Proračun veza kod HOP

– Specifičnost veza kod HOP se ogleda u primeni

različitih mehaničkih spojnih sredstava i
postupaka zavarivanja;
– Zbog male debljine lima kao i zbog česte AKZ
toplim cinkovanjem preporučuje se primena
mehaničkih spojnih sredstava;
– Takođe su prisutni neki tipovi loma koji nisu
karakteristični za klasične čelične konstrukcije;
– Proračun je obuhvaćen u Poglavlju 8 EC3-1-3;

Lake metalne konstrukcije P05-1

 Mehanička spojna sredstva

– Zavrtnjevi (bolts);
– Samonarezujući zavrtnjevi (screws);
– Pop-zakivci (blinde rivets);
– Ekseri sa eksplozivnim upucavanjem (cartridge
fired pins);

Lake metalne konstrukcije P05-2

 Zavrtnjevi

– Nosivost zavrtnjeva kod HOP se razlikuje u

odnosu na klasične čelične konstrukcije;
– Mogu da se koriste zavrtnjevi manjeg prečnika
(minimalan prečnik je M6);
– Koriste se zavrtnjevu uobičajenih klasa čvrstoće
od 4.6 do 10.9;
– Pojedine nosivosti mogu da se odrede
ispitivanjem;

Lake metalne konstrukcije P05-3

Smičući spojevi - tipovi loma

a) lom gnječenjem lima (bearing

failure),
b) lom cepanjem lima (tearing or
edge failure),
c) lom neto preseka (net section
failur)
d) lom smicanjem tela zavrtnja
(screw (bolt) shearing failur).

Lake metalne konstrukcije P05-4

Spojevi opterećeni zatezanjem

a) lom zatezanjem zavrtnja (tension

failur of screw),
b) lom čupanjem (izvlačenjem)
zavrtnja iz osnovnog materijala
(pull-out failur),
c) lom probijanjem glave zavrtnja
(pull- through failur)
d) lom provlačenjem glave zavrtnja
(pull-over failur).

Lake metalne konstrukcije P05-5

Nosivost zavrtnjeva u smičućim spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-6

Nosivost zavrtnjeva u zatežućim spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-7

 Samonarezujući zavrtnjevi

– Samonarezujući zavrtnjevi se postavljaju ručno ili mašinski u već

pripremljene rupe čiji je prečnik manji od nazivnog prečnika zavrtnja.
Oni se urezuju u čelične materijale koji imaju manju tvrdoću od
samog zavrtnja. Budući da se ovi zavrtnjevi izvode sa površinski
očvrslim, cementiranim slojem njihova primena je moguća kod svih
standardnih konstrukcionih čelika.
– Samobušeći zavrtnjevi imaju posebno oblikovan vrh u obliku
završetka burgije i ugrađuju se isključivo mašinskim putem,
direktnim bušenjem u osnovni materijal. Kod ovakvih zavrtnjeva nije
potrebno prethodno bušenje rupa. Montaža je brža i jednostavnija, a
obavlja se bušilicama sa velikim brojem obrtaja. Primena
samobušećih zavrtnjeva je znatno manja u odnosu na
samonarezujuće, prvenstveno zbog njihove cene i potrebe za
posebnom opremom za ugradnju.

Lake metalne konstrukcije P05-8

 Samonarezujući zavrtnjevi
Vrste samonarezujućih zavrtnjeva

Samonarezujući zavrtanj Samobušeći zavrtanj

(self-tapping screw) (self-drilling screw)

Oblici samonarezujućih zavrtnjeva

Lake metalne konstrukcije P05-9

 Samonarezujući zavrtnjevi

– Pored primene u mašinskoj industriji samonarezujući

zavrtnjevi se primenjuju i u građevinarstvu, i to najviše za
vezivanje profilisanog lima ili sličnih materijala za oblaganje,
za noseću čeličnu konstrukciju. U poslednje vreme u svetu je
primetna veća primena specijalnih mehaničkih spojnih
sredstava, u koje svakako spadaju i samonarezujući
zavrtnjevi u nosećim čeličnih konstrukcijama od tankozidnih
hladno oblikovanih profila.
– Uz adekvatno konstruisanje i proračun i korektno izvođenje
samonarezujući zavrtnjevi mogu da se koriste i u spojevima
opterećenim na smicanje i na zatezanje, kao i u spojevima
kod kojih se istovremeno javljaju oba vida naprezanja.

Lake metalne konstrukcije P05-10

Nosivost samonarezujućih zavrtnjeva u
smičućim spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-11

Nosivost samonarezujućih zavrtnjeva u
zatežućim spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-12

 Čupanje

Probijanje

Zatezanje
zavrtnjeva

Lake metalne konstrukcije P05-13

 Pop-zakivci (pop-nitne)

– Pop-zakivci ili "slepi zakivci" su posebno konstruisana

vrsta zakivaka za čije postavljanje nije neophodan
pristup sa obe strane veze. Hladno oblikovani profili
zatvorenog (kružnog ili pravougaonog) poprečnog
preseka imaju znatno veću torzionu krutost i nosivost u
odnosu na otvorene. Međutim, veze elemenata za takve
hladno oblikovane profile mogu se ostvariti samo sa
spoljašnje strane, na primer zavarivanjem. Zbog
nepristupačne unutrašnjosti primena klasičnih zavrtnjeva
sa navrtkom je isključena. Stoga se javila potreba za
primenom mehaničkih spojnih sredstava kao što su pop-
zakivci.
Lake metalne konstrukcije P05-14
 Pop-zakivci (pop-nitne)

Pop-zakivci sa rascepkom Pop-zakivci sa eksplozivnim punjenjem

Pop-zakivci sa trnom

Lake metalne konstrukcije P05-15

 Pop-zakivci (pop-nitne)

– Postoji veći broj patentiranih sistema koji omogućavaju

postavljanje ovih mehaničkih spojnih sredstava kod
tankozidnih čeličnih elemenata kod kojih je jedna strana
veze nepristupačna. Ovi patenti se razlikuju po načinu
formiranja "slepe" glave pop-zakivci. Najčešće se sreću
sledeće tri grupe:
– pop-zakivci sa rascepkom (drive-pin blind rivers),
– pop-zakivci sa eksplozivnim punjenjem (explosive blind
rivets) i
– pop-zakivci sa trnom (pull-stem blind rivets).

Lake metalne konstrukcije P05-16

 Pop-zakivci (pop-nitne)

– Pop-zakivci sa rascepkom se postavljaju jednostavnim ukucavanjem

rascepke, pomoću koje se na slepom kraju pop-zakivka formiraju
dva ili četiri “repa” i na taj način sprečava izvlačenje pop-zakivka.
– Pop-zakivci sa eksplozivnim punjenjem u svom telu sadrže hemijsko
sredstvo (eksplozivno punjenje) koje se aktivira zagrevanjem glave
pop-zakivka. Prilikom kontrolisane eksplozije dolazi do plastične
deformacije posebno oblikovanog slepog kraja pop-zakivka, i na taj
način se obrazuje druga, "slepa" glava.
– Pop-zakivci sa trnom postavljaju se izvlačenjem posebno
oblikovanog trna sa proširenim završetkom, koji vrši plastičnu
deformaciju tela zakivka na njegovom slepom kraju čime se
sprečava njegovo izvlačenje.

Lake metalne konstrukcije P05-17

Nosivost pop-nitni u smičućim spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-18

Nosivost pop-nitni u zatežućim spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-19

 Ekseri sa eksplozivnim upucavanjem

– Ekseri sa eksplozivnim upucavanjem su još jedna

savremena mehanička spojna sredstva. Oblast primene
je slična kao i kod pop-zakivaka, a koriste se i za
pričvršćivanje krovnih ili zidnih obloga od profilisanog
lima. Ugrađuju se mašinskim putem, pomoću posebnih
uređaja - "pištolja", pa je samim tim brzina, odnosno
efikasnost izvođenja veća nego kod spojeva sa pop-
zakivcima. Jedan ekser se sastoji iz glave, trupa sa
naborima i šiljkom i jedne ili dve podloške.

Lake metalne konstrukcije P05-20

Ekseri sa eksplozivnim upucavanjem

Lake metalne konstrukcije P05-21

 Ekseri sa eksplozivnim upucavanjem

– Ekseri se uglavnom izrađuju sa prečnicima (d) od 3,7 mm, 4,5 mm i

5,2 mm. Debljina nosećeg (donjeg) lima (tsup) za koji je pričvršćen
ekser ne sme da bude manja od 4 mm, za eksere prečnika d = 3,7
mm, 6 mm za eksere prečnika d = 4,5 mm, odnosno 8 mm za
eksere prečnika d = 5,2 mm. Imajući u vidu ova ograničenja može
da se zaključi da ekseri sa eksplozivnim upucavanjem imaju
primenu samo u slučaju pričvršćivanja tankih limova za limove veće
debljine.
– U slučaju zatežućih spojeva, bez obzira na prečnik eksera, debljina
nosećeg lima mora da bude veća ili jednaka od 6 mm (tsup = 6 mm).
U tom slučaju, debljina lima koji se vezuje (t) može biti u granicama
od 0,5 do 1,5 mm. Pored toga treba istaći da su minimalna
propisana ivična (e1 i e2) i međusobna (p1 i p2) rastojanja eksera
veća nego kod pop-zakivaka i iznose 4,5d.

Lake metalne konstrukcije P05-22

Nosivost eksera u smičućim spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-23

Nosivost eksera u zatežućim spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-24

 Zavarivanje - tačkasti šavovi

– Tačkasti šavovi mogu da se koriste za

zavarivanje limova (valjani ili galvanizovan
osnovni materijal) debljine do 4,0 mm, ukoliko
tanji element spoja nije deblji od 3,0 mm.
– Tačkasti spojevi mogu da budu izvedeni:
– elektrootpornim zavarivanjem ili
– fuzionim zavarivanjem.
– Tačkasti šavovi mogu da se koriste samo u
smičućim spojevima (preklopni spoj); Nisu
predviđeni za zatežuće spojeve;
Lake metalne konstrukcije P05-25
 Zavarivanje - tačkasti šavovi

– Za razliku od sučeonih i ugaonih šavova koji obezbeđuju

kontinualan tok sile, tačkastim zavarivanjem ostvaruje se
diskontinualan (tačkast) prenos opterećenja, slično kao i
u slučaju veza sa mehaničkim spojnim sredstvima.
Veličina unutrašnjeg prečnika tačkastog šava (ds) zavisi
od postupka izvođenja (elektrootporno ili fuziono
zavarivanje) i može se odrediti računskim putem, ali se
preporučuje da se stvarna vrednost unutrašnjeg prečnika
utvrdi eksperimentalnim putem na uzorcima propisanih
dimenzija. Tačkasti šavovi primenjuju se samo u
spojevima opterećenim na smicanje.

Lake metalne konstrukcije P05-26

Nosivost tačkastih šavova u smičućim
spojevima

Lake metalne konstrukcije P05-27

 Unutrašnja debljina tačkastog šava ds

Može da se odredi i ispitivanjem na osnovu uzorka prikazanog na skici

Lake metalne konstrukcije P05-28