Talaan ng Paggamit ng Ortograpiya

Paaralan:

Purok: ______

Sangay:

Rehiyon:

Pangalan ng Kailan ipi-

Kondisyon Kailan Isinauli Kondisyon
Humiram nahiram

Kailan natanggap sa paaralan:

Gamitin ang sumusunod na letra sa pagtatala ng kondisyon ng modyul:

A (Bago)
B (Gamit na ngunit maayos pa)
C (May kaunting sira)
D (Maraming sira)
 1
Tana, Pagbasa Kita
Giya han Pagtutdo han Waray
WARAY Ortography

 Gretel Laura M. Cadiong

 Virgilia D. Dableo

Ang kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na

inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at
pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat
namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na
mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng
Edukasyon sa action@deped.gov.ph.

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Tana, Pagbasa Kita
Giya Han Pagtutdo Han Waray- Siyahan nga Grado
Igin-gahin an ngatanan nga Katungod (Diri Ginbabaligya)
Siyahan nga Edisyon, 2013

ISBN: 978-971-9990-06-2

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Ba-

tas Pambansa Bilang 8293: Hindi maaring magkaroon ng karapatang sipi sa ano
mang akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang
pahintulot ng pamahalaan o tanggapang kung saan ginawa ang isang akda
upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaring
gawin ng nasabing ahensiya o tangapan ay ang patawan ng bayad na royalty
bilang kondisyon.

Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, lara-
wan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, atbp.) na ginamit
sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsikapang
mahanap at mahingi ang pahintulot ng mga may karapatang-ari upang magamit
ang mga akdang ito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga tagapaglathala
(publisher) at may-akda ang karapatang-aring iyon.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Br. Armin Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dr. Yolanda S. Quijano
Kawaksing Kalihim: Dr. Elena R. Ruiz

Mga Bumuo ng Ortograpiya

Mga manunulat: Gretel Laura M. Cadiong, Virgilia . Dableo

Tagasuri: Jose Evie G. Duclay, Jomar I. Canega, Maria Victoria
Corrige - Casoy, Heide B. Macahilig at Rosalina J. Villaneza
Gumuhit ng mga Larawan: Jason Villena,

Naglayout: Anthony Gil Q. Versoza

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat

(DepEd-IMCS)
Office Address: 2nd Floor Dorm G, PSC Complex, Meralco
Avenue. Pasig City, Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
Mensahe
Panguna Nga Pamulong
 Mga Iginsulod Nga Mga Pag– aradman

Panguna nga Pamulong. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ii

Abakadahan ngan Ortograpiya . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

An Abakadahan Han Waray . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Surundon Han Gramatika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Bokabularyo Han Mga Pulong Ha Waray . . . . . . . . . . 29

 Abakadahan
ngan
Ortograpiya

Giya han Pagtutdo han Waray 1

 Alpabetong Waray

Palisiya han Ihap han Karuhaan

Alpa- Ihap han
hinuram nga mga tir- nga man-
beto mga laton
Pulong inggan garabay

(15)
1.An Waray may (5)
20 hinuram nga b Karuhaan-
a –adlaw
tiringgan nga Mangara-
d
Ee ngan Oo i - isda bay
ngan mga g ( Kambal
mangarabay u- upo h Katinig)
nga Cc, Ff, Jj,
k ( Note:
Nn, Qq, Vv, Xx, o- okra
l Mostly
Zz. Gagamiton
used for
ini ha pagsurat e- edro m borrowed
han ngaran hin
n words)
tawo, lugar ug
scientific / ng
teknikal nga o /gr/- gripo
termino.
p / tr/ - trapo
2. An mga hin- r
/kl/ - klase
uram nga pu-
s
long nga nagti- /br/ -
tikang ha e o t brasp
may e ha diin w /kr/ - kray-
man nga parte
y ola
han pulong,
kokopyahon la
an tiringgan
han huhudmon
nga pulong

Giya han Pagtutdo han Waray 3

 Alpabetong Waray

Kambal
Alpa- Polisiya ng Bilang ng Bilang ng
katinig/
beto Hiram na Salita Patinig Katinig
patinig

Pananglitan:
Bandera
( Spanish:
bandera)
Aksidente
( Spanish:
accidente)
Ahente ( Span-
ish: Agente)
Ahensiya
( Spanish:
Agencia)
Gawas an mga
pulong nga
nakatukod na
hin historical
spelling.
Pananglitan:
bintana

3. An mga hin-
uram nga pu-
long labi nah
an pan
akademiko nga
paggamit in
igsusurat ngan
luluwason base
han orihinal
nga kasurat
ngan kaluwas.

Giya han Pagtutdo han Waray 4

 Alpabetong Waray

Kambal
Alpa- Polisiya ng Bilang ng Bilang ng
katinig/
beto Hiram na Salita Patinig Katinig
patinig

Pananglitan:
Photosynthesis
Sodium Chloride

4. An pagsulod
han hinuram
nga mga ter-
mino nagrere-
sulta han pag-
bag-o han istruk-
tura han pagla-
ton han mga
pulong ngan diri
nala nasubay
han CV or CVC
pattern kundi
nagresulta hin
mga karuhaan-
mangarabay
( consonant clus-
ters) nga may
pattern nga
*CCV-CV

Giya han Pagtutdo han Waray 5

 An Abakadahan

Aa Ee

adlaw edro

Ii Oo

isda okra
Giya han Pagtutdo han Waray 6
Uu Bb

upo baka

Dd Gg

dahon gani
Giya han Pagtutdo han Waray 7
Hh Kk

higot kahon

Ll Mm

lobo manok
Giya han Pagtutdo han Waray 8
Nn Ng-ng

namok ngipon

Pp Rr

pato rosas
Giya han Pagtutdo han Waray 9
Ss Tt

saya toga

Ww Yy

wati yoyo
Giya han Pagtutdo han Waray 10
 An Abakadahan Han Waray

Language Waray

Alphabet a, n, i, g, o,t , h, p, u, k, y, s, r, ng, d, b,l ,m, e,w

5
Vowel
Waray English

A adlaw sun

E edro airplane

I ikog tail

O okra okra

U uran rain

Giya han Pagtutdo han Waray 11

 Language Waray

Alphabet 20

15
consonant
Waray English

namok, nawong, mosquito, face, squid,

n
nuos, nanay, mother,

garapon, gatas, cookie jar, milk, tire,

g
goma, gamot, gani roots, rice seedling

tamsi, torotot, tak- bird, trumpet, blanket,

t
lap, tadyaw, talinga earthen jar, ear

hagdan, hagna, stairs, ricefield, snake,

h
halas, harang, higot pepper, rope

Pato, pakla,
duck, frog, umbrella,
p payong, papel,
paper, belt
paha

Giya han Pagtutdo han Waray 12

 Language Waray

Alphabet

consonant
Waray English

kahon, kanding,
box, goat, candle,
k kandila, kawayan,
bamboo, cap
kalo

yatot, yabi, yelo, rat, key, ice, yoyo,

y
yoyo, yukot thousand

sabon, saging,
soap, banana, river,
s sapa, sapatos,
shoes, skirt
saya,

radyo, relo, re- radio, clock, cab-

r
polyo,rosas, regalo, bage, rose, gift

nganga,ngaran, mouth wide-open,

ng ngipon, ngisi, ngi- name, teeth, smile,
hab, no front teeth

Giya han Pagtutdo han Waray 13

 Language WARAY

Alphabet

consonant
Waray English

dahon, dagat,
leaf, sea, hammock,
d duyan, dampog,
clouds, tongue
dila

baka, baso, balay, cow, drinking glass,

b
bandera, buhok house, flag, hair

lata, laso, lapis, li- tin can, ribbon, pen-

l
dong, lobo, cil, circle, balloon

manok, mangga, rooster, mango,

m
mais, mata, masag corn, eye, crab

lips, eight. earth-

wa-it, walo, wati, worm, wrigglers,
w
wutok-wutok, wali speaking before a
public ( speech)

Giya han Pagtutdo han Waray 14

Surundon Han Gramatika

Giya han Pagtutdo han Waray 15

Giya han Pagtutdo han Waray 16
Waray/Samar-Leyte
Mayda 20 nga agi o letra an Waray nga pinulungan nga ginkak-
lasipikar han nasunod:

 Tiringgan (Patinig) 5 [a, i, u] an mga tuminungnong o orihinal

nga letra o agi
[e, o] an mga hinuram nga mga tiringgan.
 Mangarabay (Katinig) 15 [b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y]
Mga hinuram nga letra: 8 [c, f, j, ñ, q, x, v, z]
Mga kaurugan nga pulong nga nagrerepresentar hini nga mga
letra:

A – adlaw (sun) O – okra

I – ikog (tail) E – edro (airplane)

U – uran (rain)

Letra Waray Synonyms Filipino English

B banig banig mat
D dampog ulap cloud
G gani punla rice seedling
H higot tali rope
K kasing trumpo top
L llubi niyog coconut
M uding , mu-
misay pusa cat
laraw

Giya han Pagtutdo han Waray 17

Mga Kaurugan Nga Pulong Nga Nagrerepresentar han
mga Letra

Letra Waray Synonyms Filipino English

N namok lamok mosquito
Ng ngipon ngipon teeth
P paha sinturon belt
R rayos rayos ray
S sudlay suklay comb
T tamsi ibon bird
W wutok kiti-kiti wriggler
Y yatot daga rat

Mga Parte han Pamulong

Pan-ngaran Pangngalan Noun

Tigngaran Panghalip Pronoun

Pan-gius Pandiwa Verb

Panladawan Panag-uri Adjectives

Pan-giya Pang-abay Adverb

Pantudlok Preposisyon Preposition

Panumpay Pangawing Conjunction

Pan-abat Padamdam Interjection

Pantigaman Pananda Article

Pangab-it Panlapi Affixes

Pangab-it ha unahan Unlapi Prefix

Pangab-it ha butnga Gitlapi Infix

Giya han Pagtutdo han Waray 18

Nominalization
1. Nouns / Tig-ngaran

Waray Translation Numbers / Kailanan

MT Filipino English Isahan Dalawahan Maramihan
Iroy Nanay Mother Iroy Mag-iroy Magtala-iroy
Amay Tatay Father Amay Mag-amay Magla-amay
Bugto Kapatid Sibling Bugto Magbugto Magburugto
Patod Pinsan Cousin Patod Magpatod Magparaptod

Bata Tiyo Uncle Bata Magbata Magbarata

Dadâ Tiya Aunt Dadâ Magdadâ Magtaladadâ

Bayaw Bayaw Brother Bayaw Magbayaw Magbarayaw
in-law
Balayi Balae In laws Balayi Magbalayi Magbaralayi

Sang- Kaibi- Friend Sang- Magsangkay Magsarangkay

kay gan kay
Kaawa Kaaway Enemy Kaaway Magkaaway Magkaarag-
y way

Waray Translation Gender/Kasarian

Pamba- Panla-
MT Filipino English Hindi tiyak
bae laki
Maestro Guro Teacher Maestra Maestro Magturutdo

Doktor Doctor Doctor Doktora Doctor Tambalan

Mam- Senador Senator Senadora Senador Magbabalau

balaraud d
Mayor Mayor Mayor Mayora Mayor Mayor

Kapitan Kapitan Captain Kapitana Kapitan

Senyor Senyor Mr. Senyora Senyor

Senyorita Senyorita Miss Senyorito Senyorita

Tatay Tatay Father Nanay Tatay Kag-anak

Kano Kano Ameri- Amerikana Kano Amerikano

Santo Santo Saint Santa Santo Banal

Giya han Pagtutdo han Waray 19

 2. Pronouns / Tigngaran
Waray Filipino English
1st person (singular) Ako, ak Ako I, me
2nd person (Singular) Ikaw, ka Ikaw You
3rd person (singular) Hiya Siya He/she
1st person (plural inclu- Kita, kit, kirita Kita we
sive)
1st person (plural ex- kami Kayo They
clusive)
2nd person (plural) kamo Kayo You (plural)
3rd person (plural) hira Sila Them

3. Verb / Pan-gios

Present Future
Fili- Past Tense Tense Tense
Waray English
pino (Ginbuhat) (Ginbubuhat (Bubuhat
) on)
lakat lakad walk linakat nalakat malakat
sayaw sayaw dance sinayaw nasayaw ma-
sayaw
Uyag laro play nag-uyag nag- mag-
uuyag uuyag
mulay
surat sulat write nagsurat nagsusu- magsusu-
rat rat
palit bili buy pinalit napalit mapalit

Giya han Pagtutdo han Waray 20

 4. Adjectives/Panladawan

MT Translation Kaantasan/Degree Kailanan/Number

Waray Filipino English Pahambing Pasukdol Isahan Maramihan
(Compara-
(Superlative) (Singular) (Plural)

Giya han Pagtutdo han Waray

mapait Pait Bitter Maparopait Gipapaiti Mapait Magpait
madakmol Kapal Thick Madarodak- Gidadakmoli Madakmol Magdakmol
mol
halapad Lapad Wide Harohagla- Gihahalapadi Halapad Haglapad
pad
manipis Nipis Thin manuronipis Gininipi Manipis Magnipis
mahusay Ganda Beauty Manurohusay Gihuhusayi Mahusay Maghusay
maraksot Pangit Ugly Mararoraksot Giraraksuti Maraksot Magraksot
matam- Taba Fat Magturotam- Gitatambuki Matambok Magtambok
bok bok
magasa Payat Thin/ Maggurogasa Gigagasai Magasa Maggasa
Slender

21
 Waray Filipino English
Pakipalis han tubig ha baso. Pakisalin ang tubig sa baso. Please transfer the water to the glass.
Paalayon
Alayon pagdara han iyo libro Pakidala ang inyong aklat bukas. Please bring your book tomorrow.
Pakiusap
buwas.
Request
Puydi ibutang ini nga karton ha Maari mo bang ilagay ang karton sa Will you please put the box upstairs.
igbaw. itaas.
Pag-alog hin tubig Elisa. Mag-igib ka ng tubig, Elisa. Fetch some water ,Elisa.
Pasugo
Pautos Pagsilhig ha gawas Budoy. Magwalis ka sa labas Budoy. Sweep the backyard Budoy.

Giya han Pagtutdo han Waray

Imperative Ayaw pagdalagan Isabel. Huwag kang tumakbo Isabel. Don’t run Isabel.

Hain ka naeskwela? Saan ka nag-aaral? Where do you study?

Pakiana
Patanong Kakan-o ka umabot? Kailan ka dumating? When did you arrive?
Interrogative Pipira kamo nga magburugto? Ilan kayong magkakapatid? How many siblings do youhave?
Agidaw! Kadako hin halas. Naku! Ang laking ahas. Huh! What a big snake.
Paabat
Atara! Nahulog an bata. Naku! Nahulog ang bata. Whoop! The child fell.
Padamdam
Exclamatory Haaay! Kaguol na. Haaay! Nakakapagod. Haaaay! I’m tired.

Mahusay kumanta hi Iday. Magaling kumanta si Iday. Iday is good in singing.

Kumadto hi nanay ha uma. Pumunta si nanay sa sakahan. Mother went to the farm.
Pagsaysay
Pasalaysay Naayon ako han pagtutdo han Gusto ko ang pagtuturo ng aking I like the way my teacher teach.
Declarative amon maestro. guro.
Marasa an amon sura yana. Masarap ang ulam namin ngayon. Our viand today is delicious.

22
Panladawan (Predicate/Pagpapanaguri)
Note: An Waray nga pinulungan diri pareho han Filipino
nga nagamit hin “ay” nga pandugtong o pang-ugnay naa mata-
tawag nga “inversion marker” para baliktaron an usa nga pinulun-
gan.
(Hindi katulad ng Wikang Filipino, ang Waray ay walang pang-ugnay na “ay” na
maituturing na “inversion marker” para mabaliktad ang ayos ng pangungusap. )

Pananglitan:
Waray: Riko ako.
Filipino: Ako ay mayaman. (Mayaman ako.)
English: I am rich.

An nasunod amo an mga “modelo” para makahimo hin

pamulong ha Waray.

Pattern 1:

Verb/Adj.+ si +( definite name of a person/animal)

Malakat hi Ana. Aalis si Ana (Ana and Lea will

leave)
Malakat hira Ana Aalis sina Ana.
(Lea and Ana will
ngan Lea.
leave)

Lumakat hi Ana. Umalis si Ana. (Ana left.)

Mahusay hi Ana. Maganda si Ana. (Ana is beautiful)

Pattern 2:

Adj./Verb + ang + (common noun)

Malakat an bata. Aalis ang bata. (The child will leave.)

Malakat an mga bata. Aalis ang mga bata. (The children will leave.)

Lumakat an bata. Umalis ang bata. (The child left.)

Mahusay an babayi. Maganda ang babae. (The girl is beautiful.)

Giya han Pagtutdo han Waray 23

Pattern 3

Si/Sina + (name of person) + ay +verb/adj.

Makaon hi Marie . Si Marie ay kakain. Marie will eat)

An babayi makaon. Ang babae ay kakain. (The girl will eat.)

Nasayaw an lalaki Ang mga lalaki ay (The boys are

sumasayaw. dancing)

Pattern 5

Ang/Ang mga + (common noun) + ay + adj.)

Ang babayi madoroto. Ang babae ay masipag. (The girl is industrious.)

Mahusay an mga babayi.

Ang mga babae ay (The girls are beautiful

magaganda.
Pattern 6

Pronoun + ay + adj

Buutan ako. Ako ay mabait. (I am kind)

Buutan hira. Sila ay mababait. (They are kind)

Malipayon kami. Kami ay masasaya . (We are happy)

Pattern 7
Pronoun + ay + verb
Malakat ako. Ako ay aalis. (I will go)

Malukso hira. Siya ay tatalon. (She/He will jump)

Makaturog kami. Kami ay matutulog. (We will sleep.)

Giya han Pagtutdo han Waray 24

5. Adverbs / Pan-giya
May tulo nga Klase hin Pangiya ha Waray:
Pan-giya han Panahon /Pang-abay naa Pamanahon / Adverb of time

talagsa paminsan-minsan sometimes

agsob madalas frequent
pirmi palagi always
kada tuig tason-taon yearly
kada bulan buwan-buwan monthly
kada semana linggo-linggo weekly
kada oras oras-oras every hour
kada minute bawat minuto every minute
kada gab-i gabi-gabi nightly
kada adlaw araw-araw everyday
Danay/usahay minsan sometimes
dayuday sa kalaunan eventually
hadto noon then
naglabay nakalipas pass by
kahasta magpakailanman forever

Pan-giya han Pamaagi / Pang-abay na Pamaraan / Adverb of

Manner

makarit magaling excellent

madagmit mabilis fast
mahinay mabagal slowly
malaksi mabilis quick
kimas mali-mali erratic/faulty
mahamis malinis cleanly/neatly
mapamaagi maparaan/madiskarte resourceful
mahinay mabagal sluggish
utay-utay unti-unti bit by bit/little by little
hapsay organisado/sistematiko organized/ systematic

Giya han Pagtutdo han Waray 25

Pan-giya han Lugar/ Pang-abay na Panlunan / Adverb of Place

didto doon there

dinhi/didi dito here
dida diyan there
harani malapit near
harayo malayo far
ha ligid sa gilid beside
ha sakob sa loob inside
ha sulod sa loob inside
ha gawas sa labas outside
igbaw sa ibabaw on top
ubos sa ibaba under/below
ilarom sa ilalim below/underneath

Surundon Han Pagbaybay o Kasurat Han Mga Pulong

Nga Waray (Spelling Rules)
Rule 1. Spelling should be in accordance with the phonetic sound
of the word.
(An pagsurat masunod subay han kaluwas han pulong)

Pananglitan:
diri
makalilipay
mapadayon

Rule 2. Use GI instead of GUI except in proper nouns.

(Gamita an GI diri GUI hin pagsurat hin mga pulong gawas la kun
mga tig-ngara n)

Pananglita:
gindidiri
ginpapahibaro

gawas la han : GUIUAN, MS. GUINO, MR. GUIDO

Giya han Pagtutdo han Waray 26

Rule 3. Use of O and U ( Paggamit han O ngan U)

a. If the word has one sound /u /or/ o/ , found at the final syl-
lable of the word and no consonant letter follows, letter o is
used
( Kun an pulong may uusa la nga tunog nga / u /o / o/ ngan aadi
ha kataposan ug waray nasunod nga mangarabay, an letra nga
“o” an gagamiton. )

Pananglitan:
likò bató tigo ito kato
igô waló atolakô pato
palô dako

b. If a word has syllable that begins in a consonant and has

o /or /u/, U is usually used.
( Kun an pulong may laton nga nagtitikang hin mangarabay
ngan may tunog hin /o /or /u/, kasagaran gingagamit an letra
nga U.)

Pananglitan:
suman huna-huna tuna
sudlay suka buri

c. If a word has two or more sounds of /u/ or /o/, letter u will

be used in the first to second ( or even third) syllable; letter o will
only be used at the last syllable of the word.
(Kun an pulong may duha o sobra pa nga tunog han /u/ o, /o/
gagamiton an “u” han syahan ngadto ha ikaduha (o, ikatulo) nga
laton ngan gagamiton la an “o” ha katapusan nga laton.)

Pananglitan:
sulod pulong buho tunton
upod uyon kurukuso guol
usa, gurang bungbong bungabong

Giya han Pagtutdo han Waray 27

 d. If the word has two or more syllables with one sound of /u/
or /o/ which is being followed by a consonant, letter o
should be used.
(Kun an pulong may bisan pira kalaton ngan may uusa la nga
tunog nga /u/, o /o/, nga sinusundan hin mangarabay ha kata-
pusan, gagamiton an “o”)

Pananglitan:
manok haton
tahod likod
patod tig-ob
lawod gahom

Rule 4. Use of e and i ( Paggamit han e ngan i)

An ngatanan nga mga tuminungnong nga an pulong ha

Waray nga may tiringgan/tunog nga /i/ kinahanglan isurat gamit
an i ug diri an e.

Pananglitan:

diri didi
Ihi dinhi
Igo itik

Letter e is usually used for borrowed words.

(An agi o letra nga e kasagaran gingagamit hin mga hinuram
nga pulong.)

Pananglitan:

aksidente (borrowed from Spanish “accidente”)

Ahensiya (Spanish: Agencia)
Ahente (Spanish: Agente)

Giya han Pagtutdo han Waray 28

 Bokabularyo Han Pulong
Nga Waray

Giya han Pagtutdo han Waray 29

Giya han Pagtutdo han Waray 30
BOKABULARYO HAN PULONG NGA WARAY
MGA PANGUMUSTA NGAN NAHIARAAN NGA MGA PAMULONG

PAGSASALIN SA
Waray
FILIPINO ENGLISH
Maupay nga adlaw Magandang araw. Good day.

Maupay nga aga. Magandang umaga. Good Morning.

Maupay nga udto. Magandang tanghali. Good afternoon.
Maupay nga kulop. Magandang hapon. Good afternoon.
Maupay nga gab-i. Magandang gabi. Good evening.
Malipayon nga
Maligayang pag-alis. Happy trip.
paglakat.
Malipayon nga
Maligayang kaarawan. Happy birthday.
kaadlawan.
Malipayon nga pa-
Maligayang kapistahan. Happy Fiesta.
tron.
Malipayon nga
Maligayang pasko. Merry Christmas.
Pasko.
Malipayon nga bag- Maligayang bagong
Happy new year.
o nga tuig. taon.
Hináy/Paghirot. Ingat ka/ Mag-iingat ka. Take care/ Be careful.
Hinigugma ko ikaw. Iniibig kita. I love you.

Salamat. Salamat. Thank you.

Hain ka? Nasaan ka? Where are you?
Mapakain ka? Saan ka pupunta? Where are you going?
Kumusta ka na? Kumusta ka na? How are you?
Makadi na ako. Mauna na ako. I’ll go ahead.
Mauli na ako. Uuwi na ako. I’ll go home.
Ano it imo ngaran? Anong pangalan mo? What is your name?
Diin ka naukoy? Saan ka nakatira? Where do you live?
Pira na it imo edad? Ilang taon ka na? How old are you?
Maupay! Tao po! Knock, knock!
Tag pira ini? Magkano ito? How much is this?
Giya han Pagtutdo han Waray 31
PARTE HAN KALAWASAN

PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
ulo ulo head
mata mata eyes
talinga tainga ears
kiray kilay brow
irong ilong nose
im-im wait labi lips
ngipon tango ngipin teeth
dila dila tongue
but-ol lalamunan throat
li-og leeg neck
kamot kamay hands
tudlo daliri nail
braso butkon braso arms
dughan dibdib chest
tiyan tiyan stomach
balaw-ang bewang hips
buhok bulbol, barangas buhok hair
tiil siki paa foot
binti bitiis hita legs
tikod sakong heels
tuhod tuhod knee
rapadapa talampakan sole
sugbong abaga balikat shoulder
irok kilikili armpit
siko siko elbow
pirok pilikmata eyelash
kulo kuko nail
agtang noo forehead
bungkog taludtod likod back
palad palad palm
pakong panga panga jaw

Giya han Pagtutdo han Waray 32

 PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
kahimo nawong, bayhon pisngi face

bâ-bâ bibig mouth

hita singit groin

alimpupuro puyo cowlick

karamoy tudlo ha tiil daliri sa paa toes
tingdol tanggua, tangkugo batok nape
lukon-lukon alak-alakan calf muscle

muko-buko bukong-bukong ankle

pipi, puyet puday pipi vagina

Lalabutan, lubot,
pugtot puwet butt
bubot
sili silinggoy titi penis
suso suso suso
paa hita thigh

MGA KAAPI HAN KAPAMILYA

PAGSASALIN SA
Waray
FILIPINO ENGLISH
apoy lolo/lola grandparents
nanay nanay mother
tatay tatay father
bugto kapatid siblings
bata tiyo uncle
dada tiya aunt
urupod/ kaurupdan kamag-anak relatives
ugangan biyenan in-laws
umagad manugang son/daughter in-law
suhag panganay eldest
manghod/pudo bunso youngest
mano kuya older brother
mana ate older sister
Giya han Pagtutdo han Waray 33
 PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
abogado abogado lawyer

maestro/a magturutdo guro teacher

pulis pulis policeman

sundalo sundalo soldier

laundry man/
labandera/o labandero/a
woman

parag-uma magsasaka farmer

mail man/post
kartero kartero
man
artista artista artist

pintor pintor painter

doktor/ mangga-
doktor doctor
gamot
dentista dentista dentist
nars Nars nurse

pandáy karpentero carpenter

driver drayber driver

parág-isdà mangingisda fisherman

parágsurat manunulat writer

engineer engineer engineer

gwardiya gwardiya security guard

negosyante negosyante businessman

paragmina minero miner

accountant tagatuos accountant

padi pari priest

madre madre nun

architect arkitekto architect

Giya han Pagtutdo han Waray 34

MGA BUTANG NGA KAURUGAN NAKIKITA HA SULOD
PAG-ARADMAN
PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
lamesa mesa table

lingkuran puruk-anan, siya silya chair

lapis lapis pencil

papel papel paper

notebook kuwaderno notebook

libro aklat book
bag bag bag
ruler ruler ruler
para pambura eraser
ballpen ballpen ballpen
tisa chalk chalk
pisara pisara blackboard
krayola krayola crayon
uyagan uyasan, mulayan laruan toy
baso baso glass
tambal bulong, medisina gamot medicine
hinis trapo basahan rug
raincoat kapote raincoat
bangko bangko bench
chupa sopa sofa
silhig walis broom stick
batad siphid walis tambo soft broom
relo relo watch
singsing singsing ring
purseras pulseras bracelet
kutsara kutsara spoon
kubyertos tinidor tinidor fork
pinggan plato pinggan plate
tasa tasa cup
platito platito saucer
Giya han Pagtutdo han Waray 35
 PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
uhataw makaong, yahong mangkok bowl
kútsarita kutsarita teaspoon
luwág sandok ladle
kardero kaldero cooking pot
karahà kawali frying fan
takurí takuri kettle
gripo gripo faucet
kabô tabo dipper
pitsíl pitsel pitcher
palanggana planggana basin
súg-angan kalan stove

MGA HAYOP NGAN INSEKTO

Kasing PAGSASALIN SA
Waray
Kahulugan FILIPINO ENGLISH
paklá palaka frog
apán tipaklong grasshopper
uwák uwak crow
kulalápnít paniki bat
anay anay termite
ulalahipan alupihan scorpion
wati bulate worm
putyutan putyukan pukyutan beehive
lapinig putakti bee
bangaw langaw langaw flies
masag alimasag crab
pasayan sugpo shrimp
urang pasayan ulang shrimp
nuos mukos pusit squid
kugita pugita pugita octopus
ido/ayam ido aso dog
misay uding, mularaw pusa cat
yatot daga rat

Giya han Pagtutdo han Waray 36

 PAGSASALIN SA
Kasing
Waray
Kahulugan FILIPINO ENGLISH
baka baka cow
karabaw kalabaw carabao
baboy batkin baboy pig
kanding kambing goat
ulot/amo amô unggoy monkey
banagan kalig lobster
bugsók usa deer
tamsi ibon bird
isdâ isda fish
ba-ó pagong turtle
ugáng inahin hen
pato pato duck
alibangbang paruparo butterfly
tubák langgam ant
halas ahas snake
kalaw kalaw hornbill
gamáw talabong tagak heron
tikaról palalakâ woodpecker
bukatkat alitaptap firefly
sunoy bukol tandang rooster

MGA PRUTAS

PAGSASALIN SA
Kasing
Waray
Kahulugan FILIPINO ENGLISH
kapaya papaya papaya
mangga mangga mango
saging saging banana
abokado abokado avocado
lemonsito kidya, lemón, suter kalamansi lemon tree
langka langka jack fruit
kaymito kaymito star apple
atis atis sugar apple
mayabas bayabas bayabas guava
Guia han Pagtutdo han Waray 37
 PAGSASALIN SA
Kasing
Waray
Kahulugan FILIPINO ENGLISH

santol santol santol

aslúm suwâ suha pomelo
buwano, gwarda-
kayubana guyabano guyabano
bano, babano,abano
lubi buko coconut
rambutan rambutan rambutan
bubunaw lansones lansones
kasoy kasoy cashew
iba kamyas
ubas ubas grapes
pakwan pakwan watermelon
mansanas mansanas apple
pinya pinya pineapple
mani mani peanut
strawberry strawberry strawberry

MGA UTANON
PAGSASALIN SA

rWaray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan

karabasa karobasa kalabasa squash

pipino pipino cucumber
upo upo bottle gourd
mariguso kokwa ampalaya bitter gourd
patola patola sponge gourd
tarong taron talong eggplant
sayote sayotes sayote chayote
sigidilyas sigarilyas winged bean
okra okra lady’s fingers
petsay petsay petchay
ganas talbos ng kamote camote tops
kangkong tangkong kangkong swamp cabbage
Giya han Pagtutdo han Waray 38
MGA LUGAR
PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
baláy bahay house
kuwarto/sulód sulod silid/kuwarto room
sulod-katurugan silid-tulugan bedroom
kusina kusina kitchen
abuhan lutuan dirty kitchen
kaunan kainan dining room
pantaw,
kariguán paliguan bathroom
pariguán/banyó

kasilyas kubeta toilet

sala sala living room
library silid-aklatan library
Sulod-
silid-aralan classroom
pagaradman
tanggapan ng
opisina han principal principal’s office
punongguro
kantina kaunan kantina canteen
kasilyas uruhan palikuran toilet
uyagan/mulayan uyasan palaruan playground
plaza murolayan plaza plaza/park
merkado talipapa palengke marketplace
singbahan simbahan church
munisipyo munisipyo municipal hall
lubnganan/
sementeryo sementeryo cemetery
kamposanto
uma urumhan sakahan farm
lungib kuyba,turangban yungib cave
tindahan tindahan store

COLORS AND COLORS QUANTIFIERS

PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
buság puti white
itom itim black
pulá pula red

Guia han Pagtutdo han Waray 39

 PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
berde lunghaw berde/luntian green
granate tagimpusuon lila violet
tsokolate bulaw tsokolate brown
duláw darag dilaw yellow
aranghita kahel orange
rosa rosas pink
asul bughaw blue

SHAPES AND SHAPE QUANTIFIERS

PAGSASALIN SA
Waray
Kasing Kahulugan FILIPINO ENGLISH
lidong bilog circle
Tulo-
triyanggulo tatsulok triangle
kanto,undukay
kwadrado parisukat square
kinaban, dik-
rektanggulo parihaba rectangle
wadrado
pilidong biluhaba oblong
puso kasing-kasing puso heart
diyamante diyamante diamond
SMELL , TASTE AND RELEVANT QUANTIFIERS
PAGSASALIN SA
Waray Kasing Kahu-
FILIPINO ENGLISH
lugan
mahamót alimyon, hurak mabango sweet scented
mabahô mabaho odorous
maamhok amoy amag pungent
malangsa malansa fishy
maangtod mapan-os amoy araw smelly
maaslom maasim sour
maanghit maanghit sweaty
masaplod mapakla
maangso panghi smelly
maanuhos amoy usok smoky
Giya han Pagtutdo han Waray 40
 PAGSASALIN SA
Waray Kasing Kahu-
FILIPINO ENGLISH
lugan
marasa manamnam marasa delicious
mapait mapait bitter
mapag-ad maasim maalat salty
maaslum maasim sour
maharang maanghang spicy
matam-is matamis sweet
matab-ang matabang tasteless

FEELINGS
PAGSASALIN SA
Waray Kasing Kahu-
FILIPINO ENGLISH
lugan
marayhak, mani-
malipayon masaya happy
syo
masurub-on mamingaw malungkot sad
kinukulba nahadlok kinakabahan worried
nangangalas nag-iisog nagagalita angry
nakangisi nahiyom nakangiti smiling
nakatawa nakatawa laughing
nagtatangis/ na-
natuok umiiyak crying
ghahaya
namusurot
namurosdot nakasimangot frowning
nahangit

TIME CONCEPTS
PAGSASALIN SA
Waray Kasing Kahu-
FILIPINO ENGLISH
lugan
Domingo linggo sunday
Lunes lunes monday
Martes martes tuesday
Miyerkules miyerkules wednesday
Huybes huwebes thursday
Biyernes biyernes friday
Sabado sabado saturday
Guia han Pagtutdo han Waray 41
 PAGSASALIN SA
Waray
Kasing Kahulugan FILIPINO ENGLISH
Enero enero january

Pebrero pebrero february

Marso marso march

Abril abril april

Mayo mayo may

Hunyo hunyo june

Hulyo hulyo july

Agosto agosto august

Septembre setyembre september

Oktubre oktubre october

Nobyembre nobyembre november

Disyembre disyembre december

adlaw araw day

gab-i gabi night

aga temprano aga morning/early

yana ngayon now

buwas bukas tomorrow

semana linggo week

sunod nga ad-
kinabuwasan sa makalawa next day
law

kakulop kahapon yesterday

bulan buwan month

tuig taon year
agsob sukot madalas frequent

talagsa paminsan-minsan once

usahay danay minsan sometimes

pirmi palagi always

dayuday sa kalaunan eventually

Giya han Pagtutdo han Waray 42

WEATHER CONDITIONS
PAGSASALIN SA
Waray Kasing
FILIPINO ENGLISH
Kahulugan
madagaang,
maadlaw maalinsuob, ma- maaraw sunny
sirak. mapinit
mauran nabunok maulan rainy
madlos, maaharu-
mahangin mahangin windy
poy
madampog madalumdom maulap cloudy
sigwada maalipuros bagyo stormy
NUMBERS FROM ZERO TO ONE HUNDRED

PAGSASALIN SA
Waray
FILIPINO ENGLISH
usa isa one
duha dalawa two
tulo tatlo three
upat apat four
lima lima five
unom anim six
pito pito seven
walo walo eight
siyam siyam nine
napulo sampu ten
onse labing - isa eleven
dose labing – dalawa twelve
trese labing – tatlo thirteen
atorse labing – apat fourteen
kinse labing – lima fifteen
disesais labing – anim sixteen
disesyete labing - pito seventeen
diseotso labing - walo eighteen
disenuybe labing - siyam nineteen
baynte dalawampu twenty
baynte uno dalawampu’t isa twenty one
baynte dos dalawampu’t dalawa twenty two
Giya han Pagtutdo han Waray 43
 PAGSASALIN SA
Waray
FILIPINO ENGLISH
baynte dos dalawampu’t dalawa twenty two
baynte tres dalawa tatlompu’t twenty three
baynte kuwatro dalawampu’ apatt twenty four
baynte singko dalawampu’t lima twenty five
baynte sais dalawampu’t anim twenty six
baynte syete dalawampu’t pito twenty seven
baynte otso dalawampu’t walo twenty eight
baynte nuybe dalawampu’t siyam twenty nine
trenta tatlumpu thirty
trenta y uno tatlumpu’t isa thirty one
trenta y dos tatlumpu’t dalawa thirty two
trenta y tres tatlumpu’t tatlo thirty three
trenta y kuwatro tatlumpu’t apat thirty four
trenta y singko tatlumpu’t lima thirty five
trenta y sais tatlumpu’t anim thirty six
trenta y syete tatlumpu’t pito thirty seven
trenta y otso tatlumpu’t walo thirty eight
trenta y nuybe tatlumpu’t siyam thirty nine
kwarenta apatnapu forty
kwarenta y uno apatnapu’t isa forty one
kwarenta y dos apatnapu’t dalawa forty two
kwarenta y tres apatna tatlopu’t forty three
kwarenta y kwatro apatnapu’t apat forty four
kwarenta y singko apatnapu’t lima forty five
kwarenta y sais apatnapu’t anim forty sex
kwarenta y syete apatnapu’t pito forty seven
kwarenta y otso apatnapu’t walo forty eight
kwarenta y nuybe apatnapu’t siyam forty nine
singkuwenta limampu fifty
singkwenta y uno limampu’t isa fifty one
singkwenta y dos limampu’t dalawa fifty two
singkwenta y tres limampu’t tatlo fifty three
singkwenta y kwatro limampu’t apat fifty four
singkwenta y singko limampu’t lima fifty five
singkwenta y sais limampu’t anim fifty six
singkwenta y syete limampu’t pito fifty seven
singkwenta y otso limampu’t walo fifty eight
singkwenta y nuybe limampu’t siyam fifty nine
saysenta animnapu sixty
saysenta y uno animnapu’t isa sixty one
saysenta y dos animnapu’t dalawa sixty two
saysenta y tres animnapu’t tatlo sixty three
Giya han Pagtutdo han Waray 44
 PAGSASALIN SA
Waray
FILIPINO ENGLISH
saysenta y kwatro animnapu’t apat sixty four
saysenta y singko animnapu’t lima sixty five
saysenta y sais animnapu’t anim sixty six
saysenta y syete animnapu’t pito sixty seven
saysenta y otso animnapu’t walo sixty eight
saysenta y nuybe animnapu’t siyam sixty nine
sitenta pitumpu seventy
sitenta y uno pitumpu’t isa seventy one
sitenta y dos pitumpu’t dalawa seventy two
sitenta y tres pitumpu’t tatlo seventy three
sitenta y kwatro pitumpu’t apat seventy four
sitenta y singko pitumpu’t lima seventy five
sitenta y sais pitumpu’t anim seventy six
sitenta y syete pitumpu’t pito seventy seven
sitenta y otso pitumpu’t walo seventy eight
sitenta y nuybe pitumpu’t siyam seventy nine
otsenta walumpu eighty
otsenta y uno walumpu’t isa eighty one
otsenta y dos walumpu’t dalawa eighty two
otsenta y tres walumpu’t tatlo eighty three
otsenta y kwatro walumpu’t apat eighty four
otsenta y singko walumpu’t lima eighty five
otsenta y sais walumpu’t anim eighty six
otsenta y syete walumpu’t pito eighty seven
otsenta y otso walumpu’t walo eighty eight
otsenta y nuybe walumpu’t siyam eighty nine
nubenta siyamnapu ninety
nubenta y uno siyamnapu’t isa ninety one
nubenta y dos siyamnapu’t dalawa ninety two
nubenta y tres siyamnapu’t tatlo ninety three
nubenta y kwatro siyamnapu’t apat ninety four
nubenta y singko siyamnapu’t lima ninety five
nubenta y sais siyamnapu’t anim ninety six
nubenta y syete siyamnapu’t pito ninety seven
nubenta y otso siyamnapu’t walo ninety eight
nubenta y nuybe siyamnapu’t siyam ninety nine
syen/usa ka gatos isaandaan onehundred
Giya han Pagtutdo han Waray 45
MEASUREMENT WORDS AND EXPRESSIONS
PAGSASALIN SA
Waray Kasing Kahu-
FILIPINO ENGLISH
lugan
lamesa mesa table
lingkuran puruk-anan, siyasilya chair
lapis lapis pencil
papel papel paper
notebook kuwaderno notebook
libro aklat book
bag bag bag
ruler ruler ruler
para pambura eraser
ballpen ballpen ballpen
tisa chalk chalk
pisara pisara blackboard
krayola krayola crayon
uyagan uyasan, mulayan laruan toy
usa ka dupa isang dipa one arm stretch
usa ka dan-
isang dangkal one dally
gaw
usa ka sako isang sako one sack
usa ka gan-
isang gatang one
tang
usa ka kilo isang kilo one kilo
usa ka bug-os isang piraso one piece
madakmol makapal thick
manipis manipis thin
bug-os buo whole
mabusag maputi white
maitum maitim black
kurong kulot curly
unat unat straight
pang-ak pango flat nose
nakausli ang
nabudlot protruding
nguso
mahamis makinis smooth
malimpyo malinis clean
aringit pungtanon bugnutin irritable.
maduruto masipag industrious
malabo, malabu-
malubog lubog murky water
saw
matugnaw mahagkot malamig cold
Giya han Pagtutdo han Waray 46
 PAGSASALIN SA
Waray
Kasing Kahu-
FILIPINO ENGLISH
lugan
masirum madulum madilim dark
tangkod tapat honest
mabutang-
buwaon sinungaling liar
butang
hambog mahangin mayabang boastful
makisasang-
palakaibigan friendly
kayon
pisot lapsot hinog ripe
makiaawayon palaaway quarrelsome
hubya tamad lazy
hinog hinog ripe

Giya han Pagtutdo han Waray 47

Giya han Pagtutdo han Waray 48
2
Curriculum Development Division,
Bureau of Elementary Education

Office Address : Rm. 204, Bonifacio Bldg.

DepEd Complex, Meralco Ave.
1600 Pasig City, Philippines

Telefax : (02) 638-4799/637-4347