Filipino Baitang 9

Ikalawang Markahan

1
2
 Ikalawang Markahan Baitang 9
Supplemental Lesson Plan 1
Panitikang Bisaya: Repleksiyon ng Kabisayaan

Aralin 1 – Tanka at Haiku Pamantayang

Pangnilalaman:
A. Panimula
Naipamamalas ng
Magpakita ng larawan ng isang Hapones. mga mag-aaral ang
pag-unawa sa mga piling
akdang tradisyonal ng
Silangang Asya.
Pamantayang
Pagganap:
Nakasusulat ang mga
mag-aaral ng sariling
akda na nagpapakita
ng pagpapahalaga sa
pagiging isang Asyano.
Magkaroon ng maikling pagbabahaginan ang Mga Kasanayang
mga mag-aaral kaugnay sa mga bagay na nalalaman Pampagkatuto:
nila tungkol sa bansang Hapon. 1. Nasusuri ang tono
ng pagbigkas ng
Saan nakikilala ang bansang Hapon? Paano napakinggang tanka
naging maunlad ang kanilang bansa sa larangan ng at haiku.
panitikan? Ano ang mga tanyag nilang panitikan?
2. Nasusuri ang
B. Katawan pagkakaiba at
pagkakatulad ng
Pagbasa estilo ng pagbuo ng
Ipabasa ang halimbawa ng tanka at haiku sa tanka at haiku.
mga mag-aaral. 3. Nabibigyang-
kahulugan ang
Tanka: matatalinghagang
Katapusan ng Aking Paglalakbay salitang ginamit sa
ni Oshikochi Mitsune tanka at haiku.
Isinalin sa Filipino ni M.O. Jocson 4. Nasasaliksik ang
kulturang nakapaloob
Napakalayo pa nga sa tanka at haiku ng
Silangang Asya.
Wakas ng paglalakbay
5. Naisusulat ang payak
Sa ilalim ng puno na tanka at haiku sa
Tag-init noon tamang anyo at sukat.
Gulo ang isip.

3
 Haiku: 6. Nabibigkas ang
Tutubi isinulat na tanka
ni Gonzalo K. Flores at haiku nang may
wastong antala/
Hila mo’y tabak hinto, at damdamin.
Ang bulaklak nanginig 7. Nagagamit ang
suprasegmental na
Sa paglapit mo.
antala/hinto, diin at
Ipasuri sa klase ang nilalaman ng tanka at haiku. tono sa pagbigkas ng
Gamitin ang tsart sa ibaba para sa pagsusuri. tanka at haiku.

Pamagat Paksa Mensahe

(Tanka)
Katapusan
ng Aking
Paglalakbay
(Haiku)
Tutubi
Batay sa isinagawang pagsusuri ng paksa, ano
ang pagkakaiba o pagkakatulad ng tanka at haiku?
2. Pagpapayaman ng Talasalitaan
Ipabigay ang kahulugan ng mga salita sa
konotasyon at denotasyong kahulugan nito.
Salita Konotasyon Denotasyon
paglalakbay
puno
tabak
bulaklak

3. Pag-unawa sa Binasa
Sagutin ang mga tanong.
a. Anong damdamin ang nangibabaw sa tanka at
haiku?
b. Ano ang karaniwang paksa ng tanka at haiku?
Ano ang nais ipahiwatig nito?
c. Nasasalamin ba sa tanka at haiku ang bansang
pinagmulan nito? Paano nakikilala sa panitikang
ito ang kultura ng bansang pinagmulan nito?

4
d. Sa paanong paraang nagkakaiba ang pagbigkas ng tanka at haiku?
e. Paano naiiba ang tanka at haiku sa iba pang uri ng tula sa Pilipinas?
f. Paano nakatutulong ang ponemang suprasegmental sa pagbigkas ng mga tulang ito?
Pagsulat:
A. Ipatala ang katangian ng isang tanka. Gamitin ang tsart sa ibaba.
Panahon ng Pagkakasulat

Estruktura (Sukat at Tugma)

Paksa at Tema

B. Ipatala ang katangian ng isang Haiku. Gamitin ang tsart sa ibaba.

Panahon ng Pagkakasulat

Estruktura (Sukat at Tugma)

Paksa at Tema

Panonood/Pakikinig: Panoorin o manood ng video ng pagbigkas ng tanka at haiku. Suriin

ang paraan ng pagbigkas nito.
Paraan ng Pagbigkas Tanka Haiku
Tono

Himig

Bigkas ng salita

Pagsasaliksik: Magpasaliksik ng ibang halimbawa ng haiku at tanka at tukuyin ang

kulturang Hapon na nakapaloob sa panitikang ito. Magpakita ng sitwasyon o senaryo
ng kulturang Hapon na nakapaloob sa tulang ito sa pamamagitan ng pagsasadula.
Pagkilala sa Kultura: Ihambing ang tanka at haiku sa mga matatandang tula sa ating
bansa tulad ng tanaga at ambahan.
Tanka at Haiku (Hapon) Tanaga at Ambahan (Pilipinas)

5
4. Pagganap
Pasulatin ang mga mag-aaral ng isang halimbawa ng tanka at haiku. Ipabigkas
ito sa klase batay sa natutuhang paraan ng pagbigkas nito gamit ang kaalaman sa
ponemang suprasegmental.
5. Pamantayan sa Pagsulat at Pagbasa ng Haiku at Tanka
5 4 3 2 1
PAKSA:
Nasusunod
ang
karaniwang
paksa ng
haiku at tanka

C. Kongklusyon
Titiyakin kung naunawaan ng mag-aaral ang pagsulat ng ganitong uri ng tula sa
pamamagitan ng sumusunod:
a. Kung ikaw ang susulat ng ganitong uri ng tula, ano ang paksang iyong talakayin?
Bakit? Ano-ano ang salitang gagamitin mo sa paglalarawan ng iyong paksang
napili?
Paksa Mga Salitang Gagamitin

b. Kompletuhin ang pahayag upang mabuo ang diwa ng talata.

Natutuhan ko ang maraming bagay tungkol sa ______________________.

Halimbawa, _________________. Sa aking palagay, ______________________
____________________________________________________. Isang tanong
ang nais kong masagutan at ito ay ____________________________________.
Ibig ko pang maunawaan ang ________________________________________.

6
NILALAMAN:
Angkop ang
nilalaman sa
paksa
ESTRUKTURA:
Nasusunod
ang mga
bilang ng
pantig at
taludtod ng
haiku at tanka
GAMIT NG
WIKA:
Wasto at
angkop ang
baybay at
gamit ng
salita, balarila,
at bantas
PAGBASA
NG TANKA
AT HAIKU:
Mahusay na
nailalapat
ang tamang
tono, diin, at
intonasyon sa
pagbasa ng
tanka at haiku

7
 Ikalawang Markahan Baitang 9
Supplemental Lesson Plan 2
Panitikang Bisaya: Repleksiyon ng Kabisayaan

Aralin 2 – Maikling Kuwento Pamantayang

Pangnilalaman:
Teksto: Ang Ama
Salin ni Mauro R. Avena Naipamamalas ng
mga mag-aaral ang pag-
A. Panimula unawa sa mga piling
akdang tradisyonal ng
Magpakita ng larawan ng isang ama. Silangang Asya.
Pamantayang
Pagganap:
Nakasusulat ang mga
mag-aaral ng sariling
akda na nagpapakita
ng pagpapahalaga sa
pagiging isang Asyano.
Mga Kasanayang
Pampagkatuto:
1. Nasusuri ang
maikling kuwento
batay sa estilo
ng pagsisimula,
pagpapadaloy, at
pagwawakas ng
napakinggang
salaysay.
Magkaroon ng maikling pagbabahaginan ang 2. Nahihinuha
mga mag-aaral sa kanilang relasyon sa kanilang ama. ang kulturang
nakapaloob sa
Ano-ano ang gampanin ng ama sa isang binasang kuwento
pamilya? Ano ang salitang makapaglalarawan sa na may katutubong
iyong ama? Bakit? Paano mo ilalarawan ang relasyon kulay.
ninyong mag-ama? 3. Nabibigyang-
B. Katawan kahulugan ang mga
imahe at simbolo sa
1. Panitikan binasang kuwento.
Ipabasa maikling kuwentong Singaporean 4. Naisasalaysay ang
na pinamagatang “Ang Ama” na isinalin ni sariling karanasan na
may kaugnayan sa
Mauro R. Avena.
kulturang nabanggit
sa nabasang akda.

8
 Ang Ama 5. Nailalarawan ang
Salin ni Mauro R. Avena sariling kultura sa
anyo ng maikling
Magkahalo lagi ang takot at pananabik kapag salaysay.
hinihintay ng mga bata ang kanilang ama. Ang takot ay sa 6. Nagagamit ang
alaala ng isang lasing na suntok sa bibig na nagpapatulo mga pahayag
ng dugo at nagpapamaga ng ilang araw sa labi. Ang sa pagsisimula,
pananabik ay sa pagkain na paminsan-minsa’y iniuuwi pagpapadaloy, at
pagtatapos ng isang
ng ama – malaking supot ng mainit na pansit na iginisa kuwento.
sa itlog at gulay. Ang totoo, para sa sarili lang niya ang
iniuuwing pagkain ng ama, lamang ay napakarami nito 7. Nasasaliksik ang
tradisyon, paniniwala,
upang maubos niya nang mag-isa; pagkatapos ay naroong at kaugalian ng mga
magkagulo sa tira ang mga bata na kanina pa aali-aligid sa Asyano batay sa
mesa. Kundi sa pakikialam ng ina na mabigyan ng kaniya- maikling kuwento ng
kanyang parte ang lahat – kahit ito’y sansubo lang ng bawat isa.
masarap na pagkain, sa mga pinakamatanda at malakas
na bata lamang mapupunta ang lahat, at ni katiting ay
walang maiiwan sa maliliit.
Anim lahat ang mga bata. Ang dalawang
pinakamatanda ay isang lalaki, dose anyos, at isang
babae, onse; matatapang ang mga ito kahit na payat,
at nagagawang sila lang lagi ang maghati sa lahat ng
bagay kung wala ang ina upang tiyaking may parte rin
ang maliliit. May dalawang lalaki, kambal, nuwebe anyos,
isang maliit na babae, otso anyos, at isang dos anyos na
paslit pa, katulad ng iba, ay maingay na naghahangad ng
marapat niyang parte sa mga pinag-aagawan.
Natatandaan ng mga bata ang isa o dalawang
okasyon na sinorpresa sila ng ama ng kaluwagang-palad
nito – sadyang nag-uwi ito para sa kanila ng dalawang
supot na puno ng pansit guisado, at masaya nilang
pinagsaluhan ang pagkain na hirap nilang ubusin. Kahit
na ang ina nila’y masayang nakiupo sa kanila at kumain ng
kaunti.
Pero hindi na naulit ang masayang okasyong iyon,
at ngayo’y hindi na nag-uuwi ng pagkain ang ama; ang
katunaya’y ipinapalagay ng mga batang mapalad sila kung
hindi ito umuuwing lasing at nanggugulpi ng kanilang
ina. Sa kabila niyo’y umaasa pa rin sila, at kung gising pa
sila pag-uwi sa gabi ang ama, naninipat ang mga matang
titingnan nila kung may brown na supot na nakabitin sa

9
tale sa mga daliri nito. Kung umuuwi itong pasigaw-sigaw at padabug-dabog, tiyak na
walang pagkain, at ang mga bata’y magsisiksikan, takot na anumang ingay na gawa nila ay
makainis sa ama at umakit sa malaking kamay nito upang pasuntok na dumapo sa kanilang
mukha. Madalas na masapok ang mukha ng kanilang ina; madalas iyong marinig ng mga
bata na humihikbi sa mga gabing tulad nito, at kinabukasan ang mga pisngi at mata niyon
ay mamamaga, kaya’t mahihiya iyong lumabas upang maglaba sa malalaking bahay na
katabi nila. Sa ibang mga gabi, hindi paghikbi ang maririnig ng mga bata mula sa kanilang
ina, kundi isang uri ng nagmamakaawa at ninenerbiyos na pagtawa, at malakas na bulalas
at pag-ungol mula sa kanilang ama, at sila’y magtatanong kung ano ang ginagawa nito.
Kapag umuuwi ang ama na mas gabi kaysa dati at mas lasing kaysa dati, may
pagkakataong ilalayo ng mga bata si Mui Mui. Ang dahila’y si Mui Mui, otso anyos at sakitin
at palahalinghing na parang kuting, ay madalas kainisan ng ama. Uhugin, pangiwi-ngiwi,
ito ay mahilig magtuklap ng langib sa galis na nagkalat sa kanyang mga binti, na nag-iiwan
ng mapula-pulang mga paste, gayong paulit-ulit siyang pinagbabawalan ng ina. Pero ang
nakakainis talaga ay ang kanyang halinghing. Mahaba at matinis, iyon ay tumatagal ng
ilang oras, habang siya ay nakaupo sa bangko sa isang sulok ng bahay, o namamaluktot ng
paghiga sa banig kasama ang ibang mga bata, na di-makatulog. Walang pasensiya sa kanya
ang pinakamatandang lalaki at babae, na malakas siyang irereklamo sa ina na pagagalitan
naman siya sa pagod na boses; pero sa gabing naroon ang ama, napapaligiran ng bote ng
beer na nakaupo sa mesa, iniingatan nilang mabuti na hindi humalinghing si Mui Mui. Alam
nila na ang halinghing niyon ay parang kudkuran na nagpapangilo sa nerbiyos ng ama at
ito’y nakakabulahaw na sisigaw, at kung hindi pa iyon huminto, ito’y tatayo, lalapit sa bata
at hahampasin iyon nang buong lakas. Pagkatapos ay haharapin nito at papaluin din ang
ibang bata na sa tingin nito, sa kabuuan, ay ang sanhi ng kanyang kabuwisitan.
Noong gabing umuwi ang ama na masamang-masama ang timpla dahil nasisante sa
kanyang trabaho sa lagarian, si Mui Mui ay nasa gitna ng isang mahabang halinghing at
di mapatahan ng dalawang pinakamatandang bata gayong binalaan nilang papaluin ito.
Walang ano-ano, ang kamao ng ama ay bumagsak sa nakangusong mukha ng bata na
tumalsik sa kabila ng kuwarto, kung saan ito nanatiling walang kagalaw-galaw. Mabilis na
naglabasan ng bahay ang ibang mga bata sa inaasahang gulo. Nahimasmasan ng ina ang
bata sa pamamagitan ng malamig na tubig.
Pero pagkaraan ng dalawang araw, si Mui Mui ay namatay, at ang ina lamang ang
umiyak habang ang bangkay ay inihahandang ilibing sa sementeryo ng nayon may isang
kilometro ang layo, doon sa tabi ng gulod. Ilan sa taga-nayon na nakakatanda sa sakiting
bata ay dumating upang makiramay. Sa ama na buong araw na nakaupong nagmumukmok
ay doble ang kanilang pakikiramay, dahil alam nilang nawalan ito ng trabaho. Nangolekta
ng abuloy ang isang babae at pilit niya itong inilagay sa mga palad ng ama na di-kawasa,
puno ng awa sa sarili, ay nagsimulang humagulgol. Ang balita tungkol sa malungkot niyang
kinahinatnan ay madaling nakarating sa kanyang amo, isang matigas ang loob pero mabait
na tao, na noon di’y nagdesisyong kunin siya uli, para sa kapakanan ng kanyang asawa at
mga anak. Dala ng kagandahang-loob, ito ay nagbigay ng sariling pakikiramay, kalakip ang
munting abuloy (na minabuti nitong iabot sa asawa ng lalaki imbes na sa lalaki mismo).

10
Nang makita niya ang dati niyang amo at marinig ang magaganda nitong sinabi bilang
pakikiramay sa pagkamatay ng kanyang anak, ang lalaki ay napaiyak at kinailangang muling
libangin.
Ngayo’y naging napakalawak ang kanyang awa sa sarili bilang isang malupit na
inulilang ama na ipinaglalamay ang wala-sa-panahong pagkamatay ng kanyang dugo at
laman. Mula sa kanyang awa sa sarili ay bumulwak ang wagas na pagmamahal sa patay na
bata, kaya’t madalamhati siyang nagtatawag, “Kaawa-awa kong Mui Mui! Kaawa-awa kong
anak!” Nakita niya ito sa kanyang libingan sa tabi ng gulod – payat, maputla, at napakaliit – at
ang mga alon ng lungkot at awa na nagpayanig sa matipuno niyang mga balikat at brasong
kayumanggi ay nakakatakot tingnan. Pinilit siyang aluin ng mga kapitbahay, na ang iba’y
lumayo na may luha sa mga mata at bubulong-bulong, “Maaaring lasenggo nga siya at
iresponsable, pero tunay na mahal niya ang bata.”
Tinuyo ng nagdadalamhating ama ang kanyang mga luha at saka tumayo. Mayroong
siyang naisip. Mula ngayon, magiging mabuti na siyang ama. Dinukot niya sa bulsa ang
perang ibinigay ng kanyang amo sa asawa (na kiming iniabot naman nito agad sa kanya, tulad
ng nararapat). Binilang niya ang papel-de-bangko. Isa man dito ay hindi niya gagastahin sa
alak. Hindi na kailanman. Matibay ang pasiya na lumabas siya ng bahay. Pinagmasdan siya
ng mga bata. Saan kaya ito pupunta, tanong nila. Sinundan nila ito ng tingin. Papunta ito sa
bayan. Nalungkot sila, dahil tiyak nila na uuwi itong dalang muli ang mga bote ng beer.
Pagkalipas ng isang oras, bumalik ang ama. May bitbit itong malaking supot na may
mas maliit na supot sa loob. Inilapag nito ang dala sa mesa. Hindi makapaniwala ang
mga bata sa kanilang nakita, pero iyon ba’y kahon ng mga tsokolate? Tumingin silang
mabuti. Mayroong supot ng ubas at isang kahon yata ng biskwit. Nagtalo ang mga bata
kung ano nga ang laman niyon. Sabi ng pinakamatandang lalaki’y biskwit; nakakita na
siyang maraming kahong tulad niyon sa tindahan ni Ho Chek sa bayan. Ang giit naman ng
pinakamatandang babae ay kendi, y’ong katulad ng minsa’y ibinigay sa kanila ni Lau Soh,
na nakatira doon sa malaking bahay na pinaglalabhan ng Nanay. Ang kambal ay nagkasya
sa pandidilat at pagngisi sa pananabik; masaya na sila ano man ang laman niyon. Kaya’t
nagtalo at nanghula ang mga bata, takot na hipuin ang yaman na walang senyas mula sa
ama. Inip nilang lumabas ito ng kanyang kuwarto.
Di nagtagal ay lumabas ito, nakapagpalit na ng damit, at dumiretso sa mesa. Hindi
dumating ang senyas na nagpapahintulot sa mga batang ilapat ang mga kamay sa pinag-
iinteresang yaman. Kinuha nito ang malaking supot at muling lumabas ng bahay. Hindi
matiis na mawala sa mata ang yaman na sa wari’y kanila na sana, nagbulungan ang dalawang
pinakamatanda nang matiyak na hindi sila maririnig ng ama. “Tingnan natin kung saan siya
pupunta.” Nagpumilit na sumama ang kambal, at ang apat ay sumunod nang malayu-layo
sa ama. Sa karaniwang pagkakataon, tiyak na makikita sila nito at sisigawang bumalik sa
bahay, pero ngayo’y nasa isang bagay lamang ang isip nito at hindi man lang sila napuna.
Dumating ito sa libingan sa tabing-gulod. Kahuhukay pa lamang ang puntod na
kanyang hinintuan. Lumuhod ito at dinukot ang mga laman ng supot na dahan-gahang
inilapag sa puntod, habang pahikbing nagsalita, “Pinakamamahal kong anak, walang
maiaalay sa iyo ang iyong ama kundi ang mga ito. Sana’y tanggapin mo.” Nagpatuloy itong

11
nakipag-usap sa anak, habang nagmamasid sa pinagkukublihang mga halaman ang mga
bata. Madilim na ang langit at ang maitim na ulap ay nagbabantang mapunit anomang saglit,
pero patuloy sa pagdarasal at pag-iyak ang ama. Naiwan itong nakaluhod kahit bumagsak
na ang ulan. Pagkuwa’y umalis ito, naninikit sa katawan ang basang kamisadentro. Sa isang
iglap, ang kanina pang inip na inip na mga bata ay dumagsa sa yaman. Sinira ng ulan ang
malaking bahagi niyon, pero sa natira sa kanilang nailigtas, nagsalo-salo sila tulad sa isang
piging na alam nilang di nila mararanasang muli.
2. Pagpapayaman ng Talasalitaan
Ibigay ang sinisimbolo o ipinapahiwatig ng sumusunod na mga salita o parirala.
Ipaliwanag.
a. supot ng pansit
b. matipunong balikat at brasong kayumanggi
c. yaman
d. napakalawak ng kanyang awa
e. masama ang timpla
f. senyas
g. ang ulap ay nagbabantang mapunit
h. piging
i. madilim ang langit
j. dumagsa sa yaman
Pag-unawa sa Binasa
Mga gabay na tanong:
Sagutin ang mga tanong.
1. Ano ang kadalasang pasalubong ng ama sa kanila?
2. Anong pangyayari ang nakapagpabago sa buhay ng mag-anak?
3. Ano ang kinakatakutan ng mga anak sa kanilang ama?
4. Bakit sinabing “Maaaring lasenggo nga siya at iresponsable, pero tunay na mahal
niya ang bata?” Ipaliwanag at patunayan.
5. Paano nagwakas ang kuwento?
6. Ano ang pangunahing kaisipan na nakapaloob sa kuwentong binasa?
7. Paano masasalamin sa akda ang kultura ng mga Asyano na may kaugnayan sa
pamilya?
8. Anong katotohanan ang nalaman mo sa kuwentong ito kaugnay ng pamilyang
Asyano?
Gawaing Pangwika
Batay sa akdang binasa, gawin ang sumusunod na mga gawaing pangwika.

12
 Pagbasa
Muling balikan ang kuwento. Ilarawan ang mga tauhan sa binasang kuwento.
Ama Ina Mga Anak

Pakikinig/Pagsasalita: Ilahad ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwento

gamit ang story ladder. Isulat muna ang mga susing salita o parirala at pagkatapos
ay gawin ang dugtungang kuwento. Uumpisahan ng isang miyembro ng grupo
at susundan ng iba pa hanggang makapagkuwento ang bawat isa at matapos ang
kuwento. Isang pangungusap lamang bawat isang mag-aaral.

Pagsasalita: Pumili ng isang magandang bahagi sa kuwento na ipinapakilala ang kulturang

pinagmulan ng akda at maihahalintulad sa kaganapan o sitwasyon sa Pilipinas. Isadula
ito sa klase.
Pagsulat A: Gumuhit ng isang larawan o simbolo na nagpapakita ng mahalagang kaisipan
na nakapaloob sa kuwento.
Pagsulat B: Suriin ang kuwento batay sa mga ibinigay na elemento ng maikling kuwento.
Mga Elemento Pagsusuri
Panimula
Saglit na Kasiglaan
Tunggalian
Kasukdulan
Wakas

13
3. Pagpapalawig
Palawakin ang kahulugan ng salitang AMA sa pamamagitan ng word network.

AMA

C. Kongklusyon
Papiliin ang mag-aaral ng isang natatanging katangian ng kanyang ama o
karanasan niyang hindi malilimutan kasama ang kanyang ama at sumulat ng isang
dagli o maikling kuwento tungkol dito.
Pamantayan sa Pagsulat ng Kuwento
Pamantayan 5 4 3 2 1
1. Nakapanghihikayat ang pamagat
2. Malikhain ang paglalarawan ng tagpuan
3. Kaangkupan ng papel na ginampanan ng mga
tauhan
4. Maayos ang daloy ng mga pangyayari (simula,
gitna, at wakas)
5. Malinaw na nailalarawan ang kaisipang
nakapaloob
6. Mahusay na natatalakay ang paksang napili
7. Naisasaalang-alang ang wastong gamit ng bantas
8. May angkop at wastong gamit ng mga salita
Kabuuang Puntos =

Sintesis
Punan ang pahayag ng angkop na salita upang mabuo ang diwa ng talata.
Natutuhan ko na _________________________________________________.
Isang tanong ang nais kong masagot ay ______________________________.
Ibig ko pang maunawaan ang ______________________________________.

14
 Ikalawang Markahan Baitang 9
Supplemental Lesson Plan 3
Panitikang Bisaya: Repleksiyon ng Kabisayaan

Aralin 3: Sanaysay Pamantayang

Nilalaman:
Teksto: Kay Estella Zeehandelar Ang mag-aaral
Sanaysay (Indonesia) ay nagpapamalas
Salin ni Ruth Elynia Mabanglo ng pag-unawa at
mula sa “Mga Liham ng Isang Prinsesang Javanese” pagpapahalaga sa mga
akdang pampanitikan ng
A. Panimula Silangang Asya.
Pamantayang
Pagganap:
Nakasusulat ng
talumpating naglalahad
ng pananaw tungkol
sa kulturang hindi
kumikilala sa pantay-
pantay na karapatan ng
lalaki at babae.
Mga Kasanayang
Pampagkatuto:
Sabihin sa klase na balikan ang mga liham na • Napapalawak
ang mga sagot sa
natanggap mo mula sa kaibigan, kakilala, at taong pamamagitan ng
malapit sa iyo. Itanong: Ano ang pinakamahalagang pagpapaliwanag.
liham na natanggap mo? Kanino ito galing at ano • Naipaliliwanag ang
ang nilalaman nito? mga salitang hindi
lantad ang kahulugan
Pasulatin ang mga mag-aaral bilang paunang batay sa konteksto ng
gawain ng tatlo hanggang limang pangungusap na pangungusap.
nagpapaliwanag ng kanilang sagot. • Naipapahayag ang
________________________________________________ sariling pananaw
tungkol sa isang
________________________________________________ napapanahong
________________________________________________ isyu sa talumpating
________________________________________________ nagpapahayag
________________________________________________ ng matibay na
paninindigan.
________________________________________________
• Naisusulat ang
________________________________________________ isang talumpating
________________________________________________ naglalahad ng sariling
________________________________________________ pananaw tungkol sa
napapanahong isyu o
________________________________________________
paksa.
________________________________________________

15
B. Katawan • Nagagamit
ang angkop na
1. Pagbasa mga pahayag
Kay Estella Zeehandelar sa pagbibigay
ng ordinaryong
Sanaysay (Indonesia) opinyon, matibay
Salin ni Ruth Elynia Mabanglo na paninindigan, at
mula sa “Mga Liham ng Isang Prinsesang Javanese” mungkahi.

Japara, Mayo 25, 1899 • Nauunawaan ang

kultura ng ibang
Ibig na ibig kong makakilala ng isang “babaeng bansa sa Timog-
moderno,” iyong babaeng malaya, nakapagmamalaki’t Silangang Asya sa
pamamagitan ng
makaakit ng aking loob! Iyong masaya, may tiwala sa
panitikan.
sarili, masigla’t maagap na hinaharap ang buhay, puno ng
tuwa at sigasig, pinagsisikapan hindi lamang ang sariling
kapakanan at kaligayahan kundi maging ang kabutihan
ng buong sangkatauhan.
Buong kasabikan kong sinasalubong ang pagdating
ng bagong panahon; totoong sa puso’t isip ko’y hindi ako
nabibilang sa daigdig ng mga Indian, kundi sa piling ng
aking mga puting kapatid na babae na tumatanaw sa
malayong Kanluran.
Kung pahihintulutan lamang ng mga batas ng aking
bayan, wala akong ibig gawin kundi ang ipagkaloob
ang sarili sa mga nagtatrabaho’t nagsisikap na bagong
kababaihan ng Europe; subalit nakatali ako sa mga lumang
tradisyong hindi maaaring suwayin. Balang araw maaaring
lumuwag ang tali at kami’y pawalan, ngunit lubhang
malayo pa ang panahong iyon. Alam ko, maaaring
dumating iyon, ngunit baka pagkatapos pa ng tatlo o
apat na henerasyon. Alam mo ba kung paano mahalin ang
bago at batang panahong ito nang buong puso’t kaluluwa
kahit nakatali sa lahat ng batas, kaugalian at kumbensyon
ng sariling bayan. Tuwirang sumasalungat sa kaunlarang
hinahangad ko para sa aking mga kababayan ang lahat
ng mga institusyon namin. Wala akong iniisip gabi’t araw
kundi ang makagawa ng paraang malabanan ang mga
lumang tradisyon namin. Alam kong para sa aking sarili’y
magagawa kong iwasan o putulin ang mga ito, kaya lamang
ay may mga buklod na matibay pa sa alinmang lumang
tradisyon na pumipigil sa akin; at ito ang pagmamahal na
iniuukol ko sa mga pinagkakautangan ko ng buhay, mga

16
taong nararapat kong pasalamatan sa lahat ng bagay. May karapatan ba akong wasakin ang
puso ng mga taong walang naibigay sa akin kundi pagmamahal at kabutihan, mga taong
nag-alaga sa akin nang buong pagsuyo?
Ngunit hindi lamang tinig nito ang umaabot sa akin; ang malayo, marikit, at bagong-
silang na Europe ay nagtutulak sa aking maghangad ng pagbabago sa kasalukuyang
kalagayan. Kahit noong musmos pa ako’y may pang-akit na sa aking pandinig ang salitang
“emansipasyon”; may isang naiibang kabuluhan ito, isang kahulugang hindi maabot ng
aking pang-unawa. Gumigising ito sa akin para hangarin ang pagsasarili at kalayaan – isang
paghahangad na makatayong mag-isa. Ang puso ko’y sinusugatan ng mga kondisyong
nakapaligid sa akin at sa iba, buong lungkot na pinag-aalab ang mithiin kong magising ang
aking bayan.
Patuloy na lumapit ang mga tinig na galing sa malalayong lupain, umaabot sa akin, at
sa kasiyahan ng ilang nagmamahal sa akin at sa kalungkutan ng iba, dala nito ang binhing
sumupling sa aking puso, nag-ugat, sumibol hanggang sa lumakas at sumigla.
Ngayo’y kailangang sabihin ko ang ilang bagay ukol sa sarili upang magkakilala tayo.
Panganay ako sa tatlong babaing anak ng Regent ng Japara. Ako’y may anim na
kapatid na lalaki at babae. Ang lolo kong si Pangeran Ario Tjondronegoro ng Demak ay isang
kilalang lider ng kilusang progresibo noong kapanahunan niya. Siya rin ang kauna-unahang
regent ng gitnang Java na nagbukas ng pinto para sa mga panauhin mula sa ibayong dagat –
ang sibilisasyong Kanluran. Lahat ng mga anak niya’y may edukasyong European, at halos
lahat ng iyon (na ang ilan ay patay na ngayon) ay umiibig o umibig sa kaunlarang minana
sa kanilang ama; at nagdulot naman ito sa mga anak nila ng uri ng pagpapalaking nagisnan
nila mismo. Karamihan sa mga pinsan ko’t nakatatandang kapatid na lalaki ay nag-aral sa
Hoogere-Burger School, ang pinakamataas na institusyon ng karunungang matatagpuan
dito sa India. Ang bunso sa tatlong nakatatandang kapatid kong lalaki’y tatlong taon na
ngayong nag-aaral sa Netherlands, at naglilingkod din naman doon bilang sundalo ang
dalawa pa. Samantala, kaming mga babae’y bahagya nang magkaroon ng pagkakataong
makapag-aral dahil na rin sa kahigpitan ng aming mga lumang tradisyon at kumbensiyon.
Labag sa aming kaugaliang pag-aralin ang mga babae, lalo’t kailangang lumabas ng bahay
araw-araw para pumasok sa eskuwela. Ipinagbabawal ng aming kaugalian na lumabas man
lamang ng bahay ang babae. Hindi kami pinapayagang pumunta saanman, liban lamang
kung sa paaralan, at ang tanging lugar ng pagtuturong maipagmamalaki ng siyudad namin
na bukas sa mga babae ay ang libreng grammar school ng mga European.
Nang tumuntong ako ng ikalabindalawang taong gulang, ako ay itinali sa bahay –
kinailangang “ikahon” ako. Ikinulong ako at pinagbawalang makipag-ugnayan sa mundong
nasa labas ng bahay, ang mundong hindi ko na makikita marahil liban kung kasama ko
na ang mapapangasawang estranghero, isang di-kilalang lalaking pinili ng mga magulang
ko, ang lalaking ipinagkasundo sa akin nang di ko namamalayan. Noong bandang huli,
nalaman kong tinangka ng mga kaibigan kong European na mabago ang pasyang ito ng
mga magulang ko para sa akin, isang musmos pa na nagmamahal sa buhay, subalit wala
silang nagawa. Hindi nahikayat ang mga magulang ko; nakulong ako nang tuluyan. Apat na
mahahabang taon ang tinagal ko sa pagitan ng makakapal na pader, at hindi ko nasilayan
minsan man ang mundong nasa labas.

17
 Hindi ko alam kung paano ko pinalipas ang mga oras. Ang tanging kaligayahang
naiwan sa aki’y ang pagbabasa ng mga librong Dutch at ang pakikipagsulatan sa mga
kaibigang Dutch na hindi naman ipinagbawal. Ito — ito lamang ang nag-iisang liwanag
na nagpakulay sa hungkag at kainip-inip na panahong iyo, na kung inalis pa sa akin ay lalo
nang naging kaawa-awa ang kalagayan ko. Lalo sigurong nawalan ng kabuluhan ang buhay
ko’t kaluluwa. Subalit dumating ang kaibigan ko’t tagapagligtas — ang Diwa ng Panahon;
umalingawngaw sa lahat ng dako ang mga yabag niya. Nayanig sa paglapit niya ang palalo’t
matatag na balangkas ng mga lumang tradisyon. Nabuksan ang mga pintong mahigpit na
nakasara, kusa ang iba, ang iba nama’y pilit at bahagya lamang ngunit bumukas pa rin at
pinapasok ang mga di-inanyayahang panauhin.
Sa wakas, nakita kong muli ang mundo sa labas nang ako’y maglabing-anim na taon.
Salamat sa Diyos! Malalabasan ko ang aking kulungan nang malaya at hindi nakatali sa isang
kung sinong bridegroom. At mabilis pang sumunod ang mga pangyayaring nagpabalik sa
aming mga babae ng mga nawala naming kalayaan.
Nang sumunod na taon, sa oras ng pagtatalaga sa poder ng bata pang Prinsesa (bilang
Reyna Wilhemina ng Netherlands ), “opisyal” na inihandog sa amin ng mga magulang namin
ang aming kalayaan. Sa kauna-unahang pagkakataon sa aming buhay, pinayagan kaming
umalis sa bayan namin at pumunta sa siyudad na pinagdarausan ng pagdiriwang para sa
okasyong iyon. Anong dakilang tagumpay iyon! Ang maipakita ng mga kabataang babaeng
tulad namin ang sarili sa labas, na imposibleng mangyari noon. Nasindak ang “mundo”;
naging usap-usapan ang “krimeng” iyon na dito’y wala pang nakagagawa. Nagsaya ang
aming mga kaibigang European, at para naman sa amin, walang reynang yayaman pa sa
amin. Subalit hindi pa ako nasisiyahan. Lagi, ibig kong makarating sa malayo, mas malayo.
Wala akong hangaring makipamista, o malibang. Hindi iyon ang dahilan ng paghahangad
kong magkaroon ng kalayaan. Ibig kong malaya upang makatayo nang mag-isa, mag-aral,
hindi para mapailalim sa sinuman, at higit sa lahat, hindi para pag-asawahin nang sapilitan.
Ngunit dapat tayong mag-asawa, dapat, dapat. Ang hindi pag-aasawa ang
pinakamalaking kasalanang magagawa ng isang babaeng Muslim; ito ang pinakamalaking
kahihiyang maipagkakaloob ng isang katutubong babae sa kanyang pamilya.
At ang pag-aasawa para sa amin — mababaw pa ngang ekspresyon ang sabihing
miserable. At paano nga ba hindi magkakaganoon, kung tila ginawa lamang para sa lalaki
ang mga batas, kung pabor para sa lalaki at hindi para sa babae ang batas at kumbensiyon;
kung ang lahat ng kaluwaga’y para sa kanya lang?
Pag-ibig! Anong nalalaman namin dito ukol sa pag-ibig? Paano namin maiibigan
ang isang lalaking hindi namin kailanman nakilala? At paano nila kami iibigin? Hindi yata
maaaring mangyari iyon. Mahigpit na ipinaghihiwalay ang mga kabataang babae at lalaki,
at kailanma’y hindi pinapayagang magkakilala.
2. Talasalitaan
Itanong sa mga mag-aaral kung ano ang kanilang pagpapakahulugan sa mga
salitang may salungguhit ayon sa kung paano ito ginamit sa pangungusap. Maaaring
ipahanap sa diksiyonaryo pagkatapos upang matiyak kung tama ang kanilang
pagkaunawa sa mga salita.

18
 a. Nang marinig ko ang salitang emansipasyon, nakapang-akit ito sa akin na
magising na hangaring ang pagsasarili at kalayaan.
b. Hindi ko nais na wasakin ang puso ng mga mahal ko sa buhay.
c. Ito ang nagbukas ng pinto sa mga kababaihan na ipamalas ang kanilang talento.
d. Ipinagkasundo ako ng aking mga magulang sa hindi kilalang lalaki.
e. Bata pa lang ako ay nais ko nang makatayong mag-isa sa aking buhay.
3. Pag-unawa sa Binasa
Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod na mga tanong upang matiyak
naman ang kanilang pag-unawa sa binasa.
a. Sa palagay mo, sino ang nagsasalita sa akda? Kanino niya nais iparating ang liham
na ito?
b. Anong katangian ang tinataglay ng nagsasalita sa akda? Patunayan.
c. Anong bahagi ng akda ang nagpapahiwatig na ang sumulat ay naimpluwensiyahan
na ng pananaw ng mga babaeng Kanluranin?
d. Ano ang tanging kaligayahan niya sa gitna ng pagkakakulong?
e. Paano niya ipinahayag ang damdamin sa mga kaugaliang kanyang nararanasan?
Nakatutulong ba ito sa kanya?
f. Paano niya hinarap ang kawalan ng kalayaan? Tama ba ang kanyang ginawang
hakbang? Pangatuwiranan ang sagot.
g. Anong karapatang pantao, kaugnay ng mga kababaihan, ang nakapaloob sa
akdang binasa?
h. Bilang isang babae, paano mo maipamamalas ang iyong paninindigan?
i. Ilarawan si Kartini batay sa kanyang iniisip, nararamdaman, sinasabi, at ginagawa.
j. Paghambingin ang mga tradisyon at kumbensiyong sinusunod ng lahing
Javanese sa tradisyon at kulturang Pilipino.
4. Gawaing Pangwika
Pagbibigay ng Opinyon at Paninindigan
Ang pagbibigay ng opinyon sa isang mahalagang isyu na kinakaharap ng bansa
ay isang magandang indikasyon na ang mga mamamayan ay nakikisangkot sa mga
pangyayaring nagaganap sa kanyang paligid at lipunang ginagalawan. Maaaring
positibo o negatibo ang pagbibigay ng opinyon. Ilan sa mga salita o pariralang
maaaring gamitin sa pagbibigay ng opinyon ay ang sumusunod:
a. Positibong Opinyon
• Tama ang sinabi mo…
• Sa palagay ko totoong…
• Iyan nga ang nararapat…

19
 • Pareho tayo ng iniisip
• Ganyan din ang palagay ko…
• Sang-ayon ako…
• Oo nga…
• Tunay na…
• Talagang…
b. Negatibong Opinyon
• Mabuti naman, ngunit…
• Ikinalulungkot ko sapagkat…
• Hindi ako sang-ayon dahil…
• Nauunawaan kita, subalit…
• Hindi totoong…
• Huwag kang…
Halimbawa:
1. Sa palagay ko totoong mahirap manirahan sa ibang bansa.
2. Hindi tooong masarap manirahan sa ibang bansa.
Pagbasa/Pagbigkas
Paghambingin ang babaeng Javanese at Pilipino. Ilahad ang kanilang pagkakaiba
pagdating sa mga nakagisnang kultura at ang kanilang gampanin sa lipunan.
Pakikinig
Magsagawa ng isang panayam sa isang Muslim o iba pang pangkat sa inyong
lugar, tanungin o alamin ang kanilang mga tradisyon.
Pangalan ng taong kinapanayam: __________________________________________
Tanong:
Paano ninyo napapanatili ang inyong mga tradisyon? Nais ba ninyong lumaya
sa mga nakagisnang tradisyong ito? Ano-ano ang naging pagbabago sa inyong mga
tradisyon sa paglipas ng panahon?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

20
Pagsulat
Sumulat ng isang talumpati na naglalahad ng iyong pananaw sa ilang kulturang hindi
kumikilala sa pagkakapantay-pantay ng lalaki at ng babae sa lipunan.

LIPUNAN

Lalaki Babae

C. Kongklusyon:
Iguhit ang J kung natamo ang kasanayan at L naman kung hindi.
1. Napapalawak ang mga sagot sa pamamagitan ng pagpapaliwanag
2. Naipaliliwanag ang mga salitang ‘di lantad ang kahulugan batay sa
konteksto ng pangungusap
3. Naipapahayag ang sariling pananaw tungkol sa isang napapanahong
isyu sa talumpating nagpapahayag ng matibay na paninindigan
4. Naisusulat ang isang talumpating naglalahad ng sariling pananaw
tungkol sa napapanahong isyu o paksa
5. Nagagamit ang angkop na mga pahayag sa pagbibigay ng ordinaryong
opinyon, matibay na paninindigan, at mungkahi

21