, tumul
tumúe aliquem domi excitaret, aut Friderico Cae
fari ac Bohemis nouandarum rerum, in orbitate
regni,occafionem fimul & confilium fuggereret. '
Cömitijs deinde ad Paeftum habitis, omniúm fuf. Ladisles
fragijs Ladislaus,Alberti filius poftumus, quinq* ***eligi,
• annorum puer,rex eligitur:quíquod & abfens â– **
pud Cæfarem detineretur,& per ætatem rebus
Jerendis nondum effetidoneusjHunniadi interea
I 74 - regni
 136 R r R v M Hw w G, HI s r.
regni adminiftratiocommittitur, quem vnú fuf
cas,aut neminem vincere, acceptamque ignomi
piam delere poffe,vulgò credebant,
XX I X. R EX, L A D I S L A V S IV.
£fwmwiades Co g N o M £ N T o Po s T v M v s.
-

prorex; P; R e x creatus,primum omnium Draculae

inhofpitalisfcelusvltum ijt: ecque cum fi
lio fublato,prouinciae hominem fibi regnoque fi
dolem praefecit.lnterim legati ad repetendum à
Cæfare regem,facramque coronam miffi, nullo
, eorum cur venerant perfe&ò, domum redierunt.
Hanc Caefaris cunéìationem pro ludificationein
terpretatus Hunniades,Carinthiam, Carniolam,
magnamque Stiriae partem ferro, flammaque va
ftauit:fed neque fic Imperatore fe commouente,
conceptæ iræ molem in Turcas eff.ndere decre
uit, Inito ergò cum Scanderbego, Epirotarum du
$flieiier ce,federe;coiitraTurcas mouit;fed'quominus e
-
•
pirotarum auxilia ad locum & diem condiétum
ádfuerint,per Rafciae Defpotam ftetit, qui inuitus
quidem(nam aliter dominatus retinendi fpes nul
la erat)pacem ab Amurate acceperat, inque eius
clementiam fe dederat;& fi non exanimo, pro
pter periculum tamefi patroni rebus fauere fe fi
mulabat,Non tamen vel haec auxiliorum fruftra
tio,vel quidquam deterruit ingentis animi virum,
quin cum fuis copijs fortunam experiri vellet: ac
toto triduo cum hoftibus congreffus , fupra tri
ginta milia eorum concidit : tamdem fuperante
periclit4. Turcarum multitudine,cedere coa&us eft, caftris
{Mr; etiam amiffis. Dum ita in fuga inermis oberrat.
forte in duos latrones incidit , qui ignoto vefti
menta primum,inde auream crucemè collopen
- dentem
- 1.1 n £ m Qv AR r vs. t — sjy
dentem detrahunt. mox, vtinter homines rapa
tes,de praedaaltercatio oritur, vtroque eam adfe
trahente:inde ad manus ventum. Hunniades in
terim,ne ociofus fpeâator effet, vnieorum gla
dio è manibus erepto, proximum conficit ; alter
certamen;detreáâï;prgcepsin fugam abit.Necta
men heic etiam calamitaseius ftetit. Progreffus
parumper, Rafcianum quemdam obuium habet,
& ipfum latronem.Qutm vterque tacitudiucon
fitiffet,tandem Hunniades nutu'ad fe vocatum
rogat,vtBelgradum fe deduceret,magnapromiffa ,
mercede,Annuitille:non Belgradum tamen, fed
Senderinum,quæ Defpotae arx erat,deducit.Idvbi ,
Defpotae innotuit:nec virtutem viri dignitatem
que reueritus,necbeneficiorum in fe exulem me
mor, captiuum detineriiuffit, nec prius dimifit,
quam filium Ladislaum pro fe obfidem dediffer.
Reuerfus,ac non vt vi&us,fed viétor, magna om
niam gratulatione exceptus, Defpotam non mul- Humuiades
tò poft,vaftato Rafcianorum agro, obfidem red- Peffotam
deie coegit,acdeprecantem, in gratiam recepit. dosa*,
Hacre vehementer offenfus Amurates, Frigibegü
addebellandum Defpotam, üm*gniscopijs mi
fit:ac profeélò aétum fuiffetcum Defpota , nifi
prorex,veteris offenfae immemor,properè auxilio
accurriffetjhoftemque,capto duce, profligâffet. I
dem deinde Bohemos quóque& Gifcram, quiin. ii#Tarta
tereà Hungariam inféítarè nunquam defierant; •*•b*
domuit,docuitque virtuti cum vera pietate con- ***
iunétae omnia peruia effe & facilia. His rcbus ab
Hunniade geftis,pacatoque vniuerfo regno, La
dislaus tandem inHungariam redijt,coramque eo
prorexftatim fe munere abdicauit:fed & regno,
vtante,præeffeiuffus,& BiftricenfiinfuperCómi
1 5. , , tátiA
 $p8 Rfr W M Hw N G. H r s r. -

tatu donatuseft. Inter haec Amuratimortuo Ma

humetes fucceffit,crudelis patris multò crudelior
*metes filius. Is proferendi imperijcupidus, Conftanti
caufawiiwo nopolim,non Graeciae tantum,fed omniumin Eu
polim •p- ropa vrbium longe pulcerrimam, oppagnare de
f* créuit:quod& tufpéfibi duceret, tôtà fèrmèiam
Graecia Ê , fedem ac domicilium imperij,
abalijs infeffum videret:multoque terribiliorem
hoftibus fe fore augurabatur,fi vrbé tantae poten
tiae ac famae,à maioribus fuis fruftra & cü dedeco
retentatam,expugnâffet, fuaeq; ditioni adieciffet.
Quapropterexcita magna fabrorum multitudine,
fubitario opere ad faucesBofphori Thracijarcem
exftruxit:validum quoq; praefidiú,& tormenta,&
annonam,quidquid deniq; ad cuftodiam neceffa
rium,inuexit.Tum,non indi&o priusbello, acpa
ce nefariè violata,adConftantinopolim citius o
mnium opinione ingentem exercitum admouit;
& miferè depopulatis omnibus circa agris,vrbem
serra marique fimul oppugnare coepit. lamdu
dum Conftantinus,Graecorum Imperator, ceteri
άue principes hanc in fe fabam cudi animaduer
terant:deque fuo periculo folliciti, quum viribus
multò inferiores fe effe fcirent, quam quitantam
vim fuftinere poffent, legatos in Europam mife
rant,qui Romano Pontifici atque Imperatori, ac
reliquis Chriftianisregibus Graeciae calamitatem,
vnà cum communi Chriftianorum omnium dif
criamine, exponerent,& opportuoum,fipoffent,
auxilium inpetrarent.Mahumetes interea incre .
dibili commeatuum,tormentorumqueparata co i
pia,mariterraque hoftes circumfepferat;& oppo
fitis muro machinis obfidionem ftrenuè cœpit
vrgere.Atque vt ciues improuifus opprimeret,
multos
 _ - ■ r ■ ■ ■ €y A R T v s. 13» . '
;. mukoscuniculos fubterraneofque meatus effodi '
„ curauit:vt verò miles haud difficulter fe hofti fi
;., fteret , nihilominus è loco fuperiore pugnaret,
, ., hincq; facilius, quú forspoftularet, murum fcalis
ç' ` adm6tistranfilifet:ècótinenti,foffam valde pro
- fundam duxit, & eminenti vallo vrbem cinxit;
, quà autem murus Peram verfus , mari alluitur,
- pontem paffuum circiterbis mille fingulari arti- m4g*o«*
£icio fecit,eique turres fuperimpofuit,è quibus ?*au*
milites fereritarijciuitatem fubieâam propugna
<toribus infeftam redderent.His operibus adnira.
bili celeritate perfeétis, obfeffos ità continenter
afflixit,vtdiu no&tuque in armis effe cogerentur, -

nec vmquam quiefcenti fpacium haberent.llli vi- -

• ciirina, iuratife extrema quaeque prius paffuros

- quam inmanus impijhoftis fefe dederent, ala
criter quæuispericula, obftinatè pugnando, fub
ibant . Vbi tantum muri proftratum erat,quans
tum ad immittendum.nilitem fatis effe videba
' tur ; Mahumetes per praecones oppugnationem
in diemcraftinum qui fextus fuit Calendas Maij,
annià Chriftonato millefimi quadringentefimi,
quinquagefimi fecundi pronunciat; omniaque
' militùm direptionipermittit.Eopraeconio, quafi
, prædæ iam certi,exhilarati milites, quifque ad …
futuram dimicationem diligenter fe compara
bant:nec fuit è tanto numero qui eo die cibum ca
peret,indiäofcilicet vltrò fibi ad Deum placan
dum ieiunio.Poft occafum verò folis, quâ primú
ftellarü fùlgor apparuit,læti inter fe cóuiuia cele
ibrare, alias alium poculis inuitare; tum coena in
multzm no£tem produéta, quieti corpora daturi,
complc&i fcfc ac deo(cularii & multis ipterim
- - - - habitis
-

í
°46 re R v M Hw w o. Hf s r.
fhabitis fermonibus,alijab alijs, quafi numquaa
colloquuturi,difcedere.Ediuerfo,oppidanis, co
gnito Mahumetis mandato, & hoftili profpe
άo apparatu,facerdotes& vniuerfus religioforü
ordo,prolatis ex adytis fan&orum reliquijs ac fi
nis,euocato ad hac omni populo vires, feminis,
É atim fupplicationes
facere,vrbem luftrare,omnia templa ac funa odi
re,flere,quiritari, diuinum implorare auxilium:
denique quum iam aduefperafceret , quifque ad
ftationem fibiaffignatam difcedere. Muri craffiti
eseximia erat;ea verò altitudo quae non facilè cu
iufquam vrbis moenibus cederet: pinnae tamen ac
Appugnacula quædã vetuftate collapfaerant,Gi ar
corum negligentia:verum fpes magna def*-*:o-
niserat in pomoerio,quod quìdcm cumulatus v.
bique,aggeribus, magnas propugnantibus ccm
moditatcs præbiturum videbatur, in eo pariter ve
in muro frequentes militum ftationes erant dif
pofitae,qui hoftem,quoties irruptionem molire.
tur,coercerent, Eft verò Conftantinopolis figurâ
prope triangulari.Eius partes duae,quæ mari allu
untur,non nifi claffe oppugnari poffunt:quodfu
pereftcontinentem Š vltra murum & po
moerium,foffa circumdatum eft profunda admo
dum acpatenti.Tertia nc&tis vigiliabarbari, da
to figno,oppugnationcm aggrediuntur: nec mi
nusalacriter oppidani refiftunt, faxafagittafq; fu
pernè iaculantur, hoftéq; infultanté totis viribus
repelluntacfubmouent. Tenebrae in cauffa fue
runt,quare vtrimque vnde impeterentur ignari,
higrauiffimèyuláerarentur, illi magno fuò ma
!o è pluteis ad oppugnandum egreffi, confertim
caderent.Qgum paullò poft diluxiffet, Mahume
Ces
 -*

1.1 n ■ ■ . Qv A r r vs. {4t

res cum fuis omnibuscopijsacceffit: tum conud
catis ad felegatis militumque praefeétis, praecepit,

: vt vnoeodemque tempore, ne Graecis mutuò fé

. auxilio iuuare liceret, Peram ac Conftantino
lim adorirentur.fingulis deindecertum murifpa
cium oppugnandum affignat, vttanto melius cu
iufque virtus& induftriaappareret,& aemulatio
negloriæ ad ineundum prælium nemo non accé
deretur.fimilis fuit pugnae naualis defcriptio.Iuf.
fis mox fingulis in affignato fibi loco confiftere,
vineæ turrefque ligneae ad murumaguntur, moe
niorum primae acfpeculae machinis deijciuntur,
lituis,cornibus,tubis litus ad coelum circumftre
pit.Turcae faéìa teftudine, & fcutis clypeifque
fùppöfiti, magnaviatqueaudaciain murum emi
ti:Graeci ex oppofito certatim faxa in confcendá
tes deturbare,malleolos,ignem,fulfurem conijce
re,tela omnisgeneris intentare , longarijs fcalas
fubuertere,fubeuntespraecipitare. Ad extremum,
continuatae loco fuperiore huiufcemodipropug
natione,nemine ciuium fruftrà laborante,Turcif
que fturnatim decidentibus,longèalius quamMa
humetes fperauerat, futurus oppugnationis exi
tus,videbatur. '& iam plerique oppugnantium,
pofito primo illo inuadendi hoftis ardore,pedema
retrahebant:quum Mahumetes ocyus accurrit,&:
uominatim modo hunc,niodoillum compellans,
ad proelium inftaurandum, continuandamque
oppugnationem hortatur, minatur promittit, un
£at ipfe,voce, manu,nutu conatus fcorum quafi
adiuuans.Ita ergò refumtis animis, proelium re
dintegratur:parsalijalijs fuperftantes in murum
confcendere,pars fcalas applicare , pars murum
fùffodere,omnes denique,contetnto omni capitis
*, - _ -* - pericu
*a* ( Re R v M. Hv N d. H r s r. -

periculo,viam fibi in vrbem patefacere conări. £e*

quamquam à fortiffimis ciuibus innumeri faxis»
fgne,pice ardenti,contis atque haftis impulfi,prae
cipites in terram agerentur: in eorum tamen lo
tum noui continuò ac recentes fubmittebantur,
feque vel paullulum intermittebatur oppugna
tio:adeò vt propugnatores, numero valdè impa
res,tandem viribus omnibus exhauftum, ac lan
guore confeétos,ad internecionem concifum iri,
netus effet. Vna res in primis & oppugnantium
animos confirmauit , & obfefforum debilitauit.
Erat tum Conftantinopoli Ianus quidam Iuftini
ànus, Ligur, homo manu & confilio promtus,
tui etiam paullò ante feruatae vrbis laus vulgò
tribuebatur.Accidit vt inter pugnandum , quum
irrumpentem hoftem aduerfa fronte fortiffimè
exciperet, grauiter incautus vulneraretur.Quare
cruorem è vulnere largiter manantem confpici
ens,ne reliquis perturbationcm afferret, fi dete&a
plaga medicumiaccerfi iuberet, clam prœlio ex
ceffit:cuius difceffurenunciato,Conftantinus Im- ,
perator,qui in diuerfa vrbis parte curabat, reliétis
in ardentiffimo confli&u fine duce ftatarijs mili
ribus,abfentem ipfemet reuocaturus contendit.
ad quem quum perueniffet,orare atque obfecrare,
ne proelium intermitteret,inftare vt rediret,vtque
hoc fe imperatorem exorare fineret , efHagitaret.
verum ille quum nuiiis precibus fle&teretur,quin
iter fuum infifteret,ea tamen conditione porrà ex
&effit,vt fomentis vulneri applicatis,ad ftationem.
maturè reuerteretur.Ea porta eò vfque claufa fue
rat,vt fcilicet praerepta dimicaritibus abeundi fa-.
.
•,
-

cultate,idvnum fibi proponerent, ibi autvincen- .

dum effe fortiter,aut morieadum, Cum luftinia
•-• • , - noti
;
 §. lr ■ ■ r Qv A r rv s. t43
se timidiffimus quifque per portam patentemr
£e proripuit;ac paullatim etiam ijs qui remanfe
rant,animi cecidêre. videre erat alios loco cede
reacdilabi,alios pugnae fegnius intendere, fingu
los debilitatione atque obieétione animi relan
guefcere, omnes viribus fuis diffidentes fugam
explorare.Ea re cognita. Turcae multò maiore
cuin impetu impreffionem faciunt ; nec eorum e*e*p*
vim Graeci iam, & pauci, & languidi, fuftinue- nau:
rùnt. Imperator Conftantinus fuos effusè fugi- *
entes confpicatus,& ipfe per portam,quà Iuftini
anus inde exiuerat,erumpere conatur:ibi in con
fertahominum turba proculcatus interijt. Ex o
mni propugnatorum numero, duotantum hone•
ftam mortem oppetere quam turpiter fugere ma
luerunt.Theophilus Palgologus,& lanus quidam
Dalmata,feruus conditionejqui quum diu acerri•
mèftationem fuamtutati effent,multosque letho
dediffent, tandem non tam viéti quam vincendo
fatigati ceciderunt. Iuftinianus Peram confugit,
ibique, vt quidam fcribunt, turpi mortis genere
pofteàaffe&useftjvel,vtalij,Chium adnauigans,
vel vulneris dolore,vel animi moerore confeélus
deceffit,rerum ante geftarum,gloria per ignaui
am flagitiofeamiffa. Quae tum fuerit captae vrbis
facies,vixcogitatione,nedum oratione quifquam
affequi poffet.Immiffi milites perque vias effufi,
vtim quemque inciderant, fine vllo fexus, ætatis,
ordinis difcrimine,obuios contrucidabât, ftupra
caedibus.caedes ftupris mifcebant:virorum clamo
repuerorum heiulatibus,mulierum lamëtis mo
rientiügemitibus,priuata publicaq; omnia circú
fonabantjipfavrbs paenè dimota,acconuulfafedi
bufais, fuorum in ciuium fanguine natabat,
:- Re$
 *.
$44 Re r v m Hv n o. Hi s r. -

Resfacrae,profanae, iuxtà agebantur, ferebantuf, …

άiyii: rapiebantür:auguftiffimum illudSophiae templô, I!
omnibus ornamentis fpoliatum, pro lupanari & :
-
viliffimo equorum ftàbulo immundis canibus
-
t!
feruiebat.Ceterüquum in diem tertium contimú
aretur direptio;nihil penitusvrbi quondam feli !
.. , ciffimgatque opulentiffimae reliqui fuit, præter
indignam ciuium captiuorum feruitutem, quam
multorum acerbiffimafupplicia,non multo poft
j
• exceperunt.MahumetesinuentoConftantini Im
peratoris cadauericaput demi,&conto infixum
per caftra& vrbem ad terrorem,& ludibrium cir
çumferri iuffit:deindedato Baffis fuis ac praefe&is
ex more lauto conuiuio,omnibus iam ciboacpo
tu expletis,quafianimosquoque conuiuarum fan*
guine Chriftianorum expleturus magnum capti- .
uorum numerum incoenaculum introducit,ibiq;
occidi,ac quofdam etiam membratim diffecari
mandauir.lllud tamen
memoranr,quod ab eo clementer
Imperatoriam fa&um
fuppelle&elem, I

templorum ornamenta,fepulcra,obelifcos,cete
raquepublicæ memoriae monumenta edi&o vio* ' |
lari vetuit,quique earum rerum aliquid haberet |
adfe deferre iuffit.Hancceleberrimæ vrbisexpu wl

gnationem, etfi in Hungaria non fitae omittere -

|

molui:quod inde magna ad Turcarum vires accef

fio faéta eft, quibus freti poftea,tanto grauiusve
hementiufque Hungariam oppugnârunt. Sed ad
*P°'* inftitutum feuertar: Conftantinópoli expugnata,
*£*** MahumeresBelgradum quadrieníiiopößóôïëåí,
sk/idet: omnium animistam vefiementer perculfis,vt vix
quifquam ex omnibus Europæ principibus arma
έontíàexpedire auderet.Solus Hunniädes magnis ,
viribus, íed multò maiorianimoomnem belli ,
*. .. imolem `
/
 11 m m m Qv a & r v s. +45
mólem fuftinebat,focio tamen omnium confili
örum ac laborum fibi adiun£to Capiftrano quo
dam,è Francifcanorum fodalitate monacho, quô
Pontifex sdcruce fignandos milites, vt in talibus
… expeditionibus ofim fieri folebat, in Germaniam
miferat. Conflato fatis magno exercitu, acclaffe
nön contemnenda inftru&s,Hunniades ad opem
fuisferendam proficifcitur;ac ingenti Turcarum ,_,
£rage edita, Mahumetem etiam vulneratum ab artitúdó.*
obfidione reijcit,acre infe&a, omnibusq; machi- ' ** *
nis ami(fis,domum redire cogit.Eain expeditione
fortiffimus atque vnicus Chriftiani nominis pro V.

pugnator,ita vigilijs,curis ac laboribus fefe con

fecit,vtnon multò poft mortem obierit. Moriens
filios Ladislaum & Matthiam,adpietatem & vir- 2;
f®. Ma-* -

tutem eos cohortatus. Capiftrano commendauit: ,

- -e£-CT

quietiam in omnibus omnia veri amici munera

ieligiosè expleuit,nifi quodin litteris ad Pontifi
cem multum fibi ex ea gloria, quae foli Hunniadi
debebatur,arrogabat,feque praecipuo au&ore res
tantas geftas viderivolebat. Eius tamen mortem
adeò ægrè tulit, vt è moerore in morbum incide
ritseoque paullòpoft extin&us, mortui quoque ,
comes fuit; atque ita lu&is Hungaris duplicatus. uter-«l-
Interea Vlricus Ciliae Comes, qui viuo Hunnia £¤•
dinumquam fatis æquus fuerat, fed metu poten
tiae iram diffimulabat, incautum iuuenis Ladislai Ladislaw ,
animum falfis perfuafionibus imbuit, docet,non A„.
minus quam Turcarum fugam Hunniadis morté calumnijs
rebus fuis opportunam cffe, qui priuatam magis petium,
magnitudinem quàm regni incolumitatem vi
uus femper fpe&ârit,ac non 1 inel HungarosTur
1% tisprodiderit,vt ijspoftea adconatus fuos focijs
aque amicis vteieiur.Eò rcgeu iam defunâ; ima
&ffe
 :#46 'R* R v M Hv N o. Hrs r. . .
effepericulo,nifi indomiti patris indomitifupe*
effent filij, qui occafionem quamcumq; regni af
*eétandi non amplexuritantum, verùm etiam vb
-trò quæfituri viderentur. Haec& fimiliacriminá
do,tantum apud regem effecit,vt Hunniadiani fa
cile intelligerent non amplius in ea fe effe grati*,
quam patris&ipforum fummae virtutes maereban
• • •,
v.

tur. Deprehenfo igitur calumniæ au&ore,quimi.

nas etiam publicè contra eos iacere non vereba
assęforeis
tur: Ladislaus,ferocis animiiuuenis, Comitema
« occidis: dit,deq;iniurijs{fibifratriq; faétisexpoftulat: qui
quum non minus ferociterrefponderet,Ladislaus
ftriéto gladio in ei:m irruit , & à fuis vndiqueac
<currentibus, fnultis vulneribus confe&tum reiin
quit. Hæc caedes regis animum tnulto magis exa£
4perauit;fed diffimulans.vtrumq; pollicitationib.
in aulam pertraxit.tbi contra fidem datam manus
eis inijciuntur: ac in Ladislaum mox capitis fer
ipfum car. tur
lis
fententia, cuiüs fupplicium pauci ficcis ocu
fpe&ârunt. Auxit valde conmiferationem,
mifex.
quod ab imperito carnifice fuit laceratus. Mat.
v

' thiam verorex in Auftriam mifit cußodiendum,

Hæc regis in iuuenes innocenfes,ac quod ad ntag
num etiam deli&um excufandum fatis effe debe
bat,Hunniadis filios,faeuitia, multorum volunta
tesauertit, atque odia incendit. Vnde fa&um eft,
Eadislaus vt quum breui poftea nuptias cum Magdalena,
moritawr. Caroli feptimi Francorum regis filia, Pragæ cele
λ4GDLII X
braret, duodeuicefirnojætatis anno,inter totad
* ftantium, atque opem ferre conantium manus.
fubito exfpirârit, veneno, vt creditur, extin&tus.
Fafluntur ergo qui in fuis meritis contra tyran
norum iram quidquam praefidij ponunt ; fed &
tyrannifaliuntur,qui affectibus fuis magis quana
· · · - ratio
 τr b r R Qv A r r v s. $47
fitibhiobfequuti,dum quiduis fibi licereputant,
quiduis in fe audiendialijs cauffam præbent.
xxx. R Ex , marr h 1 a s H v N N 1 4• - -
*, b E s, Co G N o M E N T o - Co R
. • r - uinus.

r\va n r o indigniusLadislaus defúnáiHá

V niadisliberostraάauerat; tanto maior in -

Matthiam fuperftitem vniuerfi populi Hungarici :*

.
fuorapparuit.Eü Ladislaus in bohemiam, fratre :::::
:interfe&
o,profeéìurus,Viennam fecum perduxe- , c4f$
- . . • - -

rut;ibiqae in arce afferuariiuffit. Diuulgata regis

morte,omnium fuffragijs Matthiae & iuueui, &
' captiuoregnpm defertur: quod vbi GeorgioBo
i debraciobohemiæ regi nunciatum eft, continuò
Matthiam Viennâ Pragarn tranfportari curat. Ad
: tum Hungari legatos mittunt,quiregem ab eoex-;
pofcerent , eiufque liberandi rationes inirent,
• §umma tum prudentia vfus Georgius, ne ingra
tispoftea facere cogeretur,quod iam magna cum .
omnium gratia facerepoterat , captiuum non
modòliberum dimittit, fed filia quoque ei in ma
' trimonium collocata,fedus cun eo facit, cumque
honeßiffimo comitatu ad Hungariae vfque fines
* deducit.Tredecim annos natus erat Matthias, quú
' regnum iniret.Hanceius ætatulam nonnulli con
temnentes,Cafimirum Poloniæ regrm fequeban
tur,&ad regnum prouehere tentabant. ln his re
bellibus doinandis primus eius defudauit labor;
inde ceu alter Hercules,ad maximos quoq; labo
ftsnat*,triabella difficillima,trefq; validiffimos
& hoftes vno & eodem tempore fuftinuit, qui vel
* HannibalisautAlexandriMsgni, nedum tenelli
} p. i; a adhwé . . z. s.
•
 *.

14& * * * vw Hv ro. „His r. *.

adhucadolefcentis animum fatigare'potuiffent,

Romanorum fcilicet ac Turcarum Caefares, ac
bohemorum infuper regem.Contra hos tresquo
que duces elegit,Simonem, Sebaftianum Rofgo
mium,& Michaëlem Zilagium, fingulofque fin
gu!is,adiun&a valida atmatorum manu,oppofuit,
«£-£ belli cum Romanorum imperatore cauffa fuit,fa
craregni corona ad eum vfque diem in Außria
detenta.Cum •Caefarianis Simo congreffus,puga
nam aduerfam commifit:fed Matthias, exploratiâ
hoftium viribus errorem hunccorrigere,remque
aftu traétare decreuit.Primum igitur, reconcilia
tis Hungarorum,qui ad defe&ionem fpe&are vi
debantur animis;& ad magnam fpem praemiorum
y ere&is,copias hoftiles inopinatoaggreffus eft, & '
Hungarorum praefidio nudatas, quorum fiduciâ
maximè ad bellum prodierant,fudit ac diffipauit,
Sed nihilo hac victoria elatior, ad Imperatorem
1egatos mifir,qui pacem tolerabilibus conditio
nibus cü eo facerent, regemq; imperij clientelæ
quafi cómendarent. Hacmodeftia haud difficul
ter,quæ voluit impetrauit;& corona pro fexagin
ta aureorum milibus redditâ,paétum fuit, vt Cae
far regem pro filio, ille Caefarem patris loco ha
beret;acrege fine liberis mortuo, regnum ad Cae
farcm deuolueretur.Inter haec Sebaftianus Ro£.
cw»»b*
gonius cum Bohemis belligerabatur.Hùius quo
que belli cauffam prius exponemus, quam euen
, • , tùm.£lifabetha Ladislai mater Gifcram, & Tele
phum,Bohemorum duces Caffouiae ac vicino a
gro pi aefecerat ; qui caftellis hinc inde excitatis, '|
varias in Hungariam iam totos duodetriginta an. ,
* nos excurfiones facere numquam cefsârant ; tan
tumque piaedae conuexeraat, vt opibus confi£, i|
- - nullam
 | -L 1 ■ ■ r, Qv a-r t v s.- ' r*®
* ■ilampacis mentionem,. nifi quasipfi praefcri
1 Merantconditionibus,admitterent. Adeós bello
* *tfequendosmiffüsRofgonius, breui temporis
* faciocaftella omnia aut vi aut deditione cepit,
£ &eie&isvagis praedonibus,limites vtriufque re
$ gaipacauit.Tertius dux Michael Zilagjus,regis a. cwm r*rcii,
j uunculus,qui regnum{ibideiatum ante recufârar, bellumge
* &præcipuus Matthiae eligendi au&or fuerat,con rit.
3 traTurcas ftrenuèrem gerebat: vitare tamen non.
1 potuit(vteft felicitatis comesinuidia) quin male
3 uolisregni affe&ati defe fufpicionem praeberet,*
3 quodnoncognatione tantum, fed fenio quoque
* fetus,liberrimè regem admonere,atque interdú.A,...
* etiamincrepare non dubitaret. Afféntatorum vo- lumnonfè
' dbus impulfus Matthias,tum fuopte ingenio af- ti equi.
„ permonitoribus,fenem optimè defe meritum in
* cuftodiam includi iubet: iamque calumniatorum.
* operâeò res fuit dedu&a,vt in Michaëlem fuppli
& tium fuerit conftitutum;quem tamen vnius ho
& minis fides feruauit.Iscoquuserat;qui innoxijfe
3 nismifertus,per aream arcis difcurfans, tumul
# tumconclamat.necmora:milites,quibus tam ar
3 cis,quàm captiui fuerat commiffa cuftodia, hofté
» adportas efferati,vno velut agmine fa&o feeijci
(* unt:coquus interim pontem penfilem fubducens,
ę, eosomnes excludit,herum vinculis liberat:mox
y queadfcito alio quoque miniftro, qui in eum fi
: ntm rema nferat, arreptis armis reliquos, confi
& quot, & ex agro vicino prorutiffimo quoque fe
*) sferente,arci praefidium imponunt. Qüum verò
;ì Michael contumeliam ab rege Adolefcente fibi il
i£ litamgrauiffimèferret;homines idoneos cum lit
■* trisadeum mittit,in quibuspraeftita ei beneficia
* aprobrabat,quodfciîicetei cuius operâ potiffi- •
110 x, s mus*

•;•
 3e RΕ Rv M Hv n o. Hr sºr,
mum ad regnum proue&us effet, non quae benefa- *
&ori & auúculo, fed quae „Pditori debebatur,mer
cedéperfoluißet, Rex,vera dicin6ignorás,ftatim i
cü eo in gratiâ redijt,omni fa&iinuidiâ in calünia :
tores deriuatá;&inferioris Hügarig prgfe&ü,fum ę
mumque militiae ducem conftituit. Pofthaec Mat
thias belli impetum in Bohemos iterum conuer
tit,quiGifcra duce multum negocij Hungaris fa
ceffebant,mulrumque damni dabant; donec tan
�ißra Mas dem Gifcra Matthiae fefe dedere decreuit. Isaltam I.

thie recom- in adolefcente, ac diuinam quamdam 1ndolem, :

iliatur: cum pari felicitate coniunétam admiratus, ad re- !
gem mifit,qui & fuperiorum temporum faéta ex
cufarent,&pofthacin regispoteftate futurum fe
pollicerentur.Neque enim,Ladislao iam mortuo,
cui facramento fuerit obftriétus, vllam cum rege
bellandi caufam intercedere. Quarefe fuaqueo.
mnia,arces & præfidia, in poteftatem regis trade
re,eidemque non minus fidelem, quàm Ladislao,
operam nauare paratum. Grata fuit hæcregi lega
tio,quum propter fumma ipfarum conditionum ;
emolumenta;tum ob fingularem eius viri in omni
virtutum genere præftantiam , quem rebus fuis ;
seseffcij, non incommodum fore arbitrabatur. Verùm non
wiscum?. armis tanrùm,fed beneficijs quoque vinci turpe ,
fibi exiftimansiifcram non módo donis ftipédio- ,
que annuo affecit,fed etiam fe propinquis fuis v- ,
ni matrimonio copulauit,& adfinitate fibi adiur- ,
xit.Mahumetes verò Turcaruin tyrannus , regis ;
contemta aetate,cum puero fibi negocium fore ,
credebat;miffoque Alibego,fugerioris Myfiae prg- :
fe&to,cladem adBelgradum acceptam vicifci cu-,
piebat.Ei ad Sauum Michaei,Matthiæ: au;inculus, ,
CuIa
; *
 l `. Ε1 * £ R QvA R r v s. ir*. -
i£, ejns exercitu occurrit,proelioque commiffo, non
re exiguum Turcarum numerum concîdit, reliquos ,
in influmen egit;è quibus pauci eaatàrunt , ceteri . . -*

i: vorticibus haufti,perierunt. Ad hanc ignomini

t amedelendam, fecundo reuerfus Akibegus nihilo
meliori fortuna rem geffit:tertiùm verò iam bel
lum redintegrans , non vi&us tantum eft,fed et
: iam vniuerfaBofnia eie&us. Matthia vix digreffo* rai *-

:+ (tertiæ enim. huic expeditioni

^• p
ipfe
p;
interfuerat)' Jas
aicaobfeß;
* Turcae Iaicam, Bofniae metropoliam, rurfus obfi-'T°
dione cingunt, ac fummis laboribus diu no&u-
;. fiue eppugnant. Matthias intelleéto præfidiario
: rum periculo,Emericum Scepufium, quaeftorem.
... fixum,adferendam obfeffis opem amittit, cum co- «
a pijs multo paucioribus,quàm quae cum tanta ho- '
ßium multitudine congredi auderent. Rumorem* *.

, interim fpargi curat,hos tantum paucos effe an- ,

„ tecurfores , regem cum validiffimo exercitu
A fubfequi, iamque non procul ab hoftibus caftris.
g abeffe. Hac fama peculfus Mahumetes , hoftis
3 aduentum minimè fibi exfpe&andum cenfu
a igfed quamprimum motis caftris, retròin Mace- i;„
g doniam conceffit. Hoc modo tribus hoftibus
: validiffimis repreffis , Matthias. Albam rega
lem dedu&us , regnoque inauguratuseft. Qui
bus cæremonijspera&is , totus in belli Turcici.
cogitationema incumbebat,in cuius fumtum Ve- .
netifexaginta aureorum milia annua promife
runt.Eum igitur Rafciæ oppida oppugnantem,fi-
: militer vanus de Turcarum aduentante exerci*
; tu,vt Mahumetem anteà,rumor decepit. In Hum
& gariam interim colluuies quaedam perditorumr
M hominum,quos Caefar profcripferat, è Bohemia
 - k 4 - CQm•
 r%* Rm r v m. Hw N G. Hi s r.
Mattkle* confuxit:quibus nulla apparente cauffa, Suela
diser]es quidam,minißer regius,homo promtae audaciae,
•ds, cô ducem fepraebuit, &accurrentibus vndique qui
Qws bus resfuae non fatis placebant, adfeptem homi
num milia armauit.Sed præuenti regis celeritate,
duceque eorum à lignatore deprehenfo, & regis
iuffu fupplicio affe&o,advnum omnes perierunt.
Hanc alius in Tranfyluaniamotusexcepit,loanne
Vaiuoda regem feferente : quem tamen maturè
confilia aliorum magis,àquibus perfuafus fuerat,
quam fua damnantem. culpamque ingenuè fafsü,
non difficulterim gratiam recepit. Duplex inter
haec calamitas animum eius percuffit.Nam & Mi
chael Zilagius,regis auunculus,àTurcis in proe
lio captus,& Conftantinopoli capitis fupplicio
fuit affe&us.Vehementer etiamangebatur difcef
fu Emerici$cepufij,paterni amici; quicum Tran
fyluaniae Vaiuoda Stephano imperium detre&ta
' bat,nouifque rebus fluaebat. Hunc honinis ami
ci,& quem antea patris loco coluerat, fenis ad
modum,conatum tanto grauius tulit, quod perti
nacia fuaeum merito offenfum non nefciret; vt
pote qui aetatis feruore elatus, iam vix ab animo ,
fuo impetraret , vt fenibus diâo audiens effet:
quodtamen vitium paucorum annorum acceffio,
fed inprimis maior rerum vfus facilè in eo corre
xit.Ad Tranfyluanorum motum compefcendum
profeétus,à Valachis paenè circumuentus eft, Dü
fed eam enim Baniae defidet,Valachi de no&e portis effra
periculo. &tis,in oppidü irruerüt,&inieétis in domos facib*.
terrore ac tumultu omnia cópleuerunt. Omnibus
plateis, maximè circa forü regifq; palatiúafperri
ma pugna cöteritur,adte&a incendio relucétia:in
quaregij,multistamen acceptis vulneribus,vi&o-
f€$
 ( - • p.

' Lτ » er Qv A R r vs.. . mss.

£ res euaferunt.E vafachisfeptem milia defideratâ
I. fcribuntur:èregisexercitu ducenti fupra bis mif- I.

1. le.Ipfe rex faucius, faâa prius cum franfyluano

tranfa&ione,le&icainHüngariam delatuseft : in
. quo itinerecum Emericoquoque, qui cum fplen
; dido equitatu aduenerat,in grátiam redijt. Bohe Hokeemia
migtum regnum miferè hinc inde in magna com procis ob
: pgtitorum multitudineia&abatur. Pontifex Mat ie&a.
thiae regi id obtulerat, quem fciebat non facilè
i, quod femelaggreffuseffet,omiffurum:Georgium
verò Bodebraciwm,qui regium nomé haétenus v
furpärat,Caefarin fidem receptum,peullò poft de
fiituit,& Maximiliani filijcauffam egit: Cafimi
rus etiam Poloniæ rex non leuem fpem concepe
rat,quod multorum animos muneribus & pro- '
miffis deliniuifìet. Primus omnium Matthias ar
* , maarripuit,& poftpofita
magis neceffaria
ę
multo & honeítiore,&
in Turcasexpeditione, in Mora
uiam duxit.Eiad Bohemiae fines occurrit Geor
gius Bodebracius , cumque multò validioribus,
copijs congreffus,proelio inferior difceffit, reli
&o in caftris Vi&orino filio, qui non ita pridem ,
Auftriam percurfans, à Caefarianis graue accepe
rat damnum.Hunc Matthias in arce quadam, quò
fereceperat,na&us,aliquamdiu grauiffimè oblef
fam,adeas anguftias redegit,vt quum nullam fpé
in Henrici fratris copijs,quas ad foluendam obfi
dionem adduxerat,reliquum fibi videret, intem
peßa noéteelufis excubitoribus, elapfus fuerit,
Cafimirus Polonus,Georgijneceffitates ad fuum
j commodum trahens,au&or eierat,vt filiorum al- ,
teriregnum refignaret: fed Georgius, intelle£ta ,
fraude, non modopetitionieiuslocum non de- .
» dit,fedomninòMatthiam potiusadregnum É
{ Vl€Î¤€¤€
 i*4 Rp R v M Hv N G, Hr s r. …
uehereanimum induxerat.Hinc houae fimuftates
inter Caefarem & Hungaros exftiterunt : quae ta
/
men non obftiterunt, quo minus Matthias fequé
tianno Bohemiam iterum hoftiliter fuerit in
MCDL greffus.Hunc impetum Georgius fuftinerefe pof
fedififus,cum Matthiaegit, vt colloquendi fecâ
daretur fàcultas:eaque impetrata, ecquam in fe
focerum armorum cauffam haberet,amicè exqui
rit.non ita de ipfo meritum effe, vt vitae fuae in
fidiaspararet, cuius vitam ipfe non protexiffet
tantum,verùm etiam,quam ornatiffimüm femper
effe voluiffet. Matthias nihil aliud refpondit,
quàm fuifa&iPontificem atque Caefarem au&o-
res fe habere, qui tamquam hæreticorum fauto
rem,regno indignum pronunciâffent., Quum &c
contra hoc multa Georgiusexciperet ; tandem in
annum induciae fa&ae funt. Matthiam difceden
tem duo Georgij filij, impigri iuuenes, Olmuti
umvfque,Morauiae oppidum,profequuti, quam
efficiofiffimè comitabantur. Ibi homo quidam
' Mwtiie impurus regi fuadere coepit,vt fiffinem bello im
fdes, ponere,fibiqueBohemiam acquirere cuperet, re
gios iuuenes cuftodia inclufosteneret.Scelus hoc
exfecratus Matthias,irato vultu, Quidtu, inquit,
propudium hominis,tantifiagitij, tamque non à
fegio fed omni quoque liberali animo alieni, au
&or effe mihi non erubefcis?fimu!grauiffimèmo
nuit,netale quid vmquam fibi excidere patere
tur.Iuuenes veròcomites habitos, donis infuper
cultos, ad patrem remifit. Georgius ita bopafpe
plenus adfuos reuertitur:interim verò epifcopo
xum quorumdam inftinétu,Matthias rex à Bohe
sniæ Ordinibus proclamatur, ittitaque pa&io
… . . effe
 * Ilr m * r Qy A R r v sì 14)
* effè iubetur. Is initio quidem conditionem re.
cufabat: fedfperans facilècum Georgio tranfi.
gipoffe,eam tandemaccepit.Mox tamen eo à Bo
hemis, quod calicis vfum permittere eis nollet,
: repudiato, Vladislaus, Cafimiri' Poloni maior
natu filius,Georgio non inuito,fubrogatur. Nec
6eorgijfilijoccafionibus deerant. Eorum alter,
Vi&orinus,dum Morauiam inuadit,àMatthiae co.
pijs captus eft,& Budam miffus:alter, Henricus,
meliore fortuna pugnæ aleam expertus, Silefiam
' & Morauiam magnis incommodisafflixit. Mat
thias enim in Hungariam reuocatus, quam Cafi
mirus Polonus omni ratione perturbare conaba
tur,vnam poft aliam, ceu hydram quamdam , e
natam feditioné aegre cóponere tú poterat, fuo
rumque animos in officio continere. Haecdum fi- -

unt,Georgius curis atque ærumnis obrutus, èvita ÉÊTA.

difcedit:poft cuius mortem inter Matthiam & V. III
* *morit*,
ladislaum de regno contentio vehementius re
cruduit. Vladislao Bohemorum vulgus, multiq; è
-proceribus,Matthiæ Pontifex Romanus, ac cete
ri,fauebant,fedin primis fortuna; cuiusbeneficio
Polonum cum viginti hominum milibus Hunga
riam ingreffum,commeatuum magisinopia, q^i .
, vi,profiigauit.Dum ita Chriftiani principes mu- '
tuis inter fe certant odijs,& Chrißianum fundüt
, cruorem:MahumetesIfabegum,notæ crudelitatis
hominem,in Europam immittit. Is non tantum rarcafib
maritimam
ad Illyricioram,
Italiae vfque fed Außriam
finesperuagatus,ad quoque rit*mina*
quinquaginta dunt:
, - hominum milia,nemine refiftente, in miferrimâ
, captiuitaté abduxit.Augefcëte mox Chriftianorú
, difcordijs indies potéira,Slauoniâ, Iftriâ & Forü
; . iulijinuafit,&adduodecim hominümilia abegir,
- Interima
 ry6 re R v M Hv M G. HI s t.
Interim Matthias Poloniam omnibus belli cafa>
mitatibus miferè vexabat: fedaudito Turcarum
aduentu,quiIaicam tum obfederant,mox omnem
belli molem contra eosconuertit.Mahumetes ve
rò,hoftem exfpe&are non aufus, machinis in a
Matthia,
quam demerfis,citatum agmen in Thraciam abri
JBobemiäe»
puit magis quam reduxit. Matthias inde contra
Jelowiam.
Poloniam & Bohemiam fimul,quarum illam pa
ter,hancfilius tenebat, arma fumfit:atque in Sile
fiä cum exiguis quidem, fedle&iffimis copijs ve
niens,circaVratislauiam caftra locauit. Quamuis
verò Cafimirus eiufjue filius vladislaus ingenté
adduxerintexercitum,inquo vel vno adfrangen
< dasTurcarum viresfatis effet roboris: nihilomi
nus eos omnibusbelli artibusità ludificatus eß
Matthias , vt non fine dedecore inducias petere
fintcoa&i.Quumque interea Matthiae legati Po*
loniam miferè diriperentac deuaftarent: Vladis
1austandem pacem accepit, his legibus, vt Silefia
& MorauiaMatthiæ effent, Bohemiam veròVla
dislaus retineret: qui fi orbus moreretur , eius
quoque regni iusadMatthiam rediret. Inter haec
Mahumetes cum centum & viginti hominum mi
- \ibus in Valachiam contendit.Eius regionis prin
zrare; caf. cepsStephanus,bellatorum eatempeftate nemini
fecundus, in magnis rerum omnium verfabatur
difficultatibus, nec quò fe verteret habebat.Tan
demtamen conflato è fuis & Hungaris mediocri
exercitu,hoftium copiastriplo maiores aggreffus
eft,& occidione deleuit. Mahumetes nihilomi
nus & Capham obfedit,& multas infulas in fuam
sayashae- ditionem redegit.EcontraMatthiasSabatiam ar
pugnata. cemadSauum fiumen munitiffimam,fummisvi
ribüs oppugnabat: quibus vbi nihil proficere fe
-. - vidie

\
 1.1 ■ ■ ■ Q v A R r vs. ry?
A vidit,manu le&iffimorum militum infidijs collo
m catâ,difceffumfimulat,& adbis mille paffus cir
1 citer retrocedit.Erumpentibuspraefidiarijs, cam
pumque perfultantibus , Hungari ex infidijs
çonfurgunt,& quantopoffuntcurfuad arcem cô
. currnnt. Interim Matthias quoque retra&o agmi
i ne,Turcis hinc inde difperfis fuperuenit, fuifque
} auxilium tulit.Itadiffipatis praefidiarijs, arx pro
pugnatoribus vacua,nullo negocio captaeft , &c
. magnavicini agripars Turcarum metu liberata.
|| Hinc fortunae,tam facilem fe danti, inftandum ar
bitratus,Senderinum,adDanubijripam oppidum,
& ipfumTurcarum praefidijs infeffum, excitatis
hinc inde munitionibus, obfidione ita claufit, vt
nec terra nec mariaditus pateret. Sequenti verò
anno cum Beatrice,Ferdinandi regis Neapolitani
filia,nuptiasimcredibili pompa celebrauit: fugato
interim à fatrapis Hungaris Alibego, Turcarum
praefeéto,multisque in Danubio fubmerfis. Sed
Turcae nouo cum exercitu reuerfi,munitiones cô
traSenderinum expugnârunt , Dalmatiam infu
per,Myfiam & Daciam ferro flammaque depopu
lati funt.Nuptias proximè bellum contra Caefa
rem eft fubfequutum.Erat omninoCæfar Matthig Matthiæ
aliquanto infénfior:cuius tamen iram credibilè cwm cafare
eft Matthiam pertinaciafuaprouocäffe.In eo qui bellumge.
dem impudente valde egit, ceteroqui fapientif rit:
fimus Imperator,quod Polonico & Bohemico fe
deri mimium confifus, vltrò Matthiæ bellum im
dixit,eiulque honefteffimos in Turcis reprimen
dis conatus retardauit. A federatis enim poftea
defertus, illud verum effe deprehendit,quod La
com quidam dixiffe fertur,Pueros aftragalis,reges
£deribus & paétis copuentis decipi folere. Ita
m. Auftriam
v - -
/
 Myé Re r v M Hv n G. H r s r.
Außriam omnem peruagatus Matthias, Viennaia
vfque proceffit,& Cæfarigrauesadmodum pacis
<legesdixit: quæ tanto gratior Hungaris accidit,
•quodTurcae circa mare Adriaticum ad Venetorú
vfque ditionem praedabundi excurrere dicereni
NICOL
*ur.Sed multo maior ea vis fuit quæ eodem anno
*in Tranfyluaniam incubuit; quam tamen fortiffi
mus herosita depulit,vt èTurcarum centum mi
fibus,pauci incolumes adfuos reuerfi fint.Eoteni
pore magna fe rei contra Turcas bene gerendae o
£endebat occafio : fedluâuofa illa Chriftiano
rum principum difcordia' peffum omnia dedit.
Μatthias,praeterquam quod, membris arthritide
fra&is , viae labores ferre vix poterat, cum
vicinis fuis ferè femper digladiabatur : ac fi
quando ei cum Polonis,Bohemis,autCaefare pax
effet,eaplerunqueinfida erat,acproinde minime
diuturna, nec cæteris{atis inter fe conueniebat:
iam tum Deo ad Chriftianorum poenam Türca
rum vires prouehente.In Auftria bello refufcita
MCDL to,Matthias Viennam quoque expugnauit : nee
XXXV. quidquam iam ex omni ditione reftabat, praeter
Neoftadium,quam tamenipfam quoque poft lon
Miesmæ gam obfidionem recepit.Baiazethes interim,qui
c&it: patri in imperio fuccefferat, & Matthiam vnum
maximè metuebat , per legatos inducias petijt,
tranfmiffo Ioannis Eleemofynarijcórpore, quod
rex Budae honorificè curauit fepelicndum. Pace
foris parta,legibus,bonifque moribus rempubli
legibws^ cam ornandam fufcepit. Primü omniú certam iu
iwfitutis diciorü formâ defcripfit:deinde facerdotum aua
*egnum ritiam legibuscoërcuit,quae ad decimas,prouoca
frmat; tiones,periurijpoenam,itinerum fecuritatem per-'
tinent,edi&ofanxit;ceteraque publica omnia ita
- - GOE\e
 `~

11 b £ R Qy A r T v s. .'

conßituit,vtbreui nouum quafi regnum videre

tur.Ipfe quoque ad cultum & elegantiam fingu
karem aulica compofita difciplina,idoperam da
bat,vt Hungari reli&isScytharum moribus, paul
lociuiliorem vitam agere inciperent. Nobilitati
morurè comraendabat virilem quamdam elegan
riam,aedium pro opibus magnificarum fubftru&i-
ones,in peregrinos liberalitatem, humanitatem
erga omnes: quas res ante Hungari nobiles non
ridere tantum,verùm etiam cane peius & angue
vitare{olebát.Suo etiã eos exëplo incitans,arces,
templa,ceteraq; publica ædificia,vetuftate colla*
pfa,multò fplendidiorareftaurauit:tum viros do
£\rina vel arte quapiam liberali praeftantes, vn*
dique, conquifiuit.Ante omnia Ioannem filium,
quàmuis nothum,quam diligentiffimè litteris c
rudiri,& maturè ad magnarum rerum traétatio
nem adhiberi curauit,in fpem regni,fedfruftrà, é
ducatum, Polonis quidem bellurn inferre decre
uerat;à quo tamen eum corporis retraxit infirmi
tas,quam multum auxerant, & ignei animi in i
pfo motus, & fponfa iuuencula , & praecalida
vina.Extremo anno,natura morbis debilitata,pa
ralyfis quoque acceffit, quae omnem ei pedum v
fum ademit.Viennae tum erat, ibique Francorum
legatos audiebat,inde quum menfae affediffet , fi
cus recentes,quae ex Italia allatæ fuerant, appo
ni fibi iubet:eae quum nufquam apparerent,ab au
licis vel per incuriam,xel ingluuiem deuoratae,ita
exarfit ira vt toto corporecótremifceret:quo mo•
tu humores colliquefa&i,in cerebri cellulas defiu
xerunt,Hincftatim fequuta eft apoplexia, & ftu
por:quumq; loquendietiâ facultaté amififfet,tame
3 áé cúmiferabiligemituanimam profudit. Quidã writ*,
•
tamen
 i&66 Re* w w Hv N G. Hr sºr.
tamenàconiugeBeatrice ficus ei veneno tih&tas
datas:alijimmiffoperanum dormientis veruà fu
isnecarum tradunt,ne indicia fceleris appare
rent.Hicexitus fuit omnium fuae aetatisregumpo
tentiffimi ac fortiffimi,quem equidem, fi vná de
masiracüdi;vitiú,nemo vmquäfatis laudârit.Res
£ium enco
ab eo geftas nos breuiter tantum attigimus : vel
smiem.
hinctamen indomitam eius virtutem, animumq;
humano maiorem quis aeftimauerit , quod vno
tempore,vnus omnium arma fuftinuit, Boemiam
fubegit,vicit Valachos,afflixt Polonos, Hungariâ
rebellantem domuit,Auftriam in fuam poteítaté
redegit,ad Oceanum vfque & mare Adriaticum
regni terminos protulit, Hydruntum obfidione
liberauit,innumerabilesdeniqueTurcarum copi
asdiffipauit atque concidit. Ad hanc armorùm
gloriam litterarum quoque adiunxerat fplendo
rem,quarum ftudijs quidquid à negocijs fupere.
rattemporis impendit.Intercoenandum vel prä
dendum,vel liber legebatur,vel doëtorum fermo
nes varijsde rebus audiebantur. Sermone vtebi
tur comto, multoque vrbanitatis fale afperfo: id
quod eiusfacete di&a & fa&a, à Galeoto Martió
colleéta,teftantur.Sedquid heu fumus homulfi!
Quam minimè talis câtaftrophe talem decebit
fabulam! Adeò nihil eft ab ómni parte beatum.
Tria maximèpaullò ante mortem fuis commcn
dauit;vt filium fibi regem fubrogarent (periculo
fum aliunde accitorum effe imperium) vt Beatri T.
cem reginam cum fuis rebus maacutè è regno di
m.tterent:denique vtcopias illas pigras,quas affi
duò ipfe aluerat, in armis femper haberent. quae
nifi facerent,breuiregnum,vt accidit,euerfum iri.
Cidauer eiusAlbam regalem dedu&um , nique
— regum
 - Lt B È R Qv A R t v s.
, **gum conditorio magnificè depofitum eâ.
• i
í
f. xxx 1. R Ex V l • o islays s f- . ;
¥ , , •^ i , c v N D v s. ,

. v 7rAR 1 1 s deindeftudijs in rege fublegendö .

V certatum fuit.Erant qui Maximilianum Au- ,
£rium euocandum q;níebânt:nonnulli Ioannemì
Hunniadem patri fufficiendum fuadebant: Polo -• -

nus prolanalberto filio laborabat, & nonnemo

ex proceribus.Horum oinnium diligentiam atqué
induftriam vniusvicitfecum
fcilicet,ambitus:quæ feminae, viduæ
reputans Beatricis
quàm .. . .
grauè Èeârici;
effet è tam alto veftigio ad priuatam recidere for. vperaviae s
tunam, rationes inijt,quibus regiam dignitatem
retinere poffet.Iamdudum illa in Olmucenfi col
loquio Vladislai amorem hauferat;formaque eiuä
tapra,maritum fibi exoptabat. Adeum ergòrhit
tit,qui,fi matrimonium promitteret, fpem regni
ofténtarent. Nam & Budam,reginm fedem, tené
bat;& magnatü Hungaricórum plerofque preci
bus&largitionibus fuas adpartés tradúxerät:tum
copias illas quae ab armorum colore nigræ dice- ^
banrur,præcipuum regni robur,fibi obnoxias ha
bebar.PlacuitVladislao cónditio: & ad reginam
profe&us,eius operârexproclamatur, inde Albâ regìùùadi
iegalem,à Cæfare interrègni tempore expugna- pjcitwr;
tum,& præfidiò impofit^ ihunitam,deditione ca- *""""'
pit,Caefarianofque omnes admonet,vt quahipri
mum Hungaria excederent, præfidiaquè traderét.
Ita breui regionem omnem in fua verba adegit:
hec Maximtlianus quidquam contra niol:ri poté
fät,quem & Francici bélli cura difincbat;& fibi
fuifque promiffa& cbrfi fiata,fucceffio imagnâ
ex paf=
-.
 $6* Re R v M Hw w G. HI s r.
ex parte mitigârat. Sed ex omnibus nemo msgis
εxfpeétatione votoque fuofruftratus eft,quàm re
gina vidua:quae ab vladislao repul£m paffa, vbi
matrimonijiiipulationem à Pontifice quoque ir
ritam pronunciatam accepit,Neapolim pudore &
jndignatione plena conceffit,ibique vitam paenè
folitariam egit. Vladislaus verò neptem fororis
Galliarum regis vxorem duxit, exque ea Annam
& Ludouicum fufcepit. Vladislao rerum potito,
*MDxiv. Baiazethes magnum exercitum ad opprimendam
Hungariam contraxit.E Turcicis praefeétis vnus
in Croatiam cum o&o equitum milibus irruens,
*loca omnia adlulam & Petauiam vfquepcruafta
*bat.Hancàpatria calamitatem auertere cupiens.
Trencinus quidain, homo ftrenuus, colleótis ex
omni hominum genere,circiter feptem milibus,
atque ijs plerifque omnibus armorum traéìando
rüimperitis,acré primùm corfi,&ti m edidit; fedà
Prangepane turpiter defertus, fuis paenè omnibus
amiffis,viuus in hoftium poteftat: m venit. Hæc
clades regi non minus acerba fuit, quàm nunciata
procerum quorumdam , Laurentj & Stephani,
defe&io. Èius hofti rependendae ftudio Paullus
- Canifius,media hyeme peiD. nubium glacie con
alibegu cretum copijs expeditis in Myfiam tranfportatis,
cladem
Alibegi domicilium expugnat,vxorem eius,libe
fenti» ros, magnamque rerum pretiofart;in vim fecum
abducit,fruftra perfequente Albego,cui Danubi
us in glacicm folutus, omnem affequendi hoßis
fpem abftulerat.Ille velut in rabiem verfus,capil
les fibi reuellere digitos corrodere; fed quum in
de nihilo melius res fuas habere intelligeret;Bel
gradum proditione tentandum fibi femit:quæ ta
men maturè detecta fuit,auétorefq; horiédis fup.
- - Plicijs
.- ■ i
 -- -

;.

- ILI » b R Qv A r T v s. rô£
[?
pltcijs affeâi.Rex tam domefticis tollendis diffi* '
$
3ijs, quam componendis quæ cum fratre ac Polo
!
niæ regno intercedebant controuerfijs , ccmitia
£æcouiam indixit, atque ea Polonoseuocauit.Ibi
deni exvtraque gente dele&i,qui concordig leges
fcripferunt.Hinc in Tranfyluaniam profe&ius, dä
in ea quoque regione pacanda occupatur, fubito
Turcaruam aduétu,qui Belgradum, modico teneri
eam praefidio non ignari,innaferant, in Hungari
am fuit reuocatus, ijs Pauli Canifij potiffimum,
virtute itertim reieétis,praefidioque confirmaro,
rebelles Vaciæ fibi addicendam cauffam adeffe
iubet.Eo Laurentius Tranfyluaniae duxvenire nô Rêeîaa}
aufus,matrem ad regem mifit,quae abfentiam ipfi- Vladiilas
usexcufaret,acfi qua in re opus eßet, deprecäre- ?*"**
tur.Hac eius contumacia vehemëter rex offenfus,
rebellionis ei poenam denunciat,ftatimque copi
asmittit,quæ agrum eius yniuerfum occuparent.
laurentius igitur omni fpe incolumitatis abie
&ta,in Illyrirum profugit: vbi quoque pro {pe
non exceptus,Stephant.m Palatinum,aliosque de
pace oratores mifit : nectamen quidqu*m prius
impetrauit,quam omni dirione exutus,nihil è pri
ftina fortuna reliquum haberet.Tum demem in
fupplicem rex mifericordia vfus,principatum ei
reftituit,quam prius ingentem pecuniæ fi mmam
numeraturum,acpofthac in regispoteftate tOtunì
fe futurum promififfet. Pcggium deihde honi
nem multis flagitijs coopertum, capitis fupplicio itemque
affecit:Aurang Prioré,&mulierum & monetæ ad f giiiofi;
ulteratoré aquis fuffocari iuffit: Sigifmúdü Quin
qucelefiensé Epifcopum peculatus poftulatum,in
carceré cóiecit,qui poftea libertatem quadringé- .
y. tisaureorum milibusredemit. Hae ratione mul
ß i. a. tQrunì
 …
a. -

164 R E R v M H v N G. * H I s r. •
torum faftum qui regia lenitate abutebantur,in
figniter repreffir. Anno poft Sefquimillefiinü pri
mo tan-alberto Poloniæ rege in ipfo aetatis fore,
MDI. defun&io, Ordines fratrem eius Vladislaum re
Mdv.^- g:m elegerunt: fed is Alexandrtm fratrem reg
nare iuffir.Qjinto poft anno Maximilianus Cae
far Presburgum obfedit,& vt Hungarorum proce
rum confpirationi obuiam iret, & regi timorem
iacuteret,quem id agere nonnulli fufpicabantur,
vt fucceffionis ius ab Auftria familia aliò tranf
ferret:vbi verò regin: m grauidam effe accepit,in
ducias adreginae vfque partum;eaque puerum nö
• multò poft enixa,pacem cum Hungaris fecit.Puer
Vladislao is immiiaturo partu in lucem fine cute editus
£.- füit, quam nato iam medici vnguentis &.em
ΆΤ plaftris induxerunt: idque tum etiam prudentio
res pro malo augurio interpretabantur. B. muJus
• is,patre viuo & reguante,coronatus eft;qui fene
&ture iam grauis,filij fecuritati hac ratione pro- ;
fpicere , caeterofque à fpe fucceffionis excludere
voluit.Inde in Bohemiam ad ftatum publicum or- ;
dinandam,profectus, magnum adijt vitæ difcri- ;
men. Exorto enim inter Bohemos & Hungaros in
nobiles,ad H iffiticarii religionem,tumultu ; vul- !
gusadregiam cum armis accurrit,fcalas pofcit,ac ;
cetera ad oppugnatiónem neceffaria comportat.
Rex de fuo & fuorum periculo certior faétus,
quamprimum feditioni occurrere ftudet;dimiffis
in omues vrbis partes idoneis, vulgoque non in
urfis hominibus, qui t.multuantes,ac propè fu- !
- rentes,vel verbis reuocarent, vel fi monitioni lo
perit*** c, m non darer:t,armis prohiberent. Anxio dein
!"'**'*''* de & per feneftram quid sgeretur profpicienti,(e.
*** nex qi;idam bembarûaiciím intehtat; & quam
* • - uis
-
f .
 - I. r n s R Qv A R r v s. -16;
eis aberrauerit, adeòtamen, qui cum rege erant
exacerbati furit,vt non potius cöquieverint,qu; m
difie£ta multitudine,non hunc tantum, fed reli.
quos etiam feditionis au£tores comprehenderër, Nobilitati,
eorumq; fupplicio ceteros deterrei ét. Quibus pu affa
nitis,V1adislaus in Húgariâ reuerfus nihilo meli
9ré rempublicâ offendit: Pleraq; enim omnis no
bilitas regis indulgentiâ in faftim intolerabilem
elata,tenuiores non defpiciebat tantum, fed iniu
rijs quoque prægrauabat: necerat vllum in legi
bus perfugium, quibus illi, velut aranearum te
lis,minimè conftringi fepatiebantur.Muffanti in
terim multitudini dux magis & occafio,quam ani
mus ad feditionem deerat, in hoc rerum curfu Se
lymus,qui viuo patri regnum præripuerat, & in
alios Hungariæ partes hofii}1ter incurfabar, &
Thinninium Croatiae oppidu m ( quod merito
quis compedes eius vniue: fg regionis dixerit)ten
tabat,& regis ingenium ocij cupidum, & ærarij
inopiam ad fuam vtilitatem trahens. Opibus per
id tempus, confilio & au&oritate forebat Thc
mas Cardinalis, Archiepifcopus Strigoniepfis. Is
animaduerfa periculi magnitudine, vt publicam
inopiam fubleuaret , Chrifti crucem Pontificis
permiffu,quum in Hungaria,tum in vicinis regi
onibus prædicari curat; magnamque vim armato*
rum ad bellunv facrum cogit. Qui vbi magis ad feditiocos
fpem prædæ quàm vitæ æternæ, quæ eo 1n beilo citata.
occubituris Pontificis liberalitate promiffi fue
rat,conueniffent;plebs grauiter de nobilitatis in
iurijs conquefta,Fruftra fe paffim clamabat ad ex
termuin hoftem proficifci depellendum quos do
ni multò acerbior promeret feruitus, imbuendas
prius fupeibiffimorum hominum fanguine ma
• -' • , L 3 w müS,
 «*

p68 Re R v M, H v N G. Hrs r.
mus,quas ciim Turcis conferturi effent,neprovněs ,
tyranno naulto8 perferre cogerétur. Regem ocio- ;
fùm plebis iniurias fpe&are; neque ipforum me- ,
tu vel hifcere audere.Ei non minus quam infimis
gratam fore homihum impotentium coercition&
Hæc vbi magna cum procerum,epifcoporü maxi
mè,qui ceteros & diuitijs & luxu fuperabant, in
uidiâpaffim ia&arentur: multitudo ducem na&a,
Georgium Seggium, hominem acrem,nobilium
facultates quas poffunt diripiunt, ipfos dominos
ad necem conquirunt, multaq; paffim auaritiae &
crudelitatis exépla edunt.Tandem à Ioanne Vai
uoda,magnae fpei iuuene,quipofterius Hungarię
regnum ambijt,ducibus comprehenfis,ac reliquis
fufis,ac magna fuiparte cæfis,aeftus hic cöquieuit.
e*fèveré Seggio ferrea corona candens primùm impofita,
Qshita, deinde vena apreta eft,fanguifq; fratri eius Lu
catio adbibendum porreétus:mox è captiuis ali
qui adduéti,qui faeuiffima fame eum in finem na
cerati, femiuiuum & fpirantem adhuc dentibus * '
Janiârunt,& in ventrem condiderunt.Ceteris fe
ditioforü ducibus vel ftipites per inteftina ada&i,
vel cratib*ad prunas impofiti, & femitofti,fuibus
£melicisprocibo obie&i.Sedáto motu, inducijf
que cum Turcarem Imperatore fa&tis, Vladislaus
Viennæ; quò ad Max'milianum Cæfarem venerat,
filiam fuam Annam Cæfaris Nepoti Ferdinando
defpondit;ipfe vicifiim fiiio fuo Lodouico, penes
quem iam tum regium nomen erat,Mariam,Caefa
|
ris neptem,accepit vxorem.Budam inde reuerfus,
wladislaus podagræ doloribus confectus, nono poft menfe |

*mr*w, exfpirauit,anno millefimo quingétefimo decimo |

fexto,Martij die decimo tertio. Ingenio fuit non

acerrimo quidem,mediocritamé,& non inamoe
- noiLa
 I. 1 1 B R Qv A R r v s. 16*
" nostatimæ linguae peritus,iußitiæ & paris aman
*' tiffimus,beneficus,& mitis;illud vnum. fibi Iandì
* ducens,quod nemini vmquam fciens iniuriam fe
*' cifet,tn negotijs arduis doétorum & prudentum.
* confilijs vtebatur,nec facilè contrà fàciebat: pre
cationibus, æterifqae pietatis exercitijs adeò de
ditus,vt inuidi ad monnc horum regendam famili- ,
am aptiorem eum, quam ad regnum dicerent: in. .

fumma,pacis artibus quam belli clarior. - -

-
xxx 1 1. R EX, ly D oy 1 c V s if.
- _
*.

Oftquam decimo ætatis anno Ludouicus reg

J! mü änjt,ftatim ortæ funt inter Apceres diffenfi
ones;metuq; regis abieóto,qué aetas viliorem fuis
£aciebat,quifque,tamqu*m in interregno,cupidi- /
tatibus fuis obfequebantur.Comitia igitur Budam.
indi&a funt,proregi eligendo: quam dignitatem ,
vehementer ambiebat loannes Vaiuoda, vir ma
gnae inter fuos auóìoritatis;fed, Cæfare maximè.
annitente,cui iampridem fufpectus erat , ea fpe
fruftratus difceffit. Porrò quum hoc potiffimum
tempore,omnium quæ fequutæ funt calamitatum
femina ia&a fuerint; lubet adfcribere verba illu
£ris & prudétis viri,Sigifmundi, Baronis Herber- Hungarie.
ftenij,quibus illorü temporü fatum depingit , &. ffatum affi
' quas ipfe notauerit cauffas excidijHungarici, re- °**
cenfet.Matthia, rex inquit,neq; regto fanguine ma
tus,neque vetufto Ducum aut Principum ftem mate
claru;non tamen nomine folùm Rex fuit, fedipfare,
Regem praftitit : ac non modo Turcarum Prtncipi.
, fjtitvtreftitit , eiufque grauißimas imprę£tumet.
4. � inui•.
 i68 R* R v M Hv N G. .H i s r.
', inuiâus fúffinuit: verùm & ipfi Romanorum fmpee
ratori,atque adeò Bohemia & Polonia Regibus me
gottumfecit:denique omnibus vicimufiu, terrorifu
11.Quemadmodum autem buiu Regu virtute, ac re
bu praclarègeflu Hungaria regnum adfùmmam po
tgmtiam,ipfò viuentc,peruenerat:tta eofùblato,quafi
*mole fua laboram, imltnare cœpit. Nam qui ei[wc«
veßit, Vladislaus Bohemiæ rex,Cafimtru Poloniæ re
gis filtius primogenitur,princeps quidem pius, religio
Jus,& vita invulpata,fed ad moderandam tam belli
gofam gentem, 1m tamtu prafèrtim boffu vicinitate,
minime fffi:ien,fuit.Etenim tot rebus fecundi fe
sociore$ & infolentiores faâi Hungari, bengnitate
& clementua Regu abutebantur adligentiam, luxu
riam,defidiam faftum:qua vitia eò tandem euasêre,
vt etuam rex ipfe contemptui haberetur. Porrô Vla
dislao defunélo,fub eius filio Ludouico, cum hac ipfa
vitia magts ac magu inualuêre: tum, fi qua reliqua
fuit belli difçiplima,ea tota eff amiffa, Nec potuit
Rex puer,his mali, ob atatem mederu: mec alioqui ad
eum,quam devebar grauitatè educatus fuit. Primores
regni, ac pracipuè Pralati, luxu penè incredibili dif.
fluebant:& certabant , quafi amulatione quadam,
ium interfi,tum cum Baronibus, vt alios profufivre
& fplemdore vinceremt.ltdem Nobilitatem, partum :
bemefi, js ac pramjs, partim etiam potentia ac me
tu,fibs obnoxiam temebant,vt plures affeéìatores ba
berent,ac eorum ffudijs,& auclamationibus in publi.
•ü conuentibus iuuarentur.Mirum diétu, quâ pompâ,
quo apparatu,ac quibus equitum vtriufque armatu
ra vopijs, Budam fùnt ingreßi, pracinätibus tubicini
*.
- bus,
 -

Ετ Ε Ε R Qv A r T v s. I69,
**
£af,ad cuiuflam quafi Triumphiffecicm. Porrà in
Regiam cum irent,aut inde redirent, tanto deduéto
*um & ftipatorum comitatu vndique fepti incede
bawt, vt vici & platea vix cateruam caperent. Cum
verò pramdcndum effet,tota vrbe, ad aedes cuiufque,
tub4 men aliter atque in caftrú refónabant, & dtve
bantur prandia in multa, horas, quæ fomnus & qui
es excipiebant: quàm contra quafifolitudo quadam
effet circa Regem;& fines regni interea deffituti me
ceffarijs prafidg*,impune ab hoftibus vaftarentur.E-
pifcopatus,dignitatts , & pracipua qüaque officia,
promifiuè non pro meritorum fatione, conferebam,
tur:& quoplus potentie quifque obt mebat, hoc plus
iuris babere credebatur. Itaque lab. rabat iuftitia,
& prem ebantur infirmiores : ' ac ommi bono ordine
fùblato,atque euerfo, fùbinde inueniebatur aliquid,
quod Reipublica labem aliquam, cum vulgº detrim en
ro afferret:&c. Demique ea erat im vniuerfà Hunga*
ria omnium rerum inlinatio,velpotius confufio,'vt
quiuis felminimam experientiam habens, regnum
boc tot malü obnoxium, etiamfi nullum vicinum ha
beret hoftem, mox perire oportere prefficeret, &c.
quod mibi tum prafagiebat amimus,quodque metue
bam,m bilproficientibus bonis ac fiât, monitoribu,&
confùltoribus, ingentinoflro maio euenit:neque dum
huius tragædiafinis eff. Aula manfit qualu erat:&
mhil remiffum eft à pompâ faftu,infòlentia,ac luxu.
donec confideret. Vt non ineptè quidam cx Aulici,
tum dixerit,S£ N v M Q v A M V 1 D I ss E V E L.
' A v D I s s E R E G N v M V L L v M, QV O D.
Ma u o R E, AT Q_v E H y N G A R i A» G a v •
v,
v. IL 5 D 1 O.
 * -

17e R E R w M H v N G. H 1 s r.
ro 1 o E T T R 1 P v D i o P e R I R E T. Haee
ille.Non latuêre haec infidiofiffimum Turcarum
tyrannum Selymum,qui fuba&is ad orientem re
gionibus.Europae totus imminebat, Nec minus
impigrè Cæfar Maximilianus ad bellum fe com
parabar,omnium ferè Chriftianorum principum
auxilijs fubnixus,& temporum commoditate ad
-iutus;fic vt omnia in tyranni exitium confpirare
viderentur.Sed Maximiliano morte abrepto, tam
pijtamque neceffarij belli omiffa cura eft. In
Thracia quoque intereàpeftis peftem abfumferat;
Selymopeftilentiali morbo fublato: cuius mors
vt exigui temporis quietem Hungariae peperit sita
ftolida Hungarorum'ferocia breui poß bellum
exitiabilesonciuit.Solymanus enim, paterno oc
s&manu cupato regno,per legatos Hungaros admonuerat.
pacem Hum mallente fibi pacem cum ipfo effe,an bellum; pa
&arú offert: cem quidem petenti fe nemini negaturum,fed nec
vires cuiufquâ extimefcere,necbellum depreca
ri.Hi: Hungari ftolicè feroces, Legato cuftodiam
ponunt;quod idem fuo ante apud Turcarug, Irm
peratorem internuncio fa&um dicebant. Is fuit
Barnabas Belus;qui quum ad Selynum Aegyptio
bello occupatum veniffet,iuffus tyranni reditum
exfpe&tare,feptimo demum anno,rebus cur vene
rat infeétis,domum remiffuseft.Haec quum ita in
Hungaria geri audiuifíet Sigifmundus Poloniae
rex,velut èfpecula futurum profpiciés tempeßa- .
tem,H ungaros numquam monere deftitit, vt pa
cem oblatam ne Ę;
tam grauem aduerfarium in hac immatura regis
ætate , rerumque omnium perturbatione,infe
concitarent. Quod regis fapientiffimi confilium
quumapud hominestemerarios, fuifque viribus
- nlmlupm

, , '
 •*

: ■ 1 ■ ■ ■ Qv A r r v s. 17*
,' nimium tribuentes non voluiffet:fequata eft illa s
… tépeftas,quae inuoluit & afflixit omnia: $olyma- '
„ nus enim,Syria & Aegypto pacatis,arma ftatim in
„ Hungariamiconuertit,& Beigradt m, fiimiffimum Pekradw
totius Hungariae propugnaculum, à cuius oppug- ******. '
natione,vt fupra diximus,& Amurathes eius ab
auus,& Mahumetes proauus, magnisacceptis de
„ trimentis,repulfi d:fcefferant, adortus, breui in
poteftatem fuam redegit. Neque enim proceres,
èonuiuijs & theatris dediti, & publici dedecoris
cladifque immemores, quidquam in commune
confultabant;nec rex in tanta ætatis imbecillita
te,& publici aerarij inopia,vel periculum fatis in
… telligere,vel occurrere ei poterat. Suis igitur vi*
ribus diffifi,Legatos quoque verfus dimittunt,qui
Chriftianorum Principum, Ferdinandi inprimis,
auxilia implorarét, quæ nifi properèmitterentur,
aétum effet de communi falute.Sed quum & exte
ri Principes morâ interponerenr,& Hungari ipfi
nihil priuatarü opú,aut pauxillù admodü in me
dium conferrent:Solymanus,Belgrado,Salanca,&
Varadino-Petri captis,traic£toque noftrorum fe
cordia Sauo,ad Vileccum fubito,nemine impedi
ente cum viétric.bus copijs accedit. Rex , Tol- clades M&
mae proceres cum fuis qu: mque copijs adeße fi- gacrwf&
bi iufferat:ipfique vicefimo quarto lulij Buda e
greffus,cum tribus peditum & equitum milibus
eò contendit.Praecipua fpes erat in Ioanne Vaiuo
da,qui validas Trâiyluanorü copias fub fignis ha
bebat.ti ancipitem deliberationem quü nunciorú
, vanitas,ti.naregis mandata,fecum ipfa pugnantia,
, . facietà:Rcx.a.à quodá,cui hoft, ü res erät explo
' ratiffimae,clanculum admonitus fuerat,nihil fore
confalius quam fi Vaiuoda Tranfyluanus cuia
- Tranß
 , -

j7* R£ R v M , Hv N G. HI s r.
clade* Ma Tranfalpino vel à tergo hofti fe obijcerent,vel i!•
gace»fii, Joad Hüngariae interiora progreffo, iunétis viri
bûs Thraciam,omni præfidio nudatum, inuade
rent,ita enim fore vt hoftis vel opprimeretur in
medio;vel certè ab incæpto defiftere,&adfua de
fendenda regredi cogeretur.Hoc confilium quum
multi fofpeétum haberent,diu res fuit ventilata:
quum verò nihil certi expediripoffet , Vaiuoda
juffuseft facere quod magis è republica effe arbi
traretur,Dum haec aguntur, praeterierat iam tem
pus conuentuiTolnenfi defignatum,neque tamen
<quifquam eò venerat;videbanturque omnes regé
refpicere,nec prius venturi quam regem prædiéto
in loco iam effe intellexffent. Vnus Andreas Ba
torius ad Penteleum cum regijs fe coniunxit : ibi
nuncius à Vaiuoda adfuit cum his mandatis:Non
dum fe quidquam certi conftitutum habere , ob
tantam nunciorum varietatem. Modo iuffum fe
cum rege copias coniungere,modo hoftem à ter
go aggredi;inde iterum priora mandata repitita.
fe quidem quæcumque rex mandauerit, impigrè
& fideliter exfequuturum.Ceterum illud de hofte
à tergo circumueniendo,ferun iam nimis effe, &
valde periculofum.Iam enim Tranfalpinum çoa
&um in Turcarum caftra obfidem mittere fi!ium;
nec quidquam mouere aufurum. Qgocirca con
fultiffimum fibi videri , vt coniunëtis viribus,ca.
ftra hoftium 3doriantur. Rex collaudata huc fen.
tentia,nuncio mandat vt dies & nocìes, quantum
maximè poffit,itinere continuato, ad Vaiuodam
feftinet,eumque quam celerrimè cum fuis copijs
ad regem venire iubeat;tum poteftatem ei fácir,
cuiufcumque conditionis homines,quimodo per
ætatem arma ferre poffent,in militiam euocaridi.
Mi(fi
 \ LI p E R Qy a R t v s. i7}
'* Miffi quoque qui vndique auxilia vrgerent. Dum clades mj
* Tolnae rex exercitum cogit,nuncius adfertur,Tur- gaceyis.
* , cas villecco expugnato,ad Effeggium properare..
* Defignantur itaque ex optimatibus nonnulli, qui
Draui tranfitu hoftem prohiberent. Ex his quidã
intempeftiuè admodum priuilegia fua allegant,
* quibus cdntum effet ne Barones aliter quàm fub
a vexillis regijs miilitare cogantur. Hic rex vehe
s menter iratus,in magna Senatus frequëtia, Video,
inquit,ego vnumquémque capite meo (ipfa regis
verba ponimus) excufationem & falutem capiti
fuo quærere.
fufcepi,vt Egomeum
caput proeò
quidem huius expeditione
hancregni m
& veftra A*

* omimium falute quibufcumque periculis obijce- \

rem.Ne quis igitur fit, qui poffit excufationem a

liquam fuae igiiauiæ à meaperfona fumere, neue ,
aliquid mihi poffit imputari:ibo ego,Deo optimo
maximo bene iuuante,cras vobifcum eò quò alij
fine me irenolunt, Ad hæc quum obftupefcerene
omnium qui aderant animi,nec quifquam iam ef
fet,qui non vltrò eam prouinciami, quam paullò.
ante omnes,præter vnum Hügariæ Palatinum, de
treélârant,fibi depofceret: rex figna canere iuber,
& 1n diem craftinum iter pronunciat. Tolna e
greffus,Segfardum;unde fecundis caftris Bathum
puenit. Erat inter ceteros duces PaulusTomorae*,
Épifcopus Colocenfis,èfamiilia Francifcanorum
monachus, homo imperitus & temerarius, fed
manu promptus animoque impertcrritus : qui
qut.m non femel Turcas ab exercitu longius di
■ • greffos concîdiffet,vel moratores-excepiffet, ad
tastâ exiftimationem profluxit, vt quum de fum
mo belli duce eligendo confultaretur,vnus,ifqué
monachus,tot viris militaribus fit praelatus. Sunt
qu1
 Y7:4 Ra R v M Hv N o. Hi s r. .
tlades mo quicum multa ambitione honorem hunccaptâffe
&*cenfis vdicunt:alijveiò vltro delatum diu multumque
recufâffe,actandem inuitum fufcepiffe fcribunt:
quod & nobis verifimilius videtur. Ei adiun£tus
fuit collega Georgius,ComesScepufienfis Vaiuo
dae frater,qui& ipfe id munus diù pertinaciffimè
eft deprecatus:fed tandem ea lege confenfit , vt
quamprimùm frater adueniffet, liberum ei effet
fiatim eo munere fe abdicare. His pera&is,duces
exercitum recenfent,in quo fupra viginti quinq;
virorum milia non ÉÉ ad locum caftris
nöprocul ab oppido Mogacio, capiendâ proficif
cütur.Eft id oppidú Epifcopat* Quinquecclefiéfis,
inter Bathá& oftia Drauifluminis,in ripaDanubij
ifitum,Danubius paullò fupra Batham fcinditur in
duos alueos;quorum maior vlteriorem,quæ cam
Apeftriseft,Hungariam fecat, minor Batham &
Mogacium alluit: deinde ambo infra Mogacium I
coëuntes,infulam ibi efficiunt. Mogacium vicus J
fiue oppidum eft fatis celebrè, nunc verò hac cla
de multò magis nobilitatum:habet circa fe, qua
qua verfum,ingentem planitiem, nullis collibus T ;
vel fyluis impeditam.Ad folis occafum eft Quin
quecclefienfis ciuitas;ad feptemtriones ßatha; ab
Oriente,minori illo Danubijaluco alluitur; me
ridionalé plagam quatuor inde miliaribus diftans
IDrauus fluuius claudit:quod interiacet fpacij par
tim colles vitibus confiti,partim aqua,ftagno quâ |
anni fimilior,occupant.Pofitis caftris, Tomoræus *;
ad eos quos vltra modo di&tas aquas in caftris ha –|
bebat miilites proficifcitur,illos quoque, fi ides, `

perfuaderi poffet, fecum in caftra regia addu&u- „l

rus,Erant verò ad fex equitum milia , quorum i

- pars
 t | — f. 1 » * r Qy A r r v s. fy;
; parstoohaiam ab initio Tomoraeum fequuti , ali- cladesA*
ύuoties fecundo euentu cum hoftibus ante veli- gacryis.
I, £ati fuerant;ceteros verò Francifcus Perennius &
, alij adduxerant. Quo vbi Tomorgus peruenit,&
f miiitum concione aduocata,de regis, & fua pro
cerumque fententia,reducere fe eos velle in regia
caftra fignificauit:tum verò fremere omnes, in
dignari;fefe ab hofte, cui iamdudum obuiam iri
oportebat,cum quomanus,fi viri effent, ftrenuè
fórent conferendae, abducisfugam hac ratione in
iri,non pugnam:Principes qui taliaregi fuaderét,
ocio & inertiæ affuetos:veniretmodo rex, & fe
cum in hoftem arma ferret, vi&toriam in manibus
effe:abundare quidem hoftem hominum & tor
mentorum multitudine,fed exercitum imbellem
effe & inermem;è decem vel viginti vix vnum te- . . .
loarmatum effe quo nocere poffit. Illud etiá có- ' ,
pertum fibi dicebant,omnem illam ftrenuam o- -

lim & inuiétam Turcarum manum primùm in

Eelgradi,deindc inRhodiexpugnatione cecidiffe, …

Duces modo ftrenuè munus fuum exfequerentur,

profperè omnia euentura, Dum haec Tomoraeani
milites magnificis verbis ia&ant; altera exercitus
pars iam ftationes fibiaffignatas occupauerant,&
fub tentorijs agebant:Rex verò in villa quadam .
inter Batham & Mogacium cum paucis fe conti
nebat,non paruo expofitus periculo, fi hoftis,qui s
non procul inde aberat, paucitaté eorü quicirca
regé erât,cognitâ habuiffet.Sed eius fatü in aliud
; tempus,vbi lógè gloriofius pro patria occúberet,
fortuna referuabat.Adferunt interim proceres ad
. regem no&e intempefta trepidum nuncium,
Turciciexercitus magnam partem iam Drauum
- - - tranfi^
 , JY76 * E R v M H v N G. H I s r. -

etade* Mo- eranfijffe, reliquam traduci:mouenda quampri

*e*fi- mum çaftra,& hoftem in traijciendo occupatum
iauadendum:proelium dintius fine manifefto de
trimento differri non poffe.Rex confultis fuorü
. animis,non fatis quid potiffimum fequeretur, in
ueniebat.Occurrebat confilium Vaiuodae Tranf.
alpini,& Cómitis Chriftophori, quqrum vter
que per nuncios damnârat confilia eorum,qui re
gem cum tantillis copijs hoftitam propinquo ob
ieciffent:regi vel Budae fuiffe exfpeétandum,vel a
Jibi,vbi minus ab hofte futurum erat periculi,fub
fiftendum, donec vniuerfæ regni vires in vnum
contraherentur,& externa etiam auxilia aduen
tarent; hortatique fuerant regem, ne fecundum
faltim errorem quoque admitteret,& manus ante
aduentum ipforum cum hofte mimimè confere
ret.Nunciabat & illud Vaiuoda, venturas fecum
breui copias,quum numero tum militum genere
firmiffimas,in quibus rex vel pręcipuam fpem vi
&toriae ponere poffet. Et hæc igitur regi in métem
veniebant,& ante oculos verfabantur,qug proce
res nunciabant;animufque ancipiti deliberatio
ne nuncin hanc nunc in illam partem rapieba
tur.Si enim procerum confilio non paruiffet, atq;
ex eo detrimenti aliquid exercitus accepiffet ; vi
debat omnem rei malègeftae,aut occafionis præ
termiffae culpam in fe vnum deriuatum iri. His
curis anxius,ftatuit tentare optimatum animos, fi
quopa&ioforfan impelli poffent, vt vel Vaiuodg
aduentum exfpeétandum, vel caftra interim 1n
tutiorem locum transferenda,cenferent. Mittitur
ergo eadem illa fermè noétis hora qua nuncius
venerat,1n caftra Cancellarius, fuafurus primori
bus,maximèducibus belli, & Strigonienfi Archi
- epifco
 ! . . lr ■ • r , èy A R T v s. i77 • *
* epifcopo & Hungariæ Palatino (nam reliquam clades Me
* procerum, fimül & ynlgi multitudinemà nutu &**•/ί.
* iftorumpendere non igaörabat)vt proelium di£ ,
* ; ferri paterentur.IubeturCancellarius commemo
*' rare omnia ex ordine, quæcúmque à Vaiuoda & .
* alijs regi fuerát nunciata: ponere eisante oculos, —'
quam manifeftum ac præfens exitium regno im
i mineret,fi rex cum tot primoribus, tanto totius .
… Hungariae nobilitatis& militiæ flore, fefe tam a
' perto periculo exponeret. Nam fi contingat (id
quod in tanta hoftium multitudine, & füorum
faucitate,valdeeffet extimefcendum) regem fuc
* cumbere:quid poftea effe quod poffit hoftem mo
f rari,aut impedire, quo minus totam Hungariam
: nullo negocio in fuam redigat poteftatem? Adde
' bat,longe effe fortaffe vtiliùs, dum alij venirent,
. dum Vaiuoda cum Tranfyluanis, Banus cum Scla
uis,Chriftophorus ex Croatia, Bohemi cum Mo
rauis & Silefijs,& fi qua alia auxilia exfpeétarem
a tur,confluerent,exercitum abducere in tutiorem
: aliquem locum;vel retro etiam, fi hoftis eam ne
* ceffitatem imponat,cedere aliquantum:mious ca
* lamitatis accepturam effe Hungariam, fi hoßis eâ
: totam à Mogacio Pofonium vfque peruagetur, ac
ferro & igne deuaftet,quam fitäntüs exercitus, in
quo rex,totque proceres,& praecipuum totius re
gni militare robur effet,dcleatur. His enim dele
tis,quidpofteafpei reliquü eff*rege auté,& pro
ceribus, & tali milite faluo,faciliora fore omnia:
eo prgtertim rege q generis,ppinquitate ac necef
. fitudine fit lóge lateq; vniuensüChriftianum orbô
j cóplexus. Haec quü Cancellarius,quéadmodüiuf
„, fus erat,eadem illano&teadproceres,primum pri
h. M || quori
 *}%$ Άm a y M '}ìv N 6. Ht $*,
* clades Mo. moribusfingulis feorfim no&teaditis,deindeihbx
zacenfis. ad vniuerfum fenatum fiue concilium detuliffet:
nihilo magis eos mouit,quám fi numquam quid
qwam fuiffet nunciatum. adeò omnium animi e
rant partim vana fpe viétoriae, certaminis auidis
.partim veiecundia diffuadendae pugnæ, cuius de
`fiderio videbant militum animos accenfos, occu
-pati:Quare rex fub primam lucem incaftra venit,
ipfe tentaturus quoque,quod per Cancellarium
paullo ante fruftrà tentauerat. Conuocantur igi
tur ad regem cmnes ornnium ordinum & natio
num confiliarij; refertur ad fenatum militarem,
quid faéto fit opus,quum nemo adhuceorum qui
exTranfyluania,Sclauonia,Croatia,Boemia,Ger
nmania exfpeétarentur,adeffet, quorum plerofque
certa fpes effet breuiadfuturos ; hoftis autem in
propinquo effet, pugnam fortaffe nullo paéto di
laturus:quid faciendum regi cenferent? transfe
rendane aliò caftra,pugnæ interim, dum qui ex
fpe&abantur aduenirent,differendae gratia:anbel
1i fortuna cum hofte rebus omnibus fuperiori,ef
fet fubeunda: Huic confultationi Tomoraeus quo
que monachus intererat,proxima noéte ex alteris
illis fuiscaftris hancipfam ob cauffam accerfitus!
qui quum & ipfe,vt plerique alij procerum, proe
fijconferendi au&or effet, rex miratus, quae res
tantos ei animos faceret , fimul ita à propofito
eum,fuaipfius confeffione expreffa periculi ma
gnitudine,abduceret,omnibus audientibus rogat,
ecquidfuorum quos fub fignis haberet militura
numerum haberet exploratum; deinde ecquid ei
de hoftium multitudine compertum effet? Ad
primum refpondit,tam in regijs quam fuis caftris
(erantenim,vtfupra diximus,diuita)non effe fuo
iudicio
 . . rr •** . Qya rrvs. . . ir» . .
ìùåíciofupra viginti armatorum milia , in cáftris clade* w*
verò hoftium fecertis indicijscomperìffe effe ad gêcenfis. .
trecentarhilia hominum.Hic quum omnes audita
tanta imparitate,obftupuiffent; fubdidit repentè
ille,non effehoftis propterea magnopere formi
dandosefle nimirum illam multitudinem & in
ermem magna ex parte,& imbellem. Hic rurfus
regi percun&anti, quotnam crederet hoftium mi
}ia eßebello aptiora,&fele&iora?refpondit, for
*affe feptuaginta milia.Is quoque numerus Hun
garorum copias longiffimè exfuperare vifus eft:
praefertim quum idem tormenta etiam bellica .
grandiora apud hoftem dixiffet effefupra trecen
ta.His diu multumque difceptatis , & tam mo- .
nachifuafu quàm fponte fua omnium fere ani
: mis,praeter paucos,qui ne tiraidividerentur, non
audebantpalam quod fentirent proferre, ad pu
gnam fpe&antibus , fuperuenêre miffi ex alteris
caftris: qui in fenatum introduéti, dixerunt,fe
commilitonum fuorum nomine tam ad regem
quàm ad procerum fenatum mapdata habere. Ita
cum rege folo primùm colloquuti, poftea ab eo
egreffi , monent fenatum accuratè, ne regem à
pugna dehortentur:habere fe hoßium vires,quá
uis numerofi fint,fatis exploratas;vi&oriam cer
tam effe,modo fortuna & occafione, quam Deus
obtuliffet,vti vellent. Venirent igitur cú rege,&
caftra cum fuis caftris, hofti longè vicinioribus,
& illi inuadendo^ opportunioribus , coniun
gerent. Si qui aliud regi perfuadere niteren
tur, illis paratum effe exitium: fequeijs in he
ftibus vfuros,minabantur.Hactam atroci denun
ciatione etiam ijs, qui paullò cun&tantius âge*^
bit,deterritis;pugnacle communicófilio decérnia
M a tuí,
 *■£o 'Rp R v M 'Hv N'G.'HIsT.
clade, Me- tur,&adeam quifque compararefe iubetur.Ade
gessi. -ratinter alios,cuiusfupra quoque mentionem fe
cimus,FrancifcusPerennius,Epifcopus Varadien
-fis,feftiui ingenijiuuenis. Is quafi -eorum quae
paullo poft fequuta funt praefcius,regi non fine o
mnium qui aderant admiratione,nifit: Eum diem,
in quem pugna prenunciata erat, poftquam ita
placeret,viginti mille Hungarorum martyrio,du
ce fratre Paulo Tomoraeo pro Chrifti religione
occiforum,fore confecrandum; ac pro eorum ca
nonifatione(vt loquuntur)Cancellarium, *fi bel
lofuperftes effet, ad vfbem Romam mittendum,
vt qui Pontifici&Cardinalium collegio ex obitis
legátionibusbeneeffet notus.Cauffæ verò cur tä
cupide pugnandi confilium, tot rebus hehortan
tibus,omfies fuerint amplexi multæ fuerunt,eaeq;
tales,quae prudeutiffi:nos etiam & fumrnos Impé
ratores adidem impllere potuiffent. & ante om.
nia mirus,& incredibilis ac fatalis quafi quidam
militum ardor,ac certa & indubitata in omnium
fere animus fpesviétoriæ:adhaec occulta quaedam
Pauli Tomeraei cum magna hoftilis exercitus
parteconfiiia,cum his fcilicet, qui vel Chriftiani
ipfi,vel Chriftianis parentibus nati erant, & qui
tormétorum bellicorum apud hoftem curam ha
bebant,partim Germani,partim Itali. Quia, & il
ludauedebat,quod non turpis tantum,fed non fa
tis etiam tutus videbatur ab hofte tam propinquo |
receffus , quum præfertim hoftis ad nullam rem ,
magis aptus effet aut promtus,ob equorum velo- ,
citatem,& leuem equitum armaturam , quam ad
perfequendum cedentes. Pugna igitur hunc in
modum decreta,ea quæ ad pugnam pertinebant,
curahtur.Antè omnia Tomoraeus in caftra fua,
-\ - .-* - quas
 -v- -

1:1 e e R Q v A R r v s. , rât
vae non longèinde fuiffe diximus, proficifcitur: clade? Me
ibi aegrè à fuis impetrat, vt retro aliquantulum &*
concederent,feque cum exercitu regio-coniungi,
'paterentur,lntefim naues, tormenta bellica ma
iora,& minora(inter quae nouem erant infignes.'
machinae,Vienriâmiffae)pyrium, item- puluerem,
aliumqueapparatum militarem portantes,appel
lunt:è proceribus etiam nónulli,quiadeum diem
'.
nondum aderant, cum copijsin caßra veniunt.
Quodfequutum eft triduum confumtum eft par
tim in pugnae præludijs, quae femper maiori cum
hoftiumsquam noftrorum damno fiebant, partim
in confultando,de acie ordinanda, de tormentis
collocandis.Tuminprimis, quodad regem atti
nebat,diligenter fuit quaefitum. erant enim qui
cenfebant eum cum milibus aliquot fele&tis pro
cul ab aciecollocandum,. vt in omnem pugnae e
uentum effèt intentus.: quod quum nullo paéto
exercitus laturus videretur,. qui regem de more,
proelio intereffe volebant;agitatum & illud eft,
vt regisloco alius regijs armisiudueretur. fed id
quoque videbatur fine ingenti exercitus reclama
tione ac confternatione fieri non poffe. Decretü
igitur poftremò eft,quum fatis anceps pugna in
ftaret,vt ex omni nobilitatis numero legerentur,
qui regis fternandi curam haberent,fi quidgraui
us accidiffet;eumq;, fimul atque aciem,itavt eius
reßituendae fpes nulla amplius fupereffet, incli
nare viderent, ex media acie ereptum abduce
rent.Dele&i ad id Gafpar Rafquaius, Valentinus
Torocius,& Ioannes Calnaius, viri praeftantiffi
mi,& regi fine vllo dubio fidiffimi:difpofiti etiã
per itineraadidequivelociores,quibus rex, fi ita
neceffitaspoftuläffet,ineuadendovteretur.Sed vt
M 3 ad ra
 384 Re av w ¥v N g. H** s*. . . !
gladet.Mo ad rationem difponendae aciei redeamus, eran* *
&**•ft. non pauci qui confultiffimum cenferent, fi curri- ;
bus,quibus regius exercitus maximè abundabat, !
aciesvndique cingeretur:hoc enim pa&o futurę a
dicebant,vt hoftis multitudine abundans, non ita ;
facile (quod magnoperetjmendum erat) vniuer- ;
£am regiam aciem circumple&i ac circumuenire ;
poffet.Ea cura quoque demandata eß quibufdami ;
íedferius quàra oportebat,& eo demum vefpere ;
quo in fequentem dicm cum hofle eft pugnatum. ,
Itaq; haec quoq; res,ficut alia multa,negle&a fuit. ;
aciem itaftruere placuit,vt quamlatiffimè poßer, ,
extenderetur:in quo etiam illud idem fpeétatum,
eê,ne ab hofte vndiq;circüfufo includeretur.; de- .
inde diuifuseftexercitus in duo agraina. In pri- „
mo duces belli erant,nullo certo Ioco,fed vbi res ,
poftuläffet:dextrum eius cornu Croatiae praefe- .
&us;finiftrum Petrus Perenniuscurabat: inq; hoc
primo agmine multi erant ex primoribus, Anto- !
nius Palotius,Francifcus Homnaonaeus, Gabriek ,
Perennius,Thomas Seggius,Andreas Batorius, E- .
mericusSibacus, & alij;Secundum agmen ( quod ,
ftatariam aciem appellant) in quo rexerat,equita
tu magna ex parte conftabat, paucis peditibus la
tera tuentibus.Inter hanc& primam aciem,paux
illum fpacijintererat: tormenta verò poft princi- ,
pia erant collocata. In hoc agmine anteseum or
dinem in quo res erat,tres præcedebant cohortes,
magna cx parte ex cubicularijs regijs & Baroni
bus conflatae:quorum duxerat Nicolaus Tarfaeus,
vir & manu promtus, & fingulari in regem fide. .
Ibidem erat vterque aulæ præfe&us:& Stephanus ,
Schlickius,cum Boemis& Morauis: & hi ante re
gcm proximigrant,Tres has cohortes regia fiue
Præ
 Et n s R Qv A r r *s.
retoria fubfequebatur, inqne eiusmedio rex i. clade**-
}fe.ad regis deitram erant afitiftes Strygonienfis &<**fì
& Zagrabienfis, poft hmnc Varadienfis, Qgin
quecclefienfis,Sirmienfis: Iaurienfis & Vacienfis.
idlguam pofiti erant.inde Cácellerarius:poft hüs.
Nitrienfis,Bofnenfis,Praepofitus Albenfis: feque
bantur fecretarijac miniftri regis. fn parte fini
ftra,penes regem;locus erat reli&usPalatino ; qui*
licetaeger pedibus , & vixequo infidens,tamens
modo in primo,modo in fecundo agmine diligé
tiffimè verfabatur,confilio iuuans. Regi à tergo
adhgrebant Caetricius,Maylatus, & Galpar Hor
natus,regijftabuli magifter. Poft proceres fimili.
modo collocatierât hi,quos quifque fibi adtute
hmcorporis magis fidos & ftrenuos delegerat. '
Hiserat coniunétus,poft regem &proceres, equi
tum cataphra&torum,pulcerrimus globus, mille,
vel paullo plures,cataphra&ios continens,(na alij,^
huiusgenerisequites per primtm agmen fparfi
erant)inque eiüs medio regium vexillum à loan
heDragfio,curiae iudice,quaetertia eft à rege in
terfaeculares dignitas, ferebatur. Huic ftatariae a
cieitam equitatus,quàm peditatus leuis armatu
r£;âlateriöus vndique erät circumfufus. Locus
vbiacies ftabatinftruóta, à Mogació vnum milia
re,& Danubio verò ptaeterlabente, dimidiatum
circiter aberat.Erat,& vtfuperius diétum eft, in
•oloco ingens & lataplanicies,nullis neque fyl
nis,neque virgultis,neq; aquis, neq; collibus im
redita:nifi quod ad laeüam, inter eum locum &
Danubium érataqua paluftris & limofa, crebraa
fundinecaricibufqué plena,in qua poftea multi
mortalesperierunt. Regiae aciei collis obiectus
M 4 Gr3£
 184 - R E R v M Hv. N G. HI s r. -

eàdem Mo. erat in longum protenfus,in theatri quodam mo- ^

g^«ewfis. . do formam:vltra quem Turcarum lmperator ca- !
ftra habebat.in collis inae defcenfu, pagus modi- !
cus cum templo. Feudnar eft ei pago nomen. ibi *
pofitg fiierant machinae hoftiles, loco quodam ,
depreffo:vnde poftea noftris plus terroris quam ;
damni intulerunt.Acie hoc modo inftru&a, paul
lo poß folis exortum,die vicefimo nono Augufti,
fudoadmodum & fereno coelo,Palatinus regem
per vniuerfum exercitum circumducit; ibi eum ;
praefentem,de quo aliqui dubitauerant, omnibus * :
manu oftentans,paratum dicebat omnia extrema, !
& mortcmetiam fubirepro patria, pro fanétiffi- *;
mi Chrifti optimi maximi religione, pro coniu- !
gibus & liberis eorum.Praeftarent igitur fe quo
\ , ' que viros,Hungaros fe effe meminiffent, & eos
qui & ipfi faepe, & quorum maiores,tot clara tro- . ,
paea,tot celebres vi&orias ex eodem ullo , cum
quo pugnaturi effent, hofte retuliffent. nec effe , ,
- quod hoftium multitudine terreantur, neque e
mim ;• numerò,fed in robore militum fita.m effe
vi&oriam Deum etiam ipfum exalto pro fua fan
&a religione pugnaturis auxilio adfuturum. in
' * manu ipforum pofitam effe non patriae folùm, fed
totius Chriftianae reipublicæ falutem.Hæc &talia
quum Palatinus,tum etiam ipfe rex,omnibus or
donibus obequitatis, commemoräffent: rex in lo
cum & ordinem fuum eft reuerfus, Maior inde di
ci pars in hofte exfpeétando confumta eft, qui, ,
paucis emiffis , qui cum noftris velitarentur,poft
colles illos fe continebat,incertum quo confilie, .
an vt Hungaros ad illas locorum anguftias per- s
• ' traheret;an vt pugna in fequeutem diem dilata,ea ,
- no&tein caftris eximprouifo opprimeret, quod ,
- * * - - *a Pro .
 li e s R Qv A r t v s. rߣ
pro ea militum & rormentorum copia qua abúí. clades Mey,
dabat,non erat ei difficile faéìu;an vt longa proe- gaienfis. . .
lijexfpeâatione in armis ftantes fatigaret.Sic fuf
penfis& exfpc&antibus tandc m iam die in vefpe
ram inclinante apparuit hoftium agmen per val
lem,quae ad dextram colfibus fubieéta erat, tacite
incedens,fola hoftarum fummitate illud proden•
te.Aduolatftatim monachis:& è ducibus qui cir
ca reg* m erant vnum cum equitum ala mittit ex
ploratum, quid hoftis moliretur, At,quum nihil
certi referretur,vtrum eo die hoftis in proelium
defcenfurus effet;quidam è primoribtis, tam lon
gam moram pertaefi,figna receptui canenda,& in
caftra redcundum cenfebant. Qgod cum mona
chus fenfiffet:repente cum collega ad regem ite
rum aduolat, pugnam nullo módo differendam
effe monet: munus effe periculi nunc cü parte co
piarum hoftilium, quam in pofterum diem cum
toto exercitu congredi:non effe de vi&oria dubi
tandum.Ad quam vocem rex ftatim figna canere
iubet;& fimul cum turbarum clangore & tympa
norum ftrepitu exoritur clamor militum, 1 E s w
faluatoris nomen de more inuocantium. £odema
paenè momento ingens copiarum hoftilium vis
è colle fenfim fefe demittit: vbi etiam ipfe Tur
carum erat Imperator. Tum demum regis capiti
galea eft impofita;mirum in modum expalletcen
tis,quafi propinqua calamitas animo eius obfer
uaretur.Signo pugnae dato,viriliter cum hofte có
currerunt hi qui in prima acie erant; exonerantur
tormenta,fed non m*gno cum hoftium damno.
conleritur rurfus certamen, malro acrius quàm
ro numero Chriftianorum militum: plures ex
Wï cadunt, fed& ex Hungaris non pauci;. .
- i M 3. '^ quibus
 ' y£6 R er w M : Hv N. G. Htrs f.
«wlws me- quibus fortiffimèpugnantibus,hoftis,fiueHungai
εαενό. rorum impreffione coa&us,fiue vt ad tormento
ram loca in infidias pertraheret,cedere coepit.In
ter haec celeriterad regem aduolat Andreas Ba
torius,hoftes tergadare nuncians,promouendum.
effe gradü,&noftros hoftéfugiétéperfequêtes ad
iuuädos effe. Rex igitur cü fuis,fperat per gqua&*
.
iniqua;verum vbiad eunm }ocum ventú eft, in quo
paullo ante certamen fuerat commiffum,ibi verò .
lura hoftium cadauera,multaetiam Chriftiano
fum per campos fparfa videbantur, quidam etiam.
femiuiuiadhuc& fpirantes.£nterim Hungaris in
ftantibus,& fortiter dimicantibus; agmine regio
etian quantum à cataphra&o milite prope
raripoterat , properante: inclinari cornu de
xtrum coepit,& plerique ex eo fugam capeffere,
tormentis,quae hoftis tunc primum iaculari coe
perat,exterriti:eodemque tempore rex in fua acie
non amplius apparuit,fiue pugnandiardore eete
ros ordines prægreffus,fiue intempeftiue àfuisex*
acie fubdu£tus. Per hæc vehementer turbatis or
dinibus:diu tamen etiam poßea fuit pugnatum,
iam non in latiore illa planicie, fedante ipfa ho
ftium tormenta:quae,quamuis altius librata nihi!
noftris,aut parum admodum nocerent ; tamen nô
folum terrore,fedetiam fumo omnia replente, ac
profpe&tum etiam prohibente,coaéta füit magna
exercituspars in vallem, quae aquisillis paluftxi
busiunâaerat, defcendere, reliquis adhuc adi
p(a tormenta viriliter pugnantibüs. Ceteràm
quum hi quoque qui fe in vallem receperant,
rurfusad pugnam redintegrandam, reftitütis or
«dinibus, erupiffent, neque iam vlterius vis tor
saentorum&fumifuftineripoffe vllo modo vi
deretur*
v
 1

E1 n e n €y A R r v s. 1:37 -

* ássetur: magna exercitus partein fugam dilapfa, clade**

ipfi quoquefùgere funtcoääi:Fugam igitur adv- &***&
ii aum onunes,quà cuique proximum erat,' arripi
unt,ac per ea potiffimum loca,per quae paullo an
telaeti atque alacres,fedepinicionante vi&toriam.
canentes,venerant,foedae fugæ ac cladis veftigijs
vndiquaque occurrentibus.Hoftis quamuis Hun
gros effufe fugientesvideret, tamen vel infidias
ùeritus;vel pugna fatigatus,diu intra aciem fuam.
fecontinuit;nec prius fugientes infequutus eft,
a quam tenebræ feintenderent,quas nox cum im
bribuseâufiffimis eß confequuta: eaque res mul
tismortalibus falutifuit. Durauit certamen ho
ram circiter & dimidi:m : intra quod tam breue
temporisfpacium incredibile eft,quanta fuerit e
ditaftrages.Nam praeter eos qui vtrimque inacie
ceciderunt, non pauci paluftri illa voragine ab
forpti funt.Regis quidem corpus, quem hic quo
que perijffe multorum erat opinio, fuitpoftea re
pertuna in hiatu quodam terræ prærupto,dimidio.
fupra Mogacium miliari,adpagum, Cellam no
fnine,ita vt fuerat armatum , equo fuperincum*
bente. Tomoraeus monachus, primo ftatim com
fii&utemerein hoßes prouolans , fortiter pug- ,

nando cecidiffe fertur:eiufque caput à trunco ab- '

fciffum,&per caftra hoftium triumphi fpecie cir*
cumlatum,haftae affixum,poftea ante tabernacu
lüSultani ftetiffe aiunt. Eodie,qui pugnam infe
quutus eft,mille & quingenti circiter fugiétibus,
cóprehéfi,fuerüt;& inter hos magna praecipuorú
nobiliü pars corá exercitu viétore capite funt trü
' cati:pauciferuati,vtefsét ex quib* Sultanus ea qug
„ opus effet,poffet fcifcitari.E primoribus&epifco
*.
p.
?isvir fciê quifquam cuafit , praeterque eos è
a 1
grae.
 y£$ RsR*M H v N G. HI s*r.
giades M*- praecipua nobilitate amplius quingenti defidera-,
gacwfis tifunt:tormentaitembellica, Tomnifque appara
tuscaftrenfis& naualis in hoßium deuenit pote
ftatem.FerturTurcarum tyrannusmulta in Hun
garorum capitacumexfecratiomedeteftatus, qui
tantatemeritate regem fuumperdidiffent. Inde
hoftis in populatiónem effufus, nullum crudeli
tatisgenus praetermifit,omniaque ad Balatonema;
vfque lacum,ferro flammaque vaftauit. Illud in
teralia cótigit,numquam fortaffe antea auditum,
^ ,
quod infantuliviui,nevagitu proderentur, fue
runt ab infeliciffimis matribus in terram defoffi,
ibidemque,matribus ad hoftium aduentum aufu
gientibus,miferè fuffocati. Imperator Turcicus,
paucos dies circaea locavbiproelium cómiffum.
fuerat,commoratus,omnibus deindequos praeda
tum dimiferat,reuocatis, inde Budam verfus dux
it:ad quem fextis aut feptimis caftris,ripam Danu
bijlegens quem perueniffet,oppidis & villis ob
uijs omnibus exuftis,eam omnipraefidio nudatâ,
nüllo negotio cepit & combuffit,arci verò, item
que ftabulo regio,& viuario pepercit.Indedimif.
fis in omnes inferioris Hungariae partes praedato
ribus,quidquid inter Danubium & Balatonem la
cum interiacetagri,Iaurinum vfque,ferro & igne
.
vaftauit:arxtamen Strigonienfisà praefe&o defer- .
ta,per hominem infimæ fortis,Vicegradenfis ve
rò per rufticos& monachos fuit conferuata, fed
& Tata,& Comarum,& Albaregalis furorem ho
ftilem euaferunt,quod hoftis incertum quo con
filio;regnum vaftare tantùm contentus, de arci
um & locorum munitiorum expugnatione nihil
habuitpenfi.Nufquam hofti magis repugnatum
fuitquam adstrigonium,ineo loco, cui Maratho
llOlm€n
 *,

. - 3L1 m m r Qv A r r vs. 189 .

*' nomen eft.Eftis feceffus archiepifcopi Strigoni- clge, we

* enfis non inamoenus,fyluis& nemore vndiqjcin- gacrwfis.
a.-
άus.Hucfe aliquormilia Hungarorum receperät,
cum coniugibus & liberis,loci anguftijs freti. Cú
his hofti non feme!'fuit acerrimum certamen,
magna hoftiun ftrage.Poftremo quü nullo mo
do caftra noftrorum;curribus inclufa, expugnaui
' af*hofte poffent,coa&useft hoftis tormeiita quo
, que bellica illac adducere;atqueita demum& ca
' fira difie&a.& omnes ferèad vnum caefi fuerunt.
| Citeriore Hungaria in hunc modum vexata, ter
rore non modico etiam his qui procul erant, &
Viennenfibus quoque inie&io,ponte fuper Danu
bium ad Paeftum faéto decimo quarto,quam vene
rat,die Turcarum Imperator in Hungariam alte
riorem tranfijt,emiffis inde quoq; ad omnes par
tesinter Danubium & Tibifcum,qui omnia fini
liter vaftarent & comburerent, multitudinem o
mnem quae Tibifcum nó tranfierat, partim gladio
interemit,partim in feruitutem rapuit:in quo cla-,
dein vniuerfum fupra viginti hominum myria
desperijffe dicuntur,ip(e domefticis diffidijs,quae
interim in Afia minore, quae Natolia hodie,exor
ta fuerant,reuocatus,omnibus quæ inter Danubiü . .
&Drauum,occupauerat;locis,atq; ipfa etiam arce
& ciuitate Budenfi fine vllo præfidio reliéìis,do
mum eít reuerfus.
Ex illofluere,ac retrofublapfa referri
res Hungaria,ficq;affiigi coepit séper vt eipofteri
or dies priore acerbior illuxerit;deq; tâto imperio
vix tot reliquafunt oppida,quod regna olim erat
complexum.

RE,
/ )

§¤¤¤¤¤s R ER VM

H V N G A R I C A.
RVM HISTORIAE.
1 1 B E R QyiNrvs.
Q E o 1 1 s exfequijs celebratis, comi
Meawwer tia de more ad Paeftum habentnr,re
£/aiwoda gi eligendo. Ibi Ioannes Vaiuoda,
wwfii: ', quòd occultè haâenus molitus fi
{C>\S* erat, in aperturn protulit ; magno
que ambitu comparatis quorumdam fuffragijs,
quibufdam etiam metu ada&is,quod copias para
'tas fub fignis haberet,rex di&tuseft. At procerum
nonnu!li,quibus honeftas magis curæ, ad Ferdi
nandum Auftriacum , Bohemiæ regem, cui re
gnum ex paéto debebatur,profeéti, fuam ei opem
Èemq;*er condixerùnt. Is igitur confe&o quamprimum
dimandus, exercitu,Budam contendit,eamque Vaiuodae ^
meliori
íw.,
fugâ defertam iugreffus, eadem illa co
rona,quæ paullo ante Vaiuodae e
ratiimp6fita, redimi
tus fuit,

X XX III,
.
l
Ylr a nr €y I N r v s. ì»i

xxxiii. rex F f rd 1N aN prs

Av s T r 1 v s.
j - -

F√ regnoinito, exercitum ftatim ad waiwoda à

Vaiuodam, qui Toccaiam profugerat, mifit Polonia*
perfequeadum.f$ viribus fuis diffifus, in Poloniâ confv*
telerrimè abijt,Bodoni interim,hominiimpigro,
copias fuas commendauit,belliquefortunam ten
tare iuffit:id quod ille fecit parum profpero eué.
tu,Captusenim fuis omnibus profligatis,non Hú
gariaii tantum, fedTranfyluaniam quoque Fer
dinando reliquit:qui in Bohemiam reuerfus, re
bus Hungaricis adminiftrandis,Stephanum Bato
rem præfecit:Vaiuodainterim à Polonis humani
tera&ceptus,re atque auxilijs adiutus eft: fed quü
minimèconfultum videretur,duo regnatam vici
ma inter fe committi: Hieronymum Lafcum pri
mum au&orem ei fuiffe ferunt, vt Turcarum im
peratoris opem imploraret. Ò regnandi cupidi
tas, quidnón efficisvbifemel ambitiofa ingenia
occupâfti.Ofcelus:òimpietas! Chriftianumne vt inde a4
regnum obtineret,non fuam tantum libertatem, rurcaruw
fed fuorú etiá,immo ominum Chriftianorum im. Imperas:
maniffimo hoftiprodereaufum.Fa&um: vt nullü res
iam fit incredibile fcelus , quo regnuin acquiri
poffit. & fenfit non Hungariatantum, fed vniuer
fusChriftianus orbis;immò fentit:Solymano nul
la vmquam gratior res accidit: ftatimque ad Vai
uodam in regnum reducendum , cum trecen
tis hominum milibus in Hungariam venit, sius Mpxrtx
aduentu cognito , qui Budæ in præfidio erant, 4*i badam
partiastrigonium profugerunt , partim in ar- ****
SeiA
 \$. Re R vm Hv N c. HI s t.
cem (e receperunt , annitente maximè Thomas
Nadafto,arcis p aefeéto,qui omnibus modis reti
nere eos laborabat. Q um verò hoftem m*gnis
;
viribus ad obfidionem properare adcepiffent:me -

tuperculfi arcis h^ftibüs ftar m dedendæ confili

um capi;int;eique reclamantem p gfe&t m in vin
cula conijciunt.Pacti vt cum im xegimentis inco
!umes dimitterentur,mox dum egredi untur,àb*r.
baris,hanc eorum ignauiam & perfidiam vehe
menterdeteftantibus,circum ienri, nudati accae
fi funt: præfe&um verò collaudata eius virtute,
Solymanus liberum dimifit. Mox publico edi&o
promulgari iuffit, quicümque toanni S:epufio,
çuius in regnum reponendi gratiafe veniffe piæ.
dicabat,fe non dederet,dičtoqiie audiens effet,in
eum fe ferro flamm que vindicaturum: qai verò
obtemperare,& tam quam regi parere in anim im
inducerent, ijs priftina iura,priuilegia,libertaté
άue conferuaturum. His minis coa&ae proximæ
itemq; alià ciuitates,Quinquecclefie fis,Alba regalis, Paeßü,
aliæque,deditióne faétu, rurcarum oraefidia a:-
•ppida: , , ceperunt.Ita
*.
om nibus à tergo firmatis, reéta cum
exercitu Viennam incredibili celeritate contem
•** .
dit,non Au(triae tant m fed totius Chriftiani or.
bis munitilfim im propugnac 1lum:qno expugna
to, facilem fibi per vniuerfam G: maniam cur
View4w
fum fore videbat. Haec in Germ iniam nunciata,
verò obf. om iium anim osterrore compleuerunr. Paullo
det:
ante imperijcn quentus Cae(ar Spiræ g:rat,expo
fîtâque pe iculi magnitudine Principes hortatus
fuerat,vt communibus auxilijs hofti refifterent,
neqae exfpectarent , dum fingu'orum tegiones
fubigerentur. Decretae itaque t ,nt auxllares co.
piae,& qui ab incurfionibus limites tutarentur,
COm
 ILr m ■ m Qv A R T v s. I93
confcripti milites:ijsque omnium ordinum fuf.
• fragijspraefeétus illuftriffimus Princeps, Comes Palatiner#
Palatinus Rheni,Bauariaeq; dux,Fridericus, cuius maximè
tum de virtutibus magna erat hcminum opinio. primcipum,
Solymaniconatus multum adiuuit Archiepifco virtuteJér
piStrigonienfis fiue ignauia,fiue perfidia, qui ar -M4t4m*.
çes fitu atque opere munitiffimas, & ad inhiben
dum tyranni impetum commodiffimas, quas in
fua ditione habebat, vltrò exitiabili Chriftiani
nominis hofti obtulit,& ad Vaiuod; partes defci
uit,federis facramentiq; oblitus.Qui fi vel pauco.
rum dierum moram Turcarum Caefari obieciffet,
quoad noftri copias vndique euocatas in vnum
contraxiffent;multa irreparabilia damna, quibus
Auftria afflióta fuit,declinari potuifsé:.Fridericus
interim,cum Ferdinando Lincijcolloquutus, ma
gnacura quæ ad bellum fpeétant prouidere coe
pit:quumque hoftem vrbi Viennæ imminere c6
ftans fama effet,Philippum fuum ex fratre nepo
tem,qui vltrò fibi hanc prouinciam depofcerat,
magnaque cum laude etiam,atque immortali glo
ria adminiftrauit,eò mittit cum expedita equitum
turma,præfidioque effe iubet.Eius iuffu ftatim o
mnia tolerandae obfidioni neceffaria fubfidia vn
dique conquifita.Suburbana,quia ampla & immi
nuta,ne damno noftris forent, & præfidio hofti
bus,diruta funt atque incenfa: machinae idoneis
!ocis difpofirae:naues quae inanchoris iam diu fte
Italicum fruftrà exfpe&tauerant milité,
•era
ínt,É&ÉÉ poft muros duétae, & aggeres ex
citati;vrbis cuftodia per ftationes diuifa: portæ o
mnes praeter paucas, è quibus eruptio nonnum
quâ tentaretur,obftru&tae. Dum hæc intus magna
cura& induftria aguntur;hoftiles copiae fub moe
nibus
 *94 _ * r R v M H v N G. H r s r.
'vienuenfis nibus obequirantes,apparuerunt:in quas noftrié
*oi)/dio. greffi,non femel vi&ores redierunt. Bis tamen in
huiufmodi eruptionibus male pugnatum eft, fe
mel quum Volfgangas Hagen , peditum duétor,
no&tu vrbem infelici egreffus aufpicio, vt fuos
tuto reduceret & incolumes, inter primos impi
'grè dimicans, militum gregariorum, qui ordines
turbauerant,inertia potius quàm hoftium virtuté
vi&us,ad arcis portam,cum veteranis quibufdarh,
& Hifpanis,occubuit: deinde iterum,quum Chri
ftophorus Setlitius fignifer, cum quingentorum
equitum turma ad hoftium vfq; caftra procurrit,
& à multitudine circumuentus, amiffis aliquot
commilitonibus, captus eft, & adTurcarum Im
peratorem perdu£tus. Is rcgatus,ecquid animi ef
fetijs, quibus vrbis tutela erat commiffa, cordatè
refpondit,Omtes nortem vel crudeliffimam op
petere prius paratos, quam deditionem facerent;
inque id conceptis vcrbis, fanétiffimo iureiuran
do fe obftrinxiffe. Tum vbiFerdinandus rex effet?
Vincij eum non procul inde abcffe dixit, & om
nes Germaniæ,Bohemiae,Morauiæque vires exci
re;nec dubitarebreuiadfuturum,pioelijque copi.
am fa&turum. ad hæc Cæfar: Qgaeram, inquit, i1
lcm vel in medio Imperio, fimu!q; reliquos Ger
maniæ populos inuifám. De propugnatorü mul
titudine etiam percun&anti, ad viginti peditum,
duo equitú milia in vibe effe refpondit: tum du
ces fortiffimos,& lógo bellorum vfu claros, Phi
Hippum principemPalatini m,Nicolaum Salme
fem comitem, Gulielmum Rogendorfium, Leo
nardum à Fols,Eccardü àReifchach, qui nul}i pe
riculo facilè haótenus cefferint: Ad quae licet có
moueri nonnihil tyrannus videretur,diffimulato
tåímènsuosfubintulit Se hucvfque multis cum
".

| .. LI Β Ε R Qv 1 N r v s. $$r .
*! geiitibus congreffum,viétorem fuiffe ferhper,nec viíaaesgj
1 -- É, labores fuosvmquam fruftratam. qua. •*fdio.

, re ne nunc quidem de viétoria, vtcunque dubia

fit Martis alea,& incertitoellorum exitus defpe
fare.Ceterùm nöffe, in captiuos fe vitae necifque
habere poteftatem vitam tamnn eis condonare,
hac conditione , vt in vrbem reuerfi, commili
tones ad deditionem hortarentur, ac nefe in ma
nifeftum exitium præcipitare vellent, commone
'facerent.Se quidem bonas eis pacis conditiones
daturum,neininem etiam à fuis,quorum ardorem
difficile effet cohibere,in vrbem intromiffurum,
nulliufque qui in vrbe effent rem falutemúe o£
fenfurum.Qgod fi dedêre fe recufarent, hancqué *

benignitatem fuam afpernarentur, nullife aetati,

neque ordini parfurum,necprius inde difceffurú,
quàm vrbe expugnata, omnia in fumum & cine
rem redegiffet.Subiunxit præterea, Quando vnus
Deus fit qui coeleftia moderetur, æquum effe vnã
caput,vnum principcm orbi terrarum imperare.
Hòcius ad fe,verum Conftantini in Imperio fuc
cefîorem pertinere:vitamque omné, quoad quif
quam Chriftiànorum Principum fupereffet,acer
Éam fibifore.His diétis,figniferum vefteacupiêâ
auroqueintertexta indutum,ceterostrinis ducati§
donatos in vrbem redire iuffit:qui expofitis ty
ramni mandatis,non modo neminem commoue- '
runt,fed maiore etiam ftudio propugnandæ vrbis
accéderüt.Quüitaq; mädata füaminafj; cöténi vi.
deret: propiusadmoto exercitu,sümis virib* vrbé
oppugnare coepit. Praecipua eius potiüdae fpes in
cùhiculis erat, quos locis commodis plurimos
fubtus terram agi,& fulfurebitumine & puluero
tormentario compleriiufferat, vt igne fubieéto
aemilitem, qui vndique procin&tu ftabat , tan*-
 ¥96 . Re R v M Hv N G. HI s r. |
viennenfis * quam fumi nebula te&um,per munitiones ingens *
obfidio. ti ruina patefaétas,in vrbem faéto impetu immit- '
teret.Interim è transfugis quidam tormentis fub- !
ieéti,proditionis accepta mercede, vrbis ædificia
incendere fe pollicitos fa(fi funt, vt dum intus ad
reítinguendum concurreretur incendiü,Turc; fo
ris nudata præfidijs moenia occuparent.Hoc cona
tu maturè deprehenfo,noftri alacriores fa&i,lon
gè maiore quam anteà diligentia vigilias excu
Èiasque egerunt.Sednaior metus à cùniculis im
minebat: quum ecce è Turcis quidam fub ipfis
moenibus vltrò fe obtulit, & in vubem perduéìus,
multarum rerum, tum inprimis qua parte murus
fuffoderetur, indicium fecit. Huius igitur indici
• um obfeffi fequuti,quibufcumq; locis hoftium o
perae cuniculos agebant, diu no&tuqj fuos in com
tra fodiendi opere continuere: atque ita doli de- !
prehenfi,&hoftiü elufa opera.Quidquidenim ab
hoftibus illuc congeftum fuerat, id omne noßri
milites, contrarijs& tranfuerfis ductis cuniculis,
aut vi abripuerunt,aut aftu quodam & folertia af
rtârunt: hoftes verò,qui fe tentandae fortunae
gratia illuc condiderant, aut expulerunt, aut in
terfecerunt.Quum igitur hanc rationem parum
feliciter fibi procedere tyrannus animaduerte
ret,corona vrbem inuadere decreuit. Quadrifari
am ergò diuifo exercitu,continuato die ac no&e
proelio,vrbem oppugnare; foffores interim in a
uerfiffima munitionum parte cuniculos agere iu
bet,vt fic perpetuis laboribus exhaufti noftri mi
lites vel loca deferere cogerentur; vel ab operis
fenfu armorum ftrepitu ac dimicatione auerte
rentur. Nec vana fpes fuit tyranni. Dùm enim
fumma cötentione tormentorum glandibus emi
nus
 V, 1 b.£ R. Qyi n T v s. 197.
nus, certaturimuristribus locis fuffoffjs,&pulue- riesnewfit.
„ seincenfo difruptus,fàtis magnum oppugnanti- obfidio.
bus aditum praebere videbatur. Vnde ingenti fub. •

, lato clamore, per muri ruinas magno milimine

gradientes Turcae,impreffionem fácere;noftri ve
' rò fuperftartes,oinni telorum genere infultanti
um impetum fuftinere, contis atque haftis aduer
fos excipere & deturbare;dum dirutam muri par
tem,vtres ferebat,farmentis ac trabibus reficere,
| nullam quietem,nullum fomnum oculis capere.
| Qum per aliquotdies hoc modo infeliciter op
|| pugnationem tentâffent Turcae: tandem ita elan
guerunt, vt nec minis nec fuftibus contra hoftem.
agife paterentur:adfoff.m verò adaéti,quafi atto
niti 1llico refilirent:verumque tum illud apparu
it,Verba virtutem non addere,& Imperatoris ora
tionem ex ignauo ftrenuum, & timido fortem nó
facere.Sed&noftri continuis laboribus fatigati,
ceffationem hanc non grauatè ferebant, magno
tamen in metu verfabanrur. Certum enim èrat
Turcam,antequam infe&tis rebus difcederet, om
nia moliturum : & quando diurnis uo&turnifque
oppugnationibus nihil profeciffet,per cuniculos
in vrbem inuafurum,ac repente noftros oppreffu
rum,vndiquaque emergentibus è cellis vinarijs
per infidias hoftibus, plerique fufpicabantur:ti
| mebatur praeterea,ne milirum ftationes fubieéto
11 puluere difijcerentur,non fine magna noftrorum
' clade.Sed fi quando alias, hoc certè tempore pro
fuipopuli falute immortalis Deus excubauit. 1â
etiam Ianitfari,in quibus,vt in Triarijs olim, fpes
omnis Turcicæ militiae fita eft , relanguerant, &
longi itineris fraóti laboribus,&diuturnae oppug
nationis pertaefi:tum hyems inftabat, cuius rigo
N 3 retnm
/ \
 198 R E R v M H v N G. HI s f.
wiewff, rem moHes Afiatici,& frigoris impatientes, fnini
mè toleraturi videbátur.Sed inprimis terruit eos.
nunciatus Ferdinandi & Palatini principis maxi
*no cum exercitu aduentus.Et hic quidemCremb
fij haut proculâ Vienna fubftiterat, quum in vrbé
sä iä ab hoftibus circumuallatâ penetrare fru
ÄÄ. vndiq; intentus,hoftétâtifper fufti
nebat,dü è Germania& vicinis locis auxilia cóue.
nirent, vt deinde couiun&is viribus hoftiú caftra
oppugnaret.His igitur tot circüfiftétibus difficul
tatibus,Solymanüs obfidionem foluere &per Hü*
gariamConftantinopolim redire conftituit:id ve
fò confilium non h6ftibustantum, verù fuis quo
que minimè indicâdum duxit.Quare milites cor
pora curare,arma expedire,atq; dein quü primùm
clafficum canerer,paratos adeffe iuffit. Omnibus
ita adoppugnationépraeparatis,quum Turcae,quae
fimulabátur,ex verò agi exißimâtes, vixtremulis
manibus arma retinerent:vix tétata oppugnatio
ne, (in qua tamé non pauci vtrimq; ceciderüt,inq;.
his Natoliæ præfes,tyranno inprimis carus) incé
fis ftatim prima fub vigilia caftris, profectionis
dat fignum,captiuis omnibus foedum in modum.
ÉÉÉÉ eft morié.iü heiulatus in ipfis
vrbismoenib* à noftris militib*,ignaristamé quid
ageretur,donec poftero die, intelleéto hoftis dif
ceffi,caeforü corpora totiscaftris difperfa magno
numero repererür.Miferädü aiüt,fuiffe&trifte fpe
&aculü. Iacebát immanib* vulnerib* cófauciati,&
cruore foedatimifti viri feminis,fenes,iuuenes,pu
eri. Sed hæc exigua videri poterâ: p ijs,q immanif.
fim; belluae paffim in agris inauditg cradelitatis
exépla ed derüt.Exéti mat, û vtero femiuiui feu*,&
allifiipucrigladijs diffecti,yel haftis traie£ti,autdib*
….* *u fi:-
 - I. r B E R Qv r N r v s. r99
dib* Éacutis circa triuia infixi,dulcéjnó itapridé riennenfis.,
acceperât,animâ exhalabát:matris fub ipfis mari- obfidia
t • ioră oculis turpia paffae,iugulabátur;virgines poft
» .;execrabilé abusá foedè laniatæ, refeétis vberibus,
* totoq; corpore deformatg mortë,p leuiffimo ma
Mo deputabãt:nullü deniq; crudelitatis genus ex
cogitari poteft,g, à faeuiffimis latronib* fit praeter
mifìù.Interim dá Turcarü Caefar magna copiarú:
parte prggreditur;ibraim Baffa,penes qué süma re
rú omniú erat adminiftratio,vnà cú reliquis duci
.| bus manè inftru&is ordinibus, circiter fexaginta.
| equitü milia in acié eduxit:quüq; aliquãdiu in Ap
cinélu ftetiffet,noftriverò,infidias veriti, moenib*-
fe eötinerét,& ipfe iter eft ingreffus.Placuit inte
rim vtrifq; vt de captiuis permutãdis ageretur:qua.
in re barbar* fidé fic fatis feruauit;fuü verò difcef
süita excufauit,vt diceret fe nóadvrbes occupan
fed Ferdinandä proelio lacefsendú,in Auftriâ
- èdiffe,eoq; fruftra per aliquâ multos dies ex
fpe&ato,domüiâ redire,breuitamé reuerfurü.No
ßri cognito hoftiú difceffu,inftruéta acie, vrbe e
greffi,integrüdiê in armis fteterüt;quumq; hoftis
hulluscóparuiffet;in vrbé fefe recepeiüt. ljs ipfis
dieb* Fridericus Palatinus cü ceteris,quos Crébfij
obfidionis tépore fubftitiffe dixim*, Viénâ venit,
nepotéó cóplexus,eius ceterorüq; ducü ac militú
virtuté multis verbis collaudauit,faucios & ggros
fométis & pecunijs liberaliffimè iuuit: viciffim
quum alter foris,alter intus vrbé táta cóferuâffet
induftria,conuerfi in eos omnes milites & ciues,
patriae coaferuatores appellabant, & quidquid
praeclarè ibi geftum effet,eis tribuebant,Quum ita
£î metu liberati ac fecuri iam agerent ci
ues• -5 -grauior, ab amicis
N 4
terror eft obie£tus.
Qgidam
 2oo RΕ R v M H w N G. HI S*r.
Militum Qgidam enim è Germanis militibus,iuris huma>
immodeffia ni diuinique ob!iti,proie&amniorum difciplina.
■e* mmc
indigniffimis iniurijs contumelijfque ciues affe
4**
•yitata.
i* céré.Nam quidam non contenti vina perdidiffe
(in quo exhauriendo magis erant quam in hofte
arcendo occupati,fic vt quum tumultus effet con
clamatus,alijarma non inuenirent,alij vacillante
gradu vix pedibus ingrederentur) hofpitum fuo
rum,& iam præfentium,refraélis feris, corruptis
arcis,armarijs,menfis direptis,quidquid ouium e
rat,inuolârunt;quin feneftrasetiam, fornaces, ta
bulas piétas,& id genus fuppelleéìilia ccmminu
erunt,adeoque nihi! miferis ciuibus præter vitâ;
reliqierunt.Cauff, tumultus erat, quod gregarij
milites quintuplum ftipendium, ob defenfam vr
bem,omniumque commeatuum, quos infumfe
rant,condonationem pofcerent.Eos princeps pri
mum leuiter pro innatâ clementiâ admoneba
partam nuper gloriam domeftico fcelere ÊTÍ
rent,fuaque importunitate hofti iam multò magis
commodarent,quàm virtutiantea nocuiffent Fa
teri quidem omnes ob egregiè in defendenda vr
be nauatam operam,præmio & obfidionali coro
na dignos: id tamen alia ratione efflagitandum,
nec tam friuolis contentionibustcmpus conteré
dum.Sibi quidem curae fore,ne cuiufquam virtus
inornata maneret.Nihil mouit homines furibun
dos tàbenigna optimi Principis pollicitatio, fed
maiori cum importunitate & ftipendium, & au
&tarium flagitantes,ducibus ad placandos eos mi£
fis,inrentis telis,mortem minitabantur. Protra&a
eft, huiufmodi concertationibus vfque in ferum
tota dies,& tunc primum difceffum: fed mox po
fteraluce vixdü exorta,recruduit feditio,& nefa
£1un1
 L r B E R Qv A r tv s. 2®*
riurn diripiendae vrbis ab ipfis tum quoque initú
eft confilium : quod tamen praefe&oriim pru
.dentia non fine maximis laboribus &periculis fu
it dicuffum.Haec importuna militum ftipendij ef- i.

flagitatio hoftibus interim, quibus infignis cete

roqui clades
fionem: iuferri poterat,elabendi
oppugnantium tamen circiterdedit occa
fexaginta . _ - t*-

milia defiderati,multi praeterea hinc inde palati

circumuenti,& oppreffi funt, & non hominibus
tantum,fediumentis quoque paffim viae conftra
tae cernebantur,longa f ma ene&is. Haec eft cele
bris illaViennae obfidio,cuius conferuatio heroi
bus illis quos fupra nominauimus, fed inprimis
illuftriffimis Palatinis Principibus meritò acce
pta refeitur:nec cuiquam dubium eft, quin in ea
vniuerfae Chriftianæ reipublicæ falus fuerit fita. s.ymales
Vix annusexierat, quum Solymanus, fuperiore iuéîum ex
clade irritatus magis quâ fra&tus, multò ni mero- pedltionem.
fiorem confcribit militem,non tam de Hungariae fùfcipit.
regno cum Ferdinando, quäcrm Carolo de totius
orbis imperio decertaturus.Ad hanc fàmam Cgfar
&rex Ferdinandus cóuentüImperij Ratifporà in
dicút,vtcópofitis omnibus cótrouerfijs,deauxiljs
contra Turcam ferendis ageretur, Inter haec Vai. . . .
ucdastrigonium ar&iffimia premebat obfidione, {fjg*i*
duâore Gritto veneto:vbi quum præfidium indi- ££*#**
es decrefceret,Viennenfes cum vicinis ante Soly- effùs.
mani aduentum audendum aliquid rati,quo is di
utius in itinere detineretur , fecundo flumine
auxiliademiferunt:Sed Grittus eos adortus, quâ
quam arcis per vim expugnandae fpes nulla effet,
fame tamen ad feditionem compellerelaborabat.
Solymanusinftituto per Valeriam itinere, Stiriae
à meridionali plagainminebat, tempus interim
4. - $ mino
 26* R e R v M Htv N G. HI $ T. ,
minoribus caftellis expugnädis terés;deinde o&o,
praedatorü milia ad vicina loca euaftäda proficif
ci iubet;quos hinc inde difpalatosadvnü oés no
ftri in infidijs latétes interemerãt.IäCæfar & Fer
2affrij, dinãdus tantú collegerant exercitü, quâtum adeù
Turcasfùb. vfq; diem è Germaniae finibus vix quifquâ eduétâ.
î⤣.
meminerat.Ad quinquaginta enim equitum , &
nonaginta peditum milia fuiffè ferüt. Numquam.
6ermaniae populi ad vllum hofté oppugnandum.
magis concordes fuiffe creduntur,nec vllus exer
citus aut tantaperitiffimorü ducü, aut le&iffimo
rum militum copia abundäffe:tantus prgtereà tor
mentorum ac reliqug caftrenfis fuppelle&ilis erat.
apparatus,vt quãuis immenfis copijs vndiq; mu
niendis fatis effet. Cum hoc exercitu etfi Auftrij.
in Stjriam penetra e. ibiq; hofti graffanti ebuiam,
ire conftituerant:metu tamen ne commeatus de
ficerent,ad Viennâ Turcae aduentum præftolari,.
fiq; non abnueret,prœlio cum eo decertare cöful
tiffimumeftvifum.Sed Solymanus, cognitis ho
ftium viribus,etfi maltò, maiores habebat copias.
(nam ad quingenta homjnum milia fub fignis ha
buiffe fcribitur)non aufus congredi, & Panico
quodam terrore perculfus, nulla re memorabili,
perfeéta,domum redijt: Sed Caffam,è ducibus v
muscum prædatoria manuLincium vfq; progref
fus,& à noftris inter deuia& faltus exceptus,cum
fuis pænè omnibus interijt.Poft hoftis difceffum,
Chriftianorü quoq; copiae süt dilapfae:&proximo
quinquénio nö quidé à vi téperatü,fed nüjtamen
MDXXX apertoMarte cócursú.Eo exaéto,Ferdinádus,reco!
VII.
Exechium
leétis virib*,magnüiterüè Germanis,Italis, Hüga
ris & Bohemis exercitum cöfcribit, & Catianero.
ęffàm. quodá duéìore,ad Exechiü obfidëdü mittit. Eft id
munitüfatisadDrauü caftellü,tenétib* ad multas
 V. - Et bar Qv 1 N P. w s. 2o3
resvalde opportunü.ld aggreffi Ferdinãdici;breui.
*! inde cómeatuüpenuria coa&i,reinfe&a, difceffe
%• - rüt.Eosarcis praefe&us Mahumetes Baffa à tergo,
f,
; colleétisvndiq; copijs,infequutus,fyluas oéfq; ex
;
{; itus occupauit,atq; ita inclufit,vt fine proelio eua
dere nö pofsét.In his anguftijs céturiones aliquot
militüφ praefe&i, itéq; ipfe Catianerus,fuisturpi Catiameraq.
ter defertis,no&e intépefta fe fubducit.mox audi- fngit;,
turvndiq; ingruétiúTurcarüfremitus:quorü impe
tá Ludouicus Lodronius,fuos ad virtuté cóhorta
tus,& Germani equites egregièaliquãdiufuftinu
erüt;tádáverò,multitudine fuperati,magna ex par
te cócifi fuerüt,&è ducib* niulti in hoftiú potefta
téperuenerüt Byzantiü in mifeiâ feruituté abdu
&i.Catianerus interim,nô tantürei malègeftae,fed
perfidiae accufatus,& iudicio experiri non aufus,
ad Mahumeté praediétæ arcis præfe&ü cöfugit;&
quü alios,tü inprimis NicolaüSeriniü Comité ad &'pu*itur;.
Ayditionéincitauit.Is,qua erat fide& cóftâtia,ho
minis fcelus deteftat9;eius cóprehédédi fuis nego
ciü dedit;&captü fupplicio affecit,omnib*extinéti
bonis à Ferdinádo virtutis ergò donatus. Ferdiná
dus hac clade debilitatus,bellúducere, vel potius.
fi cómodè fieri poffet,pacé facere decreuit; à qua.
nec Vaiuodae animus abhorrebat,Videbat.n. Tur
-cis regnum acquirijnec auxiliatores,fed fupbiffi
mos dominos fibi induétos.In eas ergo còditiones
tádéeft cófensü,vt quoad viuerét, vterq; regio ti
tulo vteretur,&bello capta retineret:Vaiuoda ve MDXXx;
rò mortuo, ius omne ad Ferdinádü eiusq; liberos IIX.
rediret.Vltimü tamé hac de fucceffione fecretüeft
habitü,idq; Vaiuodae datü precibus,quiSoiymanú Ioannis,
offendere nolebat.His ita tranfaétis,nó tam paxin Scepufij
* Hungaria fuit,quem bellum aliquamdiu conqui Vaiuode
cuit : quod breui Poft infequuta Vaiuodae mors mors.
 4Q4 R Ε R v M Hv N o. Hr s r.
rurfiimexcitauir. Ei paullo ante obitum filius ex
Elifabetha,Sigifmundi Poloniæ regis filia natus,
fuerar,Stephanus nomine:cui pater moriens Pe
trouitium,& Georgium, è monacho Epifcopunv,
Varadienfem,tutores dedit ; quorum temeritate.
vulnus à Vaiuoda patre nö Hungariae tätü,fed toti
Chriftianæ reipublicaeinfliétum,ita recruduit, vt.
paullo poft tantum non interitus regni quon-.
dam floréti(fimi fitconfequutus,Ferdinandus pri-.
nmùm Hieronymum Lafcum,qui à Vaiuodae parti
bus defecerat,adSolymanum mifit,cum his mam
datis,fi fe in Hungaria regnare pateretur, eafdem,
conditiones accepturum, quas Vaiuodae ante de
diffet:fed nihi! impetrarum eft,& Lafcus, propter.
legatos Galliae regis,Caefarem Fregofum, & An
tonium Rinconem,interceptos Belgradi captiuus.
exeabella, reliétus.Deinde viduam & tutores perlegatos ad
monuit,vt pa&tis ftarent,pupillo genere fuo dig
nam educationem,matri verò ampliffima dona&:
annuâ penfionem pollicitus: fed vidua fexus im
beciilitatem & grauitatem negocijexcufans, non.
kabere fe quod pro certo promittat,fedpatris iu
dicio rem omnem permittere,refpondit. Interea
mDxL. tutores iufìitis,& non pauci regni proceres,Tur
cicum implorant auxilium.lam Ferdinandus Vi
cegrado, Alba regali, & Pæfto occupatis, Budam
magnis viribus oppugnabat,du£tu Rogendulphi;
fed Turcicis fuperuenientibus auxilijs,urgentiac
cepta clade,Paefto etiam per fummam ignauiam
amiffo,ab obfidione difceffum fuit.Paullo poft i
pfe quoque Solymanus cum reliquo exercitu ad
Budam caftra ponit,& munera mittit infanti Ste
phano,veßes auro textas,& equos valde fpecio
fos:matri verò nunciat,cupere fe puerum videre:
petit
 - Li m * r Qy 1 N r vs, 2ö*
si petit vtin caftrafibi mittat, Mulier perterrefaâa,
i ' quum aliud non poffet,hortatu procerum mittit
* . vnà cum nutrice,comitatu turba nobilium, & in
* i his monacho,de quo paullò ante diximus illeper
* , humaniter excepit;& legatis fplendidum conui
; uium parari iubet.moxperfuos oftendit,velle fi
'; bi Budam tradi. neque enim ipfis eas effe vires,
| quibus eam poffint ab hofte defendere;&fibifub
· | inde redeundum eò fore cum exercitu,quod valde
.] futurum fit & moleftum,& fumtuofum. Hi de
fuo periculo dum muffant, è veftigio Ianitfaro
rum praefeéto negocium datur vrbis occupandae: suda iwf.
neque prius admatré remiffus eft filius, quam re dij à Soly
perfe&a.Quum iam vrbem tenerent,& ciues om- mane occu
nes exarmäffent;arcen quoque fibi tradi poftulât, ?**
in quaregina tunc erat. eam interim Turca per
internuncios animo iubet effe præfenti, & Tran
fyluaniam ei atque filiolo concedit. Hoc modo
regina,ne vultu quidem teftari dolorem aufa, ty
ranno,quod ante Chriftianis regibus vt gratifica
retur,induci non poterat,reliquit; & omni con
quifita fuppelleétile, tumultuariè in Tranfyluani
ám abijt,àbarbaro milite dedu&ta: Solymanus ve- . ,
ròpoftridieCalendasSeptembris,Budam cum du
obus filijs ingreffus, templis more fuo expiatis,
Deoque fuo aëtis gratijs,ob rem benè geftam, in
caftra reuerfuscft;& reliétis Budæ Pæltique præfi
dijs,reliquum exercitum domum reduxit, & in i
tinereLafcum dimifit. Amiffa Buda,rebufque in
Hungaria malègeftis, Cæfar conuentum ordinú
Imperijper Ferdinandum fratrem Spirg indicit,e- expeditio
umque fuo loco præfidere iuffit. ibi re communi- Imperijiw
ter deliberata, auxilia decretafunt, &exercitus Hungariâ;
COQ
/

I
 so6 Rrr v m Hvn c. Hr i s.
*pxiii. confcribiiuffis,quiFerdinädicopijsadiütus,viia
Turcicam fuftinere poffet, & amiffa recuperare.
fummae rerú praeficitur Ioáchimus Brandeburgic*,
Imperijfeptéuiri:qui Spira ftatim profe&us ad viâ
fefe parat,&Vacia in itinere munita, Budam obfi
diofi£cingit.Eatum,vt diximus,validoTurcarum
praefidio tenebatur,qui fæpius egreffi, noftros có
tinuis velitationibus laceff:bant:foris interim ne
gligenter bellum adminiftrabatur. ex quo tandé
j dinutilù, faétum eft,vt irrito conatu Paefti,itéq; paullo pofi
3udæ oppugnatione deferta,exercitus, tanto fum
tu & exfpeótatione totius Europae colleétus, re
prorfus infe&a, fit dilapfus. Fatalis haectum fuit
noftrorum ignauia,qui tot iâ proelijs vi&ti,&Tur
cis &Hungaris ita contétui effe coeperunt, vt ple
rique Solymano non Hungariæ tantum, fedvni
uerfae quoque Germaniæ facilem promitterent
expugnationem.Nec vanum id,pro dolor,fuit au
gurium. Solymanus enim de infelicibus noftro
rum fucceffibus certior fa&tus, omnibus modis
belli fortunam perfequi decreuit. Duéto igitur ad
valpo ex Drauum exercitu, vt omnia à tergo pacata refini
pugnata: queret, cohortes aliquot ad Valponem arcetm, in
confinibus Bofniæ, Croatiæ & Hungariæ fitam,
fmifit expugnandam , & breui dediti6ne accepit,
milirum perfidia,qui præfe&tum omnia potius ex
periri, quám dedére fe volentem, comprehende
runt, Turcifque tradiderunt: in quem Turca non
folum nulla crudelitate eft vfus, fed munificus
etiam fuit & benignus: delititij verò omnes fœ
de fuerunt interemti, non tam proditionis odio,
quam prædæ cupiditate, quam ex illorum fpolijs
barbari confe&turos fe fperabant. Hinc ad Se
##sodofia: clofiam adduéìus eft exercitus; captum primo im
petit
 YLr pie R QvrN r vs. $o#
γέtu oppidum: tandem etiam qui in arcis praefi
'άio erant, defperatis auxilijs fefe dediderunt, ez
ónditione, vt cum fortunis fuis incolumesinde
àbirent: quæ res pauperibus faluti,ditioribus exi
tiofuit. Turcae enim tenuioribus omiffis,omnes
quibus fortunarum aliquid reliquum effe fufpica
bátur,interemerunt. Proximi fuerant Quinquec- _ .
clefienfes,qui fuperioribus bellis inconcuffîmâ.°*:.
{erant: fed territi virum hoftilium magnitudi- quecjlefiè
ne , & inprimis praediétarum arcium amiiffio
ne, epifcopus & reliqui optifmates plus in fuga
quàm vrbis munitionibus praefidij pofuerunt,&
*hultitudinem barbaris prædæ reliquerunt. Inde
Solymanus, Budam prius ingreffus, claffem per
aduerfum Danubium Strigonium vfque fubmit- s-£irigè
tit; ipfe cum exercitu terrâ confequitur. Ei loco mium.
tum praeerant Lifcanus & Salamanca, vterque Hi
fpanus;ille auaritiae crimine, hic rei militarisim
peritia notatus, cum mille & trecentis circiter
militibus partim fuae nationis, partim ttalis &
Germanis. Huius obfidionis rumor magnum no
ftristimorem incuffit;quikocum eum neq;muni
tú neq; ab omnibus rebus neceffarijs fatis inftru
&tü non ignorabant;Duo tamé reftabant, in quib*
aliquantulâ fpei reliquum erat: g, & Vicegfadá,
media inter Budá&Strigonium via,quafe Danu
bius nonnihil à re&o itinere terreftíi refle&it,fi
tum,facilèTurcicas naues aduerfo flumine fubue
£asprohibere, vel ét incendere & diripere pof
£videretur; & quidquiderat in aduerfàDanubij
ripa regionû,Chriftianorüjfidijs teneretur. Nec
prior fpes planè fefellit: fiquidem Vicegradenfes
Ë duodecim naues, & in his aliquotmachi
ars &pulueretormétariò gnuftas, fubmerferunt,
- Sed
 -.

vabú IR E R v M Hv N G. H I s r.
Sed Turcarum animosinitio ftatim auxit, quod
noftri oppidulum,immunitum iilud quidem , fed
ad arcem tuendam in primis opportunam, reli&ú
exufferunt:in quo oppugnandoTurcae,quum nul
lasadhuc maiores machinas ad manum haberët.
non parum temporis, atque etiam virium erant
confumturi, præterquam quod noftrorum claffis,
quæ ibi tutum portum & ftationem habebat, non
tam facilè hoftibus ceffiffet. Turcae igitur aduen
tantes,in ruinis & vicinis locis caftra metantur;
at praefidiarij qu.rfiquam arx tormentis faris effet
inftru£ta,ijs tamen vfi prius non funt, quám vni
uerfus Turcarum exercitus iam confediffet.Cauf.
fa erat,quod IulianoSalazario protefferadederät,
ante Turcicae claffis aduentum maioribus machi
mis non vfuros.Verebantur ergò, ne fi quaauxilia
in via effent,tormentorum tonitru,ceuobfidionis
iam coeptae figno,auerterentur. Quum verò nulla
amplius fubfidijfpes effet: principiò in Turcas,
qui incautius caftra metati erant, tantam fcoporü
grandinem effuderunt, vt tentoria transferre, &
retrocedere fuerint coaéti.Quare èlonginquo vi
neas agere, aggeres & moles 1acere,eamque arcis
partem, quae orientem fpeétat, tormentis ita qua
tere coeperunt, vt paucis diebus & templum &
quidquid inter ædificia eminebat, deiecerint, are
amque etiam interiorem ita infeftârint, vt nemo
fe ex vlla parte auderet oftendere, fed quò feabi
&tibus tutarentur,pars humi proftrati, pars fubta
bulatis quæ in miris hærebant, hoftis afcenfum
exfpeétarét. Interea hoftes tranfuerfis tramitibus
contra montem aut vineas augebant, aut per fof
fas ,t abibus & tabulatis contra faxa & ÉÈ
fefforum coopertas,irer fibiadmurum vfque fff.
niebant:
 - - lr » e R Qy 1 N r v s. * *e%
M. aiebant:hinc dolabris &marrhis plnteos, & in
locum dirutimuri recens exftru£fa opera reuelle
bant, terramque velut fubterfiirabantur. His ita
præparatis:o&auo idus Augufti paullo ante folis
è ¢xortum fignum oppugnandidatur; concurritur
vndiquaque,alijperamfraétus,& occultos trami
tes,alijetiam per locaaperta occurrere, quifque
profe eniti: econtra obfeffi omni telorum gene
iefe defendere,faxa, malfeoios, ignes in temerè
fubeuntes conijcere,è loco fuperiori deorfum per
deciiuia montisprotrudere ; hi pro falute,illi pro
vi&oria nihii non conari.Tandcrn pugna in oéta
uam vfque horara protra&a, & fèpties recentibus
in fefforum locum fubmiffis,Turcæ irrito conatu
ab oppugnationc fe receperunt: obfeffi verò per
eam partcns,quæ ab aquaedu&ibus nomen habet,
eruptione faäa,hoftium alios ad naues,alios aliò
compulerunt;magnumque terrorem totis caftris
intulerunt.In medio huius pugnæ ardore turris
qugdam,quamagna vis pulueris,picis&eiufmodi
£materiæ afferuabatur,conflagrat,& multos proxi
mèadftantium amburit,incertum dolo an cafu ab
hoftibus igne inie&o.Sed neque hoc eorum ani
mos labefa&auit,quin pofteaquampaululum lax
amenti ad refpirandum, corporaque curanda da
tum effet,difie&arepararent: tacita tamen quædã
fufpicio,mifta indignatione & metu, animos oc
cupârat;quod paucis ante diebus tyro quidâ, poft
hiincverò Italas veteranus, vir ceteroqui fpe&ta
tæ fortitudinis,ad hoftes transfugerant: eiusqj cô
filio tum priores cuniculos inftitutos, tum turrim
incenfamîmilites credebant.Subno&em eius diei
acpoftridieTurcae rurfus velut de nouo oppugna
tiónem aggrediuntur,tantocum ardore,vtobfeffi
ι 9 multuâ
%re mam Rv w Hv No." Hist. .
'multüm depriftina animi ferociaremiferint. i\$.
lijs ergo metu torpentibus,alijs mortem , extre
'mum ma!orumremedium,exfpe&antibus ; ltalus
quidam Caefenas,fignifer, quum videret fuos vn
dique premi,acfentiret omnia cuniculis fuffoffa:
cómilitonibus fuis,incertum fraude an defpera
tione,edixit,vtà iaculationetantifper defifterent,
ipfe duobus comitatus,de muro in caßra hoftium
fe dimifit,perduétus ad proximum Baffám, petijt
vt deditionem omnium nomine, faluis rebus &
armis facere;deque ea,publica fide pacifciliceret. *
«Quaconditionedata &accepta,cum duobusTur
-cisin arcem redit,& Salamaneae praefe&o Turcæ
mandata,& quæ cum illo egiffet,exponit. Etfi ve
rò hæc vexilliferi fiue perfidia , fiue temeritas,
quod iniuffu præfe&ti depraefidio exijffent,deque
re tanta,inconfultis reliquis,cü hofte egiffet, om
nibus modis punienda erat; tamen nec Lifcanus,
nec Salamanca quidquam in eum ftatuere aude
bant,quod metuerent ne reliquos omnes Italos
in fe concitarent; nec fcirent quam multi eius ef
fent confilijparticipes.Nectamen interea Turcae:
ab oppugnatione inferioris caftelli ceffants no
ftrifque in fuperiorem arc«m fe recipientibus, id.
inuadunt.Salamanca igitur de aliorum voluntate.
in caftra egreffus,indeque redire prohibitus, po
ftridie ad fuos Turcicum mifit diploma quopa&a
illa fuperiora,de libero cü armisomnibúfque im-.
pedimetis abitu, cófirmabátur:iuffus eft ét Lifca
nus adTurcâ claues arcis deferre.Cuftodijs igitur
nmari{q; reliétis,difpicitvnufquifq;quidpotiffimú
inter multa impediméta fecü auferret. Dü fic per
arcé omnia cóuasätur, ac fefe agmé adpfc&ioné
- - - CQi\\^, ^
 _.
-
I.* * *. - - ---

1** I r* R Qyr\ r vs. _ . âo*

■ 6ppidum: tandem etiam quiin arcis praefi
Therant, defperatis auxilijs fefe dediderunt, ex
iìitione, vt cum fortunis fuis incolumesinde
íént: quæ res pauperibus faluti,ditioribus exi
Efit.Turcae enim tenuioribus omiffis,omnes
Hisfortunarum aliquidreliquum effe fufpica
íüt,interemerunt. Proximi fuerant Quinquec- _ .
finies,qui fuperioribus bellis inconcuffi má- &ígí- w

fit: fed territi virum hoftilium magnitudi- quecalefiè

$;& inprimis prædiétarum arcium amiffio
£;£pifcopus & reliqui optifmates plus in fuga
íìvrbis munitionibus praefidij pofuerunt,&
-

iiltitudinem barbaris prædæ reliquerunt. Inde

$ymanus, Budam prius ingreffus, cla{fem per
$itrium Danubium Strigonium vfque fubmit- s-firigè
fiipfecum exercitu terrâ confequitur. Ei loco mium.
giipraeerant Lifcanus & Salamanca, vterque Hi
Š s;ille auaritiae crimine, hic rei militarisim
κήtia notatus , cum mille & trecentis circiter
itibus partim fuae nationis, partim ttalis &
$itanis. Huius obfidionis rumor magnum no
fistimorem incuffit;quikocum eum néq;muni
[j£$ ab omnibus rebus neceffàrijs fatis inftru
ííonignorabant;Duo tamé reftabant, in quib*
ignatulúfpei reliquum erat: g, & vicegradü,
$iainter Budá&Strigonium via,quafe Danu
iggonnihilà re&oitinereterrefiíi refie&it,fi
®facilèTurcicas naues aduerfo flumine fubue
*¥ohibere, vel étincendere & diripere pof
$ideretur;&quidquiderat in aduerfaDanubij
*regionü,Chriftianorújfidijs teneretur. Nec
gibtfpes planè fefellit: fiquidem vicegradenfes
Viter duodecim naues,&in his aliquotmachi
*&pulueretormétariò onuftas, fubmerferunt,
+** ' . Sed
••r Rr R v M Hv N o. HI s r. .
vrbs,aedificijs frequentiores.Praefidiarij quae ob*
futura fibi ;opinabantur demoliti,vnum fuburbi
vm operibüs de ipfo oppidulo parum follicitiva
lidiffimè munierant;tum templum & turrim mo- .
nafterijcuiufdam quafi pro arcefibi in ipfis muni
mentis conftituerant:vnde hoftibus etiam magnâ :
cladem intulerant.Erat extra has munitiones ædi--
cula quaedam facra,quam Turcæ principio ftatim,
non ignari quantum fibi allatura effet ccmmodi,
vehementer oppugnabanr:praefidiarij,quafi inuiti
Jocum deferentes, diu refiitere, & tandem quafi
vi&i,fe ad fuos receperunt.Eam ergo hoftes occu
patsm munire ftatim, machinafque eò adducere.
coeperunt.interim ignis fub materia ac alijs quafi
temerè ibi defertis,fœmite attemperato accenfus,
& ædem illam difiecit,& magnam hoftivm ftra
gem deditxum noftri ad eam conditionem inten
ti,erumpentes,omnia longè lateque turbârunt,&:
poft multa damna illata,vi&tores in oppidum re
diêre. Sed nihilo fegnius hoftes omnia quae ad
oppugnationem faciebant,diligentiffimè admini
ftrare,moles è ligtiis & terracongerere, pontoni
bus & tabulatis per paludem iter fibi inftituere.
fed vna res maximè eorum conatus adiuuit. Erat.
in vicino nemus quoddam: huic fexcentis quoti
die curribus tanti m materiae conuexerunt, vtpa-*
lude m,quam noftri haéìenus non nifi glacie dura
tam fuperari poffe crediderant, fpacio duodecim
dieru.m,multis locis peruiam fibi effecerint. Huic
effoffis tranfuerfim femitis, ad foffas fùb ipfum
val*ü accefferunt: &fruftra aliquoties repetito af
fultu,tandem nebulae défiffimæ beneficio in ipfas
oppidi munitiones euadunt.oritur vt in re fubita
& perdita,miferabilis clamor, concurritur vndiqs
«, ' • - .\ - ,& pugna
\

v.
 -

I.1 n ■ r &vi N r v s. . . . ars

&pugnacrudaadmodum mifcetur, dum hip 6.
obtinendo loco,in quo omnem viétoriae fpem,illi.
pro defendendosin quo vitam fuam & incolumi
tatem pofitam videbant,totis viribus contendunt.'
Sed vt quifque proximus erat, ita promtiffimè di
micabat,reliqui enim qui longius ab ipfo pericu
lo aberant,illud modò difpiciebant,(vt fit, quum
• adhuc alia refugia fupereffe putantur) quomodo
in interiorem oppidi partem penetrare poffent.
Hi quum fugae initium feciffent,etiam reliquos fe
cum traxerunt,& hoßibus faciliorem expugnati
enem minufque cruentam viétoriam præbue
runt.multi inter fugiédum coeno& aquis fubmer
fi,multi ab hoftibus caefi,pauci vado aut, natando
in vrbem recepti.fed neque hic meliusfefe res ha
bebat,occupatis præfenti periculo atque terrore
omnium animis,& occifis ducibus, vix quoqu« m.
in medium aliquid confulente,Sed nihil aequè ob
fefforú animos tuibauit quü mors GeorgijBarco
tij,integerrimi viri,& confilio manuq; prótiffimi, .
in quem mortuum etiam Turcae faeuierunt. Hinc 3.
in rerum omnium defperationem adduéti quum
praefidiarijtum ciues,maluerunt dedendo fe cle
'mentiam vi&oris quam irati hoftis immanitatem
experiri. Vitæ ergo fortunarumque pa&ti incolu
mitatem praefidiarij Germani & Itali dimiffi(Hai
ducci enim per notos fibitramites iam ante erant
elapfi)fedin itinereà Tartaris praedae infidianti
bus difie&i,abie&is farcinis,fuga per paludes &
fyluas falutem quaerere funt coacti. Interea verò
dum Alba obfideretur,Turcarum Imperator, vt
vicinorum animos ab omni cogitatione fubfidij
mittendi auerteret,Tartarorum equitatum, cuius
alioquin adobfidionem non magnus crat vfus, ad
O 3 popu
 a.

st4 . R Ε R v M Hv n 6. Hf s f. - -

1
pqpufandum proxima locaemittit. hi rapien
di ftudio incautius vagantes, ab Hungaris cir
cumuenti, & amiffis fuorum plus minus tribus
milibus,fnale multari in caftra redierunt.conuer
tit hoc loco omnium ocuMos, animofjsin fé vni
us captiui inauditabarbaries, cui in pera dimidia
pars infantis bimulinondum comefta, de obfo
hiofupererat, pumitain Hungariam debacchs-A
turSoiymanus:Ferdinandus circa Pofonium e*
ercitum quidem collegerat, cognitoque tyranni
difceffu,amiffa loca recuperare conftituerat; fed
Ę; anni tempeftatibus, quod fumma iam
yeme milites fubdio & pelfibus contineri non
poffent, multi etiam, Bohemi præfertim, vlte
AMDxLy. rius fequi nollent, copias dimifit. His ita geftis,
Jndwtie
Cæfar & Ferdinandus ei bello quod poßea con•
4. era Protefâtesgefferunt,intenti,induciasin quin
quennium cum Turca fecêre:per quas Hungaria à
— barbarorum incurfionibus aliquamdiu libera
6eorgij 'me fuit.
satíiím. Pe Georgio monacho , epifcopo Varadienfi, 1
I

{√4. pupilli Scepufijtutore,fuprà diximus. Eum vi

duæ in franfyluania abeunti Solymanus non
vt conmitem,fed imperij collegam,& ærarij magi
ftrum adiunxerat-: fedis & reginae pecuniam in
` fumtus malignè fuppeditabat, & ea inconfulta,
^

^ pleraque omnia fuo arbitratu adminiftrabat.

Quum his de rebus regina conquefta effet, Soly
manus litteris officij fui Monachum admonuit,
& ne quid pofthac in reginam committeret , de
quo meritò illa conqueri poffet, imperauit. Sed
Monachus multò quàm antea inhumanius regi
mam tra&auit $tum diuerfa confilia cum Nicolao
Salmen
 Et » » R. Qv 1 N T v s. * *■*•
-salmenfi Comite, Ferdinandi per Hungariam le
: gato,agitauit,eique fpem fecit reginam fe, vt$
Tranfyluaniam omnem Ferdinando tradat, in
du&urum. Hos eius conatus regina Solymano.
quamprimùm patefecit,qui Monachum compre
hendendi ftatim,autinterficiiuffit:fed Monachus
cognitis infidijs,maturè fibi profpexit,& Saffebef
fae,impofito quater mille Caeculorum praefidio fe.
continuit.Viciffim regina quoque exercitu con
, fcripto,&Solymani auxilijs adiuta, Monachico
natibus obuiamire decreuit. Quum verò Tran
&
rfyluanicontra Monachum arma ferre recufa
M.
rent: Turcicus legatus Budae praefe&to, itemque
}|
Moldauiae & Tranfalpinae Vaiuodas euocauit,
$.
' qui coniun&is viribus caftella quædam, de nouo
3
*. . à Monacho excitata,obfederunt. In his rerum an
guftijs Monachus optimü duxit, vt cum regina in.
£-
gratiam rediret. quo impetrato, ad quinquaginta
||
virorum milia collegit,& è Tranfalpinis aliquot
milia occidit:inde Budenfem quoque praefe&um,
trecentiscirciter interceptis equitibus, domum
redire compulit. His ita geftis,reginæ nihil
ominus interceffione Solymano, reconciliatus
eft,eique Tranfyluani parere iuffi. Paullò poft
rurfuô Monachi fideih, in feruandis promiiffis
defiderans regina, à Tranfyluaniae proceribus
contendit,vtin fua filijque verba iurarent , &
contra Monachum , fi quidquam ille atten
taret,auxilia promitterent. Hac, vt interpreta
batur,contumeliai&tus Monachus , iterum ad
Ferdinandi opem refpexit, cum hoc commen
to,nifi eafibi quamprimùm praeftetur , propedi
em. Tranfyluaniam Turcarum iugum acceptu
; rum.Etfi verò notaerat omnibus Monachi incon
- - •, Q. 4 {tantua

- -
 i

316 R£ R v M Hv N o. Hrs f.
. ßantia& ambitio,qui fibimagis quàm Ferdinäms a
do regnum quærere fatagebat:netamen in re tan- :
ta quidquam negligeretur, mille equites Hunga- ;
rici,cü machinis aliquot ad eúmiffi:fociusdeinde ;
belli adminiftrandi ei additus,Ioannes Baptifta :
Caftaldus,cui Ferdinandus in mandatis dedit, ve ;
rebus Tranfyluanicis diligentißimè infpe&is, ,
quid opus fa&oeffet, regem admonerét. Regina .
interim hinc Ferdinandi vires,hinc Monachi ver
futias metuens,Caftaldum adit, docet quo minus ,
vetera pa&a feruara fint,per fe non ftetiffe , fed
quidquid contra faétum effet,Monacho imputan- j
dum,qui tum quoquo modo,Ferdinandi, modo ,
reginæ partibus faucbat,modo etiam veluti tertiâ
eamque fuam fa&ionem,Tranfyluanorum proce
rum ftudijsalebat.Re inter Caftaldum, Monachú
& Tranfyluanos diu multumque difceptatâ,ha*
tandem conditiones latæ funt, vt regina tranfyl
uaniam Ferdinando traderet;eius verò filio Fer
dinandi filia maior nata, cum centum aureorum
milibus, vxor fponderetur: hifque de rebus Mo
nachus ad reginam referre iuffus. Inter haec ipfa
habito cum Caftaldo colloquio, conditiones fibi
I placere dixit, neque fe vmquam à mariti paâis
difceffiße;omnium verò malorum,quae ex hac có
tentione nata effentMonachum cauffam effe.Bius
ambitionem quum fine periculo retundere nön
poffet,Ferdinahdusmunéribusexplereßatuit,Nâ
& pkgféêaera Tranfyluaniae, ijfdem códitionibus,
quibus Ioarinareg* viuo obtinuerat; itemj, Stri
gonienfi archiepifcopatu,eum donauit ; tandem
etiam ad Cardinalatus dignitatem promouit. Sed
ne haec quidem ad ambitionem eius explendam
fatis fueruat. F*<ik.enim intelligebat,non eam
pote
v
-
 | Et b er Qv rn r v s. At?
poteßatem fibi fub Ferdinandi imperio fore, & -

quiantea omnia,etiam reginam 1pfam ad nutua

£uum circumegiffet, in ordinem reda&um iri,
Quare reginae au&or fuit, vtpaétionemrefcinde
ret:idque regina ipfa adeaftaldum non diffimu
lauit. ls ergo tanto magis accelerandum ratus,
Tranfyluanorum conuentumColofuariae indicit.
, Eò cum regina ipfa,mediainter Caftaldum qui fi- '
niftram eius,& Monachum qui dextram claude
bat,equitans veniffet; primum omnium regalia
a] infignia in medium fuêre allata. Monachus coro
3 | nae inhiabat,idque agebat, vt ea fibi cufiodienda*itior
&] « daretur:è contraregina talem coronam monachi , , ^
â] caput minimèdecêre dixit.Eam deinde Caftaldus -

:l ad Ferdinandumcum ceteris infignibus tranfmi

i
fit:& prolixa oratione commemoratis omnibus
$ quae inter Ferdinandum & reginamviduam tranf,
# ïéta e£fent,folemne iufiurandum regis fui nomi
* nepraeftitit,& ab ordinibusviciffim accepit. so
1, lymanus accepto nuncio Tranfyluaniam in Fer
»* dinandiditionem conceffiffe, Græciæ præfidem -

ê quamprimùm eò proficifci,& bipartito exercitu -

: Tranfyluaniam inuadere iubet.Interim Caftaldus

á íiippam ebfidet:in qua oppugnatione Monachua
3 (qui certè vixcuiquam è ducum numero:rei mili- .
g, tarisperitiaconcedebat) fummam alacritatem fi
&. mulabat:interim tamen facere non poterat quia
\i, animum aliquoties, nudaret,nam & vehementer
J) £ÉÉ praefidio laborabat; & cum multis
f, clandefinahabebat colloquia,quin etiam apertè
r , præfeferebat,malle feTurcisamicis quam hoßi
:! bus vti.His igitur decauffis Caftaldus eius inter
m , ficiendi Andreae Lopezio dat negocium,adiun&is
m. wigiatiquatuorHifpanis militibus,alijfq; confilio
Q. 5 &C ■*3nu
 a10 Re R v M : Hw N G. HI s r.
i
[MDLI. ac manu promtiffimis. Cum his Lopezius mane • I

$affabeffam, vbi tum Monachus erat, profe&us, *e

per portam apertam introduétos milites, fub Tur
eico habitu arma occulta gerentes, idoneis locis
-difponit:indecum Sforcia Palauicino ,Scaramuc
cia,Placeptio ipfo etiamCaftaldo & quatuor Hif
panis militibusad Monachi cubiculum conten
• dit.lbi eos confpicatus Monachi Secretarius, ad
herum introrumpere conabatur, certiorem de
hofpitum aduentu fa&urus : fed à Caftaldo re
tentus, & quamprimùm Sforciam ad Monachum …
deducere iuffus fuit.Is igitur, fiue quod nihil de *'
eo viro mali fufpicaretur, quem fciebat hero fuo -
* familiariffimum omniumque fecretorum effe có
fcium;fiue metu fufpicionem aperire non aufus,
oftium pulfat,& per cubicularios miniftros hero
nunciat,adeffe Marchionem Sforciam, qui Vien
nam profe&urus,valedicere ei,dequere non par
ua colloqui cum eo cupiat:fimul litteras promis
ad Monachum perferendas. Dum ita Monachus
litteras legit,iamque fubfcripturus, menfae adfi- ,
det;adftantium vnus pugionem ei intra peάns&
humeros defigit: ad quem i&um exfiliens Mona
chus()ec enim vulnus lethale erat)manu pe&ore
percuffo,Mariam femper virginem inclamat, &:
ad menfae oram retrocedit.Ad hanc vocem &ftre
pitum irrumpens Sforcia,nutantem gladio ferit:
mox accurrens Lopezius globulo tormentario
traijcit.Ille cadens, Qgid hoc,inquit, rei eft,mi
fater.O Iefu! ô Maria!necquidquam amplius lo
… quutus,exfpirat,Hunc exitum habuit ambitiofus.
Monachus,in quo ingentes virtutes,ingentia vitia
æquabant.Illud memorabile eft, quod nemo eo
• rum quiczdisau£toresfueraat,vel violentámor-,
4.
2. . * * '
-
tena,
 » Et » m R. Qv 1 N r v s. * Ay$.
salimenfi Comite, Ferdinandi per Hungariam le
gato,agitauit,eique fpem fecit reginam fe, vtì ,
Tranfyluaniam omnem Ferdinando tradat, in
duéturum. Hos eius conatus regina Solymano.
quamprimùm patefecit,qui Monachum compre
hendendi ftatim,aut interficiiuffit:fed Monachus
cognitisinfidijs,maturèfibi profpexit,& Saffebef.
fae,impofito quater mille Caeculorum praefidio fe.
continuit.Viciffim regina quoque exercitu con
fcripto,& Solymani auxilijs adiuta, Monachico
natibus obuiam ire decreuir. Quum verò Tran
rfyluanicontra Monachum arma ferre recufa
rent: Turcicus legatus Budae praefe&o, itemque
Moldauiae & Tranfalpinae Vaiuodas euocauit,
quiconiun&isviribus caftella quaedam, de nouo
àMonacho excitata,obfederunt. In his rerum an
guftijs Monachus optimü duxit, vt cum regina in.
gratiam rediret. quo impetrato, ad quinquaginta
virorum milia collegit,& è Tranfalpinis aliquot
milia occidit:inde Budenfem quoque praefeéìum,
trecentis circiter interceptis equitibüs, domum
redire compulit. His ita geftis,reginæ nihil
ominus interceffione Solymano, reconciliatus
eft,eique Tranfyluani parere iuffi. Paullò poft
rurfus Monachi fideih in feruandis promiiffis
| defiderans regina, à Tranfyluaniae proceribus
contendit,vtinfua filijque verba iurarent , &:
contra Monachum , fi quidquam ille atten
taret,auxilia promitterent. Hac, vt interpreta
batur,contumeliai&tus Monachus , iterum ad
Ferdinandi opem refpexit, cum hoc commen
to,nifi eafibi quamprimùm praeftetur , propedi
em. Tranfyluaniam Turcarüm iugum acceptu
, rum.Etfi verò notaerat omnibus Monachi incon
Q. 4 ftantua
 si& R£ R v M Hw w G. Hrs f. |
. ßantia&ambitio qui fibimagis quàra Ferdinä^*
do regnum quærere fatagebar:netamen in re tan
ta quidquam negligeretur, mille equites Hunga
rici,cü machinis aliquot ad eúmiffi:fociusdeinde,
belli adminiftrandi ei additus,Ioannes Baptifta
+ .Caftaldus,cui Ferdinandusin mandatis dedit, vt
rebus Tranfyluanicis diligentißimè infpe&is,
quidopus fa&o effet, regem admoneret. Regina
interim hinc Ferdinandi vires,hinc Monachi ver
futias metuens,Caftaldum adit, docet quo minus
vetera pa&a feruara fint,per fe non ftetiffe , fed
quidquid contra fa&um effet,Monacho imputan
dum,quitum quoquo modo,Ferdinandi, modo
reginæ partibtis faüebat,modo etiam veluti tertiâ
eamque fuam fa&ionem,Tranfyluanorum proce
rum ftudijsalebat. Re inter Caftaldum, Monachú
& Tranfyluanos diu multumque difceptatâ,h* ,
tandem conditiones latæ funt, vt regina tranfyl
uaniam Ferdinando traderet;eius verò filio Fer-
dinandi filia maior nata, cum centum aureorum ,
milibus, vxor fponderetur: hifque de rebusM9
nachus adreginam referre iuffus. Inter haec ipß
habito cum Caftaldo colloquio, conditiones fibi
` placere dixit, neque fe vmquam à mariti paáis ,
difceffiffe;omnium verò malorum,quae ex haccó
tentione nata effentMonachum cauffam effeEiut ,
ambitionem quum finepericulo retundere nô£
po£fet,Ferdinahdus munéribus explereßatuit,Nâ
& pkgfeâaraTranfyluaniae, ijfdem códitionibu$ ,
quibus Ioarinareg. viuo obtinuerat; itew$ $tri- !
gonienfiarchiepiícopatu,eum donauit , tándem. .
etiam ad Cardinalatus dignitatem promouit,
ne haec quidem ad ambitionem eius explendam a
fatis fuerunt. Facile enim intelligebat,non eam ;
- po*
»
 | Εi ser qv.rn r v s. . . _ At? -

£*e£atem fibi fub Ferdinandi imperio fores &

fyianteaomnia,etiam reginam ipfam ad nutiia
íumcircumegiffet, in ordinem reda&um iri,
- Quarereginae au&or fuit, vtpaétionem refcinde
£tidqueregina ipfa adeaftaldum non diffimu
+huit.ls ergo tanto magis accelerandum ratus,
Tranfyluanorum conuentumColofuariae indicit.
£tum regina ipfa,mediainter Caftaldum qui fi
fiftrameiüs,& Monachum qui dextram claude- \ '

\equitansveniffet; primum omnium regalia

infigniain medium fuêre allata. Monachuscoro- _ -

siibaíáãêgêç,vtea fibi cufiodienda* -

diretur:e contraregina talem coronam monachi / /

caput minimè decêre dixit.Eam deinde Caftaldus
adFerdinandumcum ceteris infignibus tranfmi
fit:&prolixa oratione commemoratis omnibus
φ*inter Ferdinandum & reginarnviduam tranß
1άae£ent,folemne iufiurandum regis fui nomi•
Repraeßitit,&ab ordinibusviciffim accepit. so^ ; •
Ijmanus accepto auncio Tranfyluaniam in Fer- * •
dinandiditiofiemconceffiße, Græciæ præfidem , •
quamprimùm eòproficifci,& bipartito exercitu -

ítinfyluaniarnifiuadere iubet.Interim Caftaldus

Hippam ebfidet:in qua oppugnatione Monachua
({iicertèvixcuiquàm èåùcùm numero:reimili- •
tatisperitiaconcédebat) fummam alacritatem fi
mulabat:interim tamen facere non poterat quim
*nimum aliquoties, nudaret,nam &vehementer
Folippenfi praefidio laborabat; & cum multis
$*$££iiahabebat colloquia,quin etiam apertè
£*feferebat,malle ferur&isaniicis quam fioâi »
' §v§i$tisigitur decauffis Caftaldus eius inter
,*
», *ndi Andreae Lopezio dat negocium,adiunâis
'y* "&*iquatuorHifjanismilitibús,alijfq;confilio
Q. $ ôC 133thû . .
 a1$ Re r v M H w N G. HI s r. !
[MBLI. ac manu promtiffimis. Cum his Lopezius mi*;
saffabeffám, vbi tum Monachuserat, profe&u£
perportam apertam introdu&os milites,fubTu;.
vic6 habitu arma occulta gerentes, idoneis loci,
-difponit:indecum SforciaPalauicino,Scaramug,
cia,Placeptio ipfo etiamCaftaldo & quatuor
panis militibusad Monachi cubiculum cont
dit.lbieos confpicatus Monachi Secretarius,
herum introrumpere conabatur, certiorem ô!
hofpitum aduentu faâurus : fed à Caftaldo t£
tentus, & quamprimùm Sforciam ad Monachum.
deducere iuffas fuit.Is igitur, fiue quod nihil
eo viro mali fufpicaretur, quem fciebat herofia.
* familiariffimum omniumqúe fecretorum effecí.
fcium;fiue metü fufpicionem aperire non aufus,.
oftium pulfat,& per cubicularios miniftros hero ,
nunciat,adeffe Marchionem Sforciam, quiVien
nam profe&urus,valedicere ei,dequere non par- .
ua colloqui cum eo cupiat:fimul litteras promit ,
ad Monachum perferendas. Dum itaMonachus ,
litteras legit,iamquefubfcripturus, menfae adfi*
det;adftafitiüm vius pugionem ei intia peäns& '
humeros defigit: ad quem iâum exfiliens Mona- '
chus(aec enim vulnus lethale erat)manupeâore ,
percüffo.Mariam femper virginem inclaiìat, & ,
ád menfae oram retrocedit.Ad hanc vocem&ftre- '
pitum irrumpens Sforcia,nutantem gladio ferit:
mox accurrens Lopezius globulo tormentario
traijcit.ille cadens,' Quidhoc,inquit, reieft,mi'
fater.o Iefu: ô Maria!decquidquam amplius lo- .
quutus,exfpirat.Hunc exitjm häbuit ambitiofus'
Monachus,in quo ingentes virtutes,ingentia vitia
aequabant.Illud memorabile eít, quod nemoeo
* *um quicardisau&torcsfueraat,vel violentámor- !
-*- -
-
• **
-
-*
*- , - tem,
 . ~ .
, .• -.

lr » * r Qy 1 N r vs. ••
fh;vel&filium;vel infignem aliquam calamita
euafit.Mors etiam eius,in qua multi fpem fa- .
jtispofuerät,plusincommodi reipublicae Chri
næ attulit quàm emolumenti s, breuique pof*
ºffumfyluaniaomnis à Ferdinando defecit.Turca
mimlmperator& reginae aéìionem, & Monachi
*t*lemindigniffime ferens, duospraefeâos cum
£idem exercitibus in Hungariam immifit:&Mia MDLTm.
humetem quidem Temefuariam oppugnare iuf Temefw
ftquam Stephanus Lofoncius tenébat. is, quu ria à Tacit,
èyugnationem fortiter aliquamdiu fuftinuiffet, expag^ata.
zhoftesduorum transfugarum indicio in ipfas
munitiones iam penetrâffent; deditionem tan
demfecit,certis conditionibus, quarum tamen,
nullamTurcae feruârunt;fed& praefidium,& ipsâ
Lofoncium, inhumana crudelitate,& plufquam
Punicâperfidiâ;trucidârunt. HincLippam,à prae
fôo Aldenâ,corruptis rebusomnibus,quae hofti
busvfuieffe poterant,defertam , Solymos item,
Conidium,& vicina caßella aggreffi , nullo ne
gocioceperunt.Alterum exercitum Aly BaffaBu
denfisdicebat,quicis Tibifcum cófederat,& Ve
fprimiónultifjuealijslocis occupatis, mox Bu- •
dimredierat:inde vi&oriam perfequuturus, cum
Mahumetefeconiungere ftudebat. Caftra dum
Poftrorum adDraegelam erant:quaeTurcae aggre£
fnoftros magnaex parte circurfiuentos , ifigenti Ferdi*. • -
tlide affecerunt.Inhocconfii&u ErafmusTeufe
dici c«f«
hus,&SforciaPalauicinus captifunt,& non mul
typoft Conftantinopolim perdu&i , fupplicioí;
ife&i.Hoc fuccefíuelatus,Aly Baffa, É ad
Mahumetem & Beglerbegum, fi Solnocum &
Agriain poteftatem redigantur, facile totam
\,
.
 ••• rw rv w Hv n o. Hrs r. I.
Hungariam occupari poffe:fe igitur, vt pofthac*;
nihiivi&oriam morétur,eos o5feffurum,breuiq*
expugnaturum; quod exploratum haberet, fufo ,
&abocum nuper exercituregio,nullum adfore fubfidiü quo ;
€kriffiawi, Chriftianares fubleuetur. Hoc confilium quum ,
Mahumetes approbâffet,Alij BaffaSolnocum ob- s.
fidione,cingit.Erantibiin praefidio trecenti Ger- ,
mani ducenti Hungari,centum Bohemi, & Hifpa- j
ni quinquaginta.Principio ftatim oppugnationis ,
Hungari farcinas fuas colleétas plauftris impofu- ,
erant,quafi mox fugam inituri. Ea remoti Germa- ,|
ni& Bohemi,praefeétum adeunt,& quandoquidé ,
.Hungariad fugam feparent, necfequidcm man- .
furos indicant.Ille Hungarorum fa&um excufàs, ,
minimè,eos ad fugam fpeéîare,inquit;fedab incé- .
dio,fi quod fortè in ædibus oriatur, fortunas fuas ,))
conferuare vellesquas in tanta trepidatione con- ,
wafare difficile effét. Quare ille potius fecum di- '
fpicerent quomodo arcem contrávim hoftis tue 1
rentur;quam ignauae fugæ prætextum quaererent. ]
Quum hac non fucceffiffet,alia viâ rem aggredi
untur;& ftipendia magno cum tumultu pofcunt.
$ic quoque præfe&us,eadem dexteritate vfus,ar
gento ab amicisfumto, quantum cuique debeba
çurperfoluit,iterum obteftatus,ne locü tam mu
ditum,tamque opportunum per fummam ignaui
sm defererent.Sed nihil eos mouere potuit, quo
minusfugam dies no&efque intenti explorarent.
eiusineundæ commodiffima ratio vifa eft, fiim -|
I

pofitis in fcaphas farcinis , impedimentis, ia i|

aduerfam Tibifci ripam euaderent. Hoc eo 1
q.

rum propofitum Hifpani praefeéto indicant, ' ro |

gant,vt fugam commilitonum quibuspoffet mo
disimpediat:illebono effe animo iubet: fe enima
cymbas
-

* ;
 11 b e R , Qy I nr vs. L£\ *

} cymbas omnes perforatas in profundum demer

gere velle.Interim Hifpani,dum vigilias circum- .
& eunt, Germanos cufm impedimentis ad fugam pa
& ratos,Hungaros etiam eodem confilio equis infi- ^,

: dentes, confpicantur.Accurrit mox præfe&us, ab

Hifpanisadmonitus*orat,obfecrat, nefe,ne regé,
ne Hungariam,ne totam Chriftianam rempubli
tafim ho$i tam turpiter prodant:fed illi furdis au
}ribus hæc accipientes,in cœpto perfiftunt,& per
po{ticum vicffig&um erumpunt: præfe&us verò
guod fceleris eorum particeps effe nollet , cum
paucis in arcem condit.Turcae,qui è proximo tu
multuantium, portafjue molieatitn ftrepitum ,
paullò ante audiuerant,tam repentinum filétium
mirati,& id quod erat fufpicantes,adarcis portas
quam poffunt proximèaccedunt , & captato ad
motis auribus ßrepitu, vbi omniafi!ere animad
pertunt,arcem,portis effra&is, inuadunt. nihil in
eadeprehenfum,præterpraefe&um; è quo\quum
Aly Baffa quæ acciderant cognouiffetj fugientes
infequi iubet,& ad vnum omnes cædere: praefeélú
verò,vtvirum fortem,collaudat, comiterque ha
bet.E fugientibusijpotiffimum perierunt, qui fù
gaeprimi fuerant auétores;quidum fcaphas coeno
&aquae immerfas extrahunt & purgant, dum eas
àterrapropellunt,autabarena,in qua nimio one
redepreffae pleræque omnes fubfederant,moliun
tur,àTurcis fuperuenientibus öppreffi , periêre.
Hungari tamen,vadum na&i,euaferunt: itemque
{ifpanorum multi,dum Turcae Germanos caedüt.
inaduerfam ripam enatârunt., Solnoco huncin
modum expugnato,& validiffimo praefidio com
munito,Aly Baffa Agriam litteras per rufticum aegria es,
bomiaem mittit,quaruma haec erat fententia í fe pagmata,
^

-
 Λ** RsRv M Hw N o. Hts r.
' fuba&is omnibusquae advtramque ripam Teiws ,
fis & Marufijeffentoppidis,& caftellis,nuncquo- ;
queadfe oppugnandos cum firmiffimo exercitu ;
venire.faluti igitur fuae fi confulere vellent, oppi
ûum quamprimùm dederent; quod nifi facerent,
extrema omnia fubiturosfe fcirent. Sed præfidia- .
rij,nihil his minis perterriti, has leges inter fé r
fanciuerunt: primò, vt fi quispoft hac cum litte- ,
ris ad fe mitteretur,vnà cum litteris Vulcanoc6- ;
fecraretur: fecundò,ne quifquam in obfidione :
vocem adTurcas emitteret, aut quoquo modo ;
hifcere auderet: tertiò, ne vfpiam conuenticula ;
haberentur,aut quifquam alterius auri quidinfu- ;
furraret, fed omnia in aperto & propatulo gere- ;
rentur:quartò, vt quicumque deditionis faceret ;
\mentionem, morte multaretur. Dum Turcicus ,
exercitus caftra ad Agriam promouet: Stephanus :
AMefceius,è præfe&is vnus vicinorum conuentus ;
Sixi habebát,&expofitapericuli magnitudine, fi
fe fuofque agros, adeòquetotam patriâ conferua
recuperent, maturè fubfidia ad tolerandam obfi- ;
elionécomparare iubebat. Ibi homines quidam ;
impudentiffimi,Non debuiße,inquiunt,quemquá ,
in fummo ocio cuftodiam arcis inferecipere, qui
dubijs temporibus confilio &viribus fuis diffide
ret.Hacille contumeliai&us,non modò loci de
fendendi fpem non abiecit, fed etiam,quod invi- ;
* cinis parum fpei oßenderetur, tanto diligentius ,
omnia prouidere coepit. E contra hoßes hanc
multo quàm Solnoci faciliorem expugnationem ,
fibi polliciti, fegnius omnia adminiftrabant ; ita ,
vt Aly Baffa,cum tyronibus tantùm fibi rem fore,
feque ad caulam opugnandam proficifci diâitâs
magnam exercitus partem exau&oratam dimife
- £1%
.
 * *

- li ■ ■ * Qv r N r vs. a*í
a fit,quostamen breuipoft, quumminusfuccede
a tttoppugnatio , reuocauit. Circumfufo vndi
a ieexercitu,caftrifque pofitis, præfidiarios,Baffa
s ierum addeditionem hortatusefl; fedilli, nullo •
* ditorefponfo,fandapilam nigro panno teâum,
: binifque haftilibus è loco fublimi oßenderunt;
: innuentes (cilicet,nolle fe,viuos inde difcedere,
A f.dvrbem profepulcro habituros potius, quàm
wl hoftitradituros. Ita coepta fummis viribus op
sl pugnatio, per aliquot diesfuit continuata, incre
;| dibilihoftium damno.Non enim viri folùm fed
:|faminaequoque è muris fortiffimè pugnabant,
31 hoftefquetemere fubeuntes,contemto omni vitae
*] Periculo,fubmouebant. Inter cetera admirabilis
£l fit duarum mulierum audacia: quarum vna
j £uum lateri eius adftans maritus hoftili telooc
j tubuiffet,illa gladio & fcuto mortui arreptis, in
?
locum eius fubijt, nec prius inde difceffit, quàm
manibus eius trium Turcarum sfanguine paren- , -s
3 tiffet;& tum demum cadauer in cœmiterium.
i íportatum, fepultura affecit. Altera, virgo
1 iuuencula, quum matrem, quae ingens faxum* - -

â tapiteferens , globitormentarij i&u occubue

1 fit, fub oculis amififfet; faxum cruentum tol
li;& quod mater fa&uraerat, in hoßem deuol
f it:eoque iaétu ex hoftibus duos interemtos,duos, . ,
vehementer affli&os tradunt.Hacpertinaciavi&i
tandem Turcae,obfidionem foluerùnt: & vicinis. Σ ;*
£* ibea
omnibusagriéincendio deformatis,copiasvalde "***
* *cifus Pæfium reduxerunt.Haec Agrienfiiâ viâo
d £tes Hungariae iam praecipitatas aliquantulum
flaminauit,&quorum illa ope'paéta erat, vir
1 “tis ergò honoribus &, praemijs cumulati,
w- .
-
* .Mirant
-

-
{ •
 bb* we a w w Hv n o. Ηr rs.
Eränt verò præcipui,stephanns Dobo,virihuìås. -

'
animimagnitudinesStephanusMefceius, impige* *
Y
& manu promtus;Cafpar Petheius , Stephanus
Soltaeus,Georgius Deacus,IoannesFigedius, om
nesconfilioexperientiaque præclari.Sed&ègre
garijs militibus non pauci ingentes ducum ani
*nos aequârunt:è quorum omni numero non plu
res trecentis funt defiderati;hoftis verò,quod ipfe
faffuseft,multis iam annis nullibi cladem fenfit
maiorem.Soluta obfidione, Deoque gratijs a&tis;
Doboni,Tranfyluaniae præfe&ura donato, Gre
gorius Bornemiffa fufficitur:folus Mefceius dum
, adconiugem & liberos proficifcitur, fedfeditiò
nemàrufticis interfe&us, fru&u laboris caruit:
cuius mortefoci) & amici exacerbáti, magnafa '
plebis tam noxiae quam innoxiae ftragem dederüt.
¥ewjì*
Dum hæcin Hungaria geruntur, Ifabella regina,
tranßylua eorum quæ cum Ferdinandopepigerat,poenitudi
τ*■ai*4.
*nedu&a,eò omnes fuas curas & cogitationes cô
- uerterat, quomodo Tranfyluaniam fibi filioque
recuperaret.Cauffata igitur fibià Ferdinando qug
E$t; nom praeftari , primùm Mircæi,
*rranfalpini Vaiuodae, deindeSofymani etiam o
perhimplorat.ille quidem pecuniam exercitum
άuepupillo eftpollicitus;hicverò Moldauos per
litteras admonuit, vt quibus poffet eum copijs
adiuuarent.Sed& Claudius Ferentius,&Petropi
tiusexercitum coiligebant,fpecie quidem vt regi
nae contraFerdinandum auxiliarentur, reuera au
tem vt Monachi mortem ex mandato Solymani
vlcifcerentur.His cognitis Caftaldus quantus po
teft,copias conficit,&advim diligenter fe parat.
fnterim nobilis quidam Moldauus ad eum venit,
bugeronius nomine, feque cum viginti equis fti• '
pendia
 ττ s s * Qvi w r vs. . ás*
38héiafab Cafaldo fìàurum promittięáádit, à
kgitiino Moldauiae Principvm fanguine feortâ
(stephanus enim per vim Principatum ÉÉÉ;
acproin quidquidpoffet inali Vaiuodae inferre
paratum.quod§ præfe&ura ducentoruiii équitá
çataphraάorum fibi promitteretur, aliquam ty
randi occidendi ratiouem initurum. \ox ergô
promiífis oneratus,in Moldauiam difcedit ; fà
Vuurh propoßtitutòexfequeudi nullaäaretur fa- '
cultas,& confpiratio intereà effet dete&a; in Po
*!oniam aufugit.inde miffis litteris Caftaldum,de 4.

rebus omnibus certiorem facit. Sed pecoeptâ prò

irrito & defperato relinqueretur,addit confilium -ffwi»
, aftutum, admodum.edit nomina duorurà, quorú •wfiiia}
| magnæ erant vires,& magna apud Moldauum au
&oritas.adeos confingi litteras iubet hoc argu- s
Amento,vttyranni cædem mutarent,diligenterqué
prouideant nequidquà emaùet.His illis litteris
àcceptis,velut ftuporequodam defixi,diu quid fa
cei*ancipites hærebant.nam nec premere eas,
aeëöftenderetyranno, aliàs fufpiciònibus plus
wquo indulgenti:tutum vidcbatur. interim puer,
qui litterastradiduobus illis viderat, &òvultus
inutarigne fingulare aliquidijsgontineri conijci;
ebat,ad Vaiuodam indicium defert. Nec rnora:è
' veftigio vocati,litteras exhibere iubentur.illi ex
'cufare fesfraude id vitæ fuæ infidiantiun fa&um,
. dicere;denique fi quidquaní tale vimquam cogi
' . täffent, diris omnibus& cruciatibus fefe deuötie
' re.vaiuoda,quamquam quidcredéfurii fibi effet,
* noiì fàtis conftitutum haberet: proditorestahmen * ^
* ùihilomiuus eos inclaiììat, omfiia fupplicia mi
£ natur,illifuppliciter genibus aduolüti, purgant
* te,actyrandümplacafénituntur:fcd aihii iiiips-.
] |# . bratuê
 *•% . , R Ε R vm Hvn G. H1 Ts. -

tratum,quam vt fortunis ac honoribus omnibú -

*priuati,vita precaria fruerentur: Hæc quum itayii ,

geftaerant äd Bugeronium perlata effent: litteris
v
\ in tyrannum quàm inuidiofiffimè fcriptis iracun
diam eorum,tam infigni iniuria accenfum, magis ,
“inflammat;vtq; coniunétis confilijs & viribus ty
• rannum quamprimùm tollerent,hortatur. illi er- .
gò vbi fermonem & confilia cum amicis, alijfque
quos Vaiuodam æquè etiam odiffe fciebant, com- .
* municäffent,in caput ipfius atque vitam coniurât, , ;
occafionem interim exfpe&antes:quaoblata, ty
rannum in tentorio fuo confodiunt, comitatum
* •.
eiusdifijciunt,ac ne quis fupereffet qui mortem <
-.
'vlcifceretur,matré,coniugem,liberos, cum omni ,
inuifa ftirpe,tollunt,Hæc cædes vt rebelliü Tran- .
fyluanorum conatus aliquantifper cohibuit; ita
'Caftaldi rebus valdèfuit opportuna.eafdem tamê
paullo poft iterum turbauit militum ftipendiaef.
flagitantium infolentia;qui multis iniurijs (vt fit,
folüta militari difciplinâ,cüius,vt & totiüs belli,
pecunia merüus eft)ciues paffim hominefq; Füfti
canos affectos ita exacerbârunt, vt quomodo Ca
'ftaldücum omnibus copijs eijcerepoffent, cöfilia
agitare inciperent.Hucacceffit,quod eodem tem
Yraw5lua pore Turcicus vefiiffet legatus,qui quü fpem pacis
miiterum afferre diceretur, Tranfyluani Ferdinandü rogá
ad defe8io- runt,vt cum eo agere fibiliceret. nec ille abnuit:
***#* modò pax ijfdé quibus Ioáne antea rege,fieret có-,
ditionibus;& Velprimiú,Lippa,Draegela, Temef
uaria,Solnocum reftituerentur.Inftituto ergò vf.
raéie,Ferdinãdi permiffu,colloquio,Turcicus le
gatus longe alia,quàm Tranfyluani fperauerant
mädata expqnit:vt fcilicet,expulfo Ferdinãdi mi
- r. lite,quamprimùm loannem(cui in baptifmo Sce
•.- … . . . i ^ phani
 --- .v -------- -

* . • \ r» w* Qv 1 N rvs. ' ' . . wv%

% %hsùìhöhéinditum,fednefcio quam ób cauíámi -

fi tatitatum fuerat)regem acciperent:quofa&o, tri- -

j buta Solymanum abijsaccepturâ, füa% gratia di
* gnaturum:fin autem,grauiffimèin ipfos vindica - - •
-

í ôùrâ.Litteras áeinde AndreæBatori, præcipuè in

& terTräfyluanos au&oritatis,infcriptas tradit;qui
*,bus conquerebaturSolymanus,quodexternü imi-.
… ii;& récepiffent,à quo quü alia multa infolentet.
'fa&a fint,tum Georgius Monachus, quêthefaura- i ,

ä' yiá ipfe conftituerat,nefariè occifus. Âd hunc fini- •

; ; bus eijciendum fe primo verècum ingentiexerci
[ tu adfuturâ:ac nifi interea imperata fecerint, omì- '
hia pöenarum exemplain eos editurum.Hisfhinię -
conterritiTranfyluani,magnis in anguftijsverfa-' / '
II §Âóóáëåîåùíiiííáêsêïíïí.
1 datis certiorem faciunt. is è veftigio vfraëlem *•

i profeétus, in procerum conuentu Solymanimi- .

nis&fuperbia refutatis,plerifque omnibus per
fuafit,vfin prœlio cadere, quaih fub Turcica fer
ùitute viuere mallent.Decretum eft igitur, vt le- ;.,.;„.
gato tributum promiffum folueretur : quod í
accipere recufaret,finibus quamprimùm δάζ
*eiúberetur.Sedis quum nihil aliud impetrare fe p.
poffe videret,accepto tributo Belgradá, inde Có- •
flátinopolim redijt.IntereaCaftaldi milites mul- *
taliceriter & proteruèpaffim faciebant,adeò, vt
tranfyluaniiterum addefeétioné fpe&arecœpe
rint,quam Caftaldus quibuspotuit modis impe
diuit? & paullò poft, deduéto omni præfidio, ^
ferdinandi iuffu, Viennam conceffit. Inducia- ^ .
, ram tempore, quas fupra in quinquennium fa
, &as diximus,iam ad finem tendente, Ferdinãdus /

, Antonio Verantio & Francifco Saio Conftanti- \,

, aopolimmiffis,depace diligentercumSolymanâ
| - £ •*•» •. `s, - P. Ἀ aguc
-
^ -

- -

-
-*
 aes . rrr v m Aetw\ e. ftrs r.
agit.Dumhi abfunt, Baffa Budenfis, de damnis &
`iniurijs eorum quiSigethüim,Babotiam, ac vicina
Hocapræfidio tenebant;grauiterconqueritur: ea re
non pacem oftédi aut peti,fed induciarum fidem,
acius gentium vkolari téftatus.Nec fanè quærelæ
eius ratione carebant:quod Haiducci fiué ftipen
-dio militantes,exraptoviuerent,multas hoftium^
nauiculas interciperent,omniaque infefta habe
rent.nec rex eiufmodi vagos latrones ac praedo
nesàviprohibere cómmodé poterat.Tandem Bu
denfis noua quadam motus iniuria,ad decem mi
!iafuorum cogit, & Capos-viuarum deditione
accipit, itemque Babotiam,nihil grauius experrã.
Eadem fpes de Sigethoerat,fedvana. Quum enim
non procul indecum exercitu cófedißet,& magni
ponderisglobus in tétoriâ ipfiusincidiffet , peri
culo territus retroceffit. Atfequentianno, mul
tò maiore cum exercitu reuerfus, grauiffi
ÌMÌYÌLVI.
mae obfidionis fecitinitium. Oppidum defende
Sigethum bant le&iffimi milites; fummæ verò rerum præe
elfideiw ratMarcus Horuatus,vir nobili profapia,& digna
&rwsit.
fuo genere virtute. Ferdinandum tum Tranfylua
micus diftinebat tumultus, à Petrouitio excitatus.
Agrienfem etiam agrum Georgius Bebequius in
feftabat,ceftellis quibufdam Valachorum cpe ex
pugnatis;inter quae isabotia fuit. His tot tantifque
hoftibus circumfeffus Ferdinandus,comitijs pro
uinciarum hinc inde habitis,oratores fuos Ratif
ponam ad Imperijprincipes, auxilium petituros,
mifit:& nemora præfentibus obeffet, colle&a è
cenfu pecunia,militis per Germahiâ confcriben
di negocium dat Nicolao Boluilero, homini im•
E. & in re militari magn; nominis.Delétu ha- .
ite sopigoésadCanifiä,Stiii;oppidü conuenire
/. , iubea
/
 -*-

11 m ■ a qv 1 n r vs. 22®

a effet,qua ratione obfeffis auxilium ferri poffet,

•'!
iubentur ibiquum diuinwltumque deliberatui$.
illa commodiffima vifa eft, vt Babotia,vicinaSi- `
getho arx,obfideretur,Ei confilio qüamquam e.
uentus refponderit,animaduerfi;m tamen eft po
£ea periculo non caruiffe:Turcae enim, cmiffasi,
gethi oppugnatione,quamprimùm magnis itine
ribus ad Babotiam contenderunt sibique in locis ! ^.

editioribus torméta collocârunt, quibus noftros

' exciperent:cuius rei, vtpoteimprouifae: nuncius.
magnam trepidationem, magntmííue noftris. at«.
# tulit terrorem,praefertim, quod periculum effet,
netormentorum vidifie&tis ordinibus, equifque
, aut obtritis,aut horrendo fonitu perterritis, om-.
nes in fugam agerentur In hoc ancipiti cafu Co
mesSerinius,Croata,qui primus Turcarum adué
tum fenferat,& procurfans praelijiaitium fecerat,
Nadaftus item acPotheius,Hungari,cohortati,ex- -

peditioris armaturae equites, ne tépori deeffent,

docent,quantopere regni communifque falutis,
interfit , fi memorabilivi&oria fuorum animos
confirraarent,hoftium verò fpiritus ac ferociam
frangerept. Boluilerus itidem pedites fuos allo
quutus,veparem virtutem adcommunem neceffi
tatem conferrent, ac priftinum maiorum decus æ
nudarentur,rogabat:vi&oriam facilem faepe è re
busdifficillimis obtigiffe : aduocarent animos
modo,& corpora pro religione & patriæ falute
periculis obijcerene dubitarent.Quum itaque toa
todie extraéta pugna effet, & ad fummam virtu
team nihil reliqui aoftri feciffent,non femel deni- .
quein proximàs paludes, quas ftagnans aqua fiu
1 uioli Rhymniæ efficit,barbaros cónieciffent: po
*£remotamendeftitutipuluere
° ' . . • -P 3.
tormentario quod
, &
 *3a, R Ε R v M. Hv N G. Hf s*. … 1
quod expediri in his turbis machinae regiae, quàs f
procul aberant,citra difcrimen nonpoffent,cede- *
' reTurcis coa&i,qui & numero & loci commodi- *;
' tate fuperiores füerant,pedem fenfim referre in- *
cipiunt. ne tamen pauioris aliquam darent hofti &
' fignificationem,ae fùgae inftar difceffusille vide- ii
retur , quando in eam fortunam res recidiffent :
(capientibus ex tempore id confilij ducibus) ;
Babotiam caftrum,quod fuprà diximusà noftris …
-obfidione fuiffe cin&um, éxitinere adorti funt ;
ingentibus animis;necambigitur, quin , fi pul- i
ueris tormentarij, vel tum copia adfuiffet , vel r
in medio turmarum hoftilium , ceu ad fpe&a-
-culum, circumfufarum, expugnaturi locum fu- *
iffent.lta fæpè accidit,vt modòhuc, modò, illuc :
inclinet belli fortuna, quo vtriufque partis ani- )
mos ad virtutem accendat. In eo, difceffu accir ,
dit res pænè incredibilis. nam non omninò, tre*. ;
centi equites Auftriaci,quos Nigrosvocant, cum, i;
vniuerfa pænè Turcarum multitudine congredi ,
aufi,dum nunc eminus,nunc cominus infequenr ii
tesàtergo morantur, non modò cædem ingen* ,
`tem fecerunt,fedconie&tis etiam in fugam hofti- i
bus,adiuuantibus leuis armaturæ equitibus Hun- q
garis,viâ falutis primi fuis oftéderunt. Ita fine.ia* t;
&tura Zorgoné reducitur exercitus, machinæ $o- j
mnes ex via incolumes recipiuntur. Defiderati ,
funt tamen à noftris, præter gregarium militem ,
' plerique magno loco & virtute viri;& præcipuè ,
Nicolai Boluileri frater germanus, infigni, exfpe- t
ἀatione adolefcens, steniabrunius , çaftrorùm, n
praefectus, Sigersdorffems , stiriorum pedi- si
tum tribunus, alijque: quorum. capitãbarbari ;
graecifa,accontisinfixa, Sigethanis poßea inful*,
/
• • . taAtcs, , ,
-*-*-.-.- •
 >-.

*Er » p r* Qv 1 N r vs. ' ' ' ' sss.

tantes,nequidquam offenderunt, vt opinione ré- <
latæ vi&toriæ animos tandem obfefforum expug
narent. Sed nec hofti incruéta illa fuit viétoria, £
modo vi&oria appellandá eft, in qua maiori ac
meliori exercitus parte amiffa,captis primi nomi
nis fatrapis,loco infupercederecoaétus eft,vfque
adeò,vtpoftea cognitum fit ab exploratoribus,vix
vllam cladem æquèatque hanc viétoriam barba
ris lu&uofam fuiffe,amiffis tot egregijs bellatori
bus:ipfum praeterea Baffàm , ceterofque omnes.
Turcas infolito terrore perculfos,exillo nouo e
quitura Nigrorum genere,quos illi fua lingua Ve
joues,fiue diaboIos nuncupabant, numquam fibi
cum hofteformidabiliori rem fuiffe, faffos effe, <
& acinaces tamquam milites in confliétu abiecif
fe.Dum haec adBabotiam fiunt, Ferdinandus de
incolumi atque reduéto exercitu certior fa&us,
- quum-de virtute cuiufque fingulatim inquifi
wiiffet, quot laboribus periculifque perfunâus.
quifque foret: Comitem Serinium inprimis , &
Bolwilerum peditum legatum,qui eo in confii&tu.
fclopeto in pedepercuffus fuerat, Othonem-Hen- -
ricúà Puecheim, item Rubrium & Gilium Auftri- · ·
acos, qui equitatum illum, trecentorum duxe
rant,ob res praeclare geftas, & quod confenfus
milisarisinhofce vt primos viétoriae. au&ores,. . "

falutifque cuftodes inclinaret, liberaliter profe

quutus,fermone & fcripto, ' ornamentis dignis.
condecorauit: &adexitum belli intentus, Bo
hemos & Morauos excire pergit, qui tum,
forte mille equites ferentanos, quos nigros vo
cant , in Morauia armabant, defignato dele
&tus, loco adStrachnitium, haud procul ab
.
- P 4 Auftriae

- I.
-•
i
 - *3* ras w v. M Mw w g. 141 **.
£tiaawii Âuáriæ Hungariaequefinibus,fimul filium Ferá
fj*r*: nandum Aufiriae Àrchiduceniè Praga,vbi regiura
2**** istenet,euocatum,hinctantx,atquéadeò repetitæ
expeditioni ducem defignat,vt nimirum, eius au
&oritate militum animi confirmarentur,acim fpé
certam vi&oriae optimus quifque excitaretur. Is
, antequam copias omnesapud Viennam in aciens
educere potuit; Tuucae Sigethum caftrum denuo, .
aceo quidem grauiore obfidione cingere pergüt,
quo magis exploratam fe iam viâoriam in manu
habereconfidebant : oftenfisque noftrorum àfe.
occiforum,vti diximus,capitibus, tamquam fpo
, kijs quibufdam atque tropaeis,nuncamice addedi
tionem,perfra£tis muris,iteratifque oppugnatio
nibus hortabantnr:quodfipertinacius refifterent,
pro honoribus & muneribus quæ ampla pollice
bantur,in omnem fexum & ætatem gladio fe fæ -

uituros minabantur. Ea verò tum omnium fuit

çonftantia, atque in virtute noftrorum tantafpes,
vt furda aureminas atque promiffa barbari om
niatranfmitterent:quin etiam Baboticam illi cla
4* de- dem contumacioribus verbis è muro exprobra
** bant,nec diffimulabant,fperare fe, nifi qùampri
^ mùm difcederet, id caftrüm à noftris expugnatú,
& in cineres redaéiú iri.Sed praecipuè infignis fa
it praefe&i,MarciHoruati,virtus, qui quantumuis
magaa commeatuum,tum inprimis pulueris tor
mentarijinopia premeretur;ad extremum tamen
nihilo magis languido animo, cognita hoftis :
calliditate,quod alijmortales rebus profperis fa
cere confueuerunt,neceffitate adduétus, àc paenè
deploratis rebus aufus eft.quippe vltrò fa&a eru
' ptione,addimicandum cum praefidio fue procef,
/ fit.Qgodquum,fæpe,& id quidem feliciter È
-
- -

- .- - t.
(
 - . -

*—
Ετ η κ r Q v 1 N r vs.. a3®!
ú£èt,relatis identidem in caßrum opimis fpolijs,
>,
vc prædãnon contemnenda:adpoßremumÂlibaf.
fam,qui Turcicis copijs praeerat, & nullam parté
vel no&urni temporis,tot iam menfibus, Sigetha
nis quietam concefferat, tot fruftra explofis glo
bis, muris &propugnaculis caftri omnibus ne
Σῆ adegit, vt diffidens rebus
is,quum prius in omnem partem mente atque ,
animo traheretur, minafque tyranni formidare*
(cuius procul dubio vi&imafuturaerat,fi re infe
.
&adifcederet) nihilominus, proie&is omnibus
, •
ul

•
rationibus,ac nullius hifiprgfentis,quodànoftris
ispminebat, periculi ratione habita, de difceffu
, «onfilium ceperit.Ferunt barbaroinfolitam Sige- .
thanorum virtutem , multifqueretrò annis non
] auditam audaciam lachrymasexcuffiffe.Adeò ad
uerfus opinionem exfpeétationemque omnem
Sigethi obfidio potenti[fimo hofticefferat. Qvod
vbi fùfma ad regem fuit perlatum,qui confultando
• cum fuis nullam omnino eo in bello intermife
ratoperam:filium(de quo prius diximus) ducem,
expeditioni defignatum,vtgrauiori bello occur
reret,antequam nouae ex Turcia,Seruia,Bofniaque.
copiae confluerent, maturius ad exercitum cum
fupplemento mittendum exißimauit. Is fubexi
tum Augufti menfis, adfumto equite Bohemico.
Morauicoque,quivixnillenariuí numerum ex
plebarsadiunétis etiam tribus fignis Auftriacorì
peditum,ac nouis quibufdam maioribus machi
• mis,quas Pragaadduci curauerat, inuocato prius
publica fupplicatione numine diuino, quod quâ
omnibus cafibusbelli,tum przcipuè pro gloria
& nomine eius pugnantibus,adeffe femper con- !
íueuerat Vicnnám bonis aufpicijs ipfo folemnì
' " - . P ; diui
 si Rsr v M Hv N o.* H r sr.
diuiBartholomæi Apoftolidie,egreffus, non fine
multorum fpeâantium lacrymis , quas partim;
commiferatio,partim lætitiaexprefferat , quod
, tantum viderét Principem pro fuis laboribus fub
ditorumque falute fedeuouêre; tametfi propter
machinas tardiori agmine incedere cogeretur,
primo tamen Septembri, fine omni male
ficio , quâ tranfijt, per Comitatum fcilicet Sa
pronienfem & Caftriferrei, adexercitum perue
mit,qui ad Camifiam in finibus Stiriae hilaris ad
uentum eius in armis exfpe&abat; progreffufque
' obuiam,inftru&a acie,more militari, atque exo
fneratis quum machinis omnibus , tum fclopetis
fingulorum,publicam lætitiam teftabatur. Erant
in exercitu Archiducis viri complures rerum ge
ftarum gloria celebres:è quibus Plauius , Burg
grauius Mifnenfis , partem Bohemici equitatus
ducebat,ac totiusexercitus fignifer erat confti
tutus: Carolo Serotino, & Barcouio reliquiequi
tes BohemiciMorauicique parebant.Ceteri,Fräfi
gifcusComesàTurce, Iulius Conmes Hardeccen
fis, Erenricus Cunigfpergius, Ioannes à Veyfpri
, ach, & alijcomplures è nobilium Baronumque
• 9rdine, confultanti principi operam dabant, fiec :
defuêre quiproprijs fumtibus huic tam honeftae,
tamque neceffariae expeditioni nomina dede
runt: è quorum nunero & Ioannes Fuggerus An- ^
tonijfilius erat, quinquaginta equitibus comita
tus: qui omnes nullum non periculum cum tan
to principe adire, nullumque adeo laborem fuf
cipere detre&abant,necvllis fumtibusparcebant,
quorem Chriftianam aduerfus tyrannum tot vi
&orijs infolentem, tamque crudelem accommu
nempatriæ hoftem,adfererent. His auxilijs no
-. ftro -

«
-
 - - - - - - *. •,

* EI B E R Qy I N r vs. .
* 23* .
£ròrum exercitu confirmato: de explorandis ho
*£ium confilijs, de eorum inccmmodis augendis,
deque Sigetho communiendo confultari coep

; tum eft, ob id quod præfidium illud ad inuaden*'

dos hoftes maximam opportunitatem, ad defen
dendos fines commoditatem ingentem præberet,
$i frequenter erapturisegreßus facilis actutus pa
raretur,accommeatus, pecuniae, milefq; quae etwa
in finem adduxerant, immitteretur. Prouidebant ,
nonnulliidefferem fummis difcriminis, quoniã
plura oppida,natura&opere fermè inexpugnabi
1ia in vicinis locisreliqua effent, quæ re&iâ illac
viam ad rerum neceffarium fubueétiones libere
commeandifacile intercludere, & excurfionibù*
• omnem regionem intutam redderepoffent: quo*
rum infultantium, perpetuoque infidiantium, ar
*ma quum vix toleranda, tollenda certeà fortibus
viris;& pericula,nifi forfitan viétoriæ recentis£a
ma ea imminueret, fubeunda quotidiè fore maxi
ma: fitam quoque in propinquo ad Cinnam an- '
nem Cariothnam arcem, cum oppido, munitiffi
mam;necipfam nifi fàmaChriftianorum illuftri,
& acceffione ad viéìoriam fa&a,in noftrorú vm;
uam poteftatem venturani, aut hoftibus fine.
mmo periculo adimi poße. Haec fententia,
etfi mnltum periculi prae fe ferre videretur, o
fmnium tamen calculis fuit comprobata , quod;
bellum trahere perniciofum admodum pleri
que exiftimarent. ltaque quum infigni alacri
tate in fpem prope certam ereétos Princeps fine
• gulorum animos videret ; ne mora incom
modi aliquidafferret, Boluilerum cü fua legione,
<& Auftriacosequites cataphra&os, cum aliquot
alijs
 • •*, • * .- - |
sss , Rnw w w Hv w e. Hts r.
alis leuiorisarmaturæ equitum, ad occupanda* ,
cariothnam præmittit:qui in omnem euétum ac ,
momentum intenti,ingentibus animis oppugna- ,
tionem aggreffi, oppidum primum, deinde arcé ;
-.
' quoque capiunt,praefidiarijsomnibus,qui fexcen
ticifciter fuerant,interfe&is. Hic rurfus Boluile- ,
\ . rus egregij facinoris famam confequutus efi, ,
•.&.v.zz quum paenè fine fanguine,vigintimodò defidera- ,
P-£i, ex- tis,abfquevllis etiam operibus locum natura mu
tagmata. initum, praefidio etiam & machimisbenè inftru
* &um,momento temporis cepi£et. Aiuntà militi
busaurum in Turcarum ventribus diffe&is tum
pepertum fuiffe, quod illi defperatis rebus, ne
• , Chriftianis in praedam cederet, deuorauerant. lta
cariothmaà noftris fuit recepta ; cuius rei fama
perculfa reliqua,qug in Babotia,Sammartino,Ge
resgalio,Calamancia atque Salliaerant, praefidia
omnia,fuccenfis caftris,acmachinis corruptis,ef- ]

fufa fuga Quiaquecclefias abeunt,vbi hoftis fub

£idiaex Hungaria, SeruiaThracia, & Bofnia col
ligeredicebatur.Sequatuseft tum eadem tam lae•
tæ fortunae veftigia qui Sigeehi praefe&um age
bat,Marcus Horuatus;ac cum praefidio ad fanum
vfqueS.LaurentijSalliamque excurrit,acpgnèad
ipfaQginquecclefiarum moeniaproce{fit, occu
patifque quae Turcae reliquerantmunimentis, cô
opulentapræda adfuos eft reuerfus. Eadem ala
critate, ingens quoque facinus aufus Adamus
Galkus,Germanus,qui Iaurinum, ad confluentes
Arrabonis tuebatur,cum fuopræfidio, & aliquos
Hungaricorum velitum turmis,fecus Danubium,
Strigoniuravfque depopulatis agris,excurfionem
fecit:quam no&tisfilentio adortüs, prius inflam
mauitquam Turcae, fomno fepulti, h9ftium ad
- uentur.
 * /• • „*.

- 11 nm* Q* 1 w rws. £g*

ventum fenfiiffent , quibus in ftratis, & perca
tas vias vagabundis, magno numerointerfe&is».
epimam prædam triumphans.iaurinam abduxit.
Sed alterum eius eodem- ia bello paullò ánte
fafceptumfrategeraa,non- aequâ felicem habuit.
fucceffum;quum ceatum rhedis Hangaricis lan
rinum clam koftibusegreffus , magnis itineribus
Albam regalem contendit: neque ambigitur, 6
aon ob mundinas frequestiortune is fuburbijs
populusconflaxiffet, fiinili audacia & felicitate
Albam occupaturuin fùiffe. adduâis nihilomi»
mus aliquot miiibus iufAentorum, incolumesfu
es,praeter paucos, in præfidium reduxit. Ita acci
dit interdum, vt prudenter inftituta pleraque,
nullam tasaenconfilijexituaa confequantur ; te
merêverò fufcepta, feliciter fæpè cadant.Sedre
deo vnde digreffus fum, ad Cariothnæ videlicet
expugnationeta: quam vbi Ferdinandas Archi
dux,qui caftris Camifiazorgoncm vfque promo
tis,Bofwilerum cum maiore exercitus parte feque.
batur,cognouiffet;laetus hisbelliprimitijs, cum^
fuis de refiduisetiam expugnandis caftellis con
fultando agitauit.quibus quamquam animus non
deeffet vlterius progredi , ac cetera ante paucos
annosamiffamunimenta,Vefprimium praefertim
& Capos viuarü,reciperes neque tam remiffo&
languido animo quifquam effet, qui nô grauiora
etiam perferre vellet:non eft tamen vifum,incon
fulto rege quidquam facere, præcipué quum rem
fibi effe intelligerent cum hofte omnibus dolis
A. inftru&iffimo,& qui vndique ex omnibus pænè
Pannoniarum,Myfiarum,ac Croatiae latibulis mi
litem excire dicebatur, atque inftru&a iam acie
Quinquecclefijs Calamanciam vfq; proceffiffer.
/ ' - }: du&is

- - - •-
' , » , ^
v. ' -i
*3$ R grv m Hv w G. H rs*.
daâisfecum ingenti numero ac mole tormeâti$\ ■
exploratores infuper in noftra caftra fubmifif {1
fet, qui capti,& quæftionibusfubie&i,fexaginta II
armatorum midibus exercitumTurcicum confta .:

.re, affirmabant. Ne tamen remiffius tam pium,

tamque neceffarium bellum adminiftrare Archi
dux videretur, donec de patris voluntate certior
fieret: Carolum Serotinum Bohemorum Moraui- .
corumque equitum cataphra&orum ducerh,cum
-.
exp!oratoribus circum locavicina præmifit, qui
hoftis confilia fpecularetur , & quas ibitechnas.
moliri, & quonam iter habere viderentur, adfe
referret.as pacato agmine,adSigethum vfque ex
currit;deque neceffarijs rebus ac mente Principis
êigetbwm»
cum loci præfe&o colloquutussquum &magnam
bowo preff annonæ vim inuexiffet, machinafque plures no
diomwiwii uas apportaffet, paucis in hoc confumtis diebus
ad Archiducem redijt. Eo in itinere parum abfuit
quin in hoftium infidias incidiffet:& iam fübla
tis hoftium fraude, & interceptis excubitoribus,
res fummo in periculo vertebatur, nifi ex diutur
mo bellorum vfù confideratior dux, totam earâ
noáé, in ftationeequites tenuiffet. Itafine dam
no ad Archiducem Serotinus reuertitur; qui ianì
fecunda caftra, & diximus, ad Zorgonem, haud
procul Babotia, communierat, in omnem euen -;
tum intentus, ac mox exploratæ vi&oriæ finem\
impofiturus:fed ibi & à fuis praefeétis admonitus,
quid porrò agendum effet, & ipfa neceffitate im
pulfus,ned.f.rimini tám prgfenti exercitum obij
ceret, domum tandem redire decreuit:quod tamé ,
iuueni gloriae reiq; publicae iuuandae cupidiffimo,
*grè,ac non nifi poft longam confultationem po
- '-• - • • *• , • - euit
* . -• •-."
 _ ' • • • • *• - *.

,-
, •£ I b 8 R Qyi nt v s.- $3$'
tuit perfuaderi.Atinterim vulneratos omnes pe
toritis ac vehiculis impofitos, addita famulanti
um manu, Cahifiam extra periculum deduceré
iubet:qui verò aderant duces & confiliarij, quum
magis atque magis ingrauefcente iam autumno»
multis difficultatibus circumueniri fe viderent, *
hyeme fcilicet & frigore,lethales etiam morbos.
accontagiofos,dyfenteriam maximè, vulgari in J
exercitu,itinera omnia inclementia coelilutulen
ta, cælum femper pluuiaturgidum;his infuper,
quod intolerabilius ceteris omnibus, accederet
frumentiinopia;exercituhm quamprimùm reduci
1 fuadebant. nec enim qüidquam iam per anni
tempus commodè contra hoftemgeri poffe, quod,
militum corpora morbis & laboribus,& vt prius
zftu folis immodico,ita nunc gelu in folito con
fe&a,in regione Germanis feíper aduerfiffima,
non fatis ad longiorem profeétionem idonea vi
derentur: Turcae deniqüe ipfi ad Calamantiam
lentius agerent.Quandoquidem igitur reipublicæ
falutem,&antiquum Germaniae decus cótra Tur
carum vim egregiè defendiffet, eoq; quo expedi
tionem hancfufceperit cófilio(quod omnes reiú
periti inter praeclara,fortiaq; regü facinora nó im
inerito numeraturi efsét) Sigethum obfidione li
beratum,praefidijs confirmaffet:videret etiam ho
ftés apertam pugnam fubterfugere, acid tantum,
' promore fuo,agere,vt difiunétos , impeditifque
locis diffipatos circumuenirent;, ne virtutis tán
taopera ac tam, profperum fortunae fucceffüna
: triftior aliquis cafus obfcuraret, videri fibi,
quum abundeImperatoris dignitati fatisfaétum
0. fit,militum quoque,quiyixiam adoág milia,tam
j* equites quam pedites, in caftris reftabant, faluti
&• ' • . ' -

,\
confi
.-
 • -- - -* • * * * »*

a4e • Rnw viw hv N G. Érs*. -

í
verlinas. coafidendum effe,& in opportuniora anni ûù
ora profeâionem differéndam. Iuffa deináé
patris Ferdinandirecitantur, quibus filium retio
èabat:qaae quum accepiffet iuuenis, & vdis ocu
1is,fubinde frontem atque genas verecundia qua
' dam perfricuiffet,quod fcilicet è mediq rerura
praeciarègeftarum curfu abripi fe inuitiis admo
dum pateretur,tandem patris imperio ceterorum.
queconfilijs acquieuit. Itaque omnis tormento
rum apparatus ad Drauum fluuium dcdu&us , &
duodecim nauibus longis impofitus, aduerfofiw
imine Canifiafm reportatur. Imperator cum exer
citu quintis caftris Britacum applicuit, oppidinâ
ad Draui & Sauariæ confluentes fitum. Amnibus
deinde duobus totidem pontibus conftratis, per
eum qui in Turcarum ditionem tranfuehebat, a
lam Seriniam & cateruam ferream effudit, eifque
iniunxit,vtihtaétám fuperiori bello regionenì.
diriperent ac longè lateque depopularentur. Pri
ma deinde ratio habita eft aegrorum, in quos ea
dum humanitate, quæ anteà in faucios, vfus eft.
' simul ac taurimum attigit,impedimenta, comme
atus , fupelle&ilem imperatoriam per alteraria
pontem præmittit:ipfe cum labaro, quod fencea
tiequitescuftodiebant, & prætoria cohorte pet ,
Saladienfem Comitatum Canifiam reuertitar. '
Radafti turrìae,Serotini vexillationes, nigræάue
equitum alæ,cum duodecim tormentis, miagnâ
difficultate per Gotham fyluám progrediuntuf,
vefprimijóccupandi aliquain occafiónem venâ
turi.Ita tribus itineribus,tribus agnienibus noftri …
viam ingreffi,hoftisconfilia eluferunt.Is etenirà
hnagna celeritate, numero incredibili Zorgonem
-tate peruenerat quam noftri Brilagum attigiffent,
Vt A \
; -

. .-^.

-*"• *,
*.. .
* *
• .'
.
*

-
-

- »
-

- v

- - /
 Ili » mw. Qy 1 N r v s. * * *4r*
vtin regione nemorofà, collibufque paffim im v

: pedita,. exinfidijsadoriretur, atqüe opprimeret;

aut reditum impediret.Priiha noéte idóneo in lo
co inter fyluas caftrapofitafunt , & ex militari
difciplina excubijs fepta.ea no&e per filentium
tranfaéta,fumanao mane Nadaftiturmae,& ala Dal
naticorum equitum legionem anteire iuffae , ca
ftraque ad Canifiam antecapere:at continuis im
bribusfoluto coeno,tormenta aegrè trahebantur;
tum hoftes in propinquo imminebant,vt non fo
lum fìmum ex ignibus videre,fed voces etiam v- '
lulantium,& horrendum infrendentium audire
poffent, Duces nihilominus metum diffimulant;
&pluuijsmadentes, coenofa illuuie deturpatqs, -*
algore etiam & fame confe&os, ignes accendere,
& corpora curare iubent. In tantis difficultatibus
' multò erat acerbiorilla cura, quodfi quid hoftis
tentâffet,nulla effet in fuis fpes auxilij,tam longè
difiun&tis:fed haec omnia quum reliquorum, tum
inprimis Boluileri virtus expediuit. ille circuire,
alloquimilites,vtbono effent animo iubere,pro
mittere;vigilijs & præfidijs caftramunire, oinnia
denique boni Imperatoris officia explere. tta tan
dem Canifiain, inde Iaurinum peruentum. illud sani
tum imprimis mirabilefuit,& finé dubio Dei o- £„;;
pus, quodTurcae noftros difcedentes,non modò domus re.
poftea infequuti non funt,nec populabundiin vi- dit.
cina Chriftianorum locafe effuderunt: fedetiam.
veluti Panico terrere compulfi,quantum poterát
* retrò feftinârunt,& in intima regionum fefe rece- -

* perunr.Poft hanc viétoriam Ferdinandus induci- fnducie iJ '

as cùm Turcarum Imperatore fecit:quastamé res Tarsä.
Traffyluanis ; diuturnas effe nom fiuerunt.ifabel
° la* enim,eie&is
,. •
omaibas
.
qui 8erdinando
QL fauebáá
rerutì • \'
 |
°s«s . R£ rv ■ Hvsio. H* s r. . . .
rerum fummam adferetraxit;quum populi favè. :
re,tum Turcica,itemque Polonica amicitia freta , £
*Mêtus Trä idqne tanto ei fuit facilius, quod multis hominá
ηχιlιbus peftis contagione abfumtis,ad folitudiné :
fylwanicws
*■oi*. ferè regio vniuerfaeffet reda&a, nec tamen opti
mus rex arma ftatim cepit;fed quum interim&Po
£MDLVIII loniæ rex,& alij Principes depace diligenter age
rent;a&ionem non repudiauit.Petebat à Ferdiná
do(qui paullo antè Carolo V. fratri in Iinperio
{ùccefferat)Stephanus,vt quicquid trans Tibifrá
-effet agri,fibi habere liceret,tum fe eo quicis effet
-_ hubenter ceffururn praetereavxore Cæfaris ftirpe,
>
… cum centum aureorum milibus dotis nomine fibi
* daretur:matri ex Hungariae prouentibus reliquâ
debiti perfoIueretur:ac fi bellum inter Ferdinan
dam &Turcas incideret,Stéphanus mediä fe ge
reret,ac neutrum armis vel iuuaret vel impediret.
Ad cetera Imperator fatis liberaliter refpondit: vt
verò Tranfyluania cederet , iuduci n;llo modo
£ileccum potuit.Per hanc occafionemi Turcae Fileccum arcé
captwm. munitiffimam expugnârunt; omniaque ad bellú
atrociffimum rurfus lpeétare videbantur: quü ec
ce velut è naedia tempeftate fubita affulfit trãquil
Jitas.
Päx eti»,
Solymanus quum Ferdinandi legatos totum,
*rurti*... biennium detinuiffet; tandem tolerabilibus con
IM
DLX * ditionibus pacem fecit,quam
quoad vixit,inuiolatam etiam Ferdinandus,
feruauit.Biénio poft Ma
ximilianus Ferdinandi filius Romanorum rex
Frapcofurti magno omnium Principum confen
MD LXI 7. fa creatur;ibi rurgica quoque præfè fuit legatig.
*'***'* cum donis preciofiffinis,quæ &ipfa,quum Ferdi
• • * • bando tum filio hunc nouum dignitatem gratu
lata eft. . ' • , -
 - Ę
H V NGA R IC A
RVM HISTO R I AE.
* 1 b E r s Exrys. •

*•

Ε Or tantifjue rebus geftis, è vitâ ,.,

sj5 deceffit Ferdinandus anno milleΜptxiff;
diwas.
§§ fimo quingentefimo fexagefimo
§ S. V,- - §ITI £srdius
• • _ • _,dwiwörj,
-v--

§, quarto,die tulijvicefimo quinto:;:

$*£% quum paullo ante Maximilianum
° filium in Hungariæ regno viuofi
ffet,& Pofonijcoronáriiuffiííet.
XXXIV, R EX MAX I M I L I A N V s.
F; r plerum4 vt quasres quifque fequitur,eas vasiiiii.
JC affèquijquifugit,effugere nön poffit.Exëpl *?££o
fit Maximiliänus;quietfi jacis erat åimantiffimius, **•*:
ie&a.,
continuis tamen bellis adrfiortem vfque fuit de-'
fatigatus.Vixpatri exfequias celebrârat: quü ecce
nouus ei èTräfyluania niotus nuntiatur.Vaiuoda
eiiim,quiTurcicapace comprehéfus,& regiae ad
finitatis fpe du6tus,in officio aliquamdiu perfti-.
• terat,fiue vltrò,fiue maleferiatorum hominü coh- ,
filijs incitatus,vel etiam,vt nonnulli volunt; in
iurijs prouocatus ;Satriariam ftrategemate occu
' pauit.EiFerdinandi nominepræeratMeliorBalaf
fus,virferox,& rei augendae perquam ftudiofus;
G. a qui
 444 R Ε R v M * H v N G. HI s r.
samaris ; qui & ipfe antea nonnulla oppida, licet non ma;
i.
èTran6k gnimoimenti,in Tranfyluaniæ finibus vaiuodë :|
**• inter iaterceperat.Tranfyluanus igitur Stephanum Ba.
cepta. torem Somlianum,quem huic rei maximè idone
um exiftimabat,quod id oppidum in ditione eius
anteà fuiffet,ad fe vocat, & rei gerendæ occafio
nem ofiendit:ille fero i;im die militum prompfif.
finiospulueri,ab armentis dcmum è paftu rede
untibus excitato,immifcerefe iubet:ipfe non pro
cul indecum reliquis copijs confiftit. Ponti vici
miores iam faéti,fubitò profiliunt,portas & vallü
occupant : mox Bator figno excitus,cum fuisac
--- , • ^
currit,& oppidum ingreflus, nemine refiftente,
capit,acBalaffi fortunis direptis, vxore item & li
beris captiuis abduéìis, præfidio firmat. Balaffus
viciffim(qui grauiter fauciatus aegrè euaferat ) ex
vulnere refe&us,Debrecenium,non incelebre ijs
in locis emporium,infidijs occupat,& direptis iti
dem ciuium bonis,incendit.Valde infperatum fu
it Max:miliano de captaSatmaria nuncium,tanto
que acerbius,quod tum grauiffimis curis vndique
t * diftineretur;tum Vainodam etiam antea fua inter
ceffione femper apud patremFerdinandum iuuif.
fet.Nec quidquam Vaiuoda contra pacis leges fe
" v:ffe videri volebat;culpamque omnem quum in.
a}ios Maximiliani praefeótos,tum Balaffum inpri
mis reijciebat: ab ijs initium iniuriarum ortum;
fuos infolitis decimis &: tributis exhauftos, &
militum quotidianis excurfionibus vexatos. Ea
dere etfi grauiter non femel non fit conqueftus,
neminem tamen haétenus remedium adhibuiffe:
nec mirum aut ibiqüum videri dk bere,fi fui ratio- *
nem aJiqu^m difpexifTent, qua & iniurias iilatas
* • T :: ; * ; »' : I* . . vlcifce- •
• ■ ^
 Lr B s R. Qv 1 N r v s. » 24$
vlcifcerentur,& damnum refarcirent. Hanc tantâ ...
infoJentiam minimè fibiferendam arbitratus Ma- Lagarw fw
? unio - - * endus bel
ximilianus,Lizari m Suendium, fumma rei mili- j, rrar{yt.
taris peritia præditum, euocat, ac bello Tranfyl- „„i., pre
*
uanico adminiftrando præficit:fed quùm isreguo- feâus.
num earum & Hungariae militiae nondum, iatis
gnarus effet;focios & comites adiungit, Andreami
Batorem , Meliorem Balaff. m, & Gabrielem Pe
rennium,omnes in aduerfariorum rebus diu ver -

fatos.Sine moraSuendius exercitum in Scepufien- -

{em agrum deducit:deinde à Maximiliano conté- .
dit & impetrat,vt fuo arbitratu rem gerere fibi Ji
ceret,necfemper prius ad Cæfarem referre coge
retur : & quod faepè ex tempore aut re nata capi
endum effet confilium , ac multae occafiones,
rerum prae.larègerendarum cunétatione amitte
rentur.ln hoc rerum ftatu, Polonus oratores ad
Cæfarem mittit , qui oftenderent, plurimaseffe
cauffas,cur hocbellüm fibi maximopere difplice
ret:quumqueTranfyluanus ar&a nece{fitudinefi
A.
bieffet coniun&us,velle fe omnibus modis anni
ti,vt ab armis difcederet;modo ipfe quoq; offen
fam remitteret,& nihil in eum hoftilémoliretur.
Et Cæfar quidem amicè refpondit;nihil tamen de
priftina cura ftudioquebellici apparatus conqui
rendi remifit.Eft in Pannoniæ ac Tranfyluaniae fi
nibus caftellum,loci natura & opere munitilfi MDLXV.
fimum,Tocaia nomine: quod Ferdinandos Hun {%*,
garo cüidam nobili,exsúherediorum fimiliado. ******
…
iodederat, ob fummam virtutem,& benènaua- *** ,
-tam fæpeoperam. Hic fatisconcedens, filium re- . . .s
liquit paruulum,cuius,vt& arcis tutelam Francif
co Nemeto commendârat;qui ex tutore tyrannus
effe&us,adTranfyluanum confugit,feque & pu
Q_ 3 pullum
 246. R Ε R v M 'Hv, n o." HI s £
piHumin eius fidem&clientekam commifit. Ha.
ius arcis oppugnationem Suendius praecipite iarn,
hyeme aggreffuseft:& quodvnum maximè obfù-*
turum videbatur,hyemis fcilicet rigor, conatus e
ius maximè promouit.Tibifcus enim& Bodrogi
us amnes,quibus arxalluitur,glacietum concreti
ftabant. Per eos igitur fine vllo labore tradu&us
miles,ad moenia vfque oppidi precedit, & per a
ditus tormentis patefa&os irrumpit. Oppido cs.
' ptopræfidiuminarcem interiorem ferecepit: fèd
uum & hæc validiffimè oppugnaretur, & præfe
§. Nemetus glandis i&u occubuiffet, deditioné
fecit.lndeSuendiusSeretfchinum, vix tentatum,
eadem felicitate;itemque Satmariam, ab hoftibus,
metu defertam, nec non Erdodium occupat: Ba
tarum verò,Cabarum,Bania,& Senderinum vltrò,
fefe dediderunt. Vaiuoda igitur viribus fuis di£
fufus,àTurcis auxilium petit:quorum Imperator
solymanus,quum bellum Meiitenfe fummo ftu
dio vrgeret,legatos adCæfarem mifit, verbo qui
- dem vt de iniurijs Vaiuodae clienti fuo fà&is ex-.
oftularent, & aliquam pacificandirationem in
• irent;reuera autem,vt Maximilianus è medio re
rum profperègeftarum curfu reuocaretur, & Hä-.
garorum animi fpe pacis relanguefcerent. Nihil
6minus Temefuariae praefeétum ad Pancotam, Ie
nam, Defmam,caftella occupanda mittit, vt Iu
lam quam tum, etiam fpe deuorauerat , poflea
commodiusoppugnare poffet. Ad Tranfyluanura
&igethani; quoque indies maior Turcarum numerus cofflu
*duntnr, ebat,ita vtbreui iußum confecerit exercitum, Per.
eos dies Sigethani infaufio omine, abfente præfe
άo,Nicolao §£rinie,ad Praedâegreffi,à Turcis in
- Qginatè
 I. Et h ■ R. Sf x r v s. >4w
: •pinatò{uperuenientibus rifagna clade affe&isiit,
in ficvt è fexcenris vix vnus aut alter domum fit re
#. werfus.Suendius inrerim totus in eo erat,vt Satma
1». ria à Turcis reli&a & incenfa,reftauraretur:quem
g eius conatum impedituri Türcae, cum Vaiuodia
$. bispropinquum quendam locum capiunt, qui eis
g: ad operis impedimentum maximè opportunis vi
| debatur.Quare cognita,Germani fumma celerita- !
;! te hoftesadorti funt,acfecurè , noftrorum con
4} vemtu, quos in operevnicè occupatosexiftima- .
ii , bant,velut ia pacaeo degentes,fubito aduentu op- ,
:-]y. prefferunt.Hoftesaut caefi,aut praecipiti fuga ab
fepti,& in proximo flumine fubmerfi. Iam ante
$olymanus è rebus contra Melitenfes infeliciter ,
' geftis,fummum in Chriftianos conceperat odiú.
um verò hisetiam,etfi non ita magnis, cladibus
magisirritatus,omnes vires ad Hungariam debel
landana conuertere ftatuerat.Suendius itaque, qui.
ad tantam vim fuftinendam fatis virium non ha
beret,& ipfe ad Caefarem proficifcitur , & noua .
auxiliapetit.Dum abeft,Turcæ ad fupcriorem ig
nominiam delerent.Erdodium obfident, paullò Erdodias
antèà noftris occupatum, fed praefidio non fatis à rurci, re
.' ■ * munitü.Haud procul ab oppido fylua erat, è qua cwperatam.
breuiffimus erat in oppidúaditus.In eâ noßri tre
centos no&u condunt,& in oppidum clam intro
sumpere iubent:fed quum id difficile fa&u effet,
propter affiduas hoftium ibi ftationes;tubas, cor
nua infiant,& quam poffunt maximum clamoré
tollunt.Eoterritihoftes, & ingentem, aduentare
, exercitum fufpicati , aufugiunt, noftrifqueli
, berum ingreffum relinquüt.Haec virium.acceffio
, vt obfeffiorum, animos cobfirmauit; ita Turcas
adaccelerandam, omnique vi vrgendam oppug
- Q + , natio
 248. R* R v M Hv N o. Hrs r. .
nationem,vehementìffimè accendit. Res itaque
fummis vtrimque conatibus per aliquot dies age
batur:& hoftes quidem eie&is munitionibus,plu- !
rima, damna & incommoda oppidanis infère
bant ; fed non leuiora à noftris accipiebamr, :
donec amiffis ducibus Lauembergio,Vellero, &
Hutftaggero,gregarijmilitesadpericuha fubeun
- - . da fegniores faéhi,hoftibus oppidum dediderunt;
quum tamen omnia extrema prius eßent experti,
Viennae interim nihilominus de pace traétatur:
quam tanto fìudio fimulabantTurcae,vtàplerifq;
feriò agere crederentur.Iaurinitum praefeótuma
eeeiwce. gebat Eccius,Cc ames Salmenfis,cui ab initio fem
9**Sala* per omnis cum Turcis a&io erat fufpeëìa. Quare
• , etiam Cæfarem fæpe monuerat, ne diutius illudi
fibi pateretur, fedarmis infidiofa hoftium cófilia .
anteuerteret.Magnatum, ac paenè explorata fpes
Albae-regalis recuperandae oftendebatur.Ciuium
alba rega- enim nonnu}li,inter quos etiam iuridicendo prae
lis occupâ. fèétus erat,cum Salmenfi,datis obfidibus, ita paái
deestjio fùerant,vt ipfi tormenta è propugnaculis fubdu
emiffa,' cerent,corrumperent:SaJmenfis wane ad portam,
quando pecudes in paftum emittuntur,cum copi
js adeffet,&irrumperet;interim ciues confcij,prg
fidium Turcicum opprimerent, eoque caefo , in
Maximiliani ditionem redirent. Hanctechnam
prudenter excogitatam,pukherrimamque tantae
vrbis capiendae occafionem irritam, fecit optimi
«Caefàris credulitas,qui id vnicè operan• dabat, ne
per feftetiffe videretur, quo minus pax coijffet.
Salmenfem igitur,fuofque omnesquiefcere, &
ab omni vi abftinere iulfit : Turcae verò, dete&a
cófpiratione,quadragintaèciuium numero hor
rendis fupplicijsaffecerunt. Nonmultèpoftcer
- £1$ ■■•
 , I. * B b R - Qv r N t v s. ; *4®
sisindicijs compertum eft,àTurcis pacem foris fi- _ .
wmulari,domi bellum intentiffima cura parari, Ferdis&dam
&taque Caefar,ferò quidem fedferiò, rotus in bel- bellem ge
ficogitationém inciimbebat. Statim igitur militú r •.
•

defe£tu habito,Caefarianicaftraad Tibifcum flu •••.*

mea,non procul àSatmaria collocant; quos Tur

cae infidijs circüuenire conantur;fedcognita frau-,
de,aoftri Turcas infidiatores in infidias protra
hunr,multifque caefis, reliquos difjciunt & fu
gant:multoque maior caedes edita fuiffet, nifi fu
gam hoftiujm tenebraeiuuiffent.Eodem ferè tem
pore,trecentinoftri equites ex hoftibus miJle in
fig-megerunt, phurimis interfe&is, in quorum
numero Begus Lippienfis quoque fuit. Dum haec
ita fierent,Suendius graui morbo le&o affixus de
tinebatur:ad quem Cæfar virum rei medicæ peri
tiffimum ad valetudinem eius curãdum mifit. Sed
ne ficquidem Viennaeâ pacis traéìatione ceffatú
fuit:quum tam Turcarum quam Franfyluanorum
legati,vel inuito Cæfare,ibi haererent, & tra&a-
tionem vrgere,fiue eorum quae fui molirentur,i-
gnari,fiue,quod magis credibile eß, tempus pro
trahere cupientes,non defifterent. Inter Tranfyl
uani legatos erat Stephanus Bator,is quem fupra
Satmariam occúpáfíe diximus.Quare Balaffus,cu
iusillevxorem & liberos in vinculis habebar,
multis precibusù Caefare contendit, vt tantifper
retineretur,dum fibi vxor & liberi reftituerétur.
Et Caefar quidem eade re diligenter cum Batore
egit:quum verò nìhil impetraret,acBator diutius Ferdinendi
manere nollet; hominem quamprimùm dimifit; integritae.
δalaffo veròid ægrè ferenti,rationem & fortcm
vtriufque valde difparéeffe refpondit: illosenim
Q_ 3 iure
 $% re r v m Hv w 6. H t sr. ' -

iurebelli captos,hunc oratorem effe,nee faluadê

gnitate inuitum retineri poffe.Quum verò non i
gnoraret viribusSolymanno parem fe non effe:
*g*f4 ab Imperij ordinibus,Auguftam Vindelicorum e
uocatis,vt maiores eius antea non femel, fubfidi
umpetit.Ceterum initio multae cauffae oriebátur.
quibus fe impediri aiebant, quo minus tunc eius
voluntati morem gererent, inter præcipuas verò
bellum fuit,quod inter Daniae &Sueciæ reges tum
glifcebat, & paullo poftmagna contentione w
irimque fuit geftum.Diffidium etiam.inter Saxo
miae Principes exarferat;quod etfi Palatini maxi
mè opera amicèfuerit compofitum, exortae tamen
£unt nonnullæ difficultates, quarum cognitio,
quum admodum effet difficilis,ad Imperij comi
tiafuitreie&a.Nuptiastumetiam Ludouicus,Phi
lippi Hefforum Lärgrauijfilius,cum Chriftopho
ri Ducis Virtembergenfis filia celebrabat: quibus
multi Principesalijque genereikluftres viri inter
erant.His igitur de cauffis,quum prorogaretur cô
mentus,Maximilianusgrauibus curis ac follicitu
dinibusimplicitustenebatur.Magisenim magifís
indiesincrebrefcebat Turcicibelli fama;tum frä
fyluanus etiam magnas copias cohligere diceba
sur.Tandé vbi Principes,diuexfpeftati,magna£re
quentia conueniffent:Caefar propfonit, vt ceteris
rebus& cótrouerfijs omnibuspoitpofitis,in prae
£ns negociüde auxilijs contra Turcâ praeftandis
animos intenderent:tum vtauxiliü non minus efl
£et,quâ o&o equitum,& quadraginta peditum ni
4asilis a) fia.Re deliberata,Ordines Imperijfumtüin duo
Imperio
e£fari pro decim equitum,peditum viginti milia per oéto
menfes;deinde in quatuor equitü milia,per bien
nuum & dimidium annialenda,promiferunt. Ee
illud
 \ £f ■ ■ Rº- $■ x rtv.s, s*
£}hud quidem Caefar lubens accepit sin hoc verò
quaedam,de Principum confenfu mutauit. Eodem
tempore Carolus Archidux Hungarorum cóuen
tus Pofonij,Außriacorü Viénnae habebat,in quib*
tanta omniú procerü fuit facilitas,vt pleriq; oés,
fi vel Caefar,vel fratrü eius quifpiábello interfu
turus eßet,in eâ expeditioné profe&uros fe dice
rét,mox Pontifex,& ceteri ltaliæ Principes, tum
.Galliarü quoq;rex deauxilijs appellátur. Sed nec
Vaiuoda interim quiefcebat, fedvbi ad vim dili V4iw4l4
géterfe côparâffet,Hungwriae nobilitatem ad defe Tranßlw4»
&ioné follicitabat,miffis litteris,quib* abTurcarú rosfolligi, V

Imperatore iniüétü fibi fcribebat,vt vniuerfos or t4f.

dines regni Pânonici ad fidéatq; obfequiü fibi p
£ädübeneuolè hortaretur. pergratumifibi fore,fi
mutuâ inter feconcordiâample&erentur, accon
£anter fouerent,fuumque obfequium erga fe pa
ribus votis &officijs conteftarentur.Inde enimio , •*.•* •*

mné affii&i regni Hungarici fpem & falutem de

pédere:hacq; vna rationeTurcarúexercitus à fini
bus arceripoffe.Monebatitaq;,vt maturèrefipifce
rét,priufquäSolymanus intra Hügariae limités pe
netraret:ne düeiusvires intravifcera regni curfi
tarent,fruftratum falutis aliquam rationem ini
rent.Se igitur profui munerisfunéìione, ac pro
mfabeneuolentia,qua erga rempublicam affici•
átur,vt & Hungariâtueatur,& commune excidiú
ropulfet,vnicèeniti:deq; potétiffimi Imperato
iismâdato,vniuerfos regulos,aereres,aliofq; cu
iufcüq; ordinis officiosè ac cleméter adhortari;vt.
immésâ diuini numinisbenignitaté ppététes,jp.
fummü monarchâ,toto orbe præpotété,ipfis offér
se dignetur;fimulq; totius regni,fui,ac liberorum,
cóferuationé ob oculos h.bétes,iátandé ad men
scm redire,düó licet, fra&is Patriae rebusfuccur
-

-
 *A W g R v M Hv N G. • H r s r. – |
rere,& inìminentes potentiffimi Principiscopias
-

•
obfequio& fideâfeauertere
turum fe operam,ne vmquamvelint.De ceteroda
fui diffimilem ex
perirentur:quin etiam apud Solymanum totius
Hungarici regni [alutem & incolnmitatem fum
mis viribus promoturum effè, nihilque omiffa
rum quod adconcordiam Chriftianæ reipublicae,
patriæque,acin eos qui fui beneficiarijeffent, mu
- nus pertinere animaduerteret. Qgam igitur gra
* - ues res inciderint, de quibus cum ipfis deliberare
•, velit,hortari, vt ad fextum idus Martias Tordæ
- praeftò fibi fint:aut fi hoc,propter impenfas alia
άue incommoda;graue videatur, quatuor è fuis,
prudentia & auâoritate praeftantes, cum plenis
sanim mandatiseò mittant.Diuulgatis his vaiuodae per
Ę, Hynga;iam litteris,Suendius contrarium fcriptü
Nififìem edit,in hancfententiam: Non dubitare fe,quin o
refua;, | mnes viri paullòcordatiores hoftium technas at
? que impofturas, facilèanimaduertant, fe tamen
proeo,quem Caefaris iuffu teneat,loco,paucis eos
fibi commonefaciendos duxiffe.Caefarem quidem
haétenus nihil magis quàm pacem cum Turcis &
Tranfyluano quaefijffe:fed ea ne coiret, huius po
tiffimum calumnijs & ambitione fa&um, quiin
duciasnon vno modo violârit: quas tamen ipfe
eam ftri&èobferuârit, vt multarum arcium expu
gnationem,aliafquererum gerendarum occafio
nes neglexerit.Ceterùm,etiamfi paci nullus locus
relinqueretur:eistamen haudquaquam verendú
effe,ne à Cæfare negligerentur,qui Dei in primis
auxilio,tum Germanorum etiam, atque adeò o
mnium exterorum Principum,quibus Chriftiana
religio & libertas cordi fit,opibus adiutus, fatis
virium adhoftiles conatuseuertendos, fithabitu
•_ £ùß.
• - -
 LI Β Ε R SE x T v $. *®
è rìs.ftaque bono effent animo,nihilquede prifti•
* na fidelitate & ftudio erga Principem fuum & pa
• triam remitterent:quum bellum illud non modò
f iuftum fit & legitimum,verùm etiam perneceffa
rium, quippe pro aris & focis fufceptum; ideoqs
de profpero eius & felici euentu minimè du
bitarent.contra ipfiim,qui tantarum calamitatum
, fous effet & origo,debitas olim poenas daturum.
Poßremo,ex Cæfaris praefcripto, vniuerfis man
dabat,vtpofthac cum Tranfyluano nihilomninò
commercij haberent, necadeius conuentus qué
quam ablegarent, nifi pro contumacibus haberi
vellent,&grauiffima füpplicia experiri.His vltrò • . •
citroque iaάatis,cruentiffimum coeptum eft geri .….~.
bellum.Turcae Ainatfchum âÄî, abfente, … -* -
praefe&o,fcalis admotis occupârunt, omnefque …
;
quos ibi repererant,ciues& præfidiarios interfe
ferunt.Sigethum etiameadem artetentârunt: fed
à Nicolao Serinio Comiti ita excepti funt, vtve
niffe fe nollent:fedüq; in fug.meos qui in proxi
mis pagis & Quinquecclefijs morabantur, traxe
runt.Sub exirum Maij,Caefarcum omnibus copijs
viéna laurinum profe&tus eft,vt cum Turcis proe
lio decertaret;fed alia tum Solymanus confiliaa- MDLXy^r
gitabat: qui Belgrado cum feptuaginta virorum T£
milibus eodem paene temporemouit.lbiVaiuoda peratores
adeum venit,cum donis magni precij , a&tifque ®.
humiliter pro praeßita fibi ope gratijs,inTranfyl- –**
:w*'/: -

uaniam redijt.Eius oppidum non ignobile, Hu- , .

| flam,Suendiustum oppugaabat,qui audito Soly-
, mani aduentu,obfidioncm acerrimè vrgcbat: fed
.
fuftià.E diuerfo praefectus Budenfis Palottam ob- palma |
3 federat:iamq e dificctis muris,in extremas necef-frwfiraok.; I
* fitates Praefidium codiccerat.ncc tamen Georgius Jeja, ... ,
I, . - Thuri
- n
 $y» : Âs a w M Hv N o. His*. , .
Thuriger;arcipraefe&us,vllavi aut periculo,quá
çjuam grauiter vulneratus,adduci pòtuit, vt dediæ i
tionem faceret.Interim duodecim figna pedituìì»
du&ore Helfeftgno,Iaurinum peruenerunt:è qui
bus nongenti cum o&ogintacurribus lignatum e
miffi , à Turcis fpeculatoribus fortè confpe&i.
funt:qui mox magna cum trepidatione ingentis.
exercitus,obfeffis fubfidio aduentantis,fafiiam ad
fuos pertulerunt.Hac illi territi, obfidionem fol
uunt,tanta cum feftinatione,vt multa è caftrenfi
fupelleétili impedimentis,obfefíis reliquerint di-.
ripienda.Dum haec aguntur,Solymanus admiran-,
£•* sey- di operis pontem Drauo imponi iuffit: cuius lori
:
wasiiffù gitudo fpacium vnius miliaris, latitudo quatuor
Draso iw- decim cubitos explebat. Hic intra duodecimuhm · ·
ά^fii*. diem:à vigintimille hominibus, fine vlla inter
miffione opus vrgentibus perfeétus fuit: haud fa
nè minori celeritate atque ingenij (olertia, quami
Cæfariamus ille fuper Rhenum.Vbi altitudo flu
ministanta erat,vtin eo trabes actigna defigi nô
poffent,interie&ifunt lintres,aliaq; nauigia,cate
misferreis connexa, & tignis ac tabulis inftratâ.
Per húc tradu&as copias Solymanus in tria agriii
na diuifit:quorú vnü circaAlbâ regalé,alterü ad Si
gethá cófedit;tertiú hinc inde populabüdü excur
rit. Quáquá verò vix vllus in Hügaria angulus ab
ye}rimis hoftib* tutus effet;Eccius tamé Comes Salmenfis,
άποβέre.
Vefprimiú oppidú fehci fucceffu obfedit,& g, pa
rú munitüeffet,nu!lo negocio cepit.Inde Vefpri
mijGeorgioThurigeros ü praefidioreiicto.Apperè
êáfuisIaurinù eft reuerfus.Inter Iaurinú&Comæ
rú oppidü eft,Tata (olim Iheodatú,vulgò Totifa)
iie*jw homine:ex quo Caefarianis,qui circa ea loca erät,
fwa. plurimùdänuatq; incômodi
- *,
aaa-rassi; - Sg
-
 - £.r b ■ n ' Sb x t v §. 4j$
; fis,prioris oppugnationis fucceffualacriorfa&us, ' \
' itiáé aggreffiififiäpoteftatêredegit,prçfidiarí
, jsomnib* cæfis,præter quinquaginta,qturri fe in- *.

tluferát:interquos,quü nönulli effent magnae dig:

nitatis,inprimis praefe&us Vefprimiéfis; à Salmé
adCaefaré funt tranfmiffi.Vlterius deinde pgref
fus,Geftero ét,Turcarü fuga deferto,fine vllo fuo
rú fanguine potitus eft:ex quo tätus quæ in Vitha, '
Tfchokiku, Sáboco,alijfq; finitimis erät caftellis
praefidia,terror inuafit,vt corruptis quae afportare
n6poterät omuib*,nó exfpe&ato hofte, Strigoniü
profugerint. Ob res has prolperègeftas , Cæfar
fupplicationes indixit, Deoq; publicè gratias agi
iuffit.Erät in eius exercitu,praeter auxilia, ex om
nibus nationibus viri illuftres,quorú multi gratu
itäeo in bello Cæfari operâ nauabât. Copijs in v.
nü coaéìis, Cæfar fummübelli ducé cóftituit Fer
diädü fratré,eiq; legatü adiügit.Comitéschuartzâ
burgiâ: tormétorü aüt,quae duodecim fupra cé à
erät,& quæ ad ea pertinét,cürä Paullo Iadarenfi
demandauit:claffem verò,in quaduodecim erant
triremes,& triginta naues onérariae, vni Rhodio
rum equitum regendam commifit. Cum hoc tamâ
fplendido,rebufq;omnibus inftruétiffimoexerci
tu, Maximilianus Altcrnburgum, inde Iaurinum
eontendit,ibi, conuocatis belli ducibus, coeptumi
eft debelli adrniniftrandi rationibus confultari. * ~
brant quiStrigoniá obfidendam cenfebant:fedid -

confilium quùm temerarium videretur(fiquideni

vitari non poterat,quin totis copijs cum hofte de*
certandum,& in vnius proelij aleam furhma rerú $igéba*
„ töjcienda effet)obfidio,in aliudtempus fuit reie- obfideri
„ &a.Inter haecTufcici quoque exercitusprgfe&i,ac captum*
, tandem etiamSolymanus cum immenfis £opijs ad
sigethumcaftraponunt. Arx atq; oppidumfofla
-'
/
 sy6 YR Ε R v M HvN G. Hrst. |
tantum erant difcreta.Riuus enim;èproximocol
$eibi •* *eincerto alueo per plana decurrens,fparfas hinc
inde lacunas,caecafque foffas efficiebatsvnde ege
£a terra, immenfa latitudine paludi fimilimam
foffam yeddebat. Moenia atque propugnacula ex
arte,non faxo,aut co&to latere,fed triplice ordine
eratium, ferreis clauis vinclifqueinter fe iunâo.
rum,duo & viginti pedes lata,&media humo fo
Iida,vel validiffimi muri firmitatem æquabant.
Inerant pedites mille & o&ingenti , equites du
centi;ciuium centum & quinquaginta, qui vltrò
remanferant:mulieres ac pueri ad duo milia: cu
rules machinæ fexaginta: pulueris tormentarij&
reliqui apparatus ingens copia. Ei loco cum im
perio praeerat Nicolaus Comes Serinius, virìm 1.
mortali memoria digniffimus: qui vbi innumera
biles Turcarum copias oppido vidit circumfufas, ij
Nicolai $e. omnia quae ad obfidionem tolerandam erant ne
rinijadmi ceffaria, magna diligentia procurauit. deinde vi
litesante, ros omnes quotquot in oppido erant,tam ciues
obfidionem quâ milites ad fevocauit, qui vbi in interioris ar ;
orativ. dis area conueniffent, Serinius hunc in modum'
\
's verba ad eos fecit:Fratres ac commilitones cha
il
•» riffimi,Quandoquidem nemini iam dubium eft,
•» quin Turcarum Imperator ceruicibus noftris im *]
ob mineat:ipfa exigit neceffitas, vt nos ad omnes ca
ex

3»
fus fubeundos præparemus , & intrepido animo
noftrum, atque adeò totius Chriftiani nominis
;
» hoftem præftolemur;qui temerario aufu, fuis vi
s» ribus, incredulorumque hominum multitudine,
b» fidens,in nos arma fumfit. nos autcm fpen noftrâ
-
»» omnem ii Deo pofitam habeinus, cui faciiè erit
\ »» non rhodo nos defendere, fed etiam & noftros & vw

uoa fuoshoftes rep. imcrc ac peffumdare,

* • • • . -• - - -
Alacriter
: *• ' **• *• - ' ergò
 ()

- ττ » e r sex r v s. ' sfy

1
ergò admentum eorum exfpe&emus, nec ingenti ¢
bus eorum copijs terreamur.Quippe non ab hu
manisvitibusdependet,fed coelitus datur viéto
ria:nec dubitemus,Deum optimum maximum, fi
ardentibusvotis eum inuocauerimus,auxilio no
bis pro paternafua clementia,adfuturum. Danda
autem inprimis eft opera,vt concordia& fidesin
ter nos integra conferuetur,vt omnes fimultates,
inimicitiae,odiatollantur; neque alius contra ali
um infurgat,fedpotius omnes & finguli fumma
cum concordia& beneuolentia hic vnâ degamus,
| j; uamdiu diuinae vifum fuerit voluntati. Hacitaq;
cauffa,fratres chariffimi,non abs re, fed fum
mopere neceffariumarbitror,vt ante omnia iure
| iurándò nos deuinciamus,& fidem demustum fu
premo noftro magiftratui,tum huic etiam affiâae
prouinciæ cóftantiam&integritatem fanétè pro
imittamus.Primùm autem ego iurabo: idem vos
ft me faéturos,ne ego vobis, aut vos mihi vllü
âiffidentiæ locum reliquiffe videamini.Iuramen
tum ergò nunc meü auditete. Ego Ntcolaus Comes
serimius,promittoDeo optimo maximo imprimi,deim
de sacræ Cæfarea Maieftat i,domino & magiftratui :
meo fùpremô,& huic mifere prouincia, pojîmodum :
ètiam vobis militibùs & ffrenuis viri, iam hic com
gregatú:ftame Dew Pater, Filius, & spiritus fam
άus,fanäißimarrinitâs,& vnicus Deus,adiuuet:me
vosmwllo vmquam tempore deferturum, fed potius
vobißum viäarum& moriturum, & ómnia fimul,
quacumqùeinciderint, feuboma,feu mala paffurum,
Jiam etiam ipfaratio exigit,vt vos idem praeftetis,
ereétifque duobus digitis, Deo interpofito tefte,
promittatis.Poftvnufquifí veftrûmfuo tribuno ®&
& inipfa
 *** * R s R v M Hv N G. Hrs*;
' ,, in ipfa portafacramento feobftringet. Quäre$t,
, ex vobis quilibet hæc verba,præeuntcfcriba, cla
, rayoce,eleuarifque duobus digitis, dicat, fedulò
, infpiciemus;atque in egm qui fortè ifta facere aüt
3» effàrirecufabit,grauiffimè animaduertemus. Ise
, nim nobifcum ad extremùm vfque perfeuerare
*%, minimè cogitat;nec militis,fed proditoris nominè
`» meritò cenfeiiduserit. Efto itaque hoc veftrü iü
•, famentum.Nos omnes,ciues;equites,& pedites,mi
, litefjiefiipendiarifabcefarea Maieftate meren
„ tes,iuramusprimum Deo optimo maximo , deinde
j, Chriftiano noftromagiftratui, huicque prouinciæ, &
,, domino noftro Nicolao serimio Comiti , fànéîeqúe
, ,, promittimus,nos,vt fideles & di£to audientes miili
» tes decet,obedientiam ommemprafituros: cùm ipß
» etiam nos viäiiros , mortemqúe oppetituros con
» ftanter pollicemur.Audite praeterea quid vos fcirè
» veliiii:fi fortaffis interea fiumani aliquid mihi ac.
» ciderit ; in meum locüm vobis huncfámiliarerà ,
'» metim Gafparem Alapianum fubftituo, vobifqùe
» impero,vt ipfi pareatis,fummúq; honoré,vt mìhi
:• ipfi,exhibeatis:&fi quae vobis mandata dederit,ea
• diligéter,optifhaq; fide exfequantini.Inde mádata
» quædã prælegi iuffit,in häc fententiatn concepta;
si quis equitum,autpeditü duäorifio obedire recu
fauerit,aut imperiá quacumq; ratione detreótauerit,
ipsüqüe vi autfiriäto gladio inuaferit,vel èt acerbius
quid loquutus, fuerit:interficitor.Si epiftolâ quis rur
vtcäacveperit aut legerit,ftatim occiditor:qui aurem
ditteras perfàgittam immiff*,aut aliò in loco depo
fitasimuenerit,yt capitaneo fúo cófeffìm easexhibeaf,
hic porrò yt tmgneminijciat,feriò edico. Qui fatio
nefùa difèefferit, aut abyff, venia& féitu capitanei
jujabfens fuerit,w fine vllâ cauffacognitionejträga
*.

• r
 tr b £ R si x r vs. . *®
iatir,siduoviiplures occulta interfè confiliatraää sigiiiii.
| *e,&mufitare deprehenfifuerint;ad fùppliciii/ia. *
tim rapiuntor,quod fi qui talia traäari vel viderit,
vel audierit,reticuerit tamen,eadem pœna cum no.
&js mulâator.Haec quü dixiffet,vtdifciplinam mi
]itarem exemplo ftabiliret, militem qui gladiunì 1.

in præfe&um fuum ftrinxerat,capitepleéîi iubet;

itemq; MahumetemAgam,Turcam captiuum,pro
pter infignem eius perfidiam,& enormia flagitià
$uæ in viaSigethum proficifcens, perpetrauerat. Noui, op a

primum impetum Turcæ in nouum oppidum fe-,pidi Tur

à
cerunt:quod quü defendi amplius nó póffet, seri. ck £xpagnâ *

hius incendi iuffit.inde veteris vel maióris oppidi ;-4/^/,

*.

imdenia,tribus löcis fimul maiórib* torméti§ qua

tiunt:Ianitfàri verò aggeres iaciút,& vallo föffa.
'quefemunientes,propius fubeút.machinas quoq;
ín nouü oppidü,g, incëdio,vt diximus,cóflagraué
rat,deducicurât:quib* deinde ex eo loco vêt* op.
pidú cócutere numj cefsárüt.tres infuper molés,
taftellorüinftar,faccisterra& lana, cuius multö
iiiaximä cöpiäex vniuerfâ prouincia cógefferant,
cópletis,murorú altitudiné fuperantes,mira cele
ritáte ab ijfdem funt conftru&iæ;fuperque his de
Ie&è Ianitfarorú manus cum tormétis impofitae,
omnia oppidi loca infeftabant, nec vllum momé
tum foffam,vallum,aggerem,aut munifmenta in
' trórfus moliendi,obfefíis liberum relinquebant.
Sed quia facilior videbatur abeaparte quâ arxpa
ludiôus clauditur,futura oppugnatio:èlignis,Vir
gultis,ruderibus & terra gratem fiüe pontem có.
fecerunt,!n quo operè ita fuerunt affidui:vt nemq.
èx $ \ábóre effetimniünis. Quum verô
expugmationë,immo etiam oppugnationem mu!>.
'f- o£ worum fanguine conftitutam videretSolyma:
* ûùstítátútCoiiiitisaniinüniuaeribüsexpugnaré;
-

\
s *. - -
i
$* *** vm Rv x c. £sr.
, & fpe ampliffimorum præmiorum ad deditionë
arcis inducere.Sagitta igitur miffa cum litteris in
`tra arcis mœnia,totius Illyrici praefe&uram, &
$erijto* poffeffionem Croatiae pollicetiir,ifiaximas opes,
*** *& ingentia munera defert,fi dedat arcem. sed vbi
}, contra præmiffa iuxtà & pericula firmum Comi
tis effe animum animaduertit, aliam aggreffuseft
“viam.Acciderat tüm cafu,vt captus fuerit tubicen
'quidam,qui fub filio Comitis merebat. Eo in ca.
ftra adduéto,Solymanus tubam, è qua pendebant
êepiéta,vt moris eft,arma eius cuius erat tubicen,
, & litteras in arcem nmittit,captumque filium Co
' ) mitis tubae illius indicio perfuadere conatur: fi
*mul monet,vt arcem dedat,quandoquidem cura
deò pertináciter caftrum defènderet, cauffa nulla
effet, amiffo filio;quum praefertim etiam eò an
guftiarum fe reda&tum videret, nulla vt amplius
fpes reliéta effetarcis retinendae. Quod fi deditio
nem faceret,& fuam,& filij vitam conferuaturü:'
'fin porrò in propofito perfeuerârit, filij caput ad
ortam haftae infixum,miferabile fpe&iaculum,il
icò vifurum.At Comes,virtute & conftantia ani
$ni incomparabili,nec fpe ampliffimorum, neque
acerbo filijcafu (etfi is commentitius erat)expug
nari potuit:nectam ad filij falutem quàm patriae
libertatem,&fidem Principidatam,refpexit:ideò
que incredibili animi magnitudine in fide con
ftanter perdurandum fibi ftatuit,ne reliquas Chri
ftiani orbis prouincias,vaftandas fua ignauia ho
$ibus obijceret;neue hoc extremo faéto rebus fu
is praeclarèantea geftis turpé maculam inureret.
Etfi verò credibile eft,paternü animü acerbiffimo
' - filij cafu(qué,licet falsù,credebattamé) varijscu
ris aeftuäffe:nullâ tamë vocéfuperiorib* viétorijs
- indignanè
 •

I, 1 b E R SE x T v s. a4*
indignáemifit;fedfingulos appellans milites, vt
fortieffent animo hortabatur,inquiens.Meus pri- «s,
uatus luâus eftcafus filijacerbiffimus:vos memi- •• .
neritis Principi datæ fidei , & pro patria ftreuuè •• r
pugnate.Quod fi vos quoque mei commiferatio «
áliqua tangit:agite magnis cladibus, hanc hoftiú,*
crudelitatem vlcifcamur $ nec vos tam mea prae- ••
fens moueat calamitas,quae iam vitari non poteft,'«
quàm veßrum, atque adeò omnium Ghriftiano- •
rum periculum.Et ego quidem Omnia praecepi, vs.
atq; animo mecum ante peregi:nec ignoro, quam «
multa aduerfa,magna affeétantem perferre necef- ss
fefit. Nec olim fortunae quadam temeritate, fed •« '
virtute& patientia, maiores noftri ex hoftibus •,
aut praeclaras vi&orias reportârunt, aut per glori- ss
ofam mortem immortalem fibi laudépepererunt. •;
Non mainus in praefenti quoque mea calamitate, s.
& noftro omnium periculo,haec nobis maximè ..
optandafunt,vt morientes,patriam noftram in li. .
bertatemàcrudeliffima barbarorum tyrannide ..
afferamus; aut fi id non detur,faltim hoc efficia- .
mus,vtper hanc occafionem,de tota Chriftiana,..
republicabene mereri voluiffe iudicemur: quo ..
quidem nobis maius aut honeftius à Deo immor- .
tali nuncdari non poteft. Quum neque hac via ..
fuccederet,Solymanus omnibus viribus oppidum.
oppugnare decreuit.Subeunt igitur muros Ianit
fari: mifcetur proelium atrox,& hinc atque illinc
ftrages,fed alijs atque alijs non militibus, fedex
'ercitibus fuccedentibus,obfeffi,impares numero
omnes fimul pugnare cogebantur, nec vnum fed
multa proelia capeffere:donec tandem viribus,&
fpiritu exhaufti,tantorum exercituun impetu fu
£entato,tot proelijs patratis,fero iam die cedere, . .
*} · · R.. 3 * ' unque
 - -

A&» RR R v M . Hv N G. HI s r. ,
inque arcem recipere fe coa&i fuerüt.In hoceon
fii&u multi fortiffimi viri defideratifunt; eaq; res
* noftris incredibilé attulit doloré.Iam alteróetiâ
• 6ppido potiti Turcae, folam arcem oppugnandâ
habebät,quam tamen femel atque iterum infeli
• citer tentârunt.Eaetiam bipartita erat, ita tamen
vt pars interiorijfdémunitionibus fueritinclufa.'
- Quum igitur exterioris praecipuum propugnacu
Intendium lum igne fuppofitoTurcae incendiffent; & flam
$i$*h*sot. ma vento a&â,omnia longè lateque corriperent,
*f*f* ' tum Turcae etiam vndiquéimpetüm facerent: se
- . rinius cum ijs qui reftabant, in partem interiorem
fefe inclufit, omnia ibi vltima experturus. Ita
multis in ponte intermedio obtritis, multis caefis
ac præcipitatis:ceteris in angulum anguftum ad
modum compulfis;Turcae iterum propinquis te
&tis ignem inijcere,muros fcandere,fubie&ostelis
impetere coeperunt.Poftremo noftri flamma, per
vniuerfam arcem graffante, in eam defperationé
conie&ti fùnt,vt patefaétis portis, per medios ho
£eserumpere decreuerint;ibique in orbem pug
nando,pulcerrimo certamini finem honeftiffima
v- ' morte imponere:Multi exiftimant,adhuc dierum
aliquot oppugnationem Comitem facilè laturü.
fuiffe,& Sigethum conuerfae reipublicae Chriftia
nae, mortuo interim Solymano,cóferuaturum,ni
fi omnia vndique ingens flammarum vis corripu
iffet,fic vt vniuerfus arcis ambitus tàm exterior
quàmiinteriorflamnis colluceret. Sed & militú.
paucitas,magnuim rebus gerendis incommddum
afferebat.vnica pars qua arx oppido pötefatis ló
„ go iungitur,ab igne erat immunis; quam tamen
infinita barbarorum multitudo infederat. Quo
circa non tam vi hoftium,quàm ignis viole; uO
 - I>r B e R Se x-r v s. ^ _ 263.
l £t
fimos
paucitate coaâus Serinius,in cónfertif. *
Hoftes erumpere cum fuis ftatuit; vt forti- $erinij
es erump m » . . .. ad
!
ter pugnando caderet. potius , quam flammis milites
hauriretur. Quare militum in portam , qua î.rwpi: -

v ponsin oppidum ducit,aduocata concione, hunc í"*

£rè in modum fuos exhortatus dicitur. Qgo in vs.
loco res noftræ omnium fitae fint,iuxta mecum o- ••.
mìnes intelligitis, milites.Quod fi maiorum no- ••
ftrorum res géftasin extremo hoc difcrimine li- <• ç

beat paucis attingere:neque nos certè æquum, e- «.

iit ab eorum virtute in hoc acerbiffimo patri§ no- se.
ftrae cafu degenerare. Illi domi militiæque mülta se.
profe&o infigniter gefferunt:faepenumero parua se !
iûanu cum numerofiffimis hoftiü legionibus de ss.
certârunt,paruis copijs bella cum opulentiffimis es,
tegibusgefferunt;femperque gloriam & liberta- «
tem vitae, quantumuis fplendidae, antepofuerunt. «s,
Quum igitur hic quoque nobis omnibus fupre- «
nüs illuxerit dies,quo heceffitas nos ita circum- cs,
; fgripfit,vt vel memoribus nominis Chriftiani,& c.
immortalis gloriæ,datæ Principi noftro fidei, pi- cs.
eratis in patriam,decoris deniq; militaris, in quo «
haétenus omnem vitam noftram non fine laude, «
nifi faller,tranfegimus, pro patria moriendü fit; «
vel per fummü dedecus&turpitudinem in hoftiü «
manus deueniendü;aut flammis, quae quü omnia «
qccupauerint,atq;adeò ipfam arcis aream iá per- c.
uolitent,hucanguftiarum nos redegerunt, pereú: «.
dü;autdenique in miferanda feruitute vita quauis ,
morte acerbior exigenda fit: vos hortor atq; oro
„ milites,yti forti fitis ac præfenti animo, nec quãta .
â vis hoftiü nobis oppofita fit, fed quid praefens lo
, cus&téporispoftulent,animo imperterrito cogi- .,
, tetis,vbiqué virtus&arma nötexerint,eum neq;
() · R. +. „locus
…
«•
-w *
 a64 rm rw M Hv n g. HI s r. • _ '
» locus,neque quidquam aliud teget. Etenim quod ,
» iam nobis præter arma animosque nihil reliquii ;
•, fortuna fecerit,aequeacego,commilitones,cerni- ;
» tis.Sedquidagamusλnimirum eo fortuna noftra :
,, 'reda&aeft,vtdeplorari forfan, corrigi certe, nifi ri
„ manu,nullo modo poffit. At enim lamenta muli- t;
•, eribus & pueris relinquamus: nos fpem, poft De- n
'„ um,in dextris noftris habere aequum eft.nec enim :
» prodecoretantum priuato,fedprofalute quoque :
„ patriae pugnabim*. Qualifcüq; vis,virtufq; noftra -
, futura eft, talem poft vltimü hunc cófii&tú,patriae :
„ ftatum futurum cogitare debetis. Scitote noftras ;
., nunciutuerimanusPrincipem noftrum;Europam ;
, & patriam, virtutis aut ignauiae cuiufqueadftare ;
„ teftem. Cogitate hic nobis non tam vincendi, ;
, quàmgloriofàm mortem oppetendi occafionem .

„ datam. Hic nobis terminum noftrorum laborum ;

„ neceffitasimpofuit,ybi omnibus inter viâoriam ;
, autmortem certa defperatione abruptis, autvin- ,
, cere,aut fi id Deus non permiferit,in proeliopo- !
„ tius quàm in fuga cadere præclariuserit. In hoc ,
„ igitur proelium ituri, memineritis vos decus im- ■ .
a* mortale,religionem,libertatem,qug nemobonus ;
, nifi cum anima amittit,patriamque veftram; quae .
vosgenuit,aluit,educauit,in manibus veftris por
„ tare. Igitur ne inulti cadatis, neu captificut iner- ',
„ tia pecora trucideminis fedvthofticruentam,&
„ quam maximè luâuofam viäoriam relinquatis,
- efficite. Hac oratione incitati militum animi,vno
Mira femi ore,faceret quod fibi videretur,acclamant;fequi- -

me fortita- dem vel in mediam mortem cum ducepraecipita

de. y* feparatos. Accidit tum cafus admirabilis, quâ
facere non poffum quin adfcribam. Quum iam o (
mniaeffentdefperata,fe£ quifquepugnae,inqua
morien

-
,! 11 » * * Qy I N r v s. , - -

amoriendum effet, accingeret: miles quidamcon- , ,

iugem habens nobiligenere& forma præftantô,
me barbarorum libidini & iniurijs eam relinque*,
ret, confilium eius occidendae capit. ld quum f**
mina prudensanimaduertiffet, fuppliciter maris.
tum,vtparceretfibideprecata eft, impiü foredia ,
cens,fimaritus manus fuas coniugis,quam tantoe , '
perèadamâffet, fanguine fœdaret; multo veroa*
t cerbius, fi maritum coniuxproba & pudicain exe.
tremo difcrimine defereret. Scio, inquit, me tibi
iurâffe, numquáte deferturam, etiamin vitae dif
crimine:, quapropter omninò mortis tuae corpesa .
futurafum, vt quos amor in vitaconiunxit, mors
quoque non diuellat.Hisdiétis, vefte viriliarpi
&ammaritus coniugem armis inftruit, & ad la
tusfuum,tamquam fidem aliquem Achatem, ad- s&ug..4
iungit. IntereaComesserinius, inualefcentein- ernis**
£# $cubicularium fuumveßem holofericam jj<&;
violacei coloris,aliaqueid genus,quibusinfefti-"^ TT
uitatibushomines vtifolent, adferre iufGt. Pile
fù deinde capiti impofuit, ex nigro ferico vil
lofo,aurq intextum & ornatum, quem in nuptij
geftare folitus erat. huic infixum erat ornariiefî,
tum aureùm,in cuius pala preciofus hapis adamas Σ
fulgebat, Bucentos praetereaaureosper eumdera '
cu5icularium promifibi iuffit: qui quum Türci.
cosetiam alijs intermiftos attuliííét, abijci eos
mandauit,nihil di&itans fibicumTurcis commu
' ne futurum. Sunto hi, inquit,barbarorum alicui
fepulturæ meæ proemium, Mox claues arcis ab,
. £6dem cubiculario allatas, in finü condit;& has,
inquit,à Cæfarea Maieftate mihi concreditas, ví.
uo non quifquam eripiet. Arma quumadferrea.
tur, quibuscorpus muniret, recufauit,nihil illia , '
R. 5 fibi
 A66. R fr v M Hv N G. HI s £ .
£bi opus effedicés,nihil aliud petéti quâ pulcra*
pervuhnera morté. E gladiorü verò numero, quú
£; aciem explorâffet,acutiffimum fibi elegit,
eumq; manutenens,Hic vnuseft,inquir, è veteri
bus meis gladijs:hocgladio ego omnium primò
gloriam & honorem promerui,omniaq; quae ha
5eo acquifiui : eodem comitenunc fingula quae
I)eus in me decreuit,lubenter perferam,exitumq;
fi non periculi,atvitae inueniain. Sicgládium dé
xtra manu tenésèconclauifuofe recepit;atq; poft
feparmam feu clypeum rotundüm geftari iuffit:
quumj; in cauædium, feu aream arcis interioré
veniffet,omnes ibi milites in procin&u ftantes
inuenit, qui armati ftri&tis gladijs ducem fuum
exfpe&abant,extremum cum eo difcrimen aditu
ri,vel potius ad certiffimâ morté,Pfe&turi. Vexii
lo ingétiinaurato Laurétio Iuránitio tradito, qui
id fibi præferret, Iefuque nomine ter inclamato,
ortas referari iubet, & machinas in hoftes exo
iierari:ipfe dextra fulmineum ftringens gladium,
sequimini,inquit,me fortiffimi milites,vt haáe
iusfacerefoliti eftis,& hoc vltimum mortalium
operum edamus:fimulq; cum diéto per conferti£
fimos hoftiú ordines ferro obuia omnia fternits&
in ponte terribile fui fpeéìaculum edit.ibiexcep
tus globo è fclopeto per tempora,altero per fini
ftrumlatusada&o,inipfopötis exitu,vbiiam ter
ram attigiffet, concidit: cadicitem femina, cuius
paullò antè mentionem fecimus, ad latus mariti,
Éortiter cum barbaris dimicans: tanto deniq; ar
' dore ánimorum pugnatum eft,vt è trecentis vix
quatuor viuiin hoftium poteftatem peruenerint,
& quem quifque viuus ceperat locum, eumdem
texerit mortuus,Sed non viuustantum,verùm et
- - iam
-

^
 1,1 m ■ R S£ x r vs. : : 26z,
η iam mortuusserinius hoftibusgrauis fuit. Ante.
à quam eruptio fieret,côclamatis iam rebus; in tur.
! fim quandam,puluere fulphureo & ignibus mif
' filibüs complétam, fomites arte ita attemperatos,
* vtcerto ac definito temporein materiam ignis in
cideret,collocariiufferat. Quum igitur capta ar
ce,innufmeraTurcarum muItitiido irrupiffet, nec £*
arx modo & oppidum , fed omnes circa campi patiuatur.
pleni effent hominum ac iumentorum : repente *"***.
inflammatus puluis primum ipfam turrimâ fun
damentis euertit;proximadeinde ædificia interi
:1 oris arcis inuafit,diru t atque difiecit. Perierunt.
I in hac calamitate hominum adtria milia,partim
incendio abfumti,partim ruinis ædificiorum, aq
lapidibus & tegulis obruti,praeter eos qui graui
ter vulnerati mortem effugerant. Eodem die Ia
nitfarorum præfeótus Serinio mortüo caput am.
putariiuffit:idq; triúphi fpecie p caftra circülatú,
paullò poftadCaefaré mifsü;inde porro multis cü' w

lacrumis Tfchacaturni hmaiórü,nionumentis eß

illatum,ItaSigethum tandem in Turcarum pote
ßatem conceffit ; cuius tamen expugnationem,
| Solymanus nonvidit, triduo ante Quinqueccle
:| fijsextin&us. Tanta autem calliditate Mahume
•| tes Baffa,cumpaucis quibufdam mortem Impera
tori§texit,vt non modò militum,fed neque infe
*' rioris ordinis præfectorum quifquam cógnofce
A feeam potuerint.Atque ne palam fieret, alijfque.
, ihnotefceret;idem Mahumetes medicum, qui cu
A ram Solymani egerat,cum alijs confcijs clämtru
cidauit.Intereaetiâmortuo Imperatore ciágere, -
tubis & alijsmuficis inftrumétis perfonare,cibos.
à coquere&ápponere,excubiasante tabernáêülüa
e gere,tamquam fi adhucin viuis effet,iubebat; vfq*, ?
ir >, Ga:fa -
*

-
-

-
*.
 a68 Rervm Hv N G. HI s r.
düSelymusSolymani filius,depatris morteabeo*.
dépceleresequos cerrior fa&us, in caftraperue
mit,omnem4 exercitum in fidem fuam adegit.Dú ;
ad Sigethum defidet Solymanus ; Berthae Baffae
Giulae oppugnandae negociumdedit, cum magnis ;
ζæår£ Tranfyluanorum, Moldauorum, &Tartarorum
•*•*£%: auxilijs. bius loci praefeétum agebat tum Ladis
!aus Seretfchinius, qui in pari fortuna ac neceffi
tate, minimèparicumSerinio vfuseft fortitudi
me. Caftris metandis oppidi fitum, Chryfio amne
perfoffasartefa&as circumfluumtutumque, Ber
thadefinit: primis conatibus lente omnia remif
£eque agit: confilia noftrorum explorat: vt amne
permultosriuulosfparfo&auerfo,inficco oppi
dum deftituatur, machinis accurat. Qgi conatus
•vbi fucceffiit;amnem traijcit;& advallumvfque
άfoffas militem adducit,& tormentis propugna
culaitainfeftat,vt iam tum militum animilabaf.
cere inciperent.Quinto obfidionis die,quumfefe
noftri impares, & perpetuis laboribus defatigari
quererentur,oppidum incendunt, & in fpaciofâ -.

admodum,fatifque munitam arcem,àmeridiona

1iplaga vrbi appofitam,fe recipiunt, indeque ma
gnaviagere,Turcisque infultare occipiunt, adeò
vt hoftes, fifuréreitaperrexißent, acerbiffimos
eis cruciatus, omniaque extrema comminarétur.
Turcastamen fpes deditionisfaéta animabat,gna
rosnon diuturnam fore depugnationem,fi confi
lia quaetum cum praefe&toagitabantur, euentum
fortirentur. Isclanculum fubornat, qui periculi.
*?reffi, magnitudinem in maius augentes, falfisrumuf.
$%*»cùíde Sigethooccupatamiilitum animos fran
*** gerent&débilitarent, criminarenturque,numquá
- wllis.
.
 - YL r B a R - Sp * r w s, $%%
vífis obfeffis ha&enus à Germanis latam opehs
Suendio cum Daco & Tartaris dimicationem fu
turam ; Caefarem ad Iaurinum caftrisrnotis,ma- .'
gno in periculo fore:Turcasbonis conditionibus **.
vltrò pacem offerre: aquæ iam fubdu&am effe
commioditatem:hæc ipfisfpe&andaeffe:nifunius , ',

quid & mitius cogitârint, obfidionem ad omni- -

vim exitium euafuram.Haec clàm itaia&áta: publi

| ce verò,vt omnis perfidiae fufpicio cordatioribus
eximeretur,leges ad fpeciem voce praeconis pro
mulgantur.Nefcilicet clandeftina'cum hoftibus
colloquia haberentur:ne litteræ per fagittas aut
alia qüauis artein arcemimimiffae aperirentur,vel
recitarentur:ne denique quifquam vllam ;dediti
onis faceret mentionem;capitis poena in eos,qui
fecus facerent conftituta.Nectamen Seretfchini
us cum complicibus animum ita tegere potui
quin multa indicia fuae quotidie darënt incom
ftantiae:palàm aegrèferentibus Volfgango Iôrge- _ , ,
ro,loanne Gyzió,& Stephano Glyífio,ilijfq, 53. f*at*
nullis,qui fraudem iampridem fubolfecerant,ce- ¥erentiùs
terofqueadimmotam animi fortitudinem confir. boni,
mabant:fentirefe,apertè diétitantes, nefcio quid
remiffionis inpraefeétisquibufdam; Deotamen
& magiftratui,quam dediffent fidem longè plu
ris,quàm blandam & inanem cuiufquam perfua
fionem,apud fe futuram.Inde monebant milites,
vtfortiter agerent,necâ,βpugnatione vllo modò
auerti fe paterentur.Etfanè dubiü non eft,monita
haec plurimü fuiffe,pfe&ura, nificaeca quædãper
uerfaq; ratio prgfe&ti, Pmiffáé vana plùs apudim
peritiores potuifsét.Scribunt nónulli, iam abini
tio Seretfchinijnimiü ambitü, quo in ea ffe&urà ,
expetendavfusfuerat, prudentioribusfufpeétuih '
V - fuiße:
-
-
 ¥* Yt r v M iv N o. ärsr.
£iiffe:praefertim quod Chriftophoro batori, âè
ę; Tranfyluaniæ regulo adfinitate effet cô
unétus.nec verò o5fcurè prae feferebat, eaim effè.
Batoris apud Vaiuodam; huius apud Solymanufá
auétoritatem,vt fi aduerfi quid Giulae forfàn inci
áeret,facile fibi promitterét,id omne citra vllum
'dedecusauertere, immò ex voto hoftium arma fí .
biadiungere,& quiduis obtinere.Quapropteret.
fi Giula firmiffimo equitum &peditum veterane
fum præfidio munita,omnibufque rebus ad obfi
âionem tolerandam neceffarijs abunde effet iá
ftruéta;necmilités quidquam metuendum fibipü
tarent, quod interiore integraarce,ab omni vitù
'tos adhüc fecernerent: falfis tamen quorundariì
fatiónibus induci fepaffifunt,vt in fîinorem ar
cem quadrangularem, coctis lateribus ad ornatâ
Ymagis quàm vim copftru£tam, confugerent, inq;
ciu$lóêi defenfione fuae fpem omneni falutis pó
| herent. Quae res fufpicionem paulfò fàgaciórí
- - -
És auxit.nec minus digreffus freqnentes,& clafi
'áeftini commeatus difplicebant, itemque aliquot
'dierum vtrimque admiffà,à vi ceffàtio. nihilo
minus tamen probi viuos fe vmquaiì , deditid:
hem hofti fa&áros negabant , vitarìque adeò
potius quàfi fiderh proie&turos aiebant. Per
èos dies fcedulam in caßra hoßiura emiffàm
tleprehenfum fuerat, in qua dc deditione per.
fcriptum erat, id quum lege lata capitale effet;
toiicurrunt præfidiarij, èiùs au&orem inqui
fèndum , nec vlli parcendum clamant. Âá
Éft mox præfeétus , faétum illud de fcedula
£xcufans :. habere fe in hoftium caftris explo:
fatorem fuum Nofofcium, quem ad,co!l8aui.
T • ' ' ' ' um nè.
 - . tr » & R. saxtv s. . £5?
{ vim neceffarium,& quod ad ipforum 'quöqüe fa
lutem pértineret, acciuerit; non verò vHo doló
aut finiftro animo id àfefa&um, de quo omnis
vitæ anteaétae ratio meliora fperare iuberet. vt
verò omnibusfe purgaret,& fufpicionem anoli
retur: ilicet per praeconem horribile illud car
meniterari curat:quicumque deditionis vel te
mere mentionem feciffet , virgis caefum & ià
farcam , ceteris ad fpeétaculum & terrorem,
fublatum iri. His alijfque commentis elufò
fiiilitum vulgo , cautiores nihilominus inter
fe muffabant, omniaque tam intus quàm foris
fufpe&ta habebant:tam vtceteros à nefarijs eiuf
inodi confilijsauerterent,capita, vitamque fuam\
propatria& rege, publicè cunáis audientibus,
äeuouebant.Paullò poft fparguntur voces,veniré
batorem ; Bertham Baffam benigne omnia pol. 3 *

liceri;integram faluamque Giulam conferuatunì

iri;dimiffum iri praefidium conditionibus quibu&
velint:fatis fauguinis fufum iam effe,acdecori fa
hmæque abunde fatisfaétum, ab nouem iarì
feptimanis vim fummam expertiâ : Temefaa
fietiam praefe&um,ceu fequeftrum, fe interpo,
nere;& datis obfidibus, cum ceteris liberaliter
agere paratumì. His promiffis quum maioris
yärtis animi deliniti effent : tandem in dedi
iionem , paucis nequicquam reclamantibus,
eft confenfum. Eius mox leges à Turca per
fcribuntur, mittuntur Seretfchinio, alijfquè
purpuræ & dona 3 obfides dantur, quoad per áij,
Èarörem omnia effent definita. Ita arce dédi
ta, praefidium fecundo die Septembris , quin
to verè ante Sigethi expugnationem , exce
^•.' ~. - . * * * derë
 ¥jà YR** v w Hv ng. Hrs\r. -

\άereiubetur.Sed8 rhiferè creduli! Vtinãà verò

vir^ Seretfchinius,quàm alijfortiffitni serinij si
gethanorurnâue exefhplum fibi ad confiantiara
potius propofuiffent , quàm hoftibus totiesiath
perfidis fefe adcrudeliffimam limienam tradidif.
£ent!Vixeniih quarto lapide ab oppido progref
fosTurcâ,ex infidijs prorumpentes,circuifififtú,
& inuadunt.illi vim confpicati, ftatim connexis
curribus,armisque correptis acrites hoftilem im
petum aliquamdiufuftinuêre, atq; in orbem pug
nantes èTurcis multos interennerunt:fed tandem .
hoftium numerodeüi&i , plerique oianes caefi
funt,praeter paucos,quíbuspropinquus locus , a
rundinibusfre3uens,tutas latebras præbuit,& ef.
$ere fiiisij fugium.seretfchiniusyiuus in hoftiufm poteftatë
prefsäi deuenit;& captiuusBelgradum deduétus , quum
&illaex* paullò poft Georgium Hóffutotum, Maximiliani
t*. adSolymanum oratorem, illuc tranfire accepif
t,multis cum Bizantinò illo quiHoffut&tumide
άucebat,egit,vt eius conueniendispoteftasfibifi
úéret,quodquum impetrare nonpoffet, litterasaà/
veum perfcripfit,in hanc ferèfententiam:Dicimon
poffe,quae, quantaque incommodain Giulà obfi
íionepertulerit;& quàm diu;quarhque inani fpe
fubfidiumàCæfarianis exfpeâârit.Se oppugna
\tionem feptuaginta dieruni fuftinuiffe, &magna
in rerum ómnium in6pia,hoftibüs iaihferè intra
ipfos muros ftantibus,ad extrerúés conätus nihil
reliqui feciffe,auxilij fpe,totiesfibipromiffi, fua ,
ftentatum:at quum omnis ea quoque fpes euanui
L £ffet,tandem neceffitate coa&tuiiì deditionem fe
tiffe.Poftrefhopetebat atquè obnixè rogabat, vt
tam ipfè quàm alij amici, pro fe apudCaefareÂ
istercederent:fimulquerationem qüaliberari Ę
til &*
 . . LI m e R sex r v s. 4*
ile poffet,oftendebat,fi fcilicet Albae regalis prg
è&iis(qui quomodo captus fuerit,infra dicemius)
pfius loco dimitteretur.vbiautem liberatus effet,
iellefein carcere,querh Cæfaraffignaturus effet,
usad fententiam aequo animo præftolari;nec fibi
illain re male confcium effe. Tanto verò Seret
£hinijliberatio facilior futura videbatur, quod
modo di&us Albae regalis præfe&us in poteftate
&cuftodiaeffet Harraci reguli, qui filiam fuam
paullo ante filioSeretfchinijdefpóderat: fed for.
tuna illi alium euentum, longeάue calamitofiffi
mumparârat.Quum enim innumeri apud Sely
mum conquererentur,fegrauiffimis perfaepe in
iurijs & contumelijs eo iubente,affeétos; alijs na
res,nonmullis os praefeétutn,& plerifque per fum
mam crudelitatem vitam ereptam : vehementer
commotuslmperator militum libidini miferum
hominem permittit,vtque in eum pro tubitu ani
maduerterent,poteftatem facit.Hi ergò ftatim do
lium clauis acutis introrfus omni ex parte ada&is
perforatum,in montis fàftigium deferunt, inque
eoinclufum Seretfchinium de monte præcipi
tant;atque ita clauis toto corpore confixum, cru
delimórtis genere necant. Dum ita Turcæ duo
bus,quae diximus,Sigetho fcilicet & Giula caftel
lisoppugnandis occupantur:tertius eorum exer
titusadcaftra Caefaris propè Iaurinum infeftan
daaccedit,noftrofque crebris velitationibus ad
Prœlium laceffit. Ex eorum numero,quum quidã
fortecaftris propiores facti, excubias aliquanto
magligentius,quàm in tanta hoftis vicinitate par
' £tat,feruari déprehendiffent;mox reuerfi fuis nü
; $iant,commode contra hoftem rem geri poffe,
; Pssommuni igiturconfilio deleäi ex vniuerfis
- -. . copijs
 Y

$y4 RaR v M Hv no. Hrs r. .

- . . copijsqui fortunam tentarent; eisqueMahumétes
$affàAibanüs praeeffe iuffus.lta ergo id noftrosil
' Jati, plerofquein fugam sgerunt, & aliquot qui
pabulatum exierät,occiderunt. Orto in caftristu- .
'multú,Hungari.Burgundi ac Norici continuò in
equos infiliunt,& contra hoßem exeuntes,eadem
•quavenerant celeritate Turcas retroagunt,vtrim
-que paucis defideratis.Inter Caefàrianos erat quo
que Georgius Thuriger, is cuiusfupra quoque ft
cimus mentionem ; quivbi in conferto hoftium
\ glabo,armis ac reliquo apparatu infignem Albae
alb**eg* regalis præfe&tum cònfpexit ; mox equo ada&o,
13pr£f* toto impetu in eum fertur, nec perfeqüiprius de
******* fißit,quàm viuum abduceret captiuum.Quem vbi .
coräCæfare ftitit:aureo torq; dónatus eft,& eque-,
ftri dignitate ornatus.Ibitum forte quidam aderat.
Hifpanus,in aula Turcica diu multumque verfa
<tus:qui audiente Cæfaredixit,fe Conftantinopoli
Baffam hunc gloriantem audiuiffe,folum fe effe .
qui Germanorum regem debellare poffet.nec ille.
^-. negauit,fed animo imperterrito refpondit, hanc
-effebellorum fortunam ; fibi hoc olim non fal
fo dicere & íacere etiam ficuiffe; nunc feruum ef
fe,& nihil poffe. R6gatus deinde cur tam temere ,
caftraCaefarisinuadereat:fus effet,dixit femsnda
tis fui Imperatoris paruiffe, ac finiftro fato in hüc
cafum incidiffe. Abduétus poftea Viennam, fati£.
que liberaliter traétatus , quinquaginta aureo
rum milibus perfolutis,breui poft ad fuos redijt.
-Sed & eodem tempore Carolus Archidux Au
ftriae,in 111yrico non exiguam hoftium manum
• _ fudit, & ad quatuor m:Jia occidit, capto,vno ex
ijs magni nominis duce:fed quo, minurs viteius
, - • pro

<
 \ /
1

,
tr • r R , si P r 1 M v s. vi
progrederetur, obftititinnumerabilisperoësëåã
A. £egiones diffufa Turcarum &Tartarorum multi
r ,
u !
tudo.Selymus cognita patris morte, extemplo Bj
zantium verfus contendit. Ad Scutarim (ea Chal
; tedon olim fuit,adThracijfreti contra Byzanti \

um,anguftias) Bofanges ei occurit , hortorum $e%*%re

ræfe&us, & regiæ domus cuftos:&phafelo, quo gauim adis
òli Imperatores Othomanici vehi confueue
rant,exceptum,ad vrbem deducit. ®i Selymus
quofdam ex prætorianis ad Scandarem purpura
tum,Byzantijpraetorem mittit, vt quæcuihquead
ingreffum fuü pertinerent, fummìo ftudio matu
raret.Eò vt peruenit,ftatim gynæceurn eft ingref
fus:moxque illum Böftanges manu apprehenfum,
in regium cubiculum, quod folis Othomanicæ
famiîiæ patet principibus, incredibili vndiqué
fplendehs luxü,perducit. Hic Selymius paternò
folio impofitus, edi&um per vrbem promulgari
iuffit,in hancfententiam:Aeterna pacé fruatur;&
in continua fit gloria & felicitate anima regis
- Sultani Solymani ; multofque annos perennet,
& lætó felicique aufpicio coalefcat imperium re
gis Sultani Selymi.Idemi deinde decretum per v
niuerfam Thraciam, reliquafque prouincias di
uulgatum eft,de prius patrem obijffe,quam ipfumi
paterni fceptri dignitatem adeptum,homines au
άirerit.Mox fa&tisfacris,fexto Calendas Oétobris
vrbe egreffus eft,magnifque ac continuis itineri
busadcaftra Apperè cötédit.Haud proculâ Belgra
do obuiáei fit exercitus, qui vexillis ere&tis, tubis
ac tympanis, reliquifq; id genus militaribus ini
£rumentis perftrepéribus,plen* lætitia, ouätique
fimilis,Byzãtiü verfusmilitari difciplina&ordiné .
|
'S 2
-
• • , -•
-
 '276 , ' . R£ R v M Hv N 6. Hr sr.
incedebat.In medio agminis le&ica regioapparae
tu cófpicua;& vndiquaque cooperta deferebatur,
in qua compofituni erat cadauer Solymani defun
&j:quem plerique omnes viüere adhuc exiftima
bant.Quum enim proiieéta iam ætate Solymanus
arthritide grauiter affiigeretur: vt plurimum eo
vehiculi genere circumferri confueuerat, tum ra
patri, mor 'rò etiam coufpiciendum fe praebebat. Selymus er
iem deflet: gò caftris appropinquans,vili admodum capitis
tegumento,atraque penula & fago indutus, cor
pori paterno obuiam proficifcitur: quod quidem
vt primºm afpexit,ex equo defcendit,ac fieuit fu
er patre mortuo:idem deinde fecerunt purpura
ti omnes,& miniftri iuftitiae,cum alijs proceribus
virifque honoratioribus,Mox,vt per vniuerfam a
ciem mœftitiæ fignum ederetur ; omnia vexilla
inuerfa,& cufpidibus in terrzm defixa fuerunt:in
de fequutum eft inter omnes ingens ac mirumfi
Jentium.lnterim Selymas cand diffimam tegu
' diadem4 nentum,!intea in fpiras circumplicatum fafciâ
fumit; capiti imponit,ac regio habitu exornatus, aliurh
equum confcendit,longè præftantiffimum, quem
nulli nifi Turcarum imperatori infcendere fas e
rat.id m faciunt a!ijpurpurati & primores; atque
iterùm eadem in rhedâçadaucr cóntegitur.ôïöx
alia noui Principis vexilla eriguntur,eiufque no
men præalta voce,magioque applaufu ab omrii- '
bus inclamatur:tü finguli qui dignitate reliquös
anteibant,äiit pubJicum aliquod munus admini- '
ftrabant,manus eius reuerenter exofculantur.se
1ymus verò vbi omnia quæ ad militarem difcipli
donaiiuum . näm,ciuilemque adminiftrationem pertinebant
militibu* cgnitituiffct,& praetorianis reliquifque, quorum
exhibet.
virtus eo in bello facinore aliquo infigni inclaru
- - Crat,
 LI B E R Se x r v s. 277.
erat,donatiuum exhibuiffet; ftatimpaternum ca
dauer Byzantium fiue Conftantinopolim tranf
uehi iuffit,eique monumento, quod Solymanus
viuus fibi fieri curârat, inferri : Tipfe cum reliqua.
parte exercitus haud multò poft fübfequutus eft. *
Et Solymani quidem funus vniuerfa ciuitas lu-`
gubri habutumoefta; Selymum verò paucos poft,
dies lætiffima excepit: Ceteiùm,mors Solymani
Caefari Maximiliano ferò admodum innotüitper,
- - - -
hawet&
.,I;), II M4h*weti,
Venetosquofdam vt fertur nunciata:omnibufque Baffe vafri
admirationi fuit incredibilis Mahumetis Baffae,,£„.j„*
quifummam rerum in caftris tenebat, folertia,a. sab.
qua istantam rem,non milites tantum gregarios, siwjte: “
fed praefeétos quoque& tribupos tamdiu celauit.
scilicet minimè latebatcatum & vafrum hominé,
diuulgata Imperatoris morte,noxà militum vul-`
' gòdifciplinam folutum iri : feditiones etiam & '
fa&ionum ftudia excitari poffe, alijs pro alio ad
Imperatoris dignitatem euehendo laborantibus:
nec dubium erat,hanc vnam rem omnium earum
vi&oriarum & curfum inhibituram, & früétum
• corrupturam fuiffe : noftro praefertim exercitu
tam propè adfidente,atque in omnes occafiones
intento, Quitamen accuratius haec perpendunt,'
mortem eius Chriftianorum rebus vtilem admo-'
<dum,valdeque opportunam fuiffe. contendunt: que oppow
uum ab eó nihil nifi perpetui bellorum motus,££;
& quasijadferunt calamitates exfpe&tari potuif- í
„ fet.Ex omnibus enim rebus apparebat, in Panno- ,,;,„,,T
nijs hibernare eum conftituiffe , vt occidentales '* *
Europæ partes,&Chriftianos Principes continuis
incommodis vexaret , & quoad eius fieri poffet,
deleret.Poft Turcarum difceffum, Cæfar quoque
caftraadIaurinumfoluere decreuit.Magno itaque
, S 3 nobili.
 3y£ R Ε R v M Hv N G. Hf s r.
nobilium,principumque comitatu feptus, Vien
nam eft regreffus,Salmenfi Iaurini cuftodiacü fir
miffimo praefidio demandata. Selymus quoque
rartei per Bertham Baffam cum ingentiScytharum multitu
£iargariam dine in Hungaria reliqüit,qui fingulari inaudita
&re/ww. qne faeuitia,in cmnes promifcue cuiufcumque ae
tatis,fexus, aut conditionis homines debaccha
bantur. Eorum partem non contemnendam ad fe
Tranfyluaniae Vaiuoda traduxerat,Toccaiam tum
oppugnans.Sed & Suendio,qui aeger ibi haétenus
' decu5uerat,recentiaà Maximiliano fubmiffa e- ,
rant auxilia:fèd ea antequam aduenirent, decem
Scytharum milia in Tranfyluaniam faéìo impe
&¥aiwoda tu,multum paffim damni dabant. Quare ad fuis
¢¢d4at4r. ferendam opem reuocatus Vaiuoda,reinfeéta ob
{idionem foluit.ContraTartaros igitur profeétus,
rimùm amicè monet,vtàtam iniquis coeptis,ab
• fiftant,ac quiefcant:fed quum verba nihil profice
, «,
rent,de improuifo eos adortus, ad fex milia vno
proeliotrucidat.Hacre exacerbatus reliquus ex
ercitus,adiunétis fibi Turcis Vaiuodam Varadinâ
vfqjcópellunt,&inclufum obfidere ibi ftatuât:fed
noëtis beneficio Träfyluanus elapfus,quâtapoteft
celeritate copias contrahit, & iterü eos aggreffus,
multa milia partim occidit,partim cepit;tü magnâ
captiuorú numerum, quos vndiquxqj móftra hæc
— l *
hóminú,ceu pecudú greges coëgerafit, miferrima
feruitute liberauit.Viciffim Turcae Alba regali P
*trimque feéti, Gaeftefiá & Vithanú caftella occupârüt: ma
oppidala gnoj tú quae Vefprimú,Palottam & Iatâ tenebát
aliquot in præfidia augefcéte indies Turcarú potétia,in peri
tercepta. culo verfbátur.Interea Suédius ex morbo recre
atus,nouifq; præfidijs communitus, arcé Satuarâ,
nullius rei neceffariæ,præteríj militis,egenté, op
pugnauit.Ea ante parebat Vsbequio,qCgfaré infé
-~_ _
. / - .^
-

*
 t.

Εr m ■ R , S£ p T, I M.w s, »7$.
fiffimae oderat,acprgcipuus au&tor atq; incêtorbet
Ji, ginter eum &Tráfyluanú exarferat,habebaturt « ,
fedis obfefsúfe vidés,cláculü inde exceffit:breui
qoe poft,quiad loci defëfioné reliétierât,fefeatqs ' -
arcéSuédio dediderüt, ea cöditione, vt cú fortunis ,
£uis incolumes dimitterétur.Poft hgceadé felicita.
se Municatiü oppidü fubegit;auxilijs&cómmeati
bus omnibus quos Vaiuoda ad obfeffos mferat,
interceptis.EdiuerfoTurcgDaedefiú oppidulü,Ga.
priéisPerénijditioni fubieéìü,in fuá poteftatêre..
degerüt,praefidio no&u per occultos tramites ela
pfö:indé ad Agriâvfqjpopulabádiexcurrerunts. •
suédius itidéHuftäiterü,irrito quoq; euétu oppu
gnabat:túVaiuoda qnoq; Couarâ imperiofuo,ité
ά; aliudhuicvicinü oppidü adiecit.AdSatrmariâ ét
Cæfariani & Tráfyluanici, orta ob decimarü ius. . •
altercatione,manus cóferuare:quain pugnaCaefa
riani fuperiores fuerìt; Non procul àGiula quoq*.
magnusTurcarú numerus indies cófluebat, quae , . .
£ane res haud exiguâ futuri belli fufpicioné mul- '
tis præbebat,idq; tätgmagis,qugdEduardus Cer
noüichius,pacistra&andæ cauffaCóftâtinopolim , -

â€aefare abligatus,pro certo renunciaret, Turca- ^ — '

rüImperatoré nouas ibi copias parare,quasbreui
in Hügariâ effetmiffurus.Istamé pofteacertior fa
&us,Maximilianübreui oratores cú ampli[fimis
mandatis de pace miffurum:eorum aduentum ex: Maxiwiiiw;
fpeétandum fibi decreuit. Legati fuêre Antonius s«sadse!y.
Verantius, Agrienfis antiftesjqui antea per quin- n*m leg*
quennium,vtfuprà diximus, apudSolymanum o- *•vmitis:
ratoris munere funétus erat: & Tieffepbachius,
ambo quum eruditione & facundia,tümagno re* .
' rüvfu,multarumque linguarum cggritione per*
ornati, „ Hi cum fplendido nobiliüm virorum
a ' . • S. 4 glob® (

'. • . \
38o re R v M Hv N G. H 1 sr.
globo Vienna profeéti, circa exitum Iunij anno
millefimo quingentefimofexagefimo feptimo, i
ter Conftantinopolitanum funtingreffi, munera
preciofiffima, & in hispraeeipuè horologia ali
quot, admirandi operis , fecum deferentes.
vbi ad Comarum in infulaScythica ventum eft,
praeftò eis fuit,à Turcarum Imperatore miffus
Conftantinopolitanus quidam, qui dux effetiti- ,
neris,illifquétutum praeftaret commeatum. Adi
pfos quoqüe limites nonnulli expraecipuis &bui
am eis prógreffi funt,&comiter fufceptos,Budam
vfque deduxerunt, Eius loci praefe&o falutato,
muneribufque culto, Conftantinopolim verfus
contenderunt,eoque vndecimo Calendas Septé
bris ci:m fuis incolumes peruererunt,Paullò poft
, adiere purpuratos;à quibus omnibus hilari vultu,
multaque humanitate funt excepti 5 & communi
menfæ in regia domo adhibiti.Remotis menfis le
gati ad Selymum introduéti funt, medij interbi
nos purpuratos,qui eos brachio apprehenfos,,&
honoris quadam fpecie fuftentantes, ad dexterae
ofculum perduxerunt.Neque enim Turcae exter
nos homines prius ad tyrannum admittunt,quàm,
finum fuerintperfcrutati,ne forte ferrum fub ve
fte conditum quis inferat:implicitifque eo modo
brachijs,commouendae manüs potéftatem faci
nus aufuris diffimulanter eripiunt:quamquam &
adfidenti in folio.appofitus, & paratus ad manú
clypeus,cum acinace clauaque ferrea, itemque
arcus & fagittæ, confpiciantur. Primùm igitur.
munera allata,reuerenter exhibuerunt:inde man
data pauciscoram expofuêre, Poftridie purpura
tos adierunt,ad quosSelymus omnera eius rei tra
&tationem reiecerat; cumque eis plenius de re
,• • . bus
 -

*,

- ILI p E R SE x T v s. 28r
Ibus omnibus funt colloquuti. Selymus interim
í Adrianopolim profeétus,eò legatos fubfequi iuf
1. fit:atque ibi cum ijfdem deleétis de pace, eiufque
1
.' conditionibus fuit tranfa&um.Ea verò inita, de
nuò Turcarum regem conuenerunt,manufque v
tiantea,exofculati;vbiabeundi facultatem petijf
•fent,amiceacperhumaniterfunt dimiffi. Eis co
mitem felbraimus,Selymi ad Maximilianum o
ratorfuturus,adiunxerat,cum quo Viennam pri
die Calendas Iunijanni fequentis peruenerunt.
Erant autem induciae adfpacium oéto annorum certà eos.
fa&tghis conditionibus:Vtquodfibi quifque bel- ditissim,
loacquifiuiffet,poffideret:pace etiam Tranfylua- • .
niae Vaiuoda comprehenderetur. agricolae limi
tamei,quicenfum haétenusTurcis iuxta & Caefa
rianis numerare confueuerant,folis Turcis in po
fterum foluerent,eifque folis operas d«berent.
Cauffae quae tunc Selymum ad pacem ineundam
cum Caefare impulerunt,plurimæ ac variae omni
nò effe po{funt: at procul dubio haec vel praeci
'pua videri poteft, vt fe in fuo lmperio, ad quod
'quidem nuperfuccefferat,commodius ac tutius
praemuniret.Nam omnis ferè Arabia,& populifi-*
nitimi defciffere ab eo incoeperant: ad quos mo -^*

tus comprimendosmagnam claffem paullò ante.

omnibus rebus inftruétiffimam in Syriam mife*
… rat,omniumque earum regionum præfe&is feue
rè iniunxerat,vt exortostumultus,quacumque ra
'*, tione cohiberent,omniaque ad priftinum ftatum
:reducerent. Quæcumque tamen cauffa exftiterit;
eafanè Pannonijs ac Germaniae,immò toti Chri
*' -£iang: reipublicae optatò euenit.Biennio poft Io
annes-Sigifmundus (quem Stepharium primò ap
pellatum fuiffe fuprà diximus)Tranfyluaniae Va
· · S 3 iuoda,
 282 R r R v M Hw N G. HI s r.
$trat» iuoda,diem fuum obijt; qui&ipfe regium titulâ,
ßlua quoad vixit,vfurpauit,&quorüdâ nouis rebus ftu
*w mwori- etiam üauxil
-
io vfus, multis
-- - -

*ar. dentiu m,quin

- - -

Turcar -

ADLXX. malis miferam Hungariam inuoluit, quibus ne

nunc quidem eft explicata. Eifucceffit Stephanus
Bator,non multo poft idem Poloniæ rex:fed pro
uinciam is ab Hungariaauulfam aliquánto tran
quillius adminiftrauit. - t

R ΕRV M -

H V NGA RIC A
RVM HISTORIAE.
- LIBE R S E PT I M V S.

En v s ita domi forifque pacatis»

RudolphusMaximiliani filius,viuo *-

patre,anno millefimo quingentefi .

β mo feptuagefimo fecüdo, vicefimo
- \? quintodie SeptembrisHungarig rex
proclamatur,& Pofonijin magna procerum fre
MDL- quentia,folemnibus caeremonijsinauguratur : i
XXV. demquéin Bohemiae regno triénnio poft; & fe
quenti anno,qui fuit à Chrifto nato. millefimus
„, , quingentefimusfeguagefimus íg;tus,patri in co
xxvI initijs Ratisbonenfibus ad cœlefte concilium e
*^"** uocato,in Romani Imperijfaftigio fucceffit : quú
pauhlo ante Amurathes,quinque coram fe ftran
gulatis fratribus,Selymi patris demortui imperi
umcepiffet. - -

XXXV,
 £.r e BR SE P r 1 M v s. 183
rx xr. Rex Rydolphrs.
vn es tuis aufpicijs geftas, Rv D o L * H A *
A v G v s T 1 ss I M E,defcribere aggredior,
Tmaiöri animo quàm viribus:quae fi voluntati(nâ
dico rerum geftarum magnitudini, hoc enim im
probum fit optare)pares effent: equidem haberet
moftra ætas,quod prifcis illis faeculis poffet oppo- • -
pere.Mihi tamen fatis fuperque erit, fi vel cona- -

-tum Sacræ tuæMaieftati,fùbditifque eius obferuá

tiffimis,fimul atque amantiffimisprobâro.Mortu- 4
is duobus potentiffimis Imperatoribus, pax qui
dem erat,vti diximus:eam tamen limitaneorü prg
fe&torum inquieti animi fubinde interpellârunt. .
Primam iniuriam noftris fecit Fileccanus præfe. MDL
&us,quièterritorioSixienfi duo hominum milia, XXVII. -
ui ad nundinas eò confluxerant, abegit: fed no
Ä infequentibus,cmnibufque captiüis libera- Varierarë
tis,praeda exutus*, curn paucis incolumis euafit; car*m ex.
Eoáé anno Temefùarum hominü negligétia,ca- **f**
nifa verò, itemque Buda tempeftatis vi incenfo , /

puluere,foedum in modum laceratæ funt&defor

imatæ: Medfinga verò àTurcis capta, ciuium in sá- Mpp.:
uine pænè natauit;quorütamé caedéCroatae è vi- ¥¥¥iit.
cinisregis colle&ti,egregiè vlti funt.Interim Ca- v•

rolus Auftriae Archidux, evico Dabracio oppidú c.-l/.ia

adprohibendasTurcarum incurfioncsfecit,idque exflru&iì.'
deíuo nomine Carolftadium appellauit.Alterùm MDK.-
impetum in agrum Scepufienfem Solnocenfis fe- XXIX. .
cit præfeétus:fed æquè infeliciter, præda omnia- MDL
miffa,domum redijt; non tamen cmnes, quos XXXI£ .
eduxerat. Biennio poft pax in alterum o&ten- MDL
mium fuit prolongata : nihilominus fub exi- XXXIY,
cum Q&obris , Turcarum ad dcccm milia,
... - … a- /------ ------- - . Car
- -
.- ~ ` .
 284 ' R E R v M Hv N G. H rs r.
Carniolae fines ingreffi, hominibus ac pecoribus
abreptis,ingentia noftris damna dederuntj fed in
itinere circumuenti,non praedam tantum,fedèfu
isetiam plus minus quatuor milia amiferunt.Eos,
quod iniuffu fuo,durantibusadhuc inducijs, te
mere arma fümfiffent, Amurates iure caefos fibi
videri pronunciauit:præfe&os etiamBudenfem&
Temefùarienfempeflitteras admonuit', ne quid
IMDL. tale pofthacaccidere paterentur,Sequuta eft om
XXXVI. inium rerumpenuria:frigoris infuper hibernitan
tavis,quantam ijs in locis anteafuiffe vix quifquâ
meminerat:famé, vt plerumque fieri folet, peftis
eft comitata,quæ multa hominum milia orco de
MDL dit.Capanum arx eft ad lacumiPalottanum; vbi
XXXVII. praefe&i quidam Turcarum limitanei copias ad
cepanum à inuadendos noftrorum fines cótraxerant:Sed no
moffri; 0¢ ftri eorum conatibusanteuertendum rati, caftel
ewaiar." lum fubitò aggreffi funt; eoque in poteftatem re
da&o,centum & nonaginta præcipuæ dignitatis
viros,itemque feptuaginta mulieres, præter ma
gnum gregariorum militum numerum captiuos
abduxerunt.Euafittamen Aly Baffa primus huius
motus au&or:quem poftea Amurates,nullo habi
to adfinitatisrefpe&u (fororem enim eius in ma
trimonio habebat)ftrangulari iuffit, quòd indu
cias cum noftris paétas violàffet, Nectamen hu
jus poena reliquos deterruit , quominus in no
-

ftrorum fines incurfione faétâ, omnia ferrent at

que agerent,vaftatis Moraxio, Refneco, Tornaco,
, cum alijs feptemdecim pagis. Ad hos reprimen
dos mifîus Georgius Serinius,Nicolai filius, pa
ternæ gloriæ æmulus, magnâ eorun ftragé dedit:
quæ tãtò acerbior fuit Turcarü Imp.gin ea mul
[ti& leétiffimimilites,&prgftätiffini duces peri
- - etunt.
-
 ILr b er s£ p r r M v s. 38£
&{ît.Quare exafperatus,Sigethanüpraefe&ifhuius
expeditionis authorem,eodem quo Aly Baffam
torque,in praemium fcilicet benè nauatae eperae,
donauit.Sed ne fic quidem vtrimqueâ viceffatum
eft.Sinanes enim Baffa ad hanc & fuperiores ali
quot clades vlcifcendas,ignominiamque delendâ
áddecem hominum milia,tam equitam quàm pe
ditum coegerat, cumque eo exercitu vniuerfam
#Hungariam peruagari& diripere conftituerat. Ei
$ixiéhfem agrum cladibusvaftanti,Claudius Ruf.
fellus cum mille& feptingentis militibus fefe öb
jecit;& primùm fatis feliciter leuia aliquot proe
jiatentäuit.Interim vniuerfas copias explicat Si
nanes,inftru&taque acie noftris imminebat:quidú
fugam circumfpiciunt, commodum Sigifmundus
Rágocius, Agrienfis praefe&us, cognito fociorum
periculo,cum fuis,quibusTurcas circa Agriam &
çollauertum praedam agentes, perfequutus fue
rat,copijs aduolat,& cóiunétis cü Ruffello viri
bus,hoftem adoritur,Primo confli&tu tam Hunga
ricus quàm Germanicus equitatus,folutis ordini rurcg cafi.
bus,loco pulfus eft:fed quum pedites noftri acer
rimè dimicarent,tormentifque hoftium iam poti
tieffent,è fuga recolleéti equites magno cum cla
more iterum in hoftes irruunt:qui noua auxilia
noftris fuperueniffe rati, tandem terga dederant. :
Defiderati funt in eo confli&uTurcarvm circiter
tria milia,partim cæfi partim Scheijfluuijvortici
bus abfumti:fexcenti praeterea currus,cum magna
vi omnis generis commeatuum,itemque triginta
figha hoftibus erepta. PraefidiarijToccaienfesdu
rante confliétu loco fibi cauerant,eoque fe totam
eam no&tcm,quae pugnam infequuta eft,continu
erunt;fed maiìè,cogiutahoftium fuga, fuas & ipfi
v vires •
v -

- .
 384 R E R v M Hv N G. His r: _
vires oftétárüt;& è palantib* atq; difperfis pauegê !

, aliquot, itemque vexillum vnum militare cepe

runt. Haec vi&oria vt nofttorum militum animos
€æfare in erexit ; ita non tam grata quàm fperabatur Impe
*ite. . ratori accidit. Etfi enim infidam fibi cum Turcis
pacem effe, eofque confilia fua è rertìm euentu
moderaturos,noßrifque nocendi occafionem,fi fé
offerret,libenter amplexuras non ignorabat : no
1uit tamen per feftetiffe videri, qüominus indu
ciarum fides illaefa feruaretur. Duces ergo omnes
& præfe&os, tam Germanorum quàm Hungaro
rum, officijs priuauit; militibus verò, qui praefe- .
άorum imperium (equuti fuerant,ignouit.Quuni
autem iniuriarum initium non à noftris,fedaTur
cis ortum intellexiffet ; excufationem eorum, ad
vim propulfandam coa&os [e perhibentium, ac
cepit. Sihanem quoqueBaffam Amurathes,omni
Bus oblatisbonis, in aerariorum numernm relatú,
& eaptiuum Conítantinopoli feruari iuffit. Quä
quam autem neutrâ pars violandæ pacis auctor
viderivolebat: paulatim tamen vtrimque animi
iniurijs vičti labafcebant, Turcarum præfertim,
qui quòd plerifque in proelijs inferiores fuiffent,'
jMDXC. ingentem irae molenì animo voluebant. Sequens '
tamen annus miifefimus quingentefimus nona
gefimus,ab eorum iucurfionibus quietus fuit ; fed
horribiliterr£motuinfignis,quiAüftriae,Morauig,
.Bohemiae,& Stiriæ multa loca concuffit: iam tum.
Mcxcr. Deo,proculdubio, calamitates impendentes prae
Jsitiapg. fignificante. Paullo poft.n. TurcarüCaefaremi,c6
Atejfriii
1ftici
£äobeiloPerfico,&uius metus ha&enuseiìchri
ftianisaequioré fecerat, magnos apparatus tämiafi
quâterra facere,rumor percrebuit; nec is omnino
vanusfuit.Turcæ\n. nofiris nihil tale metuentib.
èppid&
* ,
-*
 -
-

* LI e s r sm * r 1 M v s. asj
oppida aliquot, Comarü minus,Mezigniíi, &So-.
cham,admotis tormétis,expugnârüt, praefidiarijs
omnibus interfe&is.Inde ad Canisâ agmé cóuer- -

terút;fed noftrorü indußria fufi & fugati,fuperi- '.

oris vi&oriae fruétü paenè omnö amiferüt. Haec fe- . . -

minaatq; initia huius,quod etiánü geritur,Turci- .

cibelli füêre.Amurathes.n.crebris fuorü,filijprg* -

fertim,vocibus iaftigatus,primo vereanni fequé- -

tis,AffanemBaffam,cum valido exercitu ad Croa- MDxeri;

riâ oppugnandam mifitjloci du&tus opportunita- !
te;qüódinde non in Germaniâ tantum; fed Italiâ
quóq, commodiffimus aditus fibi futurus videre
tùr.isigitur primü Craftouitiüproditionej Vihi
tiá deinde vicoepit,editis vtrobiq; inauditae jcru
delitatis exemplis.Impofito præfidio;ad Colapim
fluuium caftellü,Petrinium nomine,excitat: tum
fluuiüponteiungit,perj eüducto exercitu: quid- _
uid agri inter Sauü &Colapim interiacet,diripit «,;„;.„
:Š. Ad famâ hoftis tá viciniStiriorü ad iî j;ijcgdù
circitermiliacoierât;fed dum incautius agüt quâ |
in tantapaucitatepar erat,advnum omnescgfipe
rierunt.Magnü hgcclades noftris
quocirca ad prohibendas hoftiumincuffit terroré.
populationes A

Thomas Erdodius,Sclauoniae Banus, cum feptem itemque

armatorum milibus inter Vihitium & Carolfta- croaii…
dium caftra meratur,ex aduerfo pontis, quem Co- '
lapiâ Turcis impofitum fuiffe diximus: fed ab Af
{aneBaffa circumuentus,& tormentis omnibusa
miffis,profligatus,omné Duropoliam hoßi diri
piédâ reliquit.Decimofexto Iulij Turcarü manus
Praedatoriâ séderinü vfq; excurrit;&qa défior ne
bula omné fere APfpeótüademerat,8o.eqtesportis
“adequitât,reliqs in infidijs latétib*, vt egreffos fi
fidiarios intercludcrct.Qgü verò milcsfraude intclligés .• 3* * *

1 *
- oppide
-* • . } - , -
 à88, ReR v M H v N G. HI s r.
oppido fe contineret;poftridie multo cum maio»
rib*copijs reuerfi, quatuorpagos exufferüt,&fuga
elapfis incolis, opulenta praeda potitifunt. aos
Agriem Praepofitus Varius,Agriae praefe&us, fumma viin
ßis
feqiutus eft; affequitamen non potuit.Sed paucis
diebus poft cum mediocribus,tam equitum quàm
peditum copijs(vndecim milia enim fuiffedicun
tur)hofti obuiam fa&tus, primum confli&um fatis.
fecundum habuit: fed vbi ad maioratormenta vé
tum eft,omni ferè peditatu amiffo, in fugam fefe
sifféchium coniecit.Tandem Affam Buffa,totfecundis proe
ÄA lijs ferocior faétus , colle&to iufto exercituSiffe
r.ag. ' chium monafterium, inter Samum & Colapim fi
tum,cuitum Agrienfis quidam Canonicus(vt vo
cant) cum praefidio non contemnendo præerat,
< obfedit,& viginti quatuor machinis fumma con
tentione muros percuffit:fedab ea oppugnatione,
, , præfidiarijs fortiffimè fe defendentibus, reinfe
&a difceffit. Abduéto igitur,& per vicina locadi
£ributoexercitu;Canonici animum primum mu
neribus& promiffistentat, nihil diffimulans,quä
optimè fcirefe quores ipfius loco effent. Præfe
&tus quis hoftibus arcana enuntiáffet admiratus,
y di(fimulanter omnia agit: Turcicum internunci
um non modo admittit; fed etiam per totum mo
nafterium,perque omnia horrea& armamentaria
circumducit: follicite interim proditorem inue
» ftigat. Ibi cognofcit,monafterijoeconomum, iam
dudum adproditioné magna mercede condü&ú.
Eum ergo vnà cum legato comprehenfum,inSa
uum præcipitari, aquifque clam fubmergi iubet.
Affún verò quum internuncij reditum diu fruftrà
exfpe&áffet; alium ablegat, qui & morae tam diu
turnæ cauffas exquireret, & fi quaillivis fa£ta ef
-
-

--
-• 3[et,
^
 • • ------------

LI b £ R SE P r 1 M v s. . . •%9 *
iw/ fet;extremaqmnia praefeéto denunciaret. Negat
j ille vllum àfe nuncium detentum,fed iam pridé
i% cum beneuolo refponfo dimiffum. Eifi qüidin
1. via finiftri acciderit; fibi minimè imputándum
|! effe.Addit;quandoquidem nulla fpes fit, locum
f öïíì Turcarum vires defendi poffe;velle fecum,
j Baffa de deditioneagere;modo idem dignitate ali
qua confpicuos homines(id enim ad fuam exifti
mationem non parum intereffe)ad locum occu- .
pandum mittat. simülque diem dicit, ad quem ,
Turcas in arcem recipere vellet. Hoc refponfo
laetusAffan,addiem condiétum honeftiffitno quo- '
que comitatus,ad monafteriüproficifcitur. Prae- '
pofitus interim,tormientis per idonea loca difpo
fitis,cefpitibufque, ne ab hoftibus confpiceren
turconie&is, àd vim diligenter fe comparauit,
præfidiariofque armatos locis occultis habuit,vt
dato figno prorumperent,hoftemque conficerét:
Nec mora. AdfuntTurcae,magnificè omnes vefti
Jtiternique adequitantes, intra portam maiorem
ad quingentos recipiuntur.Mox catara£ta demit
titur,tormenta in obuios exonerantur, per aërem
trunci corporum artus volitant: reliqüias praefi
diarijexfiiientes conficiunt, qui foris erant,cog
}| nito quid intus ageretur,parem falutationé haud
[…]. quaquam exfpe&andam fibiexiftimantes, quam
ùum poffunt retrò praeoperant,Siffechanorum im Magno evM
hofpitalitatem multis exfecrationibus deteftati, ludibrio
'. Inprimis Affanfuperbas admodum litterasCano &• clade,
$} nico praefe&o fcribit,interminatusfefe oppugna v

•,

e ' tionem minimè intermiffurum,quoadmunimen

tj -tum expugnàffet;acmonaflerio occupato, praefe- .
J} &o viuo cutem,cum maximo Chriftianorutn op
: probrio detra£turum. casumpsque prxfeáus
ß.
. ' \J { - . . • - - -

. - ' . ' •* _
A - - _- • - .
 ..… - *- …

sς• . . r** v M bv w o. mt s r. _ ,
~his minis valdecommotus eft; neque Baffafiò
anno quidquam memorabiIe ijs in locis perfecit.
fnterim verò Turcarum exercitus in Croatia non
'ociabatur; fedm*gnos quotidie progreffus facié
bat:quos eti*m hominam fæa multo maiores
' quam reuera erant,fingebat; Inde omnibus in vi
cinis prouincijs fummis orta eft trepidatic; adeò;
r«gens tre- vt non ex agris tantuf & vilfis,fed oppidis etiam
pidatio La- hgminespìffim profugerent.Labari quidem,quæ
*ii. eft Carniolæ metropo!is,ita trepidatum fait, vt
conuafatis,quantum in futnrma celeritate fieri po
terat,rebus omnibus fúgam omnes fpeétarent.
Matres à liberorü complexu & ofculis, quafi nú.
* quam eos vifuræ, auelli vix poterant: tota vrbe
/- heiulatu & ploratu loca omnia circumfonabant,
neque alia quàm captæ iam vrbis erat facies. ita o
'mnes properabant,ita ruebant,vt multi ab homi
nibiis & équis fúerint obtriti.Neque fifti poterat
tunìtìitus , quoad exploratores retulerunt;
!ongè adhuc abeffe hoftilem exerciti;m, aliudque
iter tenere.£n hoc rerum ftatu, Cæfar fuorum
Aconuentus agebst; miffoque ad vicinos maximè
principes,Baaartim & Archiepifcopum Salisburi
\
genfem,D. Petzio, auxilia etiam atque etiam fa
gitabat:g minimè defuturos fe tá extremis Chri
ftianæ reipublicæ neceffitatibus, liberaliter pro
miferunt.Dein ita confultando,&legatis hinc in
de mittendis tempus teritur :feptem armatorem
c}.ihiana. milia,ad fetundendosTurcarum con3tus,Thoma
rum audes. Artelio,Georgio Gleichfpachero,&DionyfioDé
chio duétoribus,mittuntur.Sed quum adColapim
fluuium ; haud procul à Petrinia caftra metati;
paullo negligentius agerent, quod exploratores
Turcas in caftrafua retrocefsifferetuliffent:fubito '
Hoftiúaduentu oppreffi, ægrè arma cxpcdiunt. In;

-
-
-

^ . - -
 - - - -- - i

Lτ Η Ε R Si p r 1 M v §. *3£ii ;
$ruéta tandemytrimq; acie, primü hoßiü iinpetâ
leuibus velitationibus acriter excipiunt:fedpug
na inualefcente,&fuperabundante hoftium mul- `
titudine,noftri omnes eodem in veftigio, quod
pugnantes ceperant,ceciderunt:;atq; ex omni nu
imero vix o&uaginta funt elapfi : præter militunâ
praefeétos , qui fatali quadam ignauia, pleri
3 ie omnes fuga fibi maturèprofpexerunt : fed.
capti pofta, & capite plexi, iuftas poenas de
derunt.Magna fuit hæc Turcis vi&toria,fed multò
fanguine comparata;vtpotè è quibus duodecim
milia & quingentos perijffe memoriae proditum . . _.
e* ijdemipauilopofi,vi&efimo octauo $eptébris, $**,
| intempefta no&e caftrum S Georgij, admotis mu
ro fcalis,occupârunt, omnesque cuiufcüq; aetatis ,
miferè trucidârunt,præter centum &quinquagin
ta,quos in feruitutem quauis morte triftioré abri
erunt:caftrü denique ipfum,loci munitionibus
âiffifi,concremârunt. Sed & aliæ quædam vtrifm
que non ita magni momenti tentatae funt expedi
tiones,in quibus modo hi modo illi viétores eua
ferunt.Dum ita per Hungariam graffantur Turcae, .

&prætor quoque Budenfis nouum exercitum c6

|
' parat,fufpenfis omnium animis, quonam fe tanti êáfri ab
belli moleseffetconuerfura:Cæfaradomnes Im ; £;
perij ciuitates atque Principes fcribit, præfens il-ā,
* lis,in quoverfaretur tota Germania, periculumi Å. -

fignificans,nifi hofté tantü nóliminibus eorü in

fiftenté,quáprimü cunétisviribus propulfarét. Et
6ermani quidé,partimytImp.mprêgererèt,par
tim vt periclitanti Chriftianæ reipublicæ, fubue
nirent, militem & pecuniam ßatim, indiétis co=
mitijs,collegerunt ; fed& Pontifex,itemque re*
Hifpaniarum, Italiæ Principes, satque alij ad
hoëtam neceffariübcllum fumtus liberalitef&gii;
-
\ •
 *9* ' R Ε R v M Hv N G. HI s r.
tribuerunt.Et in eo quidem prudenter Imperator
&Principes fecerunr,quod pecuniæ, q'iae verè eft
neruus belli, conficiendae rationes primò omni- .
vm inierunt:in hoc verò iögè fapientiffimè;quod
edi&is propofiris,vniuerfum populum ad poeni
- tentiam & affiduas pre^es funt cohortati: non i
, gnari fcilicet, Equum quidem ad bellum armari;
vi&oriam autem coelitus à Deo concedi;ijs maxi
mè qui opem eius puro corde ac certa fiducia im
plorant.Supplicationes igitur & pi.blicè, & pri
uatim ab omnibus haberi iuffe, gazophylacia et
iam paffim ereóta funt,in quae ftipem quifque pro
facultatibus fuis,adalendos ægrotos & valnera
tos milites,conferrent.His ita conftitutis, pars v
traque magno animo bellum gerere coepit : fed
maiore Turcae,quorum animos res felici:er geftae,
non exigua terraram portione fuperioribüs ex
peditionibus adimperium adie£ta , vehementer
inflabant.Sed& commeatuum inopia eofdem in
citauit, vt etiam media hyeme excurrerent, prae
damque agerent,pro quatamen non femel plagas
MDXIII. domum retuleruut.Eorum tria circiter milia,mé
Y**#** feianuario, non procul à Nuhufio,in duas tur
excnfiones ìåíïí, milite, minorem in confpeétum
oppidanorum fubmittunt;alterum in inficijs col
locauit.Qgi in vrbe erant, eruptione faéta,in ho
ftem feruntur,fugientemque perfequi non defi
ftunt,doneciam eos,qui in infidijs latebant,effent
praeterue&i. Hi mox exfilientes, citato curfu ad
oppidumcontendunt,vnde egreffi illi fuerant, ex
' . improuifo irrepturi,ceterofque exclufuri:parum
queabfuit quin effeétus voto refpondiffet, vixe
nim centum praefidiarijGermani in oppido erant
reliéti:quivifo hoftium conatu,pótem penfilem,
• .
v
quam
 -

- ... Lt h ■ r se pr t M vs. Ἀg;

quamprimùm fubduxerunt,& machinas, aliquot
maiores difploferunt:quarum metu perculfi Tur
tae, fuorum aliquot defideratis, receptui cecine.
runt.Ijfdem quoque diebus Petrinia egreffi,maxi- *
mis cum laboribus&periculis,propter niuisalti
tudinem,nobilis cuiufdam ad Colapim habitacu
lum,omnisgeneris praeda,à ruft:canis,vt in locum
tutiorem eò congefta,refertum,diripuerü:. tdem
tertàrunt alijfexcenti mtmero, fed non pari fuc
ceffu.Glacie enim fra&a,in ftagno omnes fubmer
fi, Neptum pecoribus ipfi qui praedam quae
fierant,prædæ fuére.Non multò poft Duropoliam
iterum inuadunt,fertiliffimamq; infulam deprae
dantur ; cui Melior Redeius plaefidio effe iuffus ,
eft,cum mediocri leéìiffimorum militum manu.
Ineunte Maio Affan bofniae praefe&us, Trenfiniü
occupauit:inde duodecimo IunijSiffèchium,cum
triginta nilium exercitu circumfedit: quumque
fruftrà deditionem poftu'iffet,poftridiè machi
nascis culpam,adfpeculan quae non procul inde \

eft,erigi iuffit ; quarum vi nouam turrim breui

preftrauit:in qua ruina duo quoque balliftarijpe
rierunt. Totos decem dies,affiduis i&tibus nuro.
conuerberato,in eas tandem obfeffi deuenêre an Memorabi
guftias,vt plerique vel ad breue tempus loci, de- lù chrißia.
fendendi fpem omnem abijcerent: nec quidquam j;
fugam egrum impediebat,quam hoftis tra, quem sijj
infenfiffimum fibi,obcladem non paullò ante il- vigoria.
latam,non nefciebant. Cordatiores tamen,fexa
ginta numero,confirmatis aliorum animis, alio !
rum verò conatibus fibula pofita, extrema omnia.
prius experiri& pati,quàm hofti ad certiffimum
exitium & ludibrium permittere fe decreueiìt.
Quare ad Epifcopum Agrienfem, & Rubertum
T 3 Eggen
.
$94 * R E R v M ' Hw N G. HI s r.
-£ggenbergium,Caefarearum copiarum ijs in locia
praefeâum,miffo nuncio, periculum fuüm expo
nunt,& auxilium petunt.Ab his certior faétus, in
•jue côfilium adhibitus,Andreas Aurfpergius,Ca
folftadio præfe&usjèproximis praefidijs non con*,
temnendum tam equitum quàm peditum nume
fum,quanta poteft celeritate colligit, Carnia mi
lites limitaneos, itemque Carniolenfem equitae
tun euocatiibique pernoéîârunt; poftridie verò,
Sauo haud procul ab Agram traieéto, cum Cæfa-.
reis copijs fefe coniunxerunt. Decimo nono die.
iuftruétis ordinibus Scelint;m, quod in Bani diti
one eft oppidum,profeéli funt.IntereaHuffari fub
Petro Herdelio merentes,itemque Germani ali- `
quot equites faga alba geftare confueti, trecentos?
circiter Turcas habuerunt obuios, qui praedatum
Cufffchinam vfque excurrerant:ex his centum
partim interfeélis,partim captis, reliquos in fugâ
coniecerunt.Inter captiuos fuit perfidiilliusCro
atæ filius, qui Craftouitij ædilem Turcis fuperio
ri anno per fummum fcelus vinétum tradiderat,
Interim Aurfpergius Scelini reliquorum aduen- .
tum exfpeétabat:ibique in caftraPetrus Hardeli
us,Croatiae Banus,Stephanus Grafvinius,Iftuanus
Thorius,ad eum venerunt:folus Comes Serinius,
diu fruftrà exfpeétatus,quodtam citò expedire fe.
'non poffet,in mora fuit.Poßridiè,coelo iam albef
cente miles ab obfeffis emiffus,trepidum in caftra
attulit nuncium, nifi illo die cum omnibus copijs.
accelerarent,hoftemque adorirentur, & obfeffos ,
liberarent,deSffechio aétum effe. Hoftem enim
eo adhuc die impreffioncm moliri , &deie
^έtis muris , magnifque, congeftis arenarum
- Gumulis,
 LI Β Ε R SE P T I m v s. $
earnulis,facilem fibi aditum munijfTe: præfidiari
{ os verò periculo territos , parum fpei habere,
iamque de deditione cogitare.Quare folliciti no
ftrorum duces Aurfpergius,Eggenbergius, Rude
.
rus,ceterique ifi commune, quid in tám præfenti
' i
.
difcrimine optimum fa&u effet, confulunt. Ger
• ,
mani exercitum promouendum effe cenfent, s
cumque hofte collatis fignis decertandum: recla
mantCroatæ,rem fùmmi : ffe periculi,ac pæcè ex
tremæ dementig.tam exiguam manum,tam exigu-.
is hoftium copijs obijcere: fatius fore exercitum
in proximis mutitiones reducere, & hoftt m ex
)
occafionibus affilire& carpere, ne pro vna du
plex clades accipiatur, & Sifiechio & exercitu
omiffo.Hic Aurfpergius,pro fua facundia,vniuer^
fi negotijpondus explicat,& timidos Croatarum,
animos accendit:hortatur,vt Deum quifque fup
plex imploret , quò is hoftis tam crudelis vires
frangat,confiliaque illius fanguiharia eludat, ipfi
autem animo imperterriti,imbellem & ignauum,
* boftem adoriantur,cuius omnis fpes non tam in
yirtute bellica quàm honinum numero pofita ef
fet.vbi fuos cædi viderit, ftatim fug:m arreptu
rum;fugientem verò fuos è fuga non facilè recof
le&urum,fed vi&oriam vnàcum præda infequé
tibus reliéturum. His fimilibusque verbis, cete
rorum etiam animos ita erexit , vt igm om-.
nes, proelium vnanimi confenfu pofcerent,.
& aut vincenduni aut moriendum fibi duce
rent.Dato itaque figno, confeftim totus exerci- ' -

:]s, r `tus ,, in quo fupra quinque hominum mi

-
lia non fuerunt , loco fe mouit , & magna.
Π
celeritate - ad hoftium caftra contendit,
.*, . - T 4 , ' inde,
-

~ , . ' -
)
*96 R : Rv M Hv N G. HI s r.
inde vbi mille , circiter paffus abfuit, tribuni ac
ceteri praefe&i aciem inftruxerunr. Hoftis cogni
to noftrorum aduentu, vniuerfum equiratum per - '

pontem Colapi impofitum traduxit, inque duas

acies diftribuit,quarum vnam noßris in patenti
campo oppofuit , alteram in infidijs collocauit.
Hac enim ratione Chriftianos ad pugnam, quam
ille victoriam fuam interpretabatur, longè fer- .
uentiores, cum copijs, non multo maioribus
fefe protraâurum fperabat:proleάosita facile fo
re infidijs longè lateque difpofitis circumuenire,
ac multitudine fuorum opprimere: quod t: men
confilium,fpecie quidem fapiens, reuera autem
temerarium,cladis ei cauffa fuit. Neque enim il
• Judconfiderauit, fufis primis copijs,facile terro
rem ac fugam per vniuerfum exercitum fpaigis a
ciem verò femel inclinatam ægrè admodum re
ftitui poffe:tum vt fuorum multitudinem noftris;
ita noftrorum paucitatem fuis confpiciendam nô
fubiecit.Chriftiani in prima acie Croztas & Hun
garoscollocârunt}qui primam impreffionem fa
çientes,quum fortiter aliquamdiu pugnâffent,
multitudine hoftium territi,pedem referre, iam
que fugam meditari incipiebant. Aduolat mox
Aurfpergius,& voce manuque quantum poteft in
hoftes retrahit,auxiliaque eis fubmittit,in finiftra
parte Carolftadienfes & Carniae, in dextera Car
niolæ equites ferétarios,inmedio reliquas copias.
du&iore Sigifmúdo Paradifero,cüSilefico equiratu
collocat:tria verò fignaCaefarianorü agmé claude
re iubet. Hoc ordine noftri redintegrata pugna,
magno corporis atque animi impetu inhoftiüaci
cm rurfus incurfant,globorum miffilium, telo
… rumque
 | IL I B E R SE p r I M v S. 297
rùmque multitudine ordines eorum ita pertur
bant,vt Baffa primus cum fuis loco cefferit, inde
in effufam figam fe coniecerit, reliquofque fecü
! i" abftraxerit.Turcis ad pontem properantibus, no
* ftri compofitis ordinibus, magna celeritate eos
infequuntur,hoftemque anteuertentes, pontem
I. occupant,fugientes Turcas reijciunt, tranfirvque
intercludunt. Ita claufo ad omnem fugam exitu,
\ qui à cæde euaferant, in Colapim & Odrsm tur
i| matim defiliunt; fed quia ripae ex aduerfo erant
'I altiores,plerique omnes in aquis fubmerfi perie
tI ^ runt.lnterea Turcae,qui in caftris remanferant,in
| telleéta fuorum clade, puluerem tormentarium,
ceterumque apparatum caftrenfem igne corrum
punt,reli&ifque impedimentis omnibus, in fugâ
abeunt:Chriftiani mox caftra occupant,in quibus
nouem maiores machinæ integræ adhuc illaefae
inuentae funt,fed vna præcipuae magnitudinis, cu
ius viokntia omnibus,eorum locorum mnnitio
nib9erat formidabilis,Catianeria vulgò di&ta. bis
mille item equi incolumes in poteftarem vi&oris
venérunt;& viginti figna hoftibus ademta: quæ
præda omnis Siffechium eft comportata. Aiunt
poft hominum rhemoriam inCroatiae Sclauoniae
quefinibus tam fplendidü apparatüTurcicú,tantâ
nobilitaté,tämagnifi è noftroq;more ornaros,ar
| ' matofq;milites vifos nó effe:galeas,thoraces,lori
, cas,gladiorü capulos,aliaq* arma pænè omnia,vel
deaurata fuiffe,vel argenteis aureifq; emblematis
; exornata.Caeforum numerum in vniuerfum ad o
, &odecim milia fuifle fertur , tam eorum qui in
' proelio ceciderant,quàm qui aquis fubmerfi, aut
, natantes noftrorum telis funt obruti;in quibus ,
; T 5 cti&m

.
 s98 R r R v M Hv N g. H r s r.
etiam ipfe AffanBofniæ præfe&us fuit, cum om. 1
nibus ferè qui partem aliquam muniorum belli !
corum adminiftrauerant; quorum catalogum te
xere;præfertim quú nomina fint tábarbara, nimis ;
fit tædiofum.Ante omnia Turcis lu&uofiffima fu- •
it morsSinapis Begi, qui Amurathis fuit ex forore
nepos,filius vnicus,vix pubertatis annos ingref
fus,vt militarem difciplinam difceret,belloque&
armis adfuefceret,in hanc expeditionem miffus,
fed inprimis ipfe lmperator caedem eius indignif- •
' fimètuliffe dicitur, vniceque vindi$tam animo a
gitâffe,à forore incitatus, quae fupplex,prunafque
ifi capitegerens ad fratrcmveniffe, filijmortem^
maximis !£££$£#;
táfíe dicitur.E noffris eqúites duo tantum, Huíà- -
rioâo aut decem ceciderunt; peditum verò qua
draginta circiter defiderati funt,partim nimia fe
ftinatione,dum pontem occupant in aquas prola
pfi,partim à fùis confeftim irruentibus obtriti.Par.
' ' ta hac tam infigni viétoria, totus exercitus Chri
\ ftianorum ter monafterium circumijt,ac fingulis ;
viribus milites in genua prouolutis Deo gratias
egerunt,ingenuè faffi,quidquideo die geftum ef
fet,longèfupra vires effe humanas,Hoc modo Sif. : $

fechio liberato;Turcarumque deleto exercitu,Eg- s.

genbergius, cóiunótis ciim Serinioviribus, vi&ö-
... riam profequi decreuit;ftatimq; ad Petriniam du '
£*j*. xit,Sedquià cótinuæ erät pluuiæ;obfidio aliquot i|
£*!**** diébus fùtdilata:quodmächinæbellicae & cöm ››
fri* **?** íôï, vijscoeno profundis, difficillimè aduehi
** … pofíent.Tandem cömportatis omnibus, obfidijfit -*,

initium,moenia quinq: continuos dies,abfq; tamê

`fingulari aliquo detrimento,verberantur.Nec ve
rò fegnius hoftes exarce tela fpargebant.mifcen
, • - tur

»
•.
 M. r » £ R . Sff T r M vs. 299 • •
.] tur quotidievelitationes, leuioresquealiquotpu- . . …
gnae: adfummam rei nihil tamen proficitur.Tan- * . . .
dem verò noftri tradu&is per nouü ponté, quem _- .
fuper Colapim exftruxerant,copijs Turcis in ca- a. —
ftris fuis adoriri conftituerant: veram quum è ca
| £$ Græciæ præfidem,cum exercitu .
non*ontemnendo,adferendam opem Petrinien
fibus,aduentare; ne quid detrimenti acciperetur, Qgprum si
noftri obfidione folüta,. ■iliten in loca magis liiumforii.
tuta deduxêre.Hoc loco filentio prætereunda non tudo.'
eft infignis militum quorumdam audacia,qui è
proximis præfidijs quinquaginta numero coëun
tes, quum in hoftium, traie&to Danubio excur
riffent,in tria Turcicorum equitum milia incide
runt.Quum verò ita inclufosfeviderent, vt aut
• moriendum,aut ferro via aperienda effet: arma
expediunt:& diucum hoftibus velitati,aliquot ex
ijs interficiunt. Horum audaciam confpicati Tur- - …

cae,infidias fibiftrui fufpicabantur, plurefque co- .'

pias non proculifthinc latere metuebant,quarum

£É pauci illitam intrepidè, contra tam mul
tos pugnam capefferent. Refiftere itaque diutius
non aufi,pedem retrahunt, & in locüm tutum fa
| 'faeÉ*$ ad ea loca appul
fùnt,quarum epibatæ, Jqùum nullum infiilia
. rum,nullum hoftilium copiarum indicium vfpiá
àfe confpe&um nunciâffefit. Turcae conuerfis e
, quis,quihquaginta illos aggrediuntur,& fortiffi
i mè ad extremùvfq; fpiritüm dimicantes occidüt;
quatuor tãtù exceptis,quiBudá captiui abdu&ti,ex
£££££££; excarn;ficati fl:ère. Cla
| áis adsiffecfiiü äcceptâ nûcio Cóßátinopolim g--
| lato,Amnralhcsira Pçnitùs incrcdibili, bclliflatim i\
• /- -^ . Chrv
 3eo R e R v M H w w G. HI s r. -

amwabe, ôírißiano; decreuit, exercitufque confcribendi

bellusis Sinani Baffae negocium dedit. Inter hæc Rudol
%*i* phus,habitisadomnia templa fupplicationibus,
deseruit.
Deoque a&is gratijs,illuftrem virum N. Poppoli
um cum magno acfplendido nobilium viroram
comitatu,Conftantinopolim ablegat, vt annuum
honorarium,feu donatiuum Imperatori offerret:
fed quiaincertum erat,quomodo hanc legationé
Turcae accepturi effent,Comari fubfiftere iubet,i-
bique nuncijreditum exfpeétare, qui adid Comi
' ftantinopolim cum litteris praemiffus erat, vt ex
quireret, bellúmne an pacem Turcarum Impera
tor mallet. ls reuerfus,quum hoftilia omnia re
nunciâffet. Crecouitio, Caefareae Maieftatis ad
Turcas legato ordinario, Conftantinopoli refi
denti,catenas inieétas,miniftroseius omnes foe
dum in modum laniatos; magnos terra marique
adbellum fieri apparatus ; praeconis etiam voce
noftris paffim hoftilitatem indi&am: Caefar quo
que reuocato Pappelio,adbellumfefeparat, ma
gnis ad id Germanorum ac vicinarum prouincia
rum auxilijsimpetratis. Ita ergo magnis vtrimq;
viribus atque animisbello redintegrato; Turcae
primum Siffechium magna cum clade& ignomi•
$ißchiam niaà fe anteàbis tentatum,expugnant, infpeétan
wpwgnatur tibus pænè noftris,qui numero longè inferiores
obfeffis,licet maximè vellent,apem nullam ferre
potuerunt. Qui intus fuerant, ad vnum omnes
concifi funt , membraque eorum in præterfluen
tem abie&a: monachus etiã vnus ibi inuentus,vi
• yeffri uus excoriatus.Hinc adVefprimium Sinan caftra
Mniwm,
pofuit:oppidumque & arcem per aliquot dies a
cerrimè oppugnauit.Praefidiarij vbi contra tan
tam vimimpares fe animaduerterütper pofticunm
no&e
 Lt an R, SE P r 1 M v s. 36r
no&e egreffi fugafn funtmoliti:quacognita,Tur
cae infequuti multos palantes paffim, occiderunt,
arci præfe&tum Ferdinandum Samariam, & nobi
lem quemdam Germanum Hofkircherum nomi
ne ceperunt. Turcis interim in artem ingreffis;
puluistormentarius in murorum fundamentis à
noftris defoffus,ignem concepit, ac munitioni
buseuerfus,magium Turcarüm numerum fœdè
afflixit.Sinan tamen loci ad multas res fibi per
opportuni, ruinas nouis operibus celerrimè re
ftaurauit,ducbufque Begis cuftodiendum dedit. 6° Palos;</
Ande Palottam mouit, affiduaque oppugnatione
præfidiarios itafatigauit,vt deie£ta fuperioris ar

i • cis parte,PetrusOrnandi Hungarus,vitan tantum,

& incolumitatem paétus, hoftibus fe arcemque
permittere fuerit coa&us.Data igitur acceptaque
fide,arx aperta, hoftefque admiffi funt,fed barba
rus periuruscapto praefe&ocum duobus alijs, re
liquos omnestrucidauit.Idem exitusfuit Pappen
fispraefidij;qui& ipfi poft arcis deditionem nefa 6» Pappa,
rièà perfidis circüuenti perierunt,minori tamé cú
noftrorü cómiferatione, quod nö ea,qua decebat, .
conftantia& fidein propugnando vfi fuiffent.Ma
M.
gna ob tot celebrescelerefque Turcarum vi&o-
rias in Croatia, Hungaria & Auftriatum fuit tre
pidatio:quam etiam fama inteftini mali. multum
auxit.Rumor enim erat,non paucosprocerum ijs
in locis,pecunia & promiffis corruptos,cumTur
cisinChriftianorum perniciem clam confpiräf
fe:Boemos etiam defe£tionem meditari: alijfque
alios metus,vt fit,fibi fingebant. At Caefarcogni
toper exploratores hoftium numero, nouas co
: pias confcribere , interim difperfashinc inde in
- vnum,
 ^ , , - - -

38s r* R v M £v s o. Hrs r. . .
• vnum contrahereiuffit.adratam oppugnandami;
tum cum exercitu Turcae properabant;quos in iti- .
- … mere Melior Rederus cum paruafed förti equitj
- manu adortus, hoftium non paucos interfecit,
nmultofque Chriftianos,omnis aetatis, qui captiui
abducebantur,liberauit. Hæc vi&oria hoßibus
magnum terrorem incuffit, naiora quotidie me
tuentibus:quodmaximià noftris apparatus, fieri
dicerentur:quin etiam ipfa tarditas, qua noftri in
educendis cópijs haétenus vfi fuerant, formidini
· · · erat,tantoquegrauiusbellum augurabätur, quari
to tardius moles apparatuum ageretur. Paullò
poftfama fuit,Turcarum tyrannum triginta Tar
tarorum milia,quos in Hungariam propedié mif.
furus effet,euocáffe.Ceterum acerbum hoc atque
ingratum nuncium,duo alia !ætiora paullo po£
allata mitigârunt. primum quod Poloniæ Cam
cellarius multaTartarorum milia occidiffet;alte
- , •
rum,quod Perfarum rex cum maximis copijs diti
ones Turcicas inuafiffet,prolatis fui imperij lon
gè lateque finibus.Sinani igitur ab Amurathe his
de caufìs euocato:noftriliiftrato exercitu, qui in
vniuerfum, o&odecim equiturn peditumque mi
libus c6ftabat,debelligerendi rationibus cöful
vm,arega tant;Duae hic fuêre fententiaejwn a eorum qui Stri
Ęc,ìj. gonium;altera eorum qui Albam regalem tentan
esi obfide- dam cenfuerunt. vtrique parti fuae rationes non
£Ìf. deerant:vicittamen po£erior fententia. Nadaftus
igitur,serinius,Hardeccius,Palfius, Petrus Huffa
¥us,quam poffunt occultis itinéribus ad Albâ du
cút,& nebulae beneficio vfi,pecus ad ipfas oppidi ^ '
portas abigüt.Deinde PetroHuffaro,qui magnâ e
örälocorü notitiâ habebat,fuburbijad feptétrio.
fpeâantis occupandi negociú datur, Hardeccius
« ---- r- - - vexè
\- i -
 I.1 ■ m ■ Ss * r 1 M v s. 303
verò ab aduerfaparte impreffioné fàcere iubetur,
vt itaTurcae omnib.locis oppugnari fe vidétes,an
cipites quò potiffimü accurrerét,dißinerëtur.Suc
ceffit conat*;fuburbiüq; captüà noftris & direptú
eft.Idé poftridiè in ipfo oppido oppugnãdaèft tá
tatú:fed parü admodü potuit promoueri, fcalarü
machinæ ceteriq; appáratus inopia.IntereaBudéfis ύςæi
praefeétuscùvalido exercitu adobfidioné foluédâ £t.
proficifcitur, Iá noftrorú nó pauci difcefserát,mit „„,., cg*
titur ergo quieos jcelerrirnèreuocarét.Budenfis, i„…, *'
côfpeéto noftrorü exercitu,locüeditioré occupat;
vt ità defuper facilius in fubeuntes,omne telorü
genus immittipoffet.Atnoftri,cótétâ loci iniqui- -• -

tate,acié in collé aduersâ erigüt,gradûq; accelerá

wes,prius ad hoftesperueniüt, jinftruétis fatis or- _ '
dinib.in acie ftarét.Statim fit pugnæ à noftis,àTur
cis fugae initiü.Primis loco pulfis, acies aciei op
pofita eft,jin latüadmodü hoftesexporrexeratit,
eo fine,vt noftros à laterib. tergo circúpleéteren- -
tur,atq* ita inclufos vndiq; caederét.Id metuétes
noftri,fuâ acié& ipfi quâ maximè potuerút,dilatâ
rüt. Dextrum cornu Serinius & HardecciusComi
tes } finiftrum Nadaftustuebatur: in media verò
aeie Palfius cuin rnagna Hungaricae nobilitatis
parte curabat.Magnum noftris ad viétoriam mo
mentum aetulerunt vanitormentorum, in frontu :
poft Ianitfaros abhoßibus collocatorum, i&us:
qui altius librati, nofiris pænè nihil damni intu- <
ferunt.Necmora,acerrimè fefe inferunt Huffari
& Germani equites,equitatumque hoftilé,in plu
res manipulos difperfum,nullo negotiq difijciüt;
· qui ruingmodo impulfus,peditatü
abripuit,in quatamé plures quâ in\
Ę fugâ
perie.
ruat;ficvs longèlateque hoininniiiùmeniorüé
cadauge
 364 ' R£ R v M Hv N o. Hr sr, -

cadaueribus omnia conftrata fuerint. In vniuer>

fum qui plurimos,fedecim;qui pauciffimos, duo
decim Turcarum milia,caefa fuiffe ferunt, interq;
eos Budenfem præfe&um. Signa militaria vnum
& quadriginta hoftibus ademta . Sinanes qui
fummo cum imperio ei expeditioni praefuerat,
graui vulnere exanimis ægrè euafit.Ei foli Turci
ci milites cladem hanc imputabant, quod iniuffu
Imperatoris Belgrado, vbi hibernare iuffus erat,
mouiffet,remque malè contra Chriftianos non
tam fortunae violentia, quàm animi vecordia ad
miniftrâffet.Leétis fpolijs, Chriftianorum duces
obfidio al. de continuanda obfidione confilia agitârunt: fed
be regalis quum hyems inftaret, ac commeatuum, pulueris
folwitur: maximè ac globorum miffilium,non fatis magna
effet incaftris copia;vrbs etiam ipfa valido præfi
dio teneretur:placuit in hiberna militem, adcu
randa vulnera & corpora deduci. Tieffenbachius
` tamen vrbi& agro Caffouienfi præfe&us, vt ne
fortunæ,quæ facilem fe praebuerat,deeffet, initio
Sabatia ex Nouembris,cum quatuordecim milium aquitatu
p*gwatwr:
& peditatu,Sabatiam, caftellum operibus muni
tiffimum,trium dierum fpacio viexpugnauit,prg
fidiarijs omnibus occifis,Inde Fileccum, in itine
•Filectâ. nere Romato arce occupata,duxit. Eft id oppidum
ad radices montis cuiufdam bicipitis pofitum,
duplici arce munitum:quarum vna altior, quæ &
exterior dicitur,occidentem refpicit, longiffimo
in omnes partes profpeétu;altera, paullò humili
or,adorientem vergit. Primus impetus in oppi
dum faétuseft;idque per aliquot dies vehemen
tiffimè*®Tmentis 9ppugnautm, Interea Palfius,
rebus adAlbam feliciter geftis domum profe&us,
audito noftrorum conatu, incredibili celeritate
Cum.
 Ilr B m k Se P r 1 M v s. . 3a;
tum nouisauxilijsin caftra venit. Eiusaduentus
multum noftrorum animos auxit.Patefa&o igitur
per ruinas aditu,oppidum acerrimè inuadunt:fed
hoftes recentes viribus&multitudine freti(ná fu
pra quatuor miliale&iffimoruni militum fuiffe
fcribuntur)ruinis fuperftantes, animofiffime fe
defendunt,atque adeò noftros non fine cæde reij
ciunt. Irritus hic conatus non folùm animos op
pugnantium non fregit,fed etiam magisefferauit;
ita vt authoneftè ibi moriendum,aut in oppidufì
irrumpendum fibi omnes putarent. Hac tandem
pertinaciavirtuteque hoftibus in interiò com
pulfis,noftri oppido, nö tamé fine fanguine,potiú
tur.Multi hoftium,quiin fuperiores arces effuge
re nó poterant,à noftriscæfi funt,prædaq; ingens
capta. Duarum arcium adhuc reftabat oppugna
ti6,priore multo operofior: fed & hanc facilem
fecit militum noftrorum virtus, & præfe&i fiue
imprudentia,fiuetimiditas. Is enini, reli&oprae
fidio.fub initium oppugnationis arce excefferat,
ôz adcolligendaè vicinis locis aüxilia, profeétus
fuerat:iamque ado&todecim hominum milia a
Paeftum fubfignis habebat, quibufcum Chriftia
norum caftra inuadere, atque oppugnatioiìi inté
wos ópprimeredecreuerat.Âttieffenbachius,quid
Turcae niolirentur non ignarus, fuisipfos artibus .
petijt,& cum feptem Hungarorum & Germano- !
rum milibusStéphanumiBatorem, & Homonæ
um ad caftra hóftium vltrò $ig; mifit;
quae tum ad setfchiniùm erant, tribus à Filecco
„ Hifiaribus.itaque noftridififiéisordinibus, &
ad pugnam inftru&tis iter no&u ingrediuntur. Et
iam hoftes idem agebänt. excubijs enim rite dif
pofitis,copias & ipfi caftris educere coeperant:
- - . - * V. quuäì
 366 . R£ R v M £v N G. HI s f.
*rwce cla- quum ecce necopinato noftrorum fupefuéhéti
d# accipii*. turbatis omnibus ac terrore plenis,in montes fyl
uafque,qua cuique proximum erat, diffúgiunt, ne
confpeétum quidem noftrorum fuftinentes. Ita
noftri aliquot milibusTurcarum interfeótis, ca
ftris atque opulenta omnisgeneris præda potiun
tur.Inter alios caefi funt Temefuarienfis, itemque
- ille ipfe,de quo diximus,Fileccanus praefe£tus.In
terea obfeffi vbi vident pra£:&tum, in cuius redi
tu fpem omnem falutis pofitam habebant, nullibi
tomparere: feverò vndique tormentorum i&i-
bus,expofitos;in arcem interiorem fe recipiunt:
quæ etfi ita erat munita,vtdidturnafm etiam oppu
* gnationem latura videretui;diuina tamen magis
ibenignitate quàm noftrorum viribus effeétum eft,
vt fiíe moraáedère fe non recufàrint. Paétiergo
vitæ tantùm incolumitatem,fine fignis,fine armis,
fine impedimentis funt dimiffi, & in loca tuta à
Stephano Homonæo dedu&ti. Et in obfidione duo
mirandaadmodum eueniffe ferunt: primü, quod
quum fumma effet in arce & tormentorum, & ad
ea neceffarijapparatus copia, quotiefcumque ta
rnen magiftri manus dirigendis machinis admo
uerent,obrigefcerent quafi & immobiles redde
***,
rentur,immò omnes fono earum attoniti,atq; ob
ftupefa&ti iacerét; redeüte paullo poft in membra
omnia prißino fenfu.alterü fuit:quod quum om
nes bona antea firmaq; valitudine vfi fuiffent, in
obfidione comitiali fnorbo,ceteroqui apud Tur
·
cas rariffirmo, oés fere praefidiariorum vxores &
-

Hiberi afHigerétur,trifti apud maritos fpeétaculo.

. Ex quo tantus eos diuinæ iræ terror inuaferat, vt
priftinæ virtutis ac decoris obliti,vnú hoc fpe&a-
^
rent,quomodo,arce
, • -
tradita,quâ ocyffimè
. inde e
migra
 , , , . r. -

- Ilr » k r * $* p 'r I M v s. ' yoy

*nigrarent.Huius viétoriae nuncio ad praefidiarios
qui Dybinum &Homafcium,non proculindedif
fita caftella,tuebantur,perlato;ftatim omnes, me
tu,ne eandem fortunam atque difcrimé fubire co
gerétur,profugiüt, noftrifj; fine fudore & fang
uine loca omnibus rebus inftru&a,occupanda re
1inquunt.inftat hoftibus perculfis Tieffenbachi
us,& Setf hinium progre{fus,eam arcem quoque
praefidiariorum fuga defertam comperit.Ei tamen
hoftes difcedentes,ne noftris vfui effet, ignem in
iecerant: quem noftri omnibus viribus quidem
reftinguere conati funt;fiammatamen omnia per
uolitans,prius domari non potuit,quam interiora
etiam,longè pulcherrimis ædificijs exornata, cor
ripuit & haufit.Setfchinienfium exemplum Bla -*rreraij
'uenßaenij quoque & Sallacenfes praefidiarij imi quam mui.
tati,arces itidem vacuas & incendio deformatas tg à chriff,
Chriftianis reliquerunt.Palfius etiam Dregelium amisrecep
interim & Pallancam eodem modo recepit. Sa tg. \
mofciú itidem,arx valida, monri impofita, noftris
dedita eft:qui porro Aynacum & Hollocum quo
queTurcis extorferunt.Ita incredibili Deibenefi
- cio vix menftruo fpacio;non exigua Hungariæ
pars à Turcarum feruitute liberata fuit: necyi&o-
riam perfequi deftitiffet Tieffenbachius,nifi coelü
hibernum & pluuiofum conatibus eius obftiti£
fet.Quapropter in hyberna conceffum eft , locis
tamen omnibus praefidio firmatis. Interea dum
promiffa fuperioribus comitijs auxilia per Ger
'maniâ contrahuntur,Albanus Grafviniusbis mile
MDXcrj*,
{e Turcas praedatores,partim occidit, partim in
XColapim fluuiüegit:Tieffébachius ét mille& 3oo.
. <quiaccolas circaFileccüvexatú exierât,confecit.
V a Adha&
: •*•••.
 `se$ R h R v M Hv N'G. HI s r.
Adhæc magna erat annonæ accommeatuum apuâ
hoftes inopia: eaqueâe cauffa Sinanes Baffa, qui
Belgradi erat,maghisin anguftijs verfabatur. Nec
'minor cura Græciæ præfidem diffinebat. Idem nè
noftris accideret;Matthias Archidux Tieffenbach
io negocium dedit,vt non prgfidijs tantum,fedre
busetiam omnibus! neceffarijs,loca hoftibus vi*.
itemjae cina quam diligentiffimè communiret. E Turca,
nonogra captiuotum cognitum eft, Nouogradi (quodop
'dwm. pidum eft munitiffimum, vacia vno, Buda tribus,
&Albaregali7.circiter diftahs miliaribus)exigu
um reli&tù effe præfidium,fmilites fcilicet circiter
o&ingentos,quibus Budenfis prgfeétus acinacem
miferat,litteráfque cuim his mandatis, ne fi forte
obfiderentur,oppidum hofti dederent, contra fa
*cié:ibus, aut vitam timoris dantibus fignificatiò
'neni,crudelifiina íupplicia interminatus:fe enim
eiüfnfodi in cafu obfefíis, fine mora auxilio cunâ
validis copijs venturum. Sed parum hæ minae a
'pud animos formidine perculfos valuerunt. Dum
*èiì.m fortè förtufia Comies Schliccius,cum mille
'equitibus oppidum prà:eruehitur:præfidiarij to
tum Chtiftianorum exercitum ad oppugnationé
venire arbitranres, magoa cuni trepidatione reli
'êtis exterioribus munitionibus,fefe fubduxerunt,
inque loca tutiffima abdiderunt: vbi verò vanum
eum terrorem fuiffe compertimn eft,partim vltrò
reuerfi,Partim fuftibus à præfectoin oppidum fu
erúnt compulfi. His cognitis,decreta eft Nouo
gradi obfidio , atque in eum finem fmox omnis
apparatus comportari coeptus. Turcae noftros
aduenientes confpicati,memores mandati, quod
à Budenfi acceperant,ad defenfionem fequam di
iigentiffimè comparant:fed quum oppidum infir
haius
\
 £t ■ Er. Sg rair I M vs. 3o9.
maius videretur, quam vt contra tantam vim de
fendi poffet,eo exufto,in arcem omnes fefe con
6iderunt,Erat ea & loci natura& operibus muni
tiffima,rupi iiiae&ficata, moenibus craffis admo•.
duum &excelfis.Interius foffa profundiffima, è ru
pe excifa,arcem vndiquaque cingebat : exterius. -

verò duplex fepimentum erat,ex ingentibus tra-,

bibus compa&tum,& denfiffimisinter fe connex
is fpinarum ordinibus munitum. Arci mons qui
dam alius,è regione oppofitus,imminebat, in qué
occupatum noftri incredibili labore tormenta
fubduxerunt,& i&ibus faepe repetitis arcem con
uerberârunt.1nde milites aliquot funt armati,qui
vnàcum armis fuis virgultorum fafces fecum de
ferebant,accurrentefque,fafcibus adfepimentum
proie&tis,ignem fubdiderunt,ita vt excitato incé
dio,fepimentum varijs locis confiagauerit, & ad
ipfa mœnia patefaótus fuerit acceffus.Hocfuccef
fu noftri mox alacriores faéti,pedem vlterius pro
mouent, vrgent, inftant,multis tormétorum i&ti
bus moeniadifturbant, Turcarum muitos ftationi
bus fuis expellunt,non paucos occidunt: Turcae .
viciffim omne miffilium genus,malleolos, ftup
peafque flammas in fubeuntes conijciunt, mul
tofque affligunt.Matthias interim Archidux,in ca-.
ftra quoque cum mille venit grauis armaturæ e
quitibus;quo præfente,omniaque vigilantifíimè.
prudentifiimeque dirigente, iterata elt multo ve
hementias oppùgnatió.lncommoda valde obfef
fis fuitballiftarij cuiufdam Germani apoftatæ
mors;ad quam tanta orta eft in arce trepidatio , vt
tribus candidis protenfis vexillis, pacem contis.
nuo flagitarent:quam tandem eis,yaullifperinitio.
tergiuerfatus Archidux Matthas concelfit, his
V 3 … co&

.*
 gre Rn m v M^*{v N G. Hrs r.
çöditionibus, vt omnib* in arce reliétis,fo!o gla
dio armati difcederét.Haec arcis munitiffimae,quä
*furcae totis iáfexagintaannos tenuerät,recupera
tio,nultis hominum nilibus libertati fuit & fa
Iuti.Praefeétus Nouogradenfis poft fa&um dediti.
onemBudam profeétus eft,ibique è vinculis cauf.
£am dicere coa&us;& nullam admittenre praefe
- ' άo purgationem,paullo poftex arbore haud pro
srigonisßt cul ab ipfa vrbis porta fufpenfus. Dum hæc ita
fesiwiunt. profperèàChriftianisgeruntur:Strigonienfes fibi
metuentes,omnia ad obfidionem neceffaria dili
gentiffimè prouidere coeperunt, Vrbi imminet
mons editiffimus, à diuo Thoma nomen habens,
ad arcem oppugnandam valde opportunus,Hunc
ergo,ne fibi incommodaret,praepoftero, vtpoftea
euentus docuit,confilio, tumultuario opere mu
nierunt,circumduéta foffa,gerrifque difpofitis,&
tormentis per idonea loca collocatis.Sed quae fe
quuta eft foeda per totam Hungariam aquarum il
tefàr$ar. füuies,noftro, üconatibus remorâ iniecit:Dü haec
máta féuj. fiunt,Caefar per legatos Theodori magni Mofco
*ita*.^ uiae dacis,Polonorum; itemque Tranfyluanorum
- auxilia follicitabat.Mofcouitica legatioVarcocio
èSilefia homini nobili eft demandata: quem Prin
ceps honorificè exceptum,& magna fpe plenum
à fe dimifit.Eadem in aula tum erat Perfarum le-.
gatus; cam quo Varcocius aliquoties humani
ter coiigreffus , nouæ amicitiae inter Cæfarem

& eius gentis regem fundamenta iècit. Sed &

Polmi, quam iis cum Turcis pacem haberent,
Cæfari tamen omnem beneuolentiam , quan
tum per fedus liceret, promiferunt : Tranfyl
uani verò recuperandæ libertatis occafio
- {1GIUA
-* s.
 - £LI m ■ R SE p.T 1 M v s., 3τχ.
| nem lubenter funt amplexi.. Interea Comes
Serinius & Nadaftus habito dele&u , co!Ie
| άisque è Stiriae Cgoatiaeque finibus mediocri resarcesa.
militum manu , ad arcem Prefenicium, magnis chriftianis,
itineribus contendunt;fed eam ardentem, à præ- cagi.T
fidiarijs ante fugam inieéto igne offendunt.
, Eadem caftelli Segeftani fuit fortuna melior,
Babotfae , quæ itidem ab hoftibus per funamam.
ignauiam ( eft enim paluftriadmodum loco fita,
& oppugnatu difficilis)reli£ta, incendium inua
fit,& in noftrorum poteftatem venit. Alia parte.
Tieffenbachius, occupato Nouogrado, colleétis.
circiter viginti hominum milibus, Hatuanam ob
{edit ; tantoque cum apparatu & ardore op
pugnauit , vt obfeffi nullum, nifi in Buden
íipraefe&o fpen fibi reliétam viderent. Is non. Tieffanbe
dui cunétatus, exercitum, quem Græciæ præfes, chiu8Hatw<.
fecundo Februarij in erueto ad Budam iuftraue 1401 obfidet
rat, decemque milibus le&iffimorum militum.
cóftabat,coëgit,& Hatuanam praemifit. Acceffère ,
poftea ad huncnumerum alia quinque milia,quae .
Giulæ & Lippiæ præfeótis cum alijs quibufdá ad
duxerunt.Cum hocexercitu tricefimo die Aprilis.
cis praeterfluentem Sagiuam caftra metati funt:
quum autem obluti,aquarumq; profunditaté, &.
hpftium vim atque terrorem flumen traijcere.
prohiberentur; veftigia relegentes, Iafparinum.
contendunt,vbi fluuius pontefternitur,& vadum.
ad tranfeundum commodius eft, vt ita per pon
tem & vadum tradu&o exercitu, noftros à tergo,
quà minimè venturi timebantur, adorirentur.
atque opprimerent.Hoc enim confilio intelleéto,
4 Tieffene
 312 Re R v M Hv N G. Hi sr. - - -

Tieffenbachiusinftru&aacir,reliétis caftris, ob*

uiam proceffit:& praeoccupatis omnibus locorú
rara*t« commoditatibus,tormentorum vidifturbatis or
dú. dinibus,hoßilem exercitum profligauit,fugientes
ad Paeftumvfque perfequutus.In hâcpugnâ Chri
fiani machinâs omnes & apparatum, itemq; fep
temdecim figna militaria hoftibus ademerunt;
Iafparinum etiam arcem, Turcarum fuga defer
tam,occupârunt:in qua non contemnenda visan
nonae,tormenta aliquot maiora, & apparatus bel
licus non exiguus repertus fuit.Huiuscladis nun
cius,Zabolum allatus(id quoque oppidum eft ijs
in locis, vix vlli magnitudine & munitionibus,
cedens)praefidiarios ita perterrefecit, vt, nondum
vifo hofte,profugerint:noftri verò quamprimum
induéìo præfidio,locücitra fanguinem & caedem
fibi vindicârunt.His fucceffibus ereéti noftri,ma
iora iam audebant. Vna iam vrbs obftabat, quo
minus noßris adBudam vfque pateret aditus.Stri
gonium fcilicet. Hanc igitur Archidux Matthias
oppugnandum fibi fumfit. Erat in eius exercitu
Strigenius
abfideiur. FrancifcusSaxo,£auenburgius:qujin aduerfa ripa
ad Gocaram, oppofitum Strigonio oppidulum,
cum fuis confedit. I Primùm igitur,vtrimque tor
mentis vehementiffime coeptum eft detonari:
quumque Globus candens,à noftris in vrbem im- ,
miffus,forte fortuna in turrim S. Adelberti inci
diffct,magnum excitatum eft incendium, quotë.
lum & non pauci circà aedes conflagrârunt. Qgá
quam verò nullum in oppugnando laborem fùb
ter figerent ; iamque etiam vnam vrbis partem
Ralcioi um ope,itemque propugnacultm iii mon
te D.Thomæ à Turcis,vt antè diximus, excitatum,
occupäfent s tredecim infuper nauigia, omni
- \ com
 ILI B E R SE p T I M w s, ' 313
commeatuum genere onufta,Rafcijs itidem adiu
uantibus,intercepiffent: cmnis tamen in prima
rio oppido,quod ab aquaeduétibus nomen habet,
oppugnando irritus fuit conatus: quod fubfidia,
quae quotidie Buda futmittebantur, excludi non
poffent.Sed & qui ceteris locis præerant(eft enim
oppidum in plures partes fparfum)noftrorum in
fultus ita excipiebant,vtbreui magnus oppugná
tium numerus fuerit defideratus. Turcicus etiam
lmperator multa Tartarorum milia exciuerat:
quosin Hungariam irrumpere conantes, Poloni
tranfitu prohibuerunt.Hinc illi exclufi,per Podo
iam fa&o itinere,traie&oque Boryfthene, adTe
mefvarum in Tranfyluaniam funt irgreffi. Vrget
interim fummis viribus obfidion« m Archidux
Matthias:fortiffimè refiftunt Turcae ; vrbs conti
iuisi&tibus concutitur & laceratur. obfeffis i;m
nextremo difcrimine verfantibus, Sinanis Baffae
tim magnis copijs aduentus nunciatus eft:quo re
reati obfeffi multò ferocius quam anrè noftris
ltrò 1nfultârunt. Quum ergo metus effer, ne ca
racpprimei e.;tur:Matthias Archidux,licet non
ullis reclamantibus , cum exercitu Danubium
aiecit, cumque Lauenburgio caftra coniunxit.
ftinuit tum p2ullifper Turcarum vires Rafcio rafcija
m(antiquitas & $eruios;& Triballos appellat) Turci, de
fe&io:qui diuerfis locis multa Turcarum milia fcjcmnt.
ci dederunt; Odati m etiam & alia quaedam ca
!Ia expugr ârunt:feque tandem in Hüngariae re
prote&tionem & clientelam commiferunt.
rebat interum adhuc in obfidione Hatuaf ae
ffenbachius : quam tamen & ipfe, Hungarts
gna ex parte dilapfis,breui poft,re infeéta, fol
'Dum hæc in Hungaria geruntur: Rudol
V 5 phus
 3*4 RΕ R v M Hv N G. HI s r.
feei*i4*aphus Cæfar Ratisbonae Imperijconuentum habe
*** i>at,in quo initium & progrefíum belli Turcici
hmnc ferè in modum expofuit: Se fcilicet per ora-.
torem fuum,Conftantinopolitunc commoranté,
anno millefimo quingentefimo nonagefimo pri
mo,cum TurcarumImperatore o&oannorum in
ducias pepigiffe:eumdem tamen contra datam fi
-

J dem non Hungariam tantum,fed alias quoque vi

cinas ditiones hoftiliter non multò poft e{fe de
populatum. Praecipuè autem Afianis Bofmienfis.
praefe&i opera,Repitium,Vibitium, Drefnitium,
Craftouitium,aliaque loca cepiffe:in ditione ac
folo Cæfareae Maieftatis Petriniam validiffimam,
arcem,exaedificâffe,atque ex ea Croatiam,Sclauo
niam,fertiliffimamq; infulamDuropoliam incre
dibili damno afHixiffe,inmiferrimam feruitutem,
quinq;milibus Chriftianorum abreptis. De his.
iniurijsfe quidem non femel apud Sultanü Amu
rathem per oratorem fuum conqueftum,reftituti
onemque flagitâffe:fed nihil ab illo commode ha
&enus refponfum;immò Affanem Bafîam, praeci
tuum iniuriae auétorem,belliq; huius incentoré,
in multo maiori honore pofteà habitum, & mu
neribus infuper donatum,Inde ergo eüdem áper
tumbellum gerere coepiffe;animumq; ad occupâ
dumSiffechium adieciffe:quem tamen eius cona
tum Deus clementiffimè retuderit,deleto paenè v
niuerfo perfidiorum hoftium exercitu. Hac clade,
quamuis iufta,exafp:ratum tyrannuim,ftatim bel
lum omnibus Chriftianis fimul indixiffe & intu
liffe,Siffechiumque vi expugnäffe : rurfus datæ
fidei paétarumque induciarum admonitum,nô
tantum à propofito non deítitiffe , fed multo
- . maio
- '. f. 1 » * R. $* PT 1 M v s. . . 31*
maiorem exercitum in Hungariam mififfe, agri
colas& rufticos ferro& fianmma ad immane tri- .
butum fibi foluendum coégiffe ; Vefprimi
um etiam & Palottam occupâffe:contra ius gen
tium,denique CæfareMm oratorem Crecouitium.
in vincula conieciffe,qui captiuus Belgradum ad
duétus,in magnis miferijs & carceris fqualore vi
tam cum morte commutârit. Se igitur & ipfum,
quum diutius fuis deeffe non poffet,non contem
nendas equitum peditumque copias contraxiffe,
boftemque non leuibus aliquot preelijs viétum,
magnis incommodis affeciffe; arces etiam & ca
fella non pauca cepiffe. Facilè tamen intelligi
poffe, his quamuis magnifjue, Deique fingulari
munere conceffis viétorijs , hoßium vires non
ita fraótas effe,quin breui reftaurari poffint: im
mò dubium non effe,iamque etiam reipfa depre
hendi , Turcam, ad vlcifcendam fuperioris
temporis cladem, omnes vires fuas explicare, o
mnemque potentiam impendere & periclitari
conftituiffe. His de cauffis, de principüm ele&o-
rum confenfu,haeccomitia indixiffe , in quibus
quum alijs de rebus,ad ftatum Imperijconferuan
düpertinentibus,tum inprimis de bello Turcico,
eiufq; gerendimodis& fubfidijs deliberaretur.Re .
diu multumq; difceptata, Caefari decreta funt ad
uerfus Turcas auxilia : miffi etiam ad exte
vos Principes legati , qui ad communem Chri
ftianorum hoftem reprimendum eos excita
rent.Inter haecSinanes Baffa, incredibili celerita -

te comportato vndiq; commeatu atque apparatu

bellico,Iaurinum obfedit:Ta* prius,vtàtergo o- r„„r„
mnia pacatarelinqueret,occupata;nofter verò ex- çagáta
*- . . . crcitus,
 gié R * r v M Hv N G. HI s r.
grcitus,reliéìo Strigonio,adComarum caßrape
fuit,inde quum Turcas Iaurinum iter habere per
crebuiffet,eòdem contendit:itavt vtrifquehoftes.
in confpe&u effent.ac fineqpbioadpugnam ven
tum effet,nifi Danubius,medius interfluens,obfti
ζ• *monter»,tiffet. Non multo poft mös diui Martini in hoßiú
P. Martini. quoque poteftatem concedit,praefidio non forti£
fimèfedefendente.Initio oppugnationis Comes
Hardeccius, cuius fidei Iaürinùm erat commif.
fum,cum præfidio excurrens,acriter contra hofti.
um praecurfores dimicauit. donec cum vniue A
Zawrinum fis copijs aduenienssinanes,eum intra vrbem fre
(fiue Raba) preffit.Eum à tergo Palfius & Bruniusadorti,cen
•bfidetur, tum & quinquaginta Camelos, mulos quinqua
ginta,& triginta equós clitellarios Comarum ab.
duxerunt,nonnullis occifis. Eodem die, vltimo
Iulij,quum occidente iam fole,Archidux Matthi
asIaurino in infulamScythiam traieciffet: Sina.
nespropiùs vrbem caftra locauit,&copias omnes
fubipfâmoenia duxit, & corona vrbem circum
fudit,vallum,vbi neceffe erat,iecit,gerris muniuie
machinas admouit,omniaque magna cum celeri
tate quae ad obfidionem requirebantur, perfecit,
sexto poft die quatuor Tartarorum milia, & fex
centi pedites Turcae,partim ab equorum caudis
pendentes,partim colligatis arboribus vmbilico
tenus incumbentes, pedibufque remigantes , &
gladios tranfuerfosore deferentes,in flumen Da
nubium fe coniecerunt, & quum natando in vlte
riorem ripam perueniffent, Chriftianorum pro
ugnaculum Danubio proximum occupârunt:fed
ita à noftris excepti funt,vtex cmni numero vix
quingenti ad fuos redierint incolumes.lam enina
- noftris
 LI Β b a se p r I w vs. 3ij.
po$sis,ttalorum aduentu confirmatis,ànimi cre
*' uerant,contra hoftiumtamen caftra, ob infinitam
* eorum multitudinem , aliafque vix fuperabiles
*, difficultates,tentare nihilaudebant. Ad Pappam
| quoquè quinque,itemque à Rafcijs & Tranfylua
I jis quatuor Tartarorum milia per eofdem dies
caefafunt:tum Archidux Maximilianus quoque Maximita.
Stiriorum & Teutonici Ordinis, cuius magifter num archi.
eft,auxilijs adiutus Petriniam, itemque Craftoui- dux Pretri.
-I rium expugnauit. Obfidionem nihilominus ma ntam ex
gnacontentione vrgebatSinanes,& admotis fex ?*&*.
agintaipfigni magnitudine machinis,oppidi moe
nia quatiebat:fed nihil aut parum admodú profi
cere pòtuit,valli & propugnaculorum firmitudi
mei&tus omnes eludente. ingens tamen damnum
zdibus,turribus,cæterifque locis emtinentioribus
daturn eft;Sub hoc lanitfari,coelo effufiffimè plu
ente,& foffis fuis erumpentes, horribilicum cla
amore&vlulatu,in exteriorem vrbis munitionem,
impreffionem fecerunt, noftrofque inde expule
runt;occupatoque propugnaculo, tria vexilla in
eo erexerunt.At noflri refumtis animìis, iterum e
rumpentes,fummifqüe viribus pugnantes, Ianit
faros maxima cum clade rurfusexturbârunt.Inte
rim non deftiterunt hoftes,quotidie fluuium tra
ijcere,& infulam ferro flammaquevaftare: at ma
ximo curri damno ferè femper reieéti fuerunt.Ob.
' feffi etiam aliquoties in hoften egreffi, non pa
rum damni,plurimum verò terroris hoftium ca
ftris intulerunt. Sed ante alias infignis illa fuit
ftrages,qua duobus Turcarum fuilibus interfe
£tis,Graeciae praefes à noftris comprehenfus, ami
culum auro intextumgeftans,quum in vrbem ca
ptiuuspcrtrahi non poffet,trucidatuseft. É;
Ad€m$
 §is , R* rv M Hv N G. Hr **.
idem tempus Palfiani milites naualem appara- **
tum,quem Turcaeper flumen aduerfum fubduce
fe,& paullò infra caftra ad traijciendam exerci
tus partem fternere decreuerant, nec non magnâ
ecuniæ vim,quae ad exfoluenda ftipendia in ca
ftra portabatur, Comarum abripuerunt, Magnae
-. tum erant in vtrifque caftris difficultates. H6fti
lis enim exercitus,tum propter inopiam comme
atus,tum etiam propter rmorbos, & quotidianas
excurfiones,indies minuebatur: noftri verò nu
merò hoftibus longè inferiores, locorum com
moditatibus defendere fe cogebantur , praeter
quam quod& ipfi rebus neceffarijs non abunda
rent.Sed necea fuit in noftris vigilantia, quæ eo
rerum ftaturequirebatur. Q tanto enim viribus
quis eft inferior,tanto fit neceffe eft diligentior,
-- - - & ad omnia circumfpeétior.Dum ergo fecuriores
ehriffi* aliquanto degunt,Türcæ vicefimo fiono die Au
*444* gufii,quo IoánnisBaptiftae decollati memoriace
vi* clades. Iebratur,Hungaris antea non femel infefto,Danu
6ium,ponte fubitanio opere exftruéto magno mu
merotraiecerunt,& propugnacüla noftrorum oc
cupârunt. Initio Chriftiani acerrimè reftiterunt,
fedtandem vi&ti numero,caftrifque exuti , Afte
burgum vfque magna cum trepidatione ægrèpro
fugerunt.Magna vis pecuniae,paullo ante in mili
tum ftipendia allatæ, caftrenfis omnis fupeller,
currus mille,ducenta nauigia, vario apparatu o
nufta,decem triremes inftru&tae,centuih & viginti
machinæ æneæ eo die in hoftium poreftatemi ve
nerunt.Hac tam opulenta praeda viétoriaque au
ętis fuorum viribus,Sinanes multo vchementius
quam vmquam anteâ vrbem oppugnauit; femper
ùmaxima cum fuorum ia&tura repuifus. Fama eft,
quum
 . _ rr ■ w R s* p * rw ws. 3i3
ęquum ferro vrbem non poffet,auro Hardeccijani
' mum expugnandum fibifumfiffe:quitamen, alio
rum metu, quibus honeftas & iure iurandi reli
gio fmagis curae erat,confilia fua, quantum pote
, rat,celabat,hoftium conatus nihilominus.quibus
| -potuit modis,clàm adiuuabat.Tandem, quùm eo
non infciente locus quidam vrbis ita fuffoffus,
munitionesque hoftiles eò vfque promotæ ef, **decet,
fent,vt exigua defenfionis fpes fupereffet , Har. 4d dedii…
deccius,communicato cum ceteris tribunis mili *n#cfia,
taribus confilio, legatos ad Sihanem mittere de
creuit,qui paucorum dierum inducias impetra
rent,vt interea de legibus deditionis tranfigere
tur.Ceterü quia non ignorabant, quanto fe ludi
brio & periculo expofituri effent, fi vrbem tam
munitam,non extremacoa&ti neceffitate,hoftibus
-traderent:fa&ti fui rationes ad ceteros Hungariæ
proceres & milites fcripto,prius explicârunt:Se
fcilicetobfidionem ha&enus magno animo tulif
diffe tun\ inprimis quinque proximis diebus ma
xima contentione hoftireftitiffe,& tot oppugna
tionesiftis diebus faétas forti animo excepiffe, o
: mnemque eius violentiam in caput ipfius auer
] tiffe:at diutius iam vrbem, totcaefismilibus, toe
' < praefe&isè medio fublatis,tueri&propugnare nö
poffe.quumq;necinftrumenta,necmateriam,nec
fabros, nec operas alias ad reftaurandum ea,
quae hoftilium tormentorum vi erant con- '
uulfa, fuppetant: rationem fe nullam inue
nire , qua hoftis tantam vim diutius fufti
nere poffent,prgfertim quum isiam duas muni
tiones in poteftate habeat,ex quibus reliqua vrbis
expugnatio esset uniuiumauas; vls
 32o Rr R v M Hv N G. Hr s r.
lam in tanta præfidiariorum paucitate,hoftis è fo
cis occupatis expellendi fpem reliquam effe. se
iam toties auxilia ab Archiduce Matthia per in- .
ternuncios poftulâffe;haétenus tamen fpem nul
Jam fubfidij accepiffe:ideò fe de omnium confi
Iio,cum hoíte in certas deditionis leges conue
niffe.Eae verò erant,vtpræfidiarijomnes vnà cum
raurfnum Comite & ceteris tribunus, cum omnibus fortu
rarci, de nis,impedimentis & armis , fub fignis explicatis
*Jitkr. vrbe exirent,&fecuri ac liberi.Alteburgum vfque
deducerentur. Datis ergò vltrò citroque obfidi
bus,Chriftiani vicefimo nono Septembris egref
fi,propugnaculum totius orbis Chriftiani muni
tiffimum,immaniffimo'Chriftianorum hofti, cú
omni apparatubellico, & annona, tradiderunt.
' Etfi verò Turcarum in oppugnando conatibus
multum profuit Comitis perfidia : nihilominus
fupra triginta eorum milia,toto obfidionis tem
pore diuerfis modis abfumpta funt: Archidux
Matthias,cum Marchione Burgauienfi & Ioanne
Mediceo Brugis adLeytham fluuiuni tum commo
- rabatur:quò Alteburgo profe&tus, vt fe purgaret
Hardeccius,admiffus non eft. Idem paullòpoft
.Viennam euocatus,vadimonium obijt: fed quum
perfidiæaccufaretur, incuftodiam datus eft,miffi
que qui omnes eius chartas,&fecreta perquirerét.
Tandem verò quum cauffa,& teítibus,manifeftif
a«rdecciu, que indicijspremeretur,fequenti anno, decimo
pwnitur. fexto Iunij capite luit,dextera, qua barbarici m
aurum & munera accepiffe arguebatur, praeci, â.
Multi exiftimant,fi noftri ea qua par erat vfi fuí
fent,in auxilijs fubmittendis diligentia,vrbis con
feruationem non difficilem futuram fuiffe, prae
fertum, quum adviginti armatorum milia fub fi
- \ gnis
 , lr ■ E R Se p t r M v s. **t
gnis haberentur.Sed & recentis cladisterror, &
vt verum dicam,innata noftris animis vecordia,
dum,vtpaftor ille Virgilianus, fedentes meliora
Deum omnia pofcimus,interim verò medicus ad
hibere manus ad vulnera abnegamus;dum diu de- •
liberamus,confulta tardèefficimus,rebus noftris,
vt fæpè antea,detrimenti fuit.Quod fi cui hoc non
fatis placet,Velleianum illud accipiat: Mentem,
inquit,hominibus obfcurat nonnumquam fupera
illâ mens,quae cuius fortunam mutare conftituit,
confilia corrumpit. Hacviétoria in ampliorem
fpem ere&us,regijsquedonisàtyrannocnltus Si
nanes,impofito Iaurino valido praefidio, exerci €0Marw
tum aâ Comarum obfidendum äuxit. Eftautem f*wffràà
Comarum munitiffima ciuitas, in extremo ferti- t arcis tew
•
lis illius infulae Scythicae angulo,quatuor circiter
/
à Iaurino miliaribus fita:duobus Danubij brachi
js ab Oriente,meridie & feptemtrione alluitur. Ei
cum valido praefidio Brafmus Brunius praeerat: in
quo oppugnando Sinanes primam vim experiri
voluit,memor quam profperè id in Hardeccio
fucceffiffet.Mi(fis ergo per hominem rufticanum
litteris,Brunium;aureos montes pollicendo , ad
proditionem follicitauit:is verò litteras ne infpi
cere quidem voluit,fed hominem quamprimum.
in caftra redireiuffit,dicens:feIllyricae linguaeim
peritum,nec vt colloquia cum hoftibus haberet,
fed vt pugnaret,ei loco praeeffe iuffum falli Sina
nem,fi Comari quoque Hardeccium quaerat. Hoc
accepto refponfo, sinanes claffem advrbem fub
duxit,magnaque vi oppugnationem eft aggreffus,
nec fegnius qui in vrbe erant,fefe defenderunt,&
eruptione fa&ta, magnum terrorem, damnum et
iaminon leue caftris intulerunt. Qgia veròpoft
X. • . - Deum
-

/ … -
 - s, 322 Rs RvM Hv N G. HI $ r.
, peum fpes omnis miferæ Hungariæ,amiffofaurtì ,
no,in huius loci erat conferuatione : Archidux ,
J Matthiasiuftum è Germanis, Hungaris & Bohe- ;
<mis.magnavfus celeritate, contraxit exercitum:
Nitriamque magnis itineribus prbfe&us , haud ;
, procùl à Comaro confedit:fed eius adueritu non j
exfpeétato,hoftis,vafis conclamatis,caftri{qúe in- ]
cenfis,exercitum laurinum reduxit, ArchiduxCo • ,
marum ingreffus,munitiones omnes, diligenter ,
infpexit,ruinas inftaurari, cuniculos terra exple- s
r,au£lu. ££?°"*$* pa(fim propugnacula erigi iuffit.Sub m
hoc tempus Tranfyluanus,Turcis ha&enus tribu- ;
mué à furca
aj.i. rarius,ad defe&iouem fpe&are coepit;inque impe ,
mbxcp, rijPrincipum ordinetn receptus, multofque po- ;
xviii.ia-, fteà infignes vi&torias ab hoftibus confequutus, ,
nuarij., rebus Chriftianorum tantum nön tum depofitis, ,
. haud parum attulitadiumenti. Ineunte anno mii- ;
****** lefimö quingentefimo nonagefimo quinto, Amu
---- rathes rurcarum tyrannus,Selym filius,Solyma- ,
ni nepos , anno ætatis duodequinquagefimo,in ,
.- - magnis pleuritidis doloribus vitarn imperium-, {
>; que finiuit. Mors illius totos decem dies ccculta ]
- - - - -

taeft, quoad filius eiusmaximtis natu, Mahume- ,

tes nomine,qui tum in Amafiaerat prouincia,per |
celeres equos Cóftãtinopolim accerferetur.Vul ]

gus enim,multi etiam procerum, cum maxima Ia- • i

, , _^ aitfarorum parte,minimo natu fauebant. erat e-' ,

niin iu£tus,clemens,beneficus,ingenio miti, & a- „
, ^ mimo fedato:quarum omnium virtutum ne vefti- > !
u^ iiia
j
gitum quidem in Mahumete apparebat;
faeua,fera,infidiofi,tyrannic?.
*
cótra om
Imperator igi
ei Mahume tur Mahumetesà bafisprin1arijs,omni populo,to ,
nes fuccedit toçg exercitu infciorenunciatus, fratres fuos cm- ' |
fratricida: nee,numero vadeuiginti, adconuiuium in patris
- - · · ·· pala
*.

, •
 • tt m h n ss p £ t a vs. . ά3
jilstititainuitat.Condicuntilli,&veniunt, nihil
malifùfpicati,mortem etiam patris ignorantes,o-
mnemque fibi amicitiam & beneuolentiam pol
Iicentur.Procedente conuiuio, funus paternum
oftenditur:tum finguli admonentur, vt patri co
mites effe ne dedignétur. Ita correpti ornnes ftrá
;ulantur,&fingulis feretris iuxta funus patris ini
omitur.Hoc modo in fratres debacchatus,patris
ixoresdecem in mare proijci,& fuffocariTman -

itfjam verò matrem in longinquam admodum,*wit

rouinciam,vtibi habitaret,3mâdat. Harum rerú b
ep.
aplaj
imaquum ad vulgus dimanâffet,Ianitfari,qui,vt
lim,labentibusrebus, apud Romanos legionarij
ilites,ius creandiImperatoris adfe pertinere ar
trabantur;armis correptis,inagnam Conftanti
Ypolifeditioneni excitant,& incondito impetu
lpalatium noui Imperatoris accurrunt. Aegrè
datotumultu,quod non nifi venia omnium de
torum propofita,fieripotuit, praefidia per om
s vrbis plateas difponuntur, circummittuntur
i populum ad quietem hortareatur. Paucos.
ft dies Imperator ante tempkim primarium,
bddiuae Sòphiæ facrum eft,régaletentorium e- *aki#
iiubet,in éoq; funus patris àdextra, nouemde- exfeqai*
I verò fratrum à finiftra collocari,ficvt vniuer
opuli oculistam trifte fpe&aculü obijceretur.
1uta eft deinde fepultura, ante funus mortui
eratoris equestóto corpore armatus obequi
t:fequebantur nouendecim filij, àfratre occi
ab vtroque latere facerdotes Turcici cum
ibus incedebant , fuo more nænias
dam & Iugubres cantilenas decantantes. V
tefmpium ventumeft , patris funus iteruid
, X a àde*
^ • .
 •,

314 r e r v m H v N e. H r §*.
à dextris,filiorüà finiftris ftatuitur,preces qdainà
facerdotib* denüttäur,ceteraq; vt mos habetTur
carum,peraguntur.Curatis funeribus,nouus Imp.
Mahumetes incredibili pópa & maießate,cü pri
moribus,& honorati(fimo quoque eft fubfequu
tus,& acclamaute multitudine, Imperator faluta*
tus: inde fuis omnibus funebreepulum dedit, in
quo tumultu orto,aegrèà manibus fuit tempera
tum.Hic quafi typns fuit futuri Mahumetis Impe
rij. Interim noftri Vaciam expugnant: Tranfyl
uani & Valachi Sinani Baffae , domum redeunti,
praedam omnem quam inHungaria corraferat,ad
imunt;duodecim Tartarorum milia, quos Turca
in Tranfyluanos,Valas hos & Moldauos, eò quòd
' rwegmale à fe defeöffent,côcitauerat,fundunt, caftella quae
•ccepti. dam ad Danubium,rotumque traétum Bodrogien
fem fiue poteftati fubijciunt. Quonìodo Crecoui
tius Caefaris ad Sultanum. Orator tra&atus fuerit,
* fupra di&ufn eft. Eius minißri aliquot Belgradi
adhuc detinebantur. Defunéto igitur Amurathe,
sinanes pe- Sinaneseos adfe vocat, & impudenti mendacie
cis tra8asi heri veneno fublati infimulat,dicens , & Deo &
s^emfi* Caefari huius fceleris poenas daturos effe. Quod fi
uo degatus adhuc viueret,voluiffe feeum,vti nunc e
ius famulos,liberum dimittere: neque enim alio
\ confilioCrecouitium à fe Conßantinopoli abdu
&um, quam vt eius operain negocio pacis, inter
Sultanum fuum & Caefarem faciendæ, vteretur:
Quum autem ille iam fato concefferit, vellefeei
usfìmalos ad Cæfarem mittere,vt indicent, man
datum fibi effe à Sultano,vt primo vere ad Vien
nam Auftriae obfidendam proficifceretur : cuius
expugnationem multò quam lauriai faciliorena
fibi promittat.Hicpoteftatem Sultani ex praeteri
- - - torum
 I.1 b a a* Se p r r M v s. $*f.
1 f:; faecul orum memoria, & rebus terra mari
ue,geftis mirum in modum amplificauit: deinde
in Germanorum mentionem digreffus,ea effudit
conuicia,quae ne audire quidem animus genero
fus fuftineat.Tandem ad propofitum reueifus,vi
deri fibi,ait,confultiffimiìm effe Romano Inipe--
ratori,vt tempeftiuè,& priufquam Sultani exer
citus educatur,ea confilia caprat,quibus pax pro
moueri poffit.His diétis, Budam eos deducendos .
carat, vt ibi cum filio,Graeciae praefide, ibi func :
commorante fùfcius hac de re colloquerentur.
Qgò quùm veniffent,mox Beglerbegus eos ad {e
accerfiuit,& inter alios fecretarium Crecouitij in
conclaue introduxit,vbi initio, prgfentibus mul
tis proceribus,& magni nominis Turcis, multa de
iniuria defunéto oratori Caefareo eiufqne mini
ftris fa&a,loquutus, in eum * tandcm fermonem
digreffus eft,vt diceret fibi hanc iniiiriam femper
difplicuiffe,& fæpè animum patris follicitâffe, vt
omnes liberi dimitterentur:id tamdem impetrâffe,
vt domino mortuo,miniftri faItim ad fe mutteren
tur.Spem deinde ipfis fecit, fore vt propediem li *-
bertati reftituantur.Interea vnus illorum ad Cae
farem proficifceretur,& conditiones, quibus pax
componi poffe videretur, renunciaret: nimirum
fi oés arces& munitiones,àCzfare occupatae,vt Fi
leccum,Setfchinium, Noucgradum, earumque
territoria reftituantur; , fi Sifechio in Croatia
Chriftiani excedant:fi Caefar Tranfyluanis, Mol
dauis & Valachis,yt Sultano rebellibus, auxilia
non mittat,eofqué in tutelam non recipiat, fed
domino fuo puniendos relinquat:fi denique prae
seritorata annorum tributum fimul mittat, &
- X 3 dein
 3*6 ` Re R v M Hv n o. HI s r. -

deinceps quotannis ftatuto tempore ad aufaih

Conftantinopolitanam adferri curet. Hae condi
tiones,ceteraque quae a&aerant, fcripto compre
henfa,nobili viroBerlingiodantur perferenda,ea
lege,vt nifi intraviginti quinque dies cum refpô
foreuerteretur,reIiqui omnes capite ple&eren
tur.Vafrum certècófilium,doIogueplenum, quo
nihil aliud quæfitum,quàm vt fedus inter Caefa
rem,Tranfyluanum,Moldauos & Valachos iétü
refcinderetur:& aliorum principum animi, quos
, Deus ad defenfionem tam iuffae cauffae excitauit,
pacis fpe relanguefcerent.Iam enim reipfa expe
riebanturTurcae,quam damnofaipfis -effet rran
fyluaniae,Moldauiae & Valachiæ defeéio, vt quae
quotannis fupra decies certena aureorum mihia
in ærarium Turcicum folebant inferre: quoruin
etiam incolae,iam hoftes faéti, omnem commea
tum,omnemque apparatum bellicüm, qui Gon
'ftantinopoJi mittitür,fàcilèautprohibere aüt in
tercipere poffunt.Interea Sinanes Baffa Belgladi
omnia ad bellum neceffaria coniparat;tres pontes
confici iubet,quibus miles diuerfis locis Danubi
um tranfportaretur;omnia vndiquepraefidia,yni
uerfas copias ex hybernis euocat;arma funeftiffi
ma Chriftianis,adterrorem magis quàm ad vim,
quam Deus clementer auertit, eminus oftentans...
$ubidBerlingius cum refponfo à Caefare reuerti.
tur,cuius haec erat fumma: Redditas fibi litteras,
quibus intellexerit,quid inter CaptiuosCrecoui
tijminiftros & Sinanem B»ffam Belgradi; quidó;
inter eofdem & Sinanis filium Beglerbegum aáá
gef&ti* r*-
£*j&m. liam, Budae.
effet Caefaris mentem humiquzm fuiffe a
quàm vt paxftabilis inter is & $altanum.
- - · · £9a
-N
 E1 B £ R Se p r 1 M v s. 327
.
*onficipoffet,nihil aliud Cæfarem per oratorem
£aum, Gonftantinopoli , nihil per alios alijs
, locis egiffe,quàm vt ex æquo & bono conditio
, aes inüenirentur,quibus belhum, fubditis, vtrim
, quæ funeftum & exitiofum,componeretur.Neque.
difficilè id forè,fi Sinanes,huiusbelli fax & ori
o , fuá quoque confi!ia ad paeis ftudium refer- '
fet.Nemifii o6fcurum effe,iniuriarum initium á
£urcis fa&tuna,earumque querelas omnes, tum ab
oratore,tum à Cæfare ipfo per litteras ad Sulta
aum & fùpremum eius Senatü delatas,non modo
neglectas; aque
fed etiam cum ignominia indignionem.
contum elia s
reie&a fiuiffe. Pacis. traétat
cumSinane conceflam, Bofnienfis praefeéti info,
…
I
lentia impeditam.effe.Caefarem, nebello occafio
nem daret, duplextributum adfines Hungariae
mififfe , longoque tempore , Comari illud,
depofitum fuiffe , donec quis Sultani animus.
effet , cognofceretur. Cuius confilia omnia
-
quum adbellum fpeétarent , & Chriftianorum.
ditiones à diffufis vndique prædonibus diripe
reatur , incolæ captiui in perpetuan feruitu
tem abducerentur , oppida & pagi exureren
tur: tantam hominum infolentiffimorum pe.
tulantiam Caefari diutius minimè ferendam,
' fed arma aumis opponenda fuiffe. Praece
denti, anno parum quidem feliciter à, fuis.
pugnatum:negari tamen non poffe , pleraí
, que omnes ciades, nbn tam hoftiura viri
bus , quàm fatali. quadam limitaneorum,
praefeótorum negligentia atque etiam perfidia.
acceptas, uon fcmci ingentes Turcarum copiasà
x. 4, parua
 3*8 R e R v M . Hw w G. HI s r.
parua Chriftianorum manu fufas ac deletas : nee i
proinde eorum potentiam effe infuperabilem. ;
Falli Beglerbegum, totoque coeloerrare, fi ex- i
iftimet Cæfarem Romanum in eas reda&um ;
effe anguftias,vt quafuis pacis conditiones,aequas
atque iniquas,acciperecogatur: breui Turcas ex- !
rturos,ei neque vires,neque animum fe fuaque ,
defendendi,&fuorum infidelitate amiffa recupe- ;
randi deeffe.Vtautem anteà femper,pro innata fi- ;
bibonitate & clementia, incomparabili quoque
cum fu• damno, quocumquetempore fubditorü
fuorum tranquillitati atque commodisvnicè ftu
duerit,& ne innocens fanguis füderetur,pro viri
bus impedire conatus fit:ita ne nunc quidem à pa
ceeffe alienum.Sedante omnia oportereSinanem
omnes arces,omniaq; oppida intercepta reftitue
re,initio fa&to à Vihitio,vfquead eos qui non ita
pridem in feruitutem abduéti funt.Tranfyluanos,
Moldauos ac Valachos,populos iam ante multa
faecula regno Hungariae, támquam membra cof. ;
poriconiunâos,& poftea rebellium quorumdam ;
malis artibus ab eo feparatos.Nó effe igitur quod |
Turcae moleftè ferant,defenfionem eorumàCæfa* ■

re fufcipi:quin potius polliceri eos oportere, nú ]

quam modo diétas regiones pofthacarmis Turci- j
cis oppugnatum iri.Haec fi fiânt,& praeterea operâ ,
dent,vt iniuriaCaefareo oratori eiufque miniftris ;
fa&ta(facinusprofe&o quod omnes Principes de
teftantur) dignis modis vindicetur,& miniftri in
vincula conieéti,libertati reftituâtur;de pacis ne
gocio & certa limitum cóftitutione träfegi forfan.
poffejfin auté fruftrà omné fufcipipacificãdi rati
ûnâ, Deüaüt,qui iuftus efl Dominus &adiutor in
fefperantiü,Caefareæ MaieftatiPrincipibufjscon
- - federa
 ** • • - s ,

- MLI B E R. Sa P r I m v s. 3»
i£deratisauxiliaturum,vtiuftisaramis cauffam fu- '
samtueantur,& arrogantiam viribus fuis confidé
* tium frangant. IndeCae(ar adEle&oresPrincipef.
- äi
fcribit, nontantum ex multis locis nunciari,
fedetiam certis indicijs cognofci, quemadmodú
Turcae Germaniam inuadere,& Viennam Auftriae
oppugnare conftituerint. monet ergo,vt fuos in.
armis habeant,&fine mora auxilia conferant:qug
plerique omnes liberaliter promiferunt. Sub haec , .

CarolusMansfeldius èBelgio,vbi iam diu Hifpa- carolumy

niarum regi militârat,à Caefareeuocatus, vt Hun- feldtw is
garicam bellum adminiftraret , equitum aliquot #angariam
peditumque turmas, duéìore AdolphoScbwartzé. •*•***
bergio confcribit : & Pragum profe&us, infigni
torque aureo à Cæfare donatus, & in Principum
numerum adle&us fuit. Is initio ftatim imperij ••

fui,difciplinam militarem, in qua quantum pofi

tum effetadvi&oriam momenti, diuturno bello- `
rum vfu edoétus,optimè fciebat, ante omnia ali- '
quot exemplis ftabiliuit:& agunem multò circum
fpe&ius, quam fuperiori tempore fuerat fa&tuma,
duxit. Iam Tartaritribus diuerfis locis & tempo a
ribus,tanto numero cæfi erant,vtexinfinita quafi
multitudine,vix o&o armatorum milia fuperef- /
fent: qui & ipfi,famererumque neceffariarum in- ,'

opia confe&i, cum probro& ignominia domum rfamfflaw

redierunt.His dilapfis,MoldauiSiliftriam captam TA,
& fpoliatam,in cineresrelegerunt:Simielam inde T]A$.
yrofe&i, oppidum & arcem fuae poteftatis fece- &ori^'
unt. Oroficum,celebrem portum,occupârunt,v- -

»itanta butyri mellifquecopia inuenta, quae vel

»&o hominum milibus annuo fpacio alendis fa
is effet : ad vi&oriae cumuluma Kilecum quoque,
Galempum,Popraylam,&munitiffimam arcem
*.
'. , - 'X 5 Gargi
 a.

- £;e • R Ε R v M H v N G. ft I $ T,
•' ' ' Gargium adiecerunt. Geftius etiam Ferentius,
_ - Tranfyluani in bello legatus, non exiguam Tur |
' . . carum manum fudit : itemque paullo dofi Vala |
chi & Möldaui aliäm,quae magnam vim annonæ. |
' ac diuitein gazam ad exercitum in Hungaria por |
tabat : quorum caedem alij vlcifci cupientes, à |
Nadafto,quitum in Tranfyluania erat cum fuis. |
copijs,proßigati funt,oéto milibus ex eorum nu |
- mero occifis. Adulto iam vere , colle&is omni |
• • bes copijs, Mansfeldius Praga Viennam, inde in
Hungariâ profe&tus, prima caftra ad Vifelbur |
**. * gum metatús eft; vbi ipfe& Bargauius cum cete
* ris primarijs viris,correptisJigonibus fodere,&
: munitiones conftruere cœperunt, vt iam diffu
Mawfeldi. §'j vndiquefudoremadidi,defatigarentur. Hos
• Jifti,li Jt'*; funt reliqui omnes,nobiles & ignobiles,
„Î. cuiufcumque fexus, aetatis & ordinis homines.
res pre... Erat inter feminas nobilis quædam matrona, tri
- buni militaris vxor, quae feruile hoc opus, tam
quam nobilitati fuae minus decorum , recufa
bat, Re intelleάa, Mansfeldius fcrebem fieri
`iubet, • & in eam colligatis manibus mulierem
vmbilicotenus infodi. Territa illa, nihilque
aliud exfpe&ans, quam vtviua ftatim fepelire
tur, lachrymabili cum heiulatu, veniam preca
• tur: rurfufque, iubente Mansfeldio, exrra&a,
, multò diligentius quàm quæuis alia ex infima.
, plebe,opus fecit. Hac indußriabreui temporis
. . . fpacio munitiffimo vallo vniuerfum exercitum.
` inclafit. Ibi quam paucos aliquot dies confe
differ;pontibus fupra Danubium exftruétis , Ce
fnarum verfus traiecit, iterque ambiguum, elu
dendis hoftium animis atqué opinionibus,fem
per tenuit:Tatáq;aggredite vellc fimulauit, quo
v. ** * Stiigo
 N - - -

* * * r R s R p T r M v s.* 33*
£trigonienfes de obfidi6ne ac*firmando praefi
diomihusfollicitos,faciliusinuadere poffet: ipfe
etiam, idoneum quafi metandis caftris locum ex
ploraturus,obequitabat. Tandem praeter omnem ,
vulgi opinionem mutato vniuerfo caßrorum or- -

dine,*dStrigonium ipfis Calendisiulijcopias v- sirige-.

niuerfas duxit, & fumma cum feßinatione atque jìì;
folertia quamprimum vallis, aggeribus, atq; fof. *.

%is defignatis, per militem muniri caftra curauit.

Palfio interimGocarg oppidi,quod contra Strigo- -

nium eft,occupandi,negocuim dediwFauit in hoc * *

fortuna Palfio, itemque ipfi Mansfeldio, qui pri
.mo fatim aduentu Rafciorum vrbem, à Turcis
' ' metu defertam cepit, & præfidio Gallicano com
muniuit. Operofior fuit arcis , & aquariae vrbis
oppugnatio, quae quum ad exitum vfq; fulijpro
traheretur, magnae interim Turcarum copiae ad
Budam & Paeftum confluunt; quorum omnium
num idemque erat propofitum,vi & ferro fibi vi- -

am in vrbé aperire, & obfeffis folatijaliquid ad- ' .

•ferre.Mansféldius horum certior fa&us, & inter
/ ceptis praefe&i Budenfis literis, ecquod effet ho
ftiú propofitú edo&us,vias oés,quà venturos eos
fciebat,obfedit:hoftes nihilominus opinione ci
iius permontana interThomae & Caroli montes,
progreffi;ad Rafciorum vrbem penetrârunt, ibiq;
ordines inftruxerunt. Chriftiani tam fubito ho.
ftium aduentu nihil territi, fuam & ipß aciem
difponunt,hoftemque ad foffas vfqiia prote&tant.
Interim Palfius fuos montem circumducit abvno -

1atere ; Schwartzenbergius fuos ab altero, vt non

pugnam tantum fed fugam etiam hofti efficerent _,
periculofam. Hinc vtrimque figna canunt. Bar., rwc4 fua
esiissuasaussiacuitussis; dii acc«dù
- - w QQ£0
 __ - - 1 -

33s. rr r v w Hv N o. Hrs r. , , ,
o&odecim tormenta campeftria in eos contor
quent : quorum tamen omnium i&us irriti aë
rem verberârunt. Inde arcubus& fagittis expedi
eis, denfiffimo creberrimoque telorum ia&ua
thera obumbrabant. Contrà ferenrarij Germa
mi, grauis, & Valones, leüis armaturæ equites,
lamdes plumbeas fine intermi(fione in hoftes
' fpargunt: gladijs inde,lanceis,omnique annorum |
I É resgeritur. £t coelo clamor : bombardarü ;
ulmina,armorum firagor,tympanorum ftrepitus, 1
tubarum clapgor, equorum hinnitus, vulnerato .
rum gemitus,pereuntium quiritatus,vndiqueter |
ribilem,& Martis&mortis imaginem repraefen |
tant. Incredibile diâu efi, quam breui temporis |
momento magna hominum perierit multitudo.
vix enim ad dimidium horae fpacium hoftes con
ftitere: multa tamen milia funt trucidata.Quum |
itaq; vi&oriam in Chriftianos inclinare viderent
Turcae,in fugam fefe verterunt,& triginta fextor
menta hofti in praedâ reliquerüt. Magno ad vi&o-
. \
riâ hanc adiumento noftris fuit,Ioannis Medicei.
induftria, qui peritißimè difpofitis machinis,&
fcitè in hoßilem aciem dire&is i&ibus , maxi- .
mam eorum dedit ftragem. Fugientes Palfius&
Schwartzenbergius, qui anguftias itinerum oc
cupârant , exceperunt; „ita vt pauci incolumeę
fuerint elapfi. Beglerbegus è monte confpe&a
fuorum fuga , fugit & ipfe. Praeter interfe&os,
quorum ingens erat numerus ( quidam enim.
milia quatuordecim caefa prodiderunt ) capti
funt Begi duo , plurimi magni nominis & au
&oritatis praefe&i , viginti feptem figna mili
taria , aliquot. centeni cameli & muli, pecu
- aiam.

: '
 * flr b s a sm p ri w w s.
aiarn,cômeatum,puluerem, aliaque adbellum ne
ceffaria portantes: omnia denique illorum tento
ria, & quidquid in eam expeditionem attulerane
Turcae,fuit interceptum. Praeda fanèdiues,&fpo
lia ampla. Tanta enim erat ihter eos trepidatio,
vt Ianitfari paffim, le&iffimorum militum genus,
è calonibus& lixis occiderentur, autcaptiui ab
ducerentur: quod fi nox& imber non obflitiffet,
fugientefque texiffet, adinternecionem omnis e
xercitus dele&us fuiffet: tantus nihilominus fuit
in noftrorum animis pugnandi ardor, vt contem
tis omnibus periculis, Budam vfque palantes fint
/infequuti. Ex Chriftianis pauci defiderati funt;
in vno tamen propugnaculo circiter quinquagin
tavulnerati. Nam feruente maximè pugna,obfef
fi in propugnaculum,quodfecwsflumen erat,eru
perant, magnamque illiuspartem iam occupârit:
fed noftri, refumtis animis, rurfufque expugnato
loco,hoftes omnes,qui intus erant, pecudum ritu
ma&arunt. Vtroque hoc confli£tu , centum &
quinquagintaTurcae in vrbem irrepfiffedicuntur.
Germanorum quam
fartavi&oria, Hungarorum,&
Mansfeldius quingentos
turmas aliquot tam magna ta- l

currus in hoftium caftramifit: qui in montana ad taprads,

montem Carolinum profe&i,in caftra venerunt,
ab hominibus deferta, fed commeatu, tentorijs,
veftimentis, impedimentifque omns generis, ap
-paratu etiam bellico infructiffima: quae omnia
çjuadrigis bigifque impofita, in Chrißianorum
caftra funt tranfüe&a. Inuenta funt tentoria fex
centa, quorum multa paano damafceno & feruo
fuêre fuffulta, & taeneis fegmentifque aureis di
ftin&as pocula quoque& alia vafa argentea &
deaurata non pauca;pecunigvis non serunt:
i\o
 - ^ - t • - • --- _ -
J - -

§¤ r £ R v M H v N G. ffr s f.. -

$â, aulæa & periáromáta conchyliata plurimę

camelorum & afinorum magnus numerus.- Bus.
denfis præfe&us media noéte cum viginti equis
Budam redijr,& poft eum Vefires Baffa, lethaliter
* vulneratus:quibus vrbem iagredientibus,auditus
- vndiq; eft miferabilis plan&us atq; heiulatus,ea
- rum mulierum,quarum mariti in proelio cecide
runr.Mox huius tam memorabilis viétoriæ nun
cium ad Archiducem Matthiams archiftrategum,
viennam,vbi periilos dies agebat,perferri Nians.
feldius curat: illoq; iubente, tépla omnia aperta,
&fupplicationes per vrbé habitæ süt.ApudStri
onienfes interim in tanta Chriftianorú íætitiais
É; metus,eaq; animorum confternatio, vt preti
ofiora quæq; conuafare, nauibufq; impofita Budá
flumine dimittere decreuerint:quo in conatu mul
\ tiè fuperiori oppido in inferius cómeantes inter
fe6tifunt. Poftridie Mansfeldius Pajfium cum in
terprete ad vrbem mifit, vt deditioré poftularet,
s»;»»#a, Faâa colloquendipoteftate, Palfius cgmmemo
ditio poffu- rat quanto in periculo verfentur: auxiliares quas
iwar:' ' exfpeétabant copias cæfasiam effe,caftra occüpa
:- ' ta,nouafubfidiabreui non poffe mitti:fana igitur ` `
_.…. confilia ample&erentur, neq; vitam fortunafq; o
• fànes in extremum adducerentelifcrimen. Aéturú
fe cum Cæfare, eiufue legatis, nullus vt laedaturs •
fed omnes vnà cum impedimentis falui & in-'
- columes dimittantur, & fi neceffefit,cum infig
ni & fideli comitatu in tutum deducantur. Ad
, haec obfeffi viriliter admodum refpódent: quin
tam iam feptimanam in obfidione hac Chriftia
nos agere; tres adhuc alias exfpeétandas ; intra
quas fi aon noua veniant auxilia , tamen tuni
squoque de defendenda magis quàm tradenda
hofti
 *. 1 4 m r. ss p r 1 M v s. : 399.
ί heftibus&rbe cogitaturos, nec inde, nifi pedibüs, .
bituros.
extrahantur,a Dum haec adStrigoniu m
geruntur, Nadaßus& Herberftenius,qui Stiriae& , ,
Sclauoniae fiue Vindifmarchiæ præerant, ad decé ... -
armatorum milia contraxerunt, & Babotiam ce- Babatia à
lebrem munitionem,tribus à Sigethe miliaribus chriftianâ
fitam obfederunt. Praefidiarijviribns fuis diffifi, *******
ignete&is inie&o,clanculum excefferant : noftri ,'
verò accurrétes,reftin&i incendio,locum adhuc '•
poenè illaefum, fuae poteftatis fecerunt. Ingen
tæ hic funt machinæ bellicæ trigintafex, omnes.
; Maximiliani primi fumtibus quondam faétæ. -
babotia recupcrata, fanum diui Martini ijfdem ite*qae •
aufpicijs, eidem fortuna noftrorum ditioni eft,** disi
| adie&tuna ;. hifquelocis reßitutis , iter Sige M4rtihis
thum vfque apertum. Septimo Augufti ex om
nubus propugnaculis , quae MansfeldiusadStri- ` -

gonium excitârat, vrbis muri vehementiffimé

concutfi, pinnae deieétæ, loricae difturbatæ, om
niaque ad oppugnationem neceffaria expedita ,-

funt. Laborabant obfeffi omnium rerum pe- 1

nuria : nec ferè vllum praeter exiguum tritici, -

hordei & carnis eqain*, habebant commea

tum , Palfius itaque Mansfeldij iuffu duos
nobiles ad vrbem mifit , quicum ipfo praefe
&o Ali-Bego co!loquerentur . , Begus itaque
grandaeuus , canus humanufìue vir, lanitfaro - -^

rum Aga comitatus, ad legatos venit, verba eo- _ „

rum auditurus. Hiclegatorum alter: Clemen- Palfiupra
tiffimus Dominus meus Palfius , inquit , fàlu- f* am £tr
tem tibi optat, Princeps magnanimè: quumque $j£
se fortem & prudentem agnofcat militem ,-ici- „ÄÄ'
atque te miferos captiuos humaniter habere ; „T°
tui ob infra&am animi pertinaciam miferetur:
w ' ' quum
-
 • ' ` - .•

, . 336 R r R v M H v N G. HI s r. ;
-

„ quumque nihil iam aliud vel fpe&are,vel exfpe

„ &tare pofitis,quam interitum & mortem praefen- '
;
„ tiffimam,vos vicinitatis amore fideliter monet ac
„ hortatur, vt, fi te tuofque conferuare, & à mortis
„ periculo tueri velis,ciuitaté hanc cum omnibus
\
„ ad eã pertinentibus illius tradas poteftati.Cui Be
,, gus ciuiliter admodí refpondit:Oratio,inquiens,
„ tus,tuiq; domini petitio fruftra equidé corã nobis
4li Begi vi proferütur.Dic auté verbis meisPalfio, me illi ne
rilùreffom- minimü quidé lapidé ex vrbis huius murispoffè
fe gratificari. alterú.n. pedem nunc in cymba Gha
» rontis habeo, & canosiftoscapillos,cú laude &
», gloria nominis mei in fepulcrum inferre cupio.
•, Sed & certaindubitataque fpes me fuftentat,po
•, tentiffimum meum Imperatorem, eiufque lega
•, tum Sinanem Baffam, minimè mihi defuturos.
», Quin etfi auxilijfpes omnis praecifa effet , adhuc
», maturè deliberare mecum vellem, vtrum hâc vr
»* bem dedere expediret : à cuius conferuatione o
»' mnis laus, honos & exiftimatio mea dependet.
» Quod enim praemium alij, qui ex vtraque parte
» tam facilè vrbes,arces,&oppida tradiderunt,con
» fequuti fint,multorum calarhitofus docuit exitus.
» Fruftrà igitur falutem deditione quæfiero: &
» fi vel maximè iratus,hinc mihi meus Imperator,
» pepercerit; paucorum tamen annorum ad vitam
•• acceffionem tanti,fìciendam minimè exiftimo,
» vtpropterea tam turpem & genti,& nomini meo
» inurere notam velim. Hoc refponfo ad Manf
feldium relato ;* fummis viribus inferius oppi
oppidum, 4 dum fiue aquaticum à noftris oppugnatum, tam
quaticum
frigonij ex
demque expugnatum eft , ;?edita Turca

pkgwa/wr. rum ftrage, nullifexui, nulli aetati, nulli ordini

homi
 1. I ■ ■ ■ SE P r I m v s. ~ 38* . .^
] hominum furor militaris pepercit. Arx reftabat: —
" in quam Ali-Begus fefe cum reliquis militibus re- . .
cepit, tanta ad extremum vfqüe fpiritum erga
Iniperatorem fuü vfus fide, vt vitam profündere
quam addetrimentum Othomanici regni quid- ^ '
quam committere maluerit. Grauiter interim .

| coepit £grotare Mansfeldius. Traxerat morbus

originem exeo,quod proeliofupràcommemora
to fefe obequitando,militefque exhortando,& in
hoftem impellendo,nimium defatigauerat,totuf
É aeftuans, auidius biberat. Hinc nata eft initio
ricula quædam, quam excepit dylenteris. In- w-f.us.
grauefcente igitur morbo, medicivt aërem mu- um …
taret, & tantifper à tumultibus & curisbellicis coarabit:
animum fubduceret, fuaferunt Comarum itaque
1 ad curandam valetudinem feceffit : litteris ve- eoquesori,
| rò Viennam miffis Archiducem Matthiam,vtip- tw xiv,
fepraefens res infpiceret, euocauit. Tandem vi aag*i.
morbi remedia omnia fuperante, è viuis excef
fit, Princeps longiori vita digniffimus, Eâ verò
] viausin rebus omnibus, quæ ad obfidionem per
'l tinebant procurandis & difponendis vfus eft
'| indußria & dexteritate, vt licet in extrema re
] rum omnium inopia partinaciffimè fefe defen
derent praefidiarij; tandem tamen, fecundò iam
., Bego,
eaefis auxiliatoribus, duobufque praefeétis, Ali
& Ianitfarorum Agaamiffis, dedêre fe,ar
cemque coaéti* fint. Hoc modo celeberrima
inferioris Hungariae vrbs , ad Iftri & Grani
* conßuentem fita (vade Strigonium, quafi Ißro
* granium quidam diétum volunt ) poftquam
* quinquaginta iam tribus annis fub crudelibar
* barorum imperio fuiffet, Chriftianis à Deo op
* tim9 maximo
- ,
• ,
aufpicijs RudolphiYIi. Caefaris,
• . • — *. -
& im

-
, , .
,
a
 §30 w sav m • HvN 6., Hf s*.
& indußria virtuteq; Archiducis Matthiae, Caroli
Mansfeldij, Palfij, Ioannis Medicei, & aliorum,
'eß reftituta. £odem pae*è tempore, quo noftri
* Strigonium ceperunt, Turcarum viginti miliain
-r,,..;., Croati»m irruperunt,eodemque, quo ad Strig9
… ... rium ante,exitu, proclium cui noftris commife
Juver. runr. In hoc confiétu praeterquàm quod dimidia
exercitus pars interijt: Faruinarum quoque alia
que caftella, metu defert2, noftris accefferunt,
Tranfyluani quoque Principis pereos dies mul
tæ memorabiles fuerunt aduerfus Turcas vi- '
· · · · &oriae;quarum, vt & eorum quæ proximis annisà
Caefareæ Maieftatis in Tranfyluania, legatis
geftxfunt, hiftoriam nunc omittimus, peculiari
. . . jibello defcriptam eam proximè exhibituri. Re
*k*®** cuperatostrigonio moenibufque acpropugnacu
*********' li$,magna celeritate reparatis, nouiiquè, Sbine
- ceffe videbatur, adie£tis: Archidux MatthiasPal
fiiim & Aldobraûdium , Pontificiorum auxilio
rum præfe&tum, cutm c£todecim armatorum mi
libus , & mzgno tormentorum apparatu ad Vi
cegradum obfidendum præmifit. Eft ea arx
praealto monti impofita, & ad radices eius quâ
Danubius præterfuit, oppiduium eiufdem no
pminis. Locúm ilium nullis viribtis expugna
ri poffe haétenus Turcæ crediderant : & Manè
erat non oppugnatu tantum fed etiam aditudif
- ficilis: necto:mentorum vIIus Widebaty ia eo
conueiberando propter montis altitudiaem v
fus. . vicit tamen hæc omnia no£rerum foler
tia,qui incredibili labore machinas aliquot aene
as in rupem quamdam,quae arciex aduerfo jmmi
nebat,manibus pertraxerunr,&continuis iétibus
infeftando, præfidiarijs & facultatem, & 1voiun
- , • • . t2tcm
-. YLI b e R SE p r r M v s. 339
titem Omnem loci defendendi ademerunt. Qua
re&ipfis, quum auxiliorum etiam fpes nulla ia
propinquo effet , deditionem faciunt ; & reli-> ,
êtis armis atque impedimentis , difcedere iu- -

bentur. Praefidium deinde Chrißianorum in `` `

arcem introducitur, clauibus ad Caefàrem mif
fis. Tantus tum per vniuerfam Hungariam
Turcarum animos timor inuaferat, vt quæ o
lim maximis laboribus , nmultoque fanguine i. -

loca expugnauerant , turpiffimìè, etiam ne vi-

fo quidem interdum hofte , deferuerint. Ita £cę #*;
Petrinia ab Herberftenio , Eggenbergero & -

Leucouitio; fanum S. Nicolai ; itemque Seruaf

fium, loca munita admodum, & tenentibus val
deopportuna, ab Archiduce Maximiliano rece-
ptafunt: defertoribus nihilominus in ipfà fù
gacaefis. Sinanes interim ad eluendam tot cla
• |
-

dium ignominiiam,ingentem barbarorum coege

ratmultitudinem, perque Danubiumtraduétò e
xercitu,ad Moldauiam,Valachiam,Tranfyluani
amque oppugnandas, & ad Othomanidaruna im
perium reducendas properabat. Hac dere certior
fââus $igifmundustranfyluanus,alterHannibal,
ingentibus equitumq; copijs Sarmaticarum alpiú
iugafaltufq;inuios tranfcendit, hoftiq; commo
dislocis vltrò fefe obiecit. Hac eius confidentia, ;
vixtentato proelio, territusSinanes qúantum po !
teft retroceffit,&Bacareftum profugit.Eò quoque
paullopoft, occupatispriusex itinere& direptis
hoftium caßris, captoque AffaneBaffa,cum exer
:itu Tranfyluanus contendit : cuius rei Turcæ, rraw3lua
qui prædatum exierant, in caftra reuerfi, ac hoßi- nusTarca,
»us ea occupata offendunt, afpereque excepti, cedit.
juatuor milibus defideratis,ih praecipitem fugam
• 2. reliqui s
 34o R Ε R v M H v N G. HI $ r.
reliqui difperguntur.Bucareftum indeTranfylua
nus mouit;& inde quoq; Sinanem exegit,oppidú
quein poteftatem,nullo cum fuorum damno rece
pit:miffifque aliquot equitum turmis,nultos in i
tinere fugientes Turcas interfecit: ipfe cum vni
' uerfis copijs Sinané perfequutus, Girgium venit.
Sed ante quam adueniffet, Sinanesre cognita Da
nubium verfus caftramouit : quem quum tamul
• tuaria fuga traijceret,ponte foluta & fraélo, mul
ti Turcae fubmerfi in aquis perierunt. Sinanesipfe
in infulam quandam, vnde fuperiori anno Chri
ftianos expulerat, delat*, maximo erat in vitae pe
• riculo:fed no&is tandem beneficio cum fcapha in -

tutum euafit. Tranfyluanus inde,fortunae râ pro

fperae inftandum ratus, G rgium obfedit, & pof&
' aliquot dierü oppugnationem vi in poteftaté re
degit 5 Sinane hæcomnia ex aduerfa Danubijripa
fpectante,& ne quicq â impedire conante.Paullo
poft Vihitiü oppidumCarolftadieofes praefidiarij
diripuerunt,arx veiò fortiter defenfa,idé pericu
lüà fe depulit. His tot tantifq; cladibus offenfus
imperator AMahumetes, atq; ira & indignatione excädefcés,
T. vicw quem in abfentes nópotuit, in praetentes Chrifti
cmriflianos anos effudit furoré: captiuos Belgradoaddu&tos
inhumani miferis modis vexauit, ädtriremesvalidos vndiq; ,
iri iradafs conquifiuit: tandé Conftantinopoli omnes Chri.
ftianos&Graecos coelibes eiecit.Duae ad hoc cauf.
fae eum impwliffe aeftimaptur : primò fames, quae ,
in vrbe atq; adeo vniuerfaTurcia graffabatur; de
inde {editionis metus. Videbat enim continuis
vi&orijs Chriftianorum animos in meliorem
fpem ere&tos, ad libertatem afpirare. A Perfis
quoque motum aliquem vehementer metuebat.
Qgare fiaesfuos limitaneafq; ciuitates&arces va
• :
•*•. - -
.• lidis
 Lr B e R S £ P r I M vs.' ' 341
lidis firmauit praefidijs:mandata quoq; perAegyp
tum,perq; orhnia loca finitima mifit, quibus oés.
Iudaeos qui arma ferre poffenr,confcribi,&in bel- 6*-Iudgor.
i lum contraChriftianos educi iubebat.ld quü non- -

nulli priuilegia fibi conceffaallegäres, facere re

cufarent; à Turcicis adminiftris partim interfeéti,
partim omnibus fortunis funt fpoliati : alijverò '.

fe vitamq; fuá magna vi pecuniæ redemerunt. In mDxcvr ,

hoc medio belli apparatii,Sinanes crudèlem vlti
onem animo agitans, ardentiffima febri exftin
g-itur: ei à Sultano Ibrahimnas Baffa furrogatur, ,
Ferathe anteaSinanes calumnijs oppreffo,&ßrä
gulato. Hinc variae noftris plerumq; felices,Tur
cis aduerfae,vtrimq; fa&ae fùnt excuífiones: rarta
ritamë per agrum. Temefuarienfem ingentia da- .
mna dederüt,fuperiores aliquot clades vlti. c!if- cliffààchri
fam interea maritim*m Dalmatiae vrbem,noftri ffianis occw
ILeucouitio duétore per infidias occupant: quem, patnr.
vt & Lippam,paullo ante à Tranfyluano occupa
tam , omnibus modis receperare ftuduerunt.
Q;ium armis non fuccederet; pecunia res tenta
ta fuit, & paullo poft militum auaritia munitiffi
mum Dalmatiae oppidum denuo in hoftium po
teftatem venit, cæfis vtrimq; plus minus fex mili
bus armatorum.Melior fuit Lippae fortuna: quam
itidem à Turcis obfeffam Tranfyluanus metu &
periculus,profligatis hoftibus,liberauit. Exeunte
Maio, anni milIefimi quingentefimi nonagefimi
fexti,praecipui è Turcistotius Hungarig plagiarij,
& raptores Sambuci medio inter Albam regalem Lippam fe*
& Búdam itinere conuenerunt,confilia äd perdé fí obfidis
dasChriftianorum res agitaturi.Huius rei certior, Turca. ^
fa&tus Palfius,copias quafcunq; potuit celerrimè
contraxit,& eo profectus, locum magoa conten
- - - ' * 5 Y < tione
\ - -
-

- -

, (
 34* R r R v M H v N G. H I s r.
tione oppngnauit. Finem pugnæ cafusfecit. Igne
enim forte fortuna in turrim, in quapuluis affer
uabatur,delapfo, tanta vis flammae fubito arcisæ
dificia ita inuoluit, vt breui momento miferum
in modum conuulfis ac labefaétis fundamentis,
omnia corruerint,& in ruderafubfederint.E prae
i fidiarijs vix quifquam euafit; irae noftro milite,
multis laboribusdefatigato,indulgente. Poft haec
Temefuarum obfeditTranfyluanus: fed re infe
w
{ta difceffit. Non tamen infruétuofa ea fuit obfi
< dio: fiquidem ingens Tartarorum numerus, dum
incautius hoftilia caftra iuuadunt,caefus fuit.Iam
auxilia etiam ab Imperij Principibus miffa, in
Hungariam peruenerunt, pofitifque ad Vaciam *
caftris,oppidum à praefidiarijs defertum & insen
stagnaà fun offendunt. Noftri reßinéto incendio, loci
£%rjfiani munitiones reftaurant : impofitoque praefidio,
capta; Hatuanam inde caftra mouent: qui locus noftris
\
anteà fæpè magno fuerat impedimento. In eoi
£. oppugnãdo, nullum laborem recufare,nul
um periculum fubterfugere conftituerunt.Lentè
tamen & difficulter admodum obfidio proceffit;
' propter & valli firmitatem,& præfidiariorü per- .,
tinaciam,qui auxiliorum fpe freti,nullas dedendi
fe conditiones adaures admittere voluerunt.Tres
in partes caftra vniuerfa erantdißributa, vt tanto
facilior vndique effeteppugnatio: nihiique que.
hoftibus detrimcnti aliqüid inferri poterat, fuit
intermiffjm. vicefimo fecundo die Äugufti è prg
' fidiarijs ducentierumpentes in caftra Chriftiano
rum,magnam ftragem ediderunt, multo maiorem
edituri,nifi equites noftri opportunè reliquis fup
petias tuliffent. In hoc confliétu Greifius mili
vtrm tribunus interalioscæfuseft: cuius milites
- - ornnes,
, \ .' - -

\
1

.
 .- E1 B E R SE P T f M-w s. : 343. .
smnes;quodpræfe&üfuum nonfatis fortiter de
£endiffent,ante folis occafum caftris exire, & fe
paratim tendereiuffi: poftero vero& fequentib*
aliquot diebus duplex fèpimentú conue!!ere,fof
famq; materiainie&aexplere iuffi fiunt: idq;ab il
lisbreuiperfe&um, Turcae vbi animaduerierunt,
pluribus iam locis aditum patefa&um: demifsè
admodum ijfdem, conditionibus, quibus antea ;
$trigonienfes deditionem obtulerunt:quaetamen
acceptae noafunt; immo omnibus mulitibusfub
'poena capitis interdictum fuit,ne quis cum hofte
colloqueretur. Ioannes AlbertusSprintzeftenius,
•£abricenfispræfe&tus tria nauigia ad oppugnatio
-nem miro quodam artifieio praeparârat: ab vno.
latere trabibus craffifque afferibus in magnam
altitudinem exfurgentibos munita; fupernè ro
baftis affamentis concamerata, boum tergoribus.
alutaque contra ignes gifìies teâa. Septem
bris die tertio nauigia hęc in fluuium Sagiuam,
qui oppidum circumluit, & ad Solnocum in Ti--
bifcum exit,fubie&isrotis demiffa funt,& à terra
fimul quatuor locis oppugnatio fa&a. Tan- •
dem inter horam quintam & fextam vefperti
nam eiufdem diei,oppidum viâ noftris expugna
tuta eft. , Miferabilis ibi captæ vrbis fuit facies,
vi&oribus, Valonibus præfertim , promifcuè in
omnes, etiam fùpplices,& proieétis armis vt vi * »•

uere liceret obfècrantes, faeuientibus. Tanta

hic quorumdam fuit crudelitas, vt etiam prae fw45. *i*a*
- gnafitium, diffeótis,
Fentur: mortuis fetus nonnulli,
quoque in vtero non
confpice
mem. ßg*£!ii* I.

bra tantùm , etiam ea, quæ obfcenitatem ha

bent, amputârunt, fed cutem, etiam detrax<-
/
ruatJorainde,ligulas,
v. A* T - ~
ma;fupiaq;
. Y
confi:ientes.
- 4. Hans
-
-
_^ ^

- --
 - 344 r * R v m H v N 6. R r $ r.
, , ' Hancplus quam barbaram immanitatem hocti.
tulo poftea excufare conati funt, Voluiffe fein
hoftes pertinaciffimos, tam atrox ftatuere ex
emplum , vt pofthac melius, de CHR1STO,
Chriftianifjueomnibus&fentirent,&loqueren
tur, Quodquam fit friuolum, quamqué abfur
dum etiam, quiuis facile intelligit, Perierunt
in hac expugnatione ex hoftibus triacirciter mi.
' lia ; è noftris o&ingenti: praeda ingens omnis
generis, praeteream quam ignis inter ipfam pu
gnam exortus abfumfit, reperta. Ceterum quum
paullo ante, poftridie fcilicet Calendas Septem
£*?***•* bres, Sultanus Turcicus Belgradum, in Budam '
£, cum ducentorum milium exercitu, & trecen
*"**** tis machinis campeßribas perueniffet : Chri
ftiani verentes, ne Hatuanam ex improuifoado
riretur,& praefidium non fatis ab omnibusrebus
inftru£tum opprimeret, parique crudelitate vl
cifceretur : exercitum inde abduxerunt,& Vaci
am caftrametati funt, Et quanquam Archidux,
antequam Hatuana difcederet, feptuagintospe
dites, &equites quingentos ad oppidi cuftodiam
reliquiffet : tantus tamen inter eos terrorexortus
eft,vt oppido poftridie incenfo & reliélo, inca
ftra ad fuos redierint, Eum locum, ruinis om
nibus reparatis , Turcae pofteà multo diligen
tius quàm antea communierunt. Interea ab
p„„, exploratoribus cognitum eft , Turcarum {m-
<rjj. peratorem iter Agriam verfustenere. Is verò*
fira ejus ad
άr:
noftros vndique diftineret , Bofniae praefidem
Petriniam obfidendam mifit, cum viginti
' milibus armatorum. Stirij igitur & finitim*
geates, colle&is omnibus viribus , ad •;.
- wię

/
 - ILI » E R SE P t I M v s. 349
fùis ferendam Petriniam itidem magnis iti
meribus contendunt : fed quum in tantâ cele
ritate exiguum apparatum bellicum fecum ap
portáffent,necmateriam ponti faciundo idone-*
am ad manus haberent,per quem copiasColapini
traijcerent: Siffechium digrediuntur, vbi Croa
tiae Banus fiue praefe6tas iuridicus pontem tumul a.

suario opere conftruxerat.Hoftes Chriftianos ra

ti fugere,Colapim incompofito agmine traijci
unt,& in noftros impetum faciunt;quem illimox
expeditis armis,inftru&ifque ordinibus non for-.
titer tantùm excipiunt, fed fundunt quoque fu
gantque,&in Colapim præcipites Turcas agunt. quicaf.
ÌHuius vi&oriae famatafitam in Turcarum cáftris
excitauit trepidationem,vt copijs magna ex parté
dilapfis,folus bofniéfis cum equitum aliquot mi
libus,& exigua Ianitfarorum manu remanferit.
Poft proelium hoc Chriftiani Siffechium eodem
die profeétifunt:ibidemque perpontemè ratibus ;
inftru&tum,exercitum traduxerunt,eo confilio, vt
hoftes in caßrisinuaderent,aut cum obuijs aequo
proelio decertarent. Petriniam proficifceptibus
fylua tranfeunda erat:per quam quum inftru&io
agmine incederent,& iam dimidio ab vrbe milia
ri abeffent : Serdarem cum o&o equitutn, pe- .
ditumquemilibusobuium hsbuerunt. Statim fit
pugnae initium:in qua quum vtrimquealiquot ce
tidiffent,tandem noftrivi&tores euaferunt. E ca
ptiuis cognitum eft,Turcarum caftraplanè deferta
effe;rormenta,omnemqueapparatum bellicum a
liò tranfportatum. Initio id credi non potuit: re
pofteà verò comperta,laeti noftri ad caftra prgfè
ái funt,quae vacua inuenerunt, oppidumque iam
omni hoßiam metuliberatum funt ingreffi, Ad
Y § • alia
 346 R Ε R v M Hv N G. HI s r.
alia quæ fequuta funt properanti fcitum ilhudve
teris cuiufdam Philofophi occurrit, Deum facere
item vt caupones folent, quivina vt veudant, tur
* bant,mifcent,diluunt,neccuiquam viui fimplicis
donant cadum:itidem illum in vita mortalium
numquam fortunam fimplicem cuiquam dare;fed
- _ temperare fata læta triftibus.Sed quum hóc, in o
Q4griaobf- mnivita,tum maximè rebus bellicis locum habet,
detw*t*r verumque effe deprehenditur.Quamquam Bofni.
**9* enfis reinadPetrihiam infelicitergefîèrat.Turca
f* rum ImperatorMahumetes nihilominus cum im
- menfiscopijs progreffussAgriam, vetus Hungariae
oppidum,& Epifcopatu nobili obfedit. Præfidia
rijvrbeincenfa & reliéta in arcem fe recipiunt;e-
*amque contra primos aliquot hoftium inful
tus ftrenuè tuentur. $#, verò & ipfa vehe
menter oppugnaretur:fruftrà reclamantibus prae
fe&is Terskio,Niaro Pauli,& Kinskio, & pofitis
genibus ad conftantiam exhortantibus, deditio
nis confilia agitabant:quam duae inprimis res ac
celerârunt.Primum Italorum quorumdam perfi
dia,qui ducenti & quinquaginta numero clam ex
arce elapfi,abieétà(heu fcelus!)Chriftiana religi.
' one,moresTurcarum,facra & leges profiteri non
dubitârunt. Non vulgarem hæc fociorum defe
&io militum animis metum incuffit.Sed&hoftes,
e expletafoffa,propugnaculum exterius, quod arci
prætendebatur,fecundum iam expugnârant,& ab
ea parte obfeßos vehcmenter vrgebant.Apparuit
tum,quantum detrimentem locis etiam cetero
qui munitiffimis adferant propugnacula non me.
ceffaria,vel loco nuncius idoneo exftruéta : qui
error Fam>gaftam qaoque nobiliffimam Cypri
* vrbem,
 '£1 B e R SE P r 1 M v s. ' ,347».
vrbem,perdidit,Scriptis deditionis legibus vt fci
licet praefeéti viui,commutandis captiuis, trade
rentur; praefidiarij cum impedimentis omnibus,
gladijs täntum armati,difcederent:noftri decimo
tertiodie O&tobris,bis mille circiter numero, A
grienfi arce excefferunt:fed non longè progreffi,
in latiffimo quodam campo à Tartaris & Turcis
icircumfufi & occifi funt, & horrendum in mo
r: dum laniati,faeuitiam quam in Hatuanienfes an
teaexercuerant,exprobrantibus.Plerifque Turcis
haecfuorum perfidia valdè difplicuit: Affamem
r queBaffam,& Ianitfarorum Agam praecipuos eius Prefidiayi;
au&ores,apud Imperatorem fuum grauiter accu -Agrienfes
£ârunt,indignum facinus clamantes, Chriftianis àturcis
«latam fideiii non feruari, quum longè aliter in perfde vo
:$trigonienfi obfidione ipfi fuerinttra&tati: me cifi.
tum effe, ne in pofterum quoque Chriftiarii pari'
*modoin omnés faeuiant.Vocatus itaque ad Inipe
ratorem Aga , quum obieétum crimen parùm di
lueret,in fruftà concifus eft, toto infpe&ante ex
ercitui& edi&um propofitum, vt quicumque ex /
ijs quiarcem tradiderant, captiuus feruaretur, li
berftatim dimitteretur.Baffa primariuscum trib*
alijs arcem ingreffus, ante omnia ad Terskij &
Kinskij cubicula contendit ; perque interpre reri£; '®a
temeos humaniter alloquutus,'fuadere coepit, vt Kinskij cia
barbaro cä,
Mahumitanam religionem, abieéta Chrifliape, greffi*.
3mpleéterentur:magno eam rem ipfis honori, &
falutietiam fore. Hanc orationein vterque vul /

tuatque verbis auerfatus, numquam vflam

i£mtantiapud fe fore, apertè refpohderunt, vt
diuinum nomen abnegaturi, &religionem eflent ^
Prodituri. Sc inuitis arcem hoiti traditatæ,
1 -

I. - -
 348 R £ R v M H v N G., H r s f. -

nec in deditionem,fi praefentibus intereffe licuif

fet(vterque enim graui morbo toto ferè obfidio
nistemporedetinebatur) vmquam confenfuros
fuiffe. Hactam cordata in extremo difcrimine ,
'. ,. praefeétorum oratione dele&atus Baffa, bono eos
animo effeiuffit.lPoftea quum lytri incidiffet mé
tio:vterque mox omné pecuniam, quam innume
rato habebat;Baffae repræfentauit, arma & veftes
inter ceteros diftribuit,hac addita obteftatione,vt
vel in gratiam recepti,humaniter tra&arentur,aut
fi hoc denegaretur,mox è vita tollerentur. Primis
ita diebus aliquotcomiter habiti,fedBaffa iam di
greffo,in vincula non multo poft conieéti, & pa
ne & aqua cibati,miferam vitam egerunt: Terski
us in primis,qui carceris fqualore ad morbum ac
cedente,vitam paucos poft dies finijt. Eius morte
cognita,Bafta cuftodem, qui captiuos tam inhu
maniter traélârat, incarcerem coniecit,& fimili
affecit poens:Kinfkium laxius haberiiuffit: funus
veròTerskijipfe cum omni familiarium numero,
in quoetiam Kinskius fuit,vtroque crure graues
gerens compedes, profequutus, terrae mandauit;
appofito cum honorifica infcriptione cippo.Max
• imilianus interim Auftriacus& Tranfyluanus, vt
obfeffis auxilium ferrent, copias magno ftudio
, collegerant,fedcontinuis pluuijs, atque inde ite
u&isgw, rum difficultatibus
jjeiis ve hoftibus occupatamimpediti, ad Agriam iam ab
fero nimis peruenerunt.Mox
Winifìra ergo in confpe&u Turcarum pofitis caftris, quo
*w*. tidie leues faciunt excurfiones & volitationes:
fed vicefimo primo Oétobris,die res ad iuftüpros
lium protra&a eft.Chriftiani magno cum impetu
in Turcarum cuneos,quà confertiffimi erant, irru
eates,difie&is ordinibus,aciem perrumpunt,fugi
- entibus
/ *, · · ··

-
 .
r.
Lr m ■ R , Sm P r I M vs. 349* , ,
entibus machinas eripiüt: inde prædæ intenti, re
liétis fignis caftra peruagantur. Cicala Mamalu
cus,quum palabundos videret, recentibus copijs
in eos illatus,praeda graues fternit,fugar,caedit: at
que ita pulcherrimam è Chriftianorum manibus
vi&oriam extorquet.Multa miliavtrimque hoc in
| confliétu cecidiffe dicuntur; Turcarüm tamen
| caeforum maior fuit numerus, Hac partavi&oria
I multo fuorum fanguine , Turcarum Tyrannus :
Belgradum in hyberna conceffit, ibique volupta
tibus, quibus valde deditus ferebatur , indul- pari
gens,Chriftianis refpirandi, fefeque recolligen- ç
di fpacium dedit. Interea Haiducci, qui Carafe- erit A
beti,Lippae,&Lugatij in praefidijs erant,Turcis do-/
mum redeuntibus infidias vndecumque ftruxe
runt, & opulenta præda non fenel funt potiti: ...
Contra Agrienfes loca conuulfa, machinif- -

que proftrata fedulò reftaurabant; -

'^ quamquam non leuiaeis incom

, moda fames,&commeatuum
inopia obijciebat. ' •
 |

æses:sssss R. E R V M

HV NG A R IC A
R VM HISTO R I AE. '
'L I B E R ο cT a VV S.

g^, E Q_v E N T I s anni millefimi

? quingentefimi nonagefimi fepti
£ mi,initium belli apparatu conqui
£ rendo, varijsq; militú excurfioni
Èî3 bus vtrimque confumtum eft:quas
operae precium non eft referre. Conftituerat qui
dem Mahumetes , vbi primum per anni tempus
poffet,ipfe expeditionenì fafcipere, & Viennam
/ δbfidere;fed quum magna fames effet pervniuer
famTurcicam;pacis etiam tra&atio cum Perfa
rum rege,à quo nuper fplendida Conftantinopo
1im venerat legatio,irrita fuiffet:confilium muta
re,& àcoepto defiftere coa&us fait. Angebat eum
inprimis Tranfyluaniae, Valachiae ac Moldauiae
defeótio, quarum horrea & promptuaria quàm
neceffaria fuis regionibus & exercitibus effent, iã
reipfa deprehenderat. Primum igitur legatosad
Träfyluaniae regulam cum ampliffimis mifit mu
neribus,quià Chriftianorú focietate eum auerte
rent,&ad nouü foedusfollicitarent.Et is quidem
fiumaniter acceptis legatis,vtbello morâ quaere
ret,confiliaq; hoftiú exploraret: ambigaè initio
refpondit:vbi veròTurcas in procin&u iam effe,
Valachiamque,exftru&o infra Wclgradum ponte,
- ` petere
/
-
 E. - -

LI Β Ε R Οε r A v v $. 35*
petereaccepit,cófeftim colle&o exercitu eos ag
- Ę Vnüpaenè oés occidit.sed & alibi Chri- ***6lu.
ftianorü conatib* fauit fortuna. Tata.n.(Totis vul *?***•
gò)àTurcis,vtfupradiximus,annofupräfefquimi “
lefimü nonagefimo quarto occupata,io. Maij hu
ius amni in'noftrorú redijt poteftaté. Totius verò ,
' reigeft; feries fic fé habet.Bern£enius,Palfius,8e
za, viri fortes, & rei militaris periti, quum de ea
arce inuadéda cófiliü cepiffent, milites,& reliquú v.

apparatü nauibus impenüt, & Comaro fecundo

flumine dilapfi,ad Almafiâ pagüexponunt: fedvi Tata(/ue
totis fra- -

ventorü & imbriú frequëtiajmpediti,eâ no&téper £*4te

quieté ibi agüt,ità prudenterdifpofitis vigilijs, vt occwpatwr,
nulla indicia ab hoftib* potuerint deprehédi. De
media nöéte indeprofeéti,primo tres linguæ tur \ f *•••. •
cicæ peritosfortis adequitare iubent:poft hos in- .
frumétú pyrobolare(Petarda vulgò) currui eü in
vsúfaéto impofitü,vehebatur,adiunétis quifcien
teridportis admouerét,& maturèignéfübijcerét;
alijs ét,qui fcalas & reliquü apparatü ferrent. Ce
^teriàtergo fequi,atq; in omnéeuétüanimos inté
vos habere iuffi.Velotestres,quos praemiffos dixi
\ mus,Turcae excubitores inglaimâgçuiates fint, ro- ''
gát.Edo&iilli,Iaurinéfesfe effe fimulât:Budave
-nire,Solimáno Garbafiae Iaurinipraefeóto cómea
tus,ab Achihete Aga,iuffu eius coëmptos,aduehe- .
re;de via feffos paulifper quiefcere velle, Hoc re
fpófo cótenti;mädantne maneprius difcedât, quâ
arcis praefeétü(Begü)cöueniffent.Fa&uros fe pro
mittü::illudét addüt,litterasfead eundé fcriptas
kabereteas fe maneoblaturos. Durâte hoc collo•
' £go,Bernfteniuspyrobolürotis aétú, Appelli iubet:
9. vigilescófpicati;Quid inquiíit,vos currú,portis
obferatis,inpontêfubducitis?Refpódétilli, Faue s.

sefehoeinein Haiduceorum, cóúodiorem hunc

-

A' . , •
, • -
 - Rrr v M • H w N G. HI s r.
fibi foread defenfionem locum.Inter hæc adme
ta machina,& igne fubdito, horrendo cum toni
truportæ diffiliunt,ponspenfilis diffipatur. Mox
pontefoffisinie&o,per apertaintrorumpunt; alij
alibiper fcalas muros fcandunt,fuperänt. Cufto
des arcis,qui primoimpetu nó oppreffi,quà quif
- - que poterat, faluti fug confulunt: è decem qui in
foffìs fubie&as fe deiecerant,quatuor ab Huffaris
excubias agentibus comprehenfi, vnus dorfum
cafu fregerat:reliqui per arundineta, tenebris ad
iuti,elapfi.Qui reftiterant,turri inclufi, qua pote
-
rant ratione oppugnantium impetum aliquamdiu
fuftinuerunt,fedcircumuentitandem,& mukitu
dine oppreffi,advnum omnes vel capti funt, vel
interemti.Praefidio arci impofito,& de proximis
focis commeatibus apportatis,& captiuis , inter
quos Begus fiuearci praefeétus cum vxore ac libe
ris erat,abduétis,gratiaeDeo pro tam luculentavi
άoria aótæ:cuiuspraecipua laus.poftDeum, Bern
ftenio tribuebatur. Interea Chriftianorum exer
citus ad Alteburgum conuenerat,ibique poftmul
tam deliberationem ad Pappam oppugnandam
duces animum adiecerunt.Colle&is igitur ad vi
' ginti quatuor hominum milibus, Maximilianús
*®4 2 . Auftriacus,cuifummam rei militaris Caefar fra
cbri?ā, tereo anno commepdârat: Nadaftum&Colonit.
***** fium ad itinera exploranda praemittit: qui quum
in ducentos Ianitfaros incidiffent, oétoginta eorú
cæfis,reliquos,in quibus duos Agis,, captiuos ad
Archiducem,qui iam ad exercitum erat , adduxe
runt,Die decimo tertio menfis Augufti obfidionis
faétum eftinitium,quae tanto ftudio eft continua
ta,vt breui ad hoftium munitiones fit peruentum:
guibus tormétorum viconuulfis, milites aliquot
- - • immiffi,
'•
 11 b * R oc r A v vs.' ' • 3*;.
jamiffi,Morspurgio,& Rofvvurmo ducibus} fed
non fine vulneribus funt reie&i: vterque plagam
inconfli&u accepit;fed ille lethalem.Äo fämäad
üertantis Turcarum exercitus, qui obfeffis fùbfi
dio miffus ferebatur,iterü coepta eft oppugnatio,
tanta militum alacritate,vt quamuis acriter fe de- .
fendentibus Turcis,oppidum fit captum.Pr;fidiae
tijim arcem fe receperunt, in qua quadringenti è
Chriftianis captiui afferuabantur.Horum*vitae vt
parceretur,Turcispermiffum,vtcüomnibus for
tunis fuis incolumesabirent. lnterea Valones in
arcem irrumpunt,omniaq; ferre,agere, rapere im
cipiunt.Ad hos igitur continendos, Ederus mili•
tum tribunus,cum alijs duobus fignis arcé cufto
direiuffus.Turcae,Valonávim mètuentas,c6fufis
ordinibus,arce egrediuntur:quorü loculis excuf. p.,
fis,aurialiquid apud eos repertum. Valones , fpe faiiia.
prædæ ille&i,inuitis ducibus, deditiofos cöcidüt, 7 7
concifosveftibusfpoliant,& farcinis direptis,nu
daaclaceracadauera,immani fpeétaculo, relin
quunt.Baffam cum ijs qui fupererant(erant autem
j 16o.);grèferuatum,militumq; furoriereptum,de• ,
* duceré iuffus Colonitfius; & Hofkirchius cü Au
ftriacisfignis in arcem introdu&us.Vix millepaf
fusprogreffi fuerantTurcae,quum ecce turris quz*
dam,in quapulueris fulfurei magnavis erat repe
fita, tanto cum fragoreconuellitur,vt non folùm
maior arcis pars concuffa fit & labefaéìata, ve
iumetiam ducenti circiterpræfidiarijcutn multi*
Chriftiais captiuisambufii& ruina oppreffi, &
Hofkirchius grauiter velneratus.Incendium bos
quum Turcarum fraude multi fa&um fufpicarea• •
tarftatim miffi funt,qui è viaeos retraherent: ag
, nifimultisargumenti fùài 2culpam àte temgui£
v
£**®
-

-
-
 384 R ■ R w M · H v M G. HI s f.
fent,advnum oés fuiffent occifi.Cafus hic,prgter- ;
quam quod arcé vehementér deformauit,quidqd
; reliquum erat commeatuum quoq; abfumfit. Pap
.pa.vt iã diximus expugnara,reparatisq; ruinis, &
\
commeatibus nonadeò multis importatis; Maxi
/ y.kes , nilianus Archidux,adhibitis in confiJitim mili
ae Raba, taribus præfe&is,Laurin:;m aggredi decreuit, Nã
f*ffràobfi- & hyemis propirquitas, & obfefforum ieopia,
quodà commeatibus ac præfidijs non optimè in
ftru&i dicerentur,nec auxilijs facilè ob hybernas
tempeftates iuuari pcffent,faci!em vi&ori: m pro
mittebant.Recenfito igitur exercitu , Iaurwnum
ducit;nono dieSeptembris,ijfdem in locis caftra
metatur, è quibus anteabiepnium Sinanes Baffa
vrbem oppugnauerat,ac tandem aoftrorum perfi-' .
-, dia in fuam redegerat poteftatem. Praefidiarij ad
primum irnpetum quofd: in è Chriftianis,incauti
us moeaia fubeuntes,adorti occídunt. Sed in pri
misterruit omnes Mantuani ducispericulum, qui
dum paucis comitatus muris propius adequitat,
ùfuis pænè interclufus,acCalonit{jmaximè ope
ra,aegrè fuitferuatus,Turcæ vbi primum obfideri
fe animaduerterant; toto biduo intra moenia ag
geribus exftruendis intenti, fe continuerunt;quo
rum vnus præ ceteris ad eam portam,q::ae Aibam
ducit,mira altitúdine, confgeftas apparebat. Ei
tormentis impofitis in caftra affiduè iaculaban
tur.Nec minori cura Chriftiani,turres vineas, a. .
liafq; machinas muris admoliuntur, fiuminibus
pontes imponunt,foffas ducunt, omnia denique
ad obfidionem neceffària quam diligentiffimè
procurant.Interea Palfius,vt & ipfe operæ preciú
aliquid faceret, atque obfidentium conatus pro
moueret:duas cohortes diuerfisitineribus Budam
. -; ' verfus
 - t 1 8 E R dcr a v v s, . . jf J
verfusmittit,quae Turcarum copias obfeffis anxi
,- Hioventuras, vel profligarent,vel faltem certiali- £
, quid deijs referrént.Eärum cohortiü altera pau- %*?*
1ò infraBudam intrecentosTurcas incidit, qui ***
domum redituri, no&tem præftolabátur.Hos foih
no graues aggrediuntur.Centum ex ijs niors cum
f fomno continuataeft:reliquis fugâ falus quæfita:
| quibus fe recolligentibas,altera cohors füperue
nit.Ita fecundùm profligatisTürcis, Chriftiani,
praedaonufti adfuos redierunt. Hocfucceffu ala
çriores faéti,aliam,eamque maioris operæ, ador. **°
nant expeditionem.Profeéti medio interVicegra- ** *
dum & Paeftum itinere.Ianitfaris Iaurinum ituri§ ^-
obuiam fiuntjqui territi retrocedunt,. vt fcaphaé -

haéti Danubiam traijciunt,magna curii trepidati.

one.Fugientes infequuti noftriadTartarorum ca
ftra compellunt}Tartaros,hoftium fecuros,caedüt,
profligant,caftris ext;unt; magna oinnis generis s

praeda abduéta, multis infuper captiuis liberatis,

domum fe læti recipiunt.Necverò Turcæ fibi de- • r&g,
funtsmaximè verò S.Martini monti impofitú prae- ro;. TT
fidium,pabulatores,lignatores,& fi qui alijIongi
usà figniseffent digreffi,intercipiebat:& Chrifti
anorum caflris multum incommodabat. Miffusi.
!• gitur eò cù mediocribus copijs Bernftenius dü ad
arcem oppugnandam feparat;Turcae defperatalo- . . <

ci defenfione pfeuthyro egreffi, proximâ fyluam £aiia §. -

petüt,arcemq; hoftiòccupandam relinquunt.Sed ā.

i, harum omniü vi&oriarü fruétus noftrisnon fuit % '.
diuturnus.Iam enim Turcae vires in vnum contra- -

'. xerant,& ingenti confe&o exercitu,adobfidioné

foluendam propediem ituri dicebantuf. Noftri
igitur , qui viribus multò inferiores,nec cum ho
; - I. . . -- 3 x . , fisso*
-
-
-
 3*& Re r v M Hv n e. H r s r.
) fte congredi audebant,pectantâ hoftium muJtitu
dinévelut in vifcera Húgariae pertrahere, imò ia
- {Germaniae fines admittere confultü exiftimabát,
obfidioné foluüt,multis reli&is impedimétis;quo
rümaximâ patré, ne hoftibus vllum vfui effet,igne
vorruperüt,Praefidiarij,eruptione fa&a,moratores
excipiüt,aegros cöplurimos crudeliter obtruncât,
reliqua diripiunt,fecumq; abducüt. Hoc incómo
dum aliud lógè grauius excepit.Turcae.h. Comari
.Jefidentibns Chriftianis Totifae,qu«m fuprà diui.
****** naope,& nofìri militis virtute rëceptâ diximus,
s**
ύ.
exercitum admouent,&fubitario
munitionibus,magnis eam viribusopere excitatis
oppugnant.Eô
arcemChriftophorus VVeida,cum ducentis quin
quaginta præfidiarijs tenebat.Is etfi boni ducis of
ficium magna animi virtute explebat;tamen cede
re tandem,fuaeq; ac fuorum cöfulere faluti eft co
a&us.Ná & affiduè,fine viia intermiffione fulmi
nabát Turcaej& parefaâo aditu, multoties irrüpe
re conuti,praefidiariorvm virtate femper funt re
pulfi.Intereacuniculis aάis,fubte&toq; piiluere,v-
num ex arcis,Ppugnaculis diffilit, magnáq; fecü ru
inã trahit.Periculoiâ Appiore cómoti mifites,quo
rübona pars perierat,iuperftitü alijvulnerati,alij
puluere afflati, &ruina perculfi,vix fatis ad arma
tra&anda viriü habebant, praefe&o periculum o
flendunt,&ne fe vniuerfos in exitium praecipites,
monent.Cömunicatis igitur cöfilijs, no&u clácu
Jum per pfeudothyrum ex aduerfa arcis partee
greffi,magno cum filentio,Danubium petuar.In
terim hoftis fummis viribus arcem oppugnat;ac
militem per ruinas(namalterum quoque propug
. naculum vispulueris di(fipârat)immittit.vbi ve
rò arccmdefenforibus vacuam, feq; elufum ani
• - maaduer
 1. I ■ ■ r . Oc*r A v vs. , 35?
' \
•maduertit;ad praedam intentus miles vndiq; dif
currit,quae tamen exigua admodum fuit,omnibus.
à præfidiarijs anteqaam exirent, machinis praefer
tim æneis corruptis.Interim puluisâ noftris fomi
te atteamperato idoneis lociscollocatus, igné có
cipit & obuijs quibufq; difie&is,magnâTurcarum.
ftragem edit. In Tranfyluanum,quem bonâ operâ
Chriftian; reipublicae faepe nauâffe, fuperiores Trafylae
narra i ones oftédunt.multorurn hoc tépore incli mi cowsw.
nabat fufpicio,quafi cl mTurcis pacem aneditate.
tur.Nam & continuis à Turcarum {mperatore le-'
gntionibus follicitabatur,quem ferunt fcribenda
ram conditionum vltrò ei poteftatem feciffe,eaf
que ratas fe habiturum prcmfiffe:& confilia fua
itade induftria celabat,vt omnium animos,tene
ret fufpenfos.Sed rei bene genédae tempus idooe
nm caprâffe, euentus declarauit.Nam edu&o pri
die Idus Septembris exercitu,&in Turcarwm fines,
immiffo milite,qui feriofl:mm nós omnia vaftâ
rent,pontenq; Sauo ad Albam Graecxmimpofitâ.
deijceré:,Lippam eft profeétus:inde celeriter mo
tis caßris,Temefuarum oppugnare eft aggreßus:
quam tamen obfidionem paullò poft hyemis af-.
peritas foluit.Vilackaramen àTurcicis praefidi1
rijsdeferta,& Gionarumà noftris receptum eft.
Interea ad Vaciam collatis caftris, &confliétibus
aliquot editis,deinducijs inter Turcas & Chrifti
anos agi coeptum eft:quo tamen euentu,pofteà di
cetur.Amiffis Iaurino & Agria;Caefar,quòd quan
to in difcrimine non fua tantùm regna, verum et- Cefareowt.
iam vniuerfaRefpublica Chriftiana verfarentur Ę.atisbe
facileintelligeret: comitia Ratisbonam indicit: „A
miffo eò cum mandatisMatthia fratrescum magno.
prudentiffimorum virorum comitatu.Ibi Ordinii
, - 2 3 lega
 •
gis R Ε R v M Hv N 6. HI s\r. -

Jegatis(pauci einim pincipes, alijalijs decaüfffs,

venerant)vicefimo Decembris hæc ferè mandata 1
•,
funt expofita.Primùm,expenderent fecum, quan •"

tam pecuniae vim fuperiorum annorú& in milites _}

ßipendia & in bellicos omnis generis apparatus,
.
impéfae extraordinariae abfumfiffent;quibufcum, -

fi Principum auxilia conferantur,mirabile vifum ?

iri confiderantibus,quàm paruis opibus maximae i

crudeliffimorum hoftium vires, & infenfiffimi
conatus ha&enus fuerint repreffi. Enimuerò &
magnam de Imperij,quam vocant,matricula fa&â
effe diminutionem,&promiffa auxiliaà non pau
cis malignè conferri.Inde faéìum,vtin magnis rei
pecuniariae difficultatibus vix parum aliquid,
uodoperæ precium effet,potuerit confici: hanc
3: ad fuperiores viâorias hofti vel maximam
fuiffe opportunitatem.Nam & muJtò minores ef
fe copias,quàm quibusaperti certaminis alea có
tra tantam hoftium multitudinem committi pof
fet;&quod aeftiuis tantùm menfibusfub fignis mi
les haberetur,*multas plerumque rei præclarège
rendae elabi occafiones.Aeftate enim, vt in locis
impeditis & paludofis,atque etiam hoftilium co
piarum plenis, ad fummam rei nihil,aut parum
admodum,profici poffe:contrà hyeme, vbi iam o
imnia gelu obriguerunt,pabuli incpia vel ad fnte- ,
riora regionam compulfis, vel in fuos nidos in
clufis hoftibus, multas vtiliter fucipi ac perfici
cffe expeditiones.Quan incommodum verò il
Ë exiftiment,milites toties confcribi, dimitti:
qui & ciuibus,quà iter faciunt, graues plerumque
fint,& ad rem militarem parum vtiles. Inexerci
, tatq$ enim primum locorumque ignaros, vbi
 tr £ E R dcr A w v s, . . *.

verfusmittit,quae Turcarum copias obfeffis auxi

lioventuras, vel profligarent,vel faltem certiali- A.
uid de ijsreferrent.Earum cohortiü altera pau- Z:capri;
Iò infraBudam in trecentos Turcas incidit , qui Aiga*
domum redituri, noétem præftolabátur.Hos foih
nograues aggrediuntur.Centum ex ijs niors cum
fomno continuataeft:reliquis fugâ falus quæfita:
quibus fe recolligentibas,altera cohors füperue
nit.Ita fecurrdùm profligatisTürcis, Chriftiani'
praedaonufti ad fuos redierunt. Hoc fucceffu ala:
triores faéti,aliam,eamque maioris operæ, ador. * * T.
iiant expeditionem.Profeéti medio interVicegra- •*•* .
dum & Paeftum itinere.Ianitfaris Iaurinum ituri§ *
obuiam fiunt;qui territi retrocedunt,. vt fcaphaé
fia&idanubiam traijciunt,magna curii trepidati.
one.Fugientes infequuti noftriadTartarorum ca
ftra compellunt;Tartaros,hoftium fecuros,caedüt,
profligant,caftris ext;unt; magna oinnis generis
præda abdu&a, multis infuper captiuis liberatis,
£omum fe læti recipiunt.Necverò Turcæ fibi de- • r&is
funt,maximè verò S.Martini monti impofitú prae res. • '
fidium,pabulatores,lignatores,& fi qui alij longi- -

usà figniseffent digreffi,intercipiebat:& Chrifti

inorum caflris multum incommodabat. Miffusi.
• gitur eò cù mediocribus copijs Bernftenius dü ad • .
arcem oppugnandam feparat,Turcae defperatalo
fidefeníionépfeuthyro egreffi,proximiâ fyluam ?aiia £. .
petüt,arcemq; hoftiòccupandamrelinquunt.Sed 3# -

harum omniü vi&oriarü fruétus noftris non fuit. ceZ; ias

diuturnus.Iam enim Turcae vires in vnuin contra- "".
xerant,& ingenti confe&o exercitu,adobfidioné
' foluendam propediem ituri dicebantur. Noftri
igitur, quiviribus multò inferiores,nec cum ho
j*,

- . - , v- • 3. a s, • £e so*

•. - .
 3*& Re r v M Hv n e. Hi s r.
.) £e congredi audebant,pectantâ hoftium multitú
dinévelut in vifceraHügariae pertrahere, imò ia
- * Cermaniae fines admittere confultü exiftimabát,
obfidioné foluüt,multis reli&is impedimétis;quo
rümaximâ patré, ne hoßibus vllum vfui effet,igne
torruperüt,Praefidiarij,eruptione faéia,moratores
excipiüt,aegros cöplurimos crudeliter 9btruncis,
reliqua diripiunt,fecumq; abducüt. Hoc incómo- Ê,
dum aliud lógègrauius excepit.Turcae.b. Comari"
defidentibns Chriftianis Totifae,qu«m fupràdiui.
•_ \

***** naope,& nofiri militis virtute rëceptâ diximus,

sire** exercitum admouent,& fubitario opere excitatis
\^_^. munitionibus,magniseam viribus oppugnant.Eâ
arcemChriftophorus VVeida,cum ducentis quin
quaginta præfidiarijs tenebat.Is etfi boni ducisef
ficium magna animi virtute explebat;tamen cede
re tandem,fi:aeq; ac fuorum cöfulere faluti eft co
/ a&us.Ná & affiduè,fine vila intermiffione fulmi
nabât Turcaej&parefaâo aditu, multoties iriüpe
re conati,praefidiariorum virtute femper funt re
pulfi.Interea cuniculis a&ùs,fùbte&toq; puluere,v-
num ex arcis,Ppugnaculis diffilit, magnáq; fecüru
inã trahit.Periculoiâ Appiore cómoti mifites,quo
rübona parsperierat,iuperftitü alijvulnerati,alij
puluere afflati, &ruina perculfi,vix fatis adamma
traâanda viriü habebant, praefe&o periculumo
flendunt,&ne fe vniuerfos in exitium praecipites,
monent.Cömunicatis igitur cöfilijs, no&u clácu
Jum per pfeudothyrum ex aduerfa arcis partee
greffi,magno cum filentio,Danubium petuar.In
terim hoftis fummis viribus arcem oppugnat;ac
militem per ruinas(namalterum quoque propug
. naculum vis pulueris di(fipârat)immittit.vbi ve
rò arcem defenforibus vacuam , feq; elufum ani
• - - maadusr
^ '
«
 1. I m ■ r , Oc r A v vs. 3y» - '
*maduertit;ad praedam intentus miles vndiq; dif- A*

surrit,quae tamen exigua admodum fuit,omnibus.

âpraefidiarijs anteqaam exirent, machinis praefer
tim æneis corruptis.Interim puluisànoftris fomi
te attemperato idoneis lociscollocatus, igné cô
cipit & obuijs quibufq; difie&is,magnâTurcarum.
ftragem edit. In Tranfyluanum,quem bonâ operâ
Chriftian; reipublicae faepe nauâffe, fuperiores Trafylae
narra i »nes oßédunt multorutn hoc réoore incli mi comm.
habit fufpicio,quafi ci mTurcis pacem aneditare
tur.Nam & continuis à Turcarum fmperatore le-'
gitionibus follicitabatur,quem ferunt fcribenda
ram conditionum vltrò eipoteftatem feciffe,eaf
queratas fe habiturum prcmififfe:& confilia fua
itade induftria celabat,vt omnium animos,tene
ret fufpenfos.Sed rei bene gei édae tempus idooe- -^
nm caprâffe, euentus declarauit.Nam eduéto pri
die Idus Septembris exercitu,&in Turcarum fines.
immiffo milite,qui ferioflsmmq; omnia vaftá
rent,pontemq; Sauo ad Albam Graecsm impofitú.
deijceré;,Lippam eft profeêtus:inde celeriter mo
tiscaßris,Temefuarum oppugnare eft aggreßus:
quam tamen obfidionem paullò poft hyemis af- .
peritas foluit.Vilacka tamen à Turcicis praefidi1
rijsdeferta,& Gionarumà noftris receptum eft.
Intereaad Vaciam collatis caftris, &confliétibus
aliquoteditis,deinducijs inter Turcas & Chrifti
anos agi cœptum eft:quo tamen euentu,pofteà di
cetur.Amiffis Iaurino & Agria;Caefar,quòd quan
$in difcrimine non fua tantùm regna, v£rum et- .„„.
' iam vniuerfaRefpublica Chriftiana verfarentur tia Ratisbe
$ facileintelligeret: comitia Ratisbonam indicit: „ĦÅ
miffoeò cum mandatisMatthia fratre;cum magno.
prudentiffimorum virorum comitatu.jbi Ordinii
' , , - * - Z 3 lega
•.•
 36o Re r v M Hy N o. His r. ^ .
exterminata,execrandas fuperßitiones, cum im
maniffimabarbarie cóiun&us,lógè lateq; propa
get.Sed Dei benignitate,Principum auxilijs, Caef.
vigilãtia & ftudio nömodohaétenus eafpe deie
' &tum,verùm érita coërcitum effe,vt ex eo tëpore,
quo rerum in Hungaria,Auftriaca familia petita
eft,res eius numquam magis fuerint accifae, nec
infigniores viétorias Chriftiani ab hoftib* repor
táiüt. Tanto ergomagis fremere,inclufum;omni
aq; conuelleretentanté,quávi,quà fraude & per
fidia pugnare.Caefarem quidem vt haétenus tam
iuftum&neceffariumbellum fumma cum follici
tudine procurârit,in4;idin vniuerfas paenè regno
rum fuorum facultates effuderit:ita porrò nulinnm
boni principis;patriaeq;patris officiü praetermiffu.
rvm;eundé fperare,Ordines quoq; faéturos om
nia,quibusad fuum in remChriftianâ amgrern,&
eapri, ps. gium erga Caefàream Majeftatem adfe&um te
félat« ' ' ftentur.Scmma petitionis fuit,vt quinque proxi
mis annis,fingu!is tricet ùm menfium auxilia fta
tus penderet:duodecim peditum, quatuor equitü
milta parata haberét,quibus velut fubfidiariâ co
horte,& exercitusfuppleri,& fortè offenfione ac
cepta(vt funt incertabeli)ingruenti periculo ob
£ifti,parta verò viëtoria,hoftib* infifti, acbeilum
latius fpargi poffet. Ab ijfdéStatib* petitü, vt vié. •
mæ,&hoftibus vicinæ, &neceffario ad defenfioné
apparatu tot expeditionibus nudatae, curâ gerere
vellét:quâ expugnatâ,dubiü nemini effe, quin ho
*£i procliuia omnia fint futura:idtamé omne,quid
•, ' quantum quifq; tribuere vellent, arbitrio ipforâ
permiffum.Secüdum hæc, Martinns Epifcopüsse
- uienfis,exhibito legationis fuae diplomate, {ad
Ę verba fecit multa de Turcarum
^ , . - J{mIììá

- .-
- • -

/
#
 *

Lτ Η Ε R Οc r A v v s. 36s
ímmanitate conqueftus, ae dolenteradmodum ,
!
:} Stiriae,Carinthiae acCarniolaeregionü quarü lega- •
\-tü agebat,miferias deplorans, opemq; imperijre
bus pænèperditis expofcens. Paft aliquot dierum
: difceptationem,Caefari triginta,Stirijs& finitimis
rl duorum menfium auxiliafunt decrera: ad illudi
' tem quoddefubfidijs petitpm fuerat, affenfuseft MDcx.
praebitus. Dum per vniuerfam Germaniam niles w11I. ]
confcribitur,dücoëunt auxilia;AdolphusSchwar- -

tzenbergius,vir confilio iuxtamanuq; premptus,

1 adhibitis in confcientiam fufcepti facinoris,viris
| nonnullis fortiffimis,& rei militaris peritis,for
:| , tunam experiri decreuerat;ac,fi fortè,bonam Cae- !
fareae Maieftati atq; vniuerfae rei Chriftianaeope- „„,„
ram nauare;!gitur paucis diebus in parandispon- fi.i.;.…..
tonibus,fcalis,pyrobolis, alijfquerebns neceffa- %. untcrcef
rijs ei negocio,confumtis; ducum &militum for- tum, "
tiffimam quemque legit: deque Iaurini fitu,vijs,
femitis,portis,munitionibus,quæ neceffaria vide
bantur,edo&us,non minus mâgno animo, quàm
prudentia fingulari pulcherrimum facinus aggre
»I ditur.Comaro profe&tus,Danubium, quem ponte
iungi antè curauerat,cum vniuerfis copijs traijcit;
praemiffaparte equitatus, quae iter exploraret, &
obuios interciperet, ne quâ de militum aduentu
rumor ad hoftem permanaret. Quum iam haud
procul àIaurino abeffent;ibidemum militum du
cibus exponit,quòducerentur, quaeque rei confi
„ ciendae effet ratio,oftendit.Fabacurtio mandat, vt
machinarum vna clathros ligneos, qui antepor
tam,effringat:Cauiaco negocium datum,vt maio- , .
;| rem(?lures enim idgenus machinas aduexerant) v,

j quàm poffet occultiffimè admoueret, eiufque vi

foribusportædifie&is&
*…- -
comminutis,aditum
w Z 5. pa-.
tcfa- v.
•
 *.

gés R r R v M * Hw N G. HI s r.
tefaceret. Inde locus cuiq; defignatus,ad quemfe
oppido occupato reciperet. Ità militibus facilè
perfuafis,vt duces fuo$ fequerentur:machinasce
terumq; inuadendae vrbi apparatum expediriia
ber;ac paulo ante lucem ad oppidum venit.Sedo
mnis rei feliciter gerendae ratio in eo vertebatur,
vt qufimoenia fubire clam hoftibus non poffent,
eos afta eluderent.Ex Huffaris igitur quinq; {ur.
cici idiomatis periti,fubornantur, quibusTurca
rum res fatis cognitae effent. EosTurcae excubito
res confpicati,inclamant,& ex militiae difciplina,
cuiates fint rogant: Refpondent, Buda fe venire:
præmißos, quide commeatibus, qui apportaren
tur,nuncium adferrent: litteras etiam ad Aaronis
Agae Budenfis,fponfam,aliaque ngnnulla habere;
quam commeatibus importatis, fpófi domum de
ducere in mandatis haberent.Ceterùm quüChri
ftiani hoftes vicina longè lateque frequentibus
excurfionibus infefta habeãt: valdè vereri,ne fui,
çqui non proculiam abeffent, cladem aliquam ab
eis accipiant.Ponttm ergo demitterent, quò ante
lucem commeatus irnportaripoffent. Hoc modo
Huffari,quum vera dicere crederentur, facilè pro
Turcis fefellerunt. Haec quamquam exanimi fen
tentia noßris fuccederent: ille tamen reftabatti
mor,ne quum coelum plurimarum ftellarum lu
mine fulgeret,& dies iàin appeteret, conatuseo
rum è fuperiori loco à vigilibus deprehéderetur,
quum fkbitò caligo denfa è Danubio afcendens
Ataxilie*»
diwinmm. ita coelum texit, vt cuftodibus in muro fiantibus
pænèomnem earum rerum quæ infra gererentur
profpe&um adimeret:tantaetiamvisventiexorta
èft,vt omnem, qunm praefertim noftrisaduerfus
eßet,ftrepitum aduentantis exercitusàTurcarum
• - auribus
 t
•^».
-
E1 n ■ n ocr a v v s. 3&
anrib* auerterit.Hoc velut omine,accerto diuinæ
opis indicio,noftri in certam fpem ere&i,quâ po£
funt,cautiffimè muros oppidi fubeunt: ponté de
miffum,praeter fpé,reperiunt.Mox magna cü cele
ritate machinâ ad portâ interioré(exteriorenim
quod clufa non fuiffet,adprimä noftrorum manü
patuit) admouent: Ibidemum vigiles quid agerc*
tur animaduertentes,clamorem edunt,& fclopo
rüiétibus tres è noftriscóficiunt.Sed ferum nimis
hoc fueratremedium. Iam enimingenticum fra
gore porta diffilierat, aditumq; noftris praebebat,
Mox effufi noftri invrbem milites,obuios quofqs
contrucidant, loca munita, & tormenta capiunt,
reliquas portas obfident, ordinibus ab expeditio
mis duce defcriptis, quàm diligentiffimè feruatis,
Quae túcaptaevrbis fuerit facies,le&oricogitandú
relinquo.HincTurcae fubito tumultu leétulis fuis ,
exciti,trepidare,difcurrere,inermes, feminudi ar
macapere;illincnoftri ptinaciffimè pugnâteis c$
άere,fugiétibus inftare;nö fexui, non aetati papce
re:puerorú heiulatibus,mulierü lamëtis,morien
tiú gemitibus,priuata publicaq; onuniacircüfona
re.Quinq; durauit horas hiccöfiiétus, in quotáta
cótentione àTurcis praefidiarijs pugnatú, vt arma
fruftrà experti, vltrò noßris ma&tádos fecaterua- ,
tim obijcerét:in primisBaffa, vrbi praefe&us,vtra
É manu acinacé vibrás,quãdiu fortiffimèfe de
Endiffet,vitam tandé vnà cú armis proiecit, cuius
caput abfciffum, inlocomaximècófpicuopofteà
defixüfuit.Non pauci,feminæ præfertim, è muris
infoffasfubie&asfe praecipitârunt, ibiq; vel aquis.
-
abforpti,velà no&ris,quiaditus exitufq;obferua
bant, confeéti perierunt. Trecenti circiter Ianite
/ £ari quum omnem exitum claufum fibi viderent,
•.* iû€¢
 Ae r v M Hv N G. H r s r. '
£e& fpes vllain armis reliqua effet, in munimen
eum áliquod, in quo magna vispuluerisafferua
batar,fefe abdiderant. Inde quum extrahi non
poffent, & noftri ad eos conficiendos confertim
Accurrerent: eorum quidam puluere incenfo , fe
fuofque eâdem cum hoftibus flammâ inuoluit,
moráfque comites fibi adfciuit. Parta non fine
multò noftrorum fanguine vi&oria : Schvartzen
bergius praedam omuem comportari iubet; Caefa
ris íüper ea remandatum exfpectans: qai,exceptis
tormentis,& reliquobelli apparatu,quidquidau
ri,argenti; veftium & ceterarum rerum captum
faerìt,in militesdiuidiiuffit. Fama tantae,tamque
infperatae viâoriae diuulgata, vt noftrorum ani
mos erexit, ita Turcas vehementer debilitauit:
quiquantam adresfuaspromouendas in hoc Jo
cofpem pofuerint,èfequenti infcriptionemani
ÉÉÉ , quam noftri aureis litterisTurcicis,
coerulei coloris tabulae infculptam, eiqueportæ,
„„;„„i, quæ Albam regalem ducit,fuperimpofitam inue
£; , fierunt,hocfenfu: Sultanus 4muratbes, Sultanise
£* jmifiliu,saltani,nepos,sinamiBaffè in malediäo
rum terram exercitum ducere mandauit. Hac maw.
dato accepto,simam Baffa hanc in regionem cü exer
citu venit,Deofic volente, malediäos concidit, eorii
arma habetauit, proptgnaculum hoc exptignauit, ei
que ofmanem Baffam prafecit: cuius iuffabat porta
faäa eft. Huic mortuofùcceßit Mebemet Baffa : qus
tabulamhanc cum inßriptione bac loco poni iußit:
amnepropbeta Mahumetifùpramtlefimiltertio. Has
minas & fuperbiam crudeliffimorum hominum,
Deus optimus maximus hac vnica expeditione
difcuffitacrepreffit,exitiumque quodChrifticul
'-^-
* toribus .
, •
 · 11 B s R - Oct A-vvs, 364
cultoribus machinabantur, in fua ipforum capita
renuertit. sequentes aliquot dies captiuis recen
fendis, quibus paucisbelli furor pepercerat, &
munitionibus reparandis confumti. Miffi ftatim,
qui de rebus omnibus CæfareamMaieftatem edo
cerent, Palfius, Fabacurtius alijque magnisdona
ti praemijs, & virtutis ergò in equitum numeruiu
alle&i : Deo cum primis gratiæ a&ae, indiââia
primarijs vrbibus ad omnia templa fupplicatio- \
ne,vt noftris militibus non pugnandi tantùm in- .;
fpirare ardoré,fed&vim facultatemque vincendi,
& tam opulenta regna tamdiu ininfìiffimè pof
feffa, ex immaniffimarum belluarum faucibus e
ripiendi,tribuere velit. Iampridem Sigifmundus
BatorTranfyluaniae Princeps fiue tranquillioris rranfyl-4.
vitae fpe,fiue aliade cauffâ dedu&us,omnibusfuis num címc.
ditionibus ceffurum fe,Caefarique eas traditurum fare pacifé*
fignificauerat, fi Ducatus aliquis, genere fuo dig- tur:
nus intra Imperij fines fibi affignaretur.Hanc con
ditionem Cæfar ita accepit, vt Oppelienfem, &
Ratisbonenfem,Silefiae Ducatus ei offerret.Miffis
igitur Epifcopo Vacienfi, D. Pezio,alijfque, quos
obuiam miffo honeftiffimo equitatu Tranfylua
nus excipicurauit,quarto Aprilis vtrimque paéta
confirmata fuêre,Bornamiffa verba faciente. Sex
toAprilis Princeps ipfe proceribus adfe vocatis,
quùm antea feorfum cum eis deliberâffet, prae
fentibus Legatis exponit,quid inter fe & Caefareæ
Maieftatis Legatos aâum effet: eosiuramento fi
delitatisfoluit,& Caeffriporrò,quemuéispraeef
fe ipfis vellet, parêre iubet. Vtrimq; coaditiones
quædam fuerunt propofitae;quibus vltrò citroque
acceptis,Tranfyluanus ad iter fefe parat. Vratif
lauiae,alijfque in locis quà ierat, honorificè acce- I «
. ptus,
V.
p.
 -
--_-
-

366 Rn R v M Hv w o. Hrsf. -
* *ìefiam ptus, decimo nono IunijCoppeliam & Rátisber>
` venit: nam peruenit. ibi tum praeftò fuerunt à Caefare
Iegati, qui fubditos iurämento relaxarent, & in
verbaTranfyluaniadigerent. Haud ita diu mora
tus ibiTranfyluanus, quod ei præfentia non fatis
placerent, fibique in permutatione hac Glaucus
videretur: vigefimo primoAugufti,abfumptis du
obus tantum itineris comitibus,monachi habitu,
, vt rumor eft, quàm occultiffimèTranfyluaniam
ade&it : repetit: & Claufenburgum profe&us coniugi fa- ;'
-• cra facienti fuperuenit:quaamicis verbis falutatâ,
ciuibufq; de nouo in fidem receptis, pro domino
vt ante fefe geffit. Inde dimiffisin omnes partes
nuncijs & miniftris fuos de aduentufuo certiores
facit, vtq; fibi in pofterum vtanteà parêre velint,
rogat;litteras ad Maximilianum Auftriacum, cui
*•stra* Cäfar fraterprouincias has gubernandasiam de
#eiiocai:
.^
derat,mittit, hoc argumento: Quum ©ppeliae &
• Ratisbonae Ducatus, quos in permutatione à Cæ
fareaccepiffet,ditionibus fuisfiequaquam vllaex
parte conferri poffint: iccirco magnas fibi &gra
ues cauffas fuiffe in Tranfyluaniam redeundi:
iamque caput eius regionis, Claufenburgum, te
nere;reliquis etiam locis,quæ vel in poteftate fua
' manferint, aut reuerfiimperio rurfus fefe fubie
- cerint, cedere nec velle necpoffe ; fed potius oma
nes rationes initurú,quibus fe fuafque ab externa.
\ . vi, fi qua fortè vndecumq; ingruat;tueri queat.Ro
gare ergò, vt iter, aliquanto ferius quâ opórtebat
inftitutü, omittere velit, Me fibi neceffitatem im
— ponat,düfe fuaq; defendere cogetur, minusbenà
de ijs quibus optimè velit promerendi. Ceterü fe ,
& Cæfaris,& vniuerfae familiæ Auftriacae, facriq;
£omaniinperijmaießaté vt haâenus, itàporrò,
comi
- a
 L1 ■ ■ r • Oc ra v v s. . . 3*y-
eomiter obferuaturü,eorumq; omniú vtilitatibus
pro virili confulturü. DüTranfyluanus recipien- lordawit
dis !ocis manitionib*, fuifq; ciuibus nouo iuramé refigit;
to obftringédis occupatur:ArchiduxMaximil.cur.
rus aliquet, argéto faéto atq; infe£to,& idgenus
magniprecijfupelle&ilionußos,cú nonnullis ex
aulico eius comitatuintercipit,& Caffouiâ dedu
ciimperat.Moleße hoctulit Tranfyluanus vtq; fe
vlcifceretur,Caefaris quibufdá,qui inTräfyluania
adhuc morabátur procuratoribus, manus iniecit,
tätifper eos fe detenturüinterminatus, quoad fua
fibi reftituerétur. Hæc femina fuerüntgrauiffimi.
belli, quod poftea nöSarmaticas tantü regiones
vehementerconcuffit & exercuit;fedChriftiano- '
rü etiam vires diftraxit,& magnam irífenfiffimis
hoftibus attulit fecuritatem:'illuftri exemplo ne
confilia fua praecipiteat iuuenes principes, eaque
pedem induant vídereferre honeâenön poffiat;
fedinprimis ne temeritaté cumulentperfidiæ cul
pa.iaurino,vtdiximus, erepto, mults vtrimqs ex
curfiones faétæ,& confliétus cómiffifunt, núc his
nücillis vi&oribus.Babotiae infidiabatur præfe&i* yariges*
Sigethanus.Eò igiturprofeétus cü paucis arci ob- fovet.
equitat,reliquis infidiascollocatis. Egreffi praefi
diarijtrecéti circiter, man* acriter cü hofte cófe
rüt,fugienti inftant:fed in infidias protra£ti,ab ijs
quilatebãt magaa ex parte circüuéti,süt & occifi:
- è côtra Agrienfibuspar, autetiã aliquanto maius ,
damnü à noftris eß illatü: certepl* prædæ ereptü. .
Non multo£; praedatorümanus, adduodecim.
miliaria infraBudâprofeéta,Sexardúcaftellü,fca
lis no&u clam admotis,occuparüt;praefidiarijs in
terfeétis, Begum captiuum abduxit, cumque opu
lentapraeda domüredijt.Sed&Schwartzenbergius
s ' , ' eademi
 368 w 8Rv M H v N c. H I s r.
eadem arte qua Iaurinum, Albam regalem tenta
revolùit;non tamen eodem fucceffü.Turcae enim,
Iaurini cafu prudentiores fa&ti,non intus tantum,
fed foris quoque excubias diligenter obibant;de
re&ifì; mature infidijs, facile fibicauere poterät.
Ne tamen fruftrà eò itüeffet ; manècúerumpenti
bus aliquãdiu velitatü eft, meliore noftrorü for
tuna. Adulta æftate, Cæfareani Totifam rurfusè
Turcarum manibus extorferunt, omnibus qui ibi
reperti fuerant occifis. Eadem felicitate Gaftefiü,
Vefprimium,Sambueum,Palottam,aliaquecaftel
Ja,fine vllo fuorum damno, magno cum hoftium
dedecere, recuperârunt. Haec menfe Augufto ge
fta funt. Exeunte Septembri, Omar Baffa, Vezir
varadinum Turcicus: Varadinnm magnum, in Tranfyluaniae
magnum ob finibus oppidum,obfidere coepit,primis caftris ad
fidetur: Bifpacam pagum pofitis. Erat ibi tum Melior Re
derus,nobilis Silefius,vir fumma rei be!licae glo
ria illuftris;fed&à litterarum ftudijs non alienus.
Is comperto hoftium aduentu(de quo etiamTran
fyluanus antèciues admonuerat)quâquâ id in má
datis non haberet, praefidiarijs tamen rogantibus
manfurum fe recepit:quum retinere eos aliter nö
poffet.Statim igiturfedulo omnia tolerandae ob
fidioni praefidiacomparat,&niilitum animos,qua
erat facundia,ad quæuis pericula fubeuhda oräti
ene vehementer inflammat:oppidum contra vim
non fatis munitum incendit, comportata prius in
arcem quæ ibi reperta erat alimonia.àciuibusve
rò inapetrare non potuit, etfi acriter, atque adeo
, ftri&ogladio inftabat,yt in arcem eamdem fubi
turi fortunam,reciperefe vellent, praeter paucos;
in quibus duo figna peditum erant, Gothofrede
.
v *
Rubi
' • / • r, r β Ε R O c t A v v s. 369
Rubitio duétore.. Quod reliquum ignis violen
tia fecerat, ftatim àTurcis fuit direptum: è qui
bus tamen muli ab Haiduccis in medio conatu
oppreffi, perierunt. Primo & fecundo O&obris ,
diebusTurc; munitiones excitârunt,aquam è fof.
fis diuerterunt,& tormentis fulminare coeperút.
Illis ipfis diebusRederus,fua cuiq; ftationedefig
nata,militesGermanos ad fe vocatos,facramento
obftringit,ne quis cum hoftibus colloqui,aut có
filia cómunicare, multò minus vllam deditionis
mentiop£ facere aufit, edicit. Id.n. & capitaleei
fore qui fecerit;& ei quoq; qui in confcientiâ af
fumtus,non ftatim ad fuü rem oém detulerit præ
feélü.Promtiffimè omnesiurárunt:vt& poftridie
Hungari. Rederus econtra, fe vitâ fortunafq; có
muni cum eis periculo expofiturú,& adextremâ
vfq; fpiritü conftantiffimè dimicaturú,fanéìèpro
mifit. Quinq; prae^ipua arcis funt propugnacula, a

quorú nomina,barbara illa quidé, fed vfitata ùo

ftiis ponâ; quodijs frequanter mihi in hac narra
tione poftea fit vtendü. Primùm, quod ad palatiú
eft,Kyraliuanum appellant; cuius cuftodiâ Niaro
Paulli fuit commiffa.Secundum ligneum dicitur,
quod è lignis & terra aggeftafitexftru&um:cuius
denfenfionem Kyral Georgius,artipræfe&us fuf
ceperat.TertioTfcheucae nomen eft. Quartum
Aureum : quintum denique Venetum indigetant:
ad quae Rubitius cum fuis excubare iuffus.Primus
impetus in Ligneum faétus eft: quodbis à Tur- 6ppugna*
cisincenfum,noftrorum opera incëdioreftinéto, vehementif
feruatum eft. Ne veròidempericulumfæpe effet fine,
fubeundum: noftri intrafepimentum, quodter
raexpletum, ambitufuopropugnaculum vniuer
fum comple&ebatur,foffam ducunt,& militá ibi
' . • • • Aa ftatio
 f;. R EYR v M. H w N G. HI s r.
ationem collocant; qui & Turcas inuaderetem
tantes exciperent, & eorum conatus in tempore
anteuerterent & difturbarent. Sexto o&obris ho
{tes aquam à mola,quæ paullo fupraarcen eft, iu
foffam arcis influentem,aliò diuerterunt: fequen
- ci verò no£te ad Kyraliuanum cuniculos agere
coeperuht;quorumdam è noftris incuria non de
prehenfo eorum conatu:qui eam in vigilijs obré
dis negligentiam capite luerunt.Septimo die eiuf
dem menfis,ne quid ibi damniacciperetur,quatu
orHaiducci,promtae audaciae,incohatam hoftium
fubftru&ionem ingreffi, fùffores expulerunt, &
inftrumenta ibi reperta in arcem fecum afportâ
runt.Vix noftris digreffis,Turcae,contentis omni
bus vitæ periculis,maiori cum numero reuerfi, o
pus continuârunt. Oélauo, adTfcheucae propug
naculum cryptam itidem moliunturTurcae,tanto
^ cum ardore, vt collotenus aquis immerfi, & cre
bras vndiqs noftrorum telis petiti, nihil de labore
intermiferint,in cælorem locum femper recenti
bus,alijs atq: a}ijs, fummiffis: nec prius abfiftunt,
quàm murum fubtergreffi,extrateli iaétum fe cô
ftituiffent. Ad hos excipiendos, noftri ex aduerfo
cuniculos ducere fatagebã:; fed locorum difficul
tate impediti,hofti pro lubitu agendi,quamquam
inuiti, poteßatem peimiferunr. Qgi hunc fequu.
tus eft die, nihil quod memorare operæ precium
fit,accidit: at vndecimo,pcdites quidem Hungari,
viginti quinque numero,in eam foffam, quam li
gneo propugnaculo prætenfam fuiffediximus, ad
excubias agendas collocati,quum noéìurnis vigi
lijs feffi, circiter meridiem fomno fe dediffent, à
Turcis (qui animaduerfa noftrorum negligentia,
lintribusfoffamtraiecerant) oppreifi, & partim
` . 10t€re,
 -i • .

Lr n r r Ocra w w s.- §»i

interfe&i,partim in arcem compulfifunt.Hoefuo :
: ceffu elati,aliquidampliusaudédü rati, lintres ad ;
fepimentum fiue loricam ligneam admoliuntur; . .
.
A.
longarios primum, deinde palos recidunt, terrâ ,
foffam complent;inde arboribus ad ligneafm pro
.i*
pugnaculipartem fuccifis, valli materialigonib*
i.
egefta,itàfe tegunt,vt triginta fofforibus tutusfa
cileeffet locus. Pulueri cuniculis duobus in locis
ad Kyraliuanum fcilicet, &Tfcheucanum propu
gnaculum illato,obftruétisfpiraculis, hoftis difo
decimo O&obris ignem fubiecit, interea in pro
cin£tu ftans, vt per ruinas in arcem irrumperet?
.
quod confilium folius Dei mifericordia difcuffit.
siue enim meatibusfubterraneis non re&èinter
M.
clufis,fiue quauisaliade cäußä;ignis peros cryp
tæ quà illatus erat, magna cum violentia erupitt
$ & præterquá quod munitioni nihil nocuit, mul
M
tosTurcarum,proximèadftantes,affiauit atq; am
buffit,ceteros ita perculit, vt perfpe&a oppugna
tionis difficultaté,fenfim pedé referrent. Netamê
•) eodie nihil egiffe viderefitur, Ligneâ APpugnacu
M.
lüinuadunt;fedacriterà noftris excepti,paüciores
! multò quâ venerant, difcefferunt. Sed ne fic qui
demabfterriti, aggerem eum,dies no&efq; conti
nuatis laboribus, demolitifunt, & terra in foffam
fubiacentem egefta,complanare ftuduerüt. Quod
1 fequütüeft quatriduum cuniculis agendiscófum
ferunt. Dié decimo feptimo puluis fulfureus,ad.
auertendum Tfcheucanücollocatus,igneadmoto ' • '
procurrentem eius extremitatem, cum duabus v
.[
trimquealis, (quarum interftitium paffus viginti
^ duos compleétébatur)àfundamentis conuellit,ad
% muri ruinis foffam complet:per quasTurc£;agmi
M. ne fa&o,moxirruüt; fimul idem adligneum pro
; Aa a pugnas *
 -*

r * R v M H v N o. h 1 $ r.
- pugnáculum fáciunt, quò obfeffos pluribus locis
äißinerent atq; fatigarent:fedfumma Dei benig
nitate, & incredibili noftrorum militùm virtute
repulfi,tandé oéto fignis amiffis, receptui cecine
rüt.In hocconfli&tu Georgius Kyralius, arci præ
fe&us, dum ftrenui fimul ducis & militis officio
fungitur, lethale vulnusaccepit, atque ex eo po
ßeà vicefimo fecundo O&tobris die deceffit.Paul- !
Joante mortem Rederum ad fe vocatum orauerat
.-

atq; obteftatus fuerat,at Cæfareae Maieftati,cui fi

delem per multos annos operam nauârit, viduam
& pupillos commendare vellet.Ei fucceffitCaele
ftus fànus;cuius virtus pofteà in praediéta ftatione
defendenda maximopere enituit.Sedadmirabili
*
or fuit Hungarae cuiufdam mulieris audacia, quae
durante confliétu,inter primos, vna manu acina
cem tenens, alterafaxâ & tegulas in confertum
- Turcarüm agmen iaciens, tam obftinatèpugna
uit,vt non nifi grauiter vulnerata, pugna exceffe
rit; Decimo octauo Oétobris die non vehemen
têminus quä anteaTurcae impreffionem fecerunt:
fed eodé euentus. Qirum verò præfidiariorü nu
merus continuis cöfiéìibus imminueretur, peri
culumq; effet ne noftri vigilijs &laboribus fra&i,
tandem relanguefcerent: Rederus idoneum ho
minem ad Maximilianum Auftriacum mifit, qui
nunciaret quo in ftatu res effet, rogaretque,vt ex
ercitus quàm primùm,adobfidionem fofuendam,
mitteretur. Vicefimo horam circiter decimam
antemeridian2matrox pugna cómiffaeft adpro
'pugnaculum Kyraliaui ü. Ei itidem fuffoffo, pul
uerum fubdiderant hoftes,cuiusvi muris, qüan
tumuis firmis,deieétis,hiatus ad vndetriginta cir
citer cubitos patebat: foffa tamen fenostricenos
paffus
 1. t E E R OcT A v v s. gr.
paffuslata,& mediocriter profunda,imprefíioné
molientes remorabatur, Ei ergo dolia, vtres,
aliaj se q ae fupernatantia flumen portat, inijci.
unt;his trabes, tigna, gerras fuperimponunt.In
de tribus locis tanta c6ntentione irruunt, vt
mori eò die omninò velle viderentur : quod
quidem plurimis euenit. Etfi verò noftristot.
pugnis, tanta Turcarum vndique fe inferentium
multitudine, vehemenrer defatigati,propediem. -

hoftibus praedaefore videbantur: tamen huma

' no auxilio deftitutis diuina adfaitbenignitas;qua,
freti, non modò nullam timoris dedéréfignifica
tionem , fed pericula etiam vltrò prouocârunt.
Certè nulla cuiufquam audita vox eft, vel impe
rium detreétantis, vel de euentu obfidionis malà
ominantis. Turpe enim ducebant,impios hoftes
' maiorem animi fortitudinem ad oppugnandam)
religionem Chriftianam, quàm ipfos ad eandem.
defendendam,adferre. Et quemadmodum pericu
1a indies;ita quoque animus eis crefcebat; quam
uis copiæ, etiam fecundis proe!ijs valde effent at
tritæ, Vicefimo primo die Q$obris, Tfcheucani^,
] , propugnaculi,fecundùm iam fuffoffi,pars multò.
maxima ignito puluere conuulfa , concidit.
MoxTurcæ ad impreffionem, noftri ad defenfio
nemconuolant. Pugnatum eft tribus iterum lo
cis acerrimè,ita tamen,vt Turcas numero,noftros,
verò diuinæ opis praefentia fùperiores eff:,facilé
appareret: quæ eò magis fuit confpicua,quòpe
riculum tum, non ab hofte tantùm, verùm etiam
* quorumdam è noftris negligentia, maius fuit ac
propius. Ignis enim , tormentarij, cujufdam
incüriäpulüeri illapfus, longè latequc diu graf
Aa 3 tatus
, \
.- - •` -t-
 gr« ' Re R v M Hv N o. HI s r.
` fatus eft, adeò vt totum propugnaculum ardere ?
videretur. Magnamhæc resin Turcarum caftris.
excitauit lætitiam,'quae tamen ipfis diuturna non
fuit. Tentato enim aditu,quem facilem fibi, no
ftris in fivmma reftinguefidâ occupatis, promi
ferant, vitae fibi exitum inuenerunt, fingula
si& incredibili noßri militis virtute, fed maxi
mè D E Ibenignitate, qui flammam ità compef
' cuit, vt, præter paucos ambuftos, noxam dede
rit haud ita magnam. Noftri.tam graui peri
culo defun&i , multò certiorem fpem de omni
euentu conceperunt .” Nec Turcae , licet non
mediocri clade affe&i , deterriti funt, quomi
nus poßero die frequentia iterum figna infer
rent : fed repulfi , die Veneris, qui vicefiinus
tertius fuit O&obris, quiefcendum fibi ftatue
runt, • Vicefimo quarto rurfus fortunam tentâ
runt, fed aequè ac antea aduerfantem. Interea
Cærefis(fluuij nomen eft, arcem praeterlabentis)
alueum egreffus , munitiones hoftiles , ex ad
uerfo Kyraliuani propugnaculi ftru&as , invn
dat , pontibufque abruptis , Turcis, qui ad ea
loca defendenda reli&i erant, omnem ad caftra
commeatum intercludit. Magno quidem tum
damno hoftis affici potuiffet ; fed pauciorese
rant noftri, quam vt vel paucos periculo expo
nereauderent. Vicefimofexto Oétobris, Tur
cæ maiore iterunt quàm vmquam anteà impetu
vallum tranfkédere conati, multis defideratis,
fole iam ad occafum vergente, tandcm retroce
dunt : quumque vi & machinis parum promo
uere fe cernerent , cuniculis iterum rem a
gunt, Quae res vt opportune noftris cecidit, qui
` · bus
 /
-

I.1 n.* R oct A v v s. .. 37*

bus omnino quies ab armis erat neceffarias ita •
maioris in futurum periculi metu follicitos ha
bebat. Ad eam enim iám redaâi erant pauci
tatem , vt vix quindecim ex omni numero ma
ximè periclitantibus fubfidio mitti, poffent.
Perfe&is cuniculis , vicefimo nono O&obris,
Torcae puluerwmfulphureum caprinis vtribusin
fufam, intra quartam & quintam horam,paulò
ante lucem, inferre incipiunt. Id noftri vigi
lescònfpicati, ducibus renunciant : interea ho
nainem artis pyrobolarisperitiffimum accerfunt,
& quid fa^u opuseffet, confultant. Is ignem - -
miffilem è loco opportuno in prætereuntes iacit,
femél atque iterum, fruftrà : fed quem tertium
miferat, fortè ad vtrem , quem duo humeris
portabant, adhaefit. Mox puluis, igne conce
pto, ferentes humi deiecit ; & flamma , proxi
maquaeque allambens, momento temporis pul: <
uerem omnem iam importatum corripuit; qu£
inflammatus, fornicem fubterraneum ingefiti
cum fragore diffipauit, iiberumque naétus exi*
tum, nóacuniculum tantùm, fed etiam vicina o*
pera corrumpit. . Hoc incendio multi Turca
` tum haufti funt ; ita vt magnus totis caftris qui
ritantium. paffim.audiretur vlulatus .. Solain
duobus alijs cuniculis, qui ad- Tfcheucanumè -

, propugnaculum agebantur, fpes erat: fedaequè

varia I Puluis enim incenfus , plus terroris.
quàm incommodi noftris attulit. Qgod fi
| tum res Turcis ex, animi fententia fucceffiffet,
<redibile eft futurum f.iffe, vt noftri viribus a
nimifque tandem conciderent: at fpe fua fin• T
ßrati , & veluti hiantes corui delufi , ne
íuíá arma expedijfe viderentur ( ftabane
- . Aa 4 . enimæ

s
 ^ ;
gé R ΕRvM H v N G. H I S r. -*

enim procin&i ad inuafionem) tribus locis rur

fus arcem oppugnarunt;fed praecipites a&i, mnl
tifq; confeéti vulneribus, pars ad Plutonis do
mum,pars in caftra fe receperunt. ' Vltimus hic
fuit infultus, vltimaq; dimicatio, quae Turcarum
animos planèfregit & debilitauit. Vafis igitur
colle&is, tertio die Nouembris obfidionem o
mittunt , & copias Solnocum , inde Budam
ducunt. Inter paucasmemorabilis haec eft ob
fidio, in qua hoftium tredecim milia, è noftris
mille& trecenti varijs cafibus abfumti dicun
reiwoifi. tur. Gratiae inde Deo aâae, hortante in pri
dioniraia mis, quitoto obfidionistempore, cum æterna
•
nominis fui laude , fumma cura peritiaque o
mnia adminiftrauerat, Meliore Redero: dein
de viétoriæ fignum tormentorum tonitru da
tum eft, Rederus cum magna captiuorum tur
ba , vexillis , equis, aliaque praeda Caffoui
am profeétus, magna cum omnium gratulatio
ne excipitur: arcis cußodia Niaro Pauli , dúm
Cæfar de ea ftatueret , conmiffa.- Piè facere
eos arbitror , qui foli Deo vi&oriam hanc ac
ceptam ferunt : interim tamen velim cogitent
Principes , quanti fit homines idoneos mag
nis rebus adminiftrandis præficere : in quo fi
maior veræ folidaeque virtutis, quàm vel fauo
ris , aut fplendoris alicuius externi , ratio ha
beretur; fortean & multae fuperiorum tempo
rum offenfiones , atqne adeò clades vitari
potuiffent , & in poftèrum re&ius omnia &
felicius fucceffura, fpes effet. Dum Turca: Va
s„;^„;, radintm , vti re:ulimus , infeftis copijs ne
£ quicquam circumfident ; Chriftianorum exer
$€¢¢r; ercitus , duétore Schwartzenbergio, ad Budam
-

+. - . -

Hunga- .
• -
 * • LI B E R O C r A v v s. 37?
Hungariae metropolim, caftraponit. Ad primum
noftrorum aduentum Turcae praefidiarij, quamuis •*.*•»
s *,•**» , *,
numero abundarent(vtpote qai ad fex milia fuif *• •- '-

fe fcribuntur)moenibus fe continuerunt, quin et- *

iam in quofdam è noftris , fpe prædæ longius ad
portas vfque excurrentes , nullum omninò te
lum coniecerunt;eo, vt pofteaapparuit confilio,
vt multò pluribus in infidias pelle&is,maius dam .
num noftris darent.Vbi enim totum agmen con
tra vrbem proceffit ; continuò inget tem glcbo
rum miffilium imbrem effundunt:fed is fine vlla
noftrorum infigni calarnitate conquieuit.lntereà :
Schuartzenbergius cum Palfio,alijfque quàm pof
funt proximè ad vrbem accedunt,& loca caftris
metandis oppugnãdaeq; vrbi opportunafpeculä
tur. Poftridie,qui erat quintus O&obris, noßri
| fuburbium,quod à tergo vrbi eft,inuadunt & ex
| pugnant,non fine magna vtriufque partis caede.
I Triduo poft in caftra venit Archidux Matthias, v
;| niuerfis copijs praefeétus. Eius iuffu alterú fubur*
:| bium,quodfroiiti vrbis prætenditur : fumma vi
| noftri oppugnare adoriuntur, non minus alacri- '
| terdefendentibus feTurcis.Poft duarum horarü
| confli&um,in quo hoftium mille quingenti ceci
| derunt,noftri tandem loco,magnaque praeda, in
ftrumento fcilicet militari omnis generis, tormé
tis,alimonia,iumentis,& inter hæc multis camelis
potiuntur.Sed nec incruenta noftris fuit vi&oria, ,
Valonibus præfertim,qui vt primi in oppi gnan• r
do fuerunt,ità poftrem ibi reli&ti funt. Vibi col
lis imminer, ei caftellum impofuerant Tur æ, & * '

triginta præfidiarijs communiuerant ; fed quum

„ noftros per tela& vulnera vndiquaque viderent
, irruentes;loco diffifi,igoem inijciunt,&in vrbem
* ; ^ Aa $ fere
 • i ' ' ./ -

378 ; R Ε R vM H v N G. Hr sar.
fe rccipiunt.Erat alterum ab eifdem paullo infra
Budam ad Danubij ripam aedificatum caftellum,
?olestiana Potentiana nomine, cuius tamen potentia tanta
asoffrica non fuit,quin ànoftris,Palfiodu&ore.paucis ho- '
quw. ris expugnaretur. Praefidiariorum quid ibi fuit
(trecenti fuiffe fcribuntur) caede fuit abfumtum.
lnde à noftris quidam fecundo flumine dilapfi,
duasTurcarum naues adoriuntur;milites impofi
tos partim caedunt,partim in aquas agunt:è capti
uis difcunt,pontones difie&os à Turcis recolligi
& reftaurari.Duodecimus hic erat Oétobris: at
, decimo tertio noftri propugnaculum quoddam,
Turcarum fuga defertum, occupant, addu&ifque
- eò machinis,in vrbem arcemque iaculantur. Non
in leuitum difcrimine obfeffi verfabantur, quod
^ & continuis tormentort m i&ibus infeßarentur,
exitufque eis vndique effet prgclufus ; noßri verò
per occultos cuniculosè ciuitateinferiori aditum
ad eos molirentur, qua quidem in reetfi nihil ad
fummam diligentiam intermittebatur s lente ta
men admodum,imbrium frequentia interruptum
opus procedebat.Decimo nono Oétobris die no
ftri praefidiarios ad deditionem hortantur.Neque
enim vrbem,totiétibus perforato & deieéìo mu
ro,diu defendi poffe;nec fpem auxilijin propin
quo effe.Vxoribus ergò,liberis, adeoque fibi ipfis
parcerent;quorum ipfi omniü vitae lubenter par- `
cere vellent,Refpondent obfeffi cordatè, malle fe
$'wrearaw
honeftè ibi more,quàm hanc ncmini fuo inurire
indefenda,
da Buda ignominiâ,vtvitae cupiditatemilitaris officij ob
pertinacia
litueffedi, âtur, loc mque tam opportunum igna
». ' uia magis prodidiffe,qúám vlla fièceffitate pérdi
diffe.Hoc refpôfoirritati noftri, omnibus machi
· · *- . . pis,
 , Lr r E R O c r A v v s. ' 379 '
his,multò quàm vmquam anteâ vehementius vr
bem opgugnant,& explicata acie,fignum impref
fioni propofitum exfpeétât.Sed quo minus eo die
oppugnatio fieret,imber obftitit tam creber, vt
foffis omnibus aqua oppletis,folo ad infiftendum
parùm firmo,puluere etiam pyrio madefa&o, v
dis veftimentis gradis miles,parùm effe&urus cre
derétur.Mora hac interpofita bene vfi funtTurcae,
ę
totaque ea noὰeruinas,præ præfenti copia, mag.
na diligentiareparârunt.Interea imbellis mulie
: rum puerorumque turbafBaffae pedibus aduolui
tur,obfecrans,vt tam prgfenti périculo occurrere,
& vrbe dedita fuae fuorumque omnium vitae con:
: fulerevellet.Sed plus apud eum valuit ergaOtho.
mànicum Imperiüm fides, quàm hominiim, licet
*mifericordia digniffimorum,periculum & Iamé.
ta.Accedebat, quod animum fua natura praefero
cem trium Baffarum,Caramaniae fcilicet, Natoliae.
& Bofniæ confirmabat præfentia, & cohibebat
au&oritas , quos vt iam pericali focios , ità
pofteàvirtutis & fidei teftes effet habiturus.
vbi de Baffae voluntate cognitum eft ; in
$ens tota vrbe • fortunam fuam deteftantium,
periculaque complorantium exauditus fuit
clamor ; qui noftrorum animos vehementer ,
inflammauit , atque in fpem potiundæ vrbis
erexit ; ad quam tamen euentus parum re
fpondit. Nam & fequenti die , qui erat
vicefimus tertius , oppugnationem^ intermit
tere continuae pluuia* coëgerunt ; &poftero,
noftrorum conatum in Paefto occupando
Turcarum vigilantiaelufit, Tutiffima via cuni
_ . ' culis
 38o RE R v M Hv N G. HI s r.
culis oppugnandi vifa eft, quibus ad interiores
1 vrbis munitiones perdu&is,pulnisvicefimo quin
to dieO&obris fuppofitus, & inflammatus, plus
terroris quàm damni obfeffis attulit. Cuniculo
rum enim alter,quod nimis longo fpacio in vrbé
effet porre&us,vallo & muris leuiter commotis,
domos proximas conuulfit; in altero ignis refili
ens anteriora tantùm labefaétauit,ac'paenè maius
'- ijs,qui foris,quàm qui intus erant,damnum dedit.
i. . Ità ergò rurfus noftri,voto fruftrati, ab oppugna
tione,ad quam magno animo fe præparauerant,
•* ; defiftunt. Vt tamen eo die militare aliquod faci
• nus ederent,fuburbium quod à tergo vibi eft,in
•r uadunt,non tam capiundi eius fpe,quàm hoftibus
nocendi cupiditate: è quibus non pauci,dum fre
, quentes per muros difcurrunt,diem illum, telis
vndique miffis confe&ti,vltimum viderunt: fed è
noftris quofdam èregdAxks fibi Mars pignera
uit.vltimus hic noftrorum fuit conarus. Quum
enim magnae Turcarum copiae obfeffis auxilio
venturæ, earumque pars aliqua iam ad Paeftum
, confediffe dicerentur,vrbs $; valido admodum
, v - le&iffimorum militum praefidio teneretur, fed
maximè vi tempeftatis iumenta hominefque af
fligerentur:ofifidio folui coepta eft, incenfis fub
urbijs , machinifque omnibus non fine maximo
a labore tutum in locum tranfportatis. Calendis,
Auda obfi. Nouembribus vltra feptem milia rufticorum,cum
diofòlui- adduétisfecum
liberis & vxoribus in caftra
quaehoftra peruenerunt,
81%r. omnibus poterant;reliquisi
gne corruptis,ne poft noßrorum difceffum rur
cisvfui effent.Poftridie demum, vafis conclama
tis, noftrz difcedunt. Turcae dum poftremum ag
men carpere conantur,etiam cedentium noftro
v ^ rtgna
1 - , -
 . T. I R g R ©c r A v v s. * 38r
3rum vim fenfere:ac multisvtrimque acceptis vúl
neribus,illi Budam;hiVaradinum,ambas vt validè
concuffas,ità fortiter defenfas,fefereceperunt. De
.Tranfyluano fuprà diximus, quomodo cum Cae
fare paéta inita violârit, & per internuncios de
pace egerit.Is menfe Martio Medutij comitia ha v.

bet,in quibus Andreæ Batori, Cardinali , certis MDIC.

quibuflam conditionibus regiones *fuas omnes tran6lua
in ditionem tradidit:im cuius verba mox vniuerfi ni ci-am
ordines iurârunt.Nouus princeps,Cardinalis,fta- 4r*a*gre
tim ad Georgium Baftam,Caefareæ militiæ in illis cardinali
:locis præfe&tum,mittit,qui rem omnem expone tranfa&is.
rent,addens:Quandoquidem Sigifmundus per fu
oscum Cæfaretraétet,fe omnia de quibus inter
eos conuenerit, rata habiturum;nec aliud quid
quam in hoc omni negocio quàm Chriftianae rei
publicae tranquilitatem & falutem fpe&are;vicif
, fim fperare, Baftam quod huius a&um eflet, bo
nam in partem accepturum,nihilque cötra ipfum
hoftile moliturum.Huius rei nuncio ad Caefarem
s'perlato;è veftigio Pezium mittit , qui Legatos
Tranfyluani,quibufcum iam aouum pa&um erat
initum,èviaretra&os, in cuftodiam daret. Ifti
quum Tornam perueniffent,deijs quae in Tran-'
Ἀ gererentur certiores fa&i, vltrò ibi fub
fiftere decreuerant, quoad de Caelaris voluntate
cognouiffent.Eos quum fuis minus idoneos exi
ftimâffetTranfyluanus,veluti moleftos rerum ar
bitrosab aulatantifper, fi&a legatione, amanda
uit,quoad meditata perficerentur. Eorum abfen
tiumbona,qu9drebusfuis minimèfàuerent,Car- .„„,
dinalis Bator fifcoaddixit. Petzius inde in Tran- §A
. a
fyluaniam cótendit,&fub finem Aprilisreuerfus, cef&rens
cxfarem de omnibus quæ ibigeftâeffent, docet, fcribit,
litte.
 sts , * er w w hv N o. h tsr,
litterafjueBatoris Cardinalis reprgfentat,quibus
perfcriptum erat,vellefein eam cüram vnicâ in
tumbere,vt quæcumque poffet, Cæfari gratifice
tur,cum primis in pacem promoueat, ceteraque,
quæ ex vfu fint Reipublicœ Chriftianæ, Cupere
igitur,vtcontrouerfiaeamicècomponantur: ` de
que ea re propediem legatos cum ampliffimis
mandatisf* miffurum. Cæfar dilato refponfo
Ceorgium Baftam copias quantas poffet maxi
mas contrahere iubet: itemque Valachiae Vaiuo
dam in Tranfyluanum concitat & armat, Cardi
nalis fuis artibus fe peti animaduertens,adBaßam .*

mittit Cornifium Cafparem, cum his mandatis.

Quandoquidem patrono fibi omnino opus effe
intelligat,cuius opeditionesfuas tueri póffit ; ro
gare fevt Cæfarvoluntatemfuam in eo declaret,
*.
vtrùm in amici & clientis,an verò hoftium nume
ro ipfum effet habiturus. Turcicum quidem apud
felegatum iam effe,qui vltrò auxilium principis
fui offerat,nec amplius quàm decies mille fcuta
rorum annuum poftulet tributú:malle fe tamen
cum ceteris Chriftianis coniunétis viribus , bo
nam eis Caefarique fidelem præftare operam,
quàm,fi nón religionis,certèproditae immaniffi
mo hofti patriæ libertatis reüm videri. Et quum
miro quodam amore teneatur Annæ Auftriacæ,
quæ anteà cognatofuo Sigifmundo nupta, fed le
gitimo & publico diuortio eiablata fuit: cupere
vehementer,vtea Cæfaris operainmatrimonium
£ibicollocetur,hacque adfinitate concordia inter
fuam & Auftriacam familiam ftabiliatur, vel po
sius continuetur. Bafta legatunm quidem bene
fperareiubct; ceterùna his de rebus ad Cæfarem
'. . quam
 11 n • ■ Oc* A w w s. ' 38}
quamprimùm relaturum dicit, quem credibile
fit,ad poftulata,fi æqua vidiantur , minus diffici•
lem fore.Quis verò Cardinalis fuerit exitus, in
frà dicetur.Dum haec in Tranfyluania fiunt; Tur \
cae ingentem apparatum ad bellum in Hungaria ' \
\ profequendum comportant. Necviribus tantùm, * -• • .•
/. z.
verùm aftu quoque fuitpugnatum,lnteralia ftra
.tegemata,menfe Aprilicentum fexaginta circiter
equites ami&u Germanico,flauis & candidis cru- ^aylakerô
cibus diftinéto,Sigetho profe&ti, in paucos praefi- „,
diariosStrigohienfes incidunt. . Noftri, amicos .
primùm rati,mox è clamore diffono hoftes effe
cognofcunt,Hic circumuentis,& in media hofti
nm regione * deprehenfis nihil aliud quàm `
mors obferuabatùr: tandem verò recolleâis ani-^ •

mis in fyluam quandam, haud procul à Drauo

£umine euadunt , & loci opportunitate facilè • .
pauci contra plures equites fe tuentur. Turcae
ibi noftros vim omnem equitum fyluae be
neficio facilè eludere viderunt : pedites Si
getho celeriter euocant. Sed noftri , vt funt
ingeniofa pericula , è fuccifis arboribus ra
te confe&â, in aduerfum littus traijciunt , &:
præfentiffimum, vitae periculum effugiunt.
Eodem menfe prædatores C A N 1 s 1 s N s E s,
euocatis B a s o T 1 a atque aliunde foci
orum auxilijs , in hofticum excurrerunt.
be eorum itinere Turcae Sigethani certiores)
fa&i, circiter quadringenti equites, peditefque
totum diem eos fruftrà perfequuti funt , &
tandem deviafeffi, in pago quodam, Corpa
vpowine,adquietep fc compofuerunt. Hacre
, - cognuta
- • l.
/-

;
 /

- -*
384 R* R v M Hv N o. Hi sr.
-
cognita, noftri retrogreffi, necopinato aduentu
dormientes opprefferunt,magnoque eorum par
te concifa,& quatuor Agis interfeótis, viétoria,et .
fi non incrmenta,potiti funt. Quemadmodum Bu
puga 'iterii dam Chriftiani fruftrà oppugnârint, paullò ante
affa testa commemorauimus. Schuartzenbergius igitur,
#wr. . .
-

+
quum hoc non fucceffiffet,aliâ via tentandum.a-
/ liquid exiftimans, præfertim quod vrbem ipfam
nec miiite,nec ceteris commeatibus bene muni
tam,certis indicijs accepiffer: o&to hominum mi
lia è vicinis præfidijs colleéta, Strigonio Búdam
reétàducit.Quum iam paffus circiter mille abef
fet; Turcae noftrorum aduentu mature explorato, -

clafficum canunt,tormentaexpediunt,tela,nalle •
olos in noftros cótorquent. Schuartzenbergius i
gitur,Palfius,Nadaftus,expeditionis duces,fpe rei
profperè gerendæ amiffa,copias redacunt: ne ta
men omninò fruftrà ea fufcepta effet expeditio,
ex itinere caftellum Schanbocüm expugnant, &
praefidiarijs omnibus interfeétis, demoliuntur.
ÌHoc fucceffualacriores facti,copias augent,& Al
bam regalem,vndèpaullò antè equitatus, omnis
Budenfibus fubfidio miffus erat, magna cum cele
ritateproficifcuntur.Hicprimum noftris clathros
ligneos, quibus fuburbia præcingebantur,magno
cüm filentio effringunt:inde per portas, Petardis
conuulfas,faétairruptione, Turcas femifomnes
opprimunt.Editotumultu, oppidaniadarma dif
currunt,&noftros,iam magno conatu portam vr
bis molientes,repellunt. Quicgdi fuperfuerunt,
aut in vrbem non penetrârunt, captiui cum fatis
magna praedafunt,abducti:& ignis, vtrique fub
urbio inie&is, itafubitòomnia longè lateque
inuo:
 *

11 h £ R ©cr A w v s, " ' . 38;

inuoluit,vt è noftris quidam ambufti, ægrè fiam.
mam euaferint,& hofti vnum inftrumentum py
robolare reliquerint,portæ iam admotum. Poft
haec,menfe Maio à rartarorum Chamo miffi, Vi
ennam venerunt Legati;qui ad fereniffimum Ar
shiducem Matthiam intródu&i , pacis aliquod ranarowa
ineundae rationespropofuerunt:inde adCaefàrem de par* i*.
deduéti,eafdem oftederunr. Fraudulenter verò gatio.
hoc ab eis fa&um effe, vtfcilicetnoflros in fpem
pacisere&os fegniores facerét, fa&aipforum pò
fteà declarârunt.Nouogradum enim,&tres alios
pagos ingteffi,Cofacos fementiti, & miferos ho
imines, qui adprimum eorum aduentü diffuge
rât,è latibulis fuis euocatos,cum omnibus fortu
'nis fuis in miferrimam feruitutem abduxerunt.
Grauiter fcilicet errant,& deceptos fe nimis fero
queruntur, qui barbaris & ad fraudem natis ho•
minibus,qualesTartari funt&Turcae, fed illiim
primis, fidem illam exiftirhant effe habendam?
quam vel exigui faepe emolumenti fpe abieéta,
numquam non violare dubitabunt, Sed noftrini
hilo fegnius rem gerebant.Nicolaus Palfius, vir
magni animi & confilij,certior faétus, ingentem
alimoniæ & pecuniae vim,cum alio varij generis
apparatu,Belgrado Budam deue£tum iri ; tumul- ,
tìàriam Haiduccorum manum cogit , & ad iti
neraobfidenda mittit, Haiducciinvia in Begum * Pres -

Barenfem incidunt,comitatum eiusprofligát, Be fíìlwit.

gum vnà cum viginti nauibus capiunt. Eratis cru
1! deliffimus tyrannus,&è noftris captiuos,inaximè
3
verò Haiduccos,immaniffimè traétabat, & inau
ditis fuppliciorum generibusexcarnificabat, Hai
: » ducci igitur,vt par pari
|
sf;;nierum
b
primùiia
-

w
palo
*\
-

•
 - - * 1 . -

» ; 3*& YR Ε R v M Hw*N G. HI s r.
palo alligant,dentes ei cmnesexcutiunt, fingulos *
pilosbarbae oblongæ carpunt& euellunt, ` indé
imembfa ei omnia coufringunt& contundunt, &
i
-*

• • . per fcmmoscruciatusvitam eripiunt. Sic nefario

. Homine crudeliter inrerfe&o, progreffi , pontem |
• • •. , non procul à Sexardo deijciunt, & hoftem tranfi |
-. . ' tu intercludunt:vt verò tutius agerent,aliquam e -

^. •. quitatus partem Budam verfus emittunt, Iamitfari -;

Buda deducendos commeatus egreffi, in Haiduc
cos incidunt,& ab eis non fine clade in fvgam a
guntur.Hoc confl:&tu edito, Haiducci in infidijs
collocati Turcarum aduentum obferuant: qui fi
, ducia Budenfis praefidij, quod ad fe venturum ni
, hil dubitabant,Tolna Faßifocum, vicefimo Iunij
progrediuntur,&ad locum quendam paludofum,
ne quid terrâ acciperent damni, anchoris iaétis,
catxfcopium ad explorandas infidias emittunr.
· · · Haiducci naues ingreffi,famine fecundo dilabü
- tur,ôc ne ftrepitu proderentur,remis pofitis,arma
- ^ ' expedita in manus fumunt, Nauis fpeculatoria,
- , quam adtentandum iteràTurcis præmiffam dixi
mus,confpe&is hoftibus, continuò in fugam fe
gat,deque infidijs ceteram claffem inanchoris
ftantem edito figno admonet. Sed noftri in eam
magno impetu illati,duas triremes & quatuor na
iues præfidiarias expugnant;inde onerarias tanta
, , vi aggrediuntur,vtbreui eas omnes in fuam rede
- , , gerint poteftatem, cla{fiarijs omnibus vel ferro
Nauesr* necatis,vel in aquas præcipitatis. Incredibilis hic
'* P°ff fuit praeda reperta. 'Captae funt naues onerariæ
:* “ quinquagintà fex,quarum fingulæ nonaginta vei
** . Centum ffitici portábant mediimnos: fexaginta a
' ' alig alijs mercibus,&in primis inflrüméro milita
si omnis generis,onuftae; duae item triremes& tres
_ 8 . . -• • • , ' -
.
- præ
 _ _ f.1 ■ * R Öc r A v v s. - .. 337
præfidiariae(quarta.n.fubmerfaerat)in quibus fti
pendiügmne quodprxfidiarijs debebatür.Haiduc
cisprædæ ceffit.Inde triremibus alijsq; nauibus,
quae abduci non poterant,demerfis, fruméti párté
áliquâ interrufticos eius iocidiuidü,vtpofieaca
fualiquo adeos delati,pröptius cómeatib*iuuaré
tur:ceterâ praedâ,inqua 9.maiores'ii.minores erät
machinae,laeti domùreferút.Ex o&o Turcarú mil
1ibus vix 3o.euaferút:quorú numerú fi quis cü no
ârorü paucitate cóferat(quos miife tantü& quin
. gétos fuiffe conftat)mirum alicui, immò incredi*
bile*videatur. SedDeo æquè per paucosac per
multos facilè eft vincere.Parta vi&oria, caßellâ
'ijs in locisàTurcisinfeffa multa occupant,& am
plius quadringétos è duriffima feruitute educúti
duos etiam pontes,magnis cum laboribus& fum
ptibus à Turcis exaedificatos, difturbant & incen
duntjtanta vfi felicitate, vt Belgrado Turcae valdè
timerent. & Haiduccorum nomen niultis cú exe
crationibus vulgò deteftarétur.Sed,vt funt hunia* ,
na omnia,nó perpetua hæc eis fuit felicitas.Septi
mo.n.Iul.exijs o&ingenti circiter Foruaräarcem caffeili'
infra Budam,&ingunt,& Agam qui eispraefidio e- £*£*£*£
rat,bona fide euocát.is fidé eorum fequutus,egre- boßris dis
ditur.Iubetur arcem continuò tradere, & faluis cupata;
impedimentis quàmprimùm difcedere. Renuen
tem in arcem remittunt:& fumfnis viribus eam
9ppugnare aggrediuntur,adeò vt parü abfuerat,
qüin vt caperetur:fed telorü multitudine à præfi / »

diarijs obruti;quadringétis fortiffimis virisamif

fis,oppugnationéintermittere coa&i Š;
Strigonio miffisrecreati,duas arces òppugnât.To
.nâ vicü non ignobilcm diripiùt,ponté, qui Draüü
iungebat, démoliuntur, pontones demergunt,
; - • . Bb ì - \ J- 6iiiiii*
-

- * •
… p.
-
Tu
\
--- --- 3, -
- -
- -
v,
-

, 388 . J R b R v M H v N G. H 1 s r. -

|
/ omnibufjueferro & fiamma vaßatis, magna he ]
ftem afficiunt clade. Fregithæc res nonnihilTur
carum animos, vt qui ante tam fuperbè optime
Imperatori infulrârunt,ab eo iam pacem expetere |
'fuerint coa&i,qvä vt facilius impetraret, O&obri |
*menfe Vezir Raffa ingenti cum exercitu Budâ ve
nit,Tartarorum verò copias ad Paeftum confidere
iuffit;vtque facilius caftraconiungere poflet, Da
nubium ponteiunxit.Omnibus hoftilem impref. :
?aiùrwäa fionem metuentibus, SerdarBaffa, magnum pacis
sio inter ftudium fimulans, ad Matthiam Archiducem Le.
chriffianos gatos mittit,qui de noftrorum voluntatecognof.
•*T*r*a*, çerent.Bis Archidux Bohemum rerum bellicarum
Secrerarium, cum alijs magnae au&oritatis viris
obuiam mifit.cum his mandatis, vt quem locum
/ pacis traétationi defignarent Turcae, exquirerent,
& inducias intereà pacifcerentur. Legato honori
Acèaccepto,& liberaliter dimiffo,Turcae locum
tra&:tionis eligunt , infulam , quæ eft inter
Strigonium & Vicegradum medio ferè itinere.Eò
Turcarum nomine venerunt, MurarhesBaffa Bu
denfis,Tartarorum Chami fupremus militiae ma
gifter,Amathes Aga , & alij:noftrorum nomine
quinto Oétobris Strigonio ad praediétum locum
defcenderunt,Archicpifcopus Strigonienfis, Pal
fius,Nadaftus,cum Doétore Pczio.Intereà dum de
pace ibi traëtatur,Tartari, excurfione fa&a, Chri
ftianorum agros diripiunt & populantur.Noftris
em dere cöquerentibas retpondent Turcae:Id citra
ipforum fieri voluntatem Tartaros hominum g*•
nus effe vagum & prædabundum,quibus non nifi
^ , cunfi i£; vita pr i# animus eripi poffit. Coe
pta nihilominus traétatione Turcae omnia loca
-
munita fùperiori quinquennioànoftris• occupa
s - ta,in
.*
 --------

IL r B e R O c r A v v s. 1 389. •
ta,inprimis Srigonium reddi fibipoftulabant,A£.,
fentiuntur noftri,folo excepto Strigonio : cuius,
tamé reftitutionëmaximè vrgebantTurcae, proq;.
eo Agriam offerebant.Noftris verò in fententia
perfiftentibus:Turcae è fuis aliquem ad Serdarem.
8affain Aplegant,qui ei omnia referret:cuius redi- . ,
tum,diti?ius à Baffa,quam promi{fum erat, retenti ' _
neftri exfpeélâdum fibi minime cenfuerunt. Mul
tis enim indicijs cognouerant, nihil aliud, quàm.
fraudem fpeétareTurcas,& foluto conuentu, in- •

fulam inuadere conftituiffè.Impofitisergo in na- ',

ues Turcarum obfidibus,ceteri Strigonium profi
cifcuntur,Palfiuscum prædatorum manu infulae
cuftodiendae apponitur.Turcis obfides repetenti- -

bus refponfum eft , non prius id fore,nifi noftris v

remiffis.Pacis ergò tra&atione omiffa,vtraq; pars
adbellü feparat:quod vario euentu geftum fuit.
Tartari inprimis,longè lateq; circa Strigoniü po
pulationefufa,vltra decé hominü miliain mifer
• rimam feruituté abduxerunt.Sed dum Morauiam.
, peruagantur,à noftris intercepti & in fugam có.
pulfi funt,Supràdiximus, quemadmodum Andre- 4ndrea
ásBator Cardinalis,inuito Caefare,Tranfyluaniæ #*ter car.
dominatum arripuerit, & ad fui defenfionem fe dinalù à
duscumTurcaficere cònatûs fit.Adeüreprimédú'**•
'Michaëivalachíævaiuoda,quitotusiurìacaf- ******.
rependebat,triginta hominü milia conduxit; &.
inTranfyluaniam progreffus,Cronftadium vi oc
cupauit,vt Polonis iter praecluderet,qui metus e
rat,ne Cardinaliopem ferrent. Inde zecc]eris in.
' gratiam receptis,& in Caefaris veiba adaétis, Her- .

manopolim cum 18.partim maioribus machinis ,

contendit.Initinere ad eum venit Nuncius Apo
ftolicus,GogayiMambarfio, & Moyfe Zecclero,
• , , ' Bb 3 , comi
 39a Re R v M . Hv n g. Hrsy. …
imitatus,cum his mandatis:Cæfarem velle, vt quâ
primùm Tranfyluaniae finibus excedat,&vim o
mnem abftineat. Requirenti Vaiuodae Caefaris ea
dere mandatum;idpênes Batorem effe aiunt. Vai
iuoda lógè alia fe mandata habere dicit,quibus nó
1 poffitnon parère.Hicrurfus deprecantem Nunci
um,vt faltim ea die quiefceret,hacfpe, fore vt in
terea Cardinalis refipifceret;& ad faniora confi
Alia rediret;Vaiuoda,omni aétioneabruptaad Car
- dinalem remittit,ipfe cum exercitu confequitur,
& mille circiterpaffusâ Cardinalis, caftris confi
/ det.Manè eum de quo diximus Nuncium ad fe re
uerfum,Vaiuoda filio fuo in cuftodiam tradit: in- '
de fetialem ad Cardinalem mittit,qui diceret. Nó
• fe veniffe ad Chriftianum fundendum fanguiné,
cui libenter fit parfurus,fed quüCgfari iuramentú
dicere,&iniuftè arreptum dominatum tradere re
cufet:nulla etiam neceffitate coa&us, Turcarum
„ •
opes follicitârit;ijs decauffis,nificontinuò feCae
-
-
-

faris poteftati permittat,cum armiseum fe perfe

quuturum.Cardinali impetrata facere recufante:
Vaiuoda aciem inftruit,& ad hoftem ducit. Car
dinalis contrà fuos educit copias,in quibus fupra
viginti quinque hominum erant milia. Turpè e
tim fibi rebatur proelium detreâare,quumabad.
uerfa parte is effet dux, quem vt pecoribus pafcé
dis magis idoneum,quàm aciei infiruendae, fem
• , per fueratafpernatus.Vaiuoda vocepræconis per
vniuerfum fuum exercitum educi iubet, vt quicú
que ex aduerfis caftris antepugnam tranfiret, aut
in pugna fe dederet , ei parceretur. lnito proelio,
ßatim ad Vaiuodam viétoria inclinauit,Bathoria
nisadifternecionem occifis.Inde Valachi Tran …

fylua- -
 .> *, …
, Er » s r Oe T A v v s. , 39*
'fykuanorum caftraexpugnant& diripiunt(in qui
v bus multum prædæ repertum, & inter cetera ma
* chinæ quadraginta quinque)& Vifeburgum pro- . .
fe&i,magao ciuium gaudio & congratulatione
excipiuntur.Vaiuoda poft pugnaftatim vias om
nes obfideri iubet,& in omnes partes nmittit, qui
* Cardinalem è fuga retraherent.Interea Bathorius.
ifkaan, Cardinalis agnatus, Claufkburgum, inde
Huftam petit,& copias quantas poteft contrahit,
quas Vaiuodae opponeret:{ed præcipua ei fpes e- '
rat in Polonis;quae tamen citò ei fuit erepta, poft
quam Rex per vniuerfùm regnum edixit, ne quis
contra Cæfarem arma ferret. Nemine ergo refi
ßente,Vaiuoda Claufeburgum, mox Huftam per
deditionem capit, vnde Iftuan elapfus, Sombiij.
poftea à Georgio Baftafuit interceptus.Sola reßa
^ bat Viuaria, præcipuum in ijs locis munimen
sum,magnoque præfidio firmatum;quod& ipfum.\ ,
tamen, Bathori Ifiuanis maximèopeiâ, fine vllo,' .
labore fuit receptum. Tandem Cardinalsm Ba*.
thorium Valachi,ad eum perfequendum miffi, in
fuga, cum. feptem familiaribus trucidârunt,
& eaput ceruicibus ab(ciffum , lanceæque in•
fixum,ad Vaiuodam retulêre; qui confeftfm cor
pus perquiri,& afportari,& Vifeburgi magnifica.
íepülchro,quod Cardinalis fratri fuoSigifmundi
báthorijiuffu interfeâo fecerat , inferri iuffit,
Ruius caedis fama Sigifmundus vehementer fu«
} it attonitus. Quare praefentibus non fatis fi*
, dens,fugam circumfpexit:quam dum adorpat, e
„* uieiusaliquot repentineincendio ambufti , &;
$ uocurrus,cum mundo magni precij , Cremati J
. fuerunt.Vaiuoda,täbreui tempore vuiuerfa regi
, onepotitus,Tranfyluanos in Caefarisfidé rec£pit.
s - &b 4. & ab»
 39* Re R v M Hv N g. Hrs r.
& ab eisviciffim vtCaefaris Legatus recipitur,hae
Jege vt in Caefaris ditionem ipfi concederent,Cae
{at libertatem & priuilegia ipforum ne impëdi•.
set.Ita magna ad Cæfaris fortunas acceffione fa
άa,regione tam opolenta ad imperium adieéta.
maioribus viribusbellum cótra Turcas geri pof
fe videbatur:fed Erynnis orco progreffa, paullà
poft iterú omnia mifcuit,dúTräfyluani àfide de
fcifcunt,& Sigifmundus armiisamiffum Principa
tum recuperaretentat,vt infrà dicemus, Etfi verò
pacificationis,non ità pridem coeptae, ftudiü pla
nè iam frixiffe videbatur:res tamen in Tranfylua.
nia Vaiuodae & GeorgijBaftae duάu feliciter ge
fta,aliam Turcarum exciuitlegationem, anniten
te maximè Serdare Baffa,quièportis reuerfus,Stri
gonium è fuis aliquem mifit, cum litteris Palfio
infcriptis,in hancfentétiam:Cupere fe fcire quae
fe*äevem fpespaciseffet , àqua fi noftri abhorrerent,
è Furcis, paratas fibieffe copias,quibus regionem omnem,,
&etit*. , Viennam vfque peruadât & depópuletur. Milites
- fuostanta Chriftianosperfequendi cupiditatein
cenfos ,.vt pontem ad Budádeijcere coa&us fit.
Quod fi noftri quid fuae effet mentis non quâ pri
mùm declararent:continerefe militem nô poffe.
Difpicerent ergò quidère ipforum effet: deq; eo
quod ftatuiffet,fine vlla morafe facerent certio- -
f~
rem Refponfumeidatum
' cem Chriftianos:fi eft. Non
modòTurcæ abnuere
omnes pa
captiüos
redderent,& Tartarorum quotidianas excurfatio
nes prohiberent,eius conficiendae rationem ali
quam iniripoffe.AdhaecSerdar, denuò miffis fit.
teris&internücijs,Captiuos equos,in fua haberet
poteßate,lubenter redditurü:fedvtTartaris prae
άara&captiuos iatercipiat , facere non pòffe,
- / Qgum
; t. r m h n Oc-r A v v s. ** , *.

AQgum ergo maxima captiuorum pars in Tarta

*: rorum
* effeteffet:
nulla fpes poteftate,
pacisdeque
i eorum reftitutione
abie&a mentione v

nulla fpes effet: pacis iterum abie %°°°* excuß

is bellum recruduit.Noftri quidem,du&oreSchwar
* tienbergio,Cefnecam primum, fuga praefidiario
' rum defertam; inde Laccam, metu ad deditionem ,
*, coaétam, tandem Palätraram viribus expugnatâ,
occupârunt: à Capozuuara verò, fruftrá obfeffâ, „,
multis defideratis,recefferunt, AdMichaëlem Va- " De.
iuodam Tranfyluaniae, quibellum, vt diximus,
Caefaris nomine feliciter contra Batorium Car ,.„,. ,.
dinalem adminiftrauerat,Turcicus hoctempore ÂÃÄr.
... venit;Legatus,quieum à Caefaris focietate auerte• i„„„., , * ^

* ret,& ad Turcicum fedus inuitaret, Vaiuoda ver

* bis quidem Caefareis procuratoribus fidem cm
* nem & conftantiam pollicebatur: fed quum in
: dies Tranfyluaniam magis magifque amet, vt ea - -

e prouincia iure hæreditario fibi fuoque filiogum y.uh,s

« Varadino,Hufta,Nagbania, & exterioribus Hun- huluagga
: gariae partibus,traderetur,poftulabat.Secundò,vt fara. `
: omnia bona & dignitates, quibus Sigifmundus
: Batorius àCæfarea maieftate fuerataffe&us, fibi * *-

e quoq; tribuerétur: jtereà fubfidio pecuniario ad

… códucendos milites, iuuaretur,Tertiò vt Caefarea
a Maieftas ceterique Chriftiani Principes fidem fu
a am interponerent, forevt exhoftium poteftate,fi
„ fortèin eam incideret,liberetur;aut fi fortè Vala
… chia autTranfyluaniapelleretur, annuicenteni
… milleni aurei fibi numerentur: addens, omninè
fperare fe, Caefarem non modò quae iam occupâf.
fetTranfyluaniae loca fibi non erepturum,fede
iam reliqua ad Tibifcum vfque fluuium fuae pote
' ftati & curae, pro opera benè & fideliter nauata,
pcrmiffurum. Hispoftulatisfi C*far confentiat;
. Bb 5 ÜQ&
•\ \
 394 < R Ε R v M Hw W 6, Hrs r.
tot tantafq; res fuo milite eo adhuc anno gefturâ,
•quantas antehac nemo: & fitanti, quanti in fu
periori Hungaria fierent, fumptus fibifuppedita
rentur; oém regionem à mari Cafpio Budam, A1
bam regalem, & Solnocum vfque Caefaris impe
riofubie&urum. Multos haec ambitiofi hominis
arrogãtia offendit,& fufpicionum cauffas præbu.
it: inprimis GeorgiusBafta, vir militari pruden
tia praeditus, litteris Cæfarem commonefecit, ne
'vaiuodae fideret, qué noua confilia moliriè mul
tis rebus perfpexiffet. Hinc odijinter Vaiuodama
& Baftam primafemina exftiterunt, necnifi cum
ahterius morte,vtinfrà exponemus, exftin&asüt.
Ei,de qua diximus Turcicae Legationi Vaiuodacü
equitatu omnibus rebus ornatiffimo ad médiumj
miliare obuiam proceffit:cuius caput fuit Huraia
nusAga,vir venerabilicanitie.Quüiam haud pro
falackw cul abeffent:ambo exequis defiliunt,&vbi hiima
quomodo niffimèalter alterum complexus. Turcicus Lega
2r*rcicos
tus gladium Perficum Vaiuodae lateri detrahit, &c
exceperit
(kgaios. eidem alium,auro & gemmis corufcátem, tradit,
cü multis alijs donis, inter quae nigraeerantardea
rü & gruum plumae » pileorú ornamenta, vexilla
duo rubricoloris, equi feptem, generofus falco,
cum exquifitiffimo ornatu : quae Vaiuodae praefe
rebantur, cui Legatus finißrum claudebat latus.
Ita per medios vtrimq; ftantis peditatus ordines,
Cronftadium ingreffi, magno tormentorum to
nitru fuêre excepti. Caefarisprocuratores, quifex
iam menfesapud ipfum fubftiterant, ad fe voca
tosVaiuoda monet,ne his rebus moueantur,neue
propterea quafi,adTurcicam propenderet amici
tiam,apud Czfaream Maieftatem in fufpicionem
feadducant; Faéturum fenihilominus quae iE;
-^ C11c(3
 - LI m ■ R. oe r A vws. * _ ` 39*
effet facere;honorem quidem, qué Legatis habe
'ret,non poffe prgftare,nifi humanitatis omnis ex•
pers iudicari velit: dent etiam operâ, vt Georgio
Baftae,quem multis de cauffis oderit, alius fubfti
tuatur, ne fortèpriuatae fimultates publicis obftét -

emolumentis. Cæfareani quamuis Vaiuodae ver- *

bis minus quàm fa&is fidei haberent, diffimulant
tamen:& tum quidé fupra triginta aureorümilia
€aefaris nomine repræfentant; quae tamen Vaiuo
dae minusgrata videbantur. Interea Sigifmundus
8atorius cum Ieremia Moldauiae Vaiuoda, medi
ocréè Moldauis,Polonis,Turcis, & Scythis cófe- .
ceratexercitü, in omnia rerügerendarú mométa Walachw
interitus.Valachus hacdere certior fa&us,hoftë ÂÃŽ,
praeueniendúftatuens, fuascopias omnes,in qui- Mì\,
busfupra quinquaginta miliavirorum erant, in prefigat,
Moldauiâ per altiffimorú montium anguftias &c T. 7.
fauces ducit. Quo quidem initinere etfiab hofte
nihil fuit periculi aütdáni,valdè tamen exercitus .
pabuli &alimoniae inopia fuitcófi&tatus,adeò vt
nónulli arborüfolijs pro cibo fintvfi. Sigifmun
dus Batorius &Moldauus,Valachi viribus perter
riti,Moldauia reli&ta, Poloniae fines petunt, vnibi -
*, au&is copijs, hofti maiori cüfpe poßeà occurre
rent. Et Moldauus quidéde auxilijs Turcâ vehe
menter follicitabat: fedpecuniae nihil confequu
tus eft,copijs tamen adiutus.Moldauiam Ieremiæ.
fugâdefertäValachus ftatimoccupauit: idq;eò ei
füit faëìlius, quod Moldaui pleriq; oës Ieremiama
peffimè odiffent,& qué üq; hominé,quáipsü ma!
lent.Näexaétionib*eos fupra modü grauârat, inae
di&o infingula etiáviliffimacapitatributi noipi
ne méftruo aureo:& quæcúq;corraferat, in Polo- .
piâ, fuisvirib*, vt&iuorú fideidifäs*
- - , .
-;;
,, Valâ.
' ,'
 396 r E R v M H v N o. * r s r.
Valachuslocaomnia occupata in Cæfaris, fuam
& filijfui fidem adegit: nec diu moratus,hoftem,
vbicumque effet, quaerere decreuit. Confederat
is adfluuium Iftrum, hautprocul ab Ortuno ca
ftello, cum triginta milium virorum exercitu,
Diu pugnatum fuit acerrimè, & vtrimque multi
' ceciderunt: fed tandem viétoriaadValachum in
clinauit, E Valachis duo, e Moldauis oéto milia
fuerunt defiderata, praeter eos qui in fluuio perie
runt. Valachus vi&oriapotitus,Moldauiam om
nem fubegit: eique Caefaris nominegubernandae
filium fuum, cum parte exercituspraefecit: ipfe ,
cum reliquisCofacorum,Rafciorum,&Valonum
copijs in Tranfyluaniam redijt.Et quia acceperat,
Ioannem Zamofcium,magnum Poloniae Cancel
larium, nouum in Poloniâ & Pruffiaconfcribere
militem,eo confilio,vt non folùm Bathorium re•
ftitueret, verùm etiam Moldauiam veteri Polo
morum imperio rurfus adijceret: Cæfarei exerci
tus, qui in fuperiori Hungaria eft,ducemadmo
auit, paratasfemper haberet copias, quò fi quid
hoftistentaret,ei ftatim occurri poffit, Venerat
vum Legatus à CæfareDo&or Pezius, cum aliqua
pecuniae fumma,quae Socmariæ, quoditinera nmi
austuta effet,fuit reliéta. Cùm eo colloquutus
vaiuoda: Quodfi, inquit,Caefar fratrum fuorum
aliquem ad haec locacum imperio mittere velit,
equidam paratusfum confeftim decedere; fin au
tem, planè confido Caefarem mei rationem habi
turum,vtpotè qui nullum laborem, nullum capi
tisdifcrimen fùbterfugerim, dum horum locoü
imperium Cæfari acqüiro. Et Cæfar quidem, ce
terique Chriftiani Principes, fi auxilio fuo mihi
aen deerunt:promitto,omnia neconfilia,omnes
A. - conatùs

/
 1 1 • • r bcr avvs. ' *»* -

cohatns ad frangendasTurcarum vires,& ftabili

endam rem Chriftianam conuerfurum.Sed Vala
£hi oratio minus æquisauribus fuit accepta,quod.
hominibàrbaro & verfipelli,& qui plerumq; ex
epentufua confilia moderaretur, Cæfar minimè
fidendum ftatueret. luffusTranfyluaniae imperio
cedere,& Georgio Baftae interimparère,dum Cae- /alachi a*
fari aliud videretur,pertinaciter recufauit: inde hities-cra
Tranfyluanos proceres,partim nullis, partim le- diii-. -

uibus de cauffis acerbiffimis quaeftionibus fubie

cit, & excarnificauit: ex eaque retantum populi
odium collegit, vt etiam intimi ab eo deficerent:
inter quos fuit Moyfes Zecclerus, cuius du&u an
teà in rebus bellicis adminiftrandis fuerat vfus.
Sic ergò maximis in anguftijs Valachus fua culpâ
verfabatur, hoftibus vndique cin&us. Nam & à
Turcis & Scythis metus erat, maximè verò Polo
nos reformidabat, qui maximo numero aduenta
re dicebantur: & Batorius & Moldauus eidem
infidiabantur: nec verò domi cui fatis fideret há- GeorgiusBe :
bébat. Bafta hanc occafionem arripiens, exercitü É.{yl
magna celeritate è vicinae Hungariae finibus uanum.7..
quantum poteftcontraxit,vtfponte parère recu- cupat c«f«-
, fàntem vi cogeret. Ei Claufeburgtim profeâo rú nomiue.
Tranfyluaniâ Ordines frequentes occürrerunt,
&auxilium polliciti,Cgfarisnomine fidem dede
runt, Valachus ad Vifeburgum caftra habebat, tú
exercitu oétodecim milium virorum : cum quo
hoftem omninò exfpeétandum cenfuit:fedàBáfta
oppreffus, in fugam abijt, quatuor milibusfuorâ,
défideratis,& in locis montanis,quae Valachiam à
Tranfyluaniae determinant, coniedit. Hic quo
queeum alia oppreffitcalamitas,Batorius enirn&
Moldauus,collétis iterum copijs, reliquiascitus•
exer
• . - -

[ -
1 - - \ a

-
-
- ^ — .
 sss R sw vw Hv N o. Hisr. ,
citus,quasvaiuoda fecum habebat,aggrefficenfi:
ciunt:& in fummum difcrimen adduélum retro
agunt. Valachus, qui omnia infefta fibi videret;
Cæfaris clementiam & gratiam implorauit,com
meatumque petijt, vt ab omibus fufpicionibus
fe purgaret: & ne qua diffidentiæ cauffa relin
quëretur, vxorem cum omni fuo thefauro ob
fidum loco obtulit, Cæfar parcere fubie&is & de
bellare fuperbos paratus, GeorgioBaftae fcripfit,
vt Valacho non tantùm iter totum praeberer, ve
rùm etiam auxilio iuuaret, bellumqueà Batorio
Valachus & Moldauo illatum defenderet, Valachus fub fi
Viennam nem anni præfentis, cum feptuaginta equitibus
vesit. Viennam venit;& à Matthia Archiducae magnifi
cèfuit exceptus, Hiceum Cæfarper internünci
um fubfiftere iuffit , quoad Pragum euocare
tur. Interim Bafta comitia habet, in quibus de
creta fuit ad Cæfarem Legatio. Tranfyluani e
nim non nifi certis quibufdam conditionibusCae
faris imperio fubijcere fe volebant: & nifi Le
gati quæ vellent à Cæfare impeträffent, Turca
rum opibus & patrocinio vfuros præ fe ferebant,
Vt ergò motus omnes praeuenirentur, Caefar fra
tri Maximiliano fummam Tranfyluanicarum ad
miniftrationem defert: qui tamen, quod Tran
fyluanis minus fideret , fe excufauit . ' Quare
rioua quotidie in confultationes proponebantur,
Valachi quoq;,quos,Poloni opprefférât,adGeor
gium Baftam mittunt, qui fe É in Cæfaris
poteftate futuros dicerent, & vel Michaélé vai
uodam, cui haéìenus paruerant, vel alium quem
cumque ducem poftularent. Eum enim qüiiam
ipfis praeeffet (is Ieremiae Moldaui frater erat, à
imagno PoloniæCancellarioValachis impofitus)
*• _ - fe ferra
 • ^ -

{LI r ■ R Oc r A w w s. 390 -

feferre necvelle,necpoffe.Quis harum rerum o- ' , .

nium fuerit exitus,inferius è nobis commemora- .
bitur.Rem Chriftianâ hoctempore non tam ho- ;r£;iui
ftium vires, quàm noftrorum perfidia vehemen- ri perfidia.
ter afflixit. Pappam Hungariae propugnaculum, "` `
mille ducenti circiter,Valones&GalIi pleriq; o-^
mnes, præfidio tenebant. Quum ferius aliquantò
ftipendis foluerentur, nec alimoniae magna effet,
copia ; tumultuari coeperunt : quumq; id agi ani
maduerterent,vtinde abduéìis ipfis nouü præfidi
um fubmitteretur, cum Turcis egerüt, vt certape- -
cunig fumma fibi numeraretur,ipfiq; tradito loco
in tuta deducerentur. Spem quoq; faciunt, fe du
&orem fuum Schwartzenbergium, quiadcomprie
mendam feditionem cum magna vi pecuniae pro
pediem venturus ferebatur,intra oppidum recep
turos,eifq; pofteà tradituros: aut fi id minus Tur
cis placeret: ad Zefneccam iter obfiderent; necde
confilijeuentu dubitarent. Poft hanctraéìationé ,
tribunos & centuriones omnes officiodeiecerüt,
& è fuorü numero quendam Lamottam ducem fi
biconßituerunt:MichaëlemMarotum,loci prgfe
&ü,cum omni familia,in vinculaconiecerunt, &
nifi quâ primum lytrón, quodipfi dixerät, perfol
ueret; Turcis in feruitutem cü fuis omnibus ipsú
dedituros,interminati.Mox Turcascaptiuos libe- .
rant,& præfe&ti ipfius armis vefiibufq; exornatq-,
Albam regalem remittunt: domibus omnibus di
reptis,prædã vnum in locum comportant, vexil- •
lum CaefàreanumTurcis tradunt: actandem poß ,
mültas vltrò citroq; aétiones, proditionis preciú --
pacifcuntur. Turca fraudé fubeffefufpicati,primú
cü&ätius agebât: fedtot manifeftae defe&ionis fig
sus fe prodeatibus, occafioni minimè defuerunt.
- - - Ne
4äe R r R v M Hv n 6. Hts p.
Ne tamen damnum aliquod nimia crudelitate ad
ciperent: copias confirmant, vt fi fortè noftri eos
infidijs aggrederentur, auxilia in promptu habe
rent. Schvartzenbergius, affumtis duobus equitú
&peditum milibus, Pappam verfus proficifcitur:
quumque iam duobus miliaribus abeffet, viginti
quatuor equites praemittit,quimonerent præfidi
arios, vt ad officium redirent, fpemquefacerét,
fore vt propediem quidquid ftipendiorum nomi
neipfis debebatur,omne perfolueretur. Hos Pap
penfes conuicijs & ludibrio acceptos abegerufit:-
nec quidquam propius fuit,quàm vt eosdeni inua
derent & difcerperent. Sic ergò Schvartzenbergi
us, hacfpe deftitutus, fimul aquarum illuuione
progredi prohibitus,Iaurinum retroceffit, Inter
Pappenfes perfidos interea maxima diffidia ex
ftiterunt: adeò vt ad manus fuerit peruentum, &
paffim multæcaedes perpetratae. Cauffa erat,quod
inohnulli deditioni minimè affentiebantur; non
quod fidem noftris feruare vellent,fed quod pro
\ditionis merces nondum tota effet repraefentata,
Huius admonitus Schvartzenbergius Scharpfen
faenum vicefimo fecundo lunij, cun multo in
ftrumento militari,& tribus peditü milibus prae
mittit, & fortunam experiri iubet. Eos perfidi
muris fuccedere patiuntur, quafi abieéìo propug v
*andi confilio: vltrò etiam, vraccederent, hor
tantur: Stare enim fe cum ipfis ; & libenter intra
oppidum recepturos:fed mox fcalis deie&is,quof.
eumque poffunt commilitonesfuos& populares
interficiunt; exprobrantes, quod hanc fortunam
Germanis præriperent } feqtie primos periculis
6bijcerent. Noftris ità repulfis; Turcicos frumen
tatorcs intromittunt : & plauftris exoneratis
ι Chrifti.
II '
/

«
 - a.

Lr me ■ r Oc r A w.v s.
chriftianos captiuos, cum magna imbellis ætátis
& fexus turba imponunt,& Vefprimium, Albam
que rogalem (ò fcelus! ô inauditam perfidiam!)
abducicurant. IntereaMarotus,quem fuprà dixi
musàperfidis invincula conieétú,occultis nunci
jsSchwartzenbergium monet, vt quandoquidem
perfidis præfidiarijs non fatis interfeconueniret, ,'
occafioniminimèdeeffet, & fi ftratagemate non
poffet,vi oppugnaret: fimul locum cómmonftrat
contra vim non fatis firmum, per quem facilè a- '
ditus aperiri poffet. Schwartzenbergius duodeci•
mo Iulijcü nouem milibus ad Pappam caftra po
nit;& tormentis difpofitis, magna vi muros con
cutit, Perfidi;aliquoties eruptionetentata,fempe*
cum damno funt repulfi : vni è centurionibus
ipforum capto;cutis viuo fuitdetra&a,&cum ca
pite infixo è lancea fufpenfa , & ad terrorem
publicèpraefidiariorum oculis expofita, Vice
fimo fexto Iulij,noitri molam ad Pappam expug
nant , licet acerrimè eam defenderent perfidi,
quod per eam quouis tempore magnum praefi
dium intromittere poffent. Turcae interea de
perfidorum periculo edocti, magno ftudio quæ
ad obfidionem foluendam neceffaria compárá
runt: fed quum alia, tum maximè inundátioè
continuis pluuijs orta, eos impediuit , Et noftri
fummis viribus obfeffos non machinis tantùm,
/ verùm etiam cuniculis alijfque operibus oppug- '
nabant: adeò vt iam aquâèfolfis deriuatâ, facilis
aditusbreui pasefieri poffe videretur . Summa
' praetereaapudperfidos erat alimoniae inopia.Neg.
enim vinum, nec panem,fed falis aliquantum, &
fexagintaequos habebant:quibus in cibum diftrie
butis,miferrimâ vitam fuftentabaût.Qyunl ad ve
Cc piatm
,
-
 - -
*- ' -

%•*. r ■ R v M ** v N e. u I s*r..
* niam nullum fibi effe receptum intelligereúe$
mortem potius fortiter pugnãdo oppetere, quàra
exfpe&are, dum perfummum cruciaturn & ludi
briüm vita ipfis eriperetur, decreuerunt. No&ui.
gitur pridie Calendas Augufti in eam partemca i.
-- ftrorum, vbi Merfpurgerfes fationem habebant, '.
- inuadunt:milites temulentos partim concidunt, -

'partim in fugam agunt:&terrore cmnia cemplét. -

-£#varr;es
bergium os tumuitu exitus Schwarszébergius ad eam partem,
•wbi*. qua maximè fui laborabant,aduolat: dumque ne.
çeffaria procurat, glande i%us cadit. Eiusmors
magnum in caßris excitauit maerorem, viri vel
<obvnutm iavrimum recuperatum immorta!i me
a moria digniifimi. Cadauer Vienaam deduäum,
ibique militaribusadhibitis ceremonrjs,ctmam.
pliffimo fùnere eft humatü. Noftri nihifeminis
coeptam obfidioaem negabant; nec minus alacri
*er Valones perfidt fe tùebantur. Poftridie.n. ite
rum vrbe egreffi,adtrecentos iprerfecerunt,& a.
liquâ multos, in quibus ét fönuHi centurionese
rât,captiuos in opptdütraxerunt.Quû noftriiterü
ad deditioné eos effentcohortati,quòd iã nullain
oppido effet annona, & breui fame omnib* foret
*moriendü;refponderút,vbi vi&tus defecerit, feca
ptiuosChriftianos,atq; inter primos Marotâ prae
{e&ú,coniefturos.In Schvártzenbergij locú fùffe
&us fuitMeliorReder*, is qui fuperiori anho ma
gnâ laudéèVaradino defenfo reportauerat.läVa
Hones,defperata loci defenfione,fugg confiJia ini
• • bát.Qgare excubiæ, tä equitü quâ peditú vndique
' coliocatis ftationib*,diligentius agi cgptae. Nono
Atgufti,duab* horis ante folis ortum, Päppenfes
perfidi per ftagnú,aqua emiffa já paenè ficcù, exitú
té:ant:&c quü foiú viigiposü onus pò bene ferret;
ôcratib',fáccis,aliaq; materia viä fibi muniüt. Re
 *

-.- ' .^
flr n s m ocr A vv s. 463
derüs,de fuga ipforú admonii*, Nadaftiâ, Comité `.
*rhurinü, Colonitfiá cú leuis armiturae equitibus :
-fugiétes infequi& cóphédere iabet.IIli iä adfaltâ m.

' pænè vfq; euaferant;fed in ipfo adita interclnfi, & ; - .

magnâ parté ibi kaeâ funt. Lamotta, perfidorú ca
put, Collonitfio dedere fe recufans, gláde tormé
tariatraie&*,occubuit, cúq; eo aliquot céteni. Ei*
Aegatus,cú alijs nó paucis fed1:ionis antefignanis,
1 viuus in noftrorú venit poteftatê. Dú perfidi in fu ; -

i'| 'gatoti funt:Marotus alijq; cöpedibus excuffis,per paypa ex

arundinetü in caftra euadunt. Noftri à perfidis de- pugìata, "
1° fertü oppidú ingreffi, reliquos captiuos liberant; -

'| mox perfidorú reliquias ad internecioné vfq; fer- „ /

'I . roabfumunt.E captiuis cognitúeft,fex fátum pri- j -

mos fuiffe cüTurcis tra&tationis & ,pditionis au

'| ' &ores; fedpoftea demú cómunibus fuffragijs om
| . mfa a&a:in quæ qui cófentirerecufäffet,è veftigio ^

fuiffe côfeftim.Captiui quod omnia diuina&hu- perfaenus '

| mana violàffent,perpræfidia diftributi,horrendis fupplicis,
fupplicijs fuerunt excarnificati:quidá pafìs infixi,
'| - alijrotis cótufi,alij vncis traéti, a!ijçétis ignibus,
aut larido liquefa&tovßulati: alijs intcßina viué
tibusdetraóta,& in igné iniecta, ipfis fpe&átibus,
| cremata funt; alijs candétibus ftimulis ferreis fe
nìora humeriq; & corporis partcs, quæ longius à
vitalibus abfunt,affiduè cófoffae; demú cor ipfum
| euulfum eft;alijs os puluere fulphureo qppletâ,
| ' & igne addito, caput in minutas partesconuulsú
fuit:quibufdam colloteriusin terrâ defoffis,caput
* . globorü iaétu cóminutü. Hoc paéto proditio, ne
* faria illa quidé,fed certè vltra humanitatis modü, ..
crudeliter vindicata eft. Huius enjm generis fup
' plicia, præterquam quod ab ipfa hominis natu
$ ra & oculis abhorrent , improborum animos
$ . - - v. Cc a … mQÌ\ •
 4o4 R s R v M H v N G. Hi sr. ! -

non tam à fceleribus metu auocant , quam ad .'

- quiduis agendum& patiendum afferant;nec acer- |-
. bitate tam prauos deterrent , quàm affuetudine H
* • , • fpeétandi poenarum terrorem imminuunt : præ- f
fertim fi facinoroforum animi aduerfus vim do- ti
- loris induruerint. Apud vulgus enim imperitum ;
- tawifaàrar confidentiapertinafconftantis fiduciae plerumy $.
vis obfeffa. laudem accipit. Qu;m de pace, quam fuprà dixi- p
*. mus traétatam,interChriftianos & Turcas conue- **.
~'
• nire non poffet : I urcarum tyrannus duodecim ;
, , Ianitfarorum milia Conftantinopoli Budam mi- !
fit,vt cum reliquis finitimis praefidiarijs,Chriftia- ti
morum rebus quacunq; poffent, ratione incom- &
, maodarent. Hi quarto septemb. die ex itinere Ba- v.
botiam,noftrorum magis ignauia, quam fuavir- ;
tute recipiunt. Erant enim in oppido praefidiarij …
fupra quingentos,rebus omnibus neceffarioq; ap
paratu inftruéìi:fed timore perculfi, vix exfpe&a-
to primo impetu, deditioném fecerunt: &expa
&to incolumes Pappam dedu&tifunt. O&auo Sep
tembris die ad Camifiam Turcae caftra pofuerunt,
munitiones excitârunt, & tormentis locatis, op
pugnandi fecerunt initium. At noftri eruptiofie
fa&a,Turcas propugnaculis fuis eiecerunt, machi
nas clauis ferreis confixas inutiles reddiderunt,
, vnam etiam hoftiademtam,in oppidum pertraxe
runt.Etfi veiô exteriuspropugnaculumTurcg qui
vehementiffimè inuaderent & oppugnarefit? à
noftris tamen femper cum magna fuorum cæde
funt reiecti.Interea Vngaricus exercitus, du&ore
obfeßis au- fiuce Mercurio,adMuram fluuiumCalendisoao
xilium mi- bris peruenit:& eo flatim die traiecto fluuio, ob
Å, ea feffis aduentusfui fignum dedit. Vefir Turcarum,
fruffa. noftrorum paucitate per exploratores cognita,
• . - \ Mer
'
 1. I n E R OcT av v s. . . ««*
Mercüiium monet, ne tam exiguas copiastaiito.
fuorum numero obijceret, aut exiftimaretobfi
dionem tantiliis viribus folui poffè. Cui cordare.
fimul Sz piè Mercurius refponderi iuffit. Non fe,
dubitaturum etiam multò minoribus viribus quä
tumuis immenfam Turcaruih infidelium, multi
tudiné,immò fi vel ipfos cacodæmonesà fuis par-,
tibus haberent,inuadere, & Dei auxilio profliga
re.Dum noftri progrediuntur: hoftis cohortes a
liquot caftris educit, & colliculo occupato no
fèrorum aduentum praeftolatur. In hos miffus cú
equitibus fuis Colonitfius, leuia aliquot proelia
conferit,dum noftriaciem fuam inftruunt,& tor
mentis hoftilem difturbant. Seafim ergo Turcae,
pédem referunt: noftri verò caftra caftris quàm
proximè poffunt, opponunt, ita dum vtrique fibi
abhofte propinquo timent, nox ea per quietem.
fuit tranfa&a,P6fterodie noftri adhóftemiducût,..
& fub fignis inftru&i, prælium pofcunt. Sed ca
ftris fe continebant hoftes,quibus tuti, facilè omi
nem noftrorum vim eludebant. . Herberftaenius.
tamen, Hofkirchius & Colonitfius, dum caftro
rum aditum fpeculantur, in Turcarum aliquot
turmas,haut procul à caftris inciderunt,&confer
tis manibus,Turcifquein fugam a&tis,adtentoria.
ipforum vfqueinfequuntur; paucifque defidera•
tis cum quatuordecim machinalis campeftribus,
quas hofti eripuerant, laeti ad fuos reuertuntur.
Turcae ergo aliavia noßros aggrediuntur,&à ter-,
go circumfufiscopijs, omnibufque viarum angu
ftijs,(quæ frequentes ijs in locis) obfeffis, in mag
nam rei frumentariae difficultat« m noftrosconij
ciunt;adeò vt quamuis magna annonae vis adue
hi, & in itinere iam effe diceretur, nihil tamen in.
\ Qc 3 CA;
 '4e6, R Ε R v M n v N o. H rs r.
a. &aftrapotuerit adduci. Hac neceffitate coa&ino
ftri exercitum reducunt:fed necdifceffus pericu
-
'2
locaruit. Hoftis enim vndique confurgens, iam
. . * in medium pænè inclùfos, neci certiffimae defti
nabat. Ac profe&ò ad incitas res iam redierat;nifi
defperato auxilio humano, diuinum fe oftendif.
2.m„ fet, $ub crepufculum enim vefpertinum , dum
. A…. / Chriftiani vndique circumuenti in maximis ver
, fantur anguftijs : aer inhorrefcit, tenebræ con
duplicantur, tonitru coelum remugit, crebrifque
micat fulguribus*: inde turbo rapidiffimus pri
mum noftrorum caftra,fed fine damno, mox Tur
' carum peruadit, exequis nonnullos deijcit, om
niaque terrorisimplet. Hac veluti diuinae opis
praefentia noftrorum animi recreati, poëtis etiam
âenfiffimae beneficio vfi , hoftili mucroni iugu
Jum fubdtixerunt. Hic difceffus præfidiariorum
animos valde debilitauit, Vngarorum praefertim: .
quorum nonnulli ad hoftem transfugientes, quo
- in ftatu res oppidi effent, aperuerunt. Germani
rirnùm quidem à præfe6to admoniti, alacres fe
& oppidum ad extremùm vfque fpiritum defen
dere paratos declârarunt.Sed Vngarérâ defeäio
ne,hoftiumque viribusconfternati, & ipfi dediti
onem fieri flagitârunt. lta ergò,XXII. die O&ob.
Jocus totius Stiriae munitiffimus in Turcarum po
teftatem conceffit: praefidiarijverò cum omnibus
... fuis fortunis ad Muram vfque fluuium incolumes
***** funt dedu&i: Paradiferus, qui oppido fueram prg
ob ■:!; fe&tus,Raquelfpurgi DuciMercuriofe fißit,íédâb

Ę.-; eo ad Matthiam Archiducem retmiffus,ex Caefaris

£. * mandato paullòpoft fa&ifui rationesreddereiu
betur; quuumqueparum fe Purgaret,femel etiam
„' • " \ - f fugam
 - - .1 • • * �) e r A w w s.; 4€7t*
) fugam explorâffet, cum alijs quibufdam »poft an
/| , aum demum, quum nofiri Canißæ obfidionem.
1| infeliciter tentäffent, dextra primùm, deindeca
}| pite,vt periurus, fuittruncatus.. Oppidò recep
i| to, Vefir Turcarunì tria peditama nill1a, equites.
i] quingentos præfidio imponit, & 12. adTraui ri>
i| pam excitatis caftellis, liberum fibi aditum mu
$it: indecircummiffis vndique litteris, profu
gos vtreùertantur monet, proinifatiitimi anno
] fumab omnibustiibutisiíiunitate. T … . . .

] §¤ÉÉÉÉÉ
! - - - - R E R v M1 - - * -

Hv NG A R I C A
RVM HISTORIAE.
Ll B E R N ó N ys.
De£; .
$ o v I fecufi initio Pragam vene
;rùnt Perfarura regis Legati, Antoni
£us Serlæus, Anglus natione, & Ca
L. §chir.us Qly<Begus, Perfa, cum litte
ÈÈS:3*ris Latina lingua confcriptis, & *'* refa.a
amplioribus
dit: mandatis:rex
Quod ?erfarum ad amaiciti;m.
quae Caefar fuam
fic refpon- £,
vltrò gas. -•;

ficambiat, atque etiam fedus contra Otomanni-` '

cam tyrannidem cun Chrißianis principibws in
ire cupiat,magna cú voluptate percepifie: arq; ex
eo facilècolligere quâ heroico anirao, quatjtaqs .
prudétiafitjditus:fiecdabitare quin ex hoc côfi
Jiomaxiraä apud eés chrift:iosPrincipes,& exte- , ,
££ A ^ xa* ' ' •
 «a8. R b r v M HI s r. Hv N o. ' \

rasetiam nationes,quaeTurcarum tyrannidem de

teftantur, laudem fit confequuturus. Se quidem
in euertendis Turcarum opibus, nullis fumtibus,
nullis viribus parfurum: fperare viciffim,regem
quoque tam præclaram eccafionem rebus fuis
confulendi minimè prætermiffurum . . Interea
veròdum Caefar reliqaos Europae Reges, Princi
pes, ac Refpublicas ad bellum Turcis ccmmuni
bus armis inferendum exhortatur; ipfe Mofcoui-,
tarum ducem ad fedus follicitaret, cui iam pri
deminuifae fint Turcarum vires, & grauis tyran
nis. De cetero, Caefarem viciffim regi omnia
beneuolentiæ & humanitatis officia offerre ac
promittere, omniaque quae adipfius dignitatem
augendam & commoda promouenda.pertinere
videbuntur, lubenter & fedulò procuraturum, -

Hoc tefponfo accepto,Legati,vbiPragae aliquam

diu fubftitiffent,démüadfüos redierùnt. De Trâ.
£owitia fyluanis fuprà
diximus,quomodo non nifi certis
πranßlua quib
-
ufdâ cond itio nibus Caefaris imperio fe fubij
£κατωμα. cere voluerint,planeq; ad defe&ionem fpeétârint.
Quare comitia Claufeburgum indicunt, ij ferè
Batori fauebant. & claufis per quatriduum portis,
de fumma rei deliberant. Heic f&cilè vicit eorum
fententia, quo Batori Principatum reftituendum
cenfebant; qui verò à Caefäris partibus ftare vi
debantur, in cuftodias funt abdu&i : Mox praeco
mis voce Sigifmundus Bator legitimus Princeps
proclamatur,eique omnes parère iubentur : lega
ti deinde adeum è Moldauia accerfendum, mit-,
tuntur;interea abfentis vices Tfchiackus quidam,
Qrdinü decreto,gerit,faeuus homo & ambitiofus.
\sMichaëlis Vaiuodae,quitü apudCaefaré erat, fi
- \ lium
 lr s e R N o N vs. -469
*1ium &voxrem Vogaroffam captiuosabduci má
dat;omnemque eorum quæ haétenus in Tranfyl
uania contra Caefarem aéta erantinuidiam in ip
fum Vaiuodam transfert,vt quiPrincipatum vi in
uafèrit,& grauiffimis affecerit damnis. Interim
Bafta, quem Cæfarijs in locis legatum habebat,
quum fruftrà fe videret obnitis abOrdinibus dif
cedendipoteftátem flagitat.Rogatus vt nmaneret,
oblata etiam annua penfione, conftanter recufat;
fimulque difcedens,vt Caefari fideles fint, monet.
Illi quum facile intelligerentquam grauiter hoc
ipforum fa&um Cæfar effet laturus : Stephanuma
Carquefium legatum ad eum mittunt. Is Presbur
gum venit fecundo die Martij, cum his mandatis;
OrdinesTranfyluaniae magnum è nouisillis mo
tibus,qui nulla fuaculpa exftiterint , percepiffe
dolorem,& quod potuerint,remedium adhibuif
fe.Quum neminem alium in præfentia haberent,
cuius ope tutiores effent ; adSigifrnundi Batoris
patrocinium magnis de cauffis iterumconfugiffe:
uihilominus quam deberent obedientiam & fidé
Caefari praeftituros: cumTurcisét ijs códitionibns.
pacem fa&uros,quas Caefar minimè fit improba
turus.Michaëlem Vaiuodam nunciata filij& vxo
ris captiuitas maximoperè perçulit & afflixit. Ad
Caefarem Vienna,vbi interea fubftiterat, Pragama
euocatus,Tranfyluanorum perfidiam non nouam
fibi accidere dixit:fe tamen locorum peritia fre
tum,fi modicisauxilijs adiuuaretur, omnem pro
uinciam breui pacatam Cæfari traditurum, Sub fi
nem AprilisSigifmundus Bator exiguo cum comi Bater iw
Tran6lae
tatu è Moldauiain Tranfyluaniam redijt: cui ex Wiâredit,
templo RubitiusViuarum tradidit. Ifque ad Ge
- Cc 1 orgit ra
 „ne , Re R v M Hv N 6. HI s r. ,
orgium Baftam datis litteris, fortunam & miferi
asfuas,in quas acerbiffimas nulla fua culpa inci
diffet,deplorauit;eorumque quae contra Caefare
am Maieftatem deliquiffet,gratiam fibi fieri,vtque
fibi nouos ad Caefarem legatos mittere liceret,
poftulauit.Qgod enim Tf hiackus, feditione ex
citatâ.Principatum affe&târit, vehementer fibi dif
plicere,neque confilia fua& rationes cum eo mif
-cere velle.Bafta verò nihil aliud refpondit, quàm
totum hoc à Caefaris peudere arbitrio, cuius hae
in re maandata fibi axfpe&anda fint.Legatos Tran
•.
fyluanorum Cgfar tot iniurijs affe&us nihilomi
> nus ad fuos redire iubet,fed iuramento prius ob
ftri&os,non modò nihil contra Cæfarem molitu
ros,fedetiam,vt fideles fubditgs, omnibus in re
\ bus debitum obfequitm praeftituros, Michaëlem
etiam Vaiuodam,pecunia &copijsadiutum,donis
infuper affeétum, inTranfyluaniam remittit, vt
coniunétis cum Bafta viribus, Tranfyluanos do
marent,& adobfequium reducerent.Batori inter
ea, magno confe&to è Tranfyluanis , Hungaris,
c Moldauis, Cofacis, Tartaris & Turcis exercitu
. (nam præterpeditatum, ad quadraginta equitum
milia habuiffe fcribitur) loca qugdam munita&
oppida Tranfyluanig occupat:iamque de Caefari
anis ex vniuerfa prouincia eijciendis cogitabat.
' Poftquzm igitur per exploratores cognouit, Ba
ftam & Vaiuodam cum modicis copijs ad Moiti
– nam confediffe, ibique Silefiorum equitum ad
uentum praeftolari:ratus facilè eos opprimi poffe,
antequam reliqui fefe illis coniurgerent,caftra e
«orum oppugnare,aut prælio cum ijs decertare de
creuit. Admoto vtrimque exercitu, & collatis ca
ftris, Caefariani velitationibus & leuibus prœ
•— ^ - - lijs
- • ^ \
\
 -----, -; • , •

. . . 1 1 » * R. No N v s. _ _ 4r*
1ijs Trahfyluanum diftinent , quoad fubfidiariae cuîtafe* -

silefiorum eqnitum cohortes,quae non procul ab- *ami confi

erant,in caftra effent acceptæ. Vterque exercitus git.
in coile confederat : quêm verò Tranfyluanns
occupârat, multò erat altior. Calendis Augufti
(qui dies Petrivinculis facer ef)Batori cum exer
citu ècolle, circiter horam quartam & quintam,
vefpertinam defcendit,periculum aliquod faélu
rusMox Bafta& Vaiuoda fuos& ipfi in acié,pdüt.
' Primus impetus in Tranfyiu*ni exercitum à Va
p. 1onibus fa&useft, qui cofifertis agminibus ince
dentes, fparfos hoftium ordines perfregerunr &
difiecerunt: inde Bafta zb vno,Vaivoda ab altero
Hatere cum fuis incurrentes, hoftilem aciem om
nem perrumpunt, & palantes paffin cateruatim r

concidunt.Cruenta fuit haec pugna: vtpote in qua

û Batorianis ad decem milià,è Cæfaris verò exer «• vhjr(&' ' '
citu centeni aliquot perierunt: magnumque Cæ far, ·
farianis ad vi&toriam momentum attulit comino
* datormentoruin locatio ' ; qaae quum è tumulo
non nimis alto in fubie6tis fpargerentur, non or.
dines tantùm perturbârunt,fed etiam magnam vi
rorum & equorum ftragem ediderunt: hoftilium
verò machinarum i&tus,& loco fuperiori contor
ti , Cæfarianorifih capita fine vllo damno fu
peruolârunt. Poft pugnam milites ad cafradi
ripienda conuolapt , in quibus magna omnis,
generis præda reperta.Inter cetera, quadragin
tamaiores æmeæ machin£,& decem fuprà centum.
equitum peditumq; vexilla ad Cæfarem, vi&oriae.
-

figna,tranfmiffa fuerunt.Hoftibus fufis & fugatis, cl.,

Cæfariani Claufeburgum cum viétricibus copi- gum, c.
jsprofe&i , ciues magnavi pecuniarum in tri- fari mi, rs.
. - * sac£re regtam.
 -.
41v R s R v M H v N G. H I s r.
meftremilitum ftipendium,multant, & in Caefa*
ris poteftatem,è quoturpiter defecerant, ada&is,
præfidium imponunt.Vaiuoda, licet quum anteà,
tum in hoc maximè prælio Caefari förtem* fide
Jem operam nauârit;fraudulenta tamen cum Tur
cis, Tartaris & Polonis confilia agitabat;& domi
nandi cupiditate incenfus, totus lmperij fibivni
acquirendi ßudio aeftuabat.Nullum praeterea cru
delitatisgenus in miferos incolas pigrermittebat.
ABafta,cui iam pridem ex ijs quæ anteà cum Tur•
cisegerat,erat fufpe&us, vt defifteret admonitus,
nec tam præclara erga Cæfarem merita nefario
crudelitatis fcelere commacularet, contumaciter
refpondit,Nec Baftae iam, nec Caefaris imperium
Valacbis vllum fe agnofcere: fua fibi virtute iam partum
Vaiwoda effe imperium:proinde ijs imperaret Bafla , quos
evcifiw« fub imperio haberet, Diffimulat primùm Bafta;
mox decimo oétauo Augufti ad fe vocat, quafi de
rebusgrauibus cum eo confilia communicaturus.
Quum venire abnueret;duo fignaValonum &duo
item altera Germanorum ad eum comprehenden
dummittit,Ille vim confpicatus, fuorum auxili
um magna voce inclamat,& arrepto gladio cen
turionem alterurn Germanorum petit,ibi Välonü
quidam haftaeum tranfverberai:mox alijfemini
wo'caput amputant : rapaciffimus quifque ad diri
pienda Valachorum caftraconuolant.inVaiuodae /
- - - - -

tentorio litteræ inuentæ funt,quæ perfidiam eius

ergaCaefaream maieftatem,& nefaria confilia ità
perfpicuè oftenderunt,vt Valachi ipfi, qui haccae
devehementer primùm erant irritati,ijs perle&is
acquieuerint,dixerintque iure fibi caefum videri:
quin etiam fi quæ agitaffet confilia explorata ipfi
habuiffcnt,iam dudum fe ipfos fùpplicium de i
pfe
!
 -r ,
- LI Β Ε R No Nys, ' 4t}
• pfofumturos fuiffe.Bafta quicûq; fubValacho fti
— peadia feciffent,conditionem obtulit,vt vel exau- .
&orati fine vllo periculo difcederent, vel nouum
fub ijfdem ftipendijs Caefaridicerent facramentú.
Vaiuodae cadauer totum dié inhumatum, fub dio
iacens fpe&aculo fuit.Sic& ille qui paullò antè,
& fuperiori tempore tzm feliciter pugnauerat, a
1ioseuerterat:infelix iam à fua ipfius ambitione.
• & leuitateeft euerfus. Quomodo Canifa inTur
carum poteftatem venerit,fupràeftà nobis expli camif& à
catum. Quum verò non Stiriae tantùm & Auftriae, chriffiami*
obfideiar, ,
fed finitimarum etiam prouinciarum,atque adeò »
ipfius Italiae magni intereffet, Turcas inde expel
lere,& locum munitiffimum recuperare:Ferdiná
dus Archidux,ad cuius ditionem Canifapertinet.
& Pontificis,& Hifpanorum regis,& aliorum Ita- '
liae Principum opem implorat.Et Pontifex quidé,
alijque Italiæ Principes, duodecim milia $ella
torüm eiauxilio miferuat, Ioanne Francifco Al-.
dobrandino,Pontificis nepote,duάore: Hifpanus
fex milia:reliquuspeditatusexindignis erat con
fcriptus.Vniuerfiscopijs,quae erant adviginti tria
peditum,& quatuor equitum milia, & quipgen
tos,fummo cum imperio praeerat Archidux ipfe
Ferdinandus, qui praefens ipfe huic expeditioni
interfuit.Eius legatusfiuevicarius erat Dux Man
tuanus. Cum hoc exercitu nono Septembris ad
Canifam profeéti:obfidionis faciunt initium. Et
vt noftri nihil quod ad oppugnationem; ita Tur
cae nihil quod ad fui defeafionem pertinebat, o
miferunt.Quotidie,inItalorum præfertim caftris,
multi,in eifque illuftres viri,cadebant: nihifo fe
É tamen alijvt iter fibi aliquod ad oppidum.
acerent,incumbebant.Interearumorde Alba re
,· - - gali
\ >
 * *** * ■ R v M M v N G. 8 r s f. -

galiper vim à noftris captaallatus , magnam in

noftrorum caftris lætitiam excitauit: quam etiam.
tormentorum tonitru,vti fieri folet,fignificârunt;
& per idoneos homines,præfidiarios,vti fe dede
« rent,neque id idem periculum,in quod commili
tones ipforum incidiffent,te conijcerent,funt co
hortati.Nam fi deditioncm faciant;non vitam tá
*ùm,fed etiam reliqua quæ vellent facilè impetra
-
turos;fin verò,fue periculo experturos Chriftia
nis adhuc fatis animi viriumque effe ad ipfos do
mandos:quod certè cum perniciè ipforum & in
*~ ' . terneciorie fit futurum.Praefidiarij,in quibus faci
lèprimi erantperfidiilli Valonestransfugae, con
temtim refpódent,Nihil fibi ab his oppugnatori
bus effe periculi: legatos etiam magno cum cla
* more & irrifione difcedere iubent ; & ne noftris
v
, ' quid concederent,tormenta omnia,adprioris di
eiexemplum,difplodunt,quafi obfidionis paullò
.poft folutæ iam certi.Etfi verò iam aditus per mu
. rorum ruinas quodammodo erat patefa&us, in
uafio tamen hactenus dilata fuit, quod pons foffae
inijciendus nondum effet confeétùs. I§poftea &c
breuior fuit,quàm vt ad vallum pertingeret;& in
firmfor,quam vt infiftentium failituì onerafu
ftineret:eoq; in fundá fubfidente,non militestan
tü,verú etiam duétores , & in his Herberftaenius,
magno in vitæ periculo fuerunt.Nec Turcæ inte- _
reâ tela in noftros fpargere cefiabât, quibus ducé
-
ti circiter è noftris interfe&i funt. Quamquã auté
obfeffi magna alimoniæ premerétur inopia, adeò
vt equorú carnes 1n dejicijs haberétur: nihilomi
nustamé eandé,j anteà,ferociâ,adextremü vfque
feruärüt:itei üq; de deditione admoniti, ne refjö
dere quidem dignatifunt,led audü gladiü noftris
_ - - - - €rani
 : LI ■ ■ r N o n w s. A*f
efninus oßenderunt. Decimo quarto Noaembris •
die Hermanus-ChriftophorusRuffvvormius cum
auxiliaribus copijs in caftra peruenitjfequenti ve
| 'rò noéte tanta vis frigoris fiiit, vtmilfe & quin- -

genti milites & trecenti equi in Ferdinandi exer- . .*

citu,à cafis&tentorijs fatis inftru&o,obriguerint. • * •*
Sed minimè miferabilis Ruffuormicorum milită • • • • .
erat conditio:qui Albgregalis oppugnatione de- * * *.
— fatigati,& coenofiffimæ viæ 1aboribus confe&i, ' * '
caftrenfem apparatum & tentoria fecum nô attu
lerant:ideoque fub dio cubare tam gelida tempe--
£tate cogebantur.Rufivormius,etfi fuorum militâ
- vexationem miferabatur : nihil9minus tamen o
mniapatienterferre decreuit, dummodo Deo &
I. Archiduci,adeoque vniuerfae Reipubiicg Chrifti- '
] ' anae gratam aliquam &vtilem operam poffet præ
ftare.Scd quum obfidionis ratió ei non omiìinò
placeret, Archiducemrogauit,vt eius diíponendæ
auótores accerferet,& quoufque iam progreffi ef
fent,fealijfque praefentibus,exquireret.Ex eorum
fermonibus,denique etiam ipforum operum in
fpe&tione intelleétum eft,parum fpei effe oppidi
potiundi:cuius nulla pars à noftris itàerat claufa,
v , vt Turcicis pabulatoribus exitus etiam medio dis
non pareret.Quocirca quum meliori & commo
diori anni parte nullum operae pretium effet fa
&um;& in pofterum aliena iam anni tempeftate
rofperi fucceffus nulla fpes effet : ' melius .
vifum eft obfidionem matürè foluere, quàm
! milites ad certiffimum , vt videbatur interitum, obfidio fi.
vel hofti ve! frigori conficiendos obijcere. wiiwr.
Ità ergò vafis conclamatis , exercitus à Canifa* - '
receflit: ita tamen vt fugae fpeciem receffus il
' le haberet, reli&is quàm plurimis impedimen- ' ^ r
 *4n8 R Ε R v m Hrw N G. HI s r.
tis, armis& commeatu,qug vel noftri milites,qui
in poftremo erat agmine, vel præfidiarij pqft no
ftrorum difceffam diripuerunt.Melior fuiteorum
- qui Albam regalem obfederant fortuna. Nametfi
Jalkarega-. Turcae magno,vt videbatur,ftudio pacem & indu
lwischri- cias cum Caefarea Maieftate facere nitebantur: e.
fianorum nentus tamen pofteà ducit, nihil aliud quàm frau
poteftatem demeosfpeââffe, vt ita noftrorum arima tantif.
**i;. * per à fe aüerterent, quoad Perfarum & Georgia
norum impetu fra&o,& moribus,qui per Afiamà
fcriba quodam excitati erant,fedatis, omnes vires
in Chriftianos conuerterent. Et quia finitima
Hungariae oppida & caftella præfidijs & commea
tu parum erant inftru&a : colloquendo eò tem
' pus extrahere ftudebant,dum neceffaria inferren
tur.Haceorum fraude deteéta:Dux Mercurius,cui
extinéto Mansfeldio,militaris rei fumma à Caefa
re erat delata,Albam regalem oppugnare ftatuit.
Quaretertio dieSeptembris,motis quae ad Coma
rum fuerant durante pacis tra&atione,caftris, tri
duo itineread Albam regalem peruenit, & fingu
1is ducibus loca ibitenderent,defcribit: inde de
fuburbijs,quae oppido inftar murierant, &pro
pugnaculi expugnandis deliberat, Et quæ à fronte
' aggredi etpericulofum videbatur. Ruffvormium
per locapaluftria,eâparte quae quod nulla vis in
detimeretur, propugnatoribus vacua erat,ad Si
gethanum(nomen eft vnius fuburbijs) cum fuis
militibus viam quaerere iubet.Turcae quidem cap
tiui,& indigenae ruftici nullü illac tranfitum pa
tere vna voce affirmabant:fed quum hisfidendum
non exiftimaret Rufvvormius, quofdam è fuisad
explorandum mittit,qui retulerünt,traufiri quidé
poffe;feddifficulter.Ruffvvormiusigitur cùmille
lectiffi
 /

• • • • • • Nowvs. , ww
îeâiffimis militibus, quorü fingulifafkem ad ex•.
lendas voragines humeris portabant,vefpere iä ,
ingruentepaludes ingreditur:& aliquâtulü pro
greffus,mültò easpr6fundiores & impeditiores
çquàm exploratores retulerant,paenè cum vitæ pe
. riculo experitur.Sed generofitas ipfum & virtus
vt ne defifteret;milites,ducis exemplum vt impi
grè fubfequerentur,mouit.Incredibileeft quae im
his afundinetis pertulerint. Nam vbi ferè mini- -
maerat aquae & vliginis altitudo, femora contih^ :
gebat:& qui vel vnopaffim aberrabant,ftatim to- .
-. to corperemergebantur,ac nifi àfocijs extraheré. ' .
tur,in magno erant vitae difcrinmine; quam fex aut ,
feptem,quibus fubmerfis auxilium ferri nópotu*
it;ibi amiferunt.Tandé diuina opeelu&ati,paullò
ante lucem magno cum clamore prædi&um fub
urbium inuadunt &occupât,datoprius figno,quo
AMercurius admonitus exercitum adreliquafubur
bia eodem tempore oppugnando fubimittit. Heig
trepidare Turcæ,difcurrere,nec quo fe verterent,
fatis fcire:noftri irruere,caedere,ferire:donectan
demTurcae,reli&is omnibus fuburbijs,in oppidü
confugerunt.Praeter aliam prædá,noftri quätuor.
decim machinis aeneis funt potiti. Inde oppiduhm
ipfum oppugnari coeptum,Mercurio,quamuistri
£unorum fuorum diligentiæ & virtuti,quä paul
4ö antè,vt& alias expertus fuerat,minimè diffide
ret,nihilominus íféte omnia pcuráte, Admonit*
vt fibiparceret, neq;tátis periculis fuâ expeneret
vitâ, in quo omnis ferèbelli adminißräditatioii
verteretur,refpondit:furamentüfe Caefari dixiffe,
cui omni exparte fatisfacere conftituerit,vitâ etiá
pro Chrißiänae reipublicæfalute lubenter proie
áurum,Quæ res ceterorum omnium animos vé
pd . . hebdeae
-
 -

ar* ' . . w* w w w H* n e, Hr **. _

hementer erexit,& ad omaia pericula imperterr£
*os fecit.Collocatis tormétis muros oppidi quari '.
iubet:fed antej fumma fieret oppugnatio;praefidi 1
arijdeditione interpellantur.Illi pro refpófoter
\
métis noftros petunt.QuareMercuri* hac pertina
ciaoffenfus,nunciari eis iubet:Quandoquidé tam
inciuiliter agâ*,& in hoc fuopropofito praefraâè
perfiftát,fe alios nuncios die craßino ad eos mif. *
íarü,&Dei auxilio fretü,in oppido coenaturú.Nec
<diétü caruit euétu.Sequéti.n.luce duobus locis per
murorú ruinas noftri,nö fine caede multorü,enixi
eandé in oppidú ipfum penetrârunt;licet cóßátif.
fimè refiftentibusTurcis,qui tela vndiq; malleo
!os,£aces,& fiámam in fubeuntes immittebant:fed
<quü exitiü fibi imminés viderét,aedib* feiacludüt,
aut defendere fe ibi,aut mori parati, præparatisiâ
ante inftrumétis,quib*gdes ipfascü omniü qui A
pius acceffiffent,interitu cöuellerét:q* á multis n&
iminus in humaniter coéptú,j crudeliter patratuma
eft:adeò vt & téplü & Palatiü,sütuofiffima quaeqs
sedificia vehemëter lacera,vel potius rudera eorú
noftrisfint reliéta.Baffa tamé,vitæ & incolumita
teprcmiffa,viuü fe dedidit;qué Mercurius ftatim .
incaftra mifir.Maior pars prgdae Valonibus ceffit,
* qui cateruat*m in opulétiffimas quasq; domos ir
ruerút,atq; ét Germanis,fi j fortè na&ti efsét præ
dä,eâ vi eripuerüt:vnde vchemêter animi vtrimę
funt exacerbati:quin tãta quoq; fuit Valonü rapa
citas,vt impij homines Hügaricorú regü fepukra,
quæ ibi vifuntur,aperire,& mortuos, eofq; totiú
feculis fepultos fpoliare nó dubitârint.Mercurius
ad maioré Albae fecuritaté,Simó:ornum,Copanú,
Adomü, Felduarâ & Pcâ,vicinacaftella,nullo ne
gotio,aut fubducétibus fe Turcis, aut ægrè defen
dentibus,occupatj&reftauratis oppidiruinis,Stae
\ -
- …
 '.Y a£* *% wv*...*• . . 3*».
* ergio eius defenfionem commitit. Tnte
, reaTurcarüm exercitus ad obfidionem foluendi
. ad Budam colle&i, duces, etfi ferè nimis auxilio ,
, fuisfe venire intellexeranty tamé, vt Imperatoris
à fui offenfionem vitarent, noßrorum caftra oppu- -aââ*
I gnarec6ftituerunt;quibus captis,facilem É regali *•*,
. recuperationem profmittebant.Qgocirca muniti-,μίδ*.
„ ones eorum aggreffi, quafdam expugnant, & per -

L. *aontanacircumdu&oexercitu,caftrifq; ipfisvn
„ diqs circumfeffis, Chrißiano neminife eo dievi
„ „ ti reli&uros rhinantur. Quâ igitur noftris autpe
1 reundura ibi,aut vi&armis patefacienda effetviæ
I. Mercuriuscopiasfuas in aciem producit, qua pro
1ocirationibüsprudenter inftrüâa,hoftëåãproe- .

. . }ium diuino mägis auxilio quàm humano £etus.

. ' prouocat, & mox profiigat. Qg* vi&oriatantò
- £j. admirabilior,quod quá noftri vixo&c,'tur
cæ verò triginta virorum miliain exercituhabe
... gent, è noftris tamen dimidia tantum pars cum -.

* ìoàemanum conferuit,mukos occidit, reliquos

infugamimpulit, & nouem etiam machinas ex
vorfit. In hocconfii&u,quum noftriad Àlbâ, quæ
àparteTurcicarü copiarumiam obfidebatur, pro- , •
piusacceffiffent:pfidiarij,eruptione faâa, quatu
ordecimmachinas,cú nó exiguagloborúmìffiliâ
eopia,hoftieripiunt,& in vrbéa5ducunt. Poftri
dié,11. O&obr. noßri caftrapropius adhofté po
uerunt: &vterq; exercitus ea noéte in armisfte
&
' tit: necTurcæ aliudexiftimabant, quam noftroë
y. £atim in fugâ abituros.Vna omnin6eratvia, per
*, quâ noftris in cómeat* apportabatur,inqseamons
*. quidam in mediocrem altitudinem exfurgebat.
'r íunc Turcae occupârunt: fed noftri inde fortifì
fiaûdeiecerunt,&coatráfrequentes hoftiüafful
--
, - - * T B d A * ' w%
 4* . ** * * w * wv w 6. HI s r. _
tus? dextremum vfq; tutati funt.Interea tribus lé
tis diuerfa proelia mifcentur : iamque lanitfari .
Huffaros in fugam egerant &noftrorüm aciesTa*
' cis vndiq; irruentibüs,flu&uare incipiebat: fedà
« Ag, A. ; ducib*,maximè Comite Turnio,qui Htffaros (tri
,., , ,. , &togladio in ordines rurfus compellebat, reftitu
… * ta,noftri non impreffionem tantùm fortiter fuftj
nuerunt;fedpoft arcem,&in multam vfq; no&éfh
protra&am pugnam, Turcas in fugam egerunt,&:
adfuavfq, cafía perfequutifunt.In hoc cófli&u,
qui iuftopænè prœlio £quari poteft,magni nomi
nisTurcarum duces perierunt:MahumetesKihaiat,
baffae duo,quorum vnus Budenfis , fex Sangiaci, {
multi Begi,& gregariorum militum adtria millia,
è noflris ferè trecenti,fed illuftris nemo. Interea
frequentibus pluuijs auâae quae circa Albam funt
paludes,Turcarum omnem in ea oppugnanda co
natum iirrtum fecerunt.quare caftris incenfis,ob
fidionem foluerunt:noftri milites partim ad Ca- .
nifae obfidionem miffi,partim exau&orati,partim .
- 1 in hibernadedu&i funt.Baffa Rudenfis, is qui iam
\ diu Viennæ captiuus detinebatur,vbialbam rega
lem amiffam,à fuis cognouit:totum diem, cü duo
bus famulis ab omni cibo abftinuit, & pronus in
faciem humi cubans, cum lacrymis Deos fuos eft
comprecatus: qui omnino Turcis hoc anno irati
fuerunt,quitamen annus,fi obfidio Ca.N I s a ■
profperum habuiffet euentum, longè infeliciffi
mius illis erat futurus.Sed nimirum mifcet D s v s.
p„„;„, triftitia laetis.Intereà totam ferè Tranfyluaniam
pacem pe GeorgiusBafta Caefarisimperio,profligatis rebel
sit, libús íbiecerìÈ Batorius tamen omné mouebat '
lapidem,vt Principatü amiffum recuperaret. Nee
auxilia ei non indigenarum tantùm, fedTartaro
'/ • • • . 3 Tuę
 •' . LI n E R No N v S. ' . , 4*i
rum etiam &Turcarum defuerunt,quibusaliquo
ties antè fortunam, & hocipfo tempore Claufe
Burgum infeliciter tentauit,Fugienti inde fimilis.
cum paucis per vaftasfolitudines errabat.Sed quá
ne fic quidem fatis tutus fibi videretur, Bafta eum
vndique premente:legatosad eum mifit feptimo
Decembris,qui peterent,vtPrincipatu fuo vti frui
{e fiheret;ipfe de voluntate Cgfaris loca munita
praefidijs communiret. Adhaec Bafta nihil aliud
refpondit,quàm Caefaris mandatafe exequivelle,
nec poffe aliter fe facere:cuius gratiae & poteftati
fiBatorius fe permitteret optimè fuis rationibus
confulturum.Sed Batorius nondum tum eo con- -

filio vti voluit:quòd ei multi imprimis è nobiliú ^\ , ,

ordine occultè fauerent.Ex ijs aliqui, coa&a noa *,

exigua manu,Biftricium, non ignobile ijs in locis

oppidum,fe contulerunt, & afportatis eò rebus , -

, preciofiffimis, Batorianarum partium ßudium a- Biffriei.

\ Ë prae fe tulerunt.Bafta ergò cum exercitu ce- (vulgo Ne
leriter eò profe&us,vrbem obfidet, & muris tor- fa) à Paffa
mentorum vi deie&is,Valones & Germanos per recipitwr.
ruinas immittit : qui incautè fubeuntes, hoftium.
contemptum clade non mediocri luerünt. Quo . . .
epè alacrius milites oppugnationem aggrederé- ' . •
afta praeconis voceproclamari iubet, ijs qui . . . .
peFvim irrufhperent,prædæ oppidum fe permif
{urü.Huius rei nücius oppidanos mirum in modú
/ confternauit,ciues præfertim pauperculos, qui à
nobilibus circumuenti,de fuo maximo ludi cório
animaduertebant.Quare ad Baftam è fuis quofdá
mittunt,qui vim deprecarentur,& de pace traéìa
rent:cuius conditiones à Bafta praefcriptas quum
oppidanus magiftratus minimè admitteret, op- v

pugnatio non minori,quam caeptaerat,ftudio có- -

. Dd 3 . . tinuatur
 -•

'**^ R*rv M, Htv n G. Htsr.

sinuatur tanto militum ßudio, vt breui ciues fé
hoftium manus venturi viderentur. Militesenim.
*vehementer accenderat prædæ auiditas;quâ muM
eam&opulentam ex omnibus locis eò congeftam
saouerant.IntereaNicolausVagodiusàBatorioad
Paftâ venit legatus, nunciás nec Batorium contra
€aef.Maieft.bellum geflurum,& ciuesbiftricianoa
poteftatieius lubéterfepermiffuros;modò æquis
c6ditionibus acciperétur.Bafta ergò qui oppugna
tionis exit% adhuc incertô effè,& quã durus effet
cû hoftein defperationem verfo futuruscófii&us,
nô ignoraret:oppidanos his legibus ingratiâ rece
it:vt 3o.thaleor&milliamu!άς nomine foluerét»;
qui difcedere vellent,cú fortunis fuis omnibus
incolumes in+ocatuta deducerétur.Egreffositaq;.
trecétos circiter viros,cú fex& nonagintarhedis,
guibus praeterimpediméta imbellis puerorum &
fhulierú manus véhebatur, anteportam Baftae e
itatus excipit.Bafla verò vrbé ingreditur,rem®,
£#j:ííííí prius interdi&o,negs
fupplicib*vim vllâ faceret,áut fieripateretur. vii&
duo milia „Pgreffi erät,quü ecce immaniffianè mi
' Jiffyicianos.
***** tüdiripiùt,fedét
litescurruí& rhedasifìolât,nec impedimétatâ.
nobiles matronas,virgines,&pu
■•
eros captiuos faciüt,fruftrà obnitentibus&fcelus,
deteftantibus praefeétis,quorúaliquidá militü fu- *
foré fiftere conätur,in magno vitae periculo fue
rüt.Huius rei fama in oppidü perlata:Bafta èvefti.
gio in cápum prouolat,& multüperfidiâ hâcexfe
cratus,au&ores fedulò cöquiri iubet: quorum ali
quot è veftigio fupplicioaffeâis,prgdäomné,quá ,
tum quidéin eotumultu recuperari potuit, oppi
άanis reddidit, magnâ clemëtiæ & moderationis
baudé apudTráfyluanos,iuftitiae verò &feuerita
wsgiwanéaguqfuosadeptus.TádéergòBatori',
• \ •
 *

• * r * B R. No N v s.' 4*
metiesfortunânouercäexpertus,quibufcüq; modis.
pacé cú €aefare facere decreuit, quae dü traétatar, .
: Moyfes Zecelerorum dux nouis motib* initiú de,. Myfesze •.
dit,quimillibus aliquot colJe&is,ad Vifeburgi m clerus & B4
rei bene gerédæ occafioné fpeculabatur. Bü, Bafia ffaproßig&-
} eò cótéfit,Tfchiaccus, Iftuan de infidijs certioré. t*r.
- eú fecit.Miffisergò nuncijs,Bafta quo animo mili
-

téapud fe haberet,exquirit.RefpóditMoyles, ma
i gnae nobilitatispartifiö fatis placere pacis códiti
- ones,qtütra&aretur.Ferretergò aliastolerabilio.
res.Legatis nullo aut breui cú refponfo- dimiffis,
imoyfès citra Marofam fi iu üinmótanaprofectus.
eft:Bafta verò impedimé:ü hoc fibi obijcitü poti£
fimütäto aegrius ferebat, quãtò propius á fpe Trã
. ' fyluaniae omnis paxãdæ i:m aberat.Quüergò Mo- _
yfes iterü vt faniora confilia fequeretur admoni
tus ab incæpto nó defifteret;ne maioresad ipsá fi- .
erét cócurfus,cauédú fibi ßatuit.Ad loca igitus v
biMoyfes caftra habebatprofe&us in hofìilè aciê
inßrnáâ,vtinv ndecim cohortes diftribusâ inci
dit:& fine mora fuos & ipfe ex aduerfo cóponit.
Inito proelio,ad quingentos è Caefarianis defide
£fùnt,&Móy fisveròmifcellaneoTianfyluano- '
„rú,Tartarorü,& Turcarum exercitu, adtria millia.
ceciderunt,M,yfes verò fugâ faluti fuæ cófuluit..
Caftris direptis Bafta ad reliquias faétionis confi
ciendasquofdam in omnes partes emittit.: ad
quem tertiopoft pugnam.die Sigifmundus Bato
rius venit,qui vbi earum rerum inuidia , . qi:ae pateria, \
à Moyfegeftae erant, fe purgâffet , vnacum Ba- Baffe fé
s T. A^Vis e B v. k G v M paulJo poft eft ingre£ dedit. •
\
fus,feq; te:ü Caefaris poteftatu permifit.Ita iáóma- -
nibüs adpaccm fi má & perpet: á fpectátib*.Bafta
per tubicines& giggonespopulationéomaé Pro
Q d. 4
-
hibe*
-

•.
 f
4** Rn R v M Hv N G. H 1 s r. -

hibet,capitisindelinquentescößitutapæna.Haiâ
a'ia4%* ducci,qüi Rabæ & Coimari inprxfidio erant,Tur
■t*, cicas regiones longèlateque populabantur, Dum
verò fexagintacirciter Turcis fecusabdu&is do- '
mum repetere conftituunt: certiores fiunt Ali
Baffam, qui anteà Canifae fummo cum Imperio
præfuerat,fecundo flumine adVefirem Baffam ex«
cipiendü,defcendere velle,exiguo cú comitatu,in
quointer alios apoftata quidam fuit Pranquerus,
qui adTurcas,proditâ Chriftiana religione,defe
cerat, Mox ergò interfeétis captiuis omnibus,
quindecim miliáribus infra Budam confident,&c
duo nauigia naéti,vbi primumBaffam aduenienté
confpexerunt, magno animo nauem aggrediun
tur,& quatuordecim occifis, inter quos modò di
&us fuit apoftata, Ba(fìm cum magna praeda capi
unt, & Iaurinum abducunt. Is quaeftione habita,
£iwwwci, fequentiaeft confeffus:Pincernam fe antèTarcarú
�4. fnperatoris fuiffespofteaAgriaàtùrcis,expugnata
pfe&tura Budenfi donatum fuiffe,quem tamen rha
giftratum tres tâtùm menfesgefferit, inuidia quo
rundam & ambitione, maximè verò Amurathis
Baffae depulfus. Iuffum poftea Paeftanae vrbiprae
effe,Belgradum iter habuifíe,in quo ab Haidiccis
oppreffus, ad hanc infelicé deuenerit fortunam.
Turcarum Imperatorem inHungariam ipfum hoc
anno non venturum,fedHafanem Baffam cum in
genti Ianitfarorum manumiffurum: iamque ea
ium copiarum partem aliquam Belgradum per
' ueniffe. Iuffiffe Imperatorem non Strigonium
tantùm,fed Albam quoque regalem obfideri: atq;
ideoexercitus Afiatici rnaximam partem, Scriba
cæ{o,ad fupplementumHungaricarum copiarum
-•
&£ìnatarat Tartarorum etiam oâogintämill
. . t condu ia
 | _ _ -11 per Non vs. • _• 4**
í, *ondu&a,qui, dum Strigonium obfidetur, omhia
*| peruadant & depopulentur.Budam non operibus
:| tantùm, fed etiam fex millium virorum praefidio,
rerumque omnium neceffarium apparatu effe fir
matum,praeterquam alimoniae:quam tamenbreui
| irnportatam iri minimè dubitet. Paeftum, quod
| contra Budam eft, eiufque clauis meritò cenferì
1 ' poteft,quinq;millium virorum praefidio teneris;
in quibus ducéti fint & quinquaginta perfidi Va- .
lones,qui habitu à Turcis diuerfo,confueto fcili
cet illo fuovtantur,& fingulis menfibus fìipendi
um accipiant ampliffimum.Cum ijs etiam Gallos
nonnullos qui in Schutana infula iam degant fu
gæ confiliaagitare;quod cumHungaris&Germa
his pacem colere non poffint. His rebus cognitis, - -

&Turcarum Tartarorumque aduentu explorato, : … -

Archidux Matthias rei militaris peritos viros Vi- . -

ennamadfe euocauit , vt quibus optimè modis … : •

hofti occurripoffet,deliberaretur, Turcae interim l4lb -

.
Albam regalem,incredibili cum dáno totius Chri
iani reipubli a D. i. lis £3*
ftiani reipublicae recuperârunt,Poft menfium ali recepta.
quot obfidionem , quum noftri fæpè fruftrà ali
moniam & militem introducere effent conati:Si
£etanum tandem farburbium duodecimo Augu- ,
ftià Turcis fuit occupatum, cæfis ferè præfidiarijs
omnibus, qui magnam partem Haiducci erant;
' Germani verò quiHaiduccis præfidio miffi erant,
-aegrèfein oppidum receperunt: quod Turcae fe
quentibus diebus aliquot tanta contentione op
pugnârunt,vtgregarijmilites,abieéta fpe defenfi
onis, infcijstribunis & du&oribus, cum hoftibus
de deditione agerecoeperint: quæ dum traétatur,
Valones perfidi & Ianitfari conferti muros fcan
|
]
duat,&inoppidumerumpunt,
i.
obuijs quibufque
Dd 5 trucì*
 - -

Âìé Rar w M Hw w G. Hrs r.

trucidatis,ceteris captiuis in caftraabdu&is. . ■*
vrbi praefe&usceterique militum noßrorumdu
&ores Vezirem Buffam obfecrârunt, non tantum
vr liberi dimitterentur,verùmetiam litteræ pub
licae darentur,quæ documento effent, non fe,fed
milites deditionis confilja agitâffe : snffa verò,
quandoquidem, inquit, ipfi vltrò fatemini, non
vos,fedmilites vrbem mihi dederevoluiffe:aequâ
etiam eft, vt voluntatis illi erga me fuaefruétum
ferant,vos vero pertinaciae peenam luatis,Ita reté.
tis du&oribus,gregarij milites funtdimiffi. Na&i
funt Turcae decem tormenta noua, præter ea quæ
antè ibi fuerant,puluerisfulfurei,falis,miffilium,
etiam pecunigcopiam non contemnendam.Hanc
ia&uram paullo poft melior noftrorum fortuna,
peffuwà & felicior euentus compenfauit. Budam &Paeftó,
- ebrißiani, ex aduerfo ad Danubium fitas vrbes,Turcæ ponte
*git*. iunxerant, vt & commeatus hinc indetransferri,
& fi vis fieret, vltrò citroqsauxiliafummitti po£
fent,Noftrifacilèanimaduertebant, ponterupto.
& interclufo commeatu,minus difficilemforéal
terutrius vrbis oppugnatioré. Qgare nauigia ali
quot,mira& noua arte infiru&a, pronoalueo de
mittunt * ad quorum confpe&um Turcæ magno
numero in pofitem prouolant,& noftros telis &
globis frequentiffimis petunt.lntereà ComesSal
zenfis terreftri itinere profe&tus,aquaticum oppi
dvm cum fuisoccupat,& Turcas qui pontem pro
pugnabât,deijcit & in fugam compellit.Hocmo
do libereaditu patefa&to, noßrorum paytim pon
tem ref. indunt, partim è teriâ, Turcisfuminis de
' fenfioni vnicèintentis, fcalas muris Paefti appli
cant,& in vrbem euadunt.Confternati Turca,vbi
€ircumuentos le vident,deditionem offerunt,fed
. } - noßri
 - .\

' . £* nna , Non vs. , . ä

άο£ricalidosadhuc animos continere non po
euerunt, quin magnam praefidiariorum ederent
cædem.Illi ergo in loca vrbis munitiffima fe con*
ferunt,fedquum noftros viderentingruentes,vi
tam modo paéti, cumvxoribus & liberisfefede
dunt,pollitici idem aBudenfibus praefidiarijs im
petraturos. Paefto ergò in poteftatem redaéîono.
ftriBudam fibi quoque dedipoftulant; (ed recus ,
fantibuspraefidiarijs, tormentis oppugnare inci
piunt. Ifiterea Vezir Baffa defucceffu?d Paeftum
certior fa&us,copias quantas poteftcontrahit,&
magnis itineribüs progreffus, ad Paeftum caftra
fùa noftrorum caftris opponit. Qùum verò com- •
meatu &alimentis, quae quidem tanto exercitui
fufficerent, fatis inftruétus non effet; breui poft
obfidionem foluit. Noftri quoque, poft accerri
mam & continuam Budae oppugnationem, acce
dente ad rerum penuriam,metii quoque ab hofti- ;
busvndiquecircumfufis,re infe&a inde difceffe
? runt: illato tamen prius Paeftum commeatu.Circa
idem tempusGermanum quemdam,quiadTurcas c•j. fjw
{uperioritempore defciuerat quú fex alijs Cani- frates* '
£x praefidiarijsComes Serinius &Collonitfias in- tw. ,
-

^ duxerant,vtigne inie£to,dum ceteriadreftingué

: dum incendium accurrunt, porta ipfi aperta no- s
£ros invrbem admitterent,Faciunt illi, vt conue
nerat: admilites inipfo procinâu, quum iam ad
vrbem flammis vndiquaque collucentem duceré.
tur,ftipendia tumultuofe pofcentes, nullis preci
b* aut minis adigi potuerunt.Ita ergo & hic cona
tus fruftra eft fufceptus. At profperiore fucceffù.
Rufyormius ad Hatuanâ régeffit:adquâ, motisad
ûudácaftris,oPPugnandieft profe&us.Primo i;
• •. • ' - - - ^),
 -r- - - -

*- - • , .
- -t

3»s r ■ rv m Hv n o. fff s r. .
üm aduentu pfidiarijquafi territideditionéfimus
fant: vbi verò noftriintrateli ia&um cóftitiffent,
• tormenta omniaexonerant,& ingentem ftragena
edunt. Haciniuria irritatus magis quam fra&us
Rufvormius, omnibus quae ad oppugnationé ne
çeffaria diligenter praeparatis, corona oppidum
inuadere decreuit. AtTurcae eumdem quem fupe
D c r yr. :*****. -

*'°°*^* iöííííííís magno cum malo fuo fenferant,

Aax cum
-

:
Twrcis tr4 oppugnationisexitum metuétes, deditionéfece
ôfatur. runt. Repertae funtin oppido viginti duae machi
næ æneæ, alimonig& reliqui apparatusbellici '
vis non contemnenda. Dum haec fcribimus,no
uus Turcicus Imperator, patre mortuo, magno
ftudio pacem cum noftris tra&are fertur. Ferunt
inter alias has quoque propofuiffe conditiones,fi,
noftri Pgftum, Hatüanám,&vaciam reftituerent,
yellefe Agriam & Canifam noftris reddere: tri
butum omne'remiffurum : id tantum flagitare vt
Hungariae rex à Cæfare agnofcatur. E contra Hif
paniae rex,P6tifex,alijq; Principes magnopere pa
cem diffuadere, magnaqueauxilia promififfe di-,
cuntur, contraétu uouo cum Perfarum rege fede
re,quiTaurifum non ita pridem occupârit. Sed&
alibi praeualidosTurcis excitatos effe aduerfarios
rumor eft: quibus vndiq; ingruentibus fpes Chri
ftiani imperijlimites cum religione proferri pof
fe. Harum rerum omnium & confiliorum euen
tus tempus docebit. * Heic ego ad finem operis,
„Te Deu optimè maximè,conditor & stator Imperj
Romam fùpplex veneror precorg,, vti fies propitiu;
hoftes tuos frangas & domes, immoxios conferues;
bella,clades,famem,auerrances; ea deniq, largiari,
quibus nomen tuum illuftretur, noftraeminiumfalus
promoueatur. - Le
 1. p et e m i.'
ceperam errata typographica annota
re : at vi&us,vt verum fatear, multitu
dine, coeptum omifi. Omnia ergo tuae pru
dentiæ & humanitati permaitto; teq;long
viuere & valere exopte. . . -

, / f I N. i s. v. - 1 ,•
v.

_•
 - - ----------
|-
… -
- -
|-|-
----
·
· *× -
·
·
|-
|-
-

----

-*
, ！
----
…
-
|-
----
----
|-
|-
|-
· *
|-|-
----
----
|-
…

λ
|-
·
 w»

>a
-.
- ***----
___--_- ------ |- ~~ ~~ -------
！
 * * *
- •

» 6sterrelchische Nationalbibliothek ;

ILIIII …
;- ----------,- ------- ----
, * -

-
-

-
u
-

-
-

-
-

-
%\
-
s

- *-
-
- • - - - -
-
-
-

m.

-
-

u .

-
-

*.

-
-

- \
-
- -

-
-

*-

/
.

t.

-
-

'- -

-
wae，
 _— - - v -

ς. δsterrelchische Nationabibliothek l.

,
;
'.
||
| iùiii 20405
-
>.
<}
-.
 i *- v - -

l. |i
iiiüiiiii …

“.-

|]-
--