Scriptores Rerum Hungaricarum Veteres Ac 3

SCRIPTORES
RBRUÏM_ HUNGARIQ
VETERES AC GENUINI,
PARTIM PRlMUM EX TBNEBIIS BRUTI, PARTIM ANTEHAC QUIDEM EDIT!,
N U N C V E R 0
EX MSS. CODIClBUS, ET RARISSlMIS EDlTIONIBUS BIBLIOTHECZE

AUGUSTAE leDOBONENSls AB INNUMERls MENDlS VINDlCATl,
PLURÍMÍS VARlANTlBUS LECTXONÍBUS, ET NECESSARlís R1NC¡NDE
qºuuuuç :en: [LLUITIA'I'l cv¡- AMlLNI. leI'A‘l‘. IATIKI Ilux.
CURA ET STUDIO
.TOAN. GEORGII SC HWA… .ND INI;Rz

AUSTRKACl STADBLKIRCHENSKS.
;PARS TJERTIA.
V I N D O B O N JE,
TYPls JOANNIS THOMAE N08. DE TRATTNERN,
CARS. REC. AULAB TYPOCRANII ET BIBLIOPOLAE.
MDCCLXVIIL
’—
__. , ¿ª AV
Ñ
VTV…? ?ª 7D
¿EN
Mi¡ fl‘
Mi… ¿- _eª
:\ *3T ~, "‘ CIC-c'
mm Rezª-² TKM ,zo ªl‘
M" ffi—.Üª__*____zíuſi:nfi 4…,… ‘Nªzcª
lHl EQ'°°°°QLOQÓQOO 092999,,,,00
\.
[5f ' ,_ Mi.“ "EL Mi.: _..ÑNJ-…L 1 ..ia—Ñ -t. 1;), ":1"
1 . L
' S ¡Lx-11'12) ' ' ' ' ‘
XV
HISTORIA SZIGETHI T o 'r 1 U S

SCLAVONL/E FORTlSSlMI PROPUGNACULI
_SOLYM’ANNO TURCARlLM. IMPE RATORE
ANNO MDLXVI. CAPTI CHRISTIANISQUE,

E R E P T I, ~
PER
M. SAMUELEM BUDINAM
LABACENSEM
Jam olim in Latz'num cozzverſà, nunc vero ad novam Edi

tionem Scharxianum denua recognita &ª emendata.
'-ÏÓÏQÍF* es,… 5…1,… …ªaa

Dm- -
ª7. (2-40 animi ardore, & qua ſaevitia, ¡mmaniffimus Turca, in miſeros
?jª-.pp, Chriﬅjanos debachetur; ¿SI quam inſatiubili, non folum ſuroxe re
",{IÑÑd-¿k gnundique cupidiraze, ſed etiam Vatiniªno & immortªli OdIO mo
tUS, ipſos affiigat opprimatque? ex magnitudme rerum ab ipſo
geſïarum, neminem eſſe credo, qui non mtelhgat. Hujus re¡ documemum
Script. Rar. Hung. P. .III A clic
2 XY. HISTORIA EXPUGNATIE
eſſe potcﬅ, arcis Szige h, ¿z arte &I natura loci munirimmae, undiquaque enim
paludibus circumdata , & veluti immerfa. in finibus Sclavoniæ lita eﬅ, ex—t
pugnatio: quam non ita pridem, ipfe Turcarumdmperator Solymannus , in
genti cum exercitu Obſüffam, & graviter affiictam, non tamen fine magna fua
rum Clade, cepit, ſuamque in poteﬅatem redegit, quemadmodum ex prælen
ti hiﬅoria videre eﬅ.
Anno poﬅ Chriﬅum natum MDLXVl. Comes Nicolaus Serinus, no
bili & iïluﬅri loco meus, de his, ex fpeculatore quodam certior factus, qui
ad eum xv. junii venir, ipfique omnium primo bona fide retulit, quomodo
Turcici imperatoris exercitum , qui ſe ad duo milliaria in longitudinem exten
dat, prope Saraievum viderit, quem ípſemet quoque a longinquo iniecutus
fit. Famam vero ſpargi, ipſum ad Sugerí¡ vel Egür invadendum, proſectio
nem liane & expeditionem ſuſcepiffe: 'ad eamque rem , ſe jam pontem apud
Petri varadinum Danubio jungi curaffe. Non multo poﬅ, alius quidam fpe
culator, ex Quinque-Eccleſiarum urbe venit, literas ab alio quodam explo
ratore adſerens, in quibus perſcribitur, lmperarorem revera cum copiis egrediz
ignorare autem, quo, vel ad cujus arcis oppugnatiouem. Hunc e veﬅigio
tertius ſpeculator ab Effeko, quod .eﬅ ad Dravum flumen oppidum, ſubſecu
tus, narratz adveniſſe jam eo belli quendam Præfedumyquem Begum nomi
nant, qui præmiflus eﬅ veluti Prodrçmus, vt Dravum navigiis trajiciatg cum
eo quoque Bosnam Carambejum', hoc eſï, ejus loci prælidem & belli ducem
appuliffe, atque in Sclavoniæ regione, ex alia parte Dravi, infra Moﬅavinam
conſediffe , quo vero tendere velint..id fe ignorare affirmat. Poﬅea quartus
etiam explorator acceſiit, indieans, ſe prope Effekum ſuiſi'e, ibique multa na
vigia fupra ad portum ,' qui Ottovusſiapſipeliatur, adver‘ſo Dravo, transvehi
Siclóá’um verſus vidifl'e: eo etiam in loco àudiviffe , Begum , qui ex Imperato
ris exercitu præmillus eﬅ, ejus elle animi, ut Dravum navibus ſuperare, apud
' que Siclóſum' conquieſcere cogitet; ibi etiam majores ipſum copias prasﬅolatu
rum, ſe certo ſcire affeverat. Quo porro ſeſe recipere velit, omnes latere
Tandem alius fpeculator .ex Turçarum caﬅris adveijit, pro certo affirmans:
exercitum, apud Ottovum, conſcenſis navibus, Dravum tranſire, eosque Tur
cas, qui transvecti ſunt, e Veﬅigio Budamicontençiere, apudque Siclóſum per
nectare '
His itaque ﬅrenuus & celebris comes Serinus XVII. die junii cognitis,
8! quod Turcui absque ulla interpolita mora ſeſe ultra Diuvum recipianty atque
fons, ſub arce Siclds1 paffim in agris, nocturno tempore contineants ib-que
requi
*j_v—q.-_ _
ARCls SZIGETR. 3
requieſcant: confilium init, & milfe pedites, cum quingentis equitibus, ut
fortuna… experiJmur, ablegat. Quibus tamen antea, Dominum Caſpªrum
A'apirmum, Nicolaum Cobacum, l’ecrum Bathſchanrzia, Wolffgangum Pra~
prutovitſchium , una cum peditum ductoribus ſeu prvtfectis, quos szumias
vocant, przenwifit; mandans, ut fortuna alezm tentent, etſi quos Turcos in
venerinr,'prcelio dccernant, manusque conſerunr: fi vero eos deprchendere ne
queant , ut tunc civitatem Siclóſum expugmtione invadzmt, aut incendanr,
omniaqu- diripiant, precipít. Cumque noﬅri jam chlóſo appropinquuflenr,
praemrtunt ad arcem ducentos pedites, & equires centum; hlS ſultem, fi Tuche
forums* ſub pratis & Llanitie de equis deſcendiffent, ut reliquis quunprinxum
figmñcarent, omniaque circumſpicercnt, & ad ſuos deſerrent, injunctum fuit.
Et poﬅeaquam inſra Slclóſum ventum eﬅ, recta ad Turcarum caﬅra ſerunzur:
ubi Mechmetbegus, Vtªl prefectos bell¡ ex Thºari, conſedit, vquem [mperaror,
non multo ante, ex aula ſun aſcivit, ipſique Them Sauſth, id eﬅ, pomum
au'eum, quod vexi'lo apponi, CI ab lmperatore Turcico, beTYi ducibus, tan
qualn fignum benevolenti-Je, & ſummaein milites poteﬅatis, dar¡ ſoïet, prope
Byzmtium contribuir; utqpe exercitum, tanquam Prodzomus pracuderer,
Dravumque tI'ajlceret, & in Quinque— Eccleñarum tractu immotus confiﬅerer,
mandmr, ub¡ omnes copia? congregari, Dravumque ſupera--e poſſent. Pra?
téreJ , ne aho …de ſe trªnsferret, donec ea de re Caſaris mandatum acceperit,
ſedulo pra-eptum ſuit. Rehus ira conſïituris, impetum noﬅri in ipſos fJCLUllf,
ſummoque mane cxdunt C: disj'xciunt, magnumque Turcarum numerum mcerfi
ciunt; quwrum multi. ¡n ipſis palndIbus, GI loco ſalebrofo, arbuﬅisque confito,
nudi prºpemodum, &z interulis lolum coopelti, fuga ſalutem fib¡ quaefiwre.
Praeſcctus etiam bªlli, quem Begum ill¡ vocant, gzavit-zr vulneratus, &z fuga
dilapl'us, in :o [ac-u, ſcu limoſo agro, periir. lpſius porro fi‘ius, Gt Cum co
tres Tchae, vivus in pon-ſtutem dz manuz noﬅrorum pe.venit. Auri d -inde &c
argenti copiam, temoria &z equos., noﬅri, una cum opimis ſpolils conſecuti,
incolumeª lzeuque, arcem Szig 1h, maximo cum lucro repetebant: Turcicis
inſuUer rebus piwﬅſmrifflmis, ($1 p‘zcunia, octo Came-los, ſexagmta equos, Gt
quinquaginta mulos Chu-llanos, una onulïos adduxerunt; atque ſex plauﬅra,
OquS gen-ris ſpoli¡s, q-_Ióe a Turcis adepti ſunt, impleverunt. Nubiles emm
Szmerhsmí, ol’tro &- auro conte-ms ve"hbus, & tunicis marcium pellxbus Íufful
tiª_:n1uu, !u-umuque ;mimi gaud-U, SZEgetlzum reverte‘hmtur. Exiruerunt
p ;L‘H‘ICÍ hu'nirls, duo ruoc¡ culmis, "menta, quae ſe-cum attulerant, ſigna:
inquorum excremuate ſeu cacumine, loco ferri. cuipis ¡u pertica, ex puro ar
A 8 gente,
4' XV . HLSTORIA EXPUGNATJE
gento, latitudine unius manus &c deaurata, affixa ſJít: in ípſa quoque haﬅa,
cui vexillum apponi i'olet, equino colore tincta, una cum argeuteo gïobo ſeu
ſphxm, pom¡ inflar, quod Schanfizk nomina…, dependít. Similem cette vii
ctoríam, & ſpolia ejusmodí, longo jam tempore, noi‘tr¡ de hoﬅibus vix repor
tarunt. Ñ‘
Secunda die Julii, ipſe Muﬅafa, Boſnenſis Baſſa , Baffa Sokolovítſchius*
una cum tota Boſna, &z Baffa Carambejo, Dravum Ottovum verſus trajecit
& apud Siclóſum, infra Hardanaium, confedit., Septima die juli¡ advolat ex:
~plorator ex Belgrado ſeu Alba erca, Turcarumque caﬅris, perhibens: Ce
ſarem eo veniſſe, & naves, adverſo Dravo, recta ſurſum duci, in eoque loco
ipſum’ prope Siclóſum, pontem navalem, ſeu ex ſcaphís & lintribus conſectum,
Dravo ſuperinﬅernere, atque 3d expugnandum Szigeth proficiſci cogitare; cu
rare quoque pontem ¡llum, quem Danubio junxerat, rumpere atque disjicere.
Denigue ex Quinque-Ecclefiarum urbe, aliae mittuntur ¡irene, quibus ab ípſo
Nªfllf Aga, id eﬅ Capitaneo, qui paucis quibusdam militibus praeeí‘t, Comic¡
Serino perſcribiturz-jam bell¡ quendam inſpcctorèm , ſeu qui militem cogit, &
ducis ipſius copiarum vices alíquando gerit, Tſclzauſch ipſi vocant, eo adve
nifſe, ipfique Hamſªm Bego ab lmperatore mandatum atruliſïe, ut ſe quampri
mum ad Dravum—recipiat, ibique pontem inﬅruat; quod niſi fecerit, curaturum
ſe, ut ante -ipfius Xdes palo affigatur; injunxiffe etiam, ut per pagos, & paffim,
palus ſanguine aſperſus, circumſeratur. Sic itaque ¡lle non procul ab Ottovo
pontem fabricare coepit, quem quidem jam ſªtis Ionge & commodefconflruxerat:
fed aqua, cum ímpetu magnaque vi , nocturno tempore ſuperveniens, omnia
disrupit & abﬅulit; neque in eo loco, eum ulla penitus rªtione figere poterat:
hinc ergo longius, & inſra Dravum aſio progreffus, opus rurſum proſequitur;
quidquid autem bidui \patio parauemt, id omne, aqua una nocte disjecit.
Quo ex loco, in tertium ulterius prope ad Effekum profectus; periculum de
ponte fabricando í'ecit: fed illic omnem lufit operam, nec proter aquarum
vim efficere quidquam potuit. Hac igitur de cauſa, Tſchauſchum ad impera
torem ablegat. expo'nens, quomodo inundatione & multitudine aquarum im
peditus, pontem Dravo ſuperinﬅernere néqueat; ſe quidèm nec conquieviffe
hactenus’, nec ull¡ labòri ’ea in re peperciſſe. lmperator, hoc Hamſam Begi
nuntio cognito , Tſchaufchum ipfi cum linteo ſeu mantili Turcico mittit, in cu
jus extremitate, aureis literis ſcriptum erat:
Salta::
ARClS SZlGBTH. 5
Sultau Solyman remittit, perque ¡¡z/lun edicít, ut pontem, quocnnque in
loco , ò' quacunque ratione Poffit, [mz/Mim ficpra Dra-vam jungat: qui mſ: ad
ípfius USque aíventum extruflus fit, ¡[¿fiun ex una parte poneis, in rip-1, illa ¡gb
limª-O flrangulatum aque fiſpenficm iri.
‘ Hoc ub¡ Hamſam Begus percepit , celerrime, -ea ipſa hora ad Dravum
‘denuo, inſra E1 ekum contendit; atque omnia navigia, ad eamque rem oppor
tunª ligna, deduci curavit. Et mox infra Effekum, opus ﬅrenue inchoatur,
quod ut eo commodius abſolverec, omnes vectigales ruﬅícos, qui Turca? tribu
tum pendunt, ſeu qui ſeipſi ſua \ponte ſubdiderunt, & reliquos omnes, ne
mine excepto, imo ipſos nobiles, & qui munus & officium aliquod ſuﬅinent,
Spachias vocant, ad laborem cogit atque compellit. Hamſam Bcºus ctiam
ipſe, nullam omnino nectebat moram, nec interdiu, nec ndctu conquieverat
unquam; donec effecto ponte, Dravus conﬅratus fuerit, quem per prata, pa
ludes, & ﬅagna, in longitudinem unius milliaris deduxit. quue omne, decem
dierum ſpatio effecit. Linteum pon-o, quod Hamſam Begus ab lmperatore
miſſum acceperat, Naſuf Ag:: ſeu Capitaneus, qui Hamſàm Begi, dum abe
rat', Quinque-Ecclefiis locum ſuſiinuit, clªm, 'Domino Comiti Serino, Szige—
~&bum transportari curaverat.
*' Vicefima die Julii, Boſnenfis & Carambejus Baſh, Siclóſo caﬅrª m0
vent, 8! Quinque- Ecclefias perveníunt: ¡nde Budenſi Buffa: in ſubſidium pro- .
ſecti, Albam recalem veniunt. Hos poﬅea Hamſam Begus, ﬅipatus omnibus
Spachiis ſeu Nobilibus, comitatur; & Quinque—Eccleſiis, ſummo cum incola
rum, propter ipfius abitum, moerore, diſcedít. Eadem die, Anatoliae Bagli—
crbegus, ¡d eﬅ, ſupremus in Oriente belli dux, primus omnium Draví pontem
tranſit; quem dein Aka¡ Baſſa, hoc en, alius quidam militi-ae przſçctus , &
'r1melfleglerbegu5, id eﬅ, ſummus bell¡ Imperªtor, earumque regionum praeſes,
qu-¿e ultra mare \Egeum ad nos ſpectant, inſequuntur: inque planitiem ſeu
agrum Mºhács conſidunt, ¡bique Turcico Imperatori tentoria figunt. Poll haec
ipſemet Caeſar Sultanus Solymannus, ſuperaro Dravo, illuc pervenit, eoque
in loco caﬅra metatus, confilium de re aggrediunda capit; & aliquot ibi die
bus , donec exercitus omníno tranfiret, laeto animo commoratus eﬅ.
Prima Auguﬅi die, Turcarum Imperator; ex agro Mohács ſe commº
vit, & ad Szigethum contendít; tertia autem die, non procul infra Sirlg’àm ap
pulit. lbi Oroslanum, Buda Baſſam, capite plectit. Quarta porro die Quin
que-E-cleſias, & quinta ad D. Laurentium, non procul a Szigetho pervenit,
ibique ſua caflra poſuit.
A. 3 \ Sub
6 ſi XV. HlSTORIA EXPUGNATB
Sub -id‘fere tempus, Dominus N¡colaus Comes Serinus, inter Nnbí'es,

Equites & pedítes, reliquosque milites & ﬅrenUOs viros, ut omnia ovdlne fiªnt,
diſpicit & procurar. Cun‘que jam revera cercior effet ſactus, Turcª-cum lmpe—
ratorem , conari Szigethum obſidione cineere; vidiffetque ingentes illius copias
appropinquare: in arcem interiorem, Capitaneos, copiarum pedeﬅrium du
ctores, ſeu Vayvodas, Nobiles, Equites & pedires, una cum urhis civibus',
ceterisque Ómnibus, qui tunc temporis in arce & Civirate Szïgetho ſueraut, ad
ſe convocar; ipſisque exeuntibus, Urbis portas occluderejubet, Qui ubi omnes
in interiorem arcem conveniffent, ipſemet Dominus Nicolaus Serinus, medius
inter ipſOS in platea minoris arcis conﬅltit, omnesque hac propemodum ratione
ªllocutus eﬅ. ,Ñ Mei ſracres, qui ſub Caeſarea Majeﬅare ﬅipendia meretis,
viri ﬅrenui, militesque fortiffimi! jam cerro vidcmus finguli, Turcarum lm
peratorem, cervicibus noﬅris imminere: quaproprer ipſa neceffiras exigir,
ut nos paremuº, & intrepido animo , noﬅrum, totiusque Chriﬅiani orbis
nominisque hoﬅem, ,preeflolemum qui inſolenti animo, & temerario auſu,
ſuis viribus, incredulorumque hominum multitudini Edens, in nos arma fum
ſit. Nos autem ſpem & auxilium noﬅrum in Deo col‘ocamus, qui nos nullo
negotio defendere; ipſos vero, racione'facil'ima peſſundare aeque reprimegç
poteﬅ. Alacriter ergo ipfius adventus a nobis eﬅ expectandus; nec deter'
rere nos debent vires aut ingentes ipfius copias. Njhil enim dubiramus,
Deum Optimum Maximum, fi precibus veris ipſum invocwerimus, opem
nobis ſubminiﬅraturum, àtque clementer affuturum. Dmda aurem in pri
mis eﬅ_opera, ut unanimes & fideles exiﬅamus, ne ulla inter nos fimultas
vigeªt, ne inimicitize aut odia alantur, ne alius contra alium ¡ilſurgatz ſed
omni fiudio enitendum, ut potius apud nos omnes, honeﬅas locum lubeat,
& hic ſumma cum concordia & benevolentia degamus, quamdiu divina: id
.viſum ſuerit voluntad, erc itaque de cauſa, me¡ fratres , non abs re, ſed
ſumme neceffarium effe arbitror, ut* in primis & ante omnia jurejura‘ndo nos
devinciamUS: &I initio Deo fidem demus, ſupremo etiam Magiﬅratm noſ‘tro,
8; huic afflxctae Provinciae, conﬅantiam &z integritatem ſancte promirtamus.
Primo ego jurabo, idem vos poﬅ me ſacturi, ne ego vobis, aut vos mihi,
uilt'm diffidentiae locum reliquiſſe videamini. 'Juramentum ergo nunc meum
audítote: ego Nicolaus Comes Serinus, promitto Deo Optima Maximo m
primis, dein Caªlàreae Majeflati, Domino & Magiﬅrutu¡ noﬅro ſummo, &e
huic miſere Provincia?, poﬅmodum eeiam vobis militibus & ﬅrenuis viris,
s3 3' 3 3 3 3 3 3 3 jam hic congregatis, ita me Deus Pater, Filius, \Gt Spíritus ſanctus, Sancta
' ~ .Ñ Trini
ARCIS SZlGETli. 7
\
Triniras, & Unicus Deus adjuvet, me vos nullo unquam tempore deſertu
rum , imo vobiscum victurum & moriturum, & omnia fimul, quzecunque ín
Ciderint, ſeu bonª ſeu mala paffurum. Jam etiam ipſa ratio exigir, ut vos
idem prmfletis, erectisque duobus digitis, Deo interpoſito tene, promitta—
31 3 1]3 3 53 3 3Í 3 tis: poﬅ unusquisque veﬅrum, ſuo Capitaneo, in ipſa porta, ſuamjuramen
to fidem dabir. Quare, ut ex vobis quilibet, haec, praeeunte ſcriba, clara'
voce, elevatisque duobus digitis, dicat, ſedulo ínſpiciemus; atque in eum,
qui forte iﬅa ſacere aut effari recuſabit, graviffime animadvertemus. Is enim
nobiscum ªd extremum usque perſeverare mix-iime cogitat, nec ver¡ homi
nis, ſed proditoris nomine merito cenſendus eii: quem etiam hac de cauſI ,
e veﬅigio comprehendi jubebimus. Eﬅo itaque veﬅrum juramentum hoc.
Nos omnes, Cives, Equites &~pcdires, militesque ﬅipendiarii Ceeſareze
Majeﬅaris, juramus primum Deo Oprimo Maximo, poﬅhac Chriﬅíano no
ﬅre Magiﬅratui, huicque Provincia?, &z Domino noﬅro Nicolao Serino Co
miti, ſancteque affirmamus, nos, ut fideles & morigeros decet, obedien
tiam omnem przeﬅaturos; cum ipſo etiam nos victuros mortemque oppetitu
ros, conflanter pollicemur. Audire erterea, quid vos ſcire velim , fi ſor
taffe interea temporis mors ingrueret, meque e medio roller-et; meo loco,
vobis hunc famíliarem meum; Dominum Caſparum Aiapianum conﬅiruo,
vob'zsque impero, ut ipfi pareatis, ſummumque honorem, tanquam mihí
ípfi exhibearis, &z fi que vobis mandara dederit, ea díligenter optimaque
fide exequamini. Animadvertíte porro in iﬅa capita. Si quis equitum aut
peditum, Capitaneo ſuo aut Tribuno obedientiam recuſaverit, aut imperium
quacunque tandem ratione detrectaverit, ipſumque vi aut ﬅricto gladio ado
riri conabitur, interfieitor. Deinde, fi epil‘tolam quis Turcicam acceperit,
aut legerit, lïatim occidizor: qui autem literas per ſagittam immiffas, aut
alïo in loco depofiras, invenerit, ut Capitaneo ſuo confeſ’tím eas exhibeat,
hic porro utigni tradat, ſerio edico. Et quoniam flationes, ſeu loca, per
Capitaneos, Vayvodas, & Tribu-¡.05, quibus quisque manere, excubiasque
agere debeat, diflribuentur; fi forte aliquis nobifium, aut eríum reliquorum,
quicunque is ſucrit, deprehendetur, qui absque venia & ſcitu Cupiranei
ſui, VayvodzL, Tnbuni, vel Decurionis, loco ſuo dſiſcefferit, ªbſensque
ſuerir, is, fine u‘lo habito iudicio, repente ﬅrangulator. Qui uxorem ſeu
matrem haber, huic cibus & potus, reliquaque neceſſaría, in locum ſuum
ab ipfis transferri & prazberi poterit; ipſe autem in flatÍone ſua immorus ma
neat. lili porro, cui nec mater, nec uxor eﬅ, Cibus in mea cu‘ma prac
,Ñ para
3 . ' XV..HISTORIA EXPUCNATE
33333
parabitur, quem ille, ut per Tribunum ſuum accipiat, commodis & certis
horis curabitur. Vini quoque iis, qui non habent, cuilibet in fingulos dies
ſextarius, ſeu menſurz quarta pªrs, cum pane, acero, &c ſale dubitur:
iﬅis vero, qui uxorati ſuut, &t ramon punibus carent, ſuillam camem, at
que ſarinam, ut fibi panes ipſimet conficiant, ſUppedirabimus. Denique,
fi duo, occulta quaedam conſilia tractare, ¿SI muſiitare inter ſe deprehenſi
fuerint, ambo recta ſuſpenduntor. Et ſi talla quis forte vel áudierit, vel
viderit, nec ſami‘iaritatis cauſa indicare eª voluerit; absque mora, eodem
*ſupplicii genere cum ipſis mulctator. Poﬅremo, qui alter¡ vel teruncium
ſurto abﬅulerit, ſubito ﬅrangulator. Ñ, Hanc iraque ob rem, majorisque
obſervautia’: 61 timoris gracia, Dominus Comes Serinus , crucem in Szigethi
ªrce majori, prope portas , poni jufflt; dein militem quendam pedeﬅrem, eo,
quod gladium in Vayvolum ﬅrinxerir, deque vagina eduxerit, in platea ma
gna’ civitatis, capite mulctavity E0 quoque in loco, Comes Serinus, Mehmet
Again ſeu Capitaneum, propter infignem ejus perſidiam. &z enormia flag-¡tia,
qua’. in via , Szigethum ,iter ſaciens, perpetraverat, poena capitis affecit: idque
majoris reverentiae & timoris cauſa, ab ipſo factum effe cenſendum eﬅ. His
peractis, Comes Serinus, omnibus nobilibus, milicibusque pedeﬅribus, degen
tibus in major¡ oppido, imperavit, ut ſuas Sedes demoliantur & diruant, pa
leamque exportent, comburantque: in nova autem urbe habitantibus, ut ﬅra—
men tectis eximant, inque domos transferant, quo Civitas, quze lignis ſaltem
*S: ſepibus cincta fuerat, eo melius confiagrare poffet, mandar. Poﬅeaquam
Comes Serinus , hac ratione omnes auctorafiet, milir'iaeque l'acramento obligaffet,
illic toro cum exercitu & militibus manlit; quorum, qui ªrmis geﬅandis trª
ctandisque idonei erant, in univerſum duo millia treceriti, GI ali] qmdam plu
res, mu-lieribus tamen liberisque exceptis, numerabantur.
TriCIfima prima ]ulii die, ipſe Vrumelibeglerbegus, & AkanskiBalTa,
nonagintª mi'libus Turcarum adveniunt, & prope D. Laurentium , uno milliari
a Szigerho, confidunt; eo ſe quoque ex cªﬅris, centeua Turcamm millia con
ſerunt. Et e veſligio, ea ipſa adhuc luce, cum noﬅrís, ab exortu die¡ usque
ad meridiem, intra ſepta, velitªrio certamine dimicant; rurl'umque in caﬅra,
fub noctem , quietis cauſa , revertuntur.
Prima die Auguﬅi, Beglerbegus & Akanski Baſï'a, junctis illis nonª
ginta mªllibus Turcarum, totoque exercituſinde ſolvunt; ſEQUe apud Simele
hO-vu-n, quartª pa'rte unius milliaris ab arce, in quondam colle ſeu monte, non
procul ªSzigethi vineis diﬅante, demitcunt, ipſoque diluculo, ad ſepta cum
noﬅris
L_…
Anois SZlGETl-l. 9
p
noﬅris dimicatum veniunt. Cumque acriter, a meridie ad veſperam usque pu

gnaffent, ex Turcis plurimi , tormentis manuariis interſecti, deſiderabantur.
Hunc ergo in modum, fingulis diebus, ter Turca appropinquabant;~ donec eo
ipſe quoque Imperator adveniret. ~
Quinta die Auguﬅi, Beglerbegus &z Akanski Baſſa, Unª cum exercitu,
dc colie ¡llo, quem Czeſari delegerant, vacuumque pro eo reliquerant, ſece
dunt, & ſua Circa arcem caflra locant. E0 ipſo die Luna, in colle, ex quo
ſe Beglerbegus & Akanski Baſſa, Simelehovum verſus receperant, Caſaris
tentoria ſeu papiliones figuntur. Sequenti die Martis, qui ſuit ſexta Auguﬅi,
Caeſar ipſe, omnibus copiis &z tota manu comitªtus, ſubſequitur, ipſumque
collem, qui Szigethanis vineis adjacet, occupat: ibique cum ﬅativa coliocaſ
ſet, ſuaquc caﬅra metatus effet , quieſcit. Relíquus autem exercitus, & mili
tes, arci, ita denſo agmine imminebant, eamque circumſedebant: ut tentoria
ſe mutuo attingerent, nec quisquam arcem ingrediens, propter immenſam ho
ſuum multitudinem, conſpici poterat. Eadem quoque die, in omnibus ſeptis &e
moenibus, usque ad noctem , graviter dimicatum eﬅ: ſoleque occidente, Im
perator omnes machinas bellicas SI bombardas, quas ſecum advexerat, diſplo
dit atque emittit. Janitſchari etiam, id eﬅ, rwpazroQúMxe; Turcici Czeſaris,
quorum ipſe, ut fibi przeſto ſemper ſint, ªliquot millia in aula ſua ªlit, genus
hominum belljcoſum, atque ſagittandi peritiffimum, ſua tormenta. manuaria
eiaculantur: unde talis ﬅrepitus & fragor exaudiebatur, ut tonitrua quis coeio
deſcendere arbitraretur. Poﬅ hac magna voce, ingenti clamore, in omnibus
Turcarum caﬅris, coeptum eﬅ ter Alla, id eﬅ, Deus, acclamari; idque in
figmficationem proſperi ad Szigethum Caeſaris adventus: Chriﬅíani e contra ,
in arce Szigeth, nomen Jeſus exçlªmabant.
Septima Auguﬅi die, Turcas, ex phnitie &z agris, gerras ſeu cophi
nos, virgultis contextos , terrÃque impletos, ad novam urbem przemittuut;
aggerem deinde jaciunt, &c valio ſoffisque remuniunt, quibus mox tormenta
dc bombardas ſupermducunt, occultantque, (Se noﬅros, qui ſe intra ſepta,
juxta portam nov-¿e civitatis extructa, continebant, affidue petUnt. E0 ta
men die, ipſi propter crebra noﬅrorum tormentorum fulmina, efficere nihil
poterant. Ibi en'am janitſcnari, cum prius ad lepra ſeu terminos acceffiffent,
acriter cum ¡IM-Iris dimicant; atque ex noﬅris unus ſaltem, illorum autem
multi, in eo confllctu perierunt. Hacipſa die, Comes Serinus, omnia ſepta,
bonos, CI ªrbores, comburi atque amputari, &z utríusque ClVitatiS portas,
quee dein terra repleta: atque ¡¡¡unit-.e ſunt, ſecarijufferat. Veſpere iraque
Script. Rar. Hung. P. III. B ejus
Io XV. HISTOMA, EXPUGNATAI
ejus diei, jovisque marie & ſero, Turcx aggerem jacere pergunt, Janítſchari
ſe foſiis ingerunt , & terra, ur ab injuria bombardarum tuti eſſe poſſent,
cooperiunt atque occultant.
Octava Auguﬅi, dieJovis, Turcas, ſummo marie, novam civitatem,
tribus in locis petere atque concutere incipium; _lanitſchari etiam ſuis ſclo
peris rem tentant, &in utramque urbem, fine intermiſiione jaculàntur. Poﬅ
haïc ipſe Aliportuk, ªggerem jacere, munitionemque, nocturno tempore, in
ſra arcem interiorem, prope regium hortum, recte in ipſa palude ſeu foiſ¡
arcis, moiiri, eoque majorª tormenta ﬅatuere, pergit.
Nona Auguﬅi, die Venerís, ipſo diluculu, idem Airportuk, qui Im
peratoris, terra marique bellicarum machinªrum &z munitionum Preſectus
fuit, quinque majoribus tormencis, & ªiiquot bombardis ſulminat, arcemque
Szigethi interiorem petit; tantumque ea die, affiduis tormentorum ictibus
proſecit, ut jam in eª turrim & 'ªereas campanas concuſſerit atquç fregerit.
Incepit ſummo mane machinas diſplodere, nec ad veſperam usque conquievit:
& licet aliquantulum deflitit, tamen paulo poﬅ iterum perrexit, perque to
tam noctem, fine intermiffione detonuit. Hzec ubi Comes Serinus, eadem die
Veneris ſero vidiſſet, plurímosque ex ſuis interire tormentís cognoviſſet: no
vam urbem , ſub ipſo crepuſculo incendere, eamque penitus igne delete,
veterem porro, ſeu mªjorem civitatem, occludere juffit.
Decima Auguﬅi, qui ſuit dies Saturni, Turcas, vetus majusve oppi
dum, tribus ex locis majoribus tormentis petunt: _Iªnitſchari vero aggerem
jaciunt, & valio terraque effoffa ſe munientes, propius ad id accedunt.
Machinas quoque in novam civitatem, que incendio confiagravit, deduci
curant: quibus deinde, eo ex loco, veterem urbem verberare atque con
cutere pergunt. Eadem die Turca?, ex ipſius Aliportuk aggere, lignis, ru
deribus, & terra, cratem ſeu pontem, quo per paluﬅria loca eo commo
dius tranſitum conſequi poſſent, conficiunt. Ad hac ipſi trªbes & lignª
praeſerebant, quibus tecti, viam ﬅraverunt, &r de die in diem ſemper pro—
pius ad ªrcem acºefl'erunt. Omnes autem Turcae, in hoc, ut quam citiſ
ſime cratem illam ſeu pontem, per loca pªludibus referta, conﬅruerent,
incumbebant; nec eorum ullus, labore ſeu onere i110 (ablevatus erat, imo
cuncti, ad geﬅanda ligna & arbuﬅa, compellebantur, operique perficiendo
occupabanrur. Camel¡ quoque, equi cliteliarii, & muli, nuilo unquam tem
pore quieſcebant; filva porro, & agri omnes, Turcis, equisgcamelis, &r
brutis animalibus, pleni reſerrique conſpiciebantur. Eran: itª-.zue ex duabus
parti
\
ARCIS SZLGBTH. , u
pareibus crates, a civitate arcem verſus conſectae, in quibus utrisque mag-nd

lignorum copia depofim erat: cumque pontes, ruderibus & terra labricatos,
ſiraVIſſmt, eosqua prope maenia deduxiffent, caſtella quedam & _lanirium,
tanquam munimen aquuod ſeu ¿nn—axioma, ex ſaccis vellere, c3: ſuccidia
conſtipatis imponunt; quo Janitſchªri tecti opertique ﬅabant, atque ¡nde
arcis moenia ita petebant, ut in iis propter affiduos tormentorum ictus, nemo
in poſzerum ex noﬅris permanere potuerit.
Decima *nona Auguﬅi, die Lunas, qui D. Bartholomeum praecedit,
Turca: magnam civitatem ceperunt, ſuamque in_ poteﬅatem redegerunt. Ibi
multi ex noﬅris, fortes víri, qui intro in arcem auſugere, eque hoﬅium ma
nibus evadere nequiverunt, defiderabantur: Turcae enim ipſos usque ad
pontem arcis pracurrebant, atque ut introitum prohiberent, ſumma ipſos
velocitate antevertebant. Quapropter, qui mªture ſe in arcem recipere non
potuerunt, ſoris omnes trucidati ſunt. Inter quos erat Martinus Bosniáck,
Petrus Botas, peditum ductor \eu Vayvoda, aliique complures ﬅrenui, &
longo rerum uſu induﬅrii milites. In ponte eeiam, decrepitus ille Lauren
tius, Petrus Bathª, Blaſius Diák, Georgius Mathiaſch, omnes Vayvodz ,
vel copiarum pedeﬅrium ductores, miſere interfecti, perierunt. Ibi quoque
Mathias Sektſchudi Vayvoda, globo percuſſus, poﬅea ad ſrugem pervenire,
vel ſanitatem recuperare potuit nunquam. Finierunt inſuper in expugnatione
Urbis vitam, Rodovan, 61 Franciſcus Dando, Vayvodz, aliique magni no
minis milites non pauci; quos omnes hic ſcripto comprehendere 6: recen
ſere non ſuit integrum. Poﬅeaquam Civitas, ingenti clade, & ſumma cum
jactura, amifl'a eﬅ; multi enim veteres Vayvodw, & optimi peritiffimique
milites in eª interiere: maximo moerore & triﬅitia affect¡ ceteri omnes, in
ªrcem ſeſe contulerunt, in eamque, cum Comite Serino ſe ipſos incluſe
mm. Turca: vero, urbem fortiſiimo praeſidio tenebant, jamque in ea mo
rabantur. '
Vicefima die Aueuﬅi, hoﬅes quatuor in locis , fulmina majoribus
tormenris arci immittunt; ad eamque binªs vias, ruderibus, arbuﬅis, &terra
preparanrz paludes enim & ſoſfae, tunc aquis deﬅituta: atque exficcatae
erant, nec ulla pen tus aqua in iis, praater limum &z lutum continebatur.
Vicefima ſí’xtª Auguﬅi, die Lunze poﬅ D. Bartholomzeum, Turca,
per crates, ex agª-ie ipfius Aliportuk, primum imperum in arcem interio
rem ſamunt, expugnatiunemque tenian:: in qua plurimi Turcae periere, no
flri autem duo figna ab ipſis conſecuti, intro in arcem ªbﬅulerunt, & una
B a Mi
12 XV. HISTORÏA EXPUGNATE
Miſerskium Baſſam, bombardae ictu interſecere. Ex eoloco, Tun-cz, ſum

mo cum dedecore & ignominia, abire ªtque ſecedere coacti ſunt; quorum
ingens numerus, paffim ſub ipfis moenibus &t muris, cumſplurimis palis,
quibus ad direptionem arcis inﬅructi venerant, caeſus jacuit.
In hunc ergo modum, Turcze, poﬅ diem Lunte fingulis diebus,
magis magisque tribus in locis, ex Haſerdia, & duobus propugnaculis \eu
munimentis, unò~prope portas exiﬅente, altera monti contiguo, interiorem
arcem oppugnant & affiigunt.
Secunda die Septembris, Janitſchari, incurſione facta, in arcem ir
ruere cogitabant: ſed mutarunt Confilíum, & nocturno tempore, magnum
propugnaculum, quod monti conterminum erat, ſuffodere coeperunt. Cum
que per tres totos dies ﬅrenue laborarent , tantum inde terreﬅris materiªs
GC ruderum extraxerunt, ut Janitſcharus eo in loco pertranfire, & ad inte—
riorem ſepem, ubi quendam ex noﬅris, in ipſo propugnaculo, bombarda
trajecit, penetrare, noﬅrosque ſub terra contingere potuit. E0 poﬅea ma
gnªm exſiccatorum lignorum copiª\m, afferes, paleam, & pulverem nitratum
comportarunt.
. ‘ Quinta—autem Septembris, diejovis, qui D. Marie Virginis ſeﬅum
praecedit, Turca? magnum propugnaculum , \eu munimen majoris arcis,
ſummo diluculo incendunt; quod & per ſe vehementer arderet, impulſu
tamen &z flatu Auﬅri, ignis magis magisque creſcebat, inque arcem usque
deſerebatur. ¿ ſi
Poﬅ haec etiam trabes &z ligna, que illuc, ad reparandos in pro
pugnaculis circuitus & ruinas, depoſita erant, & incendioabſumuntur; ex
quo deinceps Domini ﬅabula, ceteraque in major¡ arce edificia, conflagrare i
coeperunt. In eo propugnaculo atque incendio, omnia Czeſªris magna tor
menta, ita diſpofita erant, ut ªbsque reſpiratione, iis quatuor ex locis de
tonarent. Ad hzec Janitſchari, ſuis tormentis manuariis ſeu ſclopetis, ar
cem petunt, &r crebris denſisque ictibus, inﬅar pluvi-ae, in arcem globos
diſplodunt; a’tque propugnaculum, quod portae contiguum &l vicinum erat,
'gravíter oppugnant. ln eo vero propugnaculº, quod Nadaſchgovi appel
labatur, irruptionem Turcae facitmt, maximoque ímpetu in arcem feruntur.
In iﬅa propugnaculi deſenſione, Comes ipſe Serinus pmſens aderat, & ;1
criter cum Turcis decertaverat; itª, ut hoﬅiles impetus fortiſfime propul
ſaret, eosque bis arce expelleret atque ejiceret. Hoc in cÓnflictu & certa
mine, Joannes Novakovich occubuit. Cum ergo Comes Serious, ignem ma
Rimas
ARCis SZLGBTH. 13
ximas vires ſumere, dc jam prope ad pulverem nitratum, cujus ingens co
pia, in magna exterior¡ arce, juxta portam minoris arcis erat, procedere
conſpexiſTet ;‘ & quod propter ignis vehemenciam, Turcarumque immenſas
copias jam undiquaque irruentes, in major¡ arce longius morarinon poſſet:
ſe una cum reliquis, qui ſupererant, militibus, quique elabi & auſugerein
de poterant , in arcem interiorem contulit atque recepit, ejusque portas,
bonus ille Comes, in tantas redactus anguﬅias, claudere juſiit. Foris au
tem, complures egregii milites trucidati ſunt, mulieres &c infantes multi,
de quibus inter ipſos Turcas maxima contentio &z lis extitít, in Turcarum
caﬅra captivi abducebantur. Poﬅea Comes, Capitaneis & peditUm praaſe
ctis ſeu ductoribus, quos Vayvodas vocant, ut loca, quo quísque ﬅare ,
& excubias agere deceat, diﬅribuant, precipit. Moenia nªmque exteriorís
arcis, interiorem etiam cum ſuo muro complectebantur; hicque cºntinuus
quaſi, & ab ipfis contentus conſpiciebatur: ita ut aliquis, ex maioriarce in
interiorem, nullo negotio, & absque anſractu progredi potuerit. lnterior
quippe arx, tantummodo in una parte, ſeu angulo magna: arcis poſita,
nullum propter exteriorem ſeu magnam arcem, munimen velpropugnaculum
habebat; nec aliud quidpiam, exceptis uno aut altero conclavi, quod ipſe
Dominus Comes inhabitabat, & domibus aliquot, in quibus pulvis nitratus,
omnisque generis bombardze depoficae ſervabantur. Cetera Edificia, in qui—
bus commeatus Gr filiginis farina, avena, hordeum, caro ſuilla, & fumo
macerati piſces, quorum omnium prope ineffabilis aderat abundautia, ſerva
bantur; in major¡ arce ſingula contenta erant. Remanſerunt ibi etiam quin
quaginta dolía vino, trecenta aceto, & quinquaginta omnís generis legumi
nibus reierta. Earum denique rerum, que ad victum requiruntur, neceffa
ria, omnium infignis aderat copia: quee omnia, in majori arce reiicta, &
igne abſumta ſunt; hacque de cauſa, nec noﬅris, nec hoﬅibus, ea uſui &t
bono effe potuerunt. Amiffa ſunt praaterea in arce majori, omnia tormenta,
qua: Turcis ceffcrunt, & quibus deinceps noﬅros tam diu petierunt; douec
interiorem quoque arcem, ſicuti poſtea dicetur, ademerunt. ln interior¡ autem
arce , pra-ter duo magna tormenta, duo mortaria, qua? ºixuomxgauvóê’okor
dicuutur, Gr quatuordecim bombardas, nihil erat reliquum: ceteris impedi
mentis, &r rebus omnibus, hoﬅes foris in exterior¡ arce potiti ſunt. De
commeatu, in interior¡ nihil propemodum ªderat, prwterquam mille modii
Tſchargoviani, triticea ſarina referti; quos Comes Serinus, ex ſuis praejiis
Tſchargovianis apportari mandaverat. Magna itaque penuria, eo tempore,
B 3 quoad
14. XV. HlSTORlA BXPUGNATIE
quoad panem & potum erat, & talis, ut per hoc tridunm, mulieres& in
fantes, ſame ſitique extinguerentur. In exterior¡ porro arce, Unusq-uºque
militum, tam pedeﬅer quam eques, victum &cibJriJ affaim th'JlC: nemo
autern quidquam ſecum in arcem interiorem auſerre, nec multum de auro
vel argento aſportando ſollicitus eſſe potuit. Omnia euim, ur dixi, incen
dio ſoris abſumta ſunt; tantoque imperu &r celeritace arx illa noﬅris erepca,
'& a Turcis expugnata ell, ut vix in interiorem arcem e'Ibi atque auſugere
potuerinr. Quam poﬅeaquam Turcee occuparunt, m Ilta vexlla in aggerem
ſeu vallum ªrcis collocarunt, atque per duos jovis& Veneris dies, illic in
major¡ arce conquieverunt. Noﬅri vero, in parva ſeu interior¡ arce occluſi,
& undiquaque obſeſli ac circumventi, haaſerunt: nec Turcarum, ad noﬅros
adhuc in arcem interiorem aditus , ulli, aut noſtrorum ¡nde ſoras ad eos
exicus, patuit.
Septembris die ſeptima, hoc eﬅ veſperi D. Mari-«e virginis ſeﬅo, &
ipſo mane Circa horam ſextam, Turcae, conjecto in arcem ¡gnc, XdifiCia, in
quibus Comes Serinus habitabat. in interior¡ arce contenta, incendunt; & _ad
CXpugnationem ªrcis, omnes Imperatoris pedeſtres copia?, ſumma cum vi ir
ruuut: ad haec claſſicum canere, tympanis perſlrepere, & tubis infinitis ingen
tem ſonitum edere incipiunt; fignªque innumeru in arcem majorem collocant.
Itaque tanta erat undiquaque Turcarum multitudo, ut nec prata cerni, nec
ªquae nec arbores ex arce conſpici potuerint; omnia enim plena Turcis, &
ſub ipfis moenibus reſEI-ta erant. Interea arx, vehementer & ſupra modum
igne devaﬅabatur. Quod cum Dominus Comes Serinus vidiſſet, \eque diutÍUS’
,in ea continere non poſle conſpexiſſet: per cubicularium ſuum, Franciſcum
Scherenkum, veﬅem holoſericam, aliamque tunicam ex ſerico non laram,
Mente ipſi vocant, interulam, & ªlía munda ſibi adſer:i juſiit, atque ªd omnes,
qui tune ſecum erant, milites, in haec verba locutus eﬅ. .Ñ Nunc non opus
,Ñ habeo veﬅimentis gravibus, ſed~ levibus ſalrem, quibusque absque impedi
,q mento, me commode, &r cum agilitate quadam defendere poffim. .Ñ 1n
junxit fibi etiam dar¡ galerum ex nigro ſerico villoſo, auro intextum & orna
tum, quem in nuptiis geﬅare ſoljtus erat: huiC affixum ſuit omamemum quod
dam ªureum peculiare, in cujus pala pretioſus lapis ademas, & prveﬅantiſlimae
pennae ab ardea deſumtaa, continebantur. Deinde centum aureos nummos,
ſeu ducatos ’Ungziricos, quibus tamen nullus ex Turcica moueta admixtus effe
debeat, adſerre juſfic; quos ubi cubicularius attuliſſet, holoſericum tuni‘cam
ſcmdi, eosque inter goflipium, quo illa contexta erat, & ſericum , poni cu
’ ravit,
ARCIS SZlGETH. l5
ravit, fic ad fuos inquiensz ,Ñ Hoc ideo me fecille vos exillimare omnino
,Ñ velim, ne fi quis forte hoflium aut latronum, meis me velhbus exuet, di
,, cat, ſe nihil prædæ aut lucri penitus apud me inveniffe. ,Ñ Præterea cubicu
lario: ,,, Ut libi redderet arcis claves, quas ille ſemper, dum arx obſeſ’ſa fuit,
,Ñ in manu ſua 6: poteﬅate habuerat, mandavit. .Ñ Eas cum accepiſſet, fta
tim tunícm, in quam centum ducatos repoſuerat, ingerir, luos hunc in mo
dum allatusz ,,, Revera mihi credite, quod dum manum hanc meam movere,
,Ñ dr gladio hoc vitam defendere licebit, neminem mihi centum illos ducatos &
,,Ñ claves erepturum; me autem mortuo, quicunque adeptus ſuerit, eos ſibi
Ñ habeto juramentum liquidem jam Deo przeﬅiti, votumque nuncupavi, me
,Ñ per Turcarum callra nequaquam ductum, nec liberis digito demonftratum
,.Ñ iri. ,Ñ nemque fuo antedido cubiculario præcepita ut fuos curvos a inflar
falcis enſes, quos Sab! vocant, auro & argento decorªtos, libi porrigatg quos
cum probaſſet, ex quatuor gladiis unum, qui adhuc ipfius parentis erat, elc
gito dicensz ,Ñ Hic unus eﬅ ex veteribus meis gladiis, hoc gladio ego omnium
,Ñ primo gloriam at honorem promerui, omniaque quæ habeo acquilivi.
in hoc gladio ego nunc fingula, quae Deus in me jſiudício ſuo decreverit, per
Et
,, feram. .Ñ Sic gladium dextra manu accipiens, e conclavi fuo fe recipit,

atque poﬅ ſe parmam feu peltam rotundam gel‘tare jubet Nullis præterea
armis, nec lorica, nec galea ſe munire volebat, hoc addens: ,., Deum pro
n tectorem defenſoremque ipfius futurum, ſe etiam ex Szigetho elabi aut au
,, fugere nequaquam conaturumg fed omnia, conﬅanti animo, quidquid Deus
Ñ voluerit, fubiturum atque paffurum. ,Ñ Cumque e fuo conclavi exiiffet,
inque cavædium feu plateam interioris arcis veniſi'et, omnes jam ibi milites,
equites a pedites, in procinctu flabªnt, eumque loricis, galeis, a clypeis
tecti, evaginatis etiam gladíis, parato præfentique animo expectabant: &e
ubi arcem, incendio, quod reﬅingui amplius nulla ratione poterat, conflagrare
penitus vidiſſent, nec longius in ea propter vim ignis dt ſumum mºrari ſe polfe
animadvertillentg coepit ipfe Dominus Comes, in hanc prope ſententiam, ut
omnes eum exaudire GI percipere facile poffent, in platea arcis loqui. ,Ñ Mei
ſratres, dt ﬅrenu¡ milites! nunc re ipſa, Se ante oculos fimul cemimus omnes,
qua ratione nos Deus igne hodie puniat, igne nos hoﬅes noftri fuperant &c
,Ñ vincum; nec tantum eorum nobis potentia GI copiæ nocerent, quantum ignis
Ñ dt inccndium dam-xi dar, nosque peffundat. Mihilominus tamen hanc poe
,Ñ nam a Deo optimo Maximo immiffam, patienti-gratoque animo perferre
Ñ nos dccet; hac enim, non folum ob noﬅra nos peccata, fed etiam ob pro
n vill
¡6 XV. HISTORIA EXPUGNATB
3 3 38 3 3 3 3 vinciae hujus flagitia, punire voluit. Quapropter, ignorare vos minime

arbitror, quo pacto antea fidem meam vobis dederim, vosque mihi viciffim,
ſancte, & Deo interpofito teﬅe, per jusjurandum promiſeritis: nos bie una
fimul victuros & morituros eſi‘e. Et quidem ad hoc usque tempus, Deo
fint gratiaª., nihil mal¡ commiſſum, nec ulla inter nos prodirio deprehenſa
eﬅ: quod Cr nunc nulla penitus ratione accidere debet. Jam cuncti in
prxſentia videmus, quod hoc in loco longius moram protrahere & perſeve
rare, etfi vellemus, non poſſumus; idque tribus de cauſis. Prima eﬅ,
quod hic flammis &z incendio conſumimur; altera, quod noﬅrum admodum
pauci ſunt; tertia, quod commeatu caremus, vobisque infantes & mulieres,
fame fitique pereunt. Quapropter, cur igne hic conflagrare volumus‘? fi
nitote, exeamus ſoras in exteriorem arcem, ﬅrenui milites, mediumque di
gitum hoﬅibus oﬅendamus , & cum eis fortiter manus conſeramus; ut poﬅ
interitum & mortem, quisque noﬅrum ſamam fibi '& gloriam compare: ſem
piternam. Qui occubuerit, aevum cum Deo fine omni duhio aget: cui ve
ro uſura vitae longius conceſſa fuerit, in caque ſuperﬅes manſEI-it, is ſum
mis laudibus nunquam non celebrabitur. Atque hac de cauſa, ego omnium
primus effe volo, vos primo ſoras praecedere; ›& quod ego ſacturus ſum,
hoc idem & vos facite. Certo mihi credite, fratres dilecti, me vos ad
,,, rogum usque non effe derelicturum. ,Ñ Poﬅ haec ter JESUS exclamat, at
que Czſareª: Majeﬅatis vexillum, ipſi Laurentio juranitſch, ut id fibi praeſe
rat, tradit; portasque arcis aperire jubet. In ipſa autem porta, machina
bellica, qua? mortarium vulgo vocari conſuevit, ſerro in fruﬅa diffecto re
ſerta , jacebat, quee in Turcas paulo ante diſploſa atque emiffa fuerat; unde
ſub ipſo fumo, Comes Serinus, nudo gladio, & exigua parma foras progre
ditur. Ipſum juranitſch cum figno praecedebat, reliqui porro milites, equites
& pedites ,quique adhuc ſupererant omnes. inſequebantur: ibique in ipſo
ponte, cum' Turcis conflixerant. E0 in loco, Janitſchari, D. Nicolaum Co
mitem Serinum, tribus in locis globo percufferunt; ubi etiam ex eo ictu,
quem capite excepit, prolapſus in terram concidit. Quo facto, Turcae con
feﬅim ter Alla, id eﬅ, Deus exclamabant: noﬅri autem, retro in arcem in
teriorem proſugiebant. Cumque ipſos Turca-z vehementer inſequerentur , ipﬅs—
que ingenti ſurore incumberent; una cum noﬅris, in arcem, ſumma vi & im
petu irruunt atque feruntur. lam murus interior, & ipſa moenia , Turcis un
diquaque plena exiﬅebant; unde noﬅros deſuper, ruderibus & lignis ad usque
internecionem feriuut, & acriter cum nºﬅris militibus pugnant. Hos omnes,
exce
Aucxs SZlGETH. 17
exceptis his, quos aliqui galefis & pileis Turcicis rectos, àut ricis opertos,
¿r velutí perſonatos abducebant, interſecerunt: infantes autem‘ Gr mulieres o
mnes, vivas ſervarunt. captivasque ſecum traxerunt. Hoc autem plerique
omnes Janitſchari, eorumque major pars quam reliquorum Turcarum , ſecerunt;
cumque captivum alicui eripere non pºtuiſſent, eum ipſi vi & ignominioſe prae
manibus diſſecarunt. E0 arcis in loco, noﬅrorum Turcarumque cadaveribus,
ita reſerta erant omnia; ut aliter quis, quam per ſunera mortuorum ire, eaque
calcare & premere, arcem ingrediens, aut in ea ambulare volens, non qui
verit. Tanta etiam in ipſis moenibus interioris arcis, caeſorum interfectorumque
hominum copia paſlim jacebat; ut ſanguinem quís ibi & cruorem, haud diffi
cile haurire potuerit. Eductis igirur ex arce omnibus Chriﬅianis, 6x Turcis jam
utrasque ªrces, majorem Gr minorem, una cum domibus, moenibus, plateirque
tenentibus: ignis ſeu incendium, ad pulverem nitratum, qui in quadam turri
interioris arcis, ſornici prope terram incluſus erat, pervenit, veteresque do
mos , que in interior¡ arce continebantur, a ſundamenti‘s evertit atque disjecit.
E0 graſſante incendio, quamplurimi Turca?, coemento Gr pulvere interſecti,
defiderabantur. Et quemadmodum ípſi Turcze afferunt, eo ſaltem in loco, Tur
carum plus minus tria mi'lia , pªrtim incendio abſumti, partim ruinis edificio
rum, ac lapidibus & tegulis, perierunt. Nam hujus Cladis cauſa Gr calamita
tis, per totum exercitum, ſummus clamor, infignisque lamentatio pervaguta
eſt: lugebat quippe extinctum ſuum patrem quidam , alius filii interitum deplo
rabat, tertius ob ſratris mortem vociſerabatur. Ea die janitſcharorum Capita
neus, Domino Comiri Serino jam mortuo, caput amputari, idque ad Turca
rum CXſarem perſerri juſlit. Ceterum, ſupremus Turcici Imperatoris Mech
met Baſſa , cum aliquot Viñris, tanta calliditate uſus eſt, ut neque ex inferio
ribus Baffls aut Begis quisquam, neque janitſcliari ali'que milites, Solymanni
lmperatoris ſui mortem, quarta adhuc Septembris, poſ‘t prandíum, Circa ho
ram primam, in loco SIclihovo dicta, quarta parte milliaris a Szigetho diſtan
tis, prope vineas Szigerhanas extincti, niſi expugnata jam arce Szigethi, G:
commoneſacto hac de re prius per literas Selimo, Solymanni filio, cognoſcere
potuerint. Atque ne pal-1m omnino fieret, aliisque innoteſceret, idem Mech
met Baſla , Doctorem, qui Czſaris curam egit, nocturno tempore, ne mortem
ipfius divulgaiet, clam trucidavit. Interea etiam, mortuo Caeſare, per ſin
gulos dies, clangere tubis, 6¡ aliis Muſicis inflrumenris perſonare, cibos co
quere & apponere, tanquam li Czſar in vivis eſſet, jubcbat. Poﬅ mºi-tem
ªutem So‘ymanni, ſlatim ingens malum evenit, & vehemens tempeﬅas, va
Script. Reſ. Hung. P. Ill C lidiſſi.
l
18 XV. HlSTORLA EXPUGNATE &0. .- .
lidiffimusqüe ventus exortus eﬅ; qui omnial‘urcarum Imperqtoris tentoria
disjecit, 61 ea , quafi alio ſecum rapere vellet, evenir. Idem Fer reliqua omnia
Turcarum caﬅra, & ad Mechmet Baffae Snkolovitjl‘hii papiliones flzmdo progreſ
ſus, omnem paleam & ſoznum, quod in caſiris alicubi reperir, abﬅulit, ſecum
que rapuit. Eodem fer-e tempore, mirum quiddam accidit. Nam Danubius,
inferius, prope Tulum", ita turbidus & arena lutoque mixtus conſpiciebatur;
ut tridui ſpatio purgari, &a lucidus reddi , nec, ut ipſi Turcze & Tolnani cives
reſerunc, ullus ejus uſus, vel ad coquendum, lavanddm, aut bibendum, effe
potuerit. -
Octava Septembrís, die Solis, Maria Virgin¡ ſacra, caput Comitis
Seriniſi inter alía Szigethanorum _jam interſcc‘tmum milímm capita, palo, non
, tam longe a terra, affigirur, & jxctu unius lapidis, ab lmperatorís tentorio
colÍocatur. Circa etiam undiquaque, figna ſeu vexilla Szigerhana, transver
fim cuſpidibus in terram defixis ſtabant. Sic ea tota die, caput Comitis Se
rini, in i'la platea palo affixum conſpiciebatur: nec ením Turcaz unquam con
quieverunt, ſed ſine iritermíffiorie; cªpot illud ſaepe dictum Comitis Serini, &
reliqua Szigethanorum militum, quoe in unum acervum comportata congeſta
que erant, capita, ſpectatum contemplatumque venerunt. Singulis etiam Tur
cis, qui Szigethani militis caput, ªd CXſaris, 'vel ¡llius loco Meèhmet Baffze
,tentorium attuljſſent, decem aurei nummi ſeu ducat¡ numerabantur.
Septembris die noria, Lunx, ſummo mane, Mcchmet Baffa Sokoló
vitſchius, Czeſaris gener &r \upremus Confiliarius , Domini Comitis Seriní capot,
Budam ſeu Salinum, ſratri ſuo Muﬅuſae Sokoiovitſchio, Budenſi Baſiize, mittit:
quod cum accepiffet, ſerico flatim involvit, ſubtilique linteo tegit, & per duos
ruﬅicos, Jaurinum , qUOd ab aliquibus edªm Bregetium'dicitur, in caﬅra noﬅri
Imperatoris ablegat. \ªde porro, per Balthaſarum Batſchani, multis cum la
crymis, ſummoque mcerore, Cſakaturnum delatum; ibique monaﬅerio D, He
lenke, in ſornice ſeu Mauſoleo, quo Catharina, prima ipfius uxor, de Fran
gepanibus, ſelicis memoriae, cum filia & duobus filiis incluſa quieſcit, tandem
ſepultum terrmque mandatum eﬅ. Cujus animae, Deus Optimus Maximus, in
regno cmlorum, aeternam quietem largiri dignetur.
EPI
~Wy )ó'( *M² -' Iº
EPITAPHIUM
ADSCRIPTUM SBPULTURJE
IN CSAJKATURN,
EJUSDEM
~ ILlLUSTRlSSlMI COMlTlS
NICOLM ZRINIIÑ'ET@
lluﬅriffimo Comiti, Nicºlao Zrim'o, Torquati ex ſorore nepoti, a Carole,
V. poﬅ Viennam obfidione ſolutam, quod in ea adoleſcens adhuc, &
tiro, multa &e praciara confeciffet, equo auroque donato: ad Budam &
Peﬅhum, pulchra per ſacinora, ſumma cum laude probato: Croatia, Dal
matiae, & Slavoniae Bannato, Tavernicorumque Regalium in Pannonia
Magiﬅerio, fingulari cum prudentia ſuncto: copiis Caeſaris, ad dextrum Da
nubii latus, a Fe:dinando I. & Maximiliano Il. Imperatoribus, praïſecto:
victis ſzepiffime, fugaris, captis, cxſisque lioﬅibus , inſauﬅiffima poﬅremum
funeﬅiſſinaque Szigethi expugnatione, cujus arcem, contra innumerabilem
Solymanni Turcarum Principis exercitum, ſacta eorum ingenti & memora
bili ﬅrage, diutius quam viribus par fuerat defendir, dci‘uncto ibidem So
]ymanno, totius orbis flagello, pulcherrime abſumto, beliicze gloria: fortiffi
m0 invictiſiimoque duci, de ſe publiceque B. M. P. P.
Vixit annos quadrag’nta octo, occubuit ſeptimo Septembris, Anno

Virginei partus MDLXVI.
ALIUD.
Hoſlibus ut ‘vidit díris EI' cedere fiitz's
Credita *uirtuti merma cell¡ jue:
Ser-vam a me 011m, num‘ me firml-I’rir, inzuit,
Artes, ò' pugna": ZRINI US nªcuhurt.
Ï modo, te ¡'4sz quantumvzs, Roma: Ly’mrnis
Ec jim: que: martem peflum define-¡unn
C ª. EPICE—
20 IN SEPUL’I‘URAM
M
EPICJEDION
IN BUNDBM
lLLUSTRISSIMUM COMITEM
NICOLAUM ZRINIUM, &0.

PAULI FABRICII
CIESAREl MATHEMATlCl, MEDICLNÃZ DOCTORlS, BT ORDlNARIl
IN ARCHIGYMNASIO VlENNENSl PROFESSORlS.
ESD-ff …JD
al? \‘* \4‘
3. ;ºf .Pro puma charam Utrtus effimdere -UItam
º :0
“A Tempo”,
.
cum truczbus
'
premeretur ab hO/hbus,
'
ªllª,
?'6²\dª-'.451' fuit, ut cem- ſemper fiu‘t, ullius unquam
W Inclyta non poterit piezas, non inclyta 'virtus
Pragfi-rri !ibi ZERINIKE Comes inclyte gentis.
Tantas amor patria, fidei tibi tanta Cupido
Przeſlandie, tibi tantus erat profligere Turcas
.Ardor, ut hunc jbla flztíares inclyte vita.
IVam "aque mom-ram te visque, mina-que, premque,
Urgentis ‘varie, flangeutisquc omnia, Turca.
Nec pramz‘fflz jàlus, nec de/Ïzerata fiiluris
Commoda moverunt animum, cum cunffd termeſ‘,
Eripere &º vitam, qua: [bla ſuperfliit, lio/lis,
Debrbat firus ille tuo trux ille potiri
Corpore fi vellet tandem. Qu@ gloria tªlem?
Quantus honorque tuam fiquitur Comes inclyte mºi-tem?
Virtutis _ſólida jiudium, pan-idque fiilutis
Cura, tibi mortem, laudem ſzmul illa perennem
Et talem pepe-rie, qual¡ te vinccre nullus
Ullz'us hiflon’a 'victor queat, ajjzice fizflos
A8.¡
ILLUSTRISS. COM'ITIS NIcOLAI ZRlNIl. 21
Actaque Roman¡ populi; tibi Curtius iflbic

FUTfiMn eﬅ ſimilis facto, fl’d caua pn‘ores *
Fert tua; fi jàcros reputabimus ordine libros,
Forte Machabcto laus eſ) communis Jªd‘.
Et flmr’li fizcta tecum: jèd quidquid En" hoc eﬅ,
Obticco, quum quee reﬅat pqfflèffio 'vita
In Chrﬅo eterna tibi debita redditur. _Ergo
Hi: tua flama tuo ſizmmam cum nomina laudem
Promerita Iﬅ, memorique etiam nunquam excidet evo.
Dicereris pius ezffl: Comes, fiIrtfflimus Heras,
Non tantum patria dcfnffivr, &º incèytus armis
Miles, magnanimus tutor fl’d totius orbis
C’hrg/Ziadum. Ccrlo tándem fulgente receptus
Heroas inter qui fimguine pq/eritati
Confiducre fiw, quzbus e/Z fervºr: decorum
Sic patriam vifitm, capcret ne mania turpz’
Dedttionem ferox iiº/It's, qui rumpem omne
FIISque piumque bom's cum moribus omne ficgaret,
Heroas Inter tales Comes inclyte u'vis.
Funeflªs qui Turca Mies ªtque arma filrentis
Sept reprcffi/li, aut vic¡ i, ſxpe fugufli.
EPITAPHIUM.
ZERINIIE gentis Comes hit jam inclytu: ¡¡le ,
Pro patria vitam qui dedit ipſè fimm.
ZÏÏÍ’Ï
C 3 AL]
22 IN SEPULTURAM
l
ALIUÍ)
MAGISTRI CASPARI SITNIR
LABACENSIS
ETHlCES IN ’EODEM ARCHlGYMNASIO PROFESSORXS

ORDLNARlI.
CF—-ffl
QA Machometígenas pal/¡mit ſepius hnſles.
Sergius &º ‘vctzs ¡iO/¡ibas iba: ovuns;
Pro templis, cultuguc pin, ¡Aro pace fiquue
Arma firms Syrb cqs drpnpulatus ugros;
Infignem proprio prpcrit qui jhnguine flmam,
A Fama ſequuturis -vix imimnda -vI'rjs: '
Hac m’mis arzgzi/la ZRINUS tellure quieflit,
Qui parar armorum pmſiſiiiumgue fait.
Magnanimum merito mon/iran: tor ab hn/ie triumphi,
leantur fidum, murs, modus, urna, locas.
Terra Lyburna gemrt, dolct Azflria, Inge: ailrmtum*
INI…: Europe nobile clima plaga?.
a?“ LªS—P* 4‘55
NUMERUSTURCARUM
INTER FEC TOR UM.
Periere autem ſub Szígerho, ut Janitſcharorum Capitaneus Budenſis , ex
caﬅris Szigethanis, Budam veri'us iter ſaciens, in urbe Tolna retulit,
Turcicorum equitum octodeCim miliia, Janirſcharorum ſeptena millia ; qua:
omnia computata, viginri qu-nque millia efficiunt. Hi ſaltem libris inſcripti
COHtÍflL‘fltUſ; exceptis reiiquis, levibus & nullius moment¡ hominibus, &c iis,
. quo
O
ILLUSTRISS. COMiTIs NlCOLAl ZR1NII. 23
quorum numerus ſcripto non eſt comprehenſus. Ex primatibus autem, Gr

ſummi nominis Turcis, occubuerunt Miſerskius, Baſſa Alportuk, Baſſa Ca
pitſchius, id eſt, CXſaris ſupremus cubicularius, & Baſſa Hufizadar, hoc eﬅ,
Czeſaris Camerarius, ſeu 2erarii & rei nummariae prazſectus. Ex Capitaneis
autem, quos Begos nominant, plurimi interſecti ſunt, quorum certus’ numerus
ignoratur: eos enim fiocci pendunt, vilique aeſlimant, dicentes, iﬅi tanrum
ſunt Caeſaris ſervi Gt captivi. Hoc vero certo credendum eſt, inſignem ibi
Turcarum copiam interiiffe: dic-i nªmque vix Foteﬅ, quam multi, affiduis
ictibus Szigethanorum tormentorum ceciderint, atque in expugnatione tſUCÍdllti
ſint. Ad hace infinita cadavera, paſlim in ipfis ſoſïis OCCIſa jacebant, Ut inde
in arcem usque graviffimus ſthor, teterrimusque odor., dimªnaverit.
me* ªºs"? *es

HIERONYMUS ‘WOLFIUS
COMITI SERINO
ATQUB
PRÍESIDIO SZIGETTIO
ANNO MDLXVI.
,'[uviffl heroes, memorandi [dude [erenni,

Ah valuffi mhil 'vota precesquc mas!
Sa'licet, hoc nn/Zrum ſcelus &º dememia flcit,
Veflra quidam virtus, inviolata manet.
Cºrpora jafflzt: ſed foma tarda triumphant,
Nullaquc de *vol-is Turca troflma tulít.
lera fides, non ſrufla minis, non frafla furor:
Hz/lis, ad extremum per/line usque dim.
.Martelli de flirpe /Zztos ceridfflſe dulemus:
Sic :amen ¿3/1 ingens occulªui e decias.
24 lN SEPULTURAM
At nos’ C'hrfflicola -utl inani tempara quu
Perdimus; &º Pallffls, publica danma movent:
Vcl male civil¡ maculamus jhnguine ¿extras,
Sanguine Threicio quas rubujffc dem.
Fatalis flupor, ó' fiiror impia [Ii-&0ra ver/ht:
Vota Iii-ct maneant,ſ13es :amen ¿gra fiigit.
IDEM, PRZESIDIO JULIEOJ

HW mﬅrí! qui vos accepit perfidus hoſlis?
Servat cum libuit quam dedit illa fidem.
Bis mijèri, quod degeneres cecidi/Zis inulti
More boum; nec vos [aus-ve decusve manmt.
Pmﬅiterat jZ-rvaffi fidem, vitaque prifiia
Sanguine Threic‘io trgfle rigfflſe jòlum:
"At 'vos Chriſlicolz memores, ne fidite Wrcis:
Cadere- certa jàlus, cadera nulla fides.
Mars U' igmwos torquet ſua ſzïicula: fbrtes
Pro patria &º vera relligione calunt.
Non Obitus fraudi, fid erit 'victoria laudi:
Non Deus hanc nobis, m'mina noﬅra negant‘.
IDEM,
IN GERMANIJE STUPOREM.
jam tua res agitur, paries tuus arde!, ab alto

Culmine tota domus collabefafla mit.
Szzgethum periit , non Julia CII/Ira fiiperfimt,
Extremum metuit mae/la Vienna dic-m.
Pannanias non effi: vides tua mania? Turcas,
His rupzis, in te Marte fiirente run. ‘
'Arde-bum ville, fiiccumbent oppida, flrro '
Turba cadet, diris excruciata modis.
Eripimtur opes, libertas, jura, LIBIDO
VICTORIS ſewi, jura :menta dabit.
Corpª
lLLUSTRISS. COMlTlS NICOLAI ZRlNlI. 25
Corporis hee mala fimt, ò' in omnem' poſleritatem

A flmel exorto fimte perenne rnnnt.
Serra quidem, _[èd fine fitº clandenda. Quid i/lud
Capri-vas mentes quod fi-rus hoflis haber?
Dira _ſaluti fero dicit convicía Chriflo."
Hum etiam pubes neſlia ſaepe negat.
Sape ſenex, 8' anus, melioris mentis egentes,
Proh flelus! hoc fiireto, te Mahomete colunt.
Vulgns iners, qnid enim nifi que pmflneia curar?
Arbim’o Domini je putat effe pium.
Non jfieñas atlas, nit cum mars atra fine/[ras
.Intrat, &º in fº'vea ſus lanente faces.
Hat tu non cernis? non curas plumbea? nummis
Dum parcis, 'vitam prodis iniqna tuam?
Indnlges odiis in fi'atrem, negligis brﬅem,
no nil terra mªgis, nil mare, tri/Ze tulit.
Num tibi Rellr'gio cum? quís credere pqfflit?
Qua rixas nulla relligione moves.
Colan-I'x culiris, gin/i terga cameli
Degiutis, refium quodlibet effe- putas.
Omnia preceptis facinms contraria Chriſli;
Ignorant Chrflum Pefiora, lingua flmat:
Sed non ignorat TIO/¡ra impia pectora Chri/Ïus,
Ille dari toties non fibi 'verba finet.
Qui/l dicam wtes infilix? talia Alaſ-e -
Carmina non dictant, futa ſed atra cient.
Impeni num cum peritun’ terminus inflar:
Approperantque truei fura fivera grada.
Immeritas ne ſr-rte putes exrindere gentes
Ardua vel fi-Iﬅm ‘vertere regna Juvem:
Nan Deus exitiis, non dira fidmz‘ne gnudet;
[nrolumes potius quoslibet efle enpit.
Nanqne bonos firmo ſemper munimine cingit,
Et vera: !zu/lili elude perire pins:
Afl ubi riegïz'gitur pietas, calentar hºme/[um,
Crimine cum -vz'tium upplniozue caret;
Script. Rer. Hung. P. III D . Tum
26 l-N SEPULTURAM &c.
Tum DEUS infiﬅo dlflüfl'd! perdita vultu

Regna, nec hac patitur ﬅare fiiperba diu.
Ille- ſed ex imo quatiens flizdamine term;
Fulminra inrendit pracipitutque manu.
Integra flarct adhuc, hen ¡am palas atra, Gamarra;
lVi fiIret inmflis mer/Z1 libidinibus; ‘
Stan-t adhuc Curﬅaneini pia regia; tantas
1V.- regnum Iii/Eur.: dilaremſſet opi-s.
Et tu flare queas, CERDA/INIA, cura jalutis
Si tilªi tanta firm, quanta pericia vides.
Si tibi privatis potior fit publica relzus
Cura, fimul perenne quos 'vehit una ratis:
Ser-uanturque fimul qui commoda publica _[èeaant,
Publira privzitis, qm [ZIPÍÍ, autçfiªret.
At fi defipies, GERMANIA. Plura volentem,
ª
Deﬅituit calamus flribere, lingua loqui.
@PIM ›
*Lidiª ¿c
’LF-CF ¿lº :Fªmª
o M _ J _ſi r.
"ª zx:: "…SND- L A@
,N ,. ,
XVL
ª ASM. Ó W
:Ñ: ¡".33‘3- \‘ \ ;::ï-ïz-c r-*ª'w ,‘
…——
XVI..
JOANNISJACOBINI
CLAUDlOPOLITANflI URBIS NOTARU,
BREVIS
ENARRATJIO R :ERDM
ASERENISSILLO
TRANSILVANIÍE PRLNCLPE SlGISMUNDO',

ANNO MDXCV. G-ESTARUM.
@EL_~_————————~ÏNY——-—~…————……:ªm
EPSTOLAÍNUNCUPATORUX
SERENlSSlMO PRlNCIPL
.DC—JIINO
DOMIN O SIGISMUMDO,
UEI’ GRATIA. TRANSILVANIÍE,
MOLDAVUE, VALACHUE, TRANSALPINJE, ET SACRI R0*
MAN! lMPERIl PRINCIPl', PARTIUM REGNI HUNGARII-E
Q
DOMINO, ET SlCULOKUM COMITI., &0…
DOMINO SUO CLEMENTLSSIMO…
MMM
à“,xêumànam prudentiam, Prineops Séreniffime, non eſſ'e aliud, quam
'lo eventorum obſervanonem, rerumque pizſentzum ac futurarum ex
prmen’tis , tanquam exfonte, derivaram ſóeutiam, plerique doctiffimorum
D a. virE
28 EMSTOLA NUNCUPATORM.
virorum memoriæ prodiderunt Quod ex univerſo literarum gªnere, vel ſola,

vel certe maxime pra-.fiat hifloria: praefertim fi quis eam ita tractet, ut eventa
dum obf‘ervat, cauſas fimul eorum perquirat , cur hoc factum , illud omiſ
ſum? cur ex hoc calamitates. ex illo vero res fecundæ emerſerint? Unde,
quicunque magiﬅram vitæ dixit eſſe hiﬅoriam, næ ille &z dixiſſe vere, dr præ
clare admodum ſenfiffe mihi videtur. Etenim, fi ea , quæ merito in artibus
liberalibus requiruntur, fructum, dignitatem , dt voluptatem ſpectªmus: eo
maxime nomine commendanda eﬅ hiﬅoria. quod cum ex ea intelligimus,
quid olim multis evenerit, facile erudimur, atque exemplis propofitis, ipli no
bis normam componimus actionum noﬅrarum vitæque totius inllituimus ratio
nem. Eﬅque hic proprius & peculiaris hilioriæ ſructus, in qua , veluti in
theatro quodam, ob oculos ponuntur, fortunae viciſfitudmes, regnorum mu
tationes, hominum five vitia , five virtutes: ex quibus, quæ vitanda nobis fint,
quæve expetenda, nullo noftro periculo, vix ullo labore, ſedentes, in otio
docemur. Haber etiam dignitatem ſuam hiﬅoria, enarrat enim res genas inter
fummos Reges de Principes , inter potentiflimas civitates, & bellicoſiffimªs
nationes; enarrat porro bellorum cauf.rs. quæ funt humanarum rerum maxi
¡me, imperium, ſalutem populorum, dr gloriam, quæ præcipue in armis po
nuntur omnia, dr partim a ducum conſilio, partim virtute -militum, partim
etiam ab ipfa fortuna pendent. Neque vero voluptate caret hiſïoria; nam cum
omnes artes, omnisque libero homine digna Cognitio, nos delectats tum vero
incredibilem haurit animus voluptatem, aliturque pabulo ſuaviffimo, dum ve
tera legens, fruitur conluetudine clariliimorum virorum, verfatur inter Reges
virosque Principes , inter præclaros bello duces, dr fapientimmos Rerumpubli
earum moderatores, intuetur veluti in tabula picta, adverſa ducum excelien
tium Í'tratagemata, artes, dolos, &I inſidzas, ad extremum cæfos ad interne
cionem exercitus, captas urbes potentiffimas, imperia deleta. Porro, fi vo
luptatem habet immortalitas, quis quæfo eﬅ, qui aliqua faltem laude excellat,
qui non omnibus nervis in id incumbat, ut rerum præclare ab ſe genarum
memoria, literarum monumentis æternitati conſecrata, poﬅeris innoteſcat?
Nemo me hercule invenieturz virtuti enim debetur immortalitas. qua fi pri
vetur, vis ei inferatur oportet, jamque terris relictis, ad ſuperos pervola
bit. cumque rerum interitus oblivio fit; eae revivifcunt hiﬅoria, cum ea,
quæ multis ab hinc ſeculis geﬅa ſunt, in memoriam revocantuſir, quaeve
viri prikﬅantcs, æternis literarum monumentis, immortalitati confecrarunt.
Multa patrum noﬅrorum memoria, præclare gcfta funt in Hungaria, dr ge
runtur
EPLSTOLA NUNCUPATORIA. 29
'runtur etiam hodie, hoc ipſo digniffima immortalitatis praemio: ſed nullum
ex iis eﬅ laude dignius, nullum, cui ‘magis immortalis debentur gloria ,
quam iis, qua: ſuperiore ~:Inno in Tranſalpina Valachia, duce Tua Sereni
tate , contra immaniffimum Chriﬅianorum omnium hoſlem Sinanum, geſta
- ſunt; quae tamen ejusmodi ſunt, ut eorum merita , vix ſatis ullae laudes
adaequare videantur. Ad quarum ego rerum conſignationem, adoleſcens, cu
jus aatas vigeſimum ſecundum annum nondum ªttigit, non uti hiﬅoricus ac
ceſïi; ſed ut ſingularem meam in Tuam Serenitatem obſervantiam, ¿r hu
millimam ſubjectionem, quodammodo declararem. Neque enim tantum milii
ſumo, ut Serenitatis Tuzª laudes & gloriam, ſuo merito digna oratione me
perſequi poſſe confidam; cum hoc ab infirmitate mea ſperari minime poſſe,
non ſolum intelligam, verum etiam ingenue confitear: verum, quia rebus
Tranſalpinis, a Tua Serenitate geﬅis, nonnu‘la ex_ parte non przkſui qui
dem, ſed interſui; operae pretium me ſacturum iudicavi, fi easnon quidem
deſcriptas, id enim majus requirit ingenium, ſed rudí tantum Minerva com
pilatas, Tuae Sereniſïimae dedicarem Celfitudini. Non mc latet, alios, cum
opulentis doniS Tuze Serenitati occurſuros; multi auro atque argento obla
to, Tux Serenitads venabuntur gratiam & Clementiam: a me vero, Princeps
Sereniſlime, hoc munuſcu‘um habebis, meorum, ergo Tuam Serenitatem,
obſequiorum &t ſubjectionis argumentum. Exiguum ſateor, ſed velim ſpectes
dantis animum, non rem; qurc temen ne ipſa quidem eﬅ contemnenda ,
fiquidem erSmodi eﬅ, ut laudes Tune Serenitatis, a me non expreffas, ſed
tenui tanquam penicillo d linearas & defigmtas pateſacia’t. Vale, Princeps
Screniſlime, &r quam diutiſlime, lmperi¡ tuze fidei commiffi gubernacu‘a, ſelix
rege. Claudiopoli, VllI. Calendarum Aprilis, Anno Domini MDXCVL
SERENISSIMÍE CELSlTUDINIS VESTRÍE
HUMlLLlMUS CLlENd
jOANNES ]ACOBlNUS,
NOTA RlUS UltBlS CLAUDlUPOLlTANJB.
D 3 TETRA
,M &XXXM
a?“ M— :de:
TETJRASTICHON
AD
AUCTOREJW.
**WWW
Clara Sigísmundo fiib Principe parta trophwa,

Agr'nina fin: fimi ut Turcira Wifi¡ manu,
Exculto illuflrcs _lanus firmone triumphos,
, Ingmji mira dexteritate refirt.
Ingenium filix, &º ab 0mm‘ ¡alle remotum,
Qua‘ mºdo firiptorum turba profizna flatet.
Perge bom's avfbus, Pªtrice filícia gentis
Auſpicia, &º Proprios condecorare lares
MATTHEUS THORDAI.
ENAR
\w ?TR-zi 3,
ÏÉNARRATÍO _R ERDM
SIGISMUNDOÑ
TRANSÏLVANII'E
PRINCÍPEGESTARUM.
&Sª-_WM
P › . . . . .
-DC Poﬅeaquam Slglsmundus Trauſilvamm Prmceps, affim‘tªtem , cum
ª” ,5,, inclyta domo Auﬅriaca , Maria Chríﬅiema, Carol¡ Archiducis
9L r'íI-¿É'
…-— I- . . . . . , .
{Lª-kª‘ Auﬅrxaª fiha, m matnmomum ducta, contraXIſſet; ad eam ﬅª—
*U tím curam cogítationcmque convertir animum, quomodo rebus
Chriffianorum prope nutann'bus conſulere, ditionemque ſuam ab
hoﬅíbUS tueri poner. ltaque fines ditionis ſuae, novo ﬅatim militum praeſi Jio
diligentiffime firmandos‘curat, quibus ſuos etiam duces, viros bellix-a in pri-nis
vírtute ClaXO'ª, attn’buit: ita i111' quoque exercitus parti, quam in inſeriori'ms
Hungªriaa partlbus, Cuſd'Z/èbqfilm verſus habebat, Georgium Burke-ly, eximiz
virtutis hominem przeñcit. ls accepto a Principe mandato, exercitum xllico
in huflium ditionem ducit, duoque Turcarum prxſidia, Bolivia & Varſocz,
per vim expugnat, Turcis Ómnibus, qui in eis erant, interemtis. Quo fa
cto, Turca?, qui LÍPPd, Gilda, Cſimadi, ac janet erant, cum per explora
tores cognoviffent, milites ex ditione Jofl-venfi, certis de caufis Album effe
ªvocurosz peropportunam nacti occaſionem, quod animadverterent, non eſſe
in ¡¡S partibus, qui ipſis refifleret, Georgius enim Bere‘y, ut dictum eﬅ,
Caranſebeſum verſus exercítum ducebut, qu¡ locus ſeptem circiter milliaribus
joſoo d1ﬅat, conjunctis viribus, in Tranfilvanícam dirionem irrumpunt, op—
pIdumque joſeum cum ſeptem pagis , dén'piunt &c inflammanr, magno ¡ncola
rum numero trucidato, & quamplurimis in ſervítutem abductis.
En
32 XVI. SiGiSMUNDI PRINClPlS TRANSlLV.
EO audito, Princeps graviter commotus, delectum ﬅatim hªberi jubet,
certamque nobilium manum, cum iis militibus, qui antea Ioſeo avocati ſue
rank, ad Tótuaradmm, oppidum 'I‘urcicae ditionis, diripiendum mittit: quibus
ſerio imperat, ne ullam occaſionem, qua ſaltem aliquid detrimenti hoﬅibus
inſerre poſſent, intermittexent, ſuperiorem vero injuriam Joſei acceptam, ſ¡
mili incommodo illato rependerent. Hi quampoffunt celerrime, in hoﬅium
ditiouem contendunt, & poﬅquam ad oppidum noctu perveniſſent, compa
ratis iiº, que ad oppuguationem ſacerent, orto jam ſole, oppugnationi in
ſiﬅunt, oppídoque per vim potiuntur, Turcis, qui ducenti cireiter in eo
erant‘, omnibus trucidatis;*ſex tantum de muro preecipites ſe dedere, quod
ſperarent, tranato Maruſio flumine, ſalutem ſe conſecuturos. Verum ii etiam
a noﬅris intercepti fuere. Capto oppido, milites Georgio Barbely ſeſe jun
gunt, qui
rendae jam expugnaris
occaſionem duobus
negligſiendam Turcarum
ducens, copiasprzkſidiis, nullam
promoverat, ad rei bene ge
Fad/Ixtumqne
obſidendum contendcbat. EO, cum de improviſo, celeriusque omnium opi
nione, perveniſſet; Turca, quid agerent, aut Uncle auxilia peterent, incerti ,
illico de deditione confilium capiunt: nec ita multo poſt, nuntiis ex arce ad
Georgium Barbely miſſis, ſignificant, ſe arcem dedituros, fi fide data, inco
lumes dimitterentur. Itaque cum iis, qmbus induti erant veﬅibus & armis in
columitatem pacti, noﬅrorum fidei ſe permittentes, arcem dedunt: quod cum
milites ii, quos Haiducos appellant, auimadverriflent, minime fibieommitten
dum eſſe tati, ut hoſles tam ſacile e manibus elabi patiantur, in inſidiis ſeſe
collocant, ut cum hoﬅes arce exceffiffent, ex infidiis adortos , vita fimul &e
armis exuerent. Quia vero
ducebat, ut ab inſidiis tutos Georgius
redderet,Barbely, fidemeaﬅel'i
in exteriores lioﬅi datam violareeos
munitiones turpe
co-r
git; poﬅero die certam rmlitummanum ipſis adjunctmus, qui extra terminos
eos comitarentur. Interea Baffam Temeſvarienſem, cum Lippenfi, Giulenſi,
Cſauadienfi, & Jenienſi Prïeſcctis, magna manu aUXIlio Fadſatenſibus venire,
nuntiabatur: quo animadverſo, Fadſatenſes, ſuos praelio ſuperiores ſore ar
bitrati, ſeſeque mutuo cohortati, in noﬅros nihil jam hoﬅile metuentes, qui
jam interiorem caﬅelli partem occupaverant, impetum faciunt, & pulverem
bombardicum, quem terra: ſuffuílum in infidiis collocaverant, ſucceudunt, cu
jus ímpetus, przeter eos, quos inopínato hoﬅes oppreſſerant, paucos ex no
ﬅris peremit. Noﬅri., indigniſ’ſime hanc injuriam ſerentes, ſorti animo, hoﬅi
um impetum non modo ſuﬅinent; ſed ad unum omnes_dant neci, dignas ab
eis violatae fidei ;cenas ſumentes. Interim Temeſvarienſis, cum inﬅructa
~ ame
RES‘GESTJE. 33
acie appropinquabat; cujus cognito adventu, Georgius Barbely aciem ﬅatim
inﬅruit, GI agmine in ordines coacto, contra hoﬅem procedit; magnis utrinque
animis fit congreffus, inicio quidem hoſtes iortiter reſiflunt, ſed cum diutius
noﬅrorum impetum ſerre non poffent, impedimentis exutí, in ſugam vertun
tur. Quos noﬅri inſecuti, magnam eorum ﬅragem edunt, & quamplurimos
vivos, in iis Lippenſem & jeneienſem, in ſervitutem trahunt. Ex quibus
Georgius Barbely, quos vult, cum jeneienſe & Lippenſe, caprivitati reſervat;
cazteros omnes, in conſpectu militum, caed¡ jubet. ln eo proelio, Giulenſis
CI Chanadienſis preeſecti CXſI ſeruntur, quin etiam Baffa ipſe Temeſvarienfis
ſuacius, veflibus & armis abjectis, mutatisque ſubinde ad celeritatem equis,
vix fuga ſaluti conſuluit, tandemque cum paucis,, qui fugaz ſuperſuerant, Te- 7
meſvarum eﬅ delatus.
Secundum hanc victoriam, noſïri optima ſpe pleni, eundem victoria?
curſum continuaturi, dum Lil-,pam verſus contenderent, Turcae., qui Eperirffi
erant , metu eorum , quee Fadſatenfibus evenifl'e ªudiverant, igue tectis in
jecto caﬅellum inflzmmant, ipfique ex eo proſugiunr: Solxmofflenſes, etiam
eandem veriti. fortunam , caﬅeJum deſerentes, qua cuique viſum fuit, ſeſe
contulere. Quibus in ditionem acceptis, novoque milirum prklidio firmatis,
noſiri tandem Lippam delati, in conſpectu arcis caﬅra ponunt. O‘ªſefli, umiffo'
prazſecto, quo ſe verterent, quidque Foriffimum agerent, incerxi, ad eos,
qui Giulze erant, quibus anguﬅiis intercluderentur, perſcribunt; orªnres, ut
fibi in tempore ſuccurrant, & obfidione ipſos liberent, id ni faciant, ªrcem
fe hoi‘ti dedituros: ii reſpondent, czſo ipſorum quoque erſecto, & plurimis
ſuorum vulneratis, ad armª capienda in pneſentia ſe non; effe idoneos: ita
que rebus ſuis ipſimet conſuYerent, ſe enim ipfis auxilium ſerre neutiquam
pofſe. Tabellarius, qui literas ad obſeſi'os perſerebat, interceptus a noﬅris,
ad Georgium Barbely fuit deductus; qui' cogniro ex ¡¡taris negorio, poﬅero
die, unum ex militibus, ad colloquium in ªrcem mittit, qui de dcditione eos
ªppellaret. Quod cum is Turcis expoſuiffet, ill¡ primo negant ſe arcem de
dituros, Fadſªtenſzum ſortumm cauſati; id miles ex'cuí‘at, non noſírorum, ſed
ipſorum Fadſatenſium propria ſactum effe culpa, quod mortem oppetiverint,
qui violata fide, quam noﬅris dediſſenr, Hungaros, poﬅ ded’níonem Fadſaro
ejicere conati, ſpe victoria delufi, dignas perñdize luz-.ª lwffent poenas: pro
inde, modo arcem dederent, nihi! eis tale metuendum effe. Verum ii, nul
lam ſe noﬅris fidem habere poſſe aſſerentes , obfidionem forti animo laturos -re
\pondent; nuntiumque ad ſuos cum hoc reſponſo dimittunt. Qui cum arce
Smpthr. Hung.P.III. E exceí
34. XVI. SlGlsMUNDl Pmucmrs TRANElLV‘.
exceffiſſet, rem, ut erat geﬅa, exponit Noﬅri itaque, ſpe deditionis firuflra—
ti, comparatís ¡is, quæ ad eam rem facerent, ad oppugnandum fequenti die
arcem accingunturz fed cum prima oppugnatione parum effeciſſcnt, rem in
, poﬅerum difierunt Obſeffi, five quod nulla ex parte auxilia fperare poterant,
five quod viribus diffidebant, veriti, ut fecundas noﬅrorum vires ſuﬅinere pof
ſent, de deditione agunt; qua decreta, nuntios ad Georgium Barbelj mittunt,
qui indicarento fe arcem dedituros, modo incolumes dimitterentur. Quare
incolumitatem apud eum pacti, noftrorum fidei & poteﬅati, fe arcemque per
mitteutes, ad ſua quique incolumes abiere. Ita Lippa, poﬅ quadragefimum
quartum, quam in Turcarum potefhtem veniffet, annum, fingulari Dei benefi
cio, Chriﬅianis eﬅ denuo reltitutzL Lippenfium audita deditione, ii , qui
Solimqfli, Világnfitári, chanadip Najlaki, Fellu‘ki, Pankotae, Siri, 6: Aradi
erant, fimilem fortunam veriti, caftella deſerentes, qua cuique vifum fuit,
ſeſe contulere. -
Dum haec in iis partibus geruntur, Sinanus interea in Tranſalpi
nenſi Valadfia, ponte ex navibus coujunctis facto, ingenti comitatus exer
citu, Dnnubium ſuperavefat, & jªm Principis copiis, quas in ea provincia
habebato imminere dicebltur; nullo alio propofito, quam ut exercitu Prin
cipis ad internecionem caeſo, ac Michaele etiam, provinciæ Palatino, qui
jam ſe provinciamque Principi ſubjecerat, capto, priﬅinum provincialibus
jugum, quod non ita pridem cervicibus excufferªnt, imponeretz cui noﬅri,
utpote numero longe inferiores, vix refiﬅere poffe credebantur. Palatinus,
ſuarum eſſe partium ducebat, ut eam haberet exercitus curam, ne quid
detrimenti ab hoftibus patereturz itaque idoneo caftris loco quazſito, exer
cirum in loca tutiora reducir, ubi fine periculo, hoﬅium præftolaretur ad
ventum. Locus eft non longe a Danubio, ubi denfifiima virgulta in juﬅam
excreverunt proceritatem, ut filvæ præbeant ſpeciem: ibi coenofifiimi aqua
rum rivi, permeatu difficillimi, crebris locis interfluunt, nec aliter nifi ponte
tranfeunrurg unicum duntaxat iter angufbflimum , viatori tranfitum praabet,
vix qua finguli carri ducantur. Hunc locum noﬅri pretervectí, modico
ſpatio ab eo caﬅra ponunt, cuﬅodiasque diligentiffime in anguﬅiis collocant;
ne inopinato ab hofiium multitudine opprimerentur. liac neceirario Turcis
erat tranſeundum, qui ſuperªto, ut dictum Cﬅ, Danubïo, non ita multo
poﬅ, ex altera fiivæ parte, caﬅra ſua poſuerant; dt ita nofirorum caﬅra,
non longe calix-is hoﬅium aberant, ſeſeque invicem facile intueri poterantz
utraque enim caﬅra, in paulo editiore fica erant loco, ita ut film, quæ
utra
RES GBSTB. ' 55
utraque caﬅra dividebant, proſpectui minime obﬅarent; nam çae in valle
quaſi quadam, qualis in planiſfima regione eſſe poteﬅ, erant fitae. Sina
nus, tantam noﬅrorum pertinaciam miratus, quod cum tam pauci eſſent
numero, ſuas tamen, quas putabat eſſe invictas vires, non reformidarent,
Vemm audacter ejus ſeſe opponerent conatibUS: nobiliſſunum quemqueluo
rum legit, &duodzcim barbarorum millium exercitum, contra noﬅros, quo
rum vix erant ſex millia, caﬅris educit, acieque inﬅructa, ad anguﬅias
filvae contendir. Palatinus, etfi videbat hoﬅes numero precellere, ſe vero
exiguo efle ﬅipatum exercitu: Deo tamen prepotenti, ſuorumque virruti
fiſUS, fortunre ſe committere non eﬅ veritus. Inﬅructo ergo, quem ſecum
habebat, exercitu, in ipſIs anguﬅiis Sinano occurrit, militesque cohortatus,
ut memores priﬅine Hungarorum virtutis, ſe ducem aucto-emque ſeque
rentur; magno animo in hoﬅem inVehitur. Quia vero hoﬅes numero, no
ﬅri virtute pugnabant, ſpes vzctorize in ancipiti erat: interdum noﬅri, ho
ﬅes, extra anguﬅias ad usque caﬅra, magna in eos cuide invecti, propel—
lebant; ii rurſum viribus reſumtis, noﬅrorum remorabantur ímpetum, ſzepe
etiam multitudine Barbarorum ingrur‘nte, noflri cerdere hoﬅi cogebantur.
Hunc in modum, a ſolis fere ortu usque in veſperum, alternante fortuna,
va-*io Marte pugnatum ſuit: tandem vero, ſole in occaſum veigente, no
lior fortuna noﬅris affulſit, fiquidem ex mandato Palatini, quwdam peditum
aCIes, quee longius caﬅris abſuerat, peropportune affuit. Quaº: deſatigÑitis
jam labore noﬅris ſubveniens, totis viribus in hoﬅes irruit; quos noﬅri, e0
dem ﬅatim impetu in ſugam vertunt, ſugientiuquE tergis …her-entes, no
biliſſimos quosque Turcarum, quos affequuutur, trucxdant, quatuor tormenta
aenea, cum aliquot ſIgnis, in iis viride etiam quoddam vexillum, quod ¡pſo
rum propheta Mahumetis ſuiſſe Turca: credebant, ob idque ſacrurn appel
labant, intercipiunt. lllud ipſi, in fignum bon¡ ominis, in omnibus expedi
tionibus bel'icis Circumſerre ſuerant ſoliti; & quandocunque in acie fuiſſet,
certiſſimam ſibi victoriam pollieiti, nullam hoﬅzum vim ejus auſpiCIo refor
midabant. Tune ipſemet etiam Sinanus, in eas ſuit redactus anguﬅias, ut
fuga e ponte in paludem delapſus, vix a ſms ereptus in caﬅra reducere
tur. Hoﬅibus hoc pacto intra caﬅra repulſis, noﬅri, ſplendida de hoﬅe re
portata victoria, ingenti prada onuﬅi, ovantes, ſe in caﬅra recepere.
Portº Sinanus, in tanta ſortunae mutatione, animi impatiens, in
orrnes partes verſabat animum , atque id ſolum agebat, quomodo hujus
cladis acceth ignominiam, quam ſibi apud Caeſarem coneiliatum iri cerro
E s perſua
36 _ XVI. SlGISMUNDl PRINCIPIS humum
perfuafum habebata a fe derivaret. ltaque coactis omnibus copiis, quis
habebat maximas, totis viribus ad perfequendum noﬅros pergit. Hi, quod
intelligebant, ſe numero hoflibus ipſis multis partibus efle inferiores; tantæ
autem barbarorum multitudini, tantulum exercitum temere objicere. minime
effe integrum arbitrabanturz inloca retro tutiora, ad radices alpium, ubi
ab hoﬅibus tuti eſſent, maximis itineribus contendunt. Palat'mus, pro fuo
officio, proque ea, qua in Principem erat, Obſervantia, minime ſibi commit
tendum putavit, ut illa Principem celaretz datis ergo ad eum literis, qui
bus in anguﬅiis res fit, declarat, &ni fibi mature fuccurrato periculum eſſe,
ne prædæ fit hoﬅi futuros. Providendum itaque etiam atque etiam Prin
y cipi erat , ut laborantibus ſuis,, in tempore opem ferrer; ne inopinato, &r
priusquam animadverti poſſet, ab hoﬅium multitudine opprimerentur. Quare
omnem ftatim plebem Szculicam, quæ octo continetur jèdzbzqs, ita illi diftri
ctus fuos appellant, arma fumere imperat, eamque in campis Barcenſibus
caﬅra metari iubet cui negotio tres infignes nobilitate, viros, Balthafizrem
Bogathium, Benediffum Illincemlzíum, dt W—lffgavgum Cornifium' praeficit: qui
conſeﬅim mandata expediunt, armatamque plebem, in ‘eum, qui præfixus
fuerats locum cogunt. Ipſemet quoque princeps, quo alacriores eorum ani
mos, ad eaÑ, quæ mandaret , ſubeunda redderet, die Dominica, qui fuit
v1. calendas Septembris, anni MDXCV. Alba Julia, cum aulicis ſuis co~
piis, impedimentisque omnibus, excedens, modico itinere , prope SEbç/hm
caﬅra ponit, uti ejus rei fama audita, reliquæ etiam provinciæ copie,
quamprimum in 'caﬅra confluerent. Ibi poﬅero die, tria fimul aufpicatiflima
accipit nuntia, primum de Lippa capta, alterum de profligata parte copiarum
Sinani, uti fuperlus declaratum eﬅ , tertium de remigratione Tartarorum, quo
rum Chamus, ita illi fuum imperatorem folent ªppellªre, multis barbarorum
collectis millibus, Moldavis, atque adeo ipfis Tranſilvanis, exitium intentare
dicebatun Sed cum ad Neprum flumen perveniffet, Mofci a tergo ditionem
ejus ínvadentes, fecerunt, ut ditionis fuæ tuendæ cauffa, exercitum -domum
reduceret: illa vero Tartarorum manus, quæ jam in Moldaviæ fines pene
traverata penitus a militibus Tranſilvanís, qui in ea provincia erant, & Vala
chis, cæfa efle ferebatur. Ex quibus haud dubie colligi poterat, Tartarorum
eruptionem, ad præfens non efle formidandam; quippe qui hoc rerum flatu,
inclinante etiam in hiemem jam zeﬅate, finibus ſuis non eflent egreffuri. His
nuntiis acceptis , poﬅridie Princeps Sebeſo movens, ſextis caﬅris in fines Bar
cenſes, ad oppidum Fcketehalºm, pervenit; Germanica auxilia, quæ Rudol
phus
BBS CESTA. 37
phus Imperator ſubfidio Tranfilvanis cffet miſſurús, reliquas item provinciæ
copias, ibidem expectaturus: quæ cum in dies undiquaque certatim in ca
ﬅra conlluerents multis partibus auctiorem reddiderant exercitum. 'Germa
nis, quibus Alba-reus Reibitz, vir equeﬅri in primis dignitate clarus, præe
rat, Franciſcum Theke, qui eis de re frumentaria profpiceret. itinerisque
dux effet, obviam mittit lnterea partem exercitus, cum impedimentis, in
Tranſalpinam prazmittit; ipſemet quoque, ubi primum German¡ appuliffent,
opem ſuis laturus. Nºﬅri, quamvis numero hoftibus ipſis longe eflent in
feriores; omnem tamen ſpem, in virtute Déoque præpotenti politam ha
bentes, non expectatis a Principe auxiliis, manus cum hoﬅe conſerere vo
lebantz verum illis Princeps jam antea literis praeceperat, ne ſeſe temere
fortuna committerem, neve ante ſuum adventum tale quippiam molirentur,
unde exercitus detrimenti aliquid pati pofl'et; fed omnem rei bene gerendæ
occaſionem , in illud tempus differrent, cum jam in dies majoribus aucti
copiis, hoﬅibus non folum refiﬅendi, verum etiam loco eos pellendiSz pro
fligandi, poteﬅªtem eflent habituri Moldavienſi etiam Palatino perſcribit,
ut coactis in provincia quibus poſſet copiis, tranſalpinenſi \e conjungeret ,
quippe ubi ipfemet quoque fit futuros. Quo accepto mandato, Palatinus,
Stephanus nomine, qui tunc ei provinciæ præerat. ﬅatim iter ingrediturz
cumque recta, ob metum Tartarorum , proficiſci non poſſet, verſus fines
Tranſilvaniz contendit, ut facto per provinciam itinere, Principis ſe con
jungeret copiis , cum quibus deinde una exercitum ſuum in tranfalpinam
duceret jamque non longe a finibus aberat, cum quædam Polonorum ma
nus ei occurrit, uti ejus remoraretur iter; cum quibus etiam prælio de
cemit, & magna eorum ﬅrage edita, atque opulentis onuſtus ſpoliis, iter
inceptum continuar: tandemque fuperatis alpibus, in caﬅrª Principis, quæ
nunc ad arcem Terchuar erant poſita, pervenit. Audíta Palatini profectio
ne, joannes Zamoſcius, Poloniæ Regis Cancellarius, in Podolia magno mi
. litum numero coacto, inſcio ipfo Rege, in Moldaviam irrumpit, provinci
amque, abſente Palatino, facile occupat; cujus adminiﬅrandª curam, je
remiæ cuidam, obſcuro alias homini, ſed qui gratia plurimum apud eum
valebat. committit Princeps, quod Sinanum pro foribus eſſe ſciebat, fum
mam hanc injuriam, quam fibi a Polonis inferri videbat. in præfentiarum
ferre ftituitg fed conſecto bello Turcico, prima quaque occalione ulcifci cam,
in animo conftituit
E 3 Verum
38 XVI. SIGISMUNDI PRINcIPIS TRANSILV.
Verum ex altera quoque parte, plebs Siculica, quee, ut dictum
eﬅ, ad nutum Principis arma fumferat , ſollicitum ejus reddebat animum;
quippe quæ fe nequaquam prius contra hoﬅem proficifci velle affirmaret,
quam fibi priftina lxbertas, quam fuperioribus annis ob rebellionem amiſerat,
iterum fuiffet reﬅituta. verum ut Princeps ejus votis annuerets multæ ra
ciones, atque etiam æquitas ipfa , adverfari videbanturz maxima namque
Siculicæ nationis pars, Nobihbus , quorum funt coloni, eft ſubjecta, quos
colonis fuis privare, præfertim cum nihil tale vel in Principem , vei in
ipfam patriam deliquiffento ob quod bona fua amittere deberent, imo per
complures jam ªnnos, fidelem Principi domi militiæque navarant opcram,
. fumma erat injuria. cogi quidem plebs, ad ea, quæ mandarenturl iube
unda, etiam absque libertatis donatione poteratz fed in tanta hoftis propin
quitªte, Prmceps, bello civili incumbere, absque manifefto patriæ periculo,
nec poterat, neque etiam debebat. Utrum igitur libertatem eis , fumma
cum Nob‘xlium injuria, donªret, patria-.que, præfentis neceflitatis ratione
habita; conſuleret; vel vero nobilibus parcendo, exercitus imminueret ‘nu
merum? fere dubitabatg fed vicit tandem dubitaiioiiem. ingruentis necem
tatis magnitudo, quæ extorquere potius. quam petere videbutur, ut priftina
Siculis reftitueretur libertas ingens erat barbarorum hoﬅíum multitudo,
cujus reſpectu noﬅer exercitus erat fane perexiguusz fed accedente Siculo
rum agmine, quorum erant capita circiter fexdecim millia, qui arma ferre
poffent, mirum in modum augmentabatun ltaque nonnullis propofitis con
ditionibusa Princeps libertatem eis, licet invitus, donavit; moxque in tranf
alpinam eos præcurrere juffit: ipſemet quoque, paucis poft diebus caftra
movens, alpibus ægre , ob cænofiffimi itineris difficultªtem, \upcratis, ad
villam Rukar, in ipfis tranfalpinæ finibus, &z alpium anguﬅiis, caftra ponit
Ubi dum tentorium ejus extenderetur, novum ſubito ſpectaculum miſitibus
ªpparuit: aquila namquepingenti magnitudiney præcipiti volatu, ex alpibus‘
delapfao prope Principis tentorium confeditg quam confpicati milites præ
toriani, qui forte aderant, accurrentes, cum repente humo fe tollere præ
magnitudine non pofſet, captam, in Principis tentorium deduxerunr. Quod
cum in vulgus exiiffet , ut ſunt varia hominum singenia. alii aliud ex eo
omen conjectare: pars ipfum Sinanum per aquilam defignari, qui manus no
ftrorum non effet evitaturusg pars etiam finiﬅre augurium interpretabantun
quippe cum aquila, Romani Imperii fit fignum, quod ea in captivitatem
islevenerita perniciem noﬅri exercitus, qui ejusmodi uteretur figno, præiigni
ficari
RES CESTA!.
ficari augirabantun In eo loco Princeps Octidui moram duxit, partim ut

Germanica auxilia expectaret; partim vero ut interea carri, quorum maxi
mus erat numerus, & propter itineris' cænolitatem , difficiUime per alpes
transportari poterant, in caﬅra pervenirent. ltaque cum jam Cc Germani,
maximis itineribus appuiiffent, carrique transſportati ſuiſi'ent, motis ex eo
loco caflrís, in eum , ubi Palatini erant caﬅra, locum ventum eﬅ. H;c
quoque militibus tempus, ad recreandas vires, datum eﬅ, quo vegetiores
deinde, ad omnes belli labores ſubeſiundos, redderentur. lnterim tamen no
ftri quotidie pabulatumdexcurrebantz & cum hoﬅes quoque, commeatuum
gratia, longius interdum excurrerent, non femel accidit, ut in fe mutuo
incidentes, prælium committerent; fed interdum hoﬅes, vix primos noftro
rum infultus ſuﬅinuerunt, quin illico in fugam verterentun Quo factum
eﬅ, ut noſtri, fingulis ſere diebus, maximis onufli ſpoliis, in caﬅra rever
terentur, nemine interim noﬅrorum defiderato. quæ res tantum animi no
Rris addidit, quantum ipfis hoﬅibus ademit: nam deinde, etſi interdum ma
gnus hoﬅium eflet numerus, vix tamen paucis noﬅrorum vilis , illico ſe in
fugam eonjecere; pauciffimis tantum ſuit animi, ut prælio decernerents qui
tamen a ipli , ut plurimum cæli ad internecionem fuere.
Comparatis iis rebus, quas tanti belli ufus requirebat, Princeps ex

eo loco movens, alteris caﬅris in quandam planitiem, ſpatio unius milliaris
ab oppido Tergoviſiia, ubi Sinani czﬅra erant, diﬅantem, exercitum duxit:
eo animo CI appuratu, uti fequenti die, quod Deus bene verteret, præ
lium committeret. Pofitis in ea pianitie caflris , cum jam milites, & ex
equis deſcendifl'ent , & arma etiam alii depoſuifl'ent, alii vero aliis rebus
eflent intentiz repente tumultus in caflris exoritur. Ii namque, qu¡ præte
rita nocte excubias egerant, eo momento in caﬅra revertebantur, qui cum
a longe, a quibusdam, qui lignandi caufa in proximam lilvam conceſſerant,
fuiffent vifi, hoﬅium agmen effe rati, anhelo curfu in cªﬅra contenderunt.
Ejus cauſſam quærentibus nonnullis, reſponderunt, ſe hoflium armatum ag
men alonge confpexifl‘e, jamjamque pro caﬅris affuturum. Quorum verbis
pcrſuaſi militcs, ad arma ﬅatim conclamant, omnibus hoﬅem adeſſe exiﬅi
mantibus: mox ligno dato , fit concurſus militum , & tantª erat omnium
perturbatio, ut in ordines cogi neutiquam poſſent. Pauci figna ſequeban
tur, reliqui nullo certo duce palantes, a falutis fuæ incerti, diſcurrebunt,
creberrimi utigue fcloretorum crepitus exaudiebantura teftamenta vulgo totis
caflri-s
4o XVI. SIGISMUNDI PRINCIPIS TRANSLLV.
caﬅris obſignabantur, jamque prima acies in armis erat; German¡ etiam
ſUOS ordines tenebant, parar¡ ad pugnam, ſi hoſtis affuiffet. lnrerea nun
tiatur Principi, vanum effe rumorem de hoﬅis przſentia: fed neque ſedari
milites poterant, neque ſatis firma verbis ªdhibebatur fides, ita omnium
animos pavor & trepidatio occupaverat. Princeps, cum videret ita per
turbatos effe militum animos, filentium cúnctis imperat, .& publico edicto
ſancit, ne quispiam clamore tumultum in caſtris excitet; qui ſecus feczrit,
crucis poenam effe ſubiturum: &itª tandem imperio Principis, ſubito filen
tium in cafiris ſuit. Mons erat praeruptus, qui aequo fere ſpatio ª cal‘tris
utrisque aberat, ex cujus ſummo vertíce pierique credunt, ipſummet Sina
num, Principis exercitum, cum in locum caﬅrorum veniret, ſpeculatum
fuiffe. Sed quomodocunque ſe res habuerit, certum eſi, quod poﬅeaquam
Sinanus, de ingenti Principis apparatu bellico certior \actos , animadvertiſ—
ſet, ſe imparem ſore viribus Tranfilvanicis: nihil anriquius duxit, quam ut
ſe exercitumque, e noﬅrorum conſpectu ſubduceret; quod \amen ipſum,
ne quo modo purpuratis ſuis innoteſceret, impenſe curabat. Mox Ali Baffa
& Mehmet Bego, qui przecipui inter caeteros erant, ad ſe vocatis, multis
Verbis eis perſuadet, ut¡ in arcem Tergouiﬅiam , egregio ªb ſe opere 'val
loque munitam, concedant; ſe interim, donec Trªnſilvani eo appellerent,
exercitum ex eo loco ſubducturum, ſugamque per ſpeciem fimulaturum.
Quod fi vero arx per Tranſilvanos obſeffa foret, fortiſaltem animo ferrent
obfidinem; ſe\dªturum, ut hoſies in ipſa obfidione, nihil hoﬅile metuentes,
\'ſomnoque ſopítos, ipſa noctis tempeﬅate, acie inﬅructa adorizur. Quibus
, ºppreffis, nihil omnino poﬅea potiundae Tranſilvaniae deſuturum.
His & vſïmílibus, eo barbarorum perduxit animum , ut etfi totus in

fugam effet intentos, fidem tamen. verbis ſecerit. lpſe, vahdo mihrum & re
¡um omnium praſidio cum eis in arce relicto, de quarta noctís vigilia ca
fïra movens, quanta potuit ſeﬅínªtione, Bucoreﬅum vezſus contendjt; Prin
c’cps etiam, ſequenti die, orto jam ſole, ſignum tuba dar¡ jubet, aciemque
in'ﬅruit. ln primo cornu, quatuor millia equitum haﬅatorum collocat, qmbus
Michael, provinciae ejus Palatinus, praeerar; cui adjunxit etiam Stephan¡ Chá
¡EI'Í turmas. Horum latera, pedites pixidarii & ſaïcati Siculi cïªudebant.
Mox Germanica phaïam( a tergo ſubſequebatur; poﬅ hos aenez machine
vectabantur. A dextro deinde prim¡ cornu latere, duo agmina, quªa fingula
decem haﬅatorum equitum milliª continebant, ſcquebantur; in leevo quoque
latere,
RBS GES-m¡ 41
latere, idem erat agminis ordo & numeros: quibús finguli duces , viri preclari
& induﬅrii, praaerant. Poſirema duo erant agmina, qua? in medio praeceden—
tes ſubſequebantur; unum cui ªurea figna praeferebantur, & hoc duodecim
circiter equitum haﬅatorum milljbus conﬅabat, alterum, quod ipſemet Princeps
tuebatur. Et fic in univerſum, \eptem erant copiarum alºe: quibus omnibus,
Generalem pmſectum, Stephanum Botskaium , ſumma dignitªte virum, magnis
in Tranſilvaniª clientelis Cc opibus pollentem , ipſumque Principem propinqua
cognatione attingentem , praeficit. Hunc in modum inﬅructa acie, copias
promover, in eumque, ubi hoﬅium ſuerªnt caſh-a, locum pervenit: verumcum
animadverteret, inde hoﬅem ſugiſſe, infidias veritus, ſuos quemque diligenter
ordincs fervare jubet; 'm eumque modum , exercitus, eam quee ſequebatur
noctem, in armis transegit. Quia vero Sinanus, ante paucos dies, Tranfil—
vanici apparatus inſcius, jamque ſe victorem eſſe ratos, ſuos commoneſecerat,
fe quindecim adhuc dierum moram eo loci ſacturum, neque interea caflra mo
turum ;accidit ut plerique Turcae, pabulandi & Cºmmeatus agendi gratia longius ex
currerent. Qui deinde, omnium, quee Circa Sinanum erant, ignari, a pabu
Iatione reverfi, ſuorum adhuc ibi caﬅra eſſe arbitrabantur: eumque ipſa noctis
tempeﬅate, in locum caſh-0mm, unde jam Turcªe ſugerant, pervenirent, in
confertiffimos noﬅrorum ordlnes incidentes, ut plurimum trucidªbamur; quam
vis etiam nonnulli, noctis beneficio, evaderent. Hunc in modum, cum exer
citus totam eam noctem transegiſſet, non tamen , orto etiam ſole, arma ut
milites deponerent, permiſſum ſuit; verum usque in meridiem , eadem ratione.,
in armis ﬅSterunt. Interim edam exploratores, quos Princeps ſpc—culand¡ hoﬅi—
um agminis gracia praemiſerat, affuere; qui indicarunt, hoﬅes multum jam
vize proceffiffe, neque quidquam aliud quam ſugam agere. Quo cognitO,PrincePs ,
fugientemne Sinanum inſequeretur , vel are¡ oppugnªndªe, in qua validum
era.: hoﬅium praeſzdium, inſiﬅerer, paane dubitans: dandum Sinano fuga ſpa-
duna duxit, nam hoſtem a tergo relinquere nimis periculoſum ſore arbItrabatur;
intercludi enim exercitus commeatu poterat ab iis, qui in arce Tergoviﬅia eranr,
fl hoﬅem fUIſi'et ſecutus. Quod ne committeret, en'am atque etiam prªacavem
dum erat. ltaque in ſuperiorem oppid¡ Tergoviﬅize partem copiis ductls, ca
flra ſecit, fimulque arcem ejusdrm oppidi., quam Sinanus intra tam paucos
dies, per quos illic ﬅativa habuerat , validifflmo opere valloque munierat,
Obfidet: tormentisque admotis,cum arx Usque in fequentem diem ,nec quidquam
quªteretur, prevalente munitionis opere , milites ad oppugnationem
parar¡ jubet, jamque in occalum verga-¡ue ſole , oppugnationem ex tribJS arcis
Script. Rer. I'IIITIg. P111: F par
4a XVI. SlGlSMUNDl PRINCIPXS TRANSILYANlB.
partibus urget. Hinc Siculi, ligna , Gt piceam materiªm, ſuccendendis lígneis
municionibus idoneam, ſupportantes, ignem tectis injieiebant; ¡nde ſcalae muris
applicabantur, plerique etiam absque ſcalarum auxiho , munitiones ſuperare
nitebantur; ex tertia parte, recta arcis machinis TUBE impetebantur, que
tantam patiebantur ruinam, ut in obſeſſorum capxta conciderent.
Cum undique periculum obſeffls impenderet, incerti , extinguendone
igni , quem jam recta conceperant, aut propulſando hoﬅi incumberent,
vel vero periculum ruinarum evaſuri, ſeſe in lJtEbriS abdcndo, ſaluticouſulerent,
undique enim emminens GI prxſentiſiímum periculum oc-uljs ¡ntu-:bantur: tandº-m
complurim¡ ,manu fact: , per portulam quandam , que noﬅns erªtincognita , eru
perunt. Sed ea res uoﬅros latere non potuir,qu¡ppe jªm anrea conﬅiterat , & ex certis
fignis cognitum erat, obſeſſos emptionem medltari; quam ob cauſam, qua
dam equitum delectorum manus, in cuﬅodu's diſpofita fuemt. li animadverſa
hoﬅjum cruptione, cum equis veherentur , facxle ſugzcnffln hoﬅem ſunt per
ſecuti; quem illico fundunt fugantque, pauciffimi duntaxat, noctis evaſere be
neficio. Aly Bzffa G! Mehmet Begus , arcis prªeſccti, five honeſiam mortem
turpi fuga: preferentes , five aliud quidpiam cogitantes, arce excedere nolue
runt: verum cum jam noﬅri , expugnatis munitionibus , omnia caedibus miſce
rent , locaque arcis ªbdita ſcrutarentur & perveﬅigarent, quam ad rem aptiſ
fime ſunt edocti Siculi; in loco quodam ſecreto fuere inventi, & ªd Principem
deducti. Cujus rei fama ad Sinanum , qui tune Bukereﬅi erat,pedata , tantum
animo barbaſ¡ injecít terrorem , ut eam ﬅatim ad ſugiendum occaſionem arripien
dam putaverit. Collectis ergo vaſis , oppidum Bukmﬅum inflammat; mox
magna pªrte impedimentorum poﬅ ſe relicta , deſperatione actus, ceu jam hoﬅis
ªdeffet , turpiſſime ſugere cuapit, Girgioumque , quanta potuit feﬅinatione,
contendit. Bukereﬅi templum quoddam erat, quod Alexander, ante Michaelem
tertius ejus provincim Palatinus, maximis ſumtibus exflruxerat: illud Smanus
antea munitiffimo opere, valloque munierat, ut firmiratem Tergoviﬅiae facil::
munitiones excederent. Sed in tantum ejusanimum occupaverat pavor, ut nec
in eo loco, quantumvis munitíffimo, hoﬅem auderet expectare: verum dato
cuidam ex ſuis negotio, pulverem bombardicúm fundamentis templi
ſuffodi, & ita negotium curar¡ jubet, ut poﬅeaquam exercitum ¡nde abduxxffet,
GI noﬅri , utípse ſperabat, in eum locum pervenientes , munitiones occupaſi'ent,
tum demum pulvere ſuccenſo, templi mole disjecta , ruinis ejus interimerentur;
6L fic , quod palam conficere non poffet, tal¡ ﬅvatagemate , per inſidias effe—
ótum redderet. Quae quidem ſpes feſelht ejus animum. Nam ut dicetur, Prin
ceps,
RES CESTA! 43
oºps , diverſo itinere, Bukereﬅo adizvam relicto, copiasduxerat, unde cum
pulvis in ſundamentis \uccenſus effet, nuilo penitus damno dato, molem dis—
jecerar. Circa hoc tempus, Principi nuntium allatum ſuit ex inſerioribus Hun
garize partibus, a Georgia Babe-{y , qui poﬅ captam amm Lipperffem, ante
actosque labores, ſpatio recreandi militibus dato, copias ad Lentum promove
rat; ªrcemque arctª obfidione cingens , paucis poﬅ diebus, per vim expu
gnaverat.
Ceterum Principi immínens cura de Sinano crak, qui nondum Danu
bium trajeciffc ferebatur: capta itªque, eo quo dictum eﬅ modo, Tºrgoviﬅiª,
copias promover; eo conſilío, ut¡ ubicunque Sinanum aflecutus fuiffet, bell¡
ſortunam cum eo periclitaretur. Quoniam autem, qua Sinanus iter fecerut,
agros populaverat, vicos omnes & villas exuſſerªt , & omnia in eam redegerat vaﬅitª—
tem,utexercitus duci per earn partem neutiquam poſſet :alio,quam quo is iverat,
¡únete , Bukereﬅo ad levam reïicto, quo nondum pervaſerat vis Turcica,
Princeps ductabat exercitum. Cum jam duorum milJiarium ſpatio Gyrgio abel"
ſet, affertur, Sinanum cum potiori copiarum parte Danubium trajeciffe; refi
dere etiam cis Danubium, juﬅum barbarorum numerum, qui flumen nondum
fuperaffet. Ad quam rem cognoſcendam , Princeps nonnullam delectorum
manum pmmifit, quibus in mandatis dedit, uti occafione oblatà, fi integrum
fit, hoﬅes praeliolaceffitos, tranfitu prohibere conªrentur. Qui Girgioum de
lati, quamplurimos Turcas , in ſªltibus oberrantes , multosque armentorum&
pecorum greges agentes , offendunt: quos confeﬅim prelio adorti ,ªſundunt
ſugantque , & omnes quos ªffequuntur, trucidant, paucos captos ad Principem
deduxere, ex quibus de hoﬅe cognoſceret; reliquos Girgioum usque propel
lunt, ubi mªgna adhuc hoﬅium multitudo, in ipfo tranfitu pontis, cujus cite
rior pars ipfis Girgioi radicibus annectebªtur , harebat. Girgioum arx eﬅ ,
egregie , loci natura GL ªrte, munita; quippe Danubius, paulo ſupra arcem
\patio , aquas dividir, quarum pal-s nonnulla, que juﬅi fluminis ſpeciem reſert,
ten-am duorum circiter jugerum magnitudine ambicns, rurſumque in ſuum a]
venm reñuens, inſulam conﬅituit, quo loco undaª, in ſe coeunt, illic arx aquis
¡Indique circumdªta emergit, nec nifi ponte :Idiri poteﬅ. Quo ſuperato , de
cem circiter paſſuum teme ſpatio interjecto, alter pons in ipſo Danubio exﬅru
c‘tu: , major priori, ipfius arcis, ut dictum eﬅ , radicibus annectirur: ad quem
bªrbªria ﬅudio ªªnſeundi , certatim accurrebant; cumque alter alterius prie
vertere conareenr tranſitum, magnas in ipſo ponte turbas dabant, ita, ut ad
arma devenientes, ſeſe invicem conſoderent. Multi fivenatandi peritia freci,
F ª five
4.4. XVI. SlGlSMUNDI PRlNClPlS TMNSILVANUE.
five etiam deſperatione ſalutis, act¡ próecipites, de ponte in profiuentem dela
pſi, ejus gurgitibus abſorpti interiere. Mªgno autem barbaris ſubſidíb carri
fuerunt, quorum maximo numero ſeſe undique circumſepſerant; ut equeﬅrís
exercitus ad eos penetrare non poſſçt.
Interim Princeps cum exercitu ªffuít , eumque cognoviffet , eque
ſtrem exercltum nullum hoﬅi inſerre poffe incom modum , ¡Nico pedeﬅres copias
praemiſit; que perturbato confeﬅim carrorum ordine , minor¡ ponte ſuperato,
ingenti caede hoﬅes tumultuantes proﬅravere. Quo tempore peditum pmcipue,
quos pixidarios vocant, virtus pre ceteris enituit; qui, cum ſclopetis eminus
hoﬅes peterent, tantum proſecerunt, ut occiſorum cadaveribus plenus ipſe Da
nubius, ªquas ſanguíne permixtas, &I paene rubentes volveret., hauﬅuque ini
doneus redderetur. Tantª fiquidem erat cadaverum multitudo, ut fi qui
aquam haurire vellent, eam aut jumentorum , aut virorum cadaveribus inſiﬅen
do haurirent: virorum, equorum, camelorum, aliorumque id genus jumen
torum cadavera , veluti in acervis erant, multa in continenti ſparſim jacebant
occiſorum corpora, plura autºm undae &fluctusagitab311t. Crebris inJocis morien
tium gemitus exaudiebantur,mu]ti vulneribus confecti , ſemianimes conciderant:
in ſumma, nusquam non inſandae cxdis facies reprieſentabatur. lntuentes hoc
ex ulteriore fi'uminis ripa Turcas, tormentis poﬅros eminus petere non defiﬅe—
bank: verum nihíl detrimenti noﬅris inſerre poterant, Ómnibus paene globorum
ictjbus in irritum abeuntibus. Noﬅri etiam, ex citeriore Danubii parte , machi
nis hoﬅEs impediebant, fed diverſo effi-ctu: nam hi, qui machinis erant pra
pofiti, optime ad eam rem adminiﬅrandam edocti, magna interdum hoﬅibüs
inferebant incommoda; in confertiffimos enim hoﬅes machinarum aciem dirigen
tes, globorum jctibus quamplurimos proﬅernebmt. Quod barbari, tractanda
rum machinarum rudes, praeﬅare non ítem poterant: quamobrem noí‘tri , tuto
& absque periculo rem adminiﬅrªbant. Multi ex barbaris, naves, quas quin
que habebant, trajicíendi fluminis cauſa conſcenderant; ex quibus tres incolu
mes evaſere, duw reliquae tormentis concuffa , noﬅrorum pueda: ceſſerunt. 1
Poﬅeaquam noﬅri ,tranfitu poutis, bzrbaros, qui cis Danubium ſuerant
prohibuiffent, & ingenti Caede eos proﬅraviffent: pedites nonnulli , ex ¡is, qui
ſub Moldavize Palatine flipendia merebant , duobus fignis ſecum abreptis, in
pontem evaſe-Cunt. Quod cum animadverterent barbari. qui trans Danubium
erant, tantus ſubito metus eorum pervaſit animos, ut licet nihil omnino de eo
cogitarent, tranfituros opinarentur: quare confeflim ſecuribus ſumtis, pontem
relcindere coeperunt, uti hoc pacto , reſcíſſo ponte, tranfitu intercluderentux
Maximo
RES GUSTE. 45
Máximo túnc damno Principis exercitus affici potuïſſet, niſi ii, qui in arce
eranr, pulvere tormentario deſiituti ſujffent: SinanUS enim, ante-a omnem ſcre
pUlVL-rem tormentarium transferri curaverat. Magnum quidem pulveris vim
cis Danubium in Cªnis reliquerat, quo Obſcffi uti potuiffent; ſed is propter
inopínatum noﬅrorum adventum, in arcem im portar¡ non potuit, neque poﬅea
cuiquam uſui fuit, propterea , quod cum nox jam immineret, per quosdum,
qui inter carros oberrabant , five ex ignorantia , five alía quapiam ratione fuc
cenſus, nullo penitus damno ¡llato, in fumos abiit. Re hoc pacto usque in
veſperum geﬅa, quamvís nox etiam immineret , non tamen equeﬅres copia:
ab armis di"ceffcrunt; veritze nimirum, ne forte barbari , ipſa noctis tempeﬅate,
navibus conſcenſis, flumen trajicientes , infidias ﬅruerent. Cuſtodiis ergo undi~
que diligentiffime diſpoſitis , exercitus, cotam eam , quªe ſequebatur noctem,
¡nſomnem in armis traduxit. › ‘
Sequenti die, Princeps , cum animadverteret, non eſſe magnopem
hoﬅium inſidias reformidandas, paullum ex eo loco, ubi exercítus noctemtrans
egerat, procedens , caﬅra ſecit: mox admotis iisdem tormentis, quibus Aly
Baſſa Tergovifljae contra noﬅros uſus ſuerat, arcis moenia quaffari juffit. Quze
res, cum usque in ſequm‘em diem impigre fujffet admim’ﬅrara , ingensque in
maªnibus ſactus effet hiatus, ut jam oppugnari arx tuto poffet; imperatum a
Principe ſuit, ut ab fingulis tentoriis, bin¡ homines armati, ad oppugnandam
arcem procederent. quue eXpedito , oppugnari arx ccepta C-ﬅ. Sed noſïris
eo ſacilior oppugnatio ſuit, qUOd obſeffi , pulvere tormentario, ut diximus,
deſbtuti, ſclopetis &tormentis majoribus uti, in noﬅrorum perniciem, non po
terant; quorum loco , lapidibus eos inſcfiabant. Sed ea oppugnatio brevis ſuit,
neque diu obſeffi refliterunt; proprerea, quod ingruente noﬅrorum multitudine,
praeter eos , qui hiatum ſuperªre contendebant, aiii cx alíís arcis partibus mu
ros conſcendebant, vix uïlo ipſis refiſiente: Obſcffl enim pïerjquc, deſperatione
adducti, in abdítis locis deliteſcebant, pauci propugnacula tuebamur. Quo
factum eﬅ, ut qua parte moenia concuffa,erant ¡nde etiam depulfis barbzxis, qui eam
partem tuebantur, arx dcſenſoribus defljruta, omnibus, qui in ea eranr, tru—
cidatis, capta ſuerit. 1ta Girgioum , tant¡ arx momenti, ut qua: centum circi
ter ªbhinc annis Turcico paruit imperio, intra tam breve temporís ſpatium,
viribus Tranſilvanicis oppugnata , inſpectante ipſo Sínano, univerſoque ejus
exercitu, in Principis poteflaeem venir. Verum tamen in ea, Princeps , nul
lum plane militum przefidjum, certis de caufis, relmquendum putavit: prajſer
tim autºm, quod bubarorum injuriis ªdmodum eſie expofitam, nec fine maní
F 3 feſto
46 XV!. SIGLSM. PRINc. futurum RES GES-TB
feflo periculo, in tam remoto ab Tranſilvania loco, praeſidium ali polfe intelli
gebat lgneiraquetectis injecto, inflammariarcem, pontem etiam reſcindi, &
- navium , ex quibus pons conﬅabat, tabulata exuri juffit.
Quibus, non fine fingulari Dei præpotentis auxilio & providentia , feli
citer expeditis, dt Sinano, qui antea toti orbi Chriﬅianº terrori fuerat, trans
Danubium pulſo: ſolutis caﬅris , Princeps exercitum reduxit. & copias ad
Gerg nam usque, oppidum valachiæ alpibus vicinum, comitatus eft lbi
rebus provinciæ cum Palatino compoſitis, Stephanum thskajum , Generalem
copiarum prefectum, cum exercitu reliquitz ipfe paucis comitantibus præcellit.
ac tandem fuperatis alpibus , Brafflwiam venir, Botskqjum ibi cum exercitu
expectaturus. ubi is quoque cum exercitu affuit , duorum circiter millium
Siculorum exercitum . Stephano Moldaviæ Palatino adjuuxit, qui eum in pro
vinciam comitarentur, dt priflinæ reftituerent dignitatis reliquum exercitum ,
domum in hiberna dimifit : ipſe quoque, paucos dies Braſſovize moratus , in
genti cum totius Tranſilvaniae applauſu & laetitia , re ſeliciffime geﬅa ,
tamisque rebus conſectis , Album juliani reverſus eﬅ.
FINIS
e? - ééz se
XVI!.
Kffià’ª ª* &MSF 47
4P '5P
«IYWÏ—-MYÏÍSÏM‘F'Ï $-
&ªªª-z 4ª ,:5
”º ‘ 'Í‘ªaï’ª‘ïíffl'fffª - Ñ
“¿XIV ;TQMªº-,szwwwu ªl
XVII.
JOANNIS PISTORII NIDDANI

E T C.
GENEALOGIA
R :GUM HUNGARME
OPTIMIS QUONDAM SCRIPTORIBUS EXPLICATA O
NUNC VERO EMENDATA , ET AD HODIERNUM
USQUE DIEM CONTINUATA
A
JOANNE GEORGIO SCHWANDTNERO.

!SF naªª; ..IRD
FAMILIA PRIMA
REGUM H UNGARIÍE.
0“‘ ?ª
AfÉnm pofl Chriﬅum nªtum CCCLXXIII. ſub Valente Imperªtore,

’3‘52 *'*çªJ Hunni in Pannoniªm ex Scythia irruunt, ſub Bale, Keme, & Ca
²5.15 dicha ſratmm, Filiorum (Ihelªe, ex familia Zemen; item, tub At
tüX, Buda, & Chª-v2 ſranum, ex alía Kadarum gente, imperio.
Ubi pofl multas & varias dImicaciones, pacem confecuti, eligunt Reng Att¡
lam, anno Chriſu CCCCI. '
BEN
48 - XVII. GENEALOGIA
BENDEGUZ
ex familia Cadarum —N.
ATTlLA , nuua ,
primum cum reliquis Hunnorum a fratre factus ditio. ›
UXOR ILDlCA, vel— Dux, deinde rex creatus, anno nis , quæ inter Ti
MlKOLTH, 4OI.totam Europam vaﬅat bel- biſcum dr Tanaim
filia regis Bactria— lis : tyrannus crudelíffimus , qui ' interjacet, dominus;
norum. fe fhgellum Dei cognominari occiditur ab eodem,
voluit. Regnat annos 44. obiit conditor Sudæ ur
KRElMHBLDA , - anno 445.— normam , bis.
filia Ducis Saxoniæ | ſoror Valentiniani
ALADARIUS, Imperªtoris.
in bello contra fratrem occifus. l
CHABA,
contra fratrem pro imperio pugnans , fæpe victor , tandem a
fociis fratris vinciturz & ejectus e regno, una cum ſexagintª
fratribus , dr quindecim mille Hunnis, ad Honorium avun
culum ſugit; unde poft annos qu in Scythiam redic, ubi e
vita difcedit.
Sic igitur Hunni, cum Chuba in Graecíam, dr inde in Scythiam rever
terunt: etfi quidam ad tria millia in Pannonia ſubﬅiterunt, ubi occupata Tran
filvania nomen mutarunt, &Siculus ſe fecerunt, ne, pro Hunnis agníti, ín
terficerentur.
Sed Hunni tandem, anno poﬅ chriftum DCCXLlV. \acta nova eru
ptíone, in Pannoniam redeunt: ubi eorum, qui in Tranſilvaniª remanſerant,
acceffione confirmati, primum ſeptem caﬅra in Tranfilvania conﬅituerunt, ex
quibus fub feptem Ducibus, vicinas gentes bello laceffebant, donec Swathes,vel
Zwatapolug, filius Marathi, qui poﬅ patrem Pannon'lam tenebam armis de~
victus , iliis de Panonia cederet. .
Duces , fub quibus in Tranſilvanía vivebmt, feptcm erantz primus
Arpad‘us , filius Almi, qui- fecundo Hunnos ex Scythia ejuxerat, & Athi
lae fuerat abnepos; fecundas ZIbolcus, auctor familiæ Chaackiorum; ter
tius Gmla pater Sarolthæg quartus Cbmzdus; quintus Lehel, qui Zuardo
rum familia? dedit originem; fextus Verbulchus; feptimus Urjàs. Deinde
igitur aliquandiu , fub Ducibus Pannoniam adminiftrarunts & bella in Ger
mama
REGUM HUNGARIJB. 49
mania, Italia , aliisqúe provinciis , vario eventu geſſemnt : donec Geyſa
Dux, filio Stephane , regiam itewm dignitatem impetraret. Contingebat
vero ſanguinís cognatione Attilªm Geyſa, gradu ſeptimo, & erat abnepos
Almi, qui atnepos erat Attilze. Geyſae igitur familiam, qua: regnum
Pannonicum díutiffime retinuit, in ſubjecta tabula explicabimus,
praetermiffis Ducibus: quorum res geﬅae, a literis
vel abſunt, vel non ſatis ſunt explicatae.
Script. RmHMg. RH]. G ¡¡ENDE—

uto
AX *11 vmouvznng
inPannonia,
tfratre
cHin
primus
Rex
eourgDUDA,
na
fATTILA,
eocmrtuamtsu.s
occiſus
bello
fratrem
in
victor,
in
ut
antea
ACHABA,
contra
LADA,RIUS
cin
Hungaros
Italiam
Hungariz,
Dux
miles,
laTOXUN,
riffimus
T
U
SC.
Ducis
filia
Regnat
&
aovA.
x444.
lobit
e5annosn.-ti—anK,eRiEa.MnHi1LDA
TDuces
in
primus
feptcm
qui
rinter
annnnfilva,n‚ia l’1'r
deducir,
SGeyſae
cepater
pavush‚ani,.— N.
Cadamrn.
familia
aliis
Mex
mUaNDnIZmIuCUzS, ALMUS, Tſed
Scythia
reducir,
indolis,
Hannes
magnæ
ex in
occiſus
venit
ra744.
nnon
annofilvania,
Pſejectus
Gmciam,
in
primum
in-
arnaextornei,ma.
H…
Í
Dſoror
Flagellum
&
Europ-ae,
totius
eity,HrOvaNiOncRtLuAos.r
Scythiam
de
fªmilia—
recedit
min
ubi
N,
oriextu,r.
Hunnos
rexerunt. ZOLTHAN.
Paunoniam.—N.
ELEUD—N.
¡¡GES—N.,
¡¡D—N.
EDBMRN.
|
I
lmperat.—
I
Í
|
Coroſmanorum.
{ll
mªma *ªrmvszmH H
Prlmu<
ſo
chaelis
H¡terum
,—Uxor
SOI-or
al«
'uHnjrorrorrex
lmp. znepos
gu-sanñrliacun¡s, Ste-
Toxi.
Gifl:-
S.
ſSmcti. dOnLit-imoamtseunsto, Verte
capatredz
S,Ste-
aStepha
euntera
bCucum &quer-e
maritus
ªd
obitum;
patris
mſ
¡lª,
Santetiuspthonrie-s ſpem
phani_—
paulo
Ungnri—
aT,
rclia
ina-
rno
rege Strigonii,
Guiliel-
969,
fuiſi'e
regui
vel
lmp.
vo‘unt,
anno
ABA
Gtus
vero
ovo,
UlLIELMUS ejuffu
emigrar
fra-
ſed
ligionis
rvi-
gundi.
exilio
reginªe
v'tª
lde
nepcim,
ieceanno
itauns,a,lqeuse,m Petro,
feflo
in
Gifelze,
SAtioſa
fed tsimo’nuinsdi ſepulcus
multat;
ffi1038.
ugmex
irrem Geſ—
fuiffe
Alba?.
armis,
eMauae,
regis
rmcvo-aoencoartusm
CPen-um
BﬅGertru
hmi
Bur-
uſorore
rdgIvriuore-
ﬅencex
xidfia,urfficsenmo.,taunUtesrga~ º
dicitur.
l\e
unrtregnum
e,ſpedſtae,lfinítfime.
juditha,
Uxor
retradere
teogi-
iterumco-ffneti,uemx~ Brºſisº
grnicum
gnum
aequam vidua
LUxor
ſab
&Andrea
tabat
eguita,
oeventa
cbuniex
dpa-
a:-ctoaecnatues Ducis
Qlai,
Bo
ufAuﬅrize iubeuesc,rſeltpiuſlitus,fflíª
.irnAa"ºm-
\ür-
fª’gïªrqlªnnºlºs
l— hemiae
Ducis
ſoror.
caﬅitat
empe.
caum UL
Othonís
|
grTHunnos
uin
qu¡
çbr99g.
/eaarmorregnum
lniſatbiual“va—LtAv.uDIfi:SaLAnUSia
HDux
MulnLprunUS
eaHgGEYSA
¡uAaBILi,-aNº.: |
Mí-
D.
filia
N.
calvus,
una,
filius
SGleLA,
TEPHA,NUS._
'ºvictus
&
occi
ſuisª,
W_
CGiulae,
Princeps,
capitanei
SfÏImiliain
tertii
Prima
moritur
hAlRgente
OiLﬅTxHaAnfilmía N.fiſius.
HPETRUS
ſRex
filius.
N. LsanrM::diuasn, regni
uencguRlCUS, :indolis
Gju-
iſelarmagna
eginªfactus,tertio r&
evenis,
cuipat-:r
an'—ﬅoUeixtouirutnrunesg—,no:
ſus
eﬅ.
IJ_‘ .—.,
I
L7
ſervavit.
uxore
ZS' 'lIAX VIDOTVHNSD
uxorUrarislai rorem fuklſe
utmultis deturzegoſo. An
vi drea utonon, n‘ſi
líam: InteAgmun dam,
quam ſero
duxit,fiJlª
‘Í
ADELHEYDA, fili
ali¡
quam Andrea
am effe
vo‘unt, ſororem
ego fuifi'e
puto: ducis
Bohe 'IReXnulº-N
H¡NJLM
uSngAªLrDOiEzMLeO,HNaEpYaDtr,e Hençl-
dISlao
Rege
patrnele
chabnit
aliam
aptus,elaCaeſam.
.blcur;
º¡
f&cum
ruxregnnm
ﬅoraermeApne.
filia
Bokon
ſilva
in
obiit
ſdreas,&
Ducïs
ecaptus
- AGMU,NDA
dreas.
mzae.
Pr¡nde
ñ!in
fraue
o&r ocſaniusialmn.o: in
Pumiam,
Mubi
Duce
inde
lircum C&deinde
ALaſcitus
uPquod
in
onmdaogenerum
nremoeraªuin,,amcm,uiRtdſuperªffet,
&
ſoc'ius
exilii
iuducllo
ªrDucem
tſíneocdbeímſlameciedn:imt,& repoſcícur
fraue
ad
ſeſ’c
Pfactus
Levanta
Dominus
unde
Tandem
uomecum
ratn,irae.voPetrumaurneímsH,unqguai- ad fratre
fBela
Pctus,
in
multo
rodio
:fed
popit
alregnum
tcum
nonornitsla,tfmu.rg,i&tfra—
caca,to Beïa
Ïugit,
Bohe-
Levanta
ftratre
BroIn
in aL,cum
hcum
tEAeBELArNVmDEiRNb,EaTu,AmsS Regem
Uad
Un
ab
cAndrea,
cams,…
nafratxe
ogmregnum, IO47.&Rez:
fa-
Petro
Racci-
regendam
Hungariae
etíam
pªrtem
ªnno
xm,
egnu Sed
rfratrem
mori
poﬅ
dſuperat,
mjlite
Cc
pªrtes
eutaccepto
aCisonqroeuntai.-l e Ruthenorum.
ſLa-*ªºPfflA
Tandem
uetiam
pearªtur_.
Rex,
Ccaproêr
aogaríam
driciregni
rmvodinecaífltruartínisgo,tíne.mur~
fratrem
adductis
copiis
Polonia
Vl.
eﬅ,
Hungaria
Gt
mortuus
Rex
ter,ex
tur.
tur, fer ct Bela
armís
mortuº
parruo
cum, Hungariam,
rvivo
mittitur
Ger
in ocerucummCaeſarem, ibellum
enuntiatus, ſad
maniam Bela
npatri.
Sed Rex ctus,anno
in
rediit
&
fa ¡063.
placide
regnat anSed redecím. ªmare(
exitíum
istcum Geyſae,
bello
Gt
petitur, fit
Sepultus
Eremxta.
teret,
igitur
iſuperatus
SAn
ag rceditur.
bello
_
Tmin
ypultns
ocnhaoﬅneirinoſi.
Pole,
lﬅria
in
I—
Ruthena.
15LADISLAUS-UXOI‘
——~~———
uxor Otho M io is
r ch
a n Morª viae.
is,
n
&una
GELs.
LAM~YASD^l,SmL,9ArUtSuopa.rele-
terxeauxor
,BER-
ſcuebditSailsomonifra tirpeſ,eDaUlKm,aHtuinagm&riXregis adajrucon-énge¡.[mVa¡nu-m matiz:
CifroªractiuatsmaH:tuſnegsda~. Dal
riªe cit
Ru-
&I
Gr
Cunos
ſerit
rege,
Cum
. regno, meti
Zolo
ctus
patruehde
mortuo
TUS.
tenuiffet,
caſu
tMrïiexF
regnum
ce’lïa
ns—-imoxm Sal
106
D.
in
ſepultus
opli5.
raeDffucis,Paon- o
,
extructo.
aſc
coenobío
vatoris 1V.—N.
Chriﬅi
apoﬅ
n ¡095
otert,io
cannoreator CaN-regni,
obiit
regnianno,
VlI. le1077.
nannodªsAugufli. B
fugàto
tRex
i110
hen19.
os,o,bi t
Calendas
VIL
Maij.
loniae -
I
wnouu 'ImvsnnH
Etratris
diebus
menſibus,
mCI
ebus
obüc
d¡aje1n¡173.
zumo
ſ7cuarmo sÍrleg.ndo,israto—o:
Ut2euª.ls—CdxTaem
teGﬅrÍª-e"FLOM
cMh'ºaF
¡Rex
ªvs’ſpiulia,
axuxordaALcumUSnºatruo
eUNs‘rE.MexUS,,tªhusr’ Iſaaçl
Prinupis
Ru-
&-_MARIA
zgarim,
annís
dimídio
lObiit
mrenim
oiequmque,
.antquam
ªnno.c&ſi,t,-nrbueigsn-tat
lmpe
GrzPCi
lctacatus ,& Stepha
exilio,
meCum
uxpatre abClam
¡Hcumeuvnogcartuirs, he.
ñ( nusege Hungarize
ſobolem
ll.
haberet
r:a
non etſi
X].
fit
Rex
inſ-res , Díſceſ—
titu,tus habebat
Borichio
negotium
magnum
a filio.
aCRegis
doulotmerain oi fe
ldfit
ivita
busI
¡anno cum filía
r,uari regnaffet
Feeb41. annis
Alba?,
pultus
men9. ſIbus
diebus
HELENA,
12.
I1—.
'CÍSA
poﬅ
{all.
Dux
Hungarie
efa-
tdAlregnum
RUS,
SLeTAMxcEDUHlPtSuaLnA.cgNUaS-,
filiª.
riS.
diéervia.
Uri,
Comitis
magni ſctus
Xll,cCadoaniresod,nl‘ia,emtum,filia
patri
Lfratre
dz
fratrem
GI
ria:
utªcontra
ac Mefratris
die
in
ifilium
Ceci—
S.
F
idus
nRex
cepit
Hun-
vim
bosrlaper
11ui3.
anno-caor7s.nia,tus, _
BELA
Mami.
Nonªrum
4.
Bl Greciam,
Cc
in-*ff
AlmI
nomen
mcOthonis,
&atte
reli-
elſe
in
entrdoiua ltasſimultates, ſpecie,
ntdﬅfeitrluatiutosr,í,;ducís
fed
Ve-
mñt
pofl
Bio’am
ſub
traditus,
epi-
uvitªm ſcopus
ſed
pacis
privªtur
Voculis
nareaprev.
tdioern,uſims: Petri
filii
filio
cedente
fF
uraCum
tgitin
nonus
anno
r1113.
e,coronatur commutat.
CONSTANTINUM
I.
Uxor
filia
ADELHElDA mitis
Rudolph¡ Relecti
Chaeiaſnfaerlidsen.,
\
Ner¡PcSHAoODLlPENADLuHalsIuSELAslTU.s.
oblit
uHunga-
Rex
xX.
oan-
rSobíes lxiae.
ſucceffit
aLd1
no
ulpa-
ulexct.eirsiBo
hemia.
homo
tri,
ſumere-ſceptus.
Urceoli.
Hungaria
Regnat
Rex.
annos
O
52ſesó.. ſcpul
obüt
meanno
dies
n5. Feb11
nonas
3.
ru5.
arü. Rfilia
Regnªt
obertUxor
í—-Uícius. obiit
1ſcavrdi, ſepul
Ducis
Gu8ann.
Apu-
ian líªz.
noI131.
A:—Lv
deini.
tus Albª.
ſepultus
CdIe
ª].juníi;
pri
16].
oint
1anno15.
Alba.
tus
l
s
U
!OR
cu
filiaRegis
l].
Uxor Rutheno rum pro adul
repu— diata pter
'thenorum
terium.
Q o*
La *FD 1le VIOO’IVHNSD
AXVII.
HlRex
'zi,evoCqSªnª?
rº.º'
ºuOg/enIvºrymAlba?.
ieſepultus
czntuamºnuad
rF mnAdandtsrjuearnm1 ,1nrepreffic:
gaCtr;regnum
cant.
loe:201.
anno
4. eCaiendaSDecemEcciefi
P_›aHmerſionper-fietrocaſtnmcouelsﬅyme-,sprreciit
íeflo
obiít .Emi Ceifim.º Regis
gſepultus
in
tCorpus
bris;
ſ
A
uregni
rienſi
ra.3
51
I2anno. filia
Egres
in
Mrepofitum.
Uxor
onCOaNﬅSTeTArragonia‘:
ANr-iuo. le.
‘l«11.
Alphonfi
JiO¡LGERT
iLaAB1x
NeRUDA
DrAç—o-l,dIilDuJ—I-EqAusTtRores oﬅonLflAaDnIff-tSLiAn~UoS— ª
‘ªocloirtoamnfiaatRSejachoé
U'leIl.
Hungarize
Rex
Prmcx—
pfis lLªdºví
Huª??
iBªi"
a,XR
e“Pººr
ria:
Se
Cxfila
aJolanda
lpis
matre
tus7
e1ªnnon2d0ri
die
ª,s.fªz-Ecºno tmenſeMªíiz
slª'
nonis
Tobiit
hSuI1ranno1235.
Anoiv2ne0gli1JzO.eL,A&N-
I
*A
—r
-Í
—‘I— — Í. Victor.
gravit
vita
idimam,
eanno
armo1200. atrem
IV
Eﬅen-
C'd?ª
\rªtiº
ſuccedit_m
Fiiius,
Hun-
XIX.
Rex
et
patris
yegnum,
mortue
nepote
Mªru¡
Nonarum
quarto duïnOèlkobríZ:
Landgravu
;1x
Rªſ:
dies
6.
pducta
teFlªndra
C¡
5
mliCiz;
brean-JOLE-
s,regnaI
&vs
N.
ſuccedit
filia,
poﬅ
iratrem,
lll.
III.
GmEuxçr
oA SPADtAu. m ſo
RlBELArSTFPH-Ajunioris,
Ludovici
fiiia
SwatOplOCi
feriª
etha
Idi-ÏMargai
I.
XV.
XVI.
Rex
regnat
coun-
…pam,
'N
rona,tus Sy
obiitin
Gallªae,
fiiiiREgiSBQ-
Regis
mdiſcedit
Philippi
bvita
eunis
nsror
fian-
e
jbI
1uasm9i..adrieib,us
p
P
ns'.
’S.'
ccedlt
.lV.ſ
ELAINCSBDOs
^LRBELE.OTMAHSN
rihemue.
aSepultus
Albae.
Habet
1196.
1,tribus.
pI
negqtlum
oﬅMa
94.
ano
ritum,Acrae,An o
Pºﬅºª.
YªÍT'-
Eimum’ºhpr
º‘º“,
ilE5-R!ibus;
Ïmortu
173.
aCUrSm_o¡
us
1216.
cundi.
POAeCl|
tidr1siſMoleavmrpanerI-oaXt,o—_
Albª'
1DA4Hªfflªª-
pultus
.'"MxºªFrfi5tuitur
ªdJn‘igªoea…fºprantbirlu,sc.oGne.-
aÍ
Minoslai,
nante!.
ut
tea—flElsA,
q-Filia
_.- .-,Ñ—-,._7.—,-4Ñi-—u.—
Re
Alba
Arrago—
regla
c"AN—D'R
regni
parruis,
oª.mpef
tb
.litl'o-
8ª“
ma,Gemigrat
rBaoRege
\Ibi
ecehielumpibeaixnªt.,
filia
Maria
Orit
bellum
tTacum
tra
orctarª,or,o~s, Mi.
ªliis
toris,
novita
n1275.
iannosMaji,ciStrigonii.
sſepultus
laiHalicien—
filia.
fis
reﬅi-
Tſub-
expulſus
venit
acia
ratar.í,s, Y
II
D-.
'',
manu 'E'IuvsnnH $9
ej& us-*rnox duVprofectus
iRªvennae;
eASINA
terum
cRegi—
tdz, cdc
exietBohe-
n-Vet,nneeeitas, Mauopulentam
ruoxcoernom. famrum
ilia.
Mºne in eti s adhuc
cogAnNoDmReEnAtSo, effet,
Vquod
natus
entus, vivo
Büngariam
vocatur, ſucce
cui
V.
Ladislao
mortuo ſubiit
Auﬅriam;
dmorebel at S.Fe
ſeﬅo
in[301.
temanno
Hungaria:
Rex
XXIII.
dit,,
natus, Mar—
inSTEP,HANUS mater
poﬅhumus Italia
contra Eﬅenſemavumnum, eje
affc:hcBul-
igis
to3nta,tſuemd Avenit
in
raus ni,a,m, Inde
aªria
gog m fit
affinem.
ªd
Regem
ret
r
ea ltaliam,
in
verſus
pmtor
Kunigun— Buin
licis
dearcenſi,.
Ro leuxorslai ſciducis
ob'út
Henrici
uxorBan-oRex
XXL
uxor Bava-
te
spa-
pudici
lHungaria:
aire ,, Carol¡
quintus
nominis
iﬅius
uxor,L.AMNDAIRSLElAUS, Uxor,
Carol¡
Rc
filia
2manis
299.
9aª1anno0n.nao0l1I2i90s.
ANNA,
DELA,
SELTKlEUSNPAlBÉGAUTNHD,UAS,
mias. __.
fgis
primi.
Sferia
eproxima
iﬅante
uc2.
miD.lMiar~?,
trem.
rie.
Poiﬅius
lV.
ono-nia. Clªudi.
Hungariªn
Rex,
XXI!.
ſalias
ucogno-
bmerſUS
Cu
linPolonia,
Chunus.
minatur
nta
erfectus
gamba
maximus.
Scortator
T
vincit
minis: à mo rituranno in
ma
2172. inſulagna inBu
ſepultus
FENVEN A— fui
regni
misanliducis
Bob-?mos Auﬅrios; , inſula,3.
denfi
Zemo
filia
Cuiavióe
inno.
1*
Maſovia
129-2.
f
,—j
56 XVIl.GENEJ1LOG¡A
FAMILlA SEGUNDA REGUM HUNGARIÍE.

Mºl-tuo Ladislao V. Regia dignitas , Andrea Veneto, conſobrino Regis ,
oblata fuitz cui ftatim Pontifex Romanos, Carolum, filium Siciliæ Re- .
gis oppoſuit; etfi quamdiu viveret, Andreas regnum obtinebat. Sed mortuo
Andrea , contra Carolum, a quibusdam primariis l-lungariæ Regulis & Pon
tificibus , primum ad regni adminiftrationem vocatus I-Venceslaus , Rex Bohe
miae; fed illo recufante . filius wenceslai wenceslaus adductus , et Ladis
laus cognominatus , eo quod proavia illius paterna, filia fum-et Bela: quarti ,
Regis; & Regiº diademate, -in Alba Regal¡ , a joanne Archiepifcopo Colo
cienſi coronatus fuit. Sed cum in poteﬅatem ſuam, Hungariam, propter
caroli Secundi interpellationem , redigerc non poſſet; a patre wenceslao do
mum, ªnno MCCCIU. ex Buda cum juﬅo exercitu reducitur , corona et
iam regni, in Bohemian) ſecum ablata.
Í
FAMILIA TERTIA REGUM HUNGARUE.

Sed ilii iidem , qui wenceslaum adduxerant , Othonem Savariæ ducem,
tanquam regni ex matre Eliſabetha, quæ filia Bela quarti regis eratg
heredem , ad ſpem regni vocantz Gt advenientem cum Corona, quam a Wen
ceSlao rege Bohemia impetraverat , in regem eliguntz Corona anno 1305.
in Alba Regali, a Weſprimienſi Benedicto, &c hujus fratre Antonio chana
dienii , Epiſcopis , in caput illius impofita. Itaque ſe pro rege geſſit , do
nec non multo poﬅ , in Trªnſilvanïam profectus , a Ladislao , illius provin
ciæ Palatine, intercipituro à career¡ incluſus , non prius dimittitur, quam
regnum abjuraſſet: unde dejectus de regnoy domum redit in Bavariam.
FAMILIA QUARTA REGUM HUNGARIÍE.

Sie igitur tandem Carol'us, Carol¡ Martelli- filius , ut nepos ,Mªl-ia: Hunga
ricae-, quæ fuerat Ladislai quinti regis, ex patre Stephano, ſoror in re
gno confirmatu-r; &I Albæ , anno 1310. die poﬅ fenum ſancti Stephan¡ re
gis octavo , qui tum jovis erat, rex coronatur viceſimus ſextus hungaria
coronam enim Ladislaus, Tranfilvaniae palatinus ,, reddiderat , metu addu*
ctus. Pamiliam igitur novi regis jam exponemus.
CII
'VlDº'IVUNUD LI‘
deobiit
Bud-x.
o1520.1'
38
erat
d18.
lel
13
anusl.mtnoanumo.
regnum
tandem
Caſimi
oſed
vix
Andream
bti-regem
:s-vxorLMAnug ſruſira
lilia
Drepetit.
Roberto,
illius
iII.
lIſ.
ſUxor
cnBeumdEeirAta—Tn-tUR-xlpoarXt,uo fu-
Vjſegrado
Alba,
Regal¡
in
nuptiæ
Nuptie
pu‘tus
Czſaris;
ñlia.
loniæ
ex
quo
anno~.an-
filia,
rxnri
Poloniæ
ducis
evuxai,lt&-c,louſrnaogncatriuæs calendas
Lſe-
vita
Auguﬅi;
Po-
Uuo134.2.
Hem-ici
cl17.
anno
eatelidbciu,srgleiac¡is
CHun—
peratoris
monrtfiPrinceps
regis Scomitis
uFlan-
aªsln~eMtArRinIA,toSacenpuhsani
Philippi,
Imuxor
qui
filiªs
l
politani
Ladislai
V.
ſoror
filia,
erat
gariæ
Ndriæ
eſt
o303.
n4.
1
aannosMaji.
octava
S.
Stephani.
in
obiit
Alba?,
Re-
[310.
anno
1315.
Rai
filia
fecunda,
Lufilius
Rex,
animum
dliæ
ovici-wuxor P| ſi BE.ACBLANCA,
-LArRmOUx,LD,US
comitis
rbmLu
ofrater
eGªllim_
Regis
vundi
riencgi,a.r,i
Sicilia.
Rex
poﬅ
Cnux
CI tnbeirtlm-ia,naus, G:
SPrínceps
patrem
aMlaerRudolph¡
I fillius
aliis
ſcptem
rhoc,
&z
obiit
De
regni,
Hungarici
heres
ªante
tribus,
ictus'cAROLo,-ROBERTUS Xl.
venit
din
Hunga riam
1399.
anno
capuer
no otruam, .Papa
quod
aavi,
Siculum,
djugnum
dicavera,t
dicetur,
foquinque
loco
rl
orpan-em.
ibus.alio
ROCBEAR,’OILUS
1r_v
CAROLUS,
I
d284..
obilvitcaniSo. _A
Cenomg
Andium
comes, P& inciªe, Sici
ropo
vnorum, ſactus
Papa
ﬅea
a
eÍTIt
prius
ſpatri,
Robert¡
uccumuxoredit
CAROLUS,
'.v u
regir-Gal
Utini,
Ludovici
uxor
NBNTlA
LLB,
cLBMBNTlM~ filia.
peratoris
live..
m
-.J
.58 xvirz -GENEALOGIA
, a
rw A r*
CAROLUS vLADlSLAUs LU-DOVICUS, natus anno ANDREAS, natus STEPHANUS,

infans na- natus anno 1326.3.N0nar.Martii,fit anno 1527.infe- natus anno
tus anno agam in .te- rex Poloniæ anno x339. fio S. Andreæ. 1332. in fe.
1321.0bi- ﬅo-S.Remí— libera refignatione avun- rex Siciliª?, ex \to S. Stepha
' it eodem. gii, mortuus culi caiimiriregisz dein- uxore, &z teſia- ni.
anno 1329. de ſuccedit parti, rex mento Roberti,
XXVIl. Hungarian Co— qui uxoris avus
ronatus in Alba Regal¡ , erat. Stra-ngula--JDANNA fi.
anno 1342. occupat re- tus ab uxore, lia carolil
gnum Neapolitanum , moritur anno ducis cala
quod reddit Pªpa. 1345. briæ.neptis
coronatus rex Poloniae, Robert¡ re
anno 1370. Rªgnªt—MARGARETHA, gis Neapo.
ELISAIETHA,filia Ste-—annos4l.menſcmunum, lilia caroli lV. lItarú.
phaní, regis Boſnae, dies 22. Obiit anno Caeſaris,mortua
ſubmerſa a Joanne de 1382. ILSeptembris, anno ¡349.
l-JorwáthpraefectoCroa- fepultus in Alba Rega
\Ñ
iæ.
A‘l'.
CAT‘HARINA, obiit puella,
f
MARIA heres patris, HEDWIGA, uxorjagellonis,
Ñ
promiíſa Ludovico Aure— uxor Sigismundi primi ex ea familia regis
lianenfi , Carºli V. regis cæfaris Polonia
calliæ filio.
.APPENDIX.
ortuo Ludovico , rege vicefimo feptimo, cum Mu-ia filía, in Poloniæ t
l-lungariæ hereditatem venire deberet; Poloniæ quidem regnum , in Hed
wigam ſororem. dt hujus Maritum jagellonem, Lithuaniæ ducem , cui poﬅea ba
ptiſato, Uladislai nomen impofuerungtranfiulerunt Poloniz fed Hungaria: Regnum,
perfidía ſubditorum, venit ad carolum par-vam, regem Neapolitanum, ex eadem
Neapolitanorum regum familia natum, filium, ut volunt Gªllici ſcriptores, Ludovi
ci Dyrrachini ducïs. nepotem caroli claudL Etſi ahi, hujus pronepotem faciunt ,
&filíum caroli illius, qui averfæ interfectus fuit; nepotem vero Dyrrachini Lu
dovici efie volunt; quibus ego quoque ªffentior. Utut fit , conſtªt gentilem Gr con
fanguineum fuiffe Ludovici regïs, ex caroli claudi regis fimilia. Hic igitur caro
lus, vocatus ad l-lungariæ regnum, cum prius Mezpolizanus rex effeſ, primum Gu
bernatoris Hungarici Regni aſcivit libi nomen; deinde confirmatus, coronam, fraude
ªcceptam, fibi accommodat. rex coronatus xxan Sed non multo pofl, occi
ditur a Blaſio Forgách. inﬅinctu Nicola¡ a Gara. Palatini. Ajunt, cum primum le
thale in capite vulnus acceplilihen poﬅea, in carcerem deductum, venenoſo emplaﬅro,
&c obﬅructis faucibus, fineín accepiſſeyxtae. Accidit illud anno MCCCLXXXV.
Víſegrªdi in arce.
FA
REGUM HUNGÁRÏE. 59
FAMILIA QUlNTA REGUM HUNGARL/E.

ortuum Carolum, ultus Joannes de Horwáth, Croatiaª. prefes, interſecta Eli
ſabetha.. regina, Ludovici uxore, & mªtre Marie; reddit Sigismundo, Mar
chioni tum Brªndeburgenfi, uxorem Mªriam reginam , quªm in cuflodia incluſam
detinebat. ltaque Sígismundum Brªndeburgenſem Marchionem, filium Caeſaris
Carol¡ 1V. maritum ſuum, María regina, regem facit Hungarize, in publico con
ventu, quem in Alba Reºªli indixerªt; ut coronªm illi , tum 20. annorum adole
ſcenti, impºnit, ultima die Mardi, dom'inica Palmarum, anno 1387.
\
Sgffmundi baªc cﬅ familia.
CAROLUS 1V.
Rex Bohemia, 6x Caeſar deinde Ro- _
manus , filius joannis regis Bohemia ,~— Uxor IV. Elg'fizbetha, film Bugislai ,
nepos Henrici ſeptími, Cdaxis. | ducis Stetínenſis Pomerani.
|.
SIGISMUNDUS,
Mªrchio Brandeburgenſis, dei'n
de rex Hungarie X X I X. Corona
tus anno 1387. propter uxorem Ma
UxorILBarbara,—~riam. Deinde electos Caeſar Roma--Uxor I. Maria filia‘
filía Wilhelm¡ Comi- nus, anno 1410. Et rex Bohemia? 6: heres Ludovici ,
tis Cilia, ex matre coronatus ªnn01'490. Poﬅpriºrísuxo— regis HungaríaeózPo
Anna, filia ,Caſimiri Ñris obitum , retinet tamen regnum fi- loniz, morítur anno
regis Polonixe. Ali¡ delitate Archíepiſcopi Strigonienfis, 1392.
Barbara'e patrem Her- joannis de Kaniſa : etfi diu captus ª
mannum vocant. Stephano Vayvoda , Ladislai filío ,
pªene locum dederªt Uladislao reg¡
Polonia ;* fed liberªtus, retinet re~
.gnum , & Romanus Imperator anno
1432. renuntiatur. Obiit armo 1437.
_in Moravía . Decembris, Znoxmar.
Sepultus in Bcclefia Varadinenſi, cum
-vixífl'etannºs 70…
z L1 SA 3 E TEA’ ,
-r-r-u‘
.**xp Mi¡ ª: bºxes patris,, uxor Alberti Auffmci…
H2
60 REGUM liuna/uum
FAMILIA .SEXTA REGUM HUNGARIJE.

oﬅ Sigismundum , qui -regnum. invitis multis keguiis , eonfervnverat1
P ſucceffit Albertª: dux Auﬅriae, atnepos RudolphiCaeſaris, XXX. Hungariaa
rex; quod filiam unicam Sígismundi in \qafirimonib teneret lnungitur ingegem ,
anna 1438- Calendisjanuarii. nius familiam fubjicioz
nuam-rus II. JOANNA,
Alberti Caeſaris filius-comitum a Pfirdt.
ALBERTUS Ill. LEOPOLDUS U.
.—Beatrïzè, Burg- atavus Caeſªris
l graviaNoríber- Ferdinandi.
i genfis.
nuam-rus 1v.
Alberti lll. filíus, nepos fecundi , pro—Joanna, filia Alberti
nepos Alberti I. Oxfam, abnepos Ru- | Bavarí , comitis
dolphi cæfaris , dux Auﬅriae. j Hollandia.
nunnrus v.
a patre dux Aufrriæ. ex uxore rex
t Hungariz ªl Bohemia. Gt tandem
ELISABETI’LA , _rex Romanos , moritur anno 1439.
Sigísmundi CXſªris,-& 28.0ctobris; ſepultus in Alba Regali,
Ungariªe atque Bohe— cum in Hungariaregnaſſet añum unum,
miæ regis . unica filia. menfes novems dies ea
'—
mortaum LADlSLAUS, ANNA, ELISAEETHA,
obiit puer. poflhumus, infans quatuor men- Ducis Sa- uxor Caſimiri,
ſium, coronatus rex Hung-aria. a xio n i æ regis Polonia.
. plurimis Epiſcopisà Regulis: fed Wilhelmi,
quod infans effet, rexctus ab Un~ ex Mar
garis, cedit Ulªdislao Poioniæ re- chionibus
gi. Quo mortuo , revocatur in Misnenii
Sponfa nondum-kegnum , anno 1453. Cum rex bus uxor.
adducta,Magda- bohemiae coronatus eifet. anno
lcna,Caroli Vll. 1453. ac nuptias jam contracturus
regis Gallinª, fuit cum calllæ regis lilia. & profe
ctus in Bohemiam, emigrat e vita,
anno 1457. 23. Novembris, ex
veneni ſuſpICione, Prazæg [epul
tus Pragæ . in primario templo.
vivum, delicia: orbis nominare fo
lebant.
FA
XVlI. GBNEALOGIA 6(
FAMILIA vSEPTIMA REGUM HUNGARL/E.
ortuo Alberto , Baroñes Hungaríaa.) Ladíslaum Polonia regem voczmt.

Et tªmetfi in itinere comperiſſent , narum eſſe morruo reg¡ poﬅhlmum
filium; ‘tamen negotium ſuum non interminunt. Venit igitur Uladislaus PJ*
lonus. Et tametſi regina , Alberti regis uxor , filium infantem omnibus -ce i
moniis regem ſecerat, & una cum \corona in Germaniªm ad Fridericum’Ccſa
Tem deportarijuíïerat: tamen & ipſe, corona de ſancti Stephani capite detra
úa, in Hungarix regem ccnſecratur. Und: perpetua inter utramque [actio
nem erant dimicationeS'; donec tandem, tom obitu Eliſabetha: reginz , tum
diligentia Julian¡ Cardinalis, pax conﬅítueretur, Híc, Turca ſemel cmſo, po
'flea pactis induciis , cum fidem non ſervaret, occiſus in pugna Varnenfi, mi
‘fere periit , anno MCCCCXLlV. pridie Martini, cum regnaſſcr quatuor. v¡
xifl'et XXI. .'annis. Natus enim -erat anno MCCCCXXlV. pridie Calendas
Novembris.
RESTITUTIO REGNI IN SEXTAM FAMILIAM.

Cum Uladislaus occubuiffet, primum Joanne: Huniades, Trªnfilvaniae Palati
nus , accipit gubmandí Regni conditionem,*& omnia egregie adminiſtra
vic; donec Ladislaus, Alberti regis filius, a Czſare Friderico in Hungariam
reniteeretur: ubi tum, anno MCCCCLII. appropinquante puero heredi Re
gnum reﬅitUebat. Rex viciflïm puer, Huniadem creabat perpemum Biﬅricen
ſem Comitem, Rediit igimrin Hunéariam Lª'dislaus puer, armo MCCCCLIll.
factus eriam rex Bohemia: ªe reverſus in Regnum , cum Ladislaum Hunia
dem; qui exuleantem Cilm Comitem Ulricum interſecerat, in gratiam rece
piffet , 61 \amen contra fidem capitis ſupplicio affecnffet; ipſe nupcias animº
ccgirans , ñ: in Bohemiam prefectos, moritur Pragª , paulo ante nuptias.
ªnno MCCCCLVIL XXUI. Novembris , cum natus eflet XVIII. ªnnos. Vide
tabulam texte familiª.
H 3 FA
62 XVII.GENE^LOGÏA.
~
FAMILIA OCTAVA REGUM HUNGARIÍE.

n mortui regís locum, Mathiam Hxniadcm , Joªnnis filium, & occiſi Ladislai
fratrem , e carcere Bohemico, in quo eum ſuperior rex inciuſerat, ad Re
gnum Hungarícum, proceres, anno MCCCCLVIII. evocaruut, ls pecunia a
Podiebracio Bohemia: rege redemtus , cum coronam Hungaricam Friderico Cae- ›
ſªri expreffiffet, XXXUL Hungarize rex renuntiatur , coronatus anno MCCCC
LXlV. in die Coenae Domini. Sexto Regni anno, ad Bohemia: etiam Re
guum occupandum invitatur a Pontífice; & erat rex jam Epiſcoporum ſuffrª
giis , contra Podiebracium , declaratus: verum , practer Silefiam , Luſatiam ,
& Moraviam, nihil obtinet , tametſi Cªeſar etiam , in ¡llum Bohemici Regni
jus contuliſſet. Tandem poﬅ varia ſeliciter adminiﬅrata bella , repentino ex
tinguitur Vienme, correptus apoplexia, in ſeﬅo Palmarum , anno MCCCCXC.
in prandio; ſed vitam tamen retinuit, usque in Lun-.e diem inſequentem, qui
erac quintus Apriliª.
ªªª—ªº@ º
FA‘.
REGUM HUNGARIE 63
.------~!5
FAMILL/E OCTAVÍE EXPLICATlO

JOA NNES HUNIADES,
Clariffimus mfles, victor Turcarum , praeſectus primum Tram—nusnETKA ,
filvam’a?, ſub Uladíslao Po]ono; inde Comes Biﬅricenfis per- | ſororMichaelis
petuus, ſub Uladíslào Auﬅrio rege. Cognominatusfulmineu: ter- l Zilági de H0
rar Turcarum; moritur ex belli labore cum integro biduo 40000. [ rogſzeg.
Turcas cecídiíſet, ªnno 1456. X. die Septembris. ſepultus Albae
in Tranfilvania.
ſ" Í
LADHLAUS Uxor I, 0A-—- .MATHIAS,

laceffltus, U! TKARINA, filia Puer in carcerem detruſus a La
rkum Comi Georgii Podie- dislao Auflrio, rege, in regem eli
tem regis La--Sponſa, fi bracii,regis Bo- gitur. extractus ex carcere anna
díslai interfe lia Ladis— hemize, obíit 4. 1458. ſed propter ipſius immaturam
cit, anno 1456 ¡ai, Pªlati matrimonüanno. aetatem , regni gubernator declara
Etſi vero rex, ni 'Caren tus eﬅ avunculus, Michael Zilágius
veniam illiju fis. de Horogſzeg; quod Mathias, pri
ratus dederat, mum annorum effet ſeptemdecim.
t a men non Cum coronam a Caªſare 70000. au
multo poﬅ, ca reis redemifl'et , coronatur anno
pite truncatur Uxor ILBEAª—l4ffl… in feﬅo Coznae Domini. Re
Budze 1457. TRIX , filia renuntiatus etiam rex Bohemiz 1469.
florente Xtate, gls Neapolítani, Sileſiam tantum obtinet. Egregius
adoleſcens 26. Ferdinªndi. &t laudatiſñmus rex, in pace &I ar
annorum. mis; moritur Viennz . ex apople
xía, anno 1490. die 5. Aprilis, ſe
Concubina—pultus in Alba Regali.
Í~———ªª---I-~—_——ªN~____——---_-—--_-_I
J o A N N Es ,
quem pater regem Hungarize crean-e cu
piebat, & heredem fecit totius patrimo
nii. UJadislaum Il. regem Polonia 0p
pugnat, ſed victus, ºmnia ªmittit, &
patris una pecuniariam hereditªtem.
Tandem czcus ªb Hungaris, in inter
regno Obiit.
64. REGUM HUNGARlE.
REGNI IN SEPTIMAM FAMILIAM POLONICAM

RESTITUTIO.
athiaª, novus iterum ex Polonia rex ſubﬅítuítur Uladislaus, Caſimirí filius ,
' Alberti Auﬅríi,, regis Hungariªzl , ex filía nepos: &z cum per aﬅuúam regi
na viduae, Maximiliano Czeſari , &joanni Alberto fratri ,, Polono pra-.laws effet ,
rex XV. Julii renuntiatus, Coronam ªccipít XXl. Septembrís, anno MCCCCXC.
cum prius rex Bohemia effet. Paciſcitur cum fratre , cui Glogwix , & Tropa
via Ducatus in Sileſia attríbuit. Mmímiliªno Caeſari, ſucceífio Regni promíffa fuit,
fi rex fine liberis decederet. Síc totam Hungariam obtinuit Uladislaus: fed rex
íactus,, Beatricem Mathiªe viduam , cujus pecunia & affiduitafe regnum occupa
verat, repudiat, contra juratam matrímoníi fidem, ut multis videtur. Ducjt vero
Gallicam magna nobilitatis uxorem z ut in propoſita tabula vides,, in qua totªm
Septimam familiªm explicavi, quantum ad. intelligendam Hungariz regum ſucceſ—
fiºnem erªt ſatis.
FAMlLIA, SEPTIMA HUNGARUE. REGUM.
J A G EL L o ,.
filius Olgerdi , dux Lithuania , factus
UXOÏ IV. Som-IA, rex, ex primis nuptiis Poloniae, CL
fizlia Andrew Joannis—cognory‘natus Uladislau.: ex baptismo,—Uxor I. ¡¡Row-I.
Ducis Kiovíenſis.. moxítur anno 1434. GA, filia Ludovi
ci Hungariªª. regís
& Poloniª: 1' an
‘ * no 1399.
l :USADETRA BONlFAclA,
moritur in infancia..
ULADÏSLAUS‘, _ C'ASIMIRUS CASIMIR-Us.
laws_ anna 1424. ultuno Octobns ,, rex infªns mortuus. natus anno 1427-.
Polonia! ªnno 1434. Rex Hungariªn an- 3, Calendas De
no. 1440. ut eﬅ ſuPerius. in ſeptima. fami- cembris , rex Po
lia. lnterfectusin- pugna Varnen fi, anno toni-ºe coronatus ,.
1444. pridie Martini, cum promiffam Tur. armo ¡447. mori
cis mduciarum fidem- non ſervaſſet, ad'du- _ELISABFTKA ’1. '—tur armo 149:. 7..
ctus a Romano Papa,, juvenís tum anno- ffllª AlbºlflAuﬅl’lh Junii.
¡um al. Cªeſaris, ñ¡ regis -
Hungariae ac Bo
hemíae. Nuptia :m
no 1454. moritur
- ¡¡mo 1505.
B
\ ULA
REGUM HUNGARUE. 65
¢———___ AB ———_———-—~——I
ULADlSLAUS, JOANNES ALBERTUS ,
natus anno 1456. Calendis rex Poloniae, electus etiam rex fratres adhuc
Mardi, poﬅ horam tertiam l-lungariæg cedit ſratri. quatuor, &fo
noctis , electus rex Bohe- rores ſeptem.
mias, à coronatus in Augu
ﬅoanno ¡471 25_M3ji: rex—Sponſa repudiata,
Hungarian anno 1490. 21. BEATRIX,
Septembris : moritur anno regina vidua Mathiæ regis Hungarize.
1516. 3.Martii,annorum61.—Uxor AN NA de Foix, fiYia Gaﬅonis comitis de
l Candale in \’aſconia , ex familia comitum Fe
l cenfium. Nuptïze anno 1502. 29. Septembris;
obiit ex fecundo Dartu, anno ¡506. 26. Julii.
LUDOVICUS, ANNA,
natus anno I 506. Calendís Maji , pau- cui prius Eliſabethaa nomen
lo ante meridiem coronatus: Hungariae erat , nata anno 1503. die
rex anno 1507. die 4. junii , fed rex z 3. lulii, hora medii horolo
Bohemiae anno 1509. l I. Martii: periit gii ſeptima, uxor Ferdinandi
in bello ad Mohácſium contra Turcas Auﬅrii, poﬅea Caeſaris. Nu
geﬅo , ſuffocatus in aquis, anno 1526. ptiæ anno ¡521.morimr 27.
27, die Augufli. —— Februarii, Pragæ 1547.
MIA RI A ,
fi‘ia Philippi regís Hiſpaniée,

ſoror Carol¡ & Ferdinandi Im
perªtoris. Nuptía: anno I 5 2 l.
ºª..
‘
\Wªin
Y,
(¿ª
'M 'l
11%
J!
5111011151. Hung. P. 111. I SF.- '

66 XVI!. GENEALOGlA
SEGUNDA REGNI HUNGARUE IN FAMILIAM AU

STRIACAM RESTLTUTÍO.
um Ludovicus rex, in Mohácſiªno bello. miſere periiffet, etſi pauci prOCeres
C ad joannem Vayvodam inclinªbant. 6L Coronam ªd \llum transferebant: tª
men potior pars , Aimar ſoror¡ Ludovici Regis . deber¡ regnum intelligebat; tum
propter hereditaria… ſuccellionem,tum propter ſuperiorum annorum, inter reges fa
ctas religiofiffime pactiones. Etſ¡ vero tum Vªyvoda,tum Turcicus furor, plurí
mum obﬅiterunt, &z fiorentiſiïmum regnum,turpiter fuit perpetuis bellis deformatum:
(amen, in juﬅª poſſelfione, Deus hactenus Auſtriamm familiam, contra Turcícam
rªbiem , Clementer protexit. Sic ígitur ordine Ferdinandus in heredes regnum
tranfluiit:
PERDINANDUS
Auﬅrius, atnepos Leopoldi ſecundi, qui fra
ter Alberti Ill. ut vides in Alberti regis Hun
gariae familia, nepos Maximiliani ('aſarís,
ANNA , filius Philippi Regis Hiſpaniae, frater Caroli V.
filia Uladislai regis Hungariae Imperatoris, natus Medina: in Hiſpªnia, an
Cz Bohemiae, ſoror Ludovici re- no 1503. IO. Martii, hora poﬅ meridiem deci
gis , mortua ªnno 1547. 17.121- ma: rex Bohemia, anno 1527. 24. Februarii;
nuarii. rex Hungariae anno 1527. 28. Octobris; rex
Romanos, anno 1531. 11. diejªnuarií; Cafeſ.
cedente fratre,anno !558- 13. Martü. Mori
tur anno 1564. 25. !UHÍL
F A
MAXlMlLi/\NUS , FBRDINANDUS- CAROLUS.
rex Bohemíae 1562. Pragaª. co
ronatus 20. Septembris die; rex
Romanus, 1562. 24. Novembris; de quibus aiio loco , ut etíam
rex Hungariae coronatus Poſonii de ſororibus.
armo x 563. 8. Septembris, & Cae
ſar poﬅ patrem. Moritur antic—MARIA, filia CJÏOÜ V.
1576. in Comitiis Ratísbonx. | CXſar’iS.
I’ " 4L —————' *j
FERDI- RODOLPHUS ERNE~ MAT* MAXIML— ALBER- WEN- AINNA, ELISABE

NANDUS Rex Roma— STUS. THIAS. LlANUS. TUS. c Es~ uxor THA , u
inf ans norum Hun- LAUS. Philip— xor Caro.
mortuus. gariae Cc Bo- pí regis li lX, re.
hernia , & Hiſpa- gis Galliz
Caeſar poﬅ niae.
patrem.
Hucusque Piflorius: fiqultur

CON
REGUM HUNGAR. 67
C?”— LNB :MID
CONTINUATIO
SUCCESSIONIS REGUM HUNGARUE, DE AU
GUSTISSIMA DOMO AUSTRLACA POST MAXIMILIA
NUM ll. lMPERATOREM. ET ſ. nurus NOMINLS
HUNGARIÍE RECEM.
UDOLPHUS I. ll. Imperator , Maximiliani ll. filius, natus Viemm, !8.

juhi 1552. coronacus rex Hungariae Poſonii 25. Septembr. 1572. rex
Bohemia Praga?. 22. Septembr. 1575. dr Rex Romanorum Raeisbonae I.
Novembris \575. moritur cælebs Praga, 20.januarü (612.
MATTHIAS ll. (I, lmperator) Fratcr hujus Rudolphi, natus eﬅ
Vienna 24. Februarii 1557. coronatus rex Hungariªn Poſonii 19. Novembr.
1608. rex Bohemia Pragæ 23. Mai¡ 1611. Romanorum lmperator Fran
cofurti ad Mænum 24. junii 1612. celebravit quidem nuptias cum Anna Au
flriam filia Ferdinand¡ Archiducis & Annæ Marie Ducis M'antuae, viennæ 4.
Decembr. 1611. Sed tamen deceffit fine l. is, lbidem no. Marti¡ 1619. .
FBRDlNANDUS ll. Romanorum perator, & Hungariªe rex: Ca—
roli Archiducis Auftriæ , Sryriæ Ducis , & Mariæ filiæ Alberti Bavariae Du
cis filius, Ferdinªnd¡ l. Imperatoris nepos , nafcitur Sræcii g. julii 1578. a
Matthia Imperatore adoptatur, &e eo adhuc vivente coronatur rex Bohe
miae. Pragæ 29. junii ¡617. rex Hungariªn, Poſonii Ljuli ¡(-18. demum
etiam Romanorum lmperator, Francoſ. 9. Septembr. 1619. moritur Vienna:
15. Februari¡ !637.
uxores ei duæ ſuerunt, prima; Maria Amzap Guilielmi V. Ducis Ba
variæ Se Renata Lotharingicæ filia : Secundª Eleonora Vincentii Ducis Man
tuae filia , ex qua nihil iiberorum tulit, ex prima autem ſex liberi fuere fufce
pt¡ I. Chrﬅina infans mortua. ll. joannes carolus , qui ante pubertarem obiit.
Ill. Erdinandus Eme/¡us, deinde lmperator. IV. Mªria Anna , Uxor Maxi
\.'zj
q
o-,- miliani Ducis Bavaria V. Ce‘dlia Renata , uxor Uladislai lV. Regis Polo—
niæ. VL Leop--ldus Wilhelmus Epiſcopus Argentoratenfis, Paſſavienfis, Hal
berﬅadienſis , dr O'omucenfis, Magiﬅer ordinis equitum Teutonicorum.
FBRDlNANDUS lll. lmperator &r l-lungariæ rex, Ferdinand¡ Il. filius,
natus Gucci¡ 13.]u1n' 1603, vivo adhuc patre coronatur rex l-lungariæ Po
I2 ſonii
cs XVÏI. GENBALOGlA.
ſonii 8. Decembr. 1625. Rex Bohemia: Pragae 25. Novembrís \627. à rex
Romanorum Ratisbonae 30. Decembris 1636. moritur e. Aprilis 1657.
Uxores habuit tres, prima ſuit: ¿Maria Anna , Philippi lll. Hiſpa
niæ Regis , & Mariæ Murgarethæ Auflriacæ filia. Ex hac defcenderunt I.
Fe’rdinandus dein 1V. rex. II. !Maria Arma , uxor Philippi 1v. Regis Hiſpaníz.
Ill. Philippus & IV. filatimilianus , in infamia mortui. v. Leopoldus dein Ma
gnus, Imperator. VI. [Maria, paulo poﬅ baptifmum demortuzL Secunda uxor,
\Haría Leopoldina, Leopoldi V. Archidusís Auftriæ & comitis Tyrolix ex
Claudia Medicea filia. Ex hac ſuſcepit I. Ferdinandum Cªn-Ohm¡ , ftatim poﬅ
partum mortuum & II. carolum chèphum , qui Epiſcopus Paffavienfis a Olo
mucenfis , nec non Magiﬅer generalis Teutonici ordinis factus, poﬅea præma
iture obiit Tertia Uxor : Eleonora , caroli Il. Ducis Mantuæ o Mariæ Man
tuanæ filia, ex qua ſuerunt I. 'Thenﬅa Maria , quæ infans obüt. ll. Eleo
nora María, primum uxor Michaelis Regis Poloniæ , dein Caro'i IV. Ducis
Lotharingiae. lll. Maria Arma JO/èpha, uxor joannis wilhelmi Electorís Pa
latinæ 1v. F-crdinundus AIM/¡us , infans moritur.
FERDINANDUS IV. Hungariae rex, Ferdinandi Ill. filius, nafcitur
Viennse 8. Septembr. 163 3. coronatur Rex Bohemia, Pragæ S- Aug. 16.1.6.
Rex Hungarian , Poſoníí 16. junii x647. Romanorum rex Ratisbonz 8.111
nii 1653. moritur ante Patrem , viennæ 9. Juïii ¡654.
LEOPOLDUS I. imperator & Hungariae rex , natus viennæ 9.]unii
\1640. coronatur rex Hungaríae Pofonii 27.Junii 1655. rex Bohemiae , Pra
gæ 14. Septembr. 1656. Romanorum Imperator, Francoſurti I. Augufti
1658. obiit viennæ 5. Mai¡ 1705.
Uxores habuit tres: Prima fuit illargaretlza Thereſia, Philippi lV. Re
gis l-lifpaniæ & Maria Annæ Aullriacæ ſilia, ex hac nati ſunt: L Fer/lina‘zdus
liimrrsliuso qui infans obiit, ll. Maria Antonia, deſponſata Maximiliano
Emanuel¡ Eïectori Bavariae. lll. joannes eodem die natus dz denatus, IV.
¿Maria _Inſcpha , infans mortua. Secunda vxor , Claulia Felicitas , Ferdinan
di caroli Archiducis Auﬅri'ae, comitis Tyro'iae , & Anna:- Mediceæ filia. Haec
orbi dedit duas filiolas l. Ammm imi-iam & ll. Mariam jﬅpham , quæ ambæ
intra annum obierunt. Tertia Auguﬅiffima conjux fuit, Eleonora Magdalena
Therzﬅa, Philippi WilhelmiElectoris Palªtino Neoburgjci, o Eliſabetha: Ama
iæ Landgraviæ Haffo-Darmﬅadienfis filêa. Ex hac fuere geniti L J»ſí-phus
lgnatiuso deinde lmperator. Il. Fllwla , ante impolitum nomen paulo poft
baptifmum mortua, Ill. Mria‘Elgſicbetha nuper deſuncta Belgii Auﬅriaci Gu
ber
REGUM HUNGARIE. 69
bernatrix. IV. Leopoldus fi/èphus in infantia mortuus. v. Maria Azma de~
ſponſata ioanni v. Reg¡ Luiitaniæ. VI. Maria There/ía. Vll. carolus Fraud
ſcus ultimus Auguﬅiffimus lmperator. VIH. Maria chèpha. 1X. Maria Migla
lem x. [Haría Margaretha. Ñ
JOSEPHUS I. Imperator cr rex flungariæ , natus Vienna 26. juli¡
1678. coronatur rex l-lungariæ Pofonii 9. Decembr. 1687. rex Romanorum
Auguliæ Vindelicor. 26 _Ianuarii 1690. moritur viennæ 17. April. 1711.
Uxorem reliquit , [Vilhelminam Amaliam , joannis Frideric¡ . Ducis
Hannoveran¡ & Benedictae l-lenriettæ Palatine filiam. Ex hac liberos tres.
l. [Miriam Jcﬅpham deſponſatam Friderico Auguﬅo Poloniæ Reg¡ , Sixoniæ
Electori. Il. Lenpoldum ,lcjèphum in infantia mortuum. lll. Marian¡ Amaliam ,
deſpouſªtam carolo Alberto Elector¡ Bavaria!.
CAROLUS VI. Imperator lll. hujus nominis, rex Hungariae, natus
Vienna l. Octobr. 1685. declaratur rex Hiſpaniae II. Septembr. 1703.
electus Romanorum Imperator, Francofurti 12. Octobris, coronatus ibidem
22. Decembris 1711. rex Hungari‘ae coronatur Pofonii 22. Mªi¡ 1712. Rex
Bohemia? Pragæ 5. Septembris 1723. moritur viennæ 20. Octobris ¡740.
Auguﬅiffima Conjux Eli/fibetha Chriſlina , Ludovic¡ Rudolph¡ Ducis
Brunſvico-Guelpherbyt in Blanckenburg, dt chriflinæ Aloyliæ Principis ab
Oettingen lilia , orbi dedit L meoldum Archiducem, poﬅ aliquot menfes an- .
no \716. demortuum. ll. filii-iam There/¡am, Reginam g‘oriofiſſimam. Ill.
Mariam Anvum, deſponſatam Sereniffimo carolo Duci Lotharingia, Auﬅria
c¡ Belgii Gubernatricem; moritur Bruxellis 1744. 16. Dec. IV. Mari/2m
Amaliam mature ad fuperos translatam
Poﬅeaquam igitur in carolo VI. Auguﬅo , mafcula l-hbspurgico-Au
ﬅriacae Domus ﬅirps deſecit, in Regna & univerfas Provincias Auﬅriacas, he
reditario jure fucceflit
MAMA THERESIA Auﬅriaca, Auguﬅiffima Carol¡ Vl. Filia primo
genita, Hungariae , lSyliemiæques I. hujus nominis gloriofiffima dr clementif
\ima Reginl, Pia, Felix, Pæcundas nam viennæ Auﬅria: [3. Mzii 1717.
deſponſata Sereníſſimo Francg'fl'a Stephanoa Lotharingice, e [Magno ¡{:truric
Dari, 31. januar. 1736. celebravit nuptias viennæ 12. Februarii anni ejus
dem. Translam per actum folemnem 21. Novembris 1740. in Sereniflimum
Coniugem , omnium Regnorum &z hereditariarum Provinciarum Auiiriæ Con
Reg ntia, coronatur ¡n Rzginam Hungaria: , Poſonii 25. junii , ¡741. ln
Regem porro Bohemiª, Pragæ 12. Mai¡ ¡743.
I3 Li
7o XVII. GENEAL. REG.HUNG.
Liberos, quos Auguﬅiſiima mater hucusque feliciter dedit, ſunt: I.
Mm'a Eliſabetha, intra quadriennium mortua. ll. Maria Anna Archiduciſſa.
Ill. Mm'a Carolinainſans mortua. lV. JOSEPHUS BENEDlCTVS, SE
RENISSIMUS ARCHIDUX, natus Viennae 13. Marti¡ 1741. V. Curalus
Joſephus, Archidux Auﬅriae, nªtus l. Febr. 1745. Quam Celfiffimªm Sobo
lem , ut Deus ter optimus maximus , cum Auguﬅxffima Regina matre , & Se
reniffimo Magno Duce Genitore, Ecclefim, Patrias, Reípublicae, diu fervet
incolumem, ªrdentiffimis inclyti Hungariw Regni votis, mecum
precarur múvetſus orbis Auflnacus.
EINIS.
MEM?
:EL
. ºl:- :ªoº
› *a
’Seª’ (Y v
XVIII.
1
- ªgb EW?.- ‘ZZ-’ª 7
..zª . º__;:, jp . ~' ~ ªªª"? i
~ o º ?fé—“á .Ó.- º º º º
ª XVIIL
GEORGII A REICHERSDORFF,
TRANSILVANI.
CHOROGRAPÑHIA
TRANSILVANIJE,
RECOGNITA ET EMENDATA.
D E D I C A TIO.
SERENISSIMO AC POTENTlSSIMO
PRINClPl ET DOMINO,
DOMINO FERDINANDO,
DEI GRATlA, ROMANORUM. HUNGARIE,
ET BOHEMUE REG!, dic
DOMINO suo CLEMENTISSIMO.
.. _ uoniam video, plerosque in hac effe ſententia, ut nulla re magis deme

i - reri putent Principum animos, quam auro, gemmis, GI id genus mu
neñbus, quibus Regio fafligio magnam fieri accefflonem arbitrantur:
ego vero longe fatius effe duxi, perpendere, qua fide , quo cando
re , qua denique in officiis obeundis alaCritate, quisque fibi eum demereri flu
duerit. Nam cum in ampliffimª fortuna fint conﬅitut¡ , quid eﬅ, quod ad fe
licitatem illorum hujusmodi formnarum illecebris amplius accedere queat ? Qui
vero hoc agit , ut illis immortalem gloriam ªdportet, is merito ceteris præ
ferendus mihi videtur : quod non alia re facilius fieri poſſe arbitror , quam fi
quis
'72 " DEDICATiO.
quis nomen illorum ſcriptis ſuis provehat , ac poﬅeritatis memoria tradat. Cui
enim teﬅatum foret, tot Heroas. Caeſares, Reges, ªtque lmperªtores . ante
noﬅram memºriam vixiſſe, nifi Clarífflmorum juxta ac doctjffimorum virorum
literis fuiflènt celebrati: cujus rei , vox illa Alexandri Magni, magno Prin
cipe digna, teﬅis eﬅ. Qui cum ad Achjllis tumulum perveniffet , eum vel
hoc nomine felnciffimum appe‘lavit, quod rantum prªeconem laudum ſuarum
habere meruiffet. Atque id Principibus largiri poteﬅ ab his ſolum , qui feli
cíoribUS ingeniis, majorique eruditione prmdici ſunt. Cercrum, cum utraque
via mihi ſit przecluſa , Cc nec opibus polleam , nec mihi quippiam eruditionis
vendicare audealh* ſupereﬅ, quod in facrorum ritibus obſervare ſoïent, qui
tauro ve] thure ſacrificare nequeunt, fªrre tamen & mola ſalſa litant. Magni
quoque Príncipes, nonnunquam plebeis rebus delectantur. ld quod Divum
Maximilianum Cazſarem, ªvum h'lajeﬅatis tuaa, ex vemtione ad caſulas ru
ﬅicanas dívextentem, ſXpe factitaffe dicunt: nimirum rem , non militar-e, ſed
animi promtitudíne metitum. Proinde, Rex Sereniffime, quum nuper M01
daviae deſcriptionem in lucem edidíffem , commodum venir in mentem , Tran
filvaniae quo'que provincias general-;ªm conflitutionem, firumque locorum, &
arroenitatem terme illíus comprehendere, quo magis horum commentariorum
lectione, quísque peregrinantium , ad ſaciliorem ifiíus provinciae cognitionem
pervenire queat. Viſum itaque eﬅ-, hoc opuſculum Serenífflmz Majeﬅatí tuze
in primis dedicare, cum plopterca, quod Trmxfilvanica legado mea, magnis
diſcrimiñíbus &z periculis exluuﬅa, eadem proſectíone Moldavíenſi ſuerar con—
juncta, cujus quídem terme deſcriptionem , Majeﬅati tuae-jam pridem nuncu
pav¡ ; turn propter fingularem Celſitudim's tuae erga me clementiam; tum pm
cipue, ut alíquo ſaltem argumento, fidelia ſervitia men,… ea legatione Mujeﬅatís
Tux er‘ﬅita , anímí deniquémei promtitudinem , ad ejusdem Muieﬅatis Tuze gra
tiam merendam , cumularius meis fiudiis declararem , ſupphcans humillime,
neSacra Maieﬅas Tua , fidelis ſervitoris ſui Officia aſpernetur. Quam Deus Opti
mus Maximus,pm ſeliciffima univerſorum Regnorum ſuorum gubernatíone, ac
Chriﬅianae Reip‘ublicae conſervatione, fauﬅxffime conſervet ad multa ſecula.
SACRZE REGIÍE MAJESTATIS TUJE,

FIDELIS ,ET HUMILLIMUS SERVXTOR ,
GEORGIUS REYCHERSDORFFER ,
SECRETARlUS lNDlGNUs.
RE
D EDICATIO. 73
;A
- \ªª TÍ, RÍ’ ÑÉ'DÑCÃ'ÏÑSLFÏÑMMEzêàffiWfflªM-ffl
(c² ªñ,, ,PLª FR,\
e
‘\5 o’f
‘R9, en(l F) áªáwáNákflRáRfflMffikflÏ
¿ª?
REVERENDISSIMO ET AMPLI_SSIMO
P R IE S U L I
ET
DÓMINO, DOMINO
NICÍÍDLAO (Í) LAH (Í) 9
EPiSCOPO AGRIENSÏ, SACRATÏSS]M}E ROMANORUM , HUN
CARM-1. BOHEMUEQUE. &o REGUE MAJESTATIS CANCELLA
R10 PRIECIPUO LONCEQUE DIGNISSlMO ,
DOMINO ET PATRONO COLENDISSILIO,
GEORGIUS A REYCHERSDORFF
TRANSILVANUS
EJUSDEM MAJESTATIS SUZE SECRETARIUS,
FELIClTATEM PRECATUR OMNEM.
"Cª
ffc- x*WN"\ .N
'h ê
"3'. Cum non fim neſcius , Przeſul ampliflïme , D. T. R. totíus regni Tranfil
u
Ñ 'n
*Q\ íI ,3“sz fieum & ambtum non ſemel peragrafſe , omniumque loco
A
i
Q'— ‘\4“**:ª …m non mediocrem habere cognitíonem; cum porifflmum T. R. D.
I \íD ª \ ‘N
in ea. provincia nata, GI a teneris annis educata fit: non indignum
ſore putavi, fi hoc opus, quod regia Majeﬅati, Domino noﬅro
clementiffimo dedicare conﬅitui, T. R, D. In primis offeram, quo vel T. R. D.
de eo judIcium facere, vel fi qui errores ncſtra ::egïjgemia incidIſient, pro rara ,
qua pracdita ºﬅ, eruditione dz peritia, magis pohtam ac ¡Iluﬅriorcm reddere
pºner. Quamobrem magnopere mxhi ſuſcipiendi vxdemur 6x oblervandi , qui
perluﬅrata cognitaque tota ¡Íhus mundi machma GI compage; in brewffimo
Quaſl chartz ſPatio z tºt regnª, “Pºnes, gentes, nª“ºªº’ vªriª” diverſaque
Scrqªt.Rtr.Hung. P..L[L K Pº'
74 DED1CATIO.
populorum ínﬅítuta ac mores , quafi vivís lineis coloribusque delinearuntí
majore tamen Ill¡ videntur laude eſTe dígni , qui rudem hanc materiam , co
pioſiore deinde flylo illuſtrarunt. Nam licet illi, univerſum totius mundi am
bitum , ſuis quaſi cancelïis circumlcripferint , omnibus coel¡ regionibus , ſuas
nationes, ſuaque ſubjecerint domícxlia: nihïlom’l'nus tªmen multum illís , aut
praeſenri cognitione experientiaque contentis, aut alía tanquam exilia aſper
nantibus , ad particularium locorum fitus moresque deſcnbendos, deſuit.
Quod etiam inde apparet, multa Eratoﬅheni , Scraboni , Veſputio, atque
adeo pſii Ptolomaeo incognita ſuerunt, quee noﬅra memoria e tenebris in lu
cem prodeunt. Itajſane etiam de Moldavia‘ dic¡ poreﬅ , qua: hactcnus non
aliter , quam ſolo nomina cognita fuit: & fortaffe , fi ejus regxoms Qrum ma
jores noﬅri literis mandaffent, magna certe Chriﬅianorum Principum utilitate
factum id ſuiſſer; nec tam facile, impurlffimis relxgionis noſtrz hoﬅibus, nu
per in prxdam ceffiſſet. Quamobrem , cum ſUperioribus annis, juffu poten
uffimi \ereniffimique Romanorum &C. Regis , ſane duriffimam legadonem ad
Moldavia: Dynaﬅam, quem ipſi Wªywodam appellant , obirem: capta oc
cafione ex diligenti iﬅíus provincias , dum Principem illum affectabamur ,
perluﬅracione , arbitratus ſum non incommodum noﬅróe zetati , atque
adeo Reverendiffimz D. T. futurum, fi omnem tractum, omniumque re
’rum uberem affluentiam , quam breviíſime , & veluti in tabella exhlberem.
Hoc autem de me citra invidjam ingenue fateri poſſum, nihil &que ac varita
tem, qua: hiﬅoriae, quam ab inſpectione dictam volunt, caput ac fundamen
tum eﬅ, ſpectaffe: genus ipſum dicendi, ac eloquentim nitorem , quo licet
res magis ſplendeſcant , quoque nonnulli interdum magís , quam ipſa rerum
cognitione delectantur, non magnopere curaffe. Deber vero hoc maxime uc
ﬅrum laborem commendare , quod omnium earum rerum, quas memoria:
prodímus, ipfimet ſpectatores, non tam interſuimus , quam nomine Sereniffi
mi Domini Principis noﬅri, interdum prafuerimus? quid enim ad omnem po
fleritatis memoriam illuſtrius ? quam res ª ſe perſpectas cognitasque , fi non
admodum magnifica dicendi ratione, ſaltem mediocri ſiylo perſcríbere. Quo
etiam nomine veteres , maxime eos biﬅoricos laude & cognitione dignos eſi'e
cenſuçrunt , qui earum rerum , quas ſcripſemnt , ipfimet inſpectores, ſeu
ocuïati teﬅes fuiſſent. Ex quorum numero quanti fiat Thucidides , Poly
biusque, Tua Reverendíffima Dignítas, quae tam Graecorum, quam Latino
rum monumenta plurima percurriſïe , diverſasque regiones &x provincias per
luﬅraffe fertur , hand .ignorat. Nulla ¡gitur laudis ſpe, quam ªffectare in
' tam
nsnlcnrtm 75
tam parvo opuſculo, ineptum , ez plus quam infantile fºi-et, ªdductus; fed
folo utilitatis publicæ ﬅudio, quam in minima etiam re velle promovere, viri
boni eft officium _: hoc fane conſilio fretus , ex quali animofior fªctus , hanc
qualemcunque defcriptionem in publicum edere conﬅitui , arbitrªtus , in eo
cuivis peregrinanti , ſi modo a vera iﬅius terræ defcriptione prorfus non
aberrarim, haud inutile præfliturum officium. ltaque Reverendiſiima D.
T. hunc meum laborem æquo judicio mctiri , meque, ut folet , priﬅino
amore & favore complecti non ceflet. Quem Deus Optimus Maximus, ad
annos Neſtoreos, feliciſiime confervet. Vienna: Pannoniæ , die ultima Apri
lis,AnnoMDL.
*UK- ’Wªªgg
t. et
sa ªªª
,WIN-¿W
K ª ELE
76 XVlIL CHOROGRAPHIA.
GF‘ ªl.? "$3
ELEGIA
AD LECTOREM
GEORGII REYCHERSDORFFERI
CHOROGRAPHLJE.
tacus eternum peperit fibi nomen Ulyffes,

Amex nulln tempºre fuma cadet:
Illius hoc pxeras, hoc ¡llius arma merentur,
Quodzue hominum *varios ‘Uldit acerque lares.
IVOS quozue. /i quid haben!: peregrina pericula laudisj,
Vidzmus externis plun’ma regna lºuis.
At ne multa diu narrando 'tempora per-lam,
Officii refcram manera pauca mer'.
Regia, legati pnflnfkus manera, juflïz,
Bis per maldavie barbara regna tuli;
Parque Getas vcxi patria mbndam Dacosque ,
Qui modo de filme nomine nomen haberle;
htimaque Em' luflravi littora ponti,
Unde *vehit roll-0 Phºebus ab axe diam.
Denique quas terms .² qua: externa pericula nan-em.?
Haudfizcile efl tanga cummeminifle via:
M tamen exbazjii pereant fine fruge labores,
Aggrçffus tante ſm’bm molis onus.
Online fitb bre-uz‘bus per/iringms fingula vn'bis,
M minuam multa garrulitate fije-m,
Chuffa oculis pre/¿ns, prxfins cunfka auribus haujï,
, Efl aliguizi, certam rebus ineſ: fidem.
Catera que reﬅant, calamnque intacta reliqui,
Accedent olim prﬅerítatis ope;
Interea nnſlrijümmam dem-pe libelli ,
Et carptim quidquid prºficffiluta dom.
DE
TRANSILVANXB
::r-L -mtffi
‘—
D E ‘S C R I P T IO
TRANSILVANIE.
/Z procul E00 contermina terrª 'IibL-Z‘D.
Olim quam celebres incoluere \Get-e,
Acqua pharetrati Scythicis de finibus Hunni,
Nec uan Saxºnico -Ttutone culta ſhit.
Huicutfimt ſeptem flrgmtes meníbus urbes,
Si: quoque ſépteni nºmina mmtis haha.
Nec non afilvís nmn ſòm’ta racepit,
Fam quod Heminium «trans namas acta jam.
Ver/¡Is Hyptrbareum, durique Lymonis axem ,
Barbara Sat-IMHE¡ rejizicit ama fªll',
Atque aliquot Iºwa ſinubus pratum’t ad axem,
Qua viga‘ Herciniis terra Bohema jugis:
Sub medium converjïz diam, flat protinus ªlzis
flIafia film/is undique CínEZa comia.
Perpetuº han: olim Trajanus [Eder: gmtem
Compulit Aqſom‘ nomina _fl-rr: Ducis.
Paruit ¡mena Lacio ficbjeña Monarch",
Et data conflunti fwdcra pan tulit:
Dªm Sg'thica /ïaperata manu, miſcrabzle dicta,
Conridit , ò' Gracum farra confia jugum:
K 3
XVlIl. CHOROGRAPHXA
Annua 'quflalico fiabjeêïa tribute¡ Tyrmo
Pendir, En' eſ! armis vix bene tutaſuis.
Cibïnío primum celebris, cui protinus hem
Undique montanis cinfla Coronª jugis r
Quam valid@ circum tunes Ó' manía cingunt,
quque ſuis nimium flota ſuperbit aquís.
‘Him' auri , -uinique fer-ax Biﬅricia ſurgit,
Haas fitlvo flylendms tez/[Dita terra rulóet.
Max collis Segsburga tegens decliviaſcandít :
EL madet irriguis terra propinçua vadis.
Sum alice Megyes Zabeſus, fbrtisque Coloswár,
Quarum quaque ſua fertilitate placer.
Cetera quid memorem? Nec cm'm memorar: retº/Em
Ha: tibi , ni melius pro/Z¡ jòlm darte.
-
{Y} P
CHO
Ï
TRANSILVANIE. 79
EF‘ ºs.? -ªs
CHORÓGRAPHIA
TRANSILVANIE.
Tranfilvanía, quondam bellipotens regio, Divorum olim lmperatorum R0

manorum provincia inclyta, Dacia appellata, plaga oriental¡ expofira,
& Marte multi nominis ſuit temporibus Nerva Trajani, quam Deccbalus
rex, tam ªrmis, quam pecunia, bell¡ nervo, pertinacifflme ſub imperio re
tinuit. Trajmus
.qctuam Entropius
ultra¡¡bro VIII. in
Danubmm Aurelii
flªma: vita: Provinciam,
, mtermiſir, appellawtque inquit , Dªciam
cam Daciam, que,
nunc duas ¿wi/it Alwﬅas, &º c/t in dextra , Danubio in mare flunm' , cum amm
file-nt in [cenª, Decebalus itaque , ejusdem rcgïonis Rex ſeu Monarcha, cum
Ulpio Trajano Romano Czeſare conflixit, ingenti hoﬅis edita clade. Traja
nus autem veﬅ¡ propria: non peperciſſe fertur , quam in partes conſciffam,
ſu¡s,partitus eﬅ miliribus De'mde jugum ex jugo captans ad Dacorum regiam
evafir; perculſus Decebalus, ad Trajanum deductus. HIS conſectis , Tra
jaDUS in ltaliam rediens, Romam ing--eſſus, & triumphans de Dacia, Dacicus
appellari cmpit. lnterea amen denuntiatur, Decebalum, pmter conven
ciones 61 ſoedcra, quee cum Trajano interceſſerant, multa ad rebellionem pa
rare, caﬅellaque GI arce: dirutas reﬅaurare: ob hoc hoﬅis a ſenªtu judica.
tus eﬅ, bellumque Trajanus ſuſcepit. Plinius de Dacomm expulfione memi
nit, lzbro IV. rapm XII. Quake cum Decebalus, viribus ſuis non ſªtis fide
ret, do‘is 6! ſraudibus agere enitens , in Maeſiam delectos mittit proſugos ,
qui dlffimulata fide, Trajanum per occultªs infidias tollerent, aut confode
rent; deprehenfi; u'timo ſupplicio affecti font. Hínc mihtes Roman¡ , in
hujus rei geﬅ-¿e memoriam, tale Epigramma edidere in Pannonia:
UBl ERAS RAMNUSIA, UBI ERAS, QUANTUM ABFUIT,
NE ROMA LUGERET, SED VlVlT TRAJANUS.
Sub hac expeditíone, Trajanus pontem in Iflro lapideum conflru—
xít, quo ¡Iberius &’expeditíus hoﬅes aggredi poſſet, opus ſªne mirandum &
memoria dIgnum. Huic viginti ﬅabant ex quadrato lapide pylªe , quarum
altitudo centum & quinquaginta, preter fundamenta; latitudo vero ſexagin
ta
80 XVII. CHOROGRAPHIA
ta pedºs , contínebat: diﬅabmt autem inter ſe cenkum octuag'mta pafflbus,
fornicibus vero conjungebantur. Eíus poncis inſcriptio talis erat:
PROVIDENTIA AUGUST( UXOR PONTlFlClS… VIRTUS
ROMANA, QUID NON DOMET? SUB jUGUM ECCE RAPlTUR
ET DANUBlUS.
Ceterum AdrianUS lmperator,Trajani ſucceſſor, veritus ne pulſo Romano
prefidio, aut oppreffis legionibus, ſeraª & indomitae gentes, facto aditu, ea
locainvaderent, quee cis Danubium ſunt, ﬅructuras & ſornices , que ſu
per aquam eminebant, demoliri juffit. At Decebalus , capta ut diximus re
gia, cum omnis regio in poteﬅatem Roman¡ Imperii veniffet , usque ad capri
vjtatem periclitatus, necem fibi conſcivit; cujus caput tandem Romam dela
tum fuit. Sicque Daciª juris Roman¡ facta eﬅ, quam mox Trajanus in pro
vinciam redegit: cujus rei argumento, milites Romani, hos verſiculosz per
petuo monumento celebres, decantabant. '
NONNE TlB( Dle DECEBALE? FUNESTUM EST HER
CULEM LACESSERE. NON RECTE FACIS, TUA IPSE QUOD
jACES MANU: ſed TE UTCUNQUE CIESAR VlClT, TULlT TIBL
SEMPER AUGUR AUGUSTALlS.
Quare Trajanus, Dacia ſubacta, Regiam ermis Civitatem , que
nunc Alba Julia appellatur, ingreffus, quzefitis Decebali theſaurís, ſub Sar
getiae amne reconditis, cujusdam Biculi, Roman¡ captivi indicio, reperti funk.
Unde tandem Trajanus , in fignum memorias illius, hoc ﬅatuerat Epigramma:
JOV( lNVENTORl, DlTl PATRl, TERRA?. MATRIÑ DE
TECTIS DACUE THESAURlS , CESAR NERVA TRAJANUS
AUG. SAC. P
Monumentum UIpii Nervae Trajani in Colonia Zarmis, non multi:
ante annis, ex term*: viſceribus erutum , memoria dignum :
jOVI STATORI, HERCULÏ VICTORl, M. ULP. NERVA
TRAIANUS CESAR, VlCTO_ DECEBALO, DOMLTA DAClA.
VOTUM SOLVÏT. ASPICE ROMULE PATER. GAUDETE QUI
RLTES. VESTRA EST GLORlA ISTA.
Hinc ingen-S Trajani animus deprehenditm' , qui multa pri-:ter hee
prmfara GI egregia facinora geffit; quemadmodum Dion: ille Cretenfis, in Tra
íani vita, plurima memoratu digna, non ineleganti deſcriótjone complexus eﬅ.
Huic region¡ Tranfilvaniae, a ſeptentrionali plaga, Moldavica provin
cia, qua Poloniae regno, atque Ruſiïae inferiori, & Ciculiz metis, eﬅ conti
guªz
TRANSHNANIE. 8I
gus, adhaemt: ex altero vero latere ad orientem , Valachia jacet, que alío
nomine Transalpina dicitur, non multo terrarum ſpatio ab alpibuS, infigni alci
tudme intercedentibus , ſejuncta.
Ut autem pauüſper ad lucidiorem iﬅius Trªnfilvania provinciª cognitio
nem ,per Chorographicam deſcriptionem , progrediamur: eadem provincia in tres
dívidKur naciºnes, ſuis inter fe ritibus, moribus, confuemdinibus, & legibus
aliquanculum diffidentes, ipſamque regionem diﬅinctis ten-amm locis incolen
tes; utpote Saxºnes, Ciculos, & Hungarºs. Inter quos ipfi quoque Valachi,
ejusdem provinciª? incolze, in quibusdam deſertis poffeffionibus & villis, refi
dent; genus hominum duriffimum, nec niſi armentis &z pecoribus, plerumque
etiam ſurtivo pecorum & equorum abigeatu, ſe alentes. Hi more ſuo, piloſis
{eu hirſutis ex lana caprina contextis, ſuaque manu elaborªcis , amiciuntur
veſhbus, nullis penitus legibus humanis obſequentes.
—_
DE DIFFERENTIA ATQUE RITU ET MORIBUS

TRIUM NATIONUM P REDICTARUM.
n primis Saxonicus iſte populus, in eurú locum e Germania, ut ajunt,dedu

ctus, agricultura? ﬅudbſus, & ruflicze rei addictiffimus, qui natura ſua lin
gua ucirur Saxonica. Sermo autem Saxonicus, ad communem German¡
cam Colonienfium linguam , multo propius accedjt, quam :id alias linguas , &
a Suevo atque Helvetio non ita facile intelïigitur, quam plerzeque ſeptentriona.
. . . . . . . ſ
lºs m Germama. Tranfilvam Ignur, ficut ceterz omnes nanones Germamcae , ha bent
peculiarem linªuae dialectum: & ut hoc addam , quod aliis nationibus, tam
morum facilitate , quam pietate & religione, long: praﬅat.
ClCULlA, Dacia angulus, Moldavia: region¡ contiguus. Eju; teme
populi dicuntur 'CIL-uh', Scytharum ut ajunt genus, ª quo originem traxere;
fuis vivunt legbus & moribus, ſuaque officía forte diflribuunt. Nemo apud
¡llos ignobihs eſTe cenſetur, etiam fi manu atªn-um tractet, aut caprino gregi
prmfit: durum enim à aſperum genus hominum, quaſi bello nªtum, qui mo
ribus, ſermone, & vefliru, non multum ab Hungaris diſcrepare vitlentur. Hi
ſunc Hunnorum antiquiſfimi, quos Srylhulos appcllare mamut quidam, quod e
Scythis originem ttahant: nec enim alnud ſenfiſie videcur i'le, qui dim::
Atque pharemm‘ Scythictſiv dc finibus mei,
Q
-
Script. Rª‘. Hung. P. III. L Cícul¡
‘
82 XVIIl. CHOROGRAPHIL
Cicul¡ autem in ſeptem ſunt divíſi regiones, quas ipſi ſcdes vocant,
quarum nomina ſunt:Se;/i, Ori>ai,Kysdi, Czi1k,GyI-gi0, Marcus Zeek, Ara-Was
Zezk, Hungarico ſermone appcllatas, ceteris Ciculorum oppidís erſiautiox-es.
De quorum ritibus 6: couſuetudjnibus, in pmcedenu'bus annotatiouíbus plura
ſcripſimus.
Gziik oppidum, in ſeptentrionali latere, a Kysdi ad laevam, atque in
ipſis Carpathi radicibus fitum; huic contigua eﬅ Gyrgio ab occaſu , in ejusdem
Carpathi montis radzcibus, terra montoſa Gr ªſpera, in ultimo Tranfilvaniz la
tere ſeptentrionalí. Sed¡ autem Gyrgio contigua eﬅ Mrcus Zeek, ªd meri
diem, in viſceribus Traufilvauiz provínciae, ad decurſum Marfi fluvii exiﬅens ; cujus
metropolis eﬅ Zn‘leelwáfflzrhely, Saxonibus Mumarck, oppidum amph’ſſimum ,
ubifrequens Ciculorum conventus habetur.
HUNGAR¡ & Nobiles ejusdem regionis, paſfim intermixti Saxonibus,
cum Ciculis propemodum, tam ſermone, quam veﬅitu 6: armis, conveniunò:
in rebus vero bellicis, ceteris nationibus, non uno nomine antepouendos
ªrbitror.
que tres naciones, coníunctís viribus Cr copiis, ad bellicam expedicio
nem inﬅituendam , juxta communem ſupputationem, ad nonaginta & amplius
millja armatorum ſuppeditant. Etenim non obſcurum eﬅ, quam ingentia, ª
totjam ſaeculis, here regio, ex affiduis hoﬅium incurſibus, pertulerít pericula:
tamen, nullo non -tempore, hoﬅes non fine íngenti clade, victi & inde repulſi
fuere.
VALACHI etiarn hanc terram, ſed ſparſim, fine certa fede, incolunt.
Teutones vero ſeu Saxones, munitjffimas paffim & urbes &r arces habent; qui
rebus omnibus, ceteris nationibus facile preﬅaut. Terra quidem natura ſua,
auri, argenti, vini , frumenti, pªſcuorum, pecorum , ſontium, fluminum,
breviter rerum omnium , que ad vita-2 uſum cultumque pertineut , ditiffima eﬅ;
ut non temere a majoribus, RegniHungaria thefímrus Tranfilvünia fit appellara.
Valachia autem provincia, quae ::lío nomine Transalpz‘na dícilur, infe
rioribus Tranfilvaníae confinibus propius accedit, & Danubjum (ec-uta, in
Pontum usque protenditur, indeque in Septentrionem vergens, ROA'LZI‘ZUS',
quos hodie Ruthenos vocant, attüugit. De qua provincia, in Moldav'we com
mentario plura.
Hujus nationis genus ex Italis profectum effe, lingua arguit; nomen
ex Sarmatis, quibus alicubi etiam contermini ſunt, adepti VIdentur: ipſamque,
quam inhabitant , provinciªm , Eacciam , a Flacco quodam Romano cive,
quo
TRANSlLVANlB. 33
quo ducc eo fit deducta colonia, ad tuendas Moeſias contra Daeos, quos Ro
manis nunquam fidos ſuifle Tacitus autor eſt; verum , ut fit, longa temporum
ſerie, que nihil non vitiat , pro Flacria Valachiam, proque Flarczs Valurhos
dic¡ coeptos. Et citant hi de Flacco Naſonis verficulos, ex Epi/loli.? Pontm's
redªctos, Libro IV.
Prafiiit his Creecine locís modo Flaccus, ò' illª

Ripa ferax Iflri flb dure ruta fiu‘t;
Hit* tenuit Met/às gentes in para fideli,
Mc arcu fiſòs, terna't arg/Z Getas.
Porro Marſh: olim ſuiffe, qui nunc Valarhi ſunt, receptius ell hodie,
quam quis negare audeat, in tªnta pmſertím autorum, qui ſcctandi erant,
diverfitate: inter quos quidem primus Ptolomaus , Coſmographorum antiſtes &
plane alpha, quod ajunt, nihil Moeſis concedít ea qua Valachi ſedent parte,
fiqmdem is a Carpatho monte ineipiens, quicquid ten-ae ab Occaſu , Tibiſco
amne, a meridie , Danubio, a Septentrione , Sarmatica Europa: clauditur,
Dacia: nomine apprehendit: _Íuxra quam deſcriptionem, Tranſilvanos, Cicu
los, Valachos , quosque Moldavienſes voeant, & Hungarorum bonam partem,
qui Poloniam verſus, planam colunt terram , Dªcos appellans. Ceterum
Maeſias eſTe duas , quas ſuperioris & inſerioris appellatíone ſecemít, in alre
mm Danubii partem transfert , que eﬅ verſus Daciam: & ſuperíorem quidem
ex_inſeriori deducit Pannonia, a Savo amne Danubio confiuente; inferiorem
autem jufla parte ultra Danubium extendjt in Scythiam, Ptolomzeus quoque in
cam ſententiam aiibi aecedit. Dion Grtmfis Gr'ºecus autor, in Divi Trajani vita autor
eſ!, quod hic , quo tempore contra Dacos bellum geffit, pontem Iapideum
admirabili XdlfiCÍO, ultra Iﬅrum fluvíum extruxerit , quo expeditius copias
traducere poſſet, quoties Romani, qui trans Danubium agerent, a barbarís
inſeﬅarentur; ac demum ﬅructuras 61 ſornices, que ſuper aquam excitere,
Adrianus lmperator demolirí juffit, veritus, ne ſcilicet pulſo Romano pr'aeſidio,
fer-¿e & indomitze gentes Moefiam popularentur: de quibus rebus omnibus tam
przclare geflis, in praecedentibus annotationibus plura recenſuimus. EXtant
ejus pontis nonnullae in hunc usque diem reliquia apud Sevnm’um, quod Da
nubio imminet caﬅellum , ubi cum Heraclio Cosdroen congreffum habmffe ferunt.
At Strabo geographic-ze rei diligentiffimus obſervator, Moel'os ſcribit urrumquc
latus lſiri ªccoluiſſe, cum quo lems ſentue videtur, lib. 30. nuturalis III/Zone.
L 2 Pull*
84 XVllI. CHOROGRAPHM
Pannoníe, inquít,,jzmgítur província, que .Mar/ia appellatur, ad Panzer» mia'.
cum Danukio decurrcns.
Poﬅeaquam ea, qua de hac provincia, & de variis hujus teme inco
lis ac nationibus, cognitu inprimis neceſſaria videbantur, in ipſo operis ingreff'u
abſolvimus; commodum jam generalem tam locorum, quam civitatum princi
palium deſcriptionem , quantum noﬅra doce-bit experiencia, declarabimus, &
per omnes Tranfilvaniae partes , longitudinem cum latitudine, univerſum iﬅius
regni ambitum emeriemur, ita tamen, ut & fidei ſemper, quee in hiﬅoriis
przacipua eﬅ, &r method¡ rationem hxªbeamus.
ltaque a Varadino , primo ad Tranlilvaniam ingreſſu , per ñumen
Cry/im, qua ad occiduam plagam Pannoniae inferiori annectitur, Offertur pagns
Fcketeto' , latine nigra palas appel‘atus, quem Valachi, montibus Gr rupibus
undique interſeptum incolunt. Situs in loco horrido & aſpero, ubi ſrumenti &
annonza, ob rariffimam illius terme culturam, frequens victui penuriª accidit,
cum próeſertim nulla ejusdemloci \it planiries, 6: non ſegetes, fed extenſªe
albores undiquaque, magno terrarum ſpatio interfertae, conſpiciuntur , quo
minus commode in his locis deſertis & agris inſcecundis, ulla frumenta ſemina
re queant. Attamen Cryſus fluvius , quovis tempore ſelectiſiimos piſces. ut
pote ſundulos , cephalos, capitones, auratas, atque etiam trutas, & Cºmplu
res alíos ſatis benigne ſuppeditat. Preterea hic fluvius plerumque ex inunda
tione adeo vehemens eﬅ, ut magnos etiam currus graviter oneratos precipita
re \oleat
Civitas przedicta Varadien/ïs eﬅampliffima, &'¡nullis maenibus circum
ducta, in planicie exiﬅens. Hic ſrater Georgius, Tranſilvaniae Regni Theſau
rarius, iﬅius loci Epiſcopus refidet, &infignem tener arcem, magnis ſumtibus
extructam, &z optime munitam , ubi divas olim Ladislaus Rex Hungariz, feli
cis memorias, ſuam habet ‘ſepulturam , marmore eleganter excuffam, tanto
Principe dignam. Illic populus eﬅ Hungaricus, partim Teutonicis commixtus,
quaeﬅum ex rebus Turcícis, ex aliis locis importatis , faciens, rebusque ªd
quotidianum vita uſum pertinentibus , non mediocriter abundar. .
Hinc a Feketetó recto itinere, usque ad Telegd oppidum duo‘, ad Rç'ff
tria reﬅant milliaria, ſatis magnis ﬅadiis comprehenſa, ubi Cryſi fluvii ex \ca
turientibus undique fontibus exordia erumpunt , tenuique alveo per medium
dicti oppidi Réff usque Sebeswár continuo meatu porrigitur, ubi demum finem
accipit. \
Deínde
TRANSILVANÏB. 85
Deinde fi Coloswariam tendas , de qua civitate opportune ſuo loco plª*

rª dicemus, quinque milliaría intercedunt: rurſus usque Thordam, que Civms
verfus meridjem jacet, per arduum &a ſaxoſum moutem bis mil‘e paſſus eme—
tiendi ſuut: eaque Civitas licet nullis fit muris aut moeniis ciucta, ’tamen ſaeis
ampla , opulenta, 6¡ diverſis mercibus ſrcquens, cuius incolae , & pecorum
&jumentorum ac compaſcuorum &z agrorum uſuſructu, ditiffimi ſunt; ut inte
rea taceam, quam optim¡ vini ſerax fit, Ad lurc ſalium ſodínis tam celebris
eſt, ut vix parem in toto Oriente ſundum comperias, ibique praeſectus Came
rarum ſalium perſungitur officio Regio, & ex ſªlinis Hungariae, Regibus an
nuam penfionem maximam tribuere ſolet: quam vel eo nomine non parvam
elle, facil¡ judicio elicere poſſumus, quodinde tot¡ fere Tranſilvaníaa ſervia
tur, indeque ſal Budam & ad ªlía pleraque loca extranea, ªſiïdue perferatur &
evehatur, non fine magno Regia: Majefiatis commodo.
A Thorda vero, duobus intercedentibus oppidis, Gorbard & Manera,
duodecim numerantur miUiaria usque CIbiuium, quaa Civitas hujus Regni Metro
polis eﬅ , & munitiffima , aurique dz argenti, rerumque omníum longe abun
dantiffima, quemadmodum ex ſequenti noﬅra deſcriptione cognoſces. Reli
quas demum ejusdem provincia urbes, ſuo ordine & ſerie breviter comple
ctemur.
SUNT ¡GITUR H/E SEPTEM URBES‘ IN

TRANSIL VANIA CELEBRIORES, A SE PER
LOCOR UM INTERVALL UM SUO MO
DO ET ORDINE DISTANTES, UT
SEQUITUR.
CIBINIUM , Hermarçflat.
BRASSOVIA five CORONA, Crorflªt.
BlSTRlClA, Nüſenllat.
SEGESWARIA, .Sc‘hejÏspfflg.
MEDCYES, Mydwiſcb.
ZABESUS , five SZASZEBES, Müllenbach.
COLOSWARIA, Clalffmbwg.
L 3 Quarum
36 XVlII. CHORDGRAPHIÁ
Quarum civitatum priusquam deſcriptionem aggrediamur, ópera pre
tium mihi facturus videor, fi paucis rem memoria: non indignam interjecero::
hanc nimirum civitatem Cibinienſem, poﬅ Sereniflimi quondam Ludovici Regis
felicis memoria, interitum, ad ſeptennium usque in affiduis bellorum tumulti
bus , dum ſCilicet Regnum Tranſilvania, propter infeliciffimam Regis Joannis
coronationem, in diverſum erat diﬅractum , ſeſe contra omniumhoﬅium impe
tum, citra ullum externarum gentium preeſidium & auxilium, armis ſuis &
ſumtibus propriis, quam firenuiffime conſervaſſe; neque etiam cives, ulla obfi
dione aut oppugnatione, vel hoﬅium incurſione aut ſormidine ductos, ut de
ſeffis viribus in aiiquam deditionem provocati fuiflent, ſed aliis quoque civitati
bus, tam auﬅera &z militar¡ deſenſione, robuﬅiorem animum praebuere, ne
hoﬅium arrogantibus minis territi, in deſectionem ſe trahi paterentur. Unde
ſibi ac poſieritati ſuaz, immortalem laudem, &c memoriam perpetuam pal-avere.
ClBlNlUM metropolis , Civitas celebratiſfima , a Cibinia amne nomen
retinens, quae alio haud inepto vocabulo Hermanjlatt appeilatur, ab Herman
no, erSdem urbis primo conditore. QUE in plªnitie fita, nullis prope monti
bus incumbentibus impeditur, quin ſe in admirabilem latitudinem aperiat, du
plici- ¡num munita, & ſoffis admodum profundis , circumquaque piſcinis lacu
naiibusque non paucis ſpatioſe diffufis praecincta eﬅ; magnificis deinde Edifi
ciorum ſtructuris, turribus & propugnaculis ſuo ordine & ſerie interſertis, culta
à ornata eſt , cujus Parochia Cathedraiis, ſuo Praeſuie infulato digna, viginti
& quatuor {acerdotum adaucta aris, eﬅ conſpicua.
Hinc annua frumenta, in ſubterraneas foveas , ad muitos annos, citra
nliam public-ae annonae jacturam, conſervandi gratia conferuntur: nec deſunt
molendina‘triticaria ita laborata, ut nulla arte, ab' hoﬅibus, eſuriem civitati
molientibus, eripi poffint; adde quod paffim per civitatis finguios vicos, placi
diſſimo fiumine, rivulus decurrit. Magiﬅratu regitur prudentiſ’ſimo, cuique
non ſacile alium prxtuleús, usque adeo , ut ad eum nemo, niſi qui multis
teﬅimoniis fid’em ſu-am Reipublicae probarit , admittatur. Pagos Regios decem,
&z octo tributarios haber. Huc quoque ſeptem Saxonum ſedesſpectant, quarum
nomina fequenti ordine eXplicata vides. '
SEPTEM
TRANSlLVANlB. 87
H
SEPTEM SEDIUM SAXONICAR UM NOMINA.

zázwarien/is ſedes, pagos haber regios undeeim.
Zabefienfis ſedes, Zabeſum civiratem, cum pagis regiis quinque.
Reusmark ſedes, pagos haber decem.
Szcgesburgcnfis ſedes, Civitas ipſa, pagos haber ſedecim.
Olczna ſedes, pagos haber duodecim.
Schenkerflul ſedes , pagos haber viginti & duos.
Rupenfis ſedes, pagos haber quindecim.
Praeter has ſeptem ſedes Saxonum in Tranfilvania, ſunr & alie duae
ſeparatz, quarum capur eſt cívicas Megienfis: pag¡ huc ſpectanres ſunt viginri
quatuor: praedictis aurem ſedibus inrteacenr multi pagi, pofi'effionesque Nobi
lium , que ad numerum ſedium Saxonum non conſeruntur.
Numeranrur eriam in Tranſilvanía, quoad penſiones taxarum, acto
Parachialia Capitulº praecipua, quae ſimul appellanr Uni-Ucr/ítatem.
Bijlricichè Capitulum haber Biﬅriciam, cum viginti tribus pagis regiis.
Regnenjè Capitulum haber pagos plus quam rriginta.
Barcenſè Capitulum haber Coronam civiratem,cum tredecim pagis regiis.
Kisderffe Capitulum haber Segesburgam, & pagos quadraginta octo.
Duarumſèdium Capitulum complectirur civirarem Megienſem, cum pa
gis triginra ſex.
Clbinienſium Capitula duo, quorum unum haber Cibinium Gr pagos vi
ginti tres, -
Alter-um Capitulnm Cibininzfia , quod vocanr Surrogatiua, continet pagos
circirer viginti duos.
Sabe/Zeuſ: Capitulum haber Sabeſum , cum pagis decem & ſeptem.
A praedicta civitate Cibinienſi, diﬅant ſalium ſodinze, in "¿magna
oppido, quod alias Saxonice Salczburg appellatur , uno milliari, ex qmbus
quotannis ingens theſaurus conflatur; nec minus, ur arbitror, ſodinae oppidi
Dee: emolumenri , in annos fingulos, Regia Camera apporrant.
Haud longe ªb ea Civitate Cibinienſi, diverſa circumſuſa jacent oppida,
in quibus paffim Saxones reſidenr. ln primis Helta ad meridiem uno diﬅans
milliari, oppidum mediocri magnitudine , & quodam caﬅello munirum , ubi
Lfalces
\
33 XVlIL CHOROGRAPHIA
ſalces meſſoriae , qua’. nusquam alibi fabricantur ,- & plebecul'ae ex communi
meſfium ac ſructuum quaeﬅu, victum quaerere ſolent, magis commodum.
¡nde mans S. Muhaclis, paulo inſra Helcam, eodem ſere ſpatio diﬅat,
'm cujus ſummitate infigue caſtellum ex quadrato lapide pulcherrime eductum ,
in quo coloui, ingruentibus bellicis temporibus, res ſuas & bonª abincurſu
hoſtium ſatis tute conſervaut: adde quod locus fertilis, & diverſorum fructuum
ferax, ex quibus íncolae non mediocrem quaeﬅum ſaciunt.
Praeterea Alzatus amm's, inter reliqua iﬅius regni flumina, non eſt ince
Iebris, qui in montanis Ciculorum radicibus ortus, ubi primum Tranſilvaniam
attingit, & Barceuſem terram Ïa Cicuiorum metis dirimir, ¡nde C ibinium verſus
decurrens prope rubeam turrim, ubi cives Cibinienſes, ne prz‘eter expectationem
ºbruantur, excubias agunt, per anguﬅas & abruptas valles in Tranſalpinam
fertur, ubi eum auriſerum eſſe perhibent; haud longe ſupra Nicopulim lſtro
miſcetur, que turris duobus a Cibinio diﬅat milliariis , unde Turcis, per
firictiſſimas &z auguﬅas admodum vias , in Tranſilvaniam acceſſus eﬅ.
Tradunt hiﬅorize, Turcas tempore quondam invictiſſuni Regis Mat
thiz, in Tranfilvania profiigatos, &in turpiſfimam ſugam verſos, in predicto
loco rubeX turris , a ſummitate , quam in ea fuga conſcenderant, ob magnitu
diuem tanti ponderis equorum, in undam Aluti fluminis demerſos , corruiſſe.
Corona ſeu Brnflbuic Civitas, mercibus Turcicis celebris, intra montes
amceniffimos fita , moenibus, foffis, Gr propugnaculis ſatis muuita, habet tria)
fuburbiª, diﬅinctis vallibus pofita, quorum unum incolunt Bulgari, alterum.
Hungari, Saxones tertium. Per fingulos fere vicos rivuli deſcendunt , ſalu—
berrima fontium ſeaturigine perpetui. Campos haber planiſïimos, longe late
que denfis montibus ciuctos , a-lpibusque alriſlimis a Valachia Tranſalpina divi
ditur: frumento & lino praecipue abundar, eﬅque quafi horreum vicinarum
gentium. Studio liberali pra: cetEris hoc tempore clara, eﬅque ibi uuper con
flructa Bibliotheca, qua nuUa in Pannonia, poﬅ diſiipªtam Budenſem Matthize
Corvini BIbliothecam, cultior usquam fuit. Quae a proximis Ciculorum metis
&z confinibus \ira , five ea-m erca voce Stephanopnlim , five ſemibarbara Crono
polim , ſive cum Hungaris Braffiwium appellare quispiam velit , in ‘penitiſiima
Tranſiivaniae parte , quam peculiar¡ nomine Paunones Barrzzzm, noﬅri autem
Burciam vocant, vel ab a-mne cognomine, qui id loci interluit, vel ª radice,
‘ quaſi dicas noﬅrate lingua Ï/Vunziam, que Vulgo receptª eﬅ opinio, 'hoc for
taffis nomine, quod radzx Coronae inſerta, Burrianis fic infigne.
Hujus
TRANSILVANIB. 39
Hujus vero Barri-e pais eﬅ facile ornatiffima, ſed fic diremta fitu, ut‘
\ere altera Tranfilvania videri poflit: clauditur enim undique montibus. a Ci
culis fluvio dirimitur, cui nomen eſt apud Ptolomaeum Alutato. Intus tota eﬅ
cultiffima, hortulum plane, ſi videas, dixeris. Sed &z urbs iﬅa, jam tandem,
quod infiitui, paucis abſolvam, in quodam quaſi loci hujus receſi'u, montibus
confertiſiimis , ut przſertur , comprehenſa eſt , cujus gemini in latitudinem
murorum ſoris excurrentium latera claudunt , quibus ſupeme propugnacula
imminent, fic ut nifi in ſumma montium acdivitate, circuitos non pateat.
DuPlex ſoſſa eximia altitudine ambit undique moenia, in quibus turres couſerto
\tant ordine: in longitudinem cum vallo deſcendit, ut quadrata ſere eſi'e videa
tur. Suburbia autem complent , quicquid eﬅ extra muros vallium, ubi ípü
Saxones Ciculique mixrim habitant: reliquam loci iﬅius partem, intra ipſas
nsque montium anguﬅias , Valachi ſere occuPant, hic templum habent, & ei
przefidentem ſacriñculum: deínde Saxones rurſum cum Cicuiis longiſiimis vicís
commorantur. In civitatem vero non nifi Germanus recipitur. lnter ampias
in ea ſubﬅructiones , primas habet virgini Marie conſecratum quadrato lapiclev
demplum.
HXC Civitas ab a‘rce‘ Fógªras diſïat milliariis quatuor, í'n paluflri àc
plano loco (ita, & adeo munita & ſortis eﬅ, ut nulla ſuffoſlio huic metuenda
fit unquam. Ex qua arce , anno MDXLL Stephanus Muy-'an iﬅius Regni.
Tranſilvanize Waywoda, vir militaris ac ﬅrenuus, a Turcis &t Petro Wuywº
la \Nalda-DO , dolo & fraude ac fimulata eorundem fide, elicitus, &t in captÍVÍ
tatem Czſaris Turcarum abductus eﬅ Confiantinopo‘im ,- ubi hactenus acerrimís
detinetur vinculis: de cujus tam inſperata ac imprºviſa captivitate , Gt Petri
Waywode perfidiª, longa poffet ſcribi hifloria,
Quam civitatem olim Sttphanus "ny-:pºda Moidavus, qui huic civí~
tati crat hoﬅisinſenſiffimus , bombardis & machinis bellicis in montem eminen
tiorem deductis, expugnare, & ſuo imperio ſubjicerc moiiebatur, fed bombar
dis parum proſecit, fiquidem demíſfis globis, prºpter ſpatii Iongitudinem, quo
dcſerebantur, vis & irnpetus eorum frangebatur, adee, ut citra uUam Xdfi
ciorum jacturam, in theatrum civitatis prolapfi devolverentur; quo ſacto, de»
ſperata victoria, Waywoda obſidionem reliquit.
Nuila in Tranſilvanis urbibus , muitorum ſanejudicio, populoſior ilia:
forum hic fingulis ſ'eptimanis, ruſiicís ex agro~ confluentibus, tam celebre eſt,
ut julias nundiuas putaveris, ob terum merciumque propoſitarum copiamz* cﬅ
Quim finitimorum emporium , & Veluti commuuis officina rerumumnium:~ con
&righRm ¡img-REI. M- flu um.
9o XVllL CIIOROGRAPHLA.
fluunr ſiifluc Ciculi, Valachi, Armeni , & Grªeci: etiam Turcicis plemmque
mecibus ram ex Moldavia, quam Valicliia adjuctis, fit interdum opulenrior.
III ea civnare , qui magiﬅratus agunr officia, viri ſunt graves & maruri, leLf*
ſarumque lmguarum periri, Rempuhlicam ſummo \ludio ſovenres: cives autem,
&r belli &r pacls artibus ſunt inﬅructilïimi , qui cum Moldavis pleruquC bel
lum geffere, Gr nonnunquam inſigni victoria poriri ſunr. ,
BlSTRlClA in ampliſlimae vallis planitie polira , haber utrinque viriſeros
colles; per mediam urbem fluvius ejuºdem nominis labitur, ad meridionile
larus inſerioris ſuburbii declinans, qui ﬅdtlm poﬅ duo milliaria Zamoſo conjun
girur amne, fundulis in prímis abundans. Quatuor milliaribus ab Urbe Bilïrí
cia ſunr aurg‘ſòdinz Roduenſcs, inde in exrremis Tranſilvaniae finibus, Rwuli
Dºminarum , auriſodinis non obſcuri. ›
SEGLSW/ARIA ClVÍCªS, partim in edito colle, partim inſra ad radices
habitata; inferior ramen ejus para cultior exiﬅir, ob ſaciliorem Terum necelTa
riarum copiam: fluvius idem, moenia hujus civitatis parirer &Megieufis pra
terlabitur, qui paulo ſupra Albam Iuliam, influir in Marufium.
MEGXENSIS cimas, quae in meditullio Tranſilvaniªe fira, ferax vini,
ac rebus aliis omnibus ad communem quaeﬅum Gr victum deſervientibus ſatis
referra, & clade quondam Ludovíci 'Grim' gubernaroris non incognira. Is
Grirtus, ob indigniratem czedis , magnifici quondam Emerici Ozizbackii Vara
dienſis Epiſcopi, quem dictus Grittus ad ſe dolo & fraude accerlitum, ocmdi
jufferar, arque demum ipſe paulo poﬅ a Moldavicis genribus &c Saxonicis, in
ea civitare ¿obſelſus, caprus , &r in campum eductus, fimul cum aliis multis
tanriſaeinoris conſciiSÑ-qui eum comirabanrur, extremum recepir lupplicium,
cujus tandem duo filii, infignes adoleſcentuli, quoque in captivitarem Way’
wod-X Moldavienfis deducti, capire paternum ſcelus expiarunr, quod ex rebus
geﬅis melius cognoſcas. Acta ſunr hake anno vigefimo ſeptimo. Hsec aurem
Civitas, Ollm oppidum, & non ante multos annos ſuis arcibus & moeniis firma
ta, & in ſormam civitaris redacta eﬅ.
Quae Civitas quatuor a Cibinio diﬅat millibus paſſuum , quam pmeker
labitur fiuvíus Kykellew major, qui in montanis Schulz oritur, &r recepro minº
ri Kykellcw amne, non longe a BalaSfidwu , paulo infra Ezombor, & ſub
Enycd no oppido, in Marufium influir. .
lnde Kykellcwar uno milliari a .Megies diﬅar ad Occaſum, illic fluvius
minor Kykellew ab arce non adeo procul przererlabirur; quam arcem quondam
Petrªs Waywoda Moldavus, cum nonnullis pagis circumjacentibus , ex dond
' tione
r
TRANSILvANUB. 9I
tiene & inſcriptione olim Divorum Hungarie Regum poſlidebat. Hanc nunc
frater Georgius, Regni Tranſilvauiz'l‘heſaurarius adeptos eſt, &z in ſuam rede- _
gitjurisdictionem. lllic egregia vinearum promoutoria , èl vina optima, alia
rumque rerum magna haberur affluentia.
z^BESUS Civitas, non magno intervallo ab AIlaſi Julia , in planitie,
valle proſuudifflma, aquis piſcium ſoecundiſlimis munita, quanquam non ita
fortibus propugnaculis deſenſa fit: intus luculentis aediſiciis exornata , quam
primariam Saxonum ſedem ſuiſſe dicunt. A qua civitate non longe duo ſunt
ºppida, utpote l'VI'I'ncz & Borbomk , que alias ex Divorum Hungariae Regum
donatione, ad Tranſalpinum ſpectabant Waywodam , Regibus Hungariae ſub
jecta: ubi ſal Regium ratibus inflructis Marufio amne applicatur,& inde in Hun
gariam provehitur. lllic in ſummitate cujusdam monticuli, caﬅellum quoddam,
in quo divi olim Franciſci ordinis profeſlores reſediſſe dicuntur, non ante mul
tos annos , per internos hoſles demolitum. Ea Civitas haber pagos Regios
decem &c ſeptem.
COLOSWARIA in planitie ſuaviter admodum ſita, tam murorum ambito
foris, quam &dificiorum ﬅructurisintus, ſplendida. Eam Saxones mixti Pan
nonibus incolunt, judicem & conſules alternis vicibus, quotannis concordibus
ſuffragiis , nec diſpari numero , eligunt; hi Hungarum , illi Saxonem, ſuos
quisque Senatores ſalurant. Ubi ad portam Portinam hoc Epigramma Traja
no adſcriptum eſle videªs:
I. M. N.
TRAJANO PRO SALUTE 1MP. ANTONINI ET M. AURE
Lll CES. MlLlTES CONSlSTENTES MUNlClPlO POSUERUNT.
Non procul hinc Chr-z’irs fluvius, qui primas Hungariae metas a
Tranfilvanis limitibus ſejungit, ex Dacicis jugis Pannoniam contingentibus,intra
aſperas & przeipites alpes , continuis aIlſractibus & celeri meatu diſcurrit; ubi
Valachi in deſertis &dibus refidenres, uſu ac quzﬅu pecorum & piſcium affiu
entium , quotidianum victum queritant. Abundat hic fluvius nobiliſlimis piſci
bus , qui ex eo, ut apçaret , ncmen accepit, quod & auro abundet, quod a
Gracis xgvº-'c appellatur. Vide Strabonem libro XII!. Circa medium.
Nec longe ab hac civitate duze altifflmar rupes prodeunt, verſus Occa.
\um , a regione libi oprofica, inter quas fluviolus ſatis precipiti labitur curſu,
prou: ex his coguoſcere ¡¡cet verſibus:
M s Hit
92 XVII-I. CHOROGRAPKM
HC grmx'nze pariter tolluntur al aethera rapes,
‘ Saraque pump-‘is cantibus atque rigent.
Rivuïus him cur/h inter utramque rapaci,
Aurea.: him: nztidzs excipit amnis aquis.
Per/131cm r/l ipjb adduFfu, quæ fmutur anda,
-Candululus fi‘rupos flmdus &º imus habet.
Anªe locis tran/is vicinis atque novenis,
Quam eel/inn videas, quo fluit ille jugum.
ALBA JULIA., civitas vetulliliima. atque fede Epifcopali celebris, quæ
praedíctis ſeptem Saxonum ſedibus, quali mediterraueo terrarum fpatio conjnn
gitur, olim Sarmzíz Dacia appellatzL Fuit enim regia Dacia Rugum, quod
ex veteribus monumemis, quæ ibi copiofe reperiunturl cognofcere liceatg in
colle declivi fica, -clrcumfuſa undiquaque ad duo fere millia pafluum planitie.
Ab oriente fluvium lVlarufium , & inde ex altero latere amnem O-npaii Hunga
rice vocatnm, ex alpibus defcendentem , ab occidente vero amænam. ut
diximus , planitiem, usque ad montem S. Mirhaelis , quo in monte, in rupe
altillima. caﬅellum quoddam Divi Michaelis -fitum eﬅ, a Romani Imperii du
raus tempore, quod ex antiquitatis monumentis, quae ibi non pauca ſunt, con
jjcere licet; a Septentrionc eadem intercedit planiries, atque inde Mnufius flu
vius quoque duobus diflat ab urbe millibus paſſuum , qui olim' pct mediam
urbem perluille dicitur. ex ruinis & fepulchris pervetuills ez dirutis accepto
indicio. Tanta ejus urbis fuit amplitudof ut in longum & latum ad quinque
millia paffuum porrigeretur. Quod autem Goth¡ antiquitus eam incoluerint
terram, vetuflas infcriptionum & characterum, illic in tabulis & ſepulchris in
ventorum , oﬅendit , literis paucis admodum noﬅra ætate cognitis: proinde
fidem faciunt, Romanorum legiones hucusque progreflas ſuiſie, cujus rei ſigna,
paſſim adhuc in viſceribus terræ occulta , inveniuntur. '
Ab Alba Julia ad Occidentejn, ſunt montes e alpes excelſiffimae, 8:
aditu difhcillimæy in quibus fituantur civitates montan-ac, auro & argento præ
ﬅantes, inter quas vel præcipua eft Abrugbánya, quam collegium Sacerdotum,
ex donatione joannis Huniadis poffidet: venis metallicis celebris. ubi magna
auri vis ajlldue colligitur. quæ ad cameram monetªria-Im Cibinium deſe--tur:
ibidemque conflarur , &L ex ea aureæ monetæ cuduntur continuo , prout ex ſí¡
quentibus nollris annotationibus plane liceat videre. ‘ '
Difiat
’ v
TRANSXLVANIB. 03
I
\
Diﬅar hee Civitas Abruglárzya ab Alba Julia milliariis quinque : eodem

étinere, alía civitas Zulathna non procul fituarur, quam nunc \"alachi incolunr,
ubi ex veruflis monumentis a—pparet, Olim maximam ſUIſſe urbem.
SZASZWARAS , Saxonibus Braos dicta, dil‘tat a chcr ad meridiem
uno milliari , \ita ad \lumen Marifium , terra ſoecundiffima ſrumenti, vini, G!
onnium ſructuum ſerax. Ibi populus admodum urbanus, Gr ad Valachorum
rirum &conſuerudinem, amictu & victu non par-um accedens, qui paffim ‘m
compis circumquaque deſertis quibusdam pofleſiionibus refidenr, &r habenr coe
lum mira temperiei. Etenim filvaeintenfiffimªe, lepores, damas, à cervos,
in magna multitudine ſoventL piſcibusque illic optimis abundant.
A przedicta civitare Százwáros , ubi per filvoſa monrium juga, duo
ſere milliaria confeceris, ſubíto conſpicis novam quaſi terram. Eﬅ provinciola
parva in extremo Tranſilvaniz angulo, in qua Haczeg oppidum 'fitum; ea
provinciola a reliquo regno ſeparata, undique montjbusèz alpibus cminentffi
n is circumſepta eſt, praeſertim ab Orru & Meridie, ubi ſpatiofiſiimus tranſitus
in [Ha/1am , quee noſiro tempore Tranjïzlpina vocatur. Quae regio ad Ccto
n2illiªria ſe extendit, & quafi in medio umbilico fita eﬅ, & ipſo regionis nomine
Haczas appellatur, quod oppidum Valachi mixtim Pannonibus cohabitant.
Ad plagam meridionalem hujus regíonis, adhuc aprarenr & terunrur
orbis ampliffurz fundamenta latiffime porrecta. & parietes :edificiorum colla
pfi conſpic-iuntur. Vurheli loco nomeneﬅ, quod fignificat, lorus urban‘ Hic
fingulis ditbus Valadios \ere invonias, qui rudera verrunt, aclapides prerio
ſos, atque numilmara ram aurea quam argentea , ex I'iſceribus terra, varia
que autiquitaris n-onumenta effodiunt.
PIX-(crea Alba _ht/:a , Civitas Dacia?, qua! nunc eﬅ ſedes Iſabrlla Re
gine Hungariae, &0. eamque abrogato Epiſcopatu tener; & a Diva julia Au
gufla, matre D.vi M. Aurelü Antonini Pii Arg. lmp. nomen ſortira (ﬅ, cujts
rei argumento , Epiraçhium in veruſtiffimo marmore templi D. Michaels de~
ſcriptum eﬅ.
L o. M. E. JUNONI.
PRO SALUTE IMP. M. AUR. ANTONINÏ PII AUC. ET
JUUE AUG. MATRIS AUC. M. ULPIUS MUCIANUS MIL. LEC.
Xlll. CLM. POROICCIARE TEMſLUM A SOLO DE SUO EX
\010 FECIT, FALCONE ET CLARO CCSS.
M 3 ' Sar
94 XVlll. C HORGG RAPGIA
Sargetia fluvius Dacia: , ad regiam Sarmfz Decebali quondam Daco

rum Regis fluens, cujus tempore Huniazlum arcem alluit. Deceba'us autem
ſubter vada Sargetiae amnis , non procul a Regia praedlcta Sarmiz, ſuos occul
taverat theſauros, quos deinde Trajanus Imperator , eo ſuperato, comperiſſe
fertur. Lege Trajani vitam , per Georgíum Marulam ex Dione Greco tra
ductam.
ZARMlS, inquam, urbsingens , quondam Decebali Dacorum Regis
ſede clara, eo autem devicto, Colonia Ulpia Trajana Arg-¿[13 Dacica ſuit ap.
pellata , quod ex ſubſcriptis Epigrammatis plane videre lic et.
* DIVO SEVERO PlO.
COLONIA ULPIA TRAJANA AUG. DACL‘E SARMlZ.
ALIUD EPIGRAMMA
I. O. M. ‘
ROMULO PARENTÍ, MART( AUXlLIATORI, FELlCIBUS
AUSPlClIS CfflSARlS DlVI NERVJE TRA)AN[ AUGUST( , CON
DITA COLONIA DACICA ZARMIS, PER M. SCAURIANUM EjUS
PROPR.
Sunt praeterea in ea provincia montes , auri &t argenti ditiſl’lmi; utpo
te Abrugbánya, Zilathna, & Kercsbárya , ex quibus magna vis auri & argenti
ſumitur, G: Camera Reg-¡ae, pro cudendis tam aureis quam argenteis monetis ,
applicatur.
ABRUGBANIA dives ami oppidum , in cujus circuitu , montes , mira~
rerum omnium ſertilitate , usque adeo cumulati, ut ſolertis terrae viſceribus,
theſauros regiis opibus non indignos alat: nempe illic obriſum aurum, patulis
de montium verticibus, fruﬅulatim preciditur, ſubter quorum valles, vitrei &t
perlucidi amues decurrunt, exillis alpium jugis demergentes; plures denique
eo loco chryſolapides, in opulentis ac crebris chryſopliſiis, id eﬅ aurilavacris,
inveniuntur. Alzr'ughárya autem Romanorum olim colonia fuit, quantum ex
hac inſcriptione conjectura affequi polſumus, in altar¡ Edicule, ſupra oppi
dum, non ita longe reperta.
D. M.
CASSUE PEREGRINE lNTER. F. A. L. VIX. ANN. XXVH.
P. BlSlUS SCENOB. SARD. CONjUG. B. M. P.
ZA*
TRANSILVANUB. 95
ZALATHNA oppidum , temporibus Trajani lmperatoris conditum, olim
aUriſodinis ml‘gne, ubi adhuc extant aüquot Epígrammata in mªrmoríbus lcul
pta, quorum hic unicum lectu dignum adjunximus.
D. M.
M. AURE ANTHONINl MlL. LEG. XMLGEM. VIXIT ANN.
KILMEN. XL DIEBUS ll. MILlTAVT AN. V. LIB. RARA URE L,
MARClANUS ET VAL. VALENTLANA FlLIO PIENTISSIMO.
RERESBAMA oppidum , in proclívitate montíum, loco ſªtís' amoeno
fitum, quod Saxones Valachis paffim interſperſi incolunt, a quibus en
locainterdum minus tura ſunt, ex frequent¡ depraedatione.
Jam paucis, Foﬅ civitatum deſcriptionem, qua hic fine pra: ceterís
celebria flumina, aperiemus.
MARISlUS, (eu Mariſus penultíma correpta, Dacia, vel fi mavis
Tranſilvania auriſer fluvíus, ex alpibus Tranſrlvanióe Moldavíam contingen
tíbus profluens, a Ciculis in Daciam, inde in Tyffiam deſcendit; vid: Strab.
lib. X. moxDanubium influir, per quem Roman¡ milites , vaſa olim ſibi ad
uſum bell¡ neceffaria devehere ſolebant. Adde, quod hinc ſal Regium in Hun
gariam iínportari ſolet.
ZAMOSUS, penultima longa, fluvius Dacia, non procul ª Chryſò flu
vïo, ¡n jugis Dacicis ad Moldaviam vergentibus, in primis orientem verſus
effluit; tandem arcem Gywla Epiſcopalem praeterfluens, tendit ad Auſtrum,
& civitatis COIOªwaríe pomoeria raditz' ¡nde ad Solis orrum vertitur, anguflo
alveo & ſmuofo navigabilis , quo ſal regium oneratis nªvibus quºtannis evehi—
tur. Vulgus eundem fluvium appellat Zumos. Non longe ª Bflricio territorio,
per vallem emiſſus, abducirur in Hungariam, TibJZ-o amne praecipitandus.
AURATUS vero fluvíus. in montibus Abrug oríens , Tordam prefer
labitur, & paulo ſupra Nagylack in Maríſium exoneratur , qui Tranfilvaniae
celeberrimus fluvius eﬅ, ſatis exili & anguflo alveo profiliens , dcínde colle
ctr's fimul atjorum rivulorum GI fiuviorum undis augetur, Tranfilvaniamque ſe
cat, ac pmterfluens oppida Zc'ckzlwüflàrhel, Enyedum, Album julian!, Den-am,
& Lyppium, qui tractus torius provincia eﬅ arroenxffi-nus , atque non adeo
magna drﬅantia a Szrgcdino, in Hungaria cum Tibiſco conjungitur; & navalis
eﬅ amm's, quo omne ſal evehitur ex Tranfilvania, deponiturque Szegedíní,
atque ¡nde per totam deſertur Hungariam , de per Tibiſcum, Belgradum, Ser
viamque deducitur.
E:T
9:5 XVIII. CHOROGR-APEM zº.
EST AUTEM TRANSLLvANM , ut ad priorem noﬅram redeamus feu

centia-m, quae olim ſuir Dacia, fi non rota, tamen ejus florenriſi'ma & Preci
pua pars; quam Imperator Trajanus, ut praediximus, victo Rege Decebalo,
qui his locis imperabat, in provinciam redegir, deductis colonis &r urbibus con.
diris, quamm nonnullze in hunc uſque extant diem, quod adaranda: veruﬅa
tis inſcripriones, monumentorum pluribus locis repertorum indícia , reﬅanrur.
Earn. Teurones primo tempore & aliquor retro ſ-aeculis poſſedere, five hi ex SEI
xonia, .five a Rheno venerint;ramen ex Germania proſectos fuiſl’e conﬅat. Sed
quam ſOrtunam , quemve Ducem ſequuri finr , nullis quidem lireris prodirum
eﬅ, niſi quod- in Hungarorum Chronicis legitur, Divo-Srzphano regnante, mol‘.
tas ſemel melones , Hungariam Cc iﬅius confinia occupaffe , inter quas Saxºq
¡es fuiſi'e memorantur.
-. CONCLUSIO‘.
Eſf itaque haze nobiliffima & opulentiſl'ima regio,& provincia, pluri'*
bus aucta nªtionibus & incolis, omniumque rerum, quze ad humanumſpe
ctanr uſum, longe reſertiffima , auro &argento , ſaliumque- ſodinis , ex qui
bus quotannis ingens theſaurus hauritur, cum viniferis monribus , & jumento
rum & pecorum ingenti multitudine‘, undiquaque reſerta: El'tque haze regio
Tranfilwnia ,. quod transfilvas ſita fit , appellata , multorum cognitione & per
luﬅrarione , meoque judicio, larirudine Cc longitudine ad viginri «Se quinque
milliariªv extenſa.
Abſolvimus igitur hanc brevem, & ufíta' dlcarrr, ſaris compendioſam
T‘ranfilvanize deſcriptionem , qua przcipuas celebriores urbes ,› pagos, &op
pida ejusdemproyinciae, ſuis limitibus & confinibus, nec non'ſiru 6: locorum
ammnitate, non, indiligenter complexus ſum , nihil ad‘dubitans, ut quicunque
has commentationes ,Ñ fimularque alias regiones diﬅinctim expreſſas Gr adjunctas,
ſuo. perluﬅraverir ordine ,. mox illius terra: ac* regionum finirímarum veriſïimam
affecururus fit cognitionem; Neque ſuſpicetur quispiam, in' rota Europa, huic
proviiiciae-Tranſilvanim, opulentia &ª amoenitareeſl'e parem , aut uſuſructu
praeﬅdnriorem., quod ſáne- ex praeſcriptis annorarionibus noﬅris ,,
cuivis legend. videre licer..
EXE
BCUêêº 97
EXHORTATIO
AD
SACRAM REGIAM MAJESTATEM.

Serenifflme Inuififflímc Rex , Domine Domine Gemrntifflme, Irgímus apud X?
nnphuntem , Duce-m quendam Grdrum , dum militar¡ expeditioni crm-ritual¡ Re
gis Perſici prcfficeretur , _ſblerti cura &º diſígrnti infiefl'one, Perfium ó" Iºniarn de
ſcripfifle , defi‘riptamque in membrana Spartanis Regibus ºbtullſſe , ut regni Per-fic¡
opibus, &ª terrarum bnnitare ac beatztudine , Invitar-emm , ad [uſ-¡picadura bellum
contra Perﬅxs: fia‘tquc rflimx ejus membrana: ethbIrio , perfila/{one Ducis Illas,
Sparranis Oblata. Statim em'm Spartam’ expeditionrm in Per/as mnurrunt, Age
filuo dure , qui uniuerjïrm Per/amm imperz’um , fila manu ó’ bellira -Uz'rtate 07m
paffet , niji doma/Ziris motilius in patriam retraBus fuifflet. Alexander ¡¡le \Urre
do, qm' a rerum g-flarum magnitudine &º gloria, \Magnus :ſf appellatus , cum au
diffet Democratis opinionem , aflercntis ¡lares rſſe mundos olª/lupuit, arquc larhrynums
dixiffe fiªrtur: qu mihi homini íafèlici , quod cum plurimi fin: mundi, umus domi
nio nondum fim patitas, quid amplioribus regionibus filbjugandzs mihlſperandum /ït rm
quam *.² Tanta nimirum Alexander regnandi cupiditatejhmulabatur, ut par-ui duccret ,
orbis terrarum im¡ erium ſe {ffiª afficutum, tetera qzmqur, ſ¡ que extra hunr: mun
dum regna fiIrent, cmzjêqurrttur. Quamm’rem rex putantjjime, ut Sam¡ [Wai-ſha'
Tua , confilii &lº injlituti met' ratimzem h.4b(’ªt , hoc in pI-Imis Tue ÍPIUje/lati darla
rare volui, quo dtmmn Mujﬅas Tua czgnrſccret, quam opuleutª òº dmes, diver/is
que nationibus &º pnjulis i/ía Tranfilvanize provincia/it rcflrta, que ?me Abit/tati:
imperio jam propemodum admza, atque in diriansm Ivraum' , ac in jèruitutem , proh
dolor! mm fine maxima totius Clin' liauitatis jafiura redacta : ut rar/[Is {/Iurl reguum,
quod ad Tuam Alajeflatem , omni jure &f legitima Ó" Regal¡ ſurcefflnne /pe'c'ian ex
flmczbus IIIﬅium rrljziendum , armisque uindirandum , ac ;JI/lima libertati fine ref/(Ilum
dum, nítrretur. Qurnl &Iº amea diu TIME ¿Majº-flat¡ przecipue cum , nemo rſl,
qui ignorat. Tantam enim li’lajeﬅas Tua moderandr impm‘i /ui ratimzrm afflècuta eſ!,
ut eo toro frre 0r_l›is anzbitu, ne-.ªpmenrior , nec' moderador Prmrrps jlt unjuam,
\Se-d quom’am huir Reg-*:0 , …ter tetera difirimina, &Jº futura mctucada pericuía , m'
Script. Rer. Hung. P. [1L N hi1
93 EXHORTATIO.
hI'l perníciryïus rffi- qneat, quam qrnzl inter-12’s grauj/fime fluctuat :IY/izliis; quodfl irç
\
eo Regno conflantes ò' zmanimes jbrent , fimque ambitimzcs deponm’nt , haud ita fl¡
cile ip/è hrflis a‘rocfflimus , iflius Regm' imperio, pro lzlzito jim poeiri , aut prnﬅdia
ulla in ea patria ncylra flatuere pqffet firma: cum poriffimum huic hoſii , tam valido
‘ èxerrítu, per tam anguflas vias, mfluam commnius patear acrçffus; atque etiam hac
rfgiº ampliſjima , &º natura mnntilrus , ſil'uis , EI' nemoril/us qudiquajue (Idea manita
fit, ut ab hrﬅium ſïzbim ímpetu jhtis ruta efle queat. Quisnam , rex victorivfiſflrne,
hau: provincia": ade-0 florentem , 8' opulenram , fizblm’s mutuis dz'fflènſinnibus, aut
ﬅrlºuertere, aut orcupare, aut in aliquod Iii/?11²mm adducenª umzuam Poterit .9 dummodo
hace [lrenuiffima natio, fine tmzzuillirati ò' pri/lina: libertati re/lituta, ò" confiIrmibus
animis , arma in publicum Chri/íiani nomínis hoﬅem covwerterit, alinrum-zue Chrzfiiano
ru'n Principum tempcﬅiva auxilia &º prdfidia ﬅrgfiªrit: con/1.2: enim nmmbus, erpu
blicam , ab initio o¡ bis, jèmpcr diſcordia &º intcﬅinis fimultatibus defloruiffe, grªuffi
!716177141115 rur'rmm accepí/jc; quod /Zme ex his vwfibus cui-Dis perpendere 8' *uidm live::
Vera equidem Dia efl Chriﬅi ſententia magni,

Diviſum regnum ſeditione ruit.
Sic olim cecidit diſcordibus excita bellis
Carthago, Lybize culmina celſa lares.
.Oppida , fic arces, urbes, fic [lion ingens
Corruit , ¿c Priami Regia pulchra ſenis.
\
Sic liquit celebrem ſua magna potentia Romam ,
Fractaque fic ſenſit publica damna neces.
Sic opulenta potens dins agitata procellis
Pannonia , heu miſera, ſedicione ruit.
Í
Quart Maieﬅatem Tuam humillime premr, ut ham* meam admonitionem gra

tirg/ò ac benigno *culta amplefh' , megue in jingulzzrem tutelum bª prota-&tonem ſuam
clementer ſízſèipere, tªjº commendatum habere dignetur.
REGIJE MAjESTATIS TUÍE
FlDELIS SERVITOR ,
- ~ GEORCIUS‘ REYCHERSDORFFERUS,
~ XIX.
GEORGE! A REICHERSDORFF,
' TRANSILVAN ,
CHOROGRAPHIA
MOLDAVIÍE, '
RECOGNITA ET EMENDATA.
DEDICATIO. ' ‘
lNCLlTlSSlMO AC POTENTlSSlMO
PRINCIPl AC DOMINO,
DOS-MIN() FERDINANDÜ,
ROMANORUM, PANNONUE, BOI—IE
MM—;QUE REG]. ¿rc,
DOMlNO SUO CLEMENTISSIMO.
MUR-'ªs & eas quidem longinquas legationvs , quas , Ferdinande Cmſar

ªªa-215 invictffime, Rex potentiffime , Sacra Majel‘ras Tua milii impo
ſuir, promro alacrique animo ſuſcepi , Gr pro virili lïrenue ac
ſedulo perſunctus ſum , quarum proxima fun; qua Sacrae Maje
~ ﬅaris Tua? juſſu, Moldaviam perlulïravi, arque oculis , quibus
maxima fides effe ſolet, ejus terrae montes, flumina, ſilvas, urbes, oppida , ra
gos, ira confide-avi, ut reverſus , quichid ibi memorabile videram , ad un
guem recenſere powerim: qua? cum annis l'uperionbus Lynzii Sacra: Tuae Ma
N2 ~ ª jeﬅa
¡I
100 EXHORTATIO
jC—ﬅati retuliſſem , memoria teueo, Majeſlarem Tuam mihi negotium dediſl'e, ut

ten-¿e illius ſitum deſcriptionemque , quantum memoria affequi pOlTem, litteris
mandarem. Quod equidem pro viribus ſeci, tum quo magis imperaro legado
uiS muneri ſarisſacerem, turn ne quid Sacram Tuam Majellatem eorum, quee
ibi memoria digna ſuut, latoret. Cum nemo veterum ſcriptorum, ac ne re
eentium quidem , eam fortaſſe provinciam calamo antea fit complexus; inter
mittere non potui , quin tandem in publicum emitterem hoc opuſculum, ma
jore a me fide quam elegancia conſcriptum. Quod Sacrae Majeﬅari Toa: de
nUO offerendum ac dedicandum duxi, ut admouerem, Moldaviam minime
contemnendam, Regni Hungarian quafi ramum non infimum , infidiis calleiſIi
mi attroeiſfimique Tyranni, nuper a totius Chriſlianae Reipublicm 61 regni ve
luti corpore avulſam, omuibus viribu: couaribusque elle vindicandam, terram
ſane omnium rerum copia affluentem , quzeque hollem noﬅrarum rerum avi
diſſimum, ſuis ad nos opibus transmittere poſlit, ut hinc, ad Chriﬅiani nominis
Regua invade-nda, expeditum deinceps ſIt iter habiturus; niſi unanimi cou
ſenſu concordes Chriſiiani Príncipes conſeﬅim advolarint , ad reﬅinguendum
tam atrox incendium, vereor ne longe lateque graffata fiamma, quod Dii pro
cul avertant , íimul omnium opeS hauriat. Quod meum quamvis tenue offi
cium , ab optimo tamen dediriffimoque animo proſectum, Sacra Majeﬅas Tua
boni ut conſulat, ſupplex precor, meque humillimum clientulum ſuum, in
ſmgularem Majeſtatis Sue gratiam ac tutelam recipere, & commeudatum ha
bere dignetur.
ª SACRÃI MAJESTATIS TUPE,
HUMlLLIMUS SERVITOR ,
GEORGlUS REYCHERSDORFFER ,
SECRETARlUS INDIGNUS.
AD
XIX. CHOROG'RAPHIA lºl
2:1?“ ..I-:SF “TSI

AD LECTOREM.
Cum pieriquediverſarum terrarúm, nationum ,gentium & provinciarum ſitum ,
regiones , ípſaque adco climata , abſque vera &e integra perſpectaque lo
corum cognitione, ſuo ſaltem privato ﬅudio aut opinione potius , quo ceteris
eriam longe peritioribus ſeſe illa ſua minus indagar:: deſcriptione, ingenio ta—
men pratﬅare cuPiunt, deſcrihere ſoleant? atque inde citra veram ipſorum ex
perienriam, non parvi quandoque errores commirtnmur , quee nou‘ mediocria
proficrſcentibus viªrum drierimIna adſerunt , adeo, ut alias multurum rerum
ſane peritis, in ejusm’odi exuctſfimis annotatiombus, fides certa non multum
adhrhearur. Ego igirur, cum ſuperioribus annis, in regno, Moldavize diver
ſrs &z arduis Sacrz Majeﬅaeis Regia: legatiombus, verſatus & perſunctus fim,
tocan-que hanc regionem ſªtis diligenter &z uſque ad ultimos ejus provincia: ter
minos perluﬅraverim: conflitui, quantum vel per ingenii me¡ tenuitatem , ªut
temporis anguﬅram liçeat, niſi me ea fªllar opinio , terróe illius ſitum & ambi
tum , brevi quodam compendio, recta geographica methodo , ita depingere &c
Conſcribere, ut mhil prorſus ab integra & quuiſita cum locorum tum fiuminum
omnium cognitione ¿r deſcriptione , incermiffum effe videªtur. Quo tandem
quivis ejusmodi itinera ſuſcípiens, ampliore ſane judicio , certioreque cum ra
tione, ifiius regionis Mo'daviae firum Gr ambítum , nec non Circumjacentia re
gua undequaque , magis perſpecta & cognita habere , hancque meam vel mi
nus bene politam , aut non ſatis omnibus approbaram deſcripuonem,
cognoſcere &c judicare queat ſacilius.
_.éª‘à.
¡Mr\‘I‘ r
¡\
\‘1- ,A’l ‘9"
º?
\
102 {FXBKXÏÜF
WWA*
\ r
vn'
DESCRIPTIO
BK (Í) L D A "V li ¿²B,

4¡ &599031509me
Terra jar:: /Zevis Thracum conterm‘na regm's,

Junïh ubi cum Chela filtra Taurus haber.
I-Iicque ubi ﬅptenns , mutato nomine, portas
.Zflz'r in Cuxinas gurgite _fimdit aguas.
Moldavia? multas titulo celebrara per armas,
Adde quod ò' flilº nomine nota fin't.
Büflarn@ hanc olim *veteres tenue-re coloni,
Proxima Pannonii, Sauromaçmzue tenent,
Qua older occiduum tenebris dure/'cera Phebum,
Fulzªigeros illa de/picit orbe Duros..
Unde díem rcyêis illa/?rar Lucifi-r alis,
Ãz‘quoreis ill pulſà imſeritur aquis.
Inde richie langns finuq/ò in littore traffus ,
Tendit in Enos brachia longa finas.
Dxm Mare de/êrtus fiaperet cum l-:tore ripas,
Er fimul in Pontum Nèﬅer &ª Iſler cant.
Terra armís opibusque pote-ns, belloque filperba,
FIEJundO fimprr granxine reír-z 'Dirt-t.
Spanic fica multªs gemina'ta mcfle rªcemos,
thuque ¡¡un culta: manera reddit agar.
àªºòáª’ás‘; -1º3
At tamen Euxini qua uergit ad @quora Ponti,
Horreflit nimío terra reliña fitzI.
Non hic pampinea uitis nutritur in umbra,
Ham* nema profil) uomere findit humum.
Quodque magis mirar, curamque ò' aratra rccujht’
Nullus arena/i littoris arua cola.
Littora cum uidcas aliis cultifflima tenis,
Que domino referant annua poma filº.
Nec quicquam bello minor ell, rebusque gerendis,
Multa fim’s geffit pralia, multa dorm'.
Et Mahometigeno populantes milita Turca:
Reppulit, ¿ﬅque ho/Iem ſapius alta ſàum.
Num* ſua Lunigero ronreffit jura Tyrarmo,
Vtflaque Thejfflllico ſubdidit 0ra jugo.
Maª
EPI
104 \LW )º( ªd…?
MH- .——ªwª _ En
E P I G RA MM A ’
JOANNIS ALEXANDRI
BRASSICANL
uta fiu‘t para-is MIldª'via magna, Georgi,

Nunc fucia :fl ver: nObIlis ingenio.
Debut": ¿ªfflè magis jbmno 'vinnque _[Epultis ,
Cognitª, qui Turcas _ſòmma 'vana putant.
Interca dum tempnra perdimus, impius haflis
Devorat &º Reg-Ps, devorar ó' populos.
j _
EPIGRAMMA
AD
IJEIC'T()I{EINL
BIC aliorum ali¡ firiij-runt pluríma diEZI's,
Et temen auditis ‘ſcepe habuere fidem:
I'IIC urbes, quas fpſ? a-diit. queflumina ªvidit,
Prudens 'veraci tradidit hifloria.
ª: ª*:
MOL
\w ' lºs
ue*— ²-7?" :“55
M'OLDAVIAI
CHOROGRAPHM.
In pn'mis igítur exordiendo a conñnibus Regni Polonia? , dum ſcilicet iter
verſus Moldaviam ſpectat, plana eﬅ terra, rebusque ad bumanam neceſ
ficarem pertinenribus pleniffima, mºntibusór alpibus mimme impedita; donec
per Ruſfiam propemodum deſertam , usque ad civiratem Lcnpolim, Ruffiae
metropolim inlignem, quas quinquaginta milliaribus ab urbe Gato-um d:ﬅar, ad
propiores Moldavia? metas accedirur. Subinde non ita procul duo ſunt flumina,
haud abfimili laritudine, Gr navigabilia, Gr proſundrflima, qua: toram banc re
gionem, natural¡ ſuo fluxu, ingemibus undequaque ambxunr anſractibus , utpote
Ne/icr, qui Borj/lhenes amnis dicirur, Gr Moldavus, a quo Regnum iſiud pri
mzvum nomen accipit. Illic ab ejus Boriflhenis fluminis pºrtu, arx quzedam
fira efl, Chntina dicta ; qui fluvius primo fiatim in Moldaviam tractu deſcendir,
atque in mare album, prope arcem Nrfltr Feic'rwár muninflimam, continuo
curſu influir. Tandemque non multo irineris intervallo , quoddam oppidum
Snatma vocatum , quod videlicet Moldavos terminos a finirimis Ruſliaª meris
prope ſejungit , attingirur : iflhic Moldavim limites prima fronte a'pparent, in
de recto tramite, totius regni Mofdaviz ambieus, in longitudine cerro mrllia
tium ſpario ad calculum rr-vocaro, uzque ad alpes Tranfilvanas, ubi illius ter
raª Moldavia exrrema meta Iﬅ , ad ſexaginra & quaruor milliaria ſatis longa
protenditur & rerminatur. Hxnc pºr pradictas alpes &r aſperam admodum &
ſªXOſam anzuſtamque viam, qua vix commode currus unicus progredi poteﬅ,
per unum & alterum diem non multo negotio, ad civitatem Bmffwienflm, per
Ciculiaa metas finitimas, in terram Bartza deflectitur. Quae quidem Civitas
Braffovienfis , circumquaque contiguis cincta eﬅ monribus , arQUe ſaris firmara
moeniis; praedicts alpibus a Tranfilvana regione proxima , Moldavosque ſe
jungens vicinos tºrminos, pervenirur in Tranfilvamam. Huic region¡ a Sepren
trionali plaga ipſa Vala-hia, quz ª'io Domine Tran/Zzlpina dicirur, & Bulgaria
Ponto conrermina ſunt , inter Iﬅrum ¿z Thyram ilumina.
Valuchia aurem, longe late-que dffuſa &r parens regio, a ripis Danubii
Turcís finitima, qua: olim Hungariz Reglbus obnoxia ſuerar 81 tributaria, nunc
Script. Rm Hung. P. LH. º Vªrº ›
\06 XIX. CHOROGRAPHlA
vero, proh dolor! fimul cum Moldavia, Turcarum tyrannid¡ , magna cum
Chriﬅianorum jactura, ſubjecta ell.
Fuit & olim Waywoda Moldavus , Hungarize Regibus juramento ad
ﬅrictus; ejus enim provincia, quafi regno Hungariae addicta, ingruentibus bel
lis, contra hoﬅes publi-eos, in deſenſiouem GI confervationem illius , praeſidia
a Regibus Hungariae obtiuuit neceſſaria. ‘ _
Ipſa autem Valachia, Tranlalpiui nominis originem ex re ſortita; al
pibus enim & montibus continuls, & his quidem altiſlimis, ab Hungaria & ejus
potiſiima Tranſilvani-ae parte , nemonofis pallim amoeuisque intervenientibus
ſilvis, dividitur & conterminatur.
' Praeterea Valachia appellatur a Flaccis Quiritum gente: Roman¡ enim,
Getis ſuperatis & deletis, Flaca' cujusdam ductu eo coloniam deduxere, unde
primum Flacria , deinde corrupta voce Valachia dicta. Adllipulatur huic opi—
nioni Romanus ſermo , qui adhuc in ea gente durat; verum adeo ex omni
parte corruptos, ut vix ab homine Romano intelligatur. [gitur Valachi Itali~
cum genus, a veteribus ut aiunt Romanis derivatum, pmrer quod hiﬅoriis
traditur, in coloniam Dacicam a Trajano lmperatore deductos elle, plaueiu
Getarum mores abierunt, atque lllhll antiquac originis, ſuique monumenti reti
nent, praeter nativam linguam, qua: admodum barbara Gr corrupta eﬅ.
O
DE RITIBUS ET MORIBUS MOLDAVICAE GENTIS.

POPULUS itaque Moldavicus, conformi fere veﬅitu, majorum ſuorum more&
inﬅituto incedens, nou diffimilibus Hungarorum armis utitur, utpote haﬅis
militaribus & clypeis, tamen illis parum ſuccinctioribus, & his quoque modo
enſibUS ac frameis, ad uſum bell¡ deſervientibus, non multum diſcrepautes, qui
que ad militarem induﬅriam ſatis apti lunt & expediti.
Praecerea gens illa Moldavica ſerox eﬅ, & admodum barbara; rebus
tamen militaribus Gr bellicis, ut praedictum eﬅ, ſuo more eximie iuﬅructa.
Chriﬅum Gr duos Apoﬅolos agnoſcit, acS.Pauli, utipfi volunt, religiouem bacte
nusjam inde ab initio , non fine ſumma veneratione & pietate, coluit. lſthíc
diver-fee ſectae, &l diverſa quoque religionum &r narionum genera habentur,
utpote Ruthenarum , Sarmtarum, Raſciunorum, Armeniorum, Bulgrrorum, &e
Tartarorum , non minor denique pars_ Saxonura Traiyíluanorum , bauc terram
' I; paſſim
MOLDAVUB. ioy
paffim inhabitªntes , imperio Moldavi waywodæ obnoxia , varietate tamen

cerimoniarum ac dogmatum, fine ulla contentione utuntur, a quælibet ſecta
five natio, ſolitis iuis ritibus & legibus pro ſuo fruitur arbitrio. Eodem quo
que modo & ordine, Monachi Chriﬅiªnam religionem illic profitentes, factis
ſuis cerimoniis à officiis, juxta monaﬅeri¡ dt ordinis fui confuetudinem iive
regulam, utuntur. Poﬅquam autem de Ruthenis ſupra mentionem fecimus,
eos Moldaviæ confines conﬅituentes; par eﬅ, ñ¡ alios iinitimos ipfis populos,
paucis calamo perﬅringere. '
TARTAR¡ vero eam regionem incolentes , quingentas , quas vocant,
ſeffiones proprias habent , ii pariter waywodæ ipſi ſuª fide adﬅricti , atque
in expeditione bellica, contra externos quoque Tªrtaros , a quibus iﬅa pro
vincia non raras fentit incurfiones , ſuis inſtructis copiis proficiſci coguntur.
Gens admodum effera, quæ carnibus equinis quotidiano vefcitur cibo, reliqua
obfonia , etiam delicatiffima, minime curans. .
iui-mam olim provinciæ Narbonenfis populi, finitimi erant Avernis
& Sanctonibus , unde Caſar in commen. dt poﬅ eum Plinius lib. 3- cap. 4,
Ga‘liae populos efle tradidit. Idem l. 4. cap. :9. Aquitanis eos adnumera
vit; modo inter Moldavos , Polonos , Tartaros , & Carpathiorum montium
accolas habitan:: eorum regio Ru m vocaturs quam filva Hercinia mediam
fere dividir; rari apud eos Chriﬅiani ſunt, Pauli ſectam profitentes, ſermo
ne a Polonico parum difcrepante utuntur.
ruv-mum vero ultimi Sermaniæ populi , quos Mela Hemiones ap
pellat, ultra Pomeraniam illis occiduam incoluntz ad Septentrionem littore
maris Oceani, partim ad orientem Livoniª, partim vero Lithuania claudun.
tur; meridianos locos Mafovitæ ac Poloni tenent. Ejus regionis metropolis
Dantifium, littoralis Civitas, emporio ac mercibus extraneis clara St infignis ,
quam Viﬅula alluit; moxque Oceano abſorbetur.
summum Europe extrema regio, hanc Mala Germania: partem
efie tradidit , recentiores contra: nam ille VIſt'ulam , hi oderam Sermaniæ
terminum eſſe ſcripſerunt: quæ Poloniam a Sileiiis diﬅerminat. Ptolomæus lib.
3. duas effe Sarmatias tradita alteram in Europa , quam noﬅra aetas Polo
nia-n appellat, hæc a Septentrione Oceano, ab occafu CCI-mania, a Meridie
jazigibus Metanaﬅis, ac Carpathiis montibus terminatur, in ea funt Oliflva,
modo lin/lix G¡ Tartaria; altera vero Sarmatia, Scythicæ Aliæ pars, eﬅ ul
tra Tanaim , in qua & Caucaſi montes prominent. llinc Samara populi ,
modo Pºloni, olim Hmu‘ones, ut Plinius & Mala , vel Omeanes, ut Prolo
o 2 meus
108 , XIX‘CHOROGRAPHIA.
meus Tacitus Germanis annumerat , utpote qui contra Suevos, Vannio Sue
vorum reg¡ ab eis expulſo, opem tuliſſent. Nos aliter ſentimus : nam Sarma
tae quondam , quemadmodum & hodie, carne equina more Tartarorum ve
ſcunrur. [nde Martialis: Venit ò' :poto Samara pa/íus equa¡ Claudianus. Tue
Sarmara diſcors Sacramenta petit; Suetoníus T. in Domitiano, Expeditiones par
tim [Ponte flcflrpz‘t , partim neceffariº , unam in Sarmatas lrgioncm , cum legatoſzmul
Ceeſàr. Ceterum auri argentique maximarum rerum ignari, vice rerum com
mercia exercenr. Vide reliqua apud DIR!. lib. 2. Graeci Sauromatas vocanr,
ideo quod lacertis confimiles oculos habeant. Plin. lIb. 4. Saurºmatas gentes
Scytharum GMC¡ appellant , quas Samaras Roman¡ dicunt‘. 4
Celebriora aurem loca , arces nempe & oppida, nominatim quoque
perﬅringere libet: ea ſunt, SW-‘Zr)w:l, Chotiina, N--mpzs, Ramaniwiwar, Bah
lor'iazwar, Wuzlo, Zoruca, Sr Orhr; item Huzwaras, Tªrtaros, Barlat, ac
Romanwafiar, & pleraque alía oppida Gr Cªﬅella , quee breviraris ﬅudio l'uo
ordine recenſere aut deſcribere voluimus.
Princeps vero iﬅius regionis, quem [Vaywodam Moldavum appellant,
pro aulae ſuze ſplendore , rria mi‘lia equirum , quoridiano ſuo alir ſtipendio ,
qui quidem in armis ſemper praiﬅo Gr parati ſunt, eundemque Waywodam ,
cum inﬅructis copiis ſuis comiranrur undique. _ Poterit autem ipſe Waywo
dª, dum bell¡ neceſlitas ita poﬅulaverir , non magno negocio & labore in
Regno ſuo general¡ habito delectu, ad lexaginta millia equirum &r pedirum
exercirum conſcribere.
q Eadem quoque regio Moldavica alit infignes equos Turcicos , Vala—
chicos, item Aſ'turcones oprimos , aliosque in magna copia. lllos tamen rª
ro ob Waywoda: edictum ex ea regione, nec niſi nuntiis & Oratoribus pu
blicis , educere libere permittirur.
Ejus generis equos nobiliores & efegantiores quingentos , & deinde
Falcones trecentos quoque inſignes, nec non ingenrem Ducatorum 'ſummam,
Waywoda Moldavus, Turcarum Czeſari, quo ab illius invaſione ſua fit paca- ‘
rior provincia, quotannis in triburum pendere ſolet. Licebir & illud adjice—
re , quod legitimi fimul &r illegitimi proles maſculi , indiſcriminatim paterno
ſuccedunt imperio. Verum quamprimum illius teme heres aut Princeps na
ſcirur , corpori ſiigma quoddam ignito imprimitur ferro , ut de vero demum
ﬅemmare nªtus Princeps, ad virilem evectus aetatem, cerro dignoſcarur índi
cio. Conſuevit namque haze gens , ob imperandi libidinem, alter alteri ne'
cem machinari, omnesque morris flruere infidias; ideo plerumque int-cr fra
tres,
MOLDAVUI. 109
tres , -obtinendi imperii cauſa , ſuboriuntur bella perniciociliffima. ' Quºd iti
dem in Transalpina provincia fieri ſolet, & contingit ſrequentius.
In hac Provincia nullae ſunt naves, quibus flumina trajiciuntur,praeter ra
tes,quaeex compactis trabibus & applicatis aſleribus extructX ſunt, quas noﬅra
tes nautae Germanica lingua Pruckſchjj" appellant; quibus eo potiffimum confi
lio utuntur, ne vel hoﬅes eam provinciam celeri motu aut ímpetu obruere aut
invadere queant. Sed interdum etiam in trajiciendis illis fluminibus, dum
aliunde Principum Oratores aut nuntii ad Waywodam veniunt , quibusdam’
parvulis utuntur naviculis ; ne vel a portu fluminis aliquamdiu remorari vi
deantur , quibus ſatis commode, una cum equis ſimul & curribus , trajiciun—
tur quam -celerrime.
Praeterea Moldavienſes fimul &r Tranſalpinenſes \Vaywod-N, vires
Turcarum Caeſaris non ſemel magno ſuo malo expert¡ , ſuoque imperio Gr re
gno depulſi ſunt. Quemadmodum quondam Petro Waywoda: Moldavo,
Bogdano cognomine, paucos ante annos obtigit, quem Caeſar Turcarum ſuo
privaverat dominio, à ablato ejus theſauro , in diram captivitatem Confian
tinopolim abduxerat; ubi ad plures menſes vinculis reteutus , tandemque im
petrata Cxſaris gratia , pril’tinae libertati rel'titutus eﬅ. Poll cujus obitum, fi
lius ejusdem Elias BogdanlIS, patris imperio ſucceffit, feliciterque ac ſumma
cum prudentía & modera'tione atque benignitate , ſubditos ſuos omnes guber
nare , Cr cum Tranfilvanis bonam amicitiam &r viciniratem ſervare, dicitur:
nihilominus tamen Caeſan's Turcarum imperio ſubſlrictus, quibusvis annis ſo
litum tributum pendere ſolet. ln Trausalpina autem provincia, quidam M'iir
tza, qui, ut ajunt, pluribus anuis in aula Czſaris Turcarum verſatus , Gt
tandem non multis ante annis , priori illius terra? Waywodze Wlad nomina
to, e medio jam ſublato , autoritatc Turcarum Caeſaris, in dominium illius
provincias reflitutus eﬅ; quem ſua credulitate *Se tyrannide, prxdeceſſores
Waywodas ejusdem provincias multo ſuperare ſerunt , hic ſiquidem initio re
giminis ſui, potiores ſeniores, Barones & Nobiles illius provinciª?, nulla le
gitima occ'alione habita , partim miſerabili nece affici , ac nonnullos in diram
captivitatem redigi juſlit. Unde plures alii, ſormidine ducti , ne in manus
illius inciderent , relictis omnibus opibus, ſeſe clam in ſugam ſubduxere, &
in Tranfilvaniam, quo tutiores eſſent, contulere. De cujus Waywoda: Miir
cza tyrannide, rebusque tam ſeveriter & crudeliter geſtis , quispiam otiofior
longam poffet edere lnﬅoriam; quee fingula brevitatis gracia, cum videbantur
non adco elle neceſſaria , podus praetermittenda ſore duximus.
O 3 DE
110 XIX. CHOROGRAPHIA
— “
DE SEVERlTATE MOLDAVIENSIUM WAYWODARUM.

Ipſi autem Waywodae Moldavienſes, maxima quadam tyrannide & ſeveri
take in ſuos ſubditos, ob leviſiima quandoque commiſſa , grªffªri ac ſzvj.
re ſolent , quo magis illorum pertinaces animos obſequentiores reddant. Cu.
jus rei ſpecimen videre licet in tam mªgna caªcorum caterva , qui ob patrata
ſcelera exoculªntur, aut ſuis mutilantur memhris, quique in dIes eleemoſynaª.
ac victus gracia, ſuis jam orbati luminibus, Principis ſectantur curiam , quos,
etſi fligitia defignarint, nihilominus Waywoda ipſe , pro ſua munificencia &
pietate ſovet, benigneque ſua in curia ſuﬅentzit: ac extraneis omnibus, tam
ſªcrilegis quam adulteris , &z id genus perditiſlimis nebulonibus ad ſe fugienti
tibus , tutiſiimum praebet aſylum.
Rariflime vero ii Vaywodae , utriusque provincia tam ſciIicet M01-.
daviz quam Tranſªlpinae, ob ſubditorum ſuorum occultas plerumque infi
dias, quibus ut plurimum illos adeo feroces & feveros Príncipes Clam inſeu'
ctªntur, diuturno fruuntur imperio: nec dum etiam ab incurſione hoﬅium ,
tam ſcilicet Tartarorum , quam Turcarum , ª quibus admodum frequenter
inſeﬅantur, in regno ſuo ſatis tuti ſunt, niſi cum illis quandoque confedera
tionem , aut pacis inducias \uſcipiant
Praeterea cum ex Moldavica~ illa regione , per Ruſiiam inſeriorem ,
que proximis regniPoloniae metis & fim'bus iungitur, a Podolia iter ad Hun.
gªriam , verſus Marmnujium, Munká's, & Beregh ſumitur, paffim amognj ac
ſpatioſi ſunt campi, nullo amne navigabili interſepti , tªntum fluvio Pr-wth
vocato, qui Moldaviaa Poloniaªque fines dirimir, qui etiam humidis quan
doque temporibus trajicitur. Hinc tandem continuis & quidem altifiimis mon
tibus & alpibus , per arctiffimam ac muito difficillimam viam, qua haud ſatis
commode equus unicus lento quidem paíſu progredi queat, ad praſcripta lo
ca pervenitur in Hungariam.
Eﬅ autem provincia Moldavica ſatis amena, tam planicie quam val
]ibus, oppicſis etiam , &r variis poſſeffionibus undecunque reſertiffima, nullis
eamen arcibus aut civicatibus, quacunque arte &c induﬅria munitis; excepta
ſola arce Ncmpzs , quze in ªltiſiimo monte fica, cincta eﬅ mwniis, alias fo
lum fluminibus, quzſi a natura adhibitis , munita.
Sunt przeterea duªa arces validis extructaa muris , utpote Romanivy
wir, quam planities quaedam ad flumen Zered, quod in Danubium fiectitur,
ſuﬅi
MOLDAVIA!. lu
ſuﬅïnet; alter¡ vero Romaniwajïzr nomen eﬅ. Hzec ,' ut utrinque duo occu
pant larera, fic urrasque Danubius ipſe ſecat, arque interfiuir bifariam, urrin
que dominia diſcernens. Altera erenim Moldaviam , ªltera Tranſalpinam ,
luis contuenrur proſpectibus. Haber & is Danubii curl‘us , duo utrinque a
portu fluminis fira oppida, videlicer Barilla & Galacss, qua*: pari ipſius Da
nubii interluvio , ameno quodam naruraa beneficio , elzgantique ſejungir or
dine. \
Hic nihil deeſi'e comperitur, quod uſui humano neceſlàrium videri
poſïit. Ad hace dives auri argenrique, ac ſalium fodinis , item agrorum , vi
nearum , pecorum, piſcinarumque & flagnorum , ac ſelectorum & variorum
pilcium genere , longe omnium locupletiffima , adeo ut rerum omnium copia
ubertim affluenrem cernas * alioqui eriam aeris clemenria , victus commodita
te , ipſaque policia ſane quam nobilis Cr ſpectariſſima.
Per hanc totam regionem, verere ſalrem moneta Hungarian , item
aſparis argenteis & aureis tam Hungaricis quam TUrcicis uruntur, neque aliam
quamcunque moneram, ipſis incogniram , publico quªeﬅu exponendam ad
mirrunr.
Hactenus, Rex Serenifi'ime , vivís veluti coloribus, Moldaviam, re
gionem longe omnium praeﬅantiffimam, quantum atrinet, non tanrum ad loca
prze ceteris inſignia, ilumina, oppida, montesque, verum etiam minimos pa- ,
gos caﬅellaque perﬅrinximus: gratum quidem Majeﬅati Tuae, niſi nos con
cepra ſpes fallar , in eo preﬅituri officium. Multum igitur Tuam Majeﬅa
tem , ceterosque Chriﬅianos Príncipes, breviflima hace Moldavia deſcriptio ad
monere deber, qUantum hac amiſl'a regione periculi omnium Cbriﬅianorum cer
vicibus immineat: ſiquidem humanum eﬅ, accepto jam malo, turn pri—
mum confilia velle capelſere.
FINIS. I
Mr“ª:
ná*
AD
112 XIX. CHOROGRAPIIIA MOLDAVIE.
rre—**Eu ‘ HS? Jªn
AD LECTOREM.
un velisflrtuna fauit proueffa ſZ-cundz's,
Lactaque tranquillze tempora paris habas.
Dormitas utramque nimisjêcurus in aurem,
Sant tibi, fimt alía fizta camada modo.
Expande aflifh’ trrﬅlffima tempara belli,
Et qua/int capiti tela parata tua.
chte tibi rerwn ſèrics advcrſa malarum ,
Qua minima credis, pam fittura venir.
Inque tuis inimica *volar fiirtuna capillis ,
Cum tua laarigera :ampara fronde tegr's.
Credo equidem, nec uanafides , felicia nunquam,
QM non fiat multi.: obvia fata malis.
Quare fi quid habent *Datum pre/agar veri, *
In noflrum uenicnt barbara tela tapar.
Si: Scythia's parir": niaiium jècura camu":
.Moldavia , ó“ rigido Flaccia prefla jugo.
AZ;
"fl"
*9M
@Yºffªffiºázº
XX.
1 l3
A ?Y rª:: erª.
… Ñ .‘.'Ñ
aªª-ª--ª-*º-ªªªªª . --N .-. .ª.
: .-2::R~;'>….:p~"":—ÑFÏ::1:²'~5:.—".-zziªçgz.-\'Y'.t.—›..
Ñ.. 4.…
fi!- .FU
ª 7% o
xx. MARTINI BRONIOVII
DE BÏEZDZFEDEA
STEPHANl I. POLONUE REGIS NOMINE BlS lN

TARTARIAM LEGATI
DESCRIPTIO TARTARIÍE.
AD PRIMAM EDlTIONEM COLONIENSEM ANNI MDXCV. DENUO
RECUCNITA ET EMENDATA.
ª.-O
452'— ªªª-¡1
EPlSTOLA DEDIçATORIA.
SERE lesmo AC INVICTISSIMO,
PRINCIPI, DOM !No
DOMINO STEPHANO
DEI GRATlA REGI POLONI/E , MAGNO DUCI LITHUANUE
RUSSUE , PRUbSlIE , MASOVUF., SALKOGITIJE, LIVONUE , PRIN
ClPI TRANSILVANLA ,
DOMINO CLEMENTISSIMO -.
MARTINUS BRON-IOVIUS
DE BIEZDZFEDEA
HUMILLÏMA AC PERPETUA OFFIClA SUA COMMENDAT .

TRlUMl‘HUMÏ PERPETUUM ET INCOLUMlTATEM LONGÍEVAM,
A DEO OPTlMO MAXlMO PRECATUR.
S 3 zepenumerocogitanei mihi , Sereniflime Rex! quonam memorabiii ac

laudabili ﬅudio, illud tam praeclarum . fi quid in me eluceat, vir
tutis teflimonium, quod Majeﬅas Vefïra, anno praeteriro, ad Ma
hometem Chere-jum Chanum Tauricªnorum ſeu Piraecopienſium Tartarorum
Smpt. Rer.leg. P. III P Prin
I
H4 EPISTOLA
Principem , binis legationibus me ornare dignata eﬅ: pro meo ingenio ac
perpetuo fidelitaris officio Maieﬅari Veﬅrz: commendare poſſem, omnique in
genii, prudencia, dexteriraris, fidei, virturis, laudis, maximique confilIi cu
mulariſiimorum, ampliffimorum , arque erga me propenliſſimorum Senarorum
Petri Miſcovii Epiſcopi Cracovienfis , Nicola¡ Mielerii Palatini Podolie , ac
exerciruum Regni Generalis Capitanei , Ioannis Zamoſcii Regni ſupremi Can
cellarii commendarione, qua me in praeterito Regni convenru Varſaviae in Se
crerarium & Aulicum Majeﬅari Veﬅrz commendarunt. ln primis vero [auda
bili vereque animi Regii Majeﬅatis Veﬅrz praïclaro ac optimo deſiderio, quo
in perveﬅigandis genrium externarum, pacis bellique moribus & leglbus, in
que locorum eorum firu indagando , Majeﬅas Veﬅrª, tenerur, apprime ſatis
ſacerem; erfi pro renui ingenio & dexteritare, quam defideratiﬅimi parenris
mei , viri prudentia ac eloquentia praeﬅantis , mors immatura mihi praeclufit,
cum non artium excolendarum ﬅudio. vacarem, quod Divine memoria—Sere
niffimi Sigismundi Auguﬅi Regis, Domini Clemenriſiimi, aula-2 miniﬅerio rene
bar. Ac propter genrium earum, qua*: in Taurica ſeu peninſulª illa extirere ,
omni &evo fere oblivionem , annaliumque difficultarem , pro quibus ſummo
cum ﬅudio , a _clariflimo ac prudentiffimo Senatore, praclariflimarum rerum
hiﬅoriarumque ﬅudioſiffimo indagatore Cancellario Regni admonirus: a Chri
ﬅianis, quarum obſcurae ac parvae admodum ibi exranr reliquwe, ac ipfis etiam
Barbaris, nullo operae pretio enitebar; illud propofirum meum, ur par effet,
deſcribere minime potui. Enimvero, dum Regiae Majeﬅaris Veﬅrae nomine
ac Reipubliea, apud Chanum legarione diuturna fungor, derineorque omni
occaſione modo ac ratione, ſumma cum difficultate, ea indagare & luﬅrare,
aOtenui ﬅylo annorare , Majeﬅatique Veﬅrz Domino C‘ementiffimo privatim
offer-re, propoſui: praeſertim vero cum pacis bellique mores & lºges, regio
numque Tartaricarum ſitus , Majeﬅatis Veﬅrae ampliﬅimo Imperio contiguus
& cogniru perneceffªrius eſſe cenſeatur. Siquidem majores noﬅri, ,malignirate
quadam temporum, aut potius maxima tum rerum ſuarum perturbatione 6!
mutarione ducti, neceﬅirudines eas, quas utinam a patria noﬅra Deus procul
averriffet, cum populo eo barbaro ac feroci iniere. Etenim ea gens rapaciſii
ma & famelica, non jurisjurªndi ſui, non ſoederum vel amiciriae, verum com
modi ratiopem ducit,rapinis iniquo perpetuoque bello ſemper víctirar. Nec mi
rum eﬅ, in re bellica, dexteritare miraque alacritare earn uti, quam prorſus
innaram haber, praeſertim cum minime egregios vel ﬅrenuos viros eos, qui
bellica virrute, gloria , vel ſelicirate aliqua cumulati non \int , cºnſear: imo
no
DIDICATORIA 115
nobiliores quoque ac Principes ipſos , a virtutibus bellicis alienos, penitus
contemnat. Tauricae vel Cherſonefi quondam celeberrimi Imperii, quod per
multa fæcula clarifflmi & ampliffimi populi, ac ipfa gens Graecorum admini
firabat, dolendas dt gravimmas , ob nefanda in Deum hominesque improba
at maxima eorum fcelera , quæ non iinit inulta efie Divinum Numen, muta
tiones. Ac peninſulam eam , ut clariffimarum nationum coloniam , Princi
pumque Imperium extitiffe , ad extremum vero , in barbaricum tyrannicum
que Turcicum GI Tartaricum gcminum , proh dolor! lmperium deveniſſe ,
non iine pio ez acerbo animi dolore, pro virili ﬅudio meo annotavi. Quod
quidem fiudium meum, ut Sereniffima Regia Majeﬅas ſuſcipere , ac me be
nignitate fua Regia complecti velit , majorem in modum rogo. ceterum ,
Majefiatem Veﬅram Regiam, ad gloriam Dei quam diutiffime valere, atque
Reipublicx noftræ Polonæ , patriæ nobis dulciiiimæ , quam feliciffime novi
anni hujus aufpiciis præeiie , cupio & opto. Damm in Taſſarlagano pago
Tartarico , die l. menſis Januªri¡ a Chriflo incarnªto anno MDLXXlX.
116* XX. MAnTiNI BRONlovn
gª?“ WE— :—"U
MARTINI BRONIOVII
DE BIEZDZFEDEA
TAR'TARIA.
a?“ ªªa-D
CAMPI SAURAMENSES OCZACOVIENSES, QUI INTER
' BOGUM ET NESTRUM FLUVlOS SlTl SUNT.
'Bratislavia ſeu Braslavía oppidum, in extremitate Podolim, quod etiamſi
cum arce ſatis obſcurum Gt humile fit, verum incolas quingentos dz am
Sciopetarii piius , Sclopetarios optimos , ac cum Scythis crebris levimibusque preliis,
::ªjª-"VL bene verſatos ac exercitatos, przefidii quafi loco perpetuo haber. llli in cam
‘-1.er ª“- pis ductores viarum peritiffimi ſunt , a Tartaris ac Kozacis , qui in campis
dores. perpetuo vagantur, próelia Cc pericula, fi eis comiratu impares ſunt, evitare
probe norunt. Ex Bratislavia , non admodum denſis filvis, miliiaribus ali
Campis ex- quot ad Silnic‘am rivuium , in quo loco Bratislavienſes propter Perecopien
ª“èª‘ªª* F fium, Oczacovienſium, & Bialogrodenſium Tartarorum incurſum, Valacho
O‘US .ll- - . . . - .
v…? rumque, perpetuas agunt excublas, Bngo veiHIpam fluvxo, penes Omara-mans
Saurª-I flu— usque itur: proinde ad Trcﬅenetium , Berﬅtdum , Oljàncam , Sauranum, unde
viUI.
Onisuonk camp:- Sªuranenſès dicuntur,
- -
rivulos, . . .
Onzsltoms .
CUJUSdam . . .
Ignobilis . .
Rule¡ Alvea
.wwjª, rium, in quo altiffimae quercinaz arbores apparent. Demum in Bogo pons la
Pºnªiª Bº* pideus & balneum , quod Vitoldi magni Ducis celeberrimi ac bellicoſiffimi
a: bn. Prmupis
::um . . . Lithuania:
. . quondam ſuxſſe
. perlnbetur,
. . .
rumIe-lapideae, .
teﬅudmes &
Vitoldm ſepulchra, qua: Turcicª vel Tªrtarica fuiíſe dicuntuur , ªc vulgo chèania ,
?:² quaſi monumenta appellantur, viſuntur. Codemam Romani cuiúspiam Ruſci
“…hª idiomªte Dolniam Horofvfflam Horodzfl'e , vel territorium ruinoſum lapideum ,
'fªrm-fe- quod illi Pritolce ſeu propugnaculum nominant, ac ibi Sinawoda , quafi cae
1h . . i . . . . . .
Zªg-3;: ruleus rivulus , vuigo 1ta dlctus, Bogum inflmt. Probzte vel porta pouus m
Dolniaz. acceffibilis natura loci ita facta inſula~, ſaxoſa in Bogo , a ripa utraque mon
:i‘º‘gª Si‘ toſa , quam fluvius undique circumluit, eaque ſatis amplª locique nªtura mu
WO ª.
prºu“ ¡º, nitiſiima "eﬅ, hominesque plurimos illa capit. Preſertim vero Bratislavienſi
fulª. bus,- annis fingulis in ea'menſibus aliquot piſcantibus, przefidii quaſi loco eﬅ,
" ' ' ac
TARTARLA x I7
ac in ea ducenti, vel paulo minoris 'Comitatus _Sclopetarii, in April¡ & Majo Sclopetarii
piſcatores.
ac Junio menſibus, in aliisque in Bogo inſulis , quibus i‘le plurimum abundar,
multi admodum ſemper reperiuntur. Cermenrucum lapideam ruinam ad Bigum Cermencu
cum ruina.
ſitam, Certelnam minorem amnem Luceorum, nam Luczorum ſerax eﬅ, appel
Cerrelmm
lanr P-igſtmmibrod, ſeu arenoſus vadus, quem cum in confines Podolia veniUnr f. Picſczuliª
Tartari tranſeunr, in Bºgo fiuvio apparer. Ccrcicqfflnium Turca?, Gelriceffi-nia brud,
vulgo dicitur, illa cujusdam Tartari vel Turca locupletioris mercaroris ſepul Cercicell'e
nia repul
turª ſuiſſe perhiberur, ac ex lapide czſo Gr polito, ac ſumruoſo opere in Ma tura.
hometicum cultum facta erectaque , nunc erium a viaroribus conſpicitur. Cer Capcacleiuª
telnam majorem rivum , Cupcacleium arcem collapſam ſeu ruinolam, ac ibi Cap ¡rx 8: flu
viua.
cacleius fluvius Bogum influir , plurimosque lacfls haber. Hancocricum, ſeu ur Hªncocricus
Tartari Chamriªvum eum vocanr , nam locus ille ſaxoſus eﬅ, 6: rivis limpidiffi rivus.
Lacus Bere
mis abundar. Berezaniüm _Iacum canolum, qui ex adverſo Oczacovire mari Eu tªnia.
xinio vel Pontico , &r Bóriﬅrnis ſeu Nepri fluvii in mare ſeſe eo exonerantis
meatibus, proximos eﬅ, & alluirur. llle campus quinquaginra velamplius Camper-um
milliaribus bene emenfis, ſex vel ſeptem dierum vel dierarum, ur ill¡ compu diﬅauriª.
ranr, expedita Viatºri irer acceleranri , Brarislaviu Oczacoviam uſque conﬅat.
Feras, biſonres, alces, equos, cervos , arietes, qui unicum tantum cornu Pere cam
habent, capros, apros, urſos, campeﬅres haber. Erſi a decennio, vel paulo peﬅres.
Ferarum
amplius, hiemis aſperirate , niviumque magnitudine, fame ac liri plmimm ad interirus. '
modum cnecatz: ſuiſſe dicuntur, earumque in campis ingentes offium accrvi re
periuntur. Tum eriam ov'ium , boum, ac equorum Turcicorum & Tartaro
!um greges innumerabiles, qui ibi perpezuo paſcebamur, per Ruſciae, Vollii Kozaci li
cemioſi,
niX, Kioviae , Podoliae , & Moldaviae finitima, eosqu'e prorſus licentioſos ho
mines, non ita pridem penitus deleri ſunt. Cozles ſeu tumuli vulgo Mgilii di Mogilii ſeu
tumuli.
cti , alriﬅimi maximi & frequentiflimi , maximorum ac cruentiſlimorum , ut
plun'mi alſerunt, ac verifimile ratiºnique conſonum viderur , quondam bello- -
rum certiﬅima figna; ſeu illuﬅrium virorum ſepu‘turae conſpiciunrur. [lle cam Uberm
cumporum.
pus ſolo ſerriliſlimus eﬅ, plurima loca ad colendum _inhabirandumque commo
da, aptiﬅimª amoeniﬅimaque haber, gramina Cr berbas natura Gr amoenitatelo
ci odoriſeras, erſentiſſimasque, ad paſcendos infinitos jumenrorum vel anima
lium greges proſert. Ad confluenrem Bogi plurimis in locis monruoſus, quoad Campomm
vero ex parte filveﬅris; verum in parent¡ ad Neﬅrum vel Tyram fluvium Mol (lun,
davia planifiimus , omninoque campeﬅris eﬅ , majorique ex parte lignis caret.
P3 * MOL
¡18 XX. MARTIN¡ BRONlovu
MOLDAVIE SEU VALACHIÍE INFERIORIS PARS ,

QUÍE OLIM BESSARABIA DlCTA FUIT.
‘x confinibus autem Podolize , Moldaviae, ſeu Valachize vicinis, Came

J netiam , Chotimum , Sorocham , vel Ochioniam , verſus Pªlatini Mol
Prutus flu davia oppida, & arces ad Neﬅrum fitas , pervenitur. Proinde Pruto five
vi us. Hiera/b Moldavia: fluvio trajecto, Stepanovetiam , vel Jaffi , primarium Va
Techníª ]achiz oppidum-, vel rectius ad Prutum Techm'am oppidum , & arcem Turci
urx & ªpp¡— cam, non ita pridem ad confluentem Neﬅri munitam, ªc ibi Techinienſes vel
dum,
'l‘echiuien— Moldavici ¡n Neﬅro trajectus aliquot, recta in campos reperiuntur. Continens
\es erajectus. vero per lacum Vidovo, ſeu ObidO-UO dicitur, quem quidam ab Ovidio nuncu—
Lacus Viª
dovo.
patum iªbuloſe \ortaíſis autumant, qui Iatiffimus eﬅ, & in Pontum Euxinum
in eo loco exoneratur , eumque ex adverſo Bialogrodi , a veteribus Monca
¡¡alegro
dum Tarta ﬅrum ea arx Gr Civitas di'cebatur: que non ita pridem a multis annis, Vala
Iiw ¡rx 8L chorum ſeu Moldavorum Regulis a Turcis erepta ¿z pofl'eſſa eﬅ, Tyras influit.
cívilas.
Tul'l'Ïchº*
ln ipſo Tyrae ſeu Neſïri oſ’do , tunis lapidea exiﬅit , quam Neoptolemi, &vi
’tolemi. cum Hermonactis , ac in utraque Tym tipa Civitates duas conditas Mconiam
Ophiufi in dextra , a lzeva vero Ophiuficm, nominatas effe ex Strabone liquet. Exad—
Mªjªci \tu
_jeªn verſo itaque Maiati trajeñus, ille Bialogrodo navibus , in campum Bialogro
denſem & Oczncovienſem , ſuperatur. Militem quendam Maiacum ibi fuífl'e
fabulantur; ac in eo loco Neﬅro trajecto, in ripa lapidei parietes ruinoſi , &
quafi quzdam ruinaª apparent , eam ruinam Turrim Ncnptolemi fuiſſe Strabo
refert.
CAMP] BIALOGRODENSES ET OCZACOVIENSES QUI

INTER TYRAM ET BORYSTHENEM FLUVIOS, AC AD
.MARE EUXINUM SUNT.
Bcflbo Demum vero Berzboninm Turca-z , alias Lica/Zcmum Collum lupínum appel
¡¡¡um
lant; locus ille ſoffas altiflïmas É ampliffimas mari vicinas , lªcus 6: tivos
Cacibieí. am oeniflimos haben Cacibiei Hormiiſe , quaſi territorium collapſum, quem
lacus ampliffimus ad confluentem Neﬅri mari vicínus alluit , ac ¡bi portus non
Alzizofi ignobilis quondam fªcundo Neªl-o extit'rſſe memoratur. Adzigoli , ¡lle locos tres
{Offas celebres, ¡acus amrºs¡ G¡ ſakſos quam plurimos mari proximos haber,
ibi
TARTARIA. l 19
ibique magna vis Kozacorum perpetuo confluit , mutuisque beilis & cwdibus LºFu-kk'j
ſrequenriflimis concidunt. Idcirco ille locus viatoribus adeo terrori eﬅ , ut in
eo non ſolum per noctem quieſcere, verum ne pabulari quidem ſªtis ſecure
habeant. Nam non raro accidere ſolet, ut quodfi non Koſacones ipſi, cada
vera tamen hominum ibi fepe reperiantur. Domnina Dolm'a ſeu Íoſſa , quee ma
xima 6C ªmpliflima lacubus Gr rivulis limpidiffimis frequens eﬅ , Berezuni lacu
anguﬅiſiimo, verum proſundiffimo, ac ibi in finum Carcinitum & mare Ponticum
ſeſe exonerantis trajectu ſuperato, Oczacoviam pervenitur, Berezaniam lacum,
& Cªrcinitum finum , Tamirací & Cal-panel' finum ſeu lacum ſortaſſe nuncupatum
effe, Straboni placer. Ab oﬅio Tyra fluminis, irzſulam Leucam intra pelagus
eductam, intervailo quingentorum (ïadiorum diﬅare, ac Achilli ſacram nuncu
patam effe, Strªbo afferit, quae in eo Berezani Iacus trajectu, oprime a Viato
ribus conſpicitur. Boryſthenem fiuvium,ad ﬅadia ſexaginta inde diﬅare, 6k
amnem Hypªnim ſeu Bogum ei vicinum effe, ac inde oﬅium Boryﬅhenis lnſu
lam quandam exiﬅere, in qua portus quondam fuit, idem Strabo memorat.
OCZACOVIA ARX ET OPPIDUM.

Oczacovía , quze Olbia, 01hs, & Benfihenes OIbiopoIis , quaſi beatª civitas
- a Ptolomaeo & Plinio dicitur, ªd Boryﬅhenem Cªrcinieum fluvium \eu ‘
finum fita eﬅ, ac in eum ſinum mari Euxino vicinum, Boriﬅhenes ibidem exo
neraeur: quam a Miletiis conditam effe, & ampium emporium hubuiffe, Stra
bo reſert. Arx lapidea , nec bene cum munita, oppidum ignobile, Turcarum
ditionis eﬅ. Boryſthenes ſeu Neprus ªltiffimus , rapidifflmus, & latiflimus flu- Bºwªhººªª
vius , qui a Septentrione labitur, in Carcinitum finum ſeu fluvium ac Pontum ª…“
Euxinum penes Oczacoviªm influir. Supra Oczacoviam verº milliaribus, qua
tuor Hipanis ſeu Bogus fluvius in Bury/them": exoneratur. Ad Oczucoviam ve
ro Fer Boryfihenem Gr finum Carcinitum fiadiis ducentis , ut vult Strabo, traie- ª…,
ªus lªtiíſmus, & navibus majoribus aC minoribus in lflhmum ibi ſuperatur. ln 'Tr-jºªn! .
eo trªjectu & tranſuu , ª peregrmis & mercatoribus , vectigal perpetuum 1m
peratori Turcarum ſolvitur. lmperªtorFS
veai‘nl.
\ST
120 XX. MAR-mn BRONIovu
ISTHMUS, QUI INTER PONTUM EUXINUM ET

. ‘ BORYSTHENEM EST. ..
Cmtinens, ſeu lﬅhmos ab antiquis ira dictus, inter Pontum & Boryﬅhenem
anguﬅiffimus, unius diei itineris ſpario admodum arenoſus , collibus, la
cubus , paludinoſis ſalis ſodinis, ac ibi per Boryﬅhenem ſal deportatur, avbores
Sali! fºdi- eriam humiles virgultis parvis inſertas haber. Cervis, urfis, capris, Gr apris
"ª" Ñ campeﬅribus ſrequens admodum eﬅ.
Ferre cam.
peña-es.
TARTARICA TUGURIA, ET MANENDI ILLORUM

lN CAMPIS MODUS.
ﬅe continens agris, praris , tugnriis Tarraricis, quse vulgo ulnſi a Barbarie

nominantur, ac ut pagi ex tenuiffimis lignis, limo, vel coeno , ﬅercoribus
que pecorum ſeu animalium Obliti , ſacti, &r arundine tecti ſunt, & Pereco
piam uſque milliaribus amplius triginta extenditur, rivisque abundar. Verum
aeﬅare &in aurumno, Tartari in eis tuguriis non degunt , nam in April¡ cum
Zªfirº- uxoribus, liberis, familia, mancipiis ac domibus , quee rotundª? penulis ob
ªmª* lira: quaruor vel quinque hominibus ad degendum vix commodae ſunt , Gr in
carris roris dnabus ſuﬅentaris , came'lis duobus, vel uno, vel bobus itidem,
cum familia CS¡ ſupellectili vehunrur. Camelos, equos, pecora, Gr oves, in
numerabiles greges ſccum ducunt, alios vero commodioribus in paſcuis relin
quunt. Prrrcopiam Vero inter Boryﬅhenem &r mare Euxinum , vel extra Pere
Oſï’ovun copiam non raro in TªliÏÍCªm ipſiim, vel ex adverſo Perecopiae Offiwum ſeu Aza
:ª‘u: ª?" plium , ut Turcx vocanr, oppidum ad confluentem Tanais vel Doni rapidiſli
1…… mum,.& maximum fluvium, a veteribus quondam Grzcis, proinde Genuen—
“Wª-m- fibus Italis, cum arce munirum , ac non ſolum ibi przeſidio firmiffimo lmpera
toris Turcarum , verum etiam ejus loci Przeſecto impofito, a Turcis‘ habitatur,
_ erectum contendunt. In lﬅhmum ſeu campos planiſfimos, & maximos eos,
ª?… Pªs' qui inter Boryﬅlienem ac Meotim paludem , ad mare Ponticum ſunt, ac in Pe
ninſulam ipſam, de loco in locum , :Id paſcua eommodiora ſemper progrediune
tur &r migrant. Verum in octobre, lrigoribus, imbribus, venrisque perpetuis
fxvienribus , ad tuguria ea rurſus redeunt. In primis enim a Kozacis Nizoviis
noﬅris hominibus, quod ſecundo fluvio in cymbis ibi vagantur ¡nde nuncuparis,
ac
TARTARIA . ‘ ‘ I2l
ac iis Sclopetariis, qui aeſiate & autumno in Boryﬅhene in cymbïs majoribus &
minoribus perpetuo vaganrur, ſubitasqua Gr damnoſas in eos incurfiones faciunt,
magnopere ſibi metuunt. Attamen frugibus & graminibus collectis, Boryﬅhe Tartari Ko.
zacos menu
ne glacie concreto, cum familia propriisque animantium gregibus, commodius um.
per hyemem ﬅaruta ſua habere ſolent. Iﬅhmum ilium Zenonis Cher/bmﬅim PLO
lomaeus vocat. Et Strabo , ad telluris magnae Cherſoneſi eum adherentem,
Roxanos ſcribit & Roxolanos , quos nos Ruſſos ſcu Rutenos nunc dicimus , in Roxnn¡ ſeu
Ruxuluni.
campis illis inter Tanaim &i Boryﬅhenem paſcua herboſa ſemper ſectatos memo
rat. Ac adverſus Mitliridacis Lupaxoris ductores, Taffium, Palacum, GI Se
lurum ſocios belligeraffe, & cum pugnaciffimi iudicarentur, Barbara , inquit
Strabo, nacio omnis infirma prorſus appar-uir, & quinquaginta mi'libus ªdver
ſus ſexagznta millia militariter acie inﬅructa ductu & auſpiCIo Dio; hanris ducis
Mithridatici refiﬅere ac ſufferre ímpetum non valentes, maxima ex parte cruci
dªti ſunt. Galeis, thoracibus, & ſcutis ex crudis boum corrigiis eos uíos ſmfl'e,
ad percuriendumque lanceas, arcus &I gladios habunïe ſcribunt. entºriis cen
tonum inflar pilo contextis utebamur , in plauﬅris vitam degebant, & circum
tencoriª pecora comitabantur , a quibus victum capiebant. Lacte, caſeo, &
carne veſcebantur. TartAri illi etiam eadem ratione ſere vium degunt , agros
tamen non paucos ill¡ nunc habent Gt Cuiunt, heerS eriam non raro collIEunt.
TAURICA CHERÏONESUS, ANTIQUÍS MÍNOR, TAR

TARlA, BARBARlS GADZARIA, PERECOPlA ARX ET
Ol’l’lDUM.
Perrcopiaa VLt-?Tibus Gracis Euparoria Pompcnpnlis, ſàcer Iurus, Dromnn v›.-I

Tªurica ſ‘eu
(ur/¡¡s Az-hr'llzs, ſeu Grcrich, I-Icrªcleum vel Heruclea appeliara , in confi Scythica.
nibus TJUI’ÍCX ſeu Scythicªº. Cherſoneſi, vel peninſulïe dzctze primum oppidum
obſcurum, & parvum, arx lapidea , nec ſatis munitª eſt, in qua Principss Tar Chan¡ ſeu
Reguli'
tarorum ve‘ Chani, ut Tartaſ¡ eos vocant, quaſi Reguli, ſeu ſupremi domini,
Palutinum, quem illi Btgum, ſeu Perecopenſem omnium vocitant, perpetuum Pªlaiinus
Perecupia'.
habent, qui Boryﬅhenis & Tanais ſeu Don¡ fluviorum tranfitus & traiectus,
& Confines univerſos vigilantiffime Ferpetuoque obſervat, ac unive¡ fis Tarraris
iis , qui in campis ad Perecopiam & ultra Perecopiam \iris degum, pl’Xüﬅ.
lllud oppidum una cum arce ipſa, ut ex ruinis Videre licet, a pnſCIS G! :Intiquis Bºn h! 'uni
peninſulaz 'l‘amicze quondam, vel Boſphorams Regions , five lmperutoribus Reg-Is.
Scriſt. Rer. Hung. P. lll. Q Gree
122 XX. MA’RTlNl 'BRONovu
Graecis, in anguﬅiffimo continente, eo quem una -ex párte a Septentrione pa

lus Makotis, putrem lacum eum Strabo nominar, altera vero mare Ponticum a
Meridie alluit & cingit, univerſamque peninſulam ambit, excitatum eﬅ. Et
quoniam ibi per univerſum; ur Strabo lﬅhmum dicit, qui inter paludem & ma
_ _ re dimidü milliaris tªntum ſpatio ſere continetur; foſſa proſundiffima & lata fa
cta oppidum ſoffze appellationem ſortitum eﬅ, quam in hodiernum uſque diem,
a Tartaris ac ipſis pariter Turcis, ſermone illorum retinet. Lacum a mari {e
paratum eſſe ſtadiis ſexagïnta, putrem ſeu lªcum ipſum ﬅadiis quatuor millibus:
Sachïbgïe' 'Tauricze -vero ſeu peninſulze Iﬅhmum_, trecentis &z ſexagintzi ﬅadiic contineri,
\ºjªlfllªm Strabo refert. Emmvero, Sachinbgiereio Ghana Tartaro ¡n pemnſula Impe
Tarlaro- rante, qui Tartaros Noagienſes; pro imperio bellurn ill¡ ſacientes , infigni ac
memorabili &rage ad Perecopia-m proflraverat deviceratque , turres lapideae
des. XVll. in ea ſoſſa excitate fuere , foffaque altius reparan. Proinde vero in
KH? fignum memorabilisvictoriae, cruentiſiimique belli , nonnullx turres , ex capi
Pmcºpíge tibus caeſorum ibidem fiictae ſuiffe a Tartaris pcrhibentur. Cum itaque in pe
Tªrtaro- -ninſulam , in eo anguſilffimo loco, unicus tantum ille tranfitus parent , Tarta
ri perpetuas excubias Perecopiªe agunt, neminem peregrinum, qui in peninſu
Pªm; ex. lam venerit , -fine literis Chan¡ inde redeuntem . tranlire permittunt¡ Denique
cubiªª- cum in bellum deſcendere Chanus cogitaverit , vel ªliquod pericuium aut bel
‘ ' Pc- . . . . .
ªª“ªÏ‘
recuplªm
lum Tartaris 1mmmct I
umverſi
,
Perecopiam ſrEqU'>nt.ffiinI. ſemper convemuut.
.
conv e
liunt. '— ‘L j
COSSLOVLA ARX ET OPPIDUM.

Coſslovia oppidum, ad dextram Per: copié, ad ma“e fitum, milliarihus le
chº-lu… ptem diﬅat, Emporio non ignobili; prxſcctum Arcis & oppidi, Chuus
¡actua, proprium & perpetuum ibi haber. '
INGERMENUM ARX ET OPPIDUM.

Ingª-menu": , milliaribus XII. vel amplius a Coſslovia diflat, arcem lapideam,
templum , &z ſpecus, ſub arce &z ex adverſo arcis , miro opere ex perra ex
ciſos haber: -nam in monte maximo & altiffimo \ita eﬅ , ac inde a ſpecubus a
Turcis cognomen refinet. ºppidum quondam non ignobile, opibus reſertum,
cele
I
TA'RTARIA. - x 93
edeberr’imum, & natura loci maxime admirandum, copioſiſfimumque extirit.
Ex adverſo oppidi, promontorium extenditur in latitudinem ﬅadiorum aliquor Prºmºmº* ‘
\patio , in longitudinem vero Ill. vel IV. milliaribus, oris anguﬅiffimis, Euxi- "ªº"
no mari medius eﬅ. Porrus tres haber, illos Pactorum, a quo alter efficitur Pºrtª"'ºª
portus , Crenuntcm Srraho vocar , ad quos naves mulrm commode accedere, Gt
a tempeﬅare fiuctibusque marís, in locis lis rure conſiﬅere poſſunt. In ea an
guﬅia, Taurorum narionem Scythicam , latronum manus conﬅiruiſſe, acim
perum in eos , qui eo divertiſſent, ſeciffe, Srrabo memoriae prodidir. In monr Mº"… rª.
tibus ſaxoſis, qui ibi ſunt maximi ,. &r admiranda veﬅigia certa apparent, quod x96 mªxi
antiquiﬅimi populi Graci lapid‘es grandes ibi excidebanr,, navibusque ea angu- ª"
ﬅia oris deporratos. Conſïmum ſeu Cherfimam Peninſula: urbem, ea tempeﬅare
clariffimam & anriquiffimam ,. ex illis extruxiſſe., nunc eriam a Grecis Chriﬅia~
nis dicunrur; Heraclienſes Ponri accolas, coloniam eo deduxiſſe, ac urbem
Cherſon ſum ibi appellaram effe, ac a Tyra fluvio ﬅadiis IV.. millibus & qua
dringentis, curſu maris emetiendo, earn diﬅare, Strabo meminit. lngermeni
¡ter-m, ſatis Gr' magnificam a Principibus Graecis extructam fuiſſe apparer; nam lnger…
porrae 6! redifi'cia adhuc nonnulla integra , Graecis characteribus exornata, Gr ª"
cum infignibus eorum inſculpt'a,, conſpiciuntur. Ac per univerſum illum lﬅh
mum, quondam ibi uſque ad urbis moenia ¡edilicia ſumruoſa extitiſſe, puteos
excavatos infinitos, qui adhuc ſere plurimi ſunt integri. Ad extremum vero, Puto¡ in¡
diras vias Reglas grandes, lapidibus ﬅraXas elle', cerro apparer. In eo lﬅhmo ºl"- ,
pomaria, horti, vine-ae, plurimae Gr optima! ª Graecis quondam culta., Bulbe— “Wªcºm"
cum nunc eriam appellanrur, quas Chriﬅiani Graeci vel Itali Gr Iudazi , pauci~
que Turcac nunC‘ poſlidenr , in loco eodem vilunrur. Ex Ingermeno Curfiuzum
ter-eﬅri 'rrinere eundo, eﬅ lﬅhmus inter oris anguﬅi portum , Gr mare Euxinum; lﬅhmªªſe
unm ﬅadiis ſexagmta conﬅare, &r parvam Cherſoneſum appellatum eſſe, ac
porrionem magna Cherſonefi occludere, Strabo deſcribit. Eﬅ ille lﬅhmus ad
laevam, &z locus maris Euxini planiſïimus, Gr ſolo ſertilifflmus; ad dexteram
Vero porrus oris anguﬅi, haber quidem agrum ſaris uberem , montibus ramen vanezpiu
&ſi collibus , in qu¡bus vinea &r pomariª infinita erant, ſeprus eﬅ. Incolís & pa- "…ªª ª"
gis, ad Urbis ipÍ‘Ius moenia, caret, &in vaﬅirarem prorſus redactus eﬅ; ta- "ªª
men greges infiniri ovium, pecorum , Gr animalium , propter nimiam ſoli her
barum uberratem , a Turcis ibi perpetuo paſcunrur. EX azdificiis illis ruino— P-ſmª
fis, quze ibi conſpiciunrur, animalibus illis , per fingulas rurmas, domini pro- mºm'
prii Turca, vel Tartari, caulas maximas conficiunt Cr ſepiunt.
Q a ' " CHER

124 XX. MARTlNl BRONlOVIl
l '.
CHERSONESUS‘ SEU CORSUNUM URBS TAURICXE

. ANTIQUISSlMA.
hex/òzeflun ſeu Cheroneﬅzm, Corfimum, vel Chnjïvnam, Sari Germenum, quali
fllavam arcem, Turca: urbem eam vocarunt; nam folum quali flavum
ille tractus habet. Quae, quod ſuperba, dives ,‘ delicna, & clara quondam
cræcæ gentis colonia ſuerit, univerfæque peninſula: urbs antiquiffima, fre-v
. quans, magnifica, portuque nobilíffima‘ extiterita admirandæ ruinæ illius ma
niſeﬅe teﬅantur. In extremitate Iﬅhmi illius, quem plr-vam Clzmvmficm Stra
bo vocat, & in oﬅio ipſo, portus oris angulli , ac per univerfum lﬅhmum, ficut
latitudo ripæ utriusque maris, eﬅ urbs, murum altillimum a magnum, tur
resque plurimas CI maximas, ex ſecto & grandi lapide erectas, nunc etiam
Aqunrum haber, ac tota mari expofita exiflit. Aquarum ductus , qui milliaribus qua
ªªª*** tuor , cuniculis ex petris exciſis, in urbe ducebantur , in quibus nunc etiam
aqua puriflima eﬅ, ad urbis ipfius moenia confpiciuntun Eﬅ in eo loco, unde
rivulus ille delabitur, pagus quidam non ignobilis ,_ dt non procul in ripa ma
mfggi- ris, in monte ſaxoſo, Graecum monq/Zerium Sancti Georgii; ſolemne, anniver
cum: laria devotio ., Graecis Chriﬅianis, qui nunc in Taurica ſunt reliqui, in magna
Anniverfz- frequentia ibi fieri ſolet. Urbs illa a multis non folum annis, verum fæculis.
…du-ocio. &z hominibus & habitatoribus prorfus vacua, funditus dirutas ac in vaﬅitatcm
redacta eﬅ. Muri dr turres integra: adhuc, dr miro opere ſumtuoſe facias ,
tribuisse-difl- conſpiciuntur. Principum K gis vel domuss iirea lllhmi parte , GI urbis moa
ªiªſªªºhªª' níbus, turribus, (Se portis magnilicisz exiliits verum a Turcis, infignes colum
næ marmoreæ & ſerpenrinx, quarum intus adhuc loca apparent , dt grandia
res lapides, ſpoliatak, & per mare ad ſedes eorum, in ædificia publica & pri
vata deportatæ ſunt. Idcirco ad majorem ruinam ea Urbs pervenit; non ædium
er templorm , ne veﬅigia quidem in ea vifuntur. urbis ¿edilicia , humi proflra
ta , & ſolo æquata funt. Monaﬅerium Gxaecum maximum , in urbe ell reli
. quum; parietes templi apparent quidem , ſed teﬅudmem non babe-nt, &I or
g: namenta aedificii ejus , quæ ibi erant ínſignia, diruta dt fpoliata ſunt. Ex il
imagines lo monaﬅerío, duas portas æris Corinthii, quas Craecorum presbyteri Reglas
¿riffs? portas vocant, GI imagines infig‘niores, Graecos aliquos, Volodimirum magnum
volodzm Rufforum ſeu Kiovienfium Principem, ea tempellate prædæ loco Kioviam de
rus Ruffo- portavilles poﬅmodum vero a Boleslao fecundo rege Poloniae, Kiovia Gueſnam
{Hſ prædæ itidem loco, quæ in templi maximi porta nunc etiam ibi víſuntur,lª de
&CPS- c
‘l
TARTARlA. 1 25 i
latas effe, Rufforum de Polonorum anuales memoria prodidere. Volodimi- ;Tºmªs

rum Principem , Joanní Zemiſcae Conﬅantinopolitano lmperatori, eam urbem ÍÃÃÑÑÏÏ'ZÑ,,
quondam eripuiſſe; verum Baſilii &z Conﬅanrini Imperatorum Anna ſorore in miſºé Cºn
matrimonio ducta, &ſacro fonte ritus Graeci, in eodem monaﬅerio, a Patri
archa quodam initiato, reﬅituiffe. Quod & in hodiernum usque diem, in 10- pemtor.
eis iisdem a Chriﬅianis (Francis, quorum obſcurz: & parvae admodum reliquia:
ſuPerſunt, praedicatur. Ante urbem promontorium exiﬅere, & Parthenium, Promouto
id eﬅ virgineum ªppellarum effe, Deaeque illius &dem ªc -ﬅatuam habere; ac *kªwª*
eam Urbem liberam ſuiſſe, propriisque legibus vixiﬅ‘e, verum a Barbaris dire- ;Zorfiuuu-l ¡¡.
ptam , eoque neceffitatis deductam eﬅe, Eupatore Mithridate erſule fibi de- berum.
lecto, adverſus Barbaros bellum geffi e, «Sc tanta ſpe erectum, exercitum in
ChErſonCſum miſiſTe , ut &r Scythis pariter, Strabone teﬅe, intulerit, & Scilu
ri liberos quinquaginta , ut Poſidonius ſcribit, captivos habuerit, & a Periſade
prefecto loci ditione accepta Boſphoro potitus fit. Ac inde ex eo tempore,
in hunc usque diem, Cheronefitarum Civitatem, Boſphoranis Regulis ſubje—
ctam ſuiffc, olim idem Strabo afferit.
Ñ_
JAMBOLI SEU BALACHEJUM ARX ET CIVlTAS.

ambolum , ſeu _lamboli, Grzeci Bulaclzrjum , quaſi pi/Zium arcem, & civitatem
earn, nam ¡n eo loco mare piſcibus ſerax eﬅ, Turca: dixere. Ea in altiſ
limo magno &z ſaxoſo monte, ab ltalis Genuenſibus munita & hahita ſuit: ſu- "Í“ ªº“ª
perbis enim & peſiime tunc inter ſe convenientibus ac ignavis Graecorum, qui ºzªcºru…
tunc eam partem Tauricz tenebant, Ducibus, ignominioſe, fine aliquo eorum duces di
preeſidio , ab eis erepta ſuit. ln ea civitate, commoditate loci natural¡ Genu
enſes uſi, portum celebrem ac uriiem , munitiﬅimum ſumtuoſiſiimumque pro
puguaculum excitavere. Eﬅ ibi etiam finus maris anguﬅi , penes civitatem &z Sinus mªriª
inter promonrorium non exiguo ſpªtio diﬅans, qui portum non ignobiiem con ::ªrº‘ªºſi
fecit, ut ex mari magno, naves non paucm, ibi tuto deſcendere GI confiﬅere
poffint. Arces, acdes , moenia , & turres ſumtuoſae, cum plurimis Genuen
fium infigniis &z titulis, proﬅratze &z omnino dirurX jacent. Civitas illa a pau- l-Iſiznïª ª,
cis GrPECiS, JudXiS, &z Turcis incolitur; a paucioribus itidem mercaroribus 6: …un Gcnu.
peregrinis , per mare ſrequentatur. "ªªª"
Q
Q 3 MAN
¡26 XX. MARTIN¡ Baºnrovu
MANCOPIA SEU MANGUTUM, UT TURCZE VOCANT,,

ARX ET OPPLDUM.
Mancapia Civitas, ad montes &ſil'vas magis porrecta, & mari non jam pro#
pinqua eſt, arces duas in alriſiimo ſaxoſo Cr peramplo conditas, temple:
Cueca ſumtuoſa, Gr XdeS, plurimos ÏÍVOS, qui ex ſaxo decurrunt, limpidiﬅi
mos &' admirandos habuir. Poﬅquam vero a Turcis ea capta effer, poſtmodum
vero anno decimo octavo, ur Chriﬅiani Grace¡ perhibent, ſuhitaneo & horribilí
incendio orto , ſunditus ſere demolira eﬅ. ldcirco nihil quidquam inſignius,
romªn. prxrer ſuperiorem arcem, in qua porta inlignis cum-Graecis rextibus, multo~
‘Leªl-'eorum marmore ornara, Cr domus alta lapidea eﬅ. In eam domum Moſcorum nunríi.
nunrii ¡n Canorum , barbarico ſurore nonnunquam derruduntur, ac durius ibiaffervan
tur. Templum Graecum S. CmJíantini, &t alrerum S. Georgii humile admo
ſiflervzmmn dum , nunc reliquum eﬅ. Presbyter ercus unicus ,. Turca & judaei aliquot
ibi habitant; cerera in ruinas , vaﬅitarem , &r omnem fere oblivionem verſa
ſunt. Nec homines jam ſuperſunr, nec Ducum, nec genrium eªrum, qua
. 'Ann-llum eas urbes & arces maximas poffidebanr &- inhabitabanr , anuªles aliqui repe
ª‘ffiºªl'ª" n'untur. Nam in lOCIs fingulis , eos ſummo cum ﬅ'udio &t impendio meo
conquirebam: verum ramen a Presbytero quodam Greco , homine jam anno
ſo , probo &r non rudi, quem ibi‘ vidi ,, accepi , quod‘ paulo ante civiratil
29"" ‘²‘²²' ejus aTurCis obſidionem, Duces quidam duo Graeci, quos Conﬅantinopolita*
¡Mªrªtºn, norum vel Trapezuntii I'mperatorum ſanguinis fuiſſe certe apparet,, Parruus Gt
TrªPezun- nepos ibi. manfiffent. GrXci vero Chriﬅiuni , non multis tamen annis, eam
'ª' inhabitavere, ac paulo poﬅ ab‘inñdeli &z immaniſlima Turcarum gente, civitaS‘
DuºéªººU' i'la, fide eisdata *Sr violata , erepta ſhit. Duces illi Conﬅantin0polirani, Vivj
fifxªzï; abducti , acrudelillimo & ſceleratiﬅimo Türearum lmperatore Selimo, ªb annis
ai… centum Gr decem crudelirer contrucidari firm‘. ln templis illis Grecis, in pa-
rietibus effigies- & habitus exornari, Imperatorum &r Imperarricum earum, eX'
Ñ…, quorum ſanguine eas orras & prognaras fuiſlè apparet. Arx Gr Civitas quon'
ímpetu-tºª dam antiquiſiima,, Mªcopiae & Cercrffigermcno , a Turcis arce nova, GI a Cer
ceffio nominara, proxima eﬅ'; nec ea a Turcis ¿r Tartaris, ac ipſis eriam'
-cnum ªu, Gracis, propter nimiam vetuﬅarem, aliquod cognomen nunc haber: Cra-:co—
G‘ªªºº'ª"' rum tamen Ducum remporibus, de quibus iii eo loeo plurima'neſanda, quªl
Ducum. ¡m- _ . . . . . .
prºu… m, Deum hommesque ill¡ perpetrabanr',, predicautur, ea corrmt. Ac m eº
mon-
ſ d
'TA'RTARIAÑ 127
monte ſaxoſo, in quo -fita eﬅ , .in ſaxo miro admodum opere domus exciſas‘ſªïfxxç_
hªber; quº-e, etſ¡ ille locus nunc filvoſus eﬅ, integrª: tamen plurimae reperiun
tur. Fanum marmoreis & ſerpentinis columnis ornatum, humi jam proﬅra- Fª,…mſe.
tum & corruptum, inſignem &clarum quondam eum locum extitiſſe tefiatur.ªª1ªbrªª
CHANORUM REGUE ET SEDES.
hanorum Regia: ſeu domus, in mediterraneam, ut eam Strªbo vocat,

Tauricam porrectae ſunt. Oppidum non ignobile. Gr domum lapideam
primariam, in qua ille ſemper reſidet, Baccafizrajum nuncupatam, ille haben_ º'ºº'ſª'f'
lllud oppidum inter duos montes fitum eﬅ, & fluvius parvus, a quo oppidum º"…
cognomen retinet, medius defluit. Mahometicum templum lapideum, & ſe- Tempº-ª*
pulmróe Chanorum , ex ruinis Chriﬅiªnorum , penes oppidum exﬅructx ſu‘nt. .
Non procul etiam ab illo oppido, ¡¡luna/!trim Mahºmc’tz'rum, & plurimm ſepul
tune Tartaricºe , ex minis Gii‘E‘COſum non ignobiliter excitatm ſunt. ln extre
mirate oppidi iﬅius, ªliud oppidum eﬅ Salaticum dictum, Xdificiis non ignobi- Sal-(icon
lioribus a Turcis incolis exomatum. Chanorum Reg'a vel domus, a priſcis ºPPªªª"'
Tªrtarorum Principibus, ſumtuoſe mdificiis , templis , ſepulturis , & balnffls,
magnifica exornatacﬅ. ln eam domum Príncipes, cum orio , deliciis, ohle—
ctarionibus, & recreationi vacant, cum uxoribus non raro deſcendunt: locus Lºcª* unª**
ille enim ſeu tractus, venationibus expoſitus eﬅ; pomaria, vineas, hortos & "º"
agros, infinitosà prxﬅantes habet, ac rivis limpidiſiimis irriguus eﬅ. Mon- A'ªªªªªéi'
tes &a filvz plurimae iliic ſunt, in quibus ruinoſa :edificia plurima, & maxima? éxºdº**
arces & Civitates conſpiciuntur; a paucis tamen &z nullis hominibus ¡¡lie habi
tantur, & deſolatae jacent- AlmMffn-ui ad confluentem Alma: eﬅ, Chanorum Almªffmi
chia, ſeu domus , in qua ille non raro manere ſolet, quod non ita commode "ª"
'ſicut alibi, ibi degere, & cum aula ſua diverterè poteﬅ; num pagus tªntum
unicus , & obſcurus ibi eﬅ. Arces & oppida obſcuriora ſUnt aliquot vicina, Chª-mmm
in quibus uxores ſuas alere ſolent; ªrces itidem nonnulle ſunt, in qui- ªnitª“;
bus Sultani Chanorum ſratres, vel fikii , Gx uxores illorum, perpetuo habitant. ºppüdz…
Pars illa Cherſonefi , quam Chanus cum ſuis Tartaris poffidet, a Perecopia C“jºª'fï'"
verſus paludem, ad Cremum civitatem, culta , plana, campeﬅris , fertilis, & :miſiflqct-J
herboſa eﬅ: verum verſus mare , GK ipſam Chan¡ Tartarorum Regiam, ejus- riCAditio.
que oppida arces & pªgos, montuoſa admodum filveﬅris, cultiffima ac uber
Tim a
¡23 XX. MARTIÑI BRONIovu
¿ªixí? rima exiﬅit. Montes ſunt maximi & celebres in ea parte: maximus vero
rºble,, omnium, aﬅiffimus eﬅ, & in ſummitate lacum ſane non exiguum haber. ll
lum etſ¡ ego non aſcendi, verum ab aliquot milliaribus ille bene conſpicitur, 6:
F1_uvii in non vulgarem altitudlnem & magnitudinem demonﬅrªr. Fluvii plurimi , non
::Jªulª parv¡ admodum, ex montibus illis deeurrunt; pifciculos eriamſi non magnos,
nam aqua non eﬅ profunda, ſapidiffimos tamen &z delicatos plurimos hªbent:
“Pªd Tª" ſed quoniam Tartaris piſcium rarus eﬅ uſus, Cliriﬅiani tantum, & peregrini
\nroªpiſuium
rarus eﬅ noﬅri, cum eo veniunt, in capiendis eis operam navanr. Eﬅ erterea avium
º‘ªª— delicatiffimarum ibi copia, quas aliquando ſclopetarii ChriﬅIani vel Turca,
Chªnorun rarius tamen noﬅri peregrini , petere ſolent. Venariones cervorum, capra
"ºª““ºªºª' rum, aprorum, & leporum, in dirione Tªrrarica & Turcica mari vicina,
\une plurimee. Solet eríam non raro diebus aliquot Chanus ipſeibi venari;
‘ſXpius vero cum canibus venaticis Turcicis vel Tartaricis , in campum deſcen
dit. &ct Sortafflízs , pagus Tarrari-:us, Chani Regiae vicinus,
amplusin &quem Lithua
cus ubº…. nici Muſcuitici legati non raro divertunt,, ille ſaris amoenus eﬅ:
m hi. enimvero , cum Taurica ſeu peninſula, Chanorum ditionis effe coepit, ltali
\non pauci Genuenſes nobiliores, poﬅ ſubictam a Turcis Caphªm, ſeu Tarta
rorum principibus juris & proprieratis ſuze litteris eorum conicriptis &c configna
tis, quas ego apud eos vidi & legi, eum pagum cum ſpecialibus immunitari
bus ill¡ obtinuerant; \ive hoc auro, quod illi turn ex ſedibus ſuiS ſecum aſpor
taverant, fibi comparaverant; five eriam miniﬅerio, dum Chanis, in ablega—
tionibus apud Chriﬅiªnorum príncipes, non obſcure operam ſuam navabant.
Templum Catholicum in pago i110 extruere ipſis permiffum ſuerat, in quod
dum ego ibi manerem, aliquoties deſcendebam: Presbyter \amen unir-us,
Franciſcanorum Ordinis Frater, quem' Chriﬅiani illi ex Turcica captivitate ¿ere ’
proprio rum redemerant, in templo illo ſuit. …e poﬅmodum cum Tartarico
legato, qui apud Sereniﬅimum Regem non ita pridem fuerat, in Lithaniam,
Vilnam usque advenerar. Reverendiffimum ]oannem Andream Cullgarium,
Sedis Apoﬅolica: Legªtum, ſaepius- ille aecedebat; ac cum iisdem Tªitªhs,
d_um aliquot ſeprimanis manfiffet, iterum in Tauricam ille reverſus eﬅ.
_—
CREMUM ARX ET CIVlTAS.

C remum, ſeu ut a Tartan'S' Crimum dicitur, Civitas & arx, muro antiquiffi
mo maximo ac pracalto,~ magnitudine ac celebritace reliquis civitsrªíius
. . - .Tªu.
TA RTARIA. - l 29 l
Tauricx Cherſonefi Mediterranean, nam eam Ptolomaeus ita nominªr, admo- mªrrºn,…
dum diffimilis eﬅ; Prolomaeo forraſſe Tuphros, Pliniovero Taphm eam anriquis Mªhºrª*
nominatam ſuilſe, placer. llla poﬅremis jam temporibus, ªnte Genuenſium ªªª'
in Tauricam advenrum, a maximo populo Mahometico, qui ex Aſia eo tum P9P“…
migraverant, culta & inhabitªta ſuiſſe viderur: nam templa ſeu delubra anti—
qua Mahometica, non ſolum _in civitare ipſa, verum & ultra civitarem, pluri— cª ªflubſl
ma admodum, cum characteribus Chaldaicis, in grandioribus ſaxis exciſis, &LIS;
conſpiciuntur. Turcae ſeu Tartari non pauci admodum incolae , Graeci ramen
rariores hoc reſerunr: quod maiores ſui conﬅanter meminerint, eam civitarem
a Perſarum olim gente inhabitatam, praeﬅanrem ac priman‘am fere officinam, Pªrª…“
. . . . . . . . ens,
Melianicarum amum quondam eam extiriffe. Liquet ſane eX1pſis rumis, &t 3
loci amplitudine, urbem eam quondam clariffimam, & maximam genrium Cri eſ
m n L‘I
coloniam extiriſſe. Tartari ab eo loco, Gimenfis vulgo nunc appellanrur.,.…,,¡_
Officinam monetariam, quam Chanus cudit,.in ea civitate perpetuam habent: ºffiºiu- mº
neraria.
in arce , quee maxima ad civitarem eﬅ, uxores Chanorum perpetuo aſſervan- Um… Chª_
rur, Gr conſeneſcunr. notªn.
L L
SIDAGIOS ARCES TRES ET CIVlTAS.
Sidagios a Grecis , a Genuenſibus vero Sudarum , arx & Civitas illa dicta ſuit.
Tarraris prorſus incognira eﬅ. in monte altiſlimo, ſaxoſo, Gr peramplo,
ad mare ſito, in ſummitate montis arcem luperiorem, alteram mediam, ter
tiam vero inſeriorem. Aires muros: turribus cinctas à muniras, Gucci ſeu
Genuenſes ltali condidere. Templa Grzca , ex grandioribus ſaxis, infinita
effe,,& quafi ſacella pauca admodum, nonnulla integra viſuntur, plurima
vero in ruinam verſa, & humi jam proﬅrata jacent. Superbi, diſcordes, & ªªª¡ ªªª
deſides Grave-i, aGenuenfibus Italis ſracti Gr debilitati, civitarem eam amiſerant. :1:01,
Non contemnenda Genuenſium veﬅigia, Grecis multo clariora, ibi conſpiciun- Genucnſium
tur. Ar inſignem eum locum quondam, ut ex minis videre licet, extitiſſe, & "mªi"
a Chriﬅianis Gracis , quorum parvz admodum reliqui're ibi ſunt, memorarur.
Graecorum gentem, eo diſcordiarum & inimicitiarum deveniffe, quod ſamiliae, ºm…"
que diffidiis laborabant, ur ne devotionem quidem publicam fieri, eíque inter- ººrdct'
eſſe volcbant; propterea templa illa infinita quam plurimi mdificavere, quze ’rºmpi-in
aliquot centena ibi extitilſe, Chriﬅiani Ferhibenr. Templa tria maxima Catho- ªªª“
Sm'pt. Rª. Hung. PJII R lica
; !30 XX. MARTIN! BRONIovu
º" lica , domus, muri, portze, ac turres infiznes, cum textiYibus &z inflgnïiº Ge
Cfflªuſi… nuenfium , in arce inferior¡ viſuutur. A Metropohra quodam , viro Checo Gr
vºﬅis'm¡ honeﬅo, qui ex iuſulis Greecis, ad viſitandos presbyteros ¡llos, tum eo ªd
Mº“ºººl‘ªª venerat, &z hoſpitio me exceperat, accepi: quod cum immaniilima gens Tur- ‘
é'ººªvªTª" carum , ezim civitatem ingenti maritimo exercitu opPugnaffct, a Genuenſibus
cuobi'elïz. , . . . .
. fornter& ammoſe illa defenderetur; verum , cum obſidIonem diuturnªm ac fa
mem Genuenſes diutius ſerre, nec impetum tam numeroſ¡ exercírus Turcarum
ſuﬅinere amplius poſſent , in maximum templum illud, quod adhuc ibi inte
Genueuſium gmm eﬅ, centeni aliquor, vel ut ille afferebat, mine ſere viri egregii ſeſe re
zªr-ªmºº* ceperzmt, & per dies aliquot in arce inferiori, in quam Turcwirruperant,
Tªm,… ſorriter &e ªnimoſe ſeſe deſendentes, inſigni & memorabili Turcarum \ti-age edi
irzipium ſª- ra , tandem in templo illo univerfi concidere, templi illius port-ae 61 feneﬅraa, l.
º…" Turcis muro impletX; caeſorum cadavera in eum usque diem inſepulta jacent.
ln id templum ne accederem , a.Caphenfi Seniaco quondam Turca, quem in
gym… ea arce perpetuum ille haber, ego proliibitus ſum. Portorium non ignobile
Pºrtºriªm- Civitatis eius ſuit, vineas &z pomaria, quae ad duo & amplius millmria exten
vmw… dunrur,'fertiliffima , a Caplienfibus, Turcis-Judzisi & Chriﬅunis, nunc
TMÑÑOPÑ etiam ibi coluntur. Nam umverſae Tauricze vmum opumum Íbl na'citur, rivis
nªª. amoeniffimis, qui ex altiffimis & mediis montibus & filvis, qua: admodum fre
quentes ibi ſunt, decurrunt, univerſus ille tractus ªbundar.
l
CIVITATUM MARITIMARUM DISTANTIA ET

DhSCRPTlO.
Lvítatibus illis ſuperioribus, ac demum Sudaco ipſo jam emenſo, usque ad

Thººªºſiª- Theodnfiam , quam Genueuſes Itali Capham dixere urbem, Taurica' tipa,
Prommo_ per ﬅadiurum miHeiongitudinem , aſpera mentanaquea aquiionibus .procel
…m, loſa exúht. Ante illam urhem, promontorlum quod Ibi conſpicuur, In pela—
gus, in meridiem , verſus Paphlagoniam Ama/trumque urbem, valde procumbe—
re, ac a Graecis Orium & Opon , ſrontem arietis appellari, Strabo reſert.
' Opponitur illi & aliud promontorium , Carambis Paphlagonum-, quo Pontus
riïïª‘º'tº' Euxinus , in peïagus gemmum dnriduur, ac id utrumquc Eunpus anguſïat.
' Carambis a Cheronefitarum urbe , ﬅadiorum duobus milhbus & qumgenns, ab
arietis aucem fronte muito minore numero diﬅare, Strabo memorat. Poﬅ eam
mon
TARTARIA. 131
montanam, ut eam Strabo regionem vocat, Theodofiam civitatem jacere,
campos ubertate przkﬅantes, porrum vel centenis navibus commodum hªbere,
eumque finem, Bol‘phoranorum &I Taurorum agro , antea adſcriptum ſuilſe ,
idem aſl'erit. -
CAPHA SEU THEODOSIA CIVlTAS.
CJPhd ſeu Theodofla urbs, univerſz Tauricae tum clarifl'ima, tum muriitiffi
ma, a Genuenfibus ltalis condita, &r ad mare ſita eﬅ. Parfum copio Porlus co
pioſus.
ſum illa ſemper habuit. Genuenfium tempore apparet, eam divitem &z habita
bilem àdmodum extiriſſe: poﬅquam vero a Turcis, ab annis plus centum, luli ª Tur.
eis ſubacti.
Genuenfibus erepta ſuerat, Chriﬅiani ltªli in anguﬅum ita redacti ſunt, ut exi
guae & obſcurae admodum eorum reliquiae in ea ſuperfint. Civitas, priﬅinum
ſplendorem, maxima ex parte amifit: templa Chriﬅanorum Romana demolita,
. zdes dirurz, muri & turres, in quibus Genuenſium plurima inlignia & inſcri lnſignin
Genuenfium
ptiones latina: viluntur, collapſª jacent. Templa tantum Catholica duo, & Temple¡ (‘ª.
Armenica itidem integra ſuperſunt, in quibus Presbyteros proprios alere, & thulicª t
devorioni publica: interefi'e, a Turca antiquo jure eis concedirur. Turcis, Ar Armºnicª,
menis, ]udztis, ltalis & GÏ'XCÍS Chriﬅianis pauciffimis habitutoribus, reſerta Capi-Eurº¡
negotiatonibus, portuque univerſze ejus Tauricae nunc etiam nobilis eﬅ; vineas, inco la‘.
pomaria, & hortcs ſcre infinitos illa hubzt. Capham non raro navigatur, cx Ca¡ henſi:
Univerfis vicinioribus &z remotioribus CreeciX inſulis , ſªpius vero ex urbe Con_ navigªtiº,
ﬅanrinopoli; nam ſecundo vento, duorum tantum dierum lpatio, vel Paulo
amplius, nawbus eo veniunt.
TELLURIS TAURICÍE DISTANTIA ET DESCRIPTIO.
Tellurem aliam deinceps ſertilitare {onſpicuam, usque ad Pantímpejum Bol’

phoranorum Metropolim, qua: in oﬅio Maeoridis \ita cﬅ, exiﬅere; ac
inter Tlieodofiam Gt Pancapejum , ﬅadioxum qu‘ngentcrum Si triginta interval
Lum eſ'e, Strabo reſert. Tellus illa frumenti [fªx eﬅ, & vicos habuit olim
Tª fiar¡ i::
“nºs, ſednunc Tartarica tuguria plwima ibi ſunt. Urbem, portus optimi tuguríª,
R 2 Mm-,.
132 ’ ' XX. MARTINI BRONIovu
szpheum dictam, &x tumulum Panrícapejum, habltaculis ſrequenribus círcum
polirum, ﬅadiorum viginti infignem eﬅe, ac ad orrum portum naves triginta
quondam ibi extitiſſe, & arcem a Mileſiís conditam ibi ſuiffe, Srrabo aſſ rit.
Eﬅ quidem ad eum tumulum nunc eriam Civitas, & arces duae, quae ſortaſſis a
ªªª…“ Turcis Gr Tartaris Cercum & Himamtm appellantur. In ipſo Maeoridís ore,
Thamanum . . . . . . .
ªrce, quod Strabo Brﬅ-lwrum ijmmerzunl vocat, e_)us vero inirium ab ampliore latitu
dine ad ſepruaginta ﬅadia , ubi eﬅ Panticapeis, locis ad Phanagoriam, pro
pinquiﬅimam Afiz civitarem, diviſionem inchoant, ad ªnguﬅiſiimum Euripum
terminari; illud vero anguﬅiaª: Afiam ab Europa ſeparari, ſimul & Tanaim
fluvium , ab Arcto in paludem, ad ﬅadia ſexaginta inter ſe diﬅanribus alveis
erumpi, ac totam circuitionem paludis illius, ﬅadiis octo millibus conﬅare,
Nªzi-ªcne. Strabo tradir. Magnam Cheroneſum ſeu Peninſulam, ipſi Peloponeſo forma Gr
l'ºªºfflª- magnitudine perquam fimilem eſſe; eam vero totam Boſphorani Príncipes ,
aſſiduitare bellorum vaﬅaram, habuiſſe. lllam eriam Boſplaoranorum Tyranni
parvam quidem , Maeotidis ori & Panticapeo adjacenrem, Theodoſiam usque
tenuiffe; plurimam vero partem usque ad lﬅhmum, finumque Carpenoitem,
Tauros , genrem Scythicam habuiffe. Atque ſane eriam oram totam, & ali
PF'V' Sº" quid extra lﬅhmum usque ad Boryﬅhenem , par-cam S-'yfhiam vocatam , propter
‘hª' transeuntem vero Tyram fluvium &r lﬅlimum, eam terram habitanrium multi
ïïf’ªsºy' tudinem , hujus & partem magnam , Scythiam parvam nuncupatam , ſuilTe,
Cum Thraces partim vi, parrim malignitare loci, eﬅ namque plurima paluﬅris,
eam conceffiſſent, Strabo memorire prodidit. ldem eriam ſubjicir, Cherone
ſum ſane in mare verg'enrem , Theodofiam usque in campis ſrugiſeram, non ſic
autem montanam, ſrumento admodum beatam eſſe. Ubicunque forte ioſlore
Tauricre proſciﬅa ſuerat, modiorum centum & octoginra millia , ducenta vero argenti ta
olim reditus.
lenta, tributinomine, cum Alianis locis, Sindicen circumadjacentibus , Mithri
Tªurïºªª dati ſoluros ſuilTe; Graecos, ſrumentariorum commeatuum, & e palude lalſa—
mentaria, Leuconem R'egem , decem ac ducenras modiorum myriadas, eﬅ
aurem myrias decem millia continens numerus , a Theodoſia Athenienſibus
transmiſiſi'e, ex Srrabone liquer, ’
—— j
CERCUM ARX ET OPPIDUM.

Cpu-um arx & oppidum Tarraricum , Chanorum dirionis, obſcurum & humile
ªdmodum , in oﬅio , ut Strabo vocar, Maeotidis , & ad eam anguﬅiam, ‘
quam
TARTARIA. I 33
quam-Boſphorum Cimmerium ille cognominat, ac tumulum Panticapejum, &c nºrpw…
civitªtem -fimul ab eo dictam, fitUm eﬅ. Ex diverſo oppidi vel arcis illius, in ªmºº…“
ripa altera anguſ’cia: illius, quee amplius unum milliare in latitudinem continerur,
Tamanum arx munitiffima , quam fortaſie Phanagorium appellaçam effe, pro- Tamªnum
pinquiffimam Afiae civitatem, a Milefils quondam conditam fuiffe, \SI emporium ""
in ea nobile exticiſſe, Straboni placer. Illa: arces a Genuenfibus quondam ex- Genuenſiuv*
citatae ¿z munitaa ſuiſſe videntur, & non ign‘obile paefidium ibi illi ſemper ha. ºº‘ººª*
buere. Cercum arx diruta eﬅ; nam Turcarum lmperator, in univerſa Tauri
ca, nullam arcem aliam , praeter Perecopiam ipſam, praſidio firmare , Tar
taro ſeu Chano permittit. Tamanum arcem , que in extremitate Taurica Pªnªm-
fita ell, Gr Petigorenfium ampliffim-¿e provincia: , quam Colchidcm Ptolomaaus Guru' pru
& Strabo
.
vocitant, jam contigua_ exiﬅit,
.
Seniaco ſeu przeſecto ei impofito, "“²""
Seniacus feª
praeſidio firmo perpetuo earn mumvit. pmſectus.
PETIGORENSIUM POPULI ET PROVLNCIA.

Petigorerz/erm provincia, ſeu Colehis, ad mare Caſpium ſeu Hyrcanum us- .Mªkºcº
que extenditur, montibus Gr filvis maximis eﬅ obnoxia , quª: jam in eª ſ" ‘ºª'
extremitate conſpiciuntur. Gens illa liberrimz eﬅ, Duces haber plurimos <5: Pºngº…:
flrenuos , quibus finguli populi &I ſamilize obediunt. Ac etiamfi Chriﬅianos ſe Hªrd-Dºº"
eíTe profiteantur, & liqueat, Genuenfium tempore plurimos illorum @hriﬅianos
foiſſe; attamen presbyteris ac templis deinceps deﬅituti , opinionem ſolummo
do religionis illi nunc retinent. Plerique illorum majorique ex parte ldolola- ÏÃ’ÍST'ÏÏ‘
tree, inter ſuos rapaces violentique, ſed in peregrinos hoſpirales & liberales PEÑÉJMZL
ſuut. Parentes, quamvis ex infignioribus vel agrcﬅíoribus illi ſmt, liberos pro umtyunªiª
prios, filios in ſervos, filias in uxores, TUrCiS vel Tartaris , nonnullisque
etiam Chriﬅianis , ac eos quos inter fe furtim ſubrrahere illi ſo'ent, ac extra
mare plus quam bªrbarico more, barbaris peregrinis occulte vendunt,
TAURICÍE SEU PENINSULÍE' LOCORUM ET CIVlTA

TUM DlSTANTIA ET DESCRIPTLO.
nter Perecnpiam, Crrmmn, Cr Cn/Iamam oppida, a Septentrione Tam-ica ſeu
Penmſula, planiffima, nec admodum moutoſa , omninoque campeﬅris Cﬅ,
R 3 fo
1‘
134 XX. MARTIN! BRONlovU.

…Mm ſolum fertilifflmum, magnaque ex parte .ſaxoſum, aquam Vero bomm Tarim—
Fund¡ &aa; mam haber: attamen fontes ſeu putei altiſiimi, mira profunditate & difficufta~
mirabiles, te , a veteribus Graecis ſeu populis illis antiquiffimis & maximis , qui eam Pen
inſulam ante Graccorum tempora incolebant, quondam excifi & facti, per di
Zªgªlª:: verſa loca plurimi reperiuntur. A Perecopia per uuum millare, ﬅagnum
…L magnum ſale admirabili natura concretum eﬅ, ex quo purilïimum & opti num
Lucus falſi. ſal‘, quaſi glaciale, perpetuo colligitur; ceterosque lacus ſalſos quam plurimos
haber. In quibusdam etiam commodiﬅimis & plurimis locis in montibus ac fil
Antiqnim- vis, arcium, civitatum, templorum, monaﬅeriorumque , antiqu-.ſfimae & ma
:Ïnïªfflª Ximw Graecae ruinae, frequentiffimae admodum reperiunrur; qua: cum multo
ſeculo habitatoribus caruere, propter antiquitatem temporum , coginmina \ua
amiſerunt. Univerſa Taurica ſeu Peninſula illa , ab OCClduo & Septentrione,
planiſiiman campeﬅris eﬅ; oppida pauciffima, vicosque plurimos haber, in
fix longitudinem milliaribus ad ſummum quinquaginta protenditur. Verum ameri
…ºmºrª die &r Oriente, montuoſa& filveﬅris ., montes altiſiimos; ampliﬅimos, ſaxoſos,
éurlªrsen- ſrequentes admodum & admirandos habet ; in quibus inter Cra-num & CJPhdm,
º… ‘ªª' auri argentique metalla, & ferrum optimum: quondam ab incolis repertum
mila.
Tauric:: ſuilſe perhibetur. Solum ſertiliſſimum , fluvios , rivos amoeziilli'nos , piſces ,
;Ïmªª' ‘º' prata, paſcua, fer-as ſilveﬅres plurimas, cervos, expres, apros , urſos .. vi
neas, pomaria , agros , campos, oppida , vicos, pagos, praedia plurima
optimaque haber. Taurica ſeu -Peninſula in latitudinem quibusdam in locis
unius vºl alterius die¡ itineris lpatio; nonnullis vero. in locis, unius fere diei
ſpatio, in orbem quaſi extenditur.
un;
TAURICÍE , QUÍE TURCARUM IMPERATORIS

ª DlTlOZX'IS EST,, DESCRlPTlO..
Pv-rempia & Gfllovía , arcibus oppidisque maritímis, ac nonnullis oppidis

ignobilioribus, paucisque Chriﬅianorum Graecorum pagis exceptis, arces
&I civxtates maritimae reliquae univerſae peninlulae, qua: ordine ſuo deſcripta:
ſunt, cum viCiS & pàgis'Chriﬅianorum Graccorum plurimis, Imperatoris Tur
carum ditionis ſunt, ejusque imperiº' univerſae parent, firmiſiimoque praeſidio
tenentur. Peniul'ula, queeab Orient…ª 6x Meridie a Perecopia media eﬅ, hie*
inem placidiffimam Ñ &. aerem temperªtiſiimum haber. Nam in fine Decembris,
hie
TA RTAMA. 135
hiemis inirium, in medio vero Februario, hiemis aſperitas, que magis nivoſa ,
nec ramen integro triduo illa magis durar, quam ſrigida &r gclu conﬅans eﬅ.
Nec diutius quam ad initium Marti¡ illa durar; ſub initium itaque veris, Cr in
aurumno fere calidiori, aer peﬅilens plerumque efficirur.
CAMPORUM DISTANTIA EI‘ DESCRIPTIO.
Bratislavia, Sauranen/ês, Oczacovirnfi-S, &Bialodogrodnﬅscampi , inter Hp::

nim ſeu Bngum, 73mm ſeu Nﬅrum fiuvios, conſiﬅunt. A Septentrione
Verſus Naprum ſeu Bory/lhenem ac Bogum, aliqua ex parte plani &r campC-ﬅres;
Verum ab Occiduo verlus NE/Zrum 6: Prutnm five Herafilm fluvios, magis ſilvo
fi & montoſ¡ ſunt. Podolia, Glfllê‘flf’ſſª, & ¡Moldavia, inter Neﬅrum & Prurum
fiuvios, medias, Tarhmice 6L Bialogrvdo, quod ad lacum Vido-DO ſeu Olzidnuo,
&r mare Euxinum eﬅ‘, confinis ab Occiduo campis & mari Euxino, a Meridie
Bíalrvgrodo , Kibice, \Sr Danubio fluvio, ubique vicina eﬅ. Oruro-via a Septen—
trione Bury/211mm , in quem Bogus ibidem exoneratur, camposque ampliſſi
mos; a Meridie mare Euxinum, & Berezaniam, lacum ſalſum Gr reﬅagnan—
tem, ab Occiduo Neflrum fiuvium, proximum haber.
CONTINENTIS DISTANTIA ET DESCRIPTIO.
Dºinceps vero continens ille , qui eﬅ extra Orzaroviam & Boryflhmcm, in

ſormam inſulae, quaſ¡ inter Bury/ihrnem , Illaotim paludrm , & Pontum Eu
xinum , ab Occiduo Bmy/Zhenem haber, a Septenrrione Tanmm ſeu Damm¡ flu
vios, ab Oriente vero Mxoridempaludem & Tauricam ſeu Peninſulam, a Meridie mare
Euxinum, ac illum lﬅmum ſeu continenrem; extra Oczacoviam vero & Bory
ﬅhc-nem Perecopiam usque, quibusdam in locis continens ille eﬅ anguﬅiſiimus.
Verum extra Perecopiam ad Offouum arcem, quae ad Tanaim eﬅ, ampliffimus,
ſolo ſurtilIſl‘imus, ac Univerſus campeﬅris & planiſſimus eﬅ: erenim in lﬅhmo
illo, univerſi ſere Perecopienſes & Offovenſes Tartari, pecora & anirralia ſua
paſcunr, ac in eo per aeﬅarem Gr aurumnum degunt. Continens ¡lle ſeu lﬅh
mus, ab Oczaco'via usque ad Uffimum , nam ibi terminator, in longitudinem,
quan
136 XX. MARTlNl BRONIOVII.
quantum ex dietis Tartarorum patet, milliaribus amplius centum conﬅak; in
latitudinem autem non pari modo protendituro nam tam extra Perecopiam,
quam ad oczacoviam vel Boryﬅhnem , latior eﬅ.
l
A.
PERECOPENSIUM TARTARORUM DESCRIPTLO , ET

m TAURLCAM INGRESSUS.
Rha feu \'01 auricam' vel minime/h qui nunc Permpenfls vel Crimenjès Tartari dícuntur,
gdſiuvius, Javolgenſès ., a Rha ſeu Valga fluvio orti & appellati fuiſſe, ex vetuit-illi
mis Scytharum fcriptoribus certo videntur. Porro inter celebratiffimos, altifli
mos, Gr maximos , Tªnaim ſeu Donum , ac Boryﬅhenem , Septentrionis flu
vios, in campos paulatim progreſſos ſuiſſe; ab annis vero centum ſexaginra,
vel paulo amplius, in Tauricam ſeu peninſulam eos perveniíſe, mamſeﬅc
apparet. -
CHANORUM ET DUCUM EORUM GENUS ET

COGNOMINA.
"Iªgïfro- hanorum vel Principum Tartarorúm illorum, Qngiffimum genus antiquitus

…ª gum nuncu atum fuit * ex uo Lochtonus uis iam Chanus a uo univerfi
P I q 9 q
Chani o'rtum trahunt. Ille primus Tauricw vel Cherſoneſi in Taurica, ſeu
D um Tar
lati ci.
Peninſula, Imperator extitit Sirinen/ès, Bachínien/ès, Mungurenfis , ceteros
que Kivazios vel Duces, ex quibus Cajacei, qui Chanorum conſiliarii Gx præ
\ 'ciDui officiales ſunt , procreanturo eorumque liliæ vel forores eis nubunt.
Uzªms, qui ex Chanorum fanguine antiquitus orti ſunt, ac , fi Chanorum
legitima et ultima poﬅeritas deſecerié, in principatu ſuccedunt, Murios vel no
biliares fingulorump eorum poﬅeritas & nunc etiam manet, ceterosque Tarta
ros bellicoflimos ; quos ad aliquot dena millia in comitatu eum certo habuiffe,
ac in Taurícam ſeu Peninſulam cum eo migraviffe, veriflimum eﬅ.
..
..
CHA
TARTARM. 137
CHANI TAURICANUM REGNUM OCCUPANT.
uces Graecos, qui Mancopic Gr Ingermeni , ac Italos Genuenſes, qui

jamholdi & Cathcz incolebant , tum populos in Peninſula reliquos invenc
rat; cum quibus amicitiam, pacem, &z pacta, donec a Turcis devictibelloque
attriti ill¡ fuere, Chanorum praedeceffores incorrupte & conﬅanter coluere, Gt
monetam multis annis communem, quam ego ibi vidi, habuere.
IMPERATOR TURCARUM TAURICANOS TARTAROS

SUBjUGAT.
‘nimvero Sclymus Turcarum Imperator, populis illis debellatis, arcibus & SeÏmeSrm
A civitatibus fare univerfis Peninſulze maritima? .ereptis & ocçupffls , Mcrh mªiz-ZM:
me: Ger-¡inn Chxnum , ad imperium ſuum adegit ſuljugawtque: ¡llum Sacha-¡tes Chªrº…
‘ ' Tartarorum
JuvnIgc-.fiim ' ' e ps, ml'
prmc ' 1 gm'& mem ora b'l'
1¡ ﬅ rag e , del-:to centum UU…"
Such…“
millium ejus exercitu, profiïgavit. Ex quo ſummum Turcarum imperium Cha Tª,…ºmm
ni aguoſcunt. Tauricae ſeu Peninſulae Tartarorum Reguli ſeu prmCIpes, ab eis l’rincepl.
' ' ' ' *
conﬅztuuntur , vexflfum aceipiunt , & filios vel fratres Soldanos, m obſides Turtªrorum
“mimo,
perpetuos Turcis dant. rum flrages
inſi-¿n'ós,
Soldani ob.
(idea.
SUCCESSOREM PERPETUUM REGNI TARTARI

ELlGUNT.
erum tamen antiquiﬅimo gentis more, Galgam ſeu imperii ſucceſlorem, mªfiª-“fºº
Galli Delphinos itidem , prwliciunt fratrem vel filium nutu maximum, rii, Pº'
mügisqueidoneum, penes quem in pace belloque ſumma poteﬅas eﬅ; verum Dºlphin¡
cum conſen‘u inligniorum Tartarorum, Chani ipſi,perpetuum elígunth príefi cªigª: mm.
ciunt. Quod li etiam inter Suldllnºs vel Chanum iplum, diſſénlio vel bellum "ª WºW-
aliquod pro imperio exoritur, Turcarum [mperaror, Sultanorum obfidem,
cum exercítu Gr vexillo , in Tauricam ſeu peninlulam expedire non neglrgit:
Script. Rar. Hung. P. HL S Cha
138 XX. MARTlN! BRONiovir
Chano Sultanique bello ſedatis 61 pulſis, in Principem ſuﬅicit, quapropter
janizeros plurimos , in Taurica ſeu Peninſula perpetuo ¡lle alit,
ANTIQUA CHANORUM ELECTIO.

ª‘ºªªº "1' C‘ianorum electio , pro antiquo gentis mºre, liberis Ducum fllzlr'z-ªnum exi
bº‘ª' miorumque Tartarorum quondam vocibus conﬅabat. l’orro propter fre
Nºgmm, quem ffimas illorum diffenfiones, maximaque bella , qua? a Nc-gaimſilm Tau
Tan-ari., ricm ſeu Peninſulae vicinioribus Tartaris, pro Imperio ab eis mota ſXplUS fue
ÏÏL‘Ï‘Ã‘; re , Sarhilgier eius & Deuletigereius Chani, inſignioribus potentioribusque Tarta
nusòr reu- ris e medio dolo ſublatis, Gr in vincula compactis, ad ſe poﬅeritaremque ſuam
¡ª‘¡3'²'ºJ“" elcctioncm pertrahere, abſolureque , Impcratore Turcarum eos juvanreêz con
,ſhªnºmm firmante , Tartaris dominar¡ coeperunt.
¡bl'olutum
¡¡omnium
CHANORUM IN SOLDANOS FRATRES

NATURALES TYRANNlS.
uod fi vero non ſratrem , ſed proprium filium , ut plurimum contingit, in

Galgatu Chanus conﬅiruere voluerit, propter ſediriones illas , muruasque
inter ſe credes, Soldanos ſratres univerſos, dolo &r arre circumventos, clam e
medio tol‘it: plerique tamen i‘lorum , ad Turcam, a quo benigne accipiuntur
& conſolantur, conſugiunt, ac ab eo ﬅipendium perpetuum habent.
,— I
SOLDANORUM APUD TARTAROS CURATIO

› ET PROVlSlO.
("iraní fum- Soldani. Chanorum filn.l mmorennes,

. .
vel Mil'ZlS, -mſigmonlius
- .
a Tarraris edu
ªwª‘ïº‘rª' canrur & curantur, ne cum adoleverint, propter illorum pluralitarem .le
num. .
ſenſiones aut bella aquua moveanrur: finguli. enim
. .
Chamſummum . '
ªC'l‘lOſCUllt im
perium, & cum adoleverint , idonei certis Tartarorum turmis prmficmntur,
plurimosque Tartaros voluntarios ad ſe pertrahunr; plerosque tamen parentes
eorum , quos chariores mªgisque idoneos putaverint, Nogaienſibus Tartarls
. prac
TARTAMA. ‘ 1 39
praeficiunt, pecuniis & equis remunerant. Nonnunquam etiam , inſidiarum in- Nºs-¡en
ter ſe vel ſeditionum metu , curatorum tªmen favore adjut¡ , ªd viciniores gen— 21‘; 22'ſ"
tis ſuze, vel ChI-iﬅianos príncipes confugiunt. dªni.
Soldani
profugi.
CHANORUMſi CONSILIARII
PERPETUI.
ET AULICI
Altalici
onfiliarios Atralicos, quos ª curatione ſeminarum, parentum , vel uxorum 5……0…
ſuarum, ita ill¡ vocant , a quibus Soitani illi perpetuo ex ephebis etiam ºur-Yºrks
educantur: Hamiatos, qui principum peregrinorum ſautores, vel negoriorum
promotores apud ¡llum ſunt, ªc officiales etiam Curenfls Chanis perpetuos ha- promotores
bet. In primis vero Duces, Corareios, Ulanos , & Murga: inſigniores, in ºmº“…
negotiis gravioribus ad conſilia ſemper adhíbet, & ad ſe convocar. Aulze mini- cºn…“
flros, pnecipuos & idoneos viros , quorum in legationibus aliisque diverfis ne Confiliªrii
inſiguxorcl.
gotiis neceffariis, GI ſervitiis ſuis , opera utitur, qui in Confiliarios & officiales
Curiale: promoventur, ille haber. Illos etiam, qui ex inſigniori Gr nobiliori
Tartarica juventute delecti ſunt, menfibusque alternis in aula ejus verſantur, &
cum idonei efficiuntur, iisdem dignitatibus honorantur, perpetuoalit: attamen CerccmÑº.
Cercefiis, Noguienfibw , & Pctígorcnfibus, qui nimium induﬅrii , robuﬅi, audª- galcnſcs a;
ces , & in bellum promtiffim¡ funk, in primis & plurimum ¡lle delectarur. Pre Pº“b’ºrªª
cipuis, dona honoraria & ﬅipendia annua ¡De elargitur, ac eorum aulª, ejus lºs'
non raro frequentior efie ſolet. ln aula Principis, infigniores Tartari & nobi- …Lªwſ
liores, non ad faﬅum vel ſuperñuum luxum , verum pro neceffltate 61 honefla- Chilªngª;
te, ſatis ſplendidi à civiles ſunt. Etenim ignavia & incuria; in primis vero in ªf"
Deum impietate , vicinorum Chriflianorum populorum celeberrimis incurſioui- 3122:"…
bus & bellis adeo ditati, opimisque ſpoliis reſerti ſunt, ut exivmiores 6L nobilio- Tuſ-.ro.
res, privatis opibus &z ſplendore domeﬅíco, quem ill¡ habent, non admodum 'ªª' ‘ªªª'
Turcis impares effe poffint. Feminas, Mahometica lege, quot poſſunt dc vo- WÏÏQÑSOÑÑ_
luut, alunt; & in uxores a Petigorenfibus pJerumque emunt; quas , etfi non ªªª' fºrª¡
ſuperbe, verum ſatis pro gentis more culte &z civiljter, cum quxbus vero pro- º"
lem habent, quem honorifice 6: \plendide ſuflentant 61 curant. Liberos, filjos Mºª…“
a prima Mate Arabicislitteris inﬅituendos, filias vero non dom¡ alunt, verum Nªm…
propinquioribus ſanguine curandas ill¡ trªdunt. F¡líos adultos, Chano vel Sol
tanis in miniflerium , filias nubiles infignioribus ªc nobilioribus Tartªris velTur
cis , in matrimonium coliocant.
Ss RE
140 \ XX. MARTIN! BRONIovu.
L h
RELIGIO TARTARICA.
Templa artari illi Maliometani ſunt, presbyteros &z templa Mahometica habent,
Mªhoma
tica.
literis Chaldaicis vel Arabicis , a Turcis paulo corruptioribus vel rudiori
bus, illi utuntur ; etſi , antequam in Tauricam ſeu Peninl‘ulam venerant, mo
ribus muito agreﬅioribus, manifeﬅe apparet, ſuiſſe videntur. Nam illis Maho
Mahometi meticislegibus, juribus , litteris & moribus , illa tum prorſus caruit: enimve
cz- leges. ro a Turcis, liumanitatem & ſalſum illum cultum Tartari edocti, majori nunc
Tarmrorum ex parte hofpitaliratem nobiliores colunt. '
liuipiralius.
LEGUM SEVERITAS.
:llus vel juﬅitia, Mahometica lege apud Tartaros adminiﬅratur: in civitatibu's

vel oppidis Chan¡ , &I reliquorum Soltanorum, Presbyterii Cadiz' vel judi
Cadii ſeu
Indices. ces in pagis, Pegi vel prwſecti, qui injurias particulares audiunt & decidunt,
Begi vel perpetui habentur. Verum tamen capitis , ſanguinis , furti, quas criminales ,
prafecti.
fundi , quas civiles ſeu officii cauſas nos dicimus, Chanus ipſe cum Conſiliariis
Cauſa: cri—
ſuis decernit. In quibus exponendis, Cauſidico opus non habent, ſubtilitati
minales vel bus juris , calumniis, excuſationibus, nec dilationibus utuntur: extreme ením
civiles. conditionis Tartari, vel peregrini homines, coram Judicibus & Chano ipſo , a
Facills ªd
Clmnum quo ſemper audiuntur, &z celeriter expediuntur, injurias ſuas ipſi per ſe libere
aditus. admodum exponunt; univerfis enim ſemper ad illum aditus patet. Cum in
Tai-taro
rum obe
publicum exit miſerrimae ſortis homines non excluduntur, a Chano vero con
dientia. ſpecti examinantur; videlicet, ut ſi quid opus habeant, reſerant: nam non ſo
Chanorum lum legibus obedientiam magnam illi praeﬅanï ; Príncipes ſuos, Deorum loco
honor.
Judices ſpi ipfi adorant & venerantur. Indices pro lege ſua Mahometana perpetui, ſpiri
rituales. tual-es, pro Divis , indubitat-aequeomnis aequitatis & integritatis fidei & opinionis
viri, inter illos habentur. Príncipes & Magiﬅratus , imperata & julia fideliffi
Tartari me, cum alacritate, promtitudine, ingentique metu, quam celerrime exequn
non liti tur& expediunt. A controverſiis, criminationibus, juridicis objurgationibus
‘ioſi.
minus neceſſariis & particularibus, ¡nvidia, odio , tetris exceffibus, omni lu
xu & ambitione in victu & amictu, prorſus alien¡ ſunt. Menfibus amplius no.
vem ibi ego manfi, ncc audivi prorſus aliquem actum criminalem, nec civilem
inter eos contigiffe, nec inimicitiarum caula compofitionem aliquam obtigiſſe.
TAR
TARTARIA. ' 14.!
TARTARORUM IN AULA CHANI ET INTER

SUOS SECURlTAS.
En aula Principis, nec inter ſuos, gladios , arcus, nec 'alía ªliqua arma iïli
geﬅanr, excepris viatoribus vel peregrinis iter facienribus, in quos admo
dum humani &r hoſpitales ſunt. Illi a praedonibus ſemper ſecuri : verum a 1:1 Pere ;vi n0
rum fecu
tronibus vel ſuribus , noctu , qui nihil quicquam aliud prarer equos illis ſuran ricas.
tur, niſi perpetuas excubias agunt, minus tur¡ eſſe ſolenr.
TARTARORUM REI ” FAMlLIARIS, VICTUS,

ET MANENDI RATlO.
Rem ſamiliarem, etiamſi ſolum ſertile illi habenr', nobiliores & agreﬅiores
tamen , iique pauci, curanr, plurimi eriam agros non colunr, nec ſerunt,
equis, camelis ,bobus, vaccis, peccoribus, & ovibus abundant, ac inde vi
ctiranr. Nobiliores tamen, carnes cibum, vinum crematum & mulſum porum Tartaricu¡
cibus.
habenr , agreﬅiores vero pane carenr, verum milio concuſſo lacte & aqua dilu
to , quem caſſa vulgo nºminant, pro cibo, pro poru lacte equino & cafeo
utuntur. Camelos, equos , &r boves, oneri inutiles, vel jam moribundosju—
gulanr, ac ovium carnibus non raro veſcunrur. Nobiliores non in campis ,
Tartaricu!
verum in Tauricze ſeu peninſulae pagis, qui in ſilvis proximi ſunt , lnbiranr;
m…? ¡di
etſi pagos proprios plurimi non poﬅident, artamen agros Gr fundos proprios ibi mod-1¡
habent, quos Vagarorum, Ruſſorum, Moſchorum, Valachorum ſeu Mold1~ Ciptivorum
corrlitio.
vorum mancipiis , quibus abundant, colunr, ac ut jumenris ad opus omne urun
tur, [Edificia Gr domus ligneis fimilas admodum, Turcico more aedificant ,
Verum Grzci Chriﬅiani , qui in paucis villis ſunt, ur mancípia operanrur Cc
agros eolunt: Tartari aurem Chano, vel inſignioribus Tartaris, uttanrum vi
ctum habeanr, & veﬅiantur , nullo prerio conducti inſerviunr, caereri vero.
iique plurimi , ſemper orioſi ſunr. In civirJtibus vel oppidis, pauci admodum Tartªſ¡
orioli.
mercantur: mechanicas autem artes rariffimi exercent , & quicunque mercato Tarrªri
res vel artífices ibi reperiuntur, vel Chriﬅianorum mancipia, vel Turcae , Ar mechanicas
meni ,JuXm, Cerceſii , Petigºrenſes, qui Chriﬅiani ſunt, Phyliﬅinivcl Cyn artes nou
exerce-r.
gani , o’oſcuraa & extremae conditionis homines ſunt. Tartari illi , qui in cam
pis extra Perecopiam , vel in Peninſula degunt, filvas nullas, ſontes quos
S3 ubi
142 XX MARTIN! BRONIovu
ubique locomm mancipia ¡llorum excavant , ligna ex pecorum ﬅercoribus. que
mancípia in campis legunt, &z in ſole ficczmt, & domus cas, quarum in ſupe
Tª“ª’ºfªº' riori d;ſcriptione mentio ſuit, habent. Tartari illi Chanorum Soltanorum, CX
terorumque inſigniorum Tartarorum , ſervi vel ſubditi, ſuut mancipiª , & gre
ges animalium innumerabiles dominorum ſuorum ſemper procurant &t paſcunt;
ac etiamfi de loco ad locum, ¡n campos & paſcua , \emper vicutim vel paga
tim progrediumur, villis , vel pagis aut turmis fingulis, quarum cognomina
Tªrtarcrum dominorum eorum przeſecti habzntur, procedunt, ut quos Tartªros captivo
fº“ rum cauſa noﬅri requiſiverunt, ſacile eos ¡bi inveniaut.
DONATIVUM CHANI , ET LEGATORUM PRIN

CIPUM APUD EUM RATlO.
onativum annuum a Rege Polonia, magno Ducatu Lithuanize, Moſcorum

duce, Palatino Moldaviae , & Cçrceſu's Nogaienfibus Tartaris , ex pactis
&ſCEderibus, Chanus perpetuum haber. Legati, Oratores, Nuntii Gr lnter
nuntii Principum eorum, annis fingulis ad eum veniunt, quos nonnunquamhu
manius & liberalius, aliquando vero plus quam Barbarico more excipit, vio
lat, diutiusve detinet. Cum itaque Perempiam veniunt , unicus Chªn¡ homo
eis obviam venit,aeﬅate in pratum vel Cªmpum, in quo ſub tentorio quieſcunt:
Take-afin hieme vero in pagum Alma, vel Bachafiznii, oppido Regia: ejus vicinum, fe
hºſimª' curius, quam honeﬅius & commodius deducuntur. Poﬅquam vero eo diver
Íºª‘mºíªfus terint, per Confllriarios, vel Aula miniﬅros , .nomine Chan¡ ſalutantur, com
ªªª‘ºmº" meatu vel victualibus bobus duobus , vel uno, ‘ovibus aliquot , panibus, vi
no ac hordeo , non pro liberaljtate, ſecthoſpitalitate quadam, ac pro una vi
ce tamen ſatis moderate procurant. Cum autem ad Chanum vocantur, Solda
Comeafus nis , Tui-mis, Ulanis, Alarmªs, Conſiliariis primoribus, cneterisque quam plu
Ãï‘ª‘º' rimis aulae miniﬅris 61 infignioribus Tartaris prªeſentibus, eos audit: per uni
hªgº,… cum tantum hominem ad Chan¡ fores deducuntur, per Confiliarios vero duos
ªd Chªnum introducuntur. Cum itaque introducti fuel-int, antiquo gentís more, Chanum
ªºªªſiªª' illi adorant; illoque ſalutato , genibus flexis exponunt, in ejusque convivium
çhanomm adhibentur. Poculis vel crateris deauratis & gemmis dn’tenſis , mulſo impletis,
EL?? v de more gentis , in fignum clememiae &c benevolentiae, manu Chani porkectis,
humanítu. qUOs genibus flexiS ebibunt, honorantur. Et cum expediuutur, in convivium
eos Chanus iterum adhibet. .Convivio itaque peracto, parum ante ſores ſece
ct dunt
TARTARlA. 143
dun: ejus palatii; Veﬅibus {ericis auro intextis, uſque ad talos de more gentis
comparatis, equo uno vel duobus, non raro euam captivis grntis eorum
liominibus , remuneranrur : ac ita veﬅibus amicti , ad Chanum iterum re
dcunt, pro hoſz-¡talitate & liberaiitate gratias ei referunt, & ſalurato il'o, cx
convmo diſcedunr, A Chan¡ umco homine , comme-tus exiguus, in ditioni
bus ejus cum ¡ter arripuerit,non raro illis procumtur, &e ad Boryﬅbenem uſque
ab il'o deducuntur.
CHANI lN TAURICAM SUMMA POTESTAS

ET REDITUS.
-Jrcarum Imperatores, cam poteﬅatem perpetuam Chano in Taurica ſeu
Peninlula fecerum, ut cum Caphenlis Baila vel Seniacus moritur, uni- (¿phenſi’
Verſas in Peninlula ditioues ille adminiﬅret, donec Seniacum alterum Turcaeo UML].
miſerit. vel ;quem ille promOVeblr Caphae praſecerit, Perecopiae, Coslovize, Ch… ¡u
Capilar, ac aliis, qua: Turcarum ditionis ſunt. Tauríce ſeu Peninſulze civita- Tª…“ ‘ª‘
. . .
ubus, Chanus Teluneum commune cum Turca haber. Contnbutionem a Tar- 1 ºªªªª .
taris, Armenis, judaïis;Cerceſiis, Perigorenfibus , & Graecis Chriﬅianis, quos
ditionis ſuae paucos admodum haber, Turcis tantum exceptis, exieit in annum: Ch…“
dienus ſznzulis Chano Taieri vigimi quinque, Caiga Taleri duodecim cum me *rªm m.
diº, Saltar-O obfidi Tºleri duo cum medio , ex Turcico murio, in ﬅipenjium Pºj‘ªſi‘mj
perperuum numerantur; ac eidem oblidi pag¡ Q agri ampliffimi ad Adzianopo
lim, jmfolu dicti , a Turca conceduntur. Ducibus Cajaces, Ulanis, Murzªs, vendíª…
ªc ('Xtêſis quam plurimis , qui merentur, &.pro lingulorum conditione, ﬅi
pendia perpetua dantur. Verumtamen captivos bello, captos utriUSQUC lexus, ª TÏncz
pelles nobiliores leu pretioliores ac viliores, butvrum, ſal , quo in Taurica ſeu ª Pº‘é‘ª’
Pennſuia ille plurimum abundar, Imperatori Turcarum annis lingulis Chmus 3:'
perpetuo pïnim. Ac in quodcunque ellum miffus vel vocatus fuerit, illud pel-alaſ¡ .
detrectare, nec cuipiam ali¡ prieter Mole zrum Ducem , lmperatore Turcarum Zªfirº…"
ini'Cio Sl invito, b.-lium inferre poteﬅ. Reditus annuos pecuniarios e captivis ¡,ſipºmm.
inlignioribus bello acquilitis, aureos tres, a renuioribus talerum unum, èorum- Tun-m:
que decnnam, a fontzbus vero fingulis, qu¡ in Tauricae ſeu Peninſulaª: campis P‘ºª*
di'ion¡s ejus plurimi admodum ſunt, equum unum a Tarta-is Cbanus ex-git;
aut urgente etiam neceffiute aliqua , contribunonem cettam univcrli Tartari
Chano deceruunt, nunquam tameu illis oneroſus eﬅ. lnfigniores Tartari di
ver fi
144 XX. MARTlNI BRONiovn
verfi generis alimoniam, nam ei non colitur nec ſeritur , dom¡ & bello eriam
Chan¡ ali
moníª.
Chano ſemper praebenr: equorum, camelorum , boum , ªc ovium infinitos
Monet¡ greges proprios ille ſemper haber. Monetam propriam haber, cupream Ví
Chani. lem , quee in oppido dirionis ejus Crimo cuditur, numos rotundos, quorum
deni Aſpra argentea Turcica, qua? groffum unum vel minus Polonicum effi
cit, aeﬅimantur. Me aurem praeſenre cudebantur nummi cuPrei deargentati
Monetm majores , qui Aſpiis quinque compurabanrur: in cudenda ea commodum ſeu
utilitas.
quazﬅum uberrimum haber, nam tribus vel quaruor annis, ex eadem moneta,
que in officinam monetariam ab univerſis importarur Tarraris, vel peregri—
nis, moneta nova inventa perpetuo cuditur. Etenim in univerſa Taurica ſeu
Peninſula ¡lla , nemini licitum eﬅ Tarraro vel peregrino , eriam in Turcarum
dirionis civitaribus, ſub capital¡ poena bonorumque confil’catione, cujusve con
Chan¡ mo ditionis ille eſſer , aureum nummum Turcicum , vel peregrinorum talerum ,
newe ¡ii-Mº.
priva.
vel Aſpram argenream Turcicam, valore alio in nummos Tartaricos compu
tªr-e. Nec monera aurea vel argentea, verum Tartarica mercari, quam unit
verſ¡ peregrini, nullis~ exccpris , Chani edicto perpetuo accipiunr.
CHANORUM ET TARTARORUM EXPEDITIO

B EL L 1C A.
um Chanus in bellum aliquod deſcenſurus eﬅ, in primis Tartaris univerfis
dirionum ſuarum , per aulae miniﬅros lignificar,ac ut tribus vel ªdſummum
{eptimanis quaruor , ad bellum ſele expediant , 61 in menſes _tres vel quaruor
commeatuum ſibi curenr, imperaç. Alimonia illa in ſacci e corio ſactis: ilz‘i ſacci
apud inſigniores in equis poxrantur. AC ejus generis alimoniam ſ-:cum ſerunt,
milium ¡gne ficcum, vel affum contuſum, vel emollitum, nam & molendina illi
habent, ac inde Cibum vel porum aquu dllurum plerique conficiunr. ' Caſeum
& carnes diverfi generis, &r equinas ſumatas , in ſole coctas, vel ficcas eas ,
fruﬅillatim, ſcindunt, & Offibus objectis, ¡n l'accis condunt. Equaium caſeo,
lacte, & acetoſo lacte, quod illi arte quadam condienres eximium habent obſo—
nium, TctVictitant. Quam ob cauſam a quodam Poeta, omnes ejus tractus incolas
Galactophª
gi. Galaêilphagos quondam appellatos fuiſle, apud Srrabonem reperio. CbaMS unum
tanrum currum , propter aliquem morbi caſum ſecum haber; Cªmelos eriam pau
Tar tar¡ in
bello (ſhu cos, in quibus pro perſona ſua vinum crematum , v«.l aliqUUd parvum obl'onium,
no cibun¡ quo ille ſacile contentus eﬅ, portatur. Ceterum Tartari figillarim cibum ei
¡ppon-unt.
, &
TARTARIA. ¡45
&z aulicis ejus apponunt, infigniores ¡¡que pauci admodum Tartari, panis fic..
ci, vnnque cremud mudicum, in camelis , vel in curríbus levioribus , non
raro Vchunr.
'—,7
CHANORUM ET TARTARORUM IN BELLUM

EXEUNDI MODUS.
Poſiquam vero expeditíoncm in bellum Chanus decreverit, exercitatos ali
quot juflo numero, eosque Tartaros non raro , crebrius tamen Cerceſ
fios Petigorenſes eigit , ac eos qui regionum & ceterorum Principum Provin
ciarum expïoratores , &z viarum ductores peritiffimi cenſentur , fingqus loco
\um & confinium tranfirus & trajectus optime norunt , quam celerrime expe
dit. Et cum in confines illi veniunt , in viciniores ditiones proficiſcuntur,
& finguli in locis diverſis omnia explorant, & de captivis diligenter curant;
quos cum intercepen'nt, celerrime ad Chanum cum eis veniunt, ex quibus,
quaeſtionibus adhibitis, Chanus flatum earum provinciarum, in quibus ill¡ ex
ploratores fuere , ſacile agnoſcit. Idcirco profectionis diem extemplo Chanus
Tartaris affignªt, quo ¡lle ſqus mover, & aula: ſuae miniﬅros aliquot, per
Hordam ſeu provinciam univerſam, celerirer praemittit. lll¡ TartaTos & Chri Hºrda few
provinciª.
flianos dirionis univerlos, viros & adoleſcentes , qui modo equis infidere poſ Tartªriuni
ſunt, pizter imbelles & ſenes G! tenuiores, qui etiamſi equis & armis carent, verſi in bel
a ditíoribus tamEn in ſpem puede juvamur, in bellum ire, &z Chanum ſequi, ]um pi'oſici
ſcuntur.
ccgunt GI impellunt. ln octiduo autem , vel ad ſummum diebus decem ab
eo Cliani diſceffu, univerſi in locis eertis jam det-;~rminaris , qui extra Pere Chan¡ con
ſilium Ca
copiam ad Boryflhenem ſunt, eum inſequuntur, collectis dc cmivocatis Gal flrenſea.
ga , Solranis, Ducibus, Murzis, ac univerſi exercitus probatiffimis, firenuis,
& prímarüs bellaioribus, 61 militibus , iisque ad confilium adhibitis, in primis
captivi recentiores &1 exploratores ipſI exanªinantur , demum de commodita—
te temFOiiS, locorum , occaſione rei bene gerendz, & quonam bellum com
mcdius tun pciſequendum fit, celeriter conſultarur: ac mutuo conſenſu &
.ccnfiho \ado &I definito, nihil tamen muleitudmi promiſcuae horum figuiñ—
catur.
Script. Reſ. Hung. RIU. T' ' TAR.

14.6 XX. MARTIN! BRONlOVII
l
TARTARORUM IN HOSTICUM PROCEDENDI ORDO.

Ex eodem itaque loco, Chani, .Galgze, & Soltanorum aula miniﬅris prª¡
Tartaromm euntibus, Ducum , Murzonum, & ceterorum inligniorum Tartarorum
"ªmm“ agmina, que genere ſuo antiquitus ducuut, eique praeſunt, ac ea vocabulis
diverſis ſermone ſuo vocitant, ordine juﬅo ſubſequentibus, de more gentis
antiquo, Chanus ſub fignis exercitum movet: poﬅquam vero in hoﬅico con
ﬅiterit, iterum peritiſſimos ac exercitatiﬅimos certo numero exploratores pree
mittit; illi exercitum univerſum przecedunt, obvios homines agreﬅes, vel
quospiam alios, comprehenſos Chano remittunt, ex quibus de ﬅiru & exer
citu hoﬅium Chanus certior eſſe poteﬅ. Cum autem Chanus exercitum ho
…,…z ¡tº, ﬅium nullum obvium ſibi fore certo compertum habuerit, Conſilium crﬅrenſe
‘ªlº— cum ſuis primatibus & proceribus, quam late & profunda ditionibus hoﬅium
nocere debeat, iterum ſacit. Turn demum cum exercitu univerſo , ordineju
ﬅo, paulatim procedit, viros agreﬅes obvios, ſub capitis gravi ſupplicio, ne
care univerſos imperat , nea Tartaris comprehenſi ſorte illi auſugisnt, ac de
exercitu hoﬅes eorum certiores redhnt, eorumque hominibus noceant. Por
ro feminas & pueros non necant, nec comprehendunt, neque praedze cuiusvis
manus injicere audent, ne ea exercitus illorum oneretur, & moram aliquam
in progrediendo protrahat. ,
TARTARORUM IN HOSTICO CASTRA, ET

BELLANDI MODUS.
Cum autem ad arces, oppida , vicos, pagos, & loca cultiora Chanus cum
exercitu pervenerit, Duces, Murzones, & aulae primarios, ac exercitus
univerſi eximios, probatiſiimos, ac prtecipuos bellatores, viros decem, vel
ad ſummum quindecim millium delegit , & in ﬅativis vel Obſidione caﬅri alícu
jus penes ſe relinquit: Galgam, reliquos Soltanos, Duces, Murzas, ac uni
Ñ, verſum exercitum , qui demum aliquot millium cenſetur, Chanus expedit.
Chª…" º¡ A creexerci_
'll 'tus p.er a gfii
m'na diverſa
.. ',q uibus ' fin gusp
li roba‘iſi‘m’
Mmm…, .r 1.1 &idoneivi
. .
citummo- ri praeſunt , m longitudinem milllaribus amplius decem , m latitudmem tot¡
Vºº* ‘ dem ſparfi, extenduntur.. Et quemadmodum illi inter ſe conveniunt ad ſu'n
mum ſeptem vel octo, ad minus vero tribus vel quatuor diebus, per loca di
’ - verſa
~ TARTARIA. 147
verſa' turmatim diſcurrentes, &r palanres, puedas agentes , ac obvia quaque ~
gladio & igne vaﬅantes, ad ﬅativa revertuntur. Quodfi aurem ad conventum Tªtrfªrisyr
diem aliqui eorum ad llativa non redierint, nec iis quidem exſpectacjs, mira Kªnt" l
celeritªre , exercitus univerſus, ºrdine ſuo ex ﬅarivis mover,
TARTARORUM DIMICANDI, AC ACIES CONST1TU

ENDI RATLO.
Er cum ne tum eriam exercitum aliquem ſe conſequi certum Chanus habue
rir , equirum ſelec‘riſfimorum , & adhuc non feíſorum , millium aliquot
exercitum, in loca non racta turmatim expedir. Totidem eriam , ne in infi- Tªm"ï'ª‘º
dias vel comitarum aliquem ille exercitus incunctanter incidat, apud arces & ::Iº nº'
oppida obvia , Tarraros in infidiis in locis diverſis collocat. Quodſi vero ab Tªrtarorum
exploraroribus de aliquo exercitu hoﬅium numeroſo cerro acceperit , rem uni- ªurª‘ªªª‘ºª’
verſae dimicarioni ille nunquam commirtit , verum cum exerciru ſuo caure &
paulatim progredirur: fi vero hoﬅium copias numeroſas &r ſortes Chanus effe "YPF º!
cerro cognoverit, pauliſper ille deflectir , cultiora & pacatiora loca petit, ni- ::ES ‘º'
miaque celeritate , igne, & gladio ea vaﬅat citato curſu, & raptim przda
abacta, in ſua redire intendit. Quodſ¡ ne tnnc quidem hoﬅes ſe conſequi poſ—
ſe ſperaverit, eodem ſere ordine, nec nimium tamen ſecurus, ad fines ipſos
Usque cum exerciru contendir.
CAPTIVORUM IN CONFINIBUS DIVISIO.

Quamprimum aurem in confinibus ipfis conﬅiterit, pracipuorum captivo
rum decimam ex univerſo exercitu Chanus percipit; agmi'num vero
praſecti, ex fingulis turmis , ac ii qui captivorum majorem numerum addu
xere, ex reliquis Cªptivos precipuos accipiunr. Reliqui eriam promiſcua‘:
multitudinis Tartari, per agmina ſua capriVOs inter ſe partiuntur. Verum ta
men antequam ad diviſionem eam deſcendanr, fingulis iiS, qui eqUOS, ve
ﬅes, vel quippiam aliud turmatim diſcurrentes amiſeranr, in primis ſatisſa,
eiunt. Captivos nobiliores vel agreﬅiores, quºdſi pretium nullum, quo ſe exi
mere poffent, cum eis conﬅituerinr, eo quod Chanus mercarorum moiieribus
eorruprus ingens pretium decreverit , Tartaris vendunr.
T z CA,
' l ‘8 XX LÏARTÏNI BRONiOVII
CAPTLVORUM APUD TARTAROS RATIO ET RE

DiMENDORUM MODUS.
Miſcrabïiis aimod‘um conditio apud Tartaros captivorum eﬅ, nam fame,
nuditate, agreﬅiores vero & verberibus, ªb illis vehementer premun
tur, ut pocius mori quam vivere ill¡ magis cupiant: plurimi vero , przeſenre
calamitate , & ﬅolidicate ducti , nobiliores ſe eſſe , parentes vel amicos Claros
& divites habere , Tartaris praedicant. Pretium ingens fereque inaeﬅimabile
illls u'tro pollicentur, quod gens barbara, impia, avara, ſamelica & crude
lis, omni genere fallaciarum & quzﬅionum fere, in dies augere ab illis cu
pit, compedibus vincit, eoque durius ſervat. Cum autem nuntium gentis eo
rum ad Chanum adventare Tartari intellexerint , cum captivis ſuis ei occur—
runt , a quo precium nonnunquam ab eis falſo nominatum, vel a captivis et
iam aliquando promiffum , poſcunt: verum nuntii, qui artes & ſalſitatem Tar
tarorum probe norunt, l‘toliditatem Captivorum reprehendunt, eosque non'
nobiles nec divites effe, ac ne noffe quidem, neque pretium illud illos unquam
exſolvere poſſe, Tartaris praedicant, &c nulla quaſi prorſus pietate Gr religione
mori, a {e rejíciunt. In catalogum tamen a nunriis inſcribi curantur, ae li
aliquos eorum aere proprio liberare cogitaverint, judaeos ve] Tartaros peeunia
corruptos , aliosq-ue mercatores , ſubordinare necefle habent: a quibus mulco
faciliori pretio , a nuntiis neglecti quaſi rejectique , liberautur. Nihll itaque
captivis erſeiitius quiequam eﬅ, quam ut pretium hoc, quo Turcis ac Ju
daeis mercatoribús peregrinis , aiiieque extra mare venduntur , vel paulo ma
jus , vel in duplo , ſi id praeﬅare poffunt, Tartaris promittªnt vel offerant;
quodſi ab agreﬅioribus , Vel aïiis , ut pierumque Tartari inquirere ſolent de
eaptivis, qui illi ſint, nihil cognoſcere poteru~nt,fici]e acquieícent. Nec temen
vperegrinis, potius vero nuntio gentis ſuae ¡llos vendunt; quodſi a nuntio eo non li~
beraiitur, ad parentes tamen vel cognatos eorum litteras ſcribere Tartari eis ím- _
Tª. rtarcrum perant. Caprivi eciam p]urimi,Tartarorun-i eaptívorum permutatione, in qwbus
pietas. curandis & liberandis, muito majorem pietitem, offiÑcium, & ﬅudium , Chri
ſtianis noﬅris Tartari exhibent & impendunt, liberantur. Etenim omni precio
poﬅhabiro, inprimis a captivis noﬅris Tartaris, Captivos ſemper illi poſcunt,
quos ut plerique ſolent cum illis promiſc-riiit , nec tamen pr-.rﬅiterint , muito
majus incommodum fibi illi miſer¡ accerſurit. Nam pretium fere inaeﬅimabile,
quo iilí Tartaros ſuos penſant, ab eis poſcunt; quod cum illis ſolvendo non
ſunt,
TARTAMA. 149
lunt, eo quo poflunt ingenti, vel non raro nimio etiam pretío, in ſervos per
petuoss Barbaris peregrmis extra mare illos vendunt , vel quod ſi Tartari ditio
res ſunt, captivitate perpetua illos lmulctant.
TAURICANORUM TARTARORUM PRINCIPIS SÉU

CHANI EXERCITUS.
Tartarícum exercitum univerfum ex equitatu collectum Chanus hahet, cen
tenis aliquot janizeris peditibus fclopetariis exceptis , quos vel a Tur
ca auxiliares, vel proprios Chanus alere, &z bombardas aliquot minores in
bellum fecum deducere folet. ,Ex Taurica ſeu peuínſula, Perernpmk ex Cri
men/im Offmien/ès, Noguriwyês, arre n', tributarii ac auxiliares Cimfflnrum Pe
tigomzzum Duces ſtipendiarii vel mercenariis & voluntarii , Chano in bello
Dobrucc:
prælio adeſſe ſolent. Oczacovien/ès dt Balogroden/ès, etiam qui ex padlis per fes Tal-tªri
petuis, .quee cum imperatore Turcarum habent , non raro etiam ex Dobm Chanicxer
chIſZ-s Tartari, Dunubii accolae, juffu imperatoris Turcarum, in bellum eum citus numc
ro hs.
fequuntur.
tum millium Exercitusille univerſus, exetiamlamplius
& viginti, nonnunquam Tartaris iis collectus, numerum cen
triginta conficere, non
raro vero numerum illum ſuperare , ſolet. quemadmodum ex plurimis chri

llianis fide d.gnis , qui chanum in bellum fæpius (equ…-bantur, ac captivis &
mﬅris nobilibuss qui exercitum ejus fæpius viderunt, certo ego accepi.
TARTARI QUIBUS ET QUAM NUMEROSIS EQUIS

¡N BELLO UTUNTUR.
Í“;UOS Tartaricos, elegantes, optimos, robuſ‘tos, veloces, mediocres, &
1 commodius admodum, ad labores ſuﬅinendos, plunmos, ac pro necem
tate univcrli habent Chanus, Soltani plerique , inligniores Tartari, Turci
Cis, caiamanicis , Arabicís , ceterisque Aliaticis , Tartaricis , optimis equis
peregrinus in bello utuntur. Perniciores tamen , in maximo & inaeſ‘tin ahili
fere precio equi apud illos habentur. In campis Tauricae ſeu PeninſulX, ſa:
pius vero ad Boryſïhene-m & Tanaím usque fluvios, æfiate & hieme eos per
petuo illi pafruntz nobiliores vero, equos paucos admodum pro neceilitate
tªnlum, non ad fanum vel luxum ¡¡ligue-m, domi illi alunt. Equimxu vero
T 3 inu
150 XX. MARTIN]. BRONIOVII
inutiles & viliores , cun-u rariffime jungunt; camelis enim Gr bobus 0mm
opus ſaciunt.
ARMA ET APPARATUS BELLICUS TARTARICUS

Armis antiquiffimis, ſramea, ſeu gladio Tarrarico curvo , oblongo, & ſpi~
culo Turcico, vel Perfico, breviori & latiori, ex ſerro optimo, & opea
re bene facto; arcu Tartarico proprio, & Aſiatico, ﬅriótiori vel latiori , vel
Turcico opere praeﬅantiori; ſagirta longa & pernici , pbarerra, nonnUunam
haﬅa breviori, Tarrari ex anriquo genris ſuae more urunrur. Loricati, Balea
ti, &in armis Perſicis vel Moſcicis, quibus Chriﬅianorum praeda ditati
abundant, incedunt. Sellas & frena de more gentis, anriquiﬅima , com
modiſiima, non ad ſaﬅum , vel luxum; infigniores tamen. eleganrer &z forrirer,
ad neceffitatem, compendioſe admodum patata habent. Plurimi vero in exer
citu illorum Tarrarico prorſus inermes -& imbelles ſunt; ac ii, propter nu
meroſiorem exrªrcitum, equos paene infinitos in bellum ſecum ducunt. Nam
extremze eriam conditionis Tarrarus, non unico vel duobus equis , verum tri
bus , quaruor , & am-plius, quos modo ad» manum ſecum babere poreﬅ, vix
contentus eﬅ. ldcirco-tam numeroſus, permagnus, & terribilis admodum
Tartarorum exercitus efficirur, qui cum a longe conlpicirur, ingens ſere &r
numeroſus plurimum, exercirus Tarraricus a noﬅris hominibus eſſe purarur.
Á¡—
TARTARORUM EX HQSTICO DISCEDENDI RATIO

ET TURMARUM DlSl’OSlTlQ
Cim j'am exercitus Tartaricus in hoﬅilem Provinciam pervenerit, turmas

\ - ſeu cohortes nullas Tarrari conficiunrz. nam omnes turmatim ſeſe effun
dunt, &r paulatim progrediuntur. Excubitores plurimos ,. in parribus omni
bus , per turmas d¡ſponunt , quas ſubfidiarias majores vel minores illi confi
ciunt. Poﬅquam vero- illorum primi hoﬅem conſpexerinr, fiigam ſimulam,
ut eo‘ ſacilius in turmas eas, quas inſidiarum loco illi ponunt, hoﬅem impel
i’nnt , ac ea rarione eum. opprimunt. Verumtamen cum exercitum, lioﬅilem
nu
TARTARIA. x 51
numeroſum illi conſpexerint, ad ªgmina, ordines, &vexilla fua, tam facile
et cito perveniunt.
TARTARORUM IN CONSTITUENDIS VEL REGENDIS

COHORTIBUS CELERÍTAS
axima in conﬅituendis de regendis cohortibus eﬅ celeritas , quandoqui

dem non folum Ducum ex præfedorum cohortium fuarum admonitio
nibus , verum flagrorum etiam demonﬅratione , ut gentis ille mos antiquus
eﬅ, dc ad nutum etiam ita parent , ut quam faciUime, cum opus ſueric, in
ordines Ïuos ipfi redigantun .
CHANORUM ET EXERCITUS IN HOSTICO PRÍESI—

DlUM ET VEXlLLA.
Chanus, aliquot millium numero infigniorum fortillimorumque Tartarorum

cohorte , centenis aliquot Janizeris Feditibus Turcicis, dz bombardis mi
noribus nonnullis, in bello femper munitum ln cohorte Chani, maxima cau
da alba equina, in hafla majori pro vexillo, ac lmperatoris Turcarum feri
ceum viride Cc rubrum prælertun Tartarorum ceterorum vexilla G! ſigna
plurima, coloris diverſi , in turmis illorum apparent.
CHANORUM IN TARTAROS EMERITOS ET IDO

NEOS RATIO. . .
' pud Chanum, Soldanos, Kujazos & Munasínfigniores, milites illi, qui
in re bellica dexteritate & opinione funt clari , operam & ſacinus ali
quod infigne in be'lo navarunt, in maximo honore habentur. Ac ea illorum
ell ratio, ut non ſo'um ingentibus quibusdam beneficiis & liberalitate, ea qua
Chanus potefl, eos conſulemr; verum etiam virtutum & meritorum illorum
ita eﬅ ille memor, quod locum honorarium perpetuum illjs, ſuccefforibucquc
eo
x52 . XX. MARTIN¡ BRONxovn TARTARIA.
eorum, inter Murzas,infigniores, in conſeffu, ac ut ipfis mos eﬅ , apud men
ſam ſuam eis affignat. Ille honor apud Tartaros maximus & hereditarius eﬅ,
nam &z in bellum euntes idonei & exercitati viri , qui eum locum poffident ,
eo honore in ducendis cohortibus a Chano dignantur. Captivos etiam Tarta
los alíquos, permuutione captivorum Chanus liberar, in reliquis vero redi—
mcndis, ærarium proprium liberalimme profundxt, &z qua ratione
poteﬅ , eos libenter conſolatur.
XXL
.j.
Y
‘PH-$43*
" . Ñ .
@SOS-‘chçéa Cſijcºªê’íſiycºçàflywªáçyººgªſè
, .. Ñ ,
;ÏEÜ'VVÑÏ'ÏAÉJORÁ
'ªrª‘
Nª" - _._ &rMOMRMOUREc-\MRÜRM ARJ'RÍWU-Wy &ªdd/PH. *ª*
’ª' 'ª' ’E' urna-K.MMMMMMNKNXMMNIxau-us :Qu-:'ua--usa-u-usM 'ª' ’ª‘ a‘
GE ORGII WERNHERI
CONSlLlARll REGH, ET APUD SAROS PRÍEFECTI,
DE
ADMIRANDlS HUNGARIZE AQUIS

HYPOMN ÉMATION.
AD COLONIENSEM EDITIONEM ANNl MDXCV.
RE'COGNITUM ET EMENDATU_M. .
W
uu 4-"
“—W “e:
ILLUSTRI VIRTUTE ET SAPIENTIA VlRO,
DOMIN() S H Gli SMUND O

LIBERO BARONl IN HERBERSTAIN, NEYPERG, ET
GUTTENHAG, REGlO CONSILIARIO, ET SUMMO ¡N
AUSTRIA; PRolecus QUESTORI,
SIGISMUNDUS TORDA
GELOUS PANNONlUS.
S. D.
ÓQÏ ~
@ª Nul'er ur Art/bnia 'vrni tellure rrliffa
OPTTO H-flóes ad Auflriacas, fiitis duccntzlius aras,
"ſi' De te pralixefiam perccntutus, an rffles
¡¡¡cobrªnza .P quas res gen-res.? an in ¡¡rre maneras?
SCT-ªpt. Rer. Hung. P. III U Sed

154 :PP --ae- ºe;
Sed tum tu Regí tulerás mandara Polona.
Quad cum fbrte mihi dixïflet unus &º alter,
Continuo maﬅum concept' corde dolorem,
Quad tua pro *voto non e/è licitum ora videre,
Nec tecum, ut volui, coram data copia fimdi.
Cur vero expeterem congreffus oprime tantum

Sigismunde tuos, plane fuit unica tag/?1,
Ut mihi noticia teeum effent jura perennis.
Rurſus ut hoc cuperem, magni *vis ſua/ït amoris,
Quo me devinfium fiuteor tibi tempus in omne.
Es -vero multas inter dignijfimus unas,

A me profiles &º ingenua qui jêmper anzerc,
Atque fije ſèmper fizmma officioque colare:
Vel quod te natura parens finmarit ad unguem,
Ve! qïtod tanta tua *Digeat jïzpientia mente,
Vel quod dicendi nulh‘ fis arte jèeundus,
Vel quod Cecropia claras celebrere matheﬅ.
Vzrtutem gra-vita.; vita, con/Zantia rara,
Integritas, mores placidi , moderatio, candor,
Et manfieetudº tç/Zatur, /Zzbrietasgufi
Quid dicam flz‘rzem generis notam, atque veta/lam,

MIjoresque tuos, quorum 'virtusque fidesque
Egregie efl jèmper bell¡ ſfieêhta domique?
Quid religua ornamenta domus te -uindíce parta,
Perpetuo a tata qua: prﬅeritate fi’rentur?
Jam qm'd juflitíam memorem? qm'd fbrtia fizcta?

Quid bene de multis fludium, euram'que merendz?
Non levis ambitio [arco te corripit ¿té/lu,
Non cerI's male jbllicitat ficrioflz cupido.
Ut taceam, quod te longa expericntia fee-it
Can/¿drum, pra-vo ut reflum dignqſcere prffls,
Util: damncffi), Pulchra jècernere turpe.
Qui:
29‘ "ñª Iss
Quis neſcit, culta que fit fIIcundia lingua,
Mªndatº in caufi¡ flmul carpa-&ata rç/òl-uis
Ora, virum difiis animos En' pecto… mulcens?
Him- te in confilium legit fimflumque Senatum,

AJjunflumque fibi voluit Rex inrlytus eflè,
Imperii quoties ingentía pondera pqſcunt.
Ad pºpulos Oratorem, jimmos4ue Monarchas,
Urmm te míttit toties, pneque omnibus unum:
Uncle tibi celº-?ªri qu‘eflta efl‘gloria laude,
quſura rogum fixpremum , atque invida fina.
Qua tellus habitata pam fizb Ccfizre magno, _ .

Illa tu pridem tota es bene cognitus ora.
Tu B'zantini ficbiiflt caflra Tyranni
Anrrpiti in mum [lam, tibi ſïzvus atrocem
Spnntc firma-vic media inter clfflfflca vultum.
'Te norunt, En' ªmant , ſeptem quicunque trionis
Gentil us imperitant Reges, tua nomina ſèr‘uat
Terra Bª-ry/Ïhenidum rebus cumulata ſecundis,
Dum pacem Pac¡ ſbcías, &Y fcrzlera Pangis.
Jam diſciplinas te perdi-{icz'ffle opercffizs,
Qu@ flatia, &º moles, numerosqueòº lidera mon/frant,
Quazque docent rcrum film¡ indagine :arg/21s,
Cur ¡ta quidque fit affeflum, cur nil ſibi corJiet,
Quin fluat, &º pronas fimper mutetur in horas,
Edita de Mcg/Zhis a te monumenta lozuuntur.
In ¡¡u-bus &º mares hominum, Iegesque notajh':
Oria quo /Ïudiu durant, pacemque tngatam,
Quan¡ validi, celeresque‘ruant in \Vlartia bella,
Que cul‘ura *airis fizperum, que cura filtrorum,
Quantas pofflideant fortunas, quo fibi que/Zu
Rem fizciant, cum quª jungaut commercia gente,
Quo fine confían' vitam producen '01814,
Quam lake Scyrhra Mcffchus dominelur in ampla,
Inga: bre-ui deſcripfi/ii nitidaque talella,
U 2 Dz'
.ª-s.
Dimevz/iis regnum pollens armisque virisque,
Mollibus &ª radii ſignafli flexibus oras,
Qua 'volurrem Boream, qua fiilem jpectrt Eoum,
Que lateru Obrendar Zephyris, Arg/Zroque furenti,
Quoque grada Arfloum ſe denique tallar ad amm.
Pmterea ne quid lector defiderer, apra
Perpetuam rcgum ſeriem usque ad tempora no ra
Digeris, 8' prima reperrns ab origine ducis.
!It's ego virtutisque tua: laudumque tuarum

Ille’cebris raptus, te , dum mm *vita manebir,
Qua mihi $1‘qu licet, ſiatui rationc colendum.
Prﬅulat hoc eriam cultor tuus, Ebº meus idem,

Addubito ſòrerum dicamne, patremne , prcfecto
Obſervandus pro meriris pater , ò' pietare
Í’Vernherus, qui non fludie Commotus immi ,
Sed vorum jènfilmque tuum, En' tua iuffiz ſècutus,
Comprendit dofh' grata brevitate libelli,
Pªmzonii mflris quidquid miramur in undis.
Hic ¡girar cum te ſízmmo venrrerur honor: ,

Acqua fibi durar te nil antiquius una,
Tanto te fizciam majoris òº 1'ij , necçflè eﬅ:
Fªderis hoc inter nos junEli quia vincla requirunt.
Tu fl /Ziſíipi'es me, ó' completªn-re 1:ng Im,

Tc penes arbitrium crgendi crit, atque jubrndi,
Quique velis de _me flatuendi fitmma porq/ias.
ª@
JOAN
MX*XM IN
g?“— ‘1²332—
IOANNES LUJDOVICUS
B R A S SICANU S
G ZORGIO W {RNHFRO
ÑMMWWW ª
¿ªf-,yª Nº' quis vana pum, que firibis mira Geargi,

a‘ , De Pretj‘êcttme fimtibus ipſe fue."
’Dª-***V Is _ſciat effeflus oculis nos te/lilms ujòs
*Y* Lu/Irafle, ó' eertam mmc adhibere fidem.
Nam ferrum Cyprioindutum coryÍIeximus are,
Et vitm' :acta efl flin’a Tonga ole¡
Si quis de eau/is dubítat fimtesque requirít,
Natura infirians omniparentis opus:
Carpatias adeat per nos licet impiger aras,
Invenia diñis confima fizctu tuis.
Sufinfhe fidei plerumque inrogm'ta res eli,
Quam‘uis hoc tardí eſl indicium ingenii.
Sed quid diſflmulare jzwat? nos credere par el)
Tefli, qui propria plena fiwore refert.
Et tu mirificas, m'mirum abſlemius, andas,
Et Eau/21m :rectas juflius ipſè tuam.
158
.’f- w w ª mas..
SIGISMUNDUS
LIBER BARO IN HERBERSTAIN, NEYPERG,
ET GUT'I‘ENHAG ETC.
G {ORGIO W @RNE CRO

REGIO CONSILIARIO, ET APUD
SAROS PRIEFECTQ
S. D.
¿ªh-»O é‘
jE jaum oli-m , Óº a muliis qui-{ªm multa , de ªilmiranilis ¡ri .Scepyſío
’ªémèª (1.1111: nadie-mm; tamm nsdem de rebus, que plerzsque incredibzles *vide
bantur, a te inprimis certior fieri, ó' tuum iudicium audzre defidera
bam. Quia 'vero non dubita/íí, que comparta de his haberes, ad me ſcribere:
facile effi’c‘ifli, ut non modo, quid ip/Z- pri/¡hac de his ſentire dcbeam, certo ſ*irem;
_ſed etiam multi alii excellentes ‘viri,’ teſlimonio tuo, cui plurinu apicªl omnes !ſf
autoritas, confirmati, addubihzre ddinerent. Sed cum Etiam lll reliquia* Hunga
rize partibus, multa non minus admirabiles que {ffe dicantur; nºm valde gratam
mihi, &f multi: aliis harum rerum cupíiiis, tuique fludiofis, fíiêluv'us es, fi eas
gnoque deſcribendas filſi‘EPEſlS. Scio quidc‘m, &Sº 'vidi ipfinzet 012ml Sere… mmm
quondam Lizilovicum Hrmgariie Regem, Dívi Imperatoris Ilíaximiliani legationc
fimgens, ad Budam /èdcm regiam thermas effi, quarum calorem immffla manu
fin": nequeus, quod ei utique, qui ante non vidit, miralºile viietur. Sed quod
in his etiam 'vivi pifies fimt, id non pauci pro re incredibilih.-2L'ent. Talia qua
que 'videntur effi, que dicuntur de aliis thermis, in ripa fluvii Vagi, non longe
ªl? oppido Gaigoſiiz, quod German¡ &º Slam' valgo Freiflat ‘vocant; quas locum,
prout
nuper crcﬅit aut decrçflªit
apud Arrianum librofill’UIllS, in equal! ſêmper
:mio deſiſcriptum fimtem, dflantia
qui fill) mutare ajunt. Legi
lurfm tepentibus aquis
manat, in meridie frigidus , veſperi Cªlft , ac ſüb exortum diez' ruçfiim tcpidus
‘ - ori
on'tur, atque ita per flnguios dies ac noñes, aflus ac fi-igoris raices variar. Sa
xo
vamGrammaricus,
rei cujusliber inoriginem
Islandiademolitur.
fimtem rflc te/Iatur,
h Nam qui firmigantis
quicquid aquevapore
humido ejus virio, afila
nati
tur, in lapidm nature duriticm, firma tantum ſúper/lite, ſubita converfione trans
mutari. Her ò' his fimilia, qui deinceps lrgent, minus mirabuntur, ubi anima-1
vertcrir, fiimmum opificem, in his eriam ¡zo/iris &º aliis vicinis regionibus, non
pauta mirabslium operum fiwrum monimenta prjïuffi, qm: tamen indigena pro mira
rulis non halvenr, ar quandoizue eriam, ji interroganrur, ignorant, quemadmodmn
in Moſcovia ſrepenumrro film expertas. Mm cum nonnulla ejusmodi, que mihi
narrarant alii , quarerem ab incolis, arica nihil habebant, quod reflmnderent, ut
miran' ſe dice-rent, unde ra homo peregrina.: accrpiffem. Non dubium dl aurem,
m'fi plrraque divrrﬅs in locis, olfl’rvaflent, &º literis mandnffl-nt homines externi,
quin ea indigenarum neglsgrnna, nunc luce fui-¡ue memoria, ó' admirarione care
rent. Mm pote/i ig'tur nn'hi, I/Vernhere ornntiffime, non balde prolvari fludium
tuum, quod hoc genus Hung-:rn: tune rei“us eruendis ò" illuſtrandis impendis; nec
fªcer: poflum, quin te all id rontinrnmlmn rnhümr. Nam eo non tanrum
mihi fuer-is gratifiwus, [le eriam ribi apud omnes ¡¡¡agua
land¡ èl] filturum. Ben: vale.
O'WÏT‘
¿ºllº-‘2.3."è
’Iª‘,
la» ²²1.’ ªªªª“ ‘
¡¡Ñ ‘rc :1"
nº "4‘" . JF
.
_ª
DE
160 . .EX/z, ram
ADMIRANDIS KUNG-ARI¡ i AQUIS.
H IPOMN ÉMATIONQ
SJLGISMUNZDO
IN HEREERSTMN, NEYBERG ET GUT
TENHAGBARONI CIC.
GEORGIUS WERNHERUS S.
mh gran
Annotaram jufl'u tuo nonnulla, Sigismunde Saro vere magnifica, de mi

L ‘ ' fw rabilibus aquarum natuns, quæ finibus Scepufii noftri continentur,
"I/“F3 ut me ceu ocuïato teſte confirmares ea, quæ quidam audita ab
aliis pro ſabulofis habuerunt Qui: vero non modo fides habita eﬅ
narrationimeae, ſed etiam quibusdam incenra cupiditas, plura hoc genus co
gnofcendis minime invitus, ut debui, ſuſcepi, quod mihi denuo mandandum
duxíﬅi , ut alia quoque aquarum miracula, quae in Pannonia noftra viſuntur,
non minus pæne prodigioſa, ſcripto complecterer.
Pmoníª. Pannoniæ autem appellatione non eam tantum comprehendo Danubii
ripams cum qua ea , quæ dicta eﬅ fecunda Pannonia , ab Arrabone fluvio, .
qui Ptolomæo eﬅ Na‘rabo,' nunc vulgo Raba, ad Savum excurrit; ſed quic
quid præterea Hungari in ªltera Danubü ripa tenent, quo quidem latiffime
patet Tenent enim totam Jazygum Metanaﬅarum regionem , quam Ptolo
Montes Sat meus fiuminibus Danubio, Txbiſco ac montibus Sarmarieis finit. Sunt autem
maticí. Cªr.
montes Sarmatici, qui Hungaros a Ruthenís, Polonis, Moravisp Sileſiis, Gt
¡mus,
ea Auliriæ parte, quæ citra Danubium eﬅ, dirimuut, ad quos pertinet
Carpatus, ita jam vulgata appellationeo ut omnis tractus Sarmaticorum mon
tium
huxcamæ AQUlS. 16l
tium carpatus voceturg quanquam mihi Ptolomæi defcriptionem intuentí,
Carpatus iisdem, quibus Dacia, finibus videtur terminari.
Porro extat nunc quoque Jazygum natio inter Hungaros, quos ipli
voce decurtata _lá-z vccant, ac retinent iidem etiamnum linguam fuam avitam
& peculiarem, hungaricæ dillimillimam. atque eas ſedes , quas Plinii defcri
ptione quondam tenuerunt , nimirum campos & plana, Dacis, ut idem ait,
pullisa ad Patiflum amnem , quem ego detracta prima ſyllaba Tlffllm ,vel ut nunc
Tibíſcus.
vulgo vocznt, Tim-n accipio. ls vero sziſcus eﬅ Ptolom'zeo, limes veteris
Daciae , cujus cultimma pars eﬅ Tranſilvania, provincia multis habitatoribus Traum
unía.
ſrequens: nam eam & Germani, quos appellant Saxones, dr Hungari, dt
hungarorum antiquimmi Siculi dícti, qui lingua fua funt Zekheli, dr ad hujus
imitationem a quibusdam vocantur Ceculi, incolunt; ut omittam lpervetullas
Romanorum reliquias Valachos, qui frequentes ibidem vicos &z pagos habent.
Potiuntur tamen rerum hungari , & penes eos imperium eﬅ; eoque fit, ut
Tranfilvani quoque Hungarorum nomine cenſeantur. Eﬅ vero plane mirabilis.
diverfarum. nec unius linguæ , per univerſam hungariam gentium miflura,
quemadmodum a me dicetur prolíxjus, ea in commentatjone, qua res hunga
riaz, & populorum in ea origines , appellationes , legffl, mores, inftitutaa
conor explicare.
ceterum jazygum regíone, qua ſe Carpatus , ut hoc jam nomine
omnem illorum , quos dixj, montium tractum complectamur, latifiime pandit,
& in quosdam quali ramos , alibi eminentioribus, alibi mitioribus jugís, diffuu—
dit, continentur oppida, a cermanis montana dicta; quod inter montes, me
tallorum omnis generis foecunditate a: prællantia cumprimis nobiles, lita ſunt,
à populo metallicam faciente conflant. Qu: ratione & eos, qui in metalio
operanturs in monte'effe, dr in genere, univerſam rem metallicam, opus mon
tanum vulgo dicunt. Eadem regione continetur Scepufium, Gr multi alii
comitatus
Sunt autem comitatus , ut hoc quoque obiter explícem, regni partes , fºmlmtul
mangu-im
quas Provincias aut prieſecturas, aut Sræca voce , qua plerique Latinorum
uli ſunt, monarthias dicere poffis. Plinius & comentas , dr jurisdlñiones , dt
tenemus jurídicos , in diﬅribun’one Ciïíciaz, à Boatícªe hifpaniæ , appellare
videtur. Cicero vocat Dian/Es, quod nominis Epíſcopi, in appellatione
fuarum jurisdictionum, quanquam nunc vulgo corrupte , uſurpant. Earum
vero partium præfedi vocantur hungaris Cnmztts, quibus jurisdftionis cura (omita,
incumbit. Fuit autem hungariæ regnum, quo facilior dt expedido¡- ellet juris
Smpt.Rtr.wag. P. m x dl
162 . XXI. WERNHERUS DE ADMXRMSDIS
dicendi ratio. in hoc genus comitatus plures quinquaginta divíſum, ex quibus
vix dimidium hodie retinemus. -
Sed hæc tanquam ufui futura ad cognitionem locorum, in quibus no
Cªudzªa ftra de aquis narratio verſabirur, przeſatus, dicam primum de calidis, quarum
nudum pro Hungarize portione , vix ulla regio plures aut falubriores habet. Unde
vero potius ordiar, quam ab ipfa urbe Buda , quam Hungarize ches ob loci
fitum, opportunitatem, &amoenitªtem, merito pro regia habuerunt Hic
propter ipfam Danubü ripam calidæ funt multæ , inter quas differentia ma
jor eﬅ, quam pro loci difcrimine. Quaedam enim non modo tolerªbíli, fed ita
jucundo funt calore, ut ad hominum lavacra, naturæ benignitate fingulari.
datæ effe videantur. Hujus generis funt infra arcem tregiam ªlice, regiæ vo
cªtae, vel propter vicinam Regiam, vel quia regio opere ornatæ & conclu'z,
vel quia in his Reges lavare confueveruntz aliæ communes , quibus faxum
ceu nativa fornix impendets quas Turca, poﬅ occupatam Budam latius ex
cavata rupe, ampliores reddiderunt, ceterisque præferre dicuntur.
At quæ fupra Budam ſunt, quarum aliæ item regiæ. aliæ hofpitalen
a vicino ptochodochio dictæ fuere, balneis funt inutiles, nifi refrigereutun
Sic enim quædam calent, vel fervent porius, ut in eas miffum ovum non minus
cito, quam ad luculentum ignem, elixetur. Temperantur autem in balneis
ª… [rígida, cujus ibi fons calidis ita contiguus eﬅ, ut qui hauflum veniunt duabus
urnis, eodem in veﬅigio, altera calidam, altera frigidam baurire pofflnt.
Ibidem eﬅ ſub dio fons calidarum , ceteris amplior, quem purgatorium
vocavere, ea nimirum rationez quod quemadmodum proditum eﬅ, in purga
torio poenas nocentium pro noxarum modo, alias acerbiores , alias mitiores
effe, ita quædam infunt aquæ hoc in fonte difcrimina. Nam qua in eum a
Danubii ripa aditus eﬅ, fubfrigida primum , mox tepida, dr quo in eam pe
r netraris altius, hoc magis calet. ln receffu vero interiore tam eft calida, ut
ferri non poſfit. Eí‘t autem is calor haud dubie aquæ hujus proprius. Nam
alía, quæ dixi, .temperamenta, verifimile eﬅa Danubio accedere; qui crepi
dinem hujus fontis lambít, &cum vel modice excreſcit, totum inundar, neque
tamen ita reﬅinguit, quin caleat. Quin intra ipfam ripam, qua Danubio peren
niscurſuseſt,ca1idaeebulliunt, ubi qui -altiusmergivolunt, lavare confueverunt
aquarumPorro hee ad Budªm
appellationeſiuti, thermæ.
quod alterª?, licet vero mihi
ut dictum hac voce
eﬅ, infra in calidirum
, alteræ fupra ur—
bem effent, ex eo quoque invenere nomen, ut illae inferiores, hæ ſuperiores

r vo
HUNGARMI AQUIS. ¡63
vocarentur. Utrasque Turcae , quibus tamen omnia vaﬅare libido eﬅ , non
modo non corruperunt, ſed etiam cultiores, ac per ſpeciem religionis, quaſi
auguﬅlores reddiderunt. Nam Baffa M'IhOMCÍh , quem Tyrannus victor, Bu
› dee captz, ac reliquis Hungariaa a ſe debellatze partibus, gubernatorem impo
ſuit, apud utrasque , Derviſis domicilia, ceu coenobia extrui curavit. Sacel
lo etiam apud ſuperiores, in colle vicino, qui ante vitibus conſitus fuit, po
fito, conſecravit locum memoriae cuiusdam ejus ordinis, quem, dum viveret,
ceu numen quoddam venerati ſunt Turca?, & nunc mortuum, illoque in loco
conditum, religioſe colunt.
Sunt autem Derviſze Turcis, quod nobis Monachí, qui mendicato vi Dex-viſ*:
vunt , quibus ex religionis, quam affectant, ini‘títuto , uſitªtum eﬅ, favire in Turcatum.
corpus proprium , quod al'n per inuﬅionem ﬅigmatum ferro candente , ali¡ per
inciſionem , qua: fit novacula acudffima , quidam utroque modo fuciunt hoc cre
brius , & crudelius, quo quisque ſanctior & religiofior effe &z haber¡ cupit. Eﬅ
vero GI in veﬅitu quaadam inter eos diverſitas, & .ſanctimoniae affçctatio. Nam
alii veﬅe lanea alba, ad talos uſque demiffa, amiciuntur, & calceati incedunt
capite opel-to; alii nudis pedibus Gt capite , imo toto pene corpore , niſi quan
tnm penes duaª: ovina, aut caprinz: crudª, quarum altera a fronte, altera a
!ergo ex ſcapulis pr_opendet , tegunt. Quídam etiam unica pelle, pudendas
tantum corporis partes velant, cetera nudi. GymnoTophiﬅarum dicas effe re
liquias , quales India habuiffe memoratur.
SUnt quidem haec a narratione , quam de aquis inﬅitui , aïienª: ſed TUI-carm
cum huc delapſus ſim , quid obﬅat, quo minus de Turcarum lotionibus pluſcu lºüone¡
lum addam? cum omnes aquas Turcae, ceu precipuum Dei munus, ſummo
honore dignantur, tum vivas potiffimum &t fluentes , idque propter frequentes
lavationes , quibus etiam crebrius per diem, non modo ad ſordes corporis
abluendas, ſed ad ſcelerUm quoque expiationes , uti conſueverunt, quod pro
cul dubio ab aliarum gentium ritihus habent , quibus etiam ſola "equ-¿e aſperfio
'Inter Februa fuit. Sie Roma: olim ad portatil Capenam, poſïea Appiam vo
catam , aqua Mercurii dlcta, ali¡ alios aſpergebant, invocantes Mercurium,
ut aſperfi , flagitia, & pmſertim perjuria difuerentur. Sic traditur Peleus ab
\olvlſſe Patroclum, & Acaﬅus expíaíſe Pelcum a czde ſratris ſu¡ Phoci, cum
ante: \Egeus Med-¿Lam aquaa aſperſione luﬅraſſet. Sic Oreﬅem , a ſanguine
matris expiatum effe, memorat PJuſanias in Corinthiacis , cum jllum nemo la
le ſuo & hoſpitio dignaretur. Cujus loci hoc libentius memini , quod continec
exenflum ritus vetutiſſimi , accept¡ a patribus, quo rei atrocium críminum, ª,
X2 ' con
164. XXL WERNHERUS DE ADMlRANDI!
couſuetudine omnium & colloquio arcebantur. Sic [Enoas quoque apud Poe—
tum noﬅrum. '
Terſòcios Pura circumluit anda,
Spargens rare law'. ~
Et idem , ceu multa caede polYutus, inquít,
Tu genitar capefizcm mmu , patriosque penam.
Me bellª e tanto digrrflhm, &º cede madcntcm,
- Artreflare mfls, don: m: flumin: 'vivº -
Abluero.
Quin in atriis templorum ſuorum , pofitam habent aquarñ Turcas,

eundem in uſuxn, neque cuíquam niſi loto, in ea ingredi ſas effe arbitrantur.
Nºtªs ªpud Sed delectantur in univerſum plurimum lorionibus & balneis Turcz, eo
ÃÏÏJSÏ que praecipuum apud eos pietatis opus eﬅ, inﬅituere & condere balnea publi
publicª. ca, nec id tantum viventibus glºrioſum effe, ſed etiam vitª ſunctis ſalutare pu
tant. Hac rationeis, qui nunc rerum potitur, Solimannus. tum aljbi, :um
Buda in aedibus, que quondam fuerunt Archiepiſcopi Colocenfis . ampliffimum
bIlneum, pro ſua ſuorumque ſalute fieri curavit, in quod e Danubio , per ca
nales ſubterraneos, aqua in multam altitudinem, ut eﬅ Budªe ad Danuhium
fitus , ducitur. Ipſum balneum intus incruﬅatum & ﬅratum eﬅ monumentis
marmoreis: quee antea in templis fuere pofita , imaginibus tamen, fi quee in
ſculptae fuerunt, reſectis, & toto opere perpolito.
Eadem gloria quaefita eﬅ ei, quem diximus, Baſſz Mahumeth , qui
thermas Budenſes, ex aedffloatis illis Derviſarum cccnobiis, conditorioque ejus,
de quo diximusfilluﬅriores reddere ﬅuduit. Hic vero videre eﬅ mirabilem rerum
coznmutationem: nam quee loca Hungaris,incolumi & fiorente Buda,voluptatis
domicilia fuerunt, ea religioſe ornamnt Turca?, fla‘gitioſe contra profanantes,
qum antea habita ſunt pro ſacroſanctis.
PiſCes viv¡ In thermis ſuperioribus ſupra eos fontes, 'quibus ad lavacra uſus eﬅ,
i" cªlidª' ſunt piſcins: calidae, in quibus naſcuntur & vivunt piſces, qui in frigidam trans
Calidín ad lati, emoriuntur. Sunt etiam calida: in oppofita Danubii tipa, ſupra Peﬅhum,
Pººh* ſed minus celebres, propterea quod ita conjunctae funk alveo fluminis , ut ªd
quzvis eius incrementa corrumpantur. A
Lºcª ª ca- Solent ſerme thermªe, locis in quibus ſunt, ªliquod nomen & quaſi lu
lidïª ªºbï' men afferre. [ta nobilitatus eﬅ quondam ſinus Bajanus in Campania; ita nunc
…‘“ª' quoque in Itªlia, Germania, & in quavis paene terrarum orbis parte, clara
- ſunt
I \
\
HUNGARIE AQUU. 1 65
ſunt hoc nomíne loca. Nonnulla etiam appellatíonem ªſi calídis ſunt ſortíta, ut
in Theſi'aliª Thermopilóe , & in Germanía oppida que vocantur Badae , hoc eſt
Balnea. Sed fuerunt quafi in obſcuro Budenſes, nec aliqua ei loco celebritas
acceffit, a tanta calidarum copia & variet-ate: quod procul dubío eo eveuit ,
quod reliquae ejus urbis ſortufm ªtque opes, hoc non exiguum alioqui clemen
tis natura: munus obſcurarunt. Nam quis ſuit in tota Europalocus, qui ſe Bu
dae comparare potuerit, five ſitus amoenitatem, five cmli ſalubritatem , five ſuli
faecunditatem , five aliarum quammcunque rerum ad quoslibet uſus, ad ſplendo—
tem, denique adluxum pertinentium, ubertatem & affiuentiam ſpectes? ut ne
quid dicam de opportunitate , in qua non Hungarorum tantum , ſed eriªm mul
torum aïiorum populorum, deſenſionem &ſalutem fitªm fuiffe,quotidianis dam
nis & periculis experimur. Quo gravior & acerbior eſi jactura , quam , erepto
nobis per Turcas hoc loco , ſecimus. Sed ſaceffant querelee, qua? ſuum ahbí
locum ſunt habitur‘de.
Nifi vero autoritate chronicorum noﬅrorum , magno conſenſu urbem Budx m
Budam, a Rege Buda, Artik!: fratre , conditam & nominatam effe trademium, mªl.
impedirer, ego, fi qua alía conjectura de ejus nominis ratione ſaciunda effet,
ob inſïgnem calidarum eo in loco celebritatem & copiam, pro eo quod Germa
nis quondam fuerit Buda , unius literae inverfione Budam ab Hungaris dictan¡
effe , ſuſpicarer. Nam ea ſecundorum Pannoniorum loca, antequam huc
Hunni immigrarent, Germanos ſeu Teutonas tcnuiſſe, minime ambiguum eﬅ.
Nec ita multum díffimili mutatione vocarunt Hungari Il’cyy'zrimium, quod Ger Weſpci
manis ſuit Wei/¡Irun , hoc eﬅ fons albus, qui loco nomen dedir, & etiamnum miml,
¡bi ſub arce, quee ſedes eﬅ Epiſcopi , oﬅenditur.

Sed redeo nunc ad calidas, ac Danubii ripam Iegens, Iſlrngranum, vel ' Cªna@ ªd
Str'gonium.
ut nunc appellant, Strigonium pervenio, qui locus, ſecundum Budam , in Hun
gariª ſemper celcbcrrimus ſuit, fede Archiepiſcopi, qui idem Primas Hunga
kim dictus eﬅ, infignis. Hic ad radices montis, cui impoſira arx eﬅ magnifi- '
centªſſime extructa, qua labitur Danubius, fons eﬅ tepidarum incluſus turri,
in quam ex arce, ductis eo per príec'eps muris , deſcenſus patet. Ex eo tan
ta manat aque copia, utquondam moïam frumenrariam verſarit, nunc ma
chinam hauﬅoriam fimilem tympano impeIlat, qua aqua e Danubio, per ſub
terraneum cuniculum, in earn , quam dixi , tun-im admiffa, hauritur, &z in
arcem transſunditur. Hoc largior eﬅ fons alter haud magno inde intervallo,
qui in piſcinulam quandam influens, in qua etiam media hieme coaxantes ra
X 3 nas
166 XXL WBRNHERUS DE ADMIRANDIS
nas audías, aquæ tantum, quantum verſandis tribus quatuorve rotis molar¡
bus fatis eﬅ, fundir.
culidæ ad ‘ Supra lﬅroganum , quod ex Iﬅro & Grano mixtum eﬅ nomen, quod
l’rſihien ¡n ibi fluvius Granus lﬅro miſcetur, non longe ab arce Comaromienfi_, quæ tenet
\ik-a \’ªgi.
oram cognominis inſuize, quam Danubius prope Poſonium in duos divilus alveos
facir, a Septentrione veniens influir Vagus, cujus ripa fupra Galgocium, quæ
arx eﬅ familiæ Thurzonum , nunc maxime nobilitata eﬅ calidis, non propter
vim earum falubrem tantum , qua omnes alias in Hungaria calidus ſuperare
exiftimanturo ſed etiam propter varium, planeque mirabilem eorum ortum.
Non enim ullum certum fontem habent, ſed alveum fluvii ſequuntUr, & ut is
excrefcit ez decreſcit , ita aut recedunt aut accedunt. Solent autem , quo ma
gis exundat, hoc longius recedere, eoque qui lavare volunt, ſu‘oinde alias atque
alias ſcrobes fodere, &l quafi puteos aperire coguntur. ld, cum intra alveum
eﬅ fluvius , fit in glarea, quod ipfius folum eﬅ: cum vero exit, in terra ſolida
a argillofa , in qua alioqui , non reﬅagnante fluvio, nihil pæne humoris exi
i‘tit. Neque tamen in ripa tantum eruuntur calidae, ſed etiam intra ªmnem, fi
fundum ejus pedibus ſuffod-ias. calent autem immodice, nec funt idoneæ bal
neis , nili tempereutur, quod admiﬅione frigidæ de proximo haufiæ in proclivi
eﬅ : ſed quia magis falutares effe creduntur fine miﬅura, qui medicinam inde
petunt, deſervere eas finunt , quod pro temporis rationea alias ſerius, alias
citius fit. Nunquam tamen fic defervent, quin , qui in eas defcendunt , te
gete , ceſpiteve, aut ramis in fundum fcrobis injectis, imas corporis partes
adverfus ebullæntis caloris vim munire cogantur. Effe autem eus, adverfus diu
turnos ac pæne deſpemtos morbos efficacifflmas, multis experimentis cognirum
eﬅ, &e adhuc in dies magis ac magis cognoſcitur.
(‘alidz prº'—
Sunt calida*: aliæ non longe a caﬅro ranam , quºd ad ejusdem liuvii
¡ªe Trino¡ Vagiripam eﬅ, ſupra Galgociam. lllæ fuaviter calent, & funt limpidifiimaz, at
um» que ideo jucundiffimi ſeceſſus loco fuerunt comitibus Scepuſienſibus, qui paulo
fuperiori ætate Trincinii ſedem habuerunt.
Calidae ad' Nec multum recedunt a Vagº calidæ ad arcem Baimocium , quæ item
Sªlmón 1..
eﬅſi Thurzmum; quibus hoc honoris habuit Alexia.: Thurzo, qui in ea familia
nomen illuﬅre, &r ſecundum regiam aliquamdiu fummam poteﬅatem apud Hun
garos obtinuit , ut eas quadam quali ciﬅerna ex quadratis facta lapidibus , qui
etiam delcendentibus fcalarum &t ſedilium uſum praebent, includendas curave
¡it, Ecſi vero minus fpatiolæ ſint, tamen manifeftum in iplis eﬅ difcrimen ca
lo
murmura AQUIS. r 67
lorís, eÓque diremtæ funt muro; &z quæ moderatius calent, delicatioribus cana
tum parent, aliæ vulgi ufibus funt relíctae.
ln comitata Thurocio , qui eodem in tractu eﬅ, funt pari pæne inter CAM: ad
vallo a Vago diftantes calidae, ad Stubnam vicum , qui eﬅ civium Cremníccn— Stubmm.
fium. Huª, inflar infulæ ſunt: clauduntur enim rivo, qui ex propinquis mon
tibus delabens, aquam vehit gratam lavantibus , cum ſitiunt. Nam ad tempe
randum calidas , nunquam , niſi quis recentibus aquis admiflis continuo lava
re velit. adhibentur : idque etiam tum fit modice , quod per fe minus inten
perate caleant. y
Non diffimiles ſunt his calidæ alias, inter Cremniciwn &z Schemnirium , cdit-lx- pro
quæ funt duo præcipua oppida inter montana, de quibus ſupra díxí. Manant pe qch m
¡¡¡Ii-III.
ex rupe fic nata, ut lavantibus tectum & umbram præbeant
Nec tantum ipfæ pro falubribus habentur, fed etiam coenum earum,
Plinius quoque inter calidarum utilitates retulit , medicam vim creditur obti
nere. ltaque in eo quidam, ulceroſi praeſertím, ibi prope , qua fluunt, _vo
lutari folent
Sunt etiam Schemnicii calida, quæ vocantur Roſèlinz, in quibus cana CJÏÏJ'B un
fel ¡nz,
les per quos fluunt, & fedilia ex lignis facts, fic ſunt accreto lapide ceu cortice
tecta, ut prorfus lapidea videantun .
ln Comitatu LiptO-Uienfi , ad pagum, qu¡ vocatur Divx' junnis, fons Tºpic!: ªd
D. Jon-mis.
efl tepidarum , ad quem plerumque conſugiunt, quibus ſcabie aut pforis foeda
ta eft cutis. Exilit vero is, dr magno impetu ejaculatur porius, quam emittit
aquas , qua Vago ortus dr curfus eft ex propinquis montibus, qui Carpati ca
put effe exiﬅimantur. Nusquam enim altius fefe attollunt, nusquam pluribus Rape: S::
ªntic.
at horridioribus jugis affuvgunt hi montes , ad quos Carpatum pertinere dixL
Altitudinis indicium eﬅ, nixin his perpetua, unde accolis Germanis montes ni
vis vocanturz aſperitatis, quod iidem montes funt impervii. Slavorum lingua
appellantur Tam', hoc eﬅ , Tafari,quod in regionem Tartarorum, qui veteri
bus funt Ceras, vulgi opinione protendantun Hungari vocant Turrzd, . quod
nominiss lingua eorum , a nudo feu derafo vertice ductum effe viderurz nil
enim aliud, quam eminontiffimi, &c prorſus nudi fcopuli , funt hi montes. Ego
rupes Sarmatiæ effe credhderim, quarum mentio fit apud Solinum , quo loco,
Germaniam inter Hercynium ſaltum, dr rupes Sarmatarum exrendi, air. Nam
ex Sarmaticis montibus. neque ita longe ab his rUpibus, Vi/Iula, quem Plinius
alio nomine lezlizxm, alii ljiulum vocant, ortum ducit; quo amne, præter
Solinurn , plerique alii Germaniam fimunt. His vero rupibus fubjedtum cft
Sce
168 XXL WERNHERUS DE ADMIRANDLS
Scepuſium. Scepuſium, ubiaquz ſunt, quee & ſerrum erodunt, & lapideſcunt, Gr ani
mantes potae enecant , de quibus, quª: alio ad te ſcripco complexus ſum,
e
attexam. . ‘
Aqua fer Et ut ab ea, cui conſumendi ſerri vis ineﬅ, ordiar: haec eﬅ ad Smol.
rum rodeºs. nfciam , quod oppidum ad arcem Scepuſienſem pertiuet, intra montes, unde
quondam metalla eruta ſunt. Extrªhitur autem- hauﬅro, quale Iﬅrograni el’ſe
diximus, quod ab aqua ſupeme illabente impulſum, circumactu &raptu ſunis,
cui implicar¡ ſunt crebri nod¡ coriacei, implet fiﬅulas, per QUJS funi meatus ell,
quibus adjuncti canales effuſam aquam excipiunt , & emittunt ſub diun, in
alveos in ten-am deſoÍTos, quibus ſerrum, five veros, ſwe novum, imponitur.
_ Quae minora ſunt ferramenta, citius adeduntur; ſolea ſerrea equ¡ conſumitur in
tra horas viginti quatuor. Que vero ſunt craffiora, cujusmodi ſunt, que in
vicini montis ſerrariis hunc in uſum fiunt , poﬅquam per aliquot dies aquae im
merſa jacuerint , ceu limo quodam obducuntur adeſa, eoque ﬅatis temporibus
abluuntur &z purgantur, ut in id , quod ſupereﬅ, ferrum , ªquz: vis efficacïus
Cuprum e¡ penetret. Quod pereſo ferro manet luto ſimile , cuprum eﬅ, ipſi vulgo ce
ferro. ‘
mentum vocant. Id in ſomace conflatur in maſfim, &z deinde per aliam foma
cem eliquatum, fit purius & purgatius,& ad omnes uſus non minus utile , quam
quod fit ex metano, cujus multa? ſunt ſodinze eodem in loco.
Non dubíum eﬅ autem, quin aqua hanc vim a venis metalli trabar,
praeſertim a pyrite Sªchs, vuïgus marcheſitam ªppellat, cui ibi vim ineſſe acer
rimam, vel ex eo ſatis apparet, quod aqua pluvia, aut alio quo humore ter
ram ſubeunte, ex ipſo id , quod vocmt vitrioium , quod Graecis chalcantum,
Litinis atramentum ſutorium, deﬅillat, pyramidatim concreſcens ﬅiriaï in mo
Vitriolum dum. Hoc vitriolum nativum dicitur: eﬅ enim aliud factitium, quod quidem
duplex. eodem in loco in hunc fit modum.
Soient ſeítores metalli , ligna intra ſodinas transverſim pofita, in qui
bus itur & ﬅatur, pyrite minutius caeſo conſpergere , & eo quaſi viam ad fir
manja veﬅlgia ﬅernere. Ei, fimul ªtque penetrantibus in terram aquis per
maduerit , innaſcitur vitriolum , idemque ubi madera deſierit, 'ita conſolidatur,
CI adhereſcit lignis, ut non poffit niſi ferro reſecari, Reſecançur autem fic con
crera, & e ſodmis per utres extracta, mittuntur in alveos. Hic aqua ferven
te ſuperfuſa, vitriolum omne, quod pyriti innatum eﬅ, reſolvitur, fitqueaqua
tota viridis, quae deinde in a‘ia vaſa transſunditur , ut depuretur: depurata
auteºn transfertur in caldarium plumbeum, in quo” ſuppoſito magno igne ,bul
— ii: ad horas cito aut novem , donec per evaporationEm, quam vocſimt , den
ſe
HUNGARIB AQUlS. 169
ſetur, influente tamen femper eodem liquore, ut eadem caldaria plena ma
neant. Poll infunditur in cados ligneos , quibus infertæ virgae font, quibus
accreſcit. Atque hoc eﬅ, quod vitriolum coctum ſeu ſactitium vocant. Ac
tantum quidem de aquæ ferrum rodentis vi & efficaciª.
Nunc de lapidºſcente dicam, cujus generis multæ funt in Scepufio, inter Aqua hp¡
quas etiam nonnullze, non aliter quam calidæ , aut aliæ ſalubres, frequentan deſcenteá.
tur. Et inefl his quoque, caloris vel potius teporis aliquid , quod cum aliis
temporibus, tum per hyemem manifeftius ſentitur. Eﬅ vero inter eos fons exi
mius unus, ad pag-um, cui apud Scepulienfes Germanos a rivi murmure no Rªuſchen
bach,
men eﬅ, qui inflar pifcinæ ﬅagnat, GI plurimam aquam reddit, in quam item
ligna injecta, lapide ceu cortice obducuntur. Alter ad pagum, qui vocatur
joannis Nam qui anguﬅius ſcatent, ftatim atque paululum profiuxerinr, la
pideſcunt, GI ita in tumulos exſurgunt ,› cujusmodi videtur unus ad pagum Di
vi Andrea: nominc, alter ceteris infignior prope arcem Scepulienfem , ad ædem
Divi Martini, quæ facrarum aedium in Scepulio princeps eﬅ. Hic fcaturrts
vel erumpit potius, aqua bullienti nmilis. cum magno intus murmure & ﬅre—
pitu, qui admota aure non iine admiratione auditur. Erumpit autem non foras
tantum, & ſub dium, ſed etiam meatus ſub terra quærit. &z quacunque vadit,
lapis fit; quanquam qui fubterranei funt ejus generis lapides , pluviis aquis ir
rigata humo, &z eo madore diutius manente , diffolvuntur. Solent autem ac
colæ. his fic diffolutis &effoffis, ad opera cementaria vice calcis uti. Qui ve
ro fub dio naſcuntur, ipfiſiimiſunt lapides, tNfi dicti , levitate & raritate non
diffimiies pumicibus. Et quia veriſimile eﬅ iis aliquid glutinis ineffe, qui in
propinquo ædilicant , libenter his ad muros faciendos utuntur , eoque quidam
illic dictitant , ſe domos ex aqua ſuctas inhabitare.
ceterum non minus miraculi videtur habere quibusdam, quod in mon Aqu¡ ER¡
te glaciarm
te arci contiguo , intra ſpecum quendam, aqua per hiemem fluida, zeﬅªte ita
congelata, ut reſrigerandis poculis glacies inde peti ſoleat.
Porro quod ad'fimtcs , bibentibus ex eo animantibus lethalcs attinet,eo Fontes lc
thalcs.
rum unus eﬅ ad radices rupium Sarmaticarum, quaz, ut dictum eﬅ, Scepufio
imminent. Alii duo hoc famoliores funt , in comitatu Sáras , quali in conſpe
du arcis cognominis , cujus ipfe præfecturam teneo. Nam qui eſt ſub rupibus,
aves tantum ex eo guﬅantes necare dicitur. At alios duos , non tantum avi
bus, fed etiam aliis animanrihus noxios elle ſerunt. Quam ob cauſªm, ne cui
pecori ad eos aditus lit , diligentiffime caveri folet. Naſcitur autem ad alterum
Script. Rªr. Hung- P. lll Y eorum,
tyo XX!. WERNHERUS DE ADMIRANDLS
eorum, qui propemodum intra Eperienfium noﬅrorum fines eﬅ, plurimum aco
níti, cui herbae venenum ineffe vel unicus ovidii verius arguit,
Lurida terribiles mç'ſcent aconita novena.
Atque hinc quidem videri poteft fons hic virus trahere Tales enim, ait Pli
nius, ſunt aquªz, qualis terra, per quam fluunt, qualesque herbarum , quas
lavant ſucci. Sed eﬅ re vera fingularis huius fontis natura, ut qui Gr creſcente
luna augeri , dt deficiente minui, atque adeo interfunio prorfus deficere dicitur,
tanto
rent, omnium conſenſu, ut mihi ne libuerit quidem,
exPlorare. l an hæc aliter fefe habe
Fontes Ici chtcs acidos , & quas acidnlas vocant, conſulto prætereundos puta
di. bam , quod minime rari funt in Hungaria. Ne non tamen ex his quoque ali
quid delibem, celebres ſunt in primis, alter iu Comitatu Z-Ilien/i, ad arcem
ejusdem nominis , cui oppida , quæ dixi vocari montana, ſubjecta ſunt; alter
ad oppidum, cui mans regius nomen eﬅ: uterque fpleneticis manifefio ſenſu me~
deri dicitur.
Aqua viri Ad oppidum Biﬅriciam, German¡ Neszlam vocant , ubi fodinæ funt
dis.
æris opulentiffimae, quæ nunc appellantur regia?, quod in iis impendio regis
opera fiunt; cuniculus quidam reddit aquam viridem , ex qua, ubi fubfeditp chry
ſocolla co‘ligitur. _ ~
Specus 1e ' Quia vero in comitatum lolienfem , dum aquas perſequimur, ventum
thali halitu. eﬅ, non poffum praeterire hiatum terrae, iisdem in locis ſamoſum. ob peftilen
tes exſpirationes, quibus aves fupervolantes , &I quævis alia animantia extin
gui conftat , maniſeﬅo eorum experimento, qui ejus rei periculum facturi, gal
lum , gallinamve , aut felem , aut canem, longo haﬅili alligátum , fupra eum
hiatum, qui ſepto ad arcendas inde animantes circumdatus eﬅ, protrudere &
efferre confueverunt , quibus non aliter vita fubito eripitur, quam fi ﬅrangu
1arentur. ,
Adduia.
Eﬅ item ad eum fontem, qui potus aves, ut diaum eﬅ, enecat,
ſub Sarmaticis fontibus acidula, quae etfi eandem cum eo ipfo fonte originem
habere creditur, tamen plerisque ita grata eﬅ, ut etiam ægroti inde potum
petant. -
A'zidula ſa
porem mu
Alia eﬅ non longe ab arce Mva , in comitata Bar/Zeuſ¡ , quæ niſi ab
(aus.
haurientibus pleno vale perferatur domum, ſaporem amittit. ltaque qui oc
curfantibus , ut fit, potum ex ea præbent , vel modice exinanito vaſe, quod
reliquum eﬅ, effunduntp & ad hauriendum denuo recurrunt. Addunt quidam
aliud
HUNGARUE AQUIS. 171
aliud hoc prodigioſius , ſed minus ſimiIe vero. Nempe, fi pura fit, dum hau
ritur, & purª permaneat, donec offeratur XgſOfÍS, qui eam mirifice appetere
ſolent, quod hoc certiſiimum ad ſalutem fignum fit: ſm turbidª reddatur, pla
ne pro deplorato haberi aegrotum. Itaque eos , qui potum tantum infirmis , non
omen petunt, antequam hauriant, aquam turbare ſolere. Sed hoc ſuperﬅi
tioſorum credulitati relinquamus,
Acïduh G(
Ab hac quoque rurſus acida alia haud magnis diﬅat ſpatiis, ad ali: [APH-le
quam etiam prope eﬅ fons , qui tumuli in ſpeciem affurgit, & ſubinde mutat \cx-ns.
fluxum, lapideſcenre nimixum flatim aqua, quam effundit, & ideo excreſcente
ea parte, qua aliquªndiu manarit, u! ſeſe aliam in partem, quee humilior eſt,
effundere cogatur, quod quidem quafi circuitu quodam fit, per omnem ſontis
oram.
Ad arcem Filde , quae inde in Boream euntibus occurrit, in Comimtu Stilhlitiª
lªpideſcens_
Neograd, ſpecus eﬅ, in quo ſuperne deſtillans aqua,conrinuo dureſcit. Ibi vero vi
deas ceu Ramas hominum conſiﬅere iaxa , ex hac deſ‘ullatione concreta. A1
bus his color eſt, nec per ſe tantum ſunt alba , ſed etiam albicantis uſum trita
pictoribus praabent.
Fontes mn.
Sunt prxterea ad fines Eperienſium ſontes ſnlfi , tantze acrimonive &z
ſalſuginis, ut ¡nde ſal excoquntur, qui ad omnis generis condituras, &z inpri
mis ad coctumm piſcium', cçteris util.or eſſe exxﬅimatur. Hubetque locus no
men ab his fontibus: Hungaris emm Socter, hoc eﬅ Salisburgum, dic-itur. Nam
6: arx ejus nominis ſupra eum locum ſuit , meze item przaiecturae ſubjecta, ªn
tequam dirueretur. Effe autºm ſalis vim magnam in aliqua eorum montium
parte, in quibus promontorii inﬅar arx extat, vol hoc magno eﬅ argumento,
quod in adverſa quoque e01 um parte, ſalſi ſontes ſunt, qui item ſua appella—
tiene infigniunr locum. Sed quod in eo inquirendo aut eruendo minus elabora
tum efl, id non ncgligeniia hominum, ſed procu] dubio Regum provifione
evenit, ne immodica copia ſalem vileſcere contingeret.
Abundat etiam Hungaria ſªle nativo, qui lªpidicinarum modo caeditur Sal ſªxºus.
in Maromaruſio; item in Tranſi'vania, ubi etiam piſcinz: ſalſzL ﬅJgnant , a'qui
bus omne pecus arceri necefle eﬅ: comperrum cﬅ enim . earum immodico hau
ſiu, qui ſalſugine incitatur , enecari. Inſunt tamen in his alicubi piſccs, quod Piſccs viv¡
in mm
minus Inirum videri poſſet, cum ipſum quoque mare, piſcium parens, ſalIum ªquª.
fit, nifi hic non in aqua ſalſa, in ipſo pene ſale vivere vidorentur. Sunt
autom ſapidiffimi, carne duriuſcula , & ita impacientes aqUX dulcis, ut in eam
miffi exanimentur.
' ' Y 2 Quía
172 XXL WERNHBRUS DE ADMIRANDÏS Ñ
quia vero in falis mentionem incidimus, etfi de ejus, qui cæditur ,
ortu, diverfæ fint fententiæ. aliis nimirum eum cum ipfa conditione rerum ab
initio extiriſſe, aliis poﬅea natum efie affirmantibus: tamen ut vero propius fit,
ex humore &z ſucco ſalſo concretum eſie, GK adhuc concreſcere, ea potiflimurn
ratione ofiendi poffe judico, quod in ipſis lapidicinis ſalis, ubi ſolidiſſimus fuit,
utilia-de inventa funt varia inſtrumenta, ad humanos ufus facta ; quodam etiam in loco
me Tranfilvaniae, gallinaincubans cum ipfis ovis incorrupta. Quin nunc quoque
plerumque magna carbonum vis eruitur cum fale. ln Defienfi fiIdina , qua nul
la eﬅ in Tranfilvaniª ªltior, paucis ante annis, exciſum eſt de medio fale ingens
robur trabi fimile, tanta duricie, ut ne ferro quidem facile cederet. Sed idem
extra fodinam extractum , fic computruit intra quatuor dies, ut primis digitis
concerpi & conteri poffet. Idem folet Carbonibus, dum exciduntur duriffimis,
fimul atque fub dium prolati ſuerint, evenire. Haec vero vulgus, in illa con
fufione rex-um, quæ NOSE temporibus in cataclyfmo ſuit, ibi oppreffa, aut alio
quopiam caſu co abrepta effe, interpretatur.
Flº’fªu" ’Flosfixlis alibi copioſior, alibi raro in reliquo ſale reperitur: Gemmam
vocant, quod gemmarum quarundum in morem pelluceat. Faciunt autem hoc
reperto judicium ſalicidªe, docti experientia, ſalem, qui ſequetur, aut impu
rum futurum, at cito defiturum ; neque temere ipfos in eo falli compertum eﬅ.
SªlPaxmonª- Abundat & vicina Polonia hujus generis nativo ſale ſaxeo, ſed hic mi
ªªª' nus fincerus &z ſolidus eﬅ Hungarico. Non enim fibris tantum, aut venis, ſed
etiam ingenti mole terrae, plurimis in locis djﬅinguitur, ac præterea longius abeﬅ a
ſuperficie terme: at in hungaria putei, in quibus cxditur, minus alti funt us
que ad falem QuininTranfih/ania, etiam fcopuli inﬅar extat fupra terram , ªd
ripam Marifi fiuvii, cujus item alveus ſal eﬅ , non longe ab oppido Tarda, ſa
linis celebri. Fitque ſaepenumero, ut arantes etiam vomerem in falem impin
gaht. Sed eum nemini cædere licet, ne quid vectigalibus regiis deccdat.
Liberum eft tamen Siculis, qui, u díctum eﬅ, nonnullam Tranſilvánix par
tem tenent, fuo in ſolo , quantum domeﬅicis eorum uſibus fatis eﬅ, ſumere:
ſed hæc de ſalſis obiter dixiffe ſufficiat. ’
l Reﬅant inter calidas, quibus quidem aliquod in Hungaria nomen efb
unæ prope [Varadinum , quæ vocantur divi Ladislai , five ;quia hic divus L1
dislaus laverit, five quia ad ædem ei facram , & ſepulchro ipfius claram, ac
tum ipfius , tum Sigismundi Imperatoris, qui hic quoque condi voluit, muni.
ficentia opulentam pertinet. His plerique , inter omnes l-lungariæ calidas
primas tribuunta in quo tamen amoenitatem potius earum quam falubritatem
' N ſpe
HUNGARUE AQ UIS. u, ¡7 3
ſpectare videntur: ſunt enim calore perjucundo & temperato; praeterea tám
purae & perſpicux, ut ſpeciem rerum, fi qua:: injiciantur, ampliorem, quam
ſunt ipſae res, reddçre videantur. * .
Sunt tamen przeter calidas, multa? aliªe ſalutares frígidae in Hungaria Frígïd:
fªluures.
cujusmodi dixi eſi'e in Scepuſio geminas, que lapideſcunt. Sed hoc tem
pore maxime praedicatur, & a multis ſrequentaturfbns ad .Mislam, qui locus a
Caſslovia haud magno díﬅat intervalfo. Hujus aqua , lapidibus, qui prope
íontem ſunt, ſervefactis calefit, 8! ita bªlneis idonea reddítur. Non deſunt
tamen, qui vim medicam, qua? aquae incſſe creditur, ipſis potius lapidxbus
quam aquze tribuendam eſſe, cenſeant , quod ipſa per ſe pura fit, & bibemi
bus gratíffima, & contra quam ſolent alíae ſalutares, nullam miﬅuram recipiat.
Verum unde medeudi vis infit aquís , & cur ali-ze aliis morbís, nec
una ratione eaadem omnibus medeantur, przkterea Unde ipfis tot tantaeque in
calore , ſapore , odore different-¡ze , dem'que cur 3le cºncreſcant, alíª*: ſer
rum rodant, ¡d ſpeculatoribus, &c venatOI-ibus naturª? phyſicis explicandum
relinquo. Georgius Agricola , cujus in hoc genus rebus inquirendis & excu-‘ Georziul
Agricolª¡
tiendis, fludium atque judicium exquifiu‘ffimum effe, libri ab eo doctiffime ſcri
pt¡ arguunt , multa de his egregía prodidit , eo in opere, quod de naturª eo
rum, quae de terra effluunt, inſcripfit, &z idem plura ſe traditurum pollicetur
in iis libris , quos ſe de ſe medicatís ſontibus inſiítuiffe ait, ad quorum 1-. ctionem
ſeſe rcſcrrent, qui de his Volcnt plenius erudiri. Nam mihi hzec ſcripturo pro
pofitum non ſuit, ut docerem quenquam, ſed Ut voïuntati tuae, Sígísmunde
Baronum oprime , quze mihi ſcmper imperii vice eﬅ, morem gererem.
Quantum autem tuum quoque ſemper ſuerit ﬅudium in his eruendis,
qua? in cognitione naturae rcrum atque locorum, vel obſcura ſunt, vel aliquam
admiradonem habsnt, cum omnes, quite norunt, ſciunt, tum ſcripeus a te, MOY'COVÏI
GI nuper edètus, de Moſchícis rebus libÉr, abunde oflendít. Nam quid eﬅ in Sigísmundi
Herberﬅni
\0:3 nobis ante paucos annos minus nora regione, aut in moribus gentís Moſchi nii_
ca: , autin ejus rellgíone, quod non ſcitiffime explícaris? Quid? quad Hun Hunglrrk
rum Uríª-o &e
garis noſiris pzne ignotzve effent orígines ſuae, nifi tu confirmuffes, Moſchis con
¡¡mm-n.
finem effe, & ad imperium eorum pertinere JIU-am , vel, ut alii dicere malunt,
Jugariam, unde & initio proſecti ſunt I-Ingari, & nomen traxerunt. Ex Scy
thia quidem veniffe eos nemini erat dubium, fed de nomine diſceptabatur, cum
ali¡ ab Hunnis &z Avarís voce compoſzta dictos effe aflererent, ali¡ aliud com
miniſcerentur: at vero propius eſt, ab Jura manaffc Hungarorum nomen, cum
nunc quoque SlaVOrum lingua, qua …Illa per uníverſam Europam Miu: Píl
Y 3 \ cet,
¡74 XXL WERNHERUS DE ADMlRANDIS
tet , Juri , vel prima fyllaba nonnihil ut fit levigata, Uhri vocentur. Mirto,
quod te quoque confirmante, credibilius vifum eft , mnntes,quos vocant RI‘pheos, non
extare his in locis, unde tanto veterum fcriprorum conſepſu, Tanais decur
rere dic-itur. Sed hæc qui magis perſpecta habere volenta ex commentariis
luis, &I his addita chorograpliia , petent. .
Mihi hic narrationem de aquis, quae in Hungaria ªliquo miraculo aut
novitate quapiam infignes funt , finire libet , vel relinquere potius. Nam ſi
!mªgne- omnes, quæ aliquid admirationis habent, conſectari velim , perſequendum
eflet mihi, quicquid cﬅ in l-lungaria amnium, 'quorum quidem tantum eﬅ , ut
amnes, . non facile dare poffis æqualem regionem, quæ pluribus &z majoribus abundet ,
ut non immerito veteres Hungari , in regni fui inſignibus, quatuor ductus, to
tidem præcipuorum fiuminum , Danubii , Savi, Dravi, & Tibiſci imaginem
repraeſentantes, uſurparinr. Sed ne nihil tamen de his dicam; eſ( laus amnium
praecipua, efie navibus ferendis idoneos, &z piſcoſos. Quo in laudis genere,
quotusquisque eſt extra hungariam fluvius, qui illis, quos dixi, quatuor con
ferri queat? ut ne quid commemorem de aliis Hungaricis amnibus, qui etſi
_Ampºªªª- magnitudine illis minime pares ſunt, tamen non minus fere funt admirandi.
mm Nam præter hoc, quod optimorum &z faluberrimornm piſcium copia affluunt,
feraces auri plerique habenturs in ea præiertirn veteris Daciae parte, quam
l-lungariæ attribuio &I Tranfilvaniam vocari diximus, quorum etiam nonnullis
ab auro nomen eﬅ. cujusmodi funt tres cognomines Chryfl didiia &r qui Hun
garis vocaturArazzyas, hoc eﬅaureus , ne quis Hungariam ea, quæ Thraciae,
Hiſpanªº,, Lydia?, lndize, amnibus gloria eﬅ, carere exiﬅimet. Rapiunt
autem non ramentatantum auri , perenni curſu, fed etiam plerumque maliu
las, alias piſi, alias nucisavellanae, caflanczeve, aut juglandis magnitudine,
Nlafl'x an quoties videlicet inundant, imbribusvez aut alia quapiam eluvie aut arte indu
ſ¡ effodit
cta corrivarione aucti ripas, &z ea, per quæ currunt loca , ſubruunt. Nec
commentitium eﬅ iis in locis effodi quandoque maſi'as , alias puri auri, alias
eoncneti ſaxi aliquid habentes, quæ aliquot uncias.usque ad felibram &z libram,
dt hoc amplius, appendunt. Quin liceat mihi dicere, cujus certos autores
notæ fidei homines habeo, effoffas effe, quæ quingentorum , imo quæ mille
fiorenorum non modo pondusa fed etiam pretium elevarint.
Sed ut ad illos principes lrlungariæ fluvios redeam, Danubíum , Dra
-vum, Savum, norunt vicini Germani, Norici, Cami, apud quos eorum fon
tes ſUntGI‘prima incrementa, quæ etſi præclara fint, nequaquam tamen tan
tum laudis addunt amnibus, quantum hi, mox atque folum Hungaricum atti
ge
HUNGARIIS AQUIS. 175
ger'mt, conſequuntur. Hic enim continuo-St plenius & ſpatioſius fiuunt, eoque
navigation¡ magis habiles ſunt, piſcibusque & majoribus ac melioribus magis
abundant; ut omittam, quod diverfi generis piſcibus, quibus fere prima efl:
gloria, extra Hungariam carent quapropter de his, quorum origines magis
notæ &z celebres ſunt, plura reſerre ſuperſedebo, dicamque de Ttbyêº tantum,
quem hungaria fola totum ſibi vendicat.
Tibiſc¡ or
oritur in Maromarufio ſub altiffimis Carpati jugis , fonte quidem exíguo,
tus.
fed tantis ſubito incrementis , ut intra tertium milliarium, pro temporis tamen,
quod incrementa moderatur, ratione, patiens fit navigiorum, quibus ſªles eve
-huntur. Eﬅ autem fere juﬅum unius navigii onus, quater mille frufta ſalis,
vulgo lapides vocant , fingula viginti plus minus pondo librarum. Fertur au
tem intra Max-omarufium'curſu Citatiore, ut inter montes, qui plurimos in eum
torrentes & rivos effundunt , eflque ibidem limpidifflmus, ſolo glareoſo; ſed
idem, ex illis Maromarulii anguﬅiis eluctatus, fimul atque campellria atrigit,
i inceditlemius, & fluir impurius, admifſo praaſertim amne Zumos, qui exTran—
filvaniª ruens , viam præbet navibus, quibus ſales Tranfilvanici exportantur,
videturque tum fane prorfus alius effe, non ob augmenti tantum, aut cur
ſus ſui modum, ſed quod etiam piſcium in eo ratio eﬅ diverſa. Nam intra Ma
romarufium non habet fere alios, quam quos aquæ puriores alunt, &z eorum
quidem omnis generis copiam ingentem : at ſoris, quem facile dabis piſcem,
cui quidem in perlluente vita eﬅ, quem non ſuppeditet Tibiſcus? quique & fa
pore, dt magnitudine, non præfiet fui generis piſcibus, qui aliis in fluviis
capluntur. .
Porro de copia quid dlcam? habet quídem Hungªria multos ªmnes copia pi
ſcium in Ti
piſcofiffimos, inter quos etiam eos numero, qui ex vicinis terris immittunturz biſco,
fed neque inter hos, neque inter alios, quorum fontes apud Hungaros ſunt,
ullus proventu pifcium fuperat Tibiſcum, ut eum, quod de Pado italiæ dixit
Poe-ta, merito fiuviorum Regem in Hungaria dicere poffis. Etſ¡ vero idem
~ contingit fiuviis, quod terme, nempe quod ut hæc ſrugcs, fic & illi piſces,
nunc uberius, nunc malignius producantz tamen nuflum eﬅ tempus Tibiſco,
quo pifcibus non magis , quam ceteri amnes abundet. Quin, qui propius ad
eius ripam in æfiivis praefertim caloribus accedunt, maníſeﬅo ſenſu experiuntur,
eum pifculentiam quandam, ut fic dicam , redolere. Nec deſuntvulgo, qui
dicant duasejus partes aquam ,tertiam píſccs effe, non eo quidem lenfu , quod ita
ſeſe res habeat; ſed quod plane admirandzim , pæneque majorem fide multitu
dinem pifcium fignificatam volunt
vi
O
176 XXL WBRNHBRUS DB ADMIRANDlS

Vidimus ipſi, autumno ſuperiore, cum illuﬅrem Comitem Nicolaum a
Sulmis, exercituum regiorum iſiummum in Pannoniis imperatorem, ultra Tibi
ſcum ſequeremur, apud arcem Thuku’ , quo loco Bodrugus, idem valde piſco
ſus amnis, Tibiſco miſcetur, millenos carpiones, quos nonnulli cyprinos dí
cere malunt, citra delectum ramºn, ficut eos capi contigit , venire centum
nummis Hungaricis , hoc eﬅ floreno ut vocant ufitato, quem pro praeſentis rei
monetmiz illis in locis ratione, aureus unus ſuperat fimilibus nummis L. Ea
dem eﬅ plerumque luciorum vilitas, ſub hiemis ſere initium. Utor autem lu
cii appellatione, in defignando piſce notiſiimo, quem quidam lupum dicendum
eſſe contendunt.
Vilitas pi. Sed quanto longius profluit, Tibiſcus, quantoque propius accedit ad
ſcium. Danubium, in QUem ſeſe exonerat e regione Sirmii; 'hoc minus eﬅ pretii piſci
bus, propter vim eorum infinitam , praeſertim cum exundat. Nam tum in
plana effuſus, omnia late loca, non tam aquis, quam piſcibus complet, &e
quacdam quaſi ﬅagna ſacit, quee agreﬅes ante, quam decreſcit 61 in alveum
redit, Clauﬅris quibusdam obſepiunt, ne refluentibus aquis una recedant piſces.
Hic itaque non aliter atque inpiſcinas concluſi tenentur; neque tamen raro con
tingit, ut ímpetu facto, qualis eﬅ ªcie congredicntium, effractis ſeptis per
rumpant, ſpemque &z laborem agrefimm fruﬅrentur. Quo fit, ut hi pro ma
gno negotio habeant, invitare populares vicínos, ut piſces emtum veniant.
Sed quod proverbio dicitur, ultroneas putere merces , vix unquam mªgis quam
hic haber locum. Nam ſzepe aut null¡ veniunt, aut ſi qui veniunt, tantiilo
licentur, ut nihil paene interſit, gratuitone eis des, an vendas : quin fit quan
dcque, ut ne gratis quidem dati , aut quuſi relicti ad piaeçlam, auſerantur,
fed porcOÏum gregibus, qui ſubfidentibus aquis immitri ſOlent., lXtam paﬅio
hem, & quaſi piſcationem er-beant; ipſa tamen piſcium multitudine nihilomi
nus fic plerumque ſuperante, ut magna eorum pars emoriatur, 8: computre
ſcat, Unde tam tetri naſcuntur halitus, ut qui ¡ter faciunt, ea loca non aliter,
quam qua: peﬅe infecta ſunt; virare conſueverint. Nec hoc ſoris tantum, ſed
etiam in oppidis evenire ſolet , dum nimírum tanta vis piſcium in forum curri
bus & equis infertur, ut qui eos importarunt, deﬅituti ab emtoribus, ſeſe
cianculum, relíctis piſcibus , inde ſubducanr. Quo fit, ut plerumque edicto
cum poema propofito, caveri ſoleat, ne quis ilïinc , niſi ablatis una piſcibus,
diſcedere audeat.
Sed longius, quam inﬅitueram, progreſ'ſus ſum, illuﬅris Bai-o Sigis
munde, non tam admiracione. harum rerum, quee mihi jam, maxima vitae
meª:
HUNGARh-h' AQULS. 177
me-:e parte in H-mmria exacta , admirabiïes eſTe deſieruut, quam ﬅudio effi
ciundi impera… tua iuciratus. Non iuſicior tamen, pleraque a me minus expli
cate trudira, ueque non multa ertêTiſª effe, quee cum hac narratione con
gruebalit, Verum id céu data opera a me ſactum eﬅ , quod his & aptius Gt
uberius expiicaudis, locum alibi ſum habiturus.
Porro , quod in epiﬅola ad me tua, duorum admirandae naturae fon
tium , alterius quidem ex Arriaui , alterius vero ex Saxonis Grammatici hiﬅoria,
mcntiouem ſacis: equidem dubitavi uliquandRU, an non hoc coufilio a te fa
ctum eſTct, ut quae de fimilibus miracuiis aliorum autorum ſCriptis prodita ſunt,
ea mihi cum his noſtris conjungenda ac componenda eſſe innueres. Etſ¡ vera
huc ¡Mim-'Ibiſ auimus, \amen cum viderem, mihi nihil relictum effe pr'aerer C01
ligeudi 1.1b0rem, quem fibi quisque legendis libris pmﬅare poteﬅ, ſatiS eiie puª
xavi, breviter, unde haze poriſiimum peti poffint, indmare.
Miiªtur Plinius, ab llomero non effe ſactam calidomm ſontium men
tionem, neque hoc fine injuria. Quem euim mihi ſacile dabis aurorem , qui nou
quam accurauflime, in rerum locorumve deſcriptiouibus, recenſere ſoleat, fi
quzd forte occum't, quod uſitatum ¡¡LINUX CUrſum excedit, aut aliqua novita
te eﬅ infigne. lmo quem dabis, in quo non aliquid ejusmodi reperiis?
Sed inter eos, qui ceteris diiigeurius, quaſique ex profeffo de hislatine* Mii-.Icod
ſcripſerunt, piimas obtinet Plinius, qui non couremus aquarum, fontium, &t aqunrum ,
fiuminum miracula, capite elegautifflmo, in ſecundo uaturalis huiorize ſure li qui um cruz
putifii mUIu
bro, compïeóii; rurſus iiüdem aquis &I aquatilibus deſcribeudis, eciam peculia ſcnpi’erint.
tem dedit hbrum , qui ejusdem operis eﬅ triceſimus primus. Secundum Plini
um muira de his inveuias prodita a Serie-ca , in naturalium quazﬅionum libris.
Nec pauciora paeue a Vitruvio, de architecture libro octavo. Quad—Im etiam
aStmtone, Pomzonm ¡Vela , Salina, reſeruntur, ut alios przeteream receutio
res. Sed omuium inflar haber¡ pot-ft unus Gm-gius Agricola , qui QUXCUHQUC
eju:modi ſunt, vel in Grzccis Latinisque ſcriptozibus a ſe lecta, vel dom¡ fo
risque obſcrvata , vel accurau indagutioue comperta , non modo in illOS , quos
ſupra dixi, libi'OS retulit, ſed etium cauſas eorum, quam ſcitiffime ﬅuduit ex
phcare: quauquam quoram quaeſo haze factura effeut partem, ſI cetera quoque
quee adhuc ignora latent, prolerrentur‘? qua in re neſcio prefecto, ſocordia
ne magis, au ingraticudo homiuum, accuſanda v;mut, qui dum iﬅa pro ne
glectis babe…, nou ſatis zererni illius architecn Dei Fotemiam &z magnitudinem
ªdmirari, & ejus beneficiª agnoſcere, videntur.
Script. RU; Hung. P. III Z Me

178 XXI. WERNUERUS DE ADMXRANDIs'v
I_ucus ¡d Memini te míhi aliquando de quodam in Carnis Jacu, cui a pago vi
Zirkuixz,
cino Zirkníz nomen eﬅ, non minus pzeíle miranda dicere, quam a me deHun—
gariºe aquis ſunt memorata:_ ut is videlicet quotannis, ſere ſub autumni finem,
aquis de repente ex abdito venientibus, magnamque piſcium copiam ſecum tra
hentibus, inundetur; appetente vero aeﬅate, aquis rurſus abdita petentibus,
exareſcat, hac quaſi perpetua viciffitudine , ut quo in loco paulo ante piſcatus
ſueris, in eo meſſem & ſementem ſacere , fimulque ſ¡ libeat vcuari, ac rurſus ver
tente anno piſcari poffis. '
Sed quid obﬅat, quo minus loci faciem, u: eam ab ah'is delineatam
accepiſii, de tuo ſermone deſcribam. Claudi ajebas eum circumquaque mon
tibus , e quibus rivi quidam ignobiles, ſuo quisque alveolo , procurrant, ab
oriental¡ quidem plaga tres , ab ªuﬅrªl¡ quatuor: ſingulos , quo longius,
fluant, abſorbeantur
ﬅremo hoc minus ſcatere aquis,
ſcrobibus terraitanimirum
ſaxeis, ipſas
natisct, ut combibenre,
humªno donecvide
opere exciſae po
ri pofflnt. Hinc aquis ita redundantibus, ut recipi non poffint , fieri, ut re

gurgitent ſcrobes, ncque ſolum nihil aquae admittant, ſed etiam quicquid recepc
rint, effundant tanta rapiditate, ut refluxus imperum ac curſum, equíd, quam
vis expedito &z ſugienti , Segre effugere liceat. ltaque quacunque patear Jo
cus , patere autem eum ad ſesquimillíarium minus laxa latitudine, diffundi
aquas, & lacum efficere, qui plerisque in locis decem &Octo cubitos altus
fit, &,ubi minimum proſundus eﬅ, ªequet juﬅam human¡ corporís menſuram.
Hzc forte minus mirabitur, cui conflabít eſï'e eadem in regione am
nes , qui terras ſubeant , & ubi per longa ſpatia meat-int , rurſus effluant;
quosdam etiam , ubi ſemel ſeſe abdiderint, amplius non comparere. Nam hinc
occultis quibusdam canalibus, ¡Has in Iacum manare aquas ratiocinabítur,
przcſertim fi cognorit , ibidem aliquot in locis eſſe cava montium amplíffima ,
in quibus aquarum ruentium ſremitus exaudiantur, & carum quaſi ﬅagna ſint ,
unde illos venire rivos hoc minus dubium videri poteﬅ, qucd confiar, iísdem
anates vivas evehi, quas nemo neſcit in locis ſubterraneis, in qme aura adi
tus non fit, degere non poffe: ſed quia pro compEIto habetur, illªm aquarum
- acceffionem non duci e montibus per rivos , aut alios occultos meatus, [ed ve
nire ab illa ſcrobium rcgurgitatíone , & quaſi vomitu , rurſusque eodem rediré
& reſorbeti , idque flatis temporibus fieri , quis haec miraculo carere negabit ?
Auget vero hoc quoque rei novitatem , quod fere non minus celeri
ter recedunt aque, quam acceſi'erunt , non per ſcrobes illas tantum, ſ-.d
univerſa paene terra , eas non alíter recipiente , quam ſi per cribrum diffun
' ~ de
HUNGARUE AQUis. 1 79
derentur. Quod Cum fieri ſentiunt accoiae , continuo grandioribus ejus meat¡
bus, quoad fieri poreſt, obﬅructis, agminatim advolant ad piſcationem, qua:
ipſis non modº jucunda, ſed etiam perſructuoſa eﬅ. Nam & piſcium vis in
gcns facile capitur, aqua nimirum eos deflituente , & apud vicinos pretium
habent, ad quos condzti ſale exportantur. lnvenias autem ibi plerumque ,
quod jure mireris, lucios, nam his magis quam aliis piſcibus-abundat hiclacus,
qui duos cubitos excedant: qua? res \atis magno eſt argumento, eos intra illas
voragines naſci, aut ſaltem augeri oportere , cum fieri non poffit, ut, dum
foris fiagnant aque, ad tantam magnitudinem perveniant.
Porro, ſiccato lacu fit meffis, qua parte ſolum conſitum; & idem
rurſus conſeritur ante quam inundet. Solum ipſum firmum , leerum , &in
primis ira ferax graminis, utpoﬅ vigefimum diem ſecari ſoieat. Non eﬅ \amen
eadem ubique ſcecunditas. Nam magna ejus pars praeter juncum nihil gígnit.
Quo vero magis cognobilis fiat lacus, libet addere, quod tu ceu in
fignem notam adjeciﬅi, nempe diflare eum ad unius milliarii ſpatium ab arce
Carnis pariter, & Italis dicta Pojlonia; quam Venetos ajebas Maximiliano
Imperatori, dum percureretur ſoedus, quod inter cos poﬅrcmum fuit, ademiſ
ſe, & dum pacta conventa preﬅari oporteret, reddidiſſe , in il'uﬅri ejus loco ,
tanquam pro trophaao, relictis his verſibus, quos ibí tum Iegeris:
Pzﬅcmid vifla rediens omniª ‘uiêſiior
chiades affert pulchra HON-'fª domum.
Quiz vero id, quod dictum eﬅ de aquarum ad ﬅatum tempus acceſ

fione , me quorundam ſontium, quibus idem accidere dicitur, admonet, erſi
mihi enema minime perſequenda duxi , ſacere temen non poffum, quin de
duobus dicam.,'ut tibi illud quaſi penſem, quod ex Arriano ¿z Saxone Gram
matico de totidem ſontibus adnotaﬅi. -
Alter eﬅ calidarum laudatiſiimarum in alpc-ﬅri Rhetia apud Favarias, Cªlid: Id
Pfedcrl.
inter rupes eminentiffimas; qui cum ſere deñciat menſe Octobri, redit menſe
Majo, ficque rurſus usque in autumnum exuberat, nt ſaluberrimis ejus aquis
mola ſrumentaria impelli poſiit.
Aire¡- hoc magis mirabiïis eﬅ in Helveriis , quem recens Helvetico Fons in Hel
rum Chronicorum ſcriptor tradit ficcari menſe Auguflo, quo tempore, no vetiis.
vis ibi ¡¡ivibus cadentibus , pecus ¡nde mit-;orª in loca depellitur, neque po
ſtea mairare, niſi menſe junio, cum nudatus nivibus mons, rurſus paſtioni pe
Z 2 Co
ISO ' XXI. WERNHERUS DE ADMlRANDIS HUNG.AQU15. ,
coris patet Manare autem eum e petra in folhm propinquam, ad aquaná
dum pecus comparatam, per intervalla tamens et bis tantum quotidie, mane
videlicet 6L veſperi, rurſumque toties occultari , dr has quotannis retinere ac
continuare vices , donec rurſus, ut dictum eﬅ, Auzuﬅo menſe ficcetur. Di
cas aquationi pºcoris, lingulari Dei munere, in illa horrida ſOTÍtudjne, da
tum hunc fontem efle. idque bruta ipfa agnoſCEre, ut quæ eum fere ultro,
quoad ibi in palcuis ſunt, ad id tempuss quo fundit aquam, petere ſoleant.
Quin additur, experimento cognitum effe, 'quod idem fons tam impatiens fit
foidium , ut fi quid impuri in eum míffum, merſumve fuerit, per aliquot de
inde dies non compareat , nec aut mane aut veſperi aquæ quidquam reddat
Mont-zm, in quo is fons eﬅ, Helvetii ſua lingua appellant Engl?, ea in re
gione, cui ab amne Arula, Argcw fecere nomen.
Prudenter Plinius, ad confirmanda exempla potential? aquarum, a fe
in illo præclare opere prodita : fi quis, inquit, fide mrere ex hªs aliqua arbitra
tur , tii/ian in nulla parte natura.- müjom efi mimcha. Hoc quanquam ipfe
quoque ufurpare adverfus eos poffcm, quibus forte in hac mea de aquis nar
ratione quædam fide majora efle videbunturz tamen monebo potius, non te
mere quicquam eorum, quæ de admirandis naturæ operibus ſoruntur, pro in
eredibili haberi oportere, ne quid infinitæ autoris fapientiæ & potentiæ teme
re derogetur.
llabes, Baro claríſſïme, pro epiftola libellum , magis jejunum qui
dem illum, quam vel forte exſpcctabas, vel materia, quam mihi tractandam
dederas , exigebatz fed cum non ignores, me minime abundare otio, tuæ
erit aequitatis, non tam quid allecutus fim, quam quid affequi voluerim, ælii
mare. Hoc unum quidem certe, ut tibi gratum ſacerem.,
fedulo fum conatus
-F l .N l S.
8 ,c
?CE
XXII.
MSM' -
ÏÜÜÜSÜWÜWÜÜÜÜÜMZ
BMMMWMMWMMWMMMMMW
XXII.
JOANNIS MARTIN] STELLÍE

DESCRIPTIO
ET
M U N I T I O N E S
_ ALTE‘MBURGI H U NGARICI
ARCIS DOTALIS SERENISSIMIE HUNGARLE
REGÏNIE MARUE &c.
a?“ 4‘53)
e? “Sªn
* ÍÍ~~‘-':,—-‘:K"
?ANY-:Ñ
CongrntuYarer nnln , pro eo ſane atque debe-wm, Ampafflml v…, quod
ÑJM tantum in me judicii contuliﬅis, ut cxederetis mea induﬅrªa atque
,alª ªs..- ' ,
NS‘ ingenio, aliquid roboris, ad muuimenta veteris arcis, quam Gªrª
mani Allen-Ing, Hungari O-wár appellant, poffe accedere: niſi ex
altera parte me ſollicitudo maxima difficultasque torquemt, opinionem, quam
utinam ne ſaílacibus argumentis , de me -concepiflis, in tantª judxciorum di
verſitate, ſuﬅinendi. Cum tamen cogitem , neminem ad ea, que prakﬅari
nequeunt, cogí poffe, confiſus de veﬅra benevolentia &I humanitate, cona
tum meum in meliorem partem acceptum iriz ut potem deſcribam, quae mi
hi ad municionem arcis & vic¡ pertíncre videntur.
Alre'mbmgum igitur, five *vetas arx, ut¡ omnes noviflis , fita eﬅ ad ri
pam ramuli cuiusdam ex Danubio, Ut iTla a Septentrione inter alveum fiumi—
nis G: f ſſJm arcis media, agqcrem efficiar, e diverſa parte; ſcilicet meridiona
li , ita earn fluvius thlza hinc arque …inc prope alluit, ut inſUlam conﬅituat,
circumdata ertCſ fluvios iflos ſofla lata, & tam profunda, ut fluviorum ahi
Z 3 tudi
182 XXiI. joÁNNiS MARTlNl STSLLB DESCRIPTIO.
tudinem ſuperet: ita ut nullum periculum fit, ne aquæ derivari, ac foflæ ex

liccari poffint. LOCO præterea tam neceirario & opportuno, ut nulla alia per
regiones illas via, ex Hungarian in Germaniam, nifi ſub arcis couſpec‘tu,imo
adeo ſub ipfis portis , patear, fi, quod jam a Pmchlu Smmpa iiiﬅitutum eﬅ,
via per paludes, ſolis incolis &z ruﬅicis nota, præpediatun cujus rei varia:
rationes ab illo funt excogitatze. Principio præfodit folitas vias, ac pontes
inﬅituit, quos cum nece-lie erit dejiciet, & tabulªs, ſecunda aqua , apud ar
cem excipiet. Deinde ſperat; reﬅagnatione fluminis Litliæ eflicere , ut palus
illa adeo inundetur, ut nusquam via patear; quod & mihi videtur, fi certis
locis , illa ipfa Via, crebris follis incidatur. Nam de reflagnatione, quod di
dum eﬅ, non tantam habet vim , quod hoﬅes, fi loca alias plana & dura
eſ’ſent, multum impedirentun Fluvius enim Litha, poftquam plana illa e re
gione Altemburgii fluere eoepit, plane tardus efficitur , & velut dormitabun
dus incedit , hinc vaﬅze illae paludes, dr dubius curſus , quo ſe potiſi‘imum
loco Danubio infinuare velit. Scindit ſe igitur non procul ab ipfa arce, pri
mum in duos alveos. Unus ad arcem, etiam bipartito fluens, eam uti fupra
dixi , in infula conflituit; alter ille , vix ſcias an fluat , an'immobilis in palu
dem fit converſus. In ſumma, longe lateque expanſUS, tandem cum Rabitza
conjunctus , etiam Danubio ſub Jaurino miſcetm; neque per eam partem te
mere eﬅ viam ullam invenire, nifi illam, quam ſupra dixi, ſub cpnſpectu hu
jus arcis. Quod ſi jam alveum hunc, quo ad arcem bipartito fluir, quispiam
reﬅagnaverit , ſuperficies ejus fpatii , quod medium eﬅ a prima diviſione flu
miiiis, poterit reﬅagnatione exæquari , cujus tamen altitudo tres pedes non
exceder; cum nec terræ ſuperficies, ibidem multo editior videatur; quod
ipſum tamen exiguum exiﬅimandum non eﬅ. Foſſae enim & loca alia jam de
clivia, G! natura fua paluﬅria, præter folitum aquis aucta, nulla neque ar
te, nequelabore, poterunt vadari, fiquidem natantibus præter latitudinem ,
obﬅabunt-etiam cannæ & herbae, euntes impedient folfæ ac lacunæ. Qua au
tem arte ilia reﬅagnanda fint, jam diſpiciamus.
Tres alvei, ex hac palude five fluvio, in Danubium patent. Primas
eﬅ poﬅ ipſum vicum, verſus Hungªriam in orientem, ſecundum propugnacu
lum quoddam terreum, ibidem olim excitatum. Exitus iﬅe, nunc trabibus &
lignis obﬅruitur, atque ad reliquæ ibidem regionis altitudinem, terra & fimo
exaggerafur. Altc'r eﬅ alveus Lithae, verſus katzendorff ſpectans, inter ſepten
trionem & occaſum, qui iimili opere etiam erit obliruendusm Medias inter ar
cem & vicum , molas ante portam arcis fubigit. Hoc loco , quem propter
vi
O
IST MUNITlONES ALTEMSURGI HUNGARICI. 18 3

vicinitatem femper in poteftate habere poffumus , \olitis inﬅrumentis , quibus
molitores aquam ſiﬅunt, aqua vel augenda vel imminuenda erit: neque duo
bus aliis locis quidquam præterea neceffarium videtur, quam ut objecta mole,
illac nullus aquis exitus in Danubium detur, niſi forte in alveo illo altero,
Lithæ velis oﬅium relinquere, quo , fi major vis aquæ incubuerit, ea emit
tatur , aut etiam curfus ille antiquus aquæ retineaturg ne , fi refiagnata con
tra naturam fuam aqua id pati nolit, & vis fluminís alio, fcilicet kabitzam
verſus, avertatur. OﬅiOrum vero hujusmodis non eft ubique eadem ratio:
unam fupra retulimus communem &r molitoribus uſitatam, aliam habent Gªn
denſes. Hi oblongas trabes, per- transver'ſum contra poﬅes hinc atque illinc
diſpofieos, levi negotio , fecunda aqua demittunt , quæ ad æquabilitatem do
latae, velut Obices vim fiuminis retardant. ln Italia aliud folitum eﬅ, ibi enim
ex una parte alvei, ſuſpenduntur de firmis cardinibus ingentes valvae, quæ fine
ullo labore, impetu ruentis aquæ & fecundi fluminis, clauduntur contra poﬅes
ex altera parte alvei objcctos, aperiuntur vero catenis & vinculis retrorfum re
tractzk. Gandenfium autem Sz molitorum rationes mihi inutiles videntur, in lo
cis, quæ non femper in poteftate habere poffis. Quod vero ad ipfam arcem
pertinet, aut ad vicum , fine quo , ut noﬅra ipforum victoria tefiimonio eﬅ,
arcis difficilis eflet retentio; alia mihi videtur effe confultandi ratio, ubi facul
tas eﬅ, eorum quæ confulta ſunt, mature exequendi, alía, ubi tenuitas aerarii
confilia interturbat. ego tamen ut potero , me temporibus accommodabo.
AC primum de vico, fi quis munire velit, necefie haber, ut ejus am
bitum faciat minorem , redígatque in formam prope triangularemg frontem
igitur fibi conflituat, eam molem terream , five propugnaculum illud rotun
dum, verſus orientem , apud quod fupra diximus aquam cceptam effe refta
gnari, hinc recflis lineis ducat, ad dexteram qua Danubíus alluit, usque ad
illum locum, ubi Lithæ conjungiturz a finifba vero , item recta linea , præ
fciiidat atque amputet totum illum tractum , ubi eﬅ przkﬅructa & occlu’a porta,
qui propter orbicularem ſormam, & inutilis deſenſioni, & in operibus eft dc
ſormis, ubi hoc loco ad punctum pervenerit, unde rurfus recta linea ad ar
cem, fine magna d-:molitione aut jactura domum duci potefla tametfi alibi præ
fentem foffam transgrediatur, recta foflam cavet , terram intus in vallum fatis
amplum & altum exaggeret. Sic vicum propter latitudinem duarum foffarum
ab oriente, a qua parte fola , aut oppugnari aut obfideri copiis terrefiribus po
teﬅ, a meridie propter foffam &z paludem inter feptentrionem & orientem,pr0
pter Danubium, qui contra naves raris trabibus & catenis obﬅruetur , valde
fir
134. XXU. JOANIJIS MARTI… STELLE DESCRIPrIo
firmum conſtituet; fi vero addantur & propugnacula qualia convenit, etiam in

expugnabilenL Duo enim propugnacula , aut ad fummum tria his angulis,
mm circa continentem Danubii e Lirhæ tertium non eflet inutile, imo prope
neceflarium contra impetus navale-si GZ arx, omnia latera ipfius vici tutarentun
Porta autem five ingrcffus in ipfum vicum, eodem loco, pro ratione tamen
line-.xa ſuperius ductae, ubi a nunc eft , mihi videtur relinquendusz fed alio in
ftitutus modo. Mola illa , quæ ante arcem eﬅ, utiïius alio transferretun
nanubius enim frequenter auctiors impedit cafum aquæ. Quod fi hæc mola,
item porta vici, nova ad hoc ædificata domo , extrueremur, unis impenfis
duabus difficultatibus confuleretun Diximus ad hæc fupra multa de refiagna-.
tione , quæ hoc loco commodimme inliituerenturg vtllem ego præterea hanc
portan), prorſus a vallo vici ſejunctam , ex illo aggere pendere, qui nunc me
dius eft inter Litham & foffam ipfius arcisv quæ duplici ofiio intrinfecus & ex~
trinfecus communita , tota in poteflate arcis effct. Hue adde, quod eadem
opera ita extrui poſſet, ut etiam pro ingrelfu in ipfam arcem ſcrviret, usque
adeo, ut alio ſupra Litham ponte non eflet opus. Verum ut effet hæc ﬅructu
ra valde utilis, ita omnino nollem illam inclioiria nifi animus effet, etiam re
liqua opera perficiendi, ne magnae impenfæ fierent. in rem quam deſerere, fi
hoﬅes ingruerent, oporteret. Quod fi vicum ad eum modum quo nunc eft re
liqueris, propter rotunditatem nunquam exacte muníes, etiamfi plura propu
gnacula erigzintura terram deinde in valium, aliunde major¡ impenfa congere
re oportebita quæ nunc , adaucta ſoffa, ſuperabit. Si in præfentia opus illud
aggredi non placereta providentiæ tamen effet, totum illum locum, qui futu
!is moenibus , directis lineis, deputareturv proximis menfibus arboribus confe
ri, quæ tempefiivæ ſuccreſcemes, latenter futuris munimentis incomparabile
robur præpararent
De arce hoc unum habeo diceres me valde mir-ari, cur cum ipfa ve
tus ﬅructura quadrata fit, eandem non Obſcharint, qui vallum extrinfecus &
foffam circumdederuntg nunc ſaue, neque orbicularis, neque quadrata, ne
qu: trigonalxs, neque ulla elegans forma eﬅ obſervata , fed informis quædam in
circuitu congi-fia terra neque turres inﬅitutae, quæ conantem hoﬅem adfcende
re a latere deturbenta
repellendi: fed omnes
quæ res, quanti hofiium
laboris conatus
& periculi fit,, anon
fronte
ego excipiendi
vos debeofunt & p
doce-
re. Si quis eam & pro dignitate nomin'xs, & loci utilitate inftaurare vellet , is
eam ad quadratam formam redigeretz ita ut duo illi a fronte ªnguli, qui qua
porta cﬅ, apparent, longius excurrerentz fed ita ut recta línea vallum exag
ge
n'r MUNITIONES ALTBHBURGI HUNGAMC!. \ 185'
ſigeraretur, ab altera parte poﬅ faceilum , ubi nunc orbicularis eﬅ, pmſcindere
tur, fic hoc loco ſoſTa , qua: nunc anguﬅior cﬅ, dilataretur, aliis varo angulis,
'cum terrª ſoris adjiceretur,robur duplicaretur,imum vallum,muro pedum ſenum
ſupra hunc dumo ex viva ſpina circumdaretur, denique propugnacuia ªdjice
rentur, quee & a latere & ª tèrgo, aſcendemem hoﬅem impedirent. Nunc'
ſane nihil eﬅ , quod in altitudine aque multum fiduciªª: collocetur, ficcioribus
namque aeﬅatibus, fi non univerſa , tamen ita derivaretur, ut etiam vadari non
difficulter poffit; erſertim cum fi'mdum habeat arenoſum & firmum. Quod
' vero pro praeſent¡ neceſiitate, & temporis anguﬅia dici poteﬅ, laudoipfius pree
fecti opus , qui ſub vaIlum, extrinſecus aggerem humiliorem, quam ſ¡ terra
quae arci circumjacet, egerit, quo primus aſcenſus, fi forte aqua derivaretur,
excipi & impedir¡ poſſet, in hoc aggere etiam propugnacula, pro 'operis ma
gnitudine reiinquit, quve a lateribus hoﬅem moleﬅent; fi tamen fieri pofl'et,
vellem haec opera, que ex materia inſtituta ſunt, limo induci inel-uﬅarique,
ne ignem tam ſacile ſuſciperent, propugnacula etiam a ſronte altius ſuſcxtari,
ut ibi d'~ſenſores vel oppugnari, tuto permanere & latera deſenſare poſſent,plu
teos adhaec, qui in ſummo valio, aut jam exaruerunt, aut putrueruut, fimili
materia 61 ſoris & intus circumdarem, ac firmius terra conſolidarem, tandem
hake limo paſiinarem, quo etiam ab igne tutiorª redderentur. Valium ſupo
rius certis in locis, ita alía adjecta terra reficerem, ne in ſumrficie, una to
tius ambitus facies videretur , ſed aliam partem ab alía, operibus diﬅinguerem,
ne ſi forte partem aliquam ab hoﬅibus capi contingeret, eadem opera univerſo
valio potirentur, ſed facilius, & ab operibus illis quae dico, Gr arce interiori,
jaculis GI ſagittis loco dermbarentur. Ne autem inopia rei pecuniariz opera
hace negligerentur, poffet a colonis impetrari, ut cum ſcirentiﬅa omnia ad illorum tu
telam inﬅiruta eſie, non gravarim ipfi per vices, labores &z partem impenſarum
fubirent; fi itaque octing mis colonis, qui ad arcem hzinc pertinent, hac opeª
ra ex mquis partibus imponerenrur, laborantibus ſoium victus ex erario pu
b’ico, & premia diligentius operam navanribus, proponerentur, crederem
fieri poffe, ur intra breve tempus, neque impenſªrum, n; que induﬅrize quen
quam pmniteret. Cum hace, Ampllſiimi viri, Veſtra inductus auctorirate
ſcriberem, venit mihi in mentem, quam ſCite etiam in me dicere poffetis id,
quod Annibal Rhodi in philoſophum de re militari d.fferentem dixit: quapro
pter cum mihi conſcius, quam parvum convenienter profeffioni mºza, aiiquan
do militiam ſecutus fim, &c nunc dere militar¡ differam, metuam, in quam
Script. Rtr. Hang. P111. Aa Pªº'
¡36 XXII. JOAN. MART. STELLB DESCR. ETMUN.ALT.HUNG.
partem meum hoc judicium accipiatur, vos etiªm atque etíam orare cogor, ut
quíd oneris non affectanti ipſi impoſueritis, confideretís. Etſi in hoc, ſudorem
¡¡liquid ſupra crepidam conatum , judício lapſum eſſe mirum non fit, ſanª
non diffido, quin , quoniam veﬅra voluntate impulſus id feci , mihietiam
condonaturi ficis. Valete, ex ipſª Arce veteri, five Altem
burgo VIH. Galendas Auguﬅi Annno MDXLllL
FINIS.
#FMA *l* *
"fl
¡
S .
*ªl*
ªªª» *ª*
XXUI.
º?? w º :I
Q, 'A Pp) &I'd 'Hº
e , Q
a: GUNS): \JP offáºàªçéª‘ "A “El ò
?Many-cz; ‘El-MV ªaª—.rºd “jº-(K “à

Wgueçgesesgasvçwmwwmsw
:.-.— º . E67: Ñ ª
7 l _ WW=___ _,Ñ
ñ fl Í
XXlII.
FELICIS PETANCII
CANCELLARII SEGNIE‘
DISSERTÁTIO
ITINJERM?US AGGRJEJDIENDI TURCAM’
A D
ULADISLA'UM
HUNGARIÍE, ET BOHEMUE REGEM.
W ªéreº *A
4-55?
Accepimus , Sereniffime Rex, majores noflros, cum de ínſerendo bello
&$25 conſultakent, Priusjtinera, quibus tuto in hoﬅes pergerent, mul
ÏÏKÓÏCYÉ tomm &I ſcriptis & documenris accuratius inveﬅigaffe. Qua ex re
fepe compertum eﬅ, eos, fufis validioribus copiis, amplíſiima
regna atque opulentiffimas provinciªs, ocius fuiffe adeptos, Ea
propter operar pretium eric, Majeﬅatem veﬅram commonuíffe quos terrarum
limites, quasve gentium regiones adeat, in Turcas expeditionem affectans.
Et quamvis dccenti & matUIa perſuafione , ad proviſionem ruina? Chriﬅxanaz,
opus eflÏet exordjri prohxionbus verbis: fiªtus \amen perturbatiffunus rerum
A ª 2 me
188 XXlIl. FELICIS PELANCII
me prohibet, eoque maxime, quod majores noﬅri, quorum exempiis inniti
timur, in hujusmodi arduis & mature navandis rebus, ímpigr¡ ac ſemper citiſ
\imi extitewnt. Igítur omiffis oriS maritimis, qua? verſus Aſiam navigantibus
parent, referam duntaxat, qui tramites, ex ſeptentrionaliplaga, in Thraciam
& Oríentem dirigank.
Primum igiturex Pannonia , ad lﬅri & Savi confluentem, trajicitur in
ſuperíorem Myſiam, prope Belgradum oppidum; ubi duze concurrunt vize, ªl
tera ſuperior in Thraciam, five Romaniam , altera inferior ad Dardanos &
Macedones mittens. Sed ſuperiorem víam ſequendo , patentibus campis G0
domiri, przeter celebre fanum Reſï‘ane Regum atque Principum iiluﬅratum ſe
puiclnis, non procul ſuperato amne majoris Muravae, relictisque finiﬅrorſum
agris Brailovaª: , per pagum Branicerum pergitur ad Niſum, olim, ut e" ruiuis
cernicur, civitatem peregregiam , nunc inﬅar vici redacta…, &E a Turcis &c
Buigaris habitatam. EA altiffimis- moncibus ex finitimo Rhodope progrems,
fluvio Niſava adjacet , a quo denominarur , magnaque venalium copia rerum,
inter aiios Myfiae & Tribaliorum pagos cenſetur praeclara. Abeﬅ a trajectu
-BelgradiCXX. miliibus paffuum. EX ea aſcendendo ad vicum Pirothi, fitum
in monta‘nis , peragrato vaﬅo montis Curiorovicae jugo arduo atque difficili,
cum ob profunda Circumeminentium rupium concava, tum propter denfiſſimum
nemus, longíoresque anfi-actus , fit per L milliªria acceffus ad Sophiam, me
tropolim Triballorum, emporíum noﬅro ſecuiº memorandum. Jacet in plano,
ſpectans ab Oriente inferiorem Myſiam, hoc eﬅ,Sagoriªm, ex Cyabro ilumine,
circa-Bionium & Nicopoiim oppidum , porrectam per limites Iﬅri ad mare Pon
ticum, a meridie Thraciam , ab occaſu & ſeptentrione Cordiſcos, Triballos ,
& excelſas montis Vaſigiizz Alpes. Hinc Rhodqpe prºve aliis quam plurimis,
quos habet, verticibus eﬅ eminentior, quaſi omnibus finitimis montibus imperi
tans; quod ex ipſa Graeca denominatíone plane innuitur, per cujus aſperos &
anguﬅiſiimos aditus, biduo pertranſi'tur ad plana Philippopolis vel Romania.
Hac Romani, Aſiaª: quondam imperium ſibi vendicantes, iterhabuere: quorum
infigne , ad hzec usque tempora, in montis medio, marmoreis erectum colu
mnis conſpicitur. Hinc & Gotofredum Bullionium, dum terram promiſiionis
recuperaturus pergeret, ad Helleſponti five Callipolis trajectum ex ſuperiori
Myſia_transcendi\’ſe, memoriª; proditum eﬅ. Hisce etiam anguſtiis,Uiadislaus
Pannoniae &x PoloniX rex, olim ab Amaruthe Turcorum principe obſeſſus, re
trocedere, &in Pannoniam ire fuit compulſus. Ex Philippopoli, via tridui,
eaque campeﬅri , continue ad lªtus Marine five Hebri fluminis, pervenirur ad
Dri
xDE AGCREDXENDO TURco. 189
Drinopolim , vocatam apud priſcos Odryſum five Oreﬅiada. Ea , quantum
pulchritudine & rerum geﬅarum gloria , inter omnes Thraciae urbes ſemper
claruerit, hinc vel maxima deprehenditur, quod ejus foecunditate veteres B¡
thyníae Reges allecti, ex Aſia in Europam commigrantes , ipſam ſibi in domici
lium atque Imperii ſedem , diu ante Byzantii expugnationem, tenuere. Ab ea
in Propontidem GI Helleſpontum five Callipohm, millíaria LX. in Conﬅami
nopolim vero CXX. computmçur.
ALTERA VIA INFERIOR , QUÍE EX EODEM BELGRADO

PER DARDANOS ET TRIBALLOS MONTES IEMUM
TRANSGRESSA , PROPE HEBRUM CUM SUPE~
RIORI VIA CONJUNGITUR.
ltérª inferior via eﬅ acceſſu perſacilis. Patet enim ex Belgrado ad 1imi~
tes Myſiae & Dardªnorum CCLXXX. millibus paffuüm. Progrediens
circa Oﬅernize oppidum, 6: Ravanicenſe monªﬅerium, adducit primo ad M0
ravam, olim Mofchium dictum, ad latus arcis Cruſcevze fluentem , quando
que imbrium exundatione invadabilem; dehin‘c ad Bafilicam ªlbam, & Apen
nini montes , Myſiam invicem ſeparans. Raſciani enim , prim¡ hujus pro
vincia: populi, feroces ac bellicofi, eam partem incolunt, que ad Dravum,
Savum, & lﬅrum flumina ſpectªt; Vªlachi montana, genus agreﬅe hominum.
hi gregibus tantum pollent &z armentis. Aliam autem , que ad Dardanos ,
Macedones, & Triballos vergit, Serviani, gentes uſu mitiores, & fiderum
ªſpectu benigniore , eo quod magís ad meridiem tendant , 6x frequentiam com
meamium mercatorum habeant, Pertranfitis itaque montibus, ſequitur pla
num Dubotizae frequenter inhabitatum. Sed dimiſſo aliquantiſper ad lavan¡
trªmite, qui ªd villam magnam Procopia‘: &z Niſum dirigir , non procul offer:
fe vallis Coffoviza, cum Labo flumine ,' per medium ejus decurrente, proce
dens ad latiffimum Coffovum campum , celebratum toties diverſarum gemíum
cenaminibUS. Verum ex multis , qua hic preclare geﬅa in antiquis narrautur
annahbus, pauca in hujus campi memoriam repetam.
Galli olim Grakciam atque Afiam occupaturi , illic primo tumultuan—
tes, cum circum finidmis populis przehum iniere, non fine magna ﬅrage, ut
ex eorum monumentis apparet. Precibus namque vix inducias obtinuerant,
donec traditis \epulturze occiſorum corporibus , a provincia abirent. Practerea
Aa3 anuo
\90 XXIlL FELICIS PETANCII
anno jam centeſimo quínquagefimo, Amurathi Turcorum Reg¡ magna cum Bag
bJTOſum multitudine ex Thracia in Myfiam irruenti, Lazarus Deípotus hlc cum
multis millibus obvians, fuit occiſus, paucis ex ſuo exercitu ſuperﬅiribus, apud
Turcos victoria remanente, non 'mcruenta tamen , peremto ibidem eorum re
ge, ub¡ ejus adhuc inteﬅina , marmoreo condita tumulo, jacent. Cadaver enim
in Burſiam, five Byrſam , Bithynía: metropolim , deportatum eﬅ, cum ahi:
ex Otlíomanorum familia Regibus ſepeliendum. Poﬅremo hic fuit illa inſau
Ra & omnibus ſ-aeculis execranda clades joannis Huniadis, genitoris D Mat-three
Pannoniorum Regis, ex conflctu habito cum Amurathe, & Mahumete Calepi
no ejus filio , qui ſuit pªter modern¡ Turcorum lmperatoris. Hujus campipla
niries protenditur cixciter LXX. millia paffuum, uſque ad viªm Cuzamici &
fauces Cliffuraz, qua: ad Scopiam ducit: poſita inter duo flumina Sithnizum &
Labum, vallata undique montibus, quorum extrema perabundant VlCÍS & p3
gis , hab-ens ad latus opulentiffimum pagum Priﬅinam, qui ob maximam uber
tatem, fuit quond.¡m Myſiae dominis in maximis delicxis. Eﬅ ínſuper ad de
cem milliaria , Novo montana Civitas, Germanorum colonia: principio nam
que Sªxones, in Myfiaª partibus , metalla Gt argenti materiam reperere. Ce
terum, juxta Horavizw lacum &r paludes , divertendo ab ea via, que ducit
per Binzum Moravam, ad montes Crivicinze inſra Myſiam &I Dardanos ¡acen
tes , itinere uníus die¡ ab ingrelTu Cliffurze , patet acceſſus ad Scopiam, caput
Darda-norum, C¡ termiuum Macedoniae. Hmc Civitas eﬅ ſerax & abundans
omnibus pretiofis terra: fructibus, plena dívitiis , diverſorium peculiare princi
pis, irrigua ſalubri flumine Vardaro, ſcaturiente ex jugis altiſſimis Orbelli mon
tis, qui imminetMacedoniae , Triballis, Myſiae, Dalmatiae, ªc Epiro; pro
pterea opportuna ad convocàndum exercitum. Inde ¡ter arripiendo per plªni
tiem Gegligone , vallem Corropnice, balneª Beobuſci, pontemque Strymonis,
dinmentem Macedones a Triballis five Bulgaris, Prope villam tipa: Rubeee ,
perluﬅratis campis Samocovi, & filvis vaﬅisque ſolitudínibus montis Hemi,
apud Triballos ejus accolas, per Coﬅegnazo, dífficili ªdmodum via, deſcendi
tur ad- Marizam- , hoc eﬅ Hebrum fluvium , &c campos Philippopolis five Ro
maniae ,. ubi haec via infº-cio¡- , díﬅans a Scopia- CCXXX. millíbus paíïuum ',
conjungitur' cum ſuperiore, ex monte Vaſigliza five Rhodope . ad hzec plana
progrediente.
DE
DE AGGREDIENDO TURcO. \91
DE COGNOMINE ET SITU ROMANIÍE.

Romania autem, de qua paulo ſuperius mentionem fecimus, eﬅ regio apri—
ca, affluens omnibus, quee ad’ humanum expediunc uſum, a Romanis
oiim , ob magnam ſitus amoenitatem , diu habitata. Unde propter ſrequºntes,
in ea provincia Romanorum colonias, & praeſertim Conﬅantinòpolim, qua
quaſi altera Roma vulgo nominar¡ conſuevit. Ejus longitudo a i’itton'bus ¡Egei
:rquoris , & Strymone fluvio, ~GCCXC. miliibus paffuum progreffa ab Orien
te Ponto, a Septentrione Iﬅri ambitu , non longe ª Rhodope, juxta Ciabrum
amnem , cum inſen’ori Myſia finitur, iatitudo vero ex vicinis Harmi lateribus
incipiens, ad meridiem CCXXX., verſus Callipolim protenditur.
ALIUS LOCUS UNDE EX PANNONIA IN MYSIAM

jUXTA SASLON OPPIDUM TRAJECTUS EST.
Sªcundus autemlocus , unde ex Pannonia tranſitur in Myſiam, eﬅ prope

Saslon, ſive Sabacum oppidum , non procul inde ubi Drina ex Dalmatia
decurrens Savo immiſcetur. Ultra Savum dua: ſequuntur provinciae, Beligna
& Maza, relictís ad dextram flumine Albo, & his montibus, Sacero, Chri
bemico, Crupno, Saeza. Et tunc itur ad ſamoſum vicum Vaglem, montes
que Larzi, exercitibus propter currus & aiia impedimenta immeabiles. Ex
parte finiﬅra fit progreſſus ad vadum majoris MUravae , abluentis ibidem Cruffe
vam arcem, adharendo ſemper aliis itineribus ſuperius memoratis.
r ~
VIA QUÍE EX PANNONÍA PER TRANSILVANIAM

MITTIT VERSUS THRAClAM ET PONTUM.
fl & tertium íter opportunius minusque laborioſum, ducens ex Pannonurn

finibus in Thruciam , 6x ad alia loca vicina Pontozverum quia tam IpſUs
Paunonas, quam reliquos trans Danubium commorantes populos, illud mini
me later, cum ex concurſu commeautium invicem mercatorum , tum ob can
tinuum beUum, quod Circa orªm lﬅri & eas regiones Turcos propulando ex-.
ercent,
192 XXllI. FEL1C1S PETANCII
ercellt, paucà tantummodo ad hanc viam neceſſaria aggrediar. Buda itaque

abeﬅ a Varadino LX.(X. millibus paſiuum, interjaccntibus Cumanoxum Ioms,
*Si flumine Tibiſco ; hinc ad Rhium oppidum prope Crifim amuem, eﬅ via unius
diei, ſemſiper campeﬅris : ex eo patet acceſius per vallem longam in Coluſva
riam five Themeſvariam. lnde ad Cibinium , pari ſpatio itineris 61 perſacili.
Haze Civitas eﬅ principalis ex ſeptem Caﬅris: que regio vulgo Tranfilvania five
Herdeha appéllari conſuevit , bello inſuPerabilis. Parit enim firenuos ac for
tiſiimos milites. Eﬅ in ea Huniad oppidum , loci naturª munitifflmurn, unde
Joannes, pater D. Matthim regis , oriundus ſuit: qui hic primum Turcis, eo
rum duce Mesribecho interſecto, melioribus ſemper ªuſpiciis victoriam perfe
quendo , adeo hoﬅibus terrori, él ſuis admiracion¡ extitit; ut omnium ſententiz
in regni gubernatorem depoſceretur. Ex Cibinio ſequitur Corona five Braſo
via, ultimum oppidum Tranfilvaniae, adjacens montibus , qui dividunt eam
~ provinciam ª majori Valachia ſeu Dªcia. Hinc tertia die adirur Targoviſcus,
metropolis Valachorum, & ſedes peculiaris principum, inaccefflbilis, non mue
nibus cincta , fed' foffa, valio, & aggeribus tantum, cum ſudibus praxacutis
exterius poſitis; fica inter paludes , obductas lutofis filvis & lacunis- aquarum ,
ira ut hieme tota -pzene circum finitima regio immeabilis fit. Haec eﬅ provin
cia Dacia dicta apud veteres, Romanorum colonia, unde ejus Aborigiues,
hac eriam noﬅra tempeﬅate, paſiim Latino utuntur colloquio. Eﬅ ea gens
barbara, crudelis, divinationibus & auguriis dedita, rapinis ſemper & prªeda:
inhians. Ex his locis declinando viam ad trajectum Bidinii & Nicopolis diri
gencem , ad l-¿evam Offert ſe Vaſillum caﬅrum , medium fºrme conſiﬅens inter
V alaehiam majorem & minorem , quae & Moldavia dicimr, ubi ſzkpe cum Tur
cis certatum eﬅ. Draculª enim cum paucis , ſed delectis militibus, Mahume—
tum Turcorum lmperatorem potitum jam majori Valachia, & ad minorem oc
cupandum maturanrem , hic ad ſecundam vigiliam noctis aggrefl'us, converſum
in ſugam ad Danubium, cum magna ſuorum cazde & ignominiª, regredi cmpit.
Hic denique Stephanus Moldaviee princeps ,- Soleimªnnum Bafl'am & Ducem
Rrumaniae fic- proflravit ,. ut ex XXX. Turcorum millibus , pauci
admodum , qui forte, velocioribus equis inſederant, evaſerint. Ex Vafillocir
citer XXX. millia. paffuum , pertranfitur Iﬅer ad Brilagum , five Braillovum
oppidum, uitra quodª occurrit Grzecia; procedens ultra ſeptem ora Danubii
uſque ªdPontum; ubieﬅ campus Varnz; celebratus primo-conflicto Impera
\
DE AGGREDIBNDO TURCO. ¡9 3
toris Sígismundi & Ducis Burgundiae, poſimodum cxde Uladislai Pannonize d!

Polonia RegIs atque Legati Apoﬅolici.
VIA PER QUAM EX VARBOSANIA ITUR VERSUS

MARE ET MONTES CORBAVUE.
Reliquum eſt, ut quam breviffime enarretur, ex quibus Dalmatiae pªrtí
bus Turci irruant in Germaniam, & in alias circum finitimas nationes.
El¡ igitur in ea provincia loc-us, qui Varboſania dicitur, caput &c ſedes principa
lis Ducis ejus gentis: quo omnes ex Afia & Europa barbari próedX ac rapinarum
ªvidi confiuunt, propterea quod inde ſªciljus diſcurritur , five ad oram mariti
mam , ſeu per Licham &l montes Corbaviz, .in Liburnos, Iflros , Lubianam,
" & Forum Julium,vel ex monte Adrio,qui ſerme medius inter Boſnam & finum
Adnuticum confiﬅit, ad Croatiam declinando, in Carniolam , Ciliam, Ca
rinrhiam , Stiriam, uſque ad Auﬅríaª: penetratur fines. Sed ex declinatione iti
nerum, ' quibus ad eas tranſitur gentes , ubi quºeque regio fica fit , plenius ap
parebzt. Hoſtes itaque ex Varboſªniª ªd planiriem Thimae five Sethize, di
flantem CLXXX. millibus paffuum & ad alía loca proxima man' diſcurrere vo
lentes, eeſi plUrCS aditus habeant, duos \amen continuis excurſionibus fib¡ ma—
gis cognitos, & quaſi ſacilíores, frequentant: altero Circa Viſochii Ganzam ,
GI Proſorium oppida, deſcendunt ad Cliffam, Spaletum. Tragurium, &I Sibe
nicum, aftero autem longius ªd C!uci arcem porrecto , praeter Biﬅrizam, in
trant in jadxae p!ana uſque ad fretum patentia, dirimens lnſulas ab invicem a ,
promontorio Corbaviaa, ceterisque mediterraneis locis. Verum rcgrediendo
ex iſtxs campis ad Cluci oppidum &z montes , unde in haec littora divertitur,
duze Offerum ſe vis:: afia verſus Bichachium & Hunam fiuvium pergeus, alte
ra per anguﬅjas Corbaviae , plerisque in locis tranſitu difficili &z arcto, vix pe
dibus. peragrando, dimiffis ad laevam Novi¡ & Bucchar¡ oppidis , cum lﬅria,
Tergcﬅo , & monte Falconis, feruntur ex limítibus Boſnaª. CCCCXX. milljbus
paſiuum , ad Hiſſunitium amnem.
Script. Rcr. Hung. P. III Bb VÍA

194‘. XXIlI. FELICIS PETANCU
VIA QU/E EX CLUCI OPPIDO VERSUS HUN

FLUVIUM PROGREDiTUR, ET PER QUAM lTUR
IN GERMANlAM.
O
Sed ſuperiorem viam tendendo', trajicientes Hun fiuvium ad latus Bicháchii,

relicta Cruppa ad dexteramzſemper locis campeﬅribus ſpatio L. milliarium
offendunt omnem regionem Croatiee circa Modruſium, uſque ad Cruppam &
Savum fluvios. Hinc etiam in Lubianam excurfiones fieri poſſunr, per eos
dem montes Corbaviaa , Via ﬅricta, lapidoſa & aſpera. Poﬅ Cruppam amnem
ſequitur Methiica, .in cujus finibus eſt mons arduus , tranſiru difficilis , por- Ñ
rectus ad quatuor miliiaria , . ubi pauco admodum erſidio iter hoſtibus prxclu
deretur. Inde ad Savum & Carniolam transcurrunt, & ultra Savum per Ci
]iªm , Carinthiam , 6x Stiriam provincias, Dravo flumini adjacentes , (iz-popu
latUr¡ dextra Muram fluvium &z Auﬅríam adoriumur.
I:
VIA EGNATÍA EX EI‘IRO SIVE DYRRHACHIO,

PER_ ¿EMATHMM lN THRAClAM PROGREDiENS.
uxi erterea peropportunum ſore , fi noſtraz zetatis heminibus ſimul atque
poſteris notum fieret , per quw itinera olim Roman¡ exerciws ex Epiro
in Macedoniam five in Orientem tranfibant: praeſertim cum & affidua beliomm
vaſtitate , & temporum viciffitu’dine, nomina urbium atque loeorum obliterata,
omninoque hodiernis Chriﬅianis militibus incognika exiliant. Proinde duae ſunt
viae: altera Egnatia ex Dyrrhachio in Orientem , quam Srrabo Geographus ad
Hebrum fluvium Thraciae per miliia pafſuum DXXXV. menſus eſt; altera au
tem ex Apollonia, quae Cundavia a monte lllyrici denominatur, in Macedo
niam CCLXVII. Theffaionicam uſque progrediens. Sed prior Egnaria ex
Dyrrhachio per Pharſalicos & [Emathiae campos , linquendo finiﬅrorſum Fan
dam fluvium & montes Ducagmorum Circa Líſum , !Emaehiae quondam nobi—
liſfimam civitarem , & ſrequentiſiimos Urachiae & Dibri pagos, pergens ad Bel
gradum oppidum, ſerme medium inter ÍEmathiam Theffaios, & Macedones,
dimiffis ex parte dexna Theſſalonize montibus , izeva vero Drina fluvio , pera
'
\ ª
DE AGGRBDÏENDO Tunco. 195
*gratis ſIIviS &r nemoribus finitimorum montium, deſcendit in planitiectm Macedo
mX, extenſam verſus Hebrum in Thracíam ~
VIA CANDAVIÍE MARITIMA , EX APOLLONIA

AU FAUCES PROPONTlDIS EXTENSA.
.\
Secunda vero via, quee Candaviª dicitur, ex Apollonia , unde ſumit ini
tium Epirus, ad ſinum Ambracium, preter Aulonis five "alone lacum
procedens, dextrorſum adjacent fibi gentes Epiroticae , quas Siculum mare al
luit. Haze regio vulgo Arbanus nuncupatur , diu ſub Aranitorum dominio ha—
bita, cum Acheloo , vel ſecundum accolas, Pachicolamo amne, e Pindo de
currente, conjungitur. lllic terminus Epiri. Ab eo per Acarnanes ad Evi
num ſeu Phidarim fluvium, qui in os finus Corinthiaci influir, dirimeutis [Eto
liam a Peloponeſo , ad Anthirium flumen lﬅhmo pertinet. Verum tota haec
via ſuperius memorata, continue extenditur per oram maritimam, aditu qui*
busdam in locis aſpero , Gr longius a mari ambieudo , ob crebrºs prominentes
in haze líttora montes. Ea poﬅ lﬅhmum ab ./Egaeo excepta pelago, per locos
Phocenſes , Baeorios, Atticos, Cr Meçvarenſes , Graciª: marítimos popuios,'
Circa Euboeze atque Theſſalonicze ſmus , dimiſſa ad laevam Lariſſa , deſcendit
uſque Theſïalonicam, clarifflmam Macedoniae urbem. De hinc rurſus ad la
tus ejusdem ſreti verſus Meridiem, Athon montem declinando , per plana &r
montes Strymonem transgrediens, qui Macedones a Thracibus dividit, locis
ſemper maritimis, ad \Emionem oppidum extenditur; ubi H-.brus Thraciaa
fluvius ÍEgXO immergitur zquori. Hinc duo patent itinera: alterum per LX.
milliaria verſus Adrianopolim , alterum autem ad !aevam , per póntem \Exi
n'ae, ſupra païudes & lucus, miro artificio, tribus millibus puffuum 'extenſum,
przcbetur acceſſus ad Callipolim: ex ea in occaſum divertendo , ſacile ad fau
ces pervenitur Propontidis, five Dardanellum.
Hzec ſunt itinera , a Romanis olim toties peragrata exercitibus: nunc
ª Chriﬅianis obnixius affcctanda, ü pulfis ex Europa barbaris, perpetua pace
potiri concupiſcunt. Non eﬅ itaque expectandus hoﬅis; neque dimícandum
cum eo in limitibus & gremio Italix: in Epirum five Macedoniam tranſportan
d-ze ſunt copiae, uno atque eodem momento. Hinc ex Pannoniüe oris bellum
Thracize inſerendum eſſe, nemo jam ambigit: non deſuturum enim militem ,
neque commeatum, omniaque neceffaria przeﬅo ſore. Aderunt &r ex circumfi
Bb ² niti
¡96 ' XXIII. FELICIS PETANCLI DE mensa TURCO.
nitimis provinciis, undique fideles populi , lblam expeditionem Chriﬅianam

præftolantes , parati hoﬅes undique adoriri, ubi primum fenferint Chriﬅiauorum
caﬅra Iﬅrum, 81 ex ltalia exercitum Adriæ fretum , trajeciffe. Haec eﬅ un¡
atque extrema via debellandi hoﬅem. Legimus namque, Alexandrum Magnum
cum Dario Perfarum Rege in Aſia decertaſſe. Xerxes , ne ab Athenienfibus in
regno fuo circumveniretur, prior ipfe Sræciam invaſit; Hannibalis quoque una
atque eadem fententia femper erat, ut in ltalia bellum gereretur, neque ab ea
jam victor revocari potuit prius, quam translªto in Aſricam bello, cæfari
etiam tanta in opprimendis hoﬅjbus celeritas inerat, ut plerumque ipfe famam
fui adventus præveniret. Sed prætermittenda funt tot exterarum gentium exem
pla , ſolummodo unum relinquitur dignum memoriª, ac celebrandum poﬅeris
documentum, joannis, qui nunquam paffus eft Turcos adverſus Chriﬅianos
expeditionem moviffe, quin eos in ipfa Thracia aggrederetur. Cujus præclara
ac ſauctiffima pro deſenfione orthodoxæ Reipublicae inceptª , noﬅrae tempe
natis principes æmulari atque imitari, Dominus Jeſus Chriﬅus,
Deus optimus Maximus, faxit
FINIS.
.Ñ ’P\4:n kr
XXIV¡
WM' >º( \I 97
.F
ÉTÉTÉÃÉÏÉWÉWÉWÏTÉKÉQÉÏÉTÉTÍTÉPÉTKTFTÍA
XXIV. -
TRANSILVANICÍE
INSCRIPTIONES VETERES
NONNULLJE
ANNÁLES
DE TEMPLIS
LEUTSCHOVIENSI ET CORONENSI
EXSCRll'TI
A
JOANNEBONGARS'IO ~
OLIM COLLECTlONl SUIE SCRIPTORUM RERUM HUNGARICA.
RUM, APPENDICIS LOCO, IN FIINLE ANNEXL
W W_
“ª 4-5:
GUILIELMO LENORMANTIO
TRUNIANO
FRATRI CARISSIMO
Irªk. S— .
ª? iluca hee, coilecta mihi per Hungarian¡ &z Tranfilvaniám, veiut e nau
W ¿y ſragio tabeilam, appendo nomini tuo , Guillrlme fi-.uer. Viſa ead_-m
ª' & lecta tibi, cum una iter Conſtantinopoiim ſaceremus, ſocii longiu
que G¡ pericuioſa: peregrinacionis indiv¡dui. Pauca haze, inquam: nam re
Bb 3 liqua
198’ ~ latebris
liqua &z plura & potiora , aut merfa , aut disjecta fluctibus ventisque plus
quam civilium bellorum, quibus ætatem agitata patria , nondum certo con
quiefcitu Ea vero valde requiro , quæ de Germanorum, quos Suffls vocant
aut Saxonas, in Trunfiivania exordiis, certisque fedibus notaveram , hiftori
cis ingeniis nova. Sed & Paulum Kertz-'Sizm , Braffovienſrm , ſeu Coronenſem
mavis , Medícum meminillia virum humanitate, doctrinaque, & , quod ante
omnia , vera pietate infignem, ollendere nobis literas , quibus freutonibus &
ſedes datæ in Utratrazfilvarzia, ita enim vocatur iflic, per ſilvas paludesque
deſerta; & privilegia conceſſa a Geyſa fecundo , firmata ab Andrea Geyſaz
nepote. Mirabamur in illis , inter Regios titulos , culta-ie regnum: quod
ll/ulzirhiæ effe, tum primum cognovimus , cum fuperatis ad BralToviam mon
notavit a
tibus, a quibus Ti-anflzlpiizze nomen, walachiam ipfam intravimusz ó’z gentem
Leunela
vius Pande fane barbaramo Latinas plerasque omnes voces balbutientem, audivimus. Su
ctis’, a vi bibat, Helvetiis Walchos eos effe, quos Germani Welfi‘has dicunt, quo no
dit \’olatcr.
unos.
mine ltalos aliquando. quandoque & exteros omnes notant, quomodo Angli,
Germanica natio , pullos ad extrema lnfulæ Britannos, Wallos, ſeu gallos
vocant. Ut jam Romanorum, qui baciam prælidiis tenebanta reliquias non
a gentis auclore ementito Flacco , quod plerique fabulantur; ſed a vicinis
Germanis nomen accepiſſe conﬅet: &x Galli, lValli, I’Valachi, qui Siæcis
Blachi, atque.etiam Walones, idem omnes lint Germanis hominibus lnde ,
ut ego quidem ſuſpicor, quod veteribus Germanis, externorum incurioſis, de
alienis gentibus, ſoli eflent noti Galli; ut hodieque orientalibus , occidenta
les omnes Franc¡ ſunt, quod nota illis primum ſola Francorum arma virtus—v
que , ſed hæc alias. Et quam queror jacturam, reponet Hungari aut Tran
filvani alicujus diligentia : fi quem' forte tenuis hæc noftra fufcitaverit. Neque
enim alio hæc a me fine publicantur , quæ tanti non aeﬅimem, ut aut typo
graphi erlum, aut lectqris eruditi oculos tenere debeant. Sed fore ſpero,
ut poftquam hæc vi‘dexint, pauca de innumeris antiquitaris litteratæ fragmen
ta, ab homine alieno edita i exſurgant, qui ſparſas , &z turpiter jacentes in
fcriptiones veteres , religioſe colliganto & loca ipſa, quæque in iis memorabi
lia atque admiranda , fideliter exponant , hactenus GI ipſis Hungaris velut ob
via, a exteris hominibus tamquam ad ohfervandum operoſa nimis, indicia ,
aut leviter fane dicta. Nam, ut illas præteream antiquitatis reliquias , quae
illic leguntur paffim; vix toto orbe plura & frequentiora reperias, ludentis ,
dt ſeſe varie explicantis naturae miracula. jacent ubique ignoti ipfis etiam in
colis , aut neglecti fontes, qui injectorum corporum formas , aut vitiant aut
‘ va
Va(º)¿2² 199
variant, qui ſuasipfi lymphas, duros in lapides, qui informes ferri maſſas ,
in cuprum vertant, nativo & aſpectu pulchrius, ñ: ductu facilius, 6: uſu me
lius, qui aut calentes aut gelidas undas , ſapore atque odore mire díverſas,
ſaluti alias, alias exitio & hominum & pecorum, mittant. Taceo terra ipſius
& giebarum varia ingenia, &e aeris athe vaporum, 'aut vitalem aut morcife
ram vim. Iﬅa tu, Guille-Im: flater, non ignoras effea ſpiritibus illis metalli
Cfs & mineralibus , quibus terra parens ita grªvida eﬅ , ut etiam Aureos cin
cinnos , virides inter ceſpites, &inter torrentium fluviorum arenulas, aureas
glebas projiciat.
Sriliret, heec idea terris cx omnia fingunt ,

flIuIta modis nmltis multarum ſèmina rerum
Quad permg‘ſla gerit tellus, dtſcretaque tradit.
Sed alta illa & ſecreta Myſieria vereor ingredi penitius , ad quee nec
accedere fueúm auſus, niſi te manuductore, cui vivida vis ingenii , arta na
tura: portarum clauﬅra reſeravit ſeliciter. Et paeebant ſane iſta nobis omnia,
per humanitatem gentis, quam pleno hic ore celebratam volo: illius in pri
mis , quem modo dixi Pauli Kcrtzii, & Alberti Huet, inter Saxones judicis Re
gi¡ , & Cancellarü H/Ulſſgangi Cuwccioskii, & inter eos exſulis Georgii Blundra
te, cujus ego nomen aliíS immemorubile , non poſſum quin grata memoria
recolam: non quod ejus mihi placeat eraor, fed quia probata humanitas,
qua: tum nobis uſui cette, forte & ſaluti ſuit, cum fuga Walachiae Principis
Petri Demetrii, turbatis rebus, crudeliter in peregrinos omnes inquirerent
Turcic¡ Chiauffi, &z poﬅ mulçarum dierum liberale &z jucundum ſane hoſpi
tium, aditum nobis in provinciam, &in bonorum magnorumque virOrum no
ticiªm pateſeciffet llluﬅris viri Felíciani Herbexﬅenii accurata commendatio:
cuius cgo de infignibus virtutibus, fi pauca dixero, nimis inſzgnitam injuriam
fecero, homini de nobis optime merito. Piura itaque non addo, nec fiverit
acerbiffimus dolor , quem mors mihi indigniffimª cariſïimae Odette meª: ſccit.
Vale. Calendas Marti¡ MDXCVU.
IN
200 55% (º) &ª
QB..- ¿Y JW
INSCRIPTIONES
TRANSILVANICJE VETERES.
m .
ALBÍE JULIÍE IN ÍEDIBUS PRÍNCIPIS.

Coloniª _ſ
Yªºi-‘ÉL FORTUNIE REDU- AURELUE APOL

Emendz Cl LARI VlALl RO— LONUE TJEL. LU
ïªg’eºfflªb _, MIE \ETERNÍE Q. PUS EQ. R_ PON
… Ñ, AXIUS IELlANUS. TiF. ET.ñ.VIRAL.
KITTY-1ª." VE. PROC AUG. COLONIA Apu,
…Lª Lari- LENSlS MATR I.
bus,utaiibi.
Legendum
Vialíbus ,‘ _ _
neſcio qui
[me docuit.
P. ¡EL, ATHENODORUS V1
Xl’l‘ ANN. lll. D. XL.
Ñ… ALL-ª :ª‘ïñ
IN EA PRINCIPALIUM jEDlUM PARTE QUAM

TENEBANT JESULTÁE ANNO MDLXXXV.
Cupido
“"ªªfg‘ſ’ºl, l TUTICIIE. ADRASTILLIE VleT.ANN.
cum¡ \8n
bin. xvnu. M. Il. D. XX. 4 _

TUTlClA.VICTORIA. FIL.ET. HERES.
MATRI KARlsstIE.
&(ºſiïï 201
Egg:— ª?? . “’"ï’º
Í—
BSCULAPlO. ET HY ' D. M.
GUE P. \EL SYRUS. ‘ C. URBXCLCONDU.
AUG. M. SEP. APU. ET NUS. M. L. XXX. G S
VALE SEVERA CON- IXUA. xxx. URB.
, JUX ET [EL, SURA.F[- LCLAINCENUAXX.
LIA. EX VOTO. PORTl URBlC.XENllV.AX.
CUMPEDE?. XXX. E. URB SPE. CI. F.BM.
<—
S. LM. TURRANUS MARCELLlNUS ET. AN]SE

NEClO. JUNIOR CONDUCTORES ARMNEN EX
VOTO POSUERUNT
W “ªª-'Eª‘ “5;:
I B I D E M.
A F'hmonïum
L. FL. VALENS OB HO- l ?SULAPM
NOREM FLAMONII * ºp'
* B. P. D. ~
— Í_
l. o. M. IMP. CES.
JUNONL REG. M. ANTONIO GORDIANO PlO FE.
…N- CCR_ LlCl AUG. PONTlF. MAX. TRlB.
NEL; SIEVA- POT. ll, COS PP. COLONl^ ULPlA
NUS LEC. V- TRAI AUC. DACIC. SARMÏZ. ME
MPO. V S. TROP. DlCATlSSlMA NUMINLMA
. ' jESTA’I‘lQUE EJUS.
-——— ;—
Script.Rer. Hung. P. II]. ' \

Cc D. M.
D. M.
lSlDORÍE DOMO CONSERVATOR
ASUEVleT ANN CALUSTUS AUC.
XVllI. MENS. NOSTRI. VERNA.
lll. DIES. XllI. DISPENSATOR
PRlMUS AUR. I ET CORNELIA E
jUS PRO.SE.E.SUIS
_— \_ _
PJEL. ANTlPA PUBLUE. ¿BLUE, Í

TRO MARCELLO jULlANffl MAR í
EQ. R. DEC. COL. CELLffl, SP. FILP. I-
APFlL.P.ÍEL. AN- ' \ELJUL'ANEQR -
TlPATRl. AMILE. FLAM. E. llVI. RA. ª
~ IIVIR CEL. SS. E. º COL. APUL. EAD
ADOPT1V0.P.ÍEL. OPTIVAI P. EL.
MARCELLI V. E. MAR. CELLl.V. E.
EXPRÍEF. LEGI EXPRIEF. LEG.
ON. vn. CLAUD.E. VU. CL. E. I.AD]UT.
I. ADjUT. DADES DADS.
E FILET. ACTOR. E.T.FlLET. ACTOR
AD !EDES PRÍEFECTI REGII. Ó
C.jUL. C. FIL THEVES CORÏNTHI ANO PR/E. COH

Vll.GALL. TRBVV. COH. I. BRlTT, lTEM VEXiL
DACOR. PARTHÏC. CUI OBVIRTUTE. SUA SAGRA
TÍSSlMI IMPER. CORONAM. MURALEM HA
STAM PURAM EVEX. LVVARGENT. INSIGNE
MDEDERUNT. PRIEF. ALtE. CAMPAG. lDEM ºº
VlX ANNlS XXXVllll.
MARClUS ARRlANUS ET jULl. CLINIAS, ET PI
SONlANUS. HEREDES. F. C.
IN
KNOW-F ²º3
exe-:— ªrr— :ESI
IN JEDIBUS CANCELLARII WOLFGANGI
KOWACHOCZII.
D. M. NUMiNIfflS
P. \ELlUS CULAPIETHY
VETUS fNEPOS GUE ROSA
MlL.LEG.Xlll.G. NAT OR. Ex
S. TIB. V. VleT. DISP. POSUiT
l
C. ATRIUS. C. F.
C RUSTY MlNA VICTORUEAUG.
CRESCENC ARSU
LIS. MEL. LEG. Xll. LEUCANUS
GEM. Vle.
IN \EDIBUS PRÍEFECTÍ EQUITUM.
\JOVI . MINERVÍE TIB.

jULlUSNOVlA
STATORI NUS LEG ‘
POSUlT
¡Q, ABURNIE
m _
P. ¿EL, PF. PP.MARCEL~ '

Lo VE. PP. Ex. FRASE.
UEG. H]. CL. ET LAD
Principe¡
IUTS B PRlNCH’E. _PE ?Pregnan
RECR RUM ¡UU,
SACERIAVI
NUEPAP.
Cc 2 PRO
ºº4 5-² ( º > ¿ª²
¿EN ªªª-E.” 4-321
PRO VALVIS TEMPLI.
l. O. M. ET _[UNON( REGlN PROSAL. IMP. M. AUR.

AN FONlNl PlI. AUG. ET jULIÍE AUG. MATRlSAAG
H'mc Al M. ULP. MUCIANUS MIL. LEG. XIII. GEM HOROLO
ª:: ;Hz-m ,º GIAR. TEMPLUM VlA SOLO EX VOTO FEClT. FAL
E… …,3 di. CONE ET CLAROCONS.
can horª_
plurtn Term
logiare,
HERCULI INVICT PRO SALU 3 l. O. M. VIS.

C. JUL.v METRO BÍANI. ET ' vo VlBlUS
ELIAF. BONE CONjUC. ADA- POSTlM.
MAS EXUT V. S.
GENlO TIB. CLAUDlUS l. O. M. IUL. PRlMUS

MANSUETUS OBTlO LEG.XITÍ.GEV.S.L.L.M.
m -—.__…—Ñ,_-… l
. DIANÍE SACRUM P. FORlBONlEDOMESTIC
SlNIIIS V. S. L. M. , SACR O PAL. TIN. SE i
NILIS. US LLM g
FORTUNA*: AUG. SACR. ETGEN 0.

Gambaſ”. CANABENSIUM L. SlLIUS MAXIMUS
UII. LEG. I. AD P. F. MAG [STRAS. PR]
MUS lN CAN. D. D. ET SlLIAJANA
PIA ET SlLlUS FIRMINUS.
ClBl
55 C º ) *lág ²05
G?“— “AJSÈL "“55
C I B I N I I.
AD TEMPLUM AD PORTAM MORB.
D. M. C. CENSORIO G4 l. O. M. JUNONI- MI- Í

FIL. SERENO FL. SOL. NERVEETAESCULA- mm…
' VA-- LEG. rm GEM. PlO-DOMINOSEPTlM. i
Í FUSCIUS SUCCESSUS ASC. HERMES. LIBER. j Mªl-v
‘ ET CENSORIUS FOR- TUS NUMlNIS-ÆSCU- , ,
Í TUNATUS. H. F. C. LAPI-HABENS ORNA- |
MENT.DEC.COL.APU- n
LE. AUG. COL. EjUSD. ;
v. P. -
m“- „ 2T?:- ::DI

ENYEDINI IN FORO.
' RFURIO SATURNINO i l. O. M. CETERl ms

cos. LÆLlUS-MAXI < CONSTIBUS NOREL- ?fº-¡eº
mmos DEC. COL. UUS ADJUTO* flvm. gang:
Í COL. (ibm. vide
i Feflum.
mew— _- ªereº…, —————--:f’ò7 -

TORDÁE E REGIONE TEMPLI.
) ALIA NANDONIS VIXIT ANNlSLXXX. ANDRADA

BUVlANUS VIX. ANlS LXXX. BRICENA vxxn‘
I ANIS LX. JUSIA VleT AN'S xxx. BEDARUSVI
Xl’l‘ xn. POSOBITUM El HERCULANUS LIBER
TUS. PATRONE BENEMER.
206 ’ $(o)9;=
Et hace quidem viſa a me &z norata: in quibus, fi quid eﬅ expreſſum
mendoſe , id , Lector, condona ſcſtinatinom hominis, &a‘io & alía cogitantis.
Namque inter ruinas ilias Gr ſxagmenta verſantibus Roman¡ Imperii , audita
primum ſurioſa concivium arma, in Regem &z Patriam, liorrendo ſcelere, an
no MDLXXXV. correpta: quibus ruiuis iſiis, paene adaequata patria.- Ex
eo , humaniores has vere litteras, habui ſane negligenter. Sed quee ſubjjcio,
ea ſcias exſcripta e charta, quam mihi Pauli Kerrzii medici Braſſovieufis V.CL.
humanitas communicavit: e quibus nonnulla legas apud B. Rhenanum , &z
Wolſgangum Lazium. Sedêz haze, libere profiteor, a nobis proſeruntur, ut
aliorum excitemus diligentiam: ne forte, tot egregia Antiquitatis monumenta ,
quee tota Tranſilvania projecta jacent, jaceant diutius expoſira, &I temporis &
Barbarorum hominum injuriae. Mªgnam certe, quicunque ea excipiet & in
publico coniïituet, gratiam inibit ab hiſtorize antiquae ﬅudiofis: hace vero cui
cui modi ſunt , tibi, Lector, uti ea accepi, reddo.
A D. PAULO KERTZlo V. CL.

A Decebalo miſiis, qui Trajanum per inſidias interficerent, proſugis
dopxehenſis, milices Romani tale carmen edebant:
Ubi eras Ramnufiu? Ubí eras? Quamum

abfuit ne Roma lugeret. Std *vivi: ijanus.
INSCRIPTIO PONTIS TRAJANI.

Providen‘ia Augu i
Vere Pontzficis. Virtus Romana
Quid non dame!? Sub jugum
Ecce mpítur ò' Danubius?
Decebaius mortem fibi ub¡ conſciviſſet, Daciamque Trajanus in pro~

vinciam redegiſſet, milites Roman¡ tales verſus decantabant:
Nmne tibi dixi Decebale? Funeflum

El! I-Ierculem laceflerc. Non recta flicis
Tua ipfiz quod jam manu. Sed
’56(0)375 ²07
Te utcunqne Ccfizr vicit. tulit tibi
Semper Augur Auguflalis.
Trªja'nus, Dacia ſubacta, in regia Zarmis, Alba Iulia hodie, inven—
tis Decebali theſauris, ſub Sargilio amne conditis, hoc poſuit:
Jovi inventan', Diti pam', Terra matri,

Deteñis Dacia theſàuris, Divas Nerva
Trajanus, votum jòlvit.
. Paucos ante annos, in Zarmis ex terra erutum hoc:

Javi Starz', Herculí víctori, Ill: UIP.
Nerva Trajunus ijàr, '01'80 Dmbalo,
Domita Dacia, 'votum fiIIUÍt.
Colofvarii ante portam Pontinam:
I. M. N Trajano pro ſàlute Imper.
Antonini &º M Aurelii Cªry: militcs
Con/¡firmes municipio pcy’ïterunt.
In Zªrmis:
Divo Severo pio Colonia Uría
Trajma Aug. Dacia Zarmis.
Alíud:
Romulo parent¡ , Mirti auxiliªtori,
Fc’licibus azçſpiciis Cztjízris Divx' [Ver-ua
Trajmzi Augu/It' condztd Colonia
Dacia Z:rmis per ¿U, Smuriªnu-n
tjus Propr.
In eadem provincia oppidum eﬅ Abrugbànya, aur¡ montíbus celebre ,
ubi in alzar¡ CUjUèdªm aediculae, hoc ínventum eﬅ:
D. M:
Cuffia: Peregrina intrg. Far. l -uir.
Aun. XXII: F. Bfius SL'anb. Sanſ. Conjug
S. M. P. L.
²º8 Monzª .—
Non procul inde diﬅatoppidum Zalatna, ubi plurſia exﬅant in marmó
ribus ſculpta monumenta, inter reliqua & hoc:
D. M.
M Aura. AntaniniMl.Lrg. XIII. Gem.
‘U‘xit ann. XII. men. XI dtebus II.
milctavit amzos V. lib: Rara Urel.
Martianusòº Val. Valentiniana
filio pientifftmo.
Anno 1547. duo frugmenta tabularum effoſi'a in Cierlia prope Brez:
¡MP CESAR mv¡ VESPASlANI F. DOMITLANUS
AUGUSTUS GERMANICUS PONTIFEX MAXlMUS
TRIBUNIC. POTESTAT' X1. IMPERATOR XXI.
CBNSOR PERPETUUS CONSUL XVI. P. P
ES qui militant in Cinffi PTU-via fifa/¡ca, que :fl fizb Sex. Ofla‘vio

Frontone. Quijèna ‘Diana plw-weflipendia mcruerant. Item di
mi/fis bone/la myfione, quorum nominafidzſcriptafimt. Ipſis liberis
poflerisque corum civitatem ¿ic-dit, &º connubium cum uxorIbus , quas
tune' hubuiflènt, cum eſ] civitas iis data, aut 1 carlibes eflent, cum
¡is, quas poflcºa duxffint , dzmcaxat ſínguli fingulas.
D. XVII]. K Julius A. Lupi
Celſb Paloma:: no C. Juli
1. Avira Cvff M. Cali
.UI. &º rccngzzitum Gn. Mutici
¿Ene : z: l Q. OIfici
Pull¡
L. Bulli.
Yªgª@
iª»
gio-telae . 209
MÉMÉKMKÉMEMÉMÉMKMKMÉMÉM ’ª
\'
-ÉKFRFRWÉÑRMÉNÏFMNKMXFMÏ
ANNALES
D E T E M P L I s
LEUTSCHOVÍENSI ET CORONENSI
EXSCRIPTI.
!ZP—ªº m
LE UTSCHO VIE IN TEMPLO
nno Domini 143 r. in die Pafchæ , ignis voragïne, exuﬅª eﬅ fere totali
hæc Civitas, paucis domibus iliæiis manentibus. ‘
Anno Domini 143 3. in profefto ſanct¡ Marci, joannes Pat-dos fuis
cum Huffitis, civitate Kesmark obtenta, patriam banc omnino devaſtavit.
Anno Domini ¡440. XXIL die Februarii, SereniflimUS dominus Rex
Ladislaus natus , eodem anno, in die Pentecoﬅes, in Regem Hungarian eﬅ
coronatus.
Anno Domini 1443. in die v. junii \actos eﬅ terræ motus univerſalis,

. in ruinam multorum ædiiiciorum
Anno Domini [453. in hac civitate & locis adjacentibns, a fcito
corporis Chriﬅ¡ usque ad ſeﬅum Sancti Galli , peﬅe inguinªriª, circiter tria
millia trecenri hominum decefferunt. Anno etiam eodem , quidam captores
a emuli, ſub ductu Petri Axamit , montem circa Kubisdorf incaﬅIarant,
eumque virid 3m montem aut Thabor cognominantes , hanc patriam variis an
guﬅüs moleﬅªrunt.
Anno Domini !490. Sereniſſimos Princeps Gt dominus wladisiaus
link-micª nov in Dªmm Nuno-nino nliairnr inrrndnnirnr RI mrm manana
210 Bé(º)3’5
ac'copioſa populorum multitudine, in hanc civitakem maximis 'cum apparati-'
bus convenere; habidsque ſimul nonnullis tractatibus atque colloquíis , tan
dem Circa ſeﬅum Aſcenſionis Domini, ſplendide abhinc receffere.
BRASSOVIÍE SEU CORONIE TRANSILVANORUM , EC

CLESLZE PARIETIBUS NOTATA LEGUNTUR SEQUENTIA.
l !4.3. Geyſa II. avus Andreae Regis , Saxones evocavit in Tranſilvanïam,
1233. Tartari primo vaﬅarunt Hungariam.
Iz 36. Tartari denuo Hungariam vaﬅarunt , & in Tranſilvania ſeptennium
, morªti ſunt.
¡385. Sigismundus eligitur in Regem Hungarize , in Caeſarem anno ¡410.
Regnat annis 51. Sepelitur Waradíni. Coronenſis templi ﬅructura
urgetur. P
x 396. Sigismundus infeliciter pugnat ad Nícopolim contra Baiazethem, 28.
Septembris.
-1397. Walachia, Tranſilvania , Moldavia , duce Stephano, tumultuantur
contra Sigismundum. ª
1408. Mahometes Vl. Turcarum Imperator, Serviam , Walachiam, à pat
tem Sclavoniae occupat. '
1421. Amurathes lI.Imperator Turcarum, vulgo Murabeck, terram Barc
zenſem ferro & igne vaﬅat , Senatum Coronenſem abducit , refiduo
populo in arce montis conſervato.
¡430. Sigismundus, mortuo Dan Wayvoda , ingredítur cum Tranſilvanis
Transalpinam , pugnaturus cum hoﬅibus.
1432. Amurathes iterum terram Barczenſem ferroà igne vaﬅat.
1437. Ruﬅicorum tumultus in Tranfilvania, ducibus Antonio & Martino.
14.38. Amurathes Imperator, cum dedecore ſolvèns obfidíonem ſeptem men
fium Bellogradi, amiffis X. millibus hominum in foffis a redítu jubet
Mezetem ducem Europa?, impreſfionem ſacere in Tranfilvañiam, ah
que earn ſuo imperio jungere. Hic Sabeſum diripit, &z ingentem
hominum
& ſuburbiismultitudinem per provinciam Braffovienſem
¡gue conſumtis. ct abducit, villis
'
t
\440.
"-2., <º› Se’ …
¡440. Joannes Hunïades, Banus Sirmíenfis, Wayvoda Tranfilvanióe a Ula
dislao conﬅituitur.
1444. Clades ad Warnªm , in qua Uladislaus Rex , julianus Czſarinus Cªrd.
autor rupti fcederis, incerficiuntur , Huniades vix fuga elabitur , lº.
Novembris.
¡448. joannis Wayvoda: conflictus cum Turcis in Rígomezò'.
:455 Conﬅantinopolis expugnatur per Mahumetem 29. Maji.
1454 Saeviffima peﬅis, quee vulgo magna appellatur , omniª pasne climate
mundi pexvaſit.
1456. Alba Grzeca per Mahometem CL. millib'us hominum obſeſſa , virtute
Joannis Huniadis ISK Capiﬅrani defenditur. Mahumetes l'agitta percuſ
\us eﬅ 22. julii. Joannes Huniades IO. Septembris moritur, fimili—
ter & Capiﬅranus.
\458. Mathias Corvinus in Regem Hungaria eligitur, 1464. coronatur.
1460. Dcacola Wayvoda, oppidum antefilvanum Omlalch dirípit , in feſto
Bartholomªei. Michael Zülágy capitur a Turcis.
1462. Mathias Rex Dracolam Wayvodam capit.
l473 Deſolatio Waradini per Turcas.
1474. Mathias Rex proficiſcitur in Moldavíam, poﬅ feﬅum Martini , atque
eam Hungariae ſubjicit.
1475 Stéphanus Wayvoda Moldavia , Turcas caedit, quatuor Duces , Gt
triginta \ex fgna militaria capit,
1477 Vienme expugnatio per Mathiam Regem Hungariz.
1479 Stephanus Báthor \Vªyvoda Tranfilvaniae , LXV. millia Turcarum ,
in campo Roiuyer proﬅravit, in fefio Colomani,
1480. Peflis ingens per totam terram Barczenſem. Stephanus Báthor, adob
fidendam Nicopoljm , Tranſalpinam ingreditur.
1484 \Valachi a Turcis vincuntur Sc ſubiguntur,
1490. Mathias Rex morítur. Uladislaus , Cafimiri Regis Polonia filiªs,
ſuccedít. -
¡491. Alba Regalis per Maximiliªnum Imperatorem occupatur.
1493 Turca prope Rubeam turrim czduntur. -
IIS "aſfixiª
!510. Michne Wayvoda Transalpinze, Cibini¡ , per infidias Jaxït, interficitur.
¡514. Cruciatorum factio in Hungaría ſubito exºrta , duce Georgio Doſcha
Ciculo, per loannem Zapolienſem Wayvodam Tranfiïvaniz extincta
eﬅ. Ipſe prope Temeswár captus , candenti ferro coronatus , den
tibus ſuorum diſcerptus eﬅ.
1515. Joannes de Zápolia. Stephanus Báthori , Michael Paxi , ad arcem
Zarnoth profligati.
1516. lngens term motus Corone, 24.. Novembris.
¡517. Ludovicus natus annos X. eligitur in Regem Hungariae; regnat an
nos X.
152L Alba Grzca expugnªtur a Solimanno. Ciculi contra Joannem Way
vodam inſurgunt. x
1523. Magni term motos. Moritur Rex Uladislaus.
1526. Ludovicus Rex, in campo Mohács, prope Petervaradíam, interiit in
feﬅo decollationisjoannis. Buda, Regia urbs , diripitur. Bibliothe
Cª Mathia Regis incenditur. joannes comes Scepufienſis in Re
gem Hungari-ae coronatur, regnat annos XIV. moritur Sªbeſi 1540.
XXII. die Julii.
x529. Imperator Turcarum CXL. millibus hominum Viennam obſidet , es.
Septembris. Solimannus caﬅrum Náudoralbenſe , clavem Hungaria,
expugnat. Pugna ad oppidum Marimburgum , in terrª Barczenſi ,
cum Moldavis geﬅa , die mille Martyrum. Petrus Wayvoda Mol
davie, oppido Prasmar ignem ſubjicit,- pridie Simonis & Jude, tan
dem obfidet civitatem Coronenſem, atque poﬅndie Simonis & Iudze,
arcem Coronenſem igne expugnªt & diripit.
1530. Turca Mahomet (Sc Wayvoda Transalpinae, cum ingenti Turcarum &
Walachorum exercitu, ad obſidendam civicatem Braffovienſem ve
niunt , ígne provinciam vaﬅant, hinc per nemus Zeidinenſe Tranfil
vaniam ingreffl, uxores, filias, Jabugiones nobilium, per quos vocati
fuerant , abducunt. Horribilis peﬅis.
153!. Terr-ae motus Coronas vicibus duabus.
1534 Ludovicus Gritti, interemto Emerico Cziback, Epiſcopo Varadienfi,
cujus caput in hoc templo ſepuïtum eﬅ, in Civitate Megyes a Stepha
no Mayladt captus, obtruncatur.
1535 Caritas ªnnon'ee.
l539 Ioannes Rex duxit in uxorem lſabellam , Filiam Regis Polonia.
—9-*
_.——_I
' 1540.
*CUDA-ª ²13
!54° . JBuda
oannes I]. Rex Hungaric, naſcitur Budae die 3. julíi.
Civitas, per ſratrem Georgium, Turcis traditur.
_'
1541.
1541. Magnificus Stephanus Mayladt , a duobus Wayvodis vicinis , perfide,
ſub induciarum pactionibus, captus , in Turcicam captivitatem abdu-I
ctus , -moritur Galªtz I 5 5 r.
!542. Locuﬅarum copia. .
I 5 5 I. Lippa, Zolnock, &c. a Turcis occupªntur. Agria obſeſſa a Turcis.
virtute Hungarorum conſervatur.
1552. Oppidum Temeswár expugnatur per Amathum Baſilm. Generalis
cum ſuis milítibUS, ſe recipit in Germaniam.
I 5 5 3, Obſidio cªﬅri Bethlehem in Tranfilvania.
1554.. Peﬅis.
1558. Franciſcus Bebek, Franciſcus & Antonius Kendy, trucidantur Albª
Juliª?, l. Septembris. Terre motus Corona?, IO. Novembris.
1559. & [560. Varia incendia Caronte.
1566. Joanne: lI. Rex , ad Ceſarem Turearum proficiſcitur. Gyula cap¡
tur 3. Septembris. Caﬅrum Szigeth expugnatur. Nicolaus Zriny
occumbit. . -
1569. Cometa viſus 6. Novembris, arſit dies quatuordecim.
!570. Term motus Coronªe.
I 57 I. Terra: motus in Bartzia, Ciculia, & bona parte Tranfilvaniz.
IBIDEM.
1541. Tranfilvania in potefiatem Iſabelle devenit, cui pmeí‘t cum filio an
nis octo.
1550 . Elias Wayvoda Moldavia?, cum Turcis irrumpit in Ciculiam.
1551. Regina lſabella in Poloniam dimíttitur cum filio. Frater Georgia:
Theſaurarius, in Wintz interficitur ab Italicis miiitibus. joannes Ba
ptiﬅa Caﬅaldus , Lancigeros Hiſpanos , ltalos, Bohemos ducit in
m &cºmas
15'64.. Joannes II. Rex, ZIkmár, Attyawár , &0. occupat;
1566. Vll. Novembris moritur Solimannus.
1571. Moritur joannes I[. Albae Juliae XLV. Martii, ibïdem ſepulkus. Eo
dem anno XXV. Maji Illuﬅrís & Magnificus Dominus Stephanus Bá
thor, de Somlyó , eligitur in Princxpem Tranſilvaniz , Gt partium
Hungaricarum Locum tenentem.
SOLI DEO,.GLORIA.
‘ *10050 …Deªd-4.
¡AGRWÓP

Scriptores Rerum Hungaricarum Veteres Ac 3

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Scriptores Rerum Hungaricarum Veteres Ac 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SCRIPTORES

EX MSS. CODIClBUS, ET RARISSlMIS EDlTIONIBUS BIBLIOTHECZE

.TOAN. GEORGII SC HWA… .ND INI;Rz

HISTORIA SZIGETHI T o 'r 1 U S

_SOLYM’ANNO TURCARlLM. IMPE RATORE

ANNO MDLXVI. CAPTI CHRISTIANISQUE,

Jam olim in Latz'num cozzverſà, nunc vero ad novam Edi

'-ÏÓÏQÍF* es,… 5…1,… …ªaa

Sub -id‘fere tempus, Dominus N¡colaus Comes Serinus, inter Nnbí'es,

noﬅris dimicatum veniunt. Cumque acriter, a meridie ad veſperam usque pu

pareibus crates, a civitate arcem verſus conſectae, in quibus utrisque mag-nd

Miſerskium Baſſam, bombardae ictu interſecere. Ex eoloco, Tun-cz, ſum

,, feram. .Ñ Sic gladium dextra manu accipiens, e conclavi fuo fe recipit,

3 3 38 3 3 3 3 vinciae hujus ﬂagitia, punire voluit. Quapropter, ignorare vos minime

Vixit annos quadrag’nta octo, occubuit ſeptimo Septembris, Anno

NICOLAUM ZRINIUM, &0.

IN ARCHIGYMNASIO VlENNENSl PROFESSORlS.

Actaque Roman¡ populi; tibi Curtius iﬂbic

ETHlCES IN ’EODEM ARCHlGYMNASIO PROFESSORXS

quorum numerus ſcripto non eſt comprehenſus. Ex primatibus autem, Gr

me* ªºs"? *es

,'[uviﬄ heroes, memorandi [dude [erenni,

IDEM, PRZESIDIO JULIEOJ

jam tua res agitur, paries tuus arde!, ab alto

Corporis hee mala ﬁmt, ò' in omnem' poſleritatem

Tum DEUS infiﬅo dlflüfl'd! perdita vultu

TRANSILVANIÍE PRLNCLPE SlGISMUNDO',

virorum memoriæ prodiderunt Quod ex univerſo literarum gªnere, vel ſola,

SERENISSIMÍE CELSlTUDINIS VESTRÍE

Clara Sigísmundo ﬁib Principe parta trophwa,

ficari augirabantun In eo loco Princeps Octidui moram duxit, partim ut

Comparatis iis rebus, quas tanti belli ufus requirebat, Princeps ex

His & vſïmílibus, eo barbarorum perduxit animum , ut etﬁ totus in

JOANNIS PISTORII NIDDANI

JOANNE GEORGIO SCHWANDTNERO.

AfÉnm poﬂ Chriﬅum nªtum CCCLXXIII. ſub Valente Imperªtore,

Script. RmHMg. RH]. G ¡¡ENDE—

FAMILlA SEGUNDA REGUM HUNGARIÍE.

FAMILIA TERTIA REGUM HUNGARUE.

FAMILIA QUARTA REGUM HUNGARIÍE.

.58 xvirz -GENEALOGIA

CAROLUS vLADlSLAUs LU-DOVICUS, natus anno ANDREAS, natus STEPHANUS,

FAMILIA QUlNTA REGUM HUNGARL/E.

FAMILIA .SEXTA REGUM HUNGARIJE.

FAMILIA vSEPTIMA REGUM HUNGARL/E.

ortuo Alberto , Baroñes Hungaríaa.) Ladíslaum Polonia regem voczmt.

RESTITUTIO REGNI IN SEXTAM FAMILIAM.

FAMILIA OCTAVA REGUM HUNGARIÍE.

FAMILL/E OCTAVÍE EXPLICATlO

LADHLAUS Uxor I, 0A-—- .MATHIAS,

REGNI IN SEPTIMAM FAMILIAM POLONICAM

ﬁ‘ia Philippi regís Hiſpaniée,

5111011151. Hung. P. 111. I SF.- '

SEGUNDA REGNI HUNGARUE IN FAMILIAM AU

FERDI- RODOLPHUS ERNE~ MAT* MAXIML— ALBER- WEN- AINNA, ELISABE

Hucusque Piﬂorius: ﬁqultur

UDOLPHUS I. ll. Imperator , Maximiliani ll. ﬁlius, natus Viemm, !8.

.. _ uoniam video, plerosque in hac effe ſententia, ut nulla re magis deme

SACRZE REGIÍE MAJESTATIS TUJE,

GF‘ ªl.? "$3

tacus eternum peperit ﬁbi nomen Ulyﬀes,

Tranﬁlvanía, quondam bellipotens regio, Divorum olim lmperatorum R0

DE DIFFERENTIA ATQUE RITU ET MORIBUS

n primis Saxonicus iſte populus, in eurú locum e Germania, ut ajunt,dedu