OPERA MORALIA

S. ALPUONSIMARIAE DE LIOORIO
DOCTORIS ECCLESIAE

Il.
 OPERA MORALIA
SANeTI ALPHONSI MARIAE DE LIOORIO
DOCTORIS ECCLESIAE

II.

TUEOLOOIA MORALIS
E!>rno NOVA
CUM: ANTIQUIS EDITIONIBUS DILIGENTERCOLLATA
IN SINGULIS AUCTORUM: ALLEGATIONIBUS RECOGNITA
NOTISQUE CRITICIS ET COMMENTARIIS ILLUSTRATA

COllA ET STUDIO

P.LEONARDIOAUDÉ
E CONGREGATIONE SANCTISSIMI. REDEMPTORIS

TOMUS SECUNDUS
COKPLECTEN5

TlACTATUS DE SEPTIMO ET OCTAVO DECALOOI PlAECEPTIS,

DE PlAECEPTIS ECCLESIAE,
DE STATIBUS PAlTICULAlIBUS, DE ACTIBUS HUMANIS ET DE PECCATIS

ROMAE
EX TYPOGRAPHIA VATICANA

MDCCCCVII

Editio p~ha..ie«
Sumpli6u. C..R. 1953
 APPRoBATI o
LIBER TERTIUS
Libentissime annuimus ut operis inscripti: "Sancti Alphonsi Mariae de Ligorio
Doctoris Ecclesiae Theologia Moralis, edifio nova, cum sniiquis editionibus diligenter
coliate; in singulis euctorum allegafionibus recognita notisque criticis et commentariis DE PR.AECEPTIS DECALOGI ET ECCLESIAE.
illustrata, cura et studio P. Leonsrdi Gaudé e Congregatione Ssnctissimi Redemptoris"
fiat reeditio arte photomechanica.
(SEQUlTUR).
Romae, ad S. Alfonsi, die 5 maii 1953.
LEONARDUS Buys
Congregationis Ssmi Redemptoris
Superior Generalis et Rector M oìor

IMPRIMATVR:
Nr.3287. Curia epise. Seeeovien.

Graeeii, die 23 Junii 1953.

t FERDINANDUS

Photomechanischer Nachdruck
der Akademischen Druck- und Verlagsanstalt Graz
 TRACTATUS QUINTUS
DE SEPTIMO PRAECEPTO NON FU/?TUM FAClES

« Cum hoc prohibeatur omnìs injusta
« damnìficatio in bonis proximi, quae fit
« 1" per furtum et rapinam; 2" per omis-
« sionem reparationis damni illati; 3" per
«iniquitatem contractuum: - de his tri-
« bus hic agendum » •
Antequam aggrediamur tres hos per-
difficiles sequentes Tractatus de Furto)
Restitutione et Contractious ; ad melius
intelligenda ea quae dicentur, aliqua ge-
neralia de ]ustt"tia et fure expedit prae-
notare.

TRACTATUS PRAEAMBULUS
De Justitia et Jure.
486. Qualiter dnndatur justuia, et quaiiter jus, - 487. Quid sit dominium et ususfrucius,
- 488. Quot sint peculia filzonmzfamz'tias. - -189. Quae sint bona uxorum. -- 490. Quot
bona clericorum. Et praesertim, 1. Qual: sint patrimonialia.2. Quae industrialia.3. Qual:
parsimonialia. 4. Quae ecclesiastica. - 491. De hz's quaer.1.An elerieus teneatur neces-
sario pauperibus succurrere. - Qu, 2. Q~ti ueniant nomine pauperum. - Qu. 3. An prae-
ferendi pauperes loci. - Qu, 4. An superflua possint reseruari. - Qu.5. An clericus
habens sua possit vivere ex bonis beneficti. - Qu. 6. An etiam pensionarii teneantur
superflua erogare in usus pios. - 492. Qu. 7. An beneficiarti male expendentes reditus,
teneantur ad restitutionem. - Qu. 8. An peccent grauiter, qui donoaccipiunt superflua
a beneficiario. - 493.Quot modis acquiratur domrmum: I'', Occupatione. - 494. Il". Nativi-
tate.- 495. III". Alluvione.- 4%. IVo. Specificatione.- 497.V", Accessione. - 498. VIo. Con-
fusione vel Commixtione, - 499. An idem quod currit in mixtione pecuniae, currat
aliarum rerum. - 500. VIIo.Aedificatione. - 501.VIIIo.Plantatione..:..... 502. IXo.Perceptione
fructuum. - 503. X", Traditìone, - 504. De Praescriptione et conditionibus requisitis ad
praescribendum. Et 1. De bona fide. - 505. 2. De tz'tulojusto; et an sufficiat titulus colo-
ratus vel existimatus. .- 506. 3. De continuata possessione, et de tempore requisito ad
praescribendum (usque ad n. 510). - 511. Quando praescriptio z·nterrumpatur.-
512. An haeres possessoris malae fide i possit praescribere. (Sed vide etiam n. 516).-
513. An possit praescribt libertas a soiuendo debito aut multa. - 514. Quibus detur
restitutio ÙZ integrum circa bona praescripta. - 515. 4 a conditio ad praescribendum est,
ut res sz't apta praescribi. - 516. Decisio quatuor Aularum, facta Neapoli circa prae-
scriptiones. - 517. An in conscientia res praescripta possit retineri, etiam ubi te» prae-
scriptionis non viget.

Justitia,
quotuplex,
486. - JUSTITIA dividitur communiter
in 1egalem, distributivam et commutati-
vam. - Legalis respicit jura legum et
poenas. Dz'strz'butz'va respicit personarum
merita, quoad praemia et honores. Com-
mutatt'va autem respicit aequalitatem va-
loris rerum, juxta hominum aestimatio-
nem: ut tantum domino reddatur, quantum
ab eo surreptum, vel quantum damni ei
illatum est.
Jus autem dividitur in jus in re et in Jus, quo-
tuplex.
jus ad remo
Jus zi,z re est, quando res ipsa habetur
obligata; et ideo tribuit rei vindicationem,
seu actionem in rem ipsam, v. gr. ven-
ditor, qui tradidit rem, actionem in ipsam
rem habet pro pretio; benefìciarius , per
collationem habet jus in heneficium; et
similia. - ]us autem ad rem est, quando
res nondum est obligata, sed tanturn jus
 4 LIB. III. - TRACT.
habetur ad eam acquirendam. Ideo jus ad
rem tribuit tantum actionem personalem
contra impedientem acquisitionem rei.
Dominium. 487. - Deinde jus in re dividitur in
domlnz"um et usumjructum.
Domtntum aliud est jurlsdtcttOnls erga
subditos: ut habet pater erga filios, epi-
scopus erga dioecesanos, etc.; aliud, pro-
prz"eta!is erga res, sive servitutes. - Item,
dominium aliud est directum , ut habet
princeps in feudis, et dominus in praedio
dato ad emphyteusim; aliud est tt#le, quod
habet feudatarius et emphyteuta.
Ususìru- Ususjructus autem est jus utendi et
ctus differt
ab usu, fruendi aliqua re, fructus ex ea perci-
piendo. - Hic notandum, ab usufructua-
rio differre usuartum: qui alicujus rei
usum habet, v. gr. horti, ex quo colligere
1 L. Plenum, tr. de usu, etc.
488. - a) Quae hic dicuntur a S. Alphonso
de bonis filiorurnfamilias, dicuntur secundum
jura antiqua; sed ex novis codicibus, bona fì-
liorumfamilias generatim dividuntur in du-
plìcem classem. Prior comprehendit bona, 1a-
bore aut separata industria a filiis comparata,
vel quae ipsis donantur cum expre~sa condi-
tione, ut eorum ususfructus non obveniat pa-
rentibus. Posterior omnia alia bona comple-
ctitur quae filiis obveniunt, v. g. donatione vel
a1io simili titulo.
Porro in jure hodierno sedulo distinguitur
dominium directum, administratio et ususfru-
ctus. - Dominium directum omnium bono-
rum, quae justo titulo filiis obveniunt, perti-
net ad eos, licet minores sint nec emancipati,
cum talis dominii sint capaces. Justus titulus
est donatio, haereditas, industria separata, etc.
- Administratio omnium bonorum est penes
patrem vel tutorem, qui filiorum incapacita-
tem vel imperitiam supplere debet, donec ipsi
majorennes vel emancipati sint. Majorennes
obtinent plenam; emancipati autem, restrictam
bonorum suorum administrationem. - Usus-
fructus competìt vel filiis vel genitoribus,
prout jus positivum statuit. Jam vero,
IN GALLIA (Cod. civ., 384-387), ususfructus
generatim pertinet ad patrem (vel, eo defun-
cto, ad matrem in viduitate permanentem),
usque ad filiorum emancipationem vel annum
18 completum. Ex proventibus tamen debet
m
proles, pro conditione sua, ali et educari, -
Diximus generatim, quia excipiuntur: lo bona
quae filii proprio labore separatave industria
sibi comparant; 2° bona quae ipsis donantur
sub expressa conditione, ut eorum ususfructus
non obveniat parentibus.
IN HISPANIA, ususfructus generatim patri
(vel matri patriam potestatem habenti) con-
V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
potest fructus pro sua familia et suis ho-
spitibus; non autem potest illos alienare l.
Ita pariter habens domus usum, potest
eam habitare, sed non locare, nec alteri
concedere usum, si ipse eam non habitet.
Notandum praeterea, quod usufructuario
incumbit solvere expensas pro fructuum
perceptione, et tributa seu collectas super
rem impositas, ut ex l. Hactenus, ff. de
usujructu. Deinde tenetur rem bene co-
lere, arbores mortuas substituere. Ad ma-
gnas autem expensas non tenetur ipse,
sed proprietarius.
488. - FILIUSFAMILIAS dominium habet
peculii castrensis et quasi-castrensis. -
In quo notandum, quod peculium filiorum-
familias quadruplex est: castrense, quasi-
castrense, projectt"ttum et advenH!ium a).
ceditur. Excipiuntur bona quae filiis, ut eorum
educationi inserviant, dantur, Item bona quae
filii industria separata acquìrunt, si de patris
consensu propriis expensis extra domum pa-
ternam vìvant. . nis, modo
IN ITALIA (Cod., 224, 239), ususfructus con-
ceditur patri, vel matri habenti patriam aucto-
ritatem, donec fìlii sint majorennes ve1eman-
cipati. Amittitur ab a1terutro parente qui, post
mortem compartis, ad novas nuptias convolato
Parentes fructuarii tenentur procurare proli
ta1em educationem, quae ejus fortunae et con-
ditioni sit consentanea. - Excipiuntur: l° bona
quae filii proprio labore et separata industria
sibi acquirunt; 2" bona quae ipsis donantur
cum adnexa conditione, ut parentes usumfru-
ctum non percipiant; 3°bona quae ipsis, juxta
legis dispositionem, dìssentiente patre, obve-
niunt,
IN AUSTRIA (Cod., 149-195), ususfructus com-
petit filiis etiam minorennìbus et non eman-
cìpatis, deductis tamen educationis expensis.
Et licet suorum bonorum administrationem
fìlius nondum emancipatus non habeat, libere
tamen (ideoque et valide, si aliunde nihil ob-
stet) disponere potest: 1" de bonis propria in-
dustria acquìsitis, modo ipse a parentibus non
accipiat alimenta; 2° de bonis quae ejus usui
tribuuntur, modo sit puber.
IN GERMANIA (Cod., 1649), jus novum di-
stinguit bona filiorumfamilias in libera et non
libera. - Libera dicuntur: l° quae filii pro-
prio labore et separata industria sibi com-
pararunt; 2° quae dono acceperunt, exclusis
parentibus ab usufructu; 3° quae, parce vi-
vendo, seposuerunt ex bonis, quae erant ipsis
extra paternam domum viventibus, ad victum
in plenam potestatem concessa. - Non libera
dicuntur cetera omnia. Horum usumfructum
TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ]USTITIA ET ]URE.
Peculium Et 1.° Castrense dicuntur bona illa quae
castrense.
filius acquirit in castris et in militia: sive
haec sint debita, ut stipendia; sive haec
sint acquisita per donationem a praefectis
militiae, vel a parentibus aut ab allis oc-
Adquid casione militiae: ut Lessius l, Lugo 2.
teneatur
usufructua- Peculium Il", Quast~castrense dicuntur bona quae
rius, quasi-ca-
strense. filius acquirit in officiis publicis: judicis,
advocati, lectoris, medici, etc.
Fìtìus ha- Istorum duorum peculiorum pertinet
bet plenum
dominium ad filium plenum jus quoad proprietatem
utriusque.
et usumfructum, Et hoc, etiamsi merces
exigatur il. privatis. Lugo 3 cum Silvestro,
Deminlum Molina, etc. Idem ait Lugo 4 cum Navarro,
filiifami -
lias. Molina, de notariis, sive publicarum cau-
sarum, sive privatorum contractuum. -
Pro aliis vero artificibus, etsi publico in-
serviant, eorum tamen merces non per-
tinet ad peculium quasi-castrense. Excipit
tamen Sanchez, apud Lugo 5, architectos
principis ve1 communitatis.
Omnia autem bona donata intuitu exer-
citii praedictorum officiorum sunt quasi-
castrensia. Lugo 6. - Hujusmodi adhuc
sunt omnia quae acquiruntur a filiofami-
lias ex officio clericali: ex Authent. Pre-
sbyteros 6, C. de episc. et clero Immo idem
dicitur de omnibus quae clerico adveniunt
ex quocumque titulo b). Lugo 7 cum Mo-
lina, Sanchez et communi. Hocque recte
dicit Lugo s, contra aliquos, de clericis
etiam tonsuratis: cum textus citatus ex-
primat etiam cantores.
1 Lib. 2) cap. 4, n. 7. - SI De jusr, et Jure, disp. 5,
n. 15. - 3 Loc. cìt., n. 16.. saoes«, v. Peculiurn L qu.to..
MolinaJ de just. et ]ure, tre 2, disp. 231, n. 2. _. Loc, cit.,
n. 17•. - NavQr., Man., cap. 17, n. 142. - Molina, Ioc, cit.,
n. 2. - Sanch.} Consìl., lib. 1, cap. 2, dub. S, num. 14. -
& Loc, cit., n. 18. - 6 Loc, cìt., n. 19. - '7 Loc, cit., n.21. ..
Molina} loc. cìt., disp, 231, n. 4.. Sanch. J Decaì., lib. 7,
habet pater, usque ad tempus, quo filius e po-
testate paterna excedìt. - Ususfructus bono-
rum liberorum competit fìlio; administratio
vero, patri, vel tertio cui eam bonorum au-
ctor commisit,
IN ANGLIA ususfructus pertinet ad fìlìos,
Utrum vero educationis expensae ex bonis
patris, aut ex bonis filiorum refundi debeant,
solent tribunalìa, pro casus adjunctis, decidere.
b) Idem dicitur, scilicet et cIarius: Omnia
quae respectu laicorum adventitia forent, flunt
quasi-castrensia c1erico, si post clericatum
acquirantur; et ita loquuntur Molina et San-
chez loas citatis.
e) Silvester, v. Peculium I, qu. 1 et qu. 12,
5
IlIO. Peculium autem projecHtzum sunt Peculium
profecti·
bona quae proficiscuntur de rebus pater-
~i:tmaae~~:
nis, et filius lucratur in ipsis negotiando. tremo
- Peculium hoc totum pertinet ad pa-
trem quoad fructum et proprietatem.
Etiam dicuntur bona profectitia illa
quae donantur filio intuitu patris. Secus
vero, si donantur filio intuitu suipsius:
etsi occasione patris filius cognitus sit a
donante. Lugo 9. - In dubio autem, an
aliquid sit donatum intuitu patris vel filii,
erit totum filii, si ipse bona fide inceperit
possidere; alias, dividendum pro rata dubii. Quid de
bonis datis
Bona vero donata filio a patre in pa- ad recipien-
trimonium, ad suscipiendos Ordines sa- dos ordines.
eros, non sunt numeranda inter profectitia.
Sed bene sunt conferenda cum aliis fra-
tribus, cum ille haereditatis portionem
exposcit; ut Lugo lO cum Molina, et ut di-
cemus n. 956.
Dubium fit l°. An quod lucratur fiitus
ex boms paterms , si! totum et semper
projecti!tUm?
Affirmant Silvester C),Azor C),etc.,apud Lucrum
Lugo 11. - Dicunt vero Gomez, Bartolus,
filii ex bo-
nis pater-
Tabiena, Angelus, etc. 12, esse partim pro- profecti·
tium, modo
fectitìum, partim adventitium. - Lugo adventi-
autem cum Molina tenet esse profectitium, tium.
si filius nomine patris negotiatur; adven-
titium vero, si nomine suo, puta, si ipse
furatus sit pecuniam a patre , vel si pe-
cunia otiosa erat apud patrem. Certum
autem est, ut docet Lugo d), quod si filius
cap. 13, n. 31. - 8 Loc, cìt., n. 22. - • Loc, cìr., n. 37. -
10 Loc. cìt., n.37, v. f. - Molina, Ioc, cìt., disp. 233, n. 2. -
11 De ]ust. et ]ure, disp. 5, n. 40. - A.nton. Gomes, in lego
Tauri 29, nUIn.24 •. Bartotue, in lego Cum oportet, C. de
bonis quae liberis, etc. . Tabiena, v. Peculium, n. 18•.
Angel., v. Pecutoo«, n. 11•• 1SlAp. Lugo, loc, cit., n. 40.-
Lugo, loc. cit., n. 40. - MoUna} tre 2, disp. 234, n.3 et 9.
affirmat quidem, sed casu dumtaxat quo fìlius
sub patris potestate sito - Azor pariter,part.2,
lib. 2, cap. 23, qu. 6, affirmat, si filius cum
suis parentibus habitet eorumque bonis susten-
tetur; secus, si non sit sub patris potestate,
aut commoretur extra paternam domum, nec
alatur a parentibus, et opera sua atque indu-
stria lucrifaciat.
d) Lugo, loc. cit., n. 40, ita loquitur: «Cer-
tum imprimis videtur, inquit, si fJlius extra
patris domum habitans, propria negotiatione
et industria acquirat, id adventitium esse, non
profectitium. Idem est si in domo patris, non
tamen ex rebus aut circa res patris, sed di-
versa negotiatione acquirat >.
 6 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGJ.
negotìetur extra domum patris ex aliis
bonis quam paternis, lucrum non erit pro-
fectitium. - In dubio tamen, an lucrum
.provenerit ex bonis patris vel alterius;
tum tantum profectitium praesumitur, cum
filius administrabat bona paterna. Lugo l
cum Gomez, Bartolo e), etc.
Dubium fit 2". An fl#us, pro labore
praestito in benefiàum patris, possù s#-
pendz'um exigere?
Affirmant Navarrus, Lessius, Angelus f),
Lopez /J, apud Sanchez 2; et probabile
putant Laymann 3 et Busenbaum (infra,
n. 544). Negant vero Molina et alii plu-
Filius l'es, cum Sanchez 4 et Croix 5. - Recte
negotia pa-
tris gerens. autem distinguit Lugo 6, et ait quod si fio
aliquando
lius extra domum patris habitet, nec a
jushabetad
stipendium.
patre alatur, id quod lucratur est adven-
titium; profectitium vero, si in domo pa·
terna degat et a patre alatur, necnon ob-
sequia illa sint patri debita: quae si ta-
men excedant, bene potest filius petere
stipendium.
Sed hic Dubium fit 3". Utrum, sz·prae-
dieta obsequia fuerint excedentia, et fi#us
non petierit stzpendz'um,praesumatur illud
remisisse?
Omnino affirmant Molina 7 et San-
chez 3; quia hoc praestat bono communi,
ut inter parentes et filios frequentia jur-
Non pe-
tens stipen-
gia vitentur. - Sed probabilius docet Lu-
dium cen .. go 9 cum Navarro, Lessio, Angelo g), etc.
setur remìt-
tere, (ut supra), quod, si filius potens non pe-
nisi ex re- tat, rationabiliter remisisse censeatur. Se-
verentia o-
mittar pete- cus, si renuat poscere ex paterna reve-
re.
rentia; debet tamen eo casu detrahere
alimenta a patre percepta, Vide etiam di-
cenda n. 544, z'n fine.
1 Disp. 5, n. 41. - Gomee, in lego Tauri 29, n. 24. -
Nauar., Man. cap. 17. n. 144. - Less., lib. ~, cap. 12, n. 80
et 81. - u Consil., lib. 1, cap. 2, dub, S. n. 1; cfr. dub. 9, n. :?
et seqq. - :\ Lib.3, tr.4, cap. 8, n. 6. - Molina, disp.234,
n. 7 et 8.. 4 Loc. cit., dub. 8, n. 2. - li Lib. 3, parto 1,
n. 1034. - 6 Loc, cit., n. 42. - 'l' Loc. cir., n. 7. - 8 Loc,
e) Bartolus, Tract, de duobusfratrib., n. 4,
minus accurate a Gomez allegatur; dicit enim
dumtaxat, veram sibi videri sentenliam, «ut
ex praesumptionibus judicetur esse protectì-
tium vel adventitium ».
f) Angelus et Gregorius Lopez a Sanchez
allegantur, non quasi hanc sententiam diserte
teneant, sed similem dumtaxat, inquantum do-
cent 1ucrum acquisitum a filio ex pecunia ve]
IV", Peculium tandem adventt"tz'um sunt
bona quae filiofamilias proveniunt aliunde
quam ex bonis paternis vel intuitu patris
acquisitis. - Horum bonorum filius pro-
prietatem habet; pater vero acquirit usum-
fructum , etiamsi sint bona majoratus.
Lugo l0.
Quandoque tamen filius etiam talem
usumfructum acquirit; nempe l", Quando
praecise ususfructus donatur filio, ve! do-
natur aliquid filio, patre contradicente.
2".Si filius una cum patre succedit in hae-
reditate fratris vel sororis. Ha Lessius 11
et Lugo 12 cum aliis. 3". Addit Lugo 13,
si filius accipit dotem, patre non se oblio
gante. (Vide alia apud Lugo). - Exceptis
autern his casibus, filius de bonis adven-
titiis non potest disponere sine consensu
patris, nec testari, etiam cum suo con-
sensu, nisi ad pias causas, ex cap. Lscet 4,
de sepult., z'n 6°; - Potest tamen universe
testari de castrensi peculio, ut ibùl.
Ususfructus autem peculii adventitiì
erit patris, quamdiu vivit , etiamsi filius
exierit li patria potestate. - Nisi fìlìus ele-
ctus sit ad episcopatum vel ad magnam
dlgnitatem, scilicet, si fiat cardinalis, prae-
fectus urbis majoris, consiliarius regius,
magister militum. Tunc enim totus usus-
fructus pertinet ad filium: ut Lugo 14, Sal-
manto 15, Holzmann 16.
Si vero pater emancìpet filium, dimi-
dia pars ususfructus erit patris, et dimi-
dia filii. Lugo 17 et Holzmann 13. Hoc intel-
ligitur tamen, si emancipatio fuerit volun-
taria patris. - Nam, si filius emancipetur
ratione matrimonii, ex jure hispano tunc
ususfructus erit totus filii: si vero ratione
cit., dub. 8, n. 2 curo n. 4. - li Loc. cir., n. 43.. Naua« ...
Man., cap. 17, n. 144 et 148. ~ Less., loc. cìr., n.80 et 81. _.
1n De ]ust. et Jute, disp.o, n.30. - 11 Lib.2, cap. 4, D. 9
et seqq, - 12 Loc, cìt., n. 23. - 18 Loc, cìt., n. 23. - l' Loc.
cit., n. 24. - 15 Tr. 12, de Just. et jure, cap. 2, n. 128. -
16 De Jure et just., n. 274. - l'l Loc, cit., n. 24. - 18 Lcc. cit
fundo patris, partim esse profectitium, partim
vero adventitium, ratione scilicet operis a filio
praestiti. Et hoc revera dicunt Angelus, v. Pe-
culium, n. 11, et Gregorius Lopez, parto 4,
tit. 17, l. 5, V. Con los bienes; Lopez tamen
sententiam suam limitat: nisi filius nomine
patris negotietur.
g) Angelus, loc. cit., hoc non habet; sed
vide notam superiorem.
TRACT. PRAEAMBULUS. - DE JUSTITIA ET JURE.
Fi l u s
ì status religiosi a filio assumpti, ususfru-
habec nu-
dum domi- ctus erit totus patris. - Lugo l.
nium ad- Quid, si Hic notandum I". Quod si pater per-
ventitii. pater det fa-
cultatem mittat filio discedere a sua domo, non
discedendi.
censetur remittere praedictum usumfru-
ctum: nisi filius dimittatur ad quaeren-
dum sibi victum; vel nisi filius, vidente
Quando- et tacente patre, fructus expendat: ut
que etiam Quid de Lugo 2. - Notandum 2'. Quod si bona
us um fru- bonìs con-
ctum. sumptibili- sint usu consumptibilia, tunc pater potest
bus.
de illis disponere, cum obligatione red-
dendi filio tantumdem. Lugo 3 et Molina il).
1 Disp. 5, n. 24. - 2 Loc, cit. n.?:l, ex 1. Cum oportet,
C. de bonis quae Iiberis, - 3 De .Tust. et Jure, disp, 5,
il) Molina, tr. 2, disp. 7, n. 10 et 11, de
usufructuario in generali loquitur, quem dicit
debere postea rerum consumptibilium aesti-
mationem reddere, Quae quidem, et merito,
Lugo applicat praesenti casui,
489. - a) Ba quae S. A1phonsus docet de
bonis uxorum valebant juxta jus antiquum;
sed in praesenti, jure diversarum nationum
Genera-
tim ususfru- alia sancita sunto
ctus est pe- Et quidem: Jus GALLICUM (Cod. civ., 1387-
nes patrem.
Bxceprìc- 1581) concedit sponsis, ante matrimonium,
nes. facu1tatem faciendi quoad bona sua, omnes
quas vo1uerint pactiones, dummodo hae pa-
ctiones fiant coram publico notario, nec bonis
moribus aut 1egibus,aut paternae maritalive
auctoritati adversentur, Quodsi hujusmodi pa-
etio fieri praetermittatur, sponsi censentur
inire communitatem legalem. - jam vero:
L COMMUNlTAS LEGALIS sic se habet: l°. Pro-
Quid, si
patereman- pria cuiquc conjugi manent bona ìmmobìlìa
cipetfilium. acquisita ante nuptias, vel postea 'ex dona-
tione aut successione obvenientia. Propria
vero uxoris bona fìunt quasi-dotalia, et solus
marìtus habet eorum usumfructum et admi-
nistrationem; ita tamen, ut sine consensu uxo-
ris ea alienare non possit. - 2". Communia
evadunt tumbona mobilia ante matrimonium
possessa, tum fructus immobilium aliique re-
ditus, tum etiam immobilia in matrimonio ex
bonis ve1 ratione communitatis acquisita. Po-
test maritus haec bona absque uxoris con-
sensu alienare, oppignerare, etc. De immobi-
libus tamen, vel de mobilium universalitate
aut quotitate, non potest disponere titulo gra-
tuito. - Dissoluta communitate, bona et onera
dividuntur in duas partes, nisi uxor ejusve
haeredes maluerint bonis renuntiare, atque
ita ab oneribus se eximere. - II. Per PACTUM
CON]UGALE constitui potest: 1°. Regimen com·
munitatis conventionalis , quo extenditur ve1
restringitur, respectu bonorum, communitas
legalis. - 2°. Regimen excludens communi-
tatem (at. sine separatione) quo scilicet omnia
bona uxoris fiunt quasi·dotalia, et traduntur
marito in usum et in administrationem, abs-
7
489. - Bona UXORIS alia sunt dotaha; Bona uxo-
riso
alia paraphernalta, quae sunt res quas
uxor attulit vel sibi reservavit ultra do-
tem a). - Bonorum paraphernaltum uxor
habet plenum dominium et usum 4. Bono-
rum autem dotaltum proprietas spectat
ad uxorem; ususfructus vero et piena ad-
ministratio ad maritum 5. Hinc uxor, post
mortem viri, omnibus creditoribus perso-
nalibus praefertur. Et adhuc vivente viro,
si ipse vergit ad inopiam, potest uxor do-
tem repetere 6.
n.35. - • L. 8 Hac lege, C. de pactis, - , L. I Dotis causa
et I. 2 ReipublicQ(I, ff. de jure dotium. - e Ex ead, leg. 2.
que alienandi facultate. - 3°. Regimen sepa-
rationis, quo omnia uxoris bona fiunt quasi-
paraphernalia; uxor enim retinet usum et
administrationem omnium suorum bonorum,
nec confert ad onera matrimonii nisi tertiam
partem suorum redituum ad normam juris,
vel aliam summam hancque determinatam,
cujus plenum dominium in maritum transfer-
turo - 4°. Regimen dotale, quo dos stricte ta-
lis constituitur, fere ut in jure Romano. - No-
tetur: l". Nullum est regimen, in quo uxor
sit penitus independens a marito; nullum sci-
licet, in quo possit alienare sua bona immo-
bilia, aut se sistere in judicio civili, sine ma-
riti vel judicis auctorìtate. Potest tamen, ma-
rito etiam invito, testamentum facere. - 2°.In
contractu antenuptiali, possunt sponsi mutuo
a se, vel ab aliis, quasdam accipere donatio-
nes, quae post nuptias 1ege prohibentur.
Jus ITALICUM (Cod., 1378-1446) haec habet
sibi propria: 1". Dos generatim constituitur
juxta regulas juris Romani. Haec futura etiam
sponsae bona complecti potest; sed post ìnì-
tum matrimonium, non potest amplius a con-
jugibus nec constitui nec augeri. - 2°. Pos-
sunt sponsi ante nuptias inire communitatem,
non quidem bonorum, sed fructuum ex ipsis
bonis sìve mobilibus sive immobilibus, sive
praesentibus, sive futuris provenientium. Sed
non potest illa societas comprehendere debita
et eredita exsistentia ante conjugium. In cete-
ris, jus Italicum cum Gallico satis concordato
Jus HISPANICUM (Cod., 315 et seqq.): dos
constitui potest, sicut in jure Romano; item
bona paraphernalia. Sec1usa autem (quae in-
stitui potest) pactione antenuptiali, viget com-
munitas 1egalis, sicut in jure Gallico. Dìsso-
Iuta communitate, restitui prius debent dos
et paraphernalia, dein solvi debita communia.
Jus AUSTRIACUM (Cod. 1217-1266): bona uxo-
rum iisdem fere regulis subjiciuntur ac in jure
Romano. - Haec salum notanda sunt: 1". Com·
munitas bonorum statui potest, sive ante sive
post initum matrimonium, sub conditionibus
tame11 et in forma a 1ege praescriptis. Regu-
 8 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ]USTITIA ET ]URE. 9
Deinde notandum quod si dos consistat 2°.Bona quasz:patrzmonz'aha seu industria- Ex quo infert Anacletus l cum Lessio et esse eadem ratio, quae est de propriis bo-
in pecunia ve1 rebus usu consumptibili- Ha,' et dicuntur ea quae clerici acquirunt aliis, quod si clericus vivat aut expendat nis. - Ratio, quia praefata bona non dan-
bUS, tunc dominium dotis p1ene transit ex ecclesiasticis functionibus sine benefi- de bonis his ve1 propriis in pias causas, tur ut fructus beneficii, sed ut stipendia
ad virum , cum obligatione tantumdem cio, ut ex concionibus, Missis, etc.-3°. Bona possit tantumdem accipere de bonis ec- 1aborum iis qui Ecclesiae inserviunt.
restituendi, matrimonio soluto 1, Deinceps mere ecclesiastica; et sunt illa quae acqui- clesiasticis, et de eis ad libitum disponere. Nee obstat textus in can. Episcopi,
notandum quod si bona dota1ia, etiam sta- runtur ex beneficiis. - 4°. Bona tandem Quia, cum jus habeat vivendi ex beneficio causo 12, qu. 1 (quem opponit Petroco-
bilia, dentur viro aestimata, animo, ut parsz'moniaha, quae sunt illa quae cleri- (ut infra videbimus in Quaest. 5), non te- rensis), ubi legìtur: Quz'dquùJ vero de pro-
aestimatio venditionem constituat; tunc cus ex reditibus ecclesiasticis subtraxit netur vivere ex bonis propriis; unde, si vzszone suae ecclesiae juerit, siue de agris
vir etiam eorum dominium acquirit: et, de sua sustentatione, vivendo parcius de iis vivat, potest uti eompensatione. - sz've de fructzòus..., omnia z'n jure eccle-
soluto matrimonio, non tenetur nisi ad quam honeste vivere potuisset. Hoc tamen non admittendum puto, si cle- siae reservare censuimus. - Nam respon-
pretium reddendum 2. - Et in praedictis 1". Quoad bona patrimoniaùa, certum Clericus ricus non habeat superfiuum de bonis ec- detur ex praedictis, bona parsimonialia
duobus casibus, si pereunt dieta bona, est quod c1erici plenum eorum dominium habet pie-
num domi- clesiastìcìs, atque hic et nune teneatur de non esse de provisione EecIesiae, sed de
viro pereunt 3. habent, ex cap. Relatum 12, de testam. nium patri-
moniaIium. bonis propriis pauperi subvenire. Secus provisione seu stipendio 1aborum mini-
Bona cle- 490. - CLERICORUM bona quadrupliciter Il". Idem est de bonis z'ndustrz'alzòus,
rìcorum. Item, Indu- autem, si hic et nunc non teneatur ad e1ee- stri; ut sancitum fuit in concilio Aga-
strialìum;
distinguuntur: videlicet 1°. Bonapatrùno- ut communiter docent doctores, cum San- mosynam, habeat tamen intentionem com- thensi 18, ubi dictum fuit: Cterici: .. omnes
niaha, quae dicuntur ea quae ipsis obve- chez 4, Lessio 5, Lugo 6, Anacleto 7, Viva 8; pensandi, quz' ecciesiae fideHter deservz'unt, stipen-
niunt ex quacumque causa profana. - Sa1mant. 9 cum Pa1ao, Coninck, etc. - An vero dz:c;tributzones quotùJùmae ca- dsa sanctis laborzòus debita , secundum
1 L.43 Res in dotem, ff de jure doto - ' L. 17 Quoties, qu, S, num. 26. - s Opusc. de Beneficiis, qu, 2, artico 1, nonzeorum computentur inter bona indu- servitzi' suz' merùum , vel ordz'natzonem
ff.. eod. tit. - 3 L. 43 Res in dotem, ff. eod, tit; cfr. L. 16, num. 1. - 9 Tract. 12, cap. 2, num. 138. - Palases, te. 6, Aliqui striaùa? - Négant Navarrus 2, Sanchez 8; canonum, a sacerdotibus seu episcopis
Quods~' per eam, - " Consil., Iib, 2, cap. 2, dub, 37, n. 2, disp. 2, punct, 5, num, 3; et tr, 31, disp, un., punct.. 7, negant di-
et dub, 45. - , Lib. 2, cap. 4, num. fII. - e De ]ust. et, § 3; n.3. - Coninek, de Virtutìb., disp, 27, dub, !l, n. 173
stributiones quia (ut dicunt) distributiones vere sunt consequantur.
e sse indu-
]ure, disp.4, num.23. - , Tr.7, de ]ust. et ]ure, dist. d, et 174. strralìa. partes redituum beneficii: et ideo eam- IVo. Major difficu1tas est de bonis mere
dem naturam ac onus sortiuntur, quam ecctesiasticis, quae propriae sustentationi
Probabì- alii beneficii fructus. - Sed probabilius supersunt: an de iis possint clerìcì, sine
larìter, communitas pro casu mortis tantum fìt communìs, Communitas ista duplex est: liusaffirma··
turo affirmant Lugo 4, et Sa1mant. 5 cum Azor, injustitia, male disponere? - Certum est Reditus
ìnìta censetur; ideoque, durante conjugio, pro- 1) communitas quaestus, in qua communia superllui be-
prietas bonorum communìum est utriusque evadunt, tum lucra a conjugibus facta, tum Silvestro, Angelo, Bonacina et Covarru- quod beneficiarii tenentur sub mortali re- neficii in
p os
conjugis; ususfructus, illius ad quem pertine- bonorum illatorum reditus; bona vero sive vias. Ratio, quia praefatae distributiones, ditus superfiuos suae sustentationi, in USU5 USU$ erogandi.
ì

bat ante pactum, et administratio, soIius viri.
Soluto .conjugio, bona dìviduntur. 2". Sec1uso
speciali pacto, uterque conjux retinet jus pro-
prietatis suorum bonorum, nec non jus exclu-
sivum ad ea omnia, quae ipse sibi durante
conjugio acquirit, vel quàe sibi obveniunt.
Uxorìs tamen bonorum usus atque admini-
stratio marito tradita censentur, quamdiu ipsa
non contradixerit.
Jus GERMANICUM. Habetur regimen legale
vel conventionale. - I. REGIMEN LEGALE (Cod.
1363-1425) imitatur jus dotale Romanum. Bo-
norum dotalium administratio et ususfructus
competit marito, qui tamen uxori id postu-
lanti, statum rerum exponere tenetur (§ 1374),
nec potest maritus ea bona alienare veloppi-
gnerare sine consensu uxoris. Ut autem in tuto
collocentur, competit uxori jus securitatem
postulandi vel bonorum separationem. Bono-
rum vero paraphernalium dominium, eorum-
que libera administratio penes ipsam est. -
mobilia sive immobilia ante matrimonium ab
alterutro possessa eidem propria manent,
Uxor, non vero maritus, paraphernalia sibi
reservare potest; - 2) communitas bonorum
mobilium, quae ultra communitatem quaestus,
reddit communia mobilia ante matrimonium
possessa: eisdem'fere legibus subjacet quibus
oommunitas legalis in jure Gallico (§ 1519-
1557). Bonorum communium administratio
competit marito, qui tamen nec de immobi-
libus, nec de mobilium universalitate aut quo,
titate disponere valet absque consensu uxo-
riso - 2°. Institui etiam potest separatio bo-
norum, vel ab initio, vel durante matrimonio,
quo casu bona uxoris tamquam paraphernalia
habentur. - Sub quovis regimine, uxor po-
test, absque consensu mariti, haereditatem,
legata et dona sibi oblata acceptare vel repu-
diare, - In matrimoniis ante 1 januar. 1900
contractis, bonorum conditio subsistere per-
git secundum leges quae ad illud tempus vi-
licet ex titulo beneficii proveniant, non pios aut in pauperes e1argiri. Ita S. Tho-
tamen dantur immediate pro tìtulo, sed mas 14, Lugo 15, Sanchez 16, Sa1mant. 11 cum
pro servitio personali, tamquam personae Molina, Coninck, Pa1ao et communi. -
stipendium. An vero ad. id teneantur virtute justitiae
Clericus IIIo. Idem, quod de bonis patrìmonìa- vel religionis, infra dicetur.
habet pIe-
nuro domi- libus et industrialibus, dicitur de parsi- Hic autem sedulo notandum quod in tasQuanti.
nium parsi- gravìs ,
monialium. monzalz'bus: ut possit clericus ad libitum hoc, ut materia censeatur gravis, requi- multo ma-
jorquam in
de eis disponere; uti docent Navarrus 6, ritur quantitas multo major quam in furto; furto.
Lessius 7, Cabassutius 8, Anacletus 9; Maz- ut dicunt Lugo 18 cum Molina, Coninck;
zotta lO cum Soto, Covarruvias et aliis Ho1zmann 19 et alli: ex D. Thoma 20, qui
(contra Petrocorensem 11, et alios paucos). requirit multum excessum ad ma1am fi-
Et idem expresse docet S. Thomas 12, ubi dem clerici constituendam. - Quaenam
ait: De hzs autem quae sunt speciaiiter autem sz't ista notabt1zs quantztas? Co-
suo usuz· (scilicet clerici) deputata, vùletur ninck a), Pa1aus a) et alii, apud Mazzotta a),
1 Tr.7, disto 4, qu, 3, n. 27.• LeSSO} cap. 4, n. 38. _ 2 De nefìc., cap. ulr. qu.7, v. Verum haec, - 12 21124e , qu.l85,
Redit. Bccl., qu, 1, monito 30. - a Lcc, cìt., dub, 46. _ 4 Loc. art. 7, corpo - Petrocor., de Benefìc., cap. ult., qu, 7,
cit., n. 25. - 6 Loc. cit., D. 140. hor" part. 2, Iib. 7, v. Verum haec. _13 Can. 36; ap, Labbe, tom, 5, col. 5Z7.-
w

II. REGIMEN CONVENTIONALE varias admittit
pactiones, quae possunt ante vel post matri-
monium iniri; et etiam post matrimonium dis·
solvi aut mutari (§ 1432). - l°. Institui potest
cap. 9, qu. IO. - Silvest., v. Clerieus IV, qu.4. - Angel.,
guerant. (Lex introd., art. 200). v. Clerieus XIII, num. 3. - Bonae., disp. 4, de ObIigat.
Jus ANGLICUM. Ex anno 1870 (9aug.) uxor beneficiar., punct.2, n. 18... Covar." de Testament., cap. 7,
ea bona, quae industria separata acquisiverit n. 14. - • Loc. cit., qu. l, monito 26. - 7 Loc. cit., n. 39. -
(separata arte, mercatura), sine consensu viri, 8 Theor. et prax., Ub. 2, cap. 26, num.8. - ~ Loc. cit.,
14 211 21l.C, qu. 185, artico 7. - 15 De ]ust. et Jure, disp. 4,
num. 9. - 16 Consil., lib. 2, cap. 2, dub. 38, num. 1. -
17 Tr. 12, cap. 2, n. 141 et 144. - Molina, tr. 2, disp. 144,
n. 20. - Coninek, de Virtutib., disp. 27, dub. n, n. 192..
Palaus" tr. 6, disp. 2, punct, 5, D. 6. - 18 Loc. cit., n.42. w

vel communitas unz'versalz's, qua fiunt com-
munia omnia conjugum bona, tum ante matri-
monium possessa, tum postea acquisita; in
hac tamen bonorum communitate, uterque
conjux potest aliquot bona sibi reservare, quod
in regimine dotali et partialì'communitate soli
uxori conceditur (§ 1437-1518). Vel communz~
tas partialis, qua pars tantum determinata
pIeno jure sua facere potest, ita ut et usus- n. 28. - 10 Tr. 4, disp. 2, qu. 1, cap. 2, § 1, Dico 3" qu. 2, Molina" loe. cit., num. 20.' .. Coninck" de Carit., disp. 27,
fructus et administratio ad eam solam perti- v. Ceterum. - Sotus, de ]ust. et ]ure, lib. IO, qu. 4, art. 3, dub. 11, num. 193. - " De ]ust., num. 204. - .. Loc. cit.,
neant. - Recentiori etiam jure (1 jan. 1883), eone!. 3 et 6. - CO'Var., de Testam., cap. 7, n. 9. - 11 De Be· art. 7, corpo
muIier quae nupserit, circa sua bona possi-
denda, acquirenda, administranda, pIeni juris
manet, ut mulier innupta. Quare, quoad jus 490. - a) Coninck et Palaus a Mazzotta vera Coninck, loc. cit., num. 193, dicit quan-
mariti, videndum est, quaenam forte bona in allegantur, quasi dicant materiam notabilem titatem notabilem esse «tertiam, quartam
contractu matrimoniali marito collata sint. esse quintam superfiuorum partem. At re aut quintam partem» ; Palaus vero, loc. cit.,
 lO LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
requirunt quartam ve1 quintam partem
Vigesima superfluorum. Sed verìus sufficit pars vi-
pars super-
flui, gravis. gesima ad materiam gravem constituen-
dam, ut ait idem Mazzotta b), et tenent
Lugo c) ac Croix d), qui cum Haunold
merito sententiam Coninckii reprobant.
Hie obiter advertatur, Benedietum XIV
(in sua bulla 29 Universalis Ecclesiae,
edita die 29 Aug. 1741) declarasse quod si
beneficiarius fructus beneficii vendit per
totam suam vitam, sive una sive pluribus
solutionibus, contractus est nullus. - Sed
491. - Quaeritur l", An clericus tenea-
tur ex superfiuis necessario paupert'bus
succurrere?
Negant Azor l cum Navarro; et Viva 2,
Satis est
superfluum
qui dicit cum Vasquez et communi posse
erogare in
quoslibet u-
SUS pios, clericum superfluum erogare sive in pau-
peres, sive in alios pios usus pro suo li-
bito; quia sufficit illud applicare in Dei
cultum et non dissipare, ut loquitur Tri-
dentinum 3. - Sed excipiendum omnino
mihi videtur, cum Lugo 4 ac Lessio ", si
adsint pauperes, in gravi necessitate tem-
porali ve1 spirituali constituti. Tunc enim
non potest clerieus superflua in alios usus
pios expendere; quia tunc urget praece-
ptum naturale caritatis: ex quo, si habet
bona propria superflua statu i, jam tene-
Pastores tur sub gravi iis illa elargiri. - Et hie
tenentur In-
quirere pau- advertit Viva 6 cum Vasquez a), pastores,
peres.
ut episcopos et parochos, teneri insuper
inquirere hujusmodi pauperes; non tamen
benefieiarios non pastores.
Quaeritur 2°. Qui vent'ant nomine pau-
perum?
Pauper Veniunt quidem, non solum ostiatirn
censetur qui
mendieantes, sed etiam ii qui aliter ne-
nequit sta-
tum conser-
vare. queunt suum statum conservare.
Haunoùi, de just, et Jure, tr. 4, n. 91. - l Parto 2,
lìh. 7, cap. lO, qu. 2. ~ Na1Jar., de Reditib. EccI., qu. l,
monit.26, num. 2. - Il De Benefic., qu. 2, art. 4, num. 12..
Vasq ... de Eleemosyna, cap. 4, n.9, 15 et 16. -- 3 Sesso 25,
de Reform., cap. 1. - 4 De Just. et Jure. disp. 4, n. 38
et 39. - S Lib. Z, cap. 4, num. 47. - Il Loc. cit., num. 12.
- 'l' Consi!., lib. 2, cap. 2, dub. 38, n.4. - 8 Lib.4, tr.2,
punct. 5, num. 7, dicit: «tertiam vel quarta m
partem ».
b) Mazzotta, tI'. 4, disp. 2, qu. 1.. cap. 2,
§ 1, Dico 3, qu. 2. materiam gravem esse
dicit, vigesimam partem omnium proventuum
annuorum in usus profanos expendere.
c) Lugo, loc. cit., n. 42, contra dicit posse
citra peccatum mortale expendi vigesimam
Veniunt etiam consanguinei, si vere
pauperes sint, ita ut alias non possint pro-
prium statum sustinere; ut Sanchez 7,
Laymann 8, Croix 9 cum Azor, Palao, etc.,
communiter. Et patet ex Tridentino lO,
ubi interdieitur benefieiariis, ne ex redi-
tibus ecclesiasticis, consangumeos fami-
ùaresue suos augere studeant... Sed, si
pauperes sint, ti's ut paupert"bus distri-
buant. - Hos autem consanguineos indi-
gentes potest c1ericus praeferre aliis pau-
peribus, etiam gravius egentibus (quid-
quid dieat Laymann Il). Ratio, quia, ut
bene advertit Viva 12 cum Molina et com-
muni, subventio propinquorum egentium
pertinet etiam ad proprium statum cleriei
servandum; cum illorum paupertas in
ipsius dedecus redundet. - Unde Tole-
tus 13 sic scripsit: Episcopus, subtractis
ht's quae ad decentem vÙ:tum... pertinent,
et subtractis ht's etiam quae gratia pieta-
tis (nota) et caritatis potest in alios t'ndt'-
gentes aut famulos distribuere ; tenetur
residuum dare paupert"bus sub mortaù.
Idque expressum habetur in decreto in-
dieto a cardinali Polo, legato apostolico,
anno 1566(apud Thomassinum 14), qua prae-
ceptum fuit beneficiariis Angliae (prout
etiam olim praeceperat S. Gregorius, in-
struens Augustinum, Anglorum aposto-
lum): Ne sumptuum moderatio auaritiae
triouatur, quùiqutii ex fructibus ecclesia-
rum, deductt's ti's quae earum oneribus
sustinendis, et ipst's atque ipsorum famt:
lt'art'bus necessaria sunt , supererit ; id
omne, fuxta flla quae B. Gregorius Papa
Augustmo episcopo de frucubus ecclesiae
dt'spensandt's rescripsit, ad pauperes Chrz:
sti suscipiendos et alendos... distrtbuant,
cap. 3, num. 3, i. f•. _- 11 Lib. 4. num. 904. AZ01', loc. cit ..
&
qu. 2. - Palaus~ tI'. 6, disp. 2, punct. 5, n. 6. - 10 Loc. cit.,
cap. 1. - 11 Loc. cito - 12 Loc. cit" artico 2, num. 2. -
Moli1-zG, tract. 2, disp. 146, nam. 9. - 18 Lib. 5, cap. 4,
num. lO. - U Vetus et nova EccI. discipI., parto 3, lib.3,
cap. 32, num. 13 (al., parto 4, lib. 41 cap. lO, in edito
gallic.)
parte m superfluorum, si haec mille adaequent
aut superent.
Il) Croix, lib.4, 1'1. 1358, approbat senten-
tiam quae docet matC'riam gravem esse vige-
simam proventuum partem, si isti centum fio-
renos excedant.
491. - a) Vasquez, quamvis non citetur a
Viva pro haC' distinctione, attamen, Opllsc. de
TRACT. PRAEAMBULUS. - DE JUSTITIA ET JURE.
Item, con.. Advictum Hinc dicit Croix l cum Azor, Palao, etc.,
sanguinei p e r t i n e nt
in eadem necessaria quod sub nomine vt'ctus beneficiario de-
necessitate. ad susten-
tandam fa- biti, veniunt omnia necessaria ad se et
miliam.
famìham sustentandam; adque familiam
spectant parentes, fratres, nepotes et alii
Etiam consanguinei b). - Item advertunt Lay-
juxta no-
vumstatum mann 2, Roncaglia 3 et Viva 4 cum aliis,
beneficiarli,
quod si beneficiarius statum suum mutet
ex assumptione ad beneficium; tunc po-
Clericus
potest prae- test subvenire consanguineis, saltem pro-
ferre suos
aìììs, etiam ximioribus, ut ipsi quodammodo decenter
gravius e- modo as- vivant juxta suam dignitatem c). Hoc ta-
genti bus. sumatur ad
dignitatem. men, recte ait Roncaglia 5, procedere pro
episcopis aut assumptis ad similem digni-
tatem; non vero pro parochis.
Quaeritur 3°. An t'n dt'strt"buttone prae-
ferendi sint pauperes loci t'n quo est bfi-
neficium?
Congruen- Dieunt Salmant. 6 et Holzmann 7, quod,
t i u s , non
necessario, licet congruentius sit bona distribui pau-
pr'aefere n-
di paupe- peribus loei, de hoc tamen non est obli-
res loei.
gatio; nisi ibi sint pauperes, extrema vel
etiam gravi egestate laborantes.. - Sed
Azor 8, Bonacina 9, et Molina lO cum Na-
varro hanc limitationem negant d) " et
censent, satis esse si bona superflua in
quosvis pauperes (intellige, aeque egen-
Exceptio- tes) erogentur: nisi testatores oppositum
nes.
expresserint vel saltem tacite significa-
J Lib. 4, D.904. " Asor, parto 2, lib.6, cap. lO, qu.9. -
Palaus, tr.6, disp. 2, punct, 5, num.9. - 2 Lib. 4, tr. 2,
cap. 3, n. 3, i. f. - 8 Consil. 6, n. 6. - 4 De Benefìc., qu. Z,
art. :!, num, 2. - G Loc. cito - l; Tr, 12, dc ]ust. et Jute,
Eleemosyna, cap. l, dub. 3, n. 25, dicit prae-
latum teneri pauperes inquìrere ; quam obli-
gationem, cap. 4, n. 14, ad quoscumque ec-
clesiasticos extendit.
b) Si nempe indigeant hujusmodi consan-
guinei, uti limitant auctores laudati.
c) Dummodo consanguinei patrimonialia
bona non habeant, ut dicit Viva.
d) Auctores allegati non expresse negant
hanc limitationem,sed virtualiter tantum, dum
scilicet absolute dicunt bona hujusmodi posse
impendi in quorumlibet pauperum necessita-
tes; quod tamen Azor, toc. cit., limitat: Nisi
constet de alia testatoris voluntate.
e) Molina exceptionem istam hoc modo po-
nit, nempe; Congruentius esse, ut in pauperes
loci impendantur: « quando tamen (ita pergit
Molina, dt'sp.I45, n. 21) aliud non postulat
commune dioecesis,regni aut totius Ecclesiae
bonum: ut si collegium in universitate a loco
beneficii distante, ad ministros Ecclesiae edu-
candos, aut aliud simile fiat».
11
rint. Ratio, quia canones (praecise in can.
Sancimus 31, causo 12, quaest. 2), indi-
stincte praecipiunt, eleemosynam fieri sive
in cives sive in exteros. Et hoc videtur
satis probabile; quia pauperes loci non
habent (saltem non constat habere) pecu-
liare jus ad illa bona. Excipit Molina e),
si aliud exigat bonum commune illius
dioecesis, puta, si subveniendum sit col-
legio educandorum, etc.
Quaeritur 4°. An benefict'arti' possint
superjlua reseruare t'n futurum ad usus
ptos?
Negat Navarrus I), dieens ea statim
esse distribuenda. - Sed verius docet Licite
reservatur
S. Thomas 11 (quem sequitur Pater Holz- superfluum
ad ususpios
mann g) cum aliis), dieens: St' quis, ne- futuros.
cessitate non t'mmt'nente provùiendi pau-
perious de his quae superjluunt ex pro-
ventt"bus ecclesiae, possessiones emat, vel
t'n thesauro reponat t'n futurum utt1t'tatt'
ecclesiae et necessitatibus pauperum, lau-
dabt'lt'ter facit. Bene tarnen advertit Holz- Cautio ad-
hibenda.
mann h), quod eo casu cautio adhibenda
sit, ne morte adveniente, tales reditus
forte a consanguineis diripiantur.
Quaeritur 5°. An clericus qtti habet ex
suo unde vtvat, possit se sustentare ex
redt'tt"bus beneficti'? Negant aliqui pauci.-
cap. 2, n. 144. - 'l' De juerìt., n. 210. - S Parto 2, Iib, 7,
cap. lO, qu, Z. - Il Disp. 4, de Obligat. beneficiar., punct. 2,
n. 3. - lO Tr-, 2, disp. 145, num, 2L - Nauar., de Reditib.
Eccles., qu. t. monito 27, n. 1. - 11 2n 2n e , qu.l85, art. 7, ad 4.
I) Navarrus, de Reditibus Eccles., qu. 1,
monito 25, n. 2 et 3, non negat, immo ex-
presseconcedit, sub quibusdam clausulis,posse
in futurum ad usus pios ejusmodi superflua
asservari. Sed S. Alphonsus vìdetur in erro-
rem inductus esse ab Holzmann.
g) Holzmann, de Just., n. 207, id sane
concedit: «quando non urget necessitas nec
adest praetextus palliandae avaritiae aut pe-
riculum mortis imminentis, ut deinde ab ami-
cis vel consanguineis tales reditus diripian-
tur ». Subdit etiam inferius: «Plerumque ta-
men tutius agunt clerici, et honori Dei suae-
que saluti melius consulunt, si in vita ma-
ture expendam et applicent ad pias causas,
ne forsan a morte, ut saepenumero fieri so-
let, praeventi, debeant ea, etiam inviti et sine
ullo suo temporali vel spirituali emolumento,
relinquere fisco in spolium vel consanguineis
ad luxum ».
l,) Monitum istud clare sequitur ex verbis
Holzmann hic supra relatis.
 12 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Clericus, Sed affirmandum cum Habert 1, Petro-
e tsi dives,
p ot est se
sustentare
corensi 2, Fagnano 8, Anacleto 4, Holz-
ex b e n e fi- mann 5, etc. communiter.
cio.
Recte enim ait Fagnanus, quod primis
Ecclesiae saeculis nulli clerici admitte-
bantur, nisi qui, relictis omnibus propriis
bonis, de solis fidelium oblationibus vivere
volebant. Secundo autem tempore, si id
servare nolebant, permittebatur eis vivere
ex proprio patrimonio: modo nihil de
oblationibus exigerent. Tertio demum tem-
pore, scilicet postquam clerici portionem
suam a mensa episcopali separatam ha-
bere coeperunt, et beneficia fuerunt illis
credita; mos inolevit, ut ipsi, separato pa-
trimonio, de Ecclesiae bonis viverent.
Et hoc sane est rationi naturali omnino
consonum. Justum enim est, ut qui altari
servit, de altari vivat; juxta illud (I Cor., IX,
7): Quz's mz'lt'tat stas sHpendzi's unquam?
Fortene divites, qui reipublieae inservien-
tes stipendia habent, injuste aecipiunt?
Per aecidens autem est, quod sint divi-
tes vel pauperes. Et hanc sententiam ex-
Nisi adsìt presse tenet D. Thomas 6. - Recte vero
.
pauper gra-
viter egens. limitat S. Doctor, si easus oceurreret quod
aliquis pauper esset in gravi necessìtate;
nam tunc ait: In tali necessùate peccaret
ctericus, si vellet de rebus Ecclesiae vivere:
dummodo haberet patrùnonzalza bona, de
quz'bus vivere possit. Ratio patet, quia
tunc jam habens superfiuum statui, pau-
peri graviter egenti succurrere tenetur.
Quaeritur 6°. An, StCut beneficiarti' ero-
gare tenentur superflua in usus pios, ita
etsam pensionarù?
1 Tr, de ]ust. et ]ure, parto l, cap. 21, i. f. - , De
Benefìc., cap. ult., qu. 8. - 3 In cap. SI.' quis sane, de pecul.
clerìcor., a n. 6. - .. Tr. 7, disto 4, n. 27. - 5 De Just.,
n. 208. - Fagnan., loe. cìt., a n. 15. - 6 24 211.t.:, qu, 185,
art. 7, ad 3. - 7 Consìl., lib. 2, cap. 2, dub, 47, n. 5 et
seqq. - 8 Tr. 4, dìsp. 2, qu, 1, cap. 2, § 1, Dico 3~ qu. 4. _
~ Tr. 12, cap. 2, n. 146 et 147. - MoUna~ tre 2, disp, 145,
num.5. - Pataus, tr. 6, disp. 2, punct, 7, n. 2. _ IO De
jusr, et ]ure, disp, 4, n. 32. - Vasq., Opusc. de Eleemo-
---------------------_._-_._-
i) Covarruvias hanc sententiam clare in-
culcat, de Testam., cap. 7, n. 19, scribens
«pensionarium posse proprio testamento di·
sponere de reditibus ex pensione ecclesiastica
perceptis, et eo intestato, eosdem reditus ad
legitimos successores pertinere ".
j) Rota Romana ab Azor, parto 2, lib. 7,
cap. 9. qu. 12, allegatur ex Gigante; hic ta-
men auctor eam affert non directe pro hac
Affirmant Sanchez 7, Mazzotta s; et Sal-
mant.? cum Molina et Palao: modo pensio
sit ecclesiastica, aut detur ecclesiasticis.
(Secus, si sit mere laicalis ob titulum mere
saeeularem, et detur laicis ob obsequia
praestita, puta principibus, equitibus, etc.;
aut si detur clericis ob aliquod munus
temporale, nernpe eantoris, procurato-
ris, etc.). Ratio, quia, cum haec obligatio
sit annexa reditibus beneficii, pensio illa
ecclesiastica, ex fructibus beneficii detra-
eta, transit cum eodem onere.
Satis tamen probabiliter negat Lugo lO
cum Vasquez, Gigante, Covarruvias i), etc.;
et ita decisum habetur in Rota Romana,
apud Azor ,i). Ratio, quia, dum Pontifex
justam ob causam extrahit pensionem ex
fructibus beneficii,jam eosdem fructus ap-
plicat in ususpios ; unde fructus isti non
ferunt secum obligationem ut iterum pie
applicentur. - Idem ait Mastrius 11 cum Bo-
nacìna, etc. (contra Navarrum, Azor k), etc.)
de equitibus commendatariis S. jacobì Ca-
latravae, Alcantarae et S. Stephani Flo-
rentiae, etc.; quibus a Gregorio XIII jam
coneessum est testari.
492. - Quaeritur 7°. An beneficiarù, ex-
pendentes reditue superfiuos benejiczi" in
usus profanos, teneantur ad restitutionem?
- Haec quaestio magnopere inter doeto-
res agitatur, et ideo in ejus discussione
diutius immorabor.
Prima sententia probabilis, et valde
eommunior inter reeentiores, negato -
Ranc tenent S. Antoninus 12, Lessius 18,
Molina 14, Cabassutius 15, Sporer 16, Azor 17,
syna, cap. 4, v. Ultimo. • Gigas, de Pensionibus, qu. 52,
a n.2. - 11 Theol. mor., disp. 14! n.70... Bonac., disp, 4,
de Obligat, benefìciar., punct, 2, n. 24. - Navar' J de Rea
ditib. Eccles., qu, 3, monìt.tz. - 19 Parto 2, ti~.·2, cap. 5, § 3,
v. In terno, [sibi contrarius in parto 3, tit. 15, cap. l, § 19.].
- 13 Lib. 2, cap. 4, n. 43. - U De just., tra 2, disp, 144, n. S
et 19. - m Theor, et prax., lib.2, capa 26, n.7. _ 16 Tr. 6,
(Compiem. in VII praec.) cap. l, n. 114. - " Parto 2, lib.7,
cap. 8, QUa Z, v. Mih~' itaque.
sententia, sed pro opinione quae docet pensio-
nes in vita pensionarii non exactas, transire
in ejus haeredes sive ab intestato sive ex te·
stamento; «et ita saepe (pergit Gigas)consu-
lui, et Rotam judicasse intellexi ».
h) Azor,part. 2, lib. 12, cap. 11,qu. 4, huic
sententiae contradicit, in quantum dicit ejus-
modi equites posse pensiones expendere juxta
limites statutorum vel regulae sui ordinis.
TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ]USTITIA ET ]URE.
Super - Viva \ Mazzotta 2, Sanchez 8, Anacletus 4,
J1uum pen-
sionis eccle- Holzmann 5; Sa1mant 6 curo Palao, Co-
siasticae i n
usus pios ninck, etc.; Lugo 7 cum Soto, Gersonio,
erogandum, Abulensi, Vasquez, Adriano, Tabiena, Co-
juxta alios.
varruvias, Corduba, Aragon, etc. - Au-
ctores hujus sententiae diversis rationi-
bus utuntur.
Probatio Major pars eorum sic ratiocinantur :
prima.
Omnes clerici antiquitus in communi vi-
vebant; et bona ecclesiastica singulis dis-
tribuebantur, prout opus erat ad cujusque
sustentationem: reliquum vero applicaba-
Satis pro- tur fabricae ecclesiarum et pauperum sub-
babiliter ne-
gatur. ventioni. - Sed .sìmpllcìus Papa S (qui
creatus est anno 468), eo quod, frigescente
caritate, forte episcopi non tam fideles
essent in tali distributione, fructus bono-
rum ecclesiasticorum in quatuor partes
divisit: primam applicando episcopis, se-
cundam c1ericis, tertiam fabricae eccle-
siarum, quartarr pauperibus. Idque con-
fìrmavìt Gelasius 9 et Gregorius l0.
Hinc dicunt quod, licet ante hanc di-
visìonem nullus clericorum ad ea bona
jus haberet; post divisionem tamen eorum
dominium ipsi adepti sunt, cum illa ab
Ecclesia ad proprium usum fuerint eis de-
putata. - Idque confirmant ex concilio
Tridentino a), ubi praecipitur quod bene- .
Expendens ficiarius, omittens recitationem Horarum,
profane su-
perfluum
privetur... dimùlza parte fructuum , quos
benefìcii, ratione etzam praebendae ac residentiae
[Probabi-
fecit suos. Ergo, ut arguunt, concilium
liter et com-
munìus exì-
supponit clericum vere dominium ipsorum
mitur a re- fructuum acquisivisse.
stitutione.
Ex quibus concludunt: obligationem
quam habent beneficiarti, erogandi super-
flua pauperibus, non oriri ex justitia, sed
ex virtute religionis, quae non obligat ad
restitutionem.
l De Benefìc., qu, Z, art. 3, n. 2 et 8. - 2 Tr. 4, disp, 2,
qu, 1, cap. Z, § 1, Dico 3. - 3 Consit., Iib, 2, cap. 2, dub, 37,
num. 12. - • Tr. 7. disto 4, uum.34 et 36. - , De ]ure et
Just~,n. 1%, v. Probatur 3. - 6 Tr; 12, cap. 2, num. 155, ..
Palaus, tr. 6, disp, 2, punct, 6, num. 5.. Coninck, de
Virtutib., disp.27, dub. 11, num. 185et seqq. - , De ]ust.
et ]ure, disp. 4, num. 2. - Sooo, de ]ustit., lib. lO, qu. 4,
art. 3, post conci. 5, dubita t., et concluso 6; et art. 4,
concI. la - Gerson., RegnI. mor., § de Avaritia, tlum. 60,
i. f.. Abulens. Tostat., in Matth., cap. 6, qu. 74.• Vasq.,
Opusc. de Reditib., cap. l, § 2, num. 27.. Adrian., in 4,
492. - a) Tridentinum, loc. cit., id est,
sesso 24. de Reform., cap. 12, haec utique
sancivit, non tamen de beneficiato qui Hora-
13
Cabassutius vero 11 cum Azor, alia via Probatio
altera.
incedens, hanc sententiam tuetur. - Di-
cit enìm , hanc obligationem benefìcia-
riorum erogandi superflua in usus pios
non esse de lege naturali justitiae: quia
fundatores beneficiorum libere et sine ullo
pacto donant clericis eorum fructus; sed
esse tantum de lege Ecclesiae, quae in-
tendit ipsos obligare virtute religionis vel
caritatis, ad applicandos hujusmodi fructus
superfluos in usus pios, tamquam bona
dicata Deo et ex pietate donata. - Nec
obstat quod ait Navarrus: hanc obligatio-
nemrestitutionis oriri expraesumpta men-
te testatorum, qui videntur bona reliquisse
cum tacito pacto, quod clerici, detracta
sua sustentatione, reliqua in pios usus ex-
penderent. Respondet enim Cabassutius,
noluisse quidem testatores ut sua bona
luxui clericorum deservirent; sed non ceno
sendum, voluisse eos adstringere ad illam
obligationem. Quemadmodum quicumque
testator minime intendit ut haeres suus
bona relicta dissipet: si tamen ille dissi-
pabit, non ideo peccabit contra justitiam;
quia illa testatoris intentio non fuit in pa-
ctum expresse deducta.
Et pro hac sententia non potest ne-
gari fuisse etiam D. Thomam. Non jam
in Summa, 2 a 2 ae, qu. 185, art. 7, ut cen-
sent Salmant.; quia ibi loquitur tantum
de iis, quae sunt specialiter suo usui (sci-
licet beneficiarii) deputata, id est assignata
suae necessariae sustentationi, ut contra-
rii explicant. - Sed expresse id docet in
Quodlz'b. 6, art. 12, ad 3. ubi distinguit
bona ecclesiastica assignata pauperibus,
ab iis quae assignantur clericis, prout sunt
praebendae: de quibus ait, ipsos nul1am
debere restitutionem. Haec S. Doctoris
de Restìtur., § Pro clartori intelligentia., conci. 2; § Ex
quibus infero; et § Pro solutione secundi. • Tabiena ,
v. Restitutio, n. 20, qu, 19. - Couar., de Testam., cap. 7,
num, 11 et 12. ~ Corduba, Quaestionar., lib. 1, qu. 18,
propos. 2, coroll. 4, v. Item, - Aragon, in 2:ul'I. 211e , qu, 32,
art. 5, dub. de Ecclesiastic., notah. 3, concI. 2. - S Can. De
reditibus 28, cauSo 12, qu. 2. - 9 Can. Conce.so 26, ibid. -
lO Can. Cognovimus 29 1 ibid. - 11 Theor. et prax., Iib. 2,
cap. 26, n.7. - Asor, parto 2, Iib. 7, cap. 8, qu. 2, v. Mihi
itaque. - N,war., de Reditib. Eccies., qu. 2, monito 7, n. 4.
- Cabassut., 10c. cito - Salmant., tr. 12, cap. 2, n. 155.
rum recitationem omiserit, sed de canonicis
et beneficiatis, qui ultra tres menses in annQ
ab ecclesiis suis abfuerint.

12 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Clericus,
e cs ì dives, Sed affirmandum cum Habert 1, Petro-
potest se corensi 2, Fagnano 3, Anacleto 4, Rolz-
sustentare
ex b e n ef i- mann 5, etc. communiter.
cio.
Recte enim ait Fagnanus, quod primis
Ecclesiae saeculis nulli clerici admitte-
bantur, nisi qui, relictis omnibus propriis
bonìs, de solis fidelium oblationibus vivere
volebant. Secundo autem tempore, si id
servare nolebant, permittebatur eis vivere
ex proprio patrimonio: modo nihil de
oblationibus exigerent. Tertio demum tem-
pore, scilicet postquam clerici portionem
suam a mensa episcopali separatam ha-
bere coeperunt, et beneficia fuerunt illis
eredita: mos inolevit, ut ipsi, separato pa-
trimonio, de Ecclesiae bonis viverent.
Et hoc sane est rationi naturali omnino
consonum. ]ustum enim est, ut qui altari
servìt, de altari vivat; juxta illud (I Cor., IX,
7): Quzs miNtat suzs sNpendzis unquam?
Fortene divites, qui reipublicae inservìen-
tes stipendia habent, injuste accipiunt?
Per accidens autem est, quod sint divi-
tes vel pauperes. Et hanc sententiam ex-
Nisi adsit presse tenet D. Thomas 6. - Recte vero
pauper gra-
viter egens. limitat S. Doctor, si casus occurreret quod
, aliquis pauper esset in gravi necessitate;
nam tunc ait: In taN necessitate peccaret
ctericus.si vellet de rebus Ecciesiae vivere:
dummodo haberet patrùnoniaNa bona, de
quz7Jus vivere possù. Ratio patet, quia
tunc jam habens superfluum statui, pau-
peri graviter egenti succurrere tenetur.
Quaeritur 6'. An, sicia beneficiarti" ero-
gare tenentur superflua z'n usus pios, ita
etiarn penstonarù?
1 Tr. de ]ust. et ]ure, parto 1, cap. 21, i. f. - , De
Benefico,cap. ult., qu, 8. - 3 In cap. S,: quis sane, de pecul.
clerìcor., a D. 6. - " Tr. 7, disto 4, n. 27. - 5 De ]ust.,
D. 208. - Fagnan., loe. cit., a n. 15. - 620. 2111:, qu, 185,
art. 7, ad 3. - 7 Consìl., lib. 2, cap. 2, dub. 47, n. 5 et
seqq. - 8 Tr. 4., disp, 2, qu. 1, cap. 2, § 1, Dico 3, qu, 4. -
9 Tr, 12, cap. 2, n. 146 et 147. - MaNna) tr, 2, dìsp. 145,
Dam. 5. - Palaus~ tr. 6, disp. 2, punct. 7, n. 2. _ lO De
]ust. et ]ure, disp. 4, n. 32. - Vasq., Opusc. de Eleemo-
--------------------------------
i) Covarruvias hanc sententiam c1are in-
culcat, de Testam., cap. 7, n. 19, scribens
«pensionarium posse proprio testamento di-
sponere de reditibus ex pensione ecclesiastica
perceptis, et eo intestato, eosdem reditus ad
legitimos successores pertinere ".
j) Rota Romana ab Azor, parto 2, lib. 7,
cap. 9, qu. 12, allegatur ex Gigante; hic ta-
men auctor eam affert non directe pro hac
Affirmant Sanchez 7, Mazzotta 8; et Sal-
manto 9 cum Molina et Palao: modo pensio
sit ecclesiastica, aut detur ecclesiasticis.
(Secus, si sit mere laicalis ob titulum mere
saecularem, et detur laicis ob obsequia
praestita, puta principibus, equitibus, etc.;
aut si detur clericis ob aliquod munus
temporale, nempe cantoris, procurato-
ris, etc.). Ratio, quia, curo haec obligatio
sit annexa redìtibus beneficii, pensio illa
ecclesiastica, ex fructibus beneficii detra-
eta, transit cum eodem onere.
Satis tamen probabiliter negat Lugv lO
cum Vasquez, Gigante, Covarruvias i), etc.;
et ìta decisum habetur in Rota Romana,
apud Azor ,i). Ratio, quia, dum Pontifex
justam ob causam extrahit pensionem ex
fructibus beneficii,jam eosdem fructus ap-
plicat in ususpios; unde fructus isti non
ferunt secum obligationem ut iterum pie
applicentur. - Idem ait Mastrius 11 cum Bo-
nacìna, etc. (contra Navarrum, Azor k), etc.)
de equitibus commendatariis S. ]acobi Ca-
latravae, Alcantarae et S. Stephani Flo-
rentiae, etc.; quibus a Gregorio XIII jam
concessum est testari.
492. - Quaeritur 7°. An beneficiarti', ex-
pendentes redz"tus superftuos beneficti' in
usus profanos, teneantur adrestztutionem?
- Haec quaestio magnopere inter docto-
res agìtatur , et ideo in ejus discussione
diutius immorabor.
Prima sententia probabilis, et valde
communior inter recentiores, negato -
Ranc tenent S. Antoninus 12, Lessius 13,
Molina 14, Cabassutius 15, Sporer 16, Azor 17,
syna, cap. 4, v. Ultimo. • Gigas~ de Pensioni bus, qu, 52,
a n. 2. - n Theol. mor., disp. 14, n.70. - Bonac., disp.4, '
de Obligat, benefìcìar., puncr, 2, n. 24. - Navar., de Re-
'ditìb. Eccles., qu, 3, monit.12. - 12 Parto 2, ti~ .:2, cap. 5, § 3,
v. In tertio, [sibi contrarìus in parto 3, tit, 15, cap. 1, § 19.].
- 13 Lib. 2, cap. 4, n. 43. - 14 De ]ust., tr.2, disp. 144, n. 8
et 19. - 1G Theor. et prax., Iib.2, cap. 26, n. 7. - 16 Tr. 6,
(Complem. in VII praec.) cap. 1, n. 114. - 17 Parto 2, lib.7,
cap. 8, qu. 2, v. Mihi itaque.
sententia, sed pro opinionequae docet pensio-
nes in vita pensionarii non exactas, transire
in ejus haeredes sive ab intestato sive ex te-
stamento; «et ita saepe (pergit Gigas)consu-
lui, et Rotam judicasse intellexi ".
h) Azor,part. 2, Ub.12,cap.ll,qu. 4,huic
sententiae contradicit, in quantum dicit ejus-
modi equites posse pensiones expendere juxta
limites statutorum ve! regulae sui ordinis.
TRACT. PRAEAMBULUS. - DE JUSTITIA ET JURE.
Viva l, Mazzotta 2, Sanchez 3, Anacletus 4,
Super -
fiuum pen- Holzmann G; Salmant G cum Palao, CO-
sionis eccìe-
siasticae in ninck, etc.; Lugo 7 cum Soto, Gersonio,
usus p i os
Abulensi, Vasquez, Adriano, Tabiena, Co-
erogandum,
juxta alios. varruvias, Corduba, Aragon, etc. - Au-
ctores hujus sententiae diversis rationi-
bus utuntur,
Probatio Major pars eorum sic ratiocinantur:
prima. Omnes clerici antiquitus in communi vi-
vebant; et bona ecclesiastica singulis dis-
tribuebantur, prout opus erat ad cujusque
sustentationem: reliquum vero applicaba-
tur fabricae ecclesiarum et pauperum sub-
Satìs pro-
babifiter ne- ventioni. - Sed .sìmpllcìus Papa 8 (qui
gatur,
creatus est anno 468), eo quod, frigescente
caritate, forte episcopi non tam fideles
essent in tali distributione, fructus bono-
rum ecclesiasticorum in quatuor partes
divisit: primam applicando episcopis, se-
cundam clericis, tertiam fabricae eccle-
siarum, quartarr. pauperibus. Idque con-
fìrmavit Gelasius 9 et Gregorius lO.
Hinc dicunt quod, licet ante hanc di-
visionem nullus clericorum ad ea bona
jus haberet; post divisionem tamen eorum
dominìum ipsi adepti sunt , cum illa ab
Ecclesia ad proprium usum fuerint eis de-
putata. - Idque confirmant ex concilio
Tridentino a), ubi praecipitur quod bene-
ficiarius, omittens recitationem Horarum,
Expendens prz'vetur... dzmùlt"a parte fructuum , quos
profane su-
perfl uum ratione e!t'am praebendae ac residentiae
benefìcii.
fecit suos. Ergo, ut arguunt , concilium
IProbabi- supponit clericum vere dominium ipsorum
!iter et com-
munìus exì- fructuum acquisivisse.
mitur a re·
stitutione. Ex quibus concludunt: obligationem
quam habent beneficiarti, erogandi super-
flua pauperibus, non oriri ex justitia, sed
ex virtute religionis, quae non obligat ad
restitutionem.
l De Benefic., qu, 2, art. 3, n. 2 et 8. - 2 'I'r, 4, dìsp. 2,
qu, 1, cap. 2, § 1, Dico 3. - S Consit., Iib. 2, cap. 2, dub, 37,
num. 12. - • Tr. 7. disto 4, nUIn.34 et 36. - , De ]ure et
just.,», 196,v. Probatur 3. - 6 Tr.12, cap. 2, num. 155, ~
Palaus~ tr. 6, disp. 2, punct. 6, num. 5. - Coninck~ de
Virtutib., disp.27, dub. 11, num. 185et seqq. - , De ]ust.
et ]ure, disp. 4, nUIn.2. - Sotus, de ]ustit., lib. lO, qu. 4,
art. a, post concI. 5, dubitat., et concluso 6; et art. 4,
concI. 1. ~ Gerson.) ReguI. mor., § de Avaritia, Ìlum. 60,
i. f.. Aòulens. Tostat., in Matth., cap. 6, qu. 74•. Vasq.,
Opusc. de Reditib., ca;>. l, § 2, num. 27.. Adrian., in 4,
492. - a) Tridentinum, loc. cit., id est,
sesso 24. de Reform., cap. 12, haec utique
sancivit, non tamen de beneficiato qui Hora-
13
Cabassutius vero Il curo Azor, alia via altera.
Probatio
incedens, hanc sententiam tuetur, - Di-
cit enim, hanc obligationem beneficia-
riorum erogandi superflua in usus pios
non esse de lege naturali justitiae: quia
fundatores beneficiorum libere et sine ullo
pacto donant c1ericis eorum fructus; sed
esse tantum de lege Ecclesiae, quae in-
tendit ipsos obligare virtute religionis vel
caritatis, ad applicandos hujusmodi fructus
superfluos in usus pios, tamquam bona
dicata Deo et ex pietate donata. - Nec
obstat quod ait Navarrus: hanc oblìgatio-
nemrestitutionis oriri expraesumpta men-
te testatorum, qui videntur bona reliquisse
cum tacito pacto, quod clerici, detracta
sua sustentatione, reliqua in pios usus ex-
penderent. Respondet enim Cabassutius,
no1uisse quidem testatores ut sua bona
luxui clericorum deservirent; sed non cen-
sendum, voluisse eos adstringere ad illam
obligationem. Quemadmodum quicumque
testator minime intendit ut haeres suus
bona relìcta dissipet: si tamen ille dissi-
pabit, non ideo peccabit contra justitiam;
quia illa testatoris intentio non fuit in pa-
ctum expresse deducta.
Et pro hac sententia non potest ne-
- gari fuisse etiam D. Thomam. Non jam
in 5umma, 2 a z«, qu.185, art. 7, ut cen-
sent Salmant.; quia ibi loquitur tantum
de iis, quae sunt specialiter suo usuz' (sci-
licet beneficiarii) deputata, id est assignata
suae necessariae sustentationi, ut contra-
rii explicant. - Sed expresse id docet in
Quodltò. 6, art. 12, ad 3, ubi distinguit
bona ecclesiastica assignata pauperibus,
ab iis quae assignantur clericis, prout sunt
praebendae: de quibus ait, ipsos nullam
debere restitutionem. Haec S. Doctoris
de Restitut., § Pro clariori intelligenUa., concl, 2; § Ex
quibus infero : et § Pro sotuuone secuna«, - Tabiena ~
v. Restitutio~ n. 20, qu, 19. - Couar., de Testam., cap. 7,
num, 11 et 12. - Corduòa, Quaestionar., lib. l, qu. 18,
propos. 2, coroll. 4, v. Item. - Aragon~ in 2:lI n 21lC , qu. 32,
art. 5, dub. de Ecclesiastic., notab. 3, concI. 2. - S Can. De
redt't'ibus 28" cauSo 12, qu. 2. - l;t Can. Co,zeesso 26~ ibid. -
10 Can. Cognovimus 29~ ibid. - 11 Theor. et prax., lib.2,
cap. 26, n. 7. - AHor, parto 2, lib. 7, cap. 8, qu. 2, v. Mihi
itaque. - NGwar., de Reditib. EccIes., qu. 2, monito 7, n. 4.
_ Caòassut., loc. cito - Salmant., tr.12, cap. 2, n. 155.
rum recitationem omiserit, sed de canonicis
et beneficiatis, qui ultra tres menses in annQ
ab ecclesiis suis abfuerint.

14 LIB. LIl. - TRAC'f. V. Dr;: SEPTIMO
verba: Aliter ergo dicendum' est de illz's
ecclesiasticis boms quae prùldPaHter sun»
attribuenda tlecessz"tatt'bus pazcperum , et
ex consequente necessùatibus ministro-
rum, sù:ut sunt bona hospitalzilm} etc.; et
ahter de z'llz's bonis, quae sunt principa-
ùter attribtaa usiaus ministrorum, sicut
sunt praebendae clericorum et alia hujus-
modi.N am in prz'mù; boms,peccatum com-
mz'ttz"tur non solum ex abusu, sed ett'am
ex ipsa rerum condmone, dum altquis ÙZ
suos usus assumi! quod est alterius : et
ideo tenetur ad resutuuonem , tamqua:m
defraudator rei aùenae. In secundis vero
bonis, non commùtitur peccatum, m'si per
abusum: sicut et de bonis patrùnoniallous
dictum est. Unde non tenetur quis ad re-
stitutionem, sed solum ad poenitentiam
peragendam.
Secunda vero sententia tenet, bene-
ficiarium obligari ad restitutionem. - Ha
sentiunt Navarrus l, Laymann 2, Bona-
cina b)} Petrocorensis 3, Habert 4, Concina 5;
Roncaglia 6 cum Petro Soto, Archidiaco-
no c), Comitoto et Tanner; item Panormì-
tanus, Armilla, Angelus, Major, Hostien-
sis et alii, apud Lugo 7.
Refellun- Dicunt autem hi quod ante suppositam
tur rationes
prioris sen- divisionem, clerici minime quidem erant
tentiae,
domini bonorum ecelesiasticorum, cum
omnia tunc essent communia; unde quid-
quid ipsi praeter necessariam sustenta-
tionem sibi vindicabant, restituere tene-
bantur. - Probari igitur deberet divisio
praecepta per Simplicium; sed de hac di-
1 De Reditib. Eccleso, qu. 2, monito 7. - 2 Lib. 4, tr. 2,
cap. 3, n. 3. - 3 De Benefic., cap. ult., qu. 7. - • De]ust.
et ]ure, parto l, cap. 21, resp. 2. - , In Deca!., lib. 1,
disserto 6, cap. 18, § 5, concI. 3. - 6 Tr. 13, de 7" Praec.,
qu. l. cap. 6. regui. in praxi, n. 1. . Petr. SotttSl de In·
stitut. sacerdot., parto 2, de vita sacerd., lect. 3.. Comitol.)
Respons. mor., lib. 1, qu, 70 et 71. - Tan'ler, tomo 3, disp. 4,
qu, 6, n. 215. - Panorm., in cap. Ct~m esses, de testam.,
b)Bonacina oppositam sententiam tuetur,
de Oblz'gat. beneficiar., punct. 4, n. 1: «Be·
neficiarius, inquit, qui beneficii fructus sibi
superfiuos expendit, non in pios sed in pro-
fanos usus, non tenetur ad restitutionem. Ratio
est, quia beneficiarius est dominus fructuum
beneficii » •
c) Archidiaconus, in cap. Statutum, n.13,
de rescrzpt., in 6 0 , rem clare innuit, dicens
clericum qui aliter quam in usus pios, fructus
superfiuos expendit, furtum facere.
P~AECEPTO DECALOGI.
visione nullum probatur vestigium. Quìn-
immo (ait Habert 8) multa- suadent divi-
sionem hanc non fuisse peractam, cum
nullibi videatur sua portio pauperibus aut
fabricis ecclesiarum assignata. Saltem (di-
cunt) de hoc non constat: et usque dum
non constat, pauperes jus primaevum re-
tinent ad illa bona ecclesiastica; tenentur-
que beneficiarii ex justitia superflua ipsis
ministrare.
Nec revera probabile videtur id quod
adstruit Cabassutius: nempe, quod testa-
tores intenderint bona sua in dominium
clericorum relinquere dJ. Potius enim prae-
sumendum, relinquere voluisse ea in ma-
nus Ecclesiae, ut ipsa postmodum per suos
praelatos ministris bona illa committeret,
ut ex eis ipsi sustentarentur et superfluum
pauperibus erogarent. - Et quod haec
fuerit intentio fundatorum, testatur con-
cilium Aquisgranense, anno 816, ubi di-
citur D: Fideles.., ob am'marum suarum re-
medz'um...r suis proprzi's facultatz'bus san-
ctam locupletemfecerunt Ecclesiam: ut his,
et milz'tes Chrz'sti aierentur , et ecclesiae
exornarentur, pauperes recrearentur. Un-
de plures auctores , ut Filliuccius e), Pe-
trocorensis, Thomassinus et Natalis AIe·
xander, constanter sentiunt, nunquam be-
neficiarios dominium adeptos esse fru-
ctuum beneficiorum.
Sed quic1quid sit de voluntate testate-
rum, de qua non constat, prout utique
etiam constare deberet, ut certe dici pos-
set, eos dominium talium bonorum in cle,
n. 21, et in cap. CUlli secu1zdum, de praebend., num, 2. -
Arinilla, v. Beneficium, n. 41, et v. Cter:'cus, n. 25.. Angel.,
v. Clericus III, n. 4. ~ Major, in 4, disto 24, qu, 17, concI. 4;
et qu.20, concI. 4. - Hostie'ls., Sum., lib. 5, tit. de Poeni·
tent., n.61. - '1 De Just. et Jure, disp. 4, n. 1. - S Loc. cit.,
resp. 2, v. Contra 2. - 9 Cap. 116, ap. Labbe, tomo 9, col. 479.
- Petroco'Y., de Benef.! cap. ult., qu, 7. - Thomassil'l.,
Tract. beneficiar., qu, 4. - Natal. Alex., lib. 2, cap. 5, reg.9.
d) Cabassutius, loc. cit., id perspicue innuit,
licet expressis verbis non significet.
e) Filliuccius, tr. 41, cap. 6, oppositum
docet, scribens, n. 39: « Beneficiariospost di·
visionem bonorum ecclesiasticorumet erectio-
nem beneficiorum, esse dominos fructuum be-
neficii »; et n. 40: «Quodsi dicantur bona
Ecclesiae patrimonium Christi..., et clericos
beneficiariosesse tantum administratores, etc.;
intelligi debent pro tempore in quo non erant
erecta beneficia, nec divisae portiones».
ruxcr, PRAEAMBU1.US. -
ricos transtulisse: saltem Ecclesia , quae
bonorum ecclesiasticorum (ut omnes fa-
tentur) supremum dominium habet, noluit
suos ministros eorum aliud acquirere do-
minium, nisi limitatum, cum onere scilicet
superfluum reddendi pauperibus; ut valde
probabiliter ex Tridentino l (ut supra) te-
nent Roncaglia, Bonacina, Laymann cum
Paludano, et non dissentit Habert. -
Prout enim, si alicui dentur centum aurei
ad peregrinationem agendam, cum pacto,
ut quod superest pauperibus eroget; iste
acquirit dominium centum aureorum, sed
gravatum, ita ut teneatur ex justitia su-
perfluum pauperibus elargiri: ita et bene-
ficiarius,
Quod autem Ecclesia revera hoc do-
minium, si concessit, limitatum quidem
concesserit beneficiariis, cum onere certo
superfluum distribuendi pauperibus ; plu-
ribus probatur testimoniis. - Gratianus/J
quaerit an mensa communis scindi po-
tuerit in plures praebendas. Respondet
affìrmando ; eo quod, sicut superflua men-
sae communis olim erant pauperibus ero-
ganda, sic hodie superflua cujusque prae-
bendae. Quo Gratianus ostendit, quod, si-
cut antiquitus ecclesiastici onus justitiae
habebant, superfluum bonorum commu-
nium pauperibus distribuendi: sic etiam
habent postea, cum praebendas incepe-
rint possidere. Ita et praebendae ecclesia-
rum (verba Gratiani), eadem caritate ma-
nente, pie et religiose possunt dl'strz'bui:
nec tunc rebus Ecclesiae, ut proprii«, sed
ut communz'bus utzUtatzous deseruituris.
Ex quo patet, praebendas non jam in-
1 Sesso 25, de Reform., cap. 1. - RoncagUa, tr. 13. dc
7" Praec., qu.l, cap. 6, reg. in praxi, n. 1. -Bonac:., disp.4,
de Obligat. beneficiar., punct. l, n. 5. - Layuz., lib .. J. tr. 2.
cap. 3, n. 3•. Paludan., in 4, disto 24, qu. 3, v. Sed dZf-òiu1Jl
est (num. 21). - Habert, de Just. et Jure, cap. 21, objic.:l,
I J Sic loquitur Gratianus in can. Nulli 27,
causo 12, qu.1: « Si ergo l'es Ecclesiae non
quasi propriae, sed quasi communes habendae
sunt, cum de communi nullus dicat: hoc meum
est; nec de rebus Ecclesiae: haec est mea,
potest aliquis dicere, ne videatur non imitari
caritatem illorum, in qua nulli aliquid erat
proprium, sed erant illis omnia communia.
§ 1. His ita respondetur: Sicut perfectioneca-
ritatis manente secundum discretionem eccle·
siarum distributio fit ecclesiasticarum faCltl-
DE ,/USTlTlA ET ]URE. 15
stìtutas fuìsse, ut essent totaliter propriae
clericorum ; sed eis reale onus aliorum
piorum usuum annexum esse. - Item in
concilio Mediolanensi I . anno 1565, sub
D. Carolo Borromaeo, sic dicitur 2: H vero
qui.... beneficia ecclesiastica quaecumque
obtinent, quorum fructus ad eos... sunt at-
tributi: si uberz'ores smt, quam ad tuen-
dam vz'tant... requiratur, dubl'tare non de-
bent, ad eum finem han c copiam z'llz's esse
attributam, Itt praeter ea quae ad vz'ctum
et cultum eorum satis essent, suppeterent
etianz quious... pauperum inopia ... subie-
uaretur. - Et idem sancitum fuit de epi-
scopis, in capitularibus Caroli Magni, ubi 3:
Episcopus ecclesiasticarum -rerum habeat
potestatem, ad dispensandum erga omnes
qui indz'gent...; participe: autem et ipse
qUI'bus indz'get. - Item D. Petrus Damia-
nus (apud Barorrium 4) sic quemdam epi-
scopum monet: An ignoras quia ad hoc
ecclesùs praedia conferuntur , ut ex eis
pauperes sustententur?Deinde subdit quod
prioribus saeculis, agri Ecclesiae donati
vendebantur, et pretium distribuebatur
pauperibus: sed postea, procedente... tem-
pore, sanctis ecciesiarum rectoribus vl~<;um
est, ut zpsa potius praedz'a tradereniur,
Unde sciiicet, non modo clericos... Ecclesia
pascerei, sed et refrigerà stipem dz"versl's
indigentz'bus ... mùzz'straret.
His tamen non obstantibus, nequit ne- Nihilomi-
nus prior
gari, primam sententiam esse satis proba- sententia
bilem: praesertìm ex auctoritate S. Tho- est satis
probabilis.
mae (juxta ejus verba supra relata), qui
supponit et asserit pro certo, factam fuisse
praefatam divisionem bonorum; et ideo
v. Resp. 2. - 2 Acta Eccles. Mediolanen.! concil. provine. I,
parto 2. v. f. - :1 Capitular. Caroli, Benedicti collectio,
lib.3, l.:ap. 76; ap, Migne, PatroI. lat., tomo 97, col. 808. -
-4 Ad anno 1005, num, 2; cfI". Migne, Patrol. lat., tom.14-\.,
col. 322, Epistolar. S. Petri Dam. lib. 4, epist. 12.
tatum, dum aliis possessiones hujus ecclesiae
ad dispensandum committuntur, ex quibus
licet l'es Ecclesiae omnibus debeant esse com·
munes, primum tamen sibi et suae ecclesiae
deservientibus necessaria subministret; reli-
qua quae supersunt, fidelium usibus ministra·
turus; ita et praebendae ecclesiarum eadeI!1
caritate manente, pie et religiose possunt dl-
stribui, nec tunc rebus Ecclesiae, ut pro-
priis, sed ut communibus utilitatibus deser-
vituris" .
 16 LIB. IlI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
absolute ipse eximit clericum a restìtu-
tione, si bonis ecc1esiasticis abutitur. -
Praeterquam quod, ut scribit quidam do-
ctus neotericus, non jam Papa Simplicius
divisionem illam introduxit; sed ipsam in-
troductam invenit, et dumtaxat ipse exse-
cutionem ejus praecepit. Prout c1are erui-
tur ex ejus epistola, scripta anno 475 ad
Florentium aliosque episcopos, adversus
episcopum Gaudentium, qui, praeter por-
tionem propriam, tres alias partes sibi usur-
paverat. Unde Pontifex praecipit auferri
ab eo omnem talium bonorum administra-
tionem, ipsumque teneri ad restituendum
portiones quas per triennium exegerat:
Sùnul etiarn (verba nint Simplicii) de re-
d#z'bus Ecclesiae 'vel oolattone fideiium ,
quid deceat nescienti, nihz'l ticere permù-
tat : sed sola ei ex his quarta portio re-
mùtatur.: Cuz ettam hoc specialiter prae-
cipùnus ùnmz'nere; ut tres illas portiones
quas per trz'ennium dz'citur siM tantum-
modo vùzdicasse; resutuat l.
Quapropter, non incongrue fautores
primae sententiae conc1udunt ex divisione
exsecuta, bona c1ericis attributa jam tran-
sisse in eorum dominium. - Quod videtur
confirmari a Tridentino 2 (ut supra), ver-
bis illis: fructuum; quos ratione etiam
praebendae ac residentiae fecit suos. In-
super ex concilio Lateranensi V, ubi di-
ctum fuit 8, quod beneficiarius Officium
post sex menses a possessione beneficii
omittens, fructus suos non faciat; ergo,
si Officium non omittit, jam facit suos.
Quaeritur So. An dono accipiens a be-
nrijiczarz'o haec bona superflua, peccet gra-
uùer, et teneatur ad restitutionem?
Quod ad restitutionem pertinet, eum
teneri negant omnes auctores, qui in prae-
cedenti quaestione censent, beneficiarium
non obligari ex justitia ad talia bona in
pios usus eroganda.
1 Ap. Harduin, Collect, concilior., tomo 2, col. 804; cfr.>
Migne, Patrol.Tat., tomo 58, col. 37. - IlSess. 24, de Reforrn.,
cap. 12. - n Sesso 9, bullo Supernae dispositionis, § Sta-
tuimus quoçue, 3 non. Maji 1514; ap, Labbe, tomo 19,
col. 883. - Laym., lib. 4} tr.2, cap. a, num. 3. - Bonac.,
g) Mazzotta, tI'. 4, disp. 2, qu. 1; cap. 2,
§ l, Dz'co 3, v. Quaer. 2; asserit eos contra
Tridentini praeceptum peccare.
h) Sanchez, Consil.; lib. 2, cap. 2, dub. 38;
Nos tamen distinguendum putamus: - Dono "le-
cipiens SU~
Si beneficiarius ob talem donationem, non perf1uum
benefi cii.
redditur impotens ad satisfaciendum prae- modo liber
est a resti-
fatae suae obligationi, nihil tenetur resti- tutione,
tuere accipiens; cum valde sit probabile,
ut docent Laymann, Bonacina, Paluda-
nus et Roncaglia (ut supra retulimus),
quod beneficiarius bene habeat dominium
fructuum superfiuorum, etsi gravatum
onere illos in pios usus elargiendi. Ergo
si eos donat, suum donat, et aliunde jam
poterit satisfacere; quod si non faciat, id
proveniet ex sua malitia, non ex accepta-
tione donatarii, ut recte ait Lugo 4. - Si netur Modo te-
ad re-
vero per talem donationem c1ericus red- stitutionem.
ditur impotens, dicimus probabilius acci-
pientem teneri ad restitutionem: juxta
nostram sententiam, qua tenuimus bene-
ficiarium obligari ex justitia dare supero
fiua pauperibus. Tunc enim donatarius ac-
cipiendo vere infiuit in àamnum pauperum,
qui jus habent ad illa bona (prout in si-
mili casu dicemus n. 612, v. Sed huz'c, et
fusius probabimus de Contract., n. 722;
v. Secunda). Dixi: probabz'lius,' non enim Probabi-
litersemper
nego, posse accipientem excusari a resti- excusatur
tutione propter probabilitatem contrariae saItem
parte.
in
sententiae: intellige quoad partem, juxta
proportionem talis probabilitatis, si acce-
pit cum dubia fide. Quod si vero in bona
fide acceperit, probabilius est non teneri
ad aliquid restituendum, juxta dieta Lib. L
n. 35; et Lio. III; n. 927.
Sed, admissa sententia contraria tam-
quam probabili, scilicet quod absit pec-
catum contra justitiam, - nune Dubium
occurrit: An accipiens peccet, cooperando
peccato donantis , contra reùgionem aut
caritatem, ut supponunt praefatae senten-
tiae auctores? - Affirmant Mazzotta g)" Iios,]uxta a-
saltem
et Sanchez h); citans Navarrum lz), Sìlve- peccat con-
tra carita-
strum h); etc. communiter (ut asserit). Ra- tem vel re-
tio, quia accipiens vere cooperatur ad con- ligionem.
disp, 4, de Obligat, beneficiar., punct. 1. n. 5. - Pahaian.,
in 4, disto 24, qu. 3, v. Sed dubium est (n. 2I.) - Roncagtia;
tr.13, de io Praec., qu. l, cap. 6, reg. in praxi, num, 1. -
• De ]ust. et ]ure, disp. 4, num, 48.
n.14; eos peccare affirmat, quia donantis pec-
cato cooperantur; et n. 1; peccatum ejusmodi
esse ait contra statuta conciliorum et Pontifi··
cum. - Navarrus autem et Silvester, quamvis
TRACT. PRAEAMBULUS. - DE JUSTlTlA ET
summationem peccati donantis, concur-
rendo ad translationem dominii rei dona-
tae, quod non transfertur nisi per acce-
Probabi- ptationem. - Sed probabilius (juxta illam
lius netra-
tur, nìsì in- sententiam) dicimus eum Lugo \ Busen-
duxerit ad
donandum, baum (bo. Iv., n. 183); Ho1zmann 2 et Sal-
manto 8, accipientem non peccare neque
contra religionem neque contra caritatem,
nisi petat vel inducat ad donandum. Non
contra relt'gz'onem,' quia tunc ipse minime
cooperatur peccato donantis. Licet enim
dominium rei non transferatur sìne ejus
acceptione; tamen peccatum donantis jam
per ipsam oblationem, etiam externe, om-
nino consummatum est. Per accidens au-
tem se habet, quod oblatio effectum ha-
beat vel non, per acceptionem vel refu-
tationem donatarii; prout nihil minnit vel
addit ad peccatum homicidae, quod ex
vulnere lethali, ab ipso inflieto, mors vul-
nerati sequatur vel non. Neque contra ca'
ritatem, ratione damni quod ex illa dona-
tione pauperibus obvenit. Quia caritas non
obligat hominem, ut cum suo aequali ìn-
commodo alienum nocumentum evitet;
I ve! nisi prout ait Lugo 4 cum Lessio. - Semper
mala fideac-
ceperit, intellige, si acceptet cum bona fide, ut
mox supra limitavimus.
An autem regulares, facti episcopi, pos-
sint libere disponere de bonis ecclesìastì-
cis et patrimonialibus? - Probabilius ne-
gatur. Vide dicenda Lzò. IV, de Statu re-
Hg., n. 2; t'n fine, ubi Salmant. cum aliis
secus dicunt de bonis parsimonialibùs.
DE ACQUISITIONE DOMINII.
Varri mc-
dì acquiren-
493. - Tribus modis dominium acqui.
di domi- ritur: l°. Jure naturali seu gentium. 2°.Jure
nium,
civili aut canonico, sèilicet per praescri-
ptionem et usucapionem. 3°.Voluntate prì-
vata hominum, per contraetus. - Addi
posset alius modus, jure belli; sed iste
magìs pertinet ad jus gentium.
jure autem gentium, pluribus modis
dominium acquiritur.
1 Disp. 4, n. 49. - e De just, et ]ure, num. 211. -
" Tr. 12, cap. 2, num. 143. - , De ]ust. et ]ure, disp. 4,
n. 50, i. f... Lesso, lib, 2) cap. 20, n. 168, i. f. - Salmant.,
tr. 15, de Statu relig., cap. 5, num.32. - , DecaI., lib. 8,
a Sanchez allegantur ut refert S. Alphonsus,
ipsi tamen, et quidem Navarrus, de Red#ib.
Eccles., qu.3; monito 26; n.1; Silvester, v. ele·
S. ALPHONSI, Opera 1Jzoralia. - Tom. II.
JURE. 17
Et l°. OCCUPAl'IONE: ex § Ferae, Instit. Occupano
de rerum divz'sz'one; ubi sie dicitur: Quod
enim ante nullius est; id naturali razione
occupantz conceditur. - Quid de thesau-
ris inventis: vide infra, n. 602. Quid de
venatione et piscatione: vide n. 604 et
614. - Certum autem est, omnia bona
inventa restituenda esse domino certo, si
iste inveniatur. An vero post inquisitio-
nem, domino non invento, sit obligatio re-
stituendi res inventas pauperibus? Triplex
adest sententia. Vide Dub. 5; n. 603.
494. - IlO. Acquiritur dominium NATI- Nativitas.
VITATE: per quam nostra fiunt, quae na-
scuntur a propriis animalibus, ex § 19,
Item ea, eod, loc. Instit. - Hinc, ad usu-
fructuarium speetant partus ovium, equa-
rum, etc.; salvo semper numero matrum.
495. - Ill", ALLUVIONE: per quam, si ali- Alluvio.
quid latenter et insensibiliter tuo fundo
adjicitur, tibi acquiritur. Secus autem, si
patenter adjieeretur pars de praedio alte-
rius; tunc enim ipsa ad eumdem pertine-
ret ex § Praeterea, eod. loco. - Statutum
etiam est zoid.; [§ 23J quod si alveus fiuvii
divertat ad aliam partem, novus alveus
sit publicus; aut alterius, si iste erat fìu-
vii dominus. Antiquus autem alveus ac-
erescet iis qui agros utrinque habent.
496. - IVo. SPECIFICATIONE: quando foro Specifica-
ma datur in alienam materiam. V. gr., si tio.
bona fide ex aliena lana vestem tibi confì-
cias, dominus illius effieeris, domino lanae
pretium solvendo, § Cum ex aliena,eod.toc.
(cum limitationibus tamen ibi expressìs)..
Idem, si facias pretiosam picturam vel
scripturam in vili tabula vel tela aliena;
ut ait Tamburinius s.- Secus tamen esset,
si de alienis uvis vinum faceres: illud enim
ad dominum uvarum pertinet. Ita Tam-
burinius; sed contradicit Croix 6. Dicit
etiam Croix 7, quod si ex alieno frumento
farinam facias, farina est tua. - Et idem
dicit, si de aliena quercu facias navem 8,
cum Haunold. Secus vero, si navem facias
tr, 3, cap. a, § 4, n. 13, ex § Si quis in aliena 34, Instit.
de rerum diviso - Tambur.) Ioe. Cit., n. 14. - S Lib. 3,
part.2, n. 121. -- 7 Loc. cit., n. 123.- • Loc. cit., n. 124. -
Haunold, de ]ust. et ]ure, tI". 5, n. 108.
yz'cusIV, n.Il; dumtaxat asserunt accipientem
teneri ad restitutionem, si donans ipse nequ'eat
aut nolit pauperibus quod debet erogare.
2
 18 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
de asseribus alìenìs; quia tunc navis adhuc
in primos asseres reduci posset.
Specifica.
tio probabi·
Probabilius autem addit Croix l cum
lius requì-
. rit bonam
Glossa 2 et Haunold, contra alios, ad ac-
fidem. quirendum dominium per specifieationem,
bonam fidem requiri a).
Accessio, 491. - VO. ACCESSIONE: quando alieui rei
accedit ornamentum, licet pretiosius. Puta,
si vesti tuae intexetur purpura aliena, vel
tuo auro aliena gemma; purpura et gemma
a te acquiritur, § Sz' tamen, eod. toco. -
Limitant DD., nisi ornamentum facile di-
velli posset. Croix 3 cum Lugo.
Confusio
et co mm i-
498. - VIco CONFUSIONE vel COMMIXTIO-
xtio. NE. - Confusio est, quando duo corpora
liquida aut liquefacta (ejusdem sive alte-
rius speciei) ita eoeunt in unum, ut post
confusionem nulla pars assignari possit,
quae de utroque non participet: utpote,
si misceatur vinum cum vino, aurum cum
auro, vel argentum cum stanno, etc. -
CommixNo autem est, quando miscentur
solida, ut nummi cum nummis, frumen-
tum cum frumento, ita ut de quovìs grano
separato dici non possit, quod illud sit
utriusque materiae. - Croix '. His positis,
sciendum:
Res con- l°. Quoad Confusùmem, quod si con-
fusa, quan-
do fìat com- fusio consensu dominorum vel casu sit
munis.
facta, tune res erit communis, et judicis
arbitrio dividenda, ex § Si duorum 27,
ead, Inst. Vide Tamburinium 5 cum Palao,
1 Lìb, g, parto 2, n. 125. - • Ad § Cum ex aliena 25,
Instìt. de rerum divis., ad v. Ab aliquo. - Haunold, tr. 5,
num. 107. - a Loc. cit., num. 126. - Lugo, de ]ust. et ]ure,
disp. 6, num. 160. - • Lib, g, parto 2, num, 116. - • Decal.,
496. - a) Ex novis legibus,in specificatione,
res cedit domino materìae, nisi opus artificis
materiam pretio longe superet, uti esset pul-
era imago in vili tabula vel aliena tela de-
pìcta.
498. - a) § Cum ex aliena 25, Instit. de
rer. divis., loquitur tantum de speci:ficatione
facta partim ex propria, partim ex aliena ma·
teria, et dicit: «Dubitandum non est hoc casu,
eum esse dominum qui fecerit, cum ilonsolum
operam suam dederit, sed et partem ejusdem
materiae praestiterit. At § Si duorum 27,
ibid., de rerum confusione loquens: «Quodsi
casu, inquit, id [frumentum] mixtum fuerit,
vel Titius id miscuerit sine tua voluntate, non
videtur commune esse... Sed si ab alterutro
vestrum totum id frumentum retineatur, in
rem quidem actio pro modo frumenti cujus·
que competit; arbitrio autem judicis contine·
Croìx, 6 - Si vero confusio altero nesciente
vel invito sit facta, tunc dominium rei tibi
acquiritur, si opera tua facta sit confusio,
et amplius sit tua major materiae parsi
teneris tamen rei alienae pretium sol-
vere a). Ratio, quia tunc aliena res habetur
ut accessoria ad rem tuam. Non vero, si
tua pars esset modica. Tamburinius 7 cum
Azor-", Quod si res sint aequales, tunc tota
materia erìt communis. Tamburinius 8.
Z'. Quoad Commzxtùmem autem,si haec
sit pecuniae, habetur lex expressa, quod
miscens alienam cum pecunia sua, animo
dominium totius habendi, totius fit domi-
nus, etiam altero inscio vel invito. Nam
in 1. Si aHeni, jJ. de solutwntOus, sic di-
citur: Si aHeni nummi, insdo uet invito
domino, soluN sunt, manent ejus cujus
fuerunt. Si mzxtz' essent , ita ut discerni
non possent, ejus fieri qui accepit, in lt~
bris Gajt' scriptum est,' ita ut actio do-
mino cum eo quz'dedz'sset,furtz' competerei:
- Hinc etiam quando mixtio quae discerni
non potest, facta sit mala fide, nummi
fiunt accipientis sive furis. Hoc tamen in-
tellìgendum, quando major pars pecuniae
sit mìscentìs; secus, si minor vel aequalis,
quia tunc totus cumulus communis erit:
ut Lugo 9; Molina c), Vasquez c) et Dica-
stillus C), apud Croix c). - Et idem esset,
si commixtio casu vel consensu domino-
rum facta fuisset; ut diximus d).
lj.b. 8, tr, g, cap. B, § 4, num. 11.. Palaus, tr, 31, punct. 21,
num.B. - 8 Loc, cìt., num. 117. - 7 Lcc. cìt., num. 12.-
8 Loc. cit., num, 14 et 20. - , De just, et ]ure, disp. 6,
num.I66.
tur, ut ipse aestìmet.quale cujusque frumen-
tum fuerit •.
b) Azor, quem quidem Tamburinius ex
Dicastillo allegat, hanc doctrinam, parto 2,
tib. 9, cap. 15, qu, 6, haudquaquam habet.
c) Croix, toc. cit; n.118, allegat Molinam,
Vasquez et Dicastillum, pro sententia quae
docèt nummos fieri accipientis,quando major
pecuniae pars miscentis erat; quod quidem
Molina tenet, tr. 2, disp.326, n.12. - Vas-
quez, Opusc. de Restit., cap. 9, § 2, dub. 5,
n. 27, idem tenet non de pecunia, sed de re·
bus quae, licet eaedem remaneant, fuerunt ta-
men rebus ipsius fu1i.s ita permixtae, ut discer·
ni nequeant. - Eidemque opinioni adhaeret
Dicastillus, de Restit., disp. 5, dub. 9, n. 185,
loquens de rebus usu consumptibilibus.
d) Ex legibus quae in jure hodie,no vigent,
res quae confusae vel commixtae sunt, fiunt
TRACT. PRAEAMBULUS. -
Quando 499. - Quaeritur autem: an idem quod
fiat confun-
dentis. in nummz's, currat in mixtione alt'arum
rerum, Jrumentz~ legumùzum, etc.?
AHi ne-
g a n t idem
Negant Glossa X, Anacletus 2, cum Hau-
esse de ce-
ter-ìs rebus
nold apud Croix 3. Quìa dicunt id tantum
mtxris, de pecunia statutum fuisse, ob specialem
rationem: quoniam pecuniae sunt in quo-
tidiano hominum commercio, cui valde
officere posset, si earum dominium, cum
Alii af- miscerentur, incertum maneret. - Sed
fìrmant.
Pecunia
commixta
Lugo' et Dicastillus affirmant omnes res
fit commi- quae post mixtionem discerni nequeunt,
scentis,
a miscente acquiri, ob generalem ratio-
nem quam assignat Glossa 5, scilicet, quod
mixtio aequivalet rei consumptionì. Et
hanc Tamburinius 6 asserir esse commu-
nem, cum Lessio, Silvestro, Vasquez et
aliis. Quandoquidem, ut advertit Tambu-
rinius 7, miscens habeat animum acqui-
rendi dominium; vel saltem contrariam
voluntatem non habeat, et pars sua sit
principalior.
Si re s
e x s t a c in
Notandum autem, quod si l'es exstat
cumulo, do- in cumulo permixta, sive apud furem sive
minus pro-
Modo ma- babiliterpo· apud alium; domino illius, prout habenti
jor pars sii test suum
commiscen- accipere. jus in re, retinentique dominium una cum
tìs.
fure, pro sua parte prae omnibus credi-
toribus est satisfaciendum. Immo potest
ipsemet ex cumulo accipere quantum
suum est. Ita Lessius 8, et Salmant. 9 cum
Palao a) et Trullench. Et probant ex 1. 3,
§ Pomponius, jJ. de re:' vt'-ndù;at., ubi sic:
Si quùi, quod ejusdem naturae est, zla
confusum est atque commixtus«, ut... se-
pararz' non possù ; non totum, sed pro
parte esse vindù;andum. Hoc quidem pro-
Probabi- babile est. - Sed non minus probabile
liter fur est
dominusrei est, ut dicunt Lugo lO, Sanchez 11 et Tam-
permixtae,
burinius 12 (qui caeterum probabilem ceno
1 In 1. St' alieni, ff. de solutionib., in v. Accepit, -
Tr. 7, dist.B, qu.3, num.28 et 29. - Haunold, de ]ust.
2
et ]ure, tr. 5, n. 118. - a Lìb.B, parto 2, n. 119. - , De ]ust.
et Jure, disp. 6, n. 164. - Dicast., de Restitut., disp. 5,
dub. 9, n. 185. - 5 In 1. Si aUeni, v. Acceplt. - 6 Decal.,
lib. 8, tr. 3, cap. 3, § 4, n. 17. ~ Less., lib. 2, cap. 14, n. 22. -
Silvest., v. Usura VI, qu. 1. - Vasq., Opusc. de Restit.,
cap. 9, § 2, dub. 5, n. 27, ex l. Marcellus, § Pomponius,
communes, et debent, nisi tamen inter domi-
nos aliud convenerit, sub hasta vendi ac di·
vidi. Sed si unius pars quasi principalisvideri
possit, et alias pretio multum superet, hujus
dominus potest totum sibi vindicare, refuso
pretio ceteris.
DE JUSTITIA ET JURE. 19
set sententiam Lessii), quod fur per com-
mixtionem devenit absolutus dominus to-
tius cumuli; ita ut jure possit dominium
illius in alium transferre, cum onere
aliunde restituendi debitum. Tantum ait
Palaus 13, quod dominus rei permixtae
habebit actionem implorandi a judice, ut
ex cumulo illo partem suam ei adjudicet.
500. - VIe. AEDIFICATIONE: ex § Cum Aedilicium
cedit solo.
t'n suo, ead. Inst. [de rer. dt'vz"s.], ubi sta-
tuitur, quod si tu aedifices in solo tuo de
aliena materia, omne cedat solo, sed te-
nearis reddere duplum pretii illius mate-
riae: et si aedificium ruat, possit dominus
materiam illam sibi vindicare. - Vide
Croix 14.
E converso, in § 30, statuitur, quod
si aedifices scienter ex materia tua in
solo alterius, aedificium illius est, et tu
materiae dominium amittis. Ex quo col-
ligitur, in eo casu ne pretium quidem il-
lius te posse repetere; quia praesumptio
fit, te donare voluisse. Secus autem, si
constet noluisse donare, ex l. 2, C. de rei
vmdicat. Tunc enim, diruto aedificio, po-
tes tuam materiam vindicare, et interim
etiam pretium repetere ex aequitate, juxta
utilitatis aestimationem; ut Croix 15, cum
Illsung et Haunold, ex l. 41, jJ. de petù.
haered.
501. - VlIIo. PLANTATIONE: ex § 31 [In- Pianta
cedit solo.
stù. de rerum dzvz's.], ubi statuitur, quod si
tu ponas alienam plantam in solo tuo, illa
tua fiat: sic e converso, si ponas tuam
in solo alterius, pIanta illius erit, si jam
radices egerit.Et ibi pariter statuitur, quod
pIanta posita prope confines fundi alieni,
quae in ìllum radices jecerit, sit commu-
nis. Vide Croix 16. - Notandum hic autem,
ff de rei vìndicat. - 7 Loc. cìt., n. 17 et 18. - 8 Loc. cito
cap. 20, n. 157. - , T,.. 14, de Contract., cap. 3, n. 110..
Truit., Decal., lib.7, cap. 19, dub, 17, n. 2. -l°Loc. cìt.,
n. 166 et 172. - 11 Iiecal., Iib. 2, cap. 23, n. 34. - " Loc.
cit., n. 26. - 13 Tr. 31, punct.21, n.5. - If Lib. 3, part.2,
D. 128. _:lG Loc. cit., n. 130. ~ lllsung, tr. 4, disp. 2, n. 271. ~
Haunold, de Just. et ]ure, tr.5, num. 142. - J6 Loc. cit.,
num.I32.
499. - a) Palaus, tr. 33, disp. 4, punct. 25,
n.5, quidquid dicant Salmant., id non habet;
immo, tr.31, punct. 21, n. 5, negat eo casu
dari actionem in rem, quia actio in rem non
conceditur,nisi res cum suis qualitatibusde-
signari possit.
 20 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI. TRACT. PRAEAMBULUS. - DE ]USTITIA ET ]URE. 21
Excidere non licere arboris, in alieno fundo posi- fidei dubium supervenit, praescrìptìo non Dubio su- sium b), etc.), - Busenbaum .autem (de dicit Croix 6 cum Lessio, Suarez, Sanchez,
ramos aut perveniente
radicesalie- tae, suecidere radices aut ramos porrìgen- interrumpitur: modo ìnterìm diligentia non inter- Restit., 11. 610, v. Si tamen) cum Trul- Palao, Luca, etc. Vel, si post simoniam
naeplantae, adhibeatur ad veritatem inquirendam. Id rumpitur
~uando sit tes se in agrum proprium, nisi alter mo- praescri ~ lench et Salon dicit, quod ad praescri- supervenerit titulus coloratus e). Croix
Iicitum.
nitus eos tollere nollet; ut dicunt Schneìde- tenet Anac1etus 8, tamquam communius ptio, bendos fructus collectos c), sufficit bien- cum Gomezet Chokier f),. contra Lugo 7~
winus et alii, apud Croix 1. - Idem quod et probabilius. Vide dicenda n. 511. nium inter praesentes, et quadriennium - Ad exc1udendum autem beneficiatum,
dictum est de planta, statuitur de fru- 505. - Secunda conditio est tt'tulus ju- tu!'Requirì-
titulus
inter absentes. simonia debet esse utrinque completa.
mento sato, quod etiam solo cedit, ex stus, puta emptionis, etc., saltem rationa- justus, sal- Item pro 507. - Debita ex rebusmobilibus, sicut Croix 8. Vide dieta n. 106.
tem proba- d e b i t i s ex
§ 32. Et qui seminaverit mala fide, neque biliter sive probabiliter praesumptus; etsi biliterprae- mobilibus etiam fructus, pari modo ac mobilia prae- Intrust'o deinde intelligitur, si ipse se Quid per
sumptus, v e l fructi .. intrusionem
expensas repetere potest; ut Croix a) eum revera non intervenerit. - Notandum ta- bus. scribuntur. Croix \ cum Dicastillo et plu- ìmmittit in beneficium sine vera colla- intelliga-
Haunold a). men quod titulus non semper requiritur, ribus: quia accessorium sequitur princi- tione, aut institutione, aut expeditione turo
Pariter in § 33 statuìtur, ut litterae, sed tantum quando praesumptio est con- Aliae a- pale. - Aliae vero actiones non praescri- Litterarum pontificiarum; vel, si post ex-
ctiones r e -
licet aureae, cedant chartis: sed hodie ex tra possessorem, ut mox dicemus. quirunt tri.. buntur, nisi per triginta annoso Vide communicationem, suspensionem aut amo-
Ad praescribendum autem sufficit ti- loratusSuffìcit cc- gintaannos. Croix 2.
consuetudine, asserit Croix 2 cum Illsung, vel tionem, per sententiam saltem declarato-
Raunold et Tamburinio b), contrarium vi- tulus coloratus a). Croix 4, eum communi. etus. x i s t i m a- Trienna-
Iìs possessio
Si quis per triennium possedit benefì- rìam, etc. Vide Croix 9. - Possessio de-
gere. Sufficit etiam titulus existimatus, puta, si benefici i sa- cium ecclesiasticum vel ipsius fructus, jam cennalis majores favores habet. Vide ibi l0.
tis est,
Perceptio 502. - IXO. PERCEPTIONE fructuum: si existimes, rem patri tuo fuisse donatam b). praescribit: ex regula Cancellariae (relata 508. - Res vero immobiles non prae- Immobi·
fructuum.
facta sit bona fide, et fructus sint eonsumpti, Vide Croix 5. in extensum apud Croix 8): etiamsi titu- scribuntur, nisi per spatium decem anno- lia r e qu
runt lO vel
ì-

§ Si qUtSa non domt'no, ead. Instit. 506. - Tertia conditio est continuata turRequiri- conti-
lus fuerit nullus; ut Croix 4 cum Na- rum inter praesentes, et viginti inter ab- 20 annoso
Traditio 503. - XO. TRADlTlONE: per quam do- possesso per tempus a jure definitum. sessio, nuata pos- varro a), Soto b), Sà c), Lessìo a), etc., con- sentes. Ita ex communi, Bonacina 11, Ana-
rei.
minus vult in alterum alienare suae rei Si enim adest titulus, res usu consum- Pro mo- . nisi adsi.t tra alios. - Modo absit ingressus sìmo- c1etus 12.
dominium, § Per tradt"tt"onem, ead. Instt't. ptibiles seu mobiles, trienniopraescribun- est bilibussatis :;:~';,~~s:;. niacus vel intrusio, ut dicitur in regula Notandum autem, quod praesentes di- Quinam
rr en- ì
dicantur
Praescri- 504. - jure autem post'tt"vo Ct"vt'lt~ seu tur: ex l. un. C. de usuc. transform., et nium curo ~~~ intru· praedicta Cancellariae. cuntur, qui in eadem provincia; absentes, praesentes
titulo.
qui in diversis provinciis habitant, sive vel
ptio et nsu- absen-
capio. canonico, acquiritur dominium per PRAE- ante § 1. InsNt. de usuc., ubi: Cautum est, .Quid re- Ingressus autem sùnontacus est, si teso
quìratur' ad • • .•• l b li
SCRIPTIONEM, seu Usucopionem, quae pro- ut res quùiem mobiles per trt'ennium ... mgressum quis sciens sunomam a se ve a a o ter- res sita sit in eadem provincia sive alibi:
prius dicitur de rebus corporalibus fieri. usucapiantur. - Bonacina 6 tamen dicit ~~::.onia' tio commissam, ingrediatur beneficium. ut Anac1etus 18 ait. Sed Lugo 14 curo aliis
- Ad Praescriptionem quatuor requirun- hoc esse inter praesentes, sed inter ab- Croix 5. (Vide dieta de St"mon., n. 111, dicit, censeri absentes etiam eos qui, esto
tur conditiones: l°. Bona fìdes, 2°. Titulus sentes requiri quatuor annoso Sed hanc ad 2). - Secus vero, si fuerit a tertio, in eadem provincia, in diversis tamen de-
justus. 3°. Continuata possessio. 4°. Ut res distinctionem nec textus agnoscit, nec ipso contradicerite, ac deinde ignorante gunt locis, qui proprium gubernatorem
illa praescribi possit. caeteri doctores: nam Lessius 7 cum com- simoniam d),. ut dictum est n. 111, utque habent, lieet eidem principi vel senatui
Praescri- Prima igitur conditio est bona fides muni, Verde 8, Anac1etus 9 indistincte di- Trull«, lib.7, cap. 11, dub.2, n.4.• Salon, in 211m 2IU : , Luca, Theatr., de Benefico, discurs. 91, num, 6. - Croix,
ptiorequi~
rit bonam ex reg. 2 jurzs t'n 6°, qua quìs pruden- cunt sufficere triennium ad mobilia prae- qu.62, art. 6, controv. 3, reg. 2, conci. 3. - 1 Lib, 3, part.2, Iib, 4, num. 710... Ludov. Gomee, in reg, Cancellar. sa,
/idem. ter, non jam ex ignorantia crassa, credat scribenda. Idem dicit Croix l0. - Et adhuc rebus Etìam pro n. 522. - Dlcast., de Restitut., disp, 5,dub. 1, num. Il. - (al. 35) de triennal. possess., qu.12, n.12. -' De ]ust. et
Ec· i
rem esse suam. Hìnc, qui ab initio dubitat pro rebus spectantibus ad Ecc1esiam; ut clesiae, • Loc. cit., 11. &39. - • Lib. 4, n. 68~. - • Lib. 4, n.716. - jure, disp. 7, num. 127. - 8 Lìb. 4, n. 712. - 9 Loc, cìt.,
s Lib. 4, nume 709. ,- 6 Loc. cito .. Less., Iìb, 2, cap. 35, n.71a. - 1. Lec, cìt., n.715. - 11 Disp, 1, de Restitut., qu,
an res sit sua, nequit inchoare possessio- Molina, Laymann, Palaus, Sanchez, Lugo 11 num. 140, i. f.. Suar. deRelig., tr.a, lib.4, (de Sìmon.), ult., punct. 2, § 2, n.28. - lO Tr, 7, dist.6, qu, a,n. 22. -
13 Tr.7, dist.6, qu, a, n.2a, ex l. Cum in longl~ ult, C. de
nem, - Si vero ad possessionem bonae (contra Silvestrum a), Covarruvìas a), Les- cap. 57, num. 39.. Sanch., Consil., lib. 2, cap. 1, dub. 32,
n. 2.. Palaus, tr, la, disp. 2, punct. sa, n. 11. - Card. de praescr, longi tempo - .. De ]ust. et ]ure, disp, 7, n.67.
Joan. Sck'leiMw., in 4 libr. Institut., lib. 2, de rerum nume 22. - S Tyrocin. jur civ" lib. 2, lemma 8, num. 431.-
div., tit.1, § Si Titi,,,, 31, n. 4. - 1 Lib. a,parto 2, n.132. - • Loc. cit., qu. a, num. 21. - 1.Loc. cit., num. 529. - Mo·
• Loc. cit., n. 134.- Risung, tl. 4, disp. 2, n.272.. Haunold, lina, tre 2, disp. 68, num.3. - Laym' l lib. 3, tre 1, cap. 8, b) Lessius, lz'b. 2, cap. 6, n. 22, concedit 507. - a) Navarrus, Consil., lib. 3, tit. de
de ]ust.et]ure, tr.5, n.147. - • Tr.7, disto 6, qu. 2, n.12. num. la. - Palaus, tr.al, punct. 22, § 11, num. 2 et 6. - usucapionem triennalem promobilibus .etiam praebendis, consil. 30,. Lessius, lib. 2, cap. 6,
_ .. Loc. cit., n.498. - 5 Loc. cit., n.499. - 8 Disp. 1, de $anch., Decal., lib.2, cap. 23, n.90. - 11 De ]ust.et]ure,
Restit., qu. ùlt., punct. 2, § 2, n. 28. - 'l' Lib. 2, cap. 6, disp. 7, n. 69. Ecc1esiae•. Sed V. Petes utrum, quaerit utrum n. 35, requirunt titulum coloratum.
valeat etiam contra Ecc1esiam Romanam; et b) Sotus nescio an recte citetur a Croix;
sententiam negantem valde probabilem ap- hanc enim sententiam apud eum reperire ne·
pellat, subdens tamen: «Nihilominus altera quivi.
501. - a) Croix, Ioc. cit., n. 133, de eo qui 505. - a) Croix addit: «Excipe, nisi fun- quoque probabilis est, nimirum triennalem c) Sà, V. Benefidum, n.14, id dare signi-
mala fide seminaverit, scribit: • Haunold... detur in ignorantia juris manifesti, quae in mobilium praescriptionem contra Ecc1esiam ficat, inquiens: • Triennio possidens benefi-
putat idem esse dicendum, quod... diximus de tali persona a jure non toleretur •. Romanam locum habere '. cium pacifice,etiam mala fide, fit ejus domi-
aedificatore: si eniro non possit praesumi vo- b) Croix limitat: «Dummodo non sit titu· c) Si nempe adsit titulus, ut notat Busen- nus..., nec tenetur ostendere titulum».
luisse donare, dicit posse repetere impensas •. lus pro emptore '. baum, Ioc. cit. Quodsi titulus non adsit, re- d) Aùctores hic citati loquuntur solum
Quod revera docet Haunold, tr. 5, n. 145,. 506. - a) Silvester ex parte tantum con- quiritur possessio triginta annorum, ut ipse de simonia quae fit, ipso beneficiario igno-
nec contradicit Croix. tradicit, nempe quoad res mobiles Ecclesiae S. Alphonsus notabit infra n. 509. - Trul· rante. Attamen card. de Luca dicit regulam
b) Tambl1rinius, Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 3, Romanae: • Quoad mobilia (ita ille, v. Prae- lench. tamen requirit trlennium inter prae- Cancellariae possidenti prodesse, • ubi com-
§ 4, n. 13, in universum loquitur • de pre- scriptio I, qu. 7, v. Tertium)..., contra Ecc1e- sentes, si adsit titulus; denique Salon gene· missa est [simonia] per patrem· vel conjun-
tiosissima pictura vel scriptura facta a te in siam Romanam non habet locum usucapio raliter tantum dicit requiri possessionem cum ctum, eo non consentiente neque cooperante •.
vili tabula, vel tela aliena: tuum enim erit triennalis; quae tamen habet locum quoad bona fide, • toto tempore a lege 'praescripto e) • Per quem sit ingressus., ut subdit.
totum cum obligatione reddendi pretium ta- alias >. - Idemque tenet Covarruvias, ad ad usucapiendos illos '. Minus igitur accurate Croix.
bulae vel telae illius domino •. regul. Possessor, parto 2, § 2, n. 5 et 6. citantur hi auctores a Busenbaum. f) Chokier, in reg. Cancellar. 33 (al. 35),
 22 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
subditum. - Si quis autem partim fuerit
praesens et partim absens, anni absen-
tiae sunt duplicandi. V. gr., si fuerit prae-
sens octo annis, et duobus absens, hi duo
duplieandi sunt; et inde duodecim anni ad
praescriptìonem requiruntur. Anacletus l.
Sìne ti- 509. - Quando autem non adest tìtu-
tulo. res
p r a es cr i - lus ad praescribenda sive mobilia sive
buntur 30
annìs, immobilia, requiruntur triginta anni. Est
commune cum Anacleto et Bonacina. -
Idem ait Tamburinius 2 (cum Molina et
Lessio); qui notat deinde, quoad mobilia
sine titulo praescribenda, nihil in jure
1 T'r. 7. disto 6, qu, 3,n. 24.- Anaci. Reiffenst«, 1oc. cìt.,
n. 21 et 22. - Bonac., disp. 1, de Restit., qu, ult., punct. 2,
§ 2, n. 31, ex 1. 8, Sì quis emptionis, C. de praescr, aD vel
40 annor, - 2 Decal., Iib, 8. tr, 1, cap. 4, § 1, n. 3•• Molina,
de trienn. possess., n. 60, non ponit hunc ca-
sum, sed alium, quem Croix ibidem exponit.
509. - a) Hucusque dieta de tempore re-
quisito ad praescribendum, immutata haben-
tur praesenti jure diversarum nationum.
IO. Ex ]URE GALLICO (Cod., 2260 et seqq.)
dantur praescriptiones sequentes: 1°. Prae-
scriptio 30 annorum, qua longior non admit-
titur. Est universalissima: omnes enim actìo-
nes, sive reales sive personales etiam persona-
rum moralium, post 30 annos exstinguuntur,
quin defectus tituli vel bonae fidei opponi pos-
sito Possessio tamen debet esse legitima. -
2°. Praescriptio lO velZO annorum, qua prae-
scribuntur bona immobilia, cum titulo tamen
et bona fide. Decem anni requiruntur et suf-
ficiunt, si ille, contra quem praescribitur,
sit praesens, i. e. si habitet in territorio Cu-
riae appellationis in quo situm est immobile.
Requiruntur autem vz'gintz' anni, si sit absens
(vel pro rata, si fuerit partim praesens et par-
tim absens). - 3°. Praescriptio 3 annorum,
quae cum bona fide sufficit in omni casu, ad
bonum mobile acquirendum. - 4°. Praescri-
ptio quam aliqui vocant z'nstantaneam, qua
scilicet res mobiles, non furtivae nec amis-
sae, statim post. traditionem, legitime a pos-
sessore bonae .fi.dei possidentur et acquirun-
tur; quia pro mobilibus possessio est instar
tituli, et quia lex non concedit spatium 3 an-
norum, nisi ad repetendam rem fl.lrtivam vel
amissam. An haec in conscientia valeant,
olim acriter disputatum est; hodie commu-
niter affirmatur. Quare, in hoc casu non po·
test possessor bonae fidei ad restitutionem
adstringi.
Ilo. Ex ]URE ITALICO (Cod., 2133 et seqq.)
praescriptio lO annorum valet etiam inter
absentes. Biennium, loco triennii, conceditur
ad repetendam rem furatam vel amissam. ...:...
Cetera cum jure Gallico concordant.
esse constitutum. Unde videntur etiam tri-
ginta anni requiri a).
510. - Ad praescribenda bona Ecc1e-
siae vellocorum piorum, requiruntur qua-
draginta anni, ex Auth. Quas actiones ,
C. de sacros. eccles. Immo quoad bona
Ecclesiae Romanae, requiritur praescri-
ptio centenaria, ut Anacletus 3.
Dubitatur autem, utrum res mobz'lesec-
clesz'arum etz'am trienmo praescribantur
Affirmant Bonacina 4, Lessius 0, cum
Laymann apud Anacletum 6. Et probant
ex dieta Authent. - Negant vero Hostien-
te. 2, disp. 68, num, 4. ~ Lesso, Iib, 2, cap. 6. dub. 7, i. f.,
ex authent. Quas actiones, C. de sacrosanct. ecc1es. _ 3 Loc,
cit., n. 25. -" Loc, cit., n. 28. - 5 Loc, cit., cap. 6, n. 22.-
Laym., lib. 3, tr.l, cap. 8, n.IS, v. Quarta.• 6 Loc.cìr., n. 27.
IlIO. Ex ]URE HISPANICO (Cod. 1940et seqq.)
admittitur praescriptio 30 annorum sicut in
jure Gallico; item praescriptio lO vel 20 an-
norum pro bonis immobilibus. Absentes re-
putantur qui vivunt extra regnum ve! in
regione ultramarina. Pro bonis immobilibus
requiruntur tres anni cum bona fide, vel
sex sine alia conditione. Cetera ut in jure
Gallico.
IV". Ex ]URE AUSTRIACO (Cod., 1465-1478).
l". Tempus ordinarium: a) quoad res mobi-
les usucapiendas, est triennium; b) quoad res
immobiles et servitutes praediales, ìtem trien-
nium, si sint in publicis tabulis, nomine
possessoris usucapientis inscriptae; secus 30
anni. - 2°. Tempus extraordinarz'um: a) con-
tra fiscum, ecclesias, et alias communitates,
quae jure corporationis gaudent, locotriennii
requiritur sexennium; et loco 30 annorum,
spatium 40 annorum; b) contra absentem vo-
luntarie (at sine culpa) a provincia, ubi res
sita est, annus absentiae computatur pro se-
mestri; c) immediate sibi comparanti rem mo-
bilem a possessore vitioso aut malae fidei, aut
non valenti indicare suum auetorem, dupli-
catur spatium temporis ordinarii.
VO. Ex ]URE GERMANICO (Cod., 900, 937),
ad rerum mobilium usucapionem requiritur,
ut quis rem bona fide per decem annos tam-
quam suam possederit. - Ubi lex de libro
fundorum perfecte introducta est, praescriptio
immobilium non admittitur, nisi cum quis,
in dicto libro uti proprietarius fundi inscri-
ptus, rem istam immobilem per spatium trz'-
gz'nta annorum, tamquam suam, pacifice pos-
sederit.
VIo.Ex ]URE ANGLICO admittuntur quidem
aliquae praescriptiones respectu bonorum im-
mobilium (et debitorum); atvero possessiones
mobiles titulo praescriptionis acquiri non pos-
sunto
TRAC"!. PRAEAMBULUS. - DE JUSTITIA ET ]URE. 23
sis a), Panormìtanusw cum Anacleto c). Notat etiam Dicastillus a), posse quem- Praesumi..
tur bona. '.
Probantque ex cap. i de t'n t'ntegr. restit., que praesumi bona fide incepisse possì- des ininee-
Bona Ee- eo quod, ut isti dìcunt, concessio locis dere, Et hoc valere pro foro interno, ptìone,
c1esiae r e -
quìrunt 40 pus facta a jure canonico, ut non prae- etiamsi bona fides sit ex ignorantia juris
aut 100 ano
nos, scribantur eorum bona nisi spatio qua" manifesti, dicunt Lugo, Lessius b), Palaus
draginta annorum, non distinguit mobilia et alli, apud Croix 6; quia 1eges ideo tunc
ab immobilibus. - Utraque est satis pro- improbant praescriptionem, quoniam non
babilis d). praesumunt perfectam bonam fidem. -
Quotuplex 511. - Dieitur autem: Possessio con- Sed tamen probabilior videtur sententia modo non
interruptio sit ex igno-
praescri· tz'nuata. - Nam praescriptio interrumpi· contraria, quam tenet Croix c) cum Di- rantia juris
ptionis. manifesti.
Mobilia
ecclesiae tur: ve1 naturalt'ter, si praescribens amìt- castillo, Molina, etc. Ratio, quia ad prae-
p r o b a b I> tat possessionem aut ei supervenìat mala scriptionem non tantum requiritur fides
!iter prae-
scribuntur fides; ve1 ct'vt'lt'ter, si ab altero lis super theologice, sed etiam civiliter bona, cum
triennio.
rem intimetur: nisi alter injuste hoc fa- tantum ex vi legum dominium acquìra-
ciat ad interrumpendam praescriptionem. tur. Ait autem Lugo apud Croix 7, quod, Fides ve-
nialiter ma-
- Lessius, 1 Anacletus 2 cum alììs, si fides tua sit solum venialiter ma1a, po- !a non obest
Dubio su- praeseri -
per-ve n ien-
Si vero bona fide possidere incepisti, tes praescribere; et id deducitur ex con- ptioni.
te non inter-
rumpìtur,
et supervenit dubium, teneris inquirere cilio Lateranensi quarto 8, ubi damnatur
an res sit allena. Quod si non comperias, sola fides cum peccato mortali.
potes pergeread eam possidendam et 512. - Haeres possessoris malae fidei Haeres
possessoris.
praescribendam. Ita Croix a, Lugo 4, Les- probabilius non praescribit a) ,. ut ex com- malae fidei
non )'rae-
sius, Molina et communiter (contra Adria- muni tenent Molina 9, et Croix lO cum Di- scribit,
num), Et favent can. 5 St' vzrgo, causo 34, castillo etc. - Excipiunt Lessius, Palaus,
quaest. 2, et cap.jin., de praescr. - Dicit- Covarruvìas, Crotus et alii H, si praescri-
que Croix 5, quod pro litis contestatione bens sit haeres haeredis; sed hoc proba-
non interrumpitur praescrìptìo triennalis. bilius etiam negat Croix cum Lugo, etc.
1 Lib, 2, cap. 6, D. 50. - s Tr. 7, disto 6, qu, 3, n. 29 dub, 12, n. 199 et 201. - Molina, tr, 2, disp. 64, n. lO. -
et 30. - • Lìb. 3, parto 2, n. 482. - , De Just, et jure, Lugo, de ]ust. et ]ure, disp, 7, n. '07. - '% Lìb, 3, parto 2,
disp, 7, n. 17. ~ Less., loe. cit., num, 11 et 12. - Molina, num, 489. - 8 Cap. fin. de praescript. - 8 Tr. 2, disp. 65,
tr, 2, disp. 63, nume 9. - Adrian., in 4, de Resritut., de n. 4 et 5. - 10 Loc. cit., n. 490.• Dicast., loe. cìt., a n. 212
praescrìpt., § Quaeritur utrum certioratus, v. Hoc sup- ad 218. - Less., lib. 2, cap, 6, num..43. - Pataus, Ioc, cìt.,
posito primo. - ' Loc. cìt., n. 548. - Lugo, disp.7, n.32 § 9, num. 4. - Couar., in cap, Possessor, part.2, § 9, n. 7,
et 33. - Palaus, tr, 31, punct, 22, § 8, n. 8. - e Loc, cit., v. Sexto, - 11 Ap. Croix, loc, cìt., n. 490. - Croix, loc, cit.·
n. 484. - Dicast«, Iib. 2, te. l, de Jure et Domin., disp, 1, Lugo, loc, cit., n. 61.
510. - a) Hostiensis, in cap. 1, de z'n z·nte· civilibus subjacet, sed regulis juris canonici,
grum restz'tut.,n.4, absolute et absque distin- ut sciunt omnes.
ctione negat valere contra Ecclesiam praescri- 511. - a) Dicastillus, Ub. 2, tr. 1, de fure
·ptionem tritim aut quatuor annorum. et Domm., dz'sp. 1, dub. 12, n.195, ita tenet,
b) Panormitanus, in cap. i, de z'n integrum limitans tamen: Nisi rei possessionem contra
restitut., n. 11 et seqq., hanc negativam sen- jus commune acquisierit; vel possessionis
tentiam aequiorem appellat, et ait eam posse suae causam aut titultim non possit alium
teneri (et ita citatur etiam ab Anacleto),quia afferre, nisi longi temporis pacifi.cam posses-
cedit in Ecclesiae favorem. Sed oppositam vo- sionem. Quas limitationes ipse Croix, Hb. 3,
cat communiorem et veriorem. part. 2, n. 482, ex Dicastillo notavit.
c) Anacletus, loc. dt., n. 27, adducit En- b) Lessius, Hb. 2, cap. 6, n.i7, id quidem
gel dicentem hane sententiam esse recipien' admittit in praescriptione triginta annorum;
dam; quod Anacletus non reprobat. Non ta- secus vero, in praescriptione ordinaria, ut pa-
men citat cap. 1, de in z'ntegrum restz't.; sed tet ex n. 14.
solum Hostiensem et Panormitanum dictum c) Croix, loc. cit., n. 484, negat valere,
caput commentantes. « saltem in illis personis, in quibus non tole-
d) Missarum onera, legata pia, dotes vel ratur ignorantia juris manifesti (tolera~i sol~t
eleemosynae distribuendae, etc. non praeseri- in milite et minorenni, quandoque etlam m
buntur, ne immemorabili quidem consuetu- muliere et rustico...)>>.
dine contraria, ut declaravit S. C. Concilii 512. - a) Agitur hic de haerede universali,
13 aug. 1846. - Ceterum, pro conscientia, qui nullum alium jus ad rem habet nisi ex
praescriptio bonorum Ecclesiae non legibus titulo haereditatis; si enim alium titulum ha-
 24 LIB. nr, - TRACT. V. DE SEPTJMO PRAECEPTO DECALOGI.
nisi sit Secus vero. dicendum de successore parti-
successor
pa r t cu Ia- culari, ut emptore, legatario, etc. Croix l.
riso
ì
Bona fì-
d e s prae·
513. - Per bonam fidem potest quisque
scrìbit con- praescribere libertatem a solvendo debito,
tra d eb ì .
tum, si invincibiliter illud ignoret. Lugo 2 et
Croix 8. - Et sic etìam praescribet li-
bertatem a solvenda mulcta, si intra cer-
tum tempus non exigatur, etsi sciat illam
debere, Croix 4 cum Molina, Covarru-
vias, etc.
Quid re-
quìratur ad Notandum autem, quod si quìs posses-
d i m i t t e n-
dam poso
sionem dimittat, ut alter [eam] habeat, si
sessionem- hic non acquirat, prior retinet; quia sem-
per inest conditio, ut alter acquirat. Ita,
ex l. 34} ff. de acquir, possess., Croix 5._
Possessio autem nequit dimitti, nisi ani-
mus sit manifestatus; ut Lugo 6, et Croix 7
cum Suarez et Dicastillo. Ratio, quia, cum
possessio consistat in facto externo, non-
nisi alio externo facto amittitur a).
Quibus- 514. - Sedulo insuper advertendum,
dam datur
.restitutio in
ìntegrum,
quod aliquibus personis privilegiatis da-
tur restitutio in integrum per quatuor
annos post praescriptionis tempus, ad re-
l Lib. 3, parto 2, n. 491. - , Disp. 7, n. 49. - , Loc,
cit.. n. 493. - • Loc. cìt., n. 494.. Molina, tr.2, disp.66,
D.3. - Covar." in cap. Possessor, parto 2, § 11, num, 8; et
de Matrim., parto 2, cap. 6, § 8, n. 21. - 5 Lib: 3, parto 2,
n. 517. - • De just, et lure, disp.23, n. 59. ~ , Loc. cit.,
n. 517. - Suar.~ de Legib., lib. 8, cap. 33, n.22. - Dicast.,
beat, praescribere potest, ut notant auctores
laudati, et ipse S. Alphonsus hic infra. Quae
S. Alphonsi sententia conformisest jurì prae-
senti diversarum natìonum, Nam ex novis le-
gibus, successor partìcularis in possessione,
potest incipere praescriptìonem, etsi anteces-
sor fuerit in mala fide.
513. - a) Apud auctores, praesertim ho-
diernos, distinguitur respectu liberationis: -
l°. Praescrìptìo longissimi temporis, seu 30
annorum, cui generatim subjièiuntur omnes
actiones, sive rea1es sive personales. Sic ex-
stinguuntur omnia debita per 30 annos non
repetita; item ususfructus, quando ilIe, qui
jus habebat, eo non utitur per 30 annoso Sìc
etiam exstingui possunt jus seu capitale. In
AUSTRIA tamen (Cod., 1472) 40anni requirun-
tur contra fiscumet corporationes.- 2". Prae-
scriptio longz' temporis, seu lO annorum, qua
exstinguuntur aetiones in nullitatem vel re-
scissionem contractus, quando lex terminum
Breviorem non constituit. - 3°.Praescriptio-
nes brevis temporz's} seu 5 annorum [in Ger-
mania, 4 annorum] quae respiciunt summas
solvendas periodice per modum fructuum ci,
v'ilium. - 4°. Praescriptiones brevissimz' tem-
poris, v. g. 2 annorum pro stipendiis procu-
cuperanda ea quae per praescriptionem
amiserant: prout minoribus et ecclesiis,
aut aliis locis piis; item mulieribus et
rudibus, utprobabile putant Palaus a)}
Lessius a), etc., apud Croix 8. Item uxo-
ribus, quoadbona dotalia. ~ Item iis qui
probent (ut alii opinantur) ideo se non
interrupisse praescriptionem, quia invin-
cibiliter ignorarunt. Sed hoc negant Hau-
nold, Fachineus; et merito de hoc dubi-
tat Croix 9 cum Dicastillo. Alioquin sic
jurgia etiam saepissime manerent, et fa·
cile frustraretur lex praescriptionis.
515. - Quarta conditio est, ut res st't
apta praescribi: nam l'es furtivae aut vi
possessae, nunquam praescribuntur a fure.
Res autem, quas bona fide tertius posses-
SOl' a fure accepit, non praescribuntur
adhuc cum titulo, nisì spatio triginta an-
norum inter praesentes, et quadraginta
inter absentes, Si vero titulus non adsit,
res furtivae nunquam a quocumque prae-
scribuntur; ut notat Verde l0, et annuit
Anacletus a). Res fisci tantum praescribun-
Iib, 2, tr. 4, de Promìss., disp. unic,. dub, 7, num. 72. -
8 Lib, S, parto 2, n. 558. - Haunold, de lust. et jure, tr. 5,
n. S45.• Fachin., Controv, juris, Iib, 1, cap. 69. - • Loc.
cit., num, 559. - Dicast., Iib, 2,' tr, 1, disp, 1, dub. 13,
n. 271. - 10 Tyrocin. jur, cìv., lib.2, temo 15, n.491, cum
n.494.
ratorum, causa finita; unìus anni, pro stipen-
diis medicorum,famulorum,mercatorum, etc.;
6 mensium, pro stipendiìs operariorum, hospi-
tum, etc. Hae praesertim variae sunt in va-
riis regìonìbus, - Nulla in jure Germanico
(§ 194, 902) admittitur praescriptio contra jura
in libro fundorum relata, vel contra jura gen-
tilitia, - Porro praescriptiones tum. longz's-
sz'mz' et IO'ngz', tum breuis temporis valent in
conscientia, dummodo bona fides toto tempore
perseveraverit; praescriptiones vero brevis-
simi temp{)Yz's in conscientia non valent, nec
constituunt nisi praesumptionem factae solu-
tionis. Cfr. S. Alphonsum infra, n. 516.
514. - a) Palaus, tr. 32, disp.l,punct.19)
§ 1, n. 13, loquitur de restitutione in integrum
in generali; Lessius vero, lib.2} cap.17} n. 67,
de restitutione in integrum in contraetibus;
eamque concedunt rudibus et mulieribus,-abs·
que ulla mentione de praescriptione.
515. - a) Anacletus non loquitur de titulo;
et tr. 7, disto 6, qu. 2, n. 18., negat l'es fur-
tivas praescribi tempore ordinario, a tertio
qui eas bona fide a fure accepit. « Nihilominus
(subjicit) ipsae ab ilIo tertio bonae fidei pos-
sessore praescribuntur tempore longissirno,
seu post triginta annos •.
TRACT. PRAEAMBULUS. - DE lUSTITIA ET lURE.
Re. quae
nunquam
tur per quadraginta annoso - Quaedam
praescri- autem res nunquam praescribi possunt,
buntur.
ut sunt res publicae; jura spiritualia, prout
jus decimarum, jus conferendi beneficia,
non autem juspatronatus ò). Anacletus l.
516. - Probabile autem censet Verde 2,
quod haeres cum bona fide rite possit
praescribere rem quam testator mala fide
Haeres te- possedit. - Sed, ut diximus supra n. 512,
statoris ma-
Iae fìdeìnon id probabilius negant Molina, Croix, etc.
praescribit,
communiter.
Decisio Immo notandum, hoc Neapoli repro-
Neapolitana
de quibus- batum esse ex recenti decisione quatuor
dam debiti••
Res fur- Aularum, edita anno 1738. - Quamvis
tivae cui
et quando caeterum admittatur ibi praescriptio le-
praescri-
bantur. gitima triginta annorum, a die natae actio-
nis (deductis temporibus de jure deducen-
dis) in tertio possessore, in quo sancitum
est praesumendam esse bonam fidem, nisi
mala fides apertis argumentis (non tan-
tum praesumptionibus) ab actore probe-
turo - Item decisum fuit, advocatos et
procuratores litium post biennium non
posse agere pro suis laboribus; notarios,
pro scripturis, copia non tradita, non posse
agere post biennium; copia autem tradita,
omnem actionem eis interdici; pharmaco-
polas contra principalem, pOSI biennium j
contra haeredes autem, post duos men-
ses; fabros, post annum; famulos et simi-
les, post duos menses. - Notandum ta-
men, haec locum habere, ut ibi statuitur,
m'st' seripturae publù:ae vel priuatae pro-
dueantur,o et insuper ibi dicitur, haec de-
cerni non ope praesertptt'ont's} sed oiprae-
sumptae solutt'onis. - Quare infertur, quod
debitor, qui certus esset solutionem non
esse factam, ex dieta decisione minime
ab obligatione solutionìs eximitur.
1 Tr. 7, disto 6, qu, 2, n. 19. - 2 Lìb. 2, lemma 12, a
n. 468. - Molina, tr. 2, disp. 65, n. 4.. - Croix, lib. S,
part.2, n.49O. - • Loc. cit., n. 470. - • De lust. et lure,
disp. 7, num. 5 et seqq., et num. 11. - Cajetan.~ Sum.,
v. Praescriptio. - Sotus" de ]ust., lib. 4, qu. 5, art. 4, concI.
posterior, et v. Bis verum·tamen. ~ Covar." in cap. Pos·
sessor" parto l, § unic., n. 4 et 5; et parto 3, init., n. lo -
Molina, disp.61, num. 6. - Less., 1ib. 2, cap. 6, dub. 17..
h) Ex legibus civilibus,quae nunc vigent
in diversis Europae nationibus, praescriptio
non currit contra bona dotalia, contra bona
pupillorum, contra bona rninoris respectu tu-
toris vel curatoris, etc.
517.- a) Galuppi in Praxi,part. 2, cap. lO,
11. 15, asseri t praescriptionem raro prodesse
25
517. - Communis autem est sententia In foro
conscìentiae
apud jurisconsultos et theologos, quod praescri·
ptio confert
etiam in foro conscientiae per praescriptio- dominium.
nemacquìrìtur dominium; ut habetur apud
Croix 8. Et eam tenet et fuse probat Lugo 4,
cum Cajetano, Soto, Covarruvias, Molina,
Lessio, Silvestro,etc. communìter, contra
aliquos .paucos, Id probat praesertim Lu-
go D ex concilio Lateranensi 6, ubi tantum
reprobatur praescriptio malae fidei, et
c1are approbatur praescriptio bonae fidei,
his verbis: Unde oportet, ut qUt' praescri-
bt't} in nulla temporis parte} re:' habeat
eonscz'enft'am alienae.
Ratio autem est, quia bene potest lex
humana transferre dominium de uno in
alium ob bonum commune, ad vitanda
jurgia, et ne dominia rerum remaneant
incerta.
Sed quaestio hic maxime utilis agitur
apud Tamburinium 7: An ziz tocis ubt' lex
praesertptt'ont's non vt'get in foro judicialz'}
possit quis z'lla utt' in foro conscientiae?
Et primo loco ait Tamburinius, videri
negandum, cum is tantum ex lege possit
jus accipere rem retinendi. - Enixe ta- Praescri-
men tenet 8, talem bene uti posse prae- E~~J~~~
scriptione de jure communi, saltem ante valet, ubi
nonexpres-
sententiam, ubi jus commune praescriptio- se turo
reproba-
nis lege municipali non sit explicite abro-
gatum; prout Neapoli expresse in deci-
sione relata statutum est illud, quod hae-
res testatoris, mala fide rem possidentis,
nunquam praescribere possit. Caeterum,
quoad alias praescriptiones a jure com-
muni statutas, nihil vere in nostro regno
derogatum expresse ìnvenìtur, Immo Ver-
de 9 cum Staibano, Galttppi o, Prato et
Amato, contra Ursillum ò) et Rovitum ò)}
Si/vest., v. Praescrèptio I, qu, 13. - • Disp. 7, num. 5.•
• Cap.nn. de praescript. - ' Decal., lib.8, tr. 1, cap. 4, § 2.
- Tambur.~ Deca1., lib. 8, tra 1, cap. 4, § 2, no 4. - 8 Loc.
cito, n. 8. - 9 Tyrocino jur. civ.) lib. 2, temo 4, D. 424. -
Staiban., Resotut. forens., resol. 5, num. 52; et resol. 40,
n. 34•. Prato, Ad Muscatelli Pract., parto 4, glos. et si·
milia, addito noviss., v. Sed pulcra. w Anellus Amato"
Consil. %, n. 20 et 21.
in sacro consilio, cum multa habeat requisita
et praesertim bonam fidem; at n.16 (a Verde
cit.), satis esse ait in praxi centenariam prae-
scriptionem, quae vim tituli habet.
ò) Ursillus et Rovitus non citantur bene
a Verde; Ursillus enim, in suis Addz'tion. ad
Jfatth. de Afflictis, deciso 13, n. 9, v. Quid
 24 LlB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. TRACT. PRAEAMBULUS. - DE JUSTITIA ET JURE. 25
nisi sit Secus vero.dicendum de successore parti- cuperanda ea quae per praescriptionem Res quae tur per quadragìnta annoso - Quaedam 517. - Communis autem est sententia In foro
successor nunquam conscientìae
pa r t i cu Ia-
riso
culari, ut emptore, legatario, etc. Croix l. amiserant: prout minoribus et ecclesiis, praescri· autem res nunquam praescribi possunt, apud jurisconsultos et theologos, quod praescri -
buntur. ptio confert
Bona fio
d e s prae-
513. - Per bonam fidem potest quisque aut aliis locis piis; item mulieribus et ut sunt res publicae; jura spiritualia, prout etiam in foro conscientiae per praescrìptìo- dominium.
scribtt con- praescribere libertatem a solvendo debito, rudibus, utprobabile putant Palaus a)} jus decimarum, jus conferendi beneficia, nemacquiritur domìnìum; ut habeturapud
tra debi·
tum, si invincibiliter illud ignoret. Lugo 2 et Lessius a), etc., apud Croix s. Item uxo- non autem juspatronatus Il). Anacletus l; Croix 3. Et eam tenet et fuse probat Lugo 4
Croix 3. - Et sic etiam praescribet li- ribus, quoad bona dotalia. ~ Item iis qui 516. - Probabile autem censet Verde 2, cum Cajetano, Soto, Covarruvias, Molina,
bertatem a solvenda mulcta, si intra cer- probent (ut alii opinantur) ideo se non quod haeres cum bona fide rite possìt Lessio, Silvestro,etc. communiter, contra
tum tempus non exigatur, etsi sciat illam interrupisse praescriptionem, quia ìnvìn- praescribere rem quam testator mala fide aliquospaucos. Id probat praesertim Lu-
debere. Croix 4 cum Molina, Covarru- cibiliter ignorarunt. Sed hoc negant Hau- Haeres te- possedit. ~ Sed, ut diximussupra n. 512, go 5 ex concilio Lateranensi 6, ubi tantum
statoris ma-
vias, etc. nold, Fachineus; et merito de hoc dubi- laefideinon id probabilius negant Molina, Croix, etc. reprobatur praescriptio malae fidei, et
Quid re- praescribìt,
quiratur ad Notandum autem, quod si quis posses- tat Croix 9 cum Dieastillo. Alioquin sie communiter. clare approbatur praescriptio bona e fidei,
dimitten-
dam poso
sionem dimittat, ut alter [eam] habeat, si jurgia etiam saepissime manerent, et fa- Decisio
Neapolitana
Immo notandum, hoc Neapoli repro- his verbis: Unde oportei,ut qui praescri-
sessionem- hie non acquirat, prior retinet; quia sem- cile frustraretur lex praescriptionis. de quibus- batum esse ex recenti decisione quatuor bit} ùz nulla temporis parte} ret' habeat
datn debitis,
per inest conditio, ut alter acquirat. Ita, 515. - Quarta conditio est, ut res sz"t Res fur-
tivae cui
Aularum, edita anno 1738. - Quamvis conscientiam alienae.
ex l. 34} .ff. de acquir. possess., Croix 6. - apta praescribi; nam l'es furtivae aut vi et quando caeterum admittatur ibi praescriptio le- Ratio autem est, quìa bene potest lex
p r a e s c r i-
Possessio autem nequit dimitti, nisi ani- possessae, nunquam praescribuntur a fure. bantur. gitima triginta annorum, a die natae actio- humana transferre dominium de uno in
mus sit manifestatus; ut Lugo 6, et Croix 7 Res autem, quas bona fide tertius posses- nis (deductis temporibus de jure deducen- alium ob bonum commune, ad vitanda
cum Suarez et Dicastillo. Ratio, quia, cum sor a fure accepit, non praescribuntur dis) in tertio possessore, in quo sancitum jurgia, et ne dominia rerum remaneant
possessio consistat in facto externo, non- adhuc cum titulo, nisi spatio triginta an- est praesumendam esse bonam fidem, nisi incerta.
nisi alio externo facto amittitur a). norum inter praesentes, et quadraginta mala fìdes apertis argumentis (non tan- Sed quaestio hic maxime utilis agitur
Quìbus-
dam datur 514. - Sedulo insuper advertendum, inter absentes. Si vero titulus non adsit, tum praesumptionibus) ab actore probe- apud Tamburinium 7: An in tocis ubz' lex
.restitutio in
ìntegrum,
quod aliquibus personis privilegiatis da- res furtivae nunquam a quocumque prae- turo ~ Item decisum fuìt, advocatos et praescrzptz'onz's non vz'get z'n foro judz'ciali}
tur restitutio in integrum per qua tuor scribuntur ; ut notat Verde l0, et annuit procuratores litium post biennium non possit qut's z'lla utz' t'n foro conscz'entiae?
annos post praescriptionis tempus, ad re- Anacletus a). Res fisci tantum praescribun- posse agere pro suis laboribus; notarios, Et primo loco ait Tamburinius, viderì
pro scripturis, copia non tradita, non posse negandum, cum is tantum ex lege possit
1 Lib. 3, l'art. 2, n. 491. - • Dìsp, 7, n. 49. - • Loc, lib. 2, tre 4, de Promiss., disp. unic., dub, 7, nume 72. -
cit., n. 493. - " Loc. cit., n. 494. - Molina, tr, 2, disp, 66, Haunold, de Just. et Jure, tr. 5,
e Lib. 3, l'art. 2, n. 558. - agere post biennium; copia autem tradita, jus accipere rem retìnendì, - Enixe ta- Praescri-
ptio juris
n. 3. - Couar., in cap. Possessor, part.2, § 11, ,nume 8; et n. 345. - Fachtn., Controv. juris, Hb. 1, cap. 69. - ~ Loc, omnem actionem eis interdici; pharmaco- men tenet 8, talem bene uti posse prae- commumis
de Matrim., part.2, cap. 6, § 8, n. 21. - 5 Lib, 3, part.2, cit., nume 559. ~ Dicast., lib. 2,' tra 1, disp, l, dub. 13, v a l e t , ubi
polas contra principalem, post biennium; scriptione de jure communi, saltem ante nonexpres-
n. 517. - e De ]ust. et Jure, disp.23, n. 59. ~ r Loc. cìt., n. 271. - 10 Tyrocin. jur, cìv., lib.2, lem, 15, n.491, cum se reproba-
D. 517•. Suar., de Legib., lib, 8, cap. 33, n. 22. ~ Dicast., n.494. contra haeredes autem, post duos men- sententiam, ubi jus commune praescriptio- turo
ses; fabros, post annum; famulos et simi- nis lege municipali non sit explicite abro-
les, post duos menses. - Notandum ta- gatum; prout Neapoli expresse in deci-
beat, praescribere potest, ut notant auctores ratorum, causa finita; unius anni, pro stipen- men, haec locum habere, ut ibi statuitur, sione relata statutum est illud, quod hae-
laudati, et ipse S. Alphonsus hic infra. Quae diis medicorum,famulorum,mercatorum, etc.; m'si scripturae publz'cae vel prioatae pro- res testatoris, mala fide rem possidentis,
S. Alphonsi sententia conformisest juri prae- 6 mensium, pro stipendiis operariorum, hospi- ducantur,o et insuper ibi dìcitur, haec de- nunquam praescribere possit. Caeterum,
senti diversarum nationum. Nam ex novis le- tum, etc. Hae praesertim variae sunt in va-
gibus, successor particularis in possessione, riis regionibus. - Nulla in jure Germanico cerni non opepraescrzptz'onis} sed oiprae- quoad alias praescriptiones a jure com-
potest incipere praescriptionem, etsi anteces- (§ 194, 902) admittitur praescriptio contra jura sumptae solutz'onis. - Quare infertur, quod muni statutas, nihil vere in nostro regno
sor fuerit in mala fide. in libro fundorum relata, vel contra jura gen- debitor, qui certus esset solutionem non derogatum expresse invenitur. Immo Ver-
513. - a) Apud auctores, praesertim ho- tilitia. - Porro praescriptiones tum longis- esse factam, ex dieta decisione minime de 9 cum Staibano, Galuppi a)} Prato et
dìernos, distinguitur respectu liberationis: - simi et longi, tum brevis temporis valent in
l°. Praescriptio longissz'mi temporis, seu 30 conscientia, dummodobona fides toto tempore ab obligatione solutionis eximitur. Amato, contra Ursillum Il) et Rovitum Il)}
annorum, cui generatim subjiciuntur omnes perseveraverit; praescriptiones vero brevis- 1 Tr. 7, disto 6, qu, 2, n. 19. - e Lib, 2, lemma 12, a Silvest., v. Praescriptio I, qu. 13. - 5 Disp, 7, num .. S, •
actiones, sive reales sive personales. Sic ex- simi temporis in conscientia non valent, nec n. 468. - Molina, tr, 2, disp. 65, n. 4._ - Croix, Iib, 3, e Cap. fin. de praescript. - ' Deeal., Iib, 8, tr, 1, cap. 4, § 2.
stinguuntur omnia debita per 30 annos non constituunt nisi praesumptionem factae solu- l'art. 2, n.49O. - a Loc, cìt., n. 470. - • De Just, et ]ure, _ Tamtner», Decal., lib. 8, tr, 1, cap. 4, § 2, n. 4. - • Loc,
repetita; item ususfructus, quando ille, qui tionis. Cfr. S. Alphonsum infra, n. 516. disp. 7, num. 5 et seqq., et num. 11. - Cajetan., Sum., cit., n. 8. - 9 Tyrocin, jur. civ., lib. 2, Iem. 4, D. 424. -
jus habebat, eo non utitur per 30 annoso Sic 514. - a) Palaus, tr. 32} disp. l} punct.19, v. Praescy;'ptio. - Sotus, de ]ust., lib. 4, qu. 5, art. 4, concI. Staiban., ResQlut. forens., reso!. 5, nume 52; et resoi. 40,
etiam exstingui possunt jus seu capitale. In § 1, n. 13} loquitur de restitutione in integrum posterior, et v. His verumlamen. - Covar., in cap. Pos· n. 34. - Prato, Ad Muscatelli Pract., l'art. 4, glos. et si-
AUSTRIA tamen (Cod., 1472) 40anni requirun- in generali; Lessius vero, lib.2} cap.17} n. 67, sessor, parto 1. § unic., D. 4 et 5; et parto 3, init.,n. 1. - milia, addito noviss., V. Sed pulcra . • Anellus Amato,
de restitutione in integrum in contraetibus; Molina, disp.61, num. 6•. Less., Iib. 2, cap. 6, dub. 17. - Consil. 96, n. 20 et 2~.
tur contra fiscumet corporationes.- 2". Prae-
scriptio longi temporis} seu lO annorum, qua eamque concedunt rudibus et mulieribus,·abs-
exstinguuntur actiones in nullitatem vel re- que ulla mentione de praescriptione.
scissionem contractus, quando lex terminum 515. - a) Anacletus non loquitur de titulo; b) Ex legibus civilibus,quae nunc vigent in sacro consilio, cum multa habeat requisita
9reviorem non constituit. - 3°.Praescriptio- et tr. 7} disto 6, qu. 2, n. 18.. negat res fur- in diversis Europae nationibus, praescriptio et praesertim bonam fidem; at n. 16 (a Verde
nes brevis temporis} seu 5 annorum [in Ger- tivas praescribi tempore ordinario, a tertio non currit contra bona dotalia, contra bona cit.), satis esse ait in prati centenariam prae-
mania, 4 annorum] quae respiciunt summas qui eas bona fide a fure accepit. «Nihilominus pupillorum, contra bona minoris respectu tu- scriptionem, quae vim tituli habet.
solvendas periodice per modum fructuum ci- (subjicit) ipsae ab illo tertio bonae fidei pos- toris vel curatoris, etc. Il) Ursillus et Rovitus non citantur bene
v'ilium. - 4°. Praescriptiones brevissimz' tem- sessore praescribuntur tempore longissimo, 517. - a) Galuppi inPraxi,part. 2, cap. 10, a Verde; Ursillus enim, in suis Additùm. ad
poris, v. g. 2 annorum pro stipendiis procu- seu post triginta annos». 11. 15} asserit praescriptionem raro prodesse jlfatth. de AffUctis, deez's. 13} n. 9} Y. Quid
26 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEP TO DECALO
GI.
tenet in regno servari quidem praescrì- Torni) licite nos uti posse in eonscientia
ptionem : Jun' ent'm standum (ait Verde), praescr iptionib us juris communis in regno,
cujus oppositum non invenitur in regno et in omni loco ubi oppositum per munì-
sancz'tum. - Quare conc1uditur (prout cipalem legem express e sancitu m non
etiam me docuit doetissimus epìscopus habetur .

dicendu m, asserit causam aliquam raro hodie vitus autem, Nb.2) consti. 40, n. 22) disertis
per praescriptionem determinari, ex eo quod verbis ait: «Praescrìptìo locum habet in re-
quasi nunquam requisita interveniant. - Ro- gno •.
 CAP. 1. - DE FURTO. - DUE. I. 27

CAPUT I.
De Furto.

DUBIUM I.
Quid sìt Furtum, et quale peccatum.

518. Quid est furtum? - 519. An liceat aliquando auferre alienum ob bonum finem. -
520. An, ob necessitatem. - Qu. 1. An captivi apud Turcas possint alienum surripere
ad se liberandum a captzvitate. - Qu. 2. An pauper extreme indigens possit accipere
antequam petat. - Qu. 3. An possit accipere rem. magni ualoris. - Qu. 4. An fur teneatur
restituere, si consumpserit rem ablatam z'n extrema necessitate. - Qu. 5. An surri-
piens in estrema necessitate, teneatur ad restitutionem, si fiat diues. Et hic quaeritur,
an dives satisfaciat suae obligationz~ si det mutuo rem pauperi. - Qu. 6. An dives, non
subueniens, teneatur postea ad restitutionem. - 521. Quando liceat creditori tacere
compensationem. - 522. An famuli possint sibi compensare salarium pro suis operibus.
(Sequitur idem n. 523 et 524). - 525. An christiani possint auferre res Turcarum.
Furtum
et rapina.
518. - « Resp. Est occulta et injusta « cipit quantum necessarium est, nec fu-
e: rei alienae ablatio, invito rationabiliter «ratur, nec tenetur restituere postea sic
« domino. - Quod si res sit sacra, dicitur e< absumptum, siquidem re et spe indigens
e< sacrilegium, de quo supra. Si aperte, « fuit.
« cum vi fiat, est rapina, a furto specie « Idem docent Lessius 3, Malderus, Dia-
« distincta. - Licet autem furtum, caete- e: na, etc., de necessitate gravi. - Verum Secus in
« ris paribus, quam rapina, levius sit, et ex
gravi ne..
« id probabiIius aliì negant, cum Lay- cessìtate.
« genere suo minimum inter ea quae circa « mann 4 ex S. Thoma 5, Silvestro a), An-
« proximum committuntur; est tamen mor- '", gelo a). Vide Diana 6, card. Lugo 7 )I.

« tale, si quantitas sit notabilis. Ita com-
e< muniter omnes. Vide Bonacina l ».
e< Unde resolves:
Auferre
alienum ob
519. - '" l°. Qui alienum accipit per jo-
bonum do- « cum, vel ob bonum aut commodum il-
mini, non
est furtum, e< lius a quo accipit, non furatur. - V. gr.,
« si uxor auferat marito pecunias, ne ludis
«aut comessationibus prodigar; aut vi-
« num, ne inebrietur; aut librum haereti-
« cum, ne legati aut famulus det eleemo-
« synam non nimis magnam valde indi-
« genti, in qua dominus rationabiliter non
e: sit invitus, a quo tamen, ob verecundiam
« vel aliam causam, non audeat petere.
«Vide Lessium 2)1.
Neque in
extrema ne-
520. - e 2°. Qui pro se ve1 alio, in ex-
cessitate. « trema necessitate constituto,alienum ac-
l Dìsp. 2, de Restitut. in part., qu, 8, punct, 1. -
e Lib, 2, cap. 12, dub, 1, num. 4. - • Loc, cit., dub. 12,
[Adverte hic prop. 36 damnatam ab In-
nocentio XI: Permissum est furarz~ non
solum in extrema necessitate, sed etiam
in gravz].
Certum est eum qui est z1Z extrema ne- Extreme
cessitate constitutus, posse alienum surri- indigens 'p0·
test alle-
num surri-
pere, quantum sufficit ad se a tali neces- pere quan-
sitate liberandum. 1ta communiter DD. tumsufficit.
cum D. Thoma 8. - Ratio S. Doctoris,
quia in tali casu omnia sunt communia.
jus enim gentium, quo divisio facta fuìt
bonorum, non potest derogare juri natu-
rali; quod cuique competit sibi providendi,
dum extrema necessitate laborat.
Idem dicitur, quando necessitas est Item, in
gravissima
, proxima extremae aut illi aequivalens. In necessitate.
tali enim necessitate, quae vocatur alias
Diana, part, 2, 'tr. 17. resol. 29. - • Lib, 3, tr 3, parto 1,
cap. 1, num. S. - G 2 2ne , qu. 66! art. 7. - 6 Loc, cito -
11

num, 71. - Malder' 1 in 21l.m 211.1:, qu.32, artic.6, dub, 6. - , De ]ust. et ]ure, disp. 16, n. 153 et seqq, - • Loc, cito

520. - a) Silvester male citatur a Busen- cusari tamen potest a totofurtive surripìendo,
baum; nam, v. Furtum, n.lO, qu.5,scribit: quandoscilicetille sic abundat et iste sic ne-
« Quamvis non sit in necessitateextrema, ex- cessìtatur, quod de praecepto sibi subvenire
 28 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
gravisst'ma seu quasi-estrema, potest
etiam quis sibi providere per media ordì-
naria, non autem exquisita et extraordi-
naria. Ita communiter Lugo 1, Lessius b),
Sporer 2; Salmant. 3 cum Navarro C), Soto,
Cajetano d), Prado, etc.; Viva 4 cum Sil-
vestro e), Azor e); Croix 6 cum Cardenas,
Haunold et Tamburinio, qui vocat sen-
tentiam certam,
Quae ceno
Talis autem graoissima necessitas pu-
~i::r~a~:: tatur: l°. Quando quis est in probabili
cessìtas,
periculo incurrendi mortem; ut Ronca-
glia 6, Holzmann 7; ac Vasquez, Valentia,
Navarrus, Moya, Dicastillus, erc., apud
Croix 8. - 2°. Aut vero in periculo amìt-
tendi membrum aliquod principaie, aut
aliquem sensum, puta oculum. Palaus f),
Dicastillus et Tamburinius, apud Croix 9.
- 3'. Item, quando quis est in proximo
periculo incidendi in perpetuam captivita-
tem, sive poenam triremium, vel gravis-
simum aut perpetuum morbum, vel infa-
1 De juse, et Jure, disp. 16, n. 154. - • Tr.5, cap. 5,
n. 103. - • Tr, 18, de Restitut., cap. 5, num. 88•• SoM,
de Just., Iib, 5, qu, 8, art. 4, conci. 8. - Prado, cap. 22,
qu. 4, n. 8 et seqq, - , In propos. 56 Innoc, XI, n. 14. -
, Lib, 3, parto 1, n. 957. - CariJenas, Cris. 2, disserto 23,
n. 17; et Cris. l, disp. 80, num, 5. - Haunold, de Just. et
]ure, tr. 2, n. 347. - Tambur., Decal., Iib, 8, tr.2, cap. 6;
§ 1. - • Tr. 6, qu. 3, cap. 2, qu. 8; cfr. tr. 18, qu. 5, cap.
ulÌ., qu. 2, resp. 1. - 1 De VIrtut. theol., n. 172. - Vasq.,
Opusc. de Eleemosyna, cap. 1, dub. 3, num. 8. - Valent.,
tenetur ». - Et Angelus pariter, V. Furtum
n. 37, concedit licitum esse furari quandoque
in Magna necessitate.
b) Lessius, lib. 2, cap. 12, n. 71, concedit
posse aliquem in gravi necessitatefurari, quod
his verbis explicat: «Per gravem intelligo
non quovis modo gravem, sed valde gravem,
etsi non extremam "
c) Navarrus, Man., cap.17, n.5, excusare
a furto ait extremam necessitatem, vel adeo
gravem, «quae judicio boni viri ad id suffi-
ciat ».
d) Cajetanus, t'n 2 am 2 ae, qu. 66, art. 7,
de sola extrema necessitate loquitur;sed Prado
ejus mentem ita explicat, (quod nòtant Sal-
mant.) ut sub extrema necessitate compre-
hendatur necessitas gravis in suo supremo
graduo
e) Silvester, V. Furtum, n.lO, qu. 5,. Azor,
parto 2, lib. 12, cap. 8, qu. 7, hic citantur a
Viva pro opinione, quae negat teneri postea
ad restitutionem, eum qui in extrema neces-
sitate aliena bona surripuerit.
f) Palaus, er. 6, disp. 2, punct. 2, n. l,
loquitur tantum de periculo • mutilationis
membri '.
miam. Lugo lO, Sporer 11, Roncaglia 1S, El.
bella. Non enim opus est, ut dicunt Lugo g)
et Elbel, ex D. Thoma et aliis, quod hu-
jusmodi mala actu inferantur; sed sufficit
quod proxime et moraliter certo immi-
neant; immo, ait Ho1zmann 14, quod de eis
adsit periculum certo probabile.
Sed dubitatur : an putetur eadem ne-
cessitate laoorare pater, qUt' ob inopt'am
est Ùt periculo prostituendt' filt'am? -
Affirmat Bonacina h),' et consentit Maz-
zotta 16 cum Cajetano i), Suarez j), etc. _
Sed probabilius contradicunt Salmant. k);
quia nulla necessitas potest cogere aliquem
ad peccandum, cum possit alia via, sal-
tem mendicando, suae necessitati subve-
nire.
Sed quid, si aliquem w'rum honoratum
valde puderet mendicare vel laborare: an
posset ex alt'enis stm providere? - Ne-
gant l) Salmant. 16, cum Soto m) et Prado,
dicentes, hanc potius judicari necessita-
in 2 1U I1 2~eJ
disp. 3, qu, 9, punct.4, § 1, v. Secunàum est••
Na'Var., Man., cap. 24, num, 5, V. f. - Moya, tr, 6, disp.6,
qu, 4, num. 1•• Dicast., lib. 2, tr, 2, de Restitut., disp.9,
dnb. 9, num. 211. - • Lib, 2, num. 195. - Dicast., loc. cit.,
n; 2Il•• Tambur., Deca1., lib. 5, cap. 1, § 1, num. 13. -
• Lib. 2, n. 195. - 10 Disp.16, n. 154.- " Tr, &,cap &,n. 85.
- 1ll Loc. cìt., qu, 3. - ra De Restitut., n. 271. - Elbel, loc.
cito - D. Thom., 211 2ll.C , qu.66, art. 7, corpo - 14 Loc. cit.,
n.l72. - ,. Tr. 4, disp. l, qu.8, cap. 1, § 4, v. Talis est. -
18 Tr. 13, cap. 5, n. 39. - Prodo, cap. 22, qu. 4, n. 12.
g) Lugo, loc. ct't., hanc rationem non ad-
ducit.
h) Bonacina, de Restitut., disp. 2, qu. 8,
punct. 3, n. 6, non loquitur de puellae patre;
sed quaerit in generali, utrum in extremo pe-
riculo amittendi honorem aut pudicitiam, li-
citum sit aliena bona surripere; et negat lici-
tum esse, nisi fiat cum animo restituendi, casu
quo amissio honoris aliter vitari nequeat.
i) Cajetanus hoc non habet, et minus ac-
curate a Mazzotta citatur, qui, cum plura si·
mul exponat, auctores postea indiscriminatim
allegato
j) Suarez, de Cart't., disp.7, sect. l, n.4,
non aliud habet quam: •Possumus distinguere
hanc extremam necessitatem etiam in aliis
bonis, ut fama: et honore •.
k) Salmant., er. 13, cap. 5, n.39, loquun-
tur de ipsa puella, quae ob inopiam versatur
in periculo pudicitiam prostituendi.
I) Salmanticenses et Prado tractant de solo
casu quo mendicare quem puderet. Itemque
Lessius, Palaus, Dicastillus et Croix, in oppo-
sita sententia.
m) Sotus; de Just., lib. 5, qu. 3, art. 4,
v. Quid autem, non habet hunc casum, quid-
CAP. I. - DE FURTO. - DUB. I. 29
tem gravem, quam extremam ; cum bona rit ille alienum: auferre, si nullam aliunde
temporalia tantum ordinentur ad vitam, probabìlem spem habeat suae redemptio-
Probabi· non ad honorem servandum. - Affirmant nis? - Sed generalìter loquendo, hic ad-
Iiusaffìrma-
tur, si pu- vero Viva l, Roncaglia 2, Mazzotta 3; ac jicere libet judicium perdocti Patris Con-
dar est ma-
gnus. Lessius, Palaus et Dicastillus, apud Croix 4; cina, qui, disserens de dubìo, an divites
item Baàez n) et Serra n), apud Salmant. 5. teneantur hujusmodi captivos redimere lO,
Hocque probabilius mihi videtur, si pudor sic ait: Captt'vitas ex se grave malum est,
mendicandi esset tantus, ut potius ille ad quod tollendum plus mt'nusve dt'vites
mortem subire vellet, quam mendicare. adstr*guntur, pro majort' aut mt'nort'dt'·
Sed hic plures Quaestiones occurrunt. vitt'arum abundantt'a. St' captt'vita# jun-
Quaeritur 1'. An dicantur esse etiam ctum st't alt'quod grave perù:ulum amitten-
in tali necessitate gravissima ti' qm' sunt dae fidet' aut vitae,o st' captt'vus utt'lt's sit
Perìcu- captt:vt' apud Turcas, ita ut liceat ipsis ret'publù:ae: tum graoior est dt'vt'tum oblt:
lum prosti-
tuendi fì- alienum surripere ad se redimendum? gatio, quando haec omm'a t1lt's perspecta
liam non Quaestio haec pendet ab alia: An dt~ sunto St' captt'vorum redemptio maxt'mam
est gravis-
sima neces-
sitas,
vt'tes teneantur redimere tales captèoos? dt'vitt'arum summam exigeret, non aude-
Divìtes, Negant Hl!rtadus 6 et Sporer 7. Quia rem cut'que dt'vitl onus imponere similes
juxta alìos,
non tenen- dicunt hos non esse in extrema necessi-
tur redime..
captéoos t'n lt'bertatem redt'gendt: Hoc qmp-
pe onere dt'vt'twus t'njecto, possent t'nfide"
~;'~l~~~~ tate, cum libertas non requiratur ad vi-
juxta atìos caso tam; et alias requireretur Magna summa les extremis malis captéoos torquere, chri-
nee pudor
mendicandi ad ipsos redimendos, et facile pretium re- stianorumque opes brevi escpilare. Spe-
aut labo- demptionis augeretur. - Excipiunt tan- ctandae ergo sunt ctrcumstantiae omnes;
randi,
tum, nisi quis captivus esset interiturus et juxta t'starum dt'verst'tatem, dt'vt'tes plus
ex tristitia vel aliis aerumnis. Item addit mt'nusve oblt'gantur.
Sporer, quod si captivus petat eleemosy- Attamen in hoc Dubio, quod mihi in- S.Doclor
dubius hae-
nam, tenetur dives saltem aliquid .dare gentem confusionem ingessit , et in quo ret,
Juxta a- pro ejus redemptione. E converso dicunt
lias, tenen-
doctores tam obscure loquuntur, ipse nihil
turo Filliuccius 8, et Azor 9 cum Cajetano o) et decidere audeo. Sufficit utriusque partìs
Majore O), quod divites tenentur ad redi- momenta proposuisse. Sapientiores decer-
mendum vicinum, quem sciunt captivum nant.
esse. Quaeritur 2°. An pauper t'n extrema
Caeterum, si absolute ajunt doctores necessitate posst't occulte alt'enum surn'-
(ut supra), et ipse Sporer fatetur, qùod pere, antequam petat?
quisque possit alienum surripere ad se Coninckius 11 censet, pauperem peccare Clarnsur-
l'ipere in
iiberandum a perpetua captivitate, vel mortaliter, si surripiat non petendo; quia extremane·
cessitate,
etiam ab ejus periculo; cnr non tenebi- non dicitur extreme indigere, qui petendo juxta alios,
tur dives ad eum liberandum aliquo sal- sibi subvenire potest. - Lessius 12 vero, letha1e.
Juxta a·
tem mediocri subsidio? Et cur non pote- Laymann 18 et Pater Concina 14 dicunt eum lios, venia.
le.
1 In propas. 56 Innoc. XI, num. 3. - , Tr. 18.·qu. &, n. 59. - Sporer, loc. cito - 8 Tr. 28, cap. 3, num. 76. -
cap. un' qu. 2, resp. 1. - 8 Tr. 4, disp. ~, qu. 8, cap. 1,
j B Part.2, lib. 121 cap. 8, qu. 5. - Sporer,l tr. 5, cap. 5, D. 85
§ 4, v. Talis est• .. Less.,1 lib. 2, cap. 12, n. 66. - Palat4S:I et 103. - lO In Decal., lib. 1, dissert.6, cap. 9, num.7. -
tr. 6, disp. 2, punct. 9, nUm. 2. ~ Dicast., de Restitut., 11 De Carit" disp. 27, dub. 10, nUro. 158.· - 19 Lib. 2,
disp. 9, num. 249•. , Lib. 3, parto l, n. 952. - 5 Tr. 13, cap. 12, num. 66. - 13 Lib•. 3, traete 3, parto 1, cap. l,
cap. 5, DUro. 39. - G ls est Petrus Hurtadus:I in 211m 2:l e , num.7, posto med. - 14 In Decal., lib. 1, disserto 6, cap. 9,
disp. 159, sect. 3, § 21. - , Tr. 3 (in 4 Praec.j, cap. 6, num. 11.
quid dicant Salmanticenses; sed dumtaxat succurrere, qui casus rartSSlmus est». Cfr
casum quo puella versetur in periculo pro- etiam Bafiez, t'n qu. 62, art. 6) dub. ult. -
stituendi pudicitiam ob victus inopiam,de quo Serra, in 2 a m 2 ae, qu. 66, art. 7, i.f.. respon-
tractant etiam ibidem Salmant.; et Sotus ne- sum Bafieziiadducit, neque illud reprobat.
gat necessitatem istam censeri extremam. o) Cajetanus, in 2 a", 2"e, qu. 71, art. 1, ad
n) Bafiez, t'n2am2 ae, qu. 66, art; 7,loquitur 2 dub.,. Major, in 4, dist.15, qu. 7, V. Contra
tantum de eo quem valde puderet mendicare, hanc conclusionem) non loquuntur de eo qui
et ei quidem conceditaliena surripere • animo inter Turcas est captivus; sed tractant de alio
restituendi, si tamen aliter non potest sibi casu, de quo ibidem Azor disputato
 30 LlB. in. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. r. - DE FURTO. - DUB. I. 31
teneri ad petendum; sed non peccare ad pauperem sublevandum; in quo dispar nius apud Croix l, neminem obligari pro sic babet consumendi, non secus ac de
nisi venialiter, si non petat. Quìa domi- currit ratio, ut ìnfra videbimus). - Ratio vita alterius expendere ter vel quater mille novo surrìpìendi, - Secunda vero senten-
nus tune non est invitus quoad substan- autem hujus sententiae est: quìa caritas, aureos, etiamsi non excideret a suo statu: tia gravissima et communior affirmat; et ad lios: ~;~~t~;
restitu-
tiam, cum pauper jus habeat ad i1la ex qua solum tenetur dives ad eleemo- nisi (excipiunt Sporer 2 et Croix 3, cum hanc tenent Lessius 12, Silvester 13, Armil- tionem.
bona; sed tantum quoad modum, ordinem synam, ut supra dixìmus, non obligat cum Tamburinio 4) pauper esset persona con- la 14, Azor r ) et Pater Concina 15. Ratio:
invertendo, quod non est amplius quam tanto dispendio. Et quamvis in extrema tu~~m~~1~: junctissima, puta pater vel filius. - Nam tum quìa obligatio jam contracta ex ìnju-
veniale. necessitate pauper ha beat jus ad bona alìe- ni, respondetur quod, licet haec sententia et sta acceptìone, non exstinguitur ex super-
S. Doctor Sed.melius distinguendum cum Lugo l, na, non tamen habet jus ad bona extraor- ratio sit vera respectu divitis, diversa ta- veniente necessitate; tum quia neeessitas
distinguit.
qui dicit: - Si res ìlla peculiaris non est dinaria, sed tantum ad ea quae ordinarie men currit ratio respectu pauperis. Recte furis non tribuit eì dominium rei alienae .
absolute necessaria ad inopiam pauperis sufficiunt ad vitam sustentandam. enim discurrit Lugo 5: et dicit quod, sicut sed tantum dat jus utendì, et oblìgatìonem
sublevandam, pauper peccabit mortaliter Secunda tamen sententia verior affìr- Verius
ab ìnìtìo ante divisionem bonorum omnia suspendit restitutionis.
clam i1lam surripiendo. Nam alias omnes mat, Eamque tenet Sporer "; consentitque potest. erant eommunia, unde quisque poterat ex His tamen non obstantibus, non puto Prìma sen-
mendici possent impune accipere aliena Lugo P)} dummodo dives per talem abla- eis accipere quantum erat ei neeessarium, improbabilem primam sententiam: quia est tentia non
impro-
non petita, eo quod perirent, nisi eis ab tionem non constituatur in aequali neces- sed nullus quidem tenebatur ipsi ex justi- pauper in tali necessitate, ut docet D. Tho- babilis.

alio subveniatur: quod falsum est. - Si sitate; et Croix 8 putat practice probabì- tìa bona dare; sic etiam in casu extremae mas 16, surripiens alienum, suum efficit.
vero pauper peculiari illa re extreme in- lem. - Rado, quia revera in extrema ne- necessitatis, cum omnia tunc fiant com- Obligatio autem restìtutìonìs eo casu non
diget, ita ut dominus teneatur omnino cessitate, cum omnia fìant communia, munia, potest utique pauper accipere bona solum suspenditur, sed etiam vere exstin-
eam dare, quia ipso non dante, pauper pauper jus habet ad accipiendum omne divitis, sed non tenetur dives ex justitia guitur consumptione rei; quia domìnus
periret; tunc iste, ut ait Lugo, occulte id quod est necessarium ad suam vitam dare. teneretur consentire consumptioni, adhuc
accipiendo non peccat mortaliter. Nec ve- servandam, quza (sicuti docet D. Thomas 9) Quapropter casu quo pauper est in si res apud ipsum inveniretur. - Hoc ta- Qua seno
s u intel-
nialiter, immo dico, eum i1le habeat eo per talem necessitatem efficz'tur suum} zii extrema necessitate alicujus rei magni va- men limitandum dico: l°. Si ille sit pau- Iigenda,
casu absolutum jus ad rem i1lam acci- quod acCZ"pz't alzquzs. Nee distinguit S. Do- loris, juste potest eam accipere; quia jus per, non tantum re, sed etiam spe; ut
piendam, juxta D. Thomam 2. etor inter rem parvi vel magni momenti. habet ad illam arrìpìendam. Non ideo ta- dicemus in Quaest. sequenti. 2". Si pau-
Quaeritur 3°. An pauper extreme m- Non autem obstat communis doctrina, Objicitur, men dives tenetur dare; cum ipse tantum per absolute indigeat re illa peculiari, nec
dzgens possz't accipere rem magni valort's} quam tradunt Lugo lO, Laymann 11, Spo- ex caritate obligetur, quae non obstringit aliter possit sibi subvenire; ut dixi in
si ma sz't absotute necessaria ad suam rer 12, Roneaglia 13, Diana 14 cum commu- cum tanto incommodo. - Quod autem Quaest, praecedenti.
vz'tam servandam? ni, et consentit Pater Concina 15, nerope, dicit Sporer 6, scilicet, quod eo casu dives Quaeritur 5°. An surrz'pzens rem alte-
Extreme Prima sententia negato Hanc tenent quod dives non tenetur permagnam sum- etiam impediendo quominus pauper re~ rz'uS z'n extrema necessitate} hac cessante}
indigens ne-
quìt , juxta Croix 3, Concina 4; et probabilem vocat mam erogare ad proximum liberandum ac.ci~iat, non peccaret contra justitiam, teneatur z11am restz'tuere?
alios, surrì- mìhì non videtur probabile: quia pauper
pere rem Sporer 5. (Croix autem citat Lugo 6: sed a morte, maxime si ipse deberet e suo Haec Quaestio ab illa alla pendet:
m~ni
Iorìs,
v a-
non bene; quia Lugo loquitur tantum de statu decidere; eo quod caritas non oblio habet jus ad rem accipiendam, et conse- Utrum dz'ves satzsfaczat suae obllgatt'onz~
obligatione divitis, 'dicens ipsum non te- gat cum tanto incommodo. Unde ajunt quenter, ne alter ab ea accipienda [ipsum] sz'pauperz' extreme z'ndzgentz' rem, qua t71e
neri extraordinariam summam expendere Lugo q), et Palaus, Coninck ac Tamburi- impediat. egei, mutuet aut donet sub pacto resutu-
Quaeritur 4°. An fur, consumens rem tz'onis} si devenzat ad melz'oremfortunam?
" De Just. et Jure, dìsp, 16, n. 140. - • 2' 2", qu. 66, n. 150. - 11 Lìb. 2, tr. 8, cap. 6, n. 4, v. Dix:', - 12 Loc. ablatam z'n extrema necessitate, teneatur
art. 7. - e Lib.3, parto l, n. 953. - • Decal., lib. 1, diss. 6, cìt., num, 51•• 13 Tr. 6, qu. R, cap. 2, qu, 3, resp, 3. -
- Adest triplex sententia.
cap. 9, n. 6. - • Tr. 3, cap. 6, num, 54, v. f. - • De jusr. 14 Parto 5, tr, 8, reso!. 7. _15 Loc. cito, n. 6. - Palaus, te. 6, semper ad restz'tuh'onem? Prima affìrmat, Et hanc tenent Tole- Mutuans
Fur con.. extreme in-
et Jure, disp. 16, num. 147. - , Loc. cito, num. 54. - e Loc. disp. 2, punct, 2, n. 7.• Coninck, de Carit., disp. 27, dub. 8, sUmensrem Prima sententia negat: quam tenent tus 17, Navarrus 18; item Lessius, Vasquez, digenti sa-
cìt., n.953. - 9 2" 2"e , qu. 66, art. 7, ad 2. - lO Loc, cit., n. 143.• Tambur., Decal., lib.. 5, cap. l, § 1, n. 11. in extrem.a Palaus 7 cum Coninck et Petro Navarra tis.facit j u-
necessitate Covarruvias, Adrianus, apud Croix 19. Et xta alios.
est liber Diana 8; et aeque probabilem vocat Spo~ probabilem putat Lugo 20, casu quo res
a restitutio-
P) Lugo, n.146} ita loquitur: «An qui ac- nus fortasse non tenebatur dare, quia id erat ne. rer 9, satisque probabilem putantLessius lO data sit magni momenti. - Ratio, quia
cipit rero alienam, quaecumque illa sit, in CUm Magno suo dispendio respectivo; licet et Taroburinius 11. Ratio, qlia, cum in ex. caritas, ex qua procedit hoc eleemosynae
extrema necessitate,excusetur semper a furto? enim non esset ipse etiam in extrema neces- trema necessitate omnia fiant communia, praeceptum, obligat tantum ad subvenien-
~espondetur duplicemconditionemdesiderari. sitate, poterat tamen dispendium illud ma- fur, sicut habet jus accipiendi bona 'aliena, dum proximo indi.genti. Ergo sufficit ut
Prima est, quod res illa vere sit ipsi necessa- gnum excusare ipsum a subventione pro-
ria...Secunda est, quod non sit domino neces· ximi •. l Lib. 2, n. 201. - • Tr. 3, cap. 6, n. 51. - • Loc. cit., ' tutlo" n. 27. - 15 In Decal., lib. 9, cap. 5, n.9. _ 18 2çl, 2ll.C,
saria '. Sed ista sie generatim dieta, ipse q) Lugo, loc. cit., n. 151, ita docet non qui- n. 201.- • Decal., Iib. 5, cap. 1, § 1, n. 11. - • Disp. 16, n.l43. qu. 66, art. 7, ad 2. - " Lib. 8, cap. 37, vel lib. 5, cap. 24,
n. 159} his verbis explicat:« In extrema ne- dem absolute', sed proportionaliter et respe- - • Tr. 3, cap. 6, n.54, v. f. - , Tr.6, disp. 2, punct. lO, n. 7. - 1ll Man., cap. 17, nUm. 61. - Less., lib. 2, cap. 16,
cessitate puto posse contingere, quod aliquis ctive, juxta regulam quam ipse tradit: nempe n. 3.• Coninck, de Carit., disp. 27, dub. lO, n. 166•• Petr. nUm. 11. - Vasq., Opusc. de Eleemosyna, cap. 1, dub. 6,
extreme indigens possit invito domino sibi in perieulo vitae proximi non teneris illi cum Navar., de Restit., Iib. 4, cap. 4, n. 24 et 25. - • Parto lO, num.51 et seqq, .. CovQr. in cap. Peccatum, part.2, § 1,
.1

accipere id quod dominusex caritate dare non
tenebatur: quando scilicet id sit ex mediis
non exquisitis et extraordinariis} sed ordina·
rils et communibus,quibus necessitasilla com·
muniter vitari solet; ipse enim indigens uti-
tur jure sibi a natura dato, ut suae necessi,.
tati per talia media occurrat, et tamen domi-
dietasumma subvenire, quando respectu illius tr. 14, resol. 34. - • Tr. 5, cap. 5, num. 102. - " Lib. 2, n. 4.. Adrian., Quodlib., qu. 1, art. 2, lit. G, v. Ex qua
cap. 16, n.7. - 11 Decal., lib. 8, tr.2, cap. 6, § 2, n. 3. _
jactura tua aequalem proportionem servat, et concludo. . " Lib. 2, num. 207. - .. Disp. 16, num. 167
" Loc. cit., n. 6. - 1ll V. Restitutio V, n. 2. - " V. Resti. et 168.
consequenter non minus debet te ob obliga-
tione excusare, cum sit eadem proportiojactu·
rae ad jacturam; et caritas universaliter obli- r) Azor, parto 2" lib.12} cap. 8, qu. 7; et
get vel non obliget cum tali proportionedamni hanc profecto sententiam tenet; sed de debi-
proprii ad damnum alienum. parto 3} Nb. 4} cap. 39} V. Altera dijficultas, tore in generali. '
 32 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. l. - DE FURTO. - DUB. l. 33

aliquo modo ei subveniatur, quo ille a sua se~tentiam expresse tenet D. Thomas ll, spondeo cum Lugo, eodem modo, ut di-
Non subvc- mann x} " item Prado y} et Aragon y}, apud
necessitate eximatur, quin res absolute ubi, supponens quod pauper non sit carens niens cxtre-
Salmant. l; eamque putat probabiliorem ximus in Quaest. 3. Ante dìvìsionem bo-
me indigen-
donetur. bonis propriis, ut in resp. ad l} sic inde ad 2 ti t e n e t u r
Pater Concina Y}. - Ratio, quia pauper norum, omnia erant communia, et quisque
]uxtll a· ad resrìtu-
lios, non sa-
Secunda sententia negat S}; eamque te- docet: Unusquisque tenetur ad liberano tionem ju- in extrema necessitate habet verum jus poterat ex eis accipere sibi necessarium;
xta a lios.
tisfacit, nent Azor l, Sotus 2, Sanchez 3, cum com- dum proximum a morte secundum suam ad bona divitis; et ideo si dives illa non sed nullus tenebatur ipsi ex justitia dare.
muni, ut asserit t}/ item Suarez, Bonacina conditz'onem et modum: et hoc quùJem con- tradat, peccat contra justitiam et tenetur Idem dicendum in casu extremae neces-
Palaus, Baiiez, etc., apud Salmant. 4. ~ uementer z'mplevit z'lle quz'pecunz'am mu- restituere. Alias si non peccaret contra sitatis: cum omnia tunc fiant communìa,
Ratio: tum quia dives ex praecepto na- tuavit: non autem tenebatur eam donare t'n justitiam, sed tantum contra caritatem, potest pauper accipere bona dìvitis; sed
turali tenetur eleemosynam dare extreme casu quo z71e poterai per mutuum lz'ber~rt'. posset ipse sine ìnjustìtia etiam impedire dìves non tenetur dare ex justitia. Cum
indigenti: obligatio autem dandi eleemo- Sic igitur pariter dicendum in Quae- Extreme pauperem, ne in tali necessitate suum ar- autem pauper habeat jus ad accipiendum,
indigens I
synaminvolvitobligationem donandi; cum stione primo loco proposita de surripiente a bs ol u te riperet; nec teneretur ad restitutionem peccat pro cul dubìo dives contra justi-
v,ero datur res ad mutuum, non fit dona- bona aliena in extrema necessitate. Nihil pauper, Ii-
ber est a re- damnorum obvenientium filiis pauperis, tiam, si illum impedit ab accipiendo; et
ho, sed una obligatio mutatur in aliamo tenetur ipse restituere, si tempore neces- stitutione,
qui ex illa impeditione mortem subiret: tenetur ad omnia damna, filiis aliisque
Tum quia in extrema necessitate omnia sitatis erat absolute pauper ; ut dicunt quod nemo dicit. - Hinc inferunt, quod si haeredibus necessariis ex tali impeditione
sunt communia; unde dives tenetur ex Lugo 12 et Salmant. 18 (contra Laymann u) dives sìve impedit sive neglìgit dare elee- obvenientia. Si vero non impedit, sed tan-
justitia rem tradere pauperi, cum ille juste ac alios apud Salmant. 14). Ratio: quia, ut mosynam in eo casu, tenetur, adhuc su- tum negligit dare, ad nihil postea tenetur.
possit eam surripere, etiam invito domino, docet D. Thomas 15, qui est absolnte pau- blata necessitate, resarcire omnia damna Unde conc1uditur quod pauper potest
et suam facere: ut docet S. Thomas 5. per potest licite ex rebus alienis sibi' sub- pauperi illata. juste bona .divitis accipere, sed dives non
Verius
d is t i n g u i-
Tertia sententia longe communior et venire, et effìcit suum id quod accipit. - Probabi- Secunda vero sententia probabilior, tenetur ex justitia dare.
Ultimo hic notandum, quod in sola In gra-
tur: verior, quam tenent Palaus 6, Pater Holz- Recte autem excipiunt Salmant. 16, si l'es nisi res Iius non te-
quam tenent Lessius y}, Lugo 2, Holz- v i necéssi-
accepta su- netu.r, t a te surrì-
mann 7, Sporer", Croix 9 cum Valentia, qui accepta, cessante necessitate, exsistat in persit in mann y} (cum communi, ut asserìt); et Sal- gravi necessitate prohibetur surripere rem perc alie-
vocat certam, et Baiiez, qui primam seno propria specie; tunc enim dicunt quod propria spe-
cìe, manto 3 cum Suarez, Coninck y}} Baàez y}, alienam: ex prop. damnata 36, mox supra nUTD, uner-
tum,
tentiam putat falsissimam; ac Salmant. lO tenetur eam restituere. Ratio: quia, cum Sanchez, Vasquez, negat teneri divitem relata. - Excipit Viva 4, quando pauper,
c~m Reginaldo, Medina, Trullench, Vil- illius rei solus usus erat ei necessarius ad restitutionem damnorum, si negligit ad levandam suam non levem miseriam,
quamvis non extremam, aliquid leve sur- Exceptio
lalobos, Diana, et omnìbus alìis auctori- ad suam necessitatem sublevandam, non dare eleemosynam. - Ratio, quia talìs non facile
bus citatis pro secunda sententia distino potèrat illius dominium sibi adjudicare. obligatio est ex praecepto caritatis, quae riperet, probabiliter judicando, dominum ad usum de-
ducenda.
Si pauper guìt, - Et docet, quod si. pauper tem- - Pauper autem, qui aliunde bona habuit Non abso- ad restitutionem non obligat. Et quamvis opulentum ex pietate non esse invitum,
est abso- Iute pauper
Iute pau- pore necessitatis est absolute pauper tunc vel spem habendi, ut supra diximus, bene tenetur ad pauper in extrema necessitate habeat jus saltem quoad substantiam. Recte tamen
dives tenetur omnino gratis ei succu~ere' tenetur restituere rem acceptam et con-
per, mu- re srìtutfo-
ad bona divitis apprehendenda, cum illa advertit, hujus epikejae usum non debere
tuans non
satìsfacìt, . tunc absolute obligatur ad praestan-' sumptam in necessitate j quia quando rem
quia
nem,
eo casu fìant communia, non acquirit ta- esse facilem nec in materia gravi, quia
Si non dam eleemosynam. Secus, si alter habeat accepit, non fuit absolute pauper. men eorum dominium. Tunc enim non divites in hoc, etiam quoad substantiam,
est absolu-
te pau;per, aliunde bona, aut spem moralem sive pro- Quaeritur 6". An dz'ves} non subvenzeJts quoad domìnium, sed tantum quoad usum, sunt rationabiliter inviti.
satisfacit, JUSta com-
babilem habendi; tunc enim sufficit rem pauperz'tempore quo z'lle erat z'1z extrema ne- bona aliena communia evadunt. 521. - «SO. Nec item furatur, qui ac- pensatio
ipsi mutuare: quia tunc ille non est abso- cessitate, teneatur postea ad restz'tutzonem? « cipit in compensationem justam, si ali- non est fur-
Sed dices: Si dives non obligatur ad tum,
iute pauper, nec posset rem alterius abso- Prima sententia affirmat. Et hanc te- subveniendum pauperi ex justitia, quo- « ter sìbì debitum accipere nequeat j v. gr.
Iute arripere et suam facere. - Et hanc nent Cardenas 17 cum Hurtado V}} Lay- « si famulus justum stipendium non poso
modo poterit pauper juste rem ejus sur-
ripere ipso invito vel nesciente? - Re- «sit aliter obtinere, vel inique inductus
1 Parto 2, Iib, 12, cap. 9, qu, l et 2. - • De ]ust. et qu. 9, punct.4, § 1, v. Septil1~o. - BaResI in 2R1".2o. c, qu. $2,
]ure, lib. 4, qu.7, art. 1, ad 4. - • Consil., lib. l, cap. 5, art. 6, dub, 3. - 10 Tr, 21, cap. 7, n. 9 et seqq . . Regin., Vasq.,Opusc. de Eleemos., cap. l, dub, 5, n. 38 et seqq.-
1 Tr, 13, cap. 0, n. 33. - i Disp, 16, n. 144, v. Ad secun-
dub. 5, num, 46 et seqq. - Suar., de Carit., disp. 7, sece. s, lib.4, n. 260 et 261. • }oan. Medina, tr, 5, Cod. de Eleemos., Lugo, disp. 16, n. 143 et 144.- • In propos. 36 Innoc. XI,
nume 3 et seqq. - Bonac.) de l° Praec., disp. 3, qu. 4, qu.6, conci. 1, 2 et 3. ~ Tru,Il.,J Decal., lib. 1, cap. 5, dub. 8, dum. - 3 Loc. cit., num. 34. - Suar' l de Carit., disp. 7,
sect.6, n.2. - Sanch., Consil. , Iib. l, cap. 5, dub. 5, n.61. - num. lO.
punct.6, nume 15... Palaus) tre 6, disp.2, punet.4, n.5. - num. 7.• Villal., parto 1, tr. 22, diff. 3.. Diana, parto 5,
BaRes) in211M 2- e J qu.32, art. 6, dub. 3. - 4 Tr. 21, de Praec. tr.8, resol. 5. - 11 Quodlib. 5, art. 17, ad 2. - " Disp. 16,
deca1., cap. 7, n.8. - li 20. 2ae , qu. 66, art. 7. - lOTr. 6, disp.2, num. 171. - 13 Tr. 13, cap. 5, nuro. 35. - 14 Loc. cito -
punct. 4, n. 5. - , De Virtutib. theol., n. 182. - 8 Tr. 5, ?6'
15 20 20e , l'fU. ~t. 7, corpo et ad 2. - l" Tr. 13, cap. 5, justitia extreme indigenti, proindeque (§ 31) qu. 66, art. 7, rationem tantum hujus opinio"
cap. 5, n. 97. - 9 Lib. 2, n. 207.. V"lent'JI in 20 m 211e , disp. 3, n. 35. - Cns., disp. 20, cap. 3, n. 83 et 85, et n. 100et 101. teneri divitem ad restituenda damna, quae nis afferunt, dicentes divitem teneri exjustitia
ejus omissionem sunt secuta. subvenire extreme indigenti; et idipsum Con-
x} Laymann, lib. 3, tr. 3, parto l, cap. l, eina, in Decat., lib. l, diss. 6, cap. 9, n. 16,
s} Auctores pro hac sententia citati revera u) Legendum est: CUM Laymann et aliis. n. 7, i. f, negat quidem ad restitutionem te· vocat probabilius. Aragon tamen negat ad
tenent tertiam sententiam, uti infra notat ipse Laymann enim, tib. 3} tr. 3, parto l, cap. l, neri, praeterlapso necessitatis tempore (si restitutionem teneri praeterlapso tempore ne·
S. ~phonsus. - Suarez tamen n.5} dicit sub- n. 7, si~u~ Salma~ticenses et ipse S. Alphon· neIJ:.lpe nullum indigenti damnum subsecutum cessitatis.- Pariterque Lessius, lib. 2, cap. 12,
vemendum esse extreme indigenti per abso- sus, scnblt: «QUI rem ablatam vel apud se sit): «$i tamen propterea... quod dives pau· n. 75; Holzmann, de Virtutib. theot., n.182,
lutam donationem,casu quo illi subvenitur per depositam,commodatam,etc.,urgente extrema peri extreme indigenti necessaria negavit, v.Dices2o; Coninck,de Carit., disp.27, dub.7}
l'es usu consumptibiles. Idemque tenet San· necessitate absumpsit, nihil restituere debet pauper mortuus est; secundum rigoremjusti- n' 104; Banez, in 2 am 2 ae, qu. 66, art. 7, V.
chez, n.56. postquam ad meliorem fortunam pervenit».' tiae... ad compensationem damni obligatur; Circa tertiam conel., pro opposita opinione
t} Sanchez hoc modoloquitur: «Et sic com· V} Petrus Hurtadus, in 2 am 2 a e } disp.159 quippe cujus causa injusta extitit '. allegati, rationem dumtaxat habent in qua
mu~is usus loquendi nomine eleemosynae do- sect. 3, § 36, probabiliorem existimat opinio~ y} Prado, cap. 22, qu. 4, n. 5; Aragon,
nititur; negant scilicet aliquem teneri ex ju-
nationem gratuitam intelligit». nem quae dicit (§ 23) opitulationem deberi ex in 2am 2 a e, qu. 32, aI't. 5, dub., conci. 2, et stitia ad subveniendum extreme indigenti.
3
S. A,LPHONSI, Opera 11le]'alia. - Tomo IL
 t.ra, III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECAI_OGI.
e sit ad serviendum iniquo pretio. - Vide
« Laymann l et To1etum 2 »,
. dominus alios famulos pro eodem parvo
Compensa-
tio potest Nota quoad compensationem. I". Quod
fieri in alia compensatio potest fieri etiam in alia spe-
specie.
cie, si non potest fieri in eadem. - Croix 3.
Compensa-
tio propria Nota 2". Quod compensatio regu1ariter
auctoritate peti debet per judicium, - Sed hoc omit-
fa c t a , ve-
nialis, tere, est tantum veniale peccatum; ex
Sa1mant. 4 cum Lugo a), etc., Viva 5, ac
Quando-.
que nuUum
Croix 6, Tamburinio et aliis. Immo nul-
peccatum, lum, si alias timeantur inimicitiae, amis-
sio expensarum et similia, ut recte docet
Lavmann b).
Comperi-
satio requi- -Nota 3°. Quod, licet ad compensatio-
rit crcdìtum nem requiratur certitudo crediti, ex com-
certum.
munissima apud Croix 7; quamp1ures ta-
men et graves auctores apud Sa1mant. C),
admittunt posse fiericompensationem cum
credito tantum probabili in tribus casibus:
sci1ieet, quando compensatur fama cum
pecunia; infamia, cum infamia data; et
1egatum relictum in testamento non so-
1emni d). - Sed vide quae de his dixi-
mus de Conscientia, Hb. I, n. 35.
522. - Nota hic propos. 37 Innocentii xr,
quae dicebat: FamuH et famulae dome-
sticae possunt occulte heris suis surrt-
l Lib. 8, tr. 3, parto l, cap. l, num. 10. - 2 Lib. 5,
cap. 15, a n. 3. - 8 Lib. 3, parto l, n. 967. - 4 Tr, 13, cap. 1..
n. 313. - r; In propos, 37 Innoc. XI, n. 1. - 6 Loc. cit.,
n. 965. - Tamòur., Decal., HIJ. R, tr.2, cap. 5, § l, n. 3. -
l' Loc, cit., num. 962. - 8 Tr.24, de 41) Praec., num. 136. -
521. - a) Lugo, disp. 16, n. 91, distinctione
utitur, et negat grave esse peccatum, si rem
tuam accipias, quae ad tuum dominium adhuc
pertineat, vel si rem tuam in aequivalenti
seu in iis quae functionem recipiunt, accipias:
ut pecuniam pro pecunìa, oleum pro oleo,etc.
Secus vero, si res sit alius generis,' quia tunc
cogeres alterum ad novum onus.
b) Laymann, lib. 3. tr. 3, parto 1, cap. 1,
n. 9, requirit dumtaxat ut non possit «alio
convenientiori modo... debitum facile conse-
qui ». Quae quidem Croix, n. 965, his verbis
explicat: «Tum... non potes facile obtinere, si
deberes per litem vel publicam potestatem
cogere cum magnis expensis vel jactura ami-
citiae et gratiae tibi multum utilis'.
c) Salmant., tr.13. cap. 1, n.319 et seqq.,
affirmant licitam esse compensationem in
omnz'bus casibus, «quando datur major pro-
babilitas ex parte creditoris, quod tale debi-
tum sibi debetur». Sed «cum solum datur
opinio aeque probabilis pro utraque parte de-
bitoris scilicet et creditoris», licitam esse dum-
taxat in tribus relatis casibus. Notant prae-
pere, ad compensandam operam suam,
quam majorem judz'cant salario quod re-
cipzunt.
Sa1mantieenses 8 cum a1iis, loquentes
de hac prop. damnata, dicunt l°. Quod si
famu1us sine necessitate libere conveniat
cum domino de stipendio inferiori, postea
nihil poterit sibi compensare. - Secus, si
ex necessitate, ad 1evandam nimirum
suam miseriam, conveniat de salario no-
tabiliter minori justo. Ratio, quia decreta
pontificia non intelligunt obligare famu-
1um contra justitiam. Ita Salmant. 9, et
Viva lO cum Lessio a), Suarez, Molina, etc.;
contra Croix 11, qui ait nihil penitus posse
famu1um surripere post pactum, quia jam
cessit juri suo. Sed respondetur quod fa-
mu1us, cum cogitur ad sie conveniendum
a sua paupertate, tunc non cedit juri suo
sponte, sed coacte; et ideo ipsius pauper-
tas nequit excusare herum, ut non solvat
ei saltem infimum stipendium.
Quando autem famu1us, coactus a ne-
cessitate, convenit pro parvo pretio, pote-
rit sibi compensare usque ad pretium in-
fimum; ut ait Viva 12 cum Lessio b), Sua-
rez b), Molina et Dieastillo, et aliis (ut ait)
u Tr. 13, cap. 1, n. 317. - IO Loc. cit, n. 12.• Suar., in 3 P.,
de Sacrif. Miss., disp. 86, sect. 4, num.4.• MoUna~ tr. 2,
disp. 506, n. 4 et seqq, et n. 11. - I l Loc. cit., n. 975.-
re In propos.37 Innoc. XI, n. 12. - Molina, tr, 2, disp.506,
num. 4.• Dicast., de Restitut., disp. 9, dub. 7, n. 144.
terea in his casibus agi de probabilitate ju-
ris, nempe supposita probabilitate opinionis
quod diffamato debeatur pecunia, quod liceat
infamantem diffamare, quod valeat testamen-
tum minus solemne; non autem de probabì-
litate facti ìpsìus debiti.
d) S. Doctor, in Horn. apost., tr. lO, n. 21,
tres conditiones requirit ad licitam compen-
sationem: «1°. Dt non fiat cum damno debi·
toris; 2°. Dt creditum sit certum et liquidum ;
3°.Dt satisfactioalio modo obtineri non possit;
quare creditor debet prius in judicio postulare:
quamquam si hocnegligitur, non eritpeccatum
grave; immo nec leve, si via judiciaria sum-
ptus, odia aut alia damna subeunda essent».
522. - a) Lessius, lib. 2, cap. 12, n. 63, ita
quidem tenet, sed addit: «Hoc tamen intel-
lige, si tali servitio [dominus) egebat, vel si
magnum ex eo capiat emolumentum; quod si
non egebat, sed solum ad preces alterius,
nullo magno suo commodo admisit, merito
potest minus offerre ac dare: merces enim
ultroneae. ut dici solet, vilescunt».
bi Lessius, lib. 2. cap. 12, n. 63; Suarez,
CAP. I. - DE FURTO. - DUB. I. 35
Exceptio· comrnumssime. - Hoc tamen currit, nisi sare, nisi ex judicio commumssimo peri-
nes. torum, aut viri va1de doeti et in re mo-
pretio jam juste invenisset; vel nisi ipse rali versati; ideoque, inquiunt, ad hoc non
Famulus famu1us de se oblatus fuisset, et dominus suffìcere judicium confessarii mediocriter
libere con-
sentiens stio ex pietate sive indigentia ipso uteretur. docti. - Attamen Salmant. 8 dicunt fa- Probabi-
Iiter licita I
pendio infe-. mu1um posse etiam ex proprio judicio sed in casu
riori nequit Viva l, et Salmant. 2 cum Molina c), Soto d), rarissimo.
sibicompen- Navarro d), Villa10bos e). sibi compensare suam operam, si ipse
sare,
Secus, si Augens 523. - Dicunt 2°. Salmant., quod si fa- certe judieet majus stipendium mereri.
ex necessi- spente op'e-
tate. ram, mhil mulus ex e1eetione propria augeat operas Quod sane videtur satis probabile mihi
potest sur- et aliis doctis recentioribus: si hic farnu-
rìpere. debitas, nihil potest surripere; quia tunc
censetur operam suam condonare ad con- 1us ve1 quicumque alius mercenarius sit
Secus, si ciliandam sibi domini gratiam. Secus au- vir prudens, timoratus et vere aptus ad
~Lugeat ex
v o Iu n ta t e tem, si ex vo1untate domini expressa ve1 recte judieandum, ac certus sit de justitia
domini. tacita; quia tunc servanda est regu1a illa, compensationis, remoto omni hallucina-
nempe quod quivis operarius dignus est tionis perìculo. Sed haec rarissime evc-
mercede sua. - Ita Sa1mant. 3 cum Mo- nient. Nec obstat supradieta propositio 37
lina, Soto a), Villalobos a), Navarro, Dia- damnata; quae merito proscripta fuit, quia
na b). Fagundez c), Bassaeo c) " et ita etiam nimis generaliter loquebatur.
Corella a) cum Filguera, Torrecilla, La- 525'. - Quaeritur hie obiter: utrum chri-
stra a) et Hozes d). Consentitque huie stiani possint liczte surripere res Turca-
Croix 4. rum?
524. - An autem famulus, si evidenter Resp. Si christiani sint in locis Turca- Car,liv;
apuli rue-
sibi constet de injustitia sui stipendii, pos- rum captivi, certum est posse eos surri- cas possuru
sur r i per e
sit lune ex proprio judicio facere sz'bi pere a dominis quantum sufficit ut redì- necessaria
ad libera-
hujusmodz' compensatùmem? mantur et ad patriam redeant, in comperi- tionem.
Comperi- Negant Croix 5, Cardenas 6 et Viva 7. sationem injustae servitutis, et damnorum
satio ex pro-
prio j ti d i- Et dicunt quod famu1us sive quieumque quae ratione servitutis patiuntur. - Ita
cio, jux la habetur ex decreto Congr. SS. Officii, die
alios illici- alius mercenarius non debet sibi eompen-
ta.
l In prop, 37 Innoc, XI, n. 12. - • 'I'r. N, n. 136. - Consulto mor., trat, 5, cons, 21, num. 47. - 4 Lib. a.
:; Loc, cit.; et tra 13) cap. 1, n. 316. - Molina,loe. cìt., n. 6. - parto 1, nUIn.976. - n Loc. cit., num, 974. - 6 Dissert. 23,
Nauar., Man., cap. 17, num. 111. - Filguera, Lucerna... cap. 2, num, 59. - -; Loc. ci t., num, 1. - S Tract, 24.
in propos. 37 Innoc. XI, v. Imo hoc etiam. . Torrecilta .. num.137.
in 3 P., de Sacrif. Miss., disp. 86, sect. 4, prop. 37 Innoc. XI, n. 148, male citantur a
n. 4. innuunt tantum servum posse eo casu Salmanticensibus; casum enim de quo hic di-.
sibicompensare usque ad infimum pretium, sputatur non habent.
in quantum dicunt dominum teneri usque ad b) Diana, parto 3, tr. 6, resol. 16, OPPOSl-
aequivalentiam, vel famulum posse damnum tam sententiam affert, cui, ut asserit, aliqui
sibi compensare". contradicunt; quamnam vero ipse amplecta-
c) Molina, tr. 2. disp. 506, n. 4, ita qui- tur non explicat.
dem docet, et subdit: «Hanc tamen limita- c) Fagundez, Decal., lib. 4, cap. 15, n. 33;
tionem intelligerem, modo opera hujus non Bassaeus7V. Famulus, n. 3, primam durntaxat
comperiret sibi ita utilia, ut propte,r lucru~ partem hujus distinctioni? ~abent, negante~
quod ex illis perciperet, dign1;lm .11lum stI- scilieet famulum posse slbl compensare, SI
pendio deprehenderet; tunc emm Juxta per- sponte justo stipendio renuntiaverit.
d) Hozes, in propas. 37 Innac. XI. ~l. !l
ceptam utilitatem, t.ribue~e inde illi t~~etur
usque ad justum stIpendlUm pro servlt10 ». et seqq., huie sententiae aperte favet, ~:!lce.n~
d) 5otus, de Just. et Jure, lib. 5, qu. 3, opinionem esse multorum, quod pOSSlt slbl
art. 3 .. Navarrus, Man., cap. 17, n . .113, id compensare famulus, qui circa aliud officium
non habent: nec satis distincte a Salmant. occupatur, ad quod vi conductionis non oblio
citantur, qui cum plura simul ponant, aucto· gatur; et adducit ~agundez, id affi.r~anteJ?
res deinde acervatim allegant. de eo qui servitium lstud non pra;estltl! gratl~
el Villalobos, parto 2, tr. 25, dijf. .13, n. 6, et liberaliter sed animo mercedls: .CUl doctn-
id docet, quando ex dominorum paucitate mi· nae favet H~zes, eo magis q~lod ipse, n: 13,
nuitur pretium. explicat ejusmcdi compensatlOnem fien de-
523~ - a) 5otus, loc. cit... Villalobos, loc. bere, non quidem proprio ju~icio, sed co~si­
cit.; Corella, tr. lO, a n. 138 .. Lastra, in lio docti hominis aut prudentls confessarll.
 36 LlS. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO OECALOGI.
CAP. I. - DE FURTO. - DUB. II. 37
23 Aug. 1630, apud Peyrinum fl), ubi sic lius, Rebellus ti), Valascus di, Covarru- « Unde resolves: sapientium; quorum major auctoritas, in
fuit declaratum: Qut" cap#Vt' injuste de- vias d) et alii, apud Diana 2, qui proba- « l". Grave peccatum est auferre rem hoc puncto, mihi videtur majorem consti-
tt'nentur ab t"nfidelzaus, possunt a domi- bile putat. Ratio, quia sic recte prae- « parvam domino valde proficuam; v. gr. tuere probabilitatem. Quapropter diversas
nisporticuksrious accipere sine injus#Ha... sumi potest ei concedi a principibus chri- « sartori acum, quam unicam habet, nec doctorum sententias sedulo hic congerere
quantum suffidt ad congruam compensa- stianis, qui jus habent spoliandi Turcas « habere aliam potest , qua se alato - curavi; et ne pluries citationes eorum re-
tionem ; etiam pro sufficientia redemptio- omnibus bonis ac Iocis ab ipsis usurpatis. « Lessius 1. petam, omnes auctores quos observavi,hic
nis, ab z7lis vel altis qui sunt partes rei: Consentit etiam Felix Potestas 3: modo Exceptio- « 2". Grave item est (etsi non in specie simul refero.- Hi sunt videlicet Lessius 6,
nes,
publicae, siue Judaei snie Turcae. (recte limitat) non adesset inter Turcas e) « furti), si fur sciat, ex jactura rei parvae Lugo 7, Laymann 8, Bonacina 9, Filliuc-
Dubium fit: an qut7taetchrtstianus pos- tempus treguae vel salviconductus; vel « domino secuturam valde magnam mo- cius l0, Salmant.P, Habert 12, Pater 'Con-
sit surripere bona Turcarum? nisi aliquis Turca degat in locis chri- « lestiam; v. gr., quia valde ad eam affi- cina 13, Sporer 14,Ho1zmann16, Roncaglia 16,
Probabi· Negant Azor b) et Filliuccius b). - Sed
liter quivis stianorum, sive liber sive servus, maxime « ciebatur, nee similis recuperari potest: Anacletus 17, Elbel 18 , Wigandt 19, Croix 20,
christianus affirmant probabiliter Molina 1 cum Caje-
potest Tur· si adsit ut publicus negotìator sub fide « nisi tamen l'es sit nullius prorsus mo- Mazzotta 21, Tamburinius 22, Viva 23, Tole-
cas spolia-
re.
tano c); item Victorelli, Naldus, Duval- regia. «menti. - Vide Bonacina 2 », tus 24, Felix Potestà 25.
527. - Quoad hoc punctum, tam ad Et quoniam auctores isti, in assignanda Diversae
species pe-
praxim scitu necessarium, nempe, quae- materia gravi, diversis pecuniae nomini- cuniae.
DUBlUM II. nam sz't materia grtnns in furto, operae bus utuntur; ideo hic opus est referre
pretium est plura hic elucidare. plures pecuniae species, quas ipsi nomi-
Quae sit quantitas notabilis ad mortale peccatum.
Quidquid aliqui dicant, commune est nant, et earum aestimationem, secundum
apud DD., et non videtur posse negari, quod iidem doctores explicant. - Paeius
526. Quae sit quantitas gravis respectu ad dtuersa genera personarum vel ad diversas quod ad determinandam hujus materiae sive Paceus, juxta Laymann a), valet qua-
circumstantias. - 5'2:7. Id clarius elucidatur. - 528. Conclusio et probabilior sententia. gravitatem non possit absolute pro omni- tuor vel quinque asses sive grana nostra-
- Quid de furto rerum expositarum, nempe fructuum et lignorum. - 530. Quae
quantitas sit gravis in furtis minutis. - 531. Quid, si sit animus restituendi brevi bus eadem quantitas assignari; sed ipsa tia. Regaès, juxta Tamburinium, valet ta-
tempore, vel partem complentem materiam gravem. - 532. An sit mortale furari dimetienda sit respective ad circumstan- renum unum ac quinque grana monetae
parum reliquiae sacrae. tias personae, rei, loci et temporis. Cum Siculae ; et ad eumdem valorem circiter
enim furti gravitas consistat in quantitate reducitur ju#us, argenteus, sive carole-
526. - «Variae ea de re sunt senten- « rum ei grave damnum inferatur, aut Ex dr- damni quod proximo infertur, facile no- nus noster. Florenus, juxta Lessium et
c u m s t a n-
« tiae. - Navarrus nimis scrupulose sta- «saltem caritas christiana graviter lae- l i i s perso- cumentum quod respectu unius leve erit, Anac1etum, valet quatuor regales; juxta
({ tuit medium regalem; alii nimis laxe 100 nac.
e datur: quomodo respectu valde divitis, respectu alterius erit grave. Ideo enim Lugonem, valet quinque; juxta vero Fil-
« aureos; moderatius Toletus, Medina, « immo etiam regìs, unus vel alter aureus S. Thomas 3 dixit: In amissione unius liuccium, sex regales. Imperiahs, juxta
« Lessius, etc., duos regales, etsi minus «notabile quid videtur; respectu vero gallinae, plus [pauper] gravatur, quam Busenbaum, valet octo regales. Aureus,
- suffìcìat, si notabiliter noceat. «mediocriter divitum, quatuor circiter unus multum dtves gravaretur t'n mille juxta Tamburinium b) et Felicem Pote-
Gravitas «Resp. Ea non mathematice, sed mo-
materiae in « regales sive medius imperialis; respectu marcis. Ideo etiam ait Laymann 4 cum Na- stà b), valet 12 vel 13 julios; et ad idem
furto mora-
liter me-
« raliter metienda est, non tantum ex va- ~ mechanicorum, duo; respectu pauperis, varro, Busenbaum et communi, quod au- reducitur circiter scutus sive ducatus no-
tienda. ({ lore rei ablatae, sed etiam ex circum- « unus. - Ita nunc plerique, cum Bona- ferre acum sartori, poterit aliquando esse ster.
« stantiis personae cui aufertur: si nimi- « cina. grave furtum, si ille ea carens nequiret Communiter DD. dieunt, in furto illam Opiniones
de gravita-
, Tr. 2, disp, <fI, n. l. - Vtctoret., Not. ad Em. Sà, sibi de victu providere. esse gravem materiam, quae alieui, juxta te materiae
cap. 17, n. 4. - Toletus, Iib, 5, cap. 16, n. 1. - Barthoì, in furto.
v. seruu», n. 1. - Naldus, Sum., v. serous, n.}, - Duuat., Majorau- Caeterum, ad justam dimensionem fa- suam conditionem, in die sufficeret pro
Meàina, in 1a m 2ne , qu, 88, art. 4, ad 3. - Less., iib. 2, ctorìtascon-
in 24m 211.C, de Fide, qu, 7, art. lO, concl, 4. ~ 9 Parto 5, tr. 13, cap. 12, n. 31. - Bonac., disp. 2, de Restit. in part., qu.B, stituit ma- ciendam hujus gravitatis, recte dicunt sui suaeque familiae sustentatione; in qua,
resol, 98. - • Tom. I, num.2651 et seqq ..- Nauar., Man .. punct. 1, n. 7. jorem pro-
babilitatem. Salmant. 6, magnopere conferre judicia ut bene advertit Croix 26 cum Sporer C),
l Lib. 2, cap. 12, n. 33. - il Loc. cìt., n. 8. _ 8 Opusc, decal., n. 730 et seqq, - 16 Tr. 13, qu. 5, de Furto, cap. UD.,
525. - a ) Laurentius de Peyrinis, tomo 1, a Turcis injuste detentum; res vero ipsius de Erudit. princip., lib. 7, cap. 8. - 40 Lib.3, tr, 3, parto 1, qu, 4. - 1'1 Tr. 9, de Praec. decal., dist.,5, qu, l, D.8. -
Additam., cap. 4, num. 43, dicit hanc esse "cap. 1, nume 3, v. Tria. - Navar., Man., cap. 17, DUro".Z, 18 De Restitut., confero lO, n. 288; cfr. n. 266. - 19 Tr, 9.
Turcae surripere illicitum videri, «nìsì forte v. Secundo; et num.4, v. Tertio, - S,Tract. 13, cap. 5, exam. 3, qu. 2, D. 32.- 90 Lib. 3, parto 1, n. 987. - 2J Tr. 4,
resolutionem Consultorum in Congregatione tanta essetcommoditas oblata, ut omnia in- n. 15. - 6 Lìb, 2, cap. 12, ex n. 31. - 'l' De juet, et Jure, disp.2, qu, 1, cap. 1, § 2. - ~2 Decal., lib. 8, tre 2, cap. 2,
S. Officii, 13 aug. 1630. convenientia cessarent, et deficiente spe judi- disp, 16, D. 27 et 28. - 8 Loc. cìt., num. 3. - 9 Disp. 2, n. 2. - 28 De Restitut., qu, 7, art. 5, D. 5. - 24 Lib. 5, cap. 16,
b) Azor, part. l, lib. 8, cap. 24, qu. 13; cis, liceret jus sibi facere contra hujusmodi, de Restit. in part., qu, 8, punct, l, nume 7. - lO Tr', 31, n. 1. - 25 Tom. 1, n, 2618. - Tambur., loc. cìt., n. 2. -
Filliuccius, tr. 22, cap. 4, n. 123, loquuntur qui hostes sunt christianorum ». cap. lO, a D.239. - 11 Loc. cìr., n.15 et seqq, - Ili Tr. de Less., lib. 2, cap. 12, n. SO. - Anact, Rei.tfenst.} tre 9, de
de christiano captivo apud Turcas; et Azor d) Rebellus, part. 1, lib. 1, qu. 12, n. 9; Injust. et Restit., cap. 9, § 5, qu. 4. - 13 Decal., Iib.9, Praec. decal., dist.5, qu. 1, n. 8. - Lugo, disp. 16, n. 27. -
adducit sententiam quae negat licitum ei esse Alvarus Valascus, tomo 1, consulto 30, n. 8; cap. 3. - " Tr. 5, cap. 5, n. 29 et seqq. - " De Praec. Fill., tr. 31, cap. 10, n. 240. - .. Lib. 3, parto 1, n. 985.
surripere ea quaead fugam ipsi sunt neces- Covarruvias, in cap. Peccatum, part. 2, § 11,
saria, et addit: «Aliis tamen videtur proba- n. 6, non aliud habent quam rationem in qua
bilius fas esse" . Filliuccius autem licitum esse fundatur haec sententia: beUum scilicet ex 527. - a) Laymann, loc. cit., n. 3, dicit continet nostrae monetae Siculae ». - Potestà
asserit «secundum probabilem opinionem ». parte Turcarum esse injustum, ex quo injuste «duos regales sive julios, id est quatuor vel vero, tomo l, n. 2619: «Regulariter, inquit...,
c) Cajetanus fere inomnibus consentit, ut terras christianorum occupaverint. Et pro hac quinque nostrates pazios». importat 13 julios cum dimidio, seu tarenos
dicit Molina; scribit enim, in 2 a m 2 a c, qu. 66, ratione tantum a Diana allegantur. b) Tamburinius, Decal., lib. 8, tr. 2, cap. 2, decem et septem cum dimidio » •
art. 8, licitum esse christiano servum eripere c) Inter Turcas nempe et christianos. n. 2, de aureo scribit: «Tarenos duodecim c) Sporer et Gormaz neque hoc habent,
 38 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Gormaz c) et aliis, non solum computa-
tur victus, sed etiam vestitus ethabi-
tatio.
Sed regula haec, cum sit valde obscura
et confusa, nec universe possit pro omnì-
bus valere; idcirco afferemus doctores,
qui pro diversis personarum generibus
gravem materiam assignant.
Respectu Et l", Respectu pauperum mendican-
pauperum
mendican-
tium.
tium, assignant pro gravi materia paucos
nummos Habert, Elbel, Sporer et Holz-
mann. - Alli vero communius assignant
unum regalem, et aliquando etiam dimi-
dium; sed in casu raro, ut dicunt Sal-
manto d). Ita Busenbaum, Lessius, Bona-
cina, Viva, Anac1etus, Escobar e), Renzi,
Haòert, tr. de Injust. et Restit., cap. 9, § 5, qu, 4,
v.Commurziter. - Elbel, de Restit., confero lO, n. 267, i .. f.
- Sporer, tr, 5, cap. 5, n. 29. - Holem., de Praec.. decal.,
n.732, i. f. - Lesso, cap. 12, n. 31. - Bonac., disp, 2, de
Restit, in part., qu.8, punct. 1, n.7. - Viva, de Restit.,
qu.7, art. 5, num. 5. - Anactet., loc. cìt., n.8. - Rensi,
in 7 Praec., cap. 2, qu, 12. - Mazaotta, te. 4, disp.2, qu, l,
cap. 1 § 2, v. Dico. - Serra, in 2~m 2ne, qu, 66, art. 6, dub. l,
v. Dicendum 2. - Diana, parto 2, tr. 17, resol.57. w Lugo"
neque a Croix citantur ad hanc explica-
tionem. . tem materiae », - Habert vero, loc.cit., V. Com-
d) Salmant., tr. 13, cap. 5, n. 15, hanc
limitationem insinuant, in quantum scilicet
adducunt auctores qui dicunt dimidium rega-
lem esse materiam gravem respectu pauper-
rimorum.
e) Escobar, tr.L, exam. 9, n. 81 (edit. Lug-
dun. 1644) vel, cap. 1, n. 3 (in alia Lugdun.),
dicit quod si quis «duobus vel tribus vel qua·
tuor vel uno regali indigeret, haec esset adae·
quata ad mortale materia. Si vero per acci·
dens quis tam pauper dimidio regali solum·
modo ad congruum victum indigeat, haec
minima quantitas erit sufficiens materia ad
gravitatem furti •.
f) Wigandt, tr.9, exam. 3, qu.2, n. 32:
«Respectu pauperum, inquit, decem cruci-
geri».
g) Bai'iez, in 2 a m 2 ae , qu. 66, art. 6, dub. 2,
quantitatem non assignat pro mendicantibus;
minus igitur accurate citatur a Wigandt.
h) Petr. Navarra, de Res#t., lib. 3, cap. l}
n. 39, assignat pro pauperibus «unum vel
duo regalia.•.
i) Reginaldus, lib. 23, n. 19: «Respectu
pauperum, inquit, circiter septem assium .;
quod, ut notat Lugo, fere ad unum regalem
recidit.
j) Roncaglia, ti'. 13, qu. 5, de Furto, cap.
un., qu. 4, in generali dumtaxat scribit: «Re·
spectu pauperis ..., cum grave nocumentum
possit esse respectu illius ablatio unius julii
et multo minus, hinc est etiam in parvo furto
Mazzotta, Wigandt f) cum Baàez g) et
Serra. ltem Navarra Il), Reginaldus i) ac
Diana, apud Lugo.
n
2 • Respectu pauperum laborantium}
generaliter loquendo, dicunt Laymann et
Lugo, eam esse gravem materiam, quae
pertingit ad valorem victus diurni, sive
ad mercedem mediocrem q uae datur fos-
sori pro uno die. - Alli tamen distinctius
loquuntur: Roncaglia j) et Habert j) as-
signant pro materia gravi unum julium.
- Alli vero communius dicunt esse duos
regales, tam pro fossoribus quam pro aro
tificibus sive mechanicis k). Ita Laymann,
Lessius curo Medina, Bonacina, Viva, Wi-
gandt, Concina, Renzi, Escobar, Mazzotta,
disp. 16, n. ?:I. - Laym., Iib, 3, tr. 3, parto 1, cap. 1, u. 3.-
Lugo.. toc.cìt., n. 28, i. f. -Laym...Iib.B, tr. 3, part.T, cap. t,
n. 3. - Less... Iib. 2, cap. 12, n.30. - Barthot, Meàina" in
tl'lm 2l:1e, qu.88, art. 4, ad 3. - Bonac... disp. 2, de Restit. in
part., qu.8, punct. 1, n. 7. - Viva ... de Resto, qu, 7, art. 5,
n. 5. - Wigandt.. tr. 9, exam. 3, qu, 2, n. 32. - Concina..
Decal., lib. 9, cap. 3, n. 9. - Renei.. in 7 Praec., cap. 2,
qu.12.- Escob., tr.l, exam.s, n. 81. (al. tr.!, exam.9, cap.L,
n. 3.) - Massotta, tr. 4, disp.2, qu. 1, cap. 1, § 2, v. Dico.
respectu illius adinveniri non posse parvita-
muniter, respectu artifìcum, qui «suo se su-
stentant artificio», dicit communiter satis esse
ad mortale, «si ars sit majoris lucri, qualis
est mercatorum, asses viginti; si minoris, as-
ses decem » ,
k) Auctores pro hac sententia allegati, non
omnes eamdem tenent ; nec satìs accurate et
distincte a Salmant. et a card. de Lugo alle·
gantur. AHi enim nullo modo de opifice 10-
quuntur, sed tantum de paupere, cui si duos
regales surripueris (ut Tamburinius et Na-
varra), vel septem asses (ut Reginaldus), le·
thaliter peccabis; alii vero de solis mechani·
cis loquuntur, ut sunt Lessius, Busenbaum
et Serra; alii, de artificibus, seu de iis qui
ex quotidiano labore victitant, vel artificio et
opera se sustentant: hi sunt Viva, Wigandt,
Renzi, Diana, Lugo; alii, de operariis in geo
nere, ut Mazzotta, Holzmann. - Medina au·
tem disserit de furtis famulorum minutissi·
mis, et ait ea mortale peccatum esse, si acce·
datur ad summam duorum argenteorum. -
Denique Concina, ioc. cit., n. 9, scribit culpam
mortalem forte esse, si a mercatoribus aut
ab artificibus, qui sua industria commode vi·.
tam transigunt, duos auferas julios; sed n. 10
subdit: «Quot sunt artifices et operarii, qui
per totum diem laborantes, nec julium lu·
crantur in laboris pretium! Quare vix ambi·
gendum videtur, graviter peccaturum eum
qui hanc pecuniae quantitatem ejusmodi per·
o;onis surriperet».
CAP. I. - DE FURTO. - DUB. II.
Tamburinius, Busenbaum, Holzmann, Ser-
ra, apud Salmant.; et Navarra, Reginal-
dus ac Diana, apud Lugo. - Verumtamen
Re sp e- pro artificibus, Sotus I) et Petrus Na-
ctu paupe-
rum Iabo-
varra l)} apud Lessium, requirunt pro
rantìum. materia gravi plus= quam duos regales,
et idem dicunt Elbel " et Potestà I); Fil-
li.uccius I) requirit tres julios; Lugo au-
tem, quatuor argenteos.
Hinc probabiliter dico pro fosson'bus
sufficereduosregales;proarNjiez'busautem
requiri ad materiam gravem, saltem duos
regales cum dimidio, si similem aut majo-
rem mercedem ipsi quotidie lucrentur.-
Recte tamen advertit Habert, quod si quis
operarius vix se sustentaret, lucrando
septem vel octo asses singulis diebus,
pro hoc talis summa erit equidem gravìs,
Respectu 3°. Respectu commun#er sive medio-
mediocriter
divitum. crùer dh.n"tum, qui vivunt propriis rediti-
bus, Concina et Roncaglia assignant pro
materia gravi tres julios; Laymann, 12 vel
15 pazios, id est sex regales circiter. -
Communius vero Busenbaum, Lessius, Bo-
nacina, Gordon, Habert, Viva, Anacletus
Tambur., Decal., lib.8, tre 2, cap. 2, n.2. - Holem.,
de Praec. deca1., n. 732, v. f. - Serra, in 2:'nl 2n e , qu, 66,
art. 6, dub, 1, v. Dicendum 2. - Salmant., tr, 13. cap. 5,
11 15. - Petr, Navar" de Restit., Iib, a, cap. l, n. 39. -
Regin.,1 Iib, 23, n. 19. - Diana, parto 2, tr. 17. resol. 57••
Lugo, de Just. et Jure, disp.16, n. ?:I. - Less., cap. 12, n. SO.
-- Lugo} loe. cìt., n. 28. - Habert, tr, de Injust. et Restit.,
cap. 9, § 5, qu, 4. - Cantina, loe. cit., n. 9. - Roncaglia,
tr, 13, qu. 5, de Furto, cap. un., qu. 4. - Laym., Ioc, cìt.,
n.3. - Lesso, loe. cit.) n. 30. - Bonac., loc. cit., n. 7.-
Gordc1'l, lib. 5, qu. 3, num. 5. - Habert, loc. cit., qu. 4,
I) Sotus, de Just. et Jure, Nb. 5, qu. 3,
art. 3, ad 3,. Petrus Navarra, ioc. cit., n. 39,
in universum dicunt mortale esse, si a pau-
pere unum aut duos regales aut argenteos
nummos surripias. - Elbel vero, de Restit.,
confero 10, n. 267, dicit mortale esse furari
«ab opifice tres vel quatuor pazios; ab ope-
rario ex diurno labore victitante, unum vel
alterum pazium». - Potestà, ioc.cit., n. 2618,
mortale peccatum esse, furari quatuor julios
a persona media seu communi, quae sci1icet
plus uno die lucrari solet quam ad unius diei
victum sufficiat. - Filliuccius denique, tr. 31,
n. 240, requirit duos vel tres julios, pro pau-
peribus qui suis laboribus victitant.
m) Petrus Navarra non recte citatur ab
Anacleto; nam ioc.cit., sicut et Tamburinius,
ioc. cit., requirit quatuor aut quinque argen-
teos seu regales.
n) Bai'iez male citatur a Wigandt; hoc
enim silentio praetermittit, loe. cito
39
cum Petro Navarra m), Elbel, Tamburi-
nius m), Holzmann, Potestà, Wigandt cum
Baàez n),' item Serra, Reginaldus o)} Diana
cum Salmant., dicunt, pro bis materiam
gravem esse quatuor regales sive julios.
Immo Filliuccius P), Escobar P)} Mazzotta,
Renzi et Tamburinius extendunt usque
ad quinque regales. Hoc tamen, recte ad-
vertit Viva P), non intelligendum de i1lis
qui, licet vivant propriis reditibus, tamen
stricte vivunt; pro bis enim certe puto
tres regales esse gravem materiam; immo
etiam minus, pro eis qui nimis misere se
et familiam sustentant.
E converso pro persona absolute opu-
lenta, Sporer requirit unum florenum;
Lugo vero, 6 vel 7 'argenteos, - Quoad
mercatores autem tenuis fortunae, puto
esse materiam gravem duos regales cum
dimidio. Pro aliis autem mediocris fortu-
nae, puto cum Elbel q), Viva, Anacleto
et Croix, esse quatuor regales. - Pro
mercatore vero valde divite, Croix l re-
quirit unum imperialem sive octo rega-
les; Tamburinius r), Renzi r) et Potestà r)
v. Comrnuniter, - Viva"loc. cìt., n. 5. - Anaet. Reiffenst.
tr, 9. de Praec, decal., disto 5, qu, 1, nUID. 8. - Elbel,
de Restit., confero 10, n. 267. - Holsm., Ioc, cìt., n. 732,
v. ,i. - Potestà" tomo l, num. 2618. - Wigandt.. Ioe. cit.,
n. 32. - Serra" Ioc, cito - Diana, parto 2, tr, 17, reso!. 57; -'
satmans., ìoc, cìt., n. 17. - Maasotta .. Ioc, cito - R,ensi,
loc, cit.,qu. 12. - Tambur., Decal., Iib, 8, tr, 2, cap. 2,
n. 2. - Sporer, tr. 5, cap. 5, num. 31. - Lugo.. disp. 16;
num, 28, v. f. - Viva" de Restit., qu.7, art. 5, num. 5.--
.A.nacl." loe. eit., n. 8. - Cro;x" lib. 3, parto 1, n. 987. -
l Loc. cito
o) Reginaldus, lib. 23, n. 19, dicit: «Re-
spectu... personarum communium, circiter vi·
ginti assium»; aureumque dividit in sexa·
ginta asses.
P) Filliuccius, ioc. cit., n. 240} extendit
usque ad sex julios. - Escobar autem, ioc.
cit., scribit: «Eget mediocris medio aureo
[ad congruam sustentationem, juxta status sui
qualitatem]. Medius aureus est materia nota'
bilis ». ~ Viva, ioc. cit., n. 5, dicit quatuor
circiter regales esse materiam gravem pro
communiter divitibus; quibus sic generaliter
dictis hanc limitationem addit: «Dixi circi·
ter, quia aliquis potest pati notabile damnum
etiam a tribus regalibus».
q) Elbel, ioc. cit., n. 267, loquitur non de
mercatore, sed in genere de cive mediocri·
ter divite; et ait esse mortale, ab eo furari
unum fiorenum.
r) Tamburinius, loc. cti., n. 2,. Potestà,
loc. cit., loquuntur dumtaxat de valde divite
 40 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
requirunt unum aureum; Laymann au-
tem, Elbel, Holzmann; et Angelus S), Silve-
ster S), Rodriguez S), Aragon S), Corduba $),
apud Salmant., requirunt tres florenos.
Respectu 4°. Respectu magnatum ditissimorum,
magnatum.
Silvester, Angelus, Aragon .<), Corduba s),
Rodriguez S), apud Salmant., requirunt
pro materia gravi plus quam duos au-
reos; Viva t) autem, Elbel t) cum Spo-
rer t) et Croix t) requirunt saltem duos
aureo". - Communius vero, sufficere ad
materiam gravem unum aureum, dicunt
Bonacina 1t), Gordon, Mazzotta "), Filliuc-
cius, Anacletus, Tamburinius v: Lugo cum
Navarra "), Reginaldo et Diana; Lessius
cum Soto te) et Petro Navarra 1<), Ronca-
glia, Holzmann.
Et hoc procedere, etiam respectu re-
gum, dicunt Filliuccius, Roncaglia, Holz-
Laym.• lib. 3, tr. 3, parto 1, cap. 1, n.3. - Elbel, de
Resttt., confer.lO, n. 267. - Holem., de Praec. decal., n. 732,
v. f. - Salmant., tr. 13, cap. 5, n. 15. -- Silvest.• v. Fur-
tum, qu..2. n. 5. - Angel., v. Furtum, n. 34, v. f .• Salmant.,
loc, cito - Gordon, Iib, 5, qu. 3, num, 5. - Fill., tre 31,
n. 239. - Anact, Reiffenst«, tr.9, de Praec. decal., disto 5,
qu, 1, n. 8. - Lugo, de ]ust. et ]ure, disp. 16, num. 28,
v. f.• Regin.,1 Iib, 23, num. 19. - Diana, parto 2, tr. 17,
resol, 57. - Less., Iìb. 2, cap. 12, num. SO. - Roncaglia,
tr. 13, qu.5, de Furto, cap. un" qu. 4. - HO/3m:, loc. cit.,
in universum; Renzi autem, de divite, nulla
facta mentione de mercatore.
s) Quamvis auctores isti a Salmant. citen-
tur ut refert S. Alphonsus, non tamen eam
sententiam tenent. - Angelus enim, V. Fur-
tum, n. 34, V. f", magnam esse summam as-
serit furari «ultra duos aureos... circa ma-
gnum dominum; secus, circa communes per-
sonas ». - Silvester, V. Furtum, qt~. 2, n. 5,
dicit magnam esse summam circa magnum
dominum, «ultra duos aut tres » aureos; alias
standum videri arbitrio boni viri. - Rodri-
guez, Sum., part.l, cap. 149, n. 6, ait mor-
tale peccatum esse furtum duorum aut trium
ducatorum. - Aragon addit, z'n 2 a m 2 a e ,
qu. 66, art. 6, conel. 3, «etiam unius aurei».
- Corduba denique, Sum., qu. 70, punct. 2,
duos ducatos assignat, etiamsi, ut notant tres
ultimi auctores, a rege fureris eos.
t) Viva, de Restitut., qu. 7, art. 5, n. 5;
Elbel, de Restit., confero lO, n. 266,. Sporer,
tr. 5, cap. 5, n. 31, respectu cujuscumque
personae, etiam praedivitis aut regis, assi-
gnant ut materiam gravem unum aut duos
aureos. - Croix vero, Nb. 3, part.1, n.987,
materiam respective gravem sic posse pro--
babiliter statui asserit: « ut, respectu cujus-
cumquej etiam ditissimi regis, sint duo du-
. cati; respectu inferioris principis, unus du-
catus '.
mann et Lugo; quia, licet respectu ipso-
rum unus aureus videatur levis materia,
revera tamen (ut ajunt) gravis est, spe-
ctatis regum oneribus et muneribus. Sal-
manto dicunt, saltem sufficere pro regi-
bus unum aureum cum dimidio. - AHi
s a n c t i Al-
vero probabiliter dicunt requiri saltem
phonsi,
duos aureos; ut Croix, Bonacina ,,), Bu-
senbaum, Sporer t), Mazzotta 11), Elbel t),
Tamburinius U), Viva t) et Serra V), apud .
Salmant. Immo Potestà pro regibus re qui-
rit plus quam duos aureos. Et plurimi alii
extendunt usque ad tres aureos; ut Wi-
gandt cum Baàez x ) et Serra; ac Laymann
cum Petro Navarra 1t), Angelo S), Silve-
stro S), Soto /t), Aragon s), Rodriguez, Cor-
duba s) et communi, ut asserit Laymann,
5°. Respectu tandem alicujus commu- Respectu
nitatis y), censent Sanchez et Cardenas, communìta-
tis. "
num. 732, v. f. - Fttt., Ioe. cìt., num, 239. - Roncagììa,
Ice. cito - Holern., Ioc. cito - Lugo, Ioc, cit., n. 28, v. f. -
Saimant., tre 13, cap. 5, num, 17. - Croix, Iìb. 3, parto 1,
n. 987. - Satmant., Ioc, cit., nume 15. - Potestà, tom.l,
num. 2618. - Wigandt, tr. 9, exam. 3, qu. 2, num, 32. ~
Serra, in 2:l ln 2M , qu, 66, art. 6, dub. l, v. Dicendum. 2. _
Laym., Ice. cit., num. S, v. Dico III. - Rodrig., Sum.,
parto 1, cap. 149, num. 6. - Laym., loc. cito - sanch.,
Decal., lib. 7, cap. 21, num. li•• Cardenas , disserto 23,
num. 115.
.n ) Bonacina, disp. 2, de Restit. in part.,
qu. 8, punct. l, n. 7, respectu personarum
illustrium, quae splendide alunt familiam, ait:
« Nummus aureus, ut minimum, est materia
notabilis et sufficiens ad peccatum mortale».
Inferius tamen sic loquitur: « Unum aut duos
aureos esse absolute materiam gTavem, re-
spectu regis aut personae valde divitis ». -
Mazzotta, loc.cit., § 2, V. Dico, requirit unum
aureum respectu valde divitis, duos vel tres
respectu ditissimi principis. Et consentit Tam·
burinius, loc. cit., n. 2. - Petrus Navarra,
de Restit., Nb. 3, cap. l, n. 39, mortale esse
affirmat furari a divitibus, « etiamsi reges
sint..., duos vel tres, imo unum aureum ». Sed
n. 35 scripserat: «Respectu principum et di-
vitum, notabilis quantitas est duorum aureo-
rum ». - Sotus autem, de Just., lib. 5, qu. 3,
art. 3, ad 3, mortale esse asserit furari duos
tresve aureos nummos, a quocumque, etiamsi
a Caesare surripiantur.
V) Serra citatur profecto a Salmant. ut
asserit S. Alphonsus; sed z'n 2am 2 M , qu. 66,
art. 6, dub. 1, v. Dz'cendum 2, extendit usque
ad tres aureos, uti refert S. Alphonsus paulo
inferius.
>'J Bafiez, quamvis a Wigandt pro hac sen-
tentia citetur, eam tamen non tenet.
y) Sanchez (cui adhaeret Cardenas) loqui-
tur, loc.cz't., non de quacumque communitate,
CAP. 1. - DE FURTO. - DUB. II.
apud Croix 1, unum aureum semper esse
materiam gravem. - Sed Croix probabi-
liter dicit, quod si communitas esset valde
opulenta, posset materia gravis ulterius
extendi: modo duos ducatos non excedat.
Regula
528. - Ex his omnibus concludo, quid
probabilius mihi videatur. - Et quidem
1°. Respectu mendz'cantz'um, puto esse ma-
teriam gravem unum julium, seu carole-
num; et minus, si aliquis pauper minus
quotidie eleemosynis lucretur. - 2°. Re-
spectu fossorum et similium operantium,
communiter loquendo, duos julios; pro
artificz'bus vero, duos julios cum dimidio.
- 3°. Respectu communz'ter sive medio-
criter dz'vitum, quatuor julios; et minus,
pro iis qui ex propriis misere vivunt. Ve-
rum pro absolute divz'tibus, quinque vel
sex julios; et idem censeo pro mercato-
rz'bus valde opulentis. - 4°. Respectu ma-
gnatum ditissimorum, unum aureum. Et
idem puto pro communzY:ate valde opu-
lenta; saltem pro hac dico sufficere ad
gravem materiam aureum cum dimidio.
- Respectu autem regum, duos aureos a).
529. - « 3°. Plus requiritur ad notabi-
« lem quantitatem in rebus quae ultro
« provenìunt , et sunt valde expositae;
1 Lib. S, parto 1, n. 1012.- Croix, 10c. cito - e De]ust.
et jure, tr. 2.. disp.58, D. 2. - 3 De ]ust. et jure, fib, 4, qu. 6,
art. 4, v. NotabUe lum._ .. De ]ust. et jure, disp, 6, n. 85.-
& Consil., lib. 1, cap. 5, dub, 1, D.4. - 6 Loc. cìt., D. 3. -
'j Loc. cit., D. 5. - S Loc, cìt., n. 22. - Salon.. in 2nm 2n e , qu, 62,
art. 3, controv. 2 bi~, concI. 1.• ..4ngles, Flores, tomo 2, de
sed de communitate, ut dicit, civitatis Ebo·
rensis vel Conimbricensis, « vel alterius non
minus populosae». Quod non animadvertit
Croix.
528. - a) Hodie tamen, considerato prae-
senti pecuniae valore (qui saltem duplo minor
est quam tempore S. Alphonsi), et attenta
aestimatione communi recentiorum theologo-
rum, sequentes gradus, pro norma generali
in praecipuis Europae locis, statui posse vi-
dentur: 1) Respectu mendicantz'um, materia
gravis foret valor unius franci, seu 20assium;
et minus, si quis pauper quotidiana sua men-
dicatione minus lucretur. - 2) Respectu fos-
sorum et similiter operantium, circiter 2
franci; respectu autem artijìcum et mercato·
rum tenuis fortunae, 3·4francio - 3) Respectu
mediocriter dz'vitum, seu eorum qui ex pro-
priis reditibus vivunt, 4-5 franci; respectu
vero absolute divitum, V. g. respectu mer-
catorum sat opulentorum, 6 vel 7 francio -
4) Respectu magnatU1tI,' vel communitatis
41
« V. gr. fructus ad viam publicam. - Vide
« Lessium a) »,
Quaeritur IO. An caedentes lz'gna in
situa vetz'ta peccent et teneantur ad resti-
tutionem?
Certum est licitum esse cuilibet com- Commu-
nitas potest
munitati prohibere sub aliqua poena etiam v e t a r e li·
incolis suis, ob bonum publicum, ne illa g norum dis-
sipationem.
dissipentur; ut communiter docent Mo-
lina 2, Sotus 3, Lugo 4, et Sanchez 5 cum
aliis. - Hoc tamen intelligendum dicunt,
modo aliunde possint oppidani commode
ligna asportare; ut Molina 6 et Sanchez 7
ex Soto b) et Ledesma b).
Item communiter DD. docent, quod si Iueolae
c ae d e n tes
nemus est totius communìtatìs, incolae ligna silvae
communis
illius, qui contra prohibitionem ligna cae- non tenen-
dunt, non peccant saltem graviter (immo tur ad resti-
tutionem,
nec venialiter, juxta Sanchez 8 cum Soto C),
Salon, Angles, Corduba C), etc.): et nihil
tenentur restituere, nisi magnam faciant nisi ma-
gnam stra-
stragem; sed tantum tenentur ad poenam gemfaciant.
post sententiam: talis enim prohibitio ceno
setur pure poenalis, juxta dieta Lz'b. I,
n. 145. Ita Molina 9, Sotus l0, Lugo 11,
Laymann 12, Busenbaum (infra, n. 614,
v. 2. Qui in loco), et Sanchez 13 cum Ara-
gon, Banez, Manuele d) Palacios et aliis
Restit., qu. de Caedentib. ligna, conci. 2. - 9 Loc. cit., D.3,
- IO Loc. cit., art. 4, v. Dtdnum. autem: - 11 Loc. cit.,
n. 86. - 12 Lib. 3, sect, 5, tr, 1, cap. 5, n.18. - 18 Loc, cìt.,
n. 19. - Aragon, in 2~m 2ne , qu, 62, art. 3, concl.B, - Baiies, in
2nm 2~e, qu. 62, art. 3, dub, 4, concl, 2. - Michael de Palacios,
de Contract., lib. 2, cap. 9, v. f., v. Selet quoque quotannis.
opulentae, 10 franci, aut etiam 15,si commu-
nitas sit valde opulenta. - In dubzo, V. g. si
ignoras cuinam damnum factum sit, grave
reputatur furtum 5 vel 6 francorum; quia
damnum praesumitur diviti illatum. - 5)Ma-
teria absolute gravis, etiam respectu regum,
20, et forsan 30 franci.
529. - a) Lessius, Nb. 2, cap. 12, dub.8,
non loquitur de praesenti casu, sed solum
n. 48 de esculentis et poculentis, quae a fa-
mulis surripiuntur, ut ea consumant, «quae
non solent accurate concludi •.
b) Sanchez profecto hanc moderationem
colligi ait ex Soto et Ledesma; sed hi aucto-
res eam non appop.unt.
c) Sotus, loc. cz't., art. 4, V. Dubium au-
tem, ut animadvertit ipse Sanchez, id dare
signifìcat, dicens satis esse si poenam luat,
cum captus fuerit. - Idemque tenet Corduba,
Sum., qu. 71, ex usu generali, qui ejusmodi
leges sic interpretatur.
il) Manuel Rodriguez, Sum., pm-t. 1, c. 38,
 42 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. I. - DE FURTO. - DUB. II. 43
Caeden- babile, quod caedentes non teneantur nisi citur de uvis et spicis, ait Abulensis (apud
Quae di-
catur stra-
pluribus. Ad hoc autem, ut strages Filliuccio, Turriano h) et Aragon (contra tes Iigna sil·
ges magna. dicatur magna, dicunt Sotus e), et San- Lacroix 8, qui perperam citat pro se Bo-
vae priva.
rae sola poe-
ad poenam l). Quia (ut ait) respublica Cornelium a Lapide) intelligi de pomis ac
na tenentur transferens silvam in communitatem aut aliis fructibus n). Idque ]osephus Hebraeus
chez 1 cum Salon, Lopez et Manuele, nacina). - Adduntque Lugo 9; et Dica- Etsiin- juxta alìos,
quod non est attendenda gravitas mate- stillus, Burghaber et Illsung, apud Croix l0,
ter se non
communi-
personam, non majus dedit jus, quam et plerigue alii apud Calmet lO, dicunt in-
riae in se, sed respectu ad damnum quod nec teneri ad restitutionem nee peccare cento jpsa respublica habebat ; at quando silva telligi non solum de incolis, sed etiam de
communitati infertur. Unde dicit Sanchez graviter, sed tantum teneri ad poenam i), erat reipublicae, caedentes tantum tene- omnibus viatoribus, quibus hoc permitti
cum Henriquez f), non peccare scinden- qui scindit ligna a nemore propinquo com- bantur ad poenam; ergo sic etiam, si silva ajunt ad refocillandas vires.
Rectius te- translata est. - Sed huic rectius contra- Sed Pater Holzmann 11 (cui adhaeret ]uxta a-
tem unìcam sarcinam singulis diebus pro munitatis, etiamsi nulla sit inter illa op- nentur ad lios, non li-
resti tut io- dicunt Molina l, Sotus 2, Bonacina 8 cum Lugo 12) sentit ex Lyrano 13, illud conces- citum nisi
usu proprio, nec duas singulis hebdoma- pida communicatio. Quia tales communi- nem,
dis ad vendendum; quod enim dives (ait tates videntur esse contentae poenis quas auctoribus citatis, et alli plures apud San- sum fuisse tantum Hebraeis ex speciali Hebraeis vel vinìto-
Sanchez 2 cum Salon g) et Mercado g), a caedentibus exigunt: quod sic praesu- chez 4. Ratio, quia dominus habet jus Dei permissione; vel solis vinitoribus, qui ribus.
et approbat Lugo 8) accipit ad usum pro- mendum ait Bonacina 11 cum Vasquez, Mo- strictum ad silvam illam, ita ut possit in vinea laborant. Et huic ultimae inter-
prium, pauper accipit ad vendendum, ut lina, Filliuccio j), Reginaldo, Turriano k) libere eam vendere, aut locare arborum pretationi favent versio chaldaea et ara-
scìssìonem, - Hinc bene dicunt Croix 5 bica (apud Calmet) ac etiam hebraea, quae
inde vivat. et aliis, si communitas laesa taceat, nec
Idem di· Idem dicendum ajunt Sotus>, Molina 5; curet restitutionem. cum Illsung, et Lugo 6 cum aliis, quod verba illa: foras tamen ne efferas tecum,
cendum , si si communitas silvam vendat, aut locet legit: et non ponas t'n vas tuum, id est
et Sanchez 6 cum Ledesma, Salon, Lopez Quid vero, sz' nemus sz't a!t'cujus prz'-
~i~~:i~~~~ alicui privato, scindentes tenentur ad re- t'n calathum tuum, ut Calmet explicat.-
et aliis, si adsint duo oppida propinqua, va# ve! a!terius communz'tatis non pro-
et oppidani soleant ligna caedere ex silva pt'nquae? stitutionem cujuscumque damni, etiamsi Caeterum, probabiliter ait Lugo de jure
alterius. Quod etiam expresse approbat Sentit Sanchez 12 cum Navarro, Salon, sint illius communitatis partes. Quia tunc naturae licere comedere unum vel alterum
Bonacina 7 cum Valentia, Rebe1lo, Sayro, Baàez, Henriquez et aliis, satis esse pro- communitas, ac proinde singuli cives il- uvarum racemum (id est unam vel alte-
lius, ex quorum mandato sive consensu ram uvam); parique modo concedit come-
1 Consit., lib. 1, cap. 5, dub. 1, num, 25.. sato«, in n. 2.. $aY"., Clavo reg., lib. 11, cap. IO, num. 12.• Fill., administratores vendunt aut locant, totum dere ex pomario alieno, unum vel alterum
2;1.rD. 2ne , qu, 62, art. 8, controv•.2 bls, concl, 4. - Ludou, Lope«, tr. 31, nume 161. • Aragon, in 24 m 2A t , qu, 62, art. 3, j us suum in illum transferunt. pomum o): id enim prohibere videtur du-
Instruct. consc.. part.l, cap. 149,conc1. 4. - Manuel Rodrlg., concl. S. - 8 Lìb, S, parto 2, n. 254. - • De just, et ]ure,
Sum., parto I, cap. 38, n. S. - $anch., loc. cìt., n. 2&. - disp. 6, num. 91. - Dtcast., de Restitut., disp. 9, dub. IS, Idem di· Quod autem dictum est de silvis quoad rissimum et contra humanitatem. - Et
cendum de
, Loc. cìt., n. 24. - 3 De ]ust. et ]ure, disp. 6, n. 89. - num. 850. - BUl'ghab., Centur, S, caso 77.• Rls., tr. 4, pascuis• scissionem arborum, dicitur etiam de agris huic secundae sententiae videtur acce-
• De juse, et ]ure, Iib, 4, qu, 6, art. 4. - • Tr.2, disp.58, disp.2, n. 247.. ro Loc, cìt., n. 2&4. - 11 Disp. I, de Restit. quoad pascenda aniroalia: ut dicit Lugo 7, dere Hugo cardinalis, qui praefatum te-
conci. 4, n. 5. - S Loc, cìt., n. 20. - Martin. Ledesma, 2a. 41le , in gen., qu, 3, punct, 7, n. 27•• Vasq., Opusc, de Restit.,
qu.ta, art. 3, concl. '4, v. f•• Salon, Ioc, clt., controv. 2 bb , cap. 5, § S, dub, 1, n. 6.. Molina, tr. 2, disp. 58, n. 6. - et Sanchez 8 curo aliìs. xtum sic explicat: Hoc non servatur ho-
concl. 1, i. f. . Ludou, Lopee, Instruct. consè., parto 1, Regin., lib. 10, D. ~O. - 19 Consil., Hb, 1, cap. 5, dub. 1, Quaeritur 2°. An it'ceat t'n vt'nea atiena dte ad lt'tteram,.sed Ùt contrarium dt'spen-
cap. 149, concl, 2. - 'l' Disp. 1, de Restitut. in gen., qu, 3, n. 35. - Nauar., de Lege poen., nume 33 et seq •. Salon,
punct, 7, n. 26. - Valent., in 2:1m 2C1 e , disp.5, qu, 6, punct.5, loc, cìt., controv. 2 biJ, concl, 4.• Baliez, in 211m 2nc: , qu.62, comedere uvas? satum est, propter malt'#am homt'num.
§ 2, quaer. 7, v. Dixi etìam. - Rebell., parto 1, lib. 1, qu. 15, art. 3, dub.vì, concl, 2. - Henriç., lib.7, cap. 35, n. 7, lite c. Comedere Affirmant Covarruvias, Valerus, Ripa, His tamen non obstantibus, satis pro- Prior sen-
uvas in vi ..
nea aliena, etc., apud Lugo 9: modo quis uvas foras tentia satis
juxta alias
babilis videtur prima sententia. - Nam probabilis.
licitum. non asportet m). Adducuntque illud Deu- . guod permissio illa fuerit pro solis He-
n. 3, citato a Sanchez, dicit ad restitutionem constet, quod cum aliquis deprehenditur, non ter. XXIII, 24 et 25, ubi dicitur: Ingressus braeis, nullo valido videtur niti funda-
teneri eos qui magnam stragem faciunt. Et solum cogitur solvere poenam, sed etiam pre- vùteam proxz'mz' tUt~ comede uvas quan- mento. - Quod autem fuerit pro solis Negatur
n. 2, asserit legem, quae poenam caedentibus tium illati damni: tunc qui ex monte alte-
ligna ìmponit, ad restitutionem damni oblio rìus populi aliquid furatur, tenetur ad resti- tum !t'M placuerit; foras autem ne effe- vinitoribus, huic obstat l° auctoritas alio- rsolis vìnito-
i b u s tìcì-
gare, «nisi ex forma statuti aut' conventio- tutionem, quia jam constat quod communitas ras tecum. 5z't'ntravert's t'n segetem amù:t' rum, ut supra, et maxime ]osephi He- tum esse.
nis partium colligatur esse suam intentionem hujus populi non remittit damna ab oppida- tUt', franges spù:as et manu conteres: braei, quae in hac materia multum valet,
obligandi solurn ad poenam legis, quaedebe- nis alterius illata». falce autem non metes. Et idem quod di- cum ipse prae aliis melius noscat He·
tur non ante, sed post sententiam latam ». ;) Lugo et Dicastillus hanc suam senten·
e) Sotus, loc. dt., art. 4, ut notat Sanchez, tiam sic limitant: Nisi ii qui ligna caedunt in 1 Tr~ 2, disp. 58, concl. 5. - 2 De ]ust., lib. 4, qu. 6, in l. DamnUffl, n.3, ff. de damno infecto. - ~ De ]ust. et
ait magnam stragem eam esse, qua fit insi- alieno nemore, tantam ibi stragem faciant, art. 4, ante mec1. - 3 Disp. 1, de Restit. in gen.,' qu. 3, Jure, disp. 16, n. 33. - Abulens., in Deut., cap. XXIII, qu. 7,
gnis aliqua depraedatio. quae damnum notabile inferat. punct.7, n.27. - .. ConsiI., lib. "l, cap. 5, dub. 1, n. 32. - v: St" ùztravert.s segetem. • CorneI. a Lapz'de, in Deuter.,
f) Henriquez «a me consultus, inquit San. j) Filliuccius non satis accurate a Bona- fi Lib.3, part.2, nume 253. - Ills., tr.4, disp. 2, n. 247.- cap. XXII!, v. 24. - JosepJt Hebr., Antiquit. judaic., lib.4,
cina allegatur; loquitur enim non de alienae, • De ]ust. et ]ul'e, disp. 6, n. 88. - 7 De ]ust. et ]ure, cap. 6. - lO In Deuter., loc. cito - 11 De Praec. decal.,
chez, Granatae anno 1579», ita censuit. disp. 6, n. 93. - S ConsiI., lib. 1, cap. 5, dub. 1, n. 34 et 37. n. 758, V. f•. 12 Disp. 16, 11. 33.. 18 In glosso ordin., Ice.
g) Salon, loc. dt., conci. 1; et Mercado, de sed de propriae communitatis silva, dicens, - Covar., in cap. Peccatum, parto 2) § 1, n. 3•• Valer., cito - Calmet,Ioe. cito -Lugo, Ioe. cit., n. 33.- Card. Hugo,
Contract., tr. de Restit., cap. 16, n.15, abso- tr. 31, n. 160. eum qui in propriae commu- Different. utriusque fori, v. Peccatum" differ. 23. - R:pa, in Deuter., Ioe. cit., Ht. u.
Iute tenent incolas illius loci posse ligna scin- nitatis silva magnam stragem faceret, ad re-
dere, sive ad proprios usus, sive ad venden· stitutionem teneri; quam quidem sententiam
ùum: «Ad suam utilitatem intellige, ait Salon, his verbis limitat: «Quodsi constaret de con-
vel ad suos usus domesticos, vel ad venden- traria voluntate communitatis, quia videlicet non scindenduro ligna ex sua silva, nisi sub ,,) Abulensis ita sane legem explicat; sed
dum ut sibi succurrant, servato moderamine; tantum mulcta contenta sit in aliis similibus, poena imposita >. videtur suam explicationem coarctare ad fru-
l) Auctores allegati hanc sententiam te- ctus, quorum abundans sit copia ad modum
non enim audiendi sunt qui dicunt licere tunc ad nullam restitutionem teneretur».
sumere ad proprios usus, non tamen ad ven· k) Turrianus, loc. cit., n. 13, ita loquitur: nent, loquentes de silva quam ipse privatus frugum et uvarum. Quod non animadvertit
dendum '. «Si... communitas soluro peteret ab bis quos aut ejus majores non plantaverunt. Cornelius.
m) Covarruvias et Valerus unum alte- o) Ex poroario scilicet, ut ipse Lugo ex·
h) Turrianus, in 2 a m 2 a c , deJust. etJure, cemprehenderet, poenam et recoropensatio-,
disp. 38, dub. 1, 11. 9, approbat quidem hanc nem damni, non esset leve indicium ad judi- rurove racemum concedunt, quem dicunt plicat, habente fructus « in ea copia, qua uvae
sententiam, sed his verbis eam limitat: «Quodsi canduro reropublicam non obligare alios ad posse etiam in via com6di. solenl esse in vinea ».
 44 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
braeorum mores. Obstant 2 verba textus: 0
Ingressus vz'nean: prox'Ùni tut',' quae ma-
gis proprie intelliguntur de viatoribus
quam de in vinea laborantibus. Obstat 3°
factum Apostolorum (LUC. VI, 1), qui, ju-
xta hanc legem, cum transirent per sata,
vellebant... spicas, et manducabant con-
fricantes manious. Ipsi autem objurgati
fuerunt a pharisaeis, non quia hoc illicite
facerent, sed quia facerent in die sab-
bati; at Christus Dominus eos omnino
excusavit.
In furtis
minutis re-
530. - «Plus item, si quis a diversis,
quìriturma- « vel ab uno interpolatim, parva et plura
jor quanti-
tas. e: furetur. - Vide Lessium l »,
Auctorum
opiniones,
Docent Lessius, Trullench, Villalobos,
apud Salmant. 2, in furtis minutis requiri
ad materiam gravem duplo majus: nempe,
si materia gravis sit per se, v. gr. quatuor
julii; per furta minuta, ad materiam gra-
vem requiruntur octo julii. - Eamdem
quantitatem requirit Pater Holzmann 3,
si haec furtula fiant diversis ; atque si fiant
per notabilia intervalla, requirit triplum.
Regula
S.Alphonsi:
Mihi tamen aequius videtur, ut dicunt
Si eidem alii apud Elbel a)} quod, si furtula fiant
interpola-
eidem per intervalla, aut diversis eodem
timo ve! di ..
v e rs s si-
ì
tempore, requiritur et sufficit ad materìam
mul.
gravem, simplum cum dimidio, v. gr. sex
Si diver- julii. - Si vero utrumque concurrat, nempe,
sis et Inter-
polatim, si fiant a diversìs et discontinuatim, cen-
seo requiri duplo majus, scilicet octo. Hoc
tamen intelligitur cum Lessio et Lugo 4,
1 Lib, 2, cap. 12, num, 46. - Less., loc. cito - Trull.,
lìb, 7, cap. 5, dub, 4, n. 5.. Villal., parto 2, tr. 13, diff. 3,
num, 5.. a Tr. 13, cap. 5, num. 19. - • De Praec. decal.,
n. 745. - Less., loc. cito - ' De Just. et Jure, disp. 16,
n. 51. - Laym., lib. a, tr. 8, parto 1, cap. 1, n.6. - Bonaco,
de Restitut., disp. 2, qu. 8, punct. 2, n. 3... Lugo, loe. cit.,
num. 51. - G Ap. Salmant., loe. cito - 6 Oecal., lib. 7,
cap. 21, n. 10. - 'In propos. 29 Alex. VII, n. 17. - Rebell.,
530. - a) Elbel, de Restz't.) n. 290} hoc
modo distinguit; «Quando furta fiunt succes·
sive in quantitate modica, sive dein ab eodem
sive a diversis..., putant... doctores requiri ad
minimum plus dimidio • ; deinde; «Dum quis
etiam eodem tempore modica surripit a di-
versis dominis..., Molina existimat, in hujus-
modi furtis factis a diversis dominis duplo
majorem quantitatem requiri, quam si fuissent
facta ab eodem •.
b) Laymann quatuor annorum interval-
lum magnum esse dicit; ceteri vero non de-
terminant ·quodnam censendum sit magnum
temporis intervallum.
modo furta non fiant per partes ex indu-
stria; et modo inter furta non interpona-
tur magnum intervallum.
Addunt Laymann, Bonacina, Lugo 6,
etc., furta minuta non coalescere, si fiant
a pluribus , et magno intervallo interce-
dente, videlicet anno b). Immo Sanchez 6,
Roncaglia o, Viva 7 cum Trullench d)} etc.
(contra Rebellum et Croix 8) excusant a
restitutione sub gravi, etsi furtula acci-
piantur ab uno, anno interjecto. Rejiciunt
autem Viva et Roncaglia 9 opinionem Fil-
liuccii, Dianae, Salas ". Vidal e)} Toleti e)}
apud Salmant. l0; qui excusant, si adsit
intervallum 15 dierum; vel mensis, ut ad-
mittit Navarrus apud Sanchez. Nisi, exci-
pit Viva, materia sit valde modica.-
Hinc magis mihi arridet quod sentit Ron-
caglia 11, scilicet, saltem requiri ìnterpo-
lationem duorum mensium, dum agitur
de materia, quae licet non sit gravis, ta-
men proxima est materiae gravi.
531.- Non est mortale, per se loquendo,
surripere quamcumque summam cum ani-
mo restituendi statim, v. gr. intra qua-
drantem. Croix 12 cum Lessio a)} Lugo,
Vasquez, etc. - Idem est, si intra illud
breve tempus, quis vult restituere tantum
illam ultimam partem complentem mate-
riam gravem, aut si ad breve tempus
restitutionem differat. Croix 18 cum Va-
squez b), Sanchez b)} Rebello b), Regi-
naldo b), Sayro b) et aliis plurimis.
parto 1, Iib. 3, qu, 15, num, 37. - 'Lib. 3, parto 1, n. 1011. -
Viva, in propos, 29 Alex. VII, n. 17. - • Tr. 13, qu. 5,
cap. un., quaer, 5. - Fili., tr, 31, n. 244. - Diana, parto 1,
tr. 6, resol. 34, V. Dico 2 .. 10 Tr. 13, cap. 5, num. 19.-
Navar., Man.) cap. 17, num. 189.. Sanch«, Decal., lib.7,
cap. 21, n. lO. - Viva, loe. cito - 11 Loc. cito - 12 Lib. 3,
parto 1, n. 1002•• Lugo, de Just. et Jure, disp. 8, n. 21. -
Vasq., in 1111'll 2M ' , qu.72, art. 6, n. 21. - 13 Loc. cito
c) Roncaglia, tr.15}qu.5}cap.un.}quest.5}
a restitutione excusat, duobus mensibus exa-
ctis, ut infra rectissime notat ipse S. AI-
phonsus.
d) Trullench, loc. cit.} neque id asserit,
neque a Viva allegatur.
e) Salas, Vidal et Toletus male adducun-
tur a Salmant.; ii enim auctores non deter-
minant intervallum, quo elapso, liber sit fuI'
a restitutione.
531. - a) Lessius videtur citari a Croix ex
Moya; sed hic auctor adducit Lessium, lib. 2~,
cap. 5, n. 37} pro casu simili tantum.
b) Ita quidem auctores a Croix allegan-
CAP. I. - DE FURTO. - VUB. lll. -15
532. - Quaeritur hic: an sz1 mortale Secus probabiliter ait Croìx l cum San- Quando
furayz' parum relz'qutae sacrae? veniale.
chez, Bonacina, Castropalao, Diana et
par~:~:~l!f- Nulli dubìum, quin in districtu Ro- Baldelli, si quis furetur extra districtum
Furta mi- ~~if:t~1~~' mano sit mortale: cum Clemens VIII et aliquid minimum, ipsam reliquiam non
nuta, quan-
do non coa- Paulus V, excommunicationem indixe- deformans, neque minuens illius aestìma-
lescant.
rint contra eos, qui invitis rectoribus ec- tionem: nisi sit aliqua reliquia insignis
c1esiarum, furantur reliquias etiam mi- aut rara, ut puta sanctae Crucis, capìllo-
nimas. rum B. Mariae Virginis, etc.
DUBIUM III.
Quando gravìter peccet qui multa minuta furta committit.
533. Quid} st)ui.f.uratur non habeat animum dùescendt. Quid, si habeat. - 534. An furtula
fa,cta dioersis coalescant. Et an tunc restitutio possit fieri pauperibus. - 535. Quid,
sz plures furentur parua, altero alterùm nesciente. - 536. Quid) si mutuo sciant, et
~odem ten:pore furentur, - 537. Quid} sz· unusquisque moueatur exemplo alterius. _
038. An Stt mortale furari q'Uid leue, post completam materiam grauem.
Requirun-
tur duo men- Quantitas
ses, si mate- laesionis est 533. - « Resp. Hic quoque quantitas «2°. Si .autem per plura parva furta, Furarì mo-
ria sit; pro- dicum cum
ximagravi.
m c n su r a
peccati.
« laesionis vel damnificationis, quae fit « uni vel pluribus facta, habeat intentio- intentionedi-
« proximo, et quam fur intendit, est men- tescendi, le-
«nem paulatim ditescendi vel inferendi thale,
"sura quantitatis peccati. .- Vide Les- « grave damnum, peccat graviter ea in-
Intentio « sium 2, Sanchez 3. « tentione; ac, licet exsecutio singulorum
statim r e- « Unde resolves:
stituendi ex- « sit tantum venialis ex se, ut tamen sub-
cusat a le- Furari « l", Si quis ex occasione tantum fu- « stat tali' intentioni, est continuata exse-
thalì, modicumsi·
ne intentie- « ratur , sive uni sive pluribus, modi- « cutio peccati mortalis (Lessius 8, San-
ne dìtescen-
Item, re- di, veniale, « cum , non intendens notabile aliquid « chez 9). Quia nocent graviter reipublicae,
stituendi
quod com- « acquirere, nec proximo graviter nocere, e et praxis illa valde perniciosa est sode-
plet mate-
riam gra- « singulis furtis non peccat graviter, ne- e tati humanae: v. gr., si sartor particulas
vem,
« que ea simul sumpta unum mortale con- « panni a diversis surripiat; si mercatores
Item, di-
latio brevis, nisi detine- « stituunt. Postquam tamen ad quantita- « utantur brevioribus ulnis, etc. », - [Nota
atur quan-
titas nota- e tem notabilem pervenit, eam detinendo autem hic propos. 38 damnatam ab Inno-
bilis.
-« mortaliter peccare potest. Lessius 4, San- centio XI: Non tenetur qzas , sub poena
« chez 6, Bonacina 6 », [Etsi nunquam ad- peccati mortahs, restùuere quod ablatum
verterit ad culpam gravem; ut Tambu- est per pauca (alias parva) furta, quan-
rinius, Croix, Cardenas, etc. communiter. tumcumque st't magna summa tota/t's.l.
Causae Vide dicenda n. 553]. - « Verum et hoc
excusantes «Interim hi excusantur subinde a gravi Causae ex ..
cusantes a
a mortali. « mortale' evitabit, si vei tunc restituere « peccato: l°. Ex eo quod dictum est casu
mortali.
« non possit, vel animum habeat paulo post «primo. 2'. Si id faciant, ut se servent
«restituendi ea saltem quae tunc accipit. «indemnes; vei quia alias non lucraren-
« Granado, Diana 7. « tur, vel pretium augere deberent, et
e/em.. VIIIJ Paul. V, ap. Baldell.) de Dci adoratione, dub. S. - 3 Decal., lib. 7. cap. 21, n. 6. _ 4 Loc. cito _ 5 Loc.
disp. 15, ll .. 35. - 1 Lib. 3. part.. l, n. 1003•. Sanclt., DecaI., cit., n. 15 et 18. - G Disp. 2, de Restit. in part., qu. 8,
lib.. 2, cap. 43, n. 23. - Bonac., disp. 3, de l° Praec., qu. l, punct. 2, n. 2. - Tamblw.,Decat, lib. 8, tr. 3, cap. 2, §5,·n.6.
punct.. LI, n. 9. . Castropal •• tr. 8. disp.l, punct.. 6, n. 19. _
DianaJ parto 5, tr. 5, resoI. 3..:;•. Baldell.) dc 1° Praec.,
-,- Cl'oix, lib. 3, parto 2, n. 244. ~ Carden' J .dissert. 23, n.88. _
GralzadoJ in 10m 2n c , controY. 6, tr. 2, disp. 2, n. 51.• 1 Part..3,
lib. 3, disp. 15, n. ~r). - ~ De Just. et Jure, Iib. 2, cap. 12, lr. 6, resol. 25. - • Cap. 12, dub. 7. - ' Loc. cit.. n. 12 et 13.
tur; sed Vasquez, de Restit.) cap. 9, § 1, n. 78; hz Dccal., Nb. 7, cap. 21, n. 9; et Rebellus,
Reginaldus, Nb. lO, n. 8; Sayrus, Cla'L'., Nb. 9, parto 1, Nb. 3} qu. 15} n. 39, qui etiam addunt
cap. 15, n. 24 et 25, negant dumtaxat furem (Sanchez, 11. 6; Rebell., n.33) furem a mortali
sub mortali teneri ad restituenda priora furta, excusari,si, dum ultimum furtum admittit,ani-
si partem levem, quae grave furtum complet, ~um habeat saltem virtualem restituendi (sta-
l-estituerit; idemque pariter tenent Sanchez, tIm,ut notat Sanchez) priora minima furta.
 ·1(; I.I!:!. III. - ru.vc'r. V. DE ,;EPTlMO PR,\ECEPTO DECALOGJ.
« tunc non invenirent emptores. Rosella 1.
« 3°. Si alias non habeant unde se vel suos
« alant »,
534. - Hic quaeritur 1". Anfurtulafacta
diversis personis coalescant, et graoem
obtigationem pariant restitutionis?
Negant Hangestus, Medina Il) et P. Na-
varra a), apud Sanchez 2; et probabile pu-
Furtuia rat Croix 3 cum Esparsa. Nisi fur magnam
facta diver-
si s coales- quantitatern auferre intendisset; vel nisi
cunt,
domini la esi unam communitatem consti-
tuerent. - Sed merito dicit Lugo 4, hane
opinionem ab omnibus rejici; cum con-
traria sit communis, et tenenda cum ipso
Lugo, et Sanchez 5, Salmant.·, Croix 7
et aliis. Et verius videtur cum Salmant. 8
et Milante 9 oppositum expresse damna-
tum, cum praefata propositio generice
loquatur. Ratio patebit ex Quaestione se-
quenti, quam apud nullum auctorem di-
seussam inveni.
Quaeritur 2". Si furtula , quae simul
ad magnam quantitatem perveniunt, stnt
facta diuerszs dominis certis, an fur te-
neatur sub culpa gravi eis restitutionem
facere; vel an satisfaciat, deblta illa pau-
peribus distribuendo?
Vidcntur
res titue nda
Ex una parte videtur dicendum, sub
domirris sub gravi restitutionem faciendam esse domi-
gravi.
nis, nisi excuset periculum famae amit-
tendae, vel gravissimum damnum aut in-
commodum. Ratio, quia, licet domini non
sint graviter laesi, fur tamen certe non
potest sibi retinere magnam quantitatem
ablatam; nam, ut dicunt Sanchez lO, et ali-
qui alii apud Lugo 11, etsi in alio propo-
sito /I): praeceptum non furandi non solum
prohibet, ne quis alios graviter laedat, sed
1 V. Em.ptio J n. 15. - Hieron. ab Hangesto, Mora!.,
cap. 9. - 2 Dccal., lib. 7. cap.21, n. 11. - 3 Lib.3. parto 1.
Il. 1013. - Esparsa, Curs. theol., Iib. 8, de Just. et Jure.
qu. 32, art. 12. -- 4 De .Tust. et Jure. disp. 16, nurn. 48. -
534. - n) Joan. Medina, Cod. de Restit...
qu. lO, ad 3 cas., id profecto negat; sed casu
tantum, quo «homo ille id in fraudem legis
de non furando non faciat, sed quia forte non
habet alias, unde sufficienter ipse et familia
sua vivat". - Quam quiden1 sententiam Pe-
tl'US Navarra, de ResNtut., Ub. 3, cap. 1, club. 7,
Il. 54 et seqq. dicit aliquibus non videri impro-
babilem (ex quo Sanchez concludit Navarra
probabilem eam reputare); oppositam tamen
.veriorem esse asserit.
etiam ne ditescat notabiliter ex aere alieno.
- Quapropter, cum fur certe ad restitu-
tionem teneatur, non videtur satisfacere,
si restituat pauperibus; quia his restitutio
facienda est tantum, quando credìtores
sunt incerti, non vero quando sunt certi.
Propterea quod , restituendo pauperibus,
cum restitutio sine magno incommodo
possit fieri ipsis dominis, non videtur fUI"
restituere ablatum personis debitis, sed
alienis, ad quas nullum jus spectat; et
ideo non videtur suam obligationern imo
plere.
Sed probabilius mihi et aliis doctis ju-
nioribus dicendum videtur, quod hujus-
modi fur non peccet graviter, si non re-
stituat dominis certis, cum commode pos-
sit; et satisfaciat suae gravi obligationi,
si debita pauperibus distribuat. Ratio: quia,
ut docet Lugo 19, et consentit Sanchez <)
cum Vasquez c), Valentia c), Petro Le-
desma c) et Rebello C), praeceptum non
furandi non tam intendit vitare emolu-
mentum proprium, quam damnum pro-
ximi. Si ergo singuli domini non fuerint
graviter laesi, fur non tenetur sub gravi
obligatione eis restitutionem facere. -
Attamen, cum ipse, notabiliter ditescendo
ex bonis alienis, grave intulerit damnum
reipublicae, ideo reipublicae damnum re-
stituere debet. Eo igitur casu, sub gravi
tenebitur reipublicae restitutionem faeere;
dominis vero tantum sub levi. Unde vi-
detur quod sufficienter fur satisfaciet suae
gravi obligationi ex praesumpto consensu
reipublicae, si restituat pauperìbus aut
locis piis, qui sunt egentiores reipublicae
partes.
5 Loc. cit.• nume 12. - l; Tr. 13, cap. 5, num. 19. _ '1 LOt:.
cit. - 8 Loc. cito - g Exercit. 20 sup. propose 38 Innoc. XI
lO Loc. cit., num. 15. - 11 De .Tust. et Juce, disp. tò.
-
n.49. - 12 Loc. cit., n.49.
b) Lugo hanc rationem ex aliquot auctori·
bus diserte ad praesentem materiam adducit.
c:) His verbis Sanchez utitur, Decal., lib. /,
cap. 21, 11. 15: «Septimum decalogi praece·
ptum, inquit, prohibens non solurn notabile
proximi darnnurn, sed etiam usurpari ac reti-
neri notabilem quantitatem alienam ". Aucto·
res vero allegat pro sententia, quae docet hu·
jusmodi furem sub mortali ad restitutionem te·
neri; quod revera tenent Vasquez, in la", 2 a ,·.•
disp.146, cap. 2, n. 6; Valentia, in 2 a 111 2 ac,
CAP. T. - DE FURTO. - DUB. !II.
Sed dices: Nunquam praesumitur res-
publica velle, quod fur restituat pauperi-
bus cum culpa veniali; a qua ipse nullo
modo excusari potest, dum sine suo gravi
incommodo debitum dominis restituere
posset. Respondeo: Cum in hoc non ceno
seatur graviterinvita respublica,ad quam
(ut diximus) principalius tunc pertinet jus
rei ablatae, si restituatur pauperibus: ideo
probabiliter videtur dici posse, quod fur
semper excusabitur a mortali, si paupe-
ribus restituat; et etiam a veniali, si alìqua
rationabilis causa adsit.
Plures ei- 535. - « 3°. Si plures simul, vel succes-
Probabi- dem furan-
lius satisfit
restituendo tesmodicum
non peccant
«sive, plura furta parva alicui faciant,
pauperibus,
lethaliter, e qua e simul sumpta graviter illi noceant;
« tunc , si alter de altero non sciat, nul-
« Ius peccat graviter: v. gr., si viatores
«ex vinea unam alteramve uvam ra-
« piant et comedant; etsi hoc licere dicant
« Covarrtrvìas, Valerus et Ripa» [Vide
dieta n. 529, Qu. 2]. « contra Diana 1.
Si. inter « - Si autem singuli conspirent, singuli
se c o ns p i-
rent, singu- «graviter peccant. - Si denique de se
lis lethale,
Etsi de «mutuo sciant, nuUus tamen alteri sit
se mutuo «causa furti, probabilius est non esse
sciant, non
est lethale, « mortale; ut docent Lessìus, Tanner, etc.,
«contra Suarez, Vasquez. Vide Bona-
« cina 9 ».
Couar., in cap. Peccatum, parto 2, § l, nume 3. -
Vater., v. Peccatum, differ. 23. - Ripa, in 1. Dasnnum,
num. 3, ff. de damno infccto, - 1 Parto 3, tr, 6, resol. 20. -
Lesso, lib. 2, cap. 12, num.52. - Tanner, tomo 3, disp. 4,
qu, 6. dub. 9, num. 285. - Suar., de Censur., disp. 20,
sect.~, n. 3. - Vasq., in l~m 2~c, disp, 146, cap. 2, n. 6,
'V. Tertio, - 2 Disp, 2; de Restit, in part., qu, S, punct, 2,
n. 6. - 3 Tr. de Injust, et Resrìt., cap. 9, § 5, qu, 6. - • De
jusr, et .Ture, disp. 16, n. 55. - G Tr. l5, cap. 5, n. 28•.
Lesso) lib. 2, cap. 12, n. 52.• Sa1'lch., Decal., lib. 7, cap. 21,
n. 22. - 8 Loc. cito - 'l' Loc. dt., n. 22, ad 2, et n.24. -
disp. 5, qu. 10, punct. 5, v. Dez"nde; Petrus
Ledesma, Sum., part.2, tI'. 8, cap. 21, dijf. 2,
dub. 2, propos. 2 .. Rebellus, pa.rt. l, lib. 3,
qu. 15, n. 43.
536. - a) Sotus, quidquid dicat Lessius\
nihil habet in 4, disto 22, qu. 1, aI't: 2, caso 3,
ex quo haec eonclusio colligi possit.
537. - a) Oviedo, tI'. 6, de Vitiis, contI'. 2,
11. 96, tenet ut veriorem hanc sententiam.
b) Lessius et Salas utique hic citantur a
Croix; et Lessius, lib. 2, cap. 9, 1l. 111et .112,
negat eum contra justitiam peccare, qui opus
malum ponit ex quo sequitur damnum terti.i
per aecidens et ex malitia aliorum; sed cap. 12,
n.52, scribit: "Is qui alteri nullo modo suo
exemp]ove] hortatione est causa aceipiendi...,
47
536. - Probabilissima est haec sententia Opi n i o
haec proba-
Busenbaum, scilicet, si plures modica fu- bilissimn,
rantur, neminem peccare graviter, etsi
mutuo sciant grave damnum domino fieri:
nisi ex communi consilio faciant. Ita etiam
tenent Habert 3, Lugo 4, Salmant. 5 cum
Lessio, Sanchez, etc. Et hoc, etiamsi sin- c t a m s i ì
eodem tcm-
guli eodem tempore furentur; ut , cum l'ore Iuren-
Busenbaum, censet Lessius 6 cum Soto a), tur'.
et Sanchez 7 (contra Lugo). - Ratio, quia
tunc nemo est causa damni, quod per ac-
cidens ab aliis domino evenit.
537. - Si autem plures plura parva fu-
rentur, ita ut unusquisque movcatur exern-
plo alterius, quamvis sine cornmuni con-
silio: Laymann, Oviedo a), Stephanus, etc.,
apud Croix 8, dicunt omnes peccare con-
trajustitiam. - Sed probabilius Lessius h), SOl1l111 (;:.
x cm p lum
Lugo, Salas b) et Tamburinius, ibid. n. te- pro l'ab i Iius
non obli;;at
nent, peccare tantum contra caritatem '1d rest.ir.u-
(et graviter, si materia est gravis) ratìone t ioncm.
scandali; non vero contra justitiam: quia
exemplum non est causa positive infìuens
in damnum alienum c), ut diximus Lib. II,
n. 45, tn .fine, communiter cum Sanehez,
Salmant., Molina, etc.
538. - Si quis, post compl etani mate- Purar-i mo-
dh ... . .dicum j-ost
riam gravem, furatur a uc aliquid aliud ,;,o:'l';~r~;;,
leve, Lugo l0, et Croix 11 cum Sporer, Di- gravem,
Lugo) loc, cit., n. 58 et 59. -- Laym., Iib, 2, tr.B, cap. 13,
num, 0, v. Porro} et num. 6.• Stephan, aS. Paulo, de
Jure et Just., tr.4, disp, 7. dub, :?, num.l:?; cfr. tr, 3, dc
Carit., disp. 3, dub. 7, n. 70. - S Lib. 3, parto 1, n. 1009.
- Lugo, de Poenit., disp. 16, num, 159... Tamburo) Me-
thod, confess., lib. 2, cap. 1, § 17, a num. tOl. - Il Apud
Croìx, Ioc, cito -- Sancb., Decal., Iib, l, cap. 6, num, 5.
- satmant., tr. 13, cap. 1. num, 114. - Moli'l'la, rr. 2,
disp. 734, num. Z. - 10 De just, et jure, disp, 16, nume 43 et
scqq. - ] l Loc. cit., num, 1007... SP01'i1I'J tr. 5, cap. 5,
nuro.59.
non tamen peccat morti/ere mocli.cum aeci·
piendo, neque tenetur sub peccatomortali ad
restitutionem ». Quasi significet ad restitutio-
nem teneri et peccasse contra justitiam, si suo
exemplo alteri fuerit cansa furti. - Salas non
loquitur de eo qui turando dat alteri exem·
plum furandi; sec1 in 1am 2 ae , tI'. 1.:1, disp.5,
Il. 128, ait: «Quando ex opere bono habente
speciem mali aliquis rnovetur ad furturn...,
constat...[circumstantiam istam] non conferre
speciern furti, quidquid dicant aliqui, qaia non
peccat peccato injustitiae ». In casu tamen si·
mili, 11.137, scribit: «Qui suo exernplo unurn
movet ut alium occidat, nequaquam peccat
contra justitiam ".
'".! Magis consentaneurn erit doctrinae S. Do·
 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DBCALOr.1.
castillo, etc., tenent esse peccatum moro
tale toties quoties aliquid leve surripi-
Valde pro- tur a). - Sed Lessius b)) et Salmant. l cum
b a b i l i t e r,
veniate, Tapia et Diana, hujusmodi furtum leve
DUBlUM IV.
Quid sentiendum de furtis Domesticorum vel Amicorum.
;)39. Quid de fu~to uxoruut ~t uirorum. - 540. An uxor possit dare eleemosynas. etc. _.
54}. An aliquando pos~zt expe~zdere. - 542. An liceat ipsi subocnire parentibus, etc. .-
54:3. Qzeale furtum filiorum szt gra·ve. - 54-t. An filius possit a patrc mercatore sub-
,:zpere merc~de"! proopera sua. - 545. Quid de furtis farnulorum in esculentis, etc.-
546. De restitutione facienda ab uxore et jìliis.
In furtis
domcsti-
539. - e: Resp. Licet vere furtum sit,
corum et a- « si uxor, liberi, amici, servi, patrifamilias
micorumre-
quiritur ma- e: invito quid auterant, plerumque tamen
JOT quanti-
tas, e major quantitas requiritur, ut sit mor-
« tale; cum plerumque hie dominus aut
« non rationabiliter invitus, aut saltem
« minus invitus sit, ut ab his quam ab aliis
« auferatur: vel, etsi valde invitus sìt ,
« saepe tamen id fiat, non tam ratione rei
.« acceptae, quam modi accipiendi clam,
« aut ratione finis ob quem accipitur, v. gr.
« ad ludendum, potandum, etc. - Vide
« Cajetanum 2, Lessium 3.
« Unde resolves:
Uxoris «l°. Uxor graviter peccat, si notabi-
[urta, quan-
do Iethalia, « lem summam accipiat, invito marito,
« etiam ex dote vel bonis communìbus:
e quia licet media pars ad eam spectet,
« maritus tamen habet usumfructum illius
Dicast., de Restitut., disp.9, dub. S, n.59. - 1 Tr.lS,
cap. 5, n. 23. - Tapia, tomo 2, Iib, 5, qu, 9, art. 4, n. S. -
Diana" parto 2, tr, 17, resol, 43. - Sum., v. Furtum..-
I Lesso, loc, cìt., dub, 14, num.85•• Coltinck, deVirtutib.,
, Lib.2, cap. 12, n.76. - • Lib. 7, cap. 5, dub. 8, n. 7. -
ctoris, lib. II) n. 45 i.f.) si dicantur fures isti,
quamvis peccent contra justitiam, ad restitu-
tionem tamen non teneri, quia exemplum non
est causa directe influxiva.
538. - a) Lugo et Sporer hanc utique sen-
tentiam tenent, sed casu quo fur priorum fur-
torum recordatur; non quod leve illud furtum
sit novum peccatum mortale a priori distin-
ctum, sed quod sit pars illius prioris peccati.
b) Lessius, loc. cit.) cap. 12) n.44) negat
utique furta ista levia constituere peccatum
mortale per se)nisi pertingant ad aliam quan-
titatem gravem; sed addit mortiferam esse
voluntatem retinendi illa minuta cum aliis.
c) Bonacina, quem S. Alphonsus ex Croix
citare videtur, non loquitur de praesenti casu
loc. cit.) nempe dc Restit., disp. 2) qu. 8)
dieunt non constìtuere peccatum mortale,
nisi pertingat ad aliam novamquantita-
tem gravem. Et hoc Bonacina l') merito
putat valde probabile.
. partis: ideoque tenetur ad restitutio-
e:
nem a). - Trullench 4, etc.
«
« 2°. Similiter peccat graviter maritus
« contra justitiam, cum obIigatione resti-
« tuendi, si aliquid notabile uxori surri-
« piat sine ejus consensu, ex bonis ipsius
« paraphernalibus vel aliis propriis, si qui-
« dem libera eorum administratio ipsimet
« uxori competat j quia par est ratio ma-
e riti et uxoris quoad bona propria. -
« Vide Villalobos ", Trullench 6 »,
540. - «3°. Uxor potest dare eleemo-
« synam et munera, secundum consuetu-
« dìnem aliarum mulierum illius loci et
« conditionis: etiamsi maritus eleemosy-
« nas omnes illi prohibeat, quia consue-
« tudo hoc jus ei tribuit, quo maritus eam
« privare non potest 7 •• [Ita Lugo a) com-
muniter cum Molina, Lessio, Coninck, Bo-
liPare. 2, tre 13. diff. 9, num. l. - 6 Loc, cìr., nume 21.-
Truìl., ibid., n. 13. - Molina, u'.2, disp. 274, a n. 6. ~
'l'
disp. 27, dub. 5, n. 52.
punct. 2) n. 5; sed de casu quo quis aufert
a~icui !evem quantitatem, posteaquam alii
eldem ]am abstulerunt gravem quantitatem
et dicit valde probabilem esse sententiam qua~
negat hunc furem lethaliter peccare.
539. - a) Uxor in his peccat fere eodem
modo quam filius; de quo vide infra, n. 543)
notaf.
540 .. - a) Lugo, disp.16) n. 64 et 65) hanc
sentent1am tenet, cum hac tamen limitatione:
Nisi maritus totam hanc curam in se susci-
piat, ut v. g. si maritus dicat: ego volo ut ex
nostris bonis fiant eleemosynaejuxta nostrum
statum; eas tamen ego facio quantum statui
nostro congruit: alioquin duplicarentur sum-
ptus, si singuli ad eumdem finem donamus
et expendimus.
CAP. l. - DE FURTO. - DUB. IV.
nacina, Reginaldo, etc., apud Diana 1. Et
hoc, etiarnsi uxor habeat bona propria;
ut Lugo b), Bonacina b)) Gobat, etc. cum
Croix 2J « Diana 3, ubi cum Molina et de-
« cem allis c) docet, posse eam, inscio ma-
" rito, dare vigesimam partem annui cen-
« sus vel lucri: eo quod hoc pertineat ad
« decentiam status, et maritus irrationabi-
« liter sit invitus ». [Sed hoc ita univer-
saliter dietum reprobant Lugo 4, Sporer
et Tamburinius cum Croìx ", Id autem
Tamburinius 6 tantum adrnittit, quando
divitiae non multum excedunt].
-e Hinc etiam .potest cum Abigail mo-
« deratas eleemosynas dare, ut mariti con-
« versionem impetret, vel ne Deus illum
- punìat. - Vasquez, Bonacina, Reginal-
Furta ma-
riti. « dus et alli decem; contra Coninck, etc.
« Vide Diana 7 ».
Uxor, de
541. - «4°. Uxor potest bona expen-
qui bus dis-
ponere pos-
« dere marito absente vel fatuo, quia tunc
sito
« ad illam spectat administratio domus. -
«Ttem , quae acquirit sua industria ».
I Dempto tamen labore, quem praestare
debet familiae; ut bene adv.ertit Croix 6J.
- « Jtem paraphernalia, hoc est bona,
Quantas
eìeemosvnas « quae praeter dotem marito allatam, sibi
uxor facere
queat, « reservavit. Trullench 9, et caeteri com-
« muniter »,
Item potest uxor libere disponere de
iis, quae sibi reservavit de bonis a viro
sibi assignatis pro vestitu aut sustenta-
tione familiae ad certum tempus: modo
honeste familiam jam sustentarit. - Ita
Bonac., de Restit., disp. 2, qu. 10, punct, 2, n. 6..
Regin., Iib, 4, n. 282.• 1 Part.2, tr, ':15, resol, 33. - Gobat,
Quinar., tr. 5, cap. 24, n.52. - •Lib. S, parto 1, D. 1025. -
~ Parto 2, tr.15, resol. 33; et part.5, tr.8, reso!. 34, i. f. -
'De]ust. et Jure, disp. 16, D. 64. - Sporer, tr. 5, cap. 5,
n. 52. - Tambur., Decal., lib. 8, tr. 2, cap. 3, § 4, n. 2. -
" Lib. S, parto 1, n.1021. - • Loc. cito - Vasq., Opusc. de
Eleemos., cap. 4, n. 4. - Bonac.~ de Restitut., clisp. 2,
qu. lO, punct. 2, num. lO, v. Tertio. - Regin.;, lib. 4,
n. 278. - Con1:nck) de Virtutib." disp. ?:l, dub. 5, n. 55
et 56. - 'l Parto 2, te. 16, resoI. 23; part.5, tr.8, resoI. 34.
- • Lib. S, parto 1, num. 1018. ~ • Lib. 7, cap. 5, dub. 8,
b) Lugo et Bonacina, locis citatisIabsolute
loquuntur, neque ullam distinctionem appo-
nunt inter uxorem quae habeat et eam quae
non habeat propria.
c) Diana non allegat Molinampro hac seno
lentia; nec pro ea decem, sicut asserit Busen-
baum, sed sex tantum auctores adducit.
541. - ~) Lessius, cap. 12) n. 84; loquitur
de solis fructibus quos uxor sua industria lu-
S. ALPHONSI, Opera '11loralia. - Tors. II.
49
Croix 10 cum Paludano, Navarro, Lessio n))
Molina, Bonacina, etc.
e: 5°, Non peccat uxor, subducendo ali- Quando-
q ue potest
« qua, vel compensationis causa, si vir sit occulte sur-
rtpere,
e; prodigus; quia is tunc facit uxori inju-
e: riam, partem ipsius profundendo: vel
« pro vietu, vestibus, caeterisque sibi vel
« familiae necessariis, quae mariti saepe
« non intelligunt, et frustra ab illis pete-
e rentur. - Bonacina, Trullench 11.
Uxor ha-
542. - «6°. Uxor, si ejus pater, mater, bens paren-
e; vel proles ex alio matrimonio, sint pau- tes paupe-
res ve! pro-
« peres, ita ut misere secundum statum lem ex alio
« suum vivant, et maritus eis nolit succur-
marito.
« l'ere, potest ex bonis suis propriis, vel
« etìam ex communibus (dummodo post
- mortem viri omnia computet in sua
« parte) eis subvenire: quia jure naturae
« tenetur eos alere, et maritus in id con-
e sentire. Navarra, Palaus, Lessius 12; -
" Diana 13, ubi illam potestatem extendit
« ad fratres et sorores: quod etiam Les-
« SiUS 14 et Trullench" judieant probabile».
[Cum Lugo 16, Molina, Sanchez, etc. a)].
543. - «7°. Filius peccat gravìter, in- p,um,
Furta fìlic-
quan-
« vitis parentibus notabilem summam ac- do lethalia.
« cipiens. Qualis non semper est, secun-
« dum Lessium 17, si filius patri praediviti
«duos vel tres, immo, secundum San-
« chez a)) quinque vel sex aureos furetur:
«eo quod parens sit minus invitus, et
« filius sit aliquid patris. Unde non tene-
e; bitur ad restitutionem, nisi forte cohae-
« redibus graviter noceat »,
n.12 et 16. - Loc. cit., n. 1024.. in 4, disto 15,
lO Palud.,
qu. S, art. 6, concI. 2 (num. 39.)... Navar.) Man., cap. 17,
n. 154, v. Sex/o. - Molina, 'tt. 2, disp.274, n. 18•. Bonac.)
loe. cit., punct. 2, n. lO, v. QUl:'rto. - Bonac., loe. cit.,
num.9 et lO, v. Tertt:o et v. 5exto. - 11 Loc. cit., num. 15
et 17. - Petr. Navar,., de Restitut., Iib. S, cap. 1, n. 164
et 165. - Palaus, tr. 6, disp. 2, punct. lS, num, 16 et 17.
_ 12 Lib. 2, cap. 12, n. 88. ~ 18 Part.5, tr. 8, resol. 34. -
14 Loc. cit., num, 89. - 15 Loc. cit., num, 18. - 16 Disp. 16 1
nnm. 71 et 72. - Molina} Ioc. cit., disp. 274, num, 12. -
Sanch.} Consii., lib. 1, cap. 6, dub. 6. - 11 Lib. 2, cap. 12,
num.76.
cratur; sed, uti notatCroix,superfluum de quo
hic disputatur, est veluti fructus industriae.
542. - a) Modo tamen (ita limitant suam
sententiam Lugo et Molina) uxor alias elee-
mosynas non faciat, quae simul cum his sum·
ptae, summam excedant quam sine mariti fa-
cultate expendere potest.
543. - a) Sanchez, Consil., lib. l) cap.. 8)
dub. 7) n. 6) concedit filiofamilias, cui a patre
 50 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Dicit Salas b) apud Croix 1, non esse
grave furtum filii, 20 vel SO aureorum,
a patre possidente annuos 1500 aureos.
Et non improbat Lugo 2, si pater non sit
tenax, et filius adoleverit, ac accipiat ad
usus honestos. - Lessius, Navarra e) et
Filliuccius, apud Sporer 3, dicunt, non pec-
care graviter filium furantem duos veltres
aureos a patre divite. - Baàez dixit, ad
furtum grave fiUi parentis praedivitis re-
quiri saltem 50 aureos, Sed hoc Lugo et
Lacroix 4 rejiciunt; nisi forte esset filius
principis. In quo consentit Holzmann 5,
qui etiam dicit non esse grave, accipere
a parente praedivite decem aureos d).
Admittunt autem Navarrus e), Sotus,
Laymann, etc. 6, quod si pater mittat cen-
tum aureos filio in studiis versanti, pote-
rit filius insumere quinque aureos in re-
creationes honestas ex praesumpto patris
consensu f).
Expendens «8°. Si filius notabilem summam ex-
turpiter ve!
prodige da- « pendat in res turpes aut vanas contra
tum ad ho-
nesta. « vcluntatern parentum, ex pecunia sibi
« suppedìtata ad usushonestos, putat Les-
« sius 7 eum peccare mortaliter: etsi ex-
«cuset a restitutione, si pater rogatus
« facile condonaturus putetur. .
1 Lib.B, parto 1, n. 1032. - il Disp. 16, n.76. - Less.,
cap. 12, num. 76. ~ Fìtl., tr, 3Z, n. 261. . 8 Tr. 0, cap. 5,
num, 57. - Boiiee, in 2"ln 2"e, qu. 66, art. 6, v. secundum
documentwm, - Lugo, loe. cit .. num, 76. - .. Loc, cìt.,
n. 1032. - , De Praec. decal., n. 755. - Sotus, de ]ust. et
jure, lib, 4, qu. 5, art. 2, v. Adnotandum hlc, ~ Laym.,
lib. 3) tr, 4, cap. 12, num. 7, v. Dico III. . 6 Ap. Croix,
loc, cito - "I Loc. cìt., n.77. - 8 Lib. 3, tr.4, cap. 8, n. 6.
_ 9' Parto 4, tr. 4, resol, 66. - 10 Tr. 6, disp, 4J. qu, 1,
ad sustentationem centum aurei mitterentur,
ut invito etiam patre, quatuor vel quinque au·
reos ludere possit.
b) Salas ita tenet, non quidem in suis ope·
ribus, sed de hoc interrogatus, ut refert Lugo,
a quo allegationem Croix mutuatus est.
e) Petrus Navarra male citatur a Spo-
rer; negat enim, lib. 3, cap. 1, n. 72 et 73,
mortale esse, si filius quatuor argenteos ex·
cedat.
d) In anno scilicet, ut subdit Holzmann.
e) Navarrus, Man., cap. 17, n. 157, in geo
nerali tantum loquitur, dicens filium posse
licite aecipere: • quando probabiliter eonjicit
patrem suum eo contentum fore, ut cum de
ejus licentia... in peregrinis gymnasiis versa·
turj tunc enim probabiliter credere potestratas
habiturum patrem eleemosynasillas, quas in-
star sui similium facit».
544. - «9°. Si filius, v. gr. mercatoris
« vel cauponis, administret bona parentis,
« potest a patre exigere salarium, quantum
« dare deberet extraneo; et si id impetrare
« non possit, vel exigere non ausit; potest
« clam accipere. - Ita probabiliter Lay-
« mann 8, Diana 9 ».
Ita etiam sentiunt, apud Moya l0, Na-
« varrus, Escobar, Angelus, Gomez, cum
communiori, ut asserit Molina; et non im-
probabile putant Lessius a), Villalobos a),
Lopez. Et hoc concedit Serra b), etiamsi
filius serviat gratis, ignorans quod possit
servire cum mercede, si praesumatur, quod
si non ignoraret, minime operam gratis
irnpendisset. Et in dubio, ut censet Moya,
tenendum est filium noluisse gratis ser-
vire. - Unde videtur, hic posse filius sibi
compensare mercedem: eodem modo, quo
clericus posset sibi compensare de fructi-
bus beneficii, quod de bonis patrimonia-
libus ignoranter impendit in sui susten-
tationem (nisi expresse voluerit compen-
sationi renuntiare); quia in dubio, nemo
praesumitur vene se suo jure prìvari: ut
dicunt Leander 11 cum S. Thoma e), Caje-
tano e), Palao, Lessio, Molina et Navarro.
Verum Lugo 12, et Moya d) cum Molina,
n.l et 2. - Nauar., Man., cap. 17, num. 144. ~ Escob., tr, 3,
exam. 9, cap. 4, n. 31. ~ Anget., v. Peculium, D. 11. - Anton.
Gomee, ad l. 29 Tauri, n. 24.. - Molina) tr. 2, disp.234, n. 2. ~
Ludov. Lopee, Instruct. consc., parto 2, cap. 21. - Moya;
tr.6, disp, 4, qu. 1, n. 9. - 11 Tom, 6, tr, 5, disp, 3, qu. 49.-
Palaus, tr, 6, de Carit., disp. 2, punct, 5, n. 4.. Less., Iib, 2,
cap. 4, dub, 6, n. 38.- Molina) tr, 2, disp. 145, n. 1.. Nauar.,
Apolog. libri de Reditib. eccl., qu, I, monito 77, n. 7. -
" Dìsp, 5, n. 42. '- Molina, tec, cit., disp, 234, n. 8.
f) Bodie vero, ex mutato pecuniae valore,
dicendum est filiumfamilias non peccare gra·
viter furando patri diviti 20 vel 30 francos;
vel etiam 50 vel 60francos, si pater est valde
dives.
544. - a) Lessius, loc. cit., n.80 et 81; ViI-
lalobos, parto 2, tr.13, dii/. 6, n. 4, non solum
non improbabilem·censent hane sententiam;
sed eam simpliciter tenent.
b) Serra, in2am 2 ae, qu. 66, art. 5, dub. 2,
ad 3, ita docet de casu simili, scilicet de fa·
mulo.
e) S. Thomas, 2 a 2 a',qu.185,art.7,ad 2;
Cajetanus, in loc. cit., huie sententiae non re·
pugnant, ut rectius loquitur Molina.
d) Moya contra, loc. cit., n. 6, oppositam
sententiam tenet ut probabilissimam; eam·
demque n. 2, probabilem appellat, « ne dicam
(subdit) veram et communem ».
CAP. l. - DE FURTO. - DUB. IV.
Filius ad-
ministrans
]uxta a-
lios, non po-
Medina e), Silvestro et allis, tenent, nullo
bona paren- test. modo filium posse hoc salarium a patre
tis.
exigere: quia secundum jura filius debet
patri suas operas et industrias f)/ et quid-
quid ex bonis paternis acquirit, patri acqui-
Secunda rit g), ut probat Sanchez l. Et cum haec
sententia
valde pro- sententia sit valde probabilis, immo pro ba-
babilis et
juxra a·
lios, potest probabi- bilior cum Croix 2; ideo, si pater negaret
lior.
petere sa-
larium vel
salarium, vel filium puderet i11ud petere,
sibi compen- Bine fio merito ait Croix 3, minime posse filium
sare. lionon licet
sìbi compen- occulte sibi illud compensare, cum com-
sare.
pensatio non sit licita, nisi ubi jus est cer-
tum: sed hic jus filii est valde dubium. -
Dices: Prima opinio est saltem practice
probabilis probabilitate juris, seu proxima;
prout dicunt DD. de eo qui potest com-
pensare famam sibi ablatam, cum pecunia,
vel non restituendo famam alteri detra-
henti (vide dieta h) Mb. I, n. 35). Sed re-
spondetur, ibi supponi diffamatum habere
certum jus ad suam famam, et dubium
est tantum de modo. Sed hic valde dubi-
tatur, an filius habeat jus se compensandi
in casu proposito. Quando autem jus sive
creditum non est certum, omnes conve-
niunt ad dicendum, quod non licet com-
pensare. Vide Salmant 4.
Si vero filius praestet in beneficium pa-
tris majora opera et obsequia quam te-
netur; an eo casu possit exposcere stì-
pendium a patre? - Vide dieta n. 488,
ad III, t'n fine.
Si/vest.) v. PecuUum T.. qu. 12. - 1 Consil., lib. 1,
cap. 2, dub. 9, n. 4 et 5. - e Lib. 3, parto l, n. 1034. -
S Loc. cìt., num, 1035. - , Tr. 13, cap. 4, num, 148. -
Laym., lib. S, tr, 3, parto 1, cap. 1, n. 5. - Escob'$ tr, l,
exam. 9, cap. 4, num. 25. - G Lib. 2, cap. 12, num. 48. -
e) Medina citatur a Moya ex Laymann;
sed apudLaymann nomenMedinaeexincuria
videtur irrepsisse loco Molinae.
f) Si nempe filiuscum patre commoretur
et ab eodem sustentetur, ut notat Lugo; vel
si filius sit in patris potestate, ut loquitur SiI·
vester.
g) Regulariter scilicet; et Sanehez, n. 5,
excipit casum, quo filius patrem alere non
51
545. - « 10°. Etsi famuli, in esculentis Famuli es-
culenta con-
« et poculentis quae domo exportant aut sumentes 'fa-
cile excu-
«divendunt , graviter peccent; quae ta- santur,
«men ipsi domi consumunt, in iis faci-
«lius (uti et religiosi) excusantur; cum
e: in his dominus aut praelatus saepe tan-
« tum sit invitus quoad modum acci-
niai quan-
«pìendì clam, non quoad remo Quod t i t a s esset
magna.
« tamen timeri posset, si extraordinaria
« acciperentur. Laymann, Escobar, - et
« Lessius 5, ubi docet, quod furta mi-
« nima famulorum ex comestibilibus, quae
«claudi non solent, non coalescant, si
«non ad vendendum, sed ad comeden-
«dum tantum accipiantur ». [Ita etiam
Cajetanus, Navarrus, Baàez, Moya, San-
chez, apud Croix 6. Sed merito hoc non
admittit Sporer 7, si magna esset quan-
titas].
546. - « 11. Cum a gravi peccato furtum Furtado-
mesticorum
« domesticum non potest excusari, tunc gravia, quo-
modo repa-
« uxor tenetur restituere ex paraphernis, randa,
« filius ex castrensibus, vel quasi, vel si
«ea non habet, post mortem patris af-
« ferre in divisionem haereditatis (si quan-
e; titas rei ablatae sit valde magna, nec
« pater restitutionem tacite vel expresse
« dimiserit). Famuli vero, si sine magna
«difficultate restituere non possint, ju-
« beantur compensare officiis et obsequiis
« extraordinariis, quantum possunt. Lay-
« mann s ».
Cafetan., Sum., v. Furtum, - Nauar., Man" cap. 17,
n. 138. - Banes, in 2:u~ 211,"'1 qu. 66, art. 6, dub. penult. .
Moya, tr, 6, disp. 4, qu, 4, n. 14.. Sanch., Decal., lib. 7,
cap. 21, num. 31.. ' Lib. 3, parto 1, num. 1016. - ' Tr. 5,
cap. 5, n. 58. - 8 Lib. 3, tr.3, parto 1, cap. 1, n. 5.
teneretur, et tacite vel expresse protesta·
retur mercedem operarum sibi esse prae-
standam. .
h) Opinio ista, haud secus atque allata
exempla reperiebantur utique lib. l, n. 35,
in prioribus Theologiae moralis editionibus;
hic autem desiderantur. A sexta enim edi-
tione et deineeps, prorsus deleta sunt ex novo
tractatu de Conscientia.
 52 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. I. 53
nely, Genettum, Petrocorensem, Patrem ex proòabil,~puta, quz'a consuluz"t perùos
Concina, etc.: paratus quidem a senten- in taiz" materia, a quz'bus sz'bz' dz'citur z7lud
tiis meis desciscere, dummodo suis ratio- taie non esse mortale: vùletur enim tunc
CAPUT II. nibus de veritate me convicissent. Sed z'n eo esse z'gnorantz'a quasz' invz"nCt'bz7z"s}
De Restitutione. quomodo me convincere poterant, dum quae excusat a toto. Et hoc} quantum ad
videbam quod ipsi ut plurimum magis ea quae non sunt expresse contra jus
DUBIDM I. conviciis et subsannationibus, quam vi dim"num vel naturale} ut contra articulos
rationum, sententias suas suadere conan- jù!ei} decem praecepta, et hujusmodi, z'n
Quid sit Restìtutìo; et qui teneantur ad eam. tur? Quomodo in omnibus ad.haerere po- quibus tgnorans z'gnorabitur.- Item S. Bo-
tuissem iis qui opiniones suas saepìus naventura dixit: Cavenda est conscientia
547. Quz'd est restitutio; et an debeatur tantum ex iaesione justitiae commutativae. - veriores et Evangelio conformìores prae-
548. Quae sint radices restitutionis. - 549. Quaenam est culpa theoiogica, et quae nt1m"S larga, et ntmis stricta. Nam prima
jurùlica. - 550. Ex qua culpa oriatur obligatiorestituendi. - 551. Quz'd} si quis leuiter dicant, nonnisi quia rigidiores sunt; et generat praesumptionel1z; secunda, despe-
alterum laedat, animo graviter nocendi. - 552. An culpa venialis z'nducat obliga· frequenter insultant in opposìtas, tam- ratz'onem...; przma saepe salvat damnan-
tionem res#taendz·. - 553. An ex levi furto possit aliquando oriri gravzs obligatio quam falsas ac Evangelio adversas, non- dum,secunda e contradamnat salvandum.
restituendi. - 554. An ad restitutionem in contractibusrequiratur culpa theologica. - nisi quia Iibertati favent?
555. An idem in officùs. - 556. Quz'd de injurz'a materiali et formali. Et vide ibi Quapropter semper timor mihi fuit, ne
resolutùmes. Caeterum in dubiis discutiendis aequa- Deus aeque rationem a me exigeret, si
lis mihi scrupulus fuit, tam sententias opiniones laxas ut probabiles approbas-
Restitutio, 541. - «Resp. I", Restitutio est actus Testor Deum, cujus honorem et ani- libertati faventes et a ratione alìenas uti sem, quam si probabiles ut laxas repro-
quid. '
« justitiae, ad salutem necessarius neces- marum salutem mihi proposui, quod, quid- probabiles admittere, quam damnare ut bassem. Humanae conditionis praesenti
« sitate praecepti, quo reparatur damnum quid scripserim, non ab aliqua passione improbabiles eas quae valido quodam fun- fragilitate spectata, non est semper ve-
«proximo ìllatum per injuriam; ita ut impulsus, aut verbis aliquorum auctorum damento innixae mihi videbantur. Cum rum, tutius esse animas per viam arctio-
« radix restitutionis non sit quaevis laesio addictus, vel austeritati aut benignitati certum sit, vel ut certum tenendum, prout rem dirigere; cum videamus Ecc1esiam
e proximi, v. gr. contra caritatem, etc., nimis adhaerens, ad haec scribenda me communiter DD. docent, et ipse doctus tam nimiam Iibertatem, quam nimium rì-
e in quibus non habet jus quod violetur; induxi. - In qualibet ,quaestione, praevio Rev. P. Concina (quamvis rigidarum sen- gorem saepe proscripsisse. - Unde Ger-
- sed ea tantum quae est contra justi- diuturno studio, curavi quidem veritatem tentiarum celebris fautor), in suo eruditis- sonius 2, animadvertens damna senten-
« tiam, in qua proprie injuria infertur, hoc investigare, praecìpue in iis quae ad pra- simo opere Theologiae dogmatico-moralis tiarum excedenter rigidarum, sic advertit:
« est, laeditur aliquod jus proxìmì, quod xim magis faciunt. Et propterea, non so- Obligatio me instruit, quod hominibus imponenda Fit... ut per tales assertùmes puòlz"cas nt~
;-ravis non
« is habet in re vel ad rem , in' qua da- lum diligenti trutina perpendere elaboravi lX?.\'0I!end~, sub culpa gravi non sunt, nisi evidens mz"s auras} generales et strictas, praeser-
0181 SIt eVI"
« mnum patitur. - Quod variis modis rationes, quas doctores classici tradunt; dens ratìo, ratio id suadeat a). - Aeque enim nefas tzm in non certissimis, nequaquam eruan-
« fieri potest, v. gr. turando, defraudando, sed etiam plures doctos recentiores con- est a culpa excusare qui reus est, quam tur homines a tuto peccatorum; sed in
« destruendo, rem alterius negligenter eu- sulere non neglexi; adeo ut aliquando, innocentem tamquam culpae reum judi- illud profundius, qtua desperatius, im-
« stodiendo, occidendo, mutilando, de- in recto judicio de aliqua quaestione fa- care; ut sedulo monuit S. Antoninus l, mergantur.
« trahendo honorem, eonvitiando et simi- ciendo, multos dies consumpserìm, Sìqui- ubi disserens quando aliquid damnandum Et hoc magis urgere debet in materia
« libus •. dem, non tamquam ovis (ut verbis utar sit de mortali vel non, sic scripsit: Nisi inPr~~clfri=
restitutionis; ubi in dubio, possessor bo- justitiae,
Tractatus Aggrediamur nunc ad hos duos dìscu- rigoristarum) semitas scriptorum caeco ad hoc haòeatur auctoritas expressa.Scri- nae fidei, cum jus certum habeat ad rem
momentum,
tiendos Tractatus de Restitutione et de ductu sectatus sum; sed operam dedi ut pturae sacrae, aut canonz"s seu deterrnz~ possessam, non decet exspoliari, nisi mo-
Contractz'bus r qui, cum permultis ìmpli- veritatem ''assequerer, aut sententias quae nati'onis Ecclesiae, vel evùlens ratio, non raliter constet rem esse alterius; juxta
catissimis quaestionibus et dubiis, solutu magis veritati accedunt amplexarer. - nt"sz' periculosz"ssime determinatur. Nam regulam communiter receptam, etiam ab
difficillimis, eonferti sint , maxima digni Pro viribus sum conatus semper rationem si determinetur quod s# z'bi mortale, et auctoribus rigidae sententiae, ut testatur
sunt animadversione, et ad praxim ita auctoritati praeponere; et ubi ratio me non s~"t, mortakter peccabù contrafaciens; Lugo 3, et sic revera tenent Gonet 4, Ha-
scitu neeessarii, ut, si in his confessarii convicit, non renui auctoribus plurimis quz'a omne quod est contra conscientz"am, bert 5, Natali~ Alexander 6, Wigandt 7,
non bene sint versati, eos in multa offen- contraire, etiam iis quibus magis forsan aedz"ftcat ad gehennam... Sz" autem deter- Pater Henno, etc. (Vide dicta Lz'b.I, n. 35).
dicula incurrere oporteat. adhaerere potuissem: utpote quia, cum minetur quodnon sz"t mortale} et secun- - Communiter enim dicunt, saltem in
Quantum Facile eontinget, in hoc meo libro, et hanc scientiam addiscerem, ad manus dum rez' verz"tatem sit} error suus non materia justitiae valere regulam illam,
studiumad-
hibuerit potissimum in hac postrema editione, meas ante alios illi pervenerunt. excusaòd eum a mortalz:.., quando sci/z'cet quod in dubio melior est conditio possi-
S. Doctor. erraret ex crassa ignorantz'a: secus, sz·
omnium sensui me non fore satisfaetu- Binc, benevole lector, ne putes me dentis.
rum. - Ab illis enim qui rigidae vel be- auctoribus benignae sententiae omnino l Parto 2, tit. 1, cap. 11, § 28. - S. Bonavent., Compend. l5 Tr. de ]ust. et Jure, cap. 12, qu. 11, resp. 2. _ G Lib. 4,
nignae sententiae plus forte, quam par addictum, si eos saepius me citare obser- lheol. verit., lib. 2, cap. 52. - • De vita spirit., lect. 4, cap. 9, art. 4, reg. 39. - , Tr. 2, exam. 1, qu.7. n. 13. -
est, amantiores sunt, aut nimis austerus vas. - Nam ad hoc Opus conficiendum coroll. 11. - • De Just. et Jure, disp. 17, n. 86. - • Clyp. Henno,de Restitut., disp. 1, qu. 7, art. ]! concI. :?; et de
theol. thom .. disserto de opin. probab., art. 3, n. 55 et 57. - Consc.! disp. 2, q-:J.. 4, conci. 3.
habebor, quia a multorum graviumque non praetermisi etiam rigidae sententiae
auctorum sententiis recessi; aut nimis in- auctores legere, et praecipue Merbesium,
dulgens, quia plures opiniones libertati Contenson, Habert, Natalem Alexandrum, 547. - a) Concina, in suo Apparatu} Nb. l, nedum opinionem istam teneat, potius oppo.
faventes tamquam probabiles approbavi. Juenin, Cabassutium, Continuatorem Tour- diss. 2, cap. 5, n. 7,. lib. 3, diss. 8. cap. 3, § 3, sitam amplectitur et defendit.
 54 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGJ.
S. Doctor De reliquo, tandem me protestor, quod,
paratus ad
~e retra· si in aliquo erravi, opto ut error mihi
ctandum.
ostendatur. Nam paratus sum illico me
retractare, nec erubescam; prout non eru-
bui id facere in hac mea nova editione,
in qua a pluribus recessi opinionibus, quae
olim probabiles, sed postmodum vel ni-
mis benignae aut nimis rigidae mihi visae
sunto
Restitutio Restitutio igitur est actus justitiae;
definitur.
sed addendum est: commutatiuae. Non
enìm debetur restitutio ex laesione justi-
tiae legalz"s, -quae respicit jura legum et
poenas; neque ex laesione justitiae dz"Strz~
butivae, quae respicit merita personarum.
- Quare episcopus, conferens beneficium
sìmplex indigno, nihil tenetur restituere
digno; uti probabiliter dicetur n. 585, et
Lz·b.IV, n.107, i.f. Quid vero, si beneficium
sit curatum? Vide eodem loco, n. 109.
Ex sola
justi tia com-
Tantum igitur ex laesione justitiae
mutativa commutativae, quae respicit jus rei, oritur
oritur obli-
gatio resti- obligatio restitutionis. - Ex laesione au-
tutìonis.
tem aliarum virtutum, nulla oritur obli-
gatio restituendi: ut Croix b) cum Soto,
Lugo c), Baàez, Tamburinio, etc.; contra
Lessium d) et Covarruvias dj. Quare di-
cunt praefati DD., quod si actio ex alia
virtute quam ex justitia sit debita, non
est restituendum quod accipitur pro ea
servanda.
Radices 548. - Notandum est l°. Quod radices
restì tu rio-
nis. duae, restitutz"onz"s duae communiter assignan-
tur: Prima, ex injusta acceptione, cui
adjungitur radìx ex injusta damnifica-
tione. - Secunda, ex re accepta, sive ex
z1zjusta retentione, cui annectitur obligatio
restituendi ex contractu.
50tU5, de ]ttst. et ]ure, lib. 4, qu.7, art. 3, v. Persi·
stendum. - Banez~ in 2 al1l 2 a .. , qu. 62, art. 5, dub. 4, concI. 1.
Tambur., Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num. 9 et seqq. -
1 Tr. 13, cap. 1, num. 14.• Less., Iib. 2, cap. 7, num. 26.•
Bonac., de Restitut., disp. 1, qu. l, punct. 3, num. 11. ~
Rebel.~ parto 1, lib. 2, qu. lO, n .. 19. - 2 Loc. cit., n.?i.-
:l Disp. 8, D. 56 et seqq..- ~ De ]ust. et ]ure, Iib.4, qu.7,
b) Croix, lib. 3,part. 2, n. 295, habet tan-
tum id quod inferius a S. Alphonso dicitur;
negat scilicet obligationemadesse restituendi
pretium acceptum pro actione, quae ex alia
virtute quam ex justitia debetur.
c) Lugo, loc. cit., disp.18, n. 67, loquitur
tum de actione ex alia virtute debita, tum de
omissione ejusdem aetus, et negat obliga-
549.- Notandum 2°. Quod alia est culpa
theologica,quae respicit conscientiam; et
est eadem, quam peccatum mortale aut
veniale. - Aliaj1,f,rziiù:a, quae dividitur in
latam, scilicet quando omittitur diligentia
quam communiter omnes adhibere solent;
levem, si omittitur diligentia quam omnes
diligentes adhibent; et levz"ssùnam, si omit-
titur diligentia quam diligentissimi po-
nunt. Hinc resolvitur quod qui damnum
minime praevidet nec intendit, certo ad
nihil tenetur, etsi operam daret rei illi-
citae; uti fur, qui penitus fortuito domum
alienam incenderet. - Ita Salmant. l cum
Lessio, Bonacina, Rebello et aliis.
550. - His positis, Quaeritur l". Ex
quali culpa orz'tzw obligatz"o graois resti-
tutz"onz"s z"n deùctis?
Respondetur, oriri tantum ex culpa
lata, conjuncta cum culpa gravi theolo-
gica. Ita Lessius 2, Lugo 3, Sotus 4, Petrus
Navarra ;;, Sanchez 6, Viva 7; Salmant. 8
cum Laymann, Azor, etc.; Croix 9. Item
Cabassutius lO, Roncaglia 11 et alii com-
muniter. ' Ratio, quia (ut docent Lugo 12
et alìi) restitutio communiter accipitur ut
poena. Et ideo dicimus quod, ut debita
aequalitas servetur, ad obligationem gra-
vem restituendi rem gravìs valoris, requi-
ritur culpa theologica gravis; theologica,
quia , cum conscientia oneretur de oblio
gatione, oportet ut in conscientia adfuerit
delictum; graois quia, ut conscientia te-
neatur ad gravem obligationem, oportet
ut gravis fuerit culpa.
551. - Quaeritur hic 2°. Si quz"s com-
mz"ttat culpam juridicam levem siue teois-
sz"mam contra justz"tiam, sed cum anz"mo
art. 2, v~ Dubz'um autem est. - S De Restitut.! lib. 2,
cap. 1, n. 47 et 48. - • Decal., lib. 2, cap. 23, n. 160. -
7 De Restitut., qu ..l,.art. 4, n. 2. - s Tr~ 13, cap. 1. n. 16. -
Laym.~ lib. 3, tr. 3, parto 1, cap. 6, n. 2. - Asor~ part~ 3,
lib. 4, cap.. 8, v. Quaestio et v. Dicendum. - 9 Lib. 3,
parto 2, num. 184 et seqq. - lO Lib. 6, cap. 17, n. 2. -
11 Tr. 13, qu. 2, de Restit., cap. 1, qu. 4. - 12 Disp. 8. n.59.
tionem esse restituendi, vi scilicet justitiae;
quandoque tamen ex alia virtute obligatio·
nem ejusmodi adesse asserito
d) Lessius, lib. 2, cap. 14, n. 69 et 72;
Covarruvias, in cap.Peccatum, parto 2, § 3,
asserunt restituendum esse pretium ab aliquo
acceptum eo fine, ut iste actum virtutis jam
debitum ponat.
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB.
Culpa theo- nocendz' graoiter; an teneatur ad damnum
logica, quid.
ex z"lla secutum?
Opinlones
de culpa ju- Affirmant Lugo l, et Salmant.P cum
ridica levi Molina,a), etc. Ratio, quia tunc ille pravus
Culpaju- cum inten-
ridica, quo- ti o ne no- affectus efficit, ut effectus damni secuti sit
tuplex. cendi gra-
viter. voluntarius. - Negant vero Sanchez 3
cum Angles b),' item Navarrus et Turria-
nus, apud Salmant 4. Ratio, quia ad oblì-
gationem restitutionis non sufficit solus
pravus affectus; sed requiritur etiam actus
extemus complete injustus.
S. Doctor Sed in hoc dubio, mihi videtur omnino
distinguit :
vera sententia Lessii c), qui alia via ca-
Si omisit ùi· sum resolvit, et sic distinguit: Si ille, pru-
ligentiam
d e b i t a m , denter dubitans an ex sua actione dam-
obligatur
ad restìtu- num proximo obveniat, committit culpam
tionem.
levem sive levissimam, omittendo eam di-
Iigentiam quam tenebatur adhibere; tunc
In deli- peccat quidem graviter contra justitiam,
c tis obliga- Secus, si et tenetur ad restitutionem. - Secus, si
tio gravis debitam di-
ex sola eul- omnem debitam diligentiam adhibeat; quia
pa lata, ~~~b~~~~
tunc nullam culpam committit contra ju-
stitiam, et ideo ad nullam tenetur resti-
tutionem: licet aliunde obpravum animum
peccet contra caritatem.
552. - Quaeritur 3°. Utrum peccatum
ueniale contrajusti#am z"nducat obùgatio-
Levis ma- nem restituendi? - Resp. Si est veniale,
t e r a obli-
ì
gat ad res- ratione parvitatis materiae, certe obligat
titutionem
sub levi. ad restitutionem sub levi.
Si vero est venz'ale, ratione inaduerten-
tiae sive z"ndelz"beratz"onz"s, hoc quaeritur:
an obliget ad restitutionem?
Item, jux- Prima sententia affìrmat ; sed ejus au-
ta alios le-
vis adver- ctores sunt divisi apud Lugo ". - Nam
tentìa,
, Disp. 8, n. 75. - , 'I'r. 13, cap. 1, n. 22. - a Consil.,
lib.2., cap. 1, dub. 49, n. 6. - Navar., Man., cap. 17, n. 70. -
Turria«. in 2ll.m. 2l\C, de ]ust. et }ure, disp, l1, dub, 3. .
" Loc. cit., n. 21. - 5 Disp. 8, n. 55. .. Vasq.1 Opusc, de
Restìtut., cap. 2, § 2, dub, 2, n. 20•• Turrian., in 2ll.m. 2uc ,
de ]ust. et ]ure, disp. 11, dub. 2, n. 12. - • Lib. 3, tr. 3,
parto 1, cap. 6, n. 4. - 7 Tr.2, disp.698, a.7. - • Lib. 3,
parto 2, n. 191 et 192. - Bonac., de Restit., disp_ l, qu. 1,
551. - aj Molina, tr. 2, dz"Sp. 697, n • .18,
dicit de eo qui servum alienum solvit • ex odio
domini aut ex alia sinistra intentione; tunc si
servus fugiat, ac se furto a dominosubtrahat,
is qui eum solvit tenetur domino de furto».
b) Angles, Qu. de elerz'cis restitutioni ab·
~IOXÙ"S, dz:tf 7, conel. 2, a Sanchez revera cita-
tus, haec dumtaxat scribit: • Impediens di-
gnum aut digniorem ut detur digno, ex odio
ve! invidia in illum, cui non erat beneficium
conferendum, ad restitutionem non tenetur,
dummodo collatorem non decipiat, sed preci-
r. 55
alii, ut Vasquez et Turrianus, dicunt tunc
esse obligationem restituendi totum dam-
num, quin tamen explicent, an sub gravi
culpa vellevi. - Alii autem, ut Laymann 6,
Molina 7, Croix 8 cum Soto aj, Bonacina,
Reginaldo et aliis, dicunt esse obligatio-
nem restituendi pro ratione culpae. - Hinc
Bonacina 9 aìt posse culpam ita levem esse,
ut non obliget nisi ad centesimam partem
damnì; si vero sit gravior, potest obligare
usque ad decimam partem, Casu autem
quo dubitatur an culpa fuerit venìalìs aut
mortalis, oblìgandus est damnificator us-
que ad medietatem damni. Ita Bonacina.
Secunda tamen sententia probabilior Probabi-
lius et com-
et communior , quam tenent Petrus Na- munius,nnl·
lo. obliga.tio
varra lO, Lessius 11, Sanchez 12, Lugo 13(qui ex levi ad-
vertentìa.
omnino existimat veriorem, cum Henri-
quez, Sà, Rodriguez bj, Salas b) et aliis plu-
ribus), Roncaglia 14, Viva 15, cum Azor et
Filliuccio apud Cabassut. 16, docet in eo
casu nu1lam esse obligationem restituendi.
- Ratio, quia culpa venialis ex indelibe-
ratione non est simpliciter delictum et
injuria, et ideo non potest parere obliga-
tionem restitutionis. Sicut ex contractu,
ubi non adfuit consensus plene delibera-
tus, non oritur obligatio; et sicut etiam
non obligat votum emissum sine plena
deliberatione. Actus igitur non perfecte
deliberatus nequit esse causa perfectae
obligationis (Vide dicenda Lz7J. V, n. 3).
Dixi: nullam oblz"gatz"onem, nec sub gravi,
nec sub levi. - Non sub graoi; quia obli-
gatio gravis non habet proportionem cum
punct, 3, num, 9.• Regin., Iib. lO, num. 7a. - 9 Loc, cito -
lO Lìb, 21 cap. 1, n. 48. - 11 Lib. 2, cap. 7, n.27 et seqq, -
Decal., lib. 2, cap. 23, n. 160. - 18 Loc. cìt., num. 56..
12
Henriq. lib. 14, de Irregul., cap. 15, n.7, i. f.• Sà, v. Re-
st:"tutio, num. 57 (edit. genuin., num. 60). - 14, Tr. 13! qu. 2,
de Restitut., cap. 1, qu. 4, resp. 1. - 15 De Restitut., qu. 1,
art. 4, n. 3. - A.30r~ parto 3, lib. 4) cap. 8, v. Dicendum..
FUI.) tr. 32, n. 31. • 16 Lib. 6, cap. 17, n. 2.
bus ab illo impetret ut alteri conferat; licet
enim peccet contra caritatem proximi,contra
justitiam tamen minime peccat».
c) Lessius, lz"b. 2, cap. 7, n. 25, quamvis
hanc distinctionem non formaliter proponat,
attamen perspicue earodem adumbrat.
552. - aj Sotus, deJust.etJure, lz"b. 4, qu. 7,
art. 2, canel. 4, requirit peccatum mortale.
b) Salas et Rodriguez his verbis a Lugo
citantur: • Quam etiam sententiam docuitPa·
ter Salas in manuscriptis, et Pater Alphonsus
Rodriguez ».
 56 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO RRAECEPTO DE:CALOGI.
illa culpa levi. Non sub levz;' quia levis
obligatio non habet proportionem cum re
gravi, ut ex suis principiis optime arguit
doctissimus Lugo 1; qui, post D. Thomam,
non temere inter alios theologos facile
p'rinceps dici potest: cum in dubiis discu-
tiendis hic auctor saepe, nullo praeeunte,
fa1cem ita ad radicem ponat, ut rationes
quas ipse in medium adducit difficulter
solvi valeant.
553. - Quaeritur 4°. Utrum ex peccato
levi, ob parvitatem materiae contra justz'-
tiam, possit aliquando per accidens orz"ri
gravzs oblz"gaHo restz'tuendi?
Ex Ie- Affìrma. Et casus est, quando in ultimo
vi materia
quandoque furtulo, complente materiam gravem, non
obligatio
gravis res- advertit fur ad furtula praeterita; tune
titurionis,
enim tenetur sub gravi ad restitutionem
saltem i1lius ultimi furtuli. Ita Lugo 2,
Viva 3 cum Cardenas a), Tamburinio et
Lacroix 4; contra Diana, Oviedo, Petscha-
cher, etc., apud ipsum b). - Et ratio est,
quia obligatio gravior tunc non oritur ex
illa ultima acceptione injusta: quae cum
sit tantum culpa levis, non posset gravem
obligationem parere; sed oritur ex injusta
retentione gravìs materiae, culpabiliter
jam acceptae. Vel , ut ait Croix ", oritur
ex gravitate materiae debitae, propterillas
leves ablationes formaliter injustas. - Suf.
fìcit autem ad vitandum mortale, ut re-
stituatur tantum materia illa parva, gra-
vem materiam complens; ut probabilius
1 Disp. S, n. 58 et 60. - Il Loc, cit., num. 62. - a De
Resrìtut., qu, 1, art. 4, num. 6. - Tambu». Decal., lìb. 8,
tr.3, cap. 2, § 5, n. b. - ~ Lib. 3, parto 2, n. 245.·- Diana,
parto 1, tre 6, resol. at..- Oviedo) tre 6, de VitUs et Peccat.,
controY. 31 punct. 7, n. 102.. PetschacJr,el', de Restitut.,
I Radi,x in gen., qu. 3, art. ::!, Y .. Respondebit. - J:, Loc.
cit., n. 245. - Sanch., Decàl. l lib.7, cap. 21, n.9. - Vasq.,
Opusc. de Restitut., cap. 9, § 1, dub. 5. num. 78.. Rebel.,
parto 1, lit.3, qu. 15, no 39. ~ Bonac., disp. 1, d,e Restitut.,
qu.8, punct. 2, num. 2. - S Libo 3, part.2, n.249. - JoaH.
Medina, Cod. de Restitut., qu. lO, v. Sed pone . . Ludov.
Lopez,l Instruct. conse., parto l, cap. 93, ad 2 quaes. .,.
5fl3. - a,; Cardenas a Viva hic non citatur;
et asserit, dissert.23, n. 88, furem teneri ad
restituendum non id solum in quo factus est
ditior; sed etiam omnes illas parvas quanti-
tates quae consumptae sint.
b) Auctores isti a Croix dicuntur contra-
dicere,eo sensu scilicetquodnegant leves illas
materias coalescere, nisi in se vel in aequi-
valenti apud furem exstent; secus vero, si fur
iIIas consumpserit.
tenent Sanchez, Lessius C), Vasquez, Re-
be1lus,Bonacina, etc. cum Croix 6; contra
Medina, Lopez, Esparsa, etc.
554. - Quaeritur 5°. An etz"am ùz con-
tractibus a) requz"ratur culpa theologtca,
pro oblz"gatz'one restz'tutz'onzs? - Certum
est, ut ait Lugo 7, tam leges quam con-
trahentes, bene posse se ipsos obligare ad
restitutionem sine ulla culpa theologìca,
Sed Dubium est: an de facto ooh-
gentur?
Affìrmant Laymann 8, cum Navarro,
Molina, Vasquez, Turriano et aliis apud
Lugo 9. Et dicunt, in contractìbus obstrin-
gere ad restitutionem solam culpam juri-
dicam: et quidem levissimam, si contra-
ctus est in commodum committentis cul-
pam; latam, si in commodum alterius
contrahentis; levem, si in commodum
utriusque. - Ratio istorum, quia id postu-
lat aequalitas contractus, ut ubi majus est
commodum major apponatur diligentia.
Sed valde probabiliter negant Sotus l0,
Lessius 11, Filliuccius 12, Toletus 18, Sà 14,
Lugo l., Croix 16; Salmant. 17 cum Tapia,
Ledesma, Henriquez, etc.; Roncaglia 18._
Ratio, quia ex una parte non est aequum
aliquem obligare ad poenam gravem sine
sua gravi culpa; ex alia non praesumitur,
saltem non constar, quod aliquis voluerit
se obligare in conscientia ad satìsfacien-
dum pro damno facto cum sola culpa ju-
ridica. - Leges autem quae adducuntur
Esparsa, Curs. theol., Iib, 8, qu, 36, art. 4. - , Disp. 8.
n. 100 et 101. - S Lib. S, tr. S, parto l, cap. 6, n. S. -
Navar., Man., cap. 17, num.184•. Molina, tre 2, disp. 295,
n. 1 et 2.. Vasq., Opusc. cit., cap. 2, § 2, dub. 6, n. 44
et seqq. - Turr'i"an.,1 in 2:1m 2llC , disp. 11, dub. 5.. li Loc.
cito, n. 99. - IO De ]ust. et Jure, lib.4, qu. 7. art. 2, poSl
med. - 11 Lib.2. cap. 71 n. 43. - 12 Tr. 34, cap. l, n. 23.-'
13 Lib. .5, cap. 18, n. 1. - 14 V. Culpa~ n.2. - llS Loc. cit ..
n.l06 et seqq. - 16 Loc. cit., n. 177. _l't Tr.lSI cap. l, n.3'2:.-
Tapia, tomo 2, lib. 5, qu. 29, art. 6, n. 9. - Martinus di: Le·
desma,l 2" 4"", qu ..18, art. 6, v. sed dubitas. - Henriq. lib. 14.
de Irr~., cap. 15. - 18 Tr.13, qu. 2, de Rest., cap. 1, qu.5.
C) Lessius, lib.2, cap. 12, n. 45, simpli·
citer obligat ejusmodifurem ad restitutionem.
Et rationem hujus asserti sequentibus verbis
exponit: «Quia velle retinere illam quantita-
tem, sic partam per furta venialia, est pec-
catum mortale».
554. - a) Hic agitur non de universis, sed
de aliquibus tantum contractibus, ut commo·
dato, deposito, conductione, pignore; non vero
de precario.
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. 1.
in contrarium, obligantes cum sola culpa
juridìca, vel praesumunt culpam theolo-
gicam, ut ait Viva 1; vel obligant solum
pro foro externo; vel non sunt receptae
in alio sensu, ut dicunt Lugo, Salmant. 2,
In contra- etc. Illae vero leges quae in aliquibus ca-
ctibus po·
test dari o- sibus omnino praecipiunt restitutionem.,
bligatio res-
titutionis istae quidem obligant, etiamsi absìt pec-
sin e culpa catum; sed non ante sententiam judicis,
theologica.
ut communiter dicunt Salmant. 8, Viva
et alli: quicquid alli dicant. - Vide dieta
juxta a- Lzò. I, n. 100, t'n fine, v. Quaero.
lios, de facto
adest. In offi' 555. - Pariter in ojJiczis, est probabile
ciis requiri-
tur culpa la· ex eadem ratione, quod nemo tenetur ad
tacumtheo·
logica gra- restitutionem, nisì ex culpa lata, conjuncta
vi.
cum gravi theologìca, Ita Salmant. 4 cum
Vasquez a), Soto b), Lessio, Lugo, etc. ~
Quando- Tenetur tamen etiam ex culpa levi juri-
que satis est
culpa jur'i- dica, qui recipit stipendium, ut dicit Lay-
dica levis.
mann; vel qui promittit diligentiam ma-
jorem communi debita; vel si offìcium de
se exigat magnam diligentiam: ut Sal-
Valde pro- mant." cum aliis, Sed semper intelligitur,
babiliter ne-
gatur. quod culpa juridica sit conjuncta curo
gravi peccato, ut graviter obliget.
• Inferens 556. - «Resp. Il". Ex data responsione
injuriam
damnosam
tenetur ad
«patet, teneri ad restitutionem eos qUi
rest iuutio- « intulerunt injuriam damnosam. - Haec
nem.
« autem est duplex: scilicet materz"alzs, ut
«v. gr. cum quis rem alienam destruit,
l De Restitut.• qu, l, art. 4, n; 4. - Lugo, disp, 8,
n. 106. - 2 Tr. 1St cap. 1. n. 34. - S Loc. cito - Viva,
loc .. eit., n.4, i. f. - 4 Tr. 131 cap. l, n. Z7.. Less., Iib, 2,
cap. 7, nume 31. - Lugo, disp, S, num, 90 et seqq, - Laym.,
555. - a) Vasquez, de Restitut.,·cap.2,§ 2.
dub.5, n. 35, requirit quidem culpam latalll
in officio, ad obligationem restitutionis. Cum
tamen lectorem remittat ad ea quae dub. 2
jam dixerat: sdlicet, si quis cum culpa lata,
venialiter tantum peccaret, t'eneretur nihilo·
57
e accipit bona fide, vel retìnet: id est, pro-
« babiliter judicans id sibi licere, vel esse
« suam; et formahs, qua quis rem alienam
« destruit, accipit vel retinet mala fide: id
« est, cum sciat vel scire possit ac debeat,
« id sibi non licere, et rem non esse suam,
« - Vide Laymann 6, Lessìum", Bonacina 8.
«Unde resolves:
« I". Qui injuriam intulit, ex qua al- Ubi nul-
lum dam-
« teri nullum est damnum secutum, ut si n u m , ibi
nulla obll·
« adulterium commisit sine damnifìcatio- gatio resti-
futionis.
« ne alterius, non tenetur in conscientia
« ad restitutionem; cum haec sìt reparatio
« damni. Potest tamen a judice cogi ad
« satisfaciendum pro injuria.
« 2'. Quisquis intulit injuriam damno- Damnìfi-
cans mate-
« sam, etìam materialem tantum, tenetur riali t e r ,
quandoque
« restìtuere; sed nonnisi id quod ex alte- tenetur.
« rius re adhuc habet, vel quo ex ea fa-
« ctus est ditior.
«3°.Qui intulit injuriam formalem, sive Damnìfì-
cans forma-
«rem adhuc habeat sive non, tenetur re- Hter sèmper
tenetur,
« stituere; et quidem tantum quantum est
« damnum secutum. - An vero sufficiat
«culpa venialis, controvertunt auctores;
« et sententia utraque probabilis videtur
«ac in praxi tuta: saltem quando non
« commode potest restituere. Vide aucto-
« res citatos, et Laymann 9, Lessium l0,
« card. Lugo 11 ».
Iib, 3 t tr. 4, cap. 7, n. 5. - 5 Loc. cit., n. 28. - 6 Lib. S,
sect, 51 tr, 2, cap. l, n. 1. - 7 Cap. 71 dub, 6. - e Disp. 1,
de Restìt. in gen., qu, 1, punct. 3. - e Lib. 3, sect, 5, tr. 2,
cap. 1, a n. 2. - lO Cap. 7, n. 27. - 11 Disp. 8, n. 56.
minus ad restitutionem; idemvidetur in prae-
senti materia tenere.
b) Sotusa Salmant. utique citatur ut asserit
S. Alphonsus; sed loe. cit., id est, lzo. 4, qu. 7,
art. 2, ante resp. ad 1 arg., loquitur dum-
taxat de commodatario et depositario.
 58 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. II. 59
]u:l:ta a·
lios, revo-
Seeunda autem sententia, quam tenent ipsum primo teneri: secus, si soli exsecu- Ordo res-
titutionis
DUBIUM n. cans censì- Pater Con cina l, Merbesius 2, Salmant. 3 tori. Si autem sit utile utrique, utrumque inter consu-
lium semper l e n t e m et
excusatur, cum Reginaldo, Villalobos, etc.; Azor 4; teneri pro rata; et idem puto, si ex damno exseq u e n-
An qui ccoperantur ad damnum alterius teneantur ad restitutionem. Diana 5 cum Navarra et Salon b); Ron- illato neutri utile evenerit. - In defectu temo
caglia 6; item S. Antoninus c), Silvester c), autem alterius, tenentur in solidum.
557. Quotuplices dicantur cooperantes. - 558. Quid de mandante. - 559. Quid de consulente.
Quaer. 1. An praebens pravum consilium, et postea reuocans, teneatur ad restitu- Filliuccius, apud Sporer 7 (et probabilem 561. - Quaeritur 3°. An teneatur, qzd
tionem. - 560. Qu. 2. Exsecuto consilio, quisnam primo teneatur. - 561. Qù. 3. Quid, putant Lessius 8, Sporer 9, Elbel lO, Bo- eonsz7.z'um dedù, restituere, sz· damnum
si damnum etiam sine consilio evenisset. - 562. Qu. 4. .Quid in dubio, an consilium nacina d), Viva 11; Ronoagììa 12 vocat sen- etiam sme consilio euenisset ?
fuerit causa damni. - 563. Qu. 5. Quid, si alter sit determinatus ad damnum, et tu tentiam probabilissimam; et Laymann e) Respondeo curo Viva 16, Lessio, Molina, Sidamnum
tantum suadeas modum. - 564. Qu. 6. An teneatur ad restitutionem suadens damnum valde probabilem vocat) - excusat a re- Vasquez et communi, ac Busenbaum (hic, s i n e c o n-
silio evenìs-
ex ignorantia culpabili. - 565. Qu. 7. An parato inferre majus damnum posst"t s e e , consu-
suaderi minus. - 566. Quando teneatur ad restituendum dans iniquum suffragium. - stitutione, semper ac consulens conetur n. 574), quod, si exsecutor de se erat de- lens non te-
567. Quando teneatur palpo. - 568. Quando praebens recursum. - 569. An emptor rei postea, meliori modo quo potest, damnum terminatus ad damnificationem, tunc sua- netur.
furtivae possit illam reddere furi ad recuperandum pretium. - 570. An idem possit dissuadere; saltem adducendo rationem sor ad nihil tenetur. Ratio , quia ubi in-
emptor malae fidei. - 571. Quomodo teneatur participans. Qu~'d, si cooperetur ob salutis aeternae, quae debet christiano tercesserit tanturn injuria, sed sine damno,
metum. - 572. Quid, si impedias aiium, ne reparet damnum alterius. - 573. Quo-
modo teneantur causae privativae. - 574. Vide atios casus apud Busenbaum usque praeponderare omnibus aliis rationibus nulla datur obligatio restitutionis; ut bene
ad n. 578. mundanis. - Nec obstat paritas ignis al- advertit doctus Pater Holzmann 17 cum
lata: nam, eo casu, ignis necessario ope- Patre Elbel, ex S. Thoma 18, qui docet:
Quinam
dicantur COOM
551. - <: Resp. Tenentur omnes illi, qui damnatam ab Innocentio XI]. - « Quod ratur. Sed, revocato consilio, damnum non Sz:.. alz'quis passus sit z'njurz"am, et non
perantes. « qùoquo modo sunt causa ìnfìuens et ef- « si tamen ante exsecutionem consìlium amplius ex vi consilii evenit, sed ex sola damnum, z7.lz' non est facienda de jure re-
« fìcax damni secuti; ac qui, ex officio et « suum retractet, et quantum potest con- malitia exsecutoris. stitutz'o reaùs ; sed tantummodo, secun-
« obligationejustitiaeobligati caveredam- « trarium suadeat, etsi non persuadeat; Haec sen- Hanc secundam sententiam satis pro- dum genus z'njuriae, facienda est emen-
tentia pro-
- num, non caverunt. Ita communiter do- « probabile est, excusari a restitutione: babilis; pri- babilem, sed prìmam probabiliorem cen- datz'o per simz'!em satisfacttonem. - Se- Secus, si
ma. proba- e x s e curor
- ctores. - Unde concludunt, teneri ad « maxìme si eum, cui damnum paratur, bilior. seo. - Recte vero notant Salmant. 13 et cus autem (recte ait Viva), si exsecutor etiam c o n-
«restitutionem comprehensos sequenti- « moneat ut caveat. - Vide Bonacina et Revocans silio sit mo-
inutiliterte.. Sporer 14 cum alìis, quod si consulens ne- etiam a consilio motus fuerit ; quia tunc tus,
e: bus verbis: « Tanner 3, Sà 4 et Diana. 5 » netur admo- queat avertere exsecutorem a 'damno in- vere est efficax concausa damni,
nere laeden-
"jussio, eonsz"lz'um, consensus, palpo, Quaeritur 1°. An eonsz'#um dans, si dum. ferendo, tenetur ex justitia monere lae- 562. - Quaeritur 4°. Utrum in dubio,
« reeursus. postea revoeet z"llud I teneatur ad restz~u­ dendum ut sibi caveat. an tuum eonsz7ium sive mandatum, con-
e: Participans , muttes , non obstans, tzonem damnz' post reuocationem secuti? 560. - Quaeritur 2°. Secuto damno ex sensus, recursus, palpatio, taciturnitas,
" non mani/estans. Prz'1nasententia, quam tenentHabert 6, !ios, Juxta a·
revo- eonsz'!zo, quisnam primo teneatur ad re- etc., fuerz't causa damni aut mortis alte-
Mandans 558. - <: Patet ex sequentibus casibus: Lessius 7, Lugo 8, Croix 9, Rolzmann l0, cans consi· stitutz'onem? rz'us, tenearzs ad restz'tutzonem? a).
quando te- lium sim-
neatur ad " 1°. Tenetur ad restitutionem MAN- Sporer 11 cum Toleto a), Gomez a), Lay- pie>: vel fat- Respondeo cum Croix 15, de Lugo et Les· Prz'ma sententia valde probabilis af-
restit u t iO
mann, Molina a) et aliis communissime, sitatem os-
M

nem. « DANS: sive expresse mandet, sive tacite,
« dieto nimirum vel facto, ex quo v. gr.
« famulus colligat hero gratum fore si fa-
« ciat. - Non autem tenetur qui ratum
«tantum habet opus suo nomine factum;
« uti nec mandans, si ante exsecutionem
tendens ex-
cusatur.
distinguit: Si consulens .dederit simplex
consilium, vel falsum, vel modo auctorita-
tivo; tunc, consiliuro revocando vel falsita- .
tem ostendendo, exeusatur a restitutione.
- Secus, si insinuarit motivuro, sive 000-
Secus, si
sio: Si consilium sit utile illud praebenti,
l De Restitut., cap. 9, § 2, num. 22 et 23. - , Sum.
christ" parto 211. 211.C, qu. 182, conci. 2, n. 4, V. f. - S Tr.13,
cap. 1, n. 117•. Regin., lìb. lO, n. lOS.. Villal., parto 2,
tr. 11, diff. 7, n. 6. - • Part.3, lib.4, cap. 11, quaer. 2. -
• Parto 2, tr. 16, resol. 15. , Petr. Navar., de Restitut.,
firmat. Eamque tenent Rabert 19, Lugo b),'
n. a. '. 12 Loc. cit., qu. 4, resp. 3•• 18 Tr. lO, de Censur.,
cap. l, n. 158. - " Tr. 4, de Restitut., cap. 3, n. 22. -
" Lib. 3, parto 2, n. 56. - Lugo, disp. 13, n. 9. - Less., lib. 2,
cap. 10, n. 41. - 16 De Restitut., qu. 3, art. 3, n. S. - Less.}
Ioe. cit., cap. 13, num. 4. Molina, tr. 2, disp. 549, num. 3.
M M

" mandatum retractet, idque mandatario
" innotescat: quia tunc non est vera causa.
« _ Molina, Lessius l, Filliuccius 2 ».
ConSl,l'lens. 559. - «2°. Tenetur item CONSULENS, aut
quando te·
neatUt". « precibus ac promissionibus ad damnifi-
" cationem inducens ». [Juxta propos. 39
Molina, tr. 2, disp. i29 et 731. - 1 Lib. 2, cap. 13, n. Il
et seqq. - , Tr. 32. n. 54. - Bonac., de Restitut., disp.l,
qu. 2, punct. 7, n. 6. - • Tom. 3, disp. 4, qu. 6, dub. 14,
nnm. 394. - , V. Consilium, num. 3. - l!I Parto 2, tr. 16,
resol. 15 et 16; et part.3, tr.5, resol. 83. - , De Injustit.
559. - a) Toletus, liò. 1, cap. 85; Anton.
Gomez Resolut. variar. tomo 3,cap. 3, n. 44;
Molina: disp. 731, non afferunt dìstinctionem
quam exponit S. Alphonsus; sed absolute ne-
motivum
dum inferendi damnum. Ratio: quia, adhuc ve! modum
revocato consilio,haec pergunt semper 000- insinua
verit.
vere. Sicut eniro, dieunt, qui ignem in alie-
nam segetem injecit, tenetur ad daronum,
etiamsi postea dolens conatus fuerit ignem
exstinguere; ita et consulens.
et Restitut., cap. 4, § 2, qu. 3. - 'i Lib: 2, cap. 13, n. 15
et 16.- 'De ]ust. et ]ure, disp. 19, num. '57. - 'Lib. 3,
parto 2, n. 28. -- lQ De Restitut., n. 439. - 11 Tr. 4, de
Restitut., cap. 8, num. 21. - Laym., lib. 1, tr. O, part.2,
cap. 5, n. 7.
gant satìs esse consilii revocationem, ut con-
sulens a restitutione sit immunis; requiri ta-
men, uf ait Toletus, persuasionem contrariam,
ut consilium revocari censeatur.
lib. 3, cap. 4, num. 27. - 'Tr. 13, qu. 2, cap. 4, qu. 4,
resp. 2. - Fill., tr. 32, n.58. - , Tr. 4, de Restit., cap. 3,
n. 22. - 'Lib. 2, cap. 13, n. 18. - 'Loc. cit., n. 22. - IO De
Restitut., confer.5, n. 143. - 11 De Restitut., qu. 3, art. 2,
b) Salon, in 2""' 2 ae , qu. 62, art. 7, con-
trovo 6, videtur potius contrariam sententiam
tueri.
.c) S. Antoninus et Silvester, a Sporer ex
Laymann allegati, non loquuntur de restitu-
tione neque pro ea citantur a Laymann, sed
solum pro irregularitate; et re quidem vera,
S. Antoninus, parto 3, tz't. 28.. cap. 2, § 3; Sil-
vester, V. Homz'cidz'um I, n.ll, qu.7, v. Ter-
tium; et n.12, qu. 8, negant irregularitatem
incurri ab eo qui consuluit quidem homici-
diurn, sed ante effectum secutum, consilium
revocavit, et firmiter credit satis esse solam
revocationem..
Vasq., de Restitut., cap. 9, § l, dub.l, n.6. - ., De Re-
stitut., n. 436.. Elbel, de Restitut., confero 5, n. 119..
18 Opusc. 73, cap. 20, in medI - Viva, Ioe. cit., n. 3. - J9 De
Injust. et Restitut., cap. 4, § 2, qu. 4, resp. l.
d) Bonacina, d~sp. l, de Restitut., qu. 2,
punct. 7, n. 6, priorem sententiam tantum-
modo tuetur.
e) Laymann, loc. cit... hanc sententiam pro-
babilem appellato
562. - a) S. Alphonsus hic de quibuscum-
que ad alterius damnum cooperantibus pro-
miscue disserit, et recte quidem, cum eadem
sit de omnibus ratio; auctores tamen a S. Do-
ctore allegati non omnes de singulis loquun-
tur, sed plerique de consulente tantum; aliqui
vero, de mandante aut suffragium ferente.
b) Lugo, disp. 19, n. 21, ita quidem docet
de consulente; eum autem qui dubitat an suo
 60 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. lI. - DE REST!1'UTlONE. - DUB. Il. 61
Dubius Sanchez 1 cum Covarruvìas, Angelo, Bos- Secunda vero sententia satis etiam pro- Dubius non sufficit consilium de se aptum esse ad damnum inferendum, teneris ad restitu- Certus de
de efficacia de efficacia efficaci Late
consilii pro- sio, Felino, etc.; Croix C), Roncaglia 2; et babilis negat in tali dubio obligationem consilii sa- influendum; sed insuper requiritur quod tionero, etiamsi certe alter non defuisset consilii te-
babiliter te- tis probabì- netur, etsi
netur. valde adhaeret Lessius 3 (licet prìus 4 ex- esse restitutionis. Ita , cum Busenbaum liter ex eu-
revera ìnfìuat, Cum autem ex D. Thoma, qui idem illi persuasisset. - Et ìta Pater alius consu-
saturo consilium non semper sit causa damni: Coneina 3 cum communì, et Sporer 4cum lens non de-
presse contrarium tenuerit). - Ratio la. (ìnfra, n. 575), Lessius 8 cum Petro Na- fuisset.
Quia in tali dubio possidet delictum pravi varra et Silvestro, qui vocat communem; Non enim semper (verba S. Doctoris) con- aliis.
consilii: cum enìm consilium erat de se ap- Salmant, 9 cum Henriquez, Dicastillo et s#t'um vel adulatlo... est efficax causa ra- 563. - Quaeritur 5°. Quid, si alter jam
tumad damnum suadendum.in dubio prae- Rebel1o; item Medina apud Sanchez lO; et pz'nae, influxus non praesumitur nisi pro- sz't determz'natus ad damnum, V. gr. ad
sumitur ipsum fuisse causam damni, Prout probabìlem putat Elbel 11 cum Sayro d), betur. Dispar autem est ratio vulneris occidendum, et tu suadeas tantum mo-
si quis infiigat alteri vulnus aptum de se Diana et allis pluribus. - Et hanc videtur adducta; quia vulnus lethale de se neces- dum: nempe, ut occidat veneno, non gla-
ad oceidendum, si alter postea decedit, tenere D. Thomas 1S, ubi docet: In alz'is sario est causa mortis: non ita consilium. dio; in ìllo, non in allo loeo vel tempore?
praesumitur ex ilio vulnere decessisse; autem casious enumera#s, non semper - Ad 2am ratìonem, scilicet quod deli- - Adest duplex sententia probabìlis,
unde consulens homicidium , ad se libe- obh'gatur aliquz's ad restz~uendum; non ctum exsecutoris non praesumitur: re- Prima dicit te teneri ad restitutionem; Suadens
modnm da-
randum probare deberet, ex alia causa enim semper consz'lz'um, vel adulatio, vel spondetur quod regula haec currit pro eo quìa suadendo modum, concurrìs ad sub- mni proba-
bilit_r tene-
mortem aut aliud damnum provenisse. - a#quùi hujusmodi est efficax causa ra- qui omnino innocens est; non autem pro stantiam damnì, Suadendo vero quod dam- turo
Ratio 2a. Quia pro eo stat possessio, pro pz'nae. Unde tune solum tenetur consz1za- eo qui jam delinquentero se prodìdìt, Cum num cìtius inferatur, totius es causa dam-
quo stat praesumptio; non praesumitur tor aut palpo.: ad res#tutionem, quando enim ipse omnino voluntariecrimen pa- ni; cum alter per ìllud tempus potuisset
autem exsecutor damnum intulisse sine probabz'liter aestiman' potest, quod ex hu~ traverit, ve! praesumitur ipse ex sua mala animum mutare. - Ha Cajetanus 5, Viva 6
consilio , quia nemo praesumitur malus; jusmodi causis fuerit injusta acceptio sub- voluntate fecisse, vel saltem de hoc po- curo Molina, Rebello, etc.
saltem non praesuroitur determinatus ad secuta. Ergo, juxta D. Thomam, probari sitive est dubitandum; et in dubio suis Secunda sententia te absolute excusat Probabi-
lius non te-
damnum inferendum: ergo possessio stat debet, consilium certo fuisse causam dam- bonis non est alter exspoliandus. a restitutione: modo a) certum sit, alterum netur'.
pro obligatione consulentis; et hoc casu nì; verbum enim ilIud probaln1iter (si sit JuxtaCon·
emam, tene-
Pater .Coneina 1 addit tertias« senten- suum pravum animum non mutaturum,
ruit possessìo quam ipse habet super bo- ex una parte) significat persuasìonemmo- tur pro ra.. tiam, dicens quod in tali dubio consilia- Ita Lugo 7, Laymann 8, Lessius b), Sporer",
ta dubii.
nis suis. raliter certam, quod consulens fuerit causa tor .teneatur restituere tantum pro rata Ho1zmann lO; et probabilem c) putant Sal-
Nisi ad- Excipiunt tamen Sanchez et Roncaglia, damni: ut bene explicat doctus Pater Con- Haec opi-
nio rejici..
dubii. - Sed huic obstat: quod vel certo manto 11 cum S. Antonino, Prado, Silve-
si nt prae-
sumptìones nisi adsint alìae conjecturae quae contra- cina 13, dicens: To probabz'liter, S. Doctor turo possidet .consilium, et tunc ille tenetur ad stro, Navarro, etc. Ratio, quìa consulens
con trariae. totum damnum; vel non certo possidet tune non est causa effieax mali, quoad
rìum suadeant: puta, ut ait Sanchez 5,si z'n suo vero et genuz'no sensu acdpz't, pro
homìcida erat acer inimicus occisi, vel morah' sdh'cet persuasione et certz'tudine. consilium, et tunc ad nihil tenetur, quia substantiam damnì, Et haec est mihi pro-
necem jam minatus fuerat, et similia. Item, - Ratio hujus sententiae est ilIa regula melior est conditio possidentis bona sua: babilior.
si exsecutor fide dignus affirmaret se non generalìs, quod nemo obligatur ad resti- quod in materia justitiae certum esse om- Nec valet dicere ,hypothesiro illam
esse impulsuma consilio; ut dicunt idem tutionem, nisi omnino de tali obligatione nes docent, ut vidimus n.547, v.Et hoc. suppositam, quod alter certe damnum sit
Sanchez, Habert et Mazzotta. constet,nempe quod ìpse fuerit vera causa Dieit autem Sanchez 2, quod in dubio . ìllaturus sine consilio, semper esse incer-
Dubi1.1S de Commune autero est inter DD., cum damni, an consilium fuerit causa occisionis, con- tam, cum anìmus humanus semper sit mu-
consìlìo da-
to vel darn- Lessio 6 et Roncaglia 7, in dubio an con- Ad lam autem rationem, quod praesu- Rationi- sulens habendus est irregularis; quia cum tabilis. Nam respondetur l°. quod in tali
no secuto bus opposi- homicidium sìt certum, quisque in du- dubio, ìnììuxus consclentis ad damnum
non t ene· silium datum sit, vel an damnum sit illa- matur infiuxus quando consiliuro de se tis' respon·
turo
turo, ad nullam restitutionem consulen- aptum est infiuere: respondetur ex D. Tho· detur. bio an sit ad illud cooperatus, censendus secutum non est certus, juxta id quod
tem teneri. ma 14, quod ad obligationem restitutionis est. irregularis, ex cap. Ad audientzam et mox supra diximus n.562. Resp. 2°.(quod
cap. Significastt~ de homidd. - Sed vide magis urget), possessionem mc stare pro
1 De Matrim., lib. 2, disp. 41, nUln. 17; Decal., lib. l, & Loc. cit., cap. 27, n. 13. - .,Loc. cit., resp. 3. - 8 Loc. cit., de hoc dicenda Lzò. VII, n. 371. determinatione prava voluntatis exsecu-
cap. lO, n. 44. - Covar., in demo Sì furzosus, parto 2, § 2, cap. 13, n. 38.. Petr. Navar., de Restitut., Iib. 3, cap. 4,
nume 1. - Angelus de Ubald:s, in 1. 1, in princ., nume 3, n. 58.. Si/vest., v. Bellum I, num. 11, qu. lO, concI. 6;
Certum autem mibi est, qu<;)d si tu toris.
v. Ultimo est~ if. de eo per quem facturo. - Aeg:'dius Bossius" et v. Restituh"o III" qu. 6, v. 5ecundum. - 9 Tr.la, cap. 1, ' pravo consilio revera movisti aliquem ad Et sic pariterHolzmann 1S,etLaymann13
Tract. crimin., tit. de Mandato ad homicid., D. 59, i. f. - n. 113. - Henriq.; lib. 14, cap. 3, n. 4. - Dicast., de Re-
Felin., in cap. 1, de off. deleg., n. 13, v. ue,-um autem; stitut., disp. 4, dub. 2, num. 39. - Rebell., parto l, lib. 2. 1 De ]ust. et ]ure. disserto 2, cap. 9, § 1, n. 13 et 15. - 9 Loc. cit., n. 23. - lO De,Restitut' l n. 437. - U Tr. 13,
. et in cap. Sìcut dignum, de homicid., n. 12, concI. 3. - qu. 14, num. 7. - Joan. Medina, Cod. de Restitut., qu.7, 9;Decal., lib. 1, cap. lO, num. 44. - 8 Loc. cit., nUJn. 4. - cap. 1, n. 112. - S. Anron., parto 2, tit. l, cap. 12, § 12. -
~ Tr. 13, qu. 2, cap. 4, qu. 1, resp. 3, in med. - 8 Lib. 2, § Ad s'ecundum" ante v. Si aufem. - lO De Matrim., lib. 2, 4 Tr. 4, cap. 3, num. 7.,- 5 In 2o.m 211e , qu.'62, art. 7. - Pradc, cap. 17, qu. 6, n. 22.. Sitvest., v. Restitutio IbI,
cap. 'n, n. 13. - • Cap. 13, n. 38. - $anch., Decal., 1ib. l, disp.41, n. 17. - U De Restitut., n. 146. - Diana, part.3, • De Restitut., qu.3, art. 3, n. 5. - Mo1o'na, tr. 2, disp.736, qu. 6, V. Terh"um. - Navar., M2I!:n cap. 17, num. 17. -
cap. lO, n. 44. - Roncaglia" loc. cito - 6 Loc. cito - $anch." tr. 5, 'reso!. 84; et part. 4, tr. 3, resol. 28 et 63. - 12 2a 2(10: I n. 3. - Rebell., parto 1, lib. 2, qu. 14, n. 22. - , Disp. 19, 19 De Restitut., num. 437. - 1:1 Lib~ 3, sect. 5, tr. 2, cap. 5,
loc. cito - Habert, de Injust. et Rest., cap. 4, § 2, qu. 4, qu. 62, art. 7, corpo - 18 De ]ust. et ]ure, disserto 2, cap. 9, num. 9 et 15. - • Lib. 3, s_et. 5, tr. 2, cap. 5, num. 5. - n. 5, v. f.
resp. 2. - Musotta" tr., 4, disp. l, qu. 5, cap. 2, quaer.5.- § l,nume 14. - 14 2:1. 2 qu. 62, art. 7, corpo
Q
(' ,

suffragio damnum alicui intulerit, dicit n. 22
teneri «ad restituendam partem pro ratione
et mensura dubii ».
C) Croix, lib. 3,part. 2, n.574, disserens
de consulentE', illum profectoad restitutionem
teneri asserit, scilicet «ad totum, vel saltem,
563. - a) Conditionem istam Lugo, Les-
ut aliqui .dicunt, ad partem, pro qualitate sius et Sporer praetermittunt..
dubii '. b) Lessius, cap. 13, n. 6, sententiam hanc
d) Sayrus, Clav., lib. lO, tr. 2, cap. 8, n. 1, probabilem quidem existimat; oppositam ta-
hanc sententiam de consulente, non solum roen etiam probabilem, et hoc tempore in
probabilem·existimat, sed absolute tenet ac scholis magis receptam esse affirmat: «Unde
tuetur. sentioin praxi (ita concludit) ordinarie sequen-
dam; id enim isti iniqui cooperatores meren-
tur, ut in posterum sibi caveant-.
c) Salmanticenses et Prado huic senten-
tiae simpliciter subscribunt (eamdemque sim-
pliciter insinuant S. Antoninus, SìIvester et
Navarrus), « si consilium, uti subjicit Prado,
fuit conditionatum et ex suppositione >.
 62 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Excusa- cum Adriano d), S. Antonino d) Sìlvestro O,
tur materìa-
liter coope-
rans, sine
Paludano d), Molina, Navarro d) Lessio,
quo dam- contra Vasquez, probabilissime excusant
num accì-
disseto a restitutione eum qui materialiter coo-
peratur ad damnum domini: quando sci-
licet alter sine sua cooperatione adhuc
certe damnum ìntulìsset; v. gr. si quis
teneat scalam eì qui etiam ascenderet sine
suo auxilio.
564. - Quaeritur 6°. An teneatur ad re-
stz"tutionemsuadens damnum ex ignoran-
Ha) sed cum culpa graoi?
Qui ha-
betur peri- Resp. cum Viva 1 ex Laymann, Holz-
tus in suo
statu, rene-
mann 2, Lessio 3, distinguendo: Si consi-
turde igno- lium dans, ex suo statu, v. gr. advocati aut
rantia cul-
pabili. confessarli, existimatur peritus, tenetur;
Secus, si quia 'tunc vere decipit. Contra tamen, si
habeaturut
rudis, n i s ì noscatur ut rudis; quia tunc damni illatìo
adsit dolus.
magis imputatur ei qui imprudenter se-
quitur ejus consilium: nisi cum consilio
adfuit etiam dolus, sive intentio damnifi-
candi. Hoc tamen procedit quando agi-
tur de damno solius petentis consilium:
nam secus dicendum, si agitur de damno
tertìì,
Damnìfi- Notandum autern hic, quod dans con-
cans vel
consulens silium noxium tenetur postea facere quan-
tenetur im-
pedire effe- tum potest, ne accidat damnum, etsi in-
ctum.
culpabilìter egit. Eodem modo, qui sine
culpa gravi ignem accenderit in domo
aliena, tenetur ex justitia impedire, si po-
test sine magno incommodo, ne ex sua
actione alter laedatur, - Ita Viva cum
Sanchez a) et Lugo, et communi.
Molina~ tre 2, disp. 736, num, 5, i. f•. Less., lib. Z,
cap. 13, num. 35. - Vasq., de Restit., cap. 9, § l, du'b.2,
n. 32. - 1 De Restitut., ql1.3, art. 3, n. 7•. Laym., lib.3,
sect. 5, tr, 2, cap. 5, n. 4. - e De Restit., n. 423 et 432. -
3 Cap. 7, n. 33 et $4. - Viva} Ioc, cìt., n. 9. - Lugo~ de
Iust. et jure, disp, 8, n.95. - " Loc, cìt., n. 10. - Sanchs,
d) Adrianus, z'n 4, de Restit., § De curren-
tz'bus cum fure, v. Secundo dubitatur; S. An-
toninus, parto 2, tit.l, cap. 12, § i2; Silvester,
V. Restitutio III, qu. 6, v. Quartum; Palu·
danus, in 4, disto 15, qu. 2, art. 3) n. i7, et
art. 5) V. De serviente, n. 34; Navarrus, Man.,
cap. 17, n. 20, non tenent expresse doctri-
nam quae excusat a restitutione eum qui eo
casu materialiter tantum damno cooperatur;
sed eidem consentiunt, ut dicit Laymann, in·
quantum scilicet negant adjuvantem ad resti-
tutionem teneri, si futurum esset ut eo non
adjuvante, damnum nihilominus, et quidem
totum, inferretur.
565. - Quaeritur 7°. An parato mferre
majus damnum, possit suaderi mznus
aduersus eamdem personam; v. gr. vo-
lenti occidere aliquem, suaderi ut solum
eum percutiat?
Affìrma cum Viva 4, Sanchez, Bonacina,
Busenbaum (hic, n.577) et communiori.
- Dixi: adversus eamdem personam; quia
adversus aliam in particulari, nequit sua-
deri damnum quantocumque minus. Ita
Viva cum communì, apud Bonacina 5.
Addit Viva, quod solum in genere po-
test suaderi illi, ut potius minus malum fa-
cìat; vel etiam suaderi, minus malum esse
furari a Petro divite quam a Paulo pau-
pere. Immo concedit, posse dici illi qui vult
furari a Titio, ut furetur ab alio in genere;
quia sic avertitur ab illo furto, et nulli e
converso in particulari fit injuria. - Sed
huic ego non acquiesco, cum Sporer a),
quia sic jam suadetur damnum alterius.
Concedit idem Viva b), volenti furari
a Petro aliquid, ob quod ille in extremam
redigeretur paupertatern, posse suaderi ut
surripiat aliquantulum a Paulo ditissimo:
qui aliter in hocesset irrationabiliter ìn-
vitus.
566. - «3°. Tenetur item, qui suo CON-
« SENSU, calculo vel suffragio, est causa
e effìcax damni.- Lessius 6, Filliuccius 7 » ,
Ideoque ultimi, qui ìnìquum dant suf-
fragium, peccant; sed non tenentur ad re-
stitutionem, cum non sint causa damni,
nisi ex condicto egerìnt.
de Matrim., lib. 7, disp. 11, num. 15.. Bonac., disp.T, de
Ressitut., qu.2, punet.7, n. 8. - Viva, de Restitut., qu, 3,
art. S, n. lO, v. t; v. Dub~·um • . li Disp, l, de Restitut.,
qu. 2, punct, 7, num. 14..- Vi'Va~ Ice, cit., nume lO, i. f.-
e Lib. 2, cap. 13, num, 22 et 23. - , Tract, 32, cap. 3,
num.63.
564. - a) Sanchez, Consz'l., lib. l, cap. 3,
dub.5, n.2 et 3, hunc sane ad restitutionem
obligat; sed ex caritate tantum, ut ipse Viva
advertit.
565. - a) Sporer, tr. 4, cap. 3, n.27, non
loquitur de eo qui alicui suadet ut furetur ab
aliis in genere; sed haec scribit: «Si fur jam
resolutus sit furari plus ab aliquo, nihil co·
gitans de aliis, illicitum erit et restitutioni ob-
noxium suadere ei, ut furetur minus ab alio,
de quo ipse nihil cogitabat, aut si cogitabat,
tamen furari nolebat».
b) Viva, zn propos. 36 Innat:. XI, n. 16,
non habet hunc casum.
CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. 11.
Sed quaeritur: Utrum, si qUZ's dubzY:at,
art suum suffragium fuerzY: ex przorz'bus,
et necessarùs ad damnum alz'cuz' ùzferen-
dum, teneatur ad restitutionem? - Adest
triplex sententia.
Neque, Prima sententia dicit ad nihil teneri.
Parato juxta alias,
potest sua-
deri minus
dubitans an
ex priori-
Et hanc tuentur Rebellus, Henriquez a)
malumerga
eumdem.
bus fuerit, Tabiena b), Diana et alii, apud Lugo 1; et
Secus, ad- Sporer 2 vocat non improbabilem. Ratio,
v e r s us a-
Iiam perso- quia in dubio melior est conditio possi-
nam, dentis exemptionem ab obligatione resti-
tutionis.
juxra a· Secunda sententia, quarn tenent Sal-
Iìos, omnes
in solidum
tenentur,
mant." cum Bonaeina, Dicastillo c); etc.,
dicit, omnes teneri ad restitutionem in
solidum; quia omnes isti fuerunt concau-
sae totius damni: alias, si primi tantum
tenerentur, cum primi sint ignoti, nemo
teneretur, et a nullo resarciretur damnum.
Sed huic respondetur quod hoc per acci-
dens se haberet.
Verius
singulos pro Tertia tamen vera sententia docet, sin-
rata teneri.
gulos teneri pro rata ad totum damnum
reparandum d). - Ratio, cur non teneantur
Rebett., parto 1, Iib, 2, qu, 14, num. 7 et 31. . Diana,
parto 3, tr, 5, reso!. 84; et parto 4, tr, 3, resol, 23 et 63.•
1De )ust. et Jure, disp. 19, num. 20. - • Tr. 4, cap. 3,
num, 34. .;.- S Tr. 13, cap. 1, n. 123. - Bonac., disp, 1, de
566. - a) Henriquez videtur, juxta Lugo,
Ultimus pro hac sententia stare; et re quidem vera,
dans i n i- loco citato a card. de Lugo, scilicet, iib. i4,
q~UJ?1 suf-
cap. 3, n. 4, Henrìquez, de casu simili dispu-
fragiurn non
tenetur, tat: id est de irregularitate ex homicìdio, et
scribit: «Si multi ex domo una conjecerunt
incaute singulos lapides aut sclopos, et unus
lapide percussit et occidit hominem praeter-
euntem, nec sciri potest quis ìlle sìt , omnes
liberantur ab irregularitate et poena civili».
Et in comment., Iit, e, negat in dubio sequen-
dam esse tutiorem partem, «si post illam [dili-
gentiam] aut per bonam rationem, aut sapien-
tìs eonsultationem, deponat praetice dubium » •
b) Tabiena a Lugo ex Sanchez allegatur;
at sane Sanchez, Decal., lib.i, cap.10, n. 44,
hune auctorem allegat ut qui doceat obnoxium
esse restitutioni consulentem alterius dam-
num, quando probabiliter creditur consilium
efficax fuisse; quod revera tenet Tabiena, v.
Restitutio, n. 24, qu. 23.
c} Dicastillus, de Restit., dz"Sp. 4, dub. 5,
n. 97, utramque opinionem probabilem esse
existimat; «quamvis in hoc peculiari casu
(ita subdit) pro parte affirmativa non leviter
urgeant ratiònes ».
d) Ab ista tamen sententia, quae reperitur
in 2a jam editione Theologiae moralis (1753),
postea, in Istruzione e Pratica et in Horn.
63
in solidum ad totum damnum, est, quia
hic dubium ìntervenìt, an quisque illorum
fuerit, vel non, causa damni: et in tali
dubio, nemo tenetur ad restitutionem cer-
tam. Ratio autem, quod singuli teneantur
pro rata, est, quia quisque saltem suo suf
fragio deterioravit jus, quod damnificatus
habebat ad exigendam restitutionem dam-
ni ab aliis suffragium praebentibus. - Ita
Lugo d), Sporer 4, Molina 5.
Notandum autem hic cum Patre Con-
eina 6, quod si ille qui debet ferre ultimo
loco suffragìum, praevideat alios se revo-
caturos, tunc tenetur ad restitutionem
damni, si ferre suffragium negligat. - In
dubio autem, dicit hic auctor non prae-
sumi alios non mutaturos consilium. Con-
sentio, si alli inculpabiliter erraverint;
secus, si culpabiliter, quia tunc possidet
prava eorum voluntas.
567. - «4°. Item PALPO, ut qui laude, Palpo ad
r estitùrio-
«adulatione, vel exprobratione ignaviae, nem tene-
turo
« aliterve alium ad damnum inferendum
« excitat, anìmat. Lessius, Filliuccius 7 ».
Restitut., qu, 2, punct, 8, n. 5. - • Tr, 4, cap. 3, n. 35. -
s De Just. et Jure, tr, 2, disp, 736, num, 6. - • De ]ust.
et ]ure, disserto 21 cap. 9, n. Z7. - Less., Iib, 21 cap. 13,
n. 25. - , Tr. 32, n. 64 et 65.
apost., tr. 10, n. 50, (ab anno 1757 et dein-
ceps), S. Doctor recessìsse vìdetur: «Vera
sententia ... est, inquit, et quod quilibet tene-
tur tunc pro sua rata ad damnum reparandum;
si [vero] alii non restituant, teneri ad totum.
Nec obstat quod superius, n.45, dictum est,
quod cooperans non tenetur, quando nescit se
fuisse certam damni causami quia in nostro
casu quilibet suffragium ferentium, saltemjus,
quod habebat damnum patiens ad recuperan-
dum ab aliis suffragatoribus damnum acee-
ptum , deterius fecit, et ideo quilibet tenetur
ad totum damnum, si alii non restituunt ».
- Et haec est opinio cardinalis de Lugo, qui
disp. 19, n. 22, affirmat eum qui tali dubio
detinetur, teneri ad restitutionem partis pro
rata dubii, efin fine addit: «Restat videre an
hi partiales cooperatores teneantur restituere
in solidum totum damnum, an solum partem:
de hoc tamen dicemus sectione sequenti, agen-
tes de obligatione ex participatione in crimi-
ne ». Et dieta sectione sequenti, n. 85, scribit:
« Hinc infero primo quid dicendum sit de con-
currente per suum suffragium ad damnum
injustum, quod solo suo suffragio inferri non
poterat: de quo aliqui, ut vidimus, consequen·
ter negant teneri ad integrum damnum. Ego
tamen ex dictis dicendum puto, quod ad totum
teneatur, aliis non restituentibus».
 64 LIB. 1Il. - TRACT. V. DE SEPT!MO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. Il. 65
[Dummodo judicet sìc ad damnum in- juvat furem ad fugiendum. Modo non in- Non rene- tium tuum amittas. Prout, si rem alienam non habeo jus inferendi alteri damnum,
tur juvans
fluere, licet non intendat. Salmant. 1]. fluat in damna futura; ut bene notat Bu- furem ad fu· in via inventam abstulisti, et postea scias ut bona mea servem: et ideo si id faciam,
Praebens gamo
recursum 568. - « 5°. Item, qui inferenti damnum senbaum (hic, in fine), et consentit Pater damnum te passurum si eam retineas; illicitam ac injustam actionem facie, Sed
tenetur. e praebet RECURSUM, illum receptat, illius Concina 6. - Nec tenetur qui receptat piensfuremNec reci-
bene potes illam in eodem loco reponere, ad rescindendam emptionem illam cer-
«furta aut instrumenta occultat, vel ea furta vel furem, non qua furem, sed qua non ut fu- et permittere ut alter auferat, licet id fa- tum jus habeo, et eam rescindendo licitam
remo
« emendo rapinas fovet, etc. 9. - Hi enim amicum, cognatum; vel ratione officii, ut ciendo in deteriorem statum rem immit- actionem facio; unde, sì ex ipsa damnum
« omnes, uti et is cui res furtivae tradì- stabularius, etsi recipiat furem ante deli- tas: tunc enim acceptio furis evenit ex sua proximo evenit, per accidens evenit; il-
- tae sunt in custodiam, tenentur (non ctum, Ita Concina 7, Salmant. 8 ex com- malitia, et tua cooperatio est tantum per- ludque licite praeter intentionem meam
« manifestato fure) restituere domino. munì, Hoc tamen intelligendum: modo, Modo non missiva detrimenti alieni, quod tu evitare permìtto, ut me servem indemnem: prout
i n fl u a t in
«Et sic peccare eos, qui a sartoribus ut diximus, non infìuat in furta futura; furta fntu- non teneris cum proprio damno. - Se- licite permitto mortem pueri (juxta mox
ra,
«emunt fragmenta panni seu vestium, ut bene advertit Croìx 9. cunda ratio. Quia, cum quisque jus habeat dieta), ut consulam vitae meae, quia jus
« docet Villalobos, apud Diana 3. - Li- 569. - Utrum autem emptor rei furtz~ ad sua bona recuperanda, nemini inter- habeo ad eam servandam, - Tandem Aflud est
« cet t"bidem Sanchez excuset eos qui ìsta vae possit tllam furtO restituere, ad recu- dicitur actio illa quae per se est neces- distinguere oportet terminos qui ab ad- auferre ; a·
liud, non
« emunt a sartoribus magistris; eo quod perandum pretium? saria et directa ad suum damnum repa- versariis confunduntur: Aliud enim est servare: da-
m n u m '.i n-
«his plerumque detrahatur plus a justa Primasententia tenet quod possit; tivaRespotest, fur-
randum, licet indirecte et per accidens rem alterius auferre: aliud, non servare. f e r r e aut
permittere,
«mercede, quam mereantur ista frag- quia in hoc non infert domino damnum, juxta alios,
furi restituì damnum alteri eveniat. Quemadmodum, Aliud, damnum alteri inferre; aliud, dam-
«menta, ìdeoque licite ea retineant »" cum reponat rem in eumdem statum in ad pretium
r'ecuperan- si quis non possit vitare mortem ab hoste num alterius permittere,
[Huìc doctrinae non acquiesco; quia po- quo erat. - Ita S. Antoninus lO, Lugo 11 dum. insequente, nisi equo conculcando puerum Advertendum tamen, hanc sententiam Prior sen-
tentia, quan-
tius censeo plerumque oppositum acci- cum Navarro, Silvestro, Angelo, Maldero, baptizatum, licite quidem currit, etiamsi tunc tantum posse habere locum, quando do locum
dere. Communiter tamen, nìsì contraria et' aliis (ut asserit) recentioribus commu- mors pueri sequatur: ut communiter do- emptori nulla alia suppetit via recupe-
habeat.

indicia urgeant, sartor non praesumitur nìter. Ita etiam Lessius 19, Ho1zmann 13; cent DD., cum Lessio 1, Corduba b) et Ca- randi suum pretium, quam restituendo rem
fraudasse]. Salmant.v- cum Prado, Rebello, Baàez; jetano c.J; item Busenbaum (supra, n. 393, latroni.
« Neque hìc a peccato excusari cau- Elbel " cum aliis satis communiter. ad 3) cum Lugo et Escobar ; Salmant. 2 570. - Majus autem Dubium urget: An
« pones, qui a fìliìsfamìlìas acceptant pecu- Secunda autem sententia, quam tenent Iios,'uxta a-
soli do- cum Sanchez ti), Dicastillo ti), Prado d), POSSt't rem furi restituere emptor malae
«nìas, aliasve res parentibus surreptas, Cajetanus 16, Concina 17, et Croix 18 cum mino
tuenda,
resti-
Tapia d), Villalobos d), etc. Ita in casu no- /idez'?
« notar Laymann s, Bonacina, etc. - Qui Molina, Laymann et aliis, dicit teneri em- stro, in quo emptor habet jus ad rescin- . Negant hoc communius doctores, cum EI11J;?tor
.« vero post delictum ipsum reum juvat ptorem rem domino restituere a). - Quia dendum contractum, ut suum pretium re- Lessio, Molina a) et alìis, apud Busenbaum malae tidei
coramunius
«ad fugiendum (non concurrendo ad de- res erepta e manu furis jam adepta est cuperet; et quoniam illum non potest re- (Dub. V, n. 600); et Salmant." cum aliis. negaturpos-
se rem furi
.lictum), non tenetur restìtuere: modo meliorem statum; et ideo si furi eam red- scindere, nisi rem furi restituat, per se Sed adhuc affìrrnant Holzmann 4, EI- restituere.
e: non det illi spem refugìì in posterum. deret, illam in deteriorem statum dejice- necesse est ei rem reddere [uri, ad suum bel 5; et Toletus, Diana, Prado, Silvester, Probabi-
li t e r affìr-
«Turo quia non est causa damni, tum ret, et sic ìnjuriam domino ìrrogaret: ne- recuperandum. Atque ideo tunc licite red- Angelus, apud Salmant. 6; item Alensis, maturo
e: quia reo Iicet fugeré: ut ìnfra dìcetur mini enim licet vestem alterius in ignem dit, esto rem in deteriorem statum inji- Gabriel, apud Lugo 7. Et hanc sententiam
« Ltò. IV, cap. 3, àub. 7 », injìcere ut suam sal veto ciat; quia rescissio contractus est ipsi di- vocant non improbabilem Lessius 8 ac
Receptans Receptans igitur tenetur ad restitutìo- Haec sententia est quidem multum Ambae opi-
niones, pro- recte licita ac necessaria, et damnum do- Malderus. Et quidem non immerito Bu-
tenetur , si
si t causa nem, quando receptatìo est causa furti. - probabilis, - ...,S"ed non mìnus probabilis babiles; pri- mino per accidens infertur. senbaum putat absolute probabilem; imo
furti. 1~' ma, forte
Sie tenentur ad damna, domini non ìm- et forte probabìlior est prima; et valde probabitior, Objectionì Dices: Ergo, juxta sententiam hanc, mo Lugo dicit forte probabiliorem. - Ra-
res p o n d e-
pedientes famulos damnificantes in con- me urgent hae duae ratìones quas subdo: turo casu quo [ur minetur rem tuam auferre, tio, quia , lìcet iste peccaverit rem mala
fidentiam ipsorum. Ita Salmant. 5 et alli Prima. Quia non teneris rem domino ser- nisi accipias et tradas ei alienam, poteris fide emendo; tamen post emptionem habet
communiter. vare cum tuo damno; et ideo potes per· hanc surripere, ne tuam amittas. - Re· jus, aeque ac emptor bonae fidei, ad con·
Non tenetur autem qui post furtum mittere ut furero illam recipillt, ne pre- spondetur: Hoc facere non possum; quia tractum rescindendum, rem furi reddendo,
1 Tr. 13) cap. I, n. 124. - 9 Filliuccius~ tr.32, n. 66 qu. 7, v. Quarto • • Angel.~ v. Restitutt:o I J n. l, v. f. - 1 Lib. 2, cap. 9, nuro. 59. - Lugo, de ]ust. et Jure, qu. 2, n. 30.. Silvest., v. Restitutio II~ qu. 7, § Pyùnum,
et 67; Lessius, lib. 2, cap. 13, num. 26 et Z7. - Villal., }([alder." tr.4, cap. 3, dub. 2. - 12 Lib.2, cap. 14, n. 14.- disp. 10, num. 127 et 128.. Escob., tr. 1, exam. 7, .cap. 3, 'V'. Quarto. ~ Angel., v. Restitutio L n. 11 v. f. - fj Loc.

part.2, tr.25, ditf. 13, n.6et7. -•Parto 4, tr.4, resol. 176.
- Sanch' ConslI., lib. 1, cap. 7, dub. 3, n. 4. - .. Lib. a,
l
sect. 5, tr. 2, cap. 5, n. 6. - Bonac'l 'disp. t, de Restit.,
qn.2, panct. 9, n.3. - • l'r. 13, cap. 1, n.125. - • De Just.
et Jure, disserto 2, cap. 9. n. 30. - , Loc. cIto - • Loc.
cito - • Lib. 3, parto 2, n. 37. - lO PMt. 2, tit.1, cap. 12,
§ 16, v. Septimo; et tit.2, cap. 5, § 2. - n Disp. 17, a.29..
Navar., Man., cap. 17, aum.9.. Silvest.. v. Restitutto III,
569. - a) Modo scilicet, ut explicant Con-
eina, Crocr, Molina et Laymann, prud~n'
ter existimes rem a fure non esse dommo
r~titQ.endam; quinimmo eo etiam casu, Lay-
13 De Restitut., num. 460. - lt Loc. cit., num. 83... Prado~ Il. 52. - S Tr. 25, de 5° Praec., cap. 1, n. 24 j et tr. 131 cit., num. 87. - Alens., Sam., parto 4, qu. 24, membro 5.
cap. 17, qu. 2, num. 24. - Rebell., parto l,lib. 2, qu. 9, cap. 2, n.64 et 65. - Less., lib. 2, cap. 1.:1, n. 19. - 3 Tr.I3, art. 3, § 5, v. f. - Gabriel Biel, in 4,. disto 15, qu. 3, art. 3,
num. 3.. Baiies, in 2(lm 2 , qu.62, art. 6, dub.l, concI. 2
11
C
cap. 1, D. 87. - 4. De Restitut., n. 455. - 5 De Restitut., dub. 5.. , Disp. 17, n.87. - S Lib. 2, cap. 14, n. 21. -
et 4. _ 16 De Restitut., num. 38. _16 In 211m 2A C , qu. 62, llum. 39. - Tolat." lib. 5, cap. 17, i. f. . Diana, parto 2, Malder.} tr. 4, cap. 3, dub. 2, v. Dico 3. - Lugo, Ioc. cit.,
artico 6, post princ. - 11 De )nst. et Jure, dìssert. 2, tr. 17, resol. 4 j et parto 5, tr. 14, resoI. 87•. prado} cap. 17, num.37.
cap. 7, num. 11. - 15 Lib. 3, parto 2, num.100.. Molina,
tr. 2, disp. 722, num. 1. . Laym., lib. 3, tr. 4, cap. 17,
num.24. h) Corduba, Nb.l, qu. 38, dub. 2, non 10- scilicetoperam rei licitae et necessariae..., non
quitur de puero baptizato,. in reliquis vero est contra jus naturale, divinum aut scri-
concordato ptum».
mann probabilem exis~imat prioreIl!- senten- e) Cajetanus, in 2 a m 2 1le, qu. 67, art. 2, d) Vide notam b, ad n. 393 hujus libri,
tiam, ideoque eum qUI bona. fid~ ll1am s~­ v. Ratio autem allata, in textu adducto a ubi iidero auctores citantur.
cutus fuerit, non esse ad restitutlonem obh. Lessio, huic sententiae aperte favet, duro scri· 570. - a) Molina, tr. 2, disp. 722, abso-
gandum. bit: «Dccidere innocentem per accidens,dando Iute negat l'ero posse furi restitui, casu nerope
S. ALPHONSI) Opera mOl'alìa. - Tom. II.
 66 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
ut supra probatum est. - Nec obstat di-
cere (ut ait idem LUgo), quod hic inter-
venerit injusta acceptio emptoris. Nam
ipsa, postquam retractatur, non est de
facto causa ut dominus rem suam amit-
tat; revera enim (ut diximus n. 551) ad
obligationem restitutionis requiritur, ut
actio acceptoris non solum sit injusta, sed
etiam ut realiter infiuat in damnum alte-
rius. In hoc autem casu, acceptio empto-
ris, licet fuerit domino injuriosa, nullum
tamen damnum ipsi intulit; cum damnum
jam illatum exsisteret per acceptìonem
furis, ut dictum est num. praeced.
Particì-
puns.
571. - « 6°. Item, P ARTICIPANS de praeda,
e aut quoquo modo cooperans: ut agens
«excubias, applicans scalas, parans in-
e: strumenta, conficiens litteras, etc.; in
e: bello iniquo tormenta advehens, etc. -
« Excusantnr tamen (modo actio per se
«non sit mala) qui ea non sponte, sed
« justo metu coacti facìunt; ut v. gr. cum
« rustici, furto a solis militibus facto, co-
« guntur eorum praedas avehere, vel pe-
« cora abigere. - Lessius 1 »,
Partici.. Participantes dupliciter intelligi pos-
pans in re
furtiva, te- sunt, nempe in re furata et in, actione
netur.
furti. - Participantes ùz re furata tenen-
tur quidem restituere quantum de illa ad
ipsos pervenit. Quoad participantes vero
Partìci- z"n actione furti, videndum an ipsi con-
pans i n a-
etio ne furti. currant ad totum damnum vel ad par-
tem; juxta dicenda n. 579.
Sed Quaestio est, si participatio sit in
actione furti: An excusentur a culpa et
a restz'tutz"one} zio quz' cooperantur alz"quo
modo ad z'llatz"onem damnz' ob metum gra-
vz's detrimenti?
Iuxta re-
cèntiores:
Prima sententia, inter recentiores com-
Remote coo-, munissima, quam tenent Salmant. 2, Spo-
p.e r a n s ex
metu gravì, rer 3, et Holzmann 4, Viva 5 cum Lessio 6,
excusatur.
Bonacina 7, distinguit. - Si actiones coo-
perantis remote concurrant ad furtum, ut
esset scalam tenere furi ascendenti, tra-
dere ipsi c1aves sive instrumenta ad rese-
Lugo, disp. 17, n. 37. - l Lib, 2, cap. 13, n. 29 et 30. -
'Tr.13, cap. I, n. 127 et seqq, - 3 Tr, 4, cap. 3, n. 41 et 42.
- ' De Restìt., n. 443.- 'De Restitut., qu, 3, art. 4, n.IO.-
G Loc. cito - 7 Disp. 11 de Restitut., qu. 21 punct, lO, n. 8. -
quo res domino periclitaretur. At nulli dubium
esse potest,quin hac sua sententia Molinacom-
prehendat etiam emptorem malae fidei, cum
randam arcam, deferre praedam jam abla-
tam et similia: tunc cooperans ob metum
mortis vel alterius gravis mali, excusatur
tam a restitutione quam a culpa; quia
istae sunt actiones per se indifferentes,
neque laedunt dominum, nisi ex malitia
furis. - Secus, si actiones sint proxime
infiuentes in furtum, ut fores effringere,
incendere domum, c1aves falsas conficere,
res furatas per fenestram ejicere, pecora
e stabulo abjicere et similia; tunc coope-
rans non excusatur neque a culpa neque
a restitutione. Ratio, ut dicunt, quia actìo-
nes hae, utpote intrinsece malae, non pos-
sunt ob quemcumque metum excusari.-
Ita auctores citati.
Immo 'Salmant. 8, se revocantes, dicunt,
etiam actiones prioris generis, primo Ioco
relatas, pariter esse intrinsece malas. -
Ratio, ut ajunt, quia istae actiones pro-
xime infiuunt in peccatum injustitiae, quod
fur committere intendit; et ideo evadunt
intrinsece malae ac formaliter injustae,
etiamsi ponantur ad mortem evitandam.
- Et quamvis, ob tantum periculum, li-
citum sit tibi surripere veI destruere bona
aliena (quia in eo casu dominus esset irra-
tionabiliter invitus, si nollet consentire,
ut tu, in necessitate extrema constitutus,
sua bona acciperes vel perderes ad ser-
vandam vitam): non tamen potes, ob quem-
cumque metum, proxime cooperari inju-
stae actioni furis; quia tunc formaliter
concurreres ad peccatum ipsius, et justi-
tiam laederes; ideoque, si id agis, peccas,
et ad restitutionem teneris. - Tantum te
excusant Viva et Roncaglia 9, si malum
quod tibi imminet sit magnum, et incom-
modum quod dominus est passurus sit
leve; vel si damnum, adhuc te non adju-
vante, pariter inferretur: cui quoque con-
sentit Laymann lO cum S. Antonino a)} Pa-
ludano a)} Molina, Petro Navarra, Adriano a)
et Silvestro a); juxta dieta num. 568}
v. Et sic.
8 Tr, 21, cap. 8, n. 75. - Vz'va, de Restìtut., qu, a, art. 4,
num.l0. - g De Restitut., cap. 4, qu.9, v. t. - m Lib, a,
sect, 50, tr. 2, cap. 5, n. S, v. f.. Molina, tr, 2, disp. 736, ;
n. 5.• Petr, Nauar«, de Restìtur., lib, 3, cap. 4, n. 49.
de eo aperte loquatur in exponenda contra-
ria sententia.
571. - a) De his vide notam a ad n. 563.
CAP. II. - DE RESTlTUTlONE. - DUB. II.
Alil omni- Secunda vero sententia, quam tenent
no excu-
santo Busenbaum (vide bo. II) n. 68} z'n fine),
Sanchez 1 et Lessius 2, censet, ejusmodi
participantes non peccare, si ob metum
magni nocumenti praefatas actiones prae-
stant.
Proxime S. Doctor In hoc Dubio, ut meum judicium profe-
cooperans distingui t :
peccat et ram, illud sapientibus submittens tam-
ienetur ad
r e st'itutio- quam minus sapiens, nemine me praece-
nem.
dente, sic dico. - Peccatum hoc coope-
rantis consìderarì potest, vel respectu
domini damnum passuri, vel respectu fu-
ris damnum inferentìs,
Respectu l°. Respectu domz"nz~ dico, quod si tu
domini, ti-
mor damni solum times damnum facultatum, non po-
in bonis non
cxcusat, teris sine peccato concurrere ad damnum
Salmant, alterius, ut in propriis bonis te serves
obligantre-
mote ccope- indemnem: nisi id facias animo compen-
rantem.
sandi, ut ajunt Bonacina, Viva et Lessius
Secus, ti- cum Navarro Ò). - Si autem times malum
mor damni
s up e r ior i s superioris ordinis, quam bonorum, nempe
ordirris.
mortem aut mutilationem membri vel gra-
vem infamiam: tunc poteris sine peccato,
si praeter tuam intentionem facias, coo-
perarì ad damnum alterius; ut dicit etiam
Continuator Tournely e). Quia tunc domi-
nus tenetur consentire, ut adhuc cum
jactura suorum bonorum, tu vitae aut
honori tuo consulas; alias esset irratio-
nabiliter invitus d).
Respcctu 2°. Respectu vero ad peccatum furis,
Iuris, coope-
ratio mate- secundam sententiam probabiliorem cen-
rialls ex me-
tu, Iicita. seo. Ratio, quia omnes praefatae actio-
nes, tam primi quam secundi generis,
sunt revera' indifferentes: cum, juxta fio
Limìtaiur
assertum, 1 Deca1., Iib, 1, cap. 7, num. 30. - , Lib. 2, cap. 16,
num, 59. - Bonac., disp. l, de Restitut., qu, 2, punct. lO,
h) Navarrus, Man., cap. l7} n. 20} silet
de animo compensandi; in reliquis vero con-
cordato
e) Contino Tournely, Decal., cap. 1, art. 3,
de Carit., sect. 7} punct. l} v. Quinta, in ge-
nere negat licitum esse materiam alicui mi.
nistrare, qua iste contra justitiam sit abusurus,
- nisì damnum, quod alioqui tibi ille commi-
natur, tam grave sit, ut non tenearis illud
subire ad impediendum damnum tertio ìnfe-
rendum a ,
d) Haec tamen interpretanda sunt ex do·
ctrina, quam ipse S. Doctor emendatam in·
seruit in 6- editione operis Ist1'uzz"one e Pra-
Nca (Neapo1i 1765), cap. lO, n. 56: lo nella
mz'a :Aforale ho distinto il punto in altro
modo}dicendo che l'azion del cooperante di-
67
nem quo fiunt, ve! licitae vel illicitae esse
possint. - Si enim tu praestas illas cum
pravo fine nocendi domino, certe erunt
tibi iIlicitae. - Si vero praestas, ad da-
mnum tuum in vita vel honore praeca-
vendum, tunc licitae tibi erunt; et quod
fur illis abutatur ad suam pravam volun-
tatem exsequendam, hoc per accidens se
habet; tuque solum materialiter tunc coo-
peraris ad peccatum illius, quod ex justa
causa licite permittis. Nec verum est, quod
formaliter tunc concurris ad peccatum
furis: nam hoc esset, si positive tu infìue-
res in ejus malam voluntatem; quando
autem tantum actiones illas praestas qui-
bus .fur postea abutetur ad damnum in-
ferendum, non erit quidem causa damni
actio tua, sed sola malitia furis (juxta
quae fusius diximus de Carz't.},Lzo. II,
n. 68) v. Sed meHus). Et quod actiones
illae non sint formaliter infiuentes in pec-
catum furis nec intrinsece malae (ut ad-
versarii autumant), mihi videtur indubi-
tabile. Nam alias, si fur te cogeret ad
arcarn tuam confringendam, ut tradas ei
pecuniam ibi contentam, non posses sine
peccato hoc facere, quia formaliter coo-
perareris ad illius peccatum. Sed hoc quis
sanae mentis asserere audebit?
Expresse autem favet mihi doctrina
Patris Molina, qui 3 sie docet: Mortt's metu
aut amissionis membri, fas est ejusmodz'
captiois, nocumentum mferre chrz'stianz's
ùz bonis externis , ea ad infidetium im-
perium destruendo, capiendo ... Quoniam
n. 8.. Vir'va, de Restitut., qu, 3, art. 4, n. 10... Less., Iib. 2,
cap. 13, n. 30. - a Tr. 2, disp. 115, n. 7, concI. 5.
versamente dee considerarsi a riguardo del
peccato del ladro. In quanto al danno, ho'
detto che m'uno può cooperare al danno
alieno per liberarsi dal proprio} quando il
danno è dello stesso ordine. Ciò però corre
quando la cooperazione è per se stessa causa
del danno ; ma non quando è materiale;
poiché allora non son tenuto col mio egual
danno ad evitare il danno altrui. Quae la-
tine reddita sic sonant: « Ego, in mea Morali
Theologia, de hoc quaesito aliam distinctio-
nem adhibui, et dixi cooperantis actionem di-
versimode considerandam esse respectu pec-
cati furis.Respectu damni, negavi licitum esse
ad damnum alterius cooperari, ut quis a suo
liberetur, quando damnum est ejusdem ordi-
nis. Id tamen locum habet casu quo coope-
68 LIB. III. - TRACT.
in eo eventu, sunt t"n extrema necessitate
tUorum bonorum, ad vt"tam propriam con-
servandam. Ergo, quantum fas est CUt:
que, t"n extrema necessitate sumere de bo-
nis alzorum ad conservandam propriam
vt"tam/ tantum damni fqs erit ejusmodi
capHvis inferre bonis altòrum ad vt"tam
propriam tuendam. Haec Molina. - Idem
mecum tuetur Continuator Tournely l, ubi
sic loquitur: Non enz"m teneorgrave subire
detrz"mentum, ut alterius peccatum aver-
tam, zpse sane (nempe fur) malz"ttam suam
statO t"mputet; haec mihiperperam zmputa-
retur, cum ùi unum t'ntendam, ut rebus
meis consulam.easque a damno ltaerem.-
Idque expresse confirmatur a S. Thoma 2,
qui ait: Licet et" qui z"nddt"t z"n latrones,
manifestare bona quae kabet, quae latro-
nes peccant di'dpiendo, ad hoc quod non
occidatur, exemplo decem snrorum , qui
dtxerunt ad Ismahel (Jer. XLI, 8): Noli
occidere nos: quia habemus thesauros in
agro.
Majus Dubium est: An talz"s cooperane
teneatur ad restitutionem? - Affirmant
omnes auctores pro prima sententia ci-
tati, ut supra diximus. Sed, spectata ra-
tione intrinseca, cum Patre Milante mihi
probabilius videtur, eum neque peccare,
neque ad restitutionem teneri.
Haec quaestio pendere videtur ab alia
(relata n. 520, Qu. 5, v. St"c igz"turt sci-
Iìcet: An surripiens bona alterius in ex-
trema necessitate, illa cessante, teneatur
ad restitutionem? - Ibi diximus, veram
sententiam esse quod tenetur, si spe non
fuerit pauper; secus, si pauper fuerit re
et spe. - Atque sic videretur dicendum
in praesenti casu; nempe, quod partici-
pans, si metu mortis vel gravis infamiae
ad alienum damnum concurrat, tunc tan-
tum eximatur a restitutione, quando tem-
pore cooperationis erat absolute pauper,
V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
adjuvat furem ad inferendum damnum,
ob metum similis gravis damni in bonis
propriis, eo casu teneatur ad restitutio-
nem: quia nemo potest ad damnum alte-
rius cooperarl, ut proprium damnum bo-
norum evitet. - Secus puto, si is furem
adjuvaret, coactus metu mortis vel gra-
vis infamiae e). Ratio, quia tunc iste non
tenetur ad restitutionem, neque ex re ac-
cepta, neque ex injusta acceptione. Non
ex re accepta, quia in nibilo factus est
ditior; non ex injusta acceptione, quia
non peccavit, ut jam probavimus. Sed
dices: cur ille qui in extrema necessitate
utitur re aliena tenetur restituere, quando
non est absolute pauper? Respondeo: is
ideo tenetur quia, cum possit ex proprio
sibi subvenire; accipìendo aliena" quando
non potest accipere proprium quod alibi
habet, tunc evadit ditior; et propterea te-
netur. Sed in casu nostro, cooperans in
nihilo fit ditior: et ideo nibil tenetur re-
stituere j nec alias obligatur offerre et
substituere bona propria, ad damnum al-
terius reparandum.
Mihi consentit doctus Pater Magister
Milante 8, ubi ait, quod is qui praestat
hujusmodi actiones adjuvantes furem, non
peccat, nec tenetur ad restitutionem. Sic
enim scribit: Ideoque iis z"nnoxze coope-
ratur quù:umque ex metu cadente z"n vi-
rum constantem ad ea concurrit. Ut quùi
enz"m altena rapere... malum est, et qUt:
dem ab z"ntrz"nseco...? Procul dubtò ex eo
soium, quza domz"nus vel credùor z"nvt"tus
patt"tur malum... At z"n casu praefato do-
mz"nus et credùor t"nvz"tt' non forent circa
utrumque malum quod paterentur, abla-
tae ntmz'rum rei.: St"cque praesumendum
est..., cum nemo possit praesumz' z"nvz"tus
z"n caste, quo proximo aut cooperantl in
furtum ... tam grave damnum et pert"cu-
lum z"mmz"neret; nemo quzppe potest post-
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. II.
]uxtaeam-
excusari tam a culpa quam a restitutione.
dem distin-
ctìonem,res- - Idem refertur ex sententia Laymann \
tituere tene-
turo qui cum Petro Navarra et Medina, in si-
mili casu sic dicit: Si quz"s merces alt'enas
z"n mare alijz"ct"at ne zpsemet pereat, non
tenetur ad ullam restùutionem; cum nec
z"nJ"urzam z"1ztulerz't, nec rem alt'enam pos-
sideat.
Coopera- Secus autem omnino dieendum cen-
tio formali.
nunquamli.. seo, si quis cooperaretur, ad confirman-
cita.
dam vel augendam malam voluntatem
furis; puta, si furi terga servaret (vulgo
guardasse le spalle), vel si annuntiaret
ei horam opportunam furando, et similia.
- Quia in his influeret in ipsam pravam
voluntatem furis, eum saltem animosio-
rem reddendo; et sic formaliter coope-
raretur ad illius peccatum: quod nunquam
licet.
Quidam Secus etiam dicendum, si quis coope-
casus parti-
calares, rationes illas praestaret occisuro, tradendo
gladium, sive c1aves ad occidendum (vide
n. 697, V. Pro'babilt"ssz'rtzum), vel humeros
subjiciendo ad ascendendum, aut sealam
deferendo, etc. - Id tamen recte dicunt
Salmant. 2 cum Soto, Lessio, Baàez, Ta-
pia, Aragon f), Villalobos j et Laeroix f)
cum Sanchez et Bonacìna, intelligi si ille
posset negare suam cooperatìonem sine
periculo mortis, aut aequalis gravìs damni;
quia aliter non tenetur vitare damnum
alterius (etiamsi alter sit in extrema ne-
cessitate damni patiendi) cum aequali pro-
prio detrimento. - Hinc diximus de Carit.,
Lt7:J. II, ca. n. 66) quod, cum dominus vel-
let ascendere ad stuprandam virginem,
nullius damni metus, praeterquam mortis
imminentis, posset famulum excusare in
adjuvando dominum, 'scalarn deferendo,
1 Lib. 3, sect, 5, tr, 3, parto 1, cap. 1, n. 7, in med. -
Petr. Navar.~ lib. 3, cap. 1, n. 382. - Joan. Medt.·na~ Cod.
de Restitut., qu .. 3, in Causa prima, v. Secundo homines.
i Tr. 13, cap. Il n. 204. - Sotus~ de Just., lib. 4, qu. 7,
-
69
subjiciendo humeros, etc. Quia sola vita
famuli praevalet virginis honori.
Miror hic autem, cur Pater Milante 3,
cum dixerit I praefatas actiones, quoad
cooperationem ad furandum, non esse in-
trinsece malas; ibidem asseruerit easdem
esse intrinsece malas quoad cooperatio-
nem ad fomicandum: dum aeque in utro-
que casu nulla disparitas possit assignari,
ut recte advertunt Salmant.>. - Sed nos,
ex propriis principiis rem absumentes,
censemus patenter pro basse, quod in neu-
tro casu cooperationes illae, justa et pro-
portionata causa interveniente, sunt in-
trinsece malae.
572. - Hic obiter notandum, quod si Impediens
sine vi et
tu precibus vel consilio impedias Titium, dolo repa-
rationem
ne ipse reparet damnum Caji a), peccas damni , non
contra caritatem (sicuti peccaret Titius, tenetur re-
srituere,
si malitiose permitteret damnum ìllud),
non vero contra justitiam; unde non te-
neris ad restitutionem b). Ita Croix cum
Molina, Lessio, Lugo (contra Navarrum c)
et Medina). - Secus dicendum, si impedis
vi vel fraude.
513. - « 7°. Item tenentur causae, quae Causae
«prniauue ad damnum alterius concur- prl varìvae l
quando te-
« runt, nimirum MUTUS, sive non c1amans,
neantur,
« cum potest; aut NON OBSTANS, NON MA-
« NIFESTANS: sed tunc tantum, quando ta-
- les ex aliquo pacto, vel officio, vel sti-
e: pendio, etc., tenentur exjustitia damnum
« cavere. - S. Thomas 5.
e: Sic princeps, magistratus, belli dux,
«tenentur ad restitutionem damnorum
«quae a feris, latronibus, militibus, ob
«ipsorum culpabilemnegligentiam dan-
« turo - Item consiliarii, canonici tacen-
« tes, absentantes se, non impedientes
n. 5. - Sanchs, Decal., Iib, 1, cap. 7, num. 18. - Bonac.,
disp. 1, de Restitut., qu. ult., punet. 1, n. 2. _8 Exercit. 28,
in propos. 51 Innoc. XI, v. Ex his. - " Tr. 21, cap. 8,
nume 75. - Croix} lib. 3, parto 2, num. 44. ~ .1Jfotina" tr. 2,

non solum re, sed etiam spe.
Sed bic sentio, eadem, ut supra, di-
stinctione utens: - Quod si participans
1 De Restitut. in gen., cap. 2, art. 6, sect. 3, concI. 3. -
s 2- 21le• qu, 78, art. 4, corpo - Milantel Exercit. 28, in
ratio sit per se ipsa causa damni, NON AUTEM
casu quo MATERIALIS solum sit; tuDC enim
minime teneor alterius damnum curo aequall
meo damno vitare ». Cfr. etiam de hoc argu-
ponere vt"tam proxz"mi, temporalz' bono,
ut ,est omnt"um sensus et naturae dt"cta-
meno Hine asserit hunc cooperantem bene
propos. 51 Innoe. Xl. v. Magnum valde d."scrimen. -
• Exereit. 28, in propoR. 51 Innoc. XI, 10e. eit.
mento praesentem Theologiae moralis edi-
tionem, lib. II, n. 66, nota f.
e) Sed haec temperanda sunt secundum
notam d, hic supra.
art. 1, ad lum argo - Lesso, lib. 2, cap. 16, D .. 59. - Baiies,
in 2:'\m 2'0'=, qu. 62, art. 5, dub. l, concI. 2.. Tapia, tomo 2,
iib. 5, qu. SO, art. 2, n. 6... Villalo, parto 2, tre 11, diff. 13,
fJ Aragon, in 2am 2 ae , qu. 62, art. 5,
ad 3 u m , post conci. 2, cooperantem morti
alterius excusatum vult metu gravissimi pro-
prii detrimenti; Croix vero, lib. 2, n. 265,
eumdem excusat ex metu gravis incommodi.
572. - a) Vel clarius, ut habetur in Hom.
apost., tract.10, n. 58, si impedias allum, qui
vellet avertere proximi damnum.
disp. 735, num. 4. - Lesso, lib. 2, cap. 13, num. 66. - Luga,
de ]ust. et ]ure, disp. 19, n. 101. - Joan. Medina, Cod. de
Restitut., qu. 9, obj. 6. -- G 2:1 2:1<:', qu. 62f art. 7, corpo
h) Hoc tamen intelligitur (ita S. Doctorin
Hom. apost., loc. cit.), modo ille alius non te-
neatur ex justitia illud damnum impedire.
c) Croix allegat Nav.; sed Petrus Navarra,
eamdem ac Croix sententiam tuetur, lib. 3,
cap. 4, n. 136 et 137, nedum contrariam te-
neat; Martinus vero Navarrus de hoc casu,
quod sciam, non loquitur.
 70 LJB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. III. 71
«Inìquam constitutionem vel electionem. « teriam justitiae. - Lessius 5, Bonacina 6,
« - Item tutores, administratores bono- « Diana 7, Tanner 8 », [Vide dieta supra
«rum, etc., non impedientes damna pu- n. 562, v. .secunda]. DUBIUM III.
«pillis, minoribus, ecc1esiis provenientia. 516. - « lO". Nec tenentur, si effìcaciter
«- Item custodes montium, vinearum , « tantum concurrant ad circumstantias et An supradicti teneantur singuli restituere in solidum, et quo ordine.
«silvarum, agrorum, piscinarum, qui da- «modum actus damnosi; v. gr., si quis
« mna non impediunt, vel facta non ma- « tantum impellat alium, ut citius ve! ani- 579. Quz" teneantur restituere in sotidum. - 580. Quz' teneantur primum. restituere.
581. Quz'd, si damnificatus condonet restitutionem.
« nifestant. - Molina 1, Filliuccius 2. Vide « mosius, hoc ve1 ilIo loco, vel modo no-
«supra, Lib. 3, tract. 3, cap. 2 », ,« ceat. Vide Laymann 9 ». - [Vide dieta Ordo resti.. 519. - « Resp. Cum plures damnifican- totus effectus a singulis procedit; propter
Peccant etiam famuli, non custodientes supra, n. 563J. tutionis In-
ter damnifì-
cantes,
« tes, ve1 seorsim singuli l'ero suamagere enim concursum, particularis cooperatio
bona domini; et tenentur ad restitutionem, 577. - « 11°. Nec tenetur , qui delibe- « possint, vel conjunctim, atque alii aliis cujusque unam actionem constituit contra
si non impediant damna ab extraneis. Sal- « rate volenti inferre magnum damnum, « plus minusve in damnum infiuere; hìnc, justitiam. Unde, quia damnum ex hac
manto a) cum Lugo a), Molina a), etc. - Sed « suadet ut minus eidem inferat; quia tunc « ex tali ordine et mensura influxus, ordo uniea actione evenit, omnes in solidum
omnino vide dieta, hoc Lso. III, n. 344. « utiliter alterius negotium gerit. Dico ei- « et mensura restitutionis desumenda est. obligantur ad restitutionem. - Ita pro-
« ltem principes et domini territorio- « dem; quia non 1ieet impedire damnum • - Ita communiter doctores. babiliter Salmant. 8 cum Soto, Bonacina,
"rum, si sciant vias publicas infestari «unius, cum injuria alterius », - [Vide « Unde resolves: Sanchez a), Cajetano a), etc. Et idem tenet
« praedonibus, et cum possint, non impe- dieta hic, n. 565]. « l°. Si plures absque consensu, quis- Lessius 4. (Excipit autem 5, si quis non
« diant, tenentur mercatoribus et caeteris 518. - « 12". Non tenetur item (contra Doctrina
Busenbaum
« que per se seorsim et casu concurrant concurreret ad damnum immediate, sed
« viatoribus damna quae ab istis accipiunt, « Navarrum a), Ange1um, etc.) confessa- de confessa- « ad damnum, singuli non p1us tenentur tantum mediate, praebendo instrumenta,
« compensare. - Diana 3 », « rius, etsi ex officio confessiones àudiat, rio.
«restituere, quam quod quisque per se juvando conscendere, etc.).
Dccu-inn
Pusenbaum
514. - « 8". Supradicti non tenentur ad « ut parochus, etc., si ex negligentia ve1 « damni intulit. - Laymann l. Sed adhuc probabilis est sententia Na- Probabi-
de l:oopr· « restitutionem, quando non fuerunt causa « ignorantia poenitentem non moneat, aut « 2". Si plures cum consensu, et se in-
Iiter solum
varri 6, Silvestri 7, Angeli 8; et satis pro- ad partem
runribns.
«efficax darnni ; ut V. gr., si fur, homi- - obliget ad restitutionem. Quia, etsi ex « vicem juvantes, id fecerunt, singuli in babilem eam vocant Lugo 9, et Sporer b) :~:mSis~~
« cida, non fuerit efficaciter motus man- « officio teneatur bene instruere poeniten- p s i s eve-
« solidum tenentur restituere totum da- cum Dieastillo b) et aliis. Dieunt isti, te- inisset,
« dato, consilio alterius, sed nihilominus « tem, ideoque peccet graviter, omittendo « mnum: quia singuli sunt causa totius neri cooperantes tantum ad suam partem,
« absolute erat facturus, - Item, si V. gr. ." quando est necessarium; non tamen ad « damni, cum unus juvet alterum, et pro- si damnum etiam sine ipsis fieret. - Ratio
"in capìtulo alii ante te dederint suffra- «hoc tenetur ex obligatione erga ter- « cedat ex confidentia quamhabet in (ut ait Lugo), quia, cum obligatio restitu-
« gium, ita ut videas te nihil impetratu- « tium, quasi ex justitia debeat ejus da- « auxilio aliorum. Unde si unus eorum tionis pendeat ab influxu seu causalitate
« rum, etsi neges; tunc enim non teneris « mnum cavere, aut procurare ut hoc ei :< restitutionem fecìt, potest a reliquis, ni- in damnum, obligatio non debet esse
«restituere; licet pecces pro qualitate « compensetur. - Secus tamen dieendum « mirum a principali totum; aut, si isnolit, major quam est ipse infiuxus; ergo, sicut
« damni, addendo tuum, vel mandando, « videtur, si positive restitutionem impe- « a reliquis, pro rata singulorum, repe- partialiter quisque concurrit, ita partia-
• consulendo, etc. - Bonacina 4 »; "diat ex malitia, immo etiam ex igno- «tere. - Bonacina 2, ex Vasquez, Molina, liter obligatur. Prout enim qui concur-
515. - e: 9". Probabile est, non teneri « rantia crassa vel culpa lata; quia tunc « Filliuccio », reret tantum ad partem alicujus damni
« supradictos, si non sit moraliter certum, «consilio suo est causa efficax damni. Quaeritur: an sùegulae causae ad 'da- dividui, licet cum aliis concurreret ad
« eorum mandatum, consilium efficaciter « Vide Lessium et Bonacina l0, Laymann 11, mnum concurrentes teneantur z'n solz"dum? totum daronum, tamen ad solaro suam
« infiuxisse: quia in dubio melior est con- « et infra Lib. 6, tract, 4, cap. 2, dub. 5 ».- - Distingue: partem tenetur, ob partialitatem rei circa
• dìtio possidentis, praesertim circa ma- [Vide dìcenda Lzo. VI, de Poenit., n. 6211. Si l'es Si l'es est individua, ut incendere do- damnum causatum; ita qui concurrit par-
s it indìvi-
1 Tr. 2, disp, 116, n. 2. -- SI Tr.32, cap. 3, qu, 12, n. 70 s Tom. 3, disp. 4, qu.6, dub. 14, n. 395. - 9 Lib, 3, sect, 5,
dua, singuli mum, occidere hominem, tradere na- tialiter ad damnum individuum, ob par-
tenentar in
et 71. - .3 Parto 8, tr. 7, resol. 38. - .( De Restitut., disp, 1, tr. 2, cap. 5, D. 5. - Anget., v. Restitutio utt, o ~ n. 5, i. f. - solidum, vem, etc., tunc quisque cooperans tenetur tialitatem causalitatis sive ìnfìuxus, partia-
qu.z, punct, 7, n. 3; et punct, 8, n. 3. - & Lib. 2. cap. la, n. 38. Less., lib. 2, cap. 13, a n. Tt, - lO De Restitut., disp.T, qu, 2, in solidum: et hoc, etiamsi sine illo da- litertantum tenetur, quia solum partialiter
- G Loc. cìt., qu, 2, punct, 4. - 'l' Parto 3, tre 5, resol. 84.- punct, :1.1, n. 15. - 11 Lib. 3, sect, 5. tr. 4, cap. 7, n. 6.
mnum eveniret. Ratio, quia tunc moraliter damnum ab ipso procedit. - Et huic do-
1 Lib. 3. sect. 5, tr.2, cap. 6, n. 1. - 9 Disp. l, qu, 2, Bonac., de Restitut., disp. 1, qu. Z, punct. lO, n. 10 et 16.
573. - a) Molina, tr. 2, disp. 506, n. 16; et n.105 et106,dicunt famulum ad restitutionem punct, 10, a num. 10. '; Vasq., de Restitut.. cap. 9, § 1, - -1 Lib. 2, cap. 13, DUro. 34. - 5 Loc, cìt., DUro. 35. -
dz"sp. 735, n. 5, ad 'restitutionem obligat fa- teneri, si ab extraneis l'es auferatur, quamvis dub, 2) a n. 30; et dub. 3... Molina, tr.2, disp.734, n. 2... 6 Man., cap.1?, n. 17 et 20. - 7 V. Restttutio IIII quaerv é,

mulum, cui cnra specialis alicujus rei deman-
data sit, sive ab extraneis sive ab aliis famulis
eam sinat auferri; secus vero, si res illa non
fuerit illi specialiter commissa; dum contra
Salmant., tr. 24, n. 138; et Lugo, dz"sp. 19,
ipsi, non fuerit specialiter demandata. Fili., tI'. 32, cap. 3, qu. 2, n. 43 et 50. - 3 TI'. 13, cap. I,
num. 151. - Sotus, de .Tust. et .Ture, lib,4, qu. 7, art. 3. -
578 - a) Navarrus,Man. ,cap.17,n. 22, obli-
gat eo casu confessarium ad restitutionem, sed
tantumquando «negligentia praecepti de resti-
tutione est causa cur confessusnon restituat». 579. - a) Sanchez, Decat., lib. 7, cap. 21,
n. 19, sic loquitur: «Teneri sub mortali re-
, stituere in solidum, si ad id furtum concur-
rant ut una causa et consortes, quod unus-
quisque sit causa totius damni ». - Cajetanus
pariter, omittens distinctionem de re individua
aut dividua, affirmat ùz 2<1111 2 11<', qu. 62, art. 7,
- s V. F1/.1't14111, n. 16. - 11 Disp. 19, DUro. 83. - Lugo,
loe. cito
ad restitutionem in solidum teneri multos so·
cios ad fÌlrtum concurrentes, similiter furis
aut raptoris aut usurarii ministros.
b) Sporer, tr. 4, cap. 3, n. 66; Dicastìllus,
lib. 2, tr. 2, dz"sp. 4, dub. 2, n. 29, non 50-
lum probabilem hanc opinionem existimallt;
sed eam simpliciter et absolute tuentur.
 72 LlB. ITl. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
ctrinae non videtur dissentire Lessius in
contrarium adductus. Nam, ipse 1 tum
obligat cooperantem ad totum damnum,
cum sine ipso, vel alio similem opem con-
ferente, damnum non fìeret (verba Lessii).
Secus autem omnino dicendum cum
Lessio 2, Salmant, 8 et communi (quicquid
dicant alii apud Salmant.:'), si damnum
sine ipsius ope non obveniret. Quia tunc
certe tenetur ad totum, etiamsi, ipso non
opitulante, alter eamdem opem certe prae-
buisset.
Si res sit Si autem res est dividua, ut furari vi-
d i v id u a ,
pr-incipalis neam, thesaurum, etc., tunc motor prin-
tenetur ad
totum, cipalis tenetur ad totum: cooperantes vero
Cooperan-
tes, etsi com-
tantum ad partem suam, etiamsi com-
munì censi- muni consilio ad damnum concurrant. Ita
lio I teneri-
tur ad par- Lugo ", Salmant. 6 cum Bonacina, Dica-
tem suam
rantum. stillo c), Lessio, Navarro d), Molina d),' con-
tra Croix 7, qui putat, in casu communis
Tencntur consìlìi quemque teneri in solidum. - Si
in solidum,
s i om n e s vero omnes invicem se excitent, sive mo-
se invicem
moveant. veant ad damnum (ita ut, singulis non
concurrentibus, damnum non eveniret, ut
dicìt idem Croix 8), certe singuli tunc in
solidum tenentur. Ita Busenbaum, Ron-
In dubio
de causali-
caglia et Salmant. 9. - Cum autem du-
ulte,nonni- bitatur an quisque fuerit causa totius dam-
si ad p a r .
tem suam. ni, non tenetur nisi ad partem suam; juxta
id quod diximus supra, Dubio II, n. 562.
Utrum, quando piures tenentur in so-
lzdum, quisque teneatur restituere totum,
si dubium sit an socius restituerit?
Negant Salmant. lO et Roncaglia Il, di-
centes quemque teneri tantum partem
1 Lib. 2, cap. 13.n. 35. - "Loc. cit., n.l. - 3 Tr.13,cap.l,
n. 151.- • Loc, cìt., n. 149. - • Disp, 19, n. 90. - n Tr. 13.
cap. 1, n.147 .. Bonac., disp . .!, de Restitut., qu. 2, punct.10.
n. 10 et seqq. - Less." lib. 2, cap. 13, n. 36. - . . Lib. 3,
c) Dicastillus, lib.2, t,'. 2, disp. 4, dub. 2,
n. 30 et 31, disputat de multis vineam simul
invadentibus; eosque negat ad restituendum
teneri, nisi partem quam quisque acceperit;
quod tamen intelligendum esse ait, «si... in- .
grediantur non communieato consilio '. In ce-
teris vero concordato
d) Navarrus, Man., cap. 17, n. 20, ita 10-
quitur: «Juvans facientem delictum, coope-
rando ..., aliquando tenebitur ad restitutionem
totius damni per facientem illati, puta cum
fuit causa, sine qua nihil damni fuisset illa-
tum; aliquando vero, nonnisi ad restitutionem
partis ejus, scilièet cujus est causa, sine qua
non fuisset illa pars damni iIlata, licet reli-
suam restituere; quia praesumendum alios In dubio
de restitu-
socios jam restituisse. - Sed id mihi mi- tione,quili-
bet tenetur
nime probatur, ad totum.
Advertendum tamen, quod rudes, etsi I"ORudes l'a-
oblìgan-
teneantur in solidum, raro expedit eos di ad toturn.
obligare ad totum; cum difficulter isti sibi
persuadeant, se teneri ad restituendam
partem a sociis ablatam. - Quinimmo
satis praesumi valet quod ipsi domini,
quibus debetur restitutìo, consentiant ut
illi restituant tantum partem ab eis abla-
tam; cum aliter valde sit timendum quod
nihil restituant, si obligentur ad totum e).
580. - «3°. Quod si actio damnificans fueritSi lucra-
actio
« fuìt lucrativa, et apud aliquem ex coo- tiva, quis-
nam tenea ..
« peratoribus res ablata adhuc exsistit, tur primus.
« aut is eam mala fide absumpsit: tenetur
« is primo Ioco restituere ipsam vel aequi-
«valens; et si ille non faciat, reliqui. -
« Lessius 12.
« 4". Si actio damnificans non fuit lu- Si fuer i!
'"'"« crativa, ut quia res periit et destructa ~~.stl'ucti­
« est (ut fit V. gr. in combustione, mutila-
« tione, detractione): tunc ante alios primo
« tenetur restituere qui mandavit, vel qui
« causa fuìt primaria, vel exsecutor pri-
« marius (ut in bello princeps et dux); et
« si is non sit facturus, vel quia non vult,
«vei quia non potest, tenentur reliqui,
« v. gr. caeteri milites.
«Quod, etsi de militibus speculative Quid de
militibus.
« verum sit, practice tamen ii excusantur
« per accidens: tum quia non possunt to-
« tum restituere: tum quia dominorum
«voluntas non est, nec exspectatio, ut
part.2, n. 62. - 8 Loc. cìt., n. 53. - B.",enò., lib. 3, tr.5,
cap. 2, dub, 8, num. 2. - Roncag/it~" tr. 13, de Restitut•.
cap. 5, qu. 4, resp. 4. - ,. Tr. 13, cap. l, n. 127 et 148. -
IO Loc. cit., n. 152. - 11 Loc. cit., qu. 5. - 12' Cap. 13, n. 39.
quum sie». - Molina non loquitur de damno
ad quod multi communi consilio concurrunt,
nisi inquantum loquitur de damno ab exer-
citu illato; et nihilominus (ita docet Molina,
disp. 734, n. 2 et 3) singuli tenentur solurn
de parte sua, dummodo damnum singuli non
intulerint, quatenus aliorum auxilio vel co·
mitatu adjuti fuerint.
e) Hinc expedit, secundum dieta S. AI-
phonsi in Istruzione e Pratica, cap. 10, n. 54,
ut confessarius aliquando istos (praecipue si
sunt conscientiaeparum meticulosae)hortetur,
ut restituant quod debent, quin quantitatem
explicet, id remittens diet~mini conscientiae
illorum '.
CAP, Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. IV. 73
«plus restituant, quam partem suam; netur exsecutor. - 3°. Tenentur aliae cau-
« ideoque, si hanc possunt, ad id tenen- sae positivae, ut consilium dantes in gra-
« tur: uti et si quid adhuc reliquum ha- tiam alterius, etc. - 4°. Causae negativae.
« bent ex iniquo. Laymann 1 ex Cajetano, Salmant. 7.
« Molina, etc. - Immo Bonacina 2, ex 581. - «5°. Si damnum passus condo- Quid, si
damnifica-
« Navarro 8, Vasquez et Lessio 4, dicit, mi- « net restitutionem principali damnificanti, tus condo-
« litem gregarium qui alios non induxit, « etiam minus principales liberantur; non net restitu-
tionem.
e: non teneri ad restitutionem totius damni «autem viee versa. Quia ruente princi-
e: illati a toto exercitu, sed tantum pro sua « pali, ruit accessorium; non contra. -
« parte. Vide supra, Tract. 4, cap.l,dub. 5, « Vide Laymann 8 »,
«art. 3-. Hic notandum, quod si creditor pro-
Orda in- Ordo restitutionis est quoad cooperan- mittat alieui ex debitoribus aeque princi-
ter c00'Pe-
ranres, ju- tes: l°. Tenetur restituere mandans sive palibus, se eum non molestaturum, cen-
x t a S. Al·
phonsurn, consilium dans alteri, ad faciendum dam- setur remittere partem illius: nam, si to-
num in gratiam sui: ut Salmant. 5 cum tum exigeret ab aliis, ille cogeretur ab
Lessio et Lugo, ac Croix 6 cum Navarro a),' illis ad restitutionem, et sie promissio fru-
contra Vasquez b) et Turrianum Ò)._ 2".Te- stranea esset.
DUBIUM IV.
An teneatur restituere, qui alium impedivit a consecutione alicujus boni.
58'2. Quzd, si quis impedit, sine vi aut fraude , aliquem a consecuzione justi boni. -
583. Quid, si quis impedit mendacùs, ne fisco appticentur bona, propter gabellam non
sotutam. - 584. Quid, si quis ex odio, sine vi aut fraude, efficit, ne alter aliquod
bonum obtineat. - 585. An suadens episcopo conferre beneficium minus digno, peccet,
et teneatur ad restitutionem. Quid si beneficium debeatur alicui, ratione concursus.
(Remissive ad Lib. IV, n. 109.). - 586. An teneatur ad restitutionem occidens ali-
quem, ut alteri homicidium imputetur. (Remissive ad n. 636J. - 5f57. An teneatur ad
damnum , impediens vi aut fraude , etc. - Quid, si precibus importunissimis aut
metu. - 588. Quid, si religiosus suadeat testatori, relinquere bona suo monasterio,
relicta ecclesia matrice.
582. -« Resp. Attendendum an laeda- «2". Si res non erat debita ex justitia,
« tur jus alicujus, quod a natura, lege vel « sed conferenda ex libera voluntate, tunc
- alìter habeat, et an per vìm, fraudem, « qui sine vi, fraude et calumnia, collato-
« calumniam et mendacia, quis alium im- « rem inducit, ut V. gr. officium vei lega-
« pedierit: num vero aliter. - Inde enim « tum, beneficium ecclesiastìcum, et sìmì-
« apud Laymann 9, Bonacina lO, resolvun- « lia dona gratuita, non conferat cui apud
« tur sequentes casus: « se constituerat, aut qui petierat, sed vel
Impediens « l". Qui alterum impedivit a consecu- « nulli, vel alteri etiam minus digno; etsi
alterum a « tione rei debitae ex justitia, tenetur ad
consecutio- «saepe is possit graviter peccare, prae-
ne boni. « restitutionem. - Lessius 11, Filliuccius 12. « sertim si id ex odio vel allo male fine
Lib.3, tr. 2, cap. 6, n. 5. - Cajetan." in 2am 211e , qu. 62,
J num. 41 et 42. - Lugo, disp. 19, n. 123 et 126. - • Lib. 3,
art~ 7. - Molina" tr. Z. disp. 734, num. a. - 2 Disp. 1, de parto 2, n. 55 et 56. - . . Loc. cit., n. 142 et 145. - 8 Lib. 3,
Restitut., qu. 2, punct. 10, n. 13. - 3 Man .• cap. 17, n. 20, tr. 2, cap. 6, n.3, i. f. - 9 Lib. 3, tr. 2, cap. 7. - lO Disp. l,
v. f.. Vasq., de Restitut., cap. 9. § 1, dub. 2, nUm. 36. - de Restitut., qu. 2, punct. 12. - 11 Cap. 12, num. 122. -
• Cap. 13, n. 37. - • Tr. 13, cap. I, n. 141•. Less., loc. cit., '" Tr. 32, cap. 7, num. 177 et 178.
580. - a) Petrus Navarra, lib. 3, cap. 4, tum onus in se suscipere, quamvis causa man-
lZum. 101 et 102, asserit cau!as damni se- dans non sit mandatarii superior, contra Vas-
cundarias teneri aeque primo ad restituen- quez, loc. cit., dub. 3, n. 57; et Turrianum,
dam damni partem. Et ita etiam a Croix alle- in 2 a m 2 a " , disp. 12, dub. 3, n. 8 et 9, ne-
gatur. gantes mandantem, qui non sit superior, pri·
b) Croix ex Lugo asserit mandantem to- mo ad restitutionem teneri.
 74 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGl.
« facìat; non tamen tenetur ad restìtutìo-
- nem. - Azor a)} Vasquez , Sà, Bona-
«cina 1".
583. - Quaeritur hic 1". An qut' frau-
dt'bus seu mendacùs , aut falsis testz'bus
impedù , ne fisco applù:entur bona quae
ob crimen, v. gr. non soluti vectigalis, vel
aliud, essent fisco addicta, teneatur ad re-
st#uendum?
Fraude Respondetur CUm Lessio 2, Sanchez 3,
impediens
solutioncm Lugo 4; et Salmant. 5 cum Diana, Banez,
bonl fi se o
addicti , Azor, Tanner ac aliis communìssìme, quod
ante se 11- post sententiam certo tenetur. - Secus
tentiam li-
ber est a vero, ante sententiam. Quia ante senten-
restitutione.
tìam, nullum jus acquirit fiscus ad poenam,
quae nonnisi post sententiam debetur; vel
quia sic saltem accipitur communiter hoc
fìscì jus ad poenas.
584. - Quaeritur 2". An qui z'1npedz't
aiium a consecutione justz' boni ex odio,
sed sine vi aut calumnia, teneatur ad re-
stz'tutzonem. - Adest duplex sententia.
Impediens Prima sententia probabilis affirmat.
a consecu-
tione b o n i Hanc tenent Scotus a)} Cajetanus b), Sal-
ex odio, si-
manto 6 cum Baàez b), Lugo c); item Co-
ne vi aut
fraude, pro-
varruvias b) et Major d), apud Lessium 7, et
babiliter te-
n e t u.r ad alii apud Lugo. - Probant ex !z'b. 2,
r e s t it n tio-
nero. § Idem Labeo} ff. de aqua pluv. arc., ubi
Vasq.,Opusc. de Benefìc., cap. 2. § 3, dub. 19, n. 127.-
Sà.1 V 1 Restltutio) n. 21. - 1 Disp. 1, qu 2, punct. 12, n. 2
et 5. - 2 Cap. 12, n. 134. - 3 Decal., Iib. 2, cap. 22, n. 22. -
"Disp. 18, n.l08. _ 5 Tr. 13,·cap. 1, n. 104. Diana, parto 3,
tr, 5, resol, 52; et tr. 6, re~oI. 35. - Banes} in 211.m 2ne , qu. 62,
582. - a) Azor, part. 3} lib.4,cap. 9, v.His
posz'tz's, et quaer. 2} ex parte tantum consen-
tit; nam quaer. 2, ad restituqonem utique
obligat eum, qui ex solo odio vel vindicta
alium impedit a consequenda re, ad quam
nullum jus ceteroquin habet; sed id locum
obtinere in eo «qui impedit bonum alterius,
solum ut noceat illi, non autem in eo, qui
aliquid facit secundum jus quod habet, quam·
vis male animo et voluntate id faciat •.
584. - a) Scotus, in 4, dist.15, qu. 2, n. 40,
sententiam hanc perspicue insinuat. Initio
enim quaestionis argumeritum hoc proposue·
rat: «Aliquis potest beneficiumecclesiasticum
sibi procurare, auferendo per procurationem
suam alteri, sed non tenetur alteri illud re-
stituere ». Cui sic respondet: «Iste tenetur re·
stituere beneficium non totum..., sed aliquam
portionem correspondentem alicui parti valo-
ris beneficii: et hoc si directe abstulit sibi be-
neficium, intentione damnificandi eum. Si au·
tem indirecte, scilicet procurando sibi ipsi, et
cum hoc etiam damnificare aIi'Um intendebat,
dicitur: SZ· 7.licznus ftumen, torrentem aver-
terz't, ne aqua ad eum perveniat} et hoc
modo sz't effectum ut oicino noceatur, agi
cun: eo aquae piuviae arcendae non posse ...}
si modo non hoc anz'mo fecerù ut h'b;no-
ceat, sed ne st'bi noceat. Probantque ra-
tione: quia animus injustus, quando con-
jungitur cum opere externo, effìcìt ut
idem opus, quod sine tali animo ìniustum
non erat, injustum cum ilio redd~tur. -
Idem videtur sentire D. Thomas 8, ubi ait:
Ad quartum, dz'cendum quod alz'quz's po-
test impedz're aliquem ne habeat praeben-
dam multiplù:z'ter. Uno modo}juste,'puta,
si zntendens... utt7z'tatem Ecctesiae.procu-
ret quod detur alù:ui personae digniori:
et tunc nullo modo tenetur ad restt~utz'o..
nem ... ANo modo} injuste; puta} si znten-
dat ejus nocumentum, quem z'mpedt't pro-
pter odzum vel vzndÙ:tam. Et tunc dicit
quod tenetur ei totum damnum resarcire,
si episcopus erat determinatus ei dare be-
neficium; si vero non erat determinatus,
tenetur tantum ad aestimationem spei
quam ille ad beneficium habebat.
Secunda vero sententia communis (ut Probabi-
lius non te-
fatentur iidem Salmant. 9) et probabilior, netur.
negat teneri ad ullam restìtutìonem, -
art. 3, dub, 2, concia 6 et 7. - AS01'} parto 1, Iib, 5, cap. 8,
qu, 5. - Tanner, tomo 3, disp, 4, qu, 6, dub, 2, num. 76. -
(I Tr. 13, cap. l, num. 103. - "1 Cap. 12, num, 128. - Lugo)
disp. 18, nuro.98. - A 2n 2ne , qu.62, art. 2, ad 4. _ 9 Loc.
cit., n. 102.
tenetur ut dixi. Sed si tantummodo propriae
utilitati intendebat providere, et sic procurat
sibi, et ex consequenti alius praeter intentio-
nem illius damnificatur, iste ad nihil tenetur
illi '.
b) Cajetanus, in 2 a m 2 a e , qu. 62} art. 2;
Covarruvias, in cap. Peccatum, parto 2, § 7,
n. 8} ita quidem docent de beneficiorum col·
latione; sed Cajetanus, ibid., v. Ad 6u m po-
stremo; Covarruvias, conel. 5, secundam sen-
tentiam tenent de donationibus, legatis, testa-
mentis, etc.; in quibus cum iisdem auetoribus
consentit Bafiez, in 2 a m 2 ae , qu. 62} aI't. 2}
dub. 12, qui addit etiam idem esse de bonis
publicis principaliter destinatis ad communi·
tatis bonum.
e) Lugo, disp. 18, n. 98, adhaeret secun·
dae sententiae, quam S. Alphonsus commu-
nem et probabiliorem appellato Cfr. de hoc
notam a ad n. 636 infra.
ti) Major, loc. cz't. a Lessio, id est, in 4,
disto 15, qu. 16, nihilhabet quod possit huic
nostro casui applicari'
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. IV.
Eamque tenent Lessius l, Petrocorensis 2;
Palaus 3 cum Vasquez, Gutierrez, Navarra
et Rebello; Roncaglìa 4 cum Antonio a
Spiritu S.; Sporer 5, qui vocat sententiam
veram et communem, cum Tamburinio 6,
Viva 7, Laymann 8, Hozmann 9, Elbel 10 ,
Bonacina 11, Molina 12, Sanchez 13; Croix l '
cum Turriano, Esparsa, etc.; Mazzotta 15.
Eamdemque sententiam ut certam tenet
Sotus 16 (quem male citant pro se Sal-
mant.P): nam Sotus sic expresse ait: Ad
proposz'tum z"gz'tur nostrum, quz'suo ietens
jure, praebendam absque vz· etfraude St'bz'
vel amicoprocurat, etiamsi ex odz'o alterius
ùJ faciat, et contra carùatem delz'nquat, ad
nullam tenetur restituuonem. - Ratio, quia
nemo potest obligari ad restitutionem
damni, nisi damnum sit ìnjustum, et ipse
sit efficax causa illius damni et in illud
positive infìuat. Ad damnum autem affe-
rendum non sufficit intentio; sed requi-
ritur actio externa, quae non solum sit
occasio (ut esset in praesenti casu), sed
etiam sit vera et effìcax causa damnì:
nam alias, si illud evenit, aliunde evenit
et mere fortuito. -- Unde, si tu hujusmodi
nocumentum fortuitum proximo optabis,
peccabis quidem, vel tantum contra ca-
ritatem, vel tanturn affective contra justi-
tìam ; non autem effective, cum ille non
habeat jus. Et ideo opus externum cum
pravo animo conjunctum, non erit effe-
ctive sed tantum affective injustum, ex
quo nulla orietur obligatio restitutionis.
Falso enim dicitur is effective pati inju·
stum damnum, qui privatur re, ad quam
nullum jus habet.
Ad textum autem, ut supra oppositum,
respondetur 1". cum Lessio, Anacleto e) et
1 Lib. 2, cap. 12, n. 123. - , Lib.4, de .Tust., cap. ult.,
qu. 6. - 3 Tr. 13, disp. 2, punct. 11, § 5, n. 3. - Vasq., de
Benefic., cap. 2, § 3, dub. 19) num. 127. - Gutier.} Can.
Quaest., lib. 2, cap. 11, a n. 71. ~Petr. Navar., de Restitut.,
lìb. 3, cap. 5, n. 7. . Rebel.} parto 1, lib. 3, qu. 1, n. 5.-
'" De Restitut ot cap. a, qu. 4. - Anton. a Spiro S,} Director.
Confessar., tr. lO, disp. 8, n. 340. - G Tr. 4, cap. 2, n.213.
Il Decal., lib. 8, tr.8 1 cap. 4, § 2, 11.4. - "1 De Restitut.,
-
ql1. :!, al"t. l, n. n. - S Lib. 3, sect. 5, tr. 2, cap. 7, n. ];
_ 11 De Restitut., nuro. 539. - 10 De Restitut., confero 4,
r) Anac1etus, tr. 9, disto 5, n. 91, ubi hanc
interpretationem insinuat, de alio argumento
tractat, et de aHis juris civilis legibus, non
vero de praesenti lege loquitur.
75
Croix, illam esse legem poenalem, quae
ante sententiam non obligat. - Deinde
respondetur 2" cùm Soto, quod lex illa
juste prohibuit arcere aquam exintentione
nocendi vicino, quando nulla utilitas ex
hoc tibi provenit; unde recte ait Sotus
qucd eo casu tu non habes jus arcendi
aquam, et arcendo peccas contra justitiam
ex vi legis id prohibentis. E converso, si
id facias ad tuam utilitatem, ne aqua tibi
noceat, non peccas contra legem, guae
negat actionem vicino, semper ac tu ar-
ces aquam ne tz'bi noceat, etiamsi facis ut
vicino noceas.
Nec etiam obstat doctrina S. Thornae
supra allata. Nam explicat Sotus 18, S. Do-
ctorem intelligere, impedientem aliquem
ab obtinenda praebenda tunc teneri ad
restìtutionem damni, quando impedit tnju-
ste, ut S. Doctor exprimit, nempe vi vel
fraude.
Nec obstat , quod ibi dicat: Puta, si
intendat ejus nocumentum, quem ùnpedzì
propter odz'um vel vÙ1dt'ctam. Nam Ange-
licus hic supponit ìnjustitiam, cujus causa
sit odium:Facere emin ex odzo(ait Sotus) ...
non te onere reslz'tutzom's graoat; sed fa-
cere znjuste} sciiicet nullo tuo fure , sed
vz'olando alienum.
585. - Hinc infertur I".Quod si quis ex A v er teus
episcopum
odio, sed sine vi vel fraude, suadet epi- s in e vi et
fraude ne
scopo, etiam determinato ad conferendum I
confera t be-
beneficium digniori a), ut conferat minus neficium di·
gniori, non
digho (etiamsi probabilius sit, quodtam tenettu' ad
l'estit1.1tio·
episcopus quam suasor graviter peccent, nem.
quamvis beneficium sit simplex, ut dice-
mus Lz·b. IV, n. 93): suasor tamen non
tenetur ad ullam restitutionem; quia non
laesit justitiam commutativam, avertendo
n. 108. - 11 Disp. 1, de Restitut., qu. 2, punct. 12, n. Z.
- 12 Tr. 2, disp. 727, Dum. 4. - 13 Consil., lib. 2, cap. 1,
dub.49, num.6 et 27. - l' Lib. 3, parto 2, nuro. 148. - Tur
p
'-ian., in 211m 2rte , disp. 16, dub. 1, n. 8.. Esparsa, Curs.
theol., lib. 8, qu. 35, artico l. - 15 Tr. 4, disp. l, qu. Z,
cap. 3, qu. 4. - 16 De ]ust. et Jure, lib. 4, qu, 6, art. 3,
ad 6 arg., V. f. - 17 Tr. 13, cap. l, num. 103. - Less.,
cap. 12, Dum. 128. - Croix, lib. 3, parto 2, DUro. 149. -
Sotus, Ioe. cito - 18 De .Tust. et Jure, lib. 4, qu.6 art. 3,
ad 6 argo
585. - a) Ampliationem istam de episcopo
jam determinato ad beneficium digniori con·
ferendum, plerique auctores ex infra citandis
praet('rmittunt; in reliquis vero concordant.
 76 LlB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
collatorem a conferendo beneficio, ad quod
alter jus non habebat. - Ita Glossa b), So-
tus \ Silvester ~), Lessius 2, Laymann 3,
Roncaglia 4, Holzmann 5; Palaus 6 cum
Vasquez, Gutierrez et Rebello; Sporer 7
cum Molina c) et communi. Item Sà, Fil-
liuccius, Na varrus et Dicastillus, apud
Salmant." (qui hoc probabile vocant, licet
oppositum alibi probabilius putent 9). -
Vide dicendaLtò.IV:n.l06 usque ad 108.
Nisi aver- Dicendum tamen cum probabiliori sen-
tat post con-
cursum, tentìa , teneri ad restitutionem, eum qui
post concursum impedit digniorem a con-
sequendo beneficio; juxta dicenda Lzò. IV:
« to«
Avertens
tcstatorem
Infertur Il". Propter eamdem rationem
sin e vi, etc., non teneri ad restitutionem qui sine vi
ne legatum
faciat, non vel fraude impedit testatorem, ne relin-
tenetur ad
restitutio- quat haereditatem alicui, qui ad illam nul-
nem,
lum jus habet. - Laymann lO, Elbel 11,
Tamburinius 12, Sporer 18 cum Sanchez,
Soto, Molina, etc.
586. - An autem, si quis occidat ali-
quem, intendens ut homicidium alteri im-
putetur, teneatur damnum restituere quod
ex imputatione ìlle passus fuerit? - Vide
n.636.
Impediens 581. - « 3". Si in re praedicta, ex libera
per vim et
fraudem, te- «voluntate conferenda, aliquis per vìm,
netur pro
rata com- « fraudem vel calumniam, collatorem in-
pensare.
« duceret ne ei daret; aut eum a petitione
1 De just.v lìb, 4, qu. 6, art. 3, coroll.L - ' Cap. 12,n.128.
Lib, 3, sect, 5, tre 2, cap. 7, n. 2. _. De Restitut., cap. 3,
_ S
qu.3. resp.B, - , De Restitut., n. 340. - e 'I'r, 13, disp.2,
punct.11, § 5, n. 3•. Vasq., de Benefìc., cap. 2, § 3, dub, 19,
n. 127.. Gutier., Canon. Quaest., Iib. 2, cap. 11, a n. 71•.
Rebe/., parto 1, lib.3, qu. l, n. 5. - , Tr. 4, cap. 2, n.2l0.
- Sà, v. Restitu#o, n. 21. (in edito genuin., n.22.) - Fil/.,
tre 82, n. 180•• Navar.,J Man., cap. 17, o. 69. - D,tcast.,
lib. 2, tl'. 2, disp. 8, dub. 2, n. 35. - • Tr. 13, cap. 1, n. 106. -
!l Loc. cit., n. 107. - 10 Loc. cit., n. 1. - 11 De Restitut.,
b) Glossa, in cap. 2 de off. custod., V. San-
ctiores, haec habet: «Melior, justior et san-
etior debet eligi; tamen si alius eligatur, licet
non sit melior, sufficitquod sit sufficiens:quia
conveniens scientia sufficit in praelato -. -
Silvester, V. Episcopus, n. lO, V. Septimum,
pariter scribit: «In conferendo etiam benefi-
cia, debet attendere ut conferat dignis -. Ex
« (cum quivis habeat jus petendi); aut a
« consecutione talis rei, per vim, fraudem,
« calumniam vel mendacium impediret
« (cum etiam quivis jus habeat ne inique
« impediatur): is teneretur ad compensa-
« tìonem damni, arbitrio viri prudentis,
«juxta certitudinem vel probabilitatem,
q; qua alter tale bonum alioqui assecutu-
« rus fuisse existimaretur; dummodo ta-
« men eo sit dignus: nam si indignus est,
o: non tenetur ad restitutionem, nisi fa-
e: mae, si eam forte laeserit. - Lessius 1',
« Molina 15, Sà 16; vide Bonacina 17 ».
Censent Salmant. 18, quod aequiparan- Vi aequi-
parantur
tur vi preces importunissimae, aut metus preees ìm-
portunìssi-
reverentialis, maxime si ei addantur verba mae et me-
aspera, vel torvus aspectus, vel preces: tusreveren-
tialis.
ut dicunt 19.
588. - Nota hic autem quod graviter sus~~~;
peccat religiosus, qui suadet testatori, ut ut legatum
fiat mona-
suo monasterio, potius quam ecclesìae sterio, gra...
viter pec-
matrici bona relinquat: ex Clem. l, de cat.
prz'vz'l., in qua etiam adest excommuni-
catio a).
Non tenetur tamen ad restituendum, Non tene-
tur ad resti-
quia ecclesia nullum habet jus quaesitum: tutionem.
ita Sanchez 90, Lugo 9\ et Croix 22, Molina.
Immo Sanchez putat religiosum non pec- Quando-
que a pec-
care, si bono zelo hoc faciat, nempe pro cato excu-
satur..
majori utilitate testantis, modo non petat
pro se vel amicis.
confero 4, num, 108. - 12 Decal., lib. 8, ,tr. 3, cap. 4, § 2,
n. 4. - 13 Lcc. cit., n. 213, cum n. 203.. Sanch», Consil.,
Iib.2, cap. 1, dub.49, n. Z7. - SOtt4S~ tec, cìe., art. 3, v. f. -
Molina', tr, 2, disp. m, n.4. - " Lib, 2, cap. 12, n.l23.-
lO Tr. 2, disp, 135; et disp, 727, n. 2. - 18 V. Res#tu#o,
n. 21. - " Disp. 1, de Restitut., qu, 2, punct. 12, n. 2 et 6.
_ 18 Tr. 14, de Contractib., cap. 5, n. 30. - 19 Tr. 9, de
Matrim., cap. 9, n. 37. - 90 ConsiI., lib. 2, cap. 1, dub. 49,
n. 28. - " Disp. 18, n. 95. - " Lib. 3, parto 2, n. 74. -'
Moz.ina~ tr. 2, disp. 727, n. 3. - Sanch., Ioe. cito
quibus pIane colligitur nullum jus digniori
competere,proindeque nullam ei restitutionem
deberi, si praetermissus fuerit.
c) Sporer non dicitesse commune nec citat
Molinam; qui tamen, tr. 2, d~'sp. 727, n. 4,
tuetur hanc S. Alphonsi sententiam.
588. - a) «Sub interminatione maledictio-
nis aeternae », ut loquitur Pontifex.
CAP. II. - DE RESTlTUTlONE. - DUB. V. 77
DUBIUM V.
Cui vel quibus restituendum.
589. Quid, si ereditar st't incertus. - 590. An, tradita re pauperibus, sit restituenda domino
comparenti. - 591. Quid notandum circa compositionem in debz'#s incertis. (Usque
ad n. 594.). - 595. Quìd, circa furta minuta. - 596. An bona certa sint restituenda
domino, vel possessori. - 597. An fur teneatur rem mittere domino cum magno suo
damno. - 598. Qut'd, si sumptus pro missione excederent valorem rei. - 599. Quid,
si acceperis a possessore bonae fidei rem non suam. - 600. Emptor rei furtivae, an
possit eam reddere furi. (Vide etiam dieta n. 569).- 601. An revendens rem emptam
bona fide, teneatur pretium restituere emptori. - 602. Quz'dnotandum circa thesauros
inventos. - 603. An inuentor rei perditae possit eam sz'bt' retinere. - 604. Qut'd notan-
dum circa res captas uenatione. - 605. Quid, si qut's venatur in locis reseruatis.
606. Quae uenatio vetetur clericis et retigiosis.
589. - o: Resp. Attendendum ad natu- Palao et Dicastillo, apud Salmant. 6: ex-
« ram justitiae, et quis damnum patiatur, ceptis debitis ob usuram aut simoniam, ex
« quidve ratio et leges ferant communiter. textibus al1atis in fine hujus numeri a)].
« - Vide Lessium et Laymannn 1. « Si vero ea habeas ex delicto, ut furto,
Possessa
ex 'delicto.
o: Unde resolves: « usura, etc., teneris ea restituere pauperi-
Bona in- « l°. Quando bona restituenda, sive de- « bus vel ecclesiae, hospitali, etc. Quia de-
certa pos-
« bita quaecumque sunt incerta, hoc est, o: bet tunc fieri restitutio meliori modo quo
'Sessa sìnc
delieto.
«cum cui debeantur ignoras, aut adire « potest: ut saltem, cum corpori domini
« non potes, aut illi restituere; tunc si ea « non prosit, prosit ejus animae, dum in
« habeas sz'ne delicto (ut si invenisti, vel e: pauperes expenditur. - Ita communiter
« a mercatore v. gr. per errorem accepisti « doctores, ut videbis apud Laymann 7 ».
« duas ulnas panni pro una, et jam is Quaeritur l°. Quomodo fadenàa resti-
o: discessit, nec scis quo abierit), teneris tutio, si domz'nus rei est incertus ? Distin-
« adhibere aliquam diligentiam inquirendi. guendum, et videndum an res accepta
« - Post quam, si spes non sit sciendi do- sit bona vel mala fide. Si mala fide, tunc
- mlnum, probabile est quod non tenearis iterum distinguendum est:
«ea dare pauperibus: licet ita plerique i-. Vel dominus incertus rei est igno- Si domi-
nussitigno-
- cum S. Thoma sentiant », [Quorum sen- tus tantum t'n particukir«, prout si sci- tus in partì-
retur, rem spectare ad aliquem ex tribus culari, res
tentiam vocant communem Salmanticen-
ses 9; sed vide n. 603J «et sit magis pium ti~~i~a~;~:
vel quatuor hominibus locì, sed ignoretur rìbus.
o: ac practice suadendum; sed possis tibi ad quem peculiariter spectet; tunc nequìt
o: retinere, ut docet Petrus Navarra, quem restitutio fieri pauperibus. Sed res divi-
o: sequitur Laymann 8 et Lessius', idque denda est inter eos, quos inter defraudatus
« Diana 5, dicit esse tutum in praxi ». [Cum exsistit. - Ita Silvius b), Lessius c); idem-
Less., lib. 2, cap. 14, dub. 6 et 7. - 1 Lib. 3, tr. 2, cap. 14, n. 38. - !S Parto 2, tr. 17, resol. 5, i. f. - Palaus,
cap. 9. - S. Thom. , 2tl 2!l,'=, qu.62, art. 5, ad 3. - 9 Tr. 13, tr. 32, disp. 1, punct. 18, § 8, n. 1. - Dicast.~ !ib. 2, tr. Z,
de Restit., cap. 1, n. 214. - Petr. Navar.~ lib. 4, cap. 2, disp. 9, dub. 14, n. 381. - e Loc. eit., n. 213. - '1 Loc. cit.,
num. 46 et 47. - 3 Loc. cit., cap. 9, Dum. 1. - 4 Loc. cit., cap. 9, n. 2.
589. - a) Scilicet apud Salmant., loc. cit., « Quando, inquit, sciri non potest dominus in
n.209, uti liquet ex prima edito S. Alphonsi, particulari, sed scitur quasi sub distinctione
!t'b. 3, tr. 5, cap. 2, dub. 5, resolv. 2, noto b. quod alicui istorum debetur, non est omnino
b) Silvius, in 2 a m 2 ae, qu. 62, art. 5, ignotus dominus. Unde debet eis dari vel dis-
quaer. 1, concI. 2, ait restitutionem faciendam tribui eisdem, vel ut sorte aliquis accipiat,
illis esse: «vel sortem mittendo, vel inter quando divisa res pluribus non prodesset, et
eos dividendo, aut concordiam ineundo; quae unita aliquem relevaret. Et ne alicui fiat in-
si non potest .iniri, auctoritate judicis fiat juria, de eorum voluntate agendum est, quid-
aequa distributio)l. - Quibus fere consentit quid agendum est».
Cajetanus, Ùl eU111dem loc., art. 5, ad 3.- r) Lessius, cap. 14, n. 32, negat bona in-
 78 LIB. nr. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
que dieunt Palaus, Molina, Cajetanus b))
Petrus Navarra, etc.
Secus, si
dominus sit 2°. Ve! autem dominus est ignotus z1Z
ignotus in generali, ita ut nequeat discerni inter loci
generali.
habitatores, ad quem ve! quos res perti-
neat: et tunc restitutio fieri debet paupe-
ribus, ut habetur in cap. Cum tu) de usuris,
ubi praecipitur usurariis, restitutionem
facere dominis ve! eorum haeredibus, vel,
bis non superstitibus, pauperibus.
Sufficit autem quod restitutio fìat pau-
peribus cujuscumque loci. Sufficit etiam
quod fìat locis piis; ut communiter docent
Lessius l, Navarrus 2, Salmant. 3, Croix 4;
Bonacina 5 cum Azor, Molina, Petro Na-
Modo ad-
hibitasitdi-
varra, Vasquez, Filliuccio, etc. - Id ta-
men locum habet, modo adhibita sit debita
ligentia.
diligentia ut proprii domini invenirentur;
nam, si ante diligentiam adhibitam fieret
restitutio pauperìbus, et deinde domini
comparerent, utique damnum ipsis resar-
Resritui
potest pau-
ciendum esset. - Praeterea id locum
peribus eu-
jusvis iccì,
habet, cum defraudati pauciores sunt ,
si de fr a u- nempe tres vel quatuor, ita ut, si resti-
dati pauci
sunt. tutio fiat quibuscumque illius loci indiscri-
minatim, res verosimiliter non sit ventura
in manus proprii domini; et ideo resti-
tutio tunc fieri potest pauperibus cujus-
cumque loci: ut communiter tenent Sil-
Palaus, tr.32, disp, 1, punct. 181 § 8, n.B, - Molina"
disp. 745, n. 2. - Petr: Navar., Iib, 4, cap. 2, n. 62. _
1 Cap. 14, num.33. - 2 Man., cap. 17, num, 93. _ 8 Tr. 13,
cap. 1t n. 216. - 4 Lib. 3, parto 2, n. 94. - 5 De Restitut,
disp. 1, qu. 3, punct, 4, n. 5.• Asor" parto 3, Iib, 4, cap. 26,
qu, 3, i. f. - Moltna, dìsp, 746, n. 1. - Petr, Navar., Iib. 4,
cap. 2, num. 40•. Vas'1., de Restitut., cap. 5, § 4, dub, I,
num, 6. - Fill., tr, 3.2, num.95. - , V. Restilurio VIII,
quaer. S. - T Loc. cit., n. lO. - S Loc. cit., n. 215... Sotus~
de Just. et Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1, ad 3•• Rebell., parto I, .
certa esse, quando constat ea alicui commu-
nitati, vel toti, vel majori ejus parti certe de-
beri. « Etsi enim in' particulari non constet
quid cui debeatur, tamen constat haec esse
illius communitatis, ita ut ipsa tota vel major
ejus pars jus in illa habeat, et singuli vel
plerique censeantur habere aliquid in ilIo
cumulo, ut quando exercitus expilat injuste
pagum vel oppidum: tunc enim restitutio fa-
cienda communitati, opera magistratus, epi-
scopi vel parochi, ut hi distribuant iis qui in
eo hominum coetu majus damnum accepisse
judicabuntur...Item, quando paucioresquidem
ex ilIo conventu damno affecti sunt, tamen per
• aliquam industriam cognosci potest qui sint » •
590. - a) Martinus de Ledesma, 2a 4ae,
qu. 18, art. 5, DubitaNo) v. Sed haesitari 50-
vester 6, Bonacina 7; et idem dicunt Sal-
mant, S cum Soto, Rebello et Tapia. Et
quamvis Silvius 9 dieat congruentius esse,
ut eo casu restitutio fiat pauperibus illius
loci, ubi furtum patratum est; addìt ta-
men id non esse necessarium.
Si autem plures et varii domini incerti pluresSecus, si
de-
alicujus communitatis damno affecti fue- fraudati
sunto
rint, tunc omnino restitutio facienda est
pauperibus ejusdem communitatis laesae.
- Vide dieenda n. 595, v. Alzi' vero.
590. - Quaeritur 2.° Sz· res, post debz-"
tam dz'lzgentz'am adhtoz'tam ad t'nvenzen-
dum domz'num, tradita sù pauperzous) et
postea domz'nus compareat; tetrum et' re-
stituenda sit?
Negant Navarra, Sotus, Henriquez, Le- Si domi-
nus compa..
desma a), apud Croix l0; item Cajetanus a) reat postea,
alii negant
et Bonacina, apud Sporer 11. Quia, cum de- restituen
a
bita diligentia est praemissa, pauper aut dumesse ci,
locus pius absolute acquirit dominium rei.
Dicitur: quando deMa dz'ligentt'a est lil;entia
modo di-
ad-
praenussa; nam alias certum est apud hibìta sit.
omnes, rem domino comparenti restituen-
dam esse; quoniam nulla ratione tunc pote-
rit in pauperem dominium transferri, cum
eo casu dominus sit rationabiliter invitus.
Comm'unius vero Laymann 12, Salmo b), manto Alii affil'-
Palaus 13, Lessius 14, Sporer c),' et Croix 15
Iib, 2, qu. 12, n. 14 et 16. - Tapia, tomo 2, lib. 5, qu, SO,
art. 3, num, 4. - 9 In 211m 211e , qu, 62, art. 5, quaer, 1,
concI. 4. - Peir, Nauar., de Restitut., Iib, 4, cap. 2, n. 56. ~
sotu«, de juse. et jure, lib.4, qu, 7, art. 1, ante resp, ad 3,
v. Ex qua sequitur: - Henriq., lib. 7, cap. 34, nume 8. -
ic Lib.B, parto 2, nume 95. - Bonac., de Restitut., disp, 1,
qu. 3, punct. 4, n. 17 et 18. - 11 Tr. 4. cap. 3, n. 104•.-
12 Lib. 3, sect. 5, tr. 1, cap. 5, nume 24, v. f. - 18 Tr. 81,
punct. 19. n. 7 et 8. - " Cap. 14, num.43. - " Loc. cit.,
num.95.
let; et Cajetanus, in 2 am 2 ae, qu. 62) art. 5,
ad 3) loquuntur non de ipso paupere cui res
tradita sit, sed de debitore: «Si quis absque
z'nquisitione (verba sunt Cajetani) rem alte-
rius pauperi dedisset, non satisfecisset, sed
tenetur invento domino restituere '. Igitur hi
duo auctores non satis accurate citantur a
Croix.
b) Salmanticenses, tr. 12, de Justitia et
Jure, cap. 2, n. 86) ita quidem tenent de ipso
inventore; sed n. 87) loquuntur de pauperibus,
quibus res inventa jam applicata esset, et ne·
gant eos teneri in foro interno ad restitutio-
nem, etsi res inventa in se vel in aequiva-
lenti adhuc perduret.
c) Sporer, tr. 4, cap. 3) n. 113, de inven-
tore loquens, haec dicitjuxta opinionem quam
CAP. II. - DE RESTlTUTIONE. - DUB. V.
cum Molina il), Diana, etc., dicunt, quod
si res exstat, pauper debet .eam restituere
.domino comparenti; si vero est consum-
pta, tantum id in quo factus est ditior.
Ratio, ut ait Palaus, quia, lieet dominium
rei in pauperem translatum sit, res tamen
adhuc exstat tunc in aequivalenti, - Sed
haec ratio non videtur congrua; nam si rei
dominium vere trans!atum est, nulla de-
beretur restitutio, sive res exstet sive non.
s. Alphon. Melius igitur distinguendum cum Lu-
sus distin-
guit: go \ juxta ea quae de inventore rei per-
ditae fusius dieemus infra n. 603 cum
eodem Lugo, Holzmann e) et Croix 2 (qui 3
Si non sit non sibi cohaeret): - Quando, spectatis
s p e s inve-
n i e n d i do- omnibus circumstantiis, non est amplius
mini, nulla
o b Iigatio possibile quod dominus inveniatur ; tunc
resti tutio-
nis, pauper acquirit rei absolutum dominium,
Secus si sine ullo onere restitutionis. - Quando
adsìt spes
reperiendi vero adhuc post diligentiam, adest aliqua
domini.
spes inveniendi dominum rei, tunc pauper
non acquirit ejus dominium ; et proinde
debet eam domino servare, ipsique resti-
tuere si compareat. Additque Lugo 4, ex
ipsa manifestatione domini tunc commu.
niter argui, quod non adfuerint debitae
circumstantiae ad transferendum irrevo-
cabiliter dominium in pauperem. (Sed vide
Res prae- omnino dieenda dieto n. 603). Recte ta-
scripta non
est resti- men excipiunt f) Sporer 5 et Wigandt 6,
tuenda.
nisi pauper aut locus pius bona fide rem
jam praescripserìt; quia virtute praescri-
ptionis tunc dominium irrevocabile vere
acquìrìt,
Diana, parto 11, tr.. 8, resoJ. 12. - Palaus, loc, cìt.,
n. 7. - 1 Disp. 21, n. 102. - Lugo, disp. 6, n. 104 et 140. -
, Lib. 3, parto 2, n. 89. - 3 Loc. cit., n. 95. - • Disp. 21, n. 102.
- li Tr. 4, cap. 3, n.113. - fJ Tr.8, exam.3, qu. 10,11.50,
resp.4.- 7 Tr. de ball.Cruciat., cap. 18._. De 13aprii. 1744,
§ 25. - C01'duba l Quaestionar., lib. 5, de lndulgent., qu. 44,
v. secunàa opinio. - TurYian., in 2nm 2nc , disp. 41, dub. l,
profecto existimat probabilem;ipse vero n.114,
loquens tum de re inventa, tum de quacum-
que re incerti domini, sine delictodebita, sibi
pIacere ait sententiam cardinalis de Lugo, cui
S. Alphol1sUS infra adhaeret.
il) Molina, disp. 746, i.f) asserit rem esse
restituendam, si adhuc apud pauperem exstet:
secus, si jam alienata sit aut consumpta.
<'.I Holzmann, de Just. et Jure) n. 59) sic
ait: «Inventorem non illico evadere rei in-
ventae dominum, sed possessorem tantum, _
donec eam legitime praescripserit. Unde si
durante praescriptionis tempore, dominus rei
79
591. - Notandum quod super his de- Composi-
tio fieri pc-
bitis incertis bene potest fieri compositio test saper
per bullam Cruciatae (quae refertur apud debitis in-
certis.
Tamburìnium 7), pro regnis Hispaniarum,
Sardiniae et Siciliae, et pro omnibus aliis
partieularibus, quibus bulla communiea-
turo - Potest etìam haec compositio fieri
per S. Poenitentiariam: sed si ab ipsa
obtineatur, constituit Benedictus XIV in
sua bulla: Pastor bonus 8, quod restitutio
fiat, curn poterit commode fieri, iis in locis
ubi furtum factum est.
An autem valeat hujusmodz' composi-
tio, facta sine sufficiente' causa? - Affir-
mant Corduba, Turrianus, Alensis a), apud
Lugo 9. Sed negant Covarruvìas, Sotus,
Navarrus, Molina et alli communiter lO.
Verius tamen distinguendum cum Lu- Composi-
tio sine cau-
go, et dicendum eam valere, si restitutio sa, valct in
debìtis ec-
sìt facienda ex sola lege ecclesiastica, clesìasricis.
puta, ex fructibus ecclesiasticis male per-
ceptis; secus, si restitutio aliunde sit de- In reliqeris
non valet,
bita. - Ratìo primi, quia Pontifex in lege
propria valide dispensat; ratio secundi,
quia bonorum aliunde debitorum Pontifex
non est absolutus dominus. An autem id
possit Pontifex pro bono spirituali com-
muni? Vide Lugo 11; et vide Quaest. n. seq.
592. - Quaeritur autem: an, composi-
tione facta , debitor ad alz'quùl teneatur,
sz·postea domz'nus certus compareat?
Dicunt alii, teneri restituere id in quo Quid.ei do-
minus com-
factus est ditior. Ita Villalobos, Rodrìguez, pareat post
c o m p os i
apud Tamburinium 12; et Cajetanus a)) SO- tionem.
«
num. 6. - li Disp. 21, n. 95. - Couar., in cap. Peccatum,
part.3, § 1, num.3. - SotU5} de Just. et Jure, Iib.4, qu.7,
art. 1, ad 3. - Navar.} Man., cap. 17, nnm. 93. - ,MoNna}
disp. 748, num. 5. - 1(1 Ap. Lugo,Ioc. cit., n. 95. - Lugo~
loc. cito -- 11 Loc. cit., num. 96. - Villal., parto I. tr. 29.
num. 9. - Rodrig., Explic. bullo composi t., dub. 6, n. 8. -
l:) Loc. cit.. cap. 18, § 5. n. 9.
compareat, et res adhuc cxstet, vel in se vel
in aequivalenti, illi restitui debet».
IJ De rebus inventis disputantes.
591. - a) Alensis, Sum.) parto 4) qu. 24)
membro 5, art. 2, § l, satis perspicue innuit
hanc opinionem; cum enim omnia bona (ita
Alensis)sint Ecclesiaeet membrorum Christi,
«summus dispensator illa potest dispensare,
quae non habent certos possessores».
592. - a) Cajetanus citatur hic a Renzi ex
Diana, a Diana autem ex Villalobos; at vero
loc. cito in 2 a m 2 a c', qu. 62) art. 6, nihil de
his habet.
 80 LIB. 111. - T~ACT. V. DE SB:PTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
tus, etc., apud Renzi l. Ratio, quia non
praesumitur Pontifex, dominos rebus suis
exspoliare voluisse. - Alli vero dicunt
ad nihil teneri; ut Salmant.> cum Trul-
lench, Dicastillo b), Tapia C), etc.; et idem
tenent Lugo 3 et Tamburinius 4, semper
ac praemissa sit debita diligentia. Ratio,
quia Pontifex, ut administrator bonorum
temporalium, quatenus spectat ad bonum
spirituale, tunc transfert dominium per
compositionem propter bonum publicum.
Composì-
tic, j u x t a Notat autem Viva 5 cum Villalobos,
aììos, potest Diana et Mendo; idemque dicunt Trul-
fieri ab e-
piscopo. lench et Henriquez apud Croix 6, cum Bu-
senbaum (infra, n. 696, ad 2), hujusmodi
compositionem posse fieri etiam ab epi-
scopo; cum hoc nullo jure sit reservatum
Papae, et videatur esse juxta voluntatem
creditorum pro bono animarum suarum.
Verius ne- - Sed contradicunt verius Lugo 7, ac
gatur,
Molina cum Rodriguez d), Turriano, Cor-
duba d), etc., apud Croix 8. Ratio, quia id
non potest efficere episcopus: nec ratione
administrationis talium bonorum incerto-
rum, cum ea pertineat ad solos reges vel
ad Pontificem; nec ratione supremae po-
testatis mutandi voluntates domìnorum,
cum baec pertineat ad solam Sedem Apo-
Sotus, in 4, disto 21, qu. 2, art. 4, v. t •. 1 In 7 Praec.,
cap. 3, sect, 7, qu, 26. - .2 Tr. 13, cap. 1, n. 217. - Truil.,
Exposit, bullo Cruciat., Iib, 3, dub, 4, n. 8. - • Dìsp. 21,
n. 98. - • De bullo Cruciat., cap. 18, § 5, n. IO. _ 5 De
Restìtut., qu. 4, art. 3, nume 3.. Valal., parto 1, tre 29,
num, 11•. Diana, parto 4, tr, 4, resol, 112. - Mendo J in bullo
Cruciat., disp, 32, n. 16 et seqq, - Trull., 10c. cit., dub, l,
n. 3•. Henriq., Iib, 7, cap. 33, n. 4.. • Lib, 3, parto 2,
n. 413. - T Dìsp, 21, n. 107. - Molina, disp, 748, n. 7..
Turrian., disp. 41, dub. 2, n. 12•. • Loc, cit., n. 413. -
b) Dicastillus male a Salmant. tamquam
huie sententiae patrocinans allegatur; oppo·
situm enim tenet, de Restit.,-disp. 9, dub. 14,
n. 396: « Probabilius... existimo, inquit, quo-
ties res exstat in se vel in aliquo sui, debere
illi restitui in utroque foro, a quocumque pos-
sideatur, etiamsi per publicam potestatem,
sive per bullam compositionis aut titulo pau-
pertatis ea fuerit applicata".
c) Tapia, tomo 2, lib. 5, qu. 30, art. 3,
num. 11, non loquitur de bulla compositio-
nis, sed de alio casu, de quo Salmant. simul
tractant.
d) Rodriguez, Explic. bullo compos., dub. 4,
n. 6; Corduba, Quaestz"onar., lib. 5, de Ind.,
qu. ult., v. Et si rursum quaeratur, hanc
utique secundam sententiam tenent, modo ta-
men contraria consuetudo non vigeat.
stolicam, ex clem. QUt'a contùlgit, de re-
ligt"os. dOtnto.,ubi dicitur: QUt'a contz'ngz"t...
CUtn tamen ea quae ad certum USUtn tar-
gùione sunt destinata fidelium, ad mUnl
debeant, non ad alium (salva quùiem Sedis
Apostohcae auctoritate), concerti.
Sed quoad u1timas voluntates, vide in-
fra n. 931, et Lsb. VI, ex n. 329.
593. - Compositio haec solet etiam con- Composilio
d a t u r pro
cedi pro fructibus ecc1esiasticis male per- fructibus
ceptis. Croix 9. - Dicunt etiam Escobar 10, ecclesia-sticis male
Tamburinius 11; item Vasquez, Lopez et perceptis.
alii, apud Diana 12, compositionem fieri
posse etiam pro furtis minutìs, commis-
sis ab iis qui vendunt civìbus vinum,
oleum, etc. Sed tenendum oppositum cum Non vero
pro furtis
Croix 13, Diana 14: quia talis restitutio minutis.
omnino facienda est eisdem civibus de-
fraudatis a). Vide mox dicenda n.595.
594. - An vero, si creditor sit notus,
sed tam longe absù, ut res pauperzous
dispensari possit, fieri tunc valeat com- Quid, si
ereditor sit
positio? - Affirmant Turrianus, Covar- notus, sed
ruvias, Rodriguez a), et putat probabile Ionge absìt,
Lugo 15. - Sed videtur probabilius op-
positum, cum Soto et Henriquez, apud
Croix 16: quia compositio conceditur tan-
tum, quando creditor est incertus.
S Loc. cìt., num. 416. - Lib. 37, num, 71.. _ 11' Decal.,
lO
Ii b. 8, tr, 4, cap. l, § 3, num, 19. - Vasq., de Restitut.,
cap. 5, § 4, num, 47. - Ludou, Lopes, Instruct.. consc.,
parto l, cap. 188 cum cap. 187, v. Neque necesse est. -
12 Parto 4, tr. 4, resol, 46. - 13 Loc. cito, num, 417. -
14 Loc, cito - Turrian-, in 2nm 2::1t, disp. 41, dub, 3, n. 28•.
Couar., in cap. Peccatum, partv S, § l, n. 3. - 15 Disp. 21,
num, 139. - Sotus, in 4, disto 21, qu. 2, artico 4, v. f..
Henriq., lib. 7, cap. 34, nume 2. - 16 Lib, 3, parto 2,
num.418.
593) - a) S. Alphonsus, in Istruzione e
Pratz"ca, cap. lO, n. 68, rectius loquitur, et
magis consentanee Gum eis quae dieenda sunt
n. 595 et quae jam dieta sunt n. 534, v. Sed
probabz"lz'us, inquiens: «Nec licita est [com·
positio], quando facienda est restitutio furto-
rum minutorum ab eis qui vendunt vinum,
oleum, etc., quia tunc necessario facienda est
pauperibus loci; quinimmo, ex communiori
sententia ..., nec satis est eam fieri dictis pau·
peribus ..., sed civibus ipsis est facienda, qui
ad tabernam concurrunt. Quamquam, uti di-
ximus n. 28, pariter non peccatur, si fiat pau-
peribus ». Cfr. Hom. Apost., tr. lO, n. 68.
594. a) Rodriguez, op. cit., dub. 2, n. 3,
ita tenet, casu quo res non sit debita ex de-
licto, nec domino transmitti queat, nisi cum
expensis, quae ejus valorem superent.
CAP. II. - DE RESTlTUTlONE. - DUB. V.
An autem haeres quz' composz~ùmem
obtinutl tenecitur summam reiaxatam trz:
buere alzi's creditorz"bus certis sui testato-
Obligatio ris? - Affìrmat Molina b). - Sed negat
haeredis
qui compo- Lugo b), et assentit Croix t, si concessio
sitionemob-
tinuit, facta est il1i, non ut haeredi, sed ut tali
personae. Secus vero,' si facta sit ei ex vi
potestatis quam testator habuit.
Venditor 595. - «2°. Qui multis minutis furtis,
cives furtu-
lis defrau- « v. gr. olei, panis, vini, etc., damnum in-
dans, resti-
tuere tene-
turo
« tulit multis civibus;eum teneri resti-
« tuere, non pauperibus, sed ipsis civibus
« (minoris deinceps vendendo aut majore
« mensura, donec veniatur ad aequalita-
« tem) dicit Molina. - At Vasquez a) et
« Escobar dicunt esse probabile quod pos-
« sit dare pauperibus, praesertim civitatis
«ejusdem ».
]uxta a- Alli igitur dicunt, ut Escobar 2, Ana-
H05, potest
restituere cletus b),' item S. Thomas c), Vasquez a),
pauperibus,
Lopez et alli, apud Diana 3, quod pro
hujusmodi furtulis commissis a vendito-
ribus publicis, restìtutìo potest fieri pau-
peribus; cum regula sit generalis, de-
1 Lib. S, parto 2, n. 419. - Molina, disp. 745, n.4. -
Escob., tr, 3, exam. 2, cap. 6, n.162. - 2 Lib. 37, n. 71, cum
n. 45. - Ludov. Lopes, Instruct, consc., part.1, cap. 137..
:J Parto 4, tr, 4, resol, 46, v. f. - 4. De Restitut., disp.l, qu, 3,
b) Fusius et clarius Molina, disp. 760, n. 3,
quaerit: - Quìd si aliquis habeat debita aliqua
certa, et alia incerta, neque habeat sufficientia
bona, unde utrisque debìtis satisfacere possit,
auctoritateque Summi Pontificis composìtìo-
nem faciat circa bona incerta, poteritne tunc
retinere sibi quantitatem illam, circa quam
compositionem fecit, non solvendo de illa de-
bita certa, sed eam sibi reservando e , Et
deinde, de haerede qui ejusmodi compositio-
nem circa bona incerta defuncti obtinuit, re-
spondet: «Hunc etiam solvere teneri de ea
summa debita certa defuncti », Ratio autem
quam affert est: «Quoniam compositionem eo
modo efficiendo, agit negotium ac parteshae-
reditatis ac bonorum defuncti, eaque de causa
summa illa circa quam est facta compositio,
manet pars bonorum defuncti, quae proinde
restitutioni est obnoxia, quousque integre de-
functi debita solvantur ". Quae ratio non ob-
scure concordat cum responso disjunctivo
S. Alphonsi. - Lugo vero, dz"sp. 20, n. 12,
casum. eodem modo quam Molina proponit;
sed respondet uti S. Alphonsus asserito
595. - a) Vasquez, de Restz"t., cap. 5, § 4,
n. 47, a Diana citatur pro alio casu, qui forte
huie ~èffinis est; tractat scilicet de eo qui temo
pore uecessitatis cuidam communitati triti-
cum vendidit ultra pretium -a lege taxatum.
S. ALPHONSl, Opera 111oralia. - Tom. IL
81
bita incerta pauperibus esse restituenda:
ut in simili casu de usurario, qui pluri-
bus incertis defraudavit, sancitum est in
cap. Cum tu, de usur, d). Advertunt tamen, sed paupe-
ribus ej us-
restitutionem faciendam esse pauperibus dem loci.
ejusdem loci e)/ quia, cum communitas
illius loci sit laesa, illi damnum resarcìen-
dum est. Nisi (excipìt Bonacina 4) damnum Limitatìo.
sit illatum aliquibus paucis personis in-
certis; quia tunc ait restitutionem posse
fieri pauperibus alterius loci. Et banc sen-
tentiam Diana 5 non audet dicere impro-
babilem, propter auctoritatem D. Thomae.
Alli vero, quorum sententiam tamquam Rcstitu-
tic faeienda
communissimam suadendam puto, dicunt, d p e i s civi-
bus.
talem restitutionem omnino, quoad fieri
potest, faciendam esse civibus ejusdem
loci, ubi fraus commissa est. Ratio, quìa,
cum exsistant damnum passi et aliquo
modocogniti, iis, quantum fieri potest,
damnum compensari debet. - Ha Lay-
mann I), Concina 6, Sporer 7 cum com-
muni, ut asserit ; Croix 8, Diana 9, Tam-
burinius l0, Salmant. g) cum Dicastillo g),
punct. 4, n. 10. - & Lcc, cito - 6 Dissert. 2, de Restitut.,
cap. 13, n. lO. - , Tr.4, cap. 3, n. 117. - S Lìb. S, parto Z,
num, 417. - G Parto 4, tr.4, resol, 46. - 10 Decal., Iib, S,
tr. 4, cap. l, § S, n. 19.
Et dicit restitutionem faciendam esse civibus
qui postea panem carius emerunt, non vero
communitati, quae laesa non fuìt,
b) Anacletus, tr. 9, de Praec. decal., disto 5,
qu. 2, n. 20, ait haec restituenda esse, quan-
tum fieri potest, iis a quibus acceperunt; «aut
si ii ignorentur, vel amplius conveniri non
possunt, talia pauperibus erogando".
c) S. Thomas, in 4, disto 15, qu. 1, art. 5,
solut. 4, ad l, universaliter scribit: « Quando
incertus est dominus rerum ablatarum, pau-
peres sunt haeredes; et ideo non deobligatur
a debito restitutionis, nisi det pauperibus pro
anima illius, cui restitlltio debebatur, adhibita
tamen prius diligentia debita».
d) In defectu scilicet eorum qui defraudati
sunt eorumque haeredum.
e) Lopez tamen, loc. cit., concedit restitu-
tionem fieri posse pauperibus alius loci.
I) Laymann, lib. 3, sect. 5, tI'. 2, cap. 9,
n. 2, in med._. ita scribit: «Si a multis ejus-
dem communitatis incolis bona ablata sunt,
incumbere obligationem restitlltionis, si ea ita
institui possit industria magistratus, ut par-
tieularibus personis, quae damnum passae
fuerunt, saltem secundum notabilem partem
satisfiat; ideoque talem restitlltionem velle
censeantur » •
g) Salmant., tI'. 13, cap. 1, n. 215, z". f.; et
6
 82 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Restituens Rebello et Tapia. Verumtamen censeo
tamen pau-
peribus sa- (juxta dieta n. 534) Qu. 2, v. Sed prooa-
tisfacit oblio
gationi gra- bllz'us), quod hujusmodi venditores non
vi.
teneantur sub gravi restituere cìvìbus;
satisfaciunt enim suae gravi obligationi,
Si adsit si pauperibus restituant. - Quapropter
causa, excu-
satur etiam excusantur etìam a veniali, si restituant
a veniali.
pauperibus , accedente aliqua rationabili
causa; puta, si non possìnt restituere ci-
vibus sine alìquo notabili incommodo, vel
si urgeat necessìtas aliquorum pauperum
valde indigentium, quibus praesumantur
cives ìllì non esse inviti restitutionem
fieri. Et sìc ìnvenìo sensisse etiam Conti-
nuatorem Tournely l, qui, loquens signan-
terde tabernario qui communitatem de-
fraudavit, ita ait: Deinde , ut quod vere
furatus es} si slngulz's restituere nequeas,
vel quia ignorantu«, vel qUÙl diffidlior
est exsecutio quam res tantilla postulet,
vel quz'aperù;ulum est infamz'ae: hoc} szve
per parochum, qui suorum z'ndigentt'am
novlt} sroe aliter, t'n pauperes Ioci quem
lneslsti dijfundi cures, vel t'n alt'a opera
eidem loco u#lz'a. insumas.
Bona cer- 596. - e: 3°. Quando bona sunt certa,
ta, r e s tì-
tuenda pos- « ordinarie restituì debent possessori justo
sessori vel
damnificato, «a quo accepta sunt, vel cui damnum
e illatum , etsi ìs -non sit immediatus do-
« minus. - Unde quod acceptum est a
« depositario, commodatario, conductore,
« custode, administratore, debet non do-
«mino, sed ipsis restitui; quia alioqui
« ipsis fieret injuria, si jure possessionis,
« detentionis, custodiae aut utilitatis spo-
« liarentur; et damnum atque li.lcrum ces-
« sans compensari deberet.
Limitatio· «4°. Excipitur tamen hinc l°. Si horum
nes.
« nihil interesset, ut si sine illorum damno,
« infamia, domino restituatur. - 2°.Si pro-
Rebel.~ parto 1, lib. 2, qu.12, num. 17. - Tapia, tomo 2,
lib. 5, qu. 30, art. 3, num. 5. - 1. De Restitut. in partic.,
art. 4, sect. 2, i. f. - 2. Lib. 2, cap. 14, num. 31 et 43. -
3 Lib. 5, cap. 23, n. 2. - 4 In 2nm 20.", qu. 62, art. 5, ad 3,
v. Mihi autem, - Vasq ...de Restitut., cap. 10, dub. 1, n. 20
Dicastillus, de Restitut.} disputo 9, dub. 14} pensa vel alio onere gravetur ». Et post alla-
n. 366} hane sententiam tuentur, casu quo . tam rationem, subdit: «Ex quo eolligitur eujus
verisimile est eosdem iterum apud ejusmodi impensis [sciI. ipsius furis] suo domino sit
venditores empturos. suum mittendum».
597. - a) Navarrus, quem Lugo hic alle- b) Filliuecius, tr. 32., n. 111} probabile esse
gat, generaliter seribit, Man.} cap.J7, .n. 43, ait «in re parvi momenti», quod restitutio
restitutionem faciendam esse dommo m quo- non sit necessario facienda, si expensae qua-
eumque loeo, « ita ut damnificatus nulla imo druplo exeedant rei valorem.
«babiliter ipsi putarentur rem absum-
« pturi vel ablaturi, cum injuria domini:
« qua modo bona Ecclesiae, non praelato
« dissipatori, sed potiuscapitulo resti-
« tuenda sunto Item, accepta a fìliofami-
«lias, pupillo, furioso, uxore, religioso; si
« sint ex iis bonis quorum administratio
« ipsis non competit, plerumque resti-
« tuenda sunt patri, tutori, marito, prae-
« lato. Sic etiam, si bona alicujus publi-
« cata, et fisco addicta sint: tunc enim
« depositum et similia debita fisco debent
« reddi.
«5°. Cum quis, ignorato domino, cui
« restituendum erat, non praemissa ali-
« qua diligentia, pauperibus distribuit; non
« satisfecit domino postea comparenti. Se-
e: cus, si diligentia sit praemìssa, - Vide
« Lessium 2 ».
Cujusnam
591. - « 6°. Cum dominus quidem sci- ex.pensis
res
« tur, sed ei mitti non potest sine sumptu: sit resti-
tuenda.
« tunc, si res male accepta est, tenetur
« restituens aliquas expensas ex se facere;
« si autem bene accepit, non nisi expen-
«sis domini. Quando nullo modo potest
« mitti, exspectandum est ad tempus; et
« si adhuc non sit spes, reputatur debi-
« tum incertum. - Toletus " e ,
Quaeritur: an Iur teneatur restituere
rem ablatam ,cumqualicumquesuodamno?
Prima sententia affìrmat cum Cajeta- Alii di-
cunt resti-
no 4; ac Vasquez, Navarro a), Covarruvias, tuendam
Armilla, etc., apud Lugo 5. Ratio, quia cum quali-
cumque fu·
dominus debet servari indemnis, cum quo- ns damno.
cumque furis detrimento, quod suae ma-
litiae imputandum est. - Secunda vero Commu-
nissime et
sententia communissima et probabilior ne- probabilius
gato Hanc tenent Busenbaum (vide n. 677), negatur.
Bonacina 6, Lessius 7, Molina 8, Holzmann 9,
Filliuccius b)/ Salmant. 1o cum Pa1ao; item
et 27. - Covar... in cap. Pe~catum .. parto 1, n.9. - Armil...
v. Restitutic.. num. 25, i. f. - 5 Disp. '20, num. 184.- 8 De
Restitut., disp. 1, qu. 5, punct. unic., n. 5. - "l' Cap. 15,
n. 50. - 8 Disp. 752, n. 5. - ' De Restitut., n. 493.- lO Tr. 13,
cap. 1, n. 195. , Paiaus, tr. 32, disp. 1, punct.18, § 6, n. 1.
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. V.
Lugo l cum Scoto, Gabriele, Angelo, Sa-
Ion, Aragon, etc., cum communi, ut as-
serit Croix 2~ Ratio, quia justitia, cum sit
virtus, et prudenter praecipiat aequalita-
tem servari, non potest obligare ad resti-
tuendum cum quocumque gravissimo dam-
no debitoris: quod esset contra caritatem;
et alias dominus esset irrationabiliter in-
vitus.
Si autem res in individuo non posset
ad dominum mitti, nisi cum tanto damno ;
fur potest et debet c) eam vendere, et pre-
tium domino transmìttere, ut dicunt Lugo 3
et Croìx '.
Si dam- Casu vero, quo creditor simile dam-
nuro credi a
rcrts si t ae- num vel paulo minus sit passurus, tene-
quale.omnì-
no satisfa- tur omnino debìtor ei satisfacere; ut com-
ciendum,
muniter ajunt Lessius 5, Tamburinius 6
cum Navarrow, Valentia, Cajetano d)} etc.;
ac Lugo 7, qui dicit, in hoc attendendum
non solum damnum emergens creditoris,
Damnum
p ensandum
sed etiam Iucrum cessans. - Bene tamen
est compa- advertunt ipse Lugo 8, et Croix 9 cum 111-
rative ad
subjectum, sung et Haunold, quod damnum credito-
ris et debitoris pensandum est compara-
tive ad subjectum. Fieri enìm potest, ut
damnum decem nummorum respectu de-
bitoris inopis sit longe majus quam dam-
1 Disp. 20, n. 185 et 183. - &000, in 4, disto 15, qu, 2,
art. 4, de 4° (n. 32.). - Gaby. Bici, in 4, dìst, 15, qu, 2,
art. 2, concl, 2. - Angel.~ v. Restitulio II, n. 9. - Salon ..
in 2",m,2c.e, qu, 62, art. 5, controv. 5. - Aragon.. in 211m 2:1.0:,
qu. 62, art. 5, post concI. 8, v. In soluUone. ad 3. - 2 Lib. 3,
parto 2, n. 368. - • De ]ust. et ]ure, disp. 20, n. 189. -
, Lib. 3, parto 2, n. 1'fI0. - , Cap. 16, n. 23. - , Decal.,
c) Lugo et Croix dicunt furem posse (non
tamen dieunt debere) rem vendere et pretium
domino transmittere. Sed si potest, videtur
etiam utique teneri rem vendere.
d) Nee Navarrus, cap.I7} n. 43; nee Ca-
jetanus, in 2am 2 ae} qu. 62, art. 5, ad 3,
v. Mihi autem} id asserunt, quamvis a Tam-
burinio allegantur, ut refert S. Alphonsus.
598. - a) Lugo, loc. cit., n. 19I} haee dum-
taxat scribit: «Multo minus detrimentum de-
bitoris sufficere, ut possit restitutionem dif-
ferre; tune enim non est comparandum hoc
detriinentum debitoris eum debito principali,
sed eum eo quo aestimaretur dilatio restitu-
tionis pro tanto tempore; quare, si ea dilatio
aestimaretur tribus,et detrimentum debitoris
exeederet duodecim, posset ea de causa dif-
ferri> .
b) Lessius dicit duplo vel triplo majus;
quod pariter dicit Dicastillus, addens idem
esse si saltem major sumptus fieri debeat
83
num centum respectu creditoris opulenti;
et sic vìce versa.
598. - Sed, caeteris paribus, Difficultas
est: quaenam mensura damnz' assignanda
sù , ut debitor excusetur a restitutione
facienda credùori? - Et in hoc distin- Mensura
damnì excu-
guendum: santis a res-
titutione.
Si st't spes ut res ve1 pretium a1io tem-
pare restituatur domino, vel ejus haere-
dibus , sine magno damno debitoris: et
tunc probabiliter dicunt Bonacina lO, Lu-
go a)} Lessius 11, restitutionem posse dif.
ferri.
Si vero desù taùs spes, ita ut dominus
esset re privandus: et tunc adhuc proba-
biliter dicunt Lessius 12, et Dicastillus apud
Croix 13 (qui id non reprobat cum Lugo 14),
quod si res parvi sit momenti, et dam-
num furis esset duplo majus b), tunc pos-
set restitutio applicari pauperibus vel
operibus piis; quia in hoc praesumitur
dominus assentiri, .
Si tamen esset res magnz' momenti,
Silvester c) et Petschacher c) apud Croix C),
et Busenbaum d) cum Bonacina d) (infra
n. 677) excusant furem a restituendo do-
mino immediate, casu quo expensae fa-
ciendae essent aequivalentes rei valori.
Iib, 8, tr.4, cap. 1, § 8, n. 4. ~ Vaient... in 2nm 211 e , disp, 5,
qu.6, punct. S, v. f. - 't Loc. cit., D. 186 et 187., _ 8 Lcc.
cit., num, 188. - !!. Loc. cìt., n. 373. - Iììs., tr. 4, disp, 3,
n: 223. ~ Haunold, tr. 2, n. 390. - lO De Restit., disp. 1,
qu, 5, punct. unic., n. 5. - 11 Cap. 15, n. 50. - ~2 Loc. cito _
Dicast., de Restit., clisp. 11, dub. 9, n. 101. - U Loc. cit.,
n. 365. - " Loc. cit., n. 184.
quam res valeat;Croix vero seribit, sed non
satis accurate: «Consentit Dkastillus... [seno
tentiile Lessii], si saltem triplo plus deberet
impendi ».
c) Nee Silvester, V. Res#tutio I~ qu. 4,
nee Petschacher loquuntur de re magni mo-
menti;· sed Silvester absolute negat furem te-
neri ad restitutionem, et dicit remposse pau-
peribus dari, si sumptus valorem rei aequa-
rent; immo si parum ab eo valore defiee-
rent. Quam sententiam Petschaeher, deRestit.,
qu. 2} de çir.cumst., art. .4} i. princ.} proba-
bilem existimat. Et ita revera a Croix, loc.
cit.} n. 365, allegantur.
d) Busenbaum negat furem teneri resti-
tuere, sed ait posse pauperibus rem dari vel in
usus pios impendi, si rem ipsam transferendo,
deberet fur plus impendere quam res valeat;
et· ibi citat Bonacinam, qui tamen, de Restit.,
disp.l, qu. 5} n.5, ad hoc requirit, ut expensae
longe majores sint, quam res ipsa valeat.
 84 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Sed hoc communiter non admittunt Tam-
burinius l, Sporer e); et Croix 2 cum Lugo,
Vasquez et lllsung. - Excusant autem
Scotus, Gabriel et Richardus, apud Croix 3,
si sumptus essent majores debito. Hujus
sententiae est etiam Glossa in cap. Cum
tu, de usur., ubi dicìtur fur non teneri
rem mittere domino, si expensae depor-
tationis excedant ipsius rei valorem. -
Probabilius vero Sporer 4, Tamburinius 5
et Molina 6 excusant solo casu, quo sum-
ptus essent longe majores; immo Lugo 7
obligat furem, etiamsi passurus sit dam-
num duplo majus.
Quandoautem damnum esset omnino
excessivum, sufficit restituere pauperibus;
ut communiter dicunt cum secunda seno
tentia, ut supra relata, ipse Lugo, Sporer 3,
et Bonacìnar.'cum Sayror,' et Vìllalobos.z;',
apud Salmant. f).
Res acce- 599. - «7°. Cum quis accepit rem alìe-
pta justo
pacto a pos- « nam a possessore bonae fìdei, putante
sessore bo-
- rem esse suam, cum non sit: tum, si
r:s~ :~~~l~ « quidem intervenerit aliquod justum pa-
tuenda,
1 Decal., lib. 8, tr.4, cap. 1, § 8, n. 4, i. f. - , Lib, 3.
parto 2, n.368.• Lugo, disp.20, n.I86.. Vasq., de Restit.,
cap. IO, dub. 1, n.20. ·IIIs., tr.4, disp.3, n. 222.- Scotus,
in 4, disto 15, qu.2, art. 4, de 4° (n. 32)•• Ga/W.Biet, in 4.
disto 15, qu, 2, art. 2, concl, 2. - Richard. a Mediavil., in 4,
disto 15, art. 5, qu. 4, ad 1•. , Loc, cit., n. 365. - Glossa,
e) Sporer, tr. 4, cap. 3, n.162, restitutio-
nem differri posseasserit,si debitor « in expen-
sis faciendis patiatur damnum longe majus
[v. g. in duplo, ut ipse ait}, quam dominus
patiatur ex carentia rei suae ». Et n. 163, re-
stitutionem faciendam esse affirmat, « per
expensas proportionatas debito, non absolute
et arithmetice computandocum ipso debito...,
sed respective attendendo ad damnum utrivis
secuturum, si restìtutìo fiat vel non fiat.
f) Salmanticenses, tr. 13, cap. l, n. 195,
i. f, auctores istos allegant, ut qui ita loquan-
tur quando expensae :tà.ciendae excederent rei
valorem. Et ita sane loquitur Bonacina, de
Restit., disp.l, qu. 5, n. 5. - Villalobos idem
probabile putat, parto 2, tr.ll, diff.18, n.3,
sive aequaIes sive majores sint expensae. -
Sayrus denique, Ub. lO, tr. 6, cap. 1, n. 15,
idem tenet, quando res est modica respectu
ejus cui debetur aut in ordine ad expensas
faciendas; ,sed si res sit magni momenti, et
expensae vel majores, vel aequivalentes, vel
paulo minores futurae sint quam res ipsa prin·
cipalisvalet, negat'tunc debitoremsuis expen·
sis ad restitutionem teneri.
599. - a) Vasquez, de Restitut., cap. 9, § 2,
dub. 2, n.12 et 13,. Azor, parto3, lib. 4, cap. 3,
«ctum, ut depositi, commodati, pignoris,
« etc., i1li restituendum est, et non domino.
« Qui tamen ex caritate monendus erit,
«si id eì profuturum putetur, sine alte-
« rius graviore ìncommodo, infamia, etc.
«Vasquez a), Azor a). - Si autem aliter
«accepta est, tunc vero suo domino re-
« stitui debet, si eum novisti, et sine in-
o: commodo fieri possit ".
600. - «8°. Quando a fure vel alio ven-
o: ditore quis emit, sive Inala sìve bona
«fide rem furtivam, tenetur restituere
«domino, non furi, - lta communiter
« Molina a), Reginaldus b).
« Toletus 9 tamen, Silvester, S. Anto-
« ninus, Malderus lO probabiliter sentiunt,
« posse reddi furi, ut ab eo pretium suum
« recuperet: quia non constituit rem pe-
«jore loeo quam ante fuerat; et conse-
- quenter ipse non infert domino -dam-
« num », [Videdicta n. 569 et 570]. «Quod
« Navarrus c), Trullench c) admittunt cum
« hac limitatione: si mox, et non post
«longum tempus, contractum rescindat;
Iit, i, V. Non superstitibus. - • Tr. 4, cap. 3, Il. 162. -
• Loc, cit., num. 4. - • Disp. 752, num. 5. - , Disp. 20,
n. 190. - Lugo, loc. cìt., n. 185. - • Loc. cìt., n. 164. -
• Lib.5, cap. 17, i.f.-Siroest., v.Restituti<J III,quaer. 7..
S. Anton., parto 2, tìt, l, cap. 12, § 16. - 10 De juse., etc ..
tr, 4, cap. 3, dub. 2.
quaer. 1, id profecto habent, monendum sci-
licet esse rei dominum; sed ibi loquuntur de
casu, quo quis bona fide rem ab ipso fare
emìt,
600. - a) Molina, tr.2, disp. 722, n. 1,
traetat de eo qui bona fide rem a fare emit;
et concordat, dicens rem esse ipsi domino re-
stituendam, quando secus domino perìclìta>
retur.
b) Reginaldus, lib. 10, n. 41, dicit resti-
tuendam esse rem dominoabeo qui mala fide
emit, «nisi aperte sciret eam esse nihilomi·
nui> vero domino reddendam •. De emptore
bonae fidei idem tenet quod Molina.
c) Petrus Navarra, Ub.3, cap. 4, a n.195
doctrinam expositam absque limitatione ad~
mittit quoad emptorem bonae fidei, nisi is pos-
set alla via pretium recuperare. 5ed ab em·
ptore malae fidei negat posse rem fari resti·
tuì, «nisi certo inte1ligeret esse illi [domino]
reddendam '. - Trullench, Decal., lib. 7,
cap.11, dub. 3, n.2, loquitur de emptore bonae
fidei, et dicit euro posse rem fari restituere,
si dominus non compareat,vel quia sine hae·
redibus mortuus est, vel quia in longinquum
abiit; n. 4, loquitur de emptore malae fidei, et
docet quae ipsi a Busenbaum tribuuntur.
CAP. II. - DE RESTITUnONE. - DUB. V.
" vel si certo sciat furem redditurum rem
« domino; vel si dominus rei sit mortuus
«aut absit, ita ut conveniti non possit. -
« Quod siautem pretium suum recuperare
Secus, ve-
« non possìt a venditore, tenetur reddere
ro domino « domino, et sibi damnum adscribere.
restituenda.
«Quod si porro sciens rem esse furti-
«vam, emat eo fine, ut invento vero do-
Res fur·
« mino restìtuat; tunc, si emit parvo pre-
tiva empta «tio, tenebitur id ei dominus refundere,
a fare, cui
restituenda. « cum utiliter ejus negotium gesserit. Se-
" cus autem, si pretìum esser fere aequale
« rei: tunc enimsufficit refundere ad ar-
« bitrium viri prudentìs tantum quantum
« videtur meritus, rem domini utiliter re-
- dìmendo. - Vide Lessium X, Diana 9 ' .
Emensbo·
na fide rem 601. - e 9°. Si bona fide rem alienam
alienam et « v. gr. equum, emisti ab altero, v. gr. Pe-
vendens ter-
tio. « tro, et vendidisti tertio, V. gr. Paulo, et
« postea cognoscatur esse Joannis, eoque
«repetente a Paulo, Paulus repetat pre-
«tium a te: existimat quidem probabile
« Navarrus, et Diana 8 non teneri te Paulo
« id reddere (si in nullo factus sis ditior);
« sed suffl,cere, si tuam actionem quam
« habes in Petrum ei cedas. - Verum
«Sotus, Salon, Lessius, Sayrus a ) , Bona:
« cina 4 rectius docent, teneri te, exìgente
« Paulo, contractum rescindere et pretium
« restituere: tum quia vendidisti rem vi-
« tìosam; tum quia teneris de evictione
« emptori, nec eum potes remittere ad il-
- lum cum quo nihil habet negotii.
«Quod si tamen Paulus, cum possit,
- tìbì non restituat equum, sed Joanni, et
«hoc ipso impediat quomìnus pretium
« tuum possis recuperare; nec tu tenerìs
« ei pretium ab ipso acceptum restituere.
« - Bonacina, Lessius, etc. Vide Trul·
«lench 5 ».
Si domi· Si igitur ab emptore dominus rem evin-
;U:~~,~r~ cat, omnino sequenilil est sententia Busen-
tlum a ven.. ba
ditoreresti. um (quam, praeter DD. , ab eo citatos,
tuendum.
1 Lib. 2. cap. 14, n. 20. - , Parto 2, tr. 17, resol. 4.-
Navar." Man., cap. 17, u.8. - 8 Parto 1, tr.8, reso!. 68.-
SDtus, de Just. et Jure, lib. 4, qll 7, art. 2, v. Quid autem
jurls• ..salonI in 2lU U·2o. c , qu. 62, art. 6, controv. 2. - Lesso,
cap. 14, dub. 5, nutll. 26. - • De Restit., disp. 1, qu. 4,
PUDct. 2, n. 5. - Bonac., Ioe. cit., D. 9. - Lesso, loc. cit.,
num. 28. - • Decal., lib. 7, cap. 11, dub. 5. - • Loc. cit.,
601. - a) Sayrus, Clav., lib.10, tr. 2, cap.2,
n. 11 et seqq., hanc posterior.em sententiam
de obligatione rescindendi contractum et pre·
85
docent etiam Lessius 6 et Salmant. 7), nem-
pe, teneri venditorem pretium emptori re-
stituere, saltem in quo factus est ditior;
prout dicunt iidem Salmant. 8. Vide di-
cenda infra, n. 800. - Si vero res non Secus vene
ditor nulli
evincatur, nulli tenetur venditor restitu- tenetur re-
stìtuere,
tìonem facere; ut ajunt Salmant.",
Nec tenetur (ut dicit Lessius lO) monere
dominum, aut indicare emptori quod res
illa sit aliena, si post venditionem bona
fide factam id venditor rescìscat, et non
possit amplius pretium quo ipse rem emit
recuperare. - Quia, cum rem illam am-
plius non habeat, nec sit causa quod do-
minus re illa privetur, non tenetur cum
rnagno suo damno curare, ut dominus
rem suam redipiscatur.
602. - « Quaeres l°. Cui restituendi, Thesauri
cnìnam dan-
« sive dandi sint thesauri, et alia inventa di jure na-
turae,
«quae habentur pro derelictis? - Resp.
« Quando nullius domini sunt, jure natu-
« rali et gentium fiunt primo occupantis,
« Potest tamen per consuetudinem et le-
«ges aliter quid ordinari, quod servan-
« dum est. - De quo vide Lessium 11, Lay-
«mann 12 ».
Circa thesauros, jura disponunt: Quid Ie-
ges dispo-
1°. Ut thesaurus, si inveniatur in loco nantdethe-
sauris.
proprio, sit inventoris.
2". Si in loco alieno, sed ìnveniatur
casu, dimidium sit inventoris, et dimidium
domini Ioci; et ad hoc dimidium praestan-
dum domino, inventor tenetur in conscien-
tia etiam ante sententiam judicis. Ratio,
quia jus positivum potuit hoc disponere,
non obstante jure naturae, ob bonum com-
mune. Ita Salmant. 13 cum Lugo, Lessio,
Palao, etc.; licet de hoc dubitare videan-
tur aliqui, apud Tamburinium 14. -Si veto
thesaurus inveniatur in loco alieno, non
casu, sed ex industria, inscio domino: tunc
statuit l. um'c. C. de thes., ut totus red-
datur domino loci. Sed quia lex haec est
num. 26. - , Tr. 13, cap. 1, num. 88. - • Tr. 14, cap. 2,
n. 31. - • Tr. 13, cap. l. n. 88. - 10 Cap. 14, n. 30. -
11 Lib.2, cap. 5, dub.15. - 1l! Lib. 3, sect. 5, tre 1, cap. 5,
n. 23. - 10 Tr. 12, cap. 2, n. 93•. Lugo, disp. 6, sect. 11,
n. 112•• Less., 1oc. cit., dub. 15, num. 58 et 59•• Palaus,
tr.31, punct. 17, n.2 et 3. - lO Decal., lib.8, tr. 4, cap. 1,
§ 3, n. 35.
tium restituendi, ut probabiliorem et securio-
rem tuetur; oppositamtamen probabilemesse
et in praxim deduci posse affirmat.
86 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. V. 87

poenalis, non obligat nisi post sententiam, veniuntur in loco publico , et arte non gentiam adhibitam, res censetur domino mz'!tz'tfurtum. Ratio a priori est, quia jus
ut dicunt Salmant. l cum Laymann, Les- propria; tune toti applicantur fisco. Si vero carere; et ideo fit primi occupantis. gentium tribuit prìvatis dominium rerum
sia et aliis citatis. Juxta com- Secunda sententia valde communior non ad aliud, quam ut illis utantur; hinc,
inveniantur in loco privato et casu; tune muniorem.
Pars autem quae pertinet ad dominum tertia pars spectat ad fiscum, tertia ad in- erogandain censet, inventorem rei non posse illam quando est impossibile rem pervenire ad
usus pios.
loci, si locus habeat dominum utilem et ventorem, et tertia ad dominum fundi a). sibi applicare, sed debere elargiri in usus ipsorum usum, illa tamquam derelicta
dominum directum, inter ipsos dividenda - Sed vide alia apud Salmant.", pios. Rane ut probabiliorem tenent Pa- evadit nullius, et redit ad primaevum jus
est; nihil vero debetur usufructuarìo. - 603. - Quaeritur: an z'nventor rei per- laus e), Lessius l, Cajetanus 2, Laymann f), naturae, ac ideo fit primi occupantis sine
Salmant. 2 eum Lugo, Palao et Rebello. ditae, domino non z'nvénto, possit z1lam Salmant. g) cum Tapia et Rebello. - Ratio, ulla obligatione.
3°. Si thesaurus inveniatur in loco pu- sz'bz' retinere? - Adsunt tres sententiae. quia praesumitur voluntas domini esse, 604. - e: Quaeres 2°. An et cui resti- Quaenam
restituenda
blico aut sacro, dividendus est ìnter inven- Prima sententia affirmat: modo ìnven- Res ìnven- quod, si ipse rem perditam habere non « tuenda, quae capiuntur venatione juste ex venatìo-
ta, post di.. ne prohibi-
torem et fiscum aut praelatum. - Viva 3. tor omnem debitam diligentiam adhibue- possit, saltem illa pro anima sua ero- « prohibita ?,- Resp. Id aestimandum par- la.
ligentiam,
4°. Si autem inveniatur per artem ma- rit ad dominum inveniendum. Hanc te- juxta auos, getur. « tim exjure naturae, partim ex consuetu-
est invento-
gìcam, applicandus est fisco totus: quam nent Sotus 7, Petrus Navarra 8, Diana 9, riso Verius di- Tertia sententia verior et sequenda, « dine et legibus, ac juribus particularibus;
stinguitur:
legem pariter, ut poenalem, non obligare , Sà lO; item Mercado, Ledesma a), Esco- quam tuentur Lugo 3, Holzmann h) et « ut vide apud Laymann 6, et Lessium 7, et
nisi post sententiam dicunt Salmant. 4cum bar b), etc., apud Croix 11. Et probabilem Si sit spes Croix 4, distinguit, et dicit: Quando adhuc « Sà 8.'_ Ex quìbus resolvitur hic casus:
reperiendi
Lugo, Lessìo, etc. - Et adhuc post sen- vocant Lessius P, Lugo 13, Holzmann 14,Sal· domini, res post diligentiam possibile est dominum e: Venator iniquus tenetur restituere
autpretium
tentiam, dominum fundi innoeentem non manto 15; Croix 16 cum Vasquez, Maldero, servari de- invenire, tunc res vel pretium servari de- « saltem damna quae segetibus fructìbus-
bet,
privari sua sorte in tali easu censent Sal- Medina c), Salas d), Henriquez d), Rodri· Si nequeat bet, Quod si utrumque servari nequeat, e: que infert ».
servan, e- l'es vel pretium ornnino est erogandum Quoad oenationem, quaeritur 1°. Sifera Avis vul-
mant.", gnez di, etc.; ac valde probabilem vocat roganda in aerata per-
Sed aliter disponunt jura regni nostri Laymann 17. - Ratio, quia, domino non usus pios. in usus pios, juxta praesumptam volunta- aut avz's ab uno sz'! vulnerata, ab alzo tinet ad ca-
pientem.
circa thesauros inventos. - Si enim in- invento, post omnem (ut dictum est) dili- tem domini, qui adhuc illius rei dominium capta, ad quem pertineat? - Ex 1. Na-
retinet, semper ae res potest in manus turalem, § Illud,.ff. de acquir, rerum do-
l Tr. 12, cap. 2, n.93. - Laym.}lib.3, sect, 5, tr.I, cap. 5, ad 2.- 8 De Restitut., Iìb, 4, cap. 2, n. 75. - ' Part.2, tr.17, Si spes suas redire. - E converso, quando res, mz'nzo, pertinet ad capientem, quia mulo
n. 23.. LeSS,} cap. 5, n. 59. - !! Loc. cìt., n. 97. - Lugol resol. 5. - lO V. Thesauyus, n.4. - Meycado, de Contra- desit repe-
disp.6, n.ua. - Palaus, tr. 31, punct, 17, n. a et seqq •• ctìb., tr, de Restit., cap. 15, num. 14.• U Lìb, 3, parto 2,
rfendi domi- spectatis circumstantiis longitudinis tem- toties fera vulnerata non capitur. Ex qua Quando-
que ad vul-
ni, res fit in ..
Rebel., parto 1, Iib, 1, qu. 15, num, 13. _ 8 De Restitut., n. 89. - 12 Cap. 14, n. 48, i. f. - 18 Disp. 6, n. 189. - " De ventoris. poris vel distantiae loci, vel eo quod res rationeMolina et Lessius inferunt, perti- nerantem.
qu, 2, art. 2, n. 3. - " Loc, cìt., n. 91. - Lugo}')oc. cìt., Just. et Jure, n. 59. - 18 Tr. 12, cap. 2, n. 84. - 18 Loc, cìt., non possit amplius a domino pro sua re- nere ad vulnerantem, si constet, feram
n. 112. - LeSSO} cap. 5, n. 65. - 5 Loc. cìt., n. 91. - G Tr. 12, n.89.· Vasq., de Restitut.; cap. 5, § 4, dub, 4, n. 43. - Malde'·.,
cap. 2, a n. 89. - 7 De Just. et luce, lib. 5, qu, 3, art. 3, tr, 4, cap. 4, dub, 3. - l'T Lib. 3, sect, 5, tr. 1, cap. 5, n. 24.
cognosci (ut accidit in nummis ordinariis), manus vulnerantis effugere non posse: si
non videtur possibile ut ad dominum re- vero. sit dubium, dividenda est. Ita Lay-
deat; tunc ìlla fit nullius. Et ideo acqui- mann ".
602. - In novis eodicibus, per thesau-
a) picatus thesaurum conducit mercenarium ad ritur a primo occupante, qui illam non Quaeritur 2'. Ad quem pertmeat aois,
rum intelligitur quaeeumque l'es pretto aesti- eum quaerendum, non mercenarius, sed do- tenetur dare juxta voluntatem prioris do- cui unus laqueum tetendù, et [quam] aIz'us
mabilis, abseondita vel infossa,quae casurepe- minus eum invenisse censetur, - 3°. Qui mini; cum ille, per impossibilitatem eam capz'!?- Probabilius Laymann lO cum Mo- Avis la-
queo capta
ritur, et quam nemo suam esse probare po- emit agrum pretio eommuni, suspicione alle- recuperandi, ejus domìnìum prorsus ami- lina, Sà, (contra Navarrum et Covarru- pertinet ad
test. - Porro thesaurus ab ipso fundi domino etus in eo 1atitare thesaurum, nullam com- serit. Et hanc sententiam expresse tenet vias) dicit pertinere ad laqueum tenden-
tendentem
Iaqueum,
inventus, totus ad eum pertinet. - Inventus mittit injuriam. Ita eommunissime theologi,
autem fortuito, in fundo alieno, dividendus est quamvis alli seeus sentiant, - 4°. ]uxta recen- S. Thomas 5, ubi ait: Et sz'tm7t'ter, si (res) tem, qui certe avem capturus esset.
aequabiliter ìnter fundi dominum atque inven- tiores eodiees, parum refert utrum thesaurus pro derelz'ctz's habeantur, et hoc credat z'tz· 605. - Nota quod legem prohibentem
torem; inventus in loeo publico, dividendus in re mobili aut immobili, v. g. in veste vel in ventor, ucet sz'bz· eas retineat, non com- venationes tantum reges ferre possunt, et
est inter inventorem et fiscum, si nempe locus domus angulo repertus fuerit, modo eonstet
fuit profanus; si vero fuit saeer, inter inven- esse vere thesaurum, i. e. rem non pertinere 1 Cap. 14, n.49. - • Sum., v. Fuytum, ad 4. - Tapia, n. 4. - Molt.'na.. tr.2, disp. 42, n.. 1. - Less:, eap.5, n. 47.
torem et fabricam aut praelatum; et docent ad talem familiam. tomo 2, lib. 5, qu. 30, art. 4, n. 9. - Rebel ... parto 1, lib. 2, - 9 Loe. cit., n.12, post med. - lO Locw cit., n. 12, v. f. ~

eommuniter AA, talem divisionem obligare
in eonseientia. Si inventio dolose facta est,
non solum dimidia pars thesauri domino fundi
restituenda est, sed totus thesaurus, in poe-
nam delieti inventoris, debet restitui; attamen
non ante sententiam judicis. Ita jus GalUcum
(art. 716.); ItaUcum (714); Austriacum (398))
Hispanz'cum (352, 614); Germanicum (914 et
seq.) - Jus Anglicum omnes thesauros regi
seu reipublicae adjudicat. Sed ista lex non
obligat ante judicis sententiam. - Observan·
dum est: l°. Ille est thesauri inventor, qui
eum detegit, non autem qui eum apprehendit.
Quare si quis famulus, praesente hero, laborat
et thesaurum visibilE'm reddit ae videt, herus
injuste talem thesaurum sibi retineret, quia
non est inventor. - 2°. Si quis dominus sus-
603. - a) Martinus de Ledesma, 2a 4 a e } qu. 12, n. 3. - S Disp. 6, n. 104 et 140. - , Llll. 3, parto 2, MoUna.. Ioe. cit., n. 2. ~ Sà.. v. Venatio .. n. 1. - Navar.,
qu.18} art.5} v. Haesitabis praeterea, hane n. 89. - 5 20. 2!le, qu. 66, art. 5, ad 2. - G Lib. 3, seet. 5, Man., cap. 17, num, 176, i. f. ~ Covar.) :'n cap. Peccatum..
tre 1, cap. 5, n. 14, - '7 Cap. 5, dub. 9. - 8 V. Venatio.. parto 2, § a, n. 13.
sententiam probabilem esse asserit, quando
bona jamdudum perdita sunt, «ita quod jam
videntur derelieta».
b) Eseobar, Ub. 7, sect. l, n. 422, admo- dicasse P. Alfonsum Rodriq., virum doctrina hane sententiam. At, n.86, eamdem pluribus
dum probabile dicit. et scriptorum suorum pietate ae gravitate sati6 limitationibus coaretant, quarum sequentem
c) Bartholom. Medina, Sum., lib.1,cap.14, notum ». - Henriquez in sua Theol. mor.} haud inutile erit commemorasse, quae in sen°
§ 33, cap. 4} reg.5, valde probabilem appel- lib. 7, cap. 34, n. 1, valde probabilem hanc tentiam ipsius S. Alphonsi ex parte saltem
lat hane sententiam; sed citatur a Croix (ex sententiam appellat. quadrat: • Si l'es possit conservari, inquiunt,
Lugo tamen), ut refert S. Alphonsus. e) Palaus, tr. 31, punct. 19, n.4, piamet et spes detur quod dominus eompareat, tunc
d) Salas, Henriquez et Rodriguez his verbis tutioremdicit; «eamque reputo (subdit) in inventor potest et debet eam retinere, et non
a Lug-o, Ioc. cz't., n. 138, citantur (Croix enim praxi sequendam ». inter pauperes distribuere; vel si conservari
hos auctores a Lugo mutuatus est): « Eam· f) Laymann, Ioc.dt., n. 24, in prz·nc.} seno non potest, vendatur, et pretium conservetur
dem probabilem dixit Salas in manuseriptis, tentiam hane magis piam et tutiorem voeat. reddendum domino».
qui dicit in eadem sententia fuisse P. Henriq. 1':) Salmant., tr.12, cap. 2, n.85, eum aa.cit. h) Ho1zmann, de Just. et Jure} n. 51 et 54}
ab ipso const1ltum, et eamdem probabilem in- probabiliorem quidem existimant seeundam , secundam sententiam tuetur.
 88 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRhECEPTO DECALOGI.
Quinarn alli, quibus rex tamquam privìlegìum tale
possint ve-
natio n e m jus concesserit. - Laymann 1.
prohibere.
Quaeritur 30. Utrum venatores, in 10-
cis a rege reseroatis uenando , peccent
mortaiùer, et teneantur ad restitu#onem?
Alii di- Affirmant Laymann 2 et Lessìus 3. Et
eunt venan-
tes in loco dicunt [eos] teneri restituere regi, non feras
r e s e r vat o
teneri resti- captas, sed valorem ipsarum juxta spem
tuere,
quam rex habebat capìendi,
AHi u. Diana a) tamen, cum Dicastillo et aliis
mitant oblì-
gationem, apud Busenbaum (num. 614, ad 4), Spo-
rer 4 cum Soto, Molina, etc., excusant
venatorem a restitutione et a peccato
gravi, si loea non sint conclusa. Quod
etiam admittit Lessìus 5, si damnum non
fuerit notabile, cum ferae non sint magni
pretii vel non sint multae: tunc enim
dicit prohibìtìonem accipi , ex communi
judicio, factam tantum sub veniali. Immo
addit b) cum Medina b) quod sempe~ ex-
cusari possint venatores a restìtutione ,
quando poena injuncta est; quia ìllam
tantum videntur tunc principes inten-
dere c).
Lìb.B, sect. 5, tr, 1, cap. 5, n. 13. - 'Loc. cìt., n. 14.
1 l)Loc. cit., n. 44. - El Tr. 12, cap. 2, n. 64.. _ 'i Loc. cìt.,
- 3 Cap. 5, n. 44. - Dicast., de Restitut., disp. 9, dub. lO,
n. 308 et 312. - • Tr. 6, cap. 1, n. 159.• Sotus, de J ust,
et ]ure, Iib, 4, qu, 6, art. 4, v. f. - Molina, tr. 2, disp. 51.-
605. - a) Diana, parto 9, tr. 9, resol. 39,
opinionem istam tenet, si loca non sint con-
clusa, vel si, quamvis conclusa, adeo sint
magna, ut in eìs difficillime animalia ca-
piantur.
b) Lessius, loc. cit., sic loquitur: « Potest
tamen venator excusari a restìtutìone (utno-
tat Medina), quia principes non solent talem
restitutionem curare; sed sufficit illis, ut de-
prf'hensi poenam luant ». Quod profectodocet
Medina, Cod. de Restitztt., qu. 12, v. Et hoc
procedit. Nec tamen auctores isti dicunt vena-
torem semper a restitutione excusari, quoties
poena luenda sancitur; immo Medina opposi-
tum diserte tenet.
e) Ex legibus quae respiciunt venationem
et piscationem, aliae se referunt ad externum
regimen et ad bonum ordinem: V. g. decer-
nunt quo tempore, vel quibus instrumentis
venatio aut piscatio permittatur. Hae leges,
ex sententia communi et satis probabili, sunt
mere poenales. - Sunt aliae, quae se refe-
runt ad tuitionem juris alieni: V. g. lex pro-
hibens, ne fundum clausum ingrediaris ad
laqueum ponendum, ne damnum inferas. Hae
leges obligant vi juris naturalis, et nequeunt
violari sine laesione justitiae commutativae. -
Aliae demum leges tuentur jus venandi vel
pisçandi concessum alicui exclusive vi con-
0
606. - Quaeritur 4 • Utrwrn venatz'o ec-
clesiasticis prohz'bita sit? - Ex cap. Epz:
scopum , de cieric. venator. sic habetur :
Episcopzo«, presbyterum aut diaconsem,
canes aut accipitres, aut hujusmodi ad
venandum habere non ticet ; quod si quzs
taiz'um personarum z'n hac voluptate sae-
pius detentus fuerit : si episcopus est, tn:
bus mensz'bus a communione: si presby-
ter , duobus : si diaconus, ab omni officz'o
suspendatur.
In quo notandum l". Quod hanc pro-
hibitionem communiter intelligunt docto-
res de venatìone clamorosa cum strepìtu;
ut Salmant. 6, et Laymann 7 cum Abbate
et aliis canonistis. - Trìdentinum tamen 8
generalìus loquitur: Ab illzcz"tz'sque vena-
tz'onibus, aucupzis, etc., abstz'neant.
Notandum 2°. Quod etiam venatio cla-
morosa non est vetita sub gravi, nisi sìt
frequens, ut ex textu citato, et insuper sit
cum scandalo vel magnis expensis. Ita
Lessìus a) et Vasquez a), apud Lugo a); et
Palaus b), Rebellus b), apud Salmant. 9. -
n. 15. ~ Abbas Panorm., in cap. Ept'scopU11'Z, de clerlc,
venat, - 8 Sesso 24, de Reform., cap. 12, v. Vestitu. -
s Loc. cit., n. 64.
tractus v. gr.locationis; et istae eadem justitia
adeo stringunt, ut quis jure illo legitimo
acquisito privari non possit. Jure autem suo
privaretur, si alii tantam multitudinem v. g.
piscìum in flumine ìpsì exclusìve concesso
caperent vel destruerent l ut jus piscatìonis
inde notabiliter laederetur. - Diximus vz·
contractus concessum; quia si jus venandì
esset merum privilegium, vel mera lz'centia,
etsi pecunia comparata, alios minime obli-
garet ex justitia stricta, sed ex justitia legali
tantum, et tunc locus non esset restitutioni.
606. - a) Lessius et Vasquez his verbis, et
quidem rectius, a Lugo, disp. 6, n. 51, alle-
gantur: «Vasquez, de Restitut., cap. 5, § 2,
dub. l, et Lessius, cap. 5, dub. 9, n. 42, di-
cunt frequentiam venationis, quae fiat cum
magno strepitu canum et armorum, esse pec-
catum mortale in clerico».
b) Palaus et Rebellus a Salmant. citan-
tur ut asserit S. Alphonsus; et sane Palaus
sententiam hanc perspicue declarat, tr. 31,
punct. 14, n. 1. - Rebellus autem, parto l,
lz'b.l,qu.14, n.IO, minus diserte scribit:« Imo,
etiamsi clamorosa esset ac causa recreationis,
raro tamen fieret, non videbitur in clericis
culpa lethalis; de mortali tamen timere de-
berent, si clamorosa et frequens esset, ratione
videlicet scandali, quod resultare posset».
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. I. 89
Idem tenent Sporer 1, et Molina apud Lu- sitatis vel exercitii. - Proinde doctus neo-
Venatio, go 2; et Cajetanus, Abbas c) ac Sà, apud tericus auctor libri, cui tìtulus: Istruzione
ecciesia·
stieis vetì- Laymann 3, qui dicunt, ex sola causa ve- per iz' novelli Confessori ait, venationem
ta,
nationis, nisi aliud adjunctum sit, non esse non clamo-osam ad honestam recreatìo-
de facile clericum damnandum peccati nem omnino esse licitam; clamorosam
mortalis. Ratìo, ut ajunt, quia talis vena- vero, juxta communiorem sententiam, ra-
tic de se non est gravis deordinatio; idque tione canonum non esse de se peccatum
arguitur ex ipso canone supra citato, ubi mortale, nisi adsit contemptus aut contu-
imponitur poena suspensionis ferenda et macia.
ad tempus: talemque suspensionem testan- Strictius autem venatio clamorosa ve- Strictius
vetatur re-
tur hodie non esse in usu. tatur religiosis 5. - Sed iis, praeciso scan- ligiosìs.
Intelligi· Quando-
que omni
Immo sentit Laymann 4 cum Lessio, dalo, dicìt Palaus, nec etiam esse pecca-
tur de vcna-
tione clamo- culpa vacat. Sà d), Valentia d), etc., quod fieri potest tum grave. Et hoc admittunt Salmant. 6,
rosa. ut talis venatìo omni culpa vacet, si sit si bis vel ter contingat, et sine magno
rara et moderata; ve! si sit causa neces- strepitu fiato
DUBIUM VI.
Non veta- De Rebus quae debent restituì,
tnr subgra-
vi, nisi sit
freq ue n s , ARTICULUS 1.
cum scan-
dalo et ex- QUID DEBEAT RESTITUI AB INFERENTE INJURIAM MATERIALEM TANTUM,
pensis.
SIVE A POSSESSORE BONAE FIDEI.
607. Ad quz'd teneatur possessor bonae fide]. - 608. Quid, si accepù a fure, qui potens sit
restituere. - 609. Vide alios casus. - 610. Quos fructus tenetur restituere possessor
bonae fidez'. - 611. Quid, sz· acceperit rem commixtam cum bonis furis. - 612. Quid,
si per illam acceptionem fur factus sit impotens ad restituendum. - 613. Quz'd, si
quis projiciat in mare gemmam, quam. putabat valere decem, si ma ualebat centum
aureos.
Res alie- 607. - Resp, Qui bona fide damnum
« « niter doctores. Molina, Sanchez, Les-
na, bona fio
de accepta, e: ìntulìt- aut possidet aliquid, de quo po- « sius 7, Bonacina 8, Laymann. 9.
restìtuenda,
« stea melìus cognoscit, tenetur, ne inci- « Unde resolves:
«piat esse possessor malae fidei et deti- « 1.0 Si vestem v. gr., bona fide dona-
«nere alienum, id tantuni et non plus « tam a fure aut alio, portasti et fere at-
« restituere, quod ex ea re ipsì superest, « trivisti, ac postea dominus compareat;
« una cum ejus fructìbus, si exstent, vel « teneris eam aut aequalem ei restituere,
Restituen· « quatenus inde factus est ditior; praeter- « et insuper persolvere quantum attrita
dum id quo
factus es «quam, si dominium sibi comparavit per « est, si alias vestem aequalis valoris at·
ditior.
«legitimam praescriptionem. lta commu- «trivisses. Si autem eam. amisisti, aut
1 Tr. 6, cap. 1, n. 156. - Molina, tr. 2, disp.44, n.1. . Palaus" tr. 31, punct. 14., nuro. 1, i. i.; et tr. 16, disp. ·4,
2 Disp. 6, n. 51. - Cajetan., Sum., v. Clericorum peccata. - punct. 13, § 5. - 6 Tr. 12, cap. 2, n.64.. - MoUna" tr. 2,
Sà, v. Venatio" n. 4, annot. Victorell., v. Clericis. _ 3 Lib.3, disp. 718. - Sanch., Decal., lib. 2, cap. 23, a num. 2. -
sect. 5, tr. 1, eap. 5, num. 15. _ .. Loe. cit., num. 15. - Less., , Cap. 6, dub. 2; et cap. 14, dub. l et 2. - 8 Disp. l, de
lib. 2, cap. 5, n. 42. - Istr. per li nov. Confess., parto 2, Restit., qu. 2, punct. 1, - 9 Lib. 3, seet. 5, tr 2, -cap. 3,
w
num. 398. - li elem. 1, § 3, Porro" de statu monachar. - nume 1.
c) Abbas Panormitanus, in cap. Episco- «Forte, inquit, nec veniale [erit venatio], si
pum, dicta satis insinuat, negans clamorosam rara et moderata sit, ad reficiendas animi
venationem grave peccatum esse, si fiat ra- vires ». - Valentia vero, in 2am 2 ae, d~'sp. 5,
rissime causa recreationis; venatio autem quae qu. 8, punct. l, z'n med., adducit sententiam,
fit cum laqueo aut retibus «licita est, inquit, quam non reprobat, et quae asserit venatio-
clericis, dummodo frequenter non insistant». nem «aliquando non esse veniale, ut si est
d) Sà, vel rectius Victorellus, in suis ad- moderata, recreationis gratia, non frequens,
notato ad Sà, V. Venatio, n. 4, verso Clerz'a's.' clamorosa, vaga».
 88 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRhECEPTO DECALOGI.
Quinarn alli, quibus rex tamquam privìlegìum tale
possint ve-
natio n e m jus concesserit. - Laymann 1.
prohibere.
Quaeritur 30. Utrum venatores, in 10-
cis a rege reseroatis uenando , peccent
mortaiùer, et teneantur ad restitu#onem?
Alii di- Affirmant Laymann 2 et Lessìus 3. Et
eunt venan-
tes in loco dicunt [eos] teneri restituere regi, non feras
r e s e r vat o
teneri resti- captas, sed valorem ipsarum juxta spem
tuere,
quam rex habebat capìendi,
AHi u. Diana a) tamen, cum Dicastillo et aliis
mitant oblì-
gationem, apud Busenbaum (num. 614, ad 4), Spo-
rer 4 cum Soto, Molina, etc., excusant
venatorem a restitutione et a peccato
gravi, si loea non sint conclusa. Quod
etiam admittit Lessìus 5, si damnum non
fuerit notabile, cum ferae non sint magni
pretii vel non sint multae: tunc enim
dicit prohibìtìonem accipi , ex communi
judicio, factam tantum sub veniali. Immo
addit b) cum Medina b) quod sempe~ ex-
cusari possint venatores a restìtutione ,
quando poena injuncta est; quia ìllam
tantum videntur tunc principes inten-
dere c).
Lìb.B, sect. 5, tr, 1, cap. 5, n. 13. - 'Loc. cìt., n. 14.
1 l)Loc. cit., n. 44. - El Tr. 12, cap. 2, n. 64.. _ 'i Loc. cìt.,
- 3 Cap. 5, n. 44. - Dicast., de Restitut., disp. 9, dub. lO,
n. 308 et 312. - • Tr. 6, cap. 1, n. 159.• Sotus, de J ust,
et ]ure, Iib, 4, qu, 6, art. 4, v. f. - Molina, tr. 2, disp. 51.-
605. - a) Diana, parto 9, tr. 9, resol. 39,
opinionem istam tenet, si loca non sint con-
clusa, vel si, quamvis conclusa, adeo sint
magna, ut in eìs difficillime animalia ca-
piantur.
b) Lessius, loc. cit., sic loquitur: « Potest
tamen venator excusari a restìtutìone (utno-
tat Medina), quia principes non solent talem
restitutionem curare; sed sufficit illis, ut de-
prf'hensi poenam luant ». Quod profectodocet
Medina, Cod. de Restitztt., qu. 12, v. Et hoc
procedit. Nec tamen auctores isti dicunt vena-
torem semper a restitutione excusari, quoties
poena luenda sancitur; immo Medina opposi-
tum diserte tenet.
e) Ex legibus quae respiciunt venationem
et piscationem, aliae se referunt ad externum
regimen et ad bonum ordinem: V. g. decer-
nunt quo tempore, vel quibus instrumentis
venatio aut piscatio permittatur. Hae leges,
ex sententia communi et satis probabili, sunt
mere poenales. - Sunt aliae, quae se refe-
runt ad tuitionem juris alieni: V. g. lex pro-
hibens, ne fundum clausum ingrediaris ad
laqueum ponendum, ne damnum inferas. Hae
leges obligant vi juris naturalis, et nequeunt
violari sine laesione justitiae commutativae. -
Aliae demum leges tuentur jus venandi vel
pisçandi concessum alicui exclusive vi con-
0
606. - Quaeritur 4 • Utrwrn venatz'o ec-
clesiasticis prohz'bita sit? - Ex cap. Epz:
scopum , de cieric. venator. sic habetur :
Episcopzo«, presbyterum aut diaconsem,
canes aut accipitres, aut hujusmodi ad
venandum habere non ticet ; quod si quzs
taiz'um personarum z'n hac voluptate sae-
pius detentus fuerit : si episcopus est, tn:
bus mensz'bus a communione: si presby-
ter , duobus : si diaconus, ab omni officz'o
suspendatur.
In quo notandum l". Quod hanc pro-
hibitionem communiter intelligunt docto-
res de venatìone clamorosa cum strepìtu;
ut Salmant. 6, et Laymann 7 cum Abbate
et aliis canonistis. - Trìdentinum tamen 8
generalìus loquitur: Ab illzcz"tz'sque vena-
tz'onibus, aucupzis, etc., abstz'neant.
Notandum 2°. Quod etiam venatio cla-
morosa non est vetita sub gravi, nisi sìt
frequens, ut ex textu citato, et insuper sit
cum scandalo vel magnis expensis. Ita
Lessìus a) et Vasquez a), apud Lugo a); et
Palaus b), Rebellus b), apud Salmant. 9. -
n. 15. ~ Abbas Panorm., in cap. Ept'scopU11'Z, de clerlc,
venat, - 8 Sesso 24, de Reform., cap. 12, v. Vestitu. -
s Loc. cit., n. 64.
tractus v. gr.locationis; et istae eadem justitia
adeo stringunt, ut quis jure illo legitimo
acquisito privari non possit. Jure autem suo
privaretur, si alii tantam multitudinem v. g.
piscìum in flumine ìpsì exclusìve concesso
caperent vel destruerent l ut jus piscatìonis
inde notabiliter laederetur. - Diximus vz·
contractus concessum; quia si jus venandì
esset merum privilegium, vel mera lz'centia,
etsi pecunia comparata, alios minime obli-
garet ex justitia stricta, sed ex justitia legali
tantum, et tunc locus non esset restitutioni.
606. - a) Lessius et Vasquez his verbis, et
quidem rectius, a Lugo, disp. 6, n. 51, alle-
gantur: «Vasquez, de Restitut., cap. 5, § 2,
dub. l, et Lessius, cap. 5, dub. 9, n. 42, di-
cunt frequentiam venationis, quae fiat cum
magno strepitu canum et armorum, esse pec-
catum mortale in clerico».
b) Palaus et Rebellus a Salmant. citan-
tur ut asserit S. Alphonsus; et sane Palaus
sententiam hanc perspicue declarat, tr. 31,
punct. 14, n. 1. - Rebellus autem, parto l,
lz'b.l,qu.14, n.IO, minus diserte scribit:« Imo,
etiamsi clamorosa esset ac causa recreationis,
raro tamen fieret, non videbitur in clericis
culpa lethalis; de mortali tamen timere de-
berent, si clamorosa et frequens esset, ratione
videlicet scandali, quod resultare posset».
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. I. 89
Idem tenent Sporer 1, et Molina apud Lu- sitatis vel exercitii. - Proinde doctus neo-
Venatio, go 2; et Cajetanus, Abbas c) ac Sà, apud tericus auctor libri, cui tìtulus: Istruzione
ecciesia·
stieis vetì- Laymann 3, qui dicunt, ex sola causa ve- per iz' novelli Confessori ait, venationem
ta,
nationis, nisi aliud adjunctum sit, non esse non clamo-osam ad honestam recreatìo-
de facile clericum damnandum peccati nem omnino esse licitam; clamorosam
mortalis. Ratìo, ut ajunt, quia talis vena- vero, juxta communiorem sententiam, ra-
tic de se non est gravis deordinatio; idque tione canonum non esse de se peccatum
arguitur ex ipso canone supra citato, ubi mortale, nisi adsit contemptus aut contu-
imponitur poena suspensionis ferenda et macia.
ad tempus: talemque suspensionem testan- Strictius autem venatio clamorosa ve- Strictius
vetatur re-
tur hodie non esse in usu. tatur religiosis 5. - Sed iis, praeciso scan- ligiosìs.
Intelligi· Quando-
que omni
Immo sentit Laymann 4 cum Lessio, dalo, dicìt Palaus, nec etiam esse pecca-
tur de vcna-
tione clamo- culpa vacat. Sà d), Valentia d), etc., quod fieri potest tum grave. Et hoc admittunt Salmant. 6,
rosa. ut talis venatìo omni culpa vacet, si sit si bis vel ter contingat, et sine magno
rara et moderata; ve! si sit causa neces- strepitu fiato
DUBIUM VI.
Non veta- De Rebus quae debent restituì,
tnr subgra-
vi, nisi sit
freq ue n s , ARTICULUS 1.
cum scan-
dalo et ex- QUID DEBEAT RESTITUI AB INFERENTE INJURIAM MATERIALEM TANTUM,
pensis.
SIVE A POSSESSORE BONAE FIDEI.
607. Ad quz'd teneatur possessor bonae fide]. - 608. Quid, si accepù a fure, qui potens sit
restituere. - 609. Vide alios casus. - 610. Quos fructus tenetur restituere possessor
bonae fidez'. - 611. Quid, sz· acceperit rem commixtam cum bonis furis. - 612. Quid,
si per illam acceptionem fur factus sit impotens ad restituendum. - 613. Quz'd, si
quis projiciat in mare gemmam, quam. putabat valere decem, si ma ualebat centum
aureos.
Res alie- 607. - Resp, Qui bona fide damnum
« « niter doctores. Molina, Sanchez, Les-
na, bona fio
de accepta, e: ìntulìt- aut possidet aliquid, de quo po- « sius 7, Bonacina 8, Laymann. 9.
restìtuenda,
« stea melìus cognoscit, tenetur, ne inci- « Unde resolves:
«piat esse possessor malae fidei et deti- « 1.0 Si vestem v. gr., bona fide dona-
«nere alienum, id tantuni et non plus « tam a fure aut alio, portasti et fere at-
« restituere, quod ex ea re ipsì superest, « trivisti, ac postea dominus compareat;
« una cum ejus fructìbus, si exstent, vel « teneris eam aut aequalem ei restituere,
Restituen· « quatenus inde factus est ditior; praeter- « et insuper persolvere quantum attrita
dum id quo
factus es «quam, si dominium sibi comparavit per « est, si alias vestem aequalis valoris at·
ditior.
«legitimam praescriptionem. lta commu- «trivisses. Si autem eam. amisisti, aut
1 Tr. 6, cap. 1, n. 156. - Molina, tr. 2, disp.44, n.1. . Palaus" tr. 31, punct. 14., nuro. 1, i. i.; et tr. 16, disp. ·4,
2 Disp. 6, n. 51. - Cajetan., Sum., v. Clericorum peccata. - punct. 13, § 5. - 6 Tr. 12, cap. 2, n.64.. - MoUna" tr. 2,
Sà, v. Venatio" n. 4, annot. Victorell., v. Clericis. _ 3 Lib.3, disp. 718. - Sanch., Decal., lib. 2, cap. 23, a num. 2. -
sect. 5, tr. 1, eap. 5, num. 15. _ .. Loe. cit., num. 15. - Less., , Cap. 6, dub. 2; et cap. 14, dub. l et 2. - 8 Disp. l, de
lib. 2, cap. 5, n. 42. - Istr. per li nov. Confess., parto 2, Restit., qu. 2, punct. 1, - 9 Lib. 3, seet. 5, tr 2, -cap. 3,
w
num. 398. - li elem. 1, § 3, Porro" de statu monachar. - nume 1.
c) Abbas Panormitanus, in cap. Episco- «Forte, inquit, nec veniale [erit venatio], si
pum, dicta satis insinuat, negans clamorosam rara et moderata sit, ad reficiendas animi
venationem grave peccatum esse, si fiat ra- vires ». - Valentia vero, in 2am 2 ae, d~'sp. 5,
rissime causa recreationis; venatio autem quae qu. 8, punct. l, z'n med., adducit sententiam,
fit cum laqueo aut retibus «licita est, inquit, quam non reprobat, et quae asserit venatio-
clericis, dummodo frequenter non insistant». nem «aliquando non esse veniale, ut si est
d) Sà, vel rectius Victorellus, in suis ad- moderata, recreationis gratia, non frequens,
notato ad Sà, V. Venatio, n. 4, verso Clerz'a's.' clamorosa, vaga».
 90 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« ablata tibi est, etc., ad nihil teneris. -
« Bonacina 1, Laymann 9; vide Trullench 8.
Res con-
s u m pt bì-
ì
« Si autem res quam a fure bona fide
lis bona fide « accepisti (sive donatione sive emptione)
accepta e t
commìxta, « sit usu consumptibilis, eamque cum tuis
« miscuisti, ita ut discerni nequeat; etsi
e: deinde deprehendas furtivam fuisse, non
e: teneris restituere. Navarra a),Silvester b) ,
« Sayrus c), Lessius, Bonacina 4. Quia per
« istam commìxtìonem bona fide factam,
« est in te translatum dominium, ut colli-
e: gitur ex 1. Si alieni numm'~ 1f. de sotu-
« tionib. - Neque est ratio cur haec po-
«tius quam illa pars censeatur aliena:
« atque adeo periit obligatio realis, et tan-
« tum manet personalis in venditore. Vide
« Diana 5, Trullench 6, Lessium 1, ubi ad-
« dit, esse valde probabile jurique naturae
e: conforme, quod verus dominus rei illius
« ablatae et permixtae (quamdiu totus eu-
« mulus exstat) retineat jus in re, ut ex
« isto cumulo sibi satisfiat ante alios, immo
« possit ex eo occulte accipere a , •
Restìtuen- 608. - Hoc intelligendum est, quod in
dum id qua
Cactus es di- tali casu semper teneris reddere domino
tior.
id in quo factus es ditior, etiamsi latro
potens sit restituere; quia nemo lucrari
potest cum jactura alterius. Vide Tambu-
rinium 8 et Bonacina 9, qui hoc pro certo
supponunt. - Sed quoad mixtionem, vide
n. 498 et 499.
Dicunt Baàez a), Ledesma a) et alli,
co~~ix~~~
sì exstet, re- apud Salmant. l0, quod accipiens rem con-
stituenda.
sumptibilem, v. gr. pecuniam bona fide a
fure, non tenetur illam, etiamsi exstet, do-
1 Dìsp, 1, qu. 2, punct. 1, n. 8 et '15. - , Lìb. 3, sect, 5,
tr. 2, cap. 3, n. 1. - 3 Decal., lib. 7, cap. 11, dub, 1. - Less.,
cap. 14, n. 22. - • Loc. cìt., qu. 3, punct. 1, n. 5 et 6. -
l) Part. 4, tr. 4, resol. 67. - 6 Loc. cit., dub. 3, n. 7. -
.. Cap. 14, num. 22; et cap. 20, num. 157. - S Decal., lib. 8,
tr. 3, cap. 3,§ 4, num. 25. - 9 Loc. cit., qu. 3, punct. l,
607. - a) Petrus Navarra, Ub. 3, cap. 4,
n. 216, loquitur de eo qui mala fide rem fur-
tivam accepit. Praeterea supponit furem ex
hoc non fieri ad restitutionem impotentem.
b) Silvestex:, v. Restz'tutio III, qu. 6, § Se-
cundum... Sexto, docet quidem transferri do-
minium rerum usu consumptibilium, si fue-
rint cum aliis permixtae, proindeque non dari
obligationem restitutionis «si fur est solvendo;
. alias sic, nisi ignoranter ex bona fide con-
sumpsisset, nec factus esset' locupletior...j se-
cus, si exstant, vel factus sit locupletior ». Cfr.
etiam v. Usura Vl,qu.l, ubi Silvesterloquitur
mino reddere, si fur potens sit restituere.
Quia pecunia furis est obnoxia jam resti-
tutioni, pariter ac illa furtiva; cum domi-
nus non habeat jus, illam specie pecuniam
petendi a fure. - Sed haec opinio non
videtur mihi probabilis, cum ratio non
probetur. Nam dominus nunquam cense-
tur amittere jus in pecuniam suam in
specie; cum nulla sit major ratio in aliis
quam in rebus usu consumptibilibus.
609. - e: 2". Milites bona fide militantes,
«intellecta postea belli injustitia, id tan-
« tum restituere debent quod adhuc ha-
« bent ex praeda, et quo facti sunt ditio-
« res. - Bonacina 11.
« 3°.Qui bona fide, per inculpatam ìgno-
«rantiam celebravit contractum, quem
« postea usurarium esse cognoscit, non
« plus tenetur, quam factus est ditior.-
« Vide Laymann 12.
« 4°. Possessorem bonae fidei, si adhi-
« bìta diligentia inclinet in eam partem,
« quod res non sit sua, teneri aliquid re-
« stituere juxta inclinationem, docet Co-
e ninck a). At Palaus la putat ad nihil te-
«neri: quia possessio contrariis rationi-
«bus non convincentibus praeponderat.
«Idem docent Vasquez apud Escobar 1\
e Diana 15. - Si neglexit investigare ve-
« ritatem, et deinde sciri non potest, dicit
« Palaus 16 ad nihil teneri". [Vide dieta
Lib. I, n. 35 et 37J. .
~ 5° Si bona fide rem vendidisti dono
« tibi datam , teneris restituere pretium:
« quia factus es locupletior; et satis debet
n. 5, i. f. - o Tr. 13, cap. 1, n. 45, i. med. - 11 Disp. l,
de Restitut., qu, 2, punct. 1, num. 18. - " Lib, 3, sect. 5,
tr. 2, cap. 3, n. 1, i. f. - 13 Tr. l, disp. 3, punct, 2, n. 11.
- Vasq'J in ~l'Im 2fl C , disp. 66, cap. 7, num. 42•• ,. Tr. 3,
exam. 2J cap. 6, num. 154. - ]5 Parto 4, tr. 3, resol. 26. -
18 Loc. cit., n. 9.
iterum de translatione dominii rerum usu con-
sumptibilium, quae cum aliis permixtae sunto
c) Sayrus, in Clavi, Ub. lO, tr. 2, cap. 3,
n. 12 et 13, ita docet, etiamsi mala fide eam
rem quis acceperit.
60S. - a) Baiiez, in 2 a m 2 a e , qu. 62, art. 6,
dub. 3, concI. 4; Petrus de Ledesma,' Sum.,
parto 2, tr. 8, cap. 14, post concl. 4, dub. 3,
Dico 4, loquuntur de fructuum restitutione;
rationes tamen quas adducunt valent etiam
pro ipsius rei restitutione.
609. - a) Coninck, de Sacram., disputo 34,
dub. lO, n. 93, ad restitutionem obligat: «si
CAP. II. - DE RBSTITUTIONE. - DUB. VI. -
« esse tibi, non habere minus quam ante.
« Quod si tamen apud alterum res est, is
« reddere tenetur. - Ibid. b), et Vasquez l,
« Molina C), Lessius 2.
Emens et
vendens bo- « 6". Si bona fide l'ero ipse emisti, et
na fide rem
alienam.
« vendidisti sine lucro, nihil teneris resti-
« tuere; sed solus is apud quem res est d).
«- Molina C), Lessius a; contra Vas-
« quez e), etc.
Donans « 7°. Si rem alienam bona fide donasti,
bona fide
Milites in-
telligentes
rem a l i e-
nam.
« non donaturus aliam, si hanc non ha-
injustitiam « buisses, .ad nihil teneris; quia non es
belli.
«factus ditior. Secus, si aliam donaturus
«fuìsses (quia tunc, parcendo tuae, fa-
« ctus es ditior); vel si aliquid accepisti
Celebrans « in remunerationem. - Bonacina, Trul-
ignoran-
ter contra- « Iench 4.
ctumusura-
rium.
Qui lucra- e: So. Si aliena re lucratus es, tamquam
tur ex re a-
liena velut
instrumen-
« instrumento (v. gr. frumentum alienum
to, «alio deportatum vendidisti, vel pecu-
Possessor
bonae fidei
- nìam alienam negotiationi exposuisti);
inclinans in « non teneris illud lucrum restituere: quia
contrarium.
«non est fructus rei alienae,sed tuae
« merae industriae. Tales enim fructus
«dicuntur merae industriae, quos ipsa
«natura ex sé nullo modo gignit, sed
e; tantum concurrit ut instrumentum ope-
« rantis. - Laymann 5 ex S. Thoma "
l Opusc. de Restit., cap. 9, § 2, num, 3. - , Cap. 14,
n. 5. - 3 Loc. cìr., n, 4. - Bonac., disp, 1, de Restìtut.,
qu.2, punct. 1, num, 11. - 4 Decal., lib.7, cap. 11, dub.T,
Vendens
bona fide .alterius jus esset multo probabìlius, Tunc
rem alie- enim possidens, aut totam, aut saltem ejus
nam sìbi da-
tam. partem teneretur restituere ».
b) Inconsiderate hic Busenbaum scribit:
«Ibid. et Vasquez >; nam auctores superius
laudati, Vasquez et Lessio exceptis, non lo-
quuntur tocis citatis de hac parte.
c) Molina, dt'sp.718, n. 2, hoc exemplum
non adducitj generaliter tamen docet,ratione
alienae rei acceptae,obligationem adesse re-
stituendi id quod ex ea exstat, ve1 in quo pos-
gessar fàctus est ditior, computando fructus
rei; ad aliud vero non teneri.
d) Ex ]URE GALLICO (2280); ITALICO (709);
AUSTRIACO (367); HISPAN. (464) qui rem in foro
publico, vel de mercatore talia vendente mer-
catus est, is non tenetur eam domino reddere,
nisi refuso sibi pretio, quod rei dominus dein
vicissim a venditore repetere potest. - Ex
]URE ANGLICO, si l'es empta fuerit in nundinis
(market overt), excepto casu evictionis per
judicis sententiam, dominium pariter trans-
fertur in emptorem bonae fidei. Et cum hoc
ad commercii securitatem statutum sit, l'es
potest retineri tuta conscientia. - Ex ]URE
ARt. r. 91
610. - «9°. Fructus omnes rei, sive ii Fructus
naturales et
e: sint
mere naturales, hoc est qui vix uno mixti.
« hominum labore egent (ut fetus anima-
« lium, arborum, herbae et gramina); sive
« sint simul industriales, sive mixti, hoc
« est, ad quos aeque aut magis hominum
« ìabor cum natura concurrit (ut V. gr.
« segetes, et quae serendo gignuntur: item
e: vinum, oleum, lana etc.); quo etiam re-
« feruntur pretia locationis domorum, ju-
« mentorum, etc., qui fructus civiles appel-
« lantur: - hi, inquam, fructus rei, si per-
- ceptf et exstantes sint, domino restitui
« debent; deductis tamen expensis pro-
« priis et aestimatione laboris »,
Sed vide infra, n. 825, V. Bene autem, Fructus
mixti ex
ubi dicemus cum Molina a), Lacroix et parte tan-
tum resti ..
communì, quod fructus mixti a posses- tuendi.
sore tam bonae quam malae fidei, non
debent restitui, nisi in quantum respon-
dent naturae ; non vero in quantum re-
spondent industriae b).
« Et quidem pretium locationis ex re Pretium
locationis
c aliena debet domino restitui, licet is domino
re ..
« rem, si penes se habuisset, non fuisset stituendum,
« Iocaturus. - Vide Laymann 6 »,
An tenearis restituere pretium h'brz"
alz"enz' locati? Negat Laymann c), quia liber
n. 6. - ti Lib. 3, sect. 5, tr, 2, cap. 3, n. 3. S; Thom.,
M
20. 2ll C' , qu, 78, art. 3. - CrGÌX} lib. 3, parto 2, n. 213. _
G Loc, cit., n. 2.
GERMANICO (929-935, 1000), qui rem alienam a
persona non suspeeta acquisivit, potest eam
retinere, donec constet eam esse furatam vel
amìssam.
e) Vasquez , quicquid dicat Busenbaum,
non est contrarius expositae doctrinaej ete-
nim, loc. c#., haec scribit: • Si illam ipse emit
bona fide, et eadem bona fide vendidit,tantum
tenetur restituere lucrum, si quod ex iis con-
tractibus reportavit: puta si vendidit carius
quam emit, quia in eo factus est ditior».
610. - a) De Molina, vide notam e, posi-
tam inferius ad n. 825.
b) ]us GALLICUM (549); AUSTRIACUM (330);
ITALICUM (703); HISPAN. (451); et GERMANICUM
(987-989), transmovent ad possessorem bonae
fidei omnes fructus, qui durante ejus pacifica
possessione percepti fuerunt (exceptis in Ger-
mania fructibus e re gratis accepta perceptis):
quae juris dispositio probabilius valet etiam
in foro conscientiae, cum bono publico faveat,
amovendo innumeras difficultates ac quere-
las, quae jugiter circa restituendos fructus mo·
veri possent.
<") Laymann, loc. dt., n. 6, tenet oppositam
 92 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
non vìdetur de se aptus ad gignendos
Etiam pre- fructus. Sed verìus tenendum opposìtum li)
tium loca-
tionis libri. cum Patre Concina l, Salmant. 2, qui ci-
tant Lugo, Prado, Sanchez et Lessìum. -
Et idem dicendum de veste, torque aureo;
equo et simili; quia, licet non sint aptae
fructus gìgnere, sunt tamen per se loca-
biles.
Fructus « Si tamen fructus isti reales bona fide
reales, bona
fide p r a e- « possessi fuerint tempore a lege prae-
scrìptì, non·
sunt restì- « scripto ad usucapiendum ìllos (quod,
tuendi.
e; si adsit titulus, est biennium inter prae-
« sentes, ìnter absentes quadriennium; si
« autem non adsìt titulus , anni 30 curo
«bona fide), non sunt restituendi: quia
« usucapio transfert dominium, Salon,
e Trullench 3 », - [Ita Lugo, Lessìus, Ca-
jetanus, Sotus, Molina et alli communiter.
Vide dieta n. 517. - Quoad vero prae-
scriptionem et ejus requisita, vide quae
fuse diximus hoc Lio. III, ex n.504].
Accipiens 611 -" 10°. Si a fure accepisti (sive bona
r e m con-
s u m p t i b i- « sìve mala fide) rem usu consumptibilem,
lemmixtam
cum rebus « v. gr. vinum, oleum, triticum, etc., cum
furis.
« propriis ipsius furis rebus permixtum, ita
« ut discerni non possit, non teneris restì-
« tuere, si fur ad restituendum sìt.potens:
« quia fur, per commìxtìonem istius rei
« cum propria, acquisìvit ejus dominium
« atque adeo illud tamquam verus ejus do-
« minus potuit transferre.- Navarra, San·
« chez, Lessius, Bonacina a)} Trullench 4.
t Dissert. 2, de Restit. in com., cap. 7, num. 3. -
, Tract. 13, cap. 1, n. 70.• Lugo, disp. 17, sect. 3, n.51 ..
Prado, cap. 17, qu. 2, num. 42 et 44.. Sanch., Deca1.,
!ib. 2, cap. 23, num. 132•• Less., cap. 12, num. 114. -
SalonI in 2nrn 2nc , post qu.61, tract. de Dominio rerum,
qu.5, art. 7, conci. 2. - • Lib. 7, cap. Il, dub. 2, n. 4. -
Lugo, disp. 7, ex n. 4. - Less., cap. 6, dub. 17. - Cajetan.,
Sum., v. Praescriptio. . Sotus, de ]ust. et ]ure, lib. 4,
qu. 5, art. 4, v. His verumtamen. - Molina, tr. 2, disp. 61,
n. 6. - Petr. Navar., de Restitut" lib. 3, cap. 4, n. 216. -
Sanch., Deca!., lib. 2, cap. 23, num. 34. - Less., cap. 14,
sententiam, quam scilieet ipse S. Alphonsus
tenendam asserito At videtur nomen Lay.
manni ex errore hue irrepsisse loeoNavarri
(Lay. pro Nav.), qui revera, Man., cap. 17,
n. 25, negat pretium loeati libri alieni do·
mino restituendum esse.
li) Auetores hic citati, non de libro in spe·
cie tractant, sed in generali de rebus quae
loeari non solent, ut est torques aureus, equus
aut mulus divitis, et similibus; quibus certe
liber aeeensendus v'idetur.
5i!. - a) Bonacina, disp. I} de Restitut.,
qu. 3, punet. 1, n. 6} non distinguit utr~m
« Vide Diana 5 ». [Ita etìam dìcuntèalmant,"
cum Sanchez, Rebello, Dìcastìllo, etc.].
612. - Sed quid, St' recepisti a fure rem
jam commtxtam cum #lt'us bonts, et per
t'llam tuam acceptionem fur factus st't t'm·
potens ad restituendum?
Sporer 7 et Tamburinius 8 ajunt, proba-
bile esse quod dicunt Lessius, Molina, etc.,
ad nihil teneri donatarium qui accepit
rem a debitore non solvendo; quìa debitor
dat rem suam, et damnum per accidens
creditoribus obvenit. - Quapropter, cum
debitor per illam commìxtìonem, quae
aequìvalet consumptioni, jam acquisierit
totale dominium cumuli (ut dicunt Lugo 9,
Sanchez lO et Tamburinius 11): ideo proba-
bile esse dicunt Tamburinius et Sporer 12,
quod donatarius possit rem i11am acci-
pere et retinere.
Sed huic opinioni obstat primo, id quod
valde probabiliter docent idem Lessius 13,
et Salmant. 14 cum Trullench (ut dictum
est n. 499, v. Notandum) contra Lugo a),
Sanchez a)} etc., nempe, quod cum cumu-
lus Ille exstat, sive apud debitorem sive
apud alium, dominus rei permìxtae habet
jus in rem, retinetque verum domìnìum
in ìllo acervo unacum debitore. Qua seno
tentia posita, donatarius rem illam per-
mixtam accipiens semper teneretur ad
restitutionem; quia tunc non acciperet rem
donantis, sed alienam b). Sed magis obstat
num. 22. - • Loc. cit., dub. 3, num. 6. - • Part.3, tr.5,
reso!. 40. - • Tr. 13, cap. 1, num. 46.• Sanch., !oo. cito .
Rebel., parto 1, lib. 2, qu. 5, n. 13.• D'cast., de Restitut.,
disp. 5, dub. 9, n. 185 et 186. - , Tr. 6, cap. 1, n. 250. -
• Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 3, § 4, num. 26, i. f. - Less.,
cap. 20, n. 168. - Molina, tr. 2, disp. 328, num.13 et 14.
et disp. 329, num. 9. - • 'Disp. 6, num. 172. _ 1. DecaJ.;
lib.2, cap. 23, num. 34. - n Loo. cit., num.26•. Tambur.,
1oc. cito - 12 Loc. cit., num. 250.- 12 Cap. 20, num. 157.-
,. Tr. 14, cap. 3, n. 110.• Trull., lib. 7, ,cap. 19, dub. 17,
nuro.2.
fur ad restituendum potenssit necne;at omnes
auetores isti videntur a Busenbaum citari
dumtaxat pro ratione quam subdit, nempe
quod per rerum permixtionemdominium ea·
rum transferatnr.
612.- a) Lugo, disp. 6} n.166 et 172; San·
ehet, Deeal.} !t'b. 2, cap. 23,n. 34} eo sensu
dicuntur eontrarii expositae opinioni, quod
asserunt transferri dominiumrerum, quae ita
permixtae sunto
b) S. Alphonsus, loe. cit.} probabilemutique
existimat hane sententiam; sed non minus
probabilem esse ait eontrariam: furem seili·
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. I. 93
sententia, quam verìorem putamus (et re- Et satis probabilis haec sententia mihi Secunda
s e nte n t a,
ì
feremus n.722) v. Secunda) contra Les- videtur. Rationem enim a princìpìis pe- satis proba-
bilis,
sium et Molina, ut supra, scilicet, omnino tendo, dico quod secundum omnes ad re-
peccare contra justitiam accipientem rem stitutionem requiritur culpa theologica.
a debitore non solvendo creditoribus; quia Et tanta est culpa, quanta ìnvìncìbìliter
efficaciter influit in alienationem rei cum apprehendìtur: ita ut ille qui proxìmo
Accipiens
creditorum detrimento. damnum ìnfert , plus aut minus peccet,
a fare non Hìnc diclmus in casu proposito cum quanto plus vel mìnus aestimat damni
solvendo
rem commi- Sanchez l, Tamburinio et communi seno valorem. - juxta autem culpam, corre-
xtam,
juxtaa-
tentia apud Sporer 2, accipientem teneri spondere debet obligatio restitutioms. Si
lios non te- domino rem permìxtam restituere. ìgìtur culpa est tantum pro decem, oblio
netur restì-
tuere, 613. - Quaeritur hic: ad quid teneatur gatio restìtutìonìs nequit esse pro centum;
qUt' t'n mare profecera gemmam} putans ipse enim Lugo lO fatetur, quod si damnì-
valere decem aureos, si t1la reuera uale- ficans putet rei valorem esse levem, et
bat centum? eam destruat, non tenetur (saltem sub
Errans
clrca valo·
Prima sententia dicit, teneri ad ceno gravi) ad integre restituendum: quia de-
rem, juxta tum; quia injuste damnificans cum culpa est injuria gravìs erga domìnum, Ob eam-
alicis tene-
turdevalo- mortali tenetur ad omne damnum factum, dem ergo rationem, ille qui apprehendìt
re vero.
licet ignoratum. - Ita Lugo 3; Pallavicini invincibiliter rem valere minoris suo vero
Haec opi. ac Illsung, apud Croix 4, et alìqui docti valore, non tenetur excessum suae aestì-
nio reìicìtur juniores, mationis restituere , curo gravior injuria
a S. Docto-
re. Juxta a-
lios, de va-
Secundatamen sententia,quam sequun- desit: nam est commune axioma apud
lore invin· tur Pater Holzmann 5, Pontius 6, Croix 7 philosophos, quod St'cut se habet sùnplt'ct:
ci,biliter
existimato. cum Dìcastìllo a)} Mazzotta 8, Esparsa 9, ter ad St'mplt'ct"ter} #a magt's ad magis.>«
Diana b), et alìi doctì juniores, dicit teneri Nec obstat dicere quod damnificans tene-
tantum ad decem: modo invincibiliter creo tur ad omne damnum illatum. Hoc enim
dat, gemmam non pluris valere, et ne in intelligendum est, modo damnum illud sit
confuso quidem dubìtet de ejus reali va- aliquo modo, saltem in confuso, animad-
lore. Quia non censetur volitum damnum versum , ut caeterum ordinarie accidìt;
illud quod non est cognitum; ideo quoad non vero si prorsus invincibìliter fuit in-
illum excessum deest voluntas damnifi- cognitum: ut advertunt Croix 11, Maz-
candi. zotta 19 et Pater Holzmann 13, Salmant. 14.
Less., cap. 20, n. 168. - Molina, disp. 328, n. 16. - Joannes Pontius~ Theol. curs., disp. 52, qu. 2, concI. 2,
l Deca1., lib. 2, cap. 23, n. 34. - Tambur., Decal., lib. 8, n. 6 et 7. - , Loc. cito - 8 Tr. 4, disp. l, qu. 3, cap. 3,
tr:3, cap. 3, § 4, num.26. - • Tr.6, cap. 1, num. 250. - qu. 5. - • Lib. 8, qu. 34. art. 5 et seqq. - " Disp. 8, n. 63.
• Disp. 8, num. 63. - Pallavic., Assert. theo!., lib. 4, - n Lib. 3, parto 2, n. 194. - " Tr.4, disp. l, qu. 3, cap. 3,
cap. 7, n. 71•• Ills., tr. 4, disp. 3, n. 22 et 26.• • Lib 3, qu. 5, i. f. - 12 De Restitut., n. 592. - " Tr. 13, cap. 4,
parto 2, nam. 194. - • De Restitut., num. 544. - • ls est n. 118 et 124.
cet verum dominum esse rei permixtae et in sed habet pnnClplum generale ex quo haee
cumuloexsistentis. Hine forte faetum est quod sententia deducitur: «Non teneri, inquit, ali·
S. Doctor hic ad aliam rationem confugit, quid restituere, qui damnurointuIit curoigno·
quae totam vim suam retinet, etiamsi fur sit rantia concomitanti •.
verus dominus rei permixtae. b) Diana, parto 11, tr. 2" resol. 34, hane
613. - a) Dicastillus, de Restitut.} disp. 3, quidem sententiam exponit;de ea taroen nul·
dub. 2, n. 68, exemplum istud non adducit, luro profert judicium.
 94 LIB. III. - TRACT. V. DE SEP1'lMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. Il. 95
« Lessium, Molina I, Diana 2, Laymann 3. bene possit consuetudine ab aliquo prin-
e: - Vide etiam Diana 4, ubi ex Cajetano cipe acquiri jus tam exigendi quam ìm-
ARTICULUS II. «Medina, Soto, etc., docet non esse ne- ponendi tributa.
QUID DEBEAT RESTLTUI AB INFERENTE INJURlAM FORMALEM,
e gandam absolutionem poenitenti qui de- Quaeritur 2". Quae requz"rantur condi-
SEU MALAE FIDEI DAMNIFICATORE SEU POSSESSORE. e fraudavit gabellas seu vectigalia impo- tiones ad jusH trz"buH lmpositz'onem?
« sita rebus iis quae emuntur, non ad ne- Prima conditio estjustzHa causae:quae Ad tribu-
tum requi-
614. Ad quid teneatur possessor malae fidei. - Vide resolutiones. - 615. Circa solutionem « gotiationem, sed ad usus proprios vel non est quidem abundantia vel utilitas ritur juati-
e familiae necessaria, v. gr. pani, carnibus,· princìpis, sed necessitas boni communis, tia causae.
gabellarurn, Qu. 1. Quis possit tributa imponere. Qu. 2. Quae requirantur ad justi
tributi impositionem. - 616. Qu. 3. An fraudantes gabellas peccent, et teneantur ad « piscibus, frumento, oleo, etc. a , ad quod merito pertinet etiam sustentatio
restitutionem. Qu. 4. An teneantur solvere gabellam subdt'ti, deferentes res ad usum Circa hanc tributorum materiam, plu- principis juxta ejus dignitatem. ......: Hinc,
proprium. Et an pauperes. - 617. Qu. 5. An populi, in dubz'o de justz'tia trz'butz~ res hic Quaestiones sunt enucleandae. si princeps nequeat alia via suae neces-
teneantur ad ejus solutionem. Qu. 6. An creditor regis possit fraudare gabellam alteri
locatam aut oenditam. Qu. 7. An emens mercem a defraudante gabellam teneatur 615. - Quaeritur l°. QuiS possit tributa sitati subvenire, etiamsi ipse sua culpa in
ad ipsam. - 618. An domz'nus possz't retinere expensas uti'?es z'n re factas a fure. Et ùnponere? talem necessitatem devenerit, adhuc te-
an fur teneatur ad omnia damna, saltem confuse praevisa. - 619. Cuz' crescatpretium Quinam, Resp, Possunt imperatores, reges, res- nentur subditi contribuere, ut communiter
juxtaS.D~·
rei ablatae.- 620. Quz'd,siapud furem pereat res.quae aequeperiisset apud dominum:.« ctorem, tri- publicae, omnesque principes supremam docent Molina 17, Lessius 18, Sanchez 19; et
621. Quid, si quis occidat agnum alterius, qui postea plurisualuisset. Et quid, si fur buta ìmpo-
consumat tempore majoris pretii agnum, quem dominus tempore uilioris erat consum- nere q ue- habentes potestatem. - Possunt etiam·con· Lugo 20 cum Vasquez et aliis: contraS.An-
aut.
pturus. - 622. Quid, si quis se fingat pauperem. - 623. Quz'd, sz'quz's consumai rem. cilia et Pontifex, ex potestate indirecta toninum a), Hostiensem, Henricum, etc.-
alienam in estrema necessitate.- 624. Quid, sz' consumat rem mutuatam. - 625. Quid, disponendi de temporalibus, quando id Notant tamen praefati auctores, debere
si quis emat rem alienam cum dubio. opus est ad regimen spirituale; ita com- tunc principem moderari sumptus quan-
muniter Lessius 5, Molina 6, Lugo 7. - tum fieri potest; immo et resarcire da-
Doctrina 614. - «Resp, Id juxta supradicta ae- « tur », - [Cum Laymann l. Hinc ad nihil mnum subditis, si ad pinguiorem venerit
Busenbaum Possunt etiam ii quibus princeps guber-
de resritu- «
tione pro
stimandum a quantitate, rum juris quod teneretur ante sententiam. Vide dieta nandi potestatem impertitur, et expresse fortunam. Unde bene monet Molina 21, pec-
d arn n o in- « alter habet, tum damni quod injuste in- n.529, Qu. 1, v. Item.] simul hanc dat facultatem tributa ìmpo- care utique principes, si excessivis sum-
justo :
" Iertur: cui aequale reddi debet, nisi alìud «3°. Gravius tamen peccaret et tene- nendi; ut Lugo 8 et Sanchez 9. - Pos- ptibus et largitionibus periculo se com-
« de damnificati mente et consensu ratìo- e: retur ad restitutionem, si quìs pasceret
sunt item civitates et communitates adhuc mittunt excedenter gravandi subditos.
« nabiliter praesumatur. « in loco alicujus privati; etsi etiam hic
subditae aliquando imponere contrìbutìo- Secunda conditio est proportt"o trz"butz" Requìrì-
« Unde resolves: « praesumi aliquando possit de consensu tur propor-
nes sive collectas , ut vocant, ad sui gu- cum necessitate occurrente: nempe, quod tio cum ne..
si damni- e: 1.0 Si damnificatus habeat jus in re « domini, qui saepe non intendit ut fiat re- cessitate oc-
ficatus ha- bernationem, si princeps saltem non con- populus non magis gravetur quam ejus currente,
bet jus in re « in qua damnum est passus, restitutio ei « stitutio, sed ut deprehensus poenam luat.
vel jus ad tradieat, quo tacite consentire videatur: bonum postulat. - Hinc ait Lugo 22, non
« facienda est in solidum. - Si autem tan- «4°. Qui venantur vel piscanturin locìs pro vena-
'rem ;
tione et pi- Lugo IO. posse principem, ut regnum sibi conservet,
- tum habeat jus ad rem , restitutio fa- « alteri locatis, vel alias prohibitis (saltem scatione ; An autem principz' z'nfideH debeantur propter expensas. belli subditos adeo gra-
« cienda est pro quantitate juris, conside- « si ea conclusa vel circumsepta non sunt), trz"buta a chrz'stz'anz"s negotiantt"bus, vel vare, ut eos in magnam paupertatem conji-
« ratis circumstantiis: quia non debetur « non peccare mortaliter , nec teneri ad Quando- transeuntious? - Resp. Debentur, si justo ciat: non enim regnum est propter regem,
«soììdus valor rei quae exspectabatur; « restitutionem, docet Diana a) ex Lessìow, que deben-
sed rex propter regnum. Nisi (bene excì-
tur prì n- titulo ille regnum possidet; secus, si inju-
« cum tantum sit in spe, et multis modis «Dìcastìllus", etc.; contra Bonacina, etc. », cìpì infìde-
li. sto, nisi praecedat pactum de aliquo tri- pit) alter princeps qui regnum invadit, sit
e possit impediri. [Vide dieta n. 604 et 605]. buto solvendo. ~ Sanchez Il et Lugo 12. infidelis vel haereticus; ita ut b) sub ejus
pro Iigno· «2°. Qui in loco publico suae civitatis «50. Etsi probabilius sit, et in praxi provectiga-
Communissime autem docent Molina 13, regimine gravissima timeri possint reli-
rum caesu- li um frau·
ra yel pas- « contra justam prohibitionem pascit, vel « communiter tenendum, peccari mortali· datione.
cuo pl'ohibi· Lessius 14, Lugo 15, Sanchez 16 cum Silve- gionis damna subditis imminere. - No-
to; «ligna caedit, non tenetur ad restitutio- « ter circa vectigalium fraudationem, ex stro, Panormitano, Angelo, etc., quod tant autem Lessius 23, et Lugo 24 cum Vi-
« nem: nisi comnl.unitati graviter nocue- « eaque oriri obligationem restitutionis:
« rit, v. gr. stirpes incidendo, arbores ae- « non omnino tamen improbabiliter id aHi Less., cap. 33, dub. 8. - 1 Tr. 2, disp. 669. - • Part.l, n. 1. __ 14 Cap. 33, n. 14.- - 15 Loc. cit., n. 14. - 16 Loc. cit.,
tI'. lO, resol. 19. - • Lib. 3, sect. 5, tr. 3, parto I, cap. 3, dub. 4, num. 2 et 3. - Silvest., v. Gabella III, num. 1. -
« dificiis idoneas sternendo. Quia rationa- « quidam negant, eo quod consuetudoin-
n. 4 et 5. - • Parto l, tr. 11, reso!. 33; et parto 2, tr. 17, Panormit.) in cap. Super quibusdam 26) de verbor. signif.,
« biliterpraesumitur mens reipublicae non « terpretetur non esse mentem legislato- reso!. 28, i. f. . Cajelan., Sum., v. Vectigal, § Notant!a~ n. 1 et 2. - Angel., v. Pedagium, n. 1. - " Disp.667, n.4.
- 18 Cap. 33, nun>. 48. - 13 Consil., Iib. 2, cap. 4, dub. 2,
" esse, suis membris usum publicorum 10- « rum ad aliud obligare, quam ut depre- verso Secundo justa causa, et i. f. - Barthol. Medina, in
11u n 2fl C , qu. 96, art. 4. - Sotus, de ltist. et. JUte, lib. 3, qu.6, n. 8. - '" Disp. 36, n. 19. - Vasq" de Restitut., cap. 6, § 1,
« corum rigidius prohibere, quam sub « hensi mulctentur. Vide Navarrum 3, Sà 4, dub. 2, n. 23. - Hostiens., in cap. Conquerente 16, de ofI.
art. 7, post conci. 3. - • Cap. 33, n. lO et 12. - • Di"p.666,
« mulcta solvenda, casu quo deprehendan- « Bonacina 5 ex Navarro, Filliuccium 6, n. 1. - 'Disp. 36, n. 3 et 4. - • Loc. cit., n. 6. ~ • Consil" jud.ordin., n.17.· Henr;cus Boich, i n cap. Cum.cpostolus,
lib. 2, cap. 4, dub. S, n. 2. - lO Loc. cit., n. 8. - 11 Loc. cit,., de censib.. n. 11. - " Tr.2, disp. 667, n.5. - .. Disp. 36,
1 Lib. 3, sect. 5, tr. 1, cap. 5, n. 18. - 2 De Restit., • V. Gabella, n. 6. - • Disp.2, de Restit. in partic., qu. 9, dub. 5, n. 5, 7 et 8•.- 13 Loc. cit., n. 16. - 13 Disp. 666, n. 21. - .. Lib. 2, cap. 33, .n. 49. - .. Loc. cit., n. 22.
disp. 9, dub. lO, n. 308et 312.- Bonac., de Restit., disp. 1, punct. 1, n. 5•• Navar., loe. cit., n.55 et 60. - (; Tr.28,
qu. 3, punct. 7, num. 22. - 3 Man., cap. 23, num. 55. - parto 2, n. 114.
615. - a) S. Antoninus,part. 2,tit.1) cap.13, nero suam exigere a subditis; et si exigeret
§2, caso 3, clare innuit opinionem quae negat totam ve1 partem, teneretur restituere eis » •
eo casu subditos teneri necessitati principis b) Lugo non scribit: ITA UT, etc.; sed om·
614. - a) De Diana, parto 9, tr. 9, resol. 39. docet, nisi damnum sit notabile; quo casu
vide notam a superius ad n. 605. asserit peccari mortaliter, et venatorem ad subvenire~ scribit enim: «Si in bello injusto nino disjunctive ab iis quae praecedunt: VEL
b) Lessius, Nb. 2, cap. 5, n. 44, ita sane damni compensationem teneri. captus ess~t [princeps], nonposset redemptio· sub ejus regimine, etc.
 96 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Potest im-
poni trìbu-
ctoria C), juste posse principem subditis
tum subdi- qui rebellarint, absque alla necessitate
tis rebelli-
bus. novum imponere tributum: partìm ad com-
pensandum damnum ab ipso propter re-
bellionem passum, partim in justam cri-
minis commissi poenam.
Requiritur
aeq uali-
Tertia conditio est aequahtas zn per-
tas- in per-
sonìs,
sonis: nempe, quod ii qui majores vires
habentplus solvant, et mìnus qui mino-
reso - Vide Lugo l.
Sed dubitatur an assisium, imposz"tum
ob utz1z'tatem alz"cujus loci, juste exzgatur
e#am ab exteris.
Negant Silvester, Cajetanus, Angelus,
etc., apud Sanchez 2.
Assisium
locale pro-
Sed communiter et probabilius affir-
babilius de- mant Sanchez 3, Molina 4, et Lugo" cum
betur ab
exterìs. Vasquez et aliis, Tum, quia non apparet
alius modus conveniens colligendi tribu-
turo; aliter diffìculter poterunt exteri a
civibus dignosci. Turo, quia sic in po-
pulìs invicem consuetudo servatur; in-
colae enim hujus locì , cum ad alios
confluunt, etiam tributa Illorum locorum
solvunt.
616. - Quaeritur 30 • Anfraudantes ga-
bellas peccent et teneantur ad rf!stitu#o-
nem?
l Dìsp, 36, n. 23. - Silvest., v. Gabella III, qu. 5,
n. 15. - Cafetan., v. Vectigal, § Notanda, v. f. - Angel.,
v. Pedagium J n. 3, i. f. - 2 'Consil., lib. 2, cap. 4, dub. 45,
n. 6. - 3 Loc, cìt., n. 9. - , Disp, 669, num. 3. - s Loc.
cìt., n. 28, V. Secundo. - Vasq., de Restitnt., cap. 6, § 1,
dub, 2, n. 32. _. Decal., Iib, 6, cap. 4, n. 62. - , Dìsp, 674,
n. 3. - 3 Lib. 3, parto 2, n. 269. - , Lib. l, de ]ure nato
et gent., disserto 5, cap. 5, a n. 2. - 10 De Restitut., qu. 7,
art. 7, n. l. - 11 De Restit., cap. lO, qu. 4. - " Parto 1,
tr. lO, reso!. 19. Suar., de Legib" lib. 5, cap. 18, n. 6
o
et seqq .• Pelr.. Navar., de Restit., lib. 3, cap. 1, n. 230
et seqq •• Pelr. Ledesm., Sum., parto 2, tr. 7, cap. 2,
c) Victoria, Relect. 6, deJure belli, n. 57)
haec utique docet, sed disputans de victis ho-
stibus; quod videtur, et potiori ratione, dicen-
dum de subditis rebellibus.
616. - a) Holzmann, de Lege, n. 358, ita
sane docet, «si ejusmodi leges sintconceptae
verbis praeceptivis, immediate directisad trio
butorum et vectigalium solutionem».
b) Sotus, de Just. et Jure, lz"b. 3, qu. 6,
art. 7, concI. 1, dicit quidem vectigalia in con-
scientia deberi; de obligatione vero restitu-
tionis non loquitur, nisi forsan eam sigmficet,
dicens vectigalia deberi ad alendos principes
et ad subveniendum nécessariis sumptibus.
c) Navarrus, Man., cap. 23) n. 55 et 60
Cfr. etiam cap. 17, n. 200); et Duardus, in
bullo Coenae, lz"b. 2, in can. 5) qu. 12, n. 9)
Prima sententia communissima et pro-
babìlìor affìrmat, Hancque tenent San-
chez 6, Molina 7, Lacroix 8, Concìna 9, Vi-
va lO, Roncaglia 11, Holzmann a)/ Diana 12
cum Suarez, Petro Navarra, Ledesma,
Graffio, Vega, etc.; Lessius 18 cum Caje-
tano, Armilla, Medina, Covarruvias, etc.;
ac Lugo 14 cum Soto b), Silvestro, Gabriele,
Corduba, etc. - Probatur lO ex illo Mat-
th. XXII, 21: Reddite ergo quae sunt Cae-
saris, Caesari, etc. Et ex Apost. ad Rom.
XIII, 6 et 7: Ideo enz'm et trz'buta praesta-
tis: mznistri enz'm Del sunt, in hoc ipsum
servientes. Reddite ergo omnibus debita:
cui tributum, trzàutum: cui vectt'gal, ve-
ctt'gal. Probatur 20 ratione, quia, sicut rex
tenetur vacare saluti populi, administra-
tioni justitiae et aliis oneribus: sic contra,
tenetur populus ex justitia et de jure na-
turali, solvere principi vectìgalia ad ejus
sustentationem.
Secunda vero sententia negato Et eam
tenent Navarrus C), Angelus 15, Beja 16,
Duardus c), ubi fuse illam tuetur, et re-
spondet ad contraria argumenta; et pro-
babilem putant Bossius d) cum Sayro e) et
Sanchez d),' ac Diana 17 cum Sà et Mal-
dero f), qui dicunt, defraudantes vectì-
concl. 25. - Jacob. de Graffiìs, Decis. aur., parto 1, lib.2,
cap. 125, nume 30. - Vega, Sum, nuev., parto 1, cap. 15,
cas. 13. - 18 Cap. 33, n. 56 et 57. Cajetan., V. Veclìgal,
o
verso Jttstorutn autem, - Armilla, v. Gabella} nume 6. -
Joan. Medina, Cod. de Restìt., qu.13, v.Jam esi quaestio,
o
cooar., il!. cap. Peccatum, parto 2, § 5, n. 5. _14 Disp. 36,
num. 38 et 39; . Silvest., v. Gabella III, num. 21 et 22.•
Gaòy. Biel, in 4, dist.lS, qu, 5, art. 2, conci. 7.• Corduba,
SUID., qu. 95, resp. ad 1 dub. - 18 V. Pedagium, n. 6.
_ ,. Caso consc., parto 1, caso 13, V. His suppositis. -
" Parto 1, tr. lO, resol. 19•• sa, v. Gabella, n. 6, in edito
genuino
negant profecto, ut dicit S. Alphonsus; sed
loquuntur de iis vectigalibus,quae imponun-
tur cum adjunctione poenae temporalis frauo
dantibus luendae. At sane omma vectigalia
videntur quoad hoc ejusdem naturae esse.
d) Bossius, Moral., parto 1) § 24) n. 290)
i.f., et n. 295, i. f., haec docet,casu quo du-
bitatur de justitia tributi aut gabellae. - ]oan-
nes Sanchez pariter, Select. disp. 33, n. 35)
concedit licitum esse ea non solvere, ubi pro·
babiliter sunt justa et probabiliter injusta.
e) Sayrus non citatur a Bossio pro hac
parte; et re quidem vera, in Clav.) lz"b. 9,
cap. 16, n.29) tenet ut veriorem primam opi-
nionem.
f) Malderus, tr. 5) cap. 6, dub. 15, con-
cordat,sed non sine restrictione; nam: • Quano
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. II.
Fraudans galia non esse a confessariis urgendos ad
gabellam
probabi- restitutionem. - Ratio, quìa, licet subditi,
lius peccar
et t e n etu r per se loquendo, de jure naturae tenean-
ad restitu-
tionem. tur principi congruum subsidium mini-
strare; non tamen tenentur sub culpa ad
eas gabellas quae ab ipso sub poena ma-
gna sunt impositae: cum juste praesuma-.
tur princeps tunc nolle eos obligare ad
culpam simul et poenam. Nam leges hu·
manas (ait Navarrus), quae poenam tem-
porariam constituunt, tn dubio adaeter-
nam non obligare, quatenus sunt Jeges
efus, qui eam poenam statuit. (Cujus seno
tentiae sunt etiam alli, citati Libro I,
n. 147). - Obligatio autem subditorum
solvendi vectigalia principi, quoties ea
defraudant, compensatur illi cum oblìga-
tione poenae cui subdìtì subjiciuntur. Unde
videtur prìncipìbus satisfieri, si cum tanto
eorum emolumento poena illa defraudan-
tibus ìrrogetur, Quod eo magis praesu-
AHi u- mendum videtur, quo (ut quidam doctus
trumque ne-
gant. recentior dicebat) solutiones gabellarum
certo excederent princìpum necessitates,
si subditi integras impositiones solverent,
Praeterea, adhuc in sententia (com-
muniori quidem et probabiliori) non dari
legem mixtam, nempe quae praecipit, et
poenam imponitquae non obliget ad cul-
. pam; nìhilominus, inpraesenti casu, exì-
stente ].ege quae praecìpìt solvi gabellain,
et poenam injungit non solventibus, dici
potest quod tunc peccat fraudans, quando,
non soluta gabella, nollet etiam post con-
fiscationem solvere poenam. Lex enim
haec videtur conditionalis, sive disjunctiva
(juxta id quod dicit g) Sanchez l cum Sa·
lon, Corduba, Angles, Mercado, Medina
et allis), ut solvatur gabella aut poena. -
Quod hic magis videtur praesumendum
in .hujusmodi poeDis lucrativis pro rege,
in cujus beneficium cedunt, quam in aUis
tantum affiictivis. Saltem dubium est an
Navar. , Man., cap. 23, n. 55. - 1 ConsiI., lib~ 1, cap. 5,
dub. l, n.22.. SallJn~ in 2/1,ll1 2",e., qu.62, art. 3, controv.2,
concI. 2 et 4. - Corduba,l Sum., qu. 71, verso Vero è, come ••
Angles, Fior. ,par·t.2, deRestit., qu. de Caede'H/ib.lìgna,etc.-
do, inquit, defraudatio pIena fuitin quantitate putans, cum aa. citatis, scilicet de lege quae
notabili, et tributum ex omni parte liquido sub poena prohibet caesionem lignorum in
justum, qualia nonnulla repemi suppono; siç: silvis. .
enim adhuc licere defraudare non est satis h) In Hom. apost.,tr. 10) n.81) S.Doctor,
probabile>. addit: «Hoc tamen non obstante, ego non
g) De alia, sed simili tamen materia dis- omitto primam sententiam suadere > •
S.' ALPHONSI J Opera mO'raZia. - Tom. IL
97
lex ista obliget sub culpa ad utrumque,
scilicet ad solutionem gabella e et poenae,
vel tantum poenae;et in dubio nemo
tenetur obligationem certam subire.
Nihil autem obstat dicere, quod talis
defraudatio esset in damnum ementium
hujusmodi tributa. - Nam respondetur,
subditos non plus teneri quoad gabellas
erga ìpsarum emptores, quam erga re-
gem vendentem. Jpsis autem imputandum
est, si non invigilent; nam sub tali con-
ditione gabellas emunt: et, si in alio amit-
tunt, in alio lucrantur propter poenam
contraventionìs,
Haec dici possunt pro hac secunda
sententìa, - An autem propter has ra-
tiones (quae caeterum nonvidentur con-
temnendae), ipsa sit sufficienter probabi-
lis, sapìentìoribus me remitto h).
Sentit autem Sanchez 2, neminem, qui Non de-
beri tribu-
palam et recta via transit, teneri solvere ta ratione
t r an s i t u s
vectigalia, ratione transitus per portam per portam,
etc.
vel pontem, quae imponuntur pro asse-
curatione viarum; durissimum enim esset
obligare advenas adscienda haec statuta
in portis vel pontibus. Et hoc probabile
putat Sanchez 8 cum aliis, etiamsi quis
consulto merces aut se occultet; quia hu-
jusmodì tributa ita sunt recepta, ut non
debeantur nisipetita.- Generaliter vero Genera-
loquendo de omnibus vectìgalìbus, putat liIitermonendi
popu-
Lugo 4 cum Molina 5, monendos esse po- ne de solutio-
vectìga-
pulos ad tributa solvenda; sed post factum Iium, Post fa-
non esse cogendos ad restitutionem tri- ct um , non
buti defraudati, si probabiliter sibi sua- ~~i~i~ti6~
nem.
deant, in tanta vectigalium multitudine
aliquid injustum solvisse, vel competenter
contribùisse ad publicas necessitates.
Quaeritur· 4°..An teneantur solvere ga·
bellas subditz", deferentes res ad usum
proprt'um? - Et an pauperes?
Certum est de jure apud omnes, nul·
lum deberi vectigal de rebus cuique de·
Mercado, de Contractib., tr. de Restit., cap. 16, n.15. - Bar-
thoI. Med.,,'na, in 1= 2:1.0:, qu. 96, art. 4, v. Ad terUum. -
, Consil., lib. 2. cap. 4, dub. lO, n. 7. - 3 Loc. cit., n. 11
et 12.:" • Disp. 36, n. 43.• 5 Disp. 674, n. 9, conel. 5.
7
 98 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEI"TO DECALOGI.
Non de- servientibus ad usum proprium et fami-
beri vecti-
gal pro re- liae; ut expressum habetur in l. Uni'verSl~
bus&dusum
proprium, C. de vectz"gal. Et confirmatur in cap.
Quamquam, decensio. z"n 60 , ubì: Quam-
quam pedagz"orum exactiones... regula'f'z"-
ter merito Stnt damnatae. Quod tantum
de rebus ad usus proprios forte disposi-
Nisi ex- tum putat Lugo 1. - Unde refert San-
presse im-
ponatur, chez 2 cum S. Antonino, Jasone et Gabrie-
lio, hujusmodi vectigal non esse solven-
dum, nisi i) expresse ìmponatur etiam
deferentibus bona ad usum proprium;
quia, cum sit res odiosa et contra jus com-
mune, expresse ìndiget mentione.
Sed Dubium hinc oritur: An solutz"o
hujus vectz"galzs possa per consuetudznem
znducz"?
AHi ne- Prima sententia negar; et hanc tenent
gant istud
posseinduci Cajetanus », Sotus j),- et Hostiensis k), An-
consuetudi-
ne. gelus k), Tabiena l), Ledesma j) ac alli,
apud eumdem Sanchez 3. Quia (ut ajunt)
injustum est gravare. pauperiores; cum
isti pluribus indigeant ad usum proprium.
, Dìsp.Bé, n. 88. i. f. - • Consil., lìb, 2, cap. 4, dub, 44.
num, 2 et 3•• S. Anlonin., parto 2, tit, 1, cap. 13, § 9. -
Jason, 1. Caetera, § Sed et si quis ad opus, n. 7, de le-
gato 10. - 8 Loc. cit., D. 4. - , Cap. 33, n. 52. _ i5 ConsiI.,
Iib. 2, cap. 4, dub. 44, nura, 6. - Navar., Man., cap. 17,
n. 202, v. f. - S. Anton-, loc, cìt., § 9, v. Ex bis sequitur: -
Angtes, Flor., parto 2, qu. de Restit. vectigaI., art., diff.6,
i) Haec limitatio est ipsius Sanchez, quam
neque S. Antoninus, neque ]ason apponunt.
j) Cajetanus, S~;m., V. Vectigal; Sotus, de
fusto et jure, lib. 3, qu. 6, art. 7, v. Causa
autem; Martin. de Ledesma,2a 4 ae , qu.18,
art. 3, v. Unum hic silentio, non loquuntur
de consuetudine; innuunt tamen non posse
ejusmodi vectigal consuetudine induci, in
quantum scilicet illud injustum reputant.
k) Hostiensis, m cap. Super quibusdam,
de verbo'r. signif., n. 4 et 5, id dare signi-
ficat; nam negat pedagia solvenda esse, nisi
Romw.i Pontificis aut imperatoris auctoritate,
consuetudine immemorabili, etc. Et subdit
generaliter: c Nec sunt dailda pro his rebus
quae ad usum proprium vehuntur •.
l) Angelus, V. Pedagium, n.3; Tabiena,
v. Pedagium, n.4, negant quidem vectigal
istud posse consuetudine induci; sed addunt
subditos teneri illud solvere, si per modum
collectae exigatur.
m) Lugo, disp.36, n. 71, tale tributum de-
beri assedt; c et communis usus (ita pergit)
id probat in multis tributis '.
n) Lessius,. cap.33, n. 51,. assignatquidem
publi~ necessitatem urgentem, tamquam
unam e callsis, propter quas possit ejusmodi
- Secunda vero sententia affirmat; eam-
que tenent Lugo m), Lessìus 4; et Sanchez 5
cum Navarro, S. Antonino, Angles, Sìlve-
stro, Gabriele et Rosella. Quia talis con-
suetudo (quae instar legis obligat) non
esset quidem injusta. Non enìm gravaren-
tur magìs pauperes quam divites; dum
divites, ob majorem copiam famulorum
quos alunt, et majorem sumptuum.largì-
tatem, plus emunt quam pauperes.
Dicunt .tamen Lessius n), et Sanchez 6
cum Corduba O), etc., quibus adhaeret Lu-
go 7, ad talis vectigalis justitiam requiri
causam urgentissimam; et non ìngeren-
dum scrupulum defraudantìbus, nisi de
ejus justitia constet.
An autem pauperes teneantur ad ve-
ctigalt'a? . cepto principis, cujus auctoritas est in
Dicunt Lugo" cum Bartolo P) et Decioz-,
Lessius 9; ac Sanchez lO cum SiIvestro P),
Baldo q), Felino, RosellaP), Panormitano r),
Gigante, Isernia s), Baeza S), etc., quod si
paupertas . in aliquo eo deveniret, ut hic
conel. 3. - Silvest., v. Gabella III, qu, 5, num. 16, i. f. -
Gabr. Biel, in 4, disto 15, qu, 5, art. 2, ante conc1. 3. -
Rosel., v. Pedpgium, n. 6. - • Loc, cìt., n. 7. - "Dìsp, 36,
num. 27 et 71. - • Loc. cit., n. (B. - • Cap. 33, n. 62. -
10 Loc. cit., dub. 15, n. 2. ~ Felin." in cap. Si qui. testi" de
testìb, et attestat., n. 10. - Gigas, de Pensionib., qa, SO,
num.3.
vectigal imponi; sed aliam quoque rationem,
et quidem ab illa diversam et independentem
assignat, nempe consuetudinem.
o) Corduba, Sum., qu. 95, resp. ad 2 dub.,
t·.f., dicit scrupulum non esse facile injicien-
dum lis, qui hoc tributum defraudant, spe-
cialiter si sint pauperes. Non aliud.
P) Bartolus, in l. Omnes pensitare, C. de
annon. et tribut.,· Decius, in cap.Ex epistolae,
de probation., n. 215 et 216,.Silvester, V. Pri-
vilegium, qu. 9, verso Tertium, i.f.; Rosella,
V. Privilegium, n. 10, non aliud habent quam
quod infra S. Alphonsus notat, scilicet offi-
ciales publicos posse remittere tributa propter
paupertatem.
q) Baldus,loc.cito a Sanchez,scilicet in 1.2,
§ Si quis in judicio, ff. Si quis cau#ont'bus,
n.9, de gabellis non loquitur; alibi tamen
concordat, sciI. in l. Etiam, C. de execut. rei
judt·c., n. 17.
r) Panormitanus, in cap. Cum instantia,
17, de censib., n. 7, banc sententiam innuit,
negans visitatorem posse a pauperibus pro-
curationem exigere. Et ita quidem a Sanchez
citatur.
s) Isernia, in Ususfeudor., t#. Quae sint
regalia, n. 55; Baeza, de lnope debitore,
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. II.
Alli afl1r- non posset alere se et suos, etiam cum
manto
mediocri lucro, ex .negotìatione, vel quia
habet multos filios aut debita, vel propter
alias necessitates; non tenetur solvere ga-
bellas: quoniam hoc postulat naturale jus,
ut quis prius alas-se et suos, deinde tri-
Ministr i buta solvat. - Subduntque Sà et alli au-
possunt tane
remittere ctores citati, etiam ministros posse eas
vectigal.
remittere alicui ob nimiam paupertatem,
cui ipse princeps remittere praesumitur.
Sed requi-
ri causam
617. - Quaeritur :50. An populz~ zn dubz"o
urgentis ~ dejustitz'a trzoutz;' teneaniur ad ejus solu-
simam.
tionem? - Plures sunt sententiae: nam,
Negative: l°. In dubio negativo a), affirmant te-
d u b i u s de
justitia tri-
buti, juxta
neri Lessius 1; ac Sotus, Palacios b), Mal-
alìos rene- derus, etc.; apud Lugo 2. - Ratio, quia in
turo
dubio praesumendum est pro justo prae-
Graviter
egens non
possessione praecipiendi,
.1uxta a-
tenetur ad lios, non te- Sed negant Molina."; Diana c) cum ViI·
vectigalia. netur.
lalobos, Aragon, Filliuccio, etc., Lugo s:
et Sanchez 5 cum S. Antonino, Hostiensi,
Cajetano, SiIvestro, Gabriele, Medina, Coro
duba, Armilla; Tabiena, Angelo, etc. -
modo ad- Id tamen intelligendum putat Lugo d),si
si t p r a e-
sumptio de adsit aliqua praesumptio de injustitia tri-
injustitia.
buti; quìa tunc dubium illud non erit me-
rum dubium, cum praesumptio fundet par-
tem contrariamo Quando enim tributum
nequit judica:ri justum, saltem probabili-
ter, non videtur (ait Lugo) obligandus sub-
ditus ad solutionem; in dubio enim onus
sa, V. Gabella, num. lO (in edito genuin., num. 11).
- 1Cap. 33, num. 64. - Sotus, de ]ust. et ]ure, lib. 4,
qu. 6, art. 4. - Malder., tr. 5, cap. 6, dub. 4, V. Dico 5. _
• Disp.36; nl1m. 36. - • Disp. 674,·num. 6 et 7. - Villal.,
parto 1, tr. 1, diff. 26, num. 3. - Aragon" in 211m 2Q8, qu. 62,
art. 3, dub. de vectigalib., concI. 3. - Fitt., tr. 28, parto 2,
n. 117. - • Loc, cit., num. 89. - , Consil., lib. 2, cap. 4,
dub. 6, num. 5.. S. Anton.} parto 2, tit. 1, cap. 13, § 7. ~
Hostiens.) Sum., lib. 3, tit. de censib., n. 10. - Cajetan.)
eap. 18, n. 9, concordant, dum negant pau-
peres teneri ad tributa, nisi sint personalia.
Cfr. etiam Baeza, op.cit., cap. 12, n. 21, ubi
idem docet quod Panormitanus hic suora.
617.- a )Non omnes auctores in hocquaesito
citandi loquuntur de dubio negativo; sed ali·
qui tractant de dubio in generali; alli vero,
de casu quo non constat de justitia tributi.
b) Paulus de Palacio, in Sum., V. Vectt'gal,
§ Ho 2 ponto, distinguit, et dicit in dubio de
justitia tributi, subditos posse solvere, quia
obedientia excusat; non subditos vero non
posse. Minus igitur recte a Lugo n. 88, ex
Sanchez tamen, allegatur.
99
probandi justitiam tributi incumbit prin-
cipi qui petit illudo - Hinc limitant prae- Quae ha-
betur in 50-
fati auctores suam sententiam, ut procedat lis tributis
novis,
de tributis novis, quorum scitur initium
causae, non vero de antiquis, quorum cau-
sae non est memoria, et ideo praesumenda
sunt justa: nisi (ait Molina 6) semper ad.
fuerit gravis suspicio sive conjectura de
ejus injustitia vel de cessatione causae.
- Probant autem dicti auctores praefa-
tam secundam sententiam ex cap. Per-
venzI, de censio., ubì dicitur census cujus
causa ignoratur non deberi, his verbis:
Oportet quzppe ut omnzs census, ad quid
et quando persohn debeat, praesciatur.
Item ex cap. Quamquam, de censib., zn
6 0 , ubi: Quamquam pedagiorum exactio-
nes.... regulariter merito sint damnatae,
tanto tamen dzstrictius, ne ab ecclesùs et
personis ecclesiasticis taiz'a exigantur,
prohtòeri oportet.
Dices: Lex in dubio praesumitur justa;
ita et tributum. - Respondet Lugo 7; non Objectio-
nibus satis-
eamdem fieri praesumptionem pro lege, fìt,
quam pro trìbutìs, quorum plura a viris
probis censentur injusta; quìa (ut notat
Molina 8): Rari sunt, qui verum z'llzs ea de
re loquuntur...r cupientes z1lzs piacere... Et
quoniam populz:.. non audent se prznd-
pzous opponere ea tn re, neque sufficz'enter
audiuntur. Non est ergo (subdit Lugo)
praesumptio illa ita fundata in lege tri-
Sum., v. Vectigal, § Notanda, verso 5ecundojusta causa. -
Silvest., v. Gabella 111, 11. 9, qu. 3•• Gabr. Biel, in 4,
disto 15, qu. 5, art. 2, conc1. 7.• Joan. Medina, Cod. de
Restit., qu. 13, v. Ter#um requisimmo ~ Corduba) Sum.,
qu. 95, ad 1 dub./ V. Ad qu..artum tributum• . ,Armi/.)
v. Gabella, n. 18. - Tabien., V. Pedagia, num. 8 et 9. -
Angel., v. Pedag;um, n. 6. - Lugo, disp. 36, n. 39. -
• .Disp. 674, n. 6. - , Loc. cit" n. 90. - • Disp. 674, n, 6. -
Lugo) ioe. cit., num. 90.
c) Diana, parto 4, tr. 3, resol. 39, hanc
sane opinionem exponit,quam tamen ipse nec
reprobat nec tuetur.
d) Lugo duo potius intendit: l° subditos
non teneri in vero dubio; 2" a fortiori non
teneri quando aliqua pràesumptio sit pro
injustitia tributi. «Ego, inquit loe. cit., n. 89,
hanc secundam sententiam probabiliorem exi-
stimo, stante vero dubt'o, et facta debita diIi-
gentia ad illud expellendum; si tamen aliqua
praesumptio sufficiens sit pro injustitia tri-
buti, jam non erit subditus in dubio proprio,
cum praesumptio illa fundet partem contra-
riam. Quando igitur seiri non potest,nec judi-
 100 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
buti, ut dubia expellat; cum tot gravis-
simi DD. dicant pauca esse tributa, in
quibus conditiones omnes ad eorum ju-
stitiam necessariae de facto concurrant.
Neque obstare dicunt regulam illam,
quod superiori praecipienti in dubio pa-
rendum est. - Omnes enim (dicit idem
Lugo l) fatentur subditum non teneri in
dubio ad obediendum, quando praeceptum
est nimis difficile, vel grave illi damnum
affert. Et ita etiam docent Lessius 2, So-
tus 8, Corduba v; et Sanchez 5 cum Ara-
gon, Baàez, Tapia, Sayro, Medina, Lopez,
Manuele Rodriguez, Henriquez, Salas, etc.
- Ratio, quia in dubio favendum est ei
de cujus damno agitur; tunc enim diffi-
cultas illa, una cum dubio de potestate
imperandi, praeponderat possessioni su-
perioris.
Confirmant eamdem sententiam plu-
res juristae apud Sanchez 6, ut Bartolus e),
C?rneus, Decius, etc., dicentes quod, cum
trìbutum sit res odiosa, judicandum est
in dubio non esse solvendum.
Haec in dubio negativo.
Positive
dubius de 2°. Quid in positivo, nernpe, cum pro-
justitia, ju- babile est tributum esse injustum, an te-
xtaalios te-
netur, neantur subdz'# zllud solvere?- Affir-
1 Disp. 36, n. 90. - 2 Cap. 31, n. lO; et cap. 41, n. 76.-
a. De Secreto, membro 3, qu. 2, concl, l. _ 4 Quaestionar.,
Iib, 3, qu, 6, v. Secunda parso - .5 Decal., lib. 6, cap. 3,
n.24. - Aragon, in 2~m 2 qu. 69, art. 2, v. Sed dub#abft
11C
,
. aliqUt's hoc toco, - Bane3, in eumd, loc., parto l, dub, 2. _
Carotus Tapia, in authent. Ingressi., v. Ipso 'ingressu)
cap. 1, n. 48 et 49. - Sayr., Clav., lib. 1, cap. 13, n. 41. - Bar'
tho/. Medina, in l-m 24 0: , qu.19, art. 6, concI. 3. - Ludov.
Lopes, Instruct. consc., parto l, cap. 56, qu. 1. Man. o
Rodr,'g., Sum., part.2, cap. 9, n. 3; et de Ordino judicial.,
cap. 7, n. 11 et 12. Henrtq., lib. 14, cap. 3, n.3, lit. x in
o
commento - Salas , in 14 m 2110:, ~r. 8, sect. 17, num. 154. _
6 Consil., lib. 2, cap. 4, dub. 6, ntlm.5. - Corneus Consil.
J vest., v. Gabella III, qu. 7. Cajetan., v. Vectigal, § No.
mant Suarez, Vasquez et Turrianus, apud
Lugo 7.
Sed communissime negat Lessius 8, as- Commu-
serens esse communem sententiam docto- gatur. nissime ne-
rum, cum Petro Navarra 9. Item San-
chez w, Laymann 11,Palausl), Lugo 12; et
Sporer 18 cum Azor g), Cajetano, Silvestro,
etc., vocans pariter communem; aliique
multi, quos congerit Diana l •. Ratio, quia
subditus juste tunc suo jure utitur ad non
solvendum, dum probabiles rationes pro
se habet. - Et huic sententiae tandem
convenit etiam Suarez g), ubi fatetur non
esse obligationem obediendi, quando sal-
tern manifeste probabile est, mandatum
esse supra potestatem praecipientis. Et
expresse eam docet D. Antoninus 15, ubi
sic ait: Non solventes...pedagia et telonia
eum z"njusta sunt, quza... sunt z'nstt'tuta...
ex z'njusta causa (quod tamen credi non
aeoet, m'si probabt7iter sdatur)..., non pec-
cant, nec tenentur restituere, secundum
Raymundum.
An autem peccent exigentes publt'ca
trt'buta, in dubt'o an smt justa?
Affirmant Molina 16, et Sanchez 17 cum Dubius
Navarro, Silvestro, Cajetano, Angelo, Ar- de justitia
tributi, ju-
xtaalios in-
milla, Hostiensi h), etc.: nisi ipsi sint sub- juste exigìt,
de Legib., lib. 5, cap. 18, n. 20. Vasq., de Restit., cap. 6,
o
§ 3, dub, 5, n. 78. - Turrian., in 211m 2ne , disp.46, dub. 6,
n. 5, juncto n. 3. - 7 Dìsp. 36, n. 91. ~ , Cap. 33, n. 67.
- • Lib. 3, cap. 1, num, 266 et 270. - lO Decal., Iib, 6,
cap. 3, num, 7. - 11 Lib. 3, sect, 5, tr. 3, parto 1, cap. 3,
n. 6. - .. Loc. cìt., num, 91. - 13 Tr. 5, cap. 5. n. 154..
Cajetan., Sum., v. Vectigal, § Notanda, verso Secundo.•
Sitvest., v. Gabella III, n. 9, qu. 3. - " Parto 1, tr. 3,
resol. 21; parto 2, tr.17, resol. 59. - "Part. 2, tit.l, cap. 13,
§ 8.. S. Raymund., Sum., lib. 2, tit. 5, § lO, v. Mercatores
et v. Caveant. - 16 Disp. 674, num. 7. ,_ 17 Consil., lib.2,
cap. 4, dub.7, n.2.. Navar., Man., çap. 17, n. 201•. Sit.
o
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. II. 101
diti, et a principe ad has exactiones com- debitum contractum fuit a rege, postquam
Juxta a- pellantur; ut iidem DD. limitant. - Sed gabella fuerit locata aut vendita.
Iìos , juste,
nisi constet Lugo l curo Vasquez i) et Turriano excu- Quaeritur 7°. An emens mercem a de-
de Injusti-
sat etiam non subditos, vel subditos non fraudante gabellam teneatur ad z'psam?
tia tributi.
compulsos, si exigant judìcando regem Affirmat Silvester apud Croix 11. - Sed Emens ra.
f r a ud a n ,
esse prudentem, nec impunere tributa negant Sanchez 12, Lugo 13, Sporer a; ac te gabellam,
absque sapientum consilio. Immo Lugo 2 Molina, Lessius, Bonacina et Dicastillus,
ad eam pro-
babiliusnon
sentit non peccare exactorem quando ei apud Croix 15. Ratio, quia gabella non est
tenetur,
de injustitia non constat; potest enim prae- onus stricte reale, gravans mercem. Sed
sumere pro justitia tributi, praesertim in est reale simul et personale, scilicet, de-
tanta opinionum varietate. bitum quidem de tali re, at non a quo-
Quaerìtur 6°. An credùor regis, si ne- vìs habente rem illam; sed a solo ven-
queat debz'tum recuperare, posst't non sol- ditore solvendum, qui facta venditione
vere gabellam alteri locatam? adhuc remanet obstrictus ad solutionem
Negant Corduba, Reginaldus j) et Graf- gabellae.
Creditor fius, apud Lugo 8. - Sed affirmant com- Id tamen intelligendum, ut omnes di- Limitatio-
regis licite
muniter Lessius 4, Sanchez 5, Molina 6, et cunt, modo emptor non cooperetur posi-
nes.
~cl~aft~
ri locatam., Diana 7 cum Navarra, Vasquez, Silve- tive ad defraudationem tributi. - Item
stro k), Bonacina, Turriano, Molfesio, Mal- excipiuIÌt Lugo m) et Sporer 16, si emptor
dero, Vega k), etc.; et consentit Lugo 8. adverteret, ex hujusmodi frequentibus
Ratio, quia conductor non majus habet emptionìbus fraudulentis, aliis passim tale
jus quam rex; si ergo rex injuste ab hoc exemplum sequentibus, principi grave
creditore tributum exigeret, ita et con- damnum evenire.
ductor. 618. - «6°. Caeterum ordinarie injustus
vel ven- Idem dicunt Lessius 9, et Lugo lO cum «seu malae fidei damnificator aut pos-
ditam.
Silvestro, Petro Navarra et Vega, si ga- «sessor tenetur non tantum restituere
Lìmitatio, bella fuerit alteri vendita. - Hoc tamen e rem ablatam et fructus perceptos, ex-
non procedit, ut recte ait Lugo l), quando « ceptis suis expensis », [Sed ex l. Adeo 7,
l Disp. 36, n. 93•• TUl"rian.~ 21l.m 211.<::, disp. 461 dub. 6, dub. 16. - S Loc. cit., num. 76. -' 9 Cap. 33, num, 77. -
Loc, cìt., num. 82.. Siluest., v. Gabella III} num. 24. -
n. 4. - 9 Loc. cìt., n. 28. - Corduba, Sum., qu, 95, resp, 10
ad 3 dub, - Jacob. de Graffiis, Decis. aur., parto l, Iib, 2, Petr, Nasiar., loe. cito - Vega J Sum, nuev., parto 1, cap. 15,
cap. 125, n. 39. - 3 Loc. cit., n. 72. - • Cap. 33, n. 75. - caso tù, - Silvest.~ loe. cìt., n. 18, L f. ,- 11 Lib. 3, parto 2,
n. 276. - Il! Consdl., lìb, 2, cap. 4, dub, 12, n. 3. -'- 18 Disp. 36,
, Consil., lib. 2, dub, 48, n. 2. - • Disp, 674, n. lO. -
n. 65. - 14 Tr.5, cap. 5, n. 151. - MoUna;" disp. 675, n. 1••
• Parto 2, tr, 16, resoL 14. - Petr, Navar., de Restìt.,
Less., cap. 33, n. 69 et 72.• Bonac., de Restìt., disp. 2,
Iib, S, cap. l, n. 249 et seq. • Vasq., de Restitut., cap. 6,
§ 3, dub. 3, num. 37. - Bonac., de Restit., disp. 2, qu. 9, qu. 9, punct. 1, n. 10. - Dicast., lib. 2, tr. 20, disp. 3, dub. 9,
num. 149 et 154. - Il) Loc. cit., num. 276. - 18 Loc. cit.,
punet. 1, n. 12. - Turrian., 1oc. cit., dub. 3, n. 2. - Molles.,
n. 151, i. f.
Sum., tr. 12, cap. 22, n. 142et seq. - Malder., tr. 5, cap. 6, -

tom. 4, consil. 106. - Decius J Consil. 457, n. 8. - Suar' J tanda.· Angel., v.Pedagtum, n. 6. - Armil., v. Gabella, n. 9. igitur quoad hoc a Sanchez allegatur); sed censentur a fortiori idem tenere de gabellis
absolute scribit: «Novum nullatenus est reci- locatis.
piendum,nisi constet de causa propter quam l) Haec limitatio est Lessii, loc.cit., n. 77.
cari etz'am probabiliter tributum esse justum lib.5, cap. 22, qu. 7: «Si subditus de justitia impositum est •. - Lugo vero, loc. cit., n. 80, ita scribit:
non videtur obligandus subditus ad illud sol: gabellae dubitat, et consulit doctos et bonos i) Vasquez citatur a Lugo ex Turriano; «Compensationem fieri non possea creditore
vendum •. viros, quorum consilio gabe1lae injustitiam Turrianus vero euro citat in casu tantum si- regis, quando debitum contractumfuit a rege
e). ~artolus, in l. Si pupillus,.tI. Ad legem deprehendit, tunc in conscientia non tenetur mili, nempe in casu belli de cujus justitia duo postquam jam gabella absolute debetur pu-
Falczdzam, concordat quidem' sed de dubio eam solvere, quia opinione çiJ,Jcitw' doctorum bitatur. Et ita Vasquez in lam 2 a e , disp.66, blicano qui eam conduxit; non dico: quando
positivo loquitur. ' et bonorum virorum. Si tamen eis consultis cap. 9, n. 53, i. f., concordat, sed indirecte. post conductionem gabellae contractum fuit,
. I). ~alaus, tr. 1, disp. 2, punct. 6, n. 5, injustitia non constat, sed res manet semper j) Reginaldus, lib. lO, n. 383, -hanc ne- sed quando contractum fuit postquam gabella
pnnClplUm generale (quod sane tributorum ex aequo dubia, tunc magis praesuroere de- gantem sententiam, quam revera tuetur, sic absolutedebebatur; v. g., postquamcontractus
solutioni applicare licet) tradit, negans subdi- bet... esse justitiam, et ideo solvere gabe1lam limitat: «Nisi forte detrimentum esset tantum celebratus fuit, vel postquam merces intro-
turo teneri ad obediendum praecepto, si opi- debet>. lucri cessantis sine damno emergente [pro ductae fuerunt, ex quibus gabella debebatur •.
!1Ì?~em probabilem habeat rem praeceptam g) Suarez, de Censur., disp. 4, sect. 6 n.5 exactore],eo quod non teneatur quis alienum Idemque iterum asserit, licet brevius, n. 82,
llhCltam esse, vel superioris potestatem ex- et 6, haec perspicue insinuat, sed non eUserte commodum praeferre suo proprio». de vendita gabella.
cedere. et expresse dicit. k) Silvester, v. Gabella III.. qu. 9, n. 24; m) Lugo citatur quidema Sporer pro hac
g) Azor, citatus utique a Sporer ut S. Al- Vega, Sum. nuev., parto 1, cap. 15, caso lO, exceptione; sed eam, loc. cit., n.65 et seqq.,
h) Hostiensis, Sum., lib. 3, tit. de Censib.
phonsus asserit, haec tamen scribit, parto 3, n. IO, non loquitur de subditis coactz's (mal~ haec dicunt de gabellis alteri venditis. Ergo non habet.
 102 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Juxta a-
lios , domi .. § Ex diverso,.ff. de acqu. rer. domo posses-
ie~~;tu:i:: sori malae fidei negatur actio ad repe-
pensas uti- tendas expensas. Hinc probat Sanchez a),
l es a fure
factas, et Lugo putat tutam sententiam, posse
dominum retinere expensas utiles in re
Probabi-
lius fur ju- factas a fure. Attamen Lugo, cum Molina,
ste deducit Lessio, Palao, Navarra, Covarruvias, etc.
expensas.
apud Croix l, oppositam merito vocat pro-
babiliorem b); praefata autem lex, prout
poenalis, non obligat nisi post sententiam].
Injustus
damnifi· « et industria; - sed etiam sarcire dam-
cator tene- «num emergens et lucrum cessans, cum
tur de da-
mno emer- « vere sitinjusta causa talium damnorum».
gente.
[Etiamsi haec damna sint ignorata: modo
sint praevisa, saltem confuse; ut adver-
tunt Croix 2, Salmant. et alli citati n. 613.
in .fine].
« Unde si dominus, re sua retenta, per
« culturam vel negotiationem percepturus
« fuisset ex agro suo aut pecunia centum
« florenos, et alter parum vel nihil, debet
« Is domino suo satisfacere pro centum
s ìllìs florenis: quamvis communiter so-
« leant domini plurimum remittere, si res
« componatur. - Laymann 8 »,
Si valer
rei crescat, 619. - « 7°. Si res aliena, durn injuste
augmentum
r es t tuen- <detìnetur, crescat, aut pretium .ejus au-
ì Holzmann lO. Et confìrmatur ex leg.10, § 1,
dum, o; geatur, domino crescit; ac proinde id
o; ei praestari debet. - Vide Laymann 4 ».
Si res a-
pud furem 620. - o; 8°. Si res aliena, dum injuste
pereat,
« detinetur, pereat aut deterior fìat, idque
o; casu, vel justa hostium incursione, vel
o; naturaliter, et certum sit apud domi-
«num aeque perituram fuisse; non tene-
o; tur alter restituere: quia nihil novi de-
o; trimenti domino apud furem v. gr. aeci·
« dit, quod non apud ipsum. - Si vero
« non fuisset peritura apud dominum, vel
Lugo, disp. 17, nUme 66. - LUf:,o, loe. cito - Molina,
disp. 725, num. 13. - Lesso,} cap. 12, dub. 17, nume 111. ..
Palaus, tr. 31, punct. 24, § ult., nume 5. - Petr. Navar.,
lib. 4, cap. 1, dub.4, a n. 31. ~ Covar." in cap. Peccatum,
parto 2, § 6, n. 3 et 4. - 1 Lib. 3, parto 2, n. 221. _ , Loc.
cit., n. 198. - Salmant., tr. 13, cap. 4, n. 118 et 124. _
618. - a) Sanchez, de Matr.) Nb. 6, disp.38
n. 34, haec dumtaxat scribit: «Quoties le~
humana justa negat actionemad aliquam rem
petendam, et simul concedit ejusdem rei poso
sessori et debitori repetitionem si solverit,
tunc licet possidenti in utroque fororetinere » •
- Quae quidem dieta Croix adducit in confir-
mationem hujus doctrinae, quod nempe si
res ad domz'num redier#, non potest posses-
sor malae fidei expensas reposcere, quia ne-
« saltem nonnisi perinjuriam; tunc mju-
o;stus detentor adhuc tenetur ad restitu-
« tìonem, licet sine sua culpa res perierit.
o; - Laymann ;;.
« 90 • Si res aliena apud iniquum deten-
« torem pereat, idque ipsius culpa, aut
« quia is absuropsit, alteri donavit, destru-
«xit, etc.: tunc , etiamsi domino relicta
« fuisset certo peritura, nihilominus tene-
« tur pro ea domino satisfacere; ut est com-
« munis apud Laymann 6, Lessium a), etc.».
Pro majori claritate, quaeritur : an te-
neatur fur ad restt'tutzonem rei apud z'p-
sum deperdùae, quae aeque apud domz~
num peritura fiasset? - Distinguendum:
Si res periit apud fur:emsine culpa sua
neque alterius, et eodem tempore ac peri-
culo quo apud dominum fuisset peritura,
fur non tenetur ad restitutionem. Quia
furtum, licet fuerit .commissum cum in-
juria, non tamen fuiteffìcax.causa damni;
justitia enim commutativa ad restituen-
dum non obligat, nisi damnum effective
accidat. - Ita Busenbaum (utmox supra),
Laymann 7 ex communi; Salmant.v cum
Lessio, Palao, Dicastillo, etc.; Sporer 9,
.ff. de lego Rhod. etc., ubi dicitur non teneri
ad restìtutìonem nautam, qui ex una in
aliam navem deteriorem, invito domino,
transtulit mercem quae periit; pereunte
prima navi in eadem tempestate.
Sed dices: Quomodo exstinguitur sine
satisfactione obligatio restitutionis, ex in-
justa a:cceptione jam .contracta? - Re-
spondeo: Exstinguitur ~ventu illius com-
munis periculi, quo fit. ut nullum damnum
ex furto domino eveniat. Non enim facienda
3 Lib. 3, tr.2, cap. 4, n.7. ..;... 4 Lib. 3, tr. 2, cap. 4, n. 4.
- 5 Loc. cit., n. 2. - 6 Loc. -cit., n. 2. - '1 Loc. cito _
8 Tr. 13, cap. 1, num. 52. - Le5s.~ cap. 12, num.90 et 91•.
Palaus, tr. 31, punct. 24, § 9, n. 4. - Dicast.,1 de Restit.,
disp.2, dub.4, n. 66. - 9 Tr.4;·cap. 2, n.162. - 10 De Restit.,
n. 400, v. Dixi 3.
garentu,.r in foro extcrno, cui dominus potest
se conformare in interno».
bj Opinionem nempe, quae concedit pos-
sessori malae fidei, expensas deducere, ante
judicis sententiam.
620. - a) Lessius, cap. 12, dub. 15) n.96,
tenet profecto opinionem quae ad restitutio-
nem in isto casu obligat, dummodotamen res
consumpta ·fuerit alio loco vel tempore, quo
apud dominum esset peritura.
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. II.
est reparatio damni quod non adest, cum
restitutio ad hoc tanturo debeatur, ut dam-
num reparetur, Probavimus autem n. 561,
ex D. Thoma, quod sola injuria non oblìget
ad restitutionem, ubi damnuro non inter-
cessit.
Si ipsius
culpa, fur
Dixi l", St'ne sua culpa. - Nam si fur
ad restitu- rem consumpsìt vel ex neglìgentìa cul-
tionem 0-
bligatur. pabili perdidit,antequam periculum illud
evenìret, tenetur quidemad restìtutionem;
ut dicunt Busenbaum (supra, ad 9), Sal-
manto 1, et Laymann cum Molina et com-
Limitatio. muni. - Quamvis Sporer 2, et Lessius 8
cum Vasquez et aliis, excusent furem a
restitutione, si rem ipse consu:tp.gs~l!j.t~o­
Si pereat dem loco et intra idem tempus 'quo jam
casu et com- praeviderit rem apud dominum aeque pe-
munì peri-
culo, excu- rituram. Quod probabile recte putant Lay-
satur a re-
stitutione. mann 4 ac Lugo b); quia revera fur eo casu
nec etiam est causa damni.
Si culpa Dixi 20 • Sùze culpa alterius. - Nam,
alterius pe-
reat, fur te- ut bene advertit Elbel c), tenetur quidem
netur,
fur ad restitutionem, si res periisset apud
ipsum, non casu, sed injuria alterius; quia
tunc jam iste alter obligationem contra-
xisset restìtutìonìs, Unde remanet ad eam
obstrictus fur qui prius obligationem con-
traxit. ...., Ita Elbel c), Ho1zmann C), Busen-
baum C), Sporer c) et alli communiter.
D. Thom., Opusc, 73, cap. 20, i. med, - l Tr-, 13, cap. 1,
num. 51. -Laym., Iib, 3, tr, 2: cap. 4, num. 2. - Molina,
disp. 726, n. 2. - , Tr. 4, cap. 2, num. 168. - ' Cap. 12,
n. 93. - Vasq., de Restit., cap. 2, § 3, dub, 3, num, 9; et
cap. 5, § l, dub, 11, v. Baee omnia. - 0& Loc. cit., n. 2,
v. Alter easus. "- 5 Loc. cit., n. 51. - Dicast., de Restit.,
b) Lugo, disp. 18) n. 77) ex parte tantum
a restitutione furem in hoc casu excusat. Si
nempe scias paulo post rem destructum iri,
nec posse a domio.o liberari, et tu eam de-
struas, non teneris, juxta Lugo, totum vàlo·
rem restituere, sed solum quanti res valebat,
attenta illius futuri pericu1i notitia.
c) Elbel, de Restz't., n. 77, v.f.; Holzmann,
de Restit., n. 400, v. Dixi 2; Busenbaum,
loc. cit.)resolv. 8; Sporer, tr.4, cap. 2, n.164,
non loquuntur de casu quo res apud furem
alius injuria periisset; sed de casu quo apud
domz'num manens, periissetquidem,sed alius
injuria. Quo in sensu concordant.
d) Palaus, tr. 31, punct. 24, § 9, n. 2, quid·
quid dicant Salmant., de hac parte non lo-
quitur.
e) Croix, lz'b. 3) parto 2, n. 218) absolute,
non autem de novo periculo superveniente,
loquitur: «Si pereant [res vel fructus] absque
'culpa injusti detentotis, v. gr. in communi pe-
103
Dixi 30. Eodem tempore et periculo. - Si novo
Nam si, transacto periculo illo communi, periculo pe-
reat, alli o-
bligant ad
fur non restituat, et postea res pereat in restitutio-
alio periculo, dicunt Salmant. ;; curo Pa- nem.
lao d), Dicastillo et Lessio, furem teneri
ad restitutionem; quia non restituendo
fuit in mora culpabili. - Sed adhuc pro- Probabi-
babiliter Croix e) excusat furem a resti- !iter excu-
satnrJ si no-
tutione, semper ac evenit commune peri- vum peri-
culum sit
culum, in quo aeque apud domìnum res commune.
peritura fuisset. Recte enim ait Croix, te-
neri tunc quidem furem, ratione morae,
ad restituendos fructus quos dominus ex
re percepturus fuisset; quia mora fuit
causa; 'quod dominus damnum illorum
fructuum pateretur. Non tamen tenetur
rem restituere, cum non mora, sed peri.
culum fuerit vera causa quod dominus
rem amitteret f).
621. - Si quis occti:Ht agnum alterzus,
qui nunc valeat quùzque denarios , sed
postea valt'turus erat decem, dicunt Sotus, Rem de-
struenstem-
Baàez a), Salon a), etc., apud Croix 6, resti- pore mino-
ris pretii,
tuendos esse decem denarios, - Sed pro- probabilius
babilius Lessius, Molina et Dicastillus, tenetur de
minori.
cum Croix 7, tenent ex communi. resti-
tuendos tantum quinque. Bene tamen exci- Limitatio.
pit Croix cum Lugo, nisi dominus pretio
ilIo non possit emere similem agnum, vel
disp.2. dub.4, n. 63. - Less., Ioc, cit., n. 96. - Sotus, de
jusr, et Jure, Iib, 4, qu ..6, art. 5, concl. 3. . 6 Lib, 3,
part.2, D. 236. - Less., cap. 12, n. 137•• Molina, disp, 726,
nume 4.• Dicast., de Restit., disp. 2, dub, 6, num. 117. -
'1 Loc. cìt., num. 236. - Croix, tec, cìt, - Lugo, disp. 18.
nuro.81.
riculo,similiter certo peritura apud dominum,
injustus detentor non tenetur restituere valo-
rem rei, sed tantum usuum vel fructuum rei,
quos dominus interea habuisset, quia injusta
detentio non fuit reipsa causa illius damni,
quod independenter ab illa fuisset secutum
sine cujusquam culpa...; quodtamen dominus
interea caruerit usu rei suae vel fructibusquos
percepisset, hoc tribui debet injustae accep-
tioni; ergo nascitur obligatio compensandi ».
f) Ex pluribus hodiernis codicibus, (Gall.,
1302; ital., 1298; Hispan., 457) quocumque
modo res perierit vel perdita fuerit, fur non
eximitur ab obligatione restituendi ejus pre-
tium; potest tamen judicis sententiam exspe-
cme.
621. - a) Baiiez, in 2 a m 2 a e , qu. 62) a.rt. 4,
conci. 4; Salon, in eumd. loc.) eonel. 3, hanc
tuentur sententiam, quando damnificator «va-
luntarie et directe [sunt verba Bafiezii], et per
se' primo intendit dare damnum alteri».
 104 LIB. In. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
quia caret pecunia, vel quia non habet
amplius opportunitatem emendi; hoc ta-
men intelligendum, si dominus reserva-
turus fuisset ad tempus incrementi.
Quid, St' domtnus consumpturus fut"s·
set rem tempore vt"lt'ort"s pretn~ fur vero
consumpStt tempore fncrementt"?
Res con- Sentiunt Molina, Vasquez, Laymann b)J
sumpta dum
pluris va ~
let, a domi-
Lessius, etc., apud Salmant, l, furem non
no consu .. teneri nisi ad pretìum vilius. Tum quia
mendadwn
minoris va- restitutio facienda est juxta quantitatem
leret.
damni domino. ìllatì; turo quia venditio,
facta tempore incrementi, est fructus in-
dustriae qui non debetur dominò. Et hanc
sententiam Salmant.: probabilem putant,
Ve r us ,
ì
restituen-
- Sed mìhi videtur omnino verior oppo·
dum majus sìta, quam tenent Lugo 2, Palaus 3, Pater
pretium.
Concina 4, et Salmant. 5 cum Silvestrow,
Rebello et Villalobos. Ratio.quia res do.
mino suo fructificat, licet domìnus fruc-
tum non percepturus fuisset. Nec fructus
ille est fructus industriae , sed fructus
rei: unde deductis expensìs totus ei de-
betur,
Quìd, st" dommus consumpturusfutsset
agnum tempore Vtlt"ortspretti', et apud
furem crevt"t valorJ sedpostea apud t'psum
decrevit ad prt"sttnumvalorem? .
Si res ere- Respondet Pater Concina 6, furem te-
scat, deinde
decrescat a.. neri ad restituendum vilius pretium; quo-
pud furem.
niam restitutio non obligat nisi ad men-
Restituen.. suram damni illati. - Sed id mihi videtur
dum pre-
tiummajus. penitus improbabile. Quoniam, cumpre-
tium agni creverit adquinque in benefi·
cium domini, et eo tempore cu~pabiliter
MoU"a, disp. 725, num. 7. - Vasq., de Restit., cap. 5,
§ 1, dub. 12, v. Tertio. • Less., cap. 12, n.103. - 1 Tr. 13,
cap. 1, n. 58. - Salmant., 1oc. cito - • Disp. 18, n. 126.
- • Tr. 31, punct. 24, § 9, num. 9. - • Lib. 2, de Just. et
Jure, disserto 2, cap. 6, num. 24. - • Loc. cit., n. 59. -
Rebel .• parto 1, lib. 2, q... 6, num. 5. - Villal., parto 2,
tr~ 11, ,diff. 12, n. 4.' - 8 Loc. cit., n. 21. - Molina l tre 2;
disp.210, num.5 et 6. - 'l Tr. 3, exam. 2, cap. 6, num.l09.
b) Laymann, quamvis sic a Sa1mant. alle-
gatur; Ioco tamen citato, id est, Nb. 3, tr. 2,
cap. 4 J n. 5 et 6, non ita dare et expresse
hunc casum proponit.Tradit enim, n. 6, hanc
dumtaxat regulam generalem, quae pro rebus
fungibilibus praesertim valet: «A debitore
tum bonae tum malae fidei, per se loquendo
restituendam esse vel rero ipsam numero,
quae accepta fuit, non deteriorem redditam,
vel aliam ejusdem generis ac bonitatis, vel
denique ejusdem pretium sive aestimationem
praesentem ».
agnum illi fur non restituerit, damnum
non fuit in quinque, sed in decem: et
mora furis fuit quidem causa hujus damni,
Quapropter, non quìnque, sed decem ille
restituere debet.
622. - " 10°. Qui, fìngens se pauperem
e vel alium quam est, extorsit eleemo-
. "synam, non tenetur restituere, si parva
" fuit: qualis ostiatim mendicantibus da-
« turo - Secus, si fuit magna. Tunc enim,
« quia subìntellìgìtur conditio haec (si pau-
« per es), tenetur restituere ,secundum
« Molina, danti; secundum Palaum a)J ve1
« danti, vel aliis pauperibus. - Vide Esco-
"bar 7 »,
623. - " HO. Qui in extrema necessi-
« tate consumpsìt quod ante acceperat
" commodatum, conductum, vel preca-
" rium, non tenetur restituere a). Quia, nec
« ratione rei acceptae: cum ea, nec in se,
« nec in pretio exstet ; neo ratione accep-
« tionis, cum jure eam consumpserit; nec
«ratione contractus, cum hìc non oblìget,
" nìsi re pereunte tua: culpa. Lessìus, Hur-
« tadus, Turrianus, Diana 8. - Imo pro-
" babiliter ne id quidem quod ante illam
«necessitatem erat furatuS et in ea con-
«sllmpsit; quia furtum illi non ademit
«jus quod ad rem in tali casu habebat.
« Coninck, Palaus, Hurtadus, Diana 9; con-
«tra Lessium b) et Vasquez. - Sicut ne-
" que, si In ipsa necessitate accepisset et
" consumpsisset. Diana lO, ex Azor et sex
"aliis; contra Lessium c). - [Vide quae
diximus n. 520J qu. 4].
- Less., cap. 16, num. 5. - Petr. Hurtad., de Carit.,
disp. 159, sect. 3 1 § 62. ~ TU7'ria'1']'1 in 20m 2110, de Cant.,
disp. 82, dub. 7, cum dub. 6, v. Quarto. - S Parto 5, tr. 8,
resol. lO. - ecninek, de Virtutib., disp.27, dub. lO, n. 166. -
PalaUs, tr.6, disp.2, punct.l0, n. 3. - Hurtad., 1oc. cit.,
§ '63. - Il Loc. cit., reso!. 8. - Vasq.., de· Eleemos., cap. 1,
dub.,8, n. 68. - 10 Loc. cit., resol. 9. - ASOY1 parto 2, lib. 12,
cap. 8, qu. 7. -
c) Silvester male a Salmant. hic allegatur;
id enim non habet, v. Furtum, qu. 16.
622. - a) Palaus, tr. 6, disp. 2, punct. 14,
n. 7, non distinguit inter parvam et magnam
eleemosynam; quoad cetera vero concordato
623. - a) Lessius et Turrianus limitant:
Nisi re vel spe seu facultate propinqua di·
ves sito
b) Lessius, cap. 16, n. 6, contradicit pro-
fecto; sed opinionemhic expositamadhuc pro-
babilem existimat.
C) Lessius, cap. 16, n. 8, contradicit: • Si
CAP. II. - DE RESTITUnONE. - DUB. VI. - ART. III. 105
Mutuum
in extrema
624.. - Certum est autem, quod mutua- dendam, vel alteri, de quo dubitar an sit Res empta
cum dubio
n e ces sìta- tarius, qui in extrema necessitate rem ejus; vel pauperibus, sì ìgnoretur persona. an sit ven-
te consumo dìtor'is,
ptum, resti- mutuatam consumìt, tenetur adhuc resti- - Sed probabilìus tenetur ad rem divi- probabi-
tuendum,
tuere mutuum. - Quia tunc consumit dendam pro qualitate dubii, Cum ex una lius d vì ì-
d e n d a pro
rem propriam; cum rei mutuatae trans- parte non faveat illi possessio incepta cum rata dubìì.
Fingens feratur dominium in mutuatarium, dubia fide, et ideo nequit rem sibi totam
p a u p e r ta-
tem, quan·, 625. - Quaeritur:. ad quid teneatur retinere: ex altera parte non videtur ae-
do teneatur emens rem alt'enam cum dubt'o an st't uen- quum, teneri totam rèstìtuere ,cum du-
restituere,
dt'torzsJ et postmod.um J facta dllt"gentia, bium est an res sit aliena. Ita Lugo l,
dubt'um eomcere non possà. Lessius 2, Palaus 3, Salmant. 4 cum Dica-
Dicunt aliqui teneri ad totam rem red- stillo a) et Vìllalobos,
ARTICULUS III.
AN . ET QUID DEBEAT RESTITUI PRO INJURIA lLLATA CORPORI,
Extreme V. GR. PER MUTlLATIONEM, OCCISIONEM, ETC.
indigens
consumens
alienum, ad
nihil tene- 626. Ad quid teneatur occisor. - 6Z7. An impotens restituere in uno genere, teneatur in
turo alio. - 628. Quid, si quis, occidens Cajum, putarit occidere Titium. Et an iste incurrat
irregularitatem , aut excommunicationem canonis. - 6'2E. Quid, si quis incenderit
domum Cafi, putans Tz't#. - 630. An ualeat remissio patris occisi, in praejudicium
filiorum. - 631. Vide alios casus. - Quz'bus haeredibus facienda restitutio. - 632. An
homicida teneatur restituere bona quae occisusal#s dedisset ex liberalitate.- 633. Quid
si damnum istorum intenderit. - 634. Ad quid teneatur homicida creditoribus occisi. -
635. Quid' si homz'cidium z'mputetur alteri, et hoc occisor aduertat. - 636. Quid si hoc
etiam intendat. - 637. Ad quz'd teneatur t'nvasus, excedens moderamen inculpatae
Etsi rem tutelae. - 638. Quid, si provocans occidat alterum, pugnam acceptantem. - 639. An
antea fura-
tus sito detrahendum pretium laborisJ quem occisus sus#nuisset pro lucro amisso.
Injustus oc-
cisor, quid
626. - " Resp. Injustus occisor aut mu- aliter damnum compensare? - Adest du-
re~tituere "tilator in c6nscientia tenetur tantum plex probabilis sententia.
debeat.
« restituere pro damnis bonorum fortunae, Prùna affirmat cum Soto 7, Cajetano 8; Impar re·
stitutioni
" quae ex tali occisione, vulnere, etc., di· item Silvestro, Mercado, Armilla, Ara- boni supe·
rioris pro
« recte ab eo causata sunt,juxta prudentis gon, etc., apud Lugo 9. Et pro hac sen- babiliter te-
M
netur ad in-
"arbitrium. Praecise autem pro vita, tentia videtur esse D. Thomas lO, ubi ait. ferius.
" membro vel cicatrice nihil tenetur re- Cum aliquts altCut' abstult't membrum,
«stituere secundum rigorem; cum sint debet et' recompensare vel tn pecuma, vel
"bona altioris ordinis, quae pecunia aesti- tn altquo honore. Idem repetit 11, loquens
" mari non possunt. - Ita contra Sotum, de restitutione famae: Vel St' non POSSt"t
« Silvestrum, etc., probat Lessius 5. Vide famam restt'tuere, debet et' altter recom-
« Laymann 6 ". pensare. - Ratio,quia qui non potest
627.- Quaeritur: an t"mpotens resti· totum damnum, tenetur saltem compen-
tuere tn uno genere. bonorum, teneatur sare partem quam potest.
restituere tn altero tnfert'ort"; puta, si quis Secunda vero communior et probabilior Commu·
nius et pro M
hominem oecidit aut vulneravit, aut infa- sententia negato Eamque tenent Lessius 12, babilius ne..
gatur.
mavit, teneatur pecuniam dare, si nequeat Lugo 13, Laymann14,Bonacina15, Sanchez 16,
v. RestitutiOI n. 21. - Aragon.l in 2 4m 2ae , qu. 62, art. 2,
, Disp. 17, n. 81. - • Cap. 14, n. 25. - ' Tr. 1, disp. 3,
punct. 3, n. 2. - < Tr.. 13, cap. 1, n. 62. - Villal., parto 1., v. His tamen non obstantibus . . • Disp. li, num. 4. -
tr. l, diff. 20, num. 5. - Sotus, de Just. et Jure, lib. 4, 10 211 2a.e t qu. 62, art. 2, ad 1. - n Loc. cit., ad 2. - 1S Cap. 9,
qu. 6, art. 3, ad 3. - Silvest., v. Restitutio III, qu. 2. - n .. 141. - 13 Disp. 11, n.5; et disp. 15, n. 23. - " Lib. 3,
• Cap. 9, dub. 23. - • Lib. 3, sect.5, tr.3, part.3, cap. 6. sect. 5, tr. 3, parto 3, cap. 6, n.2. - " Disp. 2, de Restit.
- ., Loc. cito - 8 Sum., v. ResUtutt'ol cap. 2. - SiZvest' l in partic., qu. ult., sect. 2, punct. 1, n. 10. - 16 Consil.,
1oc. cito • Mereado, de Restit., cap. 6, n. 2 et 6•. Armil., lib. l, cap. 4, dub. l, n. 7 et 8.
res quam consumpsisti sit magni pretii nec I 625. - a) Dicastillus, de Restit., disp. 5,
putetur donata» n. 130 et 133, hanc sententiam probabilem
106 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRABCEPTO DECALOGI.
Croix l, Sporer 2; Salmant." cum Banez,
Vasquez, Victoria a), Filliuccio, Petro Na-
varra, etc.; ac probabilem putat Parer
Concina 4. - Probatur l°. Exod. XXI, 19,
ubi dicitur quod, convalescente vulnerato,
innocens erù qu» percusserit, t'la tamen
ut operas ejus e~ impensas t'n medicos
restituat. Ergo sufficit restituere tantum
damna in bonìs illata , quin sit obligatio
restituendi aliquìd pro vulnere; alioquin
(bene argui! Lugo) percussor non dice-
retur innocens. - Probatur 2° ex l. fin.
ff. de hz"s quz' dejecermt vel eJfud., ubi di-
citur vulnerans teneri ad expensas cura-
tionis, et mercedes quibus cariturus est
vulneratus: Cù;atrù;ùm autem et deformi-
tatis nulla fit aestimatio " qzaa liberum
corpus nullam recipi: aesttmationem. -
Probatur ;30 ratione. Quia justitia commu-
tativa obligat ad restituendum juxta ae-
qualitatem damni illati, Ubi autem resti-
tutio facienda sit in genere diverso, nulla
adest aequalitas, nec ulla erit unquam
compensatio damni ; per quamcumqu.e
enim pecuniam, damnum minime repara-
bitur, neque in toto, neque in parte. Et
sic respondetur oppositae sententiae.
Communiter tamen praefati auctores
monent, congruum esse ut confessarìus
imponat poenitenti pro poenitentia vel ex
aequitate aliquid laeso elargiti.
l Lib. 3, parto 2, n. 299. - 2 Tr. 5, cap. 3, num, 221; et
cap. 4, n. 127. - S Te. 13, cap. 2, n. 80 et seqq; et cap. 4,
n. 142. - Bufiez~ in 200m 211.11:, qu, 62, art. 2) dub, 4, conc1.: 2;
et dub. 10, conci. 2.. Vasq., de Restit., cap. 2, § 3, dub. 6,
n. 17.. Fill., tr. 32, n, 200 et 239.• Petr. Navar., lib. 4,
appellat; sed n. 118, asserit posse rem totam
retineri; quod ut probabile iterum dicit n.128.
627. - a) Victoria a Salmant. citatur, ut qui
hanc sententiam teneat in Commento manu-
scrzptis ad 2 0 m 2 a e , qu.62, art. 2, ad 1. In his
autem commentariis, quae inter Mss. Vatic.
asservantur, (Ottobon., cod. 1015a, fai. 144 1)
loquitur Victoria de eo qui damnificavit ali-
quem v. g. in membro, et dicit euro ad resti-
tutionem teneri ratione injuriae, etsi nullum
damry,um temporale secutum sit, sed ad arbi-
trium boni viri, «pensatis tamen qualitatibus
personarum '. Deinde fol. 145, quaerens an
homicida ad restitutionem teneatur: « Dico
ergo, inquit,. et tutius est tenere quod debet
restituere; sed ego non condemnarem qui
non restitueret; unde quomodocumque fiat
restitutio ad arbitrium boni viri, satis est si
satisfacit haeredibus, neque esset obligandus
Unde resolves:
.«
« l°. Qui occidit ebrius alìum, si ebrie-
« tas non fuit culpabilis et voluntaria; vel,
« licet fuerit talis, si tamen homicidium,
e. vel non praevidit, vel diligentiam debi-
« tam adhibuit ad cavendum, non tenetur
e: ad restitutionem. Tenetur autem, si prae-
« vidit et non cavìt, - Bonacina o, ex com-
« munì ».
. 628. - «2°. Qui occidit Cajum, putans
«esse Titium, tenetur ad restitutìonem :
e quia actio ista est Cajo injuriosa. - Bo-
« nacina 6 »,
Quaeritur l°. An occidens Cajum, pu-
tans occidere Tt"tium, teneatur ad res#tu-
tionem? - Affirmat Busenbaum hic, cum
communì, At negant alii ; quia homici-
dium, respectu Caji, est mere casuale et
involuntarium. - De hoc, vide in Quaest.
seq, dicenda, quae ad idem coincidunt.
Sed hic Dubium fit: an z'ncurrat excom-
munù:atz'onem canonz"s, qut'volens occidere
clert'cum Petrum, per errorem invz"ndln~
lem ocddz't clerù:um Paulum?
Negat Diana a) cum Suarez 7, Molina b),'
et probabile vocat Tamburinius 8. - Ratìo,
quia respectu Pauli percussio illa non fuìt
voluntaria, sed mere casualis et affectìva.
Solus autem affectus percutiendi Petruro
fuit voluntarius; sed solus affectus non est
sufficiens ad inducendam excommunìca-
cap. 1, dub, lO, n. SO. - • Lib, 2, de Just. et Jure, disserto 3,
cap. 1, n. 7. - Lugo, disp. 11, n. 5, Y. Prob c I, - , Disp. 2,
de Restit. in partìc., qu. utt., sect. 2, punct.B, n.7. _. Loc,
cit., punct. 2, nume 8. - ., De Censur., disp. 22. sect. l,
n. 54, v. Ultimo vero. - • Decal., lib. 6, cap. 4, § 3, n. 29.
aq. aliud. Dico ultimo quod valde ratlonabile
est, quod satisf8.ciat spiritualiter in orationi-
bus et sacrificiis...; et potest dividi satisfactio,
pars ad haeredes, et pars ad sacrificia; sed
facta haeredibus, in foro conscientiae non te-
nebitur ad aliud; aut facta in orationibus et
sacrificiis, non tenebitur haeredibus •.
628. - a) Diana, parto 9, tr. 4, resol. 31,
exponit tantum hanc sententiam, nec vero
eam amplectitur.
b) Molina, tr. 3, disp. 53, n. 3, non vide-
tur ad rem citari; loquitur enim de eo « qui
credens se interncere Joannem clericum, in·
terficit Petruro clericum, ignorando invinci-
biliter eum esse clericum .; dum plerique au-
ctores hic allegati, et ipse Molina ad 2am seno
tentiam allegandus, loquumur de casu quo j~.
terficiens errat quidem in persona, sed SClt
eum quem interficit esse clericum.
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. III•
Probabi- tionem. - Probabilius tamen dicunt in-
lius excom-
Ebrius QC.
munìcatus. currere Sanchez l cum Corduba et Covar-
cidens ali-
quem,quan-
ruvias, Viva c), Bonacina " cum Molina,
do tenearur,
Rebello et aliis communiter, ut fatetur
ipse Tamburinius 3. Ratio, quia occidens
clericum ideo incurrit excommunicatio-
nem, quoniam ìnjuriam irrogat statui cle-
ricali; qui autem unum clericumpro alio
percntìt, licet erret in persona, jam Iae-
Occidens
dit statum clericalem, quia clerìeumvult
aliquem er-
rans in per- laedere et de facto clericum laedit.
sona.
Sed dices: Cur iste excommunìcatìo-
nem canonis incurrit, et non obligatio-
nem restitutionis? - Respondetur: Diffe-
rentia est, quìa restìtutìo non 'debetur
personae, nisi ob injuriam personae illa-
tam; sed excommunicatio incurritur ob
injuriam factam statui ecclesiastico, quae
in hoc casu jam adest: et quamvis re-
spectu Pauli sit accidentalis et materialis,
respectu vero status est substantialis et
formalis.
A fortio- Tanto magis puto occisorem t'n eo.easu
ri ìrregula-
riso non excusari ab incurrenda Z"Orregularz~
tate: ut docet Sanchez à), curo Covarru-
Occidens vias à), Corduba à), Ledesma à), Vega o,
clerìcum er-
rans in per- etc.; - contra Filliuccium e), Sporer 4, et
sona, non
excommu- Tamburinium o cum Coninck I), Henrì-
nicatus [u-
xta alias.
l De Matrim., lib. 9, disp. 32, num, 27.· Corduba,
Quaestionar., Iib, 2, qu, 26, v. Secundo probatur, - Couar.,
in cap. Alma mater, parto l, § lO, num. 15, v. Octauo, -
• Disp, 1, de Censur., qu.2, punct, 1, n. 20. - Molina·, tr, 3,
c) Viva, de Restit., qu. 7, art. l,n. 7, non
tractat de clerici occisione nec de excommu-
nicatione; sed de casu simili, docens irregu-
larem esse eum qui Cajum occiderit, quem
pùtabat esse Titium.
à) Sanchez, loc. cit., n. 27; Covarruvias,
loc. cit.; Corduba, loc.cit.; Barthol. de Ledes-
ma, Summar., de Poenit. Sacram., diff. 17,
V. Sed dubium oritur; Vega, Sum. nuev.,
part.l, cap. 85, cas.l07, loquuntur de excom-
municatione, non vero de irregularitate.
e) Filliuccius, tr. 20, n. 81, non- absolute
negat, sed distinctionem adhibet: « Ut· certo
putet, inquit, se emittere sagittam 'in homi-
nem, etiamsi ex intentione tantum velit occi-
dere Petrum; et tunc, si occidat Paulum, irre-
gularis erit... Secundo, ut non putet ibi esse
alium quam Petrum: unde si alius occidatur,
erit praeter ejus intentionem et existimatio-
nem, et ita probabile est non fore irregu-
larem '.
I) Coninck, de Censur., dz"sp.18,d'/J,b. 9,
n. 81, citatur utique a Tamburinio, sed ex Ga·
107
quez I), et Farinacio, qui afferunt pro se
quamdam declarationem S. Congr. Concìlìi
anni 1587, apud Diana g), ubi dec1aratum
fuit, quod mandans occidere Petruro non
incurrit irregularitatem, si mandatarius
errans occidit Paulum. Sed respondetur: Difficulta·
in hoc casu ideo mandantem non esse
tibus satis-
fit,
irregularem, quia respectu occisionisPauli
non potest dici quod ille fuerit verus man-
dans, cum mors Pauli accidat omnino per
errorem mandatarii, non propter manda-
tum; sed qui unum pro alio occidit, verus
dicitur homicida.
Nec obstat dicere quod si quis proji-
ciens lapidem vult occidere inimicum, et
occidit mere casualiter amicum, non in-
currit irregularitatem; ut dicunt Bona-
cina 6 cum Suarez h) et Sayro h). Sic etiam
dicendum de eo qui volens pugione occì-
dere inimicum, casu occidit amicum. Sed
respondeo: in primo casu tantum adest
pravus affectus, non autem externum ho-
mìcidium, cum occisio illa omnino accidat
praeter voluntatem; at in casu nostro
adest affectus et homicidium externum,
cum occisor velit interficere hominem, et
de facto hominem interficiat, licet erret in
persona.
disp. 53, n. 2•• Rebel., parto 1, Iib, 3, qu, Il, num. 13. -
• Decal., Iib, 6, cap. 4, § 3, n. 28. - • Tr.5, cap. 3, n. 206. -
6 Loc, cìt., D. 35. - Farinac., Declar. in Trid., sesso 14,
cap.. 7, de Reform. - ti Loc, cìt., D. 20.
spare Hurtado. Atvero haec dumtaxat scribit:
«Dantem operam rei prohibitae, quia peri-
culosa est, si omnino casu aliquem occidat..,
probabilius tamen credo talem nunquam fieri
irregularem '. (Quam doctrinam tenet etiam
Henriquez citatus, lib.14, cap. 15, n.l). «Nisi
ipsius actio (ita pergit Coninck) hic et nunc
ita sit periculosa, ut graviter peccet contra
jus naturae, praecise ratione .periculi occi-
dendi, cui hic et nune ita operando se exponit•.
g) Declaratio S. C. C. a Diana, parto 9,
tr. 4, resoI. 31, ex Farinacio affertur, non
quasi declaret mandantem ejusmodi omnem
effugere irregularitatem; sed eam tantum
effugere, quae eontrahitur ex homicidio .vo·
luntario; et ita etiam habetur ap. Pallottini,
V. Irregularitas, § 3, n. 227 et 228.
h) Bonacina citato Suarez et Sayrum his •
verbis: « Vide Suar...et Sayr. '. Et re quidem
vera locis cit., id est: Suarez, de Censur.,
dz"sp.22, sect.l, n. 54; et Sayrus, de Censur.,
Hb.3, cap. 27, n. 6, tractant de excommuni·
catione, non de irregularitate. - Suarez ta-
 108 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
629. - Quaeritur 2°. An autem, sz·quz's
velz't incenaere domum Tz'tzi" z"nz'mici, et z"n·
cendat domum Cajz' amz'cz~ teneatur Cajo
restz'tuere damnum?
Darnnifì-
cans, errane
Prima sententia cum Bonacina \ cum
in persona, Haunold et alììs apud Croix 2, absolute
juxta alios
tenetur de affìrmat, - Ratio, quia omnis actio con-
damno.
tra justitiam, exsecutioni mandata cum
advertentia, parit onus restitutionis; nec
excusat error personae doInini, cum error
sit tantum circa qualitatem, non circa
substantiam.
]uxta a- Secunda sententia cum Leandro 3, Mo-
lios non te·
netur, nisi lina a), Tamburinio a), Sporer a), Lugo 4,
voluerit CU~
jusvis dam- Croix 5 cum aliis doctìs junioribus, et prae-
nUID.
sertim doctissimo magìstro meo Illustriss.
episcopo Torni, negat teneri ad restìtu-
tionem; modo is non intenderit, ne con-
fuse quidem, incendere domum alterius
quam Titii; nempe, si non fuerit sic ani-
mo actualiter saltem implicite compara-
tus, quod, etiamsi scivisset domum esse
Caji, adhuc incendisset, quia tunc cense-
tur damnum intulisse Cajo, non ut Cajo,
sed ut domino domus; et ideo tunc cuique
,domino damnum resarcire debet. Secus
vero, si nullum alium intenderit laedere
quam Titium iniInicum, invincibiliter ere-
Requiri- dens domum esse Titii.- Ratio, quia ad
tur injuria
materialis obligationem restitutionis, quae oritur ex
et formalis.
damnificatione principaliter facta propter
injuriam, requiritur injuria formalis. Nec
sufficit injuria materialis et solum effectiva
1 Disp. 2, de Restit. in partìc., qu, ult., sect, 2. punct. 2,
n. 8. - Haunold, tr.2, n. 190.. • Ldb, a, parto 2, n. 200.•
e Id est Emmanuel a Conceptione, Prosecutio Leandri,
men, disp. 45, sect. 6, n.18, loquitur de eo qui
probabiliter putans alicubi non alium adesse,
quam illum quem interficere intendit, occidit
tamen alium qui forte. aderat; et asserit esse
satis probabile speculative eum non incur-
rere talem irregularitatem; sed practice con-
sulit ut petatur dispensatio.
629. - a) Molina, tr.2,disp.723, n. 4, v.Se-
cunda vero pars; Tamburinius, Decal., lib.8,
tr.B, cap. 3, § 6, n. 2, v. Dixi; Sporer, tr.4,
cap.2, n.139, non de praesenti casu loquuntur;
sed de alìò huic prorsus affini tractant, et con-
cordant.- Tamburinius enìm quaerit quid fu-
turum sit, « si respectu unius sit quis mala fide
possessor, non vero respectu veri domini. Si
possessor v. g. putans praedium esse Petri, con-
sumat ejus fructus, utique mala fide; sed prae·
dium vere est Pauli: eritne obligatio eos resti-
sine animo; sicut nec sufficit injuria tan-
tum affectiva opere externo non completa,
ut esset haec. - Cardinalis enim de Lugo
sic loquitur: Cum ego intendo damnum in-
ferre Titio, animo illi tantum injuriam ìrro-
gandi, quocumque alio excluso: si postea
per errorem invincibilem laedam Cajum,
injuria respectu Caji non est formalis et
affectiva, sed dumtaxat materialis et ef-
fectiva, ac mere accidentalis, cum mihi
non fuerit animus eum laedendi, nec in
particulari nec in generali; et ideo non
teneor illi restituere damnum quod oritur
ex injurìa,
Nec obstat dicere quod ad oblìgatìo-
nem restitutionis satis est intendere ali-
quam actionem injustam, et eam exsequi.
- Nam respondent doctores citati quod
ad onus restitutionis, ratione damnifìca-
tionis, non sufficit sola actio materialiter
injusta; sed insuper requiritur actio for-
maliter seu voluntarie injuriosa in alterum
qui laeditur. Haec autem actio injuriosa
voluntaria deest in casu nostro: cum accì-
dat actio praeter intentionem, quae non
est alicui formaliter injuriosa. Si enim in-
tendo tantum laedere Titium, et quem-
cumque alium excludo, tunc neIninem
voluntarie offendo: non Titium, quia de
facto is non laeditur; non alterum, quia
respectu istius mea actio est prorsus in-
voluntaria; et ideo error est circa sub-
stantiam.
in 5 Praec., tr, lO, disp. 1, qu, 26, v. &cundo dicendum. -
• Dìsp, 18, n. 86; sed cfr. disp. 17, n. 77 et 78. - • Loc.
cìt., n:2OO. - Lugo, disp. 17, n. 72, 76 et seqq.
tuendi ex injusta acceptione?» Et respondet:
« Si hoc animo explicito vel implicitoquis affe-
ctus esset: Quia hi fructus sunt Petri v. g. prin-
cipis, ideo eos accipio et consumo; nam si es-
sent Pauli vel alterius privati non acciperem
nec consumerem; tunc certe si fructus de facto
sunt Pauli, non esset is injustus nec respectu
Pauli nec respectu Petri..; et consequenter non
esset obligandus ad restitutionem ex injusta
acceptione s , - Et de eadem re et eodem modo
loquitur Sporer. - Molina autem loquitur de
eo qui rem aliquam emit, dubitans utrum sit
ipsius venditoris an alicujus tertii, attamen
dato quod illius tertii non sit, eredat eam esse
sibi tradentis; de quo ait: «Tunc si postea com·
periretur non fuisse quidem illius tertii, cete-
rum esse cujusdam alterius; sane... illi non
teneri, nisi quoad id quod ex re illa et ex fru-
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. III.
Et ob eamdem rationem idem dicunt o)
Sporer l, Filliuccius 2, Croix c), Leander 3,
Tamburinius 4 (contra Bonacina 5 cum Co-
varruvias, Gomez, et Sanchez d), Sua-
rez e), etc.) de eo qui occidit amicum, in-
vincibiliter credens esse suum iniInicum.
Nec obstat textus in l. 18, Eum quz~
§ Si z"njurz'a,jJ. de znjur., ubi dicitur, quod
si quis laeditur ab aliquo qui putat eum
esse alium, is habet in illum actionem
damni. - Nam respondetur id procedere
in foro externo, ubi praesumptio scientiae
personae laesae stat contra laedentem,
cui fides minime praestatur, si asserat se
Difficulta· alium voluìsse offendere; non vero in foro
tibus satis-
fìr, interno, ubi laedens certus est se alium
offendisse, pro eo quem offendere ìnten-
debat.
Quidam
idemdicunt Idem etiam dicunt de furto, Molina 6,
de furto. Lugo 7, Sporer 8; et probabile putant Lean-
der f) et Tamburinius 9. Ait enim Lugo
quod si fur, rem injuste accipiendo, vult
illam absolute possidere; tunc saltem in
confuso vult injuriam inferre doInino, qui-
cumque ille sitoSecus vero, inquit, si acci-
peret sub expressa conditione, si res sit
1 Tr.5, cap. a, n. 206. - • Tr.2O, n. 81. - • Tr. lO, in
5 Praec., disp. 1, qn. 26, v. Respondeo tamen, - • Decal.,
lib. 6, cap. 4, § a, n. 31. - • Disp.2, de Restit, in partìc.,
qu, ult., sect. 2, punct, 2, num.B, - Cotxsr., in cap. Alma
mater, parto l, § lO, Dum.15. - Antonius come», Variar.
resolut. tomo a, cap. 3) n. 34. - 8 Disp, 723, n. 4, v. 5ecunda
vero. - 'l' Disp. 17, DUro. 78. - 8 Tr.4) cap. 2) num, 139.-
•
ctibus illius remanet, et quantum ex non exi-
stentibus locupletior fuerit effectus ». - Lugo
denique loquitur disp.18, n. 86, de eo qui do-
mum Petri ingreditur ad furandum, et casu
incendit domum Pauli.
o)Idem dicunt, scilicet negant adesse re-
stitutionis obligationem, ut Sporer, Leander,
Tamburinius; aut irregularitatem incurri, ut
Sporer, Filliuccius, Tamburinius, n. 35.
c) Croix, Nb.3, part.2, n.201, perspìcue
id significat a contrario; scribit enim: «Si
actu saltem implicite fuerit sic comparatus,
ut etiam occidissetTitium, si scivisset adesse,
confuse cognovit Titium, ideoque fuit ei inju.
rius et tenetur de damnìs ». Ex quibus recte
colligi potest non teneri de damnis, si non
fuit ita comparatus, seu si per errorem invin-
cibilem Titium occìdìt.
d) Sanchez, de Matrz·m., lib. 9, disp. 32,
n. 27, non contradicit; immo idem etìam tenet
quod Sporer et alli.
e) Suarez, de Censur., dz'sp. 45, sect. 6,
n. 18, v. Ad 2. duo casus, non omnino con-
109
v. gr. principis; quia tunc non intendit
absolute possidere. - Sed huic doctrinae S. Doctor
negat idem
non acquiesco; et adhaereo sententiae esse.
quam tenet Sanchez lO. In furto enim non
attenditur cui volueris facere injuriam;
sed an vere volueris rem accìpere invito
domino: cum in hoc videatur differre oblì-
gatio restitutionis ob damnificationem, a
restitutione ob furtum. Nam in damnifi-
catione principaliter intenditur injuria in
personam domini, et accessorie illius dam-
num; in furto autem principaliter intendi-
tur lucrum injustum, et accessorie injuria
domini. Et ideo error doInini, in casu furti,
videtur esse circa qualitatem; in casu vero
damnificationis, circa substantiam.
630. - o: 3°. Si laesus ante mortem om- Quid si
laesus ante
o: nia remisit, ad nihil tenetur occisor: mortemom-
nia remìse-
o: quia filiis non fit injuria in bonis, nisi rito
o: quatenus laeduntur in patre contra ejus
« voluntatem (volenti enim non fit injuria);
o: ergo, sicut per eum jus acquirunt, sic
o: etiam aInittunt: etsi non recte faciat pa-
o: rens, si filii valde egeant. - Lessius 11 ».
Ita etiam Salmant.w cum Sanchez, Soto,
Bonacina et communiter; contra Croix 13
9 Decal., lib .. 8, tr, 3, cap. 3, § 6, n. 2, v. Dixi, - Lugo,
Ice. cito - 10 Decaf., lib. 2, cap. 23, num. 157. _ 11 Cap. 9,
n. 158 et 159. - 10 Tr-, la, cap. 2, n. 113. - Sanch., Consìl.,
Iib, 1, cap. 4, dub, 12, num.5. - Sotus, de Just. et Jure,
Iib, 4, qu, 6, art. 3, ad 3, v.. Ex his fit• • Bonac., disp, 2,
de Restit. in partic., qu. ult., sect, 2, punct, 1, n. 16. -
ra Lib, a, parto 2, n. alO.
tradicit, sed distinguit duos casus: unum
nempe, «quando is qui jaculum mìttìt, certo
putans in hominem mittere, non tamen ex
intentione occidendi quemcumque hominem,
sed Petrum, quem ibi esse conjectatur, et suf-
fìcientem .facit diligentiam ne sit alius, casu
vero contingit esse alium et occidit'. Quocasu,
«certum existimo, inquit, incurri irregulari-
tatem a , Alter casus est, « quando quìs non
certo existimat ibi esse hominem, sed tantum
Petrum; quod si ille non sit, probabiliter eredit
nullum alium hominem ibi esse posse, sed
vel feram aliquam ve! nihil •. Et probabile
existimat Suarez incurri in eo casu ìrregu-
laritatem ; speculative tamen satis probabile
esse non incurri: « practice vero (ita pergit
Suar.) consulerem peti dispensatìonem propter
dubium et horrorem facti '.
f) Leander, seu potius Emmanuel a Con-
ceptione, in sua Leandri prosecutione, tr.l0,
in 5 Praec., disp. 7, qu. 28, probabile qui-
dem putat, si rem acceperit et consumpserit
«ex affectu damnum inferendi •.
 110 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. li. - DE RESTITUTlONE. - DUB. VI. - ART. lu. 111
Condona- cum Lugo. - Facta autem remissione c 11°. Debet autem restitutio fieri tan- Quibus- velai nul-
lum dam-
idem dicendum esset de fìliis et parenti- quèm a eonsecutione boni, cum hujusmodi
ta injuria nam paren-
non condo- injuriae, non intelligitur facta remissio « turo parentibus interfecti, fillis et uxori; tibus resti- num patia- bus) postea aeque commode nupserit,vel impeditio praevidetur. Nam respondent,
nantur dam- tuendum. turo
na. damnorum. Vide Salmant. 1. e quia bi soli directe laeduntur: eum mo- si quis ipsi alimenta praestiterit, huic justìtìam non obligare ad non apponenda
Pro vita
praecise, nì-
631. - c 4°. Etsi praecise pro vita, mem- c raliter censeantur una persona cum oc- nìhil restituendum; quia tunc reipsa non ea (etiam vi vel fraude) ex quibus per
hi! r es ef - ebro, occisione, non sit obligatio re- c ciso.. Nisi tamen oecideris animo etiam patitur damnum. accidens et remote .sequitur aliquod dam-
tuendum.
e stituendi; per sententiam tamen judi- c 'nocendi allis; nam tunc etiam bis resti- 632. - Quaeritur 2°. An homù:zda tenea- num; quia tunc vis aut fraus non cense-
c cis cogitur injurians satisfacere pro in- « tuere teneri dicit card. Lugo" ex Lessio. tur restituere fratrz'bus, consanguz'neis vel tur esse illius causa, nec physica, nec
c juria. c - ' Vide Trullench 5 ". alzZs, bona quae occisus z1lt's probabz1z'ter moralis. Regula autem qua quis habet jus
Consulcn- c 5°. Consilium est, ut confessarius pro Quaeritur l°. Quz'bus haeredibus tenea- darei, si viveret? - Tres sunt sententiae. ne vi impediatur a consecutione justi boni,
da eleemo-
syna et Mis- c bis injungat eleemosynas , Missas, pro tur homicida restituere damna? - Et Fratri, Prima universe affìrmat, Quia illi, currit, quando directe intenditur illius dam-
sae. . consangui-
c salute occisi. quaenam damna restituenda sint? neo, er c.,
juxta alios
quamvìs jus non haberent ad talia bona; num; non vero, si eveniat per aecidens.
Pro Iaeso c 6°. Si occisus vel mutilatus fuerit ser- Certum est l°. Quod haeredibus neces- Haeredi resarcien- habebant tamen jus ne vi impeditus fuis- 633.- Contra autem dicunt Salmant. 7 Nisi occì-
servo vel necessario dumlucrum dens 'intèn-
animali, e vus vel animal, tunc etiam pro vita et sariis, ut filiis, parentibus et etiam uxori, resarcienda probabile. set defunetus ea ipsis elargìri. Ita Vasquez, eum Cajetano a), Molina, etc., teneri ho- dat nccere
quid resti- damna et ceterìs.
tuendum. c membris facienda est restitutio: quia restituendum est damnum et luerum ces- lucrum ces- Scotus, Azor et alli, apud Salmant. l. - micidam ad restituendum, si damna illo-
sans, ]uxta a-
c horum vita pretio aestimatur; ac proin- sans: non tantum illud quod cessavit in lios, fratti- Secunda dicit restitutionem deberi tantum rum mtenderet, - Sed concedunt b), satis
c de tantum debet restitui quanti potuisset vita occisi, sed etiam post ejus mortem, bus resar.. fratribus, praeter parentes , uxorem et
ciendum. esse probabilem sententiam oppositam,
«vendi; et pro mutilatione vel cicatrice, juxta tempus quod defunctus verisimiliter filios. scilicet, tunc etiam ad nìhil teneri; curo
victurus creditur, attenta aetate, valetu- Probabi- Tertia, et quidem probabilior sententia, deficiat ibi opus extemum contra justi-
c quanto pluris venderetur. Li u s , solis
Expensac
funeris, per
«7°. Pro expensis funeris nihil resti- dine, etc.: ut reete docet Sanchez 6 cum parentibus l
tiliis et con-
quam tenent Busenbaum a) (infra, n. 634 tiam erga damnificatos: ut tenent San-
se non re- e tuitur; quia illae aliquando faciendae Panormitano, Gomez, Angelo, Palacio, etc. jugi. ad 13) cum Lessio a) et Trulleneh; item chez c), Sotus d), Tru1lench, Dicastillus, Bo-
sarciendae.
« tandem fuissent: nisi forte occasione - Sed hoc lucrum non est restituendum Lucrum Pater Coneina 2; et Salmant." cum Soto, nacina 8 (juxta dieta supra n. 584). Sed
« illatae necis, v. gr. extra patriam, ma- integrum in re, sed juxta spem: ut idem ~~s~~~~~­ Lugo, Filliuccio, Bonacina, etc., docet ni- huìc sententiae nescio acquiescere. Nam
c jores fieri oportuerit. Sanchez bene advertit cum S. Thoma b); hi1 deberi aliis, nisi parentibus, filiis et occidens animo nocendi directe aliis, certe
Impensae c 8°. Restitui debent impensae factae Navarro, Soto, Salon, Aragon et alììs ; conjugi; etiamsi homicida illorum damna peecat contra justitiamerga Illos: cum
pro curatio-
ne, r e sar - « in curationem et medicamenta vulnerati contra Panormitanum, Gomez et alios. praevìderet v, Nec obstare ajunt Salmant, 4 quisque habeat jus ne vi impediatur a con-
cìendae,
« vel occisi. - Filliuccius 2. Certum est 2°. Quod restìtuendum est non H~;~~! et Lugo 5 id quod dicit Sanchez 6, esse secutione justi boni, Tune enim occidens
Item,lu- «9°. Item lucra quae ex mutilatione haeredibus non necessariis omne debitum sarìo, debi- semper contra justitiam impedire vi ali- jam opere injusto extemo laedit illos; et
crum ces-
sans ex vul- c vel vulneratione cessarunt: non quidem reale, contractum cum defuncto ante ipsius j~: :O~~;a:
neratione. Vasq., de Restìt., cap. 2, § 3, dut.7, num.24 et 25. - sece.z, punct, ult., n. 3. - ii Loc. cit., n. 108. - IJ Disp.8,
« tam ìnsolìdum, ac si de facto essent obitum: nempe, damnum ejus bonis irro- ~~c~:. cum Scotus~ in 4, disto 15, qn, 3, art. 2, v. De secundo, n. 6. - n. 77; et disp. 11, n. 79 et 82. - • Consil., Iìb, I, cap. 4,
« acquisita; sed pro majore aut minore gatum per occisionem, et lucrum quod Asor, parto 3, Iib. 5, cap. 3, qu, 11. - , Tr.13, cap. 2, n.105. dub, 3, n. 11. - 'l Loc. cìt., num, 108. - Molina~ tr. 2,
« spe quam laesus habuit illa acquirendi. amìsìtvulneratus tempore quo vixit; non - Trutl«, Decal., Iìb, 7, cap. 8, dub. 4, n. 3. - s De jure disp. 697, num. 18; et tr, 3, disp.83, num. 6. - TruU.,
et just., diss. 3, cap. l, n. 18. _. Loc, cìt., n. 107et 108. - loc, cit.. num. 3. . Dicast., de Restìr., disp. 7, dub. 7,
c - Vide Trullench 8. autem lucrum quod cessavit a tempore Sotus, de ]nst. et ]ure, Iib. 4, qu, 6, art. 3, ad 3, v. Restat num. 79 et 30. (Loquens de credìtorìbus.), - Bonac., loc.
Quid, si
homicida
c 10°. Si homicida a magistratu plecta- mortis, cum id non fuerit debitum reale autem. - Lugo, disp, 11, num.77. - Fill., tr.32, num.207 cìr., num. 3, »r, Secundo, - 8 Ap. Saimant«, Ioc, cìt.,
et 208. - Bonac., de Restit. in part., disp, 2, qu. uIt., nuzn, 108.
capite dam- «tur, verius est adhuc teneri ad damna cum defuncto eontractum: ut dicunt So-
netur.
c resarcìenda; eum morte Sua tantum sa- tus c) et alii doeti, apud Sanchez 7; et con-
« tisfaciat justitiae publieae, non haere- sentit Croix 8.
e: dibus occisi. Qui tamen, cum plerumque Dieit autem Croix 9, quod si nullus su- Quid, si 632. - a) Busenbaum, ut infra habetur, ne- teneri ad restitutionem eum, qui ex odio et ex
nullus hae· gat teneri occìsorem ad aliquid restituendum intentione damnificandiincitat aliquem ad re-
«aliud non exigant, videntur esse con- perfuerit haeres, restitutio dictorum debi- res super~
eis quos defunctus ex liberalitate alebat. - Ro- vocationem legati, in alius favorem facti.
«tenti; ae proinde haeredes homicidae torum realium facienda est pauperibus. sit, dem modo loquitur Lessius, cap. 9, dub.26; b) Concedunt, scilicet Salmanticenses.
« ad nihil tunc teneri. - Filliuccius a). - Addit etiam d) Croix lO, quod si uxor (et n ..154; sed n. 155, expressis verbis casum c) Sanchez, Ioc. cit., cap. 4, dub. 5, n. 9,
praesentemeodem modo solvit, dicens resti- negat quidem in generali intentionem nocendi
Lugo, disp. 11, n. 63. - , Tr. 13, cap. 2, n. 112.- ' Tr. 32, Sanch., 1oc. cit., dub. 2, n. 7. - Peer. Navar., Iib. 4, cap. 1, tuendum esse dumtaxat parentibus occisi, :fillis inducere obligationem restituendi, si externus
n. 198. - • Decal., Iib.7, cap. 8, dub.3, n. 3. - , Disp. 11, dnb. lO, n. 70 et seqq. - Sooo, de ]ust. et ]ure, Iib. 4, et uxori; fratti vero, n.156, nihil deberi, < nisi actus non sit contra justitiam; sed dub. 3,
n.77 et seqq. - Lesso 7 cap. 9, n. 154, i. f. - 5 Decal., lib. 7, qu. 6, art. 3, ad 3, v. His ergo praetermissis. ~ SalonI in ratione juris quod defunctus ante mortem ac- n. 11, de praesenti casu disputans,oppositum
cap. 8, dub. 4. - • Consil., Iib. I, cap. 4, dub. 2, n. IO. - 211.m 2"'1:, qu.62, art. 2, controv. 6. Aragon in eumd. loe.,
w
l
quisivit -. - Idemque notat Filliuccius, n. 208. tenet, et obligat ad restitutionem respectu eo-
Panorm' J in cap. 1, de injur., num. 6. Anton. Gomesl § Certum 2, T. 5ecundo etiam. - Panorm. loe. cito -
b) De praevisione damnorum Busenbaum, rum quos occisus ex liberalitate alebat, si oc-
w
1

Variar. resolut. tomo 3, cap. 3, n. 38; et cap. 6, n. 11. -
A.ngel., v. Resfflutio I, § Homicida. • Lupus de Palattis
Rubeis, Repetit. rubricae de Donationib., § 25, n. 5. -
631.- a) Filliuccius, loc. cit., n. 214, asserit
homicidam, qui a magistratu morte plectatur,
teneri adhuc ad resarcienda damna;non tamen
loquitur de casu quo haeredes juri suo cedant.
b) S. Thomas, 2 a 2 a e, qu. 62, art. 2, ad l,
lucrum istud restituendum esse ait, «conside-
Gomes~ loe. cit., cap. 6, num. 9. - 'l Loc. cit., dub. 3,
num. 9. - • Lib. 3, parto 2, num. 309. - • Loc. cit.-
Lessius et Filliuccius non loquun:ur. - Con- cisor damnum eorum adverterit aut intende-
10 Loc. cit.
cina vero et Lugo videntur ad hujusmodi rit, quia eos a boni consecutioneper vz'm proin-
praevisionem alludere, dum ad restitutionem deque contra justz'tiam impedivit.
obligant tantummodo in casu, quo interficiens d) Sotus, loc. cz't., non loquitur de damni
rata conditione utriusque personae, secundum intenderit damnum inferre frattibus, etc. - intentione; sed z·bid., v.f" § Illa tamen senten·
arbitrium boni viri-. Sotus.de praevisione non loquitur; sed vide tz'a, in universum scribit, uti notant Salman·
c) Sotus, Ioc. cit., id non habet, et videtur notam d, numero' sequenti. ticenses, non esse attendendum ad intentio··
a Sanchez adduci pro alia re. 633. - a) Cajetanus, in 2 a ,,, 2 ae , qu. 62, nem qua quis operatur: «Animus ... nocendi
d) Et quidem «recte _, uti dicit S. Doctor art. 2, ad 6 dub., quidquid dicant Salmant., potest quidem esse peccatumcontra caritatem;
in Hom. Apost., tr. lO, n. 87. oppositum tenet in casu simili; negat scilicet sed tamen obligare ad restitutionem... non
 CAP. lI. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IlI. 113
112 LIB. nr, - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
venit damnum non ex se, sed ex errore efficit ut sit causa moralis illius damni, -
ideo teneri eos indemnes reddere recte no b), Dicastillo, etc.; Salmant. 8 et Viva 9, nisi actio aliorum, licet error praevideatur. Modo Verum adhuc probabilius puto nec etiam
proxime et Pro ba-
dicunt Pater Coneina e)) Tamburinius 1 docet non teneri ad restitutionem, etiamsi moraliter tamen (ut bene limitant Lessius t, Tam- eo casu teneri; ut docent Lessius 8, San- bilius nec
influat in eunc cblìga-
cum Lessio, et Viva a, Croix 3; Elbel cum praeviderit damnum, modo non intende- imputatio- burinius 2 et Croix 8) actio illa exterior chez 9 cum Angles c), Tamburinio; et Croix 10 tur ad resti-
tutionem,
Herincx et lllsung. rit, quìa damnum illorum tunc evenìt per nem.
non sit talis, ut ea ejusque circumstantiae cum Diana, etc. Ratio, quia semper ac
accidens. Secus, si damnum creditorum
Neque hic valet dicere, quod si hìc te- nisi ocei-
dens illud proxime influant moraliter ad imputatio- actio ex se vel ex suis circumstantlis non
netur ad restìtutìonem; cur non tenebitur dìrecte ìntendìsset; ut Tamburinius 10 et directe in-
nem in tertium; puta, ut dicunt Viva 4., sit proxìme causans imputationem (ut su-
tenderit,
qui impedit alterum ex odio a consecu- Viva. - Et hoc recte vocat communius Tamburìnìus 5 et Croix 6, sioccidas in- pra explicatum est), intentio prava, juxta
tione justi boni, quem dictum est supra et probabilius Pater Concina 11 juxta mox dutus vestibus vel armis Pauli, vel in communiorem sententiam, non effìcit ut
n. 584) v. Secunda, non teneri? - Respon- supra dieta num. praeced, domo, aut agro, aut cum famulis Pauli. sit injustum illud opus quod de se externe
detur quod ille non tenetur, quia malitia « ISO. Non tenetur occisor aliquid eis De ìis Limitatio, Nisi (addunt tamen Lessius 7 et Petscha- graviterque non est injustum respectu
q uos occì-
fuit omnino interna pravae voluntatis -restìtuere; quos oceisus alebat ex lìbe- sus libera. cher, apud Croix) quis in hujusmodi actio- tertii.
liter alebat.
odientis. Sed bic prodiit in vim externe ~ ralitate; quia damnum illorum per ac- nibus utatur jure suo; quia tunc nemìnì Sed dices: Sicut quis occidens homi- Ditlicul·
o. cidens sequitur. Vide Lessìum la, Trul- tas,
injustam, prout est homicidium debìtorìs; infert injuriam: quamvis peccare possit nem, ut noceat fratribus aut aliis quibus
quisque autem habet jus, ne per vim pri- .. lench. 13 3. - [Vide dicta mox, n. 632]. contra caritatem, si tunc parum ipsius ille benefaciebat, licet ex liberalitate (prout
vetur justo bono: et ideo tenetur homi- 635. - c 14°. Nec tenetur ad damna, Damnaex
intersit jure suo uti. diximus n.633), tenetur eis damnum re-
falsa homi-
cida ad restituendum ipsì damnum. « quae v. gr. provenient ex morte alicu- cidii impu- 636. - Sed majus Dubium fit,sz' non stituere; sic etiam tenetur qui alium oc-
tatione,
Damnum o: jus innocentis, qui per errorem putare-
634. - c l~. Etsi probabile sit, deberi solum adoertas, sed eNam intendas ut ho-
creditoribus cidit ut alteri homicidium imputetur. - Difficul-
occisi obve- « etiam restìtutìonem creditoribus occisi,o: tur homicidium fecisse, et sic captus t a ti satis-
niens, mù:idt"um tuum alteri imputetur. Sed respondetur, differre casus. Nam ibi fit,
« si quod damnum illis ex ea caede obve- o: plecteretur; quia hujus mors non directe Si inten- Lugo a) cum Cajetano aJ, Richardo a),
dat alii Im-
damnum fratrum illorum per se, neces-
c nit: contrarium tamen etiam probabile o: causaretur ab ipso, sed per accidens et Corduba, Angelo a), etc. (et idem sentit
putari, alì-
qui oblio
sario et proxime erat conjunctum cum
c (saltem secundum limitationem casus e: ex errore ve! malitia accusatorum. - llant. Viva b), sibi non bene congruens cum a morte benefactoris. At in casu praesenti,
c praecedentis) est; cum occisio illa non o: Vide Bonacina 14 lO. se dictis de Restt't., qu. 2, art. l, n. 5) affìr- damnum ejus cui imputatur homicidium
o: sìt directe causativa illius damni. - Vide Quaeritur 1°. An tenearts restèuere mant tunc teneri ad restitutionem; quia, non est necessario, per se et immediate
o: Laymann 4 3. damnum altert' oòvemens ex tuo homz'cz'- licet tua actio sit causa remota imputa- conjunctum cum morte occisi; sed remote
In hac Quaestìone, scilicet, an homt'-dio) nempe, si t1lt' erimen ùnputetur? - tionis, tua tamen prava intentio nocendi et mere per accìdens, cum proprie pen-
Respondet Lessius 15 quod certe ad nìhìl Homicì-
cida teneatur restt'tuere ereditort'bus occisi da excusa-
damnum eis illatum, tres sunt sententiae. teneris, si non advertas ad damnum illi turi si non l Cap. 9, n. 114. - , Decal., lib. 6, cap. 4, § 1, n. 4. Corduba, Quaestionar., Iib. 1, qu. 31, art. 3, v. Sed hoc
advertat a- - e Lib. 3, parto 2, num. 157.- , De Restit., qu, 7, art. 1, ego. - a Cap. 9, n. 113. - • Consil., Iib. 1, cap. 4, dub, 5,
Resarcìen- Prima dicit teneri, si homicida prae- eventurum. Iiì ìmputan-
num, 5. - 5 Loc. cito - 8 Loc. cit., num, 157. _ 'l' Loc. num, 9. - Tambur., Decal., Iib, 6, cap. 4, § 1, num. 3.
dum juxta dum,
alias, si sit vidit eorum damnum. Ita Sanchez et Ta- Quid, si adoertas? cìt., n. 114. - Petschacher, de Restit., I Radix in gen., - lO Lib. 3, parto 2, num, 156. - Diana, parto 11,' tr. 2,
praevisum, qu, Z, V. Infertur 3, i. f. - ero/x, Ioc, cìt., num. 157. -
Juxta a- pia, apud Salmant. 5. - Secunda dicit te- Navarra apud Sanchez 16, alììque apud Si adver-
t at ," aliqui
reso1. 34, v. f.
Iios, etiam Lessium 17, dicunt teneri ad restitutionem;
non praevi- neri, sive praevidit sive non; quia.eredì- obligant ad
resfirutio-
sum. tores jus habebant exigendi sua eredita quia tunc fuìsti causa efficax damni. - nem.
ab occìso, - Molina et Laymann, apud . Probabilius tamen negant teneri Lessius 18 Probabi- pez, Instructor. nov., parto 1, cap. 63, v. In adducit, hanc bimembrem regulam statuens:
lius non 0- casu, negant eum teneri ad restitutionem,nulla « Ut, quando posses absque injustitia velle di-
Salmant;", cum Soto a), Lopez a) et aliis; ìtem San- bligatur,
mentione factade advertentia aut praevisione. recte illud nocumentum ìnferre, tunc intentio
Probabi- Tertia autem sententia, quam tenent chez 19, Tamburinius 20. Ratio, quia non cen- 636. - a) Lugo, dz'sp. 8, n.74 et 75, affert ei nocendi et affectus odii non transferat illud
lius non re· sententiam generalem, quam sibi pIacere ait,
sarciendum, Tamburinius 7 cum Lessio, Soto a)) Beca- setur alteli inj'uriosaactio illa ex qua pro- peccatum in speciem injustitiae nec afferat
et quae docet intentionem et pravum animum obligationem restituendi. Quando vero, pro-
1 Decal., Iib. 6, cap. 4, § 3, num. 13•• uss., cap. 9, disp. 7, dub. 7, num. 82 et 83•• a Loc. cit., num. ,111. - satis esse ad inducendam restitutionis obliga- pter jus quod proximus adhuc habet ad vitam
n. 154, i. f. - • De Restit., q~7, art. 1, n. S. - • Lib. S, • De Restit., qu.7, art. 1, num.8. - 10 Loc. cit., num. 13. tionem, ex actione quae de se talem obligatio- vel ad bona sua, non pptes licite velle directe
parto 2, n. 310. - E/be/, de Restit., num. 216. - Herincx, _ Viva, 1oc. cito - 11 De Just. et Jure, disserto 3, cap. 1, nem non induceret, et adducit auctores relatos. proximum in iis bonis laedere, aliquando vo-
tomo 3, tr. 2, disp. 6, n. 73. - BZs., tr. 4, disp. 3, num. 78 num. 19. - ,. Loc. cit., num. 154.- " Decal., lib. 7, cap. 8, - Et re quidem vera Cajetanus, in 2 a1n 2 ae, luntas directa nocendi faciet esse contra justi·
et seq. - , Lib. 3, sect. 5) tr. 3, parto 3, cap. 6, n. 4• .....,.. dub. 4, num. 3. - 14 Disp. 2) de Restit. in part., qu., ult.,
sect. 2, punct. ult., num. 4. - 16 Cap. 9" num. 110. -
qu. 62, art. 2, ad 4, ad 2 dub.; Richardus de tiam id quod ex alio fine licite ve11e posses,
Sanch.~ Consil. , lib. 1, cap. 4, dub.4, n. 2. ~ Tapia~ tomo 2,'
lib.5, qu. 20, art. 2, num. 7. ~ 5,Tr. 13, cap. 2, nuIli. 110.- Pe,t'Y'. Navar.) Rb. 2,cap. 1, num., 79. ~ 16, ,Consi!., lib. 1, Mediavilla, in 4, dist.15, art. 5, qu. 4, ad 7; etiam praeviso periculo nocendi proximo•.
Molina~ tr.3, disp.83, DUro. 8. ~Laym.~ Ioe. cit., num. 4. - cap. 4, dub. 5, num. 6. _1'% Loc. cit, num. 111.- 18 Loc. cit;, Angelus, V. Restitu#o I, § Impediens, eam b) Viva, loc. cz't., n. 5, loquitur de eo qui
6 Loc. cit., num. 110. - 1 D~cal., lib. 6, cap. 4, § 3, nuni~ 12 num.ll1. - 19 Loç. cit., num. 7. - 20 Decal., lib. 6, cap. 4, sententiam tuentur in casu huic nostro simili, cum ante januam suam cadaver invenerit,
et 13. - Less., cap. 9, num. 151. -, IJùast., de Restitut., § 1, n. 3. disputantes de eo qui, animo digniorem impe- illud ante alterius januam co11oèat, intendens
diendi seu damnificandi, sibi minus digno offi· ut huic alteri interfectio hominis imputetur;
cium aliquod procurato - Praeterea Lugo, loc. et talem ad restitutionem teneri affirmat.
potest nisi ubi fuerit contra justitiam. Viden- n. 2 simpliciter et absque restrictione negat cit., n. 82, approbat sententiam quae negat ho- c) Angles, quidquid dicat Sanchez, opposi-
dum ~rgo est, quantum ad restitutionem res ho~icidam teneri ad aliquid restituendum de- micidam ad restitutionem teneri, etiamsi prae- tam sententiam disertis verbis tuetur, parto 2,
attinet, non quo animo id facias,sed quojure •. functicreditoribus; et ita etiam a Tamburinio videat delictum alteri imputandum, «quando de Res#t., qu. Quis teneatur restituere, art. 1,
e) Concina, loe. cit., n. 18) communiorem allegatur. Attamen n.5. loquens de iis quos id non intendit • ; his verbis satis perspicue si- diff. 1, concl. 2, scribens: «Petrus interfi-
et probabiliorem appellat opinionem, quae oc- occisusex liberalitate alebat, negat pariter eis gnificans eumdem ad restitutionem teneri, si ciens hominem occulteanimo nocendi ]oanni,
cisorem eximit a damni COmpellsatione. aliquid esse restituendum, nisi eorum daII)." intenderz't scelus suum alteri imputandum. ut homicidium illi ascribatur ob inimicitias
634. - a) Sotus, loc. cit.) non loquitur de num interfector intenderit. Quae tamen accipienda sunt cum quadam dis· cum occiso, tenebitur damnum resarcire, quia
creditoribus. 635. - a) Sotus, 'de Just. et Jure, Hb. 4, tinctione, quam ipse Lugo, disp. 18, n. 99, animo deliberato damnificavit•.
. b) Becanus, deJust.etJure, cap.62,qu.14, qu. 6, art. 3, ad 4, v. Sed tamen,. Ludov. Lo- S. ALPIiONSI, Opera moraliR. - Tom. II.
 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
114
deat ex judicio aliorum, putantium ob
extrinsecas conjecturas, ipsum fuisse ho-
mìcìdam, Unde hic homicidium est tantum
occasio imputationis; non vero causa, quia
non infiuit proxime et directe.
637. - Quaeritur 2°. An teneatur ad re-
stitutionem damnz" ùtvasus, quz' excedit
moderamen t'nculpatae tutelae?
Excedens Negant Sotus a), Molina, Silvester, An-
moderamen
incutpatae gelus, etc., apud Lugo l; et Tamburinius
tutelae ex-
probabile putat b): quìà tunc invasor cen-
cusatur [u-
xta alias.
Probabi·
setur cedere juri suo. - Attamen Lugo 2,
lius tenetur
ad restìtu-
et Croix 8 cum Sanchez, Navarro, Vasquez
tionem- et allis communiter, probabilius putant
teneri ad totum damnum c). Quia exce-
dendo, jam gravem injuriam alteri infert;
et invasor utìque habet jus ut a nemine
ex privata auctoritate injuste occidatur.
638. - Censet autem Suarez a) apud
Croix a), quod si quis provocet alterum
Molina, tre 8, disp, 81, n.IO... Silvest" v. Restitutio III,
qu.2 , v, Secundum. • Angel., v. Restitutìo I, § D01nitida. -
, Disp, 11, D. 50. - Tambur., Decal., Iib, 6, cap. 4, § 3,
n. 15. - , Loc, cìt., n. 50 et 54. - • Lib. 3, parto 2, D.305•.
Sanch., Consll., lib. l, cap. 4, dub. 9... Navar., Man ..
cap. 15, Dum. Z1. . Vasq., de Restit., cap. 2, § 3, dub. 4,
637. _a) Sotus minus recte a Lugo citatur;
nam hoc non habet loc. cit., id est de Just.,
lib. 4, qu. 6, art. 3, ad 3.
b) Silvester et Angelus hanc opinionem
intelligunt de restitutione in integrum, ne-
gantes ad eam teneri; quam opinionem sic
intellectam Tamburinius probabilem putat.
c) Navarrus, Vasquez et Lugo suam coar·
ctant sententiam ad casum, quo culpa lethalis
exsistat in inter:ficiendo.
638. - a) Croix, loc.cit... n. 307. his verbis
Suarezium allegat: « Cajo et Titio pugnanti-
bus, ... si ... Cajus excitaret aliquem ad pu-
gnam, pro se defendendo, et hic postea occi-
datur, secundum Suar'ez et alios, Cajus tene·
tur restituere, quia per suasionem fuit causa
occisionis et damni >. - Atvero Suarez, de
Censur., disp.44, sect. 3, n. 18, v. Hap. diffi-
ad pugnam, et illo acceptante, occidat,
ad pUIfDam
et òccìdens
tenetur restituere damnum; quia provo- acceptan-
catio fuit vera damni causa. - Sed pro- ttur e m , tene..
resti-
babìlius contradicunt Lugo b) cum Vas- tuere juxta
alias.
quez b) et alìis; quia, licet provocans pec- Prcbabì-
cet contra caritatem, dum autem alter Iìus non te-
netur.
pugnam acceptat, pugnando non peccat
contra justitiam.
639. - Quaeritur 3°. An t'n restituHone
lucrt' amt'sst' ab occiso propter occisio-
nem, debeat detraht· prett'um labort's quem
me pro lucro obtt'nendo tmpendere de-·
buisset?
Affirmant Molina, Rebellus, Diana, etc., Pretium ìa-
boris ad tu-
apud Croix '. Negant vero communius a) crum.quan-
doque de'
DD. cum Stephano, ut asserir Croix. - trahendum.
Sed rationabiliter sententias conciliat Bo-
nacina, dicens illud tantum detrahendum,
quod praesumitur occisus libenter datu-
rus fuisse pro redemptione laboris b).
D. 11. - Molina, tr. 3, disp. f57, n. 4 et 5. - Rebell., parto 1,
Iib, 3, qu. 13, n. 2. - Diana, parto 3, tr, 6, resol.53.• • Lib. 3,
parto 2, n. 312. - Stephanus a S. Paulo, de Just. et Jure,
tr.4, disp.5, dnb. 3, num.23.• Croix, 100. cito - Bonac.,
de Restit, in part., dlsp. 2, qu. ult., sect, 2, punct. 1,
u. 8, i. f.
cultates, de irregularitate disserens, irregu-
larem et homicidam esse pronuntiat eum,
«qui alteri consilium dat, ut illicite et te-
mere se exponat periculo mortis, si mors ejus
sequatur, ut v. g., quod intret duellum, in quo
occiditur, quod inimico insidias paret, et si·
milia -.
b) Lugo, disp. 11, n.58, casum eodem
modo proponit quam Croix supra.-Vasquez
autem, in l am 2 ae , disp.100, n.45, loquitur
de eo qui furtum alli suadet, cui scit tnortem
impendere; aut suadet ut alius se tnortis pe-
riculo abpquecausa exponat; quem negat ho-
micidam esse·aut irregularem.
639. - a) Stephanus et Croix hoc negant
cum «communi».
b) Et hanc interpretationem diserte tra-
dunt etiam Molina ac Rebellus.
CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. 115
Provocans
"ARTICULUS IV.
QUIO DEBEAT RESTITUI PRO ILLATO STUPRO.
640. Ad quid ten,etur stuprator, sz' virgz'nem vi corruperit. - Ad quz'd, si virgo consenserit. -
641. Afl quid tenetur deflorator, si non promittit matrimonium, - 642. Corruptor ficte
pro1}'lzttens tenetur ad. ma~ri'?'l0n.z·um. -:-~. LÙ11;i~. I.. Quz'd, si puella potuz"t aduertere
fi~tzonem: Dub. 1. (Juid, se tnr sit metioris conditionis. Dub. 2. Quid, sz' puella dz'spa·
rttatem zgnoraverzt. Dub. 3. An his casibus vir teneatur saltem ad damna. -
~.. Li"'!it. Il. Quid, si #"'!e.atur malus ~x~tus, vel s~and~lum propinquorum ; et quid,
sz zm",!m~at dedecu;sfa1}'lzlza~. -?45. L~mzt. ilI. QUld,szvlr extorqueat sotos tactus.-
646. .l.:zmzt. IV. Quzd, sz fernina Jam sit corrupta. - 647. Lirnit. V. Quz'd si non stet
p~r uzrum quod rnatrimontum fiat. - 648. An, si virgo uiolata renuat nube;e, teneatur
tnr eam dotare. - 649. An uir, habens votum castitaus teneatur ducere oiolatam suo
pacto 'J!'l.atrim.onz"i..- 650. Ad Il,u~d teneatur vz·~ vz'olans cqns~nguz'neam, cui conjugium
promisit. Quzd, sz ficte promist: cum pacto impetrandi dispensationem,
Injustus
defiorator, 640. - «Resp, Qui virginem per inju- minis vel metu reverentiali, V. gr. si fuit
«
ad quid te- « riam defioravit, tenetur tantum repen- illius dominus vel vir magnae auctori-
«
neatur,
« dere damnum quod ei ex tali injuria e tatìs. - Trullench 8.
« est secutum; idque vel matrimonio, vel «4°. Si per promissionem verarn ve1 Si promis-
sionematri·
« damni aestimatione ad arbitrium pruden- « fictam matrimonii eam fìexìt, tunc te- monii, rene-
tur ducere.
e tis: ut talem nimirum inveniat, qualem « netur ducere eam. Quia in omni con-
« manens virgo invenisset. Vide Sanchez \ e tractu, ubi alter ex parte sua accepta-
«Filliuccium 2 », - [Hinc, si stuprator « vit et implevit, tenetur et alter implere,
non possit dotare, tenetur ducere (Tam- « etiamsi ficte contraxerit; quia tenebatur
burinius 8 cum Lugo '); nisi magnus sit « ex justitia vere contrahere, cum alioqui
excessus. - Vide infra, n. 642 et 649 t'n « omnia humana commercia fraudibus pa-
fine]. e terent. Et id quidem verum est, etiamsi
« Unde resolves: «stuprator religionem vovisset. - Les-
Pro vir.. « 1°. Praecise pro sola virginitate non « sius 9, Trullench 1Q.
ginitate ni·
hil debet. « obligat restitutio. Unde si stuprum man- e 5°. Non tamen tenetur fictus promis- Exceptio-
nes.
«sit dam, aut non impedivit quin aeque «sor eam ducere, casu quo l°. Is pue1-
« laute nuberet, ad nihi! tenetur stuprator. « lam val de notabiliter conditione exce-
«- Lessius, Bonacina 6 ». - [At si virgo, e deret, vel verbis usus esset fictionem
antequam nubat, satisfactionem petat, te- «facile indicantibus. 2°. Si ipsa conscia
netur stuprator satisfacere, licet stuprum « esset praedicti voti; quia tunc ipsa con·
sit occultum. Tamburinius a)]. e traxisset mala fide. 3°. Si ipse putavit
Item, si «2°. Item ad nihil tenetur, si deflora- « esse virginem, cum tamen non esset.
defloravit
consentien.. « vit consentientem absque vi et fraude, e 4°. Si ex matrimonio grave damnum
temo
«vel promissione matrimonii; quia non « aut scandalum timeretur. 5°.Si ipse jam
« est facta injuria. - Ibid. 6 et Trullench 7. e Sacris initiatus est aut alteri matrimo-
Item, sì «3°. Si virginem importunis precibus « nio copulatus; tunc enim his casibus
fiexit preci-
bus impor- «flexit, nihil tenetur restituere; quia adhuc e solum teneretur curare ut aeque com·
tunis,
« consensit libere. Nisi forte preces tales « mode nubat, modo ante dieto, dando
nisi aequi·
parentur « fuerint, ut cum vi et coactione aequi- «scilicet dotem vel aliter. - Vide San-
coactioni.
« parentur; ut, si conjunctae fuerint cum e chez 11, Trullench 12 ».
1 De Matrim., lib.7, disp. 14, n. 11 et 12. - li! Tr. 32, 'l Decal., lib. 7, cap. 9, dub. Z, n. 1. - S Loc. cit., n. 4. -
cap. 8, n. 219 et 220. - • Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, n. 27. - ~ Cap. lO, n. 20 et 32. - 10 Loc. cit., dub. 3, n. i et 2; et
• De Just. et Jure, disp. 12, n. 18•.- Less., cap. lO, dub.l, dub. 4, n.2. - " Dc Matrim., Iib. 1, disp. lO, a n. 5. -
nume 5; et dub. 2 nume 9 et 15. - & De Matrim., qu. 4,
1 113 Decal., lib. 7, cap. 9, dub. 3, nUIn. 3 et seqq.; et dub. 4,
punct.17, n. 7 et 8. - 8 Id est Bonacina, loc. cit., n. 7.- num.2.
640. _Il) Tamburinius, loc. cit., n. 32, haec est patefacta violatio, unde difficultas major
tantum habet: « Si per adolescentis culpam, orta sit ad nuptias, restitutionem deberi».
 116 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOG!. CAP. II. - DE RESTITUTIONB. - DUB. VI. - ART. IV. - § I. 117
Omnia haec, cum agatur de rebus val- Corduba c),' item BaIiez et Salon, apud riam parentibus, si ad illas minus aptam hujusmodi fiagitia vitanda, quod promìs-
de gravibus, et quae frequenter ad pra- Sanchez "; etprobabilem putant ipse San- se reddit, consentiendo in suam deflora- siones matrimonii ad obtinendam deflora-
xìm deducuntur, sedulo hic discutienda chez à); et Laymann 10 cum Cajetano e), tionem; ìta neque injuriam eis facit deflo- tionem, etiam forte juramento firmatae,
et elucidanda sunto - Et primo videndum Silvestro e) et Valentia, relatis ibi 11. Et rator, ipsam consentientem violans. invalidae declarentur ab episcopis: prout
de obligatìone vili deflorantis virginem idem tenet D. Thomas P, qui dicit: Inju- Excipitur l°. Si vir deinde facinus pro- fert auctor praefatus in praxi deductum
sine promissione matrìmonìì; secundo, de nam facit (defìorator) palrt puellae,- unde palando, puellam infamaverit: tunc enim in quadam dioecesi Gallicana cum magno
eo qui defìoravìt matrìmonìum promìt- et et secundum legem tenetur ad poenam; ex justìtìa tenetur omne damnum ex in- profectu. - Praeterea notandum cum Vidua
tendo. nimirum ex Deut. XXII, 28 et 29,ubi deflo- famatione proveniens, puellae et paren- Silvio, ex Navarro et Sayro, apud eum- fo r nì cans ,
quando a-
ratores, si in judicium adducti fuissent, tibus resarcire; ut recte advertunt Lay- dem Continuatorem Tournely 9, quod si mittat lega-
tum,
§ I. - Ad quid tenetur defiorator, tenebantur solvere patri puellae 50 sìclos, vel nisi mann l et Salmant. 2. - Excipitur 2°. Si vidua, habens bona relicta a viro cum
sit valde dì-
sz' non promitt# matrz'monium. Id tamen bene advertit D. Antoninus Io- ves; et puel- defìorator sit valde dives, et puella pau- conditione ut caste vivat, fornicetur, ne-
la, pauper,
cum habere tantum post sententiam ju- per: tunc enim tenetur ipse dare ei ali- quit bona illa retinere, propter conditio-
641. - In hoc distinguendum: dìcìs, - Caeterum docet praefata secunda quam saltem partem dotis, licet non pro- nem non servatam,
Virgini
libere con-
l°. - Si virgo libere consentit, commune sententia, tam puellam quam ejus viola- mìserit: quia tunc censetur puella sub hac Haec de viro deflorante vìrgìnem con-
sentienti'ni- est deflorantem nihil teneri ei restituere. torem dupliciter peccare, nempe contra spe, et ex quodam implicito pacto, suae sentientem.
hUdebetde·
fiorator. Sed Dubium lO fìt: An eo casu tenea- castitatem et justitiam; ac teneri defìo- derlorationi consensisse. Ita Salmant. 8 II,O - Si vero quis vz~ mlnis aut fraudz- Vìolentus
deflorator
turz1le satisfacere .injunam parenl;f;us rantem restituere patri honorem abla- curr. Baàez, Villalobos et Tapia. Quamvis bus molat, hic tenetur tam puellae quam debet om-
nia damna
puellae? - Adest duplex sententia pro- tum, per aliquod signum honoratìonìs, ve- Dicastillus et Rebellus dicant ad id teneri parentibus omnia damna reparare hono- reparare.
babilis. niae petitionem aut per alìud simile: nìsì violatorem tantum ex consilio etaequitate. ris et fortunae, ex cap. Sz· culpa, de lnjur.
Probabi· P-n'ma negato Et hanc tenent SanchezI, praesumatur pater talem nolle satisfa- vel nisi - Excipitur 3° cum Laymann " si judex, - Hinc tenetur talem augere dotem, ut
Iiter nihU damnetur a
debet pa- Lugo 2, Suarez a), Lessius 8; et probabì- ctionem. jndice. sequendo sententiam probabilem opposi- puella aeque bene nubat ac si violata non
rentibno.
lem b) putant Croìx s; et Laymann" cum Dubium 2°fìt: An ototasor puellae con- tam, damnet defìoratorem ad poenam, fuisset. Ita communiter Lugo 10, Lessius 11,
Soto, Petro Navarra et Vasquez. Ratio, sentlentis restituere teneatur parenti'bus propter injuriam parentibus Illatam. Bene Sanchez 12, Roncaglia 18, Laymann l', et
quia, si ipsa puella, cum sit domina sui damnum bonorum zpsz"s obveniens, prop- enim contra ipsum competit parentibus Salmant. 15, qui addunt teneri deflorato-
corporis, nullam irrogat injuriampatli si ter dotem quam augere debent ad filiam actio pro injuria; ut dicunt Lugo 6; et Mo- rem etiam aliquid aliud dare puellae pru-
defìoratìoni consentit, utens jure suo; tan- in matrimonio collocandam? lina 6 cum Gutierrez et Salcedo. dentum arbitrio; propter moerorem et
to mìnus ìrrogat deììorator. - Tantum Affirmant Azor 18 et Corduba \4 et alli. Leges dum- Caeterum , loquendo de legibus quae
nantes de- periculum vexationis patiendae a viro, si
illa peccabit, et consequenter etiam vio- - Sed communissime negant Sotus 15, Sua- Non de-
bet compen-
fìoratorem,
in yraesllm.
in foro externo cogunt defloratorem ad corrupta cognoscatur. - Satisfacit tamen Puellae
rez a), Sanchez 16, Lessius 17; Lugo 18 cum satisfìt eam
Iator , contra pietatempatridebitam; et sare paren- ptione fun- puellam ducendam aut dotandam (ut ha- stuprator dotando: non tenetur enim eam dotando,
tibus aug- datae.
etiam contra obedientìam, si de tali cri- Vasquez; Roncaglia 19, Molina 00; Lay- mentumdo.. betur in cap. 1 et 2, de adulterJ, eo quod ducere, si matrimonium non promisit; ut
tis,
mine expresse prohìbìtìonem a patre ha- mann 21 cum Silvestro e); et Salmant. 22 leges ordinarie praesumunt, nisi opposi- Lessius 16, Lugo 17; Salmant. 18 cum Baàez,
buerit, ut ait Lugo 6. cum Petro Navarra, Tapia, Rebello, Ba- tum probetur, virginem fuisse deceptam, Dicastillo et Rebello. Verumtamen judex nisi ju-
dex obliget
Probabi·
liter debet
Secunda vero. sententia affirmat. Et iìez, etc. Ratio, quia sicut puella, cum pos- recte dicunt Salmant. 7 ad ea non teneri/J (ut notant Salmant. 19) bene potest eum ad ducen-
dam eam.
eis satisfa- hanc tenent S. Antoninus 7, Navarrus 8, sit libere nuptias respuere, non facit inju- in conscientia defloratorem, si puella re- obligare ad ducendam in poenam sui cri-
cere.
vera sponte .consensit. Leges enim quae minis ex cap. 1, de adulter., juxta olim
1 De Matrim., lib. 7, disp. 14, num. 11. - • De Sacr. est ap. Laym.,loc. eìt., n. 1.- .. 2" 2", qu, 154, art. 6, fundantur in falsa facti praesumptione, sancita in Exodo, XXII, 16, ubi: Sz· sedu-
Poenit., diop. 16, n. 223 et 224. - • Cap. IO, dub. 1, n. 5; ad 3. - D. Anton., parto 2, tit. 5, cap. 6, § 1. - 13 Parto 3,
et dub. 2, n. 9. - • Lib. 3, parto 2, num. 322. - • Lib. 3, llb. 5, cap. 5, v. Nona àijJicultas. - " Qnaestionar., lib. l, non obligant in conscientia; ut diximus xerz"t quz"s virgz"nem..., dormzerz"tque cum
tr. 3, parto 3, cap. 13, n. 1 et 2. - Sotus, de ]uot. et ]ure, qn. 13, dict. 6. - 13 De ]ust. et ]nre, Iib. 4, qu. 7, art. 1, Lz'b. I, n. fOOz"n fine, v. Quaero. ea: dotabz"t eam et habebit eam uxorem.
Iib.4, qu. 7, art. 1, ad 2, v. Atvero, 'Vice versa. - Petr. ad 2. - ,. De Matr., llb. 7, disp. 14, n. 11. - " Cap. lO, Notandnm
1Vavar., lib. 2, cap. 3, n. 431 et seqq. - Vasq., de Restit., num.9. - ,. De ]ust. et ]ure, disp. 12, num. 8•. Vasq., de pro praxi. Hic obiter adnotare juva,t cum Conti- - Si autem ipse vellet ducere, at puella Si l'uella
res:pult nu~
cap. 3, § 2, dub. 4. - • De Poenit., disp. 16, n. 226.- ' Parto 2, Restit., cap. 3, § 2, dub. 4, n. 12. - 13 Tr•.13, qn. a, de nuatore Tournely 8, valde utile fore, ad nuptias respueret, tenetur omnino dotare; ptlas, do~
tanda.
tit. 5, cap: 6, § 1. - • Man., cap. 16, num. 18. - Banes, Restit., cap. 2, qn. 1, rosp. 2. - '" Tr.3, disp. 106, n.2. -
in 2a m 24e , qu. 62, art. 2, dub. 7, concI. 1, i. f. - Salon} .. Lib. 3, tr. 3, parto 3, cap. 13, n.. 2. - .. Tr. la, cap. 3, l Lib. 3, tr. 3, parto 3, cap. 13, n. 2, i. f. - • Tr. 13, v. Quaeres. - Si11Jius# in 2l1Jll. 2Ooe , qu. 154, art. 2, quaer. 2. -
in eumd. loc., cbntrov. 5, conc!o 1, v. f.• 8 De Matrim., n. 2 et 7. - Navar., lib. 2, cap. 3, n. 437 et 438. - Tapia, cap. 3, n. 7, i. f. - S Loc. cit., n. 6. - Banez) in 200m 20.~, Navar.) Man., cap. 23, n. 62•• Sayr.} Clav., lib. 8, cap'. 2,
lib. 7, disp. 14, n. 11. - 10 Loc. cit., n. 2, i.' f. - V"lent.~ tomo 2, llb. 5, qu. 25, art. 4, n. 2. - Rebell., parto 1, lib. 3, qu.62, art. 2, dub. 7, conc1; 4. - Vi/lal., part.2, tr. 11, ditr. 30, num.8•• 9 Loc. cit., art. 1, conc1. 2, v. Quaeres 1) v. f. -
in 211m 2G e " disp. 9, qu. 3, punct. 3, v. An .autem. - 11 Id qu. 9, D. 6. - Banez) in 2«m 2Ooe , qu.62, art. 2, dub. 7, conci. 1. n. 3. - 1l.pia, tomo 2, lib. 5, qu, 25, art. 4, n; 3. - Dicast., 10 Loc. cit., n. 13. - n Cap. lO, n. lO et 11. - .. De Matrim.,
de Restit., disp. 7, dub. 9, n. 114. - Rebel., parto 1, Iib. 3, lib. 7, disp. 14, n. 12. - '" Tr. 13, qn. 3, de Restitnt., cap. 2,
qu. 8, n. 3. - • Loc. cit., n. 2, i. f. - • DEi]ust. et ]nre, qu.2. - 14 Loc. cit., n. 3. - 15 Loc. cit., n. 8. - 16 Cap. lO,
disp. 12, n. 10. - • Tr. 3, disp. 104, n. 13. - Gutier., Canon. n. 13. - " Disp. 12, n. 11 et 14: - '" Loc. cit., n. 9..
641. _a)Suarez, in 3 P.,dePoenit.,disp.22 in casu quo puella, quae sub parentum cura
j quaest., lib. 1, cap. 37, n. 24. - Jg1la#us Lopes de Salcedo, Banes) loe. cit~, dub. 7, concI. ult. ~ Dicast.} Ioe. cit.,
sect.4, n. 6, id tantum innuit,dum negat hanc sit,eo stupro sit infamata; secus vero, si nulla in PraC!. crimin. Diaz, cap. 86, n. 6; .et addit., lit. C. - n. 115.. Rebel., parto 1, lib. 3, qn. 8, n. 9. - 1B Loc. cit.,
circumstantiam in confessione esse necessario infamia sequatur. 'l Loc. cit., num, 5. _ 8 De 6° Praec., artico 2, concI. 2, num.9.
aperiendam. à) Sanchez, loe. cit., n. 11, probabilem ap-
b) Croix absolute hanc sententiam tenet, pellat eam sententiam, quae docet restituen-
sicut et Vasquez.- Sotusautem negat loe. cit., dum esse damnum, quod parentibus z'n bonz's dicens patri per stuprum injuriam irrogari; jure naturali teneri virgini et patri satisfacere
teneri detl.oratorem ad dotandam puellam. temporaUbus sit secutum. unde colligitur obligatioreparandi damna illi secundum taxationem jure positivo sancitam.
c) Corduba, Quaestionar., Zib. 1, qu. 13, . e) Cajetanus, in 2am 2''', qu.154, art. 6, ex stupro obvenientia;- Silvestervero, v.Lu- f) Scilicetnegant teneri ad standum judi-
dict. 6, verso Ubi et isti, id profecto affirmat ad 1 duo., sententiam istam perspicue innuit, xun'a, qu. 5, absolute pronuntiat defloratorem cis sententiae.
 118 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
ut recte dicunt Lessius l, Roncaglia 2; Lu-
go 8 cum Azor et Turriano ; ac Salmant, 4
cum Rebello et Dicastillo g). (Vide ìnfra,
n. 648).
duf,tf;;" J~ Et idem dicendum etiam in dubio an
virginitate.puella fuerit prius, vel non, ab alio cor-
rupta ; quia praesumitur ipsa integra, do-
Item, si nec certo oppositum probetur, Idem, si
amittat ' fa-
mam, vir rem habeat cum puella clam corrupta,
vel cum vidua honestae famae, et ex suo
injusto concubitu ipsae famae jacturam
faciant. Secus vero, si concubitus omnino
occultus remaneret ; tunc enim ad nihil
teneretur, - Ita Laymann h), Roncaglia i),
et Salmant. 5, ex communi doctorum.
Quaestio fit I", Quid, si virgo injuste
oiolata, postea aeque bene nubat?
Si virgo Respondetur, ad nihil teneri violato-
aeque nu-
hilperse te- rem: nisi ante matrimonium, per senten-
bat, ad nì-
netur viola- tiam vel pactum j), dos fuerit puellae
toro
adjudicata, Nam alias nil tenetur prae-
stare: non pro violatione virginitatis, quae
irreparabilis est; nec pro damno, cum
nullum secutum sito Ita Navarrus 6, Leso
sius 7, Lugo 8; Laymann 9 cum Vasquez,
Corduba et Azor ; ac Salmant.P cum Di-
castillo, Villalobos et Petro Navarra. -
Limitatio. Qui tamen advertunt, quod si mulier male
tractetur a viro ob cognitum defectum,
1 Cap. lO, n. 12. - e Tr. 13, qu, 3, de Restit., cap. 2,
qu. 2. - 3 Disp. 12, n. 12. - Asor, parto 3, lib. 5, cap. 5,
diff.4 et 13.• ,Turrian., in 2nm 2o.e , de jusr, et Jure, disp.30,
dub.2, num. lO et 11. - • Tr. 13, cap. 3,num. lO.. Rebel.,
parto 1, lib. 3, qu. 8, n.9. - 5 Loc. cit., D. 11. - l; Man.,
cap. 16, num. 17 et 19. - 1 Loc. cit.,num. 15 et 16. - 8 Loc.
cit., num. 16 et 17. - • Lib. 3, er. 3, parto 3, cap. 13,
n. 4.. Vasq., de Restitut., cap. 3, § 2, dub. 3.. Corduba,
Quaestionar., lib. 1, qu. 13, dict. 4, cum 7.. Ali/or, 10c.
cit., diff. lO. - 10 Loc. cit., num. 12.. Dicast., de Restit.,
disp. 7, dub. 9, n. 121 et se'lq.. Villal., parto 2, er. 11,
g) Dicastillus, loc. cit."n. 116, dicit stupra-
torem eo casu teneri «ad supplendam dotem»,
scilicet augendam, «ut aeque bene nubat ac
si deflorata non fuisset », ut explicat n. 115.
h) Laymann, lib. 3, tr. 3) parto 3, cap.13,
n.4, noh loquitur de dubio an fuerit virgo,
neque de vidua honesta ; sed scribit: «Si puella
ob illatum stuprum per vim, fraudem, etc.,
nullum aliud damnum passa fuit, quia facinus
occultum mansit l et aeque honestum virum
sortita fuit, probabile est ad nuIlam restitu·
tionem obligari ante judicis sententiam».
i) Roncaglia, loc. cit.)non loquitur de casu,
quo dubium sit an puella adhuc virgo fuerit;
in reliquis vero concordato
j) Auctore::; hic citati omnes quidem ne-
tenetur stuprator damna mulieri com-
pensare.
Quaestio fit 20. An, quz' predbus repe-
tt"tt"s et importunis, vel muneribus aut pro-
missis , virginem ad consensum deflora-
tt"onis induxit, teneatur eam ducere vel
dotare?
Negant communissime Sanchez 11, Les- Preces im-
portunae et
sius 12, Lugo 18; et Salmant.P cum Vasquez, promissa
non obli-
Soto, Dicastillo, Diana et Petro Navarra, gant ad re-
- Ratio, quia preces illae aut promìssa stitutio·
nem,
non tollunt quod virgo vere sponte con-
sentiat; cum possit facile, ut decet, mole-
stiam ilIam excutere,
Excipiunt lO praefati auctores, si una Exceptio-
cum precibus junctae sint minae aut me-
nes,
tus reverentialis. - Excipiunt ~. Si preces
essent adeo importunae et frequentes, ut
puella majus detrimentum putaret vexa-
tionem illam, quam virgìnìtatìs jacturam:
tunc enim sollicitatio tam importuna vi
comparatur k), ex l. un., C. de raptu, et
Glossa in cap. SCt'entz~ de reg.jur., in 6°.
Tametsi bene addant Salmant.P cum San-
chez et Lessio, rarissime id contingere;
dum femina de facili possit, concepta ira
vel alìter , a sollicitante se liberare. -
Excìpiunt 30 Roncaglia 16, et Salmant, 17
cum Baàez , Tapia et VilIalobos, si vìr
diff. 30, n. 14 et 15. - Petr; Namar., Iib. Z, cap. 3, dub, 4,
a nume 450; cfr. n. 440. - I l De ,Matrim.) lib. 4, disp. 10,
n. 4. - 12 Cap. 10, n. 14. - 18 Dìsp, 12, n. 4. - 14 Tr. 13,
cap. 3,n. 14. - Vasq.,loc. cit., § 2, dub.1, n.5. - Sotus, de
Just. et Jnre, lib. 4, 'lu. 6, art. 3, concl. 3.. Dicast., loc.
cit., n. 117 et 118. - Diana, parto 2, tr. 16, resoI. 48..
Petr. Navar., lib. 2, cap. 3, num. 444 et seqq. - 15 Loc.
cit.,n. 15. oSanch., loc. cit., n.5.. Less., cap. lO, n. 14. -
18 Loc. cito _ 1"1 Loc. cit., num. 16•• Baiies" in 20m 241:,
qu.62, art. 2,dub. 7, conci. 3.. Tapia, tomo 2,lib.5,qu.25,
art. 5, n. 1.. Villal., 10c. cit., n. 12.
gant eo casu violatorem ad aliquid teneri;
non taIDen omnes limitationem de sententia
aut pacto contrario apponunt; quae ceteroquin
per se intelligenda videtur.
k) In l. un., C. de raptu virgin. habetur
quod si raptores metu poenae se ab eo sce-
lere temperaverint, « nulli mulieri sive vo-
lenti, sive nolenti peccandi locus relinquetur:
quia hoc ipsum velle mulierum, ab insidiis
nequissimi hominis, qui meditatur rapinam,
inducitur. Nisi etenim eam sollicitaverit, nisi
odiosis artibus circumvenerit, non facit eam
velle in tantum dedecus sese prodere ». -
Et Glossa in cap. Scienti 27, de reg. jur.,
in 60 ) adducens sanctionem illius legis civilis,
qua raptor tenetur ad reparandum damnum,
CAP. n. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. - § n. 119
incipiat tactibus et osculis vim puellae sensus; tenetur tantum ex damno illato:
inferre, etiamsi illa postea libere consen- ergo suffìcìt ei si damnum resarciat,
tìat defìorari; quia per antecedentem illam Secunda tamen communis sententia, ]uxta S.
Doctorem,
violentiam, vìr constituit eam in proximo omnino tenenda, docet ipsum obligari ad omnino O·
bligatur ad
periculo consentiendi in copulam. - Exci- matrimonium, - Hanc tenet D. Thomas 8. matrimo-
piunt 40 Roncaglia l, et Salmant. 2 cum Et sequuntur Busenbaum (ut supra); item nìum.
Rebe110 et Dicastillo, si vir nolit disce- S. Antoninus 9, Navarrus lO, Sanchez 11,
dere, et virgo consentìat, quia alias timet Lugo 12, Lessius 13, Escobar 14, Tamburi-
infamari, si cum ilIo ab allis sola repe- nius 15, Palaus 16, Elbel 17, Salmant. 18,
riatur, Croix 19, Viva 20, Laymann 21, Holzmann 22
In bis tamen et similibus casibus, dì- et alli passìm,
cunt Salmant. 8 teneri violatorem tantum Praefatam sententiam probat Pater
ad partem, non vero ad omnem damno- Ho1zmann ex cap. l° de adult., ubi dicitur:
rum reparatìonem, Sz· seduxerz't quzs virginem nondum de-
sponsatam, darmz'eritque cum ea, dotabz't
Ad quid tenetur deflorator,
§ II. - eam et habebzt uxorem / St'vero pater vir-
si matrimonium vere aut ficte promittat. gz'nzsdare noluerit) reddetpecuniamjuxta
modum dotis quam virgines acciperecon-
642. - Quaeritur lO. An, qui per jictam sueverunt. Sed ex hoc textu nostra sen-
promisStonem matrimonzi~ copulam extor- tentia non· satis probatur; nam docent
serit a virgine, teneatur eam ducere? Laymann 28 cum Navarro e)) Molina, Azor,
Defìora-
t e r , ficte
Prima sententia dicit non teneri j sed Petro Navarra, etc.; et Continuator Tour-
promittens satisfacere, si damnum reparet eam do- nely 24, quod lex praefata non obligat in
matrimo..
nium, non tando. Ita Gabriel et Bartholom. Ledesma, conscientia ante judicis sententiam. - Hic
tenetur du-
cere, juta apud Salmant. 4; idem tenet Praepositus a) tamen notandum, quod omnes convenìunt
aììos.
apud Tamburinium 5. Et probabile putat apud Lugo 25, defloratorem teneri in con-
Dicastillus b) apud Salmant." (qui citant scientia, vel ducere violatam, vel aliter
etiam S. Antoniuum, sed non bene; nam damnum reparare d). Bine, si non possit
hic 7 expresse tenet oppositum). - Ratìo damnum resarcìre, dicendum cum Lugo 26,
istorum, quìa in hoc casu stuprator non omnino teneri ad eam ducendam: nisi
tenetur vi promìssìonìs, cum defecerit con- (bene excipit ipse Lugo 27 cum Molina e)
1 Tr.13, qu.3, de Rest., cap. Z, qu.Z, i. f. - • Tr. 13, 14 Lib. 87, num. 36. - 16 LOC;. cit.• nume 44. - 16 Tr. 28,
cap. 3,n. 16•. Rebell., parto 1,lib.3, 'lU.8, n.5.- Duast., de disp. l, punct. 2, num. 3.- " DeMatr., num. 13, et 14. -
Rest., disp. 7,dub. 9,n.119. - • Loc. cit.,n.16. - Gabr. Biel, 18 Tr. 9, cap. 1, n. 34. - 19 Lib.6, parto 3, n.69. - ., De
Suppl. in 4, disto 28, qU.l, art. 2, conel. 5.. Barthal. Le· Matr., qu.l, art. Z, n.3.- 111 Lib.5, tr. lO, parto 1,cap. 1,
dilsma, de Matr., diff. 19, V. Sed luet hoc verum sito - num. 11. - .. De Maer., num. 119. - Ho1lllm., 10c. cit.,
• Tr.9,deMatr., cap. 1,n.33. _. DecaI., lib.7,cap. 5,§ S, V. Probo 1. - .. Lib. S, tr. 3, parto 3, cap. 13, n.3, v. f.•
n. 44. - • Loc. cit., n.33. - , Parto 2, tit. 5,cap. 6, § 1.- Molina, tr. S, disp. 104, num. 16.. bor, parto 3, lib. 5,
8 Suppl., 'lu. 46, artico 2, ad 4. - »Loc. cito - ,. Man., cap. 5, qu. 2, V. f•. Petr. Navar., lib.2, cap. 3, n. 440. -
cap. 16, n.18. - U De Matr., lib.l, disp. lO, n. 3. - 18 De .. De Restit. in partic., cap. 3, art. 2, sect. 9, resp. 4. -
JUlit. et Jnre, disp. 12, num. ZOo - ~ Cap. lO, nam. ZOo - .. Disp. 12, n. 11. - .. Loc. cit., n. 18. -" Loc. cit., n. 18.
etsi virgo consenserit, addit: «Sed hoc ideo, b) Dicastillus, tr. lO, de Matr., dz'sp. 1,
quia id voluit persuasione dolosa, quod plus n. 154 et 155, revera probabilem appellat
est quam violenta •. sententiam quae docet ejusmodi seductorem
642. - a)Praepositus, deSacram. Matyz·m., «teneri ex fidelitate ad eam ducendam in uxo-
qu. 9, dub. 4, n. 47, hanc sententiam admittit rem, non tamen ex justz"tz"a ».
speculative et per se, « seposito scandalo et c) Navarrus allegatur utique a Laymann,
damno, quod aliter cOl11pensari non possit »; ut refert S. Alphonsus; ipse tamen z'n Man.,
et idipsum n. 48 vocat probabile, etiam « in cap.16, n.16, rem tantum innuit, dum scribit:
casu petitionis». Sed n. 46, (quod Tamburi- «In foro exteriori hujusmodi detl.orator jube·
nius non notavit) de sententia quae asserit bitur eam dotare in uxoremque sibi ducere ».
hunc ficte promittentem teneri ducere eam d) In his (et hoc sit dictum etiam pro dua·
quam defloravit, scribit: « Hanc communem bus sequentibus citationibus) Lugo disputat de
sententiam judico in praxi sequendam •. Et ea quae vi, metu aut fraude, absque tamen
ita potius tenet opinionem quam S. AIphonsus matrimonii promissione, detl.orata est.
infra tenendam esse ait. e) Molina citatur a Lugo, non pro ipso
 120 LIB. III. - TRACT.
conditio viri mu1tum excederet feminae
conditionem; quia nemo tenetur restituere
cum suo damno, nimis excedenti debitum,
juxta dicenda n. 697.
Melius autem nostra sententia probatur
rationibus intrìnsecìs. - Ratio la est, quia
aliter, si deflorator virginem deceptam
non ducat, nunquam ei reddet aequale, nee
damnum adaequate refìcìet, - Ratio 2a,
V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTIWTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. - § U. 121
trimonium. - An autem eo casu teneatur chez 1 curo S. Antonino b), Silvestro b), probabiliter negant Lugo 8, Viva 9 i Sal- Valde
ad damnum compensandum, mox infra Cajetano C), Soto C), Navarro b) et allis plu- manto 10 cum Cornejo, Sanchez 11; et pro- fì[~~:nb~:
videbimus Duòitatur 3. rimis. Ratìo, quia juramentum non oblio babile putant ipse Lessius 12; et Cordnba r;', netur con-
trahere,
Sed hie dubitatur l°. An teneatur stu- gat, nisi juxta intentionem promìttentìs, Manuel f), Petrus Ledesma f), Veracruz,
prator ad nuptias ficte promissas, si ipse Quanta autem deòeat esse haec dispa- apud Sanchez 18. Ratio, quia defl.orator non
notabilt'ter excedat t'n nobtlitate vel dt"vt: ritas , ad It'berandum vt'rum a matrt: obligatur nìsì ad aequalitatem injuriae
t#s condt'tianem mulieris, et z1la jam no- monto? illatae; injuria autem illatain hoc con-
vert't dt'sparitatem? Quanta Lessius d) requirit ut vìr sit longe no- sistit, quod ipse non servet id quod mulier
debeat esse
Palaus 8,et Pontìus-, Croìx 5; Laymann 6 ritas
Sola dispa-
condi·
disparitas. bilior; nempe, si sit fìlìus comitis, et mu- petiit, et propter quod copìam sui eorporis

quia in contractibus innominatis, do ut
des, facto ut facias, quando alter ex sua
parte implevit, tenetur alter ìmplere ex
justitia, quamvisficte contraxerit. Ut enim
humanum commercium recte servetur ob
bonum commune, ipsum jus naturae exigit
ut omnis fraus a contractibus absit ; et
propterea obligat decipientes, ut in poe-
nam suae fraudis teneantur ìta reddere
omnino indemnes proximos deceptos, ac
si nulla fraus intercessisset. Unde,sicut
in aliìs contractibus, quando res non est
integra, tenetur ex. gr. venditor tradere
domum venditam, pro qua pretium jam
accepit, quamvis ficte contraxerit (juxta
communem sententiam, quam referemus
de Contract., n. 709)/ ita in casu prae-
senti, deflorator, etiamsi aliunde posset
damnum resarcìre, tenetur omnino matrì-
monium promissum contrahere f).
n~:~~~::~~ 643.- Haec vero sententia LIMITATUR IO.
contrahere, Nisi femina ex verbis aut aliis conjecturis
si deceptio
adverti po- facile poterat advertere deceptionem pro·
tuit, mittentis. Tunc enim non tenetur deflo-
rator promissionem servare; cum ipsa eo
casu videatur sponte voluisse decipi. Ita
communiter Sanchez 1 cum D. Thoma,
D. Antonino, Angelo, Silvestro, Tabie-
na, etc. Binc docet Lessius 2, quod si vir
cum Navarro a), Vasquez a), etc., tenent, tionis, juxta
alios, non
non sufficere solam ìnaequalìtatem ad libe- excusat,
randum virum a matrimonio promisso;
sed insuper requiri ut ex aliis cìrcum-
stantiis puella potuerit deeeptionem per-
cipere: cum non raro viri feminas dispa-
res ducant,
Sed valde probabiliter eum excusant, Valde
p r o b a bi-
cum Busenbaum (ut supra), Salmant. 7, liter excu-
Lugo 8 (curo communì, ut asserìt); et San- sat a eon-
trahendo,
ehez 9 cum S. Antonino, Navarro, Sìlve-
stra, Angelo, Armilla et aliis pluribus. -
Ratio, quia ipsa disparitas conditionis de
se ingerit motivum prudenter dubitandi
de veritate promissionis; quod si femina
eo casu non dubitavit, ut debebat, hoc
per accidens se habet, et suae neglìgen-
tiae imputandum. Sicque expresse docuit
D. Thomas 10, ubì dix:it, quod sponsus ex-
torquens copulam a vìrgìne per fictam
promissionem, antequam alzam duxerit,
tenetur eam ducere in uxorem.../ sed St'
altam duxert't..., suificit St' et' de nupt#s
provt'tieat: et ad hoc etzam non tenetur,
ut quùlam dt'cunt, St' sponsus (nota) St't
multo melt'ort's condt'ttonis, aut alt'quod
st'gnum fraudis evùiensfuert't/ quta prae·
sumt' probaÒt'lt'ter potest quod sponsa non
fuert't decepta, sed deet'jJt' se finxen't. -
lier sit filia fabri. - Sed Sanchez 2 cum ei fecit. Ergo ad reparandam injuriam
S. Antonino e) et Navarro aìt multo mi- ìllam, non tenetur vir reddere plus quam
norem dìsparitatem sufficere: nempe, si mulier petiìt: mulìer autem ìgnorans con-
nobilìs dueere debeat filiam agricolae, vel ditionem viri nihil aliud petìit, quam ut
si ipse sìt notabiliter opulentìor ; ut subdit alter ejusdem suae condìtìonìs, vel parum
Sanchez 8 curo Navarro, Lopez, Corduba, exeedentis, eam dueeret. Si igitur vir
Veracruz; et admittit idem Lessius '. Sic multo melioris condìtìonis ìllam eo casu
enim Ioquitur Navarrus 6: Oblt'gatur ad sibi matrimonio copularet, redderet plus
explenda promissa..., m'si essent valde quam aequale injuriae ìllatae; dum red-
inaequales genere, potentta vel dt'vt'tiis/ deret id quod illa nec petiit, nec petere
puta, st' t'Ile esset nOÒt"lt's, et t'Ilaagricolae... intendit. Et ideo non tenetur eam ducere;
vel artijicz's... jilt'a. Idem docet D. Anto- sed sufficit, si damnum reparet dotando
ninus 6, ubi: Servet promissum..., nist' nt: vel de nuptiis providendo.
mis distans esset eorum condt'tto, puta Dubitatur 3°. Utrum casu, quo mult'er,
mulier plebeia, vir noòt7t's et potens. ob disparitatem cognitam vel ob alias
Dubitatur 2°. An defiorator eo casu te- conjecturas, potUt't peretpere decepUonem,
neatur ad matrt'montum, st'puella omntno teneatur saltem vir ad damnum compen-
disparz'tatem t'gnoraverz't? sandum?
Si puella Affirmant probabiliter Lessius 7 et Bu- Affinnant Sotus, Navarrus, Corduba Si dece-
ignorat dìs- ptio adver-
paritatem, senbaum (de Matrt'm., te. VI, n. 847, et alli, apud Sanchez 14; quìa ipse jam ìn- ti potuit, a-
p r obab i If-
juste puellam defloravit. - Sed probabi· Iii obligant
ter deflora· ad 4),. quia tunc mulier nullo modo potuit ad damna
tortenetur. deceptionem advertere. - At valde adhuc lius negant Lessius 15, Lugo 16; Sanchez 17 compensan·
da.
1 De Matt., lib. 1, disp. 9, n. 8; et disp. lO, n. 8. - et 32. _ 9 De Matr., qu. 1, art. 2, D.4.. - 10 Tr. 9, cap. 1,
• Loc. cit., disp. lO, n.6.. Navar., Man., cap. 16, n.18. - n. 38. - Cornejo, tomo 2, tr. 6, disp. 2, dub. 5, § Dico 3,
•Loc. cit;, n.6. - Navar., lo,," cito . Lud<rv. Lopel1, Instruct. V. $ed 'nstabis. - 11 De Matr., lib.l, disp. lO, num. 21.-
consc., parto 1, cap. 76, qu. 3; et lnstruct. nov., loc. cit., 12 Loc. cit., n. 23. - Vwacrus, Specul, conjug., part.3,
V. Po","o adhuc,' cfr. p. 2, de Mattim" cap. 36, v. Prae- art.19, eone!. 4. - .. Loc. cito - Sotus, in 4, disto 27, qu. 1,
terea circa illa verba. - Corduba, Quaestionar., lib. 1, art. S, v. Alia praecl'PUa. . Navar., Man., cap. 16, n. 18,
qu. lS, diet. 2. - Veyacrus, Speculo conjug., parto 3, art.19, i. f.; cfr. cap. 22, num. n. - Corduba, Quaestionar., lib.l,
cond.3. - •Cap. lO, n.21. - •Loc. cito - • Parto 2, tit. 5, qu. 13, dict. 2, V. $ecunda parso ... Loc. cit., n. 18. -
cap. 6, § 1. - • Cap. lO, num. 22. - s Disp. 12, num. 31 16 Cap. lO, n. 25. - lO Disp. 12, n.30. - 17 Loc. cit., n.19.

inconstanter fuerit locutus, vel usus fuerit
verbis ambiguis, vel nimias adhibuerit
exaggerationes; tunc non tenetur ad ma-
1De Matt., lib. 1,disp. lO, n. 7.- D. Thom.,Suppl.,
qu. 46, art. 2, ad 4. - D. Anton., parto 2, tit. 5, cap. 6,
§ I. . Angel., v. Stuprum, n. 1. - Silvest., v. Luxuria,
qu.5, v. f. - Tab'iena~ v. Restitut:'0J n. 23. - :il Cap. lO,
n. 24. - • Tr. 28, disp. 1, punct. 2, n. 3. - • De Matr.,
lib. 12, cap. 2, n. 15.. • Lib. 6, parto 3, n. 71. - •Lib. 5,
asserto, sed taIitum pro ratione adjecta, quam
rationem Molina, tr. 2, dt'sp. 752, z·.j:,exponit.
f) Leges hodiernae non obligant decepto-
rem ad matrimonium; sed plerumque obli-
gant ad reparationem damni illati per non
adimpletam promissionem (Cod. Austr. 46;
Et in bis casibus, vir non tenetur ad ma- etsi ju·
trimonium, etiamsi juramento promissio- mata ramento fir·
sit
nem firmaverit ; ut dicunt Lugo 11 ; et San- promissio.
tr.·lO, parto 1, cap. 1, n. 11. - • Tr. 9, cap. 1, n. 37. -
8 De Just. et Jure, disp. 12, n. 21. - • De Matt., lib. 1,
disp. lO, n.5 et 6.. S. Anton., parto 2, tit.5, cap. 6, § l. -
Navar., Man., cap. 16, n.lS. ~ Silvest." v. Luxurìa" qu. 5,
v. f. - Angel., v. Stuprum, n. 1. - Armil., v. Restitutio,
n. 22. - lO Suppl.. gu. 46, art.2, ad 4. - 11 Loc. cit., n. 22.
German., 825, 847). Si quis autem, addito cl.
Marc, n. 960, his legibus bona fide satisfe-
cerit, non videtur inquietandus.
643. - a) PetrusNavarra, lt'b.2, cap. 3,
n. 442; Vasquez, de Restt't., cap. 3, § 1,
dub. 3, non videntur satis accurate a Lay-
mann citari; negant enim stupratorem teneri
ad eam ducendam, si tamen conditionis dispa-
ritas a puella non ignorabatur.
b) S. Antoninus, Silvester et Navarrus, !o-
ds ct't., hoc non expresse dicunt; sed, sicut
Sanchez notat, videntur sic tenere: dicunt
enim deceptorem teneri ad matrimonium; et
multo magis, si promissionem juramento fir-
maverit, «nisi nimis distans esset eorum con-
ditio >.
c) Cli.jetanus et Sotus a Sanchez allegan-
tur pro opposita sententia; et re quidem vera
Cajetanus, z"n 2 am2ae , qu. 89, art. 7, ad. 4;
Sotus, de Just. et Jure, lz'b. 8, qu. l, art. 7,
V. At vero profecto, obligant ad servandum
juramentum t'n generalz~ eum qui animo qui-
dem jurandi, licet non promittendi seu se
obligandi, juraverit.
d) Lessius, cap. lO, n. 2l,requirit quidem,
ut vir « longe sit nobilior vel opulentior .;
nullum tamen adducitexemplum.
e) Vide infra ipsa S. Antonini verba.
f) Corduba, Quaestz"onar., lib. l, qu. l3,
dt'ct. 2, dicit « valde probabile •. - Manue!
Rodriguez, Sum., parto l, cap. 206, n. 8,
simpliciter eamdem sententiam tenet. - Pe-
trus de Ledesma, de Matr., qu. 45, art. 4,
dub. 1, concI. 2, videtur tenere, ut ait San-
chez, quia rationem, propter quam notabiliter
dignior ad matrimonium non teneatur, hanc
assignat: quod sdIicet nemo tenetur inaequale
restituere.
 122 LIB. In. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Probabi- cum S. Antonino g), Silvestro g), Tabiena,
lius non o-
bligatur se- Angelo, Armilla, Lopez, etc. Ratio: tum
ductor.
quia, quando puella deceptionem jam per-
cepit, vel prudenter percipere debuit, tunc
recte praesumitur libere consensisse; tum
quia ad obligationem restitutionis non suf-
ficit animus internus, sed amplius requi-
ritur actio externa injusta, per se apta ad
damnum inferendum (ut diximus n. 584,
v. Secunda). Hinc, si damnum evenit sine
tali actione, per accidens evenit, et nulla
debetur restitutio. Idque expresse tenet
D. Thomas 1 (ut vidimus), ubì docet stupra-
torem ad nihil teneri, si sit melioris con-
ditionis vel aliud signum dederit dece-
ptionis. Et D. Thomam sequitur S. Anto-
ninus 2.
Timor
pessimi e-
644. - LIMITATUR IP. Si timeatur ex
xitus excu- matrimonio pessimus exìtus, ut si puella
sal a matrì-
mcnio, noscatur nimis levis, ut dicunt Busenbaum
(ut supra), Lugo 3; et Sanchez 4 cum Ma-
nuele et Henriquez. - Idem dicunt San-
chez 5 cum S. Antonino, et Salmant. 6 cum
Dicastillo, si timeantur magna scandala
vel rixae inter consanguineos contrahen-
tium. Sed quoad hoc punctum, vide quae
dicemus de Matrim., n. 851, v. Ad ùJ
autem.
famRfa~:~ Casu vero, quo ex tali matrimonio
cusat liete dedecus obveniret familiae viri, ratione
et vere pro-
mittentem. disparis conditionis; puto ipsum minime
- teneri virginem violatam ducere, sive ficte
sìve vere promisit. -- Nam si ficte pro-
miserit, jam probavimus non teneri ad
matrimonium, immo nec etiam ad damna,
ut mox supra dixìmus. Si autem vere, nec
etiam tenetur ducere; quia promissìo est
nulla, cum sit de re illicita, utpote de ma-
Tabiena, v. Restitutto.l n. 23, qu, 22; et v. Matrtmo-
nz'um IL n. 8, qu. 7•• Angel.) v. Stuprum" n. 1. - Armu.,
v. Restitulio, n.22.. Ludou, Lopes, de Contractib., lib. 1,
cap. 50, ad 5 argo - 1 Suppl., qu, 46, artico 2, ad 4. -
e Part.3, tit, 1, cap. 19, § l. - 3Disp. 12, num. 23. - • De
Matrim., Iib, 1, disp, 10, Duro. lO. - Man. Rotirig., Sum.,
parto 1, cap. 206, DUm. 8. - Henr;q., lib. 11, cap. 11,
g) S. Antoninus, parto 3, tit.l, cap.19, § 1;
Silvester, V. Matrz'monium IV, qu. 8, id ne-
gant secundum quosdam, quos non repro-
bant.
644. - a) Corduba male hic adducitur a
Lugo; nam lib. 1, qu. 13, dict. 6, v. Ubz', lo-
quitur de casu diverso, scilicet de casu quo
puella, absque matrimonii promissione, libere
stupro consensit; et negat tunc eam posse
trimonio cum dedecore familiae, prout
dicemus de Matrim., dicto n. 851, V. Nam
si, cum Laymann, Roncaglia, etc.
Sed dices: Si virgo deflorata condonat Objectio.
viro obligationem matrimonii promissi,
valide condonat, etiamsi ex condonatione
infamia suae familiae obveniat; quia jus
ad matrimonium ipsi proprie competit, et
ideo illi libere potest cedere: ut probabi-
lissime dicunt Lugo 7 cum Vasquez (con-
tra Corduba a) et alìos); Lessius b), Lay-
mann C), Roncaglia c). - Ergo a pari vi-
detur dicendum, quod si vir promittat
ducere feminam cum dedecore familìae,
valide promittit. - Sed respondetur quod ni Objectio·
respon..
dispar est ratio inter promissionem et detur.
contractum consummatum. Nampromis·
SÙJ non potest esse valida, nisi sit de re
lìcìta, cum justitia non possit obligare ad
illicitum (juxta dicenda n. 712). Et ideo
promissio de ineundo matrimonio cum
dedecore familiae non est valida, quia est
de re illicita. Contractus vero consum-
matus potest esse quìdem illicitus et va-
lidus. - Cum ergo puella corrupta condo-
nat matrimonium, valide condonat (quam-
vis illicite, si immineat familiae infamia),
quia cedit juri suo; et sicut illa potuit
antecedenter consentire ad damnum de-
florationis, sic etiam potest deinde cedere
juri acquisito. Sed si tantum promitteret
cedere, nulla esset promissio, tamquam
de re illicita propter infamiam suae fa-·
miliae. E converso, si talis vir contrahit
matrimonium cum puella, etsi illicite, va-
lide tamen contrahit. At si matrimonium
solum promittit, invalide promittit. Sìcut
si quis habens votum castitatis contrahit
num. 2. - li Loc. cìt., nume 9•• s. Anton., parto 2, tit, 5,
cap. 6, § l. - • Tr. 9, cap. 1, num, 40. - Dicast., tr, lO,
de Matrim., disp. 1, num. 161; cfr. de Restìt., disp. 7,
num, 133. - Laym., Iìb, 5, tr, lO, parto 1, cap. l, num. 14. -
Roncaglia" traete lO, de 4 Praec., cap. 1, qu. 3. - 'I Loc.
cit., num.9•. Vasq ..I' de Restit., cap. 3, § 2, dub. 4,
num.12.
stupratori condonare, si ipsa sub parentum
aut tutorum sit cura, et damnum illis ex stu-
pro diffamato obvenerit.
b) Lessius, cap.lO, n. 9, nulla promissionis
mentione facta,negat in generali stupratorem
ad aliquid teneri, si puella damni compensa-
tionem condonaverit.
c) Laymann, lib. 3, sect. 5, tr. 3, parto 3,
cap. 13, n. 2,. Roncaglia, tr. 13, qu. 3, de
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. -
matrimonium, valide contrahit; si vero
solum promittit, invalide promittit et ad
nihil tenetur, nisi aliunde teneatur ad
damnum illatum, ut supra dixìmus.
Habens 645. - LIMITATUR Ill", Si vir habeat so-
8010s tactus
et occultos los tactus cum vìrgìne. Ita Sanchez 1 cum
non tenetur
contrahere, Navarro; Lugo 2, Croix 3. - Modo (ut bene
excipiunt Lugo a), et Croix 4 cum San-
chez b), qui adhaeret) ipsi tactus aut fa-
miliaritas cum femina non innotescant,
ita ut ipsa, nìsì ducatur, infaIniam subire
modo solos debeat. Haec tamen exceptio valet, quando
t a ct us pe-
tierit, vir solos tactus petierit cum pacto ma-
trìmonìi; nam aliter dicendum, ut infra
videbimus, si ille simul tactus et copulam
postulaverit.
Ratio autem cur vir solos tactus exi-
gens non teneatur ad matrimonium est,
quia tactus non afferunt tantam injuriam,
quae proportionem habeat cum onere duo
cendi j et ideo mulier facile tunc potuerit
et modo fictionem promissionis advertere, - Recte
mulier sit
humUis vero advertit Lugo 5 quod hoc procede-
conditionis.
ret, si femina esset humilis conditionis.
Secus, si esset nobilis et honesta, et ex
illis tactibus multum deturpata remaneret,
ita ut sine spe matrìmoniì minime eos
praestasset: tunc enim probabilius tenetur
vir eam ducere, quia injuria esset eo casu
satis aequalis nuptiis promissis.
Idem censet dicendum Lugo 6, etiam
quoad feminam humilis conditionis, si vir
petiisset simul ab ea tactus et copulam c);
quia tunc, ut ait, femina nequisset adver-
tere fìctionem. - Sed, pace tanti Docto-
I De Matr., lib. 1, disp. lO, n.14.. Navar., Consìl, ZO,
de sponsalib. - • Disp. 12, num, Z7. - 3·Lib. 3, parto 2,
D. 329. - • Loc, cito - • Loc. cit., n. 27. - • Leo. cito -
Tambur., Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num, 45 com. n.41. -
'l' Parto 4, de Matr., cap. 3, num. 602, v. - 8 Loc. cito -
• Tr. 13, cap. 3, num, 19. - re De Matt., Iib, 1, disp, lO,
Restit., cap. 2, qu.L, resp.2, negant tantum
ullam fieri parentibus injuriam, si puella
stupro consenserit, proindeque negant stu-
pratorem teneri ad restitutionem.
645. - a) Lugo, num. 48, obligat ad eam
ducendam, non obstante voto, si sub spe ma-
trimonii cum virgine non corrupta, «ita fa·
miliariter actum est a promittente conju-
gium, ut magna suspicio sit, quod fuerit cor-
rupta '.
b) Sanchez male a Croix allegatur; loc.
enim cit., de Matr., Nb.l, dz'sp. 45, num. 4,
de alio casu, et quidem diverso, tractat; nec
potest dici huic sententiae adhaerere in loco
§ II. 123
ris, melìus dicendum mihi videtur cum Item, si-
habens so-
Tamburinio, quem sequitur Sporer 7, eo 10s ra c t u s
petiitetiam
casu omnino excusandum virum ab one- eopulam a
muliere hu-
re matrimonii; quia tunc nulla adfuis- milis condì-
set fictio promittentis, nec mulier praestì- tìonìs.
tit id quod vir petebat sub promissione
conjugii. Et ideo, cum fraus abfuerit, non
tenetur ipse nisi ad compensandum dam-
num ìnfamìae, quam forte ex illis tactibus
mulier esset subitura. Ha Tamburinius 8.
- Et hic mihi permittatur obiter verbum
dicere de hoc auctore, qui ab aliquibus
nimis parvipenditur. Negati non potest,
quod auctor iste multum facilis fuit ad
tribuendum probabilitatis pondus pluribus
opinionibus, quae probabiles dici non me-
rebantur; unde, cum cautela legendus est.
Caeterum, ubi ille ex sua sententia loqui-
tur (ut verbis utar doctissimi et illustris-
simi episcopi D. ]ulii Torni), sane theolo-
gice loquitur,et ex propriis principiis
quaestiones resolvit: ita ut sententiae quas
ipse probabiliores judicat, sapientum judi-
cio ut plurimum probabiliores sint.
646. - LIMITATUR IVo. Si vir feminam Si mulier
falso pute-
cognoverit, existimans esse virginem, sed tur v i r g o,
defìorator
corruptam invenerit. Ita Salmant. 9; San- non tenetur
contrahere.
chez lO cum Lopez et Corduba; item Spo-
rer 11, Laymann 12, Holzmann a), Ronca-
glia 13, etc. communiter. - Idemque di-
cendum putat Sanchez 14, pro quocumque
alio notabili errore viri b).
His tamen casibus, putant Sanchez 15, Sed quidam
obligant ad
Sporer 16, Lugo c), teneri virum aliquid ~i~r:l~~sa-
compensare feminae ratione copulae tra-
n.ll. - Ludou. Lopes, Instr, consc., part.l, cap. 76, qu. 1
et 3.. Cortiuba, Quaestionar., lib. l, qu, 13, dict. 3. -
u Parto 4, de Matr., cap. 3, n. 602, IV. - 151 Lib, 5, tre lO,
parto 1, cap. l, n. 11, v. f. - 13 Tr, 21, de Matr., qu, 1,
cap. 2, qu.5, v. f. - loi Loc. cit., nume 11. - 16 Loc, cito -
16 Loc. cito
allegato a Sancto Doctore, scilicet disp. lO,
num.24.
c) Et haberentur tantum tactus, sed valde
turpes; nam si haberetur aliquis levis tactus
aut amplexus, ex quo non sequeretur infamia
puellae, Lugo eximit ficte promittentem, ab
obligatione matrimonii.
646. - a) Holzmann, de Matr., n.119, V.
Dixi praeterea, de ea loquitur, quae se vir-
ginem finxit, dum revera non esset.
b) Qui scilicet sit «suflìciens ad vera spon-
salia dirimenda., ut addit Sanchez.
c) Lugo, disp. 12, n. 25, dicit « fortasse»
aliquid esse restituendum.
 124 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. Il. - DE RESl'ITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. -§ Il. 125
dìtae: msi femina deceperit, fingens se
vìrgìnem; quìa tunc una deceptio cum . semper teneri ad eam dncendam:,
vìrum promissro fuit fìcta, certe non ob alìud 649. - Quaeritur 3°. An vir habens vo-
quia tunc copula revera est aequalis ad fuit facta, nisi ad damnum reparandum; tum castitatis vel relt"gionis, teneatur du-
altera compensatur. Ita praefati auctores. matrimonium promìssum, ad quod vir ob- et ideo ad illud puto omnino teneri, ac cere virgz'nem defloratam post ueram vel
Probabi·
lius per se - Sed probabilius docent LessiusO, Ron- strìctus remansit per deceptionem com- si damnum compensare promìsìsset, fictam promissionem matrt'1nonzi'? - Si Vovens
non obliga- caglia e), Concina e), in eo casu vìrum ad castitatem
tur, missam, ut diximus in principio hujus 648. - Quaeritur deinde 2". Si vzrgo vi votum fuit emissum post promissionem, post s t u -
nihil teneri: nisi pactum praecessìssèt .Quaestìonìs, n. 642. corrupta noli! matrt'1nonium contrahere commune est doctorum apud Croix 8, te- prum et
promissto-
dandi alìquid, vel nisi ex copula illa.mu. cum stupratore, an teneatur zpse eam do- neri virum ad conjugium, quia tunc vo- nem , tene-
. 641.- LIMITATUR Ve. Si non stet per Si puella tur ad ma,
lier infamiam contraxisset. Nam alias pro virum quominus matrìmonìum fiat; sed matrimo .. Si vì cor ..
tare? - Negant Molina, Covarruvias a), tum est nullum, cum factum fuerit in trimonium.
nium impe.. rupta r e-
damno vìolatae honestatìs probabìlìus ni- dit, vìr ad spuit nu- etc. - Sed probabilius affirmant Lugo l, ìnjurìam puellae.
stet per puellam, quae deflorationi con- nihi! tene-
hil ~ebetur; cum tale damnum nulla pe- sensit sub illa fieta promissione. Tunc turo
ptias, do-
tanela. et Croix 2 cum Lessìo, Azor, Bonacina et Dubium est, si juert't emissusn ante
cuma compensari possit (prout diximus enim vìr ad nihil teneretur, etiamsì vere Turrìano. Ratio, quìa non est aequum ut promisst"onem a).
parìter de restitutione vìtae et famae puella, ob injuriam stupratoris, sua liber-
Puellae pro~s~sset; ergo tanto magìs, si fìcte Prima sententia negat teneri. Et hanc Vovens an-
manifestan- ablatae ; vide dieta n. 627).-Immo pro-
te stuprum
promìsìt: ut Sanchez 7, et Lugo 8, ubi id tate privetur nubendì cum quo velìt, tuentur Laymann 9 cum Navarro, Rodri- et promis-
ti stuprum babilìter ait Elbel l, quod si puella ideo sìonem, te-
nihi! debet habet ut certum, - Sed recte excipìt Lu- Exceptio. Si petat
matrimo ...
Si autem ipsa, cum esset vi corrupta, guez; Diana l0; Salmant. Il cum Silvio, netur voto
stuprator, ìnfamatur et a melìorì connubio impedì- go 9, si stuprator se fìnxerit melioris vel niura, satis nollet dotem, sed peteret matrimonium, Prado et Dicasti1lo b); item Perez c), Hurta- juxta alios,
tur, quia ipsamet stuprum clam passum aequalis conditionis femìnae, cum fuerit
est dotare.
Azor ad illud oblìgat stupratorem. - Sed dus c) et Gobat C), apud Croix 12. Et proba-
manìfestat i ad nihil tenetur stuprator, Ra- inferior; quia tunc obligatur eam dotare. communiter Lessius 8 et Lugo b), cum Go- bilem voeant Lugo d), ae Sanehez e) cum
tìo, quìa ìpsamet sola tunc est causa sui Dubium est, quando non stat per puel- bat c) apud Croix 4, dicunt satis esse ut ille Manuele e) ac Vivaldo e),' et probabiliorem
damnì, Limitatio- dotando damnum eompenset. Intellìge au- putat Pater Coneina 18. Ratio, quia tunc
lam, sed per ejus parentes: an eo casu 0':9.
Quìd, St' vz"r ante copulam non igno- vtr ficte promittens teneatur damnum tem, nisi interfuerit promissio saltem fìcta, corruptor non tenetur ratìone damni il-
ravert't femtnam t'llam esse corruptam? compensare? ut supra diximus; aut nisi non possit alla lati; quia defìoratio injusta sine promìs-
Si vir an·
te copulam - Adhuc teneri ad eam ducendam seno Negant Sanchez l0, et Lugo 11 cum Tur- Item.ju· 'via damnum reparari, quam per nuptias, sione .non obligat praecise ad· matriino-
sciat esse tiunt Corduba f), Manuel g) et Lopez, apud
corl"uptam, riano. Ratio, quia tunc non tenetur ra. xtà alias, si
parentes ut notat Croix 5 cum eisdem auctoribus d). nium· cum deflorata, sed ad alterutrum,
Sanchez 2• tione fictae promissionis, cum per eam lmpediant. Dummodo vero (ut advertunt Lugo 6 et vel ad eam ducendam, vel ad dotandam.
si illicite
corruptam, Sed melius distinguendum: - Si femina teneretur tantum ad conjugium, ac si Tamburinius 7) non sit magna disparifas; Neque tenetur ratione promissionis; eum
tenetur so-
lum ad da· fuerit corrupta extra matrimonium tunc vere promisisset: nee ratione damni illati juxta supra dicta n. 643, v. Dubit. 1. illa fuerit nulla. - Nec obstat quod ficte
mna. dicendum cum Sanchez 8 et Salm'ant. h) quia damnum tunc non provenit ex su~ MoUna, tr. a, disp. 104, n. 16. - 1 Disp. 12, n. 12. - parto 2, n. a2O. - 8 Lib. 5, tr. lO, parto 1, cap. 2, n. 5.•
teneri virum tantum ad damna, non vero fraude, sed ex repugnantia parentum. _ Navar., Consi!. 1, qui c1erici ve! voventes. - Rodrig., Sum.,
• Lib. 8, parto 2, n. ala•• Less., cap. lO, n. 12. - Asor,
ad matrimonium, quia revera matrimo- Sed verius mihi videtur tenendum oppo- Veriuste.. parto a, lib.· 5, cap. 5, diff. 4 et la •• Bonac., de Matr., parto 1, cap. 206, n. 11. - 1. Parto a, tr. 4, resol. 200. -
nium cum femina inhoneste corrupta est situm eum Silvestro, Navarro, Henriquez, na netur dam- qu. 4,. punct. 17, D. 12... TUY1"3"an' J in 211m 2::l.e , disp. 30, 11 Tr. 13, cap. 3, n. 23... Ss'lvius l in 2-= 2ae , qu. 62, art. 2,
Si ex ma .. compen .. dub. 2, num. 11. - AsOf', loc. cit., diff. la. - 3 Cap. lO, quaer. 6. - Prado, cap. 18, qu. 8, § 2, nuro. 7 et seqq. -
trimonio longe majus quam copula exacta. - Si apud Sanchez 12, et Vasquez apud Lugo 18. sare. ".Loc. cit., num. 320. - 13 Dissert. a, de Rest., in part.,
corruptam, n. la. - • Loc. cit., n. 81a. - , Loc. cito - • Loc. cit.,
vero femina sit bonae famae et fuerit cor- Ratio, quia si deflorator vere promisisset num..21. - , Decal., lib. 7, cap. 5, § a, num. 45. - 8 Lib. a, cap. 2, n. lO.
rupta ex matrimonio, Sanchez 4 cum Hen- eonjugium, adhuc teneretur ad damnum
riquez i) et Veracruz i) censet virum tunc compensandum, etiamsi per ipsum non 648. - a) Covarruvias, de Matr., parto 2, n. 4 et seqq., hanc negativam sententiam tue,
non teneri ad matrimonium, nisi femina stetquominus matrimonium ineatur, quan- cap. 6, § 8, n. 19, male a Lugo allegatur; hoc tur, cum damnum aliter reparari potest; si
verius te'o
netur eam infamiam ex copula contraheret. Sed ve- do promissio principaliter facta fuerit ad enim non habet. . vero reparari non possit, nisi muIier in uxo-
ducere. b) Lugo, disp.12, n.14,videtur quidem in rem ·ducatur, teneri eam ducere ait n. 8. -
rius dicendum eum Lugo 5 et Salmant. 6, damnum compensandum. Quando autem eam sententiam inclinare, quae negat stupra- Idemque prorsus tenent Gaspar Hurtadus, de
1 De Restit., n. 221. - Ludov. Lopes, !nstr. consc., cito - 10 De Matr., lib. 1, disp. lO, n. 15. - U Disp. 12, torem eo casu ad matrimonium teneri; sed Matr., disp. 1, dijf. 21, n. 91 et 92; G<Jbat,
parto 1, cap. 76, qu. a, V. Sed quìdjam; Instr. nov., part.2, n.29. - Turrian., in 211m 211C, disp. SO, dub. 4, n.IS. - Silvest., addit:. Noncaret tamen fundamentosententia tr.lO, n.lOO. Et ita etiam citantur a Croix.
de Matr., cap. 36, v. Praeterea circa z"lla. . 2 De Matr. v. Luxuria, qu. 5, i. f. - Navar., Man., cap. 16, num.18, Azorii •. d) Lugo, disp. 12, n. 41, probabilem putat
lib. 1, disp. 10, n. 22. - 3 Loe. eit., n. 23. _ 40 Loc. cit.; i. f.• Henriq., lib. 11, cap. 11, n. 2.• " Loc. cit., n. 15. _ c) G<Jbat, tr. IO, n.2l8, id profecto docet, hanc opinionem, «quatenus dicit praevalere
n. 23. - , De ]ust. et ]ure, disp. 12, n. 34. - 'Tr. 9, cap. 1,
n. 39. - 'l Loc. cit., n. 15. - S Loe. cit., n. 28. _ 9 Loc.
Vasq., de Restit., cap. 3, § l, dub.3, n.22. - 18 Loc. cit., nempe non teneri ad matrimonium; hic ta- votum praecedens, et stante illo, non debere
numi 29. men a Croix allegatur pro sententia quae ne- nec posse duci defl.oratam; non tamen puto
gat teneri ad totam dotem, et quae aflirmat debere excusari ejusmodi defl.oratorem a pe-
satis esse si eam ita augeat, ut possit muIier tenda dispensatione vel commutationevoti,si
d) Lessius, cap. lO, n. 30: • Forte non est maritum reperire, quasi violata non fuisset; commode eam possit obtinere, et aliter non
feminam non esse virginem, ficte promisit
improbabile., inquit, eum non teneri pecunia matrimonium ei, repromittenti et facienti co- quod habet G<Jbat n. 219. possit damnum illatum resarcire •.
compensare. piam corporis sui. d) Croix id asserit, non cum ei$dem aueto- e) Sanchez, de Matr., lio. l, disp. 45, n. 2,
. e) Roncaglia, loc. ct't.; Concina, de Restt't. h) Salmant., tr. 9, cap. 1, n. 39, de dam- ribus, sed cum communi. valde probabilem appellat sententiam illam,
m part., cap. 2, n. 6, negant ad aliquid te- nis compensandis nihil habent; at revera ne- 649.- a ) Dubium istud movetur de ~ quo quae negat posse ducere; pro qua sententia
neri, si femina ex illa copula nullum dam. gant virum teneri eo casu ad matrimonium. puella ignoraret votum castitatis quo vir ob- citat aa., qui revera eam tenent: Rodriguez
num passa fuerit. i) Henriquez, Zio. 11, cap. 11, n. 2 v.f strictus erat. scilicet, Sum., parto 1, cap. 206, num.11, ut
f) Corduba, Sum., qu. 49, male citatur a lit. k, in comment.; Veracruz, Specul., p~rt. 3; b) Dicastillus, de Restit., disp. 7, dub. 9, magis probabilem (sicut et Concina); Vival-
Sanchez; hanc enim opinionem non tenet. art. 19, concl. 6, absolute sic tenent; neque n. 137 et seqq., utramque sententiam proba- dus autem, Candelabro aur., parto 3, cap. 14,
. g) Manuel ~odriguez, Sum., parto 1, ca- apponunt limitationem de infamia, quae forte bilem existimat. nùm. 65 (in edito Brixien. 1590), simpliciter et
pzt. 206, n. 8, lta sane tenet, cum vir, scicns ex copula contracta foret. c) MartinusPerez, de Matr., disp. 5,sect.l, absolute.
 CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. IV. - § li. 127
126 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
praeterea respondeo cum Lugo l, quod, est apud omnes quod injustus defìorator,
promittens obligatur ad matrimonium ra- vota. Ita communiter docent Lessìus 6, licet talis vir nequisset matrimonium pro- etiarnsi matrimonium non promiserit, ad
tione delicti: nam respondent auctores Molina 7, Bonacina 8; Lugo 9 cum Navar- mittere, poterat tamen promittere se ìm- illud tenetur, si non possit aliter damnum
citati, delictum fìcte promittentis in hoc ro, Medina, Rebello, Reginaldo. Et proba- petraturum dispensationem; et ad hoc resarcire; ut docent communiter Lessius '}
esse, quod, cum poterat apponere ve- tur ex l. Inter eos, § Is quoque, jJ. de re stuprator jam se obligavit ratione dece- ipse Lugo 5; et Salmant. 6 cum Baàez l)}
rum consensum, fraudulenter non ap- jud., ubi dicitur: Qui ex causa donatz'onzs ptionis, copulam extorquendo sub promis- Dicastillo, Villalobos I), etc. - Tanto ma- Multo ma-
gis, si fiete
posuit. In praesenti autem casu, stante conuenitu«, in quantum facere potest con- sione matrimonii. Unde tenetur ipse dis- gis igitur stuprator, quando matrimonium promisit.
voto, corruptor non poterat verum con- demnatur, et quidem is solus, deducto pensationem impetrare; qui enim tenetur ficte promisit, ad illud tenetur, si aliter
sensum praestare; et ideo tenetur tantum aere alieno, Ratio, quia in promissione ad finem, tenetur etiam ad media neces- damnum nequeat compensare. Modo (bene
ad damnum, eam dotando vel de nuptiis gratuita semper subintelligitur conditio: saria ad finem conducentia, cum possit excipit Lugo 7) ipse non sit multo melioris
providendo, eodem modo ac si sola defìo- Dabo} si potero; uel, m'sz' status rerum ea ponere sine gravi incommodo. Defìo- conditionis, ut diximus.
ratio sine promissione intercessisset. mutetur. - Et signanter loquenéo de vo- rator autem in hoc casu facillime potest 650. - Quaeritur 4°. Ad quid teneatur,
Probabi-
lius tenetur
Secunda vero sententia probabilior, tis, id docent Laymann lO, Sanchez 11, Bo· dispensationem obtinere, et ideo tenetur. quz' sub promzssz'one matrz'monzi' vz'olave-
ad m a t r ì-
quam tenent Lessius r), Sanchez l; Lugo 2 nacina 12, Palaus 18; Salmant. 14 cum Trul- Prout si religiosus teneatur alicui damnum rz'tconsanguz"neam? - Duo casus in hoc
monium.
curo Vasquez, Coninck g) ,Reginaldo et Gu- lench et Leandro. Eo quod vota non sunt resarcire, et possit restituere laborando vel sunt distinguendi.
tierrez; Tamburinius 3, Sporer s, Croix 5, solvenda, nisi ex bonis ipsius voventis; petendo a praelato facultatem, ad id te- IO. Primus casus est, si vir promisit Sì viola-
vit consan-
docet talem stupratorem omnino teneri bona autem voventis sunt ea sola quae netur. matrimonium, expresse sub pacto impe- guineam
cum pactc
ad matrimonium. Ratio la, quia (ut dixi- remanent, deducto aere alieno 15. Bine est Haec secunda sententia mihi certo et trandi dispensationem. - Et tunc, dispensario-
nem peten-
mus) damnum defìorationis nunquam adae- quod si quis voverit dare bona sua Ec- longe probabilior videtur. - An autem l°. Quando impedimentum est tale, ut di.
quate reparatur, nisi per solum conjugium. clesiae, et postea damnum alicui inferat, in eo Pontifex nunquam vel raro soleat Si dispen-
prima sententia sit probabilis, dubitat Tam- sari non so-
Ratio 2a , quia obligatio ducendi defloratam prius tenetur resarcire damnum et deinde burinius 2; immo Sporer ait non esse au- dispensare (prout inter consanguineos in Je a t , rene-
tur s o l um
oritur, non ex eo quod tenebatur corru- implere votum. Sicque votum castitatis diendum Diana, qui eam tuetur. Ego ipsam primo vel secundo gradu transverso), utì- ad damna.
ptor vere promittere et non promisit, sed semper intelligitur emìssum sub condi- nec probabilem, nec improbabilem dicere que promissio erit omnino invalida; atque
ex ipso delicto fraudis: in cujus poenam, tione, nisi advenerit obligatio alteri dam- audeo. ideo non erit alia obligatio quam resar-
ut probavimus, remanet ipse obstrìctus num compensandi. I1li autem opinioni quam tenent Lay- ciendi damna.
ad reddendam ìndemnem alteram partem Et hoc censet valere Lugo 16, etiamsi Etiam;i
virgo sit mann i)/ et Navarrus j)} Manuel j) et Vi- 2". Quando vero impedimentum est Etsi dis-
pensari 50-
deceptam, tali modo ac si non intervenis- virgo violata fuerit conscia voti; et me- conscia vo- valdus j} apud Lugo j} nempe, quod si vir tale, in quo Papa dispensare soleat: - le.at. :pro-
1
mrssromva-
ti.
set fraus; hoc enim expostulat aequitas rito probabile putat Croix h) (contra San- non possit eo casu damnum resarcìre, nec Alii dicunt promissionem matrimonii esse lida , juxta
alias.
naturalis contractuum propter ' bonum chez et Lessium) ex infra dicendis. etiam tenetur ad matrimonium; huic, dico, invalidam a); ut Innocentìus, Hostiensis,
commune. - Et sic respondetur rationi Sed dices: Si hoc esset, ergo posset Etsi ne- .• 1
queat dam- opinioni non va eo acqU1escere. -
. V enus
. Abbas, Praepositus, Silvester, Henriquez,
oppositae sententìae. deflorator sine dispensatione matrimonium ~:.mte".:'{tC;:~ enim contradicit sapientissimus Lugo a, Villalobos, Victoria, Ledesma, etc., apud
Objectio- Nec obstat votum emissum, quo vi- contrahere. - Non desunt auctores, qui ~o:u~~i - et sequìtur Sporer k). Ratio, quìa certum Sanchez 8, . qui probabile putat. Et ita te-
ni respon-
detur, gente, videtur corruptor non potuisse ad dicunt posse; ut Lessius 17, Sporer 18, Tam- l Disp. 12, n. 41. - a Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, n. 35.- tiens., in cìt. cap. - Abb. Panorm., in cito cap, num. 8.•
matrimonium se obligare. - Nam respon- burinius 19; et Trullench, Candidus, etc., Sporer, parto 4, cap. 3, num.601. . Diana" parto 3, tr. 4, ~raepos."incit.cap.,D. 5•• Silvesto"v.Matrimon,·um lII"
qu, 9•. Henriq., lib. 12, cap. lO, num. 4. - Joan. Bapt.
det Lugo communem esse sententiam, apud Salmant. 20, qui censent dìspensatìo- resol. 280.- 8, Leo, cìt., n. 41. - , Cap. lO, n. lO et 13. -
Villalobos, Commun. opinion.. Iìt, M, n. 41. - Victorla,
, Loc, cit., n. li. - e Tr. 13, cap. 3, n. 9•• Dicast«, de
quod debita onerosa semper sint praefe- nem non esse tunc necessariam ad con- Restitut., disp. 7, dub, 9, n. lI5. - , Loc. cit., n. 21. - Sum., de Sponsalìb., n. 258.• Martin. de Ledesma.è» 4.11ll ,
renda debitis quae obligationem trahunt trahendum; sed tantum eam suadent, ut Innocent., in cap. Super eo, de condition. apposito . Hos- qu. 4,;, art. 1, post init. - 8 De Matr., lib. 5, disp.5, n. 5.
ex libera voluntate hominis, prout sunt vir possit deinde etiam petere. - Sed
i) Laymann, lib. 5} tr.10, part.L, cap. 2} curo conferas cum n. 64} mens Vivaldi vide-
l De Matr., Iib, 1, dìsp, 45, n. 3. - • Disp.12, n. 42. - num.39. - .. Disp. 4, de 2 Praec. decal., qu, 2, punct.5,
n. 5, negat simpliciter virum teneri eo casu tur esse de casu etiam, quo iIle vovens puel-
Vasq., de Rest., cap. 3, § 2, dub, 6, a num, 16. - Regin., § 2, n. 16. - 18 Tr. 15, disp. 1, punct, 16, n. lO. - 14 Tr.17,
lib. 31, n. 258, ad 5. - Gutt:er., de Matr., cap. 25, n. 7. - de Voto et ]uram., cap. 1, n. 125. - Trull., Decal., lib. 2, ad matrlmonìum; et ait potius servandum .lam defìoravit,
esse votum; subdit tamen teneri ad peten- k) Sporer, loc. cit.} n. 601, ducendamesse
• Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num. 34. - • Parto 4, cap. 3, cap. 2, dub. 15, n. Il. - Leand. a S5. Sacr., de Voto et
n.601. - • Lib. 3, part.2, n. 320. - Lugo, disp. 12, D.42. ]uram., tr.1, disp.25, qu. 18. - l3 Ex l. Mulier 72, ff. de dam voti dispensationem. ait mulierem defloratam, ex contractuoneroso,
- , Cap. 15, n.35. - , Tr. 2, disp. 760, n.4. - 8 Disp. 1, jure dotium (juncta Glossa in v. Alieno.). - .. Disp. 12, j) Navarrus, Rodriguezet Vivaldus a Lu- « et ex delicto injustae damnificationis». Nec
de Rest. in gen., qu, 8, punct. 2, num. 12. - Il Disp. 20, D. 50. - Sanch." de Matr., lib. 1, disp. 45, n. 5. ~ Less., go loc. cit.} n. 40} allegantur pro sententia, aliud habet.
num, 140. ~ Navar., Man., cap. 17, num. 50 et 53. - joan. cap. 10, num.. 33. - 17 Loc. cit., nume 34. - 18 Parto 4, q~e negat teneri ad matrimonium, etsi dam- I) Baiiez et ViIlalobos a Salmant. citantur
Medina, Cod. de Restit., qu. 2, dub. 5, concI. 4. - Rebel., cap. 3, num. 601. - " Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num. 36.
num aliter reparari non possit; at re quidem utique pro sententia, quae docet vel matri-
parto 1, lib.2, qu.19, num. 14. - Regin., lib. lO, num.239. - Trull., Decal., lib. 7, cap. 9, dub. 4, n. 3•. Candid., monium ineundum, vel damnu,m resarcien-
lO Lib.4, tr.4, cap. 3, n. 13. - 11 Decal. , lib.4, cap. 15, disquisito 25, art. 18, dub. 3.• " Tr. 13, cap. 3, num. 22.
vera Navarius, Consil. l} qui clericz' vel va-
-
ventes; Rodriguez, Summa}part.l, cap. 206} duro esse; sed Baiiez in 2 a m 2 ae } qu. 62,
n. 11,negant simpliciter teneri ad matrimo- art. 2, dub. 7} concI. 2; ViIlalobos, parto 2,
nium, sed pronuntiant votum esse servandum tr. 11} dijf. 30, n. 9} nihil aliud habent, nisi
f) Lessius, cap. 10, n. 32} sic tenet: «Si vis imminet infamia, quae aliter averti ne- damnumque resarciendum. - Vivaldus pa- defloratorem teneri ad resarcienda omnia
tamen ipsa votum ejus omnino ignoravit, et quit.. . riter, in Candelo aur.}part. 3, cap.14} n. 65} damna, quae ex stupro violento subsecuta
recuset omnem aliam satisfactionem». h) Croix, lib. 3, parto 2, n. 320} probabilem illum qui prius votum castitatis emiserat, et sint.
g) Coninck, de Sacr., disp.23} num. 24, putat sententiam, quae defloratorem obligat posteacum pnella contrahere juravit, obligat 650. - a) Omnes auctores hic a Sanchez
pariter tenet hanc sententiam: Si « copulam ad petendam voti dispensationem;quod sane ad votum omnino servandum. Et si hunc 10- allegantur, non pro casu de quo disputat
aut eam familiaritatem obtinuit, ex qua gra- procedit ex obligationeducendi defloratam.
 128 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEP TO DECALOG
nent omnes, qui excusan t in casu praece-
denti ab obligatì one ducendi, stuprat orem
habente m votum castìtat ìs; idque fortius
dicunt in hoc casu, ubi adest ìmpedimen-
tum non solum impedìens, sed etiam di-
rimens. Ratio : tum quìa haec conditio
rejicitu r a contrac tu matrìmoniì, tamqua m
ìmpossibìlìs ; ea enìm quae a volunta te
prìncipì s penden t ìmpossìbìlìa dìcuntu r l.
Tum quìa impedit i ad matrìm onium, sicut
sunt inhabile s ad contrah endum, ita .ad
promitt endum. Et pro hac opinion e Dia-
na a adducit plures decision es Rotae Ro-
Verius pro- manae. - AHi
missio d u- tamen commu nius et ve-
cendi , vali- rìus docent talem promiss ionem satis
da, oblio
gare b). Ita Lugo 8, Layman n 4; Sporer 5
cum Palao, Conìnck et Dicastil lo; Sal-
manto 6 cum Pontio, Bonacina, Rebello et
Ledesm a ; Sanche z 7 cum Molina c), Covar-
ruvias, Lopez d), Gomez c); Holzma nn 8
cum alììs commu niter, ut asserito Ratio:
tum quia matrìm onium promiss um sub
1 Ex l. Conlinuus 137, § 6, Cum quis,
ff. de verbor,
cbligation , (juncta Glossa inv.Relictae sint). - • Parto 11,
tr, 2,
resol. 70; cfr. Decis, Rotae 2, post parto 6.• Rota
Ro~., Hispalen., 6 mart. 1687, coram Coccino, inter Re-
cent.or., tom.5, parto 2, n. 603; Vatenlina, lO nov. 1595,
coram Seraphino, inter ejus impressas, n.1156.- •
n. 53. - • Lib. 5, tr. lO, parto 2, cap. 7, n. 4. _. Disp. 12
·Part. 4:
cap. 1, n. 215, II. - Palaus, tr. 28, disp. 1, punct. 16, n.7
et seqq.. Coninck, deSacram., disp. 29, n. 18, 19 et 33. -
DicasI., de Matrim., disp. 1, dub. 38, num. 570. - • Tr.
cap. 2, num. 74. . Basi!. Pont., deMatr., lib. 12, cap. 9,7,
S. Alphonsus, sed pro sententia quae negat
in generali valere sponsalia sub conditione:
si Papa dispensaverit; quod quidem tenent
auctores allegati, Praeposito excepto, qui an-
ceps remanet. - Sanchez deinde, n. 7 addit
hanc sententiam valere etiam, quandC: virgo
sub spe dispensationis deflorata fuerlt· at ex
allegatiSi solurn Henriquez citat, qui satls per-
spicue id significat loc. cito
_b) Hic pariter auctore~ citati (praeter Lugo,
9Ul. de hoc nostro quaeslto disputat) tractant
m generali de sponsaliis initis sub conditione:
si Papa dispensaverlt; quae quidem valere
affirmant.
. c) Ludovicus de Molina, de Primogeniis)
lzo. 2, cap. 13, n. 8 et seqq... Antonius Go-
mez, Ad leges Tauri 9, n.18, i. f.,adducun-
tur a Sanchez, non quidem pro ipsa sententia
sed pro ratione eam confirmante: impossibi~
lem scilicet non censeri conditionem, quae
pendet a principis voluntate, si id princeps
concedere soleat.
d) Gregorius Lopez, parto 4, tit. 4 l. 3
V. Casar, hanc opinionem supponere) vide:
tur, ut recte dicit Sanchez; negat enim in
I.
tali pacto revera est possibil e; id enim
quod princep s concede re solet minime
impossibile reputat ur e). Tum quia omnis
contrac tus, licet pro tempor e impedim enti
non sit validus, potest tamen esse validus
respect u ad tempus quo ìmpedim entum
aufertu r; actus enim factus tempor e inha-
bili valet juxta jurisper itorum axìoma, pro
tempor e habili ad quod refertur . Et sic
respond etur rationìb us oppositis. - Hinc
stuprat or eo casu bene tenetur ad dispen-
sationem impetra ndam, et deinde ad ma-
trimoni um contrahendum.
Il", Secund us casus est, si promiss io Si non lit
matrìm onìì est absoluta , nulla facta men- pe
tione dispens atìonis f).
Tunc, dicit Sanche z 9 cum Covarru -
vias, Navarro , Gutierr ez, Ledesm a, Lo- monii
pez, etc., promiss ionem esse omnino nul- Iida
lam, utpote de re bonis moribu s adversa ,
ex l. Si stzpuler 35,jf. de verbo oblig. - Sed
verius adhuc puto cum Lugo l0, Croix 11,
n. l. - Bonac., deMatr., qu. 1, punct, 7, n. lO. - Rebet.,
parto 2, lib. 2, qu. lO, num. 46•• Peti'. Ledesm., de Matr.,
qu. 47, art. 5, de coudition. honest.. dub. 2, coucl. 3.-
, De Matr., lib. 5, disp. 5, n. 12 et 13. - Covar., de Matr.,
parto 2, cap. 3, in princ., n..8.- • De Matr., n. 191. -
• Loc. cit.. n. 26. - Covar., de Matr., parto 2, cap. 3, in
princ., n. 7•• ,Navar.~ ConsiI. 5, D. 1, de consanguin itate.•
Gutier., Canon. quaest., lib. 1, cap. 22, num. 17. - Petr.
Ledesm., deMatr., qu.47, art.5, v. f., dub.2, ad 3 et 4. -
Luliov. Lopea,Ins tr. nov., part. 2, deMatr., cap. 42, ad 3. -
lO Disp. 12, num. 54. - 11 Lib. 3, parto 2, n. 321.
hoc casu exigi novum consensum, adveniente
conditione et data voluntatis perseverantia.
- Sed idem Sanchez citat etiam Ludovi-
cum Lopez, quasi hic auctor E'.xpresse eam
teneat in Instruct. nov., parto 2, de Matrim.,
cap. 42, ad 2 arg1;i-m., sed perperam.; nam
Lopez aperte et diserte contrariam senten-
tiam tuetur.
e) L. Cum servus legatus, § 7 Constat)
ff..de. ~egat. et fideicom.) loquitur de bonis
pnnClp1s, quae negat posse legari: «Quoniam
commercium eorum nisi jussu principis non
est: cum distrahi non soleant». - Et haec
quidem verba commentatur SanChez dicens
loc. cit.) n. 12) id quod pendet a v~lunta~
principis reputari impossibile, quando prin-
ceps id concedere non solet; secus, quando
soleto
• f) Sanchez silet de defloratione, et quae-
nt solum «an valeat promissio matrimonii
inter impeditos, non expressa ea conditione:
si Pontifex dispensaverit». Cui quaesito re·
spondet negative, et auctores citat. Nayarrus
tamen, loc. cit., supponit deflorationem ad-
fuisse. . culpabiliter usus est eo modo promittendi,
CAP. II. - DE RESTITU TlONE. - DUB. VI. - ART. IV.
Verius va- Tambur inio l; cum Molina g), Tabiena h)
lida, si pro-
mittens no- Armilla h), apud Sanche z 2 (qui vocat pro-
vit impedì-
mentum. babile), promiss ionem esse validam , si Im-
pedime ntum prornitt entì jam notum fue-
rìt i). Ratio, quia conditio illa de dispen-
satione impetra nda, semper in tali pro-
mission e subìnte llìgìtur tacite apposit a:
prout si religios us promitt it aliquid dare,
valetpr omìssìo , quia subinte llìgitur con-
dìtìo apposit a de licentìa praelati.. Ideo in
tali casu vir etìam tenetur ad procura n-
dam dìspensatìonem et ad matrimo nium,
cum taciti et express i eadem sit ratìo,
lni~:~;~~ Major dìffìcultas est, quando stuprat or
mentio dis· r;;::~~l"àY:: ficte promisz't matrimonzi~m cum pacto
n s a t o-
nis,
ì
pensatio- impetra ndi dispensationem. - Hic recte
nem, dìstingu unt idem Lugo 3 et Tambur inìus 4:
promìs-
sia matri- ten:;~r~ih;t Quod si mulier pruden ter adverte re potuit
mva-
, juxta fìctio adver- fìctìonem promissìonìs, vir ad nihìl
tene-
alìos, ti potuit,
tur; quia tunc ipsa sponte decipi voluit.
Secus, te- Secus, si mulier
netur ad non potuìt adverte re;
rna t r i m o - quia tunc defìorat or ratione
fraudis tene-
nium.
tur ad matrìmo nìum, et consequ enter ad
dìspens atìonem impetra ndam i),
At quid , sz· 4eflorator ficte, sed aoso-
Iute conjugz"um promzserz't consanguineae,
non adverte ns ad ùnpedim entum?
1 D.eca!.. lib. 7, cap. 5, § 3, n.37. - • De Matr., lib.5,
g) Molina, de Primogenizs) lib. 2, cap. 13,
n. 7, de casu simili loquitur, et asserit idem
esse sive conditio haec: si Papa dispensaverit,
adjecta sit, sive omissa.
h) Tabiena, V. Sponsalia) n.9) qu. 8) asse-
rit promissionem validam esse, si juramentum
de contrahendo accesserit; nec loquitur. de
defioratìone. - Armilla, V. Sponsalia) n.11)
idem tenet quod Tabiena, et subdit: « Si autem
nesciebant requiri dispensationem, et si sci·
vissent, non se obligassent, non tenentur ».
Quae omnia notantur a Sanchez.
i) Lugo dicit: «Si impedimentum notum
ipsis erat». Croix vero: «Si... utrique fuerit
notum ». - Tamburinius autem non requirit
ut impedimentum ipsis sit notum, sed tantum
ut sit dispensabile.
j) «Vel certe (rit addit Tamburinius), si
ficte promisit, resarciat damnum ».
k) Lugo, disp. 12, n. 55, paulo aliter ca-
sum proponit et solvit: « Si... verba, inquit,
non significabant talem cOnditionem [dispen-
sationis] in iis circumstantiis, nec vir habuerit
talem animum, nec femina in eo sensu illa
intellexit ,nec cogitavit de impedimento, di·
stinguendum rursus videtur: nam si vir in-
s. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. II.
- § II. 129
Respon deo: lO. Siipse culpabi liter non
Culpabi-
adverte rit, tenetur pariter ad matrìmo- liter non ad-
vertens im-
nìum; quia jam fraudul enter egit, - 2°. Si p e d m eri-
ì
rum, tene-
vero inculpabiliter, tunc dico quod quando tur,
dispens atio non potest obtineri sìne gravi
Inculpa-
biliter non
incomm odo, non tenetur ad matrimo- advertens,
quandoqu e
nium, quia ad hoc praecise non se obli- excusatur,
gavit, stante ignoran tia inculpa bili impe-
dimenti. Sed bene tenetur ad damnum
compen sandum , ratìone defìorationis ex-
tortae j et si non possit damnum compen-
sare, adhuc tenetur ad matrim onìum ,
prout tenetur quisque injustus defiorator.
Ha Lugo k) et Tambur inìus l). - Quando Quando-
que tenetur
autem dispens atio facile impetra ri potest ad matri-
et sine gravi incommodo, tunc dico om- monìum,
nìno teneri virum ad matrimoniurn j eo
quod qui tenetur ad finem, tenetur etiam
ad media ordinar ia quae de facili adhi-
bere potest (ut diximus mox supra n. 649,
V. Sed dices , in praeced enti Quaesti one ,
de eo qui habens votum castìtatis, vìrgi-
nem vìolavìt sub vera promiss ione ma-
trìmonìi). Defìora tor enìm, ficte promìt-
tens matrimo nium, tenetur ad illud ratìç-
ne fraudis, eodem modo ac si vere pro-
misisset, ut pluries repetivi mus.
disp. 5, n. 25. - Disp, 12, n. 55. -
:I 4 Loc. cit., n. 37.
non videtur incurrere obligationem restituen-
di, cum non fuerit causa injusta damni per
vim vel fraudem. Si vero culpabiliter usus
est illo modo promittendi, ut [emina decipe-
retur, quae non advertebat ad impedimentum
consanguinitatis, nec ipse habuit animum pro-
mittendi sub condidone dispensationis, nec
eam procurandi; tunc non tenebitur determi-
nate eam ducere nec dispensationem procu·
rare, quia id nec interius promisit, nec exte-
rius significavit: credo tamen quod tenebitur
alio modo resarcire damna illata, quia per
fraudem injuste obtinuit copulam, atque adeo
involuntarie ».
l) «Non obligabitur .., ait Tamburinius loc.
cit., n. 37, quando ipse stuprator inculpabi-
liter ad eam necessitatem petendi dispensa-
tionem non advertit, vel impedimentum ei
incognitum erat, et ex alia parte ejus verba
non significabant promissionem de dispensa-
tione petenda; tunc enim...abest vis vel fraus
stupratoris. At si significabant, licet ipse non
adverterit, tamen cum reipsa dederit causam
decepdoni, obligabitur saltem damna puellae
resarcire, si non matrimonio, quod non pro-
misisset, certe subsidio dotis, quo resarciatur
deceptio ».
9
 130 LIB. III. - TRACT. V. DE SEP1'IMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. V. 131
Filliuccio e), Diana e) et Tamburinio ; SpO- uxorem, eo quod raro ex tali manifesta-
rer l, Elbel", Laymann a. Et huic se adjun- tione ipsanon sit subitura magnam vexa-
ARTICULUS V. git Lessius 4. - Haec sententia distinguit: tionem: et hoc satis indicare videtur te-
QUID DEBEAT RESTITUI PRO ADULTERIO. Si damnum famae multum praeponderet xtus in cap. Officti~ supra relatus.
damno mariti et filiorum legitimorum, Sed dices, nee teneri matrem se pro- Objectio.
651. Ad quz'd tenentur adulteri. - 652. Ad quid tenetur adultera. - 653.An teneatur mani- tunc non tenetur mater illud subire; se- dere apud filium: quia justitia commu-
festare prolem non esse Iegitimam. - 654. An tunc spurius teneatur credere matri. - eus vero, si infamia non sit tanta. tativa non obligat ad reparanda damna
655. Ad quid tenetur adultero - 656. An teneantur adulteri reficere expensas hospi- Quando Hinc infertur, matrem teneri se pro- bonorum eum detrimento famae; quae est
talibus pro exposita prole. - 657. Ad quid tenetur adulter, si dubium sit ~n proles teneatur se
sit mariti. - 658. Quid, si dubium sù inter duos adulteros. - 659. Ad qùtd tenetur prodere, dere: superioris ordinis. Et ideo, ex commu-
adulter, si zpse non fuerit causa suppos#iom·s. - l°. Si ipsa sit perditae famae, ut Lay- niori et probabiliori sententia (ut dictum
mann, Roncaglia, Lugo, Croix, etc. Bene est n. 627), non tenetur detractor, qui
Urerquc
adulter le-
651.-« Resp. Cum ex adulterio damni- « ut, relicta haereditate vel ejus parte, tamen advertunt Lugo 5 et Elbe1 6 non non potest aliter famam restituere, eam
netur dam- « ficari possint conjux alter et proles le- - amplectatur statum ecc1esiasticum vel sufficere quamlibet suspicionem de adul- cum pecunia compensare. - Ex altera
na repara-
re. «gitimae circa sustentationem, haeredi- e religiosum, si idoneus sit; etc. - Trul- terio, sed requiri ut alii vulgo de ea male vice, non videtur posse dici mater modi-
« tatem, etc.: patet quod uterque adulte- «lench a». sentiant. - Idem autem quod de femina cam infamiam pati se prodendo apud
« rans, nata eis prole, debeant, cum id 653. - Quaeritur l°. An adultera tenea- malae famae dictum est, dicunt Lugo et filium: cum communius doceant DD. cum
« damnum causent, eatenus restituere, tur se prodere, St' sciat prolem non esse Lessìus de femina vili: modo (addit Lugo) Lugo lO, et Salmant.P, Soto, Banez, Prado,
« quatenus possunt sine detrimento altio- legz'ttmam, ad evitandum detrimentum sit adeo abjecta, ut non esset longe ma- Rebello, Villalobos, Tapia, etc., quod in-
« ris boni et causatione majoris mali. mariti et filiorum legitimorum? gis aestimabilis fama sua, quam damnum famatio apud unum vel alterum virum
« Est communis, Vide Laymann I». AffirmantAdrianusa),PaludanusiJ},etc., Opiniones aliìs inferendum. adhuc sit gravis ponderis.
de obliga-
652. - « Unde resolves: apud Croix 4. - Sed negant Sotus C), Ma- tione se pro- 2°. Si alioquin timeatur publicum dam- Sed respondetur: Aliud est teneri ad Respende-
dendi. turo
Obligatio- « l°. Quod attinet ad ipsam adulteram, jor c) et alii: nisi ingens sit damnum, num: nempe, si spurius sit perditis mo- compensandam famam cum facultatibus:
nes adulte-
rae ex Bu- « ordinarie non tenetur prodere quod pro- nempe regni, principatus et similis. - Alii ribus imbutus, et succedere debeat regno aliud, teneri suam famam prodere ad dam-
senbaum, vero, ut Cajetanus, Lessius d), Scotus,
«les ejus spuria sito Nam, et viro suo tri- vel principatui; - ut Roneaglia, et Lay- num illaturn reparandum. - Non enim te-
« stitiam, et sui odium, et discordias do- Vasquez, Medina, Richardus d}, etc., apud mann cum Lessio. netur, qui alterum infamavit, peeunia fa-
« mesticas crearet, ac famam suam pro- Lugo 5, negant ullo casu teneri matrem 3°. Si mater se manifestando filio spu- mam compensare; quia fama nulla pecunia
« digeret; quibus damna fortunae merito se infamare. Et probant ex cap. Officti'9, rio, verosimiliter speraret filium credìtu- reparari potest, At cum quis damnum bo-
« cedunt. Accedit, quod proles matri non de poen. et rem., ubi dicitur: Mult'erz' quae, rum, bonisque cessurum; nee timeretur norum alteri intulit, tenetur quidem cum
« teneatur credere se esse illegitimam.- ignorante marito, de adulterio prolem su- ulterior magna infamia aut vexatio ma- damno aequali ac etiam aliquantulum ma-
« Fi11iuccius 2. scepit, quamvis id viro suo timea; confi- tris: ut docent Lugo 7, Roneaglia eum jori illud resareire, quando per manife-
« 2°. Debet tamen, si potest, aliis indu- teri, non est poent'tentt"a denegando. S.Antoninof) et Lessio, Croìx", Holzmann, stationem facti, quamvis cum infamatione
« striis damnum compensare: V. gr. }O dìli- Ultima tamen sententia vera et satis Adulte- Sporer, Tamburinius 9. - Idem dicendum manifestantis, damnum reparatur. In eo
ra, quando-
« gentius administrando rem familiarem; communis: quam omnino sequendam pu- q ue libera videtur, si mater posset damnum vitare, solo casu posset is excusari, quo eertum
ab ìsta oblì-
«2° de cultu corporis detrahendo; 3° si to, et tenent Lugo 6 cum Soto, Covarru- gatìone, se manifestando soli marito. Sed bene esset quod, ad damnum resarciendum,
« habet bona propria, plus legitimis quam vias, Molina, Toleto, Valentia, Turria- ajunt Lugo et Sporer, raro ad hoc teneri longe majus detrimentum, ut dìxìmus, in-
« spurio relinquendo; 4° eum inducendo, no, etc.; Croix 7; Roncaglia e) cumAzor e),
Tambur., Decal., Iib, 7, cap. 3, § 4; n. 15. - 1 Parto 4, Roncaglia, Ioe. cit., resp, 2. - LeSSI, cap. lO, num. 58. -
1Lib. 3, sect, 5, lr. 3, part. 3, cap. 14, num, 1 et 2. - disp. 13, n. 45. - • Loc, cìt., num. 45•• Sotus, de Just. el cap. 2, n. 564 et seqq, - • De Matrim., n. 457 et 458. - • Lib, 3, part, 2, num, 333. - Hol,,",., de Praec. decal.,
• Tr. 32, num. 225. - S Lib, 7, cap. 9, dub. 5, num, 3. - Jure, Iib, 4, qu, 7, art. 2, v. Dubium autem inter docto- s Lib. 3, sect, 5, tre 3, parto 3, cap. 14, nume 1, v. f. - n. 656. - Sporer, part, 4, cap. 2, n. 566. - , Decal., lib. 7,
• Lib. 3, parto 2, num. 332. - Cafetan., Sum., v. Adul- reso - Couar., in cap. Peccatum, parto 1, in prìnc., n.B, - 1. Cap. lO, n. 57. - Laym., loe. cito - Roncaglia~ tr. 13, cap. 3, § 4, num. 15. - Lugo, ice, cìt., n. 60. - Sporer,
terium; et Opusc. tom.1, tr.31, resp.14, qu, 2. ; Scotus, Molina, tr, 3, disp. 102, n. 12 e113. - Tolet., lib. 5, cap. Il, qu.3, de Restilut.. cap. 2, qu, 4, resp.B, - Lugo, dìsp, 13, Ioc, cito - lO Disp, 14, n. 52. - 11 Tr. 13, cap. 4, n. 48. -
in 4, dist.15, qu, 2, V. Adillud de adultera, (n. 39.) - Vasq., n. 3•• Vaient., in 24m 2nll , disp.5, qu. 6, punct.7, causo 5, n. 57. - Croix, Iib, 3, part.2, n. 332. - 6 Loc, cìt., n. 57.- Sotus, de Just. et Jure, lib. 5, qu. lO, art. 2, post conci. 4. -
Opusc. de Testam., cap. 5, § 1, nume 9. - Joan. Medina} v. Estautem apuddoctores. - Tuyyz'an' J in 211.m 21111, disp.30 , 6 Loc, cìt., n. 458.- Lugo, Ioe. cit., rt.57. - Less.~ cap. 10, Banez, in 2a.m 2nc, qu.73, art. 2, dub.l, conci. 1. - Prado~
Cod. de Restitut., qu. 3, causo 4. - • De Jusl. et Jure, dub. 3, n. 23. - , Lib, 3, parI. 2, n. 332. n.57. - Roncaglia~ tr. 13, qu.3, de Restit., cap. 2, qu.4, cap. 25, qu. 2, n. 8... Rebell., parto 1, lib.4, qu.3, n. 4. ~
resp. 2. - Laym., lib. 3, sect. 5, tr. 3, parto 3, cap. 14, Valal., part.2, tr. 11, diff.36, n.8... Tapia, tom.2, lib.5,
n. l, i. f. - Less., cap. lO, n. 54. - 7 Disp. 13, n. 60. - qu. 14, arI. 4, n. 3.

653. - a} Adrianus, in 4,deResUt.,§Quoad in 4, dt·st. i5, qu.i7, asserit adulteram teneri

i lt1 n , ad S, et § Sed restant .duo dubz'a, utique
affirmat, modo tamen probare possit et cre-
datur ei.
b) Paludanus, in 4, dist.27, qu. 2, art. i,
conel. 3, (n. 6), affirmat adulteram teneri se
prodere filio, non autem marito.
c) Sotus minus recte a Croix citatur; po-
tius enim tenet tertiam sententiam (ubi de
solius famae dispendio agitur).- Major pror-
sus perperam ab eodemCroixallegatur; nam,
se prodere, ubi sola infamia timetur; sec:us
vero, si perieulum vitae timeatur. et re vera, Azor,part. 3, Nb. 5, cap. 6, qu. 2, f) S. Antoninus, part, 2, tit. 2, cap. 7, § 4.,
d) Lessius male citatur a Lugo pro seno v. Altera dif.ficultas,. Filliuecius, tract. 32, v. Sed numquz"d: Si filius, inquit, «crederet,
tentia prorsus negativa; nam Lessius, ut n. 225,. Diana,part.ll, tr. 6, resol.55, (Coord., non autem probabile est, quod propter hoc
recte notat S. Alphonsus, potius adhaeret ter- tomo 2, tr. 6, reso!. 234) negant adulteram te- dimitteret dictam haereditatem..; nec hoc ma·
tiae sententiae. - Richardus, a Lugo ex Mo- neri ad damnum reparandum, eum periculo ter praesumere potest, nisi antea multum fuis-
lina allatus, id non habet. famam amittendi. Quam sententiam Ronca- set experta de bona voluntate filii sui; non
e) Roncaglia, tr.i3, qu. 3, de Restit., cap. 2, glia pluribus limitationibus ita coarctat, ut ergo debet se exponere certo periculo diffa-
qu. 4, resp. 2, negat adulteram ordinarie te- pIane tertiam sententiam, (quae ipsi a S. AI- mationis apud filiumpropter incertam corre-
neri ad se prodendum; ibique citat auctores; phonso tribuitur) amplecti censeatur. ctionem illius •.

132 LIB. III. - TRACT. v. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
currere deberet. - In casu autem nostro,
non est certum quod mater, se manife-
stando apud solum filium, gravem patìa-
tur infamiam: dum satis probabilis est
sententìa , quod revelatio criminis apud
unum vel alterum virum cordatum non
sit gravis infamatio; juxta dicenda n. 973,
v. Sed opposùa; et in praesenti casu id
dicunt Lugo et Sporer. 1 - Cum ergo, ex
una parte, mater sit certe obstricta ad
damnum viro et aliis fillis reparandum;
et ex altera, non sit certa excusatio, quia
certum non est quod ipsa, revelando suum
crimen filio, tale longe majus damnum
ìncurrat quod sufficiat ad eam excusan-
dam: ideo possidet obligatio restitutionis,
et proinde tenetur mater se prodere.Immo
hoc puto dicendum, non solum si mater
spem moraliter certam concipiat praeca-
vendi damnum, ut asserunt Lessius, Ron-
caglia et Coneina; sed etiam si habeat
spem tantum verisimilem, ut dicunt Spo-
rer, Lugo et Holzmann ex eadem ratione,
quia in dubio semper possidet obligatio ma-
tris. Secus, si nulla esset spes aut valde exì-
In praxi gua.- Hinc ajunt Tamburinìus", et Elbel "
raro tene-
tur mater cum Babenstuber, in praxi raro teneri ma-
se rnanife.. trem se manifestare marito aut filio; quia
stare.
raro fieri potest quod ex tali manifesta-
tione non sit subitura ingentia damna: et
contra, raro continget quod fìlìus credat,
et teneatur credere matri, ut mox infra
vldebimus in sequenti Quaestione.
654. - Quaeritur 2°. An eo casu tenea-
tur spurius credere matri?
Affirmant Pater Coneina 4, Tamburì-
nius 5; et Hostiensis, Panormitanus a), Me-
Lugo, disp. 13, n. 60. - 1 Parto 4, cap. 2, n. 566. -
Lesso, cap. lO, n. 58. - Roncaglia., tr. 13, qu. 3, de Restit.,
cap. 2, qu. 4, resp. 2. - Cancina, dissert.3, de Restit. in
part., cap. S, n. 9. - Sporer, loe. cito - Lugo} loe. cito -
Holzm., de Praec. decal., n. 656. - SI Decal., lib. 7, cap. 3,
§ 4, n. 16. - S De Matr., n. 460... Babenst." Ethic., tr. 7,
disp. 5, art. 3, n. 43. - 4 Loc. cit., cap. 3, n.l0. - li DecaI.!
lib. 7, cap. 3, § 4, DUro. 10. - Hostien.~ in cap. Per tuas l
l de probation., num. 2 j et in cap. Transmissione l qui D.lii
sunt legitimi, num. 2. - Joan. Medina, Cod. de Restit.,
qu.3, causo 4, dub•. Vasq., de Testament., cap. 5, § 1,
n. 21. - 6 Disp. 13, n. 61. - Turrian.~ in 211tll 211e , disp. SO,
dub.3, num.28.. 'Lib. 3, part.2, num. 334. - 8 Disp. 13,
654. - a) Abbas Panormitanus citatur qui-
dem a Lugo (ex Molina tamen) ut asserit
S. Alphonsus; sed contrariu-m omninosigni-
ficat, in cap.Per tuas, n. 4,. et in cap.Trans-
missione, n. 3 et 4.
Juxta alios,
dina, Adrianus b) et Vasquez, apud Lugo 6, filius tene-
si mater sit fide dignissima spectatis cir- tur quando-
que credere
cumstantiis, nempe amore in filium et matri.
sua praesenti probitate : puta , si tunc
poenitentem vitam ducat, Sacramenta fre-
quentet etc.; aut si sit in articulo mortìs,
et suum dictum juramento confirmet; -
ut dicunt Toletus c) et Turrianus, apud
Croix 7.
Sed communissime et probabilius filius liusProbabi-
Don te-
non tenetur credere matri, etiamsi jura- netur crede-
re n e c ju-
mento id asserat. Ita Lugo 8, Salmant. 9 ranti,
cum Trullench, Dicastillo, Villalobos, etc.;
Ho1zmann lO (cum communì, ut asserìt);
Lessius 11; Laymann 12 cum Abbate , Ri-
chardo, Sà, etc.; Roncaglia 18 cum Azor,
Filliuccio, Diana, etc.; Sporer 14, Croix 15.
Id probatur 1° quia filius est in possessione
legitimitatis, cui cedere non tenetur, nisi
convincatur quod sit adulterinus vel ìlle-
gitimus, ut habetur ex 1. Fitium, jJ. de
his qui SUt~ etc. Vide Lug-o 16. Probatur 2°
quia nemo tenetur credere uni testi, etsi
probatissimo; ut patet ex cap. Relatum,
de testam., ubi dicitur etiam quoad legata
pia requiri saltem duos testes: Tribus
aut duobus legitimis testibus requist'tis;
quoniam scriptum est (Deut, XIX, 15): In
ore duorum aut trium testùem stabt't omne
verbum. Et ex cap. Licei, de testib. et
attest., ubi: Licet quaedam sint causae ;
quae plures quam duos exigant testes:
nulla est tamen causa, quae unius testi-
monto, quamvis legt'timo, terminetur, Hoc
enim dicunt Laymann et Holzmann, quod
fuit necessarium pro communi bono, ad
fraudes avertendas. - Secus tamen dìcen-
n. 62. - 9 Tr. 13, cap. 3, n. 39•• Trull., lib. 7, cap. 9, dub. 6,
n. 1 et 2. - Dicast., de Restit., disp. 7, dub. 11, n. 196..
Vìllal' l part.2, tr.11, riiff. 34, n. 9. - 10 De Praec. decal .•
n. 657. - 11 Cap. lO, n. 51. - 12 Lib. 3, tr. 3, parto 3, cap. 14,
D.l. - Abb. Panorm' l in cap. Per tuas~ de probat., n. 4 j
et in cap. TrQ,nsmissione~ qui filii sunt legitimi, num. 3
et 4. - Richard. de M.gdiavil.~ in 4, disto 15, art. 5, qu, 4,
ad 9.• Sà, v. Adulterium~ Dum. 3. - 18 Tr. 13, qu. 3, de
Restit., cap. 2, qu.4, resp.2. - Asor~ part.3, lib. 5, cap. 6,
qu.4. - Fill., tr. 32, n. 225.· Diana, part.ll, tr. 6, resol. 55.
(Coord., tom. 2, tr. 6, resol. 234). - "Part. 4, cap. 2, n. 555.
_ " Lib. 3, part.2, n. 334. - " Disp. 13, n. 16. - Laym.,
1oc. cit., n. 1. - Holsm., de Praec. deca1.. Il. 657. V. f.
b) Adrianus, in 4, de Restit., § Sed res-
tant duo dubia, ad 2) pariter. male allegatur
a Lugo (ex Vasquez).
c) Toletus videtur citari a Croix ex Tur-
riano; sed re vera Toletus, lib.5) cap.11,n. 4,
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. V.
Nisi in-
dicia sufii-
dum, ut bene ajunt Lugo I, Holzmann 2,
c i a n t ad Roncaglia 8, Sporer 4, Lessius 5, Salmant.",
d a m n a n-
dum im fo- Croix 7, si adsint indieia ita vehementia,
ro externo.
ut filius etìam in foro externo tamquam
spurius condemnaretur d); prout, si mater
dare ostenderet ìmpotentìam vel absen-
tiam mariti tempore procreationis. Tunc
enim tenetur ille ut spurium se habere;
quia quisque tenetur se conformare in
conscientia foro externo, ubi forum non
nititur falsa praesumptione.
Ipse adul-
t e r .l'a t e r
655. - «3°. Quod attinet ad ipsum adul-
spurn. «terum, spurii patrem, etìam ìpse saepe
« excusatur vel in toto, vel ex parte: -
« sive quia damnum ab adultera compen-
« satum fuit, vel compensandum creditur:
« sive quìa » [huic] « restitutio non potest
« fieri sine pericolo vitae, dispendio famae,
« turbatione et discordiis familiarum; sìve
« quia non est certus filium esse suum.
« - Vide Lessium 8, Bonacina 9, Trul-
« lench io »,
Tenetur
restitue -
Caeterum, adulter tenetur restituere
re omnia
damna.
omnia damna: scilicet haereditatem re-
lictam a viro adulterìnae proli, et alimenta
ab eo data puero a tertio aetatis anno:
nam usque ad tertium annum, mater te-
netur eum lactare, Dixi tactare; nam ad
Quid, si alias expensas tenetur pater. - Si vero
mater la ..
ctare n e- mater non possit lactare, non ìpsa , sed
queat,
adulter tenetur subire expensas ad lactan-
dum; ut dicunt Salmant. 0;) cum communi.
Nisi pater sit impotens, quia tunc tenetur
mater.
1 Disp. 13, n. 62. - • De Praec. decaL, n. 657, i. f. -
• Tr. 13. qu.3, de Rest., cap. 2, qu, 4, resp. 2. - • Part.4,
cap. 2, n. 555. _. Cap. lO, n. 52. - • Tr. 13, cap. 3, n. 39.-
, Lib. 3, parto 2, n. 334. - 8 Cap. lO, n. 40. - • De Matr.,
qll. 4, punct. 15, n. 8 et s~qq. - ,. Lib. 7, cap. 9, dub. 7.
- 11 Tr. 13, cap. 3, n. 28. - Molina, tr. 3, disp. 103, n.4••
Sanch., Cor.sil., lib.1, cap. 5, dub.4, n. 17. - 12 De Matr.,
negat dumtaxat filium teneri credere matri;
subdit tamen aliquem auctorem idipsum ne-
gare,etsi. uterque parens affirmet, "nisi testi-
monia aut indicia sufficientia adducant ».
d) Hanceamdem limitationemsuae opinio-
ni apponuntTru1lench, Richardus, Laymann,
Azor et Diana, locis dtatis.
655. - a) Salmant., tr. 24, de 40 Praec.
decal., n. 34, asserunt matrem lac solum de·
bere filio, « etsi spurio », usque ad triennium.
Quae vero hic adduntur, ipsi Salmant. dicunt
de patre in generali, non vero de adultero.
656. - a) Lessius affirmat quidem adulte-
rum divitem teneri ad restitutionem; sed lo-
133
656. - Quaerìtur l°. An, si adulter:'sint
divt'tes, et exponant prolem hospt'taltòus,
teneantur reficere ittis expensas factas
pro tZutrienda prole.
Affirmat prima sententia, quam Sal- Adulter
dìves, expo..
manto 11 communem vocant cum Molina, nens pro ..
1em hospi-
Lessio a), Sanchez, etc.; item Elbel P, Spo- tali, tenetur
de expensis,
rer 18, Lugo 14, etc. - Ratio, quia haec pia juxta alios.
opera unice pro pauperibus sunt instituta.
Negat vero secunda sententìa, quam Probabi·
lius non te-
tenent Henriquez, picastillus; Rodericus netur.
de Acunha b), apud Salmant, 15; Renzi 16.
Et probabilem vocant Salmant, 17, Elbel 18,
Sporer 19 et Croix 20. Eamdemque senten-
tiam docet Laymann 21, si hospitale sit
opulentum j secus, si pauper. - Sed uni-
verse praefatam sententiam ego puto pro-
babiliorem. Ratio, quia hujusmodi hospì-
talia non solum sunt instituta ad subve-
niendum pauperibus; sed etiam divitibus
in infamiae periculo, in quo ipsi solent
vel procurare abortum vel prolem necare
ne infamentur; et huic male intendunt
hospitalia occurrere. Imo dico ista potius
quam pro pauperibus, erecta esse pro
pueris spuriis, ad eos liberandos a dìscrì-
mine mortìs aeternae et temporalis: quam
facile subirent ob infamiae tìmorem, si
adulteri ex proprio eos alere deberent,
651. - Quaeritur 2°. Ad quid teneatur
aduiter, si dubium st't an proles sù sua
ve! mart'ti?
Laymann 22, licet contrarium putet pro-
babile, probabilius tamen esse dicit, teneri
n. 461. - .. Parto 4, cap. 2, n. 538. - " Disp. 1S, n. 5. -
Henriq., lib. Il, cap. 19, num. 3, 1it. s, in com•. Dicass.,
de Restit., disp. 7, club. 11, num. 171•• " Tr. 18, cap. 3,
n. 29. _ 18 De 6' Praec., cap. 4, qu, 8. - " Loc. cìt., n. 29.
- 18 De Matrim., n. 461. - 19 Parto 4, cap. 2, n. 538. _
90 Lib. 3, .part. 2, n. 159. - 21 Lib.3, tr.3, parto 3, cap. 14,
n. 4. - SIi Loc. cit., n. 3.
quitur de gratitudine et decentia, non autem.
de rigore justitiae: «Teneretur tamen (ita ille
cap. 19, n. 69), tunc parens hospitali illi com-
pensare sumptus, etsi non ex rigore justitiae
(nisiforte pro solis pauperibus sit institutum),
tamen ex decentia et gratitudine».
b) Rodericusde Acunha, in 1 parto decreti
Grat., dz"St. 87, cap.9, n.13, dicitquidemprimo
verius videri parentes divites non teneri ex-
pensas compensare; sed in fine subdit: «Sed
forsan dici potest tres c1asses hominum esse
distinguendas. In tertia aHidivitesin re, im-
pediti tamen propter metum vel aliam cau-
sam, filios alere nequeunt. Et hos teneri ad
 134 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Adulter ad damnum pro rata dubìi. - Communis
dubius an
proles sit vero est contraria sententia, quae excusat
sua excusa ..
tur a resti.. ab omnì restitutione adulterum: modo
tutione,
non sit certus prolem esse suam. Ratio:
tum quia possidet matrimonium, et filius
legitimus reputatur, nisi constet opposi-
tum; tum quia melior est conditio adul-
teri possidentis bona sua, de quibus non
tenetur se spoliare pro obligatione dubia.
Ita Continuator Tournelyw,' Elbel ! cum
Soto, Navarro, Sporer; Salmant.P cum
Lessio, Palao, Sanchez b), Dicastillo, Trul-
lench et aliis. Et est commune apud Croix 8,
cum Lugo 4, Azor, Covarruvias, etc.
Item pro-
babilius, si
658. - Et ob eamdem rationem, idem
dubium sit
in ter duos
tenent valere, si dubz"um sit mter duos
adulteros. adulteros, cujus st"t proles. Ita Sanchez a),
Zaccaria scum Gobat 1)), Lessio C), Fillìuc-
cio c) et Bonacina d),. ac Salmant." cum
Soto, Trullench, Lopez, etc. (contra Dica-
stillum, Molina e) et alios). - Quae utique
sententia, spectata ratione et absolute
loquendo, probabilior est. Nemo enim te-
netur ad damnum, nìsì certo moraliter
constet, ipsum fuìsse causam damni; ut
probavimus supra ex num. 562, cum
D. Thoma 7.
l De Matrim., n. 443•. Sotus, de jusr, et ]ure, lib. 4,
qu, 7, art. 2, ad 2. - Navar., Man., cap. 16, n. 49. ~ Sporer,
parto 4, cap. 2, n. 544. - 2 Tr, 13, cap. 3, n. 30... Lesso,
cap. 10, dub. 6, nume 40... Palaus, tre '1, disp, 3, punct, 5,
n. 8.• Dicast., de Restit., disp. 7, dub, 11, n. 155. - Trult.,
Iib, 7, cap. 9, dub, 7, n. 5. - • Lib, 3, parto 2, n. 335. -
• Disp, 13, n. 17. - Asor, parto 3, lib 5, cap. 6, qu, 8. -
cooar., de Matrim., parto 2, cap. 8, § 3, n. lO. - 6 18 est
crot«, edito Zaccaria, lib. 3, parto 1, n. 704. - • Te. 13,
cap. 3, n. 32. - Sotus, de ]ust. et ]ure, lib. 4, qu. 7, art. 2,
restitutionem hospitalibus faciendam dicen-
dum videtur » •
657. - a) Continuator Tournely, de Restit.
in part., cap. 3, art. 2, sect. 9, qu. 2, non
hanc, sed Laymanni sententiam tuetur.
b) Sanchez male affertur a Salmant.; loco
enim citato a Salmanticensibus, id est Consil.,
lib. 4, cap. 3, dub. l, n. 3, de hoc casu non
loquitur.
658. - a) Sanchez non recte huc adducitur;
nam casum istum lac.cit., praetermittit, quam·
vis citetur non soluma S. Alphonso,sed etiam
a Salmant.
b) Gobat, Quznar., tr.5, cap. 28, n. 42, non
quidem de adulteris loquitur, sed de casu huic
prorsus simili, scilicet de duobus qui cum
muliere soluta rem habuerunt. NecCroix ser-
monem facit de duabus adulteris.
c) Lessius, cap. lO, n. 40,. Filliuccius,
tr.32, n. 223, negant in generali adulterum
Nec obstat dicere cum Roncaglia quod
possidet obligatio adulterorum ex actione
injusta ab eis posita. - Nam respondetur
quod ad obligationem restituendi, ex una
parte non sufficit actio injuriosa, sed in-
super requiritur damnum ex actione certe
secutum: ut docuit idem S. Thomas, cujus
verba retulimus n. 561. Ex altera, ut quis
teneatur ad restitutionem, non suffìcìt ,
posuisse actionem aptam ad damnum cau-
sandum j sed requiritur ut actu moraliter
certo illud intulerit. Non semper autem
adulterium est causa prolis: sicut non
semper consilium est causa damni, juxta
D. Thomam, cujus textum vide dieto
n. 562. Per accidens vero est, ut prolem
nullus alere teneatur, cum incertus sit
pater.
Rane sententiam Croix 8 (loquens .de
spurio nato ex muliere solutarvocat proba-
bilem cum Gobat, Lessio et Fi1liuccio (con-
tra Bardi); et communem asserit Lugo f).
Attamen ipse Croix 9 cum Lugo f), lo-
quens de prole adulterina, absolute dicit
cum Illsung, adulteros teneri ad alimenta
pro rata dubii. Quia, licet nemo teneatur
ad damnum, in dubio an ab ipso sit ìlla-
ad 2. - Trull., Iib, 7, cap. 9, dub, 7, n.5•• Ludou, Lopee,
Instruct, consc., parto 1, cap. 90, § Quibus autem casibus;
cfr. § At in dubio. - Dicast., de Restit., disp.7, dub, 11,
num. 161. - , 2" 2"', qu. 62, art. 7. - Roncat!;lia, tr, 13,
qu. 3, cap. 2, qu. 3, resp. 3. - S. Thom., Opusc, 73, cap. 20.
- S. Thom.~ 20. 2M , qu. 62, art. 7. - 8 Lib, 3, part.1; n. 704. ~
Gobat, Quinar.; tr, 5, cap. 28, n. 42. - Less., cap. lO, D. 40. -
Fitlo) tr. 32, n. 223. - Bardi, de Conse., discept. 6, cap. 9,
§21, n. 3. - • Lib, 3, parto 2, n.337. . IUs., tr, 4, disp. 3,
num.97.
ad aliquid teneri, si dubitet an proles sit sua
necne. Quod profecto et jure merito valet de
duobus adulteris.
d) Bonacina perperam. a Croix allegatur;
nam oppositum omnino tenet, de Matrim.,
qu. 4, punct. 15, n. lO: «Quando, inquit, duo
adulteri cognoverunt unam et eamdem femi-
nam conjugatam,quae concepittunc temporis
quo maritus absens erat, uterque tenetur alere
et restituere pro sua parte; et altero nolente,
tenetur alter in integrum».
e) Molina, tr. 3, dz'sp. 103, n. 3, loquitur
de adultero, qui dubitat an proles sit sua an
mariti; item de eo qui carnaliter aliquam so-
lutam cognovit, quae alium simul admiserit,
proindeque dubitat an proles sit sua. Et vult
utrumque teneri ad restituendum damnum et
sumptus pro rata dubii. Quod certe intelli-
gere censendus est etiam de praesenti casU.
f) Lugo, dz'sp.13, n.19, communem appeJ-
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. V.
Difficulta·
tibus satìs-
turo; tamen hic (dicit) quisque adulter
fit. posuit certam causam damni: nam unìus-
cujusque copula fuit causa incertitudinis,
ne ab aliquo ipsorum determinato exi-
gantur alimenta, et in hoc damnum vi-
dentur singuli consensisse, copulam pa-
trando causantem hujusmodi damnum. -
Sed haec ratio universe non suadet. Quia
videtur tantum valere pro secundo adul-
tero, qui, sciens adulterium factum ab
altero, cum adultera rem haberet, adver-
tens suo secundo adulterio fieri causam
incertitudinis ne possint a primo adultero
exigi alimenta; vel locum haberet, si plu-
res adulteri ex communi consillo adulte-
rium patrarent. At non valet quidem ratio
pro adultero anteriori, qui nihi1adverteret
Secundus, de adulteriis futurìs, Et ut secundus te-
adulter, • . ..
quando te- neatur, requìrìtur ultra ut ipse advertat
neatur, ad illud damnum quod evenire potestex
suo adulterio: quia tamen rarissima erit
haec advertentia, rarissima etiam erit
haec obligatio adulteri. - Et ita mecum
sentit Elbel l, cum Petschacher et Baben-
stuber. Vide dieta n. 562.
659· - Quaeritur 3°. An adulter, certus
de prole, teneatur ad damna, st'zpse non
juz't causa supposz'tz"onz"s: scillcet, si ipse
non induxit mulierem, ut mulier suppo-
neret viro suo prolem uti filium suum,
sed negative se habuit? - Tres sunt sen-
tentiae.
Certus de
prole, sed
Prima sententia docet, teneri semper
non sua- ad omnia damna. Quia ipso suo crimine
dens suppo-
sitionem, fuit causa suppositionis, nempe quod pro-
tenerur de
damnis; ju- les credatur mariti: quemadmodum, ut
xta alios,
adultera sit causa suppositionis, sufficit,
l De Matrim., confero 18, num, 453•• Petschacher, de
Restìt., 1 radix in part., qu.4, art.4, Infero 1.• Baben-
stuber, tr, 7, disp. 5, art. 3, n. ·39. - • Cap. 10, n. 45. -
• Disp.13, n.11 et 14. - «Tr. 3, disp.103, n. 2. - • Tr.13,
cap. s, n.36 •. Cajetan., Sum., v. Adulterium. - 6 Decal.,
Iib, 7, cap. 3, § 4, n. 5 et 6. - Tambur., loe. cìt., n. 5.
lat sententiam, quae docet utrumque adulte·
rum in hoc casu pro rata dubii ad alimenta.
teneri; ipse vero Lugo, lac. cit., n. 24, pro-
pendet, ut ait, in sententiam negantem ejus·
modi adulteros ulla lege cogi ad alendum pro-
lem illam dubiam.
659. - a) Sotus,deJust. etJure, lib.4, qu. 7,
art. 2, V. Sed malestiar, negat adulterum ad
aliquam restitutionem teneri ex justitia; et
subdit: «Nihilominus adjecerim, quod dum
certissimum est filiumgenuisse, potensqueest
aliquam facere aut marito aut haeredi com·
135
ut constante matrimonio prolem suscipiat.
- Hanc tenent Lessius 2, Lugo s, Molina 4;
et Salmant. S cum Cajetano, etc., et vo-
cant communem.
Secunda vero sententia excusat adul- ]uxta a ..
Iìos, non te-
terum. Quia tunc adulter non .est ipse netur.
causa suppositionis, nec illam intendit;
sed est mater: sieut non est causa abor-
tus, qui fornicatur cum muliere, licet conji-
ciat eam in necessitatem abortus. .c.. Ita
Sotus a), Trullench 1)), etc.
Tertia sententia, apud Tamburinium 6, ]uxta a-
lios, distino
distinguit. Et dicit quoad alimenta, teneri ~uendum.
patrem illa subministrare: et hoc Tam-
burinius supponit ut certum, quia pater
tenetur de se alere filium. Quoad haere-
ditatem vero proli relìctam, dicit non te-
neri; quia de hoc esset causa per accidens
et remota.
Et hanc tenent Sotus v et Henriquez 7;
et probabilem vocant Tamburinius 8, et
Diana cum Bartholomaeo a S. Fausto,
apud Lugo 9.
Sed longe probabilior mihi est prima Prìma sen-
tentia tonge
sententia, teneri in eo casu adulterum probabilior
S. Doctori.
tam ad alimenta quam ad haereditatem,
quam una cum adultera tenetur ipse com-
pensare filiis legitimis. Ratio potissima,
quia, licet adulter tantum permittat filium
suum supponi; tamen filium procreando
est causa proxima et directa moralis
omnium damnorum: cum in moralem ne·
cessitatem supponendi prolem ponat adul-
teram, cui est inde moraliter impossibile
prolem e domo ejicere, propter infamiam
quam subiret. Ita Lessius IO, Pater Con-
cina 11, Croix 12, Elbel ": et Lugo 14 cum
Lìb. 11, cap. 21, n. 3, in textu et in com. - 8 Lec.
...,... '1
cìt., n. 6. - Dtana, parto 2, tr. 17, resol, 55. - Barthol.
a S. Fausto) Speculo confessar., disp. 23, qu, 8, num, 8••
9 Disp, 13, n. 10. _ 10 Cap. lO, n. 44 et seqq. - 11 Dìssert, 3,
de Restit. in part., cap. 3, n. 7. - 12 Lib, 3, part, 2. n. 336.-
18 De Matrim., confero 18, n. 442. - 14 Disp. 13, n. 11.
pensationem, aut filium citra periculum atque
scandalum nutrire, tenetur id ab hanestatem
ac decentiam facere ».
b) Trullench, Decal.,lib. 7, cap. 9, dub. 7,
n. 4, probabilem utique Soti sententiam exi·
stimat, nec pro alia re videtur a Salmant.,
tr. 13, cap. 3, n. 35 citari; ipse vero commu-
nem vocat et tenendam asserit oppositam opi·
nionem,quae S. Alphonso probatur, et secun-
dum quam adulter «tenetur in solidumresti-
tuere...alimenta et haereditatem spurii a tertio
anno aetatis et deinceps•.
 136 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. VI. 137
Vasquez , Cajetano, Silvestro, Navarro, Secus autem dieendum, ait Lugo 1 cum « nullum adhuc in eum jus acquisivit.- sus simplex erat novìtìus: ut Lugo b), et
Molina, Azor c) et alììs communiter, qui Vasquez, si adultera sine sua infamia et « Vide Laymann I. Lessius cum aliis apud Croix 5; contra
(ut asserit Lugo) praefatas duas senten- periculo suppositionis possit prolem extra Pro apo- e 5°. Si quis religiosum ad apostasiam Sanchez, qui putat oppositum probabile,
stasia.
tias rejiciunt. domum tenere et alere. « induxerit suasione aliave cooperatione, dicens monasterium non acquirere jus in
«Qbligatur ex justitia religioni ad resti- novitium, nisi post professionem.
ARTICULUS VI. . «tutionem: non quidem ut ipse (quod Hic autem videndum
« aliqui volunt) loco alterius ìngredìatur;
QUID DEBEAT RESTITUl PRO FAMA ET BONIS SPIRITUALIBUS,
« sed ut suadeat alteri, quoad potest, re- DE RESTITUTIONE OB OMISSIONEM
UT, INDUCTIONE AD PECCATUM, AVOCATIONE A RELIGIONE.
c dìtum, et compenset monasterìo com-
DIVINI OFFICII.
o: moda quae ex haereditate, bonis vel in-
660. An restz'tu#o facienda in alio genere. (De restitutùme famae s vz'de dicenda n. 988). -
Vz'de hic alias resolutiones. - 661. Quid, si quis mducat alterum ad peccandum. - « dustria alterius exspectabantur », 663. - Ex decreto concilii Lateranensis Decretum
Impediens Qui per vim, fraudem aut metum Lateranen-
662. Ad quz'd teneatur, qui abduxerit novitz'um vel religz'osum a sua religione. - vi, fraude, sub Leone X, aucto a S. Pio Vanno 1571, se.
663. De restitutione ob omissionem Officii divz·m·. - 664. Qu. 1. Quid, si fructus beneficii etc. ìngres- gravem impedit vel avertit aliquem a re- beneficiarli tenentur restituere fructus be-
non percipiant1f,r. - 665. Qu.2. Quz'rl, si omittatur Ojficium sine culpa. - 666 Qu.3. sum religio-
n i s , Inj u- ligione, gravìter pecca.t contra justitiam. nefìcii pro rata omissionis Offìcìì, elapsis
An restituendi fructus intra primos sex menses. - 667. Qu. 4. An omz'ttens Officium stus.
Est commune apud Croix 2 cum Lessio,
possz't postea supplere altera die. - 668. Qu. 5. Quid, si omittatur pars minor, quam sex mensibus a die possessionis beneficii.
integrae Horae. - 669. Qu. 6. Quid, si recitentur Horae sine attentione interna. - Dieastillo, Burghaber et Stephano. Pro- - In praefato enim concilio sic dicitur 6:
670. Qu. 7. An excommunicatus teneatur restituere fructus. - 671. Qu. 8. An omittens batur ex. Tridentino 8, ubi excommunica- Statuimus quoque...r ut qu#ibet habens be-
incurrat aliam poenam. - 672. Qu. 9. Cui facienda restitutio. - 673. Qu.10. An omnes tur qui puellam a religione impedito For- nefldum..., si post sex menses ab obtento
fructus restituendi. Et quid de beneficiario simplici. - 674. Qu. 11. An teneatur ad tius peecant parentes, si ìmpediant (vide benejido dz'vinum Offidum non dz'xert't,
Officium habens tenue beneficium. - 675. Qu. 12. An canonici non assistentes vel non
psallentes in choro teneantur ad restitutionem distribu#onum et praebendarum: - dieta n. 335, v. Praeterea). Probabilius legtumo impedimento cessante..., fructus
Dub. 1. An peccent graviter canonici qui choro non assistunt. - Dub. 2. Quid teneantur autem est quod is qui hunc impedit non suos non faciat pro rata omissz'om's re-
restituere, si choro non intersint. - Dub. 3. An satisfaciant choro qui tantum intersunt, teneatur alium adducere ad religionem; ez'tatt'om's Offict't' et temporis. - Deinde Bulla
et non recttant. - Dub. 4. An satisfaciant choro qui submisse recitant. ut ait Croìx 4 cum Sanchez, contra Na- S. Pius V, in sua constit, 186, quae .inci- S. Pii V.

660. - « Resp. juxta dieta, si restituì
« non possint bona ablata ex bonis ejus-
« dem ordinis, non est obligatio faciendi
« ex bonis diversi ordinis ». - [Vide di-
eta n. 627J.
« Unde resolves:
Pro fama,
quid resti·
«l°. Pro fama restituenda est fama:
tuendum. « curo id non potes, non teneris ad pecu-
« niam et bona fortunae, nisi per senten-
e tiam a judice cogaris sie satisfacere.
« Eadem est ratio de reliquis. Quod si ta-
«men, laedendo famam, in bonis etiam
e fortunae alteri damnum allatum esset,
« constat ex supra dietis quid faciendum
« sito - Porro de laesione famae, etc., vi·
« de» [dieenda n. 988].
Pro scan-
dalo. 661. - «2°. Si quis alterum induxit ad
« peccatum suasione vel exemplo suo, te·
«netur quidem ex caritate, quoad potest,
Vasq ... de Testam., cap. 5, § l, n. 22.... Cajetan ... Sum.,
v. Adulter't'um. . Silvest.) v. Adulterium.. num. 7, qu. 5. -
Navar., Man., cap. 16, n. 48 et 49•. Molina, tr. 3, disp. 103,
num. 2. - Lugo, disp.13. num. 11. - 1 Loc. cit., num. 13••
c) Azor, part. 3, lib.5, cap. 6, qu. 7, di-
stinctionem adhibet: «Si adulter, inquit, adul-
teram induxit aut provocavit ad adulterium,
in solidum obligari, quia est principalis causa
adulterE... Si vero adulter non induxit aut
provocavit, sed ambo communi consensu ad
e eum revocare ad meliorem statum, sed
« non ex justitia. - Lessius 2, Laymann 3.
« 3°.Si quis autem induxit fraude, dolo,
« injusto metu, etc., tenetur ad id ex ju-
« stitia; quia quisque habet jus ne injuste
e laedatur in bonis spiritualibus. Unde, si
«laedatui, debet id spirituale restitui, si
« potest. Ibid. a) ».
An autem teneatur tunc exjustitia coo-
perari ut alter convertatur? - Croix 4 pu-
tat probabiliter teneri; sed non negat oppo-
situm esse etiam probabile cum Sanchez.
662. - « 4°. Si quis aliquem (etiam no-
« vitium) abduxit ab ingressu religionis,
«tamen sine vi et fraude, etsi graviter
« peccarit id irrationabiliter faciendo, ac
«proinde teneatur ci rursus suadere in-
• gressum ex caritate; non tamen ex ju·
« stitia vel illi vel religioni tenetur, quae
Vasq., de Testam., cap. 5, § 1, n. 23. - , Lib. 2, cap. S,
num. 7. - 3 Lib. 3, sect. 5, tr. 2, cap. 8, num. 1. - 4, Lib. 3,
parto 2, num. 344.. Sanch' l ConsiI., lib. l, cap. 3, dub. 1,
num.5.
adulterium convenerum, tunc adulter non te-
netur in solidum pracdicta damna restituere,
sed in partem dumtaxat •.
661.- a) Ibid., id est Laymann, loc.cit.,n.l;
Lessius autem,loc.dt.,n.7,diserte ait teneri ad
hoc, non ex justitia, sed solum lege caritatis.
Tenetur
r epa rare
varrum a). Tenetur tamen reparare damna pit: Ex proximo Lateranensi, edita an-
damna mo- ob id monasterio provenientia; ut com- no 1571, sic sancivit: Statuimus, ut qui
nasterii.
muniter dieunt DD. cum Lugo b). Et hoc Horas omnes canonicas uno vel plurz'bus
dicendum probabilius, etiamsi ilìe aver- diebus intermz'serint, omnes benejidz:.. fru-
1 Lìb, 3, sect, 5, tr, 2, cap. 8, n. Z. - 2 Lìb. 3, parto 2, de Regular., cap. 18. -- 4- Loc. cit., num, 347. ~ Sanck.,
n. 347. - Less., de Statu vitae deligendo, qu. S, a n. 89.. Consil., Iib. 1, cap. 3, dub.2, U. 11 et 12. - Less., de Just.
Dicast., de Just. et Jure, Iib. 2, tr. 2, disp. 7, dub. 2, n.19. - et }ure, lib. 2, cap. 8, n. 15. - l> Loc. cito - Sanck. Ioe. cit.,
Burghab., centur. 3, caso 80•. Stephanus a S. Pauto, de n. 22. - 6 Conci!. Later. V, anno 1514, sesso9, bullo reforro.,
Just. et Jure, tr. 4, disp. 5, num. 33 et 35. - • Sesso 25, § Statu;mus quoque. - S. Pius V, consto Ex prox;mo, § 1.
662. - a) Navarrus, Man., cap. 12, n. 44: stria personae, ob quam magna utilitas mo-
«Sufficere, inquit,...suadere alteri aeque bono, nasterio advenit in bonis temporalibus, quo·
ut ingrediatur relìgionem, etiam si hoc illi rum curam habebit...Aliqua vero sunt magis
Pro abdu· omnino non persuadeat •. per accidens connexa, ut si novitius vel in-
ctione a re·
ligione. b) Lugo, dz'sp.9, n.40, loquitur de eo qui gressurus dives sit, vel haereditatem amp1aro
professum per vim vel fraudem e religione speret, quod etiam emolumentum ad religio·
extrahit, et asserit in hoc omnes convenire, nem pervenire potest.Si ergo de emo1umentis
ut tali!> ad restitutionem totius damni teneatur. prioribus sermo sit, vera omnino videtur com·
At n. 33 et seqq., disputat de eo qui per vim munis illa sententia [quod scilicetdamna com-
aut fraudem aliquem impedit ne religionem pensare teneatur] ... - N. 35. Si vero sermo
ingrediatur, ve! novitium emonasterio extra- sit de emolumentis posterioris generis, ego
hit, quem sane ad restitutionem teneri asse· rursus distingueremo Nam ve1 impediens in-
rit, sed pluribus adjectis distinctionibus: «Ad- juste vel extrahens novitium, id facit ex inten·
verto, inquit n.34, ejusmodi emolumenta in tione tollendi talia emolumenta religioni...; et
duplici classe esse posse. Aliqua enim sunt tunc puto veram esse illam secundam senten-
connexa per se cum persona novitii vel in- tiam, quod teneatur ad restituenda ea damna
gressuri religionem, v. gr. si cathedram re- religioni... - N. 36. Si autem absque ea inten-
gebat in academia publica, quam in religione tione novitius extrahatur ve1 impediatur, tunc
adhuc retineret, et cujus proventus ad mona· probabilem existimo sententiam..., quod non
sterium pertinere deberent; quare emolumen· teneatur ad restituendum religioni pro ejus-
tum illud connexum esse videtur cumpersona, modi emo1umentis». - Demum n. 37, subdit
ita ut idemfere sit vene donare seipsum re- Lugo: • In eo tamen casu, in quo priora ve1
ligioni,ac velle illud etiam emo1umentumcum posteriora emolumenta restituenda sunt, ad·
persona connexum donare. Idem est de indu- vertunt communiter doctores non esse resti-
138 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. VI. 139
ctus, qUZ' z'llt'vel z'llisdz'ebus responderent...; 664. - Quaeritur l°. An beneficzatus) esse sententiam. Ratio, quia beneficiarius Nec obstat quod fructus reserventur
quz' vero MatuHnum tantum) dz'n'tt'clz'am; fructus non percz'pz'ens) teneatur ad Horas per solam collationem jam acquirit do- proviso; nam respondet Habert 4 etiam
qut' caeteras omnes Horas , aliam dùnt~ recz'tandas ? minium beneficii 1. Quapropter, cum a die fructus beneficii vacantis saepe reservari
dz'am,' quz' harum sz'ngulas) sextam par- Respondetur: Si ipse careat spe recu- Fructus ~ollationis ad ipsum fructus pertineant, beneficiario futuro; et tamen nemo dicet
inculpabi1i: justum est ut ipse onus Officii subeat.
tem fructuum ejusdem dùd amz'ttat; ta- perandi fructus, et non negligenter se geo ternonper.. hunc teneri ad Officium. Hoc autem be:
cipiens, li· Revera Communis tamen et vera sententia do-
metsi aliqut's. choro addù:tus, non recitans, rat in illis exigendis, non tenetur. Ita ber est ab non tenetur neficium, usquedum liti subjicitur, ha-
ad Offìcìum, cet huncnon teneri ad Officium. Ratio,
omnz'bus Horis canoruds cum alùs prae- Viva a)) Croix a), Bonacina ò) et Lugo a). Officio. betur pro vacante; ut ait Concina 5. -
sens adsit, fructusque et dz'strzouHones - Ratio, quia non est aequum ut aliquis quia beneficiarius ad Officium non tene- Et sic respondetur rationi oppositae sen-
forte aiàer assignatas sola praesentia subeat onus Officii, si fructus non percì- tur nisi ex perceptione fructuum: is au- tentiae.
juxta statuta, consuetudz'nem, funda#o- piat sine sua culpa. tem cui collatum est beneficium habet 2°.Si vero beneficiarius jam fuerit ade- Si sit spes
nem vel alias szoz' lucrifeczsse praetendat, Excipe l°. Si beneficiatus juste prìve- Nisi ju-
quìdem jus in illo et ad possessionem ac- ptus possessionem beneficii, tunc: Si ipse vincendi,
tenetur post
eHam praeter fructuum et dzstrz'butzonum tur fructibus in poenam alicujus criminis: ste prive-
tur ob cri-
cipiendam; sed ante possessionem non ha- habet spem moraliter certam vincendi li- po s se s sio-
nem,
amzsStOnem ..z'tem zUe quz'prz'mzs sex meno Bonacina 1 cum Azor. Secus, si injuste men, bet jus ad fructus percipiendos: tale enim tem, utique tenetur ad Officium; ut docent
sibus Oflicz'um non dixerit, m'Sz' legz'Nmum privetur; ut idem Bonacina cum Suarez c), jus non acquiritur nisi per possessionem. Lessius 6, Suarez g), Lugo 7, Concina 8;
z'mpedzmentum z'psum excusauerit, grave Molfesio, Azor, Laymann, Lopez d)) Gar- Ita Habert l)) Pater Concina 2, Continua- Salmant. h) cum Palao h)) Filliuccio i) et
peccatum z'ntellt'gat admzsz'sse) etc. cia, etc. - Excipe 2°. Si spem certam ha- vel nisi tor Tournely I),' Salmant. 8 cum Suarez, aliis communiter. - Secus, si absit haec Secus, si
sit spes po- Palao, Lugo, Bonacìna, Filliuccio, Rodri- absit s p e s
Hujusmodi autem restitutio certe de- beat exigendi fructus sequentibus annis; stea percì- spes, et dubium sit cui adjudicandi erunt vincendi,
betur ante judicis sententiam; ut patet ex ut Lugo e) cum Suarez, et Croix 2; piendr, Exceptio. guez l), etc. Bene tamen excipiunt, nisi praedicti fructus; quia nemo obstringen-
damnatione ab Alexandro VII propositio- Quid, sz' vertatur lz's super benefìcta? stet per beneficiarium, quin possessionem dus est ad onus certum ob mercedem in-
nis 20, quae dicebat: Restz'tutzo a Pio V - Distinguendum: adipiscatur; quia ex reg. 25, z'n 6 0 ; Mora certam. Ita Lugo 9; Salmant. j) cum San-
zmpost'ta beneficz'atzsnon recitantibus, non . l°. Si beneficiarius nondum acceperit Lite pen- sua cut'lt'bet est nociua. chez k), Ledesma, Pellizzario l),' et Tambu-
d.ente ante
debetur z'n conscientia ante sententt'am de- possessionem beneficii, Cajetanus 8, Na- possessìo-
nem, tene- 1 Ex cap. Si tfbt~ de praebend., in 60 • _ S De Horis n. 160.- • Tr. de Contract., cap. 11, § l, qu. 7, i. f. _ G De
claratoriam judz'czs) eo quod sz't poena. varrus 4, et Sanchez 5 cum Corduba di- tur juxta a- canon., cap.7J § S, n. 26. - ti Tr.16, cap. 2, n.36. - Sua.,.., Horis canon., cap. 7, § 3, n. 26, i. f. - • Cap. 34, n. 173.
Ilos.
Super hoc puncto, plures Quaestiones cunt, teneri ad recitandum Officium, sem- Ice, cit., lib.4, cap. 19, n. 9•• Palaus, tr, 7, disp, 2, l'nnct.l, - 'l' Loc, cìt., n. 8. - 8 Loc, cìe., n. Z7.- 9 Respons. mor.,
§ 2, n.2&.. Lugo, Resp. mor., Iib, 5, dub. 5, n. I •. Bonac., Iìb, 5, dnb.5, n. S. - Petr. Ledesm., Sum., parto 2, tr.9,
occurrunt. per ac verisìmilìter putet pro se ferendam de Offie. div., disp. I, qu. 2, punct, 5, n. 2•• Fili., tr. 23, cap. 4, post conci. 6, dub, 9, v. Dico 3.
1 Disp. I, de Offìc, dìv., qu, 2, punct. 4, num. 25.. tr, 4, Iìb. 4, de Orat, pubi. Ecci., cap. 20, num. 14 (non
Azor, parto l, Iib, lO, cap. 4, qu, 6. - Bonac., disp. 1, tamen a Lugo cìtatur.). - • Lib.4, num. 1193.- • Sum.,
de Off, dìv., qu, 2, punct. 4, num, 25. . Mal/es., Sum., v. Horae canOH. omissio. - " De Horis canon., cap. 7, l) Habert, tr.de Contract.,cap.ll,§1)qu.7,
tr. 5, cap. 3, num. 39. - Azor, parto 1, lib. lO, cap. 4, num. 29. (al. num. 28, i. C.). - li ConsiL, Ub. 2, cap. 2,
raliter eertam illos recipiendi, vel etiam si in·
non loquitur de beneficio litigioso, sed in geo tegre alteri solvat, administrationem tamen
qu. 6. - Laym., Ub. 4, tr. 2, cap. 5, num. 4. • Garda, dub. 76, num. 6. ~ Corduba, Sum., qu. 186, punct. 3,
de Benef., parto 8, cap. 1, Dum. 45. - Suar., de Relig., v. Il quarto è. .
nerali seribit: • Nullam esse recitandi obliga- recipit beneficii, tenetur ad Officium».
tionem ante initam possessionem, dummodo j) Salmant., tr. 16) cap. 2, n. 3'7, eoneor-
non stet per beneficiarium quominus posses- dant, negantes beneficiarium ad recitationem
sionem adeat ». - Idemque scribit Contino teneri, in easu quo deficeret certitudo mora-
tuenda integre ejusmodi emolumenta. Sed ex punct.4, n. 24, haee dumtaxat scribit: • Be' Tournely, de Relz'g., parto 2, cap. 2) art. 8, lis sibi applieandos esse fructus, saltem ser-
parte, secundum spem praesentem et deductis neficiarium, qui, capta possessione,fructus pro sect. 2, concl. 2, qu. 2. - Rodriguez tamen vitio debitos ».
expensis ». aliquo tempore non percipit, spem tamen habet magis diserte loquitur, Sum.) parto l, C. 145, k) Sanchez, Consz'l.) lib. 2, cap. 2) dub. 76)
664. - a) Auctores isti non eodem modo alias recipiendi, teneri ad Horas eanonicas». n. 1: «Notetur etiam, inquit, quod nullus be· n.9, scribit: • Quando lis advenit post bene·
easum proponunt. - Viva enim, de Restz't.) c) Suarez, de Relz"g., tr. 4) lz'b. 4, de Orat. neficiarius tenetur recitare Horas eanonicas ficii possessionem adeptam, tenetur possessor
qu. 7, art. 9, n. 2, absolute scribit: «Quod publ. Eccl.) cap. 20, distinctionem ad.hibet, et ratione beneficii, nisi ejus habeat pacifìeam recitare, licet judicis auctoritate fructus resero
omittens divinum Officium ad nullam resti- quidem n. 15: «Videtur... mihi probabile, in· possessionem ». ventur seu sequestrentur usque ad litis fini-
g) Suarez, loe. cit.) cap. 19) n. lO) non re· tionem. Ratio, quia tunc obvenientes vel ma-
tutionem teneatur, si nullos fruetus percipit quit, quodsi ablatio fructuum non est perpe·
ob onus recitandi Officium ». -- Croix vero, tua, sed pro aliquo tempore, etiamsi sit vio· quirit ut adsit spes vincendi litem; sed abso- nualia sunt possidenti, si beneficioinserviat».
lz"b. 4) n. 1193: «Si quis injuste, inquit, pri- lenta et injusta, et sine spe recuperationis, Iute: • Si alius [litigans] possidet, ille tenetur Et addit n. lO, quod si eo easu • beneficium
vetur fructibus sine spe eos reeuperandi, pu- non sufficiat ad exeusationem a recitando». pro tune recitare, quia tenetur ad totam admi- nullum habet servitium..., et sic fruetus omnes
tat eum aliis Bonac... teneri ad Horas; alii Seeus vero esse ait n.16, • si quis ita privetur nistrationem benefieii, et quia neeesse est ut sequestrantur, nulla parte possessori relicta,
probabilius dicunt teneri, si habeat spem emo- fructibus, ut illa privatio sit quasi perpetua saltem habeat titulum coloratum, et actu fruì· judicandum est an hie teneatur recitare, sicut
lumentorum fundatam in titulo praesenti». - spoliatio beneficii ». tur beneiìcio ratione possessionis et actualis quando lis advenit ante possessionem». At
Lugo denique, in suis Respons. moral., lz"b. 5) d) LudovicusLopez, Instruct.consc.,part. 2 ,
ministerii ». n. 7) negavit ad recitationem teneri, quando
cap. 94) qu. 2, id clare significat, dum ad.hae· h) Salmant., tr. 16) cap. 2, n. 38) eoneor- lis ante possessionem sit mota, et non sit ve-
dub. 5, n. 8, loquitur de beneficio litigioso
post adeptam possessionem, et negat adesse ret opinioni, quae negat teneri ad recitandas dant quidem: • Si pendente lite ipse benefi- risimile sententiam pro eo esse ferendam.
recitandi obligationem, quando propter litem Horas eum, per quem non stet quominus fru- cium administret, cum morali spe et certitu· l) Pellizzarius, tr. 5, cap. 8) n.194, aperte
beneficiatus fructus non percipit, si tamen .pro etus percipiat. dine quod fructus sibi applicandi sunt, saltem hane partem significat, scribens: «Beneficia-
tunc nullum habet emolumentum ex obven- e) Lugo, Resp. mora l., lib. 5, dub. 5, n.8, debiti pro obsequio praestito». - Id ipsum rium habentem titulum beneficii, teneri ad
tionibus aut manualibus vel alio titulo, nee loquitur de beneficio super quod lis mota est docet Palaus, loc. cit.) n.24. Horas, sive habeat possessionem litigiosam
i) Filliuccius citatur utique hic a Salmant.; (siquidem interim lite non obstante, [nota] be-
in futuro habet spem certam recipiendi fru- post adeptam possessionem; et concordat, di·
etus praesentes vel saltem futuros, ob certam eens beneficiatum teneri ad recitandas Horas atvero, tr. 23) n. 161, non loquitur de lite, neficium ministret, et morali certitudine spe-
spem vineendi litem». eanonieas, «quando spes est moraliter certa sed solum de eo quibeneficiumpossidetabsque l'et sibi applieandos esse fruetus saltem seI"
b) Bonacina, disp. 1, de Offic. div., qu. 2, de victoria litis». fruetibus, de quo dicit: «Si habeat spem mo- Aitio debitos) ».
 140 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
etsi fru- rinius l cum Bonacìna m). Et hoc dieen-
c t u s percì-
piat ab ma, dum, etiamsi beneficiarius emolumentum
nuale servi-
tìurn, ex fructibus beneficii jam perciperet; sed
ob aliquod manuale servitium, ut recte
notant Lugo n) et Salmant. n), ob quod
non foret privandus tali emolumento,
etiamsi Iitem amitteret.
Si autem beneficiarius vincet lìtern,
sentit Salas o) apud Croix, ipsum teneri
fructus sequestratos largiri pauperibus. -
Vincens
Sed melius censent Lugo 2, et Salmant."
litem non
tenetur re- cum Bonacina P), nul1am esse oblìgatìo-
stìtuere ab
omìssurn Of- nem restitutionis, ei qui sine culpa sie
ficium.
omisit Offìcìum, Unde licite eos retinere
potest: sicut licite retinet fructus matu-
ratos a tempore vacationis benefìcìì, etsi
Offìcium non dixerit.
665. - Quaeritur 2°. An omittens Olfi-
cium sine culpa teneatur ad resiz'tutionem?
Omittens Prima sententia affirmat cumLedesma
inculpabili-
ter tenetur et aliis, apud Viva 4, qui probabilem putat,
restituere
juxta alios. Negat vero secunda sententia proba-
Probabi- bìlìor, quam tenent Lessius 5, Pater Con-
lius non te-
netUr. cina 6; et ipse Viva cum Sanchez et com-
muniori. - Ratio: tum quia, cessante
culpa, cessat poena restìtutìonìs fructuum;
ut colligitur ex verbìs concilii Lateranen-
sìs: Si Olfidum non dù:erz't, legz'tzino im-
1 Decal., Iib, 2, cap. 5, § I, num, 30. - Croix, Iib. 4,
n. 1199. - a Resp. mor.. Iìb, 5, dub, 5, n. 5. - • Tr. 16,
cap. 2, n. 39. - Ledesm., Sum., part. 2, tr.9, cap. 4, post
conci. 21, dub, I; et §.Sed est dubium. - • De Restit.,
qu.7, art. 9, num. 2, v. Infertur 2. - • Cap. 34, num.181,
v. Quinto,· et n. 183. - 6 De Horis canon., cap. 8, n. 5. -
m) Bonacina, de Offic. div., disp. l, qu.2,
punct. 4, n. 26, id non habet, nec pro hac
parte a Tamburinio allegatur.
li) Lugo, loc.cit., n.8, teneri ad recitatio-
nem affirmat, «quando nunc percipit aliqua
emolumenta ex obventionibus, vel stipendils
manualibus sui laboris, quae non perciperet
nisi titulo beneficii». - Et clarius Salmant.,
loc. cit., n. 38: • Idemque est, inquiunt, [id
est teneri], si interim recipiat emolumentum
aliquod ex functionibus et servitiis manuali-
bus, vel aliquo alio modo, occasione beneficii
quod possidet, quibus privari non timeat, si
in lite vincatur».
o) Salas refertur a Lugo (ex quo citatur a
Croix), tamquam id doceat «in manuscriptis
tract. de Ora#one et Horis canonicis, dub. 41 »,
quos quidem reperire nequivi.
P) Bonacina citatur utique a Salmant.; sed
videtur allegar i ad probationem dumtaxat, in
quantum scilicet, loc.cit., qu. 5, punct. 2, n. 4,
negat ad restitutionem teneri beneficiarium,
pedimento cessante, fructus suos non fa-
ciat. - Tum quia, ut censent Silvester 7
cum Innocentio a), Panormitano, Butrio v:
et idem Lessius b) cum Paludano b) et Ro-
sella (contra Angelum et Covarruvias, qui
tamen fatetur contrarium esse commune),
hujusmodi restitutio non debetur de jure
naturali; cum fructus beneficii non dan-
tur pro mercede recitationis, sed pro su-
stentatìone beneficiati, cum onere tamen
Offìcìi. Ante enim concilium Lateranense,
ait Lessius, nullus erat canon, quo haec
restitutio praecipiebatur. Bene autem po-
tuit Ecclesìa omittentibus restìtutìonem
ìmponere ipso facto et ante omnem sen-
tentiam; sed cum haec restitutio procul
dubio sit poena (ut non dubitat Viva 8),
ipsa omnino culpam requìrit: et ideo satis
a restitutione excusantur Officium incul-
pabìlìter omittentes,
Sed diees: Si restitutio fructuum cul-
pabiliter omittentibus est poena; cur non
requiritur sententia saltem declaratoria
criminis, ut declaravit Alexander VII,
damnando propositionem 20: dum (ut di-
ximus Lz·b. I, n. 149) in omnibus poenis
positivis requiritur sententia? - Respon-
detur non requiri sententiam, eo quod
Viva, tec, cito - Sanck., Consil., lib. 2, cap. 2, dnb, 86.-
"1V. Ciericus Ip'; qu, 23, n. 16. - Panorm., in cap. Presbyter,
de celebro mìssar., n. 8. - Rosetta, v. Clericus IV, n. 23.
- Anget», v. Rora canonica, nume 11. - Couar., Variar.
resol, Iib. 3, cap. 13. num, IO. - Less., cap. 34, num. ISO.-
, In propos. 20 Alex. VII, n. 3.
qui ex ignorantia invincibili, oblivione, bona
fide, vel absque culpa vel ex legitimo impe-
dimento Horas non recitato
665. - a) Innocentius allegatur profectohic
-a Silvestro, sicut et Burnus; sed allegatio fal-
lax est, id enim non habent in cap. Presbyter,
de celebro missar.
b) Lessius, cap. 34, n.178 et 179, distino
ctione utitur; et primo quidem de beneficiis
curatis et capellis dicit: «Jure naturae non
tenebitur quidquam restituere, vel saltem
nonnisi parum, etiamsi Horas omiserit; nam
illa oratio est functio tantum secundaria talis
beneficii». De beneficiis vero, «quorum tota
vel praecipua functio est precatio canonica,
subest quidem ex natura rei sufficiens ratio,
ut stipendium possit repeti, et beneficiarii
cogi ad restitutionem; tamen non tenentur
sponte restituere, nisi Ecclesia significet se
vene». - Auctores vero citat Lessius, ut as-
serit S. Alphonsus; allegatio tamen Paludani,
quam a Silvestro mutuatus est, fallax est; si-
CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. VI.
haec restitutìo est poena conditionalis,
juxta dieta ibidem (dieto n. 149, v. Poe-
nae)j sive quia recitatio Officii est conditio
sine qua non potest beneficiarius adipisci
fructus, sieut dec1aravit Lateranense (ut
mox vidimus n. 663) dicens: Si post sex
menses ab obtento beneficio, dz'vz"num 01-
.tidum non dz'xerz't, legz'tz'mo impedimento
cessante, fructus suos non facùu.
666. - Quaeritur 3°. An omittens Olfi-
dum injra sex primos menses, teneatur
ad res#tu#onem?
Omittens Affirmant Suarez a), et Valentia cum
infra sex
menses J'ro~ aliis apud Viva l. - Sed negant probabi-
babihus
lius Lessius 2, Concina 8, et Viva cum Vas-
non tenetur
restituere.
quez et communiori. Ratio est eadem
quam mox adduxìmus: quia restitutio
fructuum non debetur, nìsi de lege Ec-
c1esiae, quae hanc poenam injunxit tan-
tum omittentibus post sex menses. Adver-
Objectio.
tendum tamen, quod isti non excusantur
a culpa gravi; ut habetur ex bulla S. Pii V
(ut supra, n. 663).
667. - Quaeritur 4°. An benefidarz"us
omittens Officz"um z'n uno dz"e, possi: sup-
Omittere plere z"n alz"o? - Omnes docent, et non
Responde- uno die, le-
tur objectio- thale, etsi dubìtandum, hunc non excusari a peccato
ni. alio die sup-
pleatur, mortali: ut diximus haberi etiam in prae-
fata bulla S. Pii V.
Valentia, in 211m 211e , disp. 6, qu. 2, punct, lO, § 8, v. Re-
spondeo per distinctionem . . l De Restit., qu. 7, art. 9, n. 2,
v. Infertur 6. - e Cap. 34, n. 176. - • De Horis canon.,
cap. 8, num. 3. - Viva, de Restitut., loc. cito - Vasq., de
Benefic., cap. 4, § I, art. l; dub. 8, n. 38. - ' Sum., tr. 5,
cap. O, n. 17. - , Tr. 16, cap. 2. num.60•• fJuintalladv.,
Singular., er. 8, singular. 6, num. Il. - • Parto 2, tr. 12,
resol. 24.• Henriq., iiI>. 13, cap. 13, n. 2, lit. y • . Fill., tr. 23,
quidem Paludanus, in 4, dist.15, qu. 5, art, 3,
concl. 9, (n. 40 et 41), diserte affirrnat bene-
ficium dari propter Officium.
6lì6 - a) Suarez, de Relig., tr. 4, lib. 4,
de Orat.publ. Eccles.,cap. 29, n.lO, vult qui"
dern ejusmodi beneficiarium, ex natura rei
teneri «ad aliquam restitutionem facienàam».
Qualis aUltem debeat esse illa restitutio expli-
cat n. 11: « Addo vero secundo non videri ne-
cessarium ex natura rei, ut haec restitutio fiat
in bonis seu fructibus temporalibus beneficii;
sed possefieri in bonis spiritualibus, quae fue-
runt omissa». Demum n. 12, addit non esse
necessario faciendam in eadem specie actio-
nis, seu in Horarum recitatione; sed posse
fieri per alias preces aequales, prudentis ar-
bitrio.
667. - a) Paludanus citatur a Saimant. ex
Henriquez; sed Ioco ab Henriquez allegato,
141
Dubium fìt: an ita supplens excusetur
a restz'tu#one fructuum?
Prima sententia affirmat: quam tenent Ita sup-
Molfesius 4; Salmant. 5, qui citant Paluda-
plens, [uxta
alias non te-
num a) et Quintanadvenas; item Henri- netur restì-
tuere,
quez b), Suarez et Fìlliuccìum. (Sed Diana 6
asserit Henriquez esse pro contraria sen-
tentia, et Filliuccium ac Suarez loqui tan-
tum pro casu praecedentis quaestionis);
ac probabilem vocat Bonacina 7. - Ratio,
quia in tali casu iste jam rependit ae-
quale; prout si capellanus omittit Missam
uno die, bene potest altero supplere.
Secunda vero sententia communissima,
]uxta S.
cui adhaereo, negato Et hanc tenent Bo-
Doctore m ,
tenetur res-
nacina 8, Viva 9, Roncaglia lO; cum Navar- tituere.
ra c), Pellizzario, Bassaeo, etc., apud Sal-
mant.P, Item Pater Concina 12 cum Lean-
dro d), qui dicit hanc omnino tenendam;
et Croix 18, qui contrariam non putat pro-
babilem e). Ratio, quìa onus Officii est ad-
dictum dieì ; unde qui illud non implet,
non potest implere in alio. Et haec vide-
tur fuìsse vera mens S. Pii V, dum san-
civit non facere frucius suos, qui Horas
omnes canonicas uno vel plurz'bus dz"ebus
intermisermt. Ubi notandum, non dixisse
Pontificem omiserint, sed z"ntermzserz"nt:
quo verbo satis sìgnìfìcavìt, non lucrari
cap. lO, num. 307. - Suar., de Relig., tre 4, Hb, 4, cap. 29,
n. il. - , Disp, l, de Ollic. div., qu, 5, punct. 2, n. 5. -
S Loc. cito - 9 De Restit., qu, 7, art. 9, n. 2, v. Infertur 3.
- lO Tr. 5, qu. 2, de Horis canon., cap. 4, qu. 6, resp. 2. -
PelUz.} tr, 5, cap. 8, nume 221. .. Basso} v. Horae cano-
nicae V, num. 6, (citatur a Leandro, non a Salmant.) -
11 Tr. 16, cap. 2, num. 64. - 'Ili! De Horiscanon., cap. 8,
n. Il et 12. - 18 Lib. 4, n. 1209.
scilicet, in 4, dz"st. 15, qu.5, art. 2, canel. 5,
(n. 27), hoc innuit tantum, dicens confessarium
posse Officium praetermissum in aliud com-
mutare, cum restitutio soli Deo facienda sito
b) Henriquez allegatur a Salmant. n.64,
non quasi ipse hanc sententiam teneat; sed
solurn quatenus pro ea afferat Paludanum.
c) Petrus Navarra a pluribus quidem au-
ctoribus hic allegatur; non tamen potui hanc
sententiam apud eum reperire.
d) Leander, in Decal.,part. l, tr.8, disp.7,
qu.15, his verbis utitur: «Ego fere certum
respondeo.Minime manere deobligatos a re-
stitutione, sed omnino teneri».
e) Croix revera dicit hanc sententiam
omnino tenendam; ubi vero, ibid., advertit
contrarium non videri probabile, tractat de
casu diverso, scilicet de eo qui per alium
Horas canonicas recitaverit.
 142 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. Il. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI. - ART. VI. 143
fructus qui uno die Officium intermittit, censet Bonacina, etiamsi partes in pluri- stitutionem qui omittit partem notabilem Nam confessarius non est judex contro- Confessa-
etiamsi in altero suppleat; quia, licet is alieujus Horae. rius non est
bus Horis constituerent simul gravem ma- versiarum, prout est Summus Pontifex; judex opi-
dici possit quod Horas non omiserit, ne- teriam j quia praeceptum recitandi inte- Nam qui partem notabilem omittit, sed tantum judex dispositionis poeniten- nionum,
quit vero dici quod non ìntermiserìt, Hinc grum Officium, diversum est a praecepto vere non recitat Horam: sicut vere Mis- tium et satisfactìonis injungendae, ut ha-
bene arguit Roncaglia: quomodo ille qui restitutionis: quae (ut dictum est) non de- sam omittit, qui partem ejus notabilem betur ex Tridentino l, ubi dicitur: Jesus
uno die fructus sui beneficii jam amisit, betur de jure naturae, sed ex mandato non .audìt, Chrz"stus.... sacerdotes sut"t"pst"us vicart"os
poterit altero die reacquirere? Ecc1esiae pro omissione singularum Ho- 669. - Quaeritur 6°. An teneatur ad re- relt"qut't tamquam praesides et judt"ces, ad
Omittens
Offieium Tanto minus deinde approbo Id quod rarum. - Sed his non obstantibus, verius Verius coa- stt"tutz"onem benejidari'us, qut' recitat Oj- quos omnt'amortalia crimz'nadeferantur...,
non supplet subdunt Salmant.t, nempe, quod benefì-
aliis operi- mìhì videtur oppositum, quod docent Sua- lescunt et
obli~ant ad
vol~:::~f: fidum st'ne debzTa attenuone? - Qui ex- quz~pro potestate clavt"um, remt'ssz"om"s aut
bus. ciarius omittens Officium possìt supplere rez 7, Pater Concina 8, Bonacina 9 cum restitutio .. t~~~~t~. teme voluntarie se distrahit, certe non retentz"onz"s peccatorum sententt"am pro-
Non resti.. nem.
tuitur suf.. aliis piis operibus. - Nec etiam acquiesco Garcia d), etc., nempe non excusari a re. stìtuere, satisfacit Offìcìo, et tenetur restituere. nuntt"ent. Constat emm, sacerdotes judt"..
fragiis pro ei quod dicit Roncaglia, nimirum quod, Dubium est de se dtstrahente z'nterz'us. ez"um hoc, t"ncognt'ta causa exercere non
animabus. stitutione qui. in uno Officioper plures le-
cum sub nomine pauperum veniant etiam ves omissiones ad gravem materiam per- - De hoc Magna est Quaestio, de qua potut'sse, nec aequt'tatem quùiem mos in
animae purgatorii, si beneficiarius appli- Interius fuse agemus Lzo. IV, n. 177, ubi proba- poent's t'njungendz"s seruare potut'sse, SI' t'n
tingit. Ratio, quia ex concilio Lateranensi se d i st r a-
cat preces pro ipsis, possìt liberari a re- absolute praecepta fuit restitutio fructuum hens potest bìliorem esse sententiam dicemus, eum genere dumtaxat, et non potius z'n specie
retinere
stitutione: non acquiesco, dico, quia Papa pro rata omissioms Officii. Ubi nota, non fruetus bo- non satisfacere. Sed quia oppositam sen- ac sigzllatt'm, sua t"psi peccata declaras-
na fide per-
omnino imposuit omittentibus restìtutìo- dici ibi pro rata omissionis cujuslibet Ho- ceptos, tentiam non possumus negare adhue esse sento En igìtur patet poenitentem in hoc
nem fructuum. rae, sed Officù: ergo, ex concilio, omittens probabilem: hine dicimus non esse obli- tantum sequi debere judicium confessarii,
668. - Quaeritur 5°. An omittens par- partem notabilem Officiijam tenebatur ad gandum beneficiarium ad restitutionem ut peccata apud eum deferat et poeniten-
tem minorem quam integrae Horae, te- restitutionem. - Postea S. Pius V suam fructuum, semper ae bona fide eos per- tiam acceptet. - E converso, poenitens Poenitens
dispositus
neatur ad resHtutt'onem? bullam emanavit, qua nihil quidem de illa ceperit; quia, posito jure certo, quod ipse post confessionem suorum peccatorum habetjusad
Levis o- ab s o Iu tio- ,
missio e x . Si partes omissae materiam gravem constitutione concilii immutavit; sed ex- habet ad res suas bona fide possessas, non habet jus certum ad absolutìonem, quae nem.
cusat a re- non constituerent, commune est nullam tenetur ad restìtutìonem, rosi sit certus non potest ei denegari, nisi aliunde sit
srìtutione. pressius prouidere volens (ut dixit), solum
deberi restitutionem, ne sub veniali qui- definivit quantum fuerit restituendum pro de obligatione restituendi. ìndìsposìtus, Neque potest quidem dici
dem; etiamsi fructus illi parti responden- omissione singularum Horarum. Ex hac Reiellun- Magnus rigoristarum princeps, Prosper indispositus, quia non sequitur opinionem
tur rigori-
tes ad magnam quantitatem pertingerent. autem definitione perperam infertur quod stae, Fagnanus, gravem scrupulumimponit con- confessarii: ad quem certe non pertinet
Ratio, tum quia sic fert chori usus, tum Pontifex voluerit eximere omittentem par- fessariis absolventibus poenìtentem qui reprobare opiniones quas alii sapientes
quia a S. Pio V tantum omittentibus ali- tem notabilem totius Officii a restitutione non vult restituere juxta opìnìonem pro- approbant j sed tantum judicare an poe-
quam Horam imposita est restitutio: qui jam a concilio illi imposita, quamvis non babiliorem sui confessarii ; quia ejus sen- nitens rectam vel ne conscientiam sibi
autem partem levem illius omittit, non omittatur pars notabilis uniuscujusque tentiae, tamquam sui judicis, poenitens ut formet.
potest dici Horam omisisse. - Ita Sua- Horae. reus parere debet. Sed instabit Fagnanus: Haec sunt prin-
rez 9, Bonacina a, Salmant.> et Pater Con- Tanto magìs deinde rejicimus cum Sal- A fortio- Sed gravior quìdem scrupulus videtur cipia probabilistica. - Ego nescio an sint
cina 5. l"Ì omissio
manto lO, Bonacina e), Palao, etc., id quod notabilis u- mihi et communiter allis innumeris docto- probabilistica vel antìprobabilistìca, cum
Leves o· ribus, etiam rigidae sententìae fautoribus, plures etiam inter probabilioristas illa se-
missiones Et hoc verum putant Palaus a), Sal- dicunt Fi11iuccius, Pellizzarius f) et Diana, nius Horae
obli!l'at ad
non coale.. rnant." cum Filliuccio, Petro Navarra b),
et Viva putat probabile cum Navarro g) restttutio- angere debere confessarìos, damriantes ad quantur. Hoc unum scio, quod in omnibus
scunt juxta nem.
a1ios. Pellizzario a), Diana c), etc., ac probabile et Toleto h); nimirum, non teneri ad re- restituendum poenitentes, qui ex una parte scientiis regula probata est, ut sequamur
habent opìnìonem probabilem eos excu- principia magis recepta a sapìentìbus:
Roncaglia, de Horis can., cap. 4, qu, 6, resp. 2. _ Fill., tr.23, n. 319. - Bonac., disp. 1, de Ollie. div., qu, 5, santem a restitutione, et ex altera ha- prout sunt ista, quae invenio passim te-
I Tr.16, cap. 2, n. 65. - Roncaglia, 1oc.cit., qu, 7, resp, 2.- punct, 2, n. 15. - 'l' Loc, cito - 8 De Horis can., cap. 8,
• De Relig., tr.4, lib. 4, de Orat, pubi. Eecles., cap. SO, n. 13. n. 10. - 9 Loc. cìt., n.15. - IO Tr.16, cap. 2, n.55. - Palaus, bent jus certum possessionis ad bona sua, neri a seriptoribus undique doctrina et
- 3 Disp.l, de Offìc. div., qu. 5, punct, 2, n. 11. - 4 Tr. 16, tr.7, disp. 2, punct, 7, n. 5... Fiìì., tr, 23, n.319. - Diana, quibus exspoliari non debent, nisi constet pietate conspìcuìs, qui in facie Ecclesiae
cap. 2, n. 56. - 5 De Horis can., cap. 8, n. 8. _ 6 Lcc. cito _ parto 2, tr.12, resol. 26. - 'Vi"va, de Restit., qu.7, art. 9, D. 4. sua volumina ediderunt, et quibus adhae-
de obligatione restitutionis, juxta dieta
n. 547, v. Et hoc. - Praeterea diximus rere eonsultius tutiusque mihi esse judico.
Lsb. I, n. 83, V. Nescio autem, et fusius Quod enìm docetur ex unanùnt' theologo-
668. - a) Palaus, tr. 7, disp. 2, punct. 7, dumtaxat adesse restìtuendi obligationem, pro rum consensu... (ait Continuator Tour-
n. 6, satis probabile existimat; Pellizzarius dicemus Lto. VI, n. 604, quod poenitenti
pter notabilem Horae omissionem, • sufficien- qui habet pro se opinionem probabilem, nely 9) magni esse debet pondert"s..., quza
vero, tr. 5, cap. 8, n. 213, probabile esse af- tem ad> peccatum mortale».
firmato e) Bonacina, loe. dt., n. 13, ad restitutio- nequit denegari absolutio: ut communiter uht' est aHqua obscurt'tas, ù:l sequendum
b) Petrus Navarra male a Salmant. addu- nem obligat « etiam illum, qui aliquam afficii docetur, et fatentur etiam plures inter est z'n praxt' quod prudentt'ssimz' quique
citur; loco enim citato,nempe, lz'b. 2, cap. 2. partem notabilem omisit cum peccato mor- probabilioristas, quos ibi retulimus et re- judt'cant. Neque hic auctor dixit hoc, 10-
dub.3, de casu diverso tractatj neque hunc tali» . quens de opinione omnino communiter
nostrum alibi apud ipsum potui reperire. f) Pellizzarius, loe. dt., n. 211, id dicit ut
feremus.
c) Diana, parto 2, tr. 12, resol. 26, affert satis probabile. . Nee obstat dicere quod poenitens de- recepta j sed de quadam sententia, cui
tantum Bonacinae opinionem, neque ullum de g) Navarrus, de Horis canon., cap. lO, bet se conformare judicio confessarii. - plures graves auctores contradicunt.
eadem judicium ipse pronuntiat. n. 44, absolute sic tenet.
d) Garcia non citatur a Bonacina; et re h) Toletus non recte citatur a Viva; siqui Fagnan., in cap. Ne innitaris 51 de constitutionib., Just. et Jure, parto 3, de Restit., in gen.) cap. 2, art. 6,
vera, de Benef.,part. 3, cap. 1, n. 27, asserit dem, lz'b.2, eap.12, n. 2 et 6, id non habet. num. S04 et 305. - 1 Sesso 14, de Po~nit., cap. 5. - • De sect. 2, concI. 3, in probat.
 144 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
670. - Quaerìtur 7". An excommuni-
catus teneatur restituere fructus bene-
ficii?
m U~i~~Ot~~ Certum est, teneri excommunicatum
f:~E~f;Ct~I: tempore collationis, quae fuit nulla.
netur resti-Viva 1.
tuere fru ..
ctus. Secus, si post collationem incidit in
m u~~':t~; excommunicationem. Ita Laymann 2, Con-
post colla- tinuator Tournely ", Palaus 4, Sanchez 5;
tionem non
tenetur, Salmant. 6 cum Henriquez a), Bonacina,
Coninck, Avila, Hurtado et aliis pluribus
(contra Suarez, Covarruvias, Filliuccium,
Sayrum Ò), etc.), Et quidem probabilius:
ratio, quia poenas quae actionem requi-
runt (ut diximus lib. I, n.149), reus non
tenetur subire nisi post sententiam. - Et
sic vìdetur significare textus in cap. Pa-
storalis 53, § Verum, de appel., ubi dicitur:
RH proventus ecclesiastici merito subtra-
huntur, cuz'Ecclesiae communzo denegatur.
Tò autem subtrahuntur, ait Contìnuator
Tournely 7, potius indicat exspoliationem
quae fit ab homine, quam quae ìpso jure
inducitur, ut etiam explicat Glossa. Tanto
magis, quia Pontìfex respondet ibì intero
rogationi factae, an c1ericus excommuni-
catus potuisset privari a judice ecclesia-
sticis beneficiis.
modo mu- Haec tamen sententia procedìt, si bene-
a e r i satìs-
fecerìt, ficiarius per se vel per alìum jam muneri
suo satisfecerit.
Excom-
municatus Si autem ob injustam excommunicatìo-
a choro ai» nem abesset a choro, posset percipere fru-
senso
l De Restit., qu. 7~ art. 9, num. 7. - 2 Lib. 1, tr. 5,
parti 2, cap. 2, num. 9. - a De Censuris, parto 2, cap. 1,
art. 3, sect. 5, qu. 4.- 4 Tr. 29, disp. 2,punct. 11, n.4.-
• De Matrim., Iib. 3, disp. 51, num. 12. - • Tr. lO, de
Censur., cap. 3, num. 114 et 115.. Bonac., de Excom.,
disp. 2, qu. 2, punct. 4,§ 2, num.2.. Coninck, disp. 14, de
Excom., dub. 9, num. 80 et 81.. Avila, parto 2, cap. 6,
disp. 6, dub. 1, conci. 2. - Gaspar Hurtadus, de Censur.,
disp. 6, diff. 1. - Suar., de Censur., disp. 13, sect. 2, n. 2,
4, 8 et 9. ~ Covar., Variar. resolut. lib. 3, cap. 13, n. 8,
v. DuodecimQ. ~ F'ill.~ tre 12, nume 129. - 'i Loc. cito -
Glossa, in cap. Pastoralis, de appellat., v. Subtrahun~
670. - a) Henriquez adducitur quidem a
Salmant. ut refert S. Alphonsus; sed hoc mo-
do, lz'b. 13, cap. 13, n. 4, distinguit: «Excom·
municatus beneficiarius, quandiu manet in
mora et contumacia, hic in utroque foro non
facit fruetus suos... Si excommunicatus poeni·
teat,nec per eum stat quominus absolvatur,
ex pia Ecclesiae voluntate, fructus facit suos
in conscientia».
Ò) Sayrus non satis accurate citatur a Sal·
mant.; etenim, de Censuris,lib. 2, cap. 5,
ctus benefìcii et etiam distributiones; ut
ait Viva 8 cum Sà, Filliuccio, Avila, etc.
Quid, si excommumcatio sz"t fusta, sed
excommunicatus non assistat choro, quia
non stat per z"psum ne absolvatur? -
Sà c), Henrìquez v et Ugolinus concedunt
huic distributiones. Sed negant commu-
nius et multo probabilius Viva 9 cum Sua-
rez d), etc.
611. - Quaeritur obiter 8°. Omittens,
ultra restitutionem, qual1znam alz'am poe-
nam zncurrat?
Incurrit poenam privationis benefìcìì, Omittens
Officiumin·
si admonitus, saltem bis, post sex menses
Officium omittat intra quindecim dies a),'
ut Suarez apud Viva lO, ex concilio Late-
ranensì,
612. - Quaeritur 9°. Omatens, cui de-
beat facere restitutionem?
Resp. Pauperibus, vel fabricae bene- Restitusn-
dum paupe-
ficii: ut ex decreto S. Pii V; sive eccle- ri bus ve!
ecciesiae
siae sive domui beneficii, sìve in augendis proprìae,
agris: ut Suarez et Vasquez, apud Viva 11.
- Non autem (ait Viva) potest dare fabri- possitQuando
resti-
cae alterius ecc1esiae, nisi fabrica sit in tui e cc l e-
siae alie-
utìlìtatem pauperum; vel nisi ecclesia nae.
propria non indigeret restauratione, et
aliae ecc1esiae eleemosynìs indigerent ut
refìcerentur ; ut aìt ConcinaP,
Nomine autem pauperum,intelliguntur Quinam
veniant no-
pauperes cujuscumque loci: et etìam in- mine pau-
perum,
telliguntur ipsi defuncti. - Et etìam ipse
c1ericus sibi potest applicare dictos fru-
turo - s De Restìt., qu. 7, art. 9, n. 8.- sa, id est Victo·
relli, in suis adnotat. ad Sà, v. Be"efic'ium, n.48.. Fili.,
tr. 12, n. 133 et 140.. Avila, 10c. cit., dub. 1,conci. l. -
Ugolin., de Censur., tab. 2, cap. 12, n. 4. - • Loc. cit.,
num. 9. - Suar., de Relig., tr. 4, lib. 4, de Orat. pubI.
Eccles., cap. 30, num. lO•• 10 Loc. cit., num. lO. - Concil.
Lateran. V, (anno 1514), sesso 9, bulla Reform., § Statui·
mus quoque. - Suar., de Relig., tr. 4, lib. 4, cap. 30,
Dum.2O. - Vasq., de Benefic" cap. 4, § 1, art. l. dub. 9. -
11De ~estit., qu. 7, art. 9, nume 11, v. Infertur 1. - Viva,
loe. cit., v. lnJertur 2. - 12 De Horis canon., cap. 8,
num.24.
n. 24 et 29, eamdem distinctionem adhibet
quam ,Henriquez.
c) Sà, v. Benejìcium, n. 50; Henriquez,
loc. cit., id asserunt de fructibus beneficii in
generali, et non solum de distributionibus.
d) Suarez, loc. cit., pariter de fructibus
beneficii in generali loquitur.
671. - a) Clarius: Qui, post sex menses ab
obtento beneficio, per quindecim dies Officium,
saltem bis, non recitaverit, incurrit post mo·
nitionem poenam privationis beneficii.
CAP. II. - DE RESTITUTlONE. - DUB. VI. - ART. VI.
ctus, si vere pauper est a),- ut dìcunt Pa-
laus l cum Navarro, Suarez, Bonacina,
Toleto; et Viva 2 cum Lessio, ex com-
munì. Excipitur tamen, si ille in fraudem
Offieium omittat, sciens posse retinere
fructus ob paupertatem; ut bene adver-
tunt Palaus et Viva.
Non sa- Addunt Palaus a cum Suarez et Bona-
tisfìt per o-
pera pia pro cina; et Salmant. 4 cum Navarro b), Pel-
defunctis.
lizzario, Reginaldo, Filliuccio, Quintanad-
venas et communi, posse beneficiarium
satìsfacere restitutioni, si quaecumque alia
pia opera pro defunctis offerat, aequi-
currit pri· valentia recitationi omissae; nempe (ut
vationem
benefìcìì, explicat Quintanadvenas apud Salmant. 5)
auditionem Sacri, fiagellationem, lucratio-
nem indulgentiarum et ~imilia. - Sed huic
supra (n. 667, qu. 4, ùz fine) non acquie-
Lìmitatio, vimus. Tantum admìttendum videtur cum
Coneina 6, posse benefieiarium fructus re-
stituere , ut celebrentur Missae, vel alia
suffragia applicentur pro defunctis c).
673. - Quaeritur 10°. An benefidarzus
restituere debeat omnes fructus , juxta
Offida quae 011lz'sz't?
Affirmant Suarez, Valentia, Azor: quia
Probabi- sìc loquitur bulla. - Sed Sanchez 7, So-
l i te r soli
fructus re- tus 8, Lessius 9, Viva lO; et Salmant. 11
spondentes
Officio sunt cum Pellizzario, Vasquez a), Ledesma,
restituendi.
Villalobos, Diana, Henriquez, Rodriguez,
1 Tr. 7, disp. 2, punct. 7, num, 12... Nauar., Man.,
cap. 25, n. 123; et de Horìs canon., cap. 7, n. 34... Suar' J
de ReIig., tr, 4, lib. 4, cap. 30, n. 21. - Bonac., de Offìc, div.,
disp. 1, qu.5, punct.4, n.8. - Totet., lib. 2, cap. 12, n. 5. -
• De Rest., qu.7, art.9,n.11, v. f. - Less., cap. 34, n.177.
- Palaus, Ioe. cit., n. 13. - Viva} de Rest., qu. 7, art. 9,
n. lI, i. f. - 3 Loc. cit., n. 11. - Suar., de Relig., tr. 4,
lib. 4, de Orat. pubi. Eccles., cap. 30, num. 19.. Bonac.,
loe. cit., punct. 4, n. 4. - <1 Tr.16, cap. 2, n. 60... Pellis.,
tr. 5,cap. S, n. 226. - Regin., lib. 30, n. 45.. Fill., tr. 23,
:5. - Quintanadv., tr. 8, singular. 6, n. 4. - Quinta-
nadv.} ioe. cit., n. 5, i. f. - !S Loe. cit., n. 66. - G De Horis
canon., cap. 8, num. 26. - Suar.) loc. cit., cap. 30, n. 6. -
Valent.} in 2~\n 2~c, disp. 6, qu. 2, punet. lO, § 8, v. Sed
quaeri potest. - Asoy} parto l, lib. 10, cap. 14, qu. 5. -
Consi!., lib.2, cap. 2, dub.83, n. 3. - 8 De Just. et Jure,
672. - a) De consilio confessarii, ut dicunt
Navarrus, Toletus et Suarez; vel etiam alte-
rius viri docti, ut addit Suarez.
ò) Navarrus utique hic citatur a Salmant.;
sed loc. dt., in meis saltem editionibus, hoc
non habet.
c) Et ita quidem docent etiam Suarez,
Pellizzarius, Reginaldus et Filliuccius, qui
proinde minus fideliter referuntur a Salmant.
673. - a)Vasquez perperam aSalmant. ci·
tatur; quamvis enim loc.cit., dub. 7, n. 38, ne-
S. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. ll.
145
Bonacina, etc., probabiliter dicunt, ex be-
nigna interpretatione ipsos non teneri om-
nes fructus restituere; sed tantum eos qui
respondent ad onus Offìciì omissi. Ratio:
tum quia bulla S. Pii sic recepta est et sic
explicata usu, utpote conformiore aequi-
tati naturali; tum quia durum videtur,
eodem modo obligari episcopos, parochos
et capellanos qui ferunt alia onera, ac sim-
pJices beneficiarios.
Ouare dicunt episcopum vel parochum
teneri restituere tertiam ve1 quartam par-
tem fructuum, retinendo alios pro alììs
oneribus, quibus ipsi satisfaeiunt: cano-
nicos, dimidiam partem: habentes capel-
laniam, dimidìam ve1 tertiam partem. (Ca-
pellanus enim tenetur ad Offìcium; cum
quaeJibet capellania conferenda ab epi-
scopo et ejus auctoritate erecta, sit vere
beneficium, etsi sit ad nutum amovibilis:
secus, si non sit erecta auctoritate epi-
scopi, licet ab ipso conferatur. Ha Sal-
manto 12 cum Suarez, Pellizzario, Villalo-
bos, etc.). Ratio, quia isti omnes recipiunt
fructus, non solum pro Officio, sed pro
aliis etiam oneribus.· Henriquez autem
apud Sanchez la dicit episcopum et paro-
chum teneri tantum ad quìntam partem
(quod Viva 14 etiam approbat); canoni-
cum, ad quartam (ut etiam Viva 15).
lib. lO, qu, 5, art. 6.- e Cap. 34, n. 177. ~ 10 De Rest.,
qu, 7. art. 9, n. 13. - 11 Tr. 16, cap. 2. n. 59. - Pellie.,
tr. 5, cap. 8, num, 207. - Petr, Ledesm., Sum., parto 2,
tr, 9, cap. 4, post concl, 21, dub., v. Dico I} et v. Diffi-
cuttas est de beneficùs non curatis, - Villalob., parto 1,
tr. 24, diffic. 17, n. 6.. Diana, parto 2, tr. 12, resol. 8..
Henriq., lib. 13, cap. 13, num. 2, litt. u. - Rodrig.} Sum.,
parto l, cap. 145, n. 4. - Bonac.} loc. cit., punct. 3, n. 2. -
" Tr. 16, cap. 2, n. 27.. SI/ar., de Relig., tr. 4, lib. 4, de
Orat. pubI. EccIes., cap. 22, n. 11•• Pelliz., tr. 5, cap. 8,
n. 196. - Villal., parto l, tr. 24, diff. 8, n.8 et 9. - Henriq.,
lib. 13, cap. 13, n.2, lit. u et z} in com. - 18 Consi!., lib.2,
cap. 2, dub. 84, n. 4. - l' De Praec. decal., qu. 3, art. 3,
n. 8, v. Quarto (Non tamen satis sibi consentiens in pro-
poso 20 Alex. Vil, n. 6, nee de Restit., qu. 7, art. 9; n.l1).-
15 De Praeeept. decal., qu. 3, art. 3. n. 8, v. Quarto.
gat beneficiarium qui Officium omiserit, te-
neri «de jure naturali et divino. ad resti·
tuendos omnes fructus; at vero n. 42, de jure
positivo tractans, pIane contrarium tenet, et
diserte scribit: « Quod vero omnes auferat fru-
ctus ob non recitatas Horas, declaravit Pius V;
et non habet injustitiam, quod in poenam pec·
cati,omnibus priventur, qtù jure naturali, ut
vidimus, aliquos ratione alterius ministerii
possent retinere». Idemque clarius repetit Va-
squez inlam 2 ae, disp.168, cap. 4, n.34 et35.
lO
 146 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
CAP. II. - DE RESTITUTlONE. - DUB. VI. - ART. VI. 147
Simplex Quid de beneficiario sùnpUcz'? neficiarium recitare saltem dominicis et
beneficia-
rius debet Recte Viva cum Bonacina l dicit, teneri diebus festivis). - Ratio, quia ex cap. Is
Non alfe·
r e n s ter~
Maldero ac aliis communìter, censent pro- tenue; vel si ipse speret in posterum ube- AHi casus
in qui bus
omnes restì- tiam par- babile, tenue existimarì illud beneficium, riores fructus se habiturum; tunc enim obligatur,
tuerc. ad omnes fructus; quia onus gestandi cuz'19, de praebend., in 6°, in jure tenue tem susten-
tationis, te- quod non pertingit ad tertiam partem unus annus compensatur curo alio (con-
habitum, vivendi caste, etc., compensatur beneficium non reputatur pro beneficio. nue.
sustentationis I). Et adhaeret Sanchez l tra i) Palaum). - Pariter addit Croix 7
cum privilegiis clericalibus. - Attamen In praefato enim canone, habens tenue
Henriquez apud Sanchez 2 dicit teneri beneficium non exc1uditur ab alio benefi-
~um Suarez g), putans beneficium tenue, tenen. ad Officium, qui acceptat benefì-'
illud quod non pertingit ad tertiam, vel cìum cum onere solvendi omnes fructus
tantum ad tertiam partem, ratione alio- cio obtinendo; cum ibi prohibeatur , ne
non magis dec1inet ad tertiam ultra quar- pro pensione. - Sic etiam, si non faciat
rum onerum. Et asserit hanc esse com- de beneficio provideatur tantum obtinens
tam partem. Sustentationem autem ra- fruetus suos, quia non residet; ut ait idem
munem recentiorum cum Manuele et Me- aliud beneficium: Is cuz' (verba textus)
tionabiliter dicit Viva 2 mensurari juxta Croix B cum Suarez, Lugo, etc. Hoc tamen
dina, quorum opinionem ait Sanchez esse conceditur, ut auctoritate Apostolicapossit
diversitatem patrimoniorum, quae in di- limitant Busenbaum et Sanchez, si absit
rationi consonam. At hanc opinionem me- unipersonae idoneae z'n sua vel aUa eccle-
versis locis solent c1ericis assignari. - cum licentia: sed id recte rejiciunt Tam-
Limitatio. rito ait Lessius 8, esse laxam. Unde ratio- sia prouidere : alù:ui aUud benejiezum sul-
Hinc Sotus apud Sanchez 8 obligat ad Offi- burinius 9, et Croix lO cum Azor j), cum
nabiliter eam lìmìtat ad eos beneficiarios ficiens obtz'nenti prouidere non potest. Ad-
cium beneficiarium qui percipit annuos illepossit fructus percipere si velit.
tantum, qui, praeter Horas canonieas, dit ibi Glossa: Ergo sz' non est sujfidens,
alia onera habent, idque juxta onerum secus est. Deinde infra rationem adducit:
aureos octo. Sed Sanchez excusat, etiamsi 615. - Quaeritur 12°. An canonz'ci non
percipiat 16 aureos. Verurn huie minime assistentes, vel non psallentes in choro,
proportionem. Quia beneficiatus idoneus non est,.. etjure
acquiesco: communìs enim sententia est teneantur ad restitutionem distrzòutionum
614. - Quaeritur 11°. An teneatur ad lommum' benejidatus benejidari non man-
apud Croix 4, nullo modo excusari ab Offì- et praebendarum? - Plura Dubia hic dis-
Ojficium, habens tenue beneficium? datur, supra eod. !t't. Quia z'n tantum. Ha-
cio benefìciarium percipientem tertiam cutienda sunto
AHi obli- Salmant.> cum Navarro, Laymann a), bens igitur tenue beneficium, si potest
gant ad of- partem sustentationis, Certum est quod c1erici eec1esiarum Clerìci ca-
fìcìum ha- Palao, Suarez, etc., teneri censent: quia beneficiari, ergo reputatur in jure tam- Dubius thedralium
bentem te- de tenuìta- Idemque recte censet dieendum Croix 5 cathedralium et collegiatarum tenentur et collegi a-
nue benefì- S. Pius V hune non excludit. quam non beneficiatus: et proinde cense- tarum cho-
cium. te. obliga- cum Vasquez, si dubium sit an beneficium ad Officium in choro-'. Atque tenentur quo- ro obligan-
Alii ne- Negant tamen, apud Moya 5, Malde- tur eximi ab onere Officii. tur,
turo
sit tenue. Quia, cum benefìcium sit cer- tidie assistere: nisi alibi alia sit institutio
gant eum o- rus b), Escobar, Quintanadvenas c), Diana Quaeritur autem quodnam benejiczu'm
bligari. tum, et tenuitas excusans sit dubia, pos- vel consuetudo; vel nisi necessitas cogat, Limitatio-
et Aragon, qui testatur hane esse commu- judzcetur tenue. nes,
sessio stat pro beneficio, et proinde pro ut in alio loco extra ecc1esiam Officium per-
nem recentiorum. Et idem sentiunt Les- Dico non audiendos aliquos, qui con- Item, si obligatione Officii. Merito addunt Lugo h) solvatur, et adsit licentia episcopi, quando
sius 6, Sanchez 7; item Rodriguez, Molfe- tra communem asserunt tale judieari be- tenuttas sit
ex culpa be- cum Suarez h ) et alìis, Croìx v et Tambu- ad ipsum aditus patet, ut ait Viva 12. Immo
sius d), Vega, Ledesma, Torre et Pelliz- neficium, quod non pertingit ad 20 vel 30 nefìcìarii.
rinius 6, neque excusari beneficiarium, si probabiliter putat Bonacina (cui adhaeret
zarius, apud Salmant. 8 (quamvisLessius aureos. - Merito tamen Viva 9, Sporer l0,
ob suam culpam beneficium factum sit Viva), eanonicos bene distributiones lu-
et Pellizzarius e) sentiant, teneri hune be- Elbel v, Tamburinius 12; et Salmant.P cum
V~va, de Praec. decal., qu. 3, art. 3, n , 8, v. Quarto. - resot, 8. - Aragon~ in 2 nm 2ae , qu, 83, art. 12, dub. 3, conct.z Malw., tre lO, cap. 2, dub, 3, quaer, 8. - 1 Consìl., et 12. - Lugo, Respons, mor., Iib, 5, dub.B, n. 4. - Busenb.,
1 De Off. div., disp.T, qu. 5, punct, 3, n.2. - Henriq., lib.13, v. In secundo casu, - S Cap. 34, n. 169.- 'l Loc. cit., dub, 66, Iib.2, cap. 2, dub, 67, n. 4. - e In prop. 20 Alex. VII, n. 7. Iib, 4, cap. 2, dub, 2, art. l, resp. 3, n. 7. - Sanch., loc.
cap. 13, n. 2, lite z. - 2 Consil., lib. 2, cap. 2, dub, 84, n. 4. - n. 2 et 3. - Rodrig., loc, cit., cap. 140, n. 3. - Vega, Surn. - Sotus, de Just. et jure, lib. lO, qu, 5, art. 3; conci. 2, cìt., dub. 72~ num. 3.,- 9 Loc. cit., nume 23, i. f. - 10 Loc.
V. Dixerz'm autem. - 3 Loc. cìt, n.B, - $anch., loc, cito - cit., nume 1193. - li Ex clem. Gravi, de celebro mìssar.;
Manuel Rodrig», Sum, parto 1, cap. 145, n. 4. - BarthoI. nuev., part.r, cap. 128,cas.13. -Petr.Ledesm.,Sum.,part.2,
-4 Lìb, 4, n. 1195. - l) Loc. cit., n. 1196. ~ Vasq., in 1nm 2a<l , can, S'l quis~ fin. disto 92; et 'I'rid., sesso 24, de Reform.,
Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, § 11. • Sancn., loe. cìt., n. 6. - ' tr, 9, cap. 4, concl, 6, dub, 4. - Raph. de Torre, in 211m 21111. , post
3 Cap. 34, n.177. - I Tr. 16, cap. 2, n.48.• Navar., Man., qu. 83, tr. de Horis canon., controv.e, disp. 5, asserto 5.. disp, 65, cap. 3, n. 11, v. Primum de eo, - G Decal., lib.2, cap. 12. - 19 De Restìt., qu. 7, art. 9, nume 14. - Bonac.}
cap. 25, n.l02; et de Horis canon., cap. 7, n. Z7. ~ Palaus, Pelltz., tr.5, cap. 8, n.187. _. Tr.16, cap. 2, n.46.-Less., loc. rap. 5, § I, n. 26. - 7 Loc. cit., n. 1193.- , Loc. cito - Suar., de Offic. divin., disp. 1, qu.3, punct. 5, n. 8. - Pi"{Ja~ loc.
cit., n.169, i. f.- Glossa, ad v. Sufficiens, et v.Non palesl.- de Relig., lib.4, tr.4, de Orat. pubI. Eccles., cap. 20, n. Il cit., n. 14.
tr. 7, disp. 2, panct. 1, § 2, n. 9. - Suar.~ de Relig•• tr. 4,
lib. 4, cap. 21, n. 9. - 5 Tr. 2, disp. 2, qu. 4, § 1, n. 8. - • In propos. 20 Alex. VII, n. 7. - 10 Theol. sacram., parto 1,
Escobar a Corro~ de Horis canon., qu. 3, § 5, num. 23 appendo de Horis canon., cap.1, n. Z7.- 11 De Horis eanon.,
et seqq .. Diana, part.2, tr. 12, resol. 9j et part.9, tr.7. n.420. - " Decal., Iib. 2, cap. 5, § I, n. 25.- " Loc. cit., n. 47.
nionem tamen, quae ejusmodi beneficiarios stentationis.; et n.ll, tenuia vocat,quae« non
absolute eximit ab onere Horas recitandi, non sufficiant ad sustentationem personae etiam
674.- a) Laymann male citatur a Salmant.; inferius dericum obligationi suae satisfacere, improbabilem appellato quoad tertiam vel quartam partem». '
I) Viva, Elbel et Malderus tenue benefi- h) Lugo, Resp. mor., lib. 5, dub. 6, n. 5;
quamvis enim, lib. 4, tr. 2, cap. 5, n. 4, qu. 5, « aliquoties recitando Horas pro rata fructuum
hanc opinionem communem appellat, attamen quos percipit, praesertim diebus festis». cium existimant, quod non pertingat ad ter- Suarez, de Relig., Nb. 4, tr. 4, cap. 20, n.10
n. 5, docet attendendam esse in hoc et se- c) Quintanadvenas, tr. 8, sz'ngul.l9, n.l2,
tiam partem sustentationis alicujus vulgarz"s et 11; Croix, loc. cit., n. 1193, ultimum tan-
quendam consuetudinem ecdesiae, in qua tuetur quidem hanc sententiam; sed n. 14, derici. - Sporer autem tenue esse censet tum casum exponunt, et dicunt ad recitatio-
talia beneficia conferuntur; addens in fine: eam ex Vasquez limitat ad casum quo bene- illud, « ex quo non provenit bona pars, nimi- nem teneri eum qui, etsi nune fructus non
« Si reditus beneficiati, quos a prima colla- ficiarius aliud officiumhabet praeter Horarum rum tertia, aut ad minimum quarta pars hone- percipit, spem tamen habet eos percipiendi
tione sufficientes habuit, postea fortuito casu recitationem; quodsi nullum aliud spirituale stae ac tennis sustentationis derici, prudentis sequentibus annis.
vel hostium incursione adeo· minuantur, ut officium habeat, non excusari a persolvendo judicio, habita ratione personae ipsius derici i) Palaus, tr.7, disp. 2, punct. l, § 2, n.18,

aestimabilem partem sustentationis non prae-
beant, neque spes sit brevi tempore plus pro-
venturum esse, tali casu valde probabilem
videri sententiam...: non incumbere pro eo
tempore orandi obligationem».
b) Malderus, tr.lO, cap. 2, dub. 3, quaer.1,
divino Officio. et victus honesti quo utuntur communite~ contradicit doctrinae, quae ad recitationem
d) Molfesius, Sum., tr. 5, cap. 3, n. 26 et
alli clerici similis conditionis». obligat eum, qui spem habet fructus perci-
g) Suarez a Sanchez allegatur, ut qui dicat piendi anllis sequentibus. De altero membro,
29, approbat eatenus hanc sententiam, ut Offi-
cii recitationeIll ad dies dominicos et festos bonam .sustentationis partem eam esse, quae nempe de eo ob cujus culpam beneficium te-
restringat; coarctans eam insuper eadem limi- es.t tema pars, vel quae magis in tertiam de- nue factum sit, ibi non tractat.
tatione ac Quintanadvenas. clInat. At re vera, Suarez, de Relig., tr. 4.. j) Azor, parto l, lib. lO, cap. 4, qu. 6,

v. Nihz'lominus, ejusmodi beneficiarium excu- e) Pellizzarius, loc. cit., n. l87, probabilio-

Nb. 4~ d.e Orat. pub.l. Eccles., cap. 21, n. lO, nullam facit mentionem de episcopi licentia,
sat ab integra Officii recitatione, adjungens rem quidem Lessii sententiam existimat; opi· assent Illu~ eensen tenue beneficium, quod et simpliciter ad recitationem obligat eum,
« non sufficlat saltem ad tertiam partem su- qui « sponte sua in ecdesia non commoretur
 148 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUnONE. - DUB. VI. - ART. VI. 149
erari, si recitent in sacristia ob aliquam compellantur... in choro ad psallendum collusione aut remissione exchesa, his ca- conci1ii Tridentini, atque pluries improba-
causam, etiam sine licentia episcopi, si znstituto, hymnis etcanticis Dei nomen Exceptio-
nes,
reant. - Nota: Remissione exclusa. Nam, tam a Congregatione ipsius Concìlìì, dicit:
ipsa licentia praesumatur a),' in sacristia reuerenter, distt"ncte devoteque laudare. ut bene advertunt Croix 1 et Concina 2, si Equidem minime Nobis compertum est,
enìm reputatur Officium moraliter ac in Diximus autem l". Notabiliter,. nam Excip~- portiones illae praesentibus jam sint prae- quo peculzariHtulo suffultipersuasum ha-
ecclesia recitari. sìt canonicus per tres ve·1 quatuor 'turabselltla
SI. a bsi trium 'Co1 stitae, isti licite possunt donare eas absen- beant unius vel alterius ecctesiae canomci,
Sed dubitatur l°. An peccent graviter dies, est communis .sententìa, non pec- ~;;.uordle­ tibus: modo hoc non fìat ex pacto et f) in se muneri.suo satisfacere per simphcem in
canonicz qui choro non assistunt? care graviter. Ita Salmant.P, et Croix 18 fraudem legis, ut ait Croix 8 cum Sanchez choro assistentiam,4bsquedtvinae psal"
A choro Negant plures DD. antiqui b), ut Na- cum Silvestro d ) , Bonacina, Covarruvìasw, et Lugo; quìa haec esset palliata collusio. modiae cantu. Verum, m'si z1lis praesto
abesse, non
est lethale varrus 1, Silvester 2, Cajetanus 8; item An- Vasquez; et Suarez e), qui tamen dixit - Non prìvantur autem distributionibus si't Apostolicum, non praesumptum vel
juxta alias.
gelus, Valentia, Barbosa, Pellizzarius, Re- praefatam sententiam non videri certe qui absunt ex legitimis causis, de quibus abrogatum, sed legitimum ac vigens pri-
ginaldus, Tamburinius C), apud Salmant. '. improbabilem, sed se nolle suum judicium agemus Li'b. IV, ex n. 130. vz1egium szve zndultum, jure ac merz'to
- Tum quia de hoc non adest praeceptum interponere. - Diximus 2°. Ultra tempus Item, trio Haec quoad distributiones. verendum est ne istz~ dum t'la se gerunt,
m e s t r e ·a
expressum; tum quia obligatio assistendi permissum,. quia Tridentinum permittit Tridentino An vero non àssistentes teneantur praebendarum ac distri'butionum fructus
concessum.
choro oritur ex distributionibus: ergo, canonicis, sìcut episcopis, per tres menses etiam fructus praebendae restituere? minime suos faciant, et consequenter ad
cum his canonici renuntiant, omni obli- abesse. Recte autem docet S. Thomas 14, choro Episcopi ma:~~rr~: Sic habetur in Tridentino ': Primo anno eorum restz'tutionem teneantur. - Ex quo
non
gatione se liberant. quem sequitur Viva 15 cum Valentia, Fil- obIigantur. ~:daf.rae' priuetur unusquisque dimidia parte fru- verbo verendum, recte infert Concina 11,
Verius ,
lethale. Sed verius Suarez 5, Bonacina 6, Pater liuccio et Bonacina (contra Navartum et ctuum quos, ratione etiam praebendae ac ita infirmatam esse contrariam opinionem,
Concina 7, Viva 8, Continuator Tournely 9; alios), episcopos non obligari ad chorum: residentiae, fedt suos. Quod si iterum ea- ut non amplius probabilis dici possit; tale
Salrnant.P cum Vasquez, Palao, etc., do- tum quia sic fert consuetudo; tum quia dem fuerù usus negligentia, przvetur om- enim verbum importar formidinem pra-
cent peccare mortaliter, qui a choro ab- ipsi majoribus negotiis vacare debent, nibus fructibus quos eodem anno lucratus cticam, cum qua certe non licet operari.
sunt notabiliter ultra tempus a Tridentino quae chori assistentiam non compatiuntur. fuerit. Crescente vero contumacia, contra Sed, quidquid aliqui dixerint super
permissum. - Ratìo, quia ex can. Si quis Dubitatur 2°. Quid teneantur restituere eos juxta sacrorum canonum constitu- praefata bulla, idem Summus Pontifex
presbyter, disto 92, depositioni subjicitur canonici choro non interessentes? tiones procedatur. Ex sacris autem cano- omnia dubia abstulit novo brevi, quod
clericus non recitans in sua ecclesia; tum Certum est ipsos non posse lucrari choro Canonici nibus, ut dicunt Salmant. 5, illi exspolìan- direxit dìe 19 ]anuarii anno 1748 ad Emìn,
ab-
quia obligatio assistendi non oritur .ex distributiones, etiamsi alli consocii eas illis sentes amìt- tur ipsis beneficiis. - Hoc vero ajunt Sal- card. Delphinum, patriarcham Aquilejen-
tunt distri·
distributionibus, sed ex primaria instìtu- remittant; ut habetur ex Tridentino 16, ubi butiones. mant." ex communi, non fieri nisi post sem, incipiens: Dilecte Fz1i, etc. (Vide
tione ipsius benefìcìì, Tridentinum enim 11, dicitur: Distrzòutiones 'Vero, qui statis Ho- sententiam: sed contrarium hodie tenen- apudConcina 12). - Ibi noster Pontifex
loquens de canonicis, praecipit: Omnes... ris interfuerint, recipiant,. reliquz~ quavis dum, ut mox videbimus in Dubio sequenti. consuetudinem canonicorum tantum in-
Dubitatur 3°. An satisfaciant choroet teressendi choro, extirpandam esse decla-
1 De Oratione (seu de Horn canon.), cap. 5, n.14.- cap. 2, art. 8, sect, 5, qu, 1. - lO Loc. cìt., n. 3. • Vasq."
lucrentur distributiones canonici qui tan-
2 V • Bora" quaer, lO, n. 12. - a V. Horae canonicae, § 5. -:" de Benefìc., cap. 4, § 2, art. 2, dub, 1,num. 183.. Palaus, rat; sic dicens: Itaque a te, dilecte Fili
Angel." v. Nora canonica.. nume 26... Valent., in 24m 211. C , tr. 7, disp. 3, punct, 2, num.3. - n Sess.24, de Reform., tum assistunt et non canunt? noster, poscimus et flagitamus, ut non
disp. 6, qu. 2, punct. lO, § 6. - Barbosa, deEpisc., allego 53, cap. 12. - .. Loc. cìt., n. 1 et 3. - 18 Lib. 4, n. l!76. - Canonici Affirmant Sanchez 7 cum Medina, Ara- .solum hujusmodi abusum et corruptelam
n. 131, i. f.. Pelliz., tr. 5, cap. 8, n.130.. Regin., lib.18, Bonac., loc. cit., n. 2.·
Vasq., 1oc. cit., dnb. l, n. ISO. - non canen-
tesi juxta a· gon et Panormitano. - Et consentiunt ab ecclesiastica disciplina absonam, et ca-
n. 176.. • Tr.16, cap. 4, !l. 2. - • De Relig., tr. 4, Iib.4, qu. 91, art. 2, ad 8. - 16 Loc. cit., n. 14, v. Dico
14 211 211e, lias lucrano
de Orat. pubi. Eccles., cap. lO, n.17. Cfr. cap. 13, n.6. - twtto. ~ Valent." in 2 2o.c , disp. lO,. qu. 6, punct.2, in
11 m tur distri· Bonacina 8; et Salmant. 9 cum Palao, Sua- nQniciS ordinationibus ac Nostrae quoque
med.. Fill., tr. 23, num. 136. - Bonac., disp. 1, de OfIic. bution~.
• Disp. 2, de Ollic. div. in choro, qu. 1, punct. 2, n. 1. - rez, Lessio, Pellizzario et Ledesma, pro const#utioni contrariam, pen#us evellere
, De Horis canon., cap. li, § 1,n.4. - s De Restit., qu. 7, div., qu. 3, punct. 5, num. 9.- Navar., loc. cit., cap. 5,
art. 9, n. .14, v. Dubium tamen. - • De ReIig., parto 2, n. 14. - " SesSo 24, de Reform., cap. 12. iis ecclesiis, ubi talis viget consuetudo: et eradicare adn#aris ,. verum etiam ipsos
quam asserunt g) adesse fere in omnibus suaviter fortz'terque admoneas..;, ut in po-
ecclesiis. sterum ea qua decet et tenentur reverentia
et resideat " ob idque fructibus privetur. enim, loc. cit., requirit tantum ut absentia in Haec opi· Sed hodie, allis omissis, causa finita
Citatur tamen a Croix, (ex Tamburinio, ut vi- consuetudinem non ducatur. - Covarruvias . nioest dam· choro intersint assz'stantque, nec non pari
detur) sicuti refert S. Alphonslls. pariter limitationem istam disertis verbis non nata. est ex bulla Cum semper oblatas lO, ubi pietate, attentione ac vigz1antia omnino
675. - a) Bonacina non requirit, ut saltem habet, Variar. resol. lib 3, cap. 13, i. f.; Summus noster Pontifex, postquam asserit canere vel psallere cum caeteris studeant
praesumatur episcopi licentia, sed solum ut sed videtur forte illam innuere, €O quod obli- praefatam opinionem absonam esse menti et contendant. Deinde iisdem edicas et no-
fiat ob aliquam causam «bona fide•. gationem restituendi qua tenentur beneficiati
b) Nisi tamen ob contemptum veI contra non residentes et non recitantes Officium, ita ·1 Lib. 4, n.877. -' De Horis canon., cap. 11. § 2, n.4.- n. 6. - 8 Disp. l, de Offic. div. privat., qu. 3, punct. 2, § 1,
particulare praelati praeceptum fiat; aut nisi interpretatur, «ut ad omissionem quamlibet • Loc. cito . Sanch~1 Consil., lib. 2, cap. 2, dub. 109.. Lugo, num. 18. - 9 Loc. cit., num. 5. - Palaus, tr. 7, disp. 3,
ob absentiam cultus divinus notabile damnum Horarum, nempe unius aut duorum dierum, Resp. mor., lib. 5, dub. 18, n.5.- • Sess.24, de Reform., punct. 3, num.5.. Suar., de Relig., tr.4, lib.4, de Orat.
patiatur, ut limitant Navarrus, Silvester, Ca- fieri non debeat restitutio •. cap. 12, [loquens de iis, qui ab eccIesiis suis ultra tres pubI. EccIes., cap. 12, n. 11 et 13.. Less., cap. 34, n.185..
jetanus, Angelus, Barbosa, Pellizzarius, Re- e) Suarez, loc. cit., cap. 13, n. 8 et 9, ita menses in anno absunt]. - •Tr.16, cap. 4, n.9. - • Loc. Peliiz., tr. 5, cap. 8,.. num. 185.. Petr. Ledesm., Sum.,
ginaldus; vel etiam, nisi id in consuetudinem loquitur: «Aliqui docti existimant etiam unius cito - 1 Loc. cit., dub. 99, n. 2.. Barthol. Medina, Sum., parto 2, tr. 9, cap. 4, post concI. 22, dub. 1. - 10 De die
ducatur, ut iidem Silvester et Angelus. diei absentiam non esse rèm gravem, quando seu Instruct. confess., lib. 1, cap. 14, ~ 11, v.f.. Aragon, 19 Augusti 1744, § 24. - 11 De Horis canon., cap. 11, § l,
in 211m 211C , QU, 83', art. 13, v. Bis tamen non obstantibus.• num. 23. - l i Loe,. cit., num, 29: breve Praeclara decora,
C) Tamburinius hanc sane opinionem, «ut· regulariter servitium chori diligenter ac stre· Panorm' l in cap. Cum olim 121 de sentent. et re judic., § 7 et.8. Cfr. Bullar. Bened. XIV.
pote benigniorem., libentius admittit, Decal., nue fit; nam Graffius...ait semeI aut bis deesse
lib. 2, cap. 5, § 4, n. 6 et 7; non tamen a in choro non esse mortale... Quod certe non
Salmant. allegatur. videtur improbabile. Ego vero nolo esse fautor
d) Silvester a Croix hic utique citatur; hujus licentiae, neque in hoc judicium meum f) Croix disjunctlve loquitur, et ait: Ex g) Nempe Salmanticenses, Pellizzarius et
utrum vero recte, dubium mihi est; Sìlvester interponere '. pacto vel in fraudem legis. Ledesma id asserunt. - Palaus vero dicit
 150 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
tum facias, Nos (quemadmodum per hasce
nostras t'n forma Breois Litteras til;{ de-
claramus et t'njungz'mus) decernere atque
statuere, skut t'n eadem constt"tutt"one No-
stra innut'mus, ipsos suosque successores
canomcos, choro quùiem interessentes as-
sistentesque, mint'me vero canentes psal-
ientesve, nullo pacto ex praebendis et
dt'strtautt'ontÒUS facere fructus suos, atque
adeo restt"tutt'ont' obnoxios esse ac fore. -
Choro ab- Ex quo diplomate remanet tandem deci-
sentes vel
non canen- sum quod canonici, vel non interessentes,
tes ami t-
tunt fructus vel non canentes aut psallentes in choro,
praeben-
dae. nedum distributiones quotidianas amit-
tunt, sed etiam non faciunt fructus suos
ex praebendis, atque ad restitutionem
sunt obnoxii.
Dubitatur 4°. An sausfaciant choro,
qui submisse recitant psalmos, alteram
partem audùmdo?
Loquendo de choro in generali, an isti
satisfaciant Offi.cio, adsunt duae sententiae:
Prima, quam tenent Cajetanus l, Ar·
milla 2, Navarrus 3, et alii apud Salmant.s,
dicit non satìsfacere; quia non communi-
Submisse
recitans sa-
cant cum aliis canentibus. - Secund« vero
tisfacit Offì- sententia, valde probabilis et communior,
cio,
affirmat; hancque tenent Sanchez 5, Les-
sius 6, Suarez 7, Filliuccius k), Concina i),
Bonacina 8; Salmant. h) cum Soto j, Trul-
lench, Villalobos, etc. Ratio, quia ad satisfa-
ciendum Officioin choro, non est necesse ut
1 V. Horae canonicae, § 5, v. f. - 2 V. Horae cano-
nicae, n. 22. - S De Hcrìs cancn., cap. lO, n. 47. -" Tr. 16,
cap. l, n. 25. - 5 Consil, mor., Iìb, 7, cap. 2, dub.14, n. 2. -
• Cap. 34, n. 184, i. f. - 7 De Relig., tr.4, lìb, 4, de Orat.
publ. Eccles., cap. 12, n. 8. - ' Disp. 1, de Offic. dìv., qu, 3,
punct, 2, § 1, n. 16. - Trull., Decal., lib, 1, cap. 7, dub. 16,
n.8.• Villal., parto 1, tr.24, diff. lO, n. 9. - , Consil. mor.,
lib. 2, cap. 2, dub.99, num. 2. - Lesso} loe. cit., num. 184. -
lO Tr. 23, n. 196. _.11 De Horis canon., cap. 11, § 1, n. 9. -
ejusrnodi eonsuetudinem adesse in omnibus
fere eeclesiis Hispaniae.
k) Filliuecius, tr. 23, n.195, ita sane doeet,
« modosint alli ex sua parte, qui possint exau·
diri ab altera •. Eodemque modo loquuntur
Salmant., loc. cit., n. 25. - Sed Filliuccius
mentem suam his verbis explicat: «Non quia
id necesse sit ad munus ipsius recitandi Offi·
cium; sed ad indicandum in praxi id non
posse fieri, quando non essent alii qui possent
exaudiri '.
i) Concina, de Horis canon., cap. 11, § 1,
n. 9, hane opinionem satis perspieue signi-
ficat, scribens: «Dum musici eanunt aliquam
quisque audiat omnes voces alterius par-
tis: unaquaeque enim pars cum alia unum
corpus constituit, et mutuo communicat.
Loquendo autem de choro canonico-
rum, an ipsi submisse recitando satisfa-
ciant choro, et lucrentur distributiones?
Affirmat Sanchez 9 cum aliis. - Sed
communiter et merito id negant Lessius,
Filliuccius 10, Concina 11, Continuator Tour-
nely 12; et Bonacina 13 cum Suarez, Petro
Navarra-v et Rodriguez. Ratio, quìa distri-
butiones debentur solum iis qui choro in-
serviunt: servitium autem chori l ' in eo
consistit, ut clerici conveniant in ecclesia
ad Officium psallendum, Ergo qui non
psallunt, sed Officium submissa voce re-
citant, non possunt dici choro inservire.
Censet tamen Bonacina 15 cum Suarez,
Filliuccio, etc, quod canonici ita recitano.
tes possunt saltem percipere mediam par-
tern distributionum. _. Sed SS, noster
Pontifex Benedìctus XIV (ut mox supra
vidimus in praecedentì Dubio) expresse
declaravit, canonicos non canentes vel
psallentes, non solum amittere omnes dìs-
tributiones, sed etiam teneri ad restituen-
dos fructus praebendae.
Dubitatur 5°. An canonici, portionarù
et st'miles, possin: inseruire choro per
substt"tutos, vel alternatù« unus pro aùo?
Negar Joan. Bapt. Ventriglia 16 cum
Zerola, Barbosa et Garcia; ex praescripto
"De Relig., parto 2, cap. 2, art. 8, sect.B, qu.}, v. Ex dielis.
- 18 Loc, cìt., n. 17. - Suar." loc. cit., n. 9 et 10. ~ Rodrig.,
Sum., parto 1, cap. 145, n. 5. - " Clem. Gra'iX, de celebro
missar. - 15 Disp. 1, de Offic. div .. qu, 3, punct, 2, § 1,
n. 17.• Suar., de Relig., tr, 4, lib. 4, de Orat, pubi. Eccles.,
cap. 12, n. lO. - Fill., tr.23, n. 196. - " Prax.... de resì-
dentia canonìcor., annoto 19, § 3, n. 18•• ZeroZa, Prax.,
parto 2, v. Canonia, 5 .• Barbosa, de Canonicis, cap. 31,
n. 3 et 4•• Nieol. Garda, de Benefic., parto 3, cap. 2, n. 495.
Horam, debent canonici submissa voce eam
recitare; et eonsultius esset, ut ante musicam
vel post, prout opportunius fuerit, ipsi cano-
nici in choro recitarent».
j Sotus,deJustitia, !t'b. 10, qu.5,art.4,v.f.,
rem satis innuit, dum requirit, « ut quando in
choro canitur, ipse Officium solvat, ut cum
aliis orare censeatur •.
k) Petrus Navarra perperam pro hac opi·
nione a Bonacina adducitur. Licet enim ra-
tiaLles hujus sententiae afferat, !t'b. 2, cap. 2,
n. 213 et seqq.; at profecto, n. 216, addit:
«Ego vero, salvo meliori judicio, existimarem
nul1am esse restituendi obligationem, suppo-
CAP. II. - DE RESTITUTlONE. - DUB. VII. - ART. l. 151
concilii Tridentini l, ubi dicitur: Omnes ecclesiae tum chori. Modo non substi-
vero dt'vt'na per se, et non per substiuuos, tuantur iis temporibus quibus servitio
compellantur obire Offida. Hinc ait id ve- ecclesiae adstricti sunt; et modo curet
tari, etiamsi adsit consuetudo vel statu- episcopus, ne hac facultate substituendi
tum id permittens; ex declaratione S. Con- illi abutantur: puta, si hujusmodi substi-
greg, 25 julìi 1570: St' factum est alt'quod tutiones sint nimium frequentes. Alias
sed non statutum, quod canonz'ct' posst'nt inseruire vero, (ut scribit idem Fagnanus) decla-
ch o r o, nec
lucratur per substitutos, vel aiternatim unus pro ravit S. Congregatio, decretum hoc locum
distributio- aiio, non habeatur ejus ratto: qut"a est con-
nes, habere tantum inter praesentes, - Cum-
tra conàlt'um. - Tantum id concedit Ven- que deinde dubìtatum fuerit, an censen-
triglia, si adsit legitirnum impedimentum, dus sit absens, qui pernoctat extra moenia
V. gr. infirmitatis et absentiae permissae. civitatis ubi est cathedralis, per medium
Verumtamen advertunt Fagnanus 2,
milliare vel circiter in suburbiis, unde ca-
Monacelli 3 et Matthaeucci 4, declarasse
nonicus opportune possit ad servitium ac-
Sacro Congrego 'Concilìì, quod episcopus cedere; S. Congregatio respondit non ceno
(ubi adest consuetudo, ut notat Monacelli) seri absentem l).
potest concedere facultatem capitularibus Omnes has declarationes colligit et re-
invicem se substituendi in servitio tum fert card. Lambertini 5.
DUBIUM VII.
De Circumstantiis restitutionis.
ARTICULUS I.
QUO TEMPORE, LOCO ET MODO DEBEAT RESTITUI.
676. Quando et ubi facienda restitutio. - 677. An sumptibus furis. - 678. Quando et ubi
facienda solutio ex contractu. - 679. Quando peccat differens restitutionem. - 680. Ad
quid tenetur debitor, sz' ex dilatione creditor patitur damnum, - 681. An absolvendus
qui potens restituere, vult differre restitutionem, - 682. An absolvi possit debito;
Quando ca-
antequam restituat. - Et an confessarius debeat monere de restitutione poenitentem
nonici. pos- qui est z'n bona fide, si praeuideat monitùmem non profuturam. - 683. Quot peccata
sintinservi- committat negligens restituere.
re per alios,
Quando et 676. - c Resp. Debet quamprimum, et
ubì facìenda e interpositam, V. gr. confessarium », -
restitutio. c eo modo ac loco restitui, quo jus et ìn- [Quid, si confessarius non restituat? Vide
e teresse'damnificati requirit, et commode dicenda n. 704J.
e ac moraliter fieri potest sine gravi in- 677. - e 2°. Possessor malae fidei, V. gr. Facien-
commodo, quod quis pateretur in re sua da sumptì-
c e fur, debet suis sumptibus ad eum locum bus furis.
e propria, ultra debitum. - Vide Lay- e rem deferre, ubi alter habiturus fuisset,
e mann 6, Filliuccium 7. e si non fuisset ablata, destructa vel inique
e Unde resolves: e detenta, deductis tamen expensis quas
Potest fie- e l°. Qui non potest commode resti- e alter eam servando vel deferendo de-
ri clam ve!
per inter- e tuere aperte, faciat clam; et qui non po· e buisset facere. Excipe, nisi transferendo Exceptio.
nuntium.
e test per se, faciat per aliam personam « deberet plus impendere, quam res valet;
1 Sesso 24, de Reform., cap. 12. - S. C. Cone., ap. Ven· num, 64. - .. Offidal. curiae eccles., cap. 55, § 1, num.9. -
triglia, Prax... de Resid. Canonicor., annoto 19, § 3, n. 18. Manacel., loe. cito - Fagnan.} loe. cit., n. 29. - 5 Notific.l07,
- Tlentriglia, lae. cito - 2 In cap. Cum omnes, de consti- n.17 et 18. - , Lib. 3, sect. 5, tract. 2, cap. lO. - ' Tract. 32,
tution., nume 28. - a Formular. parto 2, tit. 13, formul. 2, n. 108 et sequent.
sitis, quae supra diximus, ut attente saltem l) Quaedam hic notanda sunt circa alle·
ad verba, vel attentione quadam saitem ex- gatas S. C. C. dec1arationes, ex his quae apud
tema corporis assistant, et domi Officium per- Pal10ttinihabentur. - Et primo quidem dec1a·
solvant, capellanos habeant •.
ratio,quae exVentriglia desumpta est,minime
 150 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
tum facias, Nos (quemadmodum per hasce
nostras t'n forma Breois Litteras til;{ de-
claramus et t'njungz'mus) decernere atque
statuere, skut t'n eadem constt"tutt"one No-
stra innut'mus, ipsos suosque successores
canomcos, choro quùiem interessentes as-
sistentesque, mint'me vero canentes psal-
ientesve, nullo pacto ex praebendis et
dt'strtautt'ontÒUS facere fructus suos, atque
adeo restt"tutt'ont' obnoxios esse ac fore. -
Choro ab- Ex quo diplomate remanet tandem deci-
sentes vel
non canen- sum quod canonici, vel non interessentes,
tes ami t-
tunt fructus vel non canentes aut psallentes in choro,
praeben-
dae. nedum distributiones quotidianas amit-
tunt, sed etiam non faciunt fructus suos
ex praebendis, atque ad restitutionem
sunt obnoxii.
Dubitatur 4°. An sausfaciant choro,
qui submisse recitant psalmos, alteram
partem audùmdo?
Loquendo de choro in generali, an isti
satisfaciant Offi.cio, adsunt duae sententiae:
Prima, quam tenent Cajetanus l, Ar·
milla 2, Navarrus 3, et alii apud Salmant.s,
dicit non satìsfacere; quia non communi-
Submisse
recitans sa-
cant cum aliis canentibus. - Secund« vero
tisfacit Offì- sententia, valde probabilis et communior,
cio,
affirmat; hancque tenent Sanchez 5, Les-
sius 6, Suarez 7, Filliuccius k), Concina i),
Bonacina 8; Salmant. h) cum Soto j, Trul-
lench, Villalobos, etc. Ratio, quia ad satisfa-
ciendum Officioin choro, non est necesse ut
1 V. Horae canonicae, § 5, v. f. - 2 V. Horae cano-
nicae, n. 22. - S De Hcrìs cancn., cap. lO, n. 47. -" Tr. 16,
cap. l, n. 25. - 5 Consil, mor., Iìb, 7, cap. 2, dub.14, n. 2. -
• Cap. 34, n. 184, i. f. - 7 De Relig., tr.4, lìb, 4, de Orat.
publ. Eccles., cap. 12, n. 8. - ' Disp. 1, de Offic. dìv., qu, 3,
punct, 2, § 1, n. 16. - Trull., Decal., lib, 1, cap. 7, dub. 16,
n.8.• Villal., parto 1, tr.24, diff. lO, n. 9. - , Consil. mor.,
lib. 2, cap. 2, dub.99, num. 2. - Lesso} loe. cit., num. 184. -
lO Tr. 23, n. 196. _.11 De Horis canon., cap. 11, § 1, n. 9. -
ejusrnodi eonsuetudinem adesse in omnibus
fere eeclesiis Hispaniae.
k) Filliuecius, tr. 23, n.195, ita sane doeet,
« modosint alli ex sua parte, qui possint exau·
diri ab altera •. Eodemque modo loquuntur
Salmant., loc. cit., n. 25. - Sed Filliuccius
mentem suam his verbis explicat: «Non quia
id necesse sit ad munus ipsius recitandi Offi·
cium; sed ad indicandum in praxi id non
posse fieri, quando non essent alii qui possent
exaudiri '.
i) Concina, de Horis canon., cap. 11, § 1,
n. 9, hane opinionem satis perspieue signi-
ficat, scribens: «Dum musici eanunt aliquam
quisque audiat omnes voces alterius par-
tis: unaquaeque enim pars cum alia unum
corpus constituit, et mutuo communicat.
Loquendo autem de choro canonico-
rum, an ipsi submisse recitando satisfa-
ciant choro, et lucrentur distributiones?
Affirmat Sanchez 9 cum aliis. - Sed
communiter et merito id negant Lessius,
Filliuccius 10, Concina 11, Continuator Tour-
nely 12; et Bonacina 13 cum Suarez, Petro
Navarra-v et Rodriguez. Ratio, quìa distri-
butiones debentur solum iis qui choro in-
serviunt: servitium autem chori l ' in eo
consistit, ut clerici conveniant in ecclesia
ad Officium psallendum, Ergo qui non
psallunt, sed Officium submissa voce re-
citant, non possunt dici choro inservire.
Censet tamen Bonacina 15 cum Suarez,
Filliuccio, etc, quod canonici ita recitano.
tes possunt saltem percipere mediam par-
tern distributionum. _. Sed SS, noster
Pontifex Benedìctus XIV (ut mox supra
vidimus in praecedentì Dubio) expresse
declaravit, canonicos non canentes vel
psallentes, non solum amittere omnes dìs-
tributiones, sed etiam teneri ad restituen-
dos fructus praebendae.
Dubitatur 5°. An canonici, portionarù
et st'miles, possin: inseruire choro per
substt"tutos, vel alternatù« unus pro aùo?
Negar Joan. Bapt. Ventriglia 16 cum
Zerola, Barbosa et Garcia; ex praescripto
"De Relig., parto 2, cap. 2, art. 8, sect.B, qu.}, v. Ex dielis.
- 18 Loc, cìt., n. 17. - Suar." loc. cit., n. 9 et 10. ~ Rodrig.,
Sum., parto 1, cap. 145, n. 5. - " Clem. Gra'iX, de celebro
missar. - 15 Disp. 1, de Offic. div .. qu, 3, punct, 2, § 1,
n. 17.• Suar., de Relig., tr, 4, lib. 4, de Orat, pubi. Eccles.,
cap. 12, n. lO. - Fill., tr.23, n. 196. - " Prax.... de resì-
dentia canonìcor., annoto 19, § 3, n. 18•• ZeroZa, Prax.,
parto 2, v. Canonia, 5 .• Barbosa, de Canonicis, cap. 31,
n. 3 et 4•• Nieol. Garda, de Benefic., parto 3, cap. 2, n. 495.
Horam, debent canonici submissa voce eam
recitare; et eonsultius esset, ut ante musicam
vel post, prout opportunius fuerit, ipsi cano-
nici in choro recitarent».
j Sotus,deJustitia, !t'b. 10, qu.5,art.4,v.f.,
rem satis innuit, dum requirit, « ut quando in
choro canitur, ipse Officium solvat, ut cum
aliis orare censeatur •.
k) Petrus Navarra perperam pro hac opi·
nione a Bonacina adducitur. Licet enim ra-
tiaLles hujus sententiae afferat, !t'b. 2, cap. 2,
n. 213 et seqq.; at profecto, n. 216, addit:
«Ego vero, salvo meliori judicio, existimarem
nul1am esse restituendi obligationem, suppo-
CAP. II. - DE RESTITUTlONE. - DUB. VII. - ART. l. 151
concilii Tridentini l, ubi dicitur: Omnes ecclesiae tum chori. Modo non substi-
vero dt'vt'na per se, et non per substiuuos, tuantur iis temporibus quibus servitio
compellantur obire Offida. Hinc ait id ve- ecclesiae adstricti sunt; et modo curet
tari, etiamsi adsit consuetudo vel statu- episcopus, ne hac facultate substituendi
tum id permittens; ex declaratione S. Con- illi abutantur: puta, si hujusmodi substi-
greg, 25 julìi 1570: St' factum est alt'quod tutiones sint nimium frequentes. Alias
sed non statutum, quod canonz'ct' posst'nt inseruire vero, (ut scribit idem Fagnanus) decla-
ch o r o, nec
lucratur per substitutos, vel aiternatim unus pro ravit S. Congregatio, decretum hoc locum
distributio- aiio, non habeatur ejus ratto: qut"a est con-
nes, habere tantum inter praesentes, - Cum-
tra conàlt'um. - Tantum id concedit Ven- que deinde dubìtatum fuerit, an censen-
triglia, si adsit legitirnum impedimentum, dus sit absens, qui pernoctat extra moenia
V. gr. infirmitatis et absentiae permissae. civitatis ubi est cathedralis, per medium
Verumtamen advertunt Fagnanus 2,
milliare vel circiter in suburbiis, unde ca-
Monacelli 3 et Matthaeucci 4, declarasse
nonicus opportune possit ad servitium ac-
Sacro Congrego 'Concilìì, quod episcopus cedere; S. Congregatio respondit non ceno
(ubi adest consuetudo, ut notat Monacelli) seri absentem l).
potest concedere facultatem capitularibus Omnes has declarationes colligit et re-
invicem se substituendi in servitio tum fert card. Lambertini 5.
DUBIUM VII.
De Circumstantiis restitutionis.
ARTICULUS I.
QUO TEMPORE, LOCO ET MODO DEBEAT RESTITUI.
676. Quando et ubi facienda restitutio. - 677. An sumptibus furis. - 678. Quando et ubi
facienda solutio ex contractu. - 679. Quando peccat differens restitutionem. - 680. Ad
quid tenetur debitor, sz' ex dilatione creditor patitur damnum, - 681. An absolvendus
qui potens restituere, vult differre restitutionem, - 682. An absolvi possit debito;
Quando ca-
antequam restituat. - Et an confessarius debeat monere de restitutione poenitentem
nonici. pos- qui est z'n bona fide, si praeuideat monitùmem non profuturam. - 683. Quot peccata
sintinservi- committat negligens restituere.
re per alios,
Quando et 676. - c Resp. Debet quamprimum, et
ubì facìenda e interpositam, V. gr. confessarium », -
restitutio. c eo modo ac loco restitui, quo jus et ìn- [Quid, si confessarius non restituat? Vide
e teresse'damnificati requirit, et commode dicenda n. 704J.
e ac moraliter fieri potest sine gravi in- 677. - e 2°. Possessor malae fidei, V. gr. Facien-
commodo, quod quis pateretur in re sua da sumptì-
c e fur, debet suis sumptibus ad eum locum bus furis.
e propria, ultra debitum. - Vide Lay- e rem deferre, ubi alter habiturus fuisset,
e mann 6, Filliuccium 7. e si non fuisset ablata, destructa vel inique
e Unde resolves: e detenta, deductis tamen expensis quas
Potest fie- e l°. Qui non potest commode resti- e alter eam servando vel deferendo de-
ri clam ve!
per inter- e tuere aperte, faciat clam; et qui non po· e buisset facere. Excipe, nisi transferendo Exceptio.
nuntium.
e test per se, faciat per aliam personam « deberet plus impendere, quam res valet;
1 Sesso 24, de Reform., cap. 12. - S. C. Cone., ap. Ven· num, 64. - .. Offidal. curiae eccles., cap. 55, § 1, num.9. -
triglia, Prax... de Resid. Canonicor., annoto 19, § 3, n. 18. Manacel., loe. cito - Fagnan.} loe. cit., n. 29. - 5 Notific.l07,
- Tlentriglia, lae. cito - 2 In cap. Cum omnes, de consti- n.17 et 18. - , Lib. 3, sect. 5, tract. 2, cap. lO. - ' Tract. 32,
tution., nume 28. - a Formular. parto 2, tit. 13, formul. 2, n. 108 et sequent.
sitis, quae supra diximus, ut attente saltem l) Quaedam hic notanda sunt circa alle·
ad verba, vel attentione quadam saitem ex- gatas S. C. C. dec1arationes, ex his quae apud
tema corporis assistant, et domi Officium per- Pal10ttinihabentur. - Et primo quidem dec1a·
solvant, capellanos habeant •.
ratio,quae exVentriglia desumpta est,minime
 152 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
«tune enim plerumque, ex praesumpta
« mente domini, posset restituere paupe-
« ribus vel in usus pios. - Bonacina l »,
Quaestio est: an fur teneatur rem red-
dere domino, etiam cum sumptu majori
quam res valet? - Affirmant Navarrusw,
Valentia b), Dicastillusc', Cajetanus, etc.,
apud Salmant. 2. Sed negant Salmant. 3
cum Soto d), Palao, Bonacina, Lessio e),
etc., curo Busenbaum hic. - Vide dieta
supra n. 597 et 598.
Possessor
bonae fìdei,
«3°. Bonae fidei possessor satisfacit, si
« restituat in loco ubi rem possidet 4 »,
Debita ex 678. - «4°. Debita ex contractu, eo loco
con t racm ,
ubi solven-
da.
« et ternpore solvi debent, de quo inter
« partes conventum fuit expresse vel ta-
« cite. - Vide Lessium et Bonacina 5 »,
Regulariter, praecisis pactis, solutio,
in contractibus, quoad locum, fieri debet
in loeo ubi eontractus fuit initus, et expen-
sis illius in eujus favorem fuit contra-
ctus.
Quando. Quoad tempus autem, si istud non sit
conventum, non peccat gravìrer debitor,
si non restituat donee moneatur ab altera
l Disp. 1, de Restit, qu, 5, punct. unic., n. 4 et 5. -
Cajetan.,in 2 qu, 62, art. 5, ad 3, v. De multum autem
11m.2:t.e,
distante. . 2 Tr. 13, cap. l, n. 195. - 3 Loc, cito ', Palaus,
parte. Nisi illa ob timorem, oblivionem
aut impotentiam, omittat monere; vel nisi
debitor obligarit se cum juramento: quia
juramentum de se obligat quamprim.um.
Ita Salmant. 6 eum Palao a), Covarruvìasw,
etc. - Monent autem 7 Lugo, Bonacina,
Trullench, etc., non esse damnandum de
culpa gravi, qui differt solvere debitum
ex contractu sine gravi damno creditoris,
licet iste petat; quia talis dilatio non vi-
detur tunc graviter ei injuriosa. Et adhae-
l'et Busenbaum n. seq.
679. - « 5°. Si quis possit quamprimum
« restituere totum, ad id tenetur, Si ta-
«men alter dilatione non pateretur ulte-
«rius damnum aut non notabile, non fa-
«cile arguendus esset gl'avis peccati is
« qui cum proposito satisfaciendi differret,
e: aut paulatim per partes solveret. - Vide
e Bonacina 8 »;
Certe excusatur a peccato gravi qui
differt restitutionem per breve tempus, in
quo dominus nec damnum patitur grave
nee graviter censetur invitus.Ita Salmant.s
eum Lugo, Cajetano a), Bonacina a), etc.-
Less., cap. 15, n. 52 et seqq. - • Loc, cit., n. 9. - , Tr, 13.
cap. l, D. 254. - '1 Ap, Salmant., ibid., D. 255•• Lugo)
disp.20, n. 211.. Bonac., Ioc, cìt., qu, 6, punct, unic., n. 4. -
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VIr. - ART. I.
Palaus b), ordinarie loquendo, spatium vi-
ginti dierum putat esse breve.
680. - Utrum, si debitor habet justam
causam dijferendt' restt'tuttonem, teneatur
deinde restituere omne damnum, quod
creditor ex dt7attonepatt'tur? - Respon-
detur:
Juste dif-
ferens resti-
Si debitum non est ex delicto, non te-
tutionem netur; ut ex communi docet Lugo 1 et
non tenetur
de damno Croix ",
secuto,
Si vero ex delìcto est, nec etiam teneri
sidilatio sit justa, dieunt Navarra-v.Dìca-
stìllusw, Burghaber et Diana, apud Croix",
qui probabile putat. Quia, ut ajunt, tune
circa dilationem creditor esset ìrrationa-
Nisi de-
bìtum sìt ex biliter invìtus, - Sed communius et pro-
eelicto. babilius tenetur: ut docent Lugo s, Les-
sius 6; et Molina C),Laymann c),Rebellus C) ,
Tamburinius allique, cum Croix 6. Ratio:
quia, licet justa dilatio posterior non sìt
Brevis di- causa damnì, tamen revera causa fuit illa
latio resti-
tutionis, ve- prima injusta acceptio.
nialis. 681. - «6°. Qui scit se teneri ad resti-
« tutionem, et cum possit in vita, non vult
1 Disp, 18, num, 35. - • Lìb. 3, parto 2, num. 252. -
BurKhab., Centur. l, caso lO. - Diana, parto 11, tr, 6,
resol, 2(l•• • Lib, 3, parto 2, n. 252. - • De juse. et Jure,
disp, 21, n. 17. - s Lib. 2, cap. 16, n. 32. - Tambur.,
153
« restìtuere nisi in articulo mortis, vel Nolens re-
stituere nì-
« post mortem per haeredes; absolvi non sì in morte
non absol-
«debet nee potest: quia semper est in vendus,
« actualì peccato et impoenitens. - Sa-
«lon, Sayrus, Bonacina, Trullench 7 »,
Certurnest non posse absolvi qui, po-
tens, non vult restituere.nisi In morte vel
per partes, - Limita l°. Nisi ille sit in Lìmitatio-
nes,
bona fide, et monitio praevideatur non
profutura; ut Salmant. 8 cum Dicastillo,
Petro Navarra, Silvestro, etc. - Limita 2°.
Nisi adsit justa causa,nimirum scandalum,
infamia et similia, si statim fieret resti-
tutio. Salmant. 9 cum Lugo, Dicastillo, Bo-
nacina, Banez a ), etc. '
682. - Quaerìtur hic 1.° Utrum st't ab-
solvendus deb#or antequam restituat? .
Prima sententia dicit, bene posse ab- Debitori
juxta alios,
solvi, non solurn prima, sed etiam seeunda absolven-
d us ante
vice, si det vera signa doloris et propo- restitueio-
nem.
siti. Ita Viva a) cum Navarrow, Valentia a),
Ledesma a), Sayro a), etc.; Mazzotta. -
Et probabilem putant Salmant.P cum Pe-
tra Navarra et Dicastillo, etiamsi poeni-
num, 15. - , Decal., lib. 7, cap. 14, dub, lO, num, 9 et 12. -
• Tr. 13, cap. l, n. 256. - Dicast., de Restìt., disp. lO, dub, l,
n.B, - Peti'. Navar., Iìb, 4, cap. 4, dub.ll, n.70. - Silvest.,
V. Restitutio V, qu. 5. - ' Loc, cit., n. 259. - Lugo, disp. 20,

tr, 32, disp. 1, punct, 18, § 6, D.l•• Bonac., Ioc, cit., n. 5. -
4 Bonacina, disp. 1, de Restit., qu.5, punct. unic., n. 1. -
apud Pal10ttini reperitur. - Deinde, quod Fa·
gnanus asserit: posse scilicet episcopum licen-
tiam substituendi concedere, est paulo diver·
sum apud Iaudatum Pal1ottini. Canonici ni-
mirum possunt sibi aliquem substituere, sub
allatis conditionibus; episcopus vero invigi·
Iare debet, ne ea facultate abutantur, scil. ut
ejusmodi substitutiones non sint frequentio-
l'es: quod episcopi arbitrio judicandum est.
- Pariter S. C. C. non Ioquitur de distantia
dimidii milliarii; sed ut praesentes agnoscit
eos, qui sunt in suburbiis, vel etiam, ubi de·
sunt suburbia, si adsint intra urbis territo-
rium. Cfr. Pallottini, v. Canonicz', § VII, n.106
et seqq. - Denique advertendum est illas S.
C. C. declarationes non requirere consuetu-
dinem, unde mitius videtur esse interpretan'
dus Monacelli.
677. - a) Navarrus, Man., cap. 17, n. 43,
id videtur innuere. Cfr. notam a superius ad
n.597.
b) Valentia, in 2 a m 2 a e, disp. 5, qu. 6,
punct.8, id revera affirmat, dummodo debitor,
attento ejus alioqui statu honesto, non patiatur
propterea grave damnum, atque adeo majus
quam ipse creditor ex dilata restitutione pas-
surus esset.
Truu., lib, 7, cap. 14, dub, lO, D. 4. - S Loc. cit.,
punct. unic., D. 4. - 9 Loc. cit., n.25S... Lugo) disp.20,
c) DicastilIus, de Restit., disp. 11, dub. 9,
n. 100, Ioquitur de casu quo non adsit spes
futurae occasionis, quae sineret restitutionem
sine sumptibus fieri; et asserit tunc faciendam
esse restitutionem, quantumvis magni fiant
sumptus.
d) Sotus, de Just. et Jure, Nb. 4, qu. 7,
art. 1, post concI., negativam hanc opinionem
satis innuit, dum scribit restitutionem facien-
dam esse cum aliquo, sed non cum gravi de·
trimento.
e) Lessius, cap. 15, n. 50, asserit posse dif·
ferri restitutionem, modo dominus nullum vel
parvum damnum inde patiatur, «si res non
potest sine magnis sumptibus restitui '.
678. - a) Palaus, tr. 32, disp.1, punct.18,
§ 7, n. 2 et 7, non loquitur de timore, obli·
vione, impotentia, quae ceteroquin a Salmant.
intraparenthesim ponuntur. In reliquis con-
cordat.
b) Covarruvias a Salmant. allegatur pro
solo casu in quo debitor cum juramento sese
obligaverit; idque revera habet in Variar.
resolut. lib. 3, cap. 17, n. 5.
679. - a) Cajetanus, in 2 am 2 ae , qu. 62,
art. 8; Bonacina, loc. cit., qu. 6,punct. unic.,
n.1, i.f., non aliud habent nisi: restitutionem
qu, 6, Decal., Iìb. 8, tr.3, cap. 2, § 6, n. 5•• ' Loc. cit., n. 252. - n.212. - Dicast., loc, cit., n.14, juncto dub, 3, n. 34.· Bonac.,
n.211. Salon) in 2l1sn 21l.e, qu, 62, art. 8, controv. 1, post concl. 4, toc, cìt., n.15. - Maasot., tr.6, disp.2, qu.4, cap. 3, § 3,
v. Sequitur 2 et 3. - Sayr., Clav., lib. lO, tr. 6, cap. 2, v. Infers 2. - 10 Loe. cit.) n. 258. - Petr. Navar.) Ioc. cit.,
num.30 et 31. - Bonac., disp. l, de Restit. in gen., qu. 6, dub. 13, n. 77•• Dicast., loc. cit., dub. l, n. 17.
faciendam esse statim, scilicet, uti explicant, vice benigne absolvi ex Navarro... Imo non-
ubi tempus opportunum aderito nulli etiam concedunt cum Valent., Ledesm.,
b) Palaus, loc. cit., § 7, n.ll, non assignat Sayr., Navar., contra communiorem, quod poso
dietum spatiuro. sit etiam tertia vice, et aliquando adhuc quarta
680. - a) Petrus Navarra ita sane docet, absolvi... In praxi tamen rarissime hac doctri-
Nb. 4, cap. 4, dijf. 9, n. 56,disputans de re- na utendum est, quia nisi restituat, prius quam
stitutione in genere, non vero de restitutione iterum ad sacramentum accedat, qui alias in
ob delictum. proposito defecit, impossibile moraliter est,
b) Dicastillus, de Restit., dz'sp.10, dub.3, quod habeat verum propositum restituendi
n. 73, id quidem ut probabilissimum habet, statim post confessionem•. - Et re vera, Na-
quando adest extrema vel gravis necessitas, varrus, Man., cap. 17, n.59, V. Quarto,loquens
aut quando imminet spirituale periculum; at de eo qui, etsi jussus jam a confessario, non·
n. 75, asserit illum ad restitutionem hujus dum tamen restituit, ait posse occurrere tales
damni teneri, cum ad Iautiorem fortunam per- circumstantias, ut confessarius solorestituendi
venerit. Quae omnia a Croix notantur. proposito contentus esse debeat. - Quod Va·
c) Molina, tr.2, disp. 754, n. 3; Laymann, lentia, z'n 2 a m 2 a e, disp. 5, qu. 6, punct. 7,
lz'b. 3, sect. 5, tr. 2, cap. 12, n. 2,' Rebellus, v. Ex ht's causis, magis determinat, dicens
parto 1, lz'b. 2, qu. 17, n. 22, v. f" haec do- posse absolvi «secundo et forte saepius •. -
cent, tractantes de restitutione in generali. Sayrus autem, loc. cit., n. 26, posse absolvi
681. - a) Eafiez male citatur a Salmant.; id dicit «eum qui primo vel secunuo ad confes-
enim non habet in 2 a m 2 ae, qu. 62, art. 8, sionem accedit cum debito [vz'detur legendum:
dub. l, ad 3. proposito] restituendi " dummodo confessa-
682. - a) Viva, de Restit., qu.1, art. 5, n. 6: rius animadvertat euro vere dolere et firmiter
«Si tamen, inquit, iterum appareat magnus proponere statim restituere. - Denique Mal'-
dolor et firmius propositum, potest secunda tinus de Ledesma, 2 a 4 ae, qu.18, art. 8, V. Dzt-
 154 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
tens monitus prima vice, culpabiliter non
restituerit.
Negat Sed mihi omnino placet secunda sen-
S. Doc tor ,
si restitutio tentia, quam tenet Pater Coneina l: regu-
sit possibi-
liso lariter non esse absolvendum debitorem,
nisi prius restituat, quando ipsi restitutio
est moraliter possibilis: sicut non est ab-
solvendus concubinarius, antequam con-
cubinam abjieiat. Experientia enim satis
compertum est, quod debitores post abso-
lutionem rarissime restituunt: prout con-
cubinarii rarissime concubinas dimìttunt,
UndeS. Thomas de Villanova 2 recte mo-
nuit: Prius ergo vadat et concubz"nam a
domo pellat,pecunz"am alz"enam restituat....;
et tunc ad confessarium redeat et absol-
Limitario- vatur. - Caeterum bene ait Coneina 3,
nes ipsius
S. Alphon- quod si re vera prudens confessarius de-
si.
prehendat, debitorem sincere paratum esse
restituere cum primum poterit, et resti-
tutio non possit fieri cito, recte poterit
eum absolvere pro prima vice. Immo pro-
babilissime id admittunt Salmant. 4 et Lu-
go b), etiam pro secunda et tertia vice, si
tales occurrant circumstantiae, ut confes-
sarius solo proposito restitutionis conten-
tus esse debeat.
Quaeritur 20 • Utrum, si poenùens szY;
z'n bona fide, et confessarius praeuideat
monùionem restùutionis mz'nzme esse pro-
(uturam, debeat monere?
1 De Restit., disserto 2, cap. 3, num. 25. - 2 Serro. in
Feria VI post Dom. IV Quadrag., n. 11. - 3 De Restit.,
dissert.2, cap. 3, n. 24. - 4 Tr. 13, cap. 1, n. 258..- Lugo,
de Poenit., dìsp, 22, num. 26. ~ Sanch.) de Matrim., lib.2,
dìsp, 38, n. lO (al. num, Il). - Cano, Relect. de Poenit.,
parto 6, v. -ttque id ego i"telligi. - Laym., Iib. 5, tr. 6,
bz'tabz's tamen, laxius docet posse absolvi,
etiamsi « millies" proposuit et nunquam fecit;
conveniens tamen esse ait, ut confessariuseuro
non absolvat, nisi prius restituat, si potest,aut
det cautionem.
b) Lugo, de Just. etJure,dz'sp. 20, n. 213,
loquitur de poenitente, «qui admonitus alias
a confessario, restitutionem promisit et non
observavit ».
683. - a) Dicastillus, de Restit., dz'sp. 1,
dub. 5, ex parte tantum concordat; negat
enim n. 66, diversa committere peccata eum
qui pluries repetit propositum non restituendi;
sed n.67, asserit multiplicari peccata, quando
voluntas non restituendi interrumpitur per
somnum aut per naturaIem inconsiderantiam.
b) Trullench perperam pro hac sententia
a Saimant. allegatur; siquidem, lib. 7, cap. 14,
De hoc Dubio vide dicenda de Poenit.,
Lz'b. VI, n. 614, ubi partem negativam
probabimus cum Lugo, Sanchez, Cano,
Laymann, Salmant., Roncaglia, Sporer et
alììs communiter, contra paucos. - Si
enim confessarius cum magna prudentia
officio suo fungi debet, quomodo prudenter
se geret, si poenitentem monebit, praevi-
dens quod ille animae detrimentum pa-
tietur, et e converso damnum creditoris
non amovebitur?
683. - Quaeritur 3°. Quot peccata com-
mz"ttat negiigens culpabz7iter restituere?
Prima sententia, quam Salmant. pro- Culpabi-
Iiter negli-
babilissimam vocant, tenet tot peccata di- gens
resti-
stincta committere, quot intersunt occa- tuere, pro-
babiliter
sìones restituendi, et quoties proponit non cat, pec-
pluries
restituere: immo, quoties per somnum
aut per alia distrahitur.
Ita Bonacina, Vasquez, Dicastillus a),
Trullench b), Baàez c), etc., apud Salman-
ticenses 5.
Secunda sententia docet unum pecca- Probabì-
tum commìttere, licet per annum et am...
plius in eadem voluntate non restituendi malam
si retractet
ve-
perseveret. Ratio, quia tale peccatum, luntatem.
quamvis physice interrumpatur, morali-
ter tamen non censetur interruptum, quo-
ties non retractatur mala voluntas, quae
virtualiter semper permanet in effectu
retentionis. Ita Lugo 5 cum Navarro d),
cap. 13, n.5, v. Dico 2. - Saimant., tr, 6, cap. 12, n. 34.•
Roncagiia, tr, 19, qu. 5, cap. 3, qu . .l, resp, 2. - Sporer,l
Sacramenta!., parto 3, cap. 6, n. 795. - Salmant.) tr. 13,
cap. 1, num, 264. - Bonac., disp. 1, de Restitut. in gen.,
qu. 6, num, 11. - V'asq.} in 111m 2:\<=, disp. 75, cap. a. -
, Tr. 13, cap. 1, n. 262. - • De Poenit., disp. 16, 11. 549.
dub. lO, n. 7, negat multiplicari peccatum
IÙsi per actum contrarium. Cfr. etiam cap: 5,
dub.13, n. 6, ubi fusius idem docet.
c) Baiiez, z'n 2am 2 ae, qu. 62, art. 8, dub.l,
ad 3, non Ioquitur de somno nec de distra-
ctione; sed asserit multiplicari peccatum, quo-
ties quis retinendi propositum repetit; aut re
aliena pretio aestimabili utitur; aut dOmilius
rem suam vindicat, et detentor negat; aut
dominus novum patitur detrimentum, et de-
tentor, id sciens, non restituito
d) Navarrus a Lugo citatur ex Suar., qui,
de Poenit., dz'sp. 22, sect. 5, n. 32, dicit Na-
varrum vz'derz' id concedere cap. 6, n.16. Et
re quidem vera, loc. dt., Navarrus negat geo
neraliter «peccatum iterari aut multiplicari,
etiam si durante opere exteriori, multoties
voluntas interior interrumpatur et renove-
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. II. 155
Monitio Gabriele e), Tanner; et Salmant. l cum poris non est nisi circumstantia aggra-
non profu-
tura omit- Petro Navarra, Aragon et Diana cum vans,
tatur,
alììs, - Hinc dicunt sufficere poenitenti, Utraque sententia est probabilis; sed
confiteri on11ssionem restitutionis, quin haec secunda videtur probabilior. - Vide
tempus exprimat; quia diuturnitas tem- Lz'b. V, de Peccat., n. 40, v. Infertur 2 0 •
ARTICULUS II.
QUO ORDINE RESTITUI DEBEAT.
684. Cui facienda restitutio, si res exstet. - 685. An pretium rei uenditae possit solvz' ere-
dz'tori oendizoris. - 686. An pecunia furtiua, immixta propriae, restituenda sz't ante
alia debita. - 687. An prius restituenda debita certa quam incerta. - 688. An prius
solvenda deoùa ex delicto quam ex contractu. - 689. Quae alia debita prius solvenda.-
690. An semper praeferendi creditores hypothecarii anteriores, etiarn ex hypotheca
tacita. An autem personales anteriores. - 691. An praeferri possit creditor pauperior. -
692. An prius exigens. - 693. An creditor, cuz' inter plures facta est solutziJ,possiteam
retinere. - 694. An famuli possin: accipere salarium a debitis gravato. -- 695. An
uxor et jìl#, alimenta.
Ordo in 684. - « Resp. Certum est, non neces- Certum est lO quod si venditor non Venditor,
restituendo, quandoque
quando ser- sario ordinem servari, quando debitor
« acceperit ab emptore, nec pignus, nec fide- praeferen-
vandus, dus ceteris.
« omnibus solvere potest. - Quando vero jussionem, neque fidem de pretio: ipse de-
« tantum non habet, aut haeredibus reli- bet praeferri; quia tunc adhuc retinet rei
e quit, sequentes regulae servandae: dominium 4. Vide Salmant. 5 (Et vide infra,
~~~:u~~~i~
Quando « l°. Si debitor rem alterius apud se n. 796). - Certum est 2° quod si venditor Quando-
res exstat que nemini
apud debi- «habet (quocumque titulo habeat, sive ex acceperit pignus vel fidejussionem, nullam praefer e n-
t!orem. dus,
e: furto, sive ex deposito, sive inventione, habet praelationem ; quia tunc jam est
« etc.), debet prius restitui domino suo, vel securus de pretio. Ita Lugo 6.
« eo deficiente, pauperibus. - Similiter, si Quaestio igitur est: quando vendztor
« res empta ad creditum,pretio non soluto, rem tradùiz't, et de pretio tantum fidem
« adhuc exstet. Navarrus, Silvester, Bona- accepit,
« cina 2. Hoc tamen Lessius 3 (contra Bona- Prima sententia dicit tunc praeferen- Venditor,
re tradita et
« cina a), etc.) Iìmìtat, nisi venditor ab em- dum esse venditorem. Et hanc tenent Sal- fide pretii
e ptore fidejussorem vel pignus accepit », manto a) cum Silvestro, Bonacina a), Ba- xaccepta, ju-
t a alios
praeferen-
685. - Quaeritur: an vendz'tor rei, ex- nez a), Tapia a), Villalobos. (Citant etiam dus.
stante re, sz'tpraeferendus pro pretio alizs Lessium, sed non bene: nam Lessius 7,
credztorz'bus emptoris? ubi citatur, loquitur de casu quo non sit
Tanner, tomo 3, disp. 4, qu. 6, dub. 14, num. 425. - punct. 2, num. 8. - • Cap. 15, dub. 2, n. 8 et 11. - , Ex
l Tr. 13, cap. l, num. 264. - Petr. Navar., Iib. 4, cap. 4, L. Quod vendidi, ff. de contrahenda emptione; etex§ Ven-
n. 9•• A'Yagon~ in 2 2(1<:, qu. 62, art. 8, Y. In secundo
0m ditae 41, Instit. de rerum diviso -' Tr.13, cap. l, n.231. -
argumento. • Diana,/ p:.trt. l, tre 7, resolo 58; et parto 2, , De ]ust. et ]ure, disp.20, n.15 et17. - $ilvest., v. Re·
tre 16, resol. 25. - Navar.,/ Man., cap. 17, n.49. - St'lvest.,/ stitutio VI, qu.5. - Villalob., parto 2, tr. 11, diff. 24, n.7.
v. Restitulio VI, qu. 5. - • Disp. 1, de Restit., qu. 8, - , Cap. 15, n. 11.
tur » •.- Sei! cap. 17, n. 54, de casu nostro in e) Gabriei Biei citatur pariter a Lugo ex
specie disputans, parum consentit cum dictis; Suarez; sed z'n4, dz'st.15,qu. 2, art. 2, conci. 1,
quaerit enim: «Quando et quoties quis ob nihi! habet quod hanc doctrinam sapiat.
retentionem alieni nove peccet? ». Et respon- 684. - a) Bonacina, loc. dt., non expresse
det:. Piuries quam semel peccat communiter, contradicit; sed censetur contradicere, quia
qui illud multo tempore retinet; et... peccat quod Lessius limitat, ipse sine ul1a limitatione
quoties proponit non restituere illudo Et etiam docet.
credo quod quotiescumqueutitur alieno, quod 685. ~ a) Saimant., tr. 13, cap. 1, n. 232,
restituere tenetur, quamvis de restitutione non loquuntur solum de casu quo pretium credi-
cogitaret...; et secundum aliquos, quoties com- tum est emptori; sicut et Bonacina, dz'sp. 1,
mode restituere valens non restituit; quod de Restit., qu. 8, punct. 2, n. 8. - Baiiez, z'n
tamen intelligendum est, si id animadvertit, 2am 2 ae, qu. 62, art. 8, dub. 3, docum. 3,
quamvis n'm statuat illud non restituere». dicit praeferendum esse venditorem, quando
 156 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
datanec etiam fìdes de pretio). - Ratio:
tum quia hoc postulat aequitas naturalis;
tum quia dominium rei, licet eo casu
translatum fuerit, est tamen translatum
sub conditione pretii solvendi: unde talis
res manet hypothecata solutioni pretii.
Probabì-
lius nemini Secunda vero sententiaprobabilior,
pr'aefere n , quam tuentur Molina o), Laymann I, Pa-
dus.
laus 2; Lugo 8 cum Vasquez, Petro Na-
varra, Covarruvias, Azor, etc., tenet nul-
lam venditori praelationem deberi. Ratio,
quia, cum dominium jam translatum sit,
venditori remanet tantum creditum per.
sonale erga emptorem; nulloque jure ha.
betur quod res venditori hypothecata re-
maneat donec ei pretium solvatur. Alias,
emptor non posset de illa pro suo libito
disponere: quod nemo dicit.
Pecunìa 686. - An pecunia autem furtiva, ìm-
furtiva mi-
x t a p r o- mixta propriae, sìt ante alia debita resti-
prìae, resti..
tuendaante tuenda? - Affirmant rationabiliter Pa-
cetera,
laus, Rebellns et Croix 4; quia totus cu-
mulusest specialìter obligatus domino
pecuniae ablatae. Vide dieta n. 499, v.
Notandum.
Certa pro.
babiliter 687. - ,,2°. Si restitutio facienda ratìo-
restituenda « ne injustae actionis: prius restitui debent
ante incer-
ta. «certa (hoc est, quorum domini cogne-
« scuntur), quam incerta. Bonacina, Les-
1 Lib, 3, sect, 5, tre 2, cap. 11, num. 2. _ 2 Tr. 32,
disp. l, punct. 18, § 14, n. 5. - • Disp, 20, n. 17. - Vasq.,
de Restit., cap. tr, dub. 1, n. 19 et seqq. - Petr, Navar.,
Iib, 4, cap. 6, n. 9 et 12. - Couar., Variar. resolut. Iib, 1,
cap. 7, n. a. - Asor, parto a, lib. 4"cap. 36, qu. l. - Palaus,
1oc. cìt., § la, n.2. - Reoell., part.l, Iib, 2, qu. 19, n.5. _
• Lib, a, parto 2, n. a75. - Bonac., disp. 1, de Restit., qu, 8,
emptor pretium rei emptae non solvit. - Ta-
pia demum, tomo 2, lib. 5, qu. 31, art.?,
n. 6, absque distinctione, ponit inter debita
prius solvenda, «in primis > rem venditam,
«quae reperitur apud emptorem, non perso-
luto pretio >.
o) Molina videtur satis innuere opinionem
istam, dum, tr. 2, dz'sp. 536, n. 31, asserit
venditorem esse aliis praeferendum, quando
pretium non est solutum neque oblatum; nec
fidejussio data est neque pignus, neque ven-
ditor pro soluto habuit.
687. - a) Lessius, cap. 15, dub. 1, n. 4 et
seqq., haec utique docet; sed eo dumtaxat casu,
quo res «non sunt in sua specie alienae >.
o) Bafiez male citatur hic a Salmant.; nam,
in 2 am 2 ae, qu. 62, art. 8, dub. 3, docum. 2,
diserte scribit: «Prius debent certa debita
restitui quam incerta>. Fatendum praeterea
est, incertum hic a Bafiezdiversimode intei.
"sius a). -Quia illajure naturae debentur
" suis dominìs; haec autem jure solo po-
« sìtivo, pauperìbus ».
Quamvis probabilis sit sententia cum
Busenbaum, Lessio a), etc., immo commu-
nis cum Salmant, 5 et Croix 6, quod prius
restituenda sint debita certa quam incerta:
attamen etiam probabile est quod, si de- Probabi-
bitor non possit utraque restituere, resti. ~~~mP;~~~
peribus re-
tutio fìat pro rata etiam pauperibus pro stitui
pro
debitis ìncertìs, Ita tenent Bailez o), Mo- rata.
lina c), Rebellus; et probabile vocant Ta-
pia, Villalobosw, apud Salmant. 7; et Lug0 8
probabilissimum putat, - Ratio istorum,
quia praelatio creditoribus certis non de-
betur, neque jure positivo (quod est cer-
tum), neque jure naturae, ut supponit
Busenbaum. Sed aeque de jure naturae,
pauperes succedunt in locum creditorum
incertorum; ut dicunt Cajetanus e),' ac
Covarruvias, Aragon et Tapia, apud Sal-
manto 9. Talis enim praesumitur voluntas
creditorum, ut quod ipsis nequìt restitui
restituatur pauperibus pro ipsorum anì-
mabus.
688. - « 3°. Prius facienda est restitutio Ordo in-
ter debita
<debìtorum licite contractorum, quam ex contra-
ctu et debi-
« usurarum; cum in bis dominus non fue- ta ex deli-
ero,
« rit simpliciter invitus ".
punct, 2, n. 9. - 5 Tr. 13, cap. 1, n. 230. _ 8 Loc, cit.,
n. 877. - Reoet., parto 1, lib, 2, qu, 19, concl, 1. _ Tapia,
tom.2, lib.5, qu. 31, art. 7, n.4.• , Tr. 13, cap. 1, n. 229.
8 De ]ust. et ]ure, disp. 20, n. 5. - cooar., in cap. Pec-
-
catum, parto 3, § 1, num. 3. - Aragon; in 24m 211C , qu. 62,
art. 5, v. Ceterum de jure. - Tap;a, 1oc. cit., num. 4.•
• Loc, cìt., n. 210.
ligi quam intelligitur a Salmant.; dicit enim
incertum esse, «non quia ignoratur persona,
sed quia non est liquidum an debeatur, quia
non constat de jure vel facto>.
c) Molina, tr. 2, disp. 760, n. 2, inclinat
quidem, lieet gravate, ut ipse dicit, in hane
sententiam, quae ait «postponendam non esse
restitutionem bonorum incertorum, sed aequa-
lem locum E'sse illi tribuendum cum restitu-
tione bonorum certorum >.
d) Villalobos, part.2, tr.ll, dz:tf. 24, n. 4,
probabiiem appellat priorem opinionem; sed
non reprobat hane Molinae opinionem, quam
refert, proindeque videtur eam etiam proba-
biiem existimare.
e) Cajetanus, z'n 2 am 2 ae, qu. 62, art. 5,
ad 3, vult utique ejusmodi incerta bona, pau-
peribus esse eroganda; quonam autem jure
id fieri debeat, non explicat.Minus igitur recte
a Salmant. allegatur.
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. II.
Quaeritur: utrum debita ex delicto sz"nt
solvenda ante debz"ta. ex contractu? -
Tres sunt sententiae apud Salmant. t, quas
ipsi vocant omnes probabiles et in praxi
tutas.
Alii prae- Prima praefert debita ex delicto, quan-
ferunt per
se debita ex do non intervenit hypotheca vel pignus
de1icto.
in contractu, aut non exstat res in pro-
pria specie; quia retinere rem injuriose
ablatam est gravior injuria, quam non
solvere rem debitam ex contractu: ideo
illa prius est reparanda. - Ita D. Tho-
mas 2, Rebellus, Medina, etc.
Alii, de- Secunda praefert debita ex contractu,
bita ex con..
tractu one- scilicet oneroso (nam debita ex gratuito,
roso.
certum est solvenda esse ultimo loco; ut
Busenbaum, n.seq.). Ratio, quia alias solve-
rentur debita ex aere alieno; maxime cum
creditor dederit aequivalens. Ita Cajeta-
nus, Navarrus, Valentia, etc. - Sed hanc
sententiam dicit Lugo 8, nullam prae se
ferre .rationem magni momenti.
Commu- Tertia communior et probabilior dicit,
nius et pro-
babilius, praedicta debita solvenda esse pro rata,
omnia sol-
venda pro nisi adsit res in specie vel hypothecata,
rata.
ut supra. Ratio, quia ex nullo jure habetur
In bis aliqua praelatio facienda. - Ita
Lugo 4, Lessius 5; item Bonacina, Dica-
stillus, Villalobos, Palaus, Laymann, etc.,
apud Salmant.".
Debita ex
titulo one-
689. - e: 4°. Debita ex titulo oneroso
roso prae- « prius solvenda sunt, quam quae deben-
ferenda gra-
tuitis, « tur gratuito, v. gr. ex promissione; quia
e haec includunt tacitam conditionem,
- uìsì quid obstet. Hìnc debita defuncti
1 Tr.18, cap. 1, n.234 et seqq. - • Opusc.73, cap. 18,
in med. - Rebett«, parto l, lib, 2, qu. 19, n. 8. - Joa".
Medi"a, Cod. de Restit" qu. 2, dub. 5, conel. 4. - Cajetan.,
Sum., v.Restitutio, cap. 8, in med. - Navar., Man., cap. 17,
num. 52. - Valent' l in 2o.m 2:l.C , disp. 5, qu. 6, punct. lO,
v. Quarto.- • De ]ust. et ]nre, disp. 20, n.34. - • Loc.
cit., nnm. 36. ~ , Cap. 15, num. 16. - Bonac., disp. 1, de
Restit. in geo., qu.8, punct. 2, D. 11. .. Dicast'l de Restit.)
disp. 11, dub.3, num. 24. - Villal., parto 2, tr. 11, dilf. 24,
num. 22. - Palaus, tr. 32, disp. l, punct. 18, § 19, nnm. 3. -
Laym.~ lib. 3, tr. 2, cap. 11, num. 6.• 6 Tr. 13, cap. l,
689. - a) Lex positiva inter creditores ordi-
nem induxit, qui obligat in conscientia, quo-
ties non repugnat juri naturae. Varius est
pro variis regnis. - Ex jure hodierno pri-
mum locum obtinent ereditores privilegiati,
juxta ordinem a Iege statutum; secundo Ioco
veniunt reliqui creditores hypothecarii; tertio
denique, chirographarii seu communes, qui
nulla juris praerogativa fruuntur, - Inter
157
e solvenda sunt ante omnia legata, etiam
«pia. - Navarra, Silvester, Bonacina 7.
« 5°. In reliquis debitìs, servandum est In reliquia,
e jus partìculare loci, si tale sìt, et non
jus loci ser-
vandum.
«repugnet juri naturae. Si nullurn sit, se- Alias, jus
« quendum est jus commune, secundum
commune,
e: quod: l°. Solvenda sunt debita ad quae
« bona debitorum expresse fuerunt obli-
« gata. - 2°. Dos uxoris extrahenda est».
[Dos, ex Laymann , praefertur omnibus
creditis hypothecam tacìtam habentibus.]
- « 3°. Debita ad quae bona debitorum
" sunt tacite hypothecata. - 4°. Deposita
" perdita in potestate debitorum. - 5°. De-
" bita privilegiatorum. :- 6°. Aliorum ere-
«ditorum. Post quos omnes, sunt hi a
e quibus usurae acceptae sunt; et adhuc
« post hos, restituenda sunt bona incerta.
« Quando autem multi unius rationis ere-
" ditores inveniuntur, temporis antiquitas
.e inter eos servanda est. Vide Laymann 8.
- Ubì addit, ex bonis debitoris, si is de-
« functus sit, imprimis solvendas esse imo
« pensas funeris, et quae ad confectio-
« nem inventarii, apertionem testamenti,
« item ad medicos et pharmacopolas per-
e tinent a)•. _ Vide Filliuccium 9 s ,
690. - Quoad creditores hypothecarios, Inter ere-
ditores hy-
nulli dubium est praeferendos esse anterio- potheca-
r os , ordo
res, etiam ex hypotheca tacita: qui, si tem-
ì
temporis
servandus,
pore antecedant alios creditores ex hypo-
theca expressa, adhuc praeferendi sunti
ut tenent communius Lugo 10 cum Molina,
Vasquez, et alii apud Croix 11, contra Na·
varrum, Silvestrum et Angelum. - Notan-
n. 236. - Petr. Navar., de Restit., lib. 4, cap. 6, n. 7;
cf;:. Aspilcuel. Navar., Man., cap. 17, num. 50. - Silvest.,
V. Restitutto VI, qu. 6. - , Disp. l, de Rest., qu. 8,
punct. 2, num. 12 et 13. - Laym., lib. 3, tr. 2, cap. 11,
n. 5; IV. - S Loc. cit., a n. 3. - 9 Tr. 32, n. 119. _10 De Just.
et ]ure, disp. 20, n. 41. - Moli"a, tr. 2, disp. 536, n. 34. -
Vasq" Opusc. de Pignorib. et Hypothec., cap. 5, § 2,
num. 6. - 11 Lib. 3, parto 2, num. 392. - Navar., Man.,
cap. 17, num. 50, in fine•• Silvest.~ v. Restitutio V.z:,
qu. 5" v. Tertio. - Angel.~ v. Restitutio II, num. 16,
post med.
eredita privilegiatageneratim veniunt impen-
sae judiciales, funerales, medicinales pro ulti-
,mo morbo, stipendia famulorum, debita pro
alimentis, merees architectorum et operario-
rum pro aedificiis constructis, etc. - Ordo
inter ipsos privilegiatos statuitur, non ex prio-
ritate temporis, sed ex qualitate cujusque cre-
diti, cui ipsa lex suum locum seu praelationis
gradum assignat.
 158 LIB. !II. - TRA cr, V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. II. 159
Habens dum tamen quod inter creditores hypo- in 6°: Quz prior est tempore , potior est Nisi extre-
me velgra-
lus, etc. - Excipiunt Salmant. 1 cum Les- actum; quia praejudicavit creditoribus
creditum
supra rem, thecarios semper omnibus est praeferen- jure. Licet enim jus civile sic loquatur viter indi- sio 2, si creditor esset extreme vel gra- anterioribus, quibus competit praelatio,
o in n ib u s geat,
praeferen - dus supra rem creditor, qui pecuniam tantum de creditoribus hypothecariis, jus viter indigens b): tunc certum esse dieunt juxta suam sententiam, ut diximus n. 690.
dus. istum esse praeferendum ex carìtate, Et
dedit ad illam emendam vel ad refìcien- tamen canonicum loquitur de omnibus, et v. Secunda. - Attamen Salmant. S cum Probabi-
lius etiam
dam, v.gr. domum; vel ad custodiam sive fundatur in jure naturali. Creditor enim sic revera tenendum, casu quo creditor Lessio, Baàez, Villalobos, Dieastillo, Na- tunc potest
jam teneatur ex caritate cedere solutio- rettnere.
ad cultum agrorum; vel ad collectionem anterior personalis, quamvis directe perso- varro, Silvestro, et Busenbaum (ut supra),
segetum, ex l. 5 ff. quz" potiores , etc. a). nam debitoris, indirecte tamen habet obli- nem illam sibi debitam, habens superflua et Cabassutius 9 recte dieunt probabilius
Vide Salmant. l gata etiam ejus bona, in qui bus non debet statui, ut pauperi subveniatur c); alias non esse quod possit retinere; ex dieta 1. Pu-
Dubium est quoad personales. praejudieari a creditore superveniente. tenebitur ipse ex propriis pauperi illi sue- pzUus, ubi dicitur: Sin vero fuste exegerù,
Credito- Prima sententia tenet omnibus his sa- Utraque est probabilis; sed secunda currere cedendo solutionem. et caeteri credùores neglexerz"nt exactio-
ribus perso-
nalibuspro- tisfaciendum esse pro rata. Ita Palaus 9, probabilior f). 692. - « Quaeres utrum prius exigenti nem.., ùl quod acceperit credùor reuocari
babìliter sa-
tisfaci en- Holzmann 3; et Lessius, Bonacina, Vas- 691. - Quaeritur: andebz'tor z'mpotens « non liceat prius sol vere. nullo pacto potest,. quz'a alzi' credùores
duro prora-
ta, quez, Azor, etc., apud Salmant. 4. - Ratio, satisfacere omnz'bus suz's credzY:orz'bus per- Scienter
solvens po-
«Resp. l°. Solvens scienter posteriori, suae negligentz'ae expensum ferre debent,
quia his non bona debitoris, sed obligata sonalz'bus, possù praeferre pauperzorem steriori, o· - praeterìto qui habet hypothecam prio- Idipsum clarius confirmatur in l. Si non,
misso pri-
est persona, quae aeque omnibus est ob- dzvzY:z', vel non egenti? - Duplex datur vilegiato, « rem vel prìvilegiatam, peccati tenetur- 6, § 2, ff. de bonz's auctor. fudic. possi-
tenetur de
noxia. Et probant ex l. l, [§ 2, Ex con- sententia, utraque probabilis, ut recte di- damno. - que priori de damno, qui etiam po- dend., ubi habetur: Statuendum,.. ne alte-
trano] , ff. de separation.: Licei alù;uz", cunt Salmant. lO. «test recuperare solutum. - Lessius 3, rzus aut neglz"gentia aut cupidùas, huù;
adfz'cz"endo sz'bz" creditorem, creditoris suz" Prima affirmat. Ratio, quia obligatio Probabi- e ex l. Scimus, § Et sz· praefatam , C. de quz" dz7igens fuzY: noceat. Quod si, utroque
liter potest «jure de/z'b.
condzY:zonem facere deteriorem. Ergo, infe- restitutionis datur ad reparandum dam- praeferri instante, tz'bi gratificatus tutor sotuerit,
pauperiot. Creditori « 2°. Si ex pluribus creditoribus perso- aequum est aut prias eamdem portionem
runt, ereditor anterior non habet jus ad num proximi; plus autem damnum patitur personali
illius bona. pauper, si ei non fiat restitutio, quam non perenti, in- « nalibus aequalibus, aliquis exigat (sive mihi quaeri, aut communz'candum quod
tegre sol·
Probabi- Secunda, quam tenent S. Antoninus 6, indigens. - Ita D. Thomas 11; Molina, Sà, vendum. «in judicio sive extra), teneris ei inte- accepisti.
lius praefe-
rendi ante- Silvester b), Diana 6, Navarrus b), Ange- Medina, etc.; et probabilem putant Les- « grum solvere; quia diligentia fecit eum 693. - « 3°. Debitor, sciens statum suum Omnìbus
riores. impar, per ..
lus b), Aragon b), Bonacina C), Baldus b) cum sius, Laymann, apud Salmant. 19. «potiorem. - Navarrus, Silvester, Bo- « labentem, non potest non petenti integre sonalibus
pro rata sa-
Lugo b), Bonacìnaw, Croìx", Concina s; Sal- Secunda sententia probabìlìor negat; Probabi- « nacina 4, ex l. Pupzllus, ff. Quae 11Z « satisfacere; sed debet omnibus perso- tisfalltiat.
li us nega-
mant.? cum D. Thoma d), Suarez, Valen- quia nullo jure talis praelatio datur: hinc turo «fraudem ". « nalibus solvere pro rata. (Si tamen iste
Petens in Si talis creditor petiit solutionem in « solutionem accepìsset, an posset retine-
tia, Toleto, Sàe), etc.; - docet praeferen- pro rata restituendum. Ita Lugo 13, Pa- judicio, po-
test exa .. judicio, communiter dieunt DD. posse « re, controvertitur. Vide Bonacina, Les-
dos esse anteriores ex regula 54 furz's laus, Lessius a), Vasquez, Azor, Dicastil- c t u m reti-
nere. illum exactum retinere: ita Lugo 6. Quia « sium lO, Trullench 11). - Necpotest uni
Tr.13, cap. 1, n. 241. - Tr, 32, disp, 1, punct.18, 2a.m 2a.c-, disp. 5, qu, 6, punct, lO, V. Septimo. - Totet., Iib, 5,
l 9
leges dant praelationem etiam in con- « solvere, omissis aliis, nisi secundum or-
§ 18, n.5. - s De Restìt., n. 477. - Less., cap. 15, n. 44. - cap. 25, n. 2, I, f. - lO Loc.. cìt., n. 247. - u Opusc, 73,
Bonac,.. disp. l, de Restit., i. gen., qu, 8, punct, 2, n. 18 cap. 18, v. f. - Molina, tr.2, disp.536, n.46.• Sà, V. Re- scientia ei qui prius obtinuit sententiam. «dinem supradietum »,
et 19. - Vasq ... de Restit, cap. 11, dub, 2, n. 49. - Aaor.. stitutio, D. 59. i. f. (in edito genuìn., n. 62.). - Joan. Medina, - Et post eam etiam debitor debet ei AHi autem a), ut Lessius 12; et Dicastil- integrum,
Accipiens
parto 3, Iib. 4, cap. 36, qu, 5. - 4- Loc, cìt., num. 245. - Cod. de Restìtut., qu. 2, dub, 5, concI. 5. - Laym., lib. 3,
;> Parto 2, tit. 2, cap. 7~ § 3, v. Item nota. - S Parto 3, tr.2, cap. 11, n.7•• " Tr. 13, cap. 1, n. 247. - 1Jl Disp. 20,
solvere in conscientia, ut ait Lugo 6 cum lus, Diana, Villalobos, Ledesma, etc., apud juxta alias,
potest reti·
tr. 5, reso1. lO. - 7 Lib. 3, parto 2, n. 403. - • De Restit. n. 161. - Palaus, tr. 82, disp. 1, punct. 18, § 20, n. 2. - Molina et Vasquez; eo quod lex dat cre· Salmant. 13, dicunt quod creditor, cui facta nere.
in com., disserto 2, cap. 14, n. 18. - 9 Loc. cit., ·D. 246. - Less., cap. 15, dub. 7, n. 46.• Vasq., de Restit., cap. 11, ditori hoc privilegium propter reveren- est solutio integra, possit illam retinere,
Suar., disp. de ]ustitia Dei, sect. 3, num. 7. - Valent., in dub. 4, n. 92•• hor, parto 3, lib. 4, cap. 86, qu. 3.
tiam judicii publici. licet debitor sit impotens aliis satisfacere.
Si \,etat Si vero is petiit extra judicium et exe- Ratio, quia solutum non revocatur 14. -
extra ]udi-
690. - Jus civile non loquitur de sege·
a) alteri, adhuc illi prius est restituendum ordine cium. git, Lugo 7 sentit non posse retinere ex- Card. de Lugo 15 distinguit, et dicit quod si
tum collectione. Cetera vero habentur in 1. 5 juris naturalis, cui prius facta fuit injuria».
Interdum et 1. 6 Hujus enz'm, ff. Qui potio- e) Sà, v. Res#tu#o, n. 60 (edit. genuin., Dicast., de Restit., disp. 11, D. 68. - , Tr. 13, cap. 1, Man., cap. 17, D. 52, v. Advertendum tamen. ~ Silvest.,
res in pignore, etc.; et in 1. 7 Lz'cet, C. eod. tit. n. 63): « In debitis ejusdem ordinis, inquit, n.247. - 2 Cap. 15, n. 46. - S Loc. cit., n. 38. - Navar., loe. cito - Il Lib. 6, cap. 23. n. 14. - Bonac., disp. 1, de
b) Silvester, v.Res#tu#o VI, qu.5, v. Sexto ceteris paribus priora solvenda >. At n. 59, Man., cap. 17, n. 52, (al. n. 53) v. secundq quod ego. - Restit. in gen., qu. 8, punet. 2, n. 23. - 10 Cap. 15, n. 40. -
loco; Navarrus, Man., cap. 17, n. 51; Ange- (in edito gen., n. 62) post privilegiatos debi- Silvest., v. Restltutio VI, qu.8. - " Disp. 1, de Restit. in Xl Lib.7, cap. 14, dub..12, n. 18, v. Dico 3. - 19 Loc. cit.,

lus, V. Restitutio II, n.16, v.f; Aragon, in
2 a m 2 a e, qu. 62, art. 8, conel. 5; Baldus, z'n
l. Pro debito, C. de bonzs auctorz'tate, etc.,
n.l, z'.f, priorem sententiam tuentur, pro qua
Lugo eos allegat; ipse vero Lugo hanc poste-
riorem tenet; vide Lugo, disp. 20, n. 146
et seqq.
c) Bonacina, dz'sp. 1, de Restit. z'n gen.,
qu. 8, punct. 2, n. 19, V. Objz'cz'es, hanc sane
sententiam probabilem appellat; ipse tamen
priorem tenet ut probabiliorem, pro qua etiam
a Lugo citatur.
d) S. Thomas, Opusc. 73, cap.18,v.f, haec
scribit: « Si uni prius [acta sit injuria quam
tores, sic de ceteris loquitur: « Sexto ceteris geo., qu. 8, punct. 2, n. 20. - 5 Disp. 2O, il. 176. - 8 Loc. n, 40 et 41. - Dicast' J de Restit., disp. 11, dub. 8, n. 75..
cit., n. 170... Molina, tr. 2, disp.536, n. 43 et 45. - Vasq., Diana, parto 3, tr.5, reso!. lO; et part.5, tr. 13, resol. 79.-
pro rata ». de Restit., cap. 11, dub. 5, n. 102. - 'l' Lac. cit., n. 176. - Vmal., part. 2, tr. 11, diff. 24, n.1S. - Peti'. Ledesm., Sum.,
f) Ex novis legibus: l°. Privilegiurn hypo· ti Lac. cit., D. 249. - Less.} cap. 15, n. 39•. Baiiez, in 21ll n 2a.c- J parto 2, tr. 8, cap. 17, concI. 5, dub. lO. ~ 13 Tr. 13, cap. 1,
thecarium non valet, nisi a die inscriptionis qu. 62, art. 8, dub. 3, conci. 2. - Villal., parto 2, tr. 11, n. 250. - "Ex 1. Quod autem (al. Qui autem) 6, § 7. Scien·
apud conservatorem hypothecarum. - 2". Nul- dill'. 24, n. 18•• Dicast., loc. cit., dub. 7, n. 72•• Navar., dum, ll'. quae in fraud. creditor. - ,. Disp. 20, n. 178 et 179.
lus ordo servatur inter eos, qui eodem die
(aut sub eodem numero) inscribuntur; sed sin-
guli habent jus pro rata parte debiti. Pro aliis
vero, qui diversis diebus (vel numeris) inscri- S. Alphonsus. - Laymann autem, qui ab c) Idemque tenent Palaus, Vasquez, Azor
eisdem Salmant. allegatur, ut qui propendeat loez's cz'tatis.
buntur, valet regula: «Qui prior est tempore,
potior est jure '. in hanc doctrinam, eam revera valde proba- 693. - a) In hoc quaesito agitur de credi·
691. - a) Lessius cap. 15, n.47, eam opi-
bilem judicat. toribus personalibus non privilegiatis; proin-
b) Eamdemque exceptionem ponit Lugo, deque ea quae hic dicenda sunt, ad ejusmodi
nionem dicit «non esse omnino improbabi- dz'sp. 20, n. 158.
lern.. Citatur tamen a Salmant. ut asserit creditores restringantur oportet.
 160 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Lue;odis. creditor mala fide solutionem acceperit,
tinguìt bo-
nam et ma- tenetur restituere aliis creditoribus. Secus,
lam fidem.
si bona fide: quia is non tenetur ex injusta
acceptione, eo quod bona fide accepit;
non ex injusta retentione, quia per solu-
tionem acquisivit dominium accepti.
Verius sic Sed verius Pater Concina I, Palaus B,
aceìpìenste-
netur cete-
ris pro rata
Continuator Tournely 8; et Salmant.s cum
satisCacerc. Baàez , Tapia, Bonacina o), Azor et Tur-
nano, dieunt ipsum in conscientia teneri
aliis pro eorum rata satisfacere. Quia ex
jure naturali nu11um jus habet ut sibi In-
tegre solvatur, cum debìtor non possit
satìsfacere omnibus. jure autem positivo,
praedictae leges statuunt solutum non
posse repeti in foro externo, sed non quod
possit retineri, Praeterquam quod prae-
fatae leges (ut supra vidimus) intendunt
solum praemìo affìcere diligentiam ere-
ditoris exigentis; non autem dare illi jus
retinendi id quod injuste debitor solvit,
- Nec prodest creditori, quodacceperit
in bona fide. Nam, licet accipiendo non
fecerit injuriam aliis creditorìbus; facit
tamen retinendo cum damno ipsorum, qui
saltem aequale jus habebant ad bona de-
bitoris.
694. - Utrum famuh' POSSz1zt recipere
salarz'um a domino debz'Hs gravato? -
1 De Restit., disserto 2, cap. 14, nume 22. - e Tr-, 32,
disp, 1, punct. 18, § 21, num. 6. - • De Restit. in gen.,
cap. 2, art. 6, sect, 2, concl, 7, v. f. - 4 Tr.lS, cap. 1, n.251.·
Baiiez, in 200m 21lo t , qu. 62, art. 8, dub. 3, i. t'.- Tapia, tomo 2,
lib.5, qu. SI, art. 7, n.2O. - Asor" parto 3, lib. 4, cap. 36,
Recte possunt, si in bona fide famulatum
praestiterunt.
An vero zpsz' teneantur discedere, si
advertant dorninum ex tali famulatu im-
potentem reddi ad satisfaciendum debitis?
- Affirmant Navarrus a), Adrianus a) et
Angelus a), apud Laymann 5. - Negat ta-
men Molina (et non improbabiliter, ait
Laymann). Nam ipsi neque contra justi-
tiam peccant, si a domino rogati famulen-
tur, et mercedem accipiant; neque contra
caritatem, si defuturi non sint alìi ad fa-
mulandum o). Sed vide dieta n. 612.
695. - Utrum filti' et uxor possm: acci-
pere ah'menta a debz'tz's gravato?
Affirmant Laymann 5 cum Sanchez a),
et Croix 7 (contra Henrìcum o) et alios);
etiamsi paterfamìlias alia debita eontrahat
ad eos alendos, eum ipse ad eos alendos
ex justitia teneatur: modo isti non habeant
aliunde sustentationem.
Immo docet Laymann cum Navarro,
Vasquez c) et Molina d), contra Sìlvestrum,
quod uxor possit vivere ex bonis viri usu-
rarii qui non est solvendo, lieet alere se
possit bonis propriis ve! propinquorum:
quia vir non minus tenetur alere uxorem,
quam usuras restituere. - Nequit tamen
uxor uti ad sustentationem familiae pe-
.quaer.8, i. f. - Turrian., disp, 19, dub, 4, n. 6. - 5 Lib. 3,
tr. 2, cap. 11, n. 8.- Molina, tre 2, disp.830, D. 14. -
Laym., Ioe. cit., n. 8, 'V'. f. _ 8 Loc. cit., n. 9. - ., Lib. 3,
part.2, D. 387. - Laym., Ioc, cìt., n. 9. - Navar., Man.,
cap. 17, n. 268. - Si/vest., v. Usura VIII, qu. 2.
CAP. Il. - DE RE>;lTfUTlONE. - DUB. Vl.I, - ART. lll. 161
Famuli bo-
na fide ser- Sed non cuniis a viro datis ad solvenda debita: Ita Laymann. - Qui subdit, mercedes
vientes de- ex pecunìa
bitis grava.. data ad sol- nisi in easu quo familia graviter egeret, operariorum ad necessarios usus debito-
venda debì-
to.
ta. tunc enim huic prius vir suecurrere te- ris praeferendas esse etiam creditoribus
hypothecariis e).
Lirnitatio. netur; ideoque uxor tunc utitur jure suo.
Probabili- ARTICULUS III.
ter non te-
nentur di-
scedcre, QUAE A RESTlTUTIONE EXCUSENT.
696. Quae excusent ex parte debitoris. - 697. Quid, si non possis restituerc, nisi cum gm-
uiori damno. Quid St' dominus aequale damnum sit passurus. Quid, si dominus sit
abusurus re restituenda. - 698. Vide alios casus. - 699. Qut'd, si debito!' cedat bonis. -
700, Quando excusetur restitutio ex parte creditoris. - Qu. 1. An ùceat rem alienam
retinere vel accipere ex praesumpto consensu domini. - Qu. 2. An debitor donans
immemor debiti excusetur a restitutione. - 701. Quid, si debitor restituendo se conji-
cere deberet in necessitatem extremam, - 702. Quid, si in necessitatem gravem. -
Fili! et 703. Quid, si creditor sit in eadem necessitate. - 704. An debitor differeus restitu-
uxor licite
accìpiunt a- tionern ex justa causa, teneatur reddere interesse quod patitur ereditar. - 705. Ati
limenta a
debitis gra-
haeres rei teneatur ad damna, quando reus cui successit, fuit capite damnatus.
vato. 706. An possesso!' bonae fidei in dubio an factus sit ditior teneatur restituere.
696. - « Resp. l°. Ex parte DEBITORIS e: non est peccatum; et dividitur in latam,
«excusant ea quae faciunt ut ereditor « levem et levissimam », - [Vide dieta
« rationabiliter debeat esse contentus, etsi 549 et 550.J
« de facto non sit contentus, - Ita com- «2°. Excusaris a restitutione incerto-
« muniter doctores. « rum, si fecisti compositionem cum epi-
« Unde resolvuntur casus sequentes: «scopo vel Papa a). - Lessius l, Bona-
A restiui- « l°. Excusaris in foro conscientiae « cina B »,
tione cxcu-
s a t ur qui « (juxta sententiam probabilem) a com- Quod possit etiam episcopus compo-
non pecca-
vit lethali- « pensatione damnì, si iIlud datum sit sìne nere, tenent Trullench, Villalobos, Remi-
rer.
« tua culpa theologica gravi, hoc est, mor- quez, Diana. Sed oppositum tenendum
« tali peccato: nisi aliud cum altero pa- cum Lugo, Molina, etc., apud Croix 3. -
. « ctus sis, ve1 inde sis factus ditior. Unde Vide dieta ex n. 592, v. Notai.
« excusaris, si v. gr. aliquem occidisti ex « 3°. Item, si in casu quo teneris rem Itern, si-
bi pau peri
« subita ira (ut fuerit motus tantum primo «restituere pauperibus, tibi ipsi revera appJic~ns

« indigenti eam des: et tunc quidem po- rem paupe·

«primus, vel secundo primus); vel, si ex ribus debi~
« oblivione non exstinxeris candelam, et « stea factus ditior, adhuc non teneris re· tum.
o) Bonacina, loc. dt., n.23, videtur potius exigendum; nam alias fit causa damni credi- «stituere. - Vide Laymann 4".
« hinc ortum sit incendium, etc. - Quod
sententiae cardino de Lugo·adhaerere; quid- torum·.
quid dicant Salmanticenses, a quibus S. Al- 695. - a) Sanehez, de Matr., Nh. 9, disp. 4, « si autem advertens perieulum in actio- 697. - « 4°. Si non possis restituere, nisi ltem, si
re$ìti tu tio
phonsus allegationem mutuatus est. n. 29, non aliud habet quam: u:xorem non «nibus periculosis, omittas eam diligen- « eum notabiliter graviore damno, tibi vel gra,' ius
clal'nnUmal:'
694. - a) Navarrus, Man., cap. 17, n.270; teneri ex suis bonis solvere debita, a ma- « tiam praecavendi, quam homines ejus- «mis, vel reipublicae inferendo, quam ferat.
Adrianus, z'n 4, de Restit., § Ex hz's aNa ori- rito propter ejus sustentationem eontraeta. « dem conditionis communiter praestare «aestimari debeat commodum ex resti-
tur quaesHo, v. 5ed quid; Angelus, V. Resti- A Laymann vero citatur tantum ubi hie as- « solent, graviter peccas et teneris resti- «tutione creditori obventurum; tunc enim
tutio I, n. 21; citantur utique a Laymann pro serit nihil referre utrum vir nova debita
hae sententia ; at revera eam, si forte innuant, eontrahat. « tuere damna secuta. «differre potes, dum eesset ista impo-
non sine limitatione et distinetione. o) Henrieus Gandavensis, QuodUhet. 4, « Porro in foro externo proceditur se- « tentia. Laymann 5 ex Silvestro, Navar-
o) In Istruzione e Pratica, cap. 10, n.115, qu.27, videtur profeetoeontradieere, eo quod « cundum culpam juridicam, quae saepe « ro, etc. - Idque verum est, etsi debitum
S. Alphonsus quaesitum hoc clarius ponit et negat usurarium, qui nihil praeter usuras
solvit: • An possit servus, (verba S. Doetoris habet, posseeas in instituendo filioimpendere. Laym' l lib. 3, tr. 2, cap. 11, n. 3, io f. - 1 Cap. 16, n. 83. tI', 4, resol. 112, v. f. - Lugo, disp. 21, n. 107. - 11101ùw,
ex itaIieo idiomate in latinum vertimus) qui c) Vasquez ex parte tantum eoneordat; .- , Disp. I, de Resti';., qu. ult., punct.2, n. 27. -- Trull., tr. 2, disp. 748, n. i. - :; Lib. 3, parto 2, n. 413.- ~ Lib. B,
non est praecise neeessarius recipere stipen- nam, opusc. de Restit., cap. 11, dub. 3, n.80 Exposit. bullo S.Cruciat., lib.S, dub.l, n. S.' Vz1lal., part.l, tr. 2, cap. 12, n. 3. - li Loc. cit., n. J. - Si/vest.) v. ResU-
dium a domino aere alieno gravato? Respon- et 81, limitat hane opinionem ad casum quo tr. 29, n. 11. - H~nriq"J lib. 7, cap. 33, n. 4. - Diana} parto 4, v:.
tt.tt:'o qu. 3, v. Quarto. . :Navar.) Man" cap. 17, n. 57.
detur quod potest retinere illud sijam in bona uxor non habeat dotem, quam extrahere pos-
fide recepito Si autem ille advertit dominum sit; si enim haberet, «teneretur, inquit, ex ea
per istam solutionem se in posterum injuste vivere, aut ex bonis paraphernalibus, si ea admittit solum, «quando matrimonium con- dum seri bit id fieri in « quibusdam locis... sc-
(sine necessitate) impotentem redditurum ad haberet '. Minus igitur reete a Laymann ci- traetu arrharum et dotis fuit celebratum ". cundum aequitatis rationem ».
satisfaciendum ereditoribus, dicimus... eum te- tatur. e) Laymann, loc. dt., n. 3, satis innuit 696. - a) Lessius et Bonaeina loquuntur
neri ab illo diseedere, nee posse prosequi ad d) Molina, loc. ca., n. 8, hane sententiam
praeferendas esse operariorum mereedes,etc., de eompositione facta cum Papa.
s. ALP!:lONSI OpeYLl 11loralia. - Tom. II.
J
11
 162 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. 11. - DE RESTITUTlONE. - DUB. VII. - ART. III. 163
« sit ex delicto, uti et in sequentibus ca- casti11us; sed etiam contra justitiam, ut Nisi extre- « conditio sit melior. Excipitur b) extrema «possit cedere bonis, ea relinquendo in
me n d
« sibus a , [Vide dieta n. 597J.
ì ì-

Secus, si
creditor ae-
Teneris autem restituere etiam cum
quale dam- tuo damno, si, omissa restitutione, domi-
num paria-
turo nus aequale damnum sit passurus. Ita Sal-
manto l cum Palao, Lessio et Dieastillo. -
Cessationem autem lucri dieunt Salmant."
non esse causam justam differendi resti-
tutionem: nisi (excipit Beja apud Croix a)
ex dilatione creditor nullum damnum pa-
tiatur a). Vide alia, circa dilationem resti-
tutionis apud Croix 4.
Excusar-is,
si dominus
Probabilissimum autem est cum Lu-
sit re abu- go 5, et Croix 6 cum Navarro, Soto, Molina,
surus.
Lessìo, etc. (contra Azor b), Sanchez c),
Bonacina, etc.), te non teneri d) restituere
rem qua dominus est abusurus ad pec-
Si sit abu- candum.Immo, si ille praevidetur abusu-
surus in da-
mnum ter- rusin damnum tertii,peccaresrestituendo,
tii, restitu-
tic est pec- quando posses negare sine tuo graviori vel
catum,
saltem aequali gravi damno; juxta dieta
n. 571, v. Secus etiam. Idque expresse
docet S. Thomas 7, ubi dicit: Quando res
restituenda apparet esse graviter nociua
ez'cuz' restùutio facienda est vel alteri, non
ez' debet tunc restitui; quia restitutio ordi-
natur ad utz'lz'tatem ejus cuz'restz'tuitur.-:-
Contra ju- Et tunc peccares restituendo, non solum
sritiam.
contra caritatem, ut dicunt Molina et Di-
l Tr.13, cap. 1, n. 270.. Paiaus, tr.32, disp.T, punct.17,
§ 3, n. 5. - Less., cap. 16, n. 31. - Dicast., de Restìtut.,
disp. 10, dub. 3,11.50. - "Loc. cit., n. 271. - Beja) Resp.
ca's. consc., part.!, caso 36. - 3 Lib. 3, parto 2, D. 424, v. f. -
4 Lib. 3, part.2, n.425. - 5 Disp. 21, n. 26. - G Loc. cit.,
n. 426.• Navar.) Man., cap. 17, num. 62, i. f., et n. 63. -
Sotus, de ]ust. et Jure, lib. 4, qu. 7, art. l, ad 1. ~ Molina)
docent Salmant. 8, Concina 9 et Lugo lO;
cum Lessio, Palao, Bonacina, Soto aliisque
communiter, apud Croix 11. Ratio, quia pro-
ximus habet jus ne tradas aliquid alteri
in ejus perniciem.
698. - « 5°. Si ad restituendum sis ìm-
e potens; ut si vivere non possis secun-
« dum decentiam tui status juste a te
« acquisiti », [Secus, injuste acquisiti. Sal-
e mant.P.j - « Unde, si nobilis V. gr. non
« potest statim solvere, nisi se privet fa-
« mulis, equis, armis, etc.; vel civis pri-
« marius, nisi obeat artem mechanicam
« sibi insuetam; vel mechanicus, nisi ven-
« dat instrumenta sua quibus vivit, aut
« magnum damnum subeat: potest dif-
« ferre, et paulatim restituere sine jactura
« sui status. Laymann la, Bonacina ». [Est
commune apud Croix 14].
« 6°. Quod si tamen tua culpa in ìllas
«angustias delapsus sis, v. gr. luxuria,
«Iudìs, superftuis expensis vestìum; tibi
«imputare debes, quod jam sìne status
«tui amissione non possis satisfacere.
e: Ibid. a).
« 7°. Quod si item ereditor ex dilatione
e aequale damnum subire debeat: tu po-
« tius quam is, sustinere debes, cum ejus
de Rest., disp. lO, dub. 5, n. 97 et 98. - 5 Tr, 13, cap. I,
num, 204. - ~ De Restit., disserto 2, cap. 13, num. 3. -
10 Disp. 21, num, 29. - Less., cap. 16, num. 59. - Paiaus,
tr.32, disp.t. punct. 17, § 6, num..1. .. Bonac., disp. 1, de
Rest. in gen' J qu. ult., punct. 1, num.8... Sotus) de ]ust.
et Jure, lib. 4, qu. 7, artico l, ad 1. - 11 Lib. 3, parto 2,
num. 427. - 12 Tr. 13, cap. l, num.269, v. f. - 15 Lib. 3,
geas, «necessitas, in qua, quoad usum sunt
« omnia communia. Ibid. 1 ». - [Commu-
niter omnes cum Laymann, apud Croix"],
Sola spo- e: 8°. Quod si item damnum quod tìme-
liatiorei de-
bitae non e tur ex restitutione, non esset propriorum
excusat.
Impotentia. «bonorum, sed in hoc praecise tantum,
excusat,
« quod spoliet se rebus debitis, non potest
« ideo differre restitutionem. Quia hoc non
« est pati in suis rebus, neque suum sta-
e: tum amittere; sed est dimittere alìenum,
« et reverti ad statum proprium. - Say-
e rus, Bonacina.
Periculum « 9°. Item excusaris a restitutione, si
animae ex-
cusat. « fieri nequit absque perieulo salutis ani-
«mae tuae vel tuorum; ut V. gr. si non
« possis absque peccato: ut, sì sit pericu-
e lum ne uxor aut filiae se prostituant, ne
« filii se dent Iatrociniis, ne ipse per impa-
« tientiam incidas in desperationem, -
« Bonacina ex Lessio, Molina c), Filliuccio.
Bu s e n-
baum Iìmi-
tat. Item, pe-
rieulum vi-
« 10°. Item , si non possis restituere
tae vel fa- «absque periculo vitae vel notabili detri-
mae,
« mento famae: cum alias plus damni su-
«stìneres, quam intulisti. Bonacina 3 ». -
[Nisi jactura famae sit minima respectu
Si credi- damni in bonis creditoris. Salmant 4. Vide
tor aequale
damnumpa- dieta n. 653, v. Sed dzCesJ.
tiatur, non
excusaris, Item, ces- 699. - « 11°, Item, si cedas bonis; quia
sio bono-
rum, «Ieges concesserunt , ut qui contraxit
« multa debita, nec habet unde solvat,
l Laym., lib.3, tr.2, cap. 12, n. 2; Bonac., disp. 1, de
Rest. in gen., qu. ult., punet. 1, n. 19. - Laym.) Ioe. cit.,
n.2•. , Lib.3, part.2, n. 430. - Sayr., Clav., lib. lQ, tr. 6,
cap. 3, D. 36. - BtY,zac.) loe. cit., n. 24. - Bonac., loe. cit.,
« manibus creditorum; et tunc maneat
« liber, ita ut etiam in conscientia sit tu-
« tus, retentis instrumentis artis, et quae
« ad sustentationem sunt necessaria.
« Quod si tamen postea redeat ad pin- Limìtario-
nes,
e guiorem fortunam, tenetur adhuc resti-
« tuere a), ex l. Cum et fllz'z'jamilz'às, C. qui
« ooms cedere possunt. Navarrus, Bona-
« cina, Lessius », [Immo ex Laymann 5,
remanet obligatus ad laborandum et acqui-
rendum ut solvat]. « Ex quo Trullench 6
« sic lìmìtat: si acquirat plus quam ad de-
e: centiam status est necessarium, ex dieta
« l. Qui bonis. Nisi tamen debita prove-
«niant ex delicto, V. g. furto. Eo enim
« casu tantum posse retinere quae sim-
« pliciter necessaria sunt ad victum, do-
« cent Navarrus b), Salon, Lessius 7: etsi
« hic concedat, ea quae post cessionem
«juste acquiruntur licite retineri, si ad
«statum sint necessaria. Vide Toletum,
« Laymann 8, Lessium 9, Bonacina, Trul-
« lench lO. - Porro, etsi cessionem dictam
« non habere locum in bonis ex delicto
« provenientibus, communiter teneant DD.
« cum Laymann 11; contrarium tamen ex
« Lessio, Diana, etc. docet Trullench 12.
« Denique, etsi debitor principalis ces-
« serit, non ideo liberantur fidejussores.
« - Card. Lugo, Diana la et alii octo c) »,
dub. 5, n. 4, ì. f. - Salon, in 2::ln 2l1e , qu. 62, art. 8, post
controv. 3, § An qui cedunt bonz·s. - 1 Cap. 16, n. 45. -
Tolet., lib. 5, cap. 26, n. 3. - 5 Lib. 3, tr. 2, cap. 12, n. 5. -
5 Cap. 16, dub. 3.. Bonac., disp. l, de Rest. in gen" qu. ult.,

tr. 2, disp. 755.. Less., cap. 16, dub. 4. - Bonac., disp.l,
de Restit. in gen., qu. ult., punet. l, num. 4. _ 'l 211 2~c,
qUI 62, art. 5, ad 1. - Molina~ Ioe. cit., n. 1. .. Dicast' l
tr. 2, cap. 12, num. l et 2. - Bonac" disp. l, de Restit.
in gen., qu. ult., punct. l, num.23. - " Lib. 3, parto 2,
num.430.
n..12.. Less., cap. 16, n. 21. - Fill., tr. 82, n. 145.- 3 Disp.l,
de Restit. in gen., qu. ult., punct. l, num. 13 et seqq. -
• Tr. 13, cap. l, n.283. - Navar., Man., cap. 17, n. 86. -
Bonac., loe. cit., num. 36. - Less.) cap. 16, dub. 3, n. 48
et 45. - • Lib. 3, tr. 2, cap. 12, n. 5. - • Lib. 7, cap. 15,
punct. I, n. 86 et seqq. - " Lib.7, cap. 15, dub.5, n. 3.-
11 Loc. cit., n. 5. - Less., cap. 16, n. 43 et 45... Diana,
parto 4, tr. 4, resol. 78, i. f.j cfr. parto 7, tr. 8, reso!. 7. ~
" Lib. 7, cap. 15, dub. 5, n. 1. - Lugo, disp. 21, n. 39. -
13 Parto 7,' tr. 8, resol. 18.

697. - a) Et Salmant. etiam suam senten- simili tantum casu 10quitur,scilicet de debito
tiam intelligunt juxta hanc limitationem; et conjugali, et ait n. 7: «Quando exigere est
praeter istam, aliam adhuc subjiciunt, scilicet: culpa 1ethalis...ob circumstantiam personalem b) Exceptio ista, quae ceteroquin per se 1920, cod. comm. 900 et seqq.,1exjudie., 1130 et
« Nisi debitor hoc 1ucrum quaerat ad satisfa- ipsius exigentis, ut si v. g. malo fine petat,... intelligitur, non apponitur hie ab auctoribus seqq.; Austr., 1ex decembr. 1868), non intendit
ciendum aliis creditoribus, quibus alioquin tunc tantum abest ut reddens peccet, ut potius citandis. remittere debitori illam debiti partem quam
non posset satisfacere; quia ad evitandum reddere teneatur». c) Molina, quidquid dieat Busenbaum, non nondum solvere potuit.
aliorum damnum hoc facere potest, cum non d) Quin etiam Lugo negat posse tunc resti- citatur a BOJ;lacina pro isto asserto; doctrinam b) Petrus Navarra videtur profecto sic te-
censeatur in tali casu dominusinvitus ratio- tui, ut ipse S. Alphonsus infra diserte signi- tamen hie expositam insinuat, tr. 2, disp.7 54, nere, lz'b. 4, cap. 4, n. 57, scribens: «Non
. nabiliter». ficat.- Croix vero, et Navarrus, Sotus, Molina, n. 2, ubi ait: Sicut detrimentum notabile in bo- potest [qui eo casu bonis cessit] licite occul-
b) Azor, parto 3, lib. 4, cap. 39, v. Tertz'a Lessius, quamvis dicant solum te restituere nis externis excusat ab obligatione restituendi tare bona, ut decentiam sui status conservet;
causa, dicit illum potius teneri restituere, non teneri; ratio tamen quam afferunt, probat statim, « ita longe majori cum ratione notabile nec cessio excusat a dieta resenratione ». Sed
quando peccando, dominus sibi tantum noce- etiam quod non possis. «Quia caritas (sunt detrimentum in bonis altz'orz's ordz'nz's, ut in n. 59, expresse contrarium tenet: «Fatentur
bit; sed subdit: « Si tamen commode fieri verbaCroix)obligat ad impediendum damnum fama, vita ac corporis salute, excusabit ». etiam omnes, inquit, quod ea quae 1ucratur
posset, ut etiam domino male petenti suam spirituale proximi, quando facile possum » • Quibus profecto accensendum est perieulum post cessionem, si necessaria sunt ad decen-
pecuniam, evitaremus damnum, ipsi probabi- 698. - a) Busenbaum allegat hie Laym., animae. tiam status, non tenetur restituere. Et mihi
liter eventurum, tunc licite possemus depositi loc. cit., n. 2,. et Bona,c., loc. cz't., n. 24,. sed 699. - a) Et hoc est conforme juri hodierno, ita videtur in utroque casu »; scilicet sive de-
restitutionem in aliud tempus differre ». allegatio fal1ax est; nam 1audatiauctores oppo· quod, in p1erisque saltem Europae partibus bita ex delicto,sive ex contractu proveniant.
c) Sanchez, de Matrim., lib. 9, dz·sp. 6, de situm tenent. (Cod. Gall., 1270; cod.comm. Ital., 543;Hispan., c) Circa bonorum cessionem haec etiam
 164 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. III. 165
700. - « Resp. Il", Ex parte CREDITORIS Ho1zmann 7; Croix 8 cum Lessio, Sà, Re- Objectio-
ni satisfìr.
Sed respondetur cum Lugo 1 et Holz- si causam illi dederit, nisi adfuerit error
« excusat: ginaldo et Dieastillo. Et expresse eam mann 2, quod ad audiendas confessiones in motivo donandi. Hinc si quis promiserit
Remissio « l°. Si is cui debet restitui, semel re- docet S. Antoninus 9, ubì, loquens de obli- atque assistendum matrimoniis, requiritur eleemosynam pauperi, quia pauperem eum
libera ere-
ditoris ex- « miserit, expresse vel tacite; v. gr. si gatione restitutionis, ad quam tenetur qui facultas praesens positiva, quae non habe- judicavit, non tenetur illam praestare, si
cusac.
« laceravit tuum chirographum vel tibi accipit alienum invito domino, sìc subdit: tur nisi de praesenti concedatur. Sed ad postea sciat eum non indigere; quia error
«reddidit. Remissio autem haec debet Invito domino dz"cz"tur) quia, si credù do- rem alienam accipiendam vel retinendam, hic fuit in substantia. Contra vero, si po-
« esse libera; non metu, fraude vel men- mz"num permissurum, et subest fusta cau- non requiritur positiva voluntas domini; stea sciat pauperem illum fuisse suum
« dacio extorta. - Filliuccius l, Lessius 2. sa credendi, non tenetur. - Ratio hujus .sed sufficit, ut diximus, quod ipse non sit calurnniatorem, tenetur dare, etiamsi non
Item, re- e 2°. Excusat in foro conscientiae, si sententiae est, quia malitia furti non tam positive invitus, saltem ad te excusandum fecisset promissionem, si prius hoc no-
stitutio fa-
eta credi- « solvisti ei cui debebat tuus creditor a). consistit in ditescendo ex re aliena, quam a culpa gravi. Nam, si putas dominum visset. Vide dicenda n. 714 et 715.
tori credi-
torìs. « - Lessius 3, Bonacina 4. in ditescendo cum damno domini graviter invitum quoad modum, tunc non excu- Limitant vero praefatam sententiam: Limita-
tur h a e c
Itern, ae-
quivalens
«3°. Si compensatio facta est creditori inviti; cum hoc praeceptum non furandi saberis a veniali; ut recte docet Sanchez" l°. Si obligatio restitutionis proveniat ex sententìa.
compen- « per commodum aequivalens, v. gr. per tantum ordinetur ad caritatem erga pro- cum Navarro, Cajetano, Armilla b)) Sà b), praecepto ecclesiastico; puta, si beneficia-
satio,
« procurationem officii non gratis factam. ximum servandam (ut diximus n. 534) Rebello, Ledesma b), etc. rius, obstrictus ad restitutionem fructuum
Item, si « 4°. Omitti aut saltem differri potest qu. 2, v. Sed prababz"lz"us) et docet Lugo lO Quaeritur 2°. An deintor, alz"quùi do- ob omissionem Horarum vel residentiae,
creditor re
sua sit abu- « restitutio, immo aliquando debet, si ere- cum aliis). Unde, ut excuseris in tali casu nans suo credztort immemor debz"tz~ excu- eleemosynas postmodum erogaverit irn-
surus,
« ditor sit abusurus; v. gr. si quis pecu- a peccato, sufficit ut dominus non sit po- setur a restùuuone? memor suae obligationis. Ha Laymann 11,
Donans Sanchezw, Suarez-u.Roncaglìa d)) Sporer P
« nias tibi mutuo datas repetat ad forni- sitive invitus. - Id confirmatur ex l. 47) i m me mor Negat prima sententia cum Sanchez ',
« candum vel aliter peccandum. Item, si debiti, j u . Laymann 5, Sporer 6, Bonacina 7, Diana 8, et Diana 13. Et idem dieunt Roncaglia 14 ac
§ Recte, ff. de furtis, ubi legitur: Recte x t a alios
« eas repetat ad peccandum contra justi- dz"ctum est) quz" putavz"t se domz"nz' valun- non libera-
turo
Salmant.", etc. Ratio, quia, cum is sit de- Bonacina e) de omni restitutione ob debita
e: tiam, sive inferendum damnum injustum tate rem attingere, non esse furere; quùl bitor tum ex titulo justitiae tum ex titulo incerta. - Limitant 2°. Quando probabi-
« tertiae personae: nisi tamen ex nega- enim dolo fecù, quz' putat domz"num con- donationis acceptatae, non potest una so- liter praesumitur creditor libenter debi-
« tione restitutionis, timeretur majus ma- sensurum fuz'sse? Confirmatur etiam ex lutione his duabus obligationibus ex diver- tum remissurus si rem cognitam haberet.
«Ium », - [Vide dieta n. 697) v. Proba- .doctrina S. Thomae 11, qui ait non esse pro- sis titulis ortis satisfacere. - Nec obstat l°, Laymann 15 et Sporer 16. - Limitant 3°. Si
bz'lz'ssz"1num) et n. 571) v. Secus eHam]. prietarium, religiosum qui donat aliquid, ut dieunt, quod debitor, si memor sui de- obligationes essent aliunde quam ex justi-
Quaeritur hic l", An Eceat Hbz' rem ponens spem in ratihabitione praelati; ra- biti fuisset, non donasset, sed potius de- tia, puta si quis immemor voti, poeniten-
alzenam retznere vel accipere ex prae- tihabitio autem semper de futuro est. bitum solvisset; quia in contractibus non tiae sacramentalis aut praecepti ecclesia-
sumpta voluntate domz"nz~ nempe quod si Oppones id quod ait Suarez 12, nempe Objectio, attenditur voluntas conditionalis, sed ac- stici, opus debitum praestaret; quia tunc
peteres, libenter ille donaret? quod licentia interpretativa, quatenus da- tualis. - Nec obstat 2° quod donatio fue- bene satisfaceret, ut docent Laymann 17,
Alienumli- Respondetur affirmative cum sententia retur si peteretur, non est licentia, sed rit facta per errorem, sìve propter igno- Suarez 18, Sanchez 19, Roncaglia 20, et Busen-
citc retine-
tur ex con- satis communi, quam tenent Sanchez 5 curo esset si peteretur; ideoque non suffìcit ad rantiam debiti, dantem causam donationi. baum f) (Lzò. I, n. 163) ad 2, v. Is votum)
sensu prae-
sumpto do- Angelo, Navarro, Aragon, Mendoza, Lo- valorem actus, v. gr. ad confessiones au- Nam, ut dieunt Lessius lO, Sanchez c) et cum Azor f) et Lessio f).
mini.
pez; Lugo 6 cum Silvestro, Tabiena, Sayro; diendas, ad assistendum matrimoniis. - alii communiter, adhuc in contractibus Secunda vero sententia, quarn tenent ]uxta a-
gratuitis error non invalidat actum, etiam- Cardenas 21, Rodriguez 22, Mazzotta g)J ~~~sd~~f~~~-
1 Tr. 32, num, l5i. - e Cap. 16, dub.2. - • Loc. cit., lib.9, cap. 13, num. 2, v. Dicitur: invito domino. - 7 De
dub, 5. - , Dìsp. 1, de Restit., qu. 4, punct. 3, n. 1. - Praecept. par'tìcul., num, 599 et 600. - • Lib. 3, parto 2, 1 Disp. 21, n. 55. - , De Praecept, partìcul., n. 600.- tr.2, cap. 12, num.9, II. - 12 Tr.l, cap. 1, num, 90, I I I . -
5 Decal., lib.7, cap. 19, n. 13. - Angel., v. Furtum, n. 7. - n~462. - Less., cap. 12, num. 49; et cap. 41, num. 79, v. f.- 3 Decal., lib. 7, cap. 19, n. 13. - Nauar., Man., cap. 17, 13 Part, 3, tr. 6, resol. 57. - 14 Tr, 3, de Legib., qu, 1,
Nauar., Man., cap. 17, n. 138; et commento 2, n.20, de sa, v. Restùutio, num, 31 (in edito genuìn., num. 33); cfr. num, 138. - Cafetan., Sum., v. Furtum l § Secundum. - capo 5, reguI. in prax. III. - 15 Lìb, 3, tract. 2, cap. 12,
Regular, - Aragon, in 211m 2~c, qu, 66, art. 3. - Alphonsus v. Furtum, num. 3.• Regin-, Iìb, 23, num, lO. - Dtcast., Rebei., parto 1, Iib. 3, qu, 15, sect. 3, n. 14. - , Decal., num.9, l. - 16 Tr. 1, cap. l, num.9O, II. - 17 Lìb. 1, tr.4,
Mendosa, Quodlib, 8, num. 9, concI. 8. - Ludot», Lopes, de Restìt., disp. lO, dub.6, num, 112 et seqq. - • Parto 2, lib. 1, cap. 13, n. 11. - G Lib. 3, tr. 2, cap. 12,_ n. 9. - cap. 4, num.7. - 18 De Relig., tr.4, lib.4, de Orat. pubI.
Instruct. consc., parto 1, cap. 93, v. Excusatio quoque.- tit. 1, cap. 15. - 10 Disp. 16, num. 49. - 11 In 4, disto lOj s Tr. 1, cap. I, n. 90, III. - 7 Disp. l, d.: Legib., qu. 1, Eccles'j cap. 26, num.6. - 19 Decal., lib. 1, cap. 13, n. 9
6 Disp. 21, n. 53 i.' f. et seqq .. Silvest' l v. Furtum J n. 1, qu.2, art. 5, solut. 4. - 12 De Relig., tr.7, lib. 8, cap. 11, punct. lO, n. 13, v. Hoc tamen. - 8 Parto 3, tr. 6, resol. 57, et lO. - '0 Tr.3, de Legib., qu. 1, cap. 5, qu. 6, et regul.
v. Quinto. - Taòiena J v. Furtum, num.l. - Sayr' l Clav., num.5. v. f. - • Tr. 11, cap. 2, n. 146. - lO Lib. 2, cap. 18, n. 129. in praxi III. - 21 eris., disp.64, n.24. - 22 Sum., part.2,
u Lib. 1, tr.4, cap. 4, n. 7, v. Ceterum st.' quis/ cfr. lib.3, cap. 49, n. 2.

exjure hodierno notanda veniunt: 1°. Decoctio
(status debitoris solvere cessantis) est vel in-
culpabz"lz"s ve1 culpabz"lz"s. - In priori casu,
si decoctus commercium exerceat, tota ejus
res agitur apud tribunal commercii ubi exsi-
stit, (faillite); secus, apud tribuna1ordinarium
(déconfiture). - In posteriori casu, decoctio
judicatur, vel ut delictum (banqueroute sim-
pIe), ve1 ut crimen (banqueroutefrauduleuse),
et inde proportionatis poenis plectitur. (Cod.
Gall., 1268; Ital., 2090; Hispan., 1912; Austr.,
1ex decembr. 1868; Germ., 1ex de cessione
bonorum, 17 Maji 1898). - 2°. Creditores non
possunt recusare cessionem judiciariam, nisi
in casibusper legem exceptis,sidebitor nempe b) Armilla, v. Furtum) n. 2; Sà, V. Fur- e) Bonacina, dz"Sp. l, de Legib., qu. l,
sit extraneus, prodigus, fraudu1enter deco- tum, n. 3; Petrus de Ledesma, Sum., parto2, punct.lO, n.14, oppositam sententiam tuetur.
ctus, de furto aut usura damnatus, etc. - tr. 8, cap. 21, post cone/. 2, dub. 7, v. Dz'co 2, f) Busenbaum, Nb. 1, tr. 2, cap. 3, dub.2,
3°. Cessio judiciaria non confert creditoribus, videntur significare id esse veniale, dum ne- n.2 (cuiconsentit Azor, parto I, lib. 7, cap. 2,
ipso facto, dominium bonorum. decocti, sed gant dumtaxat esse mortale. qu. 6), concordat, «modo tamen non applicet
jus, vi cujus illa, ipsorum nomine, adminis.. c) Sanchez, Decal., Nb. l) cap. 13, n. 11) ea pro alia re ». - Lessius autem, cap. 37,
trantur ac dein in ipsorum utilitatem ven· hoc non habet de gratuitis contractibus. n. 59, satisfacere eum asserit, etsi contrarium
duntur. d) Sanchez, Decal., Nb. l) cap. 13, n. 9 animum habeat; unde satis ei erit, si animum
700. - a) Modo debitum tui creditoris sit et lO; Suarez, de ReNg., tr. 4) Nb. 4) de Ora- mutaverit.
liquidum, ut limitant Lessius et Bonacina; tz"one publica, cap. 26, n. 8; Roncaglia, tr.3, g) Mazzotta, tr. 4) disp. 1, qu. 7, cap. 3)
nec tuus creditor, ut addit Bonacina,damnuIIl de Legib., qu. l, cap. 5, qu. 6) non habent V. Dz'co 3...Quaeres, probabilequidem hocesse
inde patiatur. hanc limitationem. concedit; ipsi vero magis probatur opiniosic
 166 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Croix g) cum Rebello, Tamburinius l cum
SUO magistro Baldello (et probabilem ceno
set Diana 2, se revocans a prima senten-
tia), affirmat talem donantem bene satis-
facere suo debito ex justitia. (Et idem esse
ait Mazzotta, si quis conferat suo credi-
tori gratis officium aliquod saeculare,
quod sit pretio aestimabile). - Ratio, quia
in omni liberali praestatione, quisque prae-
sumitur prius velle satisfacere oblìgatio-
nibus justitiae. Idque probatur ex l. Cum
ex plun'bus 97} ff. de solutios«, ubi dicitur
quod qui ex pluribus causis alteri debet
pecuniam, et solvendo non exprimit ex
qua causa solvat, censetur solvere pro
causa potiore. Haec sunt verba textus:
Cum ex plun'bus causzs (nempe propter
infamiam, vel poenam, vel hypothecam)
deoitor pecuniam sotca, utrzusque demon-
stratione cessante} potior habebz"tur causa
ejus pecuniae quae sub z'nfamza dehetur,
mox ejus quae poenam contmet, etc. Et
non sola voluntas conditionalis habetur,
quae nunquam in actu adfuerit; sed habe-
tur vera voluntas, ut supponimus, anterius
absolute habita solvendi debitum, quae
semper perseverat, quamdiu non revoca-
tur.-Sed dices:debitordonansnon potest
in uno actu duas voluntates oppositas ha-
bere, unam donandi, alteram solvendi debi-
tum. Sed respondetur quod donans imme-
mor debiti potius censetur velle solvere ex
prima voluntate habita, quam velle donare.
Tota igitur quaestio reducitur ad vi-
dendum an in hac solutione praevaleat
prima voluntas generalis habita solvendi
debitum, an secunda actualis donandi. Sed
videtur satis probabile quod praevaleat
prima voluntas, tamquam potior et prae-
cedens. - Hocque probatur ex concessis
ab eisdem DD. contrariis. Concedunt enim
Laymann 4,Sanchez 5 cum Ledesma, juxta
etiam quae diximus n. 210} quod si quis
emiserit votum non vovendi, et statuerit
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VI!. - ART. III.
Responde- acceptatur, si postea illud donat, primae
tur rationi
pricrìs seno donationis immemor, ad nihil aliud tene-
tentiae.
turo - Hic rursus rogo: Quare hic non
teneatur ad primam donationem, cum
prima et secunda donatio sint duo actus
distincti; nisi quia praevalet anterior vo-
luntas sol vendi debitum, quam donandi?
Nec valet dicere quod ambo isti actus
pendeant ex eodem titulo liberalitatis;
nam certum est hunc donantem potuisse
ex eodem titulo donationis se obstringere
ad duas obligationes. Quapropter in tan-
tum is immemor primae donationis, per
secundam illi primae satisfacit, in quan-
tum praevalet voluntas generalis jam
prius habita potius sol vendi debitum ex
anteriori donatione contractum, quam ite-
rum donandi. - Id quidem fortius dicen-
dum in casu nostro, ubi agitur de solvendo
debito contracto ex justitia, quod strictius
obligat quam debitum ex donatione.
caraenas, Cris., disp, 64, num, 25. - Croix, lib. 3,
167
Sed occurrit hic alia urgentior diffi- Objie.: de-
bito certo
cultas, nimirum, quod debitum certum non satisfit
probabili
non compensatur probabili satisfactione. solutìone,
Sed respondetur cum Cardenas, Croix Respon-
detur et ex-
et Mazzetta, hoc procedere quando adest plicatur,
sola probabilitas facti; non autem quando
accedit probabilitas juris,
Clarius explico: Quando debitum est
certum, et probabilitas versatur circa fa-
ctum solutionis, certe ex probabili so-
lutione debitor non liberatur; quia solu-
tic probabilis aequare non potest debi-
tum certum. Sed hic probabilitas non est
circa veritatem sive factum solutionis;
sed circa effectum illius, sci1icet quod
per solutionem illam debitum sit pro-
babiliter satisfactum, eo quod probabi-
liter adfuit satisfaciendi voluntas; haec
enìm est probabilitas juris sive proxi-
ma, qua debitor bene uti potest, ut di-
ximus Lz'b. I} num. 33 /z)} cum Suarez,
v. Dico 3 ... Quaeres V. f. - Suar., in l~lU 2 <1: , tr, 3, de
11

ratio ibi subditur (quod magis urget), quia nolle futura vota valere, et postea imme- parto Z, num. 452. - Maasotta, tr. 4, disp, 1, qu.7, cap. 3,
l

Bonìt, et Malit. aetuum, disp, 12, sect. 6, n. 8.

praesumitur quod si debitor fuisset admo-
nitus, pro causa potiore solvisset: Quod
verz'sz"nzz"le oideretur, dz1z"gentem debz'torem
admonz'tum} z"ta negotiu»: suum gesturum
fuisse. Sic textus; ubi Glossa 3 addìt: [Id
est] sua discretione vel ab amicis. - Acce-
dit alia ratio: quia oblivio debiti efficit ut
donatio fuerit omnino involuntaria; qui
enim donat censetur semper hanc actua-
lem voluntatem (saltem implicitam) ha-
bere: Dono} m'sitenear ex alz'quo alzo iz"tu10
potiore.
Prior opi- Prima sententia est communior, et
nìo, valde
pro b a bi· quidem valde probabilis; sed haec secun-
lis; poste-
da sua probabilitate non caret, - Ad ra-
r i o r, non
ìmprobabì-
liso tionem enim praecipuam primae senten-
tiae ,nempe, quod in contractibus non
conditionalis, sed actualis voluntas atten-
ditur: respondetur quod in nostro casu
Rebeit., parto 2, Iib. 8, qu, 16, num. 25, v. Verum
mafor, - l Decal., lib. l, cap. 3, § 7, v. Solutio) n. 4. .
Batdeti., tomo 1, Iib, 5, disp. 25, n. 18. - 2 Parto 5, tr. 13,
resol, 94. -Massotta) tr. 4, disp.l, qu.7, cap. 3, v. Dico 3...
Quaeres. - • In I. Cum ex pluribus, ad v. Admonitum.-
distinguens: « Si... donando eras ita animo
dispositus, ut quamvis fuisses memor debiti,
nihilominus dare voluisses " non satisfacis
debito; «si vero ita eras dispositus, ut noluìs-
ses donare, sed dare pro debito " debito sa·
tisfacis. Et addit: - Talìs autem animus col-
mor primi voti secundum emittat; tunc
nullum erit hoc secundum votum: dum-
modo primum non retractet expresse vel
virtualiter, nempe, si memor primi secun-
dum faciat. Sic pariter Sanchez 6 et Lay-
mann 7 dicunt non valere posterius testa-
mentum, contra prius, habens clausulam
ut per nullum aliud censeatur revocatum:
nisi in secundo testamento per aliam clau-
sulam expresse primum revocetur. - In
his casibus quàero: Cur valeat primum
votum, primum testamentum, et non ge-
cundum? Nulla utique alia ratio assignari
potest, nisi quia illa prima generalis volun-
tas habita praevalet secundae voluntati
actuali. Si ergo talis impletio (loquendo
de voto) satisfacit Deo, cur non homini?
Praeterea concedit Laymann 8, quod si
quis promittit aliquid dare, et promissio
IILib. 4, tre 4, cap. 2, D. 5, v. Dico 3. - 5 Decal., lib.
cap. 8, D. 17. - Petr. Ledesm., Sum., part.2, tr. 10, cap.
dub. 5, v. Dico 3. - 6 Loc. cìt., num. 17. - 'l' Lìb.
tr, 5, cap. 4, nume 3. - 8 Lib, 1, tre 4, cap. 4, num.
v. Caeterum,
ligendus est ex circumstantiis, considerata
causa tunc dandi; et in dubio favendum est
tibi » , - Eamdemque distinctionem admittit
Croix, lib. 3, parto 2} n. 452} quamvis adducat
Rebellum pro sententia qualis hic a S. Al-
phonso exponitur.
h) Numerus, qualis hic allegatur, minime certam tali opinione. Praeter auctores citatos
convenit cum n. 33} lib. 1 hujus editionis; favent huic conclusioni multa, quae adducit
sed est ex editione secunda Neapolitana, anni Navar. d. e. Si quis autem, n. 48 et seqq., et
1753, et sequentibus usque ad quintam, ano in Sum., e. 27} n. 288,. Silvest., Angel., verbo
ni 1757, inclusive, in quarum tractatu de Con- Opinio; significat s. Antonin., parto l, tit. 3,
scientia, lib. 1, n. 33, haec legebantur: e. 10. Ratio est, quia excedit ordinarium hu-
«Sciendum est, quod nemo uti potest opi- manae facultatis majorem cognitionem obti-
nione probabili cum periculo damni vel inju- nere in actionibus. Item, quia esset intolerabile
riae proximi... At hic maxìme advertendum, onus obligare omnes homines ad conferendas
quod non possumus uti probabili cum damno singulas opiniones. Praeterea exìstimo illam
proximi quando probabilitas est tantum facti, rationem sufficientem, quia quandiu est judì-
non autem si (in aliquibus casibus) adest pro- cium, quod nulla sit lex prohibens actionem,
babilitas juris, quae reddit nos moraliter cer- talis lex non est sufficienter proposìta, donec
tos practice bene operari et prudenter, utendo certius de illa constet, Dicendum 2°. Quando
opinione probabili de jure, vel probabìlìtate opiniones versantur circa res ipsas, saepe tene-
proxima ut communiter docent auctores nostri tur homo praeferre certarn probabili, quando
cum Suarez, 1. 2} t. 3, d. 12} sect. 6,. et Soto, scilicet ex justitia vel caritate vitare damnum
de Just.} lib. 3} qu. 6, art. 5, ad 4}qui ait: In tenetur quod in re ipsa subest. Unde confìrma-
omnibus negotiis magni momenti, etiam in tur ex differentia de jure vel de re: nam pri-
magnam injuriam tertii, licitum est sequi opi- mum dicit ordinem ad operantem, et omnino
niones probabiles, - Sed hic dices: Cur opi- tollit periculum malitiae; secundum vero dicit
4, nione probabili de jure in aliis materiis uti ordinem ad rem ipsam, et non tollit periculum
2, possumus, et non etiam in sacramentis , et detrimenti quod est in ìpsa. Unde in priori est
3, pharmaco praebendo infirmis, cum in utro- sufficiens excusatio sequendi probabile judi-
7, que damnum proximus pati possit? Egregie cium, quia nondum lex est sufficienter pro-
respondet Suarez, ioc. cit., dicens distinctione posita; hic autem nulla est sufficiens excu-
utendum: interdum enim opiniones suni circa satìo, cum satis constet periculum in re ipsa
jus, scilicet an hoc sit prohibitum, nec ne; manere. Huc usque Suarez.
interdum vero circa res ipsas, ut in sacra- «Ad quod clarius explicandum dico quod
mentis, an hoc modo facta teneant ; et in me- opinio probabilis aliter se habet, quando vero
dicina, an hoc pharmacum sit utile vel per- satur circa substantiam rei, hoc est an res ex-
niciosum. Dicendum l°. Quotiescumque est sistat vel non: aliter circa modum rei, nempe
opinio probabilis hanc actìonem non esse pro- an res sive actio sit honesta vel non. Nam
hibìtam, potest aliquis formare conscientiam quando opinio versatur circa substantiam, rei
 168 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Soto i), Navarro, Silvestro, Angelo, Lugo,
Salmant. et aliis,
701. - Quaeritur 3°. Quando deintor, z'n
necessitate constitutus, excusetur a resti-
tutione?
Pe r i c u- Hie distinguenda est primo necessitas
Ium nocessi-
tatis ext rc- gravis ab extrema, et dieendum quod si
mae a re-
s r i l n t i oue debitor aliter sibi non potest subvenire,
excusat..
nisi per bona quae restituere deberet;
tunc non tenetur ea restituere et in extre-
mam necessitatem se conjieere, etiamsi
creditor in eadem necessitate constituatur
nisi debitum ei restituatur. Haec est seno
tentia communis, ut testantur Salmant. 1 •
Et hoc, etiamsi exstet res debita in specie,
ut docet Lessius 2 cum Cajetano, Soto et
Toleto, ac Sporer a), contra Navarrum.
Ratio, quia tunc omnia fiunt communia;
cessatque potestas dominii jure gentium
Nis! domi-
l1U';oh fu r-
introducta, - Excipe tamen cum Lessio
t um ca m .. et Palao a, nisi praecise ob subtractionem
dem p.uia-
t ur, illam dominus in extremam necessitatem
sit conjectus; quia auferre alicui rem sibi
ad vitam necessariam est idem ac eum
occidere. Unde in eo casu melior debet
esse conditio domini prius possidentis.
Nauar., Man., cap. 27, Dum.288 ... suuest., v. Op~nio~
qu. 1. - Angei., v. Opinio, n.2. - Lugo" de ]ust. et Jurel
dlsp. .16, n. 95 et seqq, - Saimant., tr, 13, cap. 4, n. 148;
et cap. l, num, 320 et seqq. - 1 Tr, 13, cap. 1, num, 272. -
2 Cap. 16, n. 2 et 13.· Cajetan.... in 2nm 2ne , qu, 62, art. 5,
ad ..l. - Sotus , dc JU::iL et Jure, lib. 4, qu. 7, art. 1, ad 4. -
Talet., Eb. S, cap. 39, num. :l. - 1vava~·..1 Man., cap. 17)
num. 60. _.. Less." cap. 16, num. 12. - a Tr. 32, disp. 1,
opinio quantumvis probabilis non potest suffi-
cere ut sit quod non est; ex. gr. ut sit sacra-
mentum, quod probabiliter videtur esse sa-
cramentum, sed re vera non est sacramentum;
ve! pariter ut sit medicina, quod est revera
potius venemlln, cum de facto noceat. Quando
vero opinio versatur circa modum rei, an sit
honesta ve! non; tunc opinio probabilis bene
efficit ut actio sit honesta, licet forte per se
non sito Ratio, quia (ut late probatum est in
disserto de usu opinionis probabilis ...) in iis ca-
sibus, in quibus probabiliter opinamur legem
prohibentem non adesse vel saltem non esse
satis manifeste propositam, tunc lex non obli-
gat; et ideo tunc operatio, eo quod non suffi-
cienter inveniamus eam a lege prohibitam,
utique remanet honesta et licita ».
i) Sotus, de Just., lib. 3, qu. 6, art. 5, ad 4
non habet quod in loco citato priorllm editio·
num ipsi S. Doctor tribuerat: «In speculabi·
libus namque scholarum disputationiblls, (ita
Sotus) nllllum inde conflatur periculum, quod
quispiam minus probabilia ingenii gratia de-
An autem, transacta hujusmodz' neces-
sitate, debitor teneatur ad restitutionem?
Distinguit Lessius 4. - Et ait quod si
restitutio debebatur ex contractu tunc, J quandoque
quando per illum fuerat dominium rei jam
translatum in debitorem, certe debet tan-
tumdem restitui: quia tunc debitor con-
sumpsit quod erat suum; unde debitum
perseverato Si vero res non fuerat trans-
lata in dominium alteri.us, ut in deposito,
precario, etc.; tunc adhuc probabile esse
dicit Lessius cum Petro Navarra, non te-
neri debitorem ad restitutionem b).
Si autem restitutio facienda erat ex de-
ùcto, Lessius 5 dicit probabile esse adhuc
cum eodem Petro Navarra , non esse
obligationem restituendi; sed probabilius
recte ipse, cum Scoto, Richardo, Palu-
dano C) J Silvestro, putat restitutionem
esse faciendam. At vide dieta n. 520
Qu. 4) ubi distinximus pauperem in re
et in spe.
Id autem quod licitum est auferre pro
necessitate propria, licet quoque pro ne-
cessitate suorum, nempe uxorìs, parentum
et filiorum. - Ha Lessius 6 cum Soto,
punct. 17, § 2, n. 6. - 4 Cap. 16, n. 4. - Less., Ioc, cìt.,
n. 5. - Petr. Navar., Iìb. 4, cap. 4, o. 26. - 5 Loc, cit.,
num. 7. - Petr, Nauar., loc, cit., num, 25 et 26. - Less.,
cap. 16, num. 6.• Scotus, in 4, disto 15, qu. 2, § Ad argu-
menta" v. Sed numquid. (n. 37).• Richard, de .lktediavil.,
in 4, dist.15, art. 6, qu. 4, ad 5.• Silvest., Y. Restltutio V,
qu. 2. - G Cap. 16, ~. 14.. SGtus) de Just. et Jure, lib. 4,
qu. 7, art. 1, ad 4, dub. 2.
fendat; in practicis vero, quae aliena jura
respiciunt, nefas est judici infirmiorem opinio-
nem sectari... Ubi pariles esse omnino con·
tigerit opiniones, non est apertum scelus nunc
unam nunc alteram opinionem amplecti; vix
tamen carere potest scandalo».
701. - a) Sporer perspicue ampliationem
istam innuit, dum, tr. 4, cap. 4, n. 77, abso-
Iute negat talem teneri restituere, « quia...
creditor amittit jus suum privatum dominii
ad illam rem, quae tunc omnino communis
evadit, sicut fuisset ante rerum divisionem",
b) « Nisi re vel spe seu facultate propinqua
dives sit., subdit Lessius; et idipsum notat
S. Alphonsus infra.
c) Paludanus a Lessio ex Silvestro citatur;
a Silvestro autem absque ulla loci indicatione ;
J et re vera Paludanus, in 4) disto i5, qu. 2,
art. i, concl. 5 J (n. 8), de casu simili dumta-
xat loquitur, et negat amissionem rei alienae
excusare a restitutione, quando res illa illicite
erat accepta vel retenta tempore quo amissa
est: «quia, subdit, in delictis tenetur delin-
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. TII.
Lopez et Toleto, qui admittit etiam pro
necessitate fratrum.
Transacta 702. -In gravi autem necessitate plura
necessitate,
alia distinguere oportet, et dicendum
restituen-
duro.
Sidebitor
graviter e- 1°. Quod si solus debitor est in neces-
geat, potest sitate gravi constitutus, certe potest resti-
differre i n
qucvìs de- tutionem differre, quando debitum est ex
bito,
contractu; ut fatentur omnes apud Croìx-.
Si vero ex delicto, negant posse differri
restitutionem Sotus, Molina a), etc. 2. Sed
communiter affirmant Palaus 3, Salmant. b)J
S. Antoninus 4; et Croix s. cum Lugo b),
Scoto b), Navarro, Azor, Silvestro b), Lay-
mann,
Quid si
ne ce s s i t as
Quod si necessitas autem praevìde-
pr aev i dea- retur perpetua, in eo casu putat Croix 6,
t u r perpe-
tua. debitorem teneri restituere saItem diversis
vicibus parcissime vivendo. Citat autem
ibi Illsung, qui dicit posse excusari etiam
J in perpetuum, si damnum subeundum a
Ludou, Lopes, Instruct, consc., parto 1, cap. 53, i. i.,
v. Si tamen, - Totet., Iib, 8, cap. 39, num. 2. - 1 Lib. 3,
parto 2, num, 430. - Sotus, de ]ust., Iìb. 4, qu, 7, art. 4,
in med. - • Ap. CroÌJC, lib. 3, parto 2, n, 430. - e Tr. 32,
disp. l, punct. 17, § 2, n. 4. - • Parto 2, tìt. 2, cap. 8, § 2.-
5 Lib, 3, parto 2, n. 430.• Nauar., Man., cap. 17, n. 58 et
n. 62, v. Infertur 6.. Asor, part.3, lib. 4, cap. 39, diff.3,
§ Secunda opin;o, v. In hac re. • Laym., lib. 3, tr, 2, cap. 12,
n. 2. - 5 Loc, cìt., n. 431•• IUs., tr, 4, disp, 3, n. 249.-
quens emendare damnurn, etiam si nihil sibi
adsit ».
702. - a) Molina, tr. 2, disp. 754, n. 2) id
sane docet, sed curn multis distinctionibus. -
Et primo quidem de casu quo «detrimentum
in eo solo sit positum, quod res restituenda
sit magna, eique opportuna qui restitutionem
est facturus »; tunc: «Quando restituendi obli-
gatio ex eo oriretur, quod is qui restituere
tenetur possideret aliena, quae furto, usuris
aut simili alio delicto acquisivisset, non dubito
teneri statim restituere totum, nihil impe·
diente quod ipsi id esset necessarium ad con·
servandurn suum statum..., nihilque impe-
diente quod necessarium ipsi esset mendi-
care >. Excipit solurn casum quo illa bona
omnino vel magna ex parte dissipasset et ha-
beret bona patrimonialia curn spe probabili
restituendi paulatim intra non admodum lon-
gum tempus. - Si vero quis « damnum ma·
gnurn injuste dedisset, quod ob sui magnitu·
dinem restituere integre non posset statim,
nisi ad summam redigeretur paupertatem,
sui status condìtione spectata»; et sua culpa
se in has ang-ustias redegisset, eamdem opi-
nionem tenet Molina quam in primo casu, cum
eadem exceptione; si autem sine sua culpa in
eum miserum statum dejectus esset, sed nulla
spes superesset ex dilatione debitorem ali-
169
debitore esset notabiliter majus damno
creditoris. Et idem sentit Lugo 7 j qui sub-
dit tamen, quod ad excusandum debito-
rem ex contractu, deberet is subire dam-
num duplo excedens debitum; ex delicto,
damnum quadruplo excedens debitum et
damna creditori obvenientia ex omissione
restitutionis, ad quae fur procul dubio
tenetur s',
Dicendum 2°. Quod pariter excusabitur Amissio
s t a t u s ju-
debitor, si restituendo decisurus sit e suo steacquisiti
excusat.
statu juste acquisito, ita ut in gravem ne-
cessitatem incidere debeat. Palaus", Viva"
cumTamburinio et Bonacina; Salmant.w
cum Prado, Baiìez, Villalobos, Dicastillo,
Tapia. - Dixi: juste acquisao; nam secus SeCUR, a-
missio sta-
dieendum, si status ìnjuste acquisitus fuis- tus Iniuste
acquìsìtì.
set ex usuris, etc.; ut ccmmuniter limitant
Palaus 11, et Salmant, 12 cum auctoribus
citatis. Sicut etiam limitant Palaus 13 cum
, Disp, 21, n. 21. - 8 Loc. cìt., § 2, n. l et 4. - • De Restit.,
qu, 6, art. l, num. 3 et 6.• Tambur., Decal., Iib, 8, tr, 4,
cap. l, § 9, n. 5. - Bonac., disp. l, de Restit., i. g., qu, utr.,
punct. l, n. 24. - 10 Tr. 13, cap. l, n. 269.. Prado, cap. 17,
qu.8, n. 16 et 17.• Baiies) in 2nm 2o.c , qu, 62, art. 8, dub. 2,
concI. 2 et 4.• Villal., parto 2, tr, 11, diff. 20, n. 6 et 7•.
Dicast .• de Restit., disp, 10, dub, 3, n.55 et seqq .. Tapia.
tom.2, lib.5, qu.31, art. 4, n.2 et 4. - 11 Tr.82, disp. l,
punct.17, § 2, n.5.-"'Tr.18, cap. 1, n. 269.-'" Loc, cìt., n.B,
quando restituturum esse, teneri eum statim
restìtuere integre j si adsit ejusmodi spes, pro-
babiliter in utramque partem posse disputari.
- Denique, «quando detrimentum in eo quod
debitor statim restituat, est in rebus suìs pro·
priis, atque est notabile», quaerit Molina
«utrurn etiam quando restituendi obligatio
ortum habet ex delicto debitoris, ... possit de·
bitor licite differre solutionem». Et ait: «Affir-
manter est respondendum».
b) Salmant., tr_ i3, cap. i n. 272; Lugo,
J
disp. 2iJ n. 6; Scotus, in 4, dzst. i5, qu. 2,
art. 4, v. De 50 (n. 33); Silvester, v. Restz:
tutio V, qu. i, 3 et 4, absolute loquuntur, non
distinguentes inter debitum ex contractu et
debitum ex delicto. Lugo tamen videtur intel-
ligere etiam suam opinionem de delicto, cum
n. 2i absolute excuset a restituendo propter
detrimentum grave perpetuum, etsi debitum
ex de1icto contraetum fuerit.
c) Lugo,loc.cit' J n.22J haec dicit non assero
tive, sed dumtaxat hypothetice: «Si ad omit-
tendam omnino, inquit, solutionem debiti ex
contractu, sufficeret detrimentum duplo exce·
dens valorem debiti, ad omittendam omnino
solutionem debiti ex delicto requireretur de·
trimentum quadruplo excedens valorem debiti
et damnum emergens ex lucro etiam cessante
creditori, propter omissionem solutionis».
 170 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Silvestro d) ac Petro Navarra, atque Croix 1
cum Laymann e) et communi, si debitor
propria culpa, nempe ludis et comessa-
tionibus, in illum miserum statum deve-
Excusa- nerìt; sed in hoc casu, mihì et aliis doctis
turo etsi ex
culpa in mi- junioribus durum vìdetur damnare debi-
seriam de-
venerit. torem ad restituendum, si ille statum juste
Tunc di- jam acquisierìt, Hic autem bene advertunt
minuendus
status. S. Antoninus 2, Elbel 3, Holzmann 4, et
Sporer 5 cum communi, quod, licet tunc
debitor ad restituendum non teneatur tota-
liter mutare statum; tenetur tamen illum
dìmìnuere quantum potest, scilicet di-
mittendo splendorem equorum, famulo-
rum) etc. f).
Si debi- 103. - Sed dubitatur l°. An in gravi
tor et ere-
ditor gravi- necessitate debitoris et credùoris sit oblz'..
ter egeant:
quandoqu e gatzo restùuendi?
restituen -
dum; Respondetur: Si creditor jam necessi-
tatem gravem patitur, et debitor tunc ea
non laborat, sed laborabìt restituendo;
certe tenetur restituere, quamvis in neces-
sitatem gravem sit conjiciendus. Quia in
aequali necessitate gravi praeferendus est
creditor, ut magis ab ea eximatur ipse
creditor innocens, quam debitor; sive hic
sit ex delicto, sìve ex contractu. -. Ita com-
muniter Lessius 6, Salmant. 7; et Croix a)
cum Azor a)) Laymannw, Dìcastìllow, Mo-
lina, Sporer, etc.
quando- Si vero debitor jam constitutus sit in
que differri
potest, necessitate gravi, Dubium est: an teneatur
restituere , quando ereditar eadem neces-
sitate laborat?
Petr. Naoar., Iib. 4, cap. 4, num.43 et 44. - l Lib.B,
part.2, n.430. - , Parto 2, tit. 2, cap. 8, § 3, v. Si tertio
modo. - , De Restit., n. 347. - • De Restit., n. 507. -
, Tr. 4, cap. 4, n. 65. - , Cap. 16, n. 19, juncto n. 20. -
7 Tr. 13, cap. l, n.270. - Molina} disp.754, n. 2, v. Quando
vero absque. - Sporer tr. 4, cap. 4, n. 71 (non citatur a
l n. 2. - Petr. Navar' l lib. 4, cap. 4, n. 56. . Less.~ cap. 16,
Croix). - Prado, cap. 17, qu. 8, n. 12•. 8 Tr. 13, cap. 1,
d) Silvester, V. Restz'tutz'o V) qu. 3) hoc
non habet, quidquid dicat Palaus; neque alibi
quod reperire potuerim.
e) Laymann male citatur aCroix; contra-
riarv. enim sententiam tenet, lib. 3, tr., 2
cap. 12) n. 2.
f) Et hoc valet juxta auctores citatos, non
solum quando ex sua culpa ad impotentiae
statum redactus sit, sed etiam in casu prin-
cipali hie exposito, scilicet quando debitor ex·
cusatur a restitutione, ex eo quod dejiciendus
foret a statu juste acquisito.
703. - a) Croix, loc. cit.) n. 430; Azor,
parto 3) lib. 4) cap. 39) diff. 3, v. In hac re;
Prima sententia affirmat cum Prado,
Trullench b)) apud Salmant. 8. Et hanc
sequitur ut probabiliorem Roncaglia 9,
quando debitum est ex delicto. - Ratio
istorum, quia, extra casum quo debitor in
extremam necessitatem decidere debeat,
in aequali necessitate semper reputanda
est melior conditio creditoris innocentis.
Secus tamen censet Roncaglia, si debitum
esset ex contractu.
Secunda vero sententia tenet, in eo
casu posse debitorem etiam ex delieto dif-
ferre restitutionem: dummodo res ablata
non exstet in specie c)) et modo non prae-
cise per illam ablationem creditor in
gravem necessitatem sìt conjectus. Ita
Lessius lO, Palaus 11. Et probabilem vocant
Roncaglia; et Trullench cum Silvio d))
apud Salmant.P, qui eam aeque probabi-
lem putant. - Et revera videtur sua pro-
babilitate non carere; quia in eo casu,
si restitutio facienda esset, non tantum
aequale damnum debitor sustinere debe-
ret, sed multo majus quam creditor. Cum
enim ìs gravi necessitate jam laboret, certe
non posset restituere, nisi cum gravissimo
ìncommodo, ita ut quasi inextremam ne-
cessitatem se conjieere videretur.
Dubitatur 2°. An talz"s debitor, restitu-
tionem differens ex justa causa) teneatur
reddere creditori interesse quod hz(; patz~
tur ex dz"la#one?
Negat Palaus 13 cum Petro Navarra, et
Lessìo ex parte. Quìa, ut dicit, damnum
num. 273. - • Tr. 13, qu. 2, de Restit., cap. 9, qu. 2. -
Roncaglia, 10c. cito - 10 Cap. 16, n. 20. - 11 Tr. 32, disp. 1,
punct. 17, § 2, n. 7. - Roncaglia, tr. 13, qu. 2, de Rest.,
cap. 9, qu. 2. - TruU., lib. 7, cap. 15, dub. 2, num. 10. -
IO Tr. 13, cap. 1, n. 273. - 13 Tr. 32, disp. 1, punct. 17, § 10,
n. 32 et 33. -
Laymann, loc. cit., n. 2; Dieastillus, de Rest.,
disp.lO) dub. 3) n. 30) absolute et absque ulla
distinctione debitorem ad restitutionem oblio
gant, si uterque, debitor nempe et creditor,
sint in aequali necessitate gravi.
b) Trullench, lib. 7) cap. 15) dub. 2, n. 8)
absolute et absque ulla distinctione ad resti-
tutionem obligat, quando creditor pari neces-
sitate laborat.
c) Hanc conditionem, ut scilicet res ablata
in specie non exstet, Lessius non apponit.
d) Silvius ita profecto citatur a Salmant.;
sed loco citato, id est t'n 2 a m 2 ae , qu. 62,
art. 8) quaer.l) concl.2) absolute scribit: «Pro-
CAP. II. - DE RESTITUTIONE. - DUB. VII. - ART. III.
]uste dif- creditori tunc non obvenit ex illa prima
ferens, j u-
xta alias, injusta acceptione ; sed ex retentione po-
non t e n e-
tur de dam- steriori quae juste fit. - Sed probabilius
no emer·
gente. dicendum cum Viva e), Salmant. 1, Bona-
Pr'obabi-
lius distin-
cina e) et Villalobos r), quod si debitum
guendum. sit ex contractu, tunc non debetur inte-
resse, quando juste differtur solutio. Secus
vero, si ex delicto; quia tunc prima inju-
sta acceptio revera fuit culpabilis causa
damni. - Vide dieta n. 680.
104. - Quaeritur 4°. Sz' fur mittat do-
mz'no rem ablatam per confessarium aut
vz'rum fidelem) et iste szaz' z'llam retmeat;
an teneatur z'terum restituere ?
Restituens Negant Castropalaus a)) Scotus b)) Ga-
per alium
qui rem sibi
retinet, Ii-
briel c), Ledesma, etc. Et hanc opinionem
probabilem vocant Trullench, Filliuccius,
ber est ju-
xta alios.
etc., apud Salmant. 2, quibus olìm adhaesi.
- Eamdem enixe tuetur Felix Potestas 3,
dicens: SZ"Cut enz'mfur et aeoitor ad nz"l amo
plzus teneretur, sz' ex consensu expresso
credaoris, de. restituendo per z'ntermedzam
personam, rem restz'tuendam traderet in..
l Tr. 13, cap. 1, n. 274. - Petr, Ledesm-, Sum., parto 2,
tr. 8, cap. 13,conci. 7, dub. - Trull., lib. 7, cap. 14, dub.11,
n. 11.• Fil/., tr, 32, n. 135.. • Tr. 13, cap. 1, n. 187. -
• Exam., tomo 2, n.179. _. Cap. 16, n. 65 et 66.- ' Disp. 21,
n. 59. - S. Anton., parto 2, tit, 2, cap. 4, § 1. - Navar' l
Man., cap. 17, n. 67. - Sayr., Clav., Iib, 10, tr. 6, cap. 6,
babile est debitorem valde gravi necessi-
tate naturae, licet non extrema, laborantem,
posse differre restitutionem, etiamsi creditor
in simili necessitate versetur. Quia talis ne-
cessitas est vicina extremae; in qua proinde
etiam melior videtur esse conditio possi-
dentis "
e) Viva de debito ex delicto pIane concor·
dat, de Restit.) qu. 6, art. 1)n. 7; sed in debito
ex contractu, non eximit debitorem a solvendo
interesse ob quamcumque justam solutionis
dilationem,sed obillam solum quae ex neces-
sitate petitur; si autem debitor « differat so-
lutionem ad vitandum suum magnum incom-
modum, videtur obligandus ad restitutionem
damni, quod creditor patitur ex dilatione re-
stitutionis '. - Eamdemque sententiam tenet
Bonacina, disp. 1, qu. ult.) punct. l) n. 40,
quamvis a Salmant. citetur ut refert S. Al-
phonsus.
f) Villalobos, citatus a Salmant. prout
a'Sserit S. Alphonsus, non tamen, parto 2)
tr. Il) diff. 20) n. 12) distinguit debita ex de-
licto a debitis ex contractu; et absolute a so-
lutione damni emergentis excusat eum, qui
juste restitutionem differt.
704. - a) Castropalaus, tr. 32, disp. 1)
punct. 17) § 9) n. 4) propendet quidem, ut
171
termediae personaé, quae tamen pro se
surriperet/ ùa ad nz"hz"l tenetur, si id fa-
eia: ex consensu tacito credùoris / quo-
nzam tacz'tz' et expressi consensus eadem
est tns, quza tacùus creditoris consensus
habetur z'n casu, quo deoitor seu fur non
potest personaliter sùze periculo infamzae
restùuere.
Sed oppositum docet sententia com- s. Doctor
cum com-
munis et tenenda, cum Lessio 4, Lugo 5, muni adhuc
qui mordicus eam tuetur (et contrariam obligat,
vocat parum probabilem, spectata ratione),
et cìtat pro se S. Antoninum, Navarrum,
Sayrum, Petrum Navarra d), Silvium, etc.
Item Sporer 6 cum Molina, Toleto e)) Re-
bello, Fabro; Salmant. 7, Croix 8. - Ratio,
quia debitor ex delicto tenetur effìcacìter
et cum effectu reddere dominum indem-
nem. Et hoc, sive restituatur res furata
in individuo, cum furis crimen sit jam
vera causa, ut tunc res pereat, prout bene
ajunt Lugo et Sporer cum aliis; sive re-
stituatur valor rei, et mittatur ad credi-
num. S et 5. . Silvius" in 24 m 24 1:, qu. 62, art. 5, quaer~ 7, .
concl, 6. - 6 Tr.4, cap. 4, n. 15.. Molina, tr. 2, disp. 754,
n. 2, V. f.. Rebeli., parto 1, Iib, 2, qu. 13, n. 11 et 13..
Philip. Faber, in 4, disto 15, qu, 2, disp. 50, n. 143et 159.-
, 'I'r, 13, cap. 1, n. 188. - 8 Lìb.B, part.2, n.364 et 422. -
Lugo, disp, 21, n. 59. - Sporer, tr, 4, cap. 4, n. 15.
ipse dicit, et Salmant. referunt, in hanc seno
tentiam; sed expresse tenet oppositam, quam
S. Alphonsus tenendam esse asserito
b) Scotus, in 4) disto 15, qu. 2, V. De
quinto (n. 34), loquens de restitutione facien-
da propter occultam boni alieni ablationem,
dicit restitutionem istam posse fieri, « per
aliam personam secretam et fidelem, et expe·
dit quod per confessorem, quia sibi est crimen
detectum in confessione; et de ejus fidelitate,
quod restituat fidei suae commissum, ~atis
debet credi •. Neque aliud habet.
c) Gabriel Biel, quidquid dicant Salmant.,
z'n 4, disto 15, qu. 2) art. 3) dub. 4 diserte
oppositam opinionem tuetur, quae est opinio
S. Alphonsi.
d) Petrus Navarra, lib. 4) cap. 5, dub. 1,
n. 7 et seqq., huie secundae sententiae adhae·
ret, sed casu quo res non amplius in sua spe·
cie exstat; si vero adhuc exstaret, idem tenet,
sed sub formidine, n. lO et seqq.; a qua de-
mum sententia recedit, n. 13; et oppositae
adhaeret, «ne nimis nobis, inquit, confidere
videamur •. Minusigitur accurate pro secunda
sententia a Lugo absolute adducitur.
e) Toletus, lib. 5) cap. 24) n. 2) dicit, quodsi
« obligatio restitutionis nascitur ex ratione
acceptionis: quocumque... modo pereat, perit
 172 LIB. 1II. - TRACT. V. DE SEPTIMO RRAECEPTO DECALOGI. CAP. II. - DE RESTlTUTIONE. - DUB. VII. - ART. IIl. 173

torem. QUO casu fortius probatur nostra et periculum in se susciperet. Sed in casu Si reus
morte ple-
Sporer b) et aliis communiter. Censet ta- - Sic quoque in dubio an sis cooperatus ad
sententia, ex eo quod dominium pretii nostro nec praesumitur, nec tenetur ha- ctìtur, hae- men probabile Croix l cum Soto c), Lessio, damnum alienum, non teneris. Croix 4 . _
res tenetur
illius manet apud furem, donec pecunia bere debitum pro accepto, nisi cum effectu de damno, Filliuccio d), Busenbaum etc., excnsari In dubìo autem an res restituenda sit ma-
ad creditorem perveniat, adeo ut possit recipiat. Exceptio. haeredem a restitutione, si compensatio teria gravis aut levis, teneris sub gravi
illam repetere ad suum libitum; si ergo Olim primam sententiam vere probabi- damnorum non petatur ; quia tunc partes rem restituere, ne exponas dominum peri-
perit, cur perire debet creditori innocenti, lem censebam; sed ex rationibus mox alla- Lìmìtatio
ex c ep t o-
ì
praesumuntur condonare. Nisi res adhuc culo grave damnum sustinendi. Ita Croìx"
et non furi, qui adhuc illius dominus est? tis melius postea perpensis, de illius pro ba- nìs, exstaret, ut bene limitant Croix e) et Spo- cum Cardenas.
- Ratio autem a priori est: quia debitor bilitate valde dubito. - At, quia Lessius, et rer ": vel nisi, ait Lugo, damnum esset An autem possessor bonae fìdeì, super-
ex delicto tenetur ad omne damnum, etiam Sporer cum Tamburinio, non audent pri- valde f) grave. veniente dubio an res sit aliena, et dubio
fortuitum (ut certum est apud doctores) mam opinionem damnare,nec ipse audeo r,', Quando et
quantumin
106. - Possessor bonae fidei, in dubio manente post debitam diligentiam adhi-
quod domino evenit ex sua injusta abla- Quid, si, cum dominus sit certus, con- dubio resti-
tuendum,
an factus sit ditior, ad nihil tenetur; quia bitam, teneatur aliquid restituere? - Re-
tione. Ergo quomodocumque res pereat, fessarius imponat juri ut det pauperibus tunc possessio est pro libertate. Ita Croìx- spondetur negative. Vide quae super hac
etiam sine ulla nova culpa furis, debet pro anima dominz~ et me dat? cum Sanchez, Tamburinio, Rosmer, etc. quaestione fuse diximus, Lib. I, n. 35 et 36.
damnum domino resarciri. Tamburinius dicit, quod si teneri potest Restituens - Pariter etiam in dubio an debeas plus Et quid, si superveniente dubio negli-
Dirtìcultas, pauperi ex
Dices: Eo casu, cum fur non teneatur prima sententia, potest etiam et haec g); c on s i l o
ì vel minus, teneris tantum ad minus. Croix". gat inquirere? - Vide ib~~ n. 37.
confessarti,
se prodere, praesumitur creditor consen- quia dominus non debuit esse invitus quod
1 Lib, 3, parto 2, n. 465.. Less., cap. 9, dub.22, n. 139..- de Conse. dubia,§ Resolvuntur dubia circa alias mater.,
tire ut debitum per alium restituatur peri- fur confessario bona fide judicanti obediat Busenb., lib.3, tr.5, cap. 2, dub.6, art. a, n. 10. - Lugo" V. Colligilur 6 0 / et § Resolvuntur aliae similes quaest.,
culo sui; alias irrationabiliter peteret ut dando eleemosynam. Tanto magis quia, disp. 11, n. 49. - 2: Loc. cìt., n. 568. - Sanch., Decat., lib. 2, qu, lO, V. Quodsi is, - ~ Lib. 3, parto 2, n.568. - , Loc,
cap. 23, n. 36 et 37.. Tambur., Deca L, Iib. 1, cap. 3, § 7, cìt., n. 574. - 5 Lib. 3, parto 2, n. 575.. Cardenas, Cris.,
Difiicuitati
satisfit.
fur restitueret per se ipsum. - Respondeo: si denuo ille restituat, domìnus plus reci- v. Restitutic, n. lO. - Rosmer, ConcI. theol, de Actib. hum., parto 4, disserto 23, n. 116.
Non tenetur quidem fur per se ipsum re- piet suo credito, recipiendo creditum et
stituere; sed tenetur vere et cum effectu bonum spirituale per eleemosynam jam
indemnem suum creditorem reddere; et illi applìcatum. - Hujusmodi satisfactioni Non sa-
tisfacit, si opinionem, quae est opìnio S. Alphonsì ; seri- Injuriam autem compensare non item convin-
cum facìat id quod potest ad restituendum, nec etiam acquiesco. Quamvis eum qui dominus sit
certus.
bit enim in 4, disto 15,qu. 3, art. 2, n. 6, cuntur, nisi vivens homicida condemnatus
hoc suffìcit utique ad ipsum excusandum vellet hanc opinionem sequì, nec etiam poenam quidem capitis esse restitutionem .esset, transiretque in rem judicatam, ut pro
a novo peccato, non autem ad liberandum audent damnare Sporer et Tamburinius. aequivalentem vitae quam homicida abstulit, injuria tantum solveret ».
sed subdit: « Nec hoc solum, sed si interfectus d) Filliuccius, quidquid falso dicat Croix,
a restitutione. Creditor autem, licet prae- Secus tamen esset, dicit idem Tambu- sustentabat aliquos, patrem vel matrem, vel haec,tr. 32, n. 214, scribit: «Quandoquis dam-
sumatur consentire in missionem, non ta- rinius g), si confessarius mala fide sua- propinquos, tenetur interfector omnibus illis naìur morti [propter homicidium] ex officio
men censetur nec tenetur remittere jus serit furi restituere pauperibus; quia tunc ad tantam restìtutionem, quantam illis abstu- judicis, sive pars laesa instet sive non, non
suum, donec creditum consequatur. Irra- videtur dominus nunquam consensisse in 1it per interfectionem illius a , excusatur a restitutione damnorum tempera-
b) Sporer, tr. 5, cap. 3, n. 236, id sane lium, si reliquit bona sufficientia e ,
tionabiliter quidem ipse peteret ut fur se hoc casu, et rationabiliter invitus prae- tenet in rigore juris; in praxi tamen admittit e) Croix, loc. cit., n. 465, his verbis limitat
proderet; sed non irrationabiliter petit ut sumitur h). judicem censeri, per mortis sententiam, reum istam sententiam: e Nisiadhuc exstarent v.g.
indemnis servetur. - Nec valet dicere 705. - Quaeritur 5°. Quando reus morte ab omni compensatione absolvisse. res furto ablatae, vel haeredes essent per illas
quod si creditor expresse consentiret in plectitur, an haeres ejus teneatur resti- c) Sotus quaerit utrum haeredes homicidae ditiores facti; tum enim foret obligatio eas
teneantur de damno in conscientìa, et respon- restituendi, uti recte Sporer »; qui revera ita
hujusmodi mìssionem, jam fur liberaretur; tuere damna causata per crimen? det, de Just. et Jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, de docet,loc. cit., n. 236, de casu quo haeredes
nam tunc creditor , virtute sui expressì Negant Scotus a), etc., apud Croix l. - 3 argum., V. Ex his fit, et in fine: « Ipsos ditiores facti sunto
consensus, debitum haberet pro accepto, Sed contrarium est dìcendum cum Croix, teneri,si defunctusbonareliquit: alias minime. I) Lugo dicit: « satìs s grave.

Less., cap. 16, n.67. - Sporer, tr, 4, cap. 4, n. 19. - Ice, cit., n. 8. - Sporer, Ioc, cit., n. 20.· Tambur." loc, cìt.,
Tambter., Deca1., Iìb, 8, tr. 4, cap. l, § 5, n. 7. - Tambur. n. 8. - 1 Lib. 3, parto 2, n. 465. - Croix, Ice, cito

in damnum accipientis », qui proinde adhuc
ad restitutionem obligatur. . secus fore, si confessariusmala fide idem con-
I) Debitor tamen, quicumque sit, ab omnì
onere eximitur: l". Si creditor (item, si lex
aut judex) designaverit personam per quam,
aut modum quo sibi rem debitam mitti velìt.
2".Si reliquerit libertatem eligendi personam,
quam vellet, modo prudens et fidelis eligatur.
- Confessarìus igitur, qui onus restituendi
pro poenitente in se assumpsit, prudenter
creditorem interrogabit, qua ratione rem ad
se mitti cupiat
g) Seu clarius cum Tamburinio: Posse te
sequi primam opinionem in hoc casu, etiamsi
in aliis casibus sequaris secundam. Et haec
quidem dicit Tamburinius, si confessarius
bona fide ita consuluerit; quod satis innuit
silium dederit; sed Tamburinius hoc ultìmum
assertum non docet expressis verbis,
h) S. Alphonsus, in Istruzione e Pratica,
cap.10, n. 106, alium addit casum, huie valde
affinem: «Si vero dominus esset certus, inquit,
et confessarius imprudenter Missas celebrare
fecisset; ait Tamburinius quodsi prima opinio
opposita,.. est probabilis in primo casu, pro-
babile est etiam in isto, debitorem ad nihil
teneri. Sed neque huic acquiescere valeo,quia
semper ereditor petit suum, de quo disponere
vult suo, non aliorum arbitrio».
705. - a) Scotus non vìdetur recte hic d-
tari a Croix; et potius insinuat contrariam
 174 LIB. III. - TRAeT. V. DE SEPTltvIO PRAEeEPTO DEeALOGL. CAP. m. - DE eONTRACTIBUS. - DUB. l. 175
Exceptio. Salmant. l. - Excipe, nisi in aliquo con- matrimonii ipsum annullat, licet adsit in-
tractu oneroso alter contrahens jam par- tentio contrahendi.
CAPUT III. tem suam praestiterit: tunc enim teneris Vide dieta de furam., n. 172, V. An
tu implere tuam, etiamsi ficte promiseris; autem ; et de Voto} n. 201, v . .Quaer. 2.
De Contractibus. juxta dieta de stupratore ficte promittente 711.- Quaeritur 4°. Utrum contractus
matrimonium, Vide dieta n. 642. slne deb#t's solemmtatibus: celebratus, oblz:
DUBIUM I. 710. - Quaeritur 3°. An qUt~ sciens oblì- get t'n consczentia? - Triplex datur pro-
Quid in genere sit Contractus. gationem contractus, veHt quùlem con- babilis sententia.
trahere , sed noNt se obùgare , remaneat Prima negati quia leges irritantes ta- Contra..
707. Q~z'd e~t contractus, ~t quotuptex? -·708. Quotuplicz'tercontractus perficitur. -709. Quz'd, obligatus t'n conscientia? - Adest duplex les contractus fundantur in praesumptione ctus sine de-
bitis solem-
sz qtas contrahat sme animo contrahendi. - 710. Quz'd, si sine animo se obUgandz'. _ sententia probabilis. nìtatibus,
non solum doli, sed etiam periculi. Et ideo prcbabiliter
711. An contractus sme solernnttatious obliget z'n conscientia. - 712. An oriatur Voleno con- Prima sententia affirmat cum Lessio a), potest lex humana omnino tollere natu- nullus.
oblzr:atz'o ex ~ontractu de re turpz·. Et cui facienda tunc restz'tutz'o. - 713. An quando trahere sed
non obhga-
actio est debita, sed non ex ju.stz'~z'a, pretium. sz't restituendum pro z'lla acceptum. _ ri, probabì- Soto b), Dicastillo, Pontio, etc., apud Sal- ralem obligationem. contractus initi: sie
714. f?uando dolus veloerror trritet contractum. - 715. Quz'd,sz' dolus fuerit circa rei liter re n e- manto 2. - Secunda vero sententia pro- enim Ecclesia nullum reddidit matrìmo-
turo
ll,ua,lztatem, sed deder.zt causam contractui. - 716. An metus grauis z'njustus reddat Probabi- babilior negat cum Sanchez a, Bonacina 4; nium sine parocho et testibus contra-
trritum contractum ipso facto. - 717..An metum passus possz't rescindere contractum lius non te-
nernr, et Salmant. 5 cum Palao, Coninck, Aversa, ctum a). - Ita Lessius 6, Lugo 7, Salmant."
~ro suo arbitrio. Quz'd, ~z' co";tractussit z'nz'tus per metum reoerentialem aut per preces Villalobos, Becano, Cornejo, etc. Ratio,
importunas. - 718. Quùi., sz per metum levem. - 719. An metum passus possit rem cum Vasquez, Trullench, Bonacina et
repetere a tertio possessore. quia conditio apposita contraria substan- alìis,
tiae contractus, contractum invalidat; qua Secunda sententia omnino opposìta , Probabi-
707. - « Resp. Est paetum sive con- Iiter v a it-
Contra-
ctus, quid. probationem, quam ad constitutionem de- ratione, in cap. fin., de condit. appos., di- quam tenent Sotus b), Molina c!, Sà 9; item dus et obli-
« sensus duorum, quo scienter, libere et serviet, ex § un. Inst#. de obNgat. ex con- citur quod conditio contraria substantiae Abbas, Innocentius d), S. Antoninus et alli, gans.
« 1egitime uterque se vicissim, ve1 mini- sensu , et ex ,. Cum te, C. de transact. 1 'I'r, 14, cap. 1, D. 7. - Dicast., de Matrim., disp. 1, tr, 6, disp. 2, dub, 5. - , Cap. 19, num. 35. - , Disp. 22,
- mum saltem una pars se alteri acce- Excipe, nisi partes intendant suspendere n. 64... Ponuus, de Matrim., lib.12, cap. 2, n. 7. - S Tr.9, de n. 252. _. Tr. 14, cap. 1, n. 51.. Vasq., Opusc. de Testam.,
« ptantì obligat, quocumque signo externo consensum, donec scriptura fiati et hoc Matr., cap. 1, n. 27. - a De Matr., Iib, 1, disp. 9, n. 5. - ' De cap. 3, dub. 1, n. 4; et in 1 11m 211e 'l disp, 164, cap. S, n.86 ...
e id fiato Ut V. gr. in contractu mutui, ex Matrim., qu. 1, punct. 1, n. 5. - l) Tr. 9, cap. 1, n. 28. - Trull., Iìb, 7, cap. 16, dub. 8, n. 3. - Bonac., de Contractib.,
esse judicatur, quando ab initio de scrì- Pataus, tre 15, disp, 1, punct. 3, nume 2... Coninck" de disp. 3J qu, 1, punct, 3, n. 2. - e V. Contractus, 11. 1. -
« una parte mutuans se obligat non repe- ptura convenìunt l. - 2°. Contractus per- Sacram., disp, 21, n.7... Aversa" de Matr., qu, 8, sect, 2, Abb. Panorm., in cap. 1, de restitut, in integr., n. ult.;
- tere mutuum ante certum tempus; ex ficiuntur uerbis, prout in stipu1atione. - v. Potestçue facile• • Villalob., parto 1, tr, 12, diff. 2, n. 1. - et in cap. Quz·a plerique 8, de immunit. eccles., n. 42 et
Becan., de Sacram., cap. 43, qu.6, n.3. - Cornejo, tom.2, 43. - S. Anton., parto 3, tìt, lO, cap. 3, § 14.
« altera parte, mutuatarius se oblìgat tunc 3°. Scriptura, ut in contractu census. -
« illud reddere. Et sic de aliis. - In pro- 4°. Trad#t'one, ut sunt mutuum, donatio,
« missione autem ve1 donatione absoluta, depositum, commodatum, pignus: qui etus, si contrahentes sunt habiles, parit obliga" de Just. et Jure, Ub. 4, qu. 5, art. 3, haec'
« una pars tantum obligatur post alterius omnes contractus, nisi tradita re, non tionem naturalem, seu in foro conscientiae,ita scribit: «Contraetus cui deest essentialis so-
« acceptationem ». perficiuntur. - Ita communiter Lugo, ut parte invita non possis rescindere, nisi jure lemnitas juris, licet in conscientia non sit ipso
Quotuplex. Praenotandum, alios esse contractus Lessius, Molina, etc. cum Sa1mant. 2• positivo sit irritus, vel detur irritandi pote- facto simpliciter nullus,... eatenus tamen est
nominatos, ut sunt émptio,' mutuum, etc.; stas >. Et pro hac sententia citat Covarruvias, nullus, ut bona conscientiapossit quisque legis
Rinc in contractibus qui solo consensu qui tamen z'n cap. Quamvis pactum, parto 2, beneficioin tali casu uti. Exponitur conc1usio:
alios z'nnomz'natos, quorum ex l. Naturali's, perficiuntur, nequit una pars, altera in- § 4, n.24 (al. 25), scribit solum: pactum nu- Ubi frater meus liberis orbus, per testamen-
jJ. de praescript. verb., quatuor dantur vita, resilire. Secus, si contractus scri- dum, si causam expressam habeat, parere tum minus solemne, puta eui ea solemnitas
species, scilieet:Do ut des/Facz'o utfadas; ptura aut traditione indigeant. Caeterum actionem jure canonico.- Lessius citat etiam juris deest, cujus defectu in judicio merito
Do ut fadas/ Facz'o ut des. Antonium Gomez,qui, z'n tom.2 Variar. re- pronuntiabitur tamquam nullum...; ego tuta
in foro conscientiae contrahentium inten. solut., cap. 9, n. 2, non aliud habet quam pa- conscientia possum haereditatem adire et de-
Notandum deinde,alios esse contractus tioni standum est. - Ita communiter DD. ctum nudum parere naturalem obligationem. fendere me nullitate testamenti, quamvissciam
nudos/ alios vestzlos,nimirum stipulatione, apud Salmant. a, cum Lessio a), Covarru- 710. - a) Lessius male hic a Salmant. alle- absque fraude fratrem meum aliter dispo-
juramento. - Pro nudis autem regulariter vias a), Gomez a), etc. gatur; nam loquens de voto, cap. 40, dub. 1, suisse. Ac proinde, dum mihi in foro exteriori
non conceditur actio in foro externo. 709. - Quaeritur 2°. An, si quis exter- n. 6, contrariam sententiam tenet, negans ut adjudicabitur, possum optima fide haeredita-
« longe probabilius », votum eo modo emis- tem possidere. Eodem modo, si pater meus
708. - Sed quaeritur JO. Quot modi's nz~<; signi's contraheret, sed sine contra. sum obligare. Unde tuetur eamdem senten- per hujusmodi testamentum legata facit, (pia
contractus petjiduntur? hendi animo, t'n consdenHa teneretur ad tiam quam S. Alphonsus. modo missa faciamus) ego non teneor in con-
Resp. Quatuor modis:. l°. Consensu, ut contractum? b) Sotus, de Just. et Jure, Ub.7, qu.1, scientia legata implere ».
in emptione, locatione, etc. Et si in istis Resp. Negative, ex communi cum San- Centra-
art. 2, v. Ter#o} ita sane docet, loquens de c) Molina, tr. 2, dz'sp. 81, a n.2, et n. 16,

convenitur de scriptura, ista magis ad
1 L. Coniractus 16, C. de fide instrumentor., juncta
Glos. in V. In scripNs. - Lugo, disp. 22, n. 17. - Less.,
cap. 17, n. 7. - Molina, tr.2, disp, 254, n.14•• • Tr. 14,
708. - a) Lessius, qui revera citatur a Sal-
manto pro sententia hic a S. Alphonso expo-
hens sine voto et juramento.
chez 4; et Lugo, Silvestro, Prado, cum animo non 711. - a) Hujus sententiae auctores exci-
tenetur.
cap. 1, n. 5. - • Tr. 14, cap. 1, n. 6. - • De Matrim., Iib. 1,
piunt quosdam contractus; et quidem Lessius
disp.9, num. 3 et 5. - Lugo, disp. 22, num. 45.• Silvest., et Lugo excipiunt testamentum; Salmant.,
V. Pactum; qu. 4. - Prado, cap. 26, qu. 2, n. 3. matrimonium et professionemj Bonacina, te-
stamentum in causa pia.
b) Sotus ex parte tantum concordat, ita
sita, scribit dumtaxat, cap. 17, n. 19: «Omnis ut videatur tertiae potius sententiae adhae-
contractus etiam nudus, sponte libereque fa- l'ere, ut ipse S. Alphonsus notat; Sotus enim
z'.f., et seqq., ex parte tantum concordat, sci·
licet in testamentis, quae affirmat esse valida
etsi debitis solemnitatibus destituantur; l'eli-
quos vero contractus, sine debitis. solemnitati·
bus initos,dicit n.25 irritos esse in conscientia.
d) Innocentius, z'n cap.Quod sicut,de elect.,
a n. 8, ita sane docet de electione quae-secun-
dum jus naturale, sed non servata positivi
juris forma, fieret.

176 LIB. III. - TRACl'. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
apud Cabassutium 1, et merito probabilem
vocant Lugo, Lessius et Salmant. 2, affir-
mat hujusmodi contractus obligare; quia
in illis humana lex, quamvis neget actio-
nem civilem, non tamen tollit naturalem
obligationem, ad quam solus quidem con-
sensus sufficit.
Probabi-
lius posses- Tertza sententia, quam sequuntur San-
sori faven- chez 3 cum Henrìquez v, Lopez, etc., Cabas-
dum ante
sententiam, sutìus 4 cum Baàez et Beja (et his se post-
modum adjungit Sotus 5), docet in his con-
tractibus praeferendum esse possessorem, .
donec per sententiam judicis condemnetur
ad restituendum. Et probatur ex cap. Cum
sunt, de reg.jur., ubi: Cum suntpartt"um
jura obscurà, reo favendum est potius
quam actori.
Haec seno
t e n t i a in
Hanc sententiam non solum puto pro-
praxi omni- babiliorem, sed in praxi omnino tenen-
no renenda.
dam: eo quod (juxta principium in hoc
libro toties statutum), cum possessio jus
certum tribuat, nequit possessor re exspo-
liari, nisi constet de jure alterius. - Haec
autem tertia sententia supponit secundam
satìs esse probabilem,
Sed primae sententiae auctores possent
objicere exemplum supra relatum matri-
monii clandestini, sine parocho et testibus
initi: ex quo nulla remanet naturalis obli-
gatio, cum ab. Ecclesia in Tridentino 6
omnino invalidum dec1aratum fuerit. -
Sed respondetur, hujusmodi contractum
multum differre ab aliis. Respectu enim
ad matrimonii contractum, cum ipse ad
Sacramenti dignitatem elevatus fuerit,
singularis potestas a Deo impertita est
Ecc1esiae, solvendi scilicet ab omni obli-
gatione sponsos, qui sine debitis condi-
tionibus ab Ecclesia praescriptis nuptias
ineunt. Etenim Ecclesia, licet nihil mutare
possit circa Sacramentorum materiam, et
ideo nullum potest invalidare matrimo-
nium legitimo consensu contractum; atta-
men bene praescribere valet et declarare,
ilIegitimum esse consensum illum, quem
1 Lib.6, cap. 3, num. 2. - Lugo, disp.22, num. 252. -
Less., cap. 1', n.84. - • Tr. 14, cap. 1, n. 52. - • Consil.
mor., Iib. 4, cap. 1, dub. 14, num. 5 et 6•. Ludov. Lcpes,
Instruct. consc •• parto 2, cap. 14, qu. 2. - 4 Lib..6, cap. 3,
numi 5 et 7... Banes) in 21lm 2tll =, qUI 62, de Dominio,
e) Henriquez a Sanchez absque loci indi·
catione citatur; neque apud ipsum reperire
sponsi apponunt contra legem ab Ecclesia
propter commune bonum christianae rei-
publicae sancitam.
Procul tamen dubio tenetur possessor
stare sententiae judicis, si damnetur ad
restituendum; ut bene addit Cabassutius 7.
- An vero possit judex eo casu judicare
contra possessorem, si probabilior sit ju-
dici opinio possessori opposita? Probabi-
lius nego, juxta dicenda bo. IV, n. 210,
v. Quaer. 2.
Hic autem notandum id quod habetur
in l. Et si mu#lt'ter, C. de fideicom., nempe,
quod si haeres jam tradiderit rem ex fìdeì-
commisso relictam in testamento non so-
lemnì, nequit postmodum eam repetere
hac praecisa ratione: cum non ex sola
scriptura (verba textus), sed ex conscien-
Ha, rehctifideicommissi defuncti voluntaH
satisfactum esse vùieatur. Hinc ponitur
in argumento: Agnoscens minus solem-
nem voluntatem, et sohiens , non repetù,
« Unde resolvuntur casus sequentes:
« l", Si alteri promisisti aut donasti in-
« terius tantum, aut si externo signo quì-
« dem, alter autem non acceptavit; non
«fuit contractus, nec obligaris.
«2°. lnvalidus est contractus, si con-
« trahentes sint inhabiles ad contrahen-
« dum, vel si jus positivum resistat. -
« Vide Lessium 8 ».
712. - « 30 • ltem, si materia contractus
« sit illicita, ut si sit peccatum; vel ille-
« gitima, ut si fur vendat rem alienam ».
Quaeritur lO. An tnducant oblt'gattonem
pacta de re turpt~ puta, de patrando homi-
cidio, adulterio, furto, sacrilegio, fornica-
tione et similia?
Certum est quod ante patrationem pec-
cati, nullus est contractus, et nullam parit
obligationem; quoniam justitia nullo modo
potest obligare ad illicitum. Unde certum
est quod eo casu nec promittens tenetur
dare pretium conventum, nec alter reti-
nere potest pretium acceptum.
Praeambul., disp. 5, dub. 4, conci. 2. ~ Beia) Resp. cas.,
parto 1, caso 53, per tot. cum § Nec casus de electo. ~
5 De Just. et Jure, Iib. 4, qu. 5, art. 3. - 5 Sesso 24, de
reform. Matrim., cap. l. - , Lib. 6, cap. 3, n. 5. - ' Lib. 2,
cap. 17, dub. 8.
aliquid potui, quod ad hanc doctrinam refe·
rendum esse videatur.
CAP. 1Il. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. I.
Dubium est: an post opus t'llicitum
praestitum st't oblt'gatto solvendt'prett"um
promt'ssum, et alter posst't t'llud retmere?
me;'~~tf~ Quoad meretrices, comm.une es.t, et
Post senten-
praeatiti po- certum inter DD., quod possmt retìnere
tiara, resti-
tuendum.. test r e t i n e - . . ••
pretìum meretrìcìì "
praestìtì, S Th o-
- lta.
rio
mas 1, ubi docet: Cum qUt's dat meretrici
propter fort#cattonem..r mult'er potest stoi
retmere quod et' datum est. Sed St' super-
flue ad fraudem vel dolum extorstsset,
tenetur eidem restituere. Et ita Continua-
tor Tournelyw, et omnes alii communiter.
Corolla-
r i u m pro Et probatur ex l. 14,jJ. de condÙ:t. ob turp.
hacrede fio
caus., ubi dicitur: Sed et quod meretrici
ducìarlo,
datur, repeH non potest..:t'llam enén turo
piter facere quod st't meretrix, sed non
turpt'ter accipere, cum sit meretrix,
Pro cete- Pro aliis vero maleficiis, puta pro fe-
rìs malefì-
ciìs praesti- renda sententia injusta vel patrando homi-
tis:
cidio, adulterio, fornìcatìone, etc., duplex
est sententia probabilis:
probabi- Prima negat esse obligationem sol-
liter non
debet sol- vendi pretìum, aut posse illud retineri ò).
vi nec po-
test retine- lta Adrianus 2, Comitolus C), Joannes Me-
Promìssio, ri pretium.
dina s, Navarrus 4 (quamvis Lessius et
donatio In-
tcrna vel Lugo asserant Navarrum alibi mutasse
non acce-
ptata. sententìam); Continuator Tournely w, ac
alii apud Concina 5. Et probabìlem vocant
Inhabilis Lessius d)) Roncaglìa" et Diana e), atque
invalide
contrahit.
124 211.C, qu.62, art. 5, ad 2; cfr.qu.32, art.7,ad2.-
• In 4, de Restit., § Restat inquirere. - • Cod. de Restit.,
qu. 27. - , Man., cap. 17, n. 88. - Less., lib. 2, cap. 14,
Contra~ nume 60. - Lugo~ disp. 18, num. 58, i. t .. Na'Var.) Icc.
ctus de re
illicita aut
ilIegitima.
712. - a) Continuator Tournely, de Restit.,
cap. 3, art. 1, sect. 4, in generali loquitur de
acceptione ob turpem causam, qualem prae-
cipuam dicit esse meretricium. Et circa hanc
quaestionemduas sententias contrarias affert;
at videtur propendere in sententiam quae ne-
Pactum
gat licitum esse meretricii pretium retinere;
de re turpi,
ante patra- solvit enim argumenta contrariae opinionis,
tionem nuI
rum. et ad argo 2, concedit tantum «mulierem id
retinere posse, quod sibi gratuito et per ma-
dum eleemosynae ad necessariam sustenta-
tionem donatur, si praecipue illud ipsi etiam
legibus adjudicetur».
b) Sententiam hanc Navarrus et Medina,
lods citat., intelligunt de maleficiipretio prae·
cise tali; secus vero esset, juxta illos,si alius
titulus, v. g. liberalis donatio accederet, vel si
quod datur, non daretur principaliter ob ma-
leficium.
c) Comitolus, Resp. mor., Nb. 3, qu. 5,
quaerit utrum debeat solvi pretium, et nega-
tive respondet; at qu. 6, quaerit utrum pre·
tium solutum retineri possiti et videtur illi
s. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. n.
177
huic adhaeret Concina 7. - Probatur l°
haec sententia ratione: quia actio illicìta
nullo pretio digna est, cum peccatum non
sìt vendibile. Probatur 2° ex l. Mercalem,
C. de condict. ob turp. caus., ubi dicìtur:
[Ob turpem causam] ex hujusmodt' sHpu.
iauone contra bonos mores tltterpost'ta, de-
negandas esse actiones. Item, ex 1.Pacta,
C. de pact.: Pacta quae contra leges consti-
tutionesque vel contra bonos mores flunt,
nullam vùn habere, tndubitati jun's est.
- Si ìgìtur pactum ante imp1etionem est
nullum, non potest per impletionem va-
lidari; regula enim communis est, quod
ilIud quod ab initio non subsìstìt , tractu
temporis conva1escere nequit. Censentur
autem leges istae non solum prohibere
actiones ipsas illicitas; sed etiam solutìo-
nem pretii pro illis, eo quod solutio fo-
mentum praeberet similibus sceleribus.
Accedit quod leges quae non nituntur
falsa praesumptione bene obligant in con-
scientia. Unde S. Thomas 8 ait: Apud t'llos
qUt' sunt hujusmodt' legtous obstrictt, te-
nentur unt"versalt'terad res#tuttonem. Et 9:
Ille qUt' accepi: contra legem ..., non debet'
Stot' reunere f).
Juxta autem hanc sententiam, dubita-
tur cumam facienda sit restitutt'o accepti.- .
cit., num. 30 et 31~ - 5 De Restit. in comm., cap. lQ,
num. 5. - El Tr. 13, qu. 2, cap. 6, qu. 4. _ 7 Loc. cit.,
n. 12. - s 211. 2M , qu. 32, art. " ad 2. _ 9 211. 211.c, qu. 62,
art. 5, ad 2.
sententiae adhaerere quae affirmat ejusmodi
pretium retineri posse: « eo exceptoquod cero
tis legibus damnatum est, quale est simonia-
cum, et quod ob rem judicandam vel testimo·
nium dicendum fieri solet».
d) Lessius, cap. 14, 11,.60, et cap. 18,11,. 20,
opinionem istam ait esse probabilem in ma-
leficiis quae legibus puniuntur, «ut est forni-
catio,adulterium, homicidium », juxta ea quae
dicit cap. 14, n. 51; ve! cap. 18, n.20, «pro
homicidio, adulterio, furto et similibus »; quae
sunt fere exempla S. Alphonsi, fornicatione
excepta.
e) Diana, parto 2, tr. 16, resol. 38, de solo
meretricio loquens, id affirmat.
. f ) In primo textu S. Thomas loquitur de
legibus, quae lucrum ex ludo prohibenti in
secundo autem tractat de eo qui contra legem
aliquid accipit, ita ut ipsa datio sit illicita et
contra legem, non vero de casu quo illicite
quidem datur, nempe propter rem illicitam,
licet ipsa datio non sit illicita, sicut cum quis
dat aliquid mulieri ad fornicationem.
12
 178 LIB. III.-..TRACT. V. DE,SEPTIMOPRAECEPTO .DECALOGI. CAP. III, -DEC()~TRACTIBUS.
Sotus.et .Covarruvlas g) censent .facìen- -stìterìt, tenetur alter suam implere, quam tentia allatas, respondet Lessìus l, q'11Qd,
,o.atn.esseilli· quidedit..·;"- ..$edprobabllius.Jicite.praestare possìt; linde, si alter opus licet ipsae rescindant hujusmodi pacta, et
;et·communius· tenet Lessìus h) cum S.An- suum: (etsi illicitum) jam.praeseìtìt, teneris auferant omnem obligationem çivilem, ob
":~onino hl, Navarro, h) et aliis,erogandùm tu pretium promissumei satisfacere. quam possit peti in judicio promissum;
~ esse. pa:u,periòusvell0cis pììs;. absurdum .Sed dièes:Hbccurrit quando utraque Dilliculta- tamen non ìrrìtant acquìsìtìonem rei ex
ribus satìs-
enìmesteteontra mentem legum, utj~li pars-est: pretio.aestimabilis.; at hic actìo fìt, . tali causa. Et hocsatis significat Iexìn
fìat restitutio, quempotius legespUl'lii:eillicitapraéstitanullo pretio digna est..-- principiohujus quaestionis relata, qua de-
quam juvare intendllIIt. ", Respondeo:Actioilla peccaminosa nullo .claratur meretrìx posse retìnere pretium
Probabi-
lius solven-
.$ecund,a'i vero probabiliof sententiaet .quidem pretìo-est- digna, qua Illìcita est; sui meretricìi, quia, licet turpiter faciat
dum est et oommunìs, quam tenent Sanchez\Les-sedbene pretium meretur, qua est tem- .quod sit meretrix, non tamen turpìter
potest reti-
neri. .sius 2,Salmant,~,. Croìx-, Viva 5; Lugo 6 poraliter laboriosa, vel ignominiosa, vel accipit, cum sit meretrix.
curo Vasque», Soto i),Molina, .Turriano, . periculosa illàm praestanti: pretìum enim Quaeritur 2°.,An, sz" vz"r donet femznqe
Covarruvìas o, Cajetano j!,Aragon i) et et actìo 'nmcconvenìunt.saltem in genere ad extorquendam copU.lam, possz'lz'11a re-
aliis communiter, docemtenèrìpromìtten- rei tempòralìs. Etquamvis. ignominia Ula tmere, copula non concessa?
tem solvere pretium, etcoàtra recìpìentèm sìvepericulum nullo pretio cornpensari .Datum ad
"~(),pul,~~,
Siadfuerit pactum de copula explici-
non tene.ri ad. restìtutìonem; .Ratio, ut . possit, et ante pactuni nihil: compensare copulainon .tum vel implicitum, tunc certe tenetur
secuta,' "non
-quidam -dìcnnt-, quia opusmalum,etsi· tenearìs, curo sint res diversi ordinis, inter semper re- restìtuere, Secus vero, si donum datgm
pretiodignumnonsitquatenusestmalum, quas nulla datur proportio (et ideo qui' ~~~: u e n - est,a<:l animum-allìciendum ; quia datio
est tamen pretiodigriumqtiàtenusest famàma:1teriabstulit,non tenetur pecunìa fuit omnìno liberalis ; queIIladmoq.l:u;nsi
alteri utile vet delectabile, Sed haecratio .'ìnfamiam: compensare, si nequeat famam quis det pecuniam .episcopo tantum ad
-tennìs mihi .videtur:nam, ùtdocent com- restituere, ut ex probabiliori sententia alliciendum utconferat beneficium, juste
muniter DD;.cum D.Thoma,.nullum pre- diximusn. 627),' posito tamen contractu, :,potest epìscopus.retìnere si non conferat.
tittrnmeretur res;qua:e cedittantum'in etpraestitaab altero actionepeccami-' ~ta cQll1muniter Lugo 2, Molina 3, Ronca-
utilitatemeroptoris, et ,ejus privatio nul- riosa, teneris tu pretium promissum sol-' glia 4; et Salmant. 5. cum Prado, Tapia,
.tum, affert irièommoduin. venditoripretio .vere, non.jamad compensandum damnum Villalobos, DicastUlo I), Rebello etc. -
dignumkJ.. Necvalet'dicerequodprae-'altetius, sed adimplendam obligationem dif·I3en.
Mulier ilU·
ficulter ' ,
e tam.en, advert.tmt
'
Salmant.
,,
6, difficul-
stans opus illicitum juste .pretiumaccipit naturalem,ex qua (ut diximus)quisque m u n i s a .ter excusari mulierem accipientem tale
scandalo.
pro rectittidinequa privatur.;hujus. enim tenetur sùam partem promissam implere munus li peccato scandali; quia, munere
re.ctitudinis,privatio,',cumsit.res.merepostq'11amalter ,suam praestitit. Alias (re-
spiritualis,nullOn1?~() videtu~ e!;se pretio cte ait Lugo 1)non videturquomodo possit . 'De J115t. equre, lib.2, cap.14, n. 57. - 'De Just.
etJ111'e,disp. 18,n.49. - ~ Tr.2, dffip.]35, n. 3. - • Tr. 13,
a~stim.ab!lis'--cRa1:i() potior'IIlihi est:quJ8. obliga.ristuprator, qui virginem vMa,vit : qu: 2~ SfP .'6 , qu.~..~~ Tr. ~3, d~ Re~t., cap. 1, n.165.-
- DUB. I. 179
accepto, virardentior et audacior reddì-
tur ad eam concupiscendam. Unde dixit
D.. Thornas 1 ex P. Hieronymo: Matrona
non est casta, quae cum rogatur munera
accipit.
718. - Quaeritur 3°. Si actio sit debita
ex alla vzrtute quarn ex Justz'tz'a, puta
jejunium in Quadragesima, an restztuen-
dum sz'tpretz'umpro zUa actzone acceptum?
- Affirmant Lessius a), Medina, etc., apud actionis
Pretium
de-
çroix a.Sed communius et probabilius bi t a e non
ex. justitìa,
pegaIlt 9 Sotus, Lugo b), Banez, Tamburi- licitum.
nius, Diana et alij. Ratio, quia praebens
pretium tunc acquirit jus quo antea ca-
rebat.
714.~ «4°.Itern, si contractus sitfactus Ccntractus
ex V'i,dolo,
«vi, dolo,vel errore versante circa rei errore.
wa «substantiam; v..gr. sìacetum pro vino,
«vitrumpro gemma vendidisti,
« 5°.Non est ìnvalìduscontractus (etsi
« aliquando 01:> injuriam possit rescindi),
« si error vel dolusinterveniat circa qua-
« litatem· aut circumstantiam accidenta-
« lem; V. gr. emisti vinum Mosellanum,
« putans esse Rhenanum. - Nisi forte in-
«tentio contrahentis fuerit conditionata
«non obligandi se, nisi exsistente tali
« qùa:litate aut circumstantia: qualis viro
ca?" 3, in ~ed. -]oan. Medina, Cod. de Restit., qu. 26,
in argo 4, v. CoYo?lar'l'e sequitur.- S Lib.3, parto 2, n. 295.--
S Ap. Croix,) .loc. cito ~ Sotus, de ]ust. et Jure, .·lib. 4',

.inquocumque 'contractu oneroso, do ut subfictapromissionematrimonii, a~eam "Prado" cap. 17, qu. 5, n. 20 et 21. - '1'apia" tomo 2, li!'. 5, qu~ 7, art. 1, ad 2, v. Primus modus. • Banez,J in 2:l m 2",e,
ql1. 30, art. 6, n. 2 et 3. - Villal., parto 2, tr. 11, diff: 16, qu.- 62, art. 5, dub. 4, post concI. 4. v. sequitur etiam.•
des, faezo ut facias, (ut statuimus excom-ducendam; ufdiximusn. 642, ex com- 'n. 4.• Rebel., parto l, lib .. 3,· ql1. 7,n. 6. - .~ Tr. 13, de Ta,mbur.,' Decal., lib. 7, cap. 5, § 3, num., 2L,~, Diana,
munisententia;n: 642); lex naturalismunisententia. ~estit.~ cap. l, n. 165. - 1 Opusc. de Endit. princip., lib.4, parto 3, tr.. 5, r.esol. 55.
.dictat qu.od, Cl:lIIl.quisparpemSl1aIIl prae- Ad legeS!llltem civiles Pl'oprimasen-
,Sotu,s, d~ ]ust•. et Jure, lih•.4;ql1. 7, art. 1, lld 2••..:.. ,. De Just. ~t Jur~; disp. 18, nnm•.54 ~t 59.• Vasq.,d~ /) Dica,stillus, deRestit., dz'sp. 6,du6..1, modum muneris liberalis, ad inclinandum
'I)ecal"lib.3, cap"9,llum.28. ~ 'LI.!>.•. 2;cap.14,nulD.. 52 Restit., cap. 7, dub. ll,nl\m. 98,.,'.Mo#na, tr.2, disp, 94. . n.24, in casu quo contractus est explicitus, eum qui accipitad bonum opus ex justitia vel
et seqq.; et cap. 18, num, 18. ..,. '.Tr.. 13" cap:l,num. 154. num. 8., - T",,,,,ia..., disp. 14, dub. 2, nl1m. 9 et seqq,;~t 'omntno docetquodS. AJ.phonsus exSalmant. cadtate debitum, vel ad eum amalo aver-
~ Lib.3, pa,t.2,"um.692• ..,. 'De s<intractib.,ql1. 1, ~ub. 4, :n. ;t~.-,D. Thom' 1 24.2,AC)~ q~;?7,.art., lJ::cor,p~:-:­ ",refert.; si vero contractus .explicitus non sit,
art., S,n.10,;cfr. çl~, :Res~t" qu .. 2, ,~t..), nuIIl" ,3,'i.,f'"77""" _1 Disp. 18, n. 59.
tendum, non esse restituendum", niSi lex
•• ' •.• ". '_. ,', ;:' ., •. o', ., ,." , .'
.,praesumeildum esseait virum d~disse allimo ,positivainhabilem reddat ad accipiendum.:
,nonobliiSandi, s.ed ta!ltum. ~Uiciendi . ".. b) Lugo, dz'sp.18, n. 67, distinguit, n~g::I~~
..... .... 713.- d) Lessìus a Croix.maIecitatut,ut .obligationem restituendi esse « ex d~QitQ.'j:d·
g) . Covartuvias, 'quidqi:lid dicatLeSsiu.s esSe ju,re naturae validas; sed lio. 4,qu.7, q'lli generaliter id doceat;' distingJ1i.tenim:, ,stitiae: ex debito talllen alius virtu~i$',:il:tj, ' "".
(a quo S, Alphònsus.videtùràllegationemaé- art; 1,ad.2,v.Secundus ergo JUodus;exciPit ·cap.14,et'CJuìd~m n.69: .$iopus, in,quit, cIo restituendum erit, aliquandol.}P~
cepisse), negati.in ·cap. Pecca!J1m;'partc2; §.2, :casum, quo' stipulatio est utrinque ihjusta, ut ·d,ebitum sit proximo,.~ caritate, pon potest hanc generalem regulam s ..~:.
n. 7, pretium restituendum esse ei quUllud in homicidio et sacrilegio, inquibus negat .. pro ~o pretium.exigi,niSiforte sit laboriosum acceptio pretii facit, quod ,q .
dediti et in hoc cum S.·Dòctore consentit. transférri dominium, ideoque aflìnnat teneri vel sumptuosum.; at n. 70: «Quandoaliquid virtute debitum,non P,...':",. :,..
Iz) Lessius,cap.14,n. 61,addithocesse ad restitutionem. = IdemquedocetAra.gon, datum est pro opere yel omissione, quae so- stantiamvel secundl:\W' qb.,,)iiW,~~K..
non de praecepto sed de consilio; et ibi alle- in 2~m2ae, qù. 88, art. 2, duo. drca 5 concl;, lumceditin commodum accipientis, vel in gatio eritex vi . .' J . . " , .
gat Navarrum, qui itarevera docet in Man" ,conèl.3; . honoremDei,non necessarioest restituendum, pretium, acI hoc.
cap. 17, n.. BO et 31;, etS;AntoninuIn,qui iJ Covarruvias, loc. cit.,. et Cajetanus,zn sed potest retineri '. Deinde, n. 71: «Rinc se· tute debitum.., el':J#.'
tamen,part. 2,tit.•2,.cap. 5, in.princ.et§l.. 2 am 2 ae, qu.32, art. 7, e.xcipiunt simoniam, quitur eum, qui aliquid accepit ab altero, ut id non illlR:éd~t;.' h .' .. .. ti
_~~~~~~1~ig:ì~t1f<Jatte' ~~~~1h~b~ ,
id admittit tantum< quando acquisitioipsa non et casum quo aliquid datur ad juStitiae sub· fieret christianus, ùt confiteretur in paschate,
,est illicita.. ",. . versionem. ,.ut non fomicaretur, non blasphemaret, posse
. i).5otus, dej'ust. et Jure ;Hb.7j qu. l , k) UtScilicetcariori pretio, quanti ipsa
art. 3, asseritprofecto stipùlationé$turpes 'valeat,' vendatut.
,retinere •. Demum, n: 72: «Quando constat,
vel prudE.nter praesumitur aliquid datum per (}~~~W~:;~~;!I:~~~!~f.;!~~~~(~J~~~~~~~~~~~~~-
 180 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
«tualiter fuisse censeri potest, si error
« versetur circa circumstantiam valde imo
« mutantem objectum, et nimis exceden-
« tem ejus existimationem; ut notat Lay-
« mann ! ».
Error cir- Contractus est nullus, si dolus vel error
ca snbstan-
tiam irri .. sit circa substantiam contractus. Est com-
tum facit
ccntractum, mune. Lessius 9, Salmant," cum Trullench,
Bonacina, Vìllalobosw, etc., ex S. Thoma 4.
- Et hoc, etiamsi dolus aut error non de-
derit causam contractui, id est, etìamsì,
patefacto errore, pars adhuc contraxisset;
.quìasemper deficit actualis consensus.Sal-
manto 5 cum Sanchez, Bonacina, Coninck,
Trullench, A versa, etc.
Secus, er- Communis e converso est sententia,
rar circa
qualìtatem , quod si error sit non circa substantìam ,
non dans
causam. sed circa qualitatem rei, et non dederit
causam contractui, contractus sit validus.
Lessius 5 cum S. Antonino ò), Soto ò), Caje-
tano ò). - Hinc ait Lessius c) quod, licet
una pars decepta fuisset in pretio ultra
dimidìum, contractus non posset rescindi,
altera nolente; sed solum ad aequalitatem
1 Lib, 3, tr. 4, cap. 5, num.3. - • Cap. 17, num. 'JJ7.-
• Tr. 14, cap. 1, num. 19. - Trull., lib. 7, cap. 16, dub.3,
num, 2•• Bonac., disp. 3, de Contract., qu, 1, punct, 2,
§ 1, n. 2, et § 2, n. 3.• • Suppl., qu. 51, art. 2, ad 7. -
• Tr.14, cap. 1, n. 19. - Sanck., de Matrim., Iib, 7, disp, 18,
n.6. - Bonac., disp. 3, de Contract.,qu. 1, punct. 2, § l,
n.3. - Con'nck, de Sacram., disp. 31, n. 9. - Trull., lib. 7,
cap. 16, dub, 3, n. 2. - Aversa, de Matrim., qu, 12, sect, 1,
v. Non solum, et v. Nec oòstant. ~ • Cap. 17, n. 28. ~
, De Contract., disserto l, cap. 5, n. 6. - Basil. Pont'U$,
714. - a) Villalobos, parto 2, tr. 19, d~'jf. 6,
n. 7, in generali asserit, contractum invali-
dum reddi in foro conscientiae per dolum
dantem causam contractui.
ò) S. Antoninus, parto 2, tit.l, cap.17, § 6,
rem dare innuit, scribens venditorem teneri
patefacere defectum rei venditae, si fraus sit
in qualitate, et defectus reddat rem prorsus
inutilem aut noxiam emptori; si vero defectus
rem faciat solum minus utilem, non teneri
defectum patefacere, si de pretio demat quan-
tum importet ilIe defectus. ~ Idemque docent
Sotus, de Just., Uo.6, qu. 3, art. 2; et Caje-
tanus, in 2 a m 2 ae, qu. 77, art. 3.
,c) Lessius, cap. 17, n. 28, de eo casu seri-
bit: «Ipse contractus non potest rescindi, no-
lenteemptore, sed ad aequalitatem reduci ».
_ A qua doctrina Salmant. non vidE'ntur dis-
crepare; dicunt enim, tr. 14, cap. 1, n. 20,
contractum posse rescindi «ex voluntate ejus
qui dolumpatitur; vel ipsonolentecontractum
rescindere, debet a deceptoread aequalitatem
contractus reduci». Quibus ita dictis,subdunt
Salmant.: «Et in tali casu datur actioin foro
reducendus esset. Salmant. c) tamen cum
Molina c) dicunt posse rescindi.
715.- Sed majus Dubium est: Si dolus
vel error fuert't tantum circa rei qualt~
tatem, sed dederit causam contractuz~ ita
ut, illo manifestato, pars non consensisset;
utrum valù:lus contractus remaneat?
Negant Pater Coneina 7, Basilius et alli
apud Salmant. 8; et Praepositus a) cum
Medina apud Sanchez 9; et Salmant.P pro-
babile putant. - Ratio, quìa licet qualitas
in esse physico sit quid accidentale, in
esse tamen morali habet rationem sub-
stantiae.
Oppositum tamen est communiter tra-
ditum a DD. et probabilius, cum Lugo 11,
Sanchez », Lessio 19, Laymann 18, Palao 14,
Roncaglia 15, [Continuatore] Toumely 16;
Salmant. 17 cum Maldero, Prado, Trul-
lench, etc. Ratio, quia contractus hic non
est invalidus neque de jure positivo, neque
naturali. - Non de jure positivo; cum ex
/nst. /t'b. 4, Ht.13, de except., sic habeatur:
Si metu coactus aut dolo z'nductus, aut
de Matrim., lib. 4, cap. 21, n. 7 et 8. - 8 Tr. 9" de Matr.,
cap. lO, n. 12. - Joan. Meilina, Cod. de Restit., qu, 32,
concl. 1•• • De Matr., lib. 7, disp. 18, n. 17. - lO Tr. 14.
cap. 1, n, 21. - 11 Disp. 22, n. 73 et 92. - .. Cap. 17, n. 29.-
18 Lìb, 3, tr, 4, cap. 5, num. 3 et 6. - .. Tr. 14, disp, 2,
punct. 5, .num, 19. - '" Tr, 14, qu, 1, de Contract. i. g.,
cap. unìc., qu, 5, resp, 2. - 16 De Contraete in gen., cap. 3,
art. 2, concl.B, - 11 Tr, 14, cap. 1, n. 21. - Maliler., tr.5,
cap. 1, dub, 3. - Prado, cap. 26, qu, 2, n. 13. - Trull., lib. 7,
cap. 16, dub. 3, n. 5.
externo repetendi, si ultra dimidium est de·
ceptus; non vero si infra dimidium, ad evi-
tandas lites; licet in foro conscientiae, etiamsi
deceptiofuerit infra dimidium,restitui debeat
aequivalens ». Et hic citant Molinam, non ta·
men adeo recte; Molinaenim, tr. 2, d~'sp. 352,
n. 10, conel.4, scribit: «Datur actio decepto,
etiamsi non ultra dimidium justi pretii sit de-
ceptus, ad repetendum, quod ratione doli plus
dedit ». Ceteroquin n. 12, idem Molina negat
deceptum posse resclndere contractum, deci-
piente non consentiente; sicut nec decipientem
rescindere posse, decepto non consentiente;
sed teneri ad pretii excessum, quem doloac-
cepit.
715. - a) Praepositus, in cap. Litteras 3,
de conjug. leprosor, ~·n. f.) loquitur tantum
de matrimonio; et ita etiam a Sanchez alle-
gatur.
ò) Sanchez, de Matr., Uo.l, disp. 64, n. 5,
hanc secundam sententiam revera tenet; sed
eo dumtaxat casu, quo dolus dans causam con-
tractui, ab altero contrahente non provenit;
secus v:ero, si ab illo proveniat.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. I. 181
errore (intellige circa qualitatem) lapsus, confirmari a consuetudine recepta. -
stt'pulantt' n'No promisz'stt' quod non de- Quando vero res non est integra, nempe Si res non
sit Integra;
bueras promittere,' palam est, jure dvz1i si altera pars jam implevit: tunc, si illa nec altera
te oblt'gatum esse, et actio qua z'ntendz'tur pars con-
non erat conscia erroris, licet tu non ha- scia erroris,
dare te oportere, effica» est: sed z'nz'quum beas actionem ad reseissionem, adhuc
est te condemnari, ùleoque datur t'bi ex- tamen contractum potes. rescindere in
ceptio,quod metus causa aut dolt·malz~ etc. conscientia, si res est magni momenti et
Si det cau-
sam, juxta - Non de jure naturali; nam ad contra- deceptio fuit causa contractus; ut Silve-
alios irri·
tum facit.
ctum validandum sufficit animus voiunta- ster I) et Navarrus I) apud Lessium, cum
rius quoad substantiam, licet sit involun- Laymann g) et Busenbaum g) (dicto n. 5,
'Exceptio. tarius quoad accidentia: nisi (ut bene z'n fine). Si autem altera pars conscia erro- Quid, si
si t conscia
advertunt, cum Busenbaum hù; n. 5, ut ris erat, tunc potes contractum irritare, erroris."
supra, [Continuator] Tournely-, et Sporer" ut supra, etiam in judieio.
cum Sanchez ac Laymann) contrahens ex- Notandum tamen quod in conscientia Non tene-
tur mani-
Probabi-
lius nega-
presse consentiat sub conditione, si talis altera pars errorem tibi manifestare non festare er-
rarem,
turo adsit circumstantia C); quia tunc qualitas tenebatur. Ha Lessius 8.
transit in substantiam. Intellige, modo non decipiat, sive ipse modo ipsa
non dcci-
Irritari
semper po-
Communiter autem DD., ut ait Con- non sit causa erroris, prout dicit idem piat,
test a dece-
pto,
cina, cum Busenbaum à), Lessio, Sporer, Lessius, loquendo de donatione. Vide infra
[Continuatore] Toumely 8, etc., docent, n. 737, in fine.
semper posse irritari talem contractum 716. - « 6°, Nec est invalidus contra- Contra-
ctus ex me-
a decepto, ratione injuriae et defectus « ctus, sìve onerosus sìve gratuitus, ex tu gravi in-
jU~IO.
consensus; et teneri deceptorem ad damna e metu, licet gravi, injuste incusso, cum
ex deceptione orta, ex l. 14 , .ff. de actio«. «adhuc simpliciter sit liber et volunta-
emptt' et vendz'tt: « rius: licet possit a judice rescindi pro
Quid, si
ree sit inte-
Et quando res adhuc z'ntegra est, ajunt «arbitrio metum passi. - Ita communì-
gra, et er- Lessius 4, Laymann 5, Palaus 6, Sporer 7, « ter apud Sanchez 9, card. Lugo lO, Lay-
ror Invinci-
bilis. quod si error fuit invincibilis, non tenetur « mann ",
deceptus in conscientia imp1ere contra- « Excipiuntur tamen aliqui contractus,
ctum, etiam onerosum, postquam noverit « qui ipso facto sunt zrritt'(saltem ex jure
veritatem, quae si ab initio ei nota fuìsset, «positivo), si ex metu gravi fiant. Talis
minime consensisset e). Ratio, quia haec e est l°. Contractus matrt1nonti~ etiamsi
est tacita mens contrahentium, non se «juramentum accesserit, ex cap. Cum lo·
obligandi ad contractum, quando se de· «cum et cap. Veniens ». [Utrum currat
ceptos deprehendunt: idque dicit [Lessius] idem in sponsa/t'bus? Affirmant Salmant. 19
1 De Contract. in gen., cap. a, art. 2, cond. 3, noto 2.- v. Verlus /amen. - • Lib. 3, tr. 4, cap. 5, UUID. 6. -
• Tr. 6, cap. 2, n.86 et 87•• sanck., Decal., lib.4, cap. 2, • Tr. 14, disp. 2, punct. 5, n. 22. - , Tr. 6, cap. 2, n. 98. -
n. 6 et 7; de Matrim., lib. lO, disp. 9, n. la (al. n. 14)•. Less., lib. 2, cap. 17, n. 33. - Less., loc. cit., num. 33.
Laym., lib. a, tr. 4, cap. 5, n. 3. - Concina, de Contract., - • Lib. 2, cap. 17, n. 33. - Less" cap. 18, n. 131. -
disserto 1, cap. 5, n. 7. - Less., lib. 2, cap. 17, n. 29. - • De Matrim., lib. 4, disp, 8, num. 4. - lO Disp. 22, num. 115
Sporer, tr.6, cap. 2, n.98. - 8 De Contract. i. g., cap.3, et seqq. - 11 Lib. 3, tr. 4, cap. 6, n. 2. - 19, Tr. 9, cap. 1,
art. 2, conc!o 3, in princ. - • Lib. 2, cap. 17, num. 33, num.62.
c) Satis tamen esse ajunt auctores citati, quo unus e contrahentibus ab altera parte
si ea conditio implicite seu virtualiter a con- deceptus est.
trahente apponatur. /) Silvester et Navarrus hisverbis a Lessio
à) Busenbaum, Mc n. 5, non dicit semper, citantur: « Vide Silvestrum...et Navarrum».
sed «aliquando» ob injuriam rescindi posse - At Silvester, V. Juramentum IV, qu. 8,
ejusmodi contractum. Navarrus, Man., cap. 12, n. 13, v. f., tractant
e) Auctores hujus sententiae non pIane de juramento in quo dolus intervenit, et ne·
inter se consentiunt; nam Lessius et Palaus, gant juramentum tunc obligare, si dolo ces·
huic opinioni locum dant, casu quo deceptio sante, jurans non jurasset; proindeque nulla
provenit ab aliquo tertio, altero contrahente relaxatione indigere.
ignaro, vel etiam quando, ut Lessius addit, g) Busenbaum,l.c.,n.5; etLaymann, lib.3,
propria opinione contrahens deceptus est; er. 4, cap. 5, n.3, loquuntur de errore circa
Laymann vero et Sporer tractant de casu circumstantiamquae valde immutetobjectum.
 182 LIB. III. -' TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
cum Sanchez, Aversa, Covarruvìas Be-
cano a). At probabilius Coninck, Trul-
lench, Dicastillus, Hurtadus, Ledesma di-
cunt sponsaliaessè tantum rescindibilia:.
Vide de Matn'm. Lz'b. VI;n. 844]. ~
«2°. Professio reHgz'osa, ex cap. 1, de his
« quae vz~etc. - 3°. In aliis quibuscumque
« ootis »; [Etiamsi vovens voluerit se obli-
gare. Salmant. -ex communi. Vide dicta
n. 197]. - «4°. Contractus dotispromis-
« sae vel solutae; qui in hoc sequìtur nà-
« turam matrimonii, cui accessoriusest:
« Ieg, St' muHer, § St' dos,jJ. de eo quod
«metus. causa. - 5°. Promissio vel tra-
« ditio zn rebus Ecciesiae: _ 6°. Aneto-
«ritas tutoris per metum extorta, 1.1, §1,
« jJ. de auctor. et consenso tutor.
« His addunt aliiplures, ut promissio-
«nem et donationem gratuìtam , renun-
«tiationem beneficii, jurisdictionem per
« metum extortam. Verum hi controver-
« tuntur, ut vide card. Lugo 2 »,
Quaeritur l°. An contractus per metum
gravem znz'tus st't t'pso facto t1zvalùius?
- Adest triplex sententia probabilis:
Probabì- Prima sententia affirmat. - Ratio la.
lìter, 'i p s o
facto inva- Quìa, si hujusmodi contractus naturaliter
lidus. esset validus, ex injustitia oriretur justitia;
cum ex contractu per injuriam extorto
oriretur obligatio, quae est actus justitiae.
Ratio 2a. Quia, si contractus valeret, uti-
Sanch., de Matr., lib. 4, disp. 21, num. 3. - Aversa,
de Matt., qu. 8, sect. 4, v. F'atendum tamen. - Covar.,
de Matr., parto 2, cap. 3, § 5, n. 1. - Coninck" de Sacram.,
disp. 28, n. 7.- Trull., de Sacram., lib. 7, cap. 1, dub. 8,
num.8.. Dicast., de Matr., disp. 1,dub. 22, num. 315, 317
et 318. - Gasp. Hurtad.• de Matt., disp. 1, diB'. 15.. Petr.
Ledesm., Sum., de Sacro Matr., cap. 7, concI. 6, quaer. 8.-
lTr.14, cap. 1, n.12. - • De ]ust.etluce, disp. 22, n.115
et seqq. - • Tr. 2, disp. 326, n. 14; et disp. 267, n. l. -
716. - Becanus citatur a Salmant. sine
a)
distinctione; attamen, de Sacram., cap. 43,
qu. 5 ,n. 6, hanc sententiam limitat: « nisi
sit jurata» promissio illa sponsalium.
b) Diana non satis accurate allegatur a
Potestà; etenim, part. 3, tr. 5, resol. 118,
doctrinae hic expositae patrocinatur pro con-
tractibus lucrativis et promissoriis; sed re-
501.119, videtur contrariae sententiae adhae-
rere, pro onerosis contractibus.Postquam enim
exposuit opinionem quae affirmat hos esse
validos, addit: «Differentiam vero quare hi
contractus onerosi validi sunt jure naturali
et positivo, non autem contractus lucrativi ...,
invenies satis jìrmatam apud Pontium ».
c) Silvester, V. Metus, qu. 8, concordat·
que transferretur dominium rei traditae,
et metum incutiens eam retinereposset,
saltem .usque ad judìcìs sententiam; sed
hoc omnes negant: ergo contractus per
se est nullus, saltem de jurepositivo,ex
lego Quz·.zn carcerem 22;jJ. de eo quod
metus causa, ubidicitur, contractum ex
metu initum nullt'us esse momenti. - Ita
Molina 3, FelixPotesta 4. cùm Villalobos,
Diana N, Leandro.. Item Silvester C),Re-
bellus et alii, apud Salmant.P, qui proba-
bilem vocant.
Secundà sententia tenet.contractusgra- Probabi-
liter solus
tuitos esse invalidos, non veroonerosos. Jratuitus,
Invalìdus.
Ita Sotusé', Pontius" cum Medina e), Ara,-
gon e), Rebello D, etc, .~ Et quoad dona-
tiones, haec videtur esse D. Thomae.', ubi
ait: Talz'soblz'gatz'o tollz'turper coactionem ; .
qut'a.t'lle qui vzm zntuHt hoc meretur ,ut
et' promzssum non servetur. Ratio, quia
ad liberalem donationem, ad differentiam
aliorum contractuum, requiritur de jure
naturali voluntas omnino libera.
Tertia vero sententia, probabilior et Probabi-
l i u s , vali-
communissima, quam tenent Lugo 8, Les- dus .sed re-
scìndìbilìs,
sius 9 (qui vocat fere communem), Sal-
mant.>, Roncaglia 11, Filliuccius 12, Azor 13,
Renzi 14, Viva 11; et alii innumeri, docet
talem contractum esse quidem rescindi-
bilem; non vero invalidum, neque de jure
naturali, neque positivo. - Non natu-
, Exam., tomo 1, n. 2359. - Villal.) parto 2, tr. 19, diff.5,
n. 13 et 14. - Leand. a SS. =ram., de Matr,, disp. 16,
qu. 5. - Rebel., parto 2, lib. 1, qu. 5, num. 9, 15 et 17..
5 Tr. 14, cap. 1, n. lO. - 6 De Matr., lib. 4, cap. 6, n.4;
et cap. 7, n. 2. - .. 21\ 2M , qu. 89, art. 7, ad R. - li Disp.22,
n.115 e.t 118. - , Cap. 17, n. 36. - 10 Tr. 14, cap. 1, n.11
et 13. _11 Tr.14, cap. unic., qu. 4, resp.l. _19 Tr. 83, n.32.
_ 18 Parto 1, lib. 1, cap. 11, quaer. 17. - 14 In 7 Praec.,
cap. 5, sect. 1, qu.3. - " De Contract., qu. 1, art.8, n. lO.
quidem, sed dumtaxat, ubi « contractus re-
quirit liberum consensum». Cfr. etiam V. Re-
stitutio II, verso 7 et 8.
d) Sotus, in 4, disto 29, qu. l, m··t. 3, ad
2 et 3, contractus sive onerosos sive gratuitos,
per metum initos, validos esse affirmat, sed
rescindibiles. Attamen, de Just. et Jure, lib. 8,
qu. l, art. 7, v. Sed arguis rursus, promis-
sionem coactam negat vim habere.
e) Joan. Medina, Cod. de Restt"t., qu. 3,
causo 2, V. Sz'jìat remissio ex metu probabilz:'
Aragon, z'n 2 am 2 ae, qu. 89, art. 7, conci. 1,
de solis gratuitis contractibus tractant (pro
quibus solum a Pontio allegantur); et revera
negant eos esse validos.
f) Rebellus a Pontio male citatur, nam
CAP. III. ;,,; DE CO:&TRÀC'I'IBUS. - DUB. r. 183
rali: quia metus non tolììtsìmplìcìterve- cum Mòlina b/et RebellobJ.Undè Inferunt,
luntarium; ut D. Thomas l. Non jure posi- quòd metum. passus bene potest òccultè
tivo g): dum in lego S{ mulz'er,ff.: de eo sibi compensate: intellige, si petat, et alter
quod metus, etc., praecipitur judicibus, ut nolit contractum-réseìndere;' Èt· contra,
tàlescontractusreséindant ; ergo per se qui. metuin ìrrcussìttenetur réstituèrerem
lex habet eos ut validos. extortamstatim:acalter'pètat. 1m Pà':
Exceptio- Excipe tamenmatrfmoniapèrmetum Iaus 13; i Viva,J/L'essiuSl4,j'Fllliuccius l l;; '
nes,
gravem inita, quae certe per se sunt.nulla Idemautem:qUod:dietumèst'dècòli': Idem de
èx.jure canOnico;.(VidedeMatrzm:,Lz7J: VI, tractibus ìnìtìs. obmetUnl:igravèm; idicenP ~~~t~c::
#.1054)/-- Cuiadjunguntur: l? Professìd dumcum Pontio d ) de·initis per" metum verentìalì.
religiosa, cap. l,dehzs qùàe m: "-'-
2°. Elè- reverentzalem.(EtsiPontius ~6 terieat, c<Ìrt:
ctiopraelati, cap. Ubz' perz'culum, i § cete: tractus-mere gratuìtos; juxtàsua:msèn:'
rum, de electz'one; z'n 60._ 3°. Auctoritas tentìamue.supra in i Quaest. 1\ esse noli'
tutorum extortaper metum, lego 1, § 1; solum irritandos ad .nutàtn;sedipsojurè
jJ.de auctor-e» cons. tutor.·..;";,,, 4°. Traditio irritos).·- Alii tamenvdoctores turo tan-
rerumecclesiasticarum, ex cap. Pervenz't, tum id': admittunt;cum metuì.reverentìalf
de jurejur. -r-' ·5°. jurìsdìctìo ecclesiastica adjiciunturetiamiverberaautminae; aut
per metum acquìsìta ; etetìam civilis Il); diuturna indignatiosive.torV:us aspeetus,
leg.2, ff. dejudz(;iis.~ 6°.Absoìutie.arcen- duràrwèrba- et similia:, qaae-vere ,gravis'
surìs.mon veto inflictio illarum),-7°. Re' mali timorem immittant. Ita.' SancheZ 11f
nuntiatio beneficiorum. -- Vide Lessìumè Viva 18; Salmant. 19cum .Paìao; Dica-
717. - Quaerìtur 2°. Anmetum passus stillo, etc. communìter.r-c- Idem in sub-
possz't pro suo arbz'trz'o rescmdere con- stantia sentit Pontius. Sed merito ait 20 verentialis,Metus re-
tractum sz'ne auctorz'tate judÙ:zs. curo aliis metum reverentialem per se per se gra-
viso
Ad rescìs- Negat Croix 3; et eum sequitur Maz- esse gravem, quia aliud est operari ex
sionem, ju-
xta alios re- zotta a), qui dicunt hoc prohiberi, nejurgia reverentia superiori debita; aliud ex metu
quiritur ju ..
dex. multiplicentur, si cuilibet liceret rem repe- reverentiali, qui necessario induit timo-
Non re- tere propria auctoritate. - Sed affirmat rem alicujus gravis daroni imminentis ex
quiritur.
communis sententia tenenda, quam tra- obedientia non praestita, puta diuturnae
dunt Lessius 4 (et vocat communem), Spo- indignationis, etc., ut supra.
rer 1;, Filliuccius 6, Laymann 7, Palaus 8, An autem preces zmportunae constz:
Viva 9, Salmant. l0, Renzi 11; Roncaglia 12 tuant metum gravem? - Affirmat Pon-
1 1" 2"':, qu.6, art. 6. - 9 Cap. 17, n. ~, - 8 Lib. 3, disp. 1, punct. 12, n. 2 et 6; et punct. 8, n. 5. - 14 Loc.
part.2, n.633. _. Cap. 17, n.38. - • Tr.6, cap. 2, n.123. cit., n. 38. - 1.G Tr. 33, n. 35. - 16 De Matr., lib. 4) cap. 11,
- • Tr.38, n. 38. - , Lib. 3, tr.4, cap. 6, n.2. - , Tr.2, n. 3. - " De Matr., lìb. 4, disp. 6, n. 14. - 18 De Matr.,
disp. 1, punct.12, n.2et6. - , De Contract., qu. 1, art. 8, qu. 4, art. 3, n.7. - " Tr.9, cap. 9, n. 38 et 34.. Palaus.
n.10. - lO Tr.14, cap. 1, n.13 et16. - 11 In7Praec., cap. 5, tr. 2, disp. 1, punct. 7, n. 6.• Dicast., de Matr., disp. 4,
se.ct. 1, qu. 3. _ .. Tr.14, cap. un., qu. 4, resp. 1. - 18 Tr.2, dub. 2, n. 25. - " De Matr., lìb. 4, cap. 5, a n. 3.
part.2, lib. l, qu. 5, n. 9, utrosque contractus scissio, licebit jure naturae occulta compen·
pronuntiat esse in foro conscientiae invalidos, satio '.
etiam (n. 9 et 17) lucrosos. b) Molina et Rebellus a Roncaglia citantur
g) Lex Si mulier, ff., de eo quod me- ubi hic addit idem valere in contractibus
tus, etc., id sane praecipit, loquens de quasi metu levi initis; et re quidem vera Molina,
contractu in haereditate adeunda, et de hae- tr. 2, dz·sp. 267, n. 5,. et Rebellus, parto 2,
reditatis repudiatione. . lib. l, qu. 5, n. 16 et 17, dicunt contractus
Il) Lex 2, ff., de judiciis, ita loquitur: «Si etiam ex metu levi initos, esse nullos.
c) Viva, de Contract., qu. l, art. 3, n. 11,
cum restitisset quivis ex litigatoribus, viribus
praefecturae compu'lsus est, nulla jurisdictio Z". f, id asserit de contractibus ex metu levi
est ». Sed Glossa ibi addit: «Dic quod ibi non initis. Idem igitur opinari censendus est, et
tractatur de jurisdictione concedenda,sed de potiori ratione, si metus gravis fuerit.
d) Pontius, de Matr., Ub. 4, cap. 11, n. 3,
potestate litigandi concedenda parti •.
717. - a) Mazzotta, tr. 3, dz'sp. l, cap. 7, asserit contractus onerosos, per metum reve-
V. Infers ex dictz's. concordat quidem, sed rentialem initos, rescindibiles esse; contra-
subdit: «At si certo constet metus gravis et ctus vero Uberales) absolute nullos esse pro-
injustus, nec possit per judicem obtineri re- nuntiat.
 184 LIB. IIl. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Secus per tius 1 cum Naldo, Lupo, etc. Sed verius
se preces
importu ~ negandum, nisi preces addantur metui
nae,
reverentiae erga superiorem: ìta Sanchez s
cum pluribus; et Salmant." cum Palao, Bo-
nacina e)) Covarruvias, Dicastillo, Hur-
Aliud as-
siduum, a- tado e) et pluribus. Et bene advertit San-
liud impor- chez 4, non omnes preces assiduas dici
tunum,
importunas, sed tantum quae sunt instan-
tissimae et saepius inculcatae.
Quarum autem personarum respectu,
n1?;.rfna ~:tO:; detur metus reverentialis? - Ultra pro-
metus reve- prium patrem, episcopum, magistratum, di-
rentialis.
cit Sanchez 5 cum aliis, dari etiam respectu
soceri, avi, curatoris, matris (si tamen sit
austera, et minas soleat exsequi); et etiam
fratrìs majoris aut patrui, si cum eis habi-
tetur, et ab eis alimenta praebeantur.
718. - Sed quaeritur 3°. Utrum contra-
ctus ex metu levz' ùtt'tus sz"t resct'ndibz"lz's
arbz"trùJ metum passi?
Contra- Prima sententia affirmat in foro in-
ctus ex me-
tu levi, pro- terno (nam in externo non datur actio,
babiliter re-
scindìbilis, ex lego 6,.ff.) de eo quod metus,etc.). Ratio,
quia quicumque metus injuriam infert, ex
qua incutiens commodum reportare non
debet, Unde, sieut ipse tenetur in con-
scientia relaxare promissionem tali metu
extortam; sie contra, promìttens in con-
scientia non tenetur illam adimplere. Ita
probabiliter Lessius 6 cum Navarro, Soto,
1 De Matr., lib. 4, cap. 5, n.17. - Naldus, Sum., v. Metus,
n. 4•• Joannes Lupus de Palato Rub., Rubrìc, de Donar,
inter viro et UlCor., § 81, n. 5. - , De Matr., lib. 4, disp.7,
num. 7. - S Tr. 9, cap. 9, num. 87•• Palaus, tr.2, di.p.1,
punct.7, n. 7•. CO'l1ar., de Matr., parto 2, cap. 8, § 6, i. f..
Dicast., de Matr., disp. 4, dub. 2, num. 28 et 29. - , De
Matr., lib. 4, disp. 7, n. 8. - • De Matr., lib. 4, di.p. 6,
ex n. 24. - • Lib. 2, cap. 17,n. 46•• Navar., Man., cap. 17,
n. 15•• Sotus, in 4, disto 29, qu. 1, art. 8, v. fJuaestianem
hanc• • Silvest., V. Restitutio II, § Septimo. - 'De Matr.,
e) Bonacina, de Matr.) qu. 3, punct. 8,
n., 6; Gaspar Hurtadus, de Matr., dz"sp. 6,
diff. 1, n. 2, paulo aliter quam S. Alphonsus
rem proponunt; et negant metum reveren-
tialem censeri gravem, si conjunctus non sit
cum precibus importunis.
718. - a) Molina et Rebe1lus a Salmant.
utique citantur sicut refert S. Alphonsus; sed
Molina, tr. 2, disp. 267, n. 05; Rebe1lus, part.2
Ub.l, qu. S, n.9 et 105, dicunt nu1los esse ir:.
conscientia ejusmodi contractus, metu scilicet
levi initosj et Rebellus n. 17, addit: «In foro
verojudiciali..,si per levem[metumcontractus
initi fuerint], rescindi posse,si constet metum
fuisse eorum causam, sine qua non fierent •.
b) Viva, de Matr., qu. 4, art. 3, n. 6, citat
Silvestro, etc.; item Sanchez 1, Palaus 8;
et Salmant, 9 cum Molina a), Tru1lench,
Dieastillo et Rebello a). - Bene tamen
excipiunt matrimonium (juxta nostram
sententìam : vide de Matrim.) Lib. VI,
n. 1055), et professionem religiosam. An
etiam votum? vide dieta de Voto, n. 197,
V. Utrum.
Secunda vero sententia, mihi probabi-
lior,~uam tenent Pontìusw, Tamburinius-';
et VIva b) cum Perez, Medina b)) etc., dicit
neque m . tioro externo neque interno re·'
scindi posse contractum initum ex metu
levi. Ratio, quia non praesumitur consen-
sisse ex metu, sed vere sponte, qui no-
verit esse 1evem, et cum facile potuisset,
non rejecit. - Excipienda tamen censent
Salmant.P omnino esse sponsalia; quae,
etiam per metum levem contracta, rescindi
possunt per judicis sententiam c), ex ma-
xima libertate quam sponsalia requirunt.
719. - Quaeritur 4°. Utrum, sz' interfue-
rz't metus gravis z'njustus dans causam
contractui, et res peruenerit ad tertzum
possessorem bonae fidez', possit metum
passus ab illo rem revocare, et me tenea-
tur restituere? ' c sed plerumque tantum intendere decla-
Negat Laymann a). - Sed recte com-
munius affirmant Salmant. 13 cum Lugo,
Sanchez, Silvestro, etc.; quia res semper
lib.4, disp, 19, n. 6. - 8 Tr. 2, disp. 1, punct, 12, n.6. -
8 Tr. 14, cap. 1, num. 14. - Trull., Deca1.. lib. 7, cap. 16,
dub. 4, n. 7.. Dicast., de Just. et Jure, lib. 2, tr. 8, de
Contract., disp. 1, dub.7, n.99, 110 et 114.- 10 De Matr.,
lib, 4, cap. lO, n. 5 et seqq. - U Decal., lib. l, cap. 2, § 6,
n. 8 et 4. - Marb'nus Pereg, de Matr., disp. 17, sect. 6,
n. 2. - " Tr. 9, cap. 1, n. 60. - 18 Tr. 14, cap. 1, n. 15•.
Lugo, de Just. et Jure, disp. 22, n. 172et 17S.• Sanch., de
Matr., lib. 4, disp. 8, num. 7•• Silvest., v. Restitutio II,
v.Sept'mo.
quidem Perez et Medina, ut qui hanc sen-
tentiam probabiliorem appe1lent; ipse vero
utramque hic recensitam opinionemprobabi-
lem esse existimat. - Medina vero, Cod. de
Restit., qu. 3,1 causo 2, v. Si fiat remissio,
(30 loc.), loqUltur de contractibus lucrativis;
et negat remissionem seu donationem inva-
lidam fore, si metus levis fuerit.
c) Salmant.conceduntetiamejusmodispon·
salia auctoritate privata, ejus nempe qui me·
tum passus est, rescindi posse.
719. - a) Laymann, Ub. 3, tr. 4, cap. 6,
n. 2, V. Hoc tamen) adeo non est hujus opi·
nionis fautor, ut oppositam potius, saltem sub
distinctione, propugnet: «In conscientiae foro,
inquit, non esse ad restitutionem aut rescis-
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. Il. 185
Acceptum transìt cum vitio suo, etiamsi metus non c 7°. Non possunt contrahere, qui bo- Inhabiles
ad contra-
per contra-
ctum ex me-
• a b 1'11o tertìo
sìt . .mcussus, E t', patet ex «norum suorum adrninistrationem non hendum.
~~f~:~~~ l. 14, § 3, .ff. De eo quod metus, etc., «habent: quales fere sunt prodigi, furiosi,
~f~ a ter- ubi: In hac actzone non quaerz'tur, utrum « filiifamilias, uxores, religiosi, pupilli, mì-
is qui convenz'tur, an alz'us) metum fece- « nores; exceptis quibusdam casibus, de
rz't. Sufficz"t enzm hoc' docere, metum szoz· c quibus vide Lessium t, et infra hic cap. 4)
z11atum. «dub. 1,.. [Ex n. 918J.
Probabi-
lius in neu- DUBIUM II.
tro foro re-
scindibilis. Quid in specie de Promissione et Donatione .
7'2f). An sz'mplex promissio obUget sub gravi. - Quid) si promissio reddatur nociva vel si
accidat mutaNo. - 721. Qui sint z'nhabz'les ad donandum. - 722. An debz'tz"s gravati.-
723. Quz'd de donatione inter conjuges. - 724. Et inter patrem et filium. - 725. An
obUget donatio ante acceptationem. - 726. Quid, si donatio sz'tfacta ad pz'as causas. -
7Z7. An donatio firmata Juramento possit revocari ante acceptationem. - 728. Quando
Excipiun- obliget donatiofacta absenti. - m. An possz't acceptari donatio post mortem donantts.
tur sponsa- - 730. Quid, si donatio fuerù mandata fierz' a nuntio, et ipse omiserit. - 731. An mortuo
lìa.
donatario ante acceptationem, possit haeres acceptare. - 732. An requiratur traditio
ad acquirendum dominium rei donatae. - 733. An donatio ultra summam 0500 soli-
dorum teneat. - 734. An sit obligatio implendi modum siue finem donan#s. - 735. An
promissio prodz'ga sit vaUda. - 736. Quid, si donatio fiat ad allz'dendum. - 7fJ7. Quid,
si ob causam falsam. Et quz'd, si causa sz't secundaria.
720. - c Resp. Quae huc spectant, fa- «Circa quod notat Sà, vix quemquam
«promittentium intendere se obligare,
« cile colliguntur ex dictis supra de Voto,
« aut alteri dare jus exigendi, nisi addat
« Hb. 3) tract. 2, cap. 3. - Ex quibus et
«juramentum aut faciat instrumentum:
« doctrina praecedentis Dubii resolvitur:
c 1°. Promissio acceptata a promìssa-
pr~~~~:f~~ «rare suum propositum. Vide Escobar 5
nis per se. « rio, si materia sit notabilis, an sub moro
« et Molina. - Hinc, ut in foro externo
e tali obliget secundum se spectata, non
« censeatur valida promissio, requiritur
« convenit inter doctores, - Cajetanus
- uegat , quem sequìtur Maeratius 2. Alii «praeter acceptationem, ut exprimatur
«(forte probabilius) affirmant cum Vas- «causa propter quam promittitur; alio·
« quin praesumitur errore vel joco facta.
o quez 8, Filliuccio, Maldero, etc. '
Obliga· " Dixi: secundum se" quia certumest, « Trullench 6 ex Covarruvias et Villa-
tio per acci· «lobos lO.
denso «quod per accidens possit obligare sub
« mortali, V. gr. ratione gravis damni, In hac Quaestione tres sententiae ad-
«quod alias promissarius pateretur: ut sunt, omnes satis probabiles.
Przma dicit quod quaevis promissio Promis·
\ " si promisisses ei dare mutuum, et ille sionis obli·
o tibi confisus, aliunde sibi non prospe- acceptata obligat sub gravi et ex justitia; gatio, 1.'ro·
babihter
c xisset. - Vide Lessium 4. quia fidelitas promissa jus praebet pro· gravis.
Busenb. " 2". Tota haec obligatio communiter missario ad rem promissam. - Ita San-
ait pendere
a promit· « dependet ab intentione promittentis. - chez 7, Laymann 8; cum S. Antonino, Co-
tente.
exam. S, cap. 6, n. 48.- Molina, tr. 2, disp. 262.- 8 Decal.,
I Lib. 2, cap. 17, dub. 8. - Cajetan., in 2,m2", qu. llS,
Iib. 7, cap. 17, dub. 4, num. S•• Covar., in cap. fJuamvis
art. 1, V. Ad quartam demum. - , De Just. et Jure, disp. 19,
seet. lO, v. Prima est. - S De Matr., disp. 5,.cap. 1, n. 4. - pactum, part.2, § 4, n. 24.• Villal., part.2, tr.20, dili.2,
Fili., tr. 88, n. 28. - Malder., tr. 1, cap. 9, dub. 8. _. Lib. 2, n. 8. - , De Matr., lib. 1, disp. 5, n. 20. - 8 Lib. S, tr. 4,
·cap. 18, dub. 8. - sa, v. Promiss'o, num. 1. - • Tr. S, cap. 12, n. 1. - S. Anton., parto 2,.tit. lO, cap. 1, § 4.
sionem contractus eum obligandum,qui bona tentata in extemo foro contra quemvis rei
fide contraxit cum metum passo [quando sciI. per metum gravem alienatae possessorem, a
metus ab aliquo tertio incutitur], priusquam judice restituendus erit, quia res metu injusto
is actionem intentet, quae ex juris positivi extorta, veluti vitio quodam affecta, ad alte-
beneficio ipsi competit: ea autem actione in- ram personam transferri censetur».
 186 LIB. In. - TRÀCT. V. DESìH'tIMÒ PRAECEPTODECALOGI. CAP. IIt·:.. DE CONTRÀCTIBUS. - DUB. II. 187
varrùvìas a), PaIM, Trullench, 'etc., •apud Tertia sententia, quam tenent Salmant," sionis 'sim.~ ·pronti.- Ita communiter Viva 1 et Salmant; 2, Con. «possunteae revocarì a successore, Bar..
Salmant.", Cajetano, Ledesma, Henrì- plici. 'Òbli·
C:Uffi' Banez g), tinuator Tournely", Idqueexpresse docet « tolus b), Lugo, etc., cum ,Diana 7".
'ptiO"i.: p~~
Probabi-
Iiter pendet SecUnddsententia 'dicit, quod qualis quez, Diana, etc., dicit simplicem promìs- vìs,
babiliter
'"
le- D.Thomas4, ubi loquens.dèvobligatìone 722. ~ Adde: Neque donare potest de. Debitis gra-
sit obl1gatio, penderex voluntate quam sionem non obligare, nisi sub levi; quia vatus n e-
a p ro m i t-
tente.
promìssorìs, ait:Sz' vero nOn fadatquod bitis gravatus, quitdonare.
promìttens 'habuìt.Busenbanm (hù:,n.2), tantumobligatexfide1itate. Et probant promzsz't, tusu: vùietur z'1zjideliter agere Sed hìc quaerìnìr: utrum NUle possz's
et Lugo 2,,' Sporer 3 et Holzmann 4;' Molina; ex ,S. Thoma '1,2, qui docetpromissioneni per hocquodanz"mummutat. Potest tamen tu a debitzs gra'tlittOac.cipere donum?
Villalobos b), Rebeìlus, Regìnaldus C),etc.; obligare tantum secundum honestatem; excusari ex duobus: uno modo" sz'pro. Affirmant Lessius", Molinà,z),Navarrav; re d~;~~e~
apud Salmant. 5•• - In dubio tamen, ait non autem secundum jus civile, id est se· inzst"t ùl quod manifeste est t'llicz'tum... ANo item Trullench , Dianacum Laymannes, ~;,~~~ij::~~
Lugo, non censeri factam obligatìonem, cundum justitiam, ut explicant Salmant. modo, sz',$unt mutatae condzYJonesperso, apud Salmant. W; et probabìleputant bi.' a o s lici- ì ì

nisi per verba obligatoria sit expressa Et insuper probant ex l. ]uris genHum, narumet negotì'orum;' ut enùn Seneca go 11 et Palaus 12. - Hi dicunt te non pec- tum,
(vide Lugo 6); immo Sà apud Busenbaum, § Sed cum nulla,.ff. de pactis, ubi dicitur dt'cz't:· Ad hoc' quod homo teneatùr facere care contra justitiani, et ideo non teneri
nisi addatur juramentum aut instrumen- quod nuda pactio obligationem non parit. quod .' promz'sitjrequzritur, quod ·omnz'a ad restitutionem, nisi induxeris addonan-
In dubio turn, Caeterum, in dubio an quìs voluerit '~Et hnic adhaeret Pater ConcìnaP, sen- z"mmutata permaneant. duro; esto scias propter hocdonantem
censetur
obligatio le- se, oblìgareex justitia vel exfidelitate,ét tiens raro esse oblìgatìonem ex justìtìa in Inhabiles 721. - «3°. Donare non possunt: lO. Ca' fieri impotentem ad' solvendum.Ratio,
viso
an graviter velIevìter, probabilissimum simplici promìssìone, ~~:onan-« rentes usu rationis.2°. Muti et surdi quia ìlle bene potest dominium transferre,
mihi dìcéndum. videtur cum Lugo 7,Mo· Notandum autem est nt certum quod Mutato « nati; secus, si tantum sint surdi vel muti, cum adhuc sit verus dominus reiquae
objecto ve!
lina d), Sporer s, Holzmann e), eumnon .quaevis promissio ,etiam acceptata, non circumstan- li. vel , licet utrumque, si norìnt scrìbere; donatur, Et tu rem'aeceptandouterìs jure
tia, cessat
Materia esse obligatum nisi sub levi. - Ethicad- obligat,si postea promissum reddatur imo obligatio. li. 3°; Senesdelìrì, sìve bis.pueri rsecus.isi tuocjustìtia enìm nonroblìgat utreauas
requisita ad
obligatio- vertiint.Sanchez 9, Sporer lO, et alli com: possibile, seu valdenocìvum, vel illicitum, .«, sint judicio •vegeto. 4°. Pupilli vel impu- aceìperedonum ob damnumalteriusvì-
ne m g r a-
vem. munìterapud Continuatorem Tournely l}, vel inutile: et generalìter loquendo, quo- <; bereS(nisi ad pias causas) donationes tandum; cum ììludperaccidenseveniat,
ad constìtuendam materìam gravem in tiessupervenìt notabìlìs mutatìo rerum, «'tamen eorum in foro' conscientiae sunt et tnnon siscausa motivadamni,sed
promissione, requiri materiam quadruplo quae si praevisa fùisset, non fuisset facta «validae. (Vide infra 'cap. 4,dub. 1). tantum permissiva ,quae nonobstringit
majorem quam in furto mortali; quia pro· promissio; qùia semper promissio facta « 5°. Damnatus criminis capitalis. Vide ad restitutionem. - Additque Lessius,
missor agit de proprio, fur de alieno. praesumitur sub tali tacita conditione.- « Diana 5. cui adhaeret Molina, neque peccare con-
Sola dona- « 4°. Qùi l'raesunt civitatibus, universi· tra caritatem; quia caritas non obligat ut
Palaus, tr. 32, disp. 2, punct. 8, n.5.. Trull., lib.7, disp. 5, nnm. 24. - ,. Tr.6, cap. 2, num. 68. - 11 Tr.14,- tio remune·
cap. 17, dub. 6, n. 2. - 1 Tr.14, cap. 4, n.79. - • Disp.23, cap. 4, ex D. =
82•• Cajetan."in 211 211C , qu. 113, art. 1, ad ratoria, li· « tatibus, rebuspublicis, etc., non possunt repudies commodum tuum ad servandos
cita iis qui
n. 90. - 3 Tr. 6, cap. 2, n. 65 et seqq. - • De Contract., 4 dub.. Peli'. de Ledesm., de Matr., qu. 43, art.1, ditr.3, praesunt. « facere donationes, nisi remuneratorias, creditores indemnes.
n.702. - Molina, disp.262, n. 11. - Rebel., part.2, lib. 18, v. Tertio. Quamvis. - Henrlq., lib. 11, deMatr., cap. 13, « vel in eleemosynas a). Sanchez, Diana 6. Secunda tamen sententia verior et com· VeriU5,
qu.4, n. 2 et 5. - • Tr. 14, cap. 4, n. 80 et seq. - Lugo, n. 2. Diana~ parto 2, tre 17, resol. 9; et parto 4, tr.4,
R
creditori-
disp. 22, n. 65. - 6 Disp. 23, n. 93. - Sà, v. Promissio, resol. 122. - 19 2a 2ac , qu. 88, art. 3, ad 1. - Salmant., « - !mmo, si reges et principes nimis sint munis, quam tenent Palaus 18, Bonacina 14; bus resti-
num.1. - Busenb., hic, resolv. Z. - 'i Disp. 23, nume 93; 'et Ioc. cit., n. 84. - 13 Lib. 3,. de Just. et Jure, disserto 4, « profusi in donationibus, in praejudicium Lugo 15 cum Cajetano, Soto, Navarro, Sil· tuendum.
disp. 22, n. 65. -
• Tr.6, cap. 2, n.69. - • De Matr., lib.l, ,ap. 20, n. 13. « regni vel status (praesertim si, debitis vestro, Paludano, Angelo, Covarruvias et
« gravati, iis satisfacere non possint, vel Rebello; 'ac Salmant. 16 cum S. Antonino,
« subditi nimium graventur exactionibus), Prado, Salon et Arago1't,' docet, donata·
720. - a) Covarruvias, in cap. Quamvis vim promissionis in foro interiori pendere ex
pactum, parto 2, § 4, n. 21, v. Quz'dam autem, intentione promittentis: «In foro vero exte· 1 De Contract., qu.8, art.2, n.16. - • Tr.14, cap. 4, Restit. in gen., qu. 8, punct. 2, num. 27. - 16 Disp. 20,
aperte innuit promissionem sub gravi obli- riori, conjecturis est id judicandum, attentis n. 78. - • De ContTact. in spec., cap. 11, qu. 3, n. 5. - num. 116. - Cajetr.ln., Opusc. tom, 2, tr. 8, qu. 4, V. Ad
gare, ita scribens: « In observandis pactis circumstantiis omnibus concurrentibus •. 01 211 20.e, qu. 110, art. 3, ad 5. Cfr. Senec' J de Beneticiis, objecta. . Sotus, de ]ust. et]ure, Iib. 6, qu. 1, art.4, ad 3. -
nudis, agitur de peccato mortali, quod com- e) Holzmann, de Contract., n. 702, hoc Iib. 4, cap. 35. - , Parto 8, tr.6, resol. 3 et 5. - Sanch., Navar., Man., cap. 17, n. 271.. Si/vest., v. Usura VIII,
mittitur ab eo qui pactum nudum violat '. non tenet; scribit enim obligationem gra- Consil., lib, 1, cap. 6, dub.2, n.4; et dub.8, n.11 et19. - qu.l; et V. Restitutio III, qu. 6, § Secundum... Et sexto.-
b) Villalobos, parto 2, tr. 20, dzff 2, n.6, tuitae promissionis pendere ex promittentis • Parto 8, tr. 6, resol. 16. - Lugo, disp.23, n.148.. , Loc. Paludan., in 4, disto 15, qu. 2, art.5, i. f. (n. 37).. Angel.,
affirmat utique promissionis obligationem ex intentione; et subdit: «Secus est de promis- cit., resol. 123. - • Cap. 20 dub. 19, n.168. - • De Restit., v. Restitutio I, num. 17. R Covar., Variar. resolut. lib. 3,
lib.. 3, cap. 4, num. 218 et seqq. - Trull., Decal., lib. 7, cap. 3, n.6, i. f •. Rebel., parto 2, lib. 1, qu. 7, n.19 et seqq.
promittentis intentione pendere; cum tamen sione onerosa; in hac quippe debet adesse, cap. 19, club. 19, n. 3. - Diana, parto 3, tr. 5, resoI. 39. - - 16 Tr. 14, cap. 4, n. 92•• S. Anton., parto 2, tit. 1, cap. 9,
juita ea quae docuit n. 5, promissio acceptata et in dubio regulariter praesumitur adfuisse lOTr. 14, cap. 4, n. 91. - II Disp. 20, n. 116. - 12 Tr. 32, § 11 et 12.• Frado, cap. 29, qu. 5, D. 15.• Salon, in 2a m 2ac ,
obliget sua natura ex justitia ad mortale, si animus obligandi se ex justitia" disp. 1, punct. 14, n.7. - Less." cap. 20, n. 168. '" Molina, qu.78, art. 3, controv. 5, reg. 3; et controv. 6, v. Do·
quis sciens promissionis naturam, non habue· I) Continuator Tournely, de Contract. in tT. 2, disp. 328, n. 16. - "' Loc. cit., n. 7. - " Disp. l, de cent 5°. ~ Aragon, in 2am 2a l:, qtr.78, art. 3, v. Ex d'lctis.
rit specialem intentionem, promissio obligabit spec., cap. 11, qu. 1: «Fatentur tamen com-
ad mortale, uti ipse dicto n. 6 conc1udit. Non muniter, inquit, ... quantitatem, quae in furto
igitur satis accurate citatur a Salmanticen· sufficit ad mortale, hic non sufficere, sed ma- 721. - a) Ad eleemosynas Sanchez et Diana in magnam regalis jurisdictionis diminutio-
sibus. jorem requiri; quam alli statuunt quadruplo requirunt consuetudinem, quam in his dicunt nero cederet.
c) Regil'laldus, lib. 25, n. 96, negat pro- ampliorem •. attendendam esse ab iis qui civitatibus, etc. 722. - a) Molina, tr. 2, disp. 328, n. 8
missionem nudam ullam producere obliga· g) Baiiez non satis recte a Salmant. alle- praesunt. et seqq., concordat, si tamen res illa non pe-
tionem; quod tamen, n. 97, ita limitat, ut pro- gatur; nam in 2 a m 2 a e , ad qu. 62, de Domi- b) Bartolus non directe pro hoc asserto tatur a creditoribus, vel si petatur elapso anno
missio obligationem ex justitia pariat, cum nio, dz'sp. 5, dub.2, distinguit, et V. Secundo citatur a Diana, sed solum pro ca parte qua a die scientiae talis alienationis.
promissio acceptata «adjunctum. habet onus, nota, assl"rit promissionem, quae fit praesenti, negat donationem valere, si merita donatarli b) Laymann roinus recte citatur a Sal-
quod impletum est ob conventionem, qua transferre dominium; sed concI. la, de pro- excedat, quia magnas donationes facere prin- mant.; nam, Nb. 3, tr. 4, cap. l?, §4,n.30,
promissor et, promissarius consenserunt in missione quae fit absenti, dicit: Spectato jure cipi non licet. Et re quidem vera Bartolus, probabilem utique et in praxi tutaro .h~nc sel?--
ejusmodi adjectionem •. naturae et caesareo, «non transfert dominium, 'in l. 3, § PIane, jf., Quod vz'aut clam, n.5, tentiam appellat; affirmat tamen slbl mag1s
d) Molina, dz'sp. 262, n. 11,absolute docet neque obligat ex justitia '. negat valere donationem a rege factam, quae probari oppositaro.
188 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
rium mala fide accipientem omnino te-
neri ad restitutionem damni quod obvenit
creditoribus. - Ratio la. Quia creditores
etiam personales jus habent ad bona do-
nata: nam, licet in debitis personalibus
directe sit tantum persona obnoxia; tamen
creditores indirecte habent etiam jus ad
rem, sive ad bona debitoris: ut probabi-
lius dicunt Lugo 1, Croix 9, Roncaglia 8,
Salmant.s et alli, relati n. 690, v. Secunda,
contra Palaum et alios, tòùlem. Et quam-
vis debitor donans sit dominus rei quae
donatur; attamen (ut aìt Palaus 5) habet
lllius dominium ìnfìrmum, nimirum sub
onere solvendi quod debet, adeo ut ne-
queat de re llla ad suum libitum dispo-
nere. Quapropter dominium illud, sicut est
in debitore, sic transit cum eodem onere
in donatarium, - Ratio 2a, magis urgens
et convìncens, est: quia, sicut donans laedit
justitiam, se reddendo impotentem ad sol-
vendum (quod nemo dubitar): ita etiam
laedit accipiens, qui positive cooperatur
actioni donantis injuste cum damno ere-
ditorum; et licet donatarius non sit causa
motiva, est tamen vera causa infiuxiva et
efficax alienationis rei in damnum credi-
torum. Contractus enim donationis (ut di-
cemus infra n. 725) non consistit in sola
voluntate donantisi sed etiam in volun-
tate acceptantis, qua contractus consti-
tuitur, et sìne qua nulla exsistit alienatio
sive donatio.
Notandum 2.utem hic l° quod de jure
positivo creditores infra annum a die scìen-
tiae habent actionem contra recipientem
titulo sive lucrativo sive oneroso, ad vìn-
dicandam rem scienter acceptam in ìpso-
rum fraudem, nullo restìtuto pretio, ex
, Disp. 20, num, 148. - • Lib, 3, parto 2, num. 403. -
• Tr. 13, qu. 2, de Restit., cap. 8, qu, 6, resp. 2. - • Tr. 13,
cap. 1, n. 246. - Palaus, tr, 32, disp, 1, punct. 18, § 18,
n.5. - • Loc, cìr., punct.14, n.7. _. Disp.2O, n. 107.-
, De Matr., lib. 6, disp. 3, num. 3; et disp. 1, num. 3. -
723. - a) Palaus assertum hoc videtur in-
nuere, tr. 32, disp. 2, punct. 25, § 2, n. 1,
ubi scribit: «Donatio inter conjuges non est
ita censenda nulla et prohibita, ut nunquam
habere effectum possit: sed solum censetur
nulla interim dum donans vivit, quia illius
dominium penes se retinet, eamque pro libito
revocare potest.. Et § 4, num. 6: « Quodsi
donans donationem revocaverit, obligatus est
donatarius rem donatam restituere et omnes
l. QUt' a debitore" l. Quod autem [al. QUt'
autem], § St"1Zt·lt~.ff. Quae '-'t fraudem ere-
ditor. - Notandum 20 nihil posse accipi
titulo lucrativo per ultimam voluntatem a
debitore in praejudicium creditorum, ex
l. Quod autem,.ff. tit. cito Vide Lugo 6.
723. - Adde: Inter conjuges, quamvis
alii contractus sint validi, ex lego 5,.ff.
de donato mter viro et tcx., donatio tamen
est nullius momenti, ex lego 3, § Sciendum,
.ff. eod. tit. Potest tamen conjux retinere
vel distrahere rem donatam, si donans
sciat et non contradicat. Ita Sanchez T,
Salmant.s cum Palao a) et Villalobos. -
Semper tamen talis donatio juramento
firmatur b); ut Lessius 9, Sanchez lO i Sal-
manto 11 curo Silvestro, Tapia, etc. Firma-
tur etiam morte donantis: modo iste ante
donatarium decedat, et modo res in vita
tradita sito Salmant. 19. - Immo, ab initio
valida est donatio inter conjuges, si sit
remuneratorìa , velsit causa mortis, vel
si ex llla donans non fiat pauperior, nec
donatarius ditior j item, si vir sit prodigus,
vel si uxor donet viro, ut consequatur
aliquam dignitatem, etc. Vide Salmant. 18.
724. - Praeterea invalida est donatio
inter patrem et fìlìum sub patria potestate
adhuc manentem, l. 2, C. de tnofficiosa
donato Sed est communis, quod firmatur
juramento vel morte patris.
E contrario, similiter est valida in ca-
sibus ut supra mox enumeratis pro dona-
tione inter conjuges: vel si fiat causa stu-
diorum (ut Busenbaum, hic, n. 5); vel si
fiat causa matrimonii; vel si filius sit tan-
tum naturalis; vel si pater fructus peculii
adventìtìi filio donet. - Haec tamen in-
telliguntur, nisi donatio sit inofficiosa (vide
• Tr. 14, cap. 4, num.1oo•• Vmal., part.2, tr, 20, diff. 11,
n. 1 et 2. - • Cap. 18, n. 88. - lO De Matr., lib. 6, disp. 11,
n. 2. - 11 Tr. 14, cap. 4, n. 101•. Silvest., v. Donatio II,
n. 5. ' Tqpia, tom.2, lib. 5, qu.2O. art. 11, n. 2. - l i Loe,
cit., n. 101. - '" Loc. cit., n. 102.
fructus naturales ex ea perceptos, qui non
fuerint consumpti. Nam consumptos, si ex
eorum consumptione ditior non fuerit, fructus
restituere non debet '. Ex quibus legitime
colligi potest mentem Palai esse, quod contra
donatarius conjuxpossitrem donatamretinere
si donans non revocaverit.
b) Juramentum quo donatio haec firmatur
est,juramentum de ea non revocanda, vel de
eidem non contraveniendo.
CAP. m. - DE CONTRACTiBUS. - DUB. II. 189
num. 740), scilicet laedens aliorum fi1io- 725. - c 7°. Donatio ante acceptationem Donatio
nondum ac-
rum legitimas vel creditores. Salmant. 1 c non parit obligationem, ne naturalem ceptata non
cum Navarro a), Silvestro a), Tapia; et « quidem iPotestque revocari, etiamsi vo- obligat.
Lessius 2, qui notat donationes factas a c luerit se absolute obligare. Praesenti Praesenti
et tacenti
matre, vel a filiis b) parentibus, per se « autem et tacenti facta, censetur ab eo facta, valet,
firmas esse. e acceptata j quia in favorabilibus habetur
Donarlo Donatio c 5°. Donatio patris filio facta studio- e pro consensu. - Molina et alli decem
inter conju- P!'tris sta-
dìorum cau- c rum causa, est valida, nec filius tenetur « et octo, Diana 5.
ges,quando sa.
sit valida. « computare in legitimam: tum quia fuit e Pro altero vero nemo potest acce- Quando
possit acce-
c loco alimentorum j tum quia, si detra- ~ ptare sine speciali commissione, nisi do- lltari pro a-
e hatur, jam non fuit donatìo, contra hypo- ({ natio fìat Ecc1esiae vel causae piae i nam lio •
c thesim. Wadding et sex alli, cum Diana 8. « hanc sine acceptatione valere, et ìrrevo-
c Sed Trullench limitat, nisi constet con- e cabìlem esse, est probabile. Laymann a),
c trariamintentionempatrisfuisse.- Quod c Diana 6. - Multis tamen casibus, dum-
-e si tamen de ea non constet, praesuroen- c modo verba dirigantur in praesentem,
c duro esse de pietate patris; ideoque tales e potest pater vel mater pro filio, etiam
c expensas ordinarie post mortem patris e emancipato, tutor pro pupillo, curator
c non venire in collationern bonorum, nec «pro minore, filiusfamilias pro patre, ser-
c debere conferri in commune, nisi pater e VUs pro domino, monachus pro mona-
c protestatus fuerit se velle in legitimam c sterio i immo etiam, secundum multos,
c computari. Ita etiam Waddìng c), ex l. « quicumque alterius curam gerit, ut prae-
c Quae pater,.ff. Familiae ercisc. :&. [Vide « latus pro religioso, maritus PI:O uxore,
n.955J. c dominus pro servo, etc., stipulari. De-
Pater e-
mens offi~
« 6°. Si pater officium fìlìo emit, debet c nique, idem jura permittunt judicibus et
cium lilio. e pretium computari in divisione cum fra- « notarììs publicis. - Sanchez, Molina,
c tribus: non autem, si illud gratis a prìn- c Trullench, etc., Diana 7 :&.
Donatio in- c cipe obtinuit i uti nee quae filio intuitu Communis est sententia, quicquid dicat Donatio
nondum ac-
ter )?atrem e meritorum patris sunt donata, quia sunt Diana b), quod donatio ante acceptatio- ceptata non
et lil1um. obligat.
e quasi castrensia. - Molina d), Fagundez; nemnullam obligationem inducit. - Ita
<Diana 4 ». Lugo 8, Continuator Tournely 9, Habert lO,
" Tr. 14, cap. 4, n. 105. - Tapia, tomo 2, lib.5, qu.2O, cit., resol. 98 et 103.- • Parto 8, tr, 6, resol.l06; et part.3,
art. 11, n. 4, i. f. - • Cap. 18, n. 90 et seqq, - Wadding, tr, 5, resol. 107. - Sanch., de Matr., Iib, l, disp. 7, n. 6
de Contract., disp. 3, dub, lO, nnm, 3. - 'Part. 8,. tr. 6, et seqq. - Molina, tr.2, disp.264, n. 6 et seqq, - Trull.,
resol. 23. - Trull., lìb. 4, cap. 1, dub, 3, num. 14, i. f. - lib.7, cap. 16, dub.5. - , Part.8, tr.6, resol, '17 et 98. -
Fagund., de ]ustit., lib.4, cap. 8. - • Parto 8,tr. 6, resol. 127 • Disp, 23, n. 36 et seqq. - • De Contract., parto 2. cap. 11,
et 128.- Molina, tr. 2, disp. 263.et disp, 264, n.4.• • Loc. qu, 2. - ,. Tr. de Ccntract., cap. 18, qu.l, V. Dicitur 3.
724. - a) Navarrus et Silvester non citan- dicitWadding praesumendum esse de pietate
tur a Salmant. pro hac limitationej quamvis patris, ete., ut asserit Busenbaum.
eamdem apponat Navarrus, Man., cap. 17, d) Molina, de Just., tr. ?, disp. 8, n. 2,
n.147. v. Quintus est, haec sane dicit de iis quae a
ò) Si nempe filii dent parentibus de bonis rege, regina aut principe donata fuerunt filio,
castrensibus vel quasi castrensibus, uti notat etiam intuitu patris.
Lessius, n. 90. 725. - a) Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 1,
c) Wadding, de Contraet., disp. 3, dub.10, n. 3, V. Dubium vero, non alio modoinnuit
n. 3, quando de patris intentione non constat, esse probabile, nisi quatenus oppositam seno
asserit praesumptioneagendum esse ex variis tentiam probabiliorem appellato
circumstantiis: si v, g. filius propria habuerit b) Diana, parto 3, tr. 5, resol. 116, dicit
bona a parente administrata, quibus aceedat promissionèm mere internam obligationem
v. g., quod filius fuerit extra domum, parens inducere. - Et pariter in sententia opposita,
non valde dives aut liberalis, nec filioextra· Habert, Concina, Cuniliati loquuntur non de
ordinarie addictus; si res fuerint pretiosae donatione, sed de promissione, quae cetero-
aut solum ad ornatum j si pater multos ha- quin in hoc a donatione non differt. - Cu-
buerit liberosj si omnia quae filio misit, in niliati tamen postea,scilicet cap. 3, § 1, n. 4,
libro rationum scripserit, etc. Deficientibus ait: «Donatio inter vivos acceptata irrevoca-
vero his vel aliis similibus circumstantiis, bilis est •.
 190 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. II. .191
.Concina.", Wigandt 2, Antoine", Cuni- dicitur, nisi quod donatìo .valét, etiamsi fa.fJ~~t~: fantz'busJ valet ipsa etìam ante accepta- Notant praetereaLugo Set Sanchez 9,-in In dubìo
liatì 4, Franzojaw, Lessìus s, Sotus 6, San- res tradita non fuerìt. -Nec obstat 1.Nec Vditati; non- tionem
umacce· •
donatarìi: quia pro infantìbus
,
lex dubìo de ìntentione-donantìs, praesumi praesumi· tur facta
chez 7; . et Salmant. S cum Palao, Prado, ambz'gz~ C. de dOnai:, ubi habetur, dona- ptata valèt, lpsa acceptat. - Idemque docent Lessius 1 habuisse anìmumvovendì: qtliain causìs Deo.
Tapia et aliis. tionem absentibùs factam: satìssvalere. et Laymann 2 de donatìone façtacz'vt'tatz' piis, dum inabsentìa promissio fit,com-
Et hocverius est, ut probant Lugo, Respondetur enìm (ut explicat Glossa}id adaedificia reparanda, . munìter intentio fertur in Deum ..
Sotusd)J Lessius, Sanchez eta1ii (contra intellìgendum, cum donatio acceptata fue- 726. -Sedquaeritur 10,Utrum àonat~'o An autemeo casu, possìtepìsccpus in
Molina, etc., apud Lessìumj.. provenire, rìt per epìstolam f)Jaut nuntium, aut ser- facta ad pz"a$ caf,J$as, ante, acceptatz'one,m tali.donatione adhuc acceptatadispensara,
non ex solo jure positivo, sed etiamex vum; uthabetur in l. Sz" alz'quid 13, C. de . vakat? sìne Ioci pii, eonsensu P - Probabile est.
jure.naturae, vel saltem gentium; ut pro- don.; r: Ett"am perinterposz'tam 4 J./f. de ca~~t;i~ Affirmat Lessius a) .. et probabile putat Vide (le Voto J n. 255J v.Dubzif,m,
batur ex l. Absentz~./f. dedonat.Ji.lbi di- donat.,etl.ct't. Absent«. - .Neque dernum t~~~ :~i~~ Busenbaum (ut suprarcum Laymann b) 727, r: Qtla,eritur2°. Utruma'1jte.~cee­
citur: Sz' nesciat (donatarìus) ,rem quae obstat jus canonicumincap.Qualz'ter'; de dum acce- etDiana ;ite,rn Molina C)JFelinus, etc" ptatz'onem, revoçarz' p()$sz't cfonçt.tz'o jur~­
apud, 'se-est, sz'bz'esse donatam;., donatae pactzsJ et-cap. Sz' tz'bz' ab$entz~ de praebend' J prata, apud Sanchez 3. Ratìoìstorum, quia acce. mento fir1fiçt.ta? . .
rei domz'nus' non fit, etiamsz'per servum z'n 6c. Naro in primo textu tantum dicìtur .ptatiorequìrìtur tantum de jure positivo Negat, .Laymann I? curo Covarruyìas;
ejusi cuidonabaturJ missa fuerit: niSz' ea .quod donatio per nudum pactùmtenét g)J et civili; non autem de jure naturali et quia juramentum.servandumest semper
mente servo e.fus data fuert't J utstatim étìamsì-nùlla interfuerìt stìpulàtfo, qùod ·liusP~~~",.b~: canonico. - Sed probabilius negant San- ac sine peccato servari pqtest.- Sedçom,- Nondum
WUS 'fiat.;~· Ratìoestçquìa .nequìt con- negarì.non-potest: sedibi nullurn-fìt-ver- let, chez 4 cum Covarruvias ; ac Salmant.s cnm llluniteraffirmant Sanchez 11. Viva, 12 cum ~~~i1~~~~a:
traht obligatioa contrahentibus.sine aìter- bum de donatìonè noaaccéptatà.Tn-eltero Palao, Villalobqs, Rebello, etc. Ratio, quia Trullench, Bonacina; Salma~t; 13' curo P~­ cari. potest revo-

uti'iliséconsensu. Utenimsapienter ratio- autern textu ligitutdebeneficiis, ubi dici- ad do@tionemdejpsq jure .naturae,.·(ut lao, Gutierrez et . Molina; .qui a . jurain~n­
cinattir doctissimuscatd. deLugo, nemo .trir ,. quod .si episcopus coriferaf clerico mo.xdiçtt;lIIl est supra}, requiritl.l.r accepta- tum sequjttlrn:;ttllra,rnaC!'Qs,scilicet do-
de jtlte'liaturalipotest acqtlirere ullum absenti aliguod berieficiumipso ignorante, tio, sine qua nulla adest donatio. nationiS, qU:;te<iese reyocabilis est don,ec
jusinrebUsalienis,absqueejusconsensu; nequit collationem revocare. Sed a1ia est
nisi facta
sit Dea. Seclls y-ero dicendum, si donatio sit acceptet:ur, ex: l. fin, ç.de nonnum,er.
quamobremabsque acceptatione donatiO- collatio benefièiotum,' circa quae episco- ,facta, Deo, videlicet: Promz"tto Deo àare pecunz'a. .
nis nullum transfertur jus in donatariilm pus aliam non habet facultatem quamea .tali ecc~esz"aeJ etc. Quia, cum intentio fer~­ 72lk - J::)onatio facta absepti;siper perFacta nun-
super l'em dona:tarn:et ideo"ctimdònans conferendi,'et ideo faera collatione, ne- tur in Deum, tune donatio valetut votum; nuntium fiat, potestrevocariclc0neccoram tiumquous-
proutdicunt Sanchez, et SahIlant. 6• cum que reyoce·
imrotmis remaIieat a quacumque :obliga- quitipsam tevocare:alfa vero est.do- puntio acceptetur; nonenim sufficit si turo
tione ante. donatioms acceptationem; po· natio, quaenullam habetvirn'ante acce- .Sì1yestro dl Rosellad)J Angelo d),etc" "'-
J accepterur . cOrarnaljis: .Lessill 14, Viv.a 15 s
terit qtlidem ipse prolibito eamt:èvòcaree). pta.tionem. Non. autem, si pr()mis~o immecljate s~t cum Sanchezetpluribus; cOntra Silve-
';DiJliculta- . Necobstat 1.8z·quzsargentum J §Sin Adv:ertendu:in tamencum Sanchez 9 èt facta ecclesiae.Notant tamen Salmant. 1 .strum a) et alios. -:- Si verodonatio offe~ Facta per
tibus;:, siùis· lìt~eras.
fit . . . autem J'c. dè donat~ Narri ibi ··nihil aliud Villalobos l0, quodsi doriatiofaCtasit ùz- quoddonatio ecclesiae faGta potest a quo: ratur per litteras, Viva b) dicit sufficere
~ . . cumque particlliari acceptari nOllline illius. .ut .litterae ad .donatariutn pervenia:nt: .~t
l Compend4 theol. christ., lìb. 9, disserto 5, cap. 5, n. 13. punct.2, D. 1 et 2. - Prado, cap. 29, qu. 4, n. 11. - Tapia,
- ~.Jr. ~J e;x:~m ..,,4J,qu,~ ~."n._53J v.Dh;i?~ - ,8,:De Co~traçt., tOrn~ 2,.Iib. 5, qu ..20, ",t,1!, n. 1. -Lugo, disp. 23, n. 38. - 1 Cap. lS, num."30. ~'2'Lib.3,'tr~4, cap. ':i.,Ìlum~3, tr'~4, cap.,l, n,"3, 'i. r.' ·)c~'~ai.>,incap; Quamvis"p~c~u~:~
part,.2"c"!,.1,ql1' 2, n ..6. ...,.'1'r. lO, cap. 2; §J, n.2.:,"" 4~~:,,1~:}(~,~ ci~'~J n.: 39. -:'Sanc,!~>,de Matr., ~b.,l,:dìs,p.: 6, v. Porro. - Di~na, .p~t.,8, tr. 6, res~l. 106; et part•.3, parto 2, § 4, n. 17, 26 et Z'I. - 11 De Matr., Iib. 1, disp. 7,
'ç:a!,,18, n, 34.':" , .0<;Ju~t. ,<;t Jure, lib ••3,'qu.5,.art~ 3, p. 10. - Molina, tto.2, >\isp.263, ",)2, v •.Nifzilo",inus quod tr. 5,.resot,107. -:"'Felin,,' in' cap. li·de pactis, num~,7..·.• n.24. ~,1SI De,.contrnct.,'qu. 8, att., 2, D. 3~:.,~ Tr.ull";lib. 7,
y. IJe d()n.at2·o~e autem~- 1"De .:M:atr., .~~p. 1" ,dif;p. 6,n,~, 2 .ex:solo,., -.{.ess.,,Io.c.,·cit~, n., 37.~,:Lug9~ ,disp., 2$1 n.•, .~~.. 3 De Matr.;· ho; l, disp. 6" n. 16. ,;.. • Loc. cito .: COV(ìY., cap. 17;dub. 3;. Bonac.,. disp, 3, de Contr<tct., qu.,.l2,
e~ 'lO. - , .tr. 14,ca!,. 4, n. pS. - Palaus, . tr. 32' di~!,. 2, 'D~!lfatr,;lib.l,disp,.6, n.15 • ...,..10 r'f't.2, tto.20,diff. 3,;n;4. Variar. reso1;·Ub. l,cap. 14, n. 16; et de TestaIn., rabr. l'unct.. 2;n. S.·- l' Tr. 14,cap"4, n.70. -Paliilus, tr.32,
parto 3, n.16. - 'Tr. 14, cap. 4,n. 69. -Palaus, tto. 32, disp.2, punct. 2, n, ~. , Gutier., Repetit; 6, ;ncàp.'QuamVis
disp. 2, punct.2,num. 5.• Villal., parto 2, ·tto. 20, diff. 3, pactu"" n. 55.- Molina JC';'de PriIlligen.,·lib.. 4; cap.'.2,
n. 5. - Rebel.,' parto 2, lib. 18, qu. 3, .n .. 2. -' Sanch., de n.65et 66. - U C:ap. 18,·'n. 48. _ lO DeContract.; qU •. 8,
CI Franzoja; lib.3 tr. 5, cap. 3; dub: 2;
J filii incestuosi' et adUlterini non posSUnf aeei· Matto.,lib. 1, disp.6; n. 17. - ~ Tr. 14, cap. 4, n. 69• ...,. , Loc. art, 2, num:.9•• Sanch.; de Matr., lib. 1, disp• .7, num. 55;
animadv. 2 J perspicue sig'nificat donationem pere a.propriis genitoribus nisi sola ali~enta; cito - 'Di~p. 23, n. 48.-' Loc. cit., n. 17. - 1•. Lib. 8, cfr. disp. 6, n.31, .
nullaminducere obligationeinantequam a~­ '. et .filii naturalesrecogniti, solam. legitimam.
ceptata. fuerit,scriberis :.«Cum~q::eptata: me-
rit, inforoconscientiaeobligat ex jure natu-
'7 Denique, ex jure Austr; (425) et Ge
trans1atio'dominii per' donationem p~rficitur
(929), rm.
sola rei traditione, quam si donator fàcei-e 726. - a) Lessius, cap. 18J n. 38, banc sine causa, vel aliis a praedicÙs etiam cum
raeef gimtium.;. .'.".' . . .... ..." sententiam ll} probabilem.a,.,onoscit,
d) Sotus,loc.cit., satisinnuit id esse eX recusat, con.ceditur·donatàrio actioin dona- causa >, ' . . ...• .•.
jur~ natu.ra~, SeU ex natura: rei: «Cll1IÌ datlo torem. Ex jute '. àuteni Gall. (938)i Ita1. (1062) b) Vide notama ad n. 725 supra. 728. - a) Silvester scilicet, v. Mqtrimo~
c) Molina, tr. 2 J disp: 263J n. 16, nonS()- nium V, qu.12Jtractans de ll1atrin:lonio, quod
(sunt· verba .Soti)relationerndicat ad acci- et Hispan. (62$) haec translatio perficitur etiam
~um probabilemputat; sed absolute $Cribit: pér.litteras vel. nuntium. contra1.Jitur, ad,ejus
pie~tem,Ì1on videtur oritiobligatio~ntequam ante . reitraditionem. Atta,men,.si '. bona mo'
alter acceptet '. . . ' , . '.. ' '. . bilia,posthabita donatione, alteri donentur «Haec sententia Inihi omnino placet ». '. valorem requirit, lltille velilla adquem.nrlt-
d) Silvester, v. PollicitatzoJ v.l; ;Rosella, tuntur, .suumWnsensumilotifieetipsi nuntio;
'. e) El< Codice Gallico (1087); ltalico (1062); aut vendantur et tradantur, hic, modo sitin
HisPanico (1330), donatio fàcta.in pacto n~· bona fide, potest· ea r.etinere. Donator autem v.PromissioJ 11..4; Angelus, V. Pollz'citatio, e.t subdlt: ~ Si autem notificet ipsimitt~Iitivel
ptialinon potest Ob 'defectrtm aceeptationis infidelis tenetur de damno' erga donatarium. 12.1, dtanturutique a Sanchez (non a Salman- alii, vo1unt praedicti quod vllleat~. .... .' ..'
impUgnari,---.Ptaeterea notandum venit,plu- f)· Glossa hon loquitur de aeceptatione per
ticensibus), ut ql,li teneant ha.ne sententiam' b) V~va, loc; cit.; et Lessius, loc. cit.,n.'13
res è:x: lege positivatelativa incapadtatepro- epistollim; in reliquis vero concorda:t. . ..' •.. .•. Ininus· tamenreete videntur' allegari;. nor:. inter se revera non discrepant;nam distin:
hibéri aceipere dOJ;1ationés .a: determinatisper- ..... g)CaputQualiter haec dumtaxat statuit: enim aliud habent nisi quod quis ex pollici- guunt dohationem gratuitam abonero$is con'
sonisvel ii'l peeuliaribus cireumstantiis. Non ..~ Studiose Ilgendum est, ut ea qUlleprorriit- tatione obligatur, «quando pollicetur eivitati, traetibus; et in gratuita qllidem donatioIle
est eademubique hac in re h~gum dispò- tl.mtur, opereeompleantur». Sed cap. A1Ìt~: lilliversitati ,clero, ecclesiae velpauperiblls uterque satis esse.dicitut 1itteraea.d do1l.a-
sitio.Sat communiter tamen(Cod. Gall. 906; gonus lJ eod. Ut.J. ita smnmatur: «Pacta quan- alicujus .Ioei et ex cal,lsll.,puta ad honorem tarium perveniant; et contra..' in 'onerosis'co.n-
Hal., 1053;Hispan., 139; German., 1708 et seqq:) tumcumque nuda servanda' sunt ». .
Dei, et hujusmodi; seeus. si fiat praedictis tractibus uterque pariter' requirit .ut •. IlCC~'
 192 LlB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Lessius b) et Salmant.! dicunt requiri amo
plius ut remittantur litterae vel nuntius
acceptationis, ut donatio sit valida c).
729. - Quaeritur 30 • Utrum post mortem
donantis possi: donatzo valide acceptari?
Jam fa-
eta probabi-
Distinguit Lessius B cum Molina a). Si
Iiter valide donatio jam facta est, et donans ante mor-
acceptatur
mortuo do- tem mittat nuntium aut epistolam; tunc
nante. ,
censet posse acceptari. Ratio, quia donatio
permanet virtualiter in litteris vel nuntio
misso. Et idem probabiliter tenent San-
chez 3 atque Saìmant.>, Lugo 6, Viva 6.
Probabi- - Sed probabilius hoc negant Lopez,
lius invalì-
de accepta- Isernia, Tiraquellus, Decius b) et alii, apud
turo
9anchez 7; et probabile censent Salmant.é.
Quia post mortem donantis nequit volun-
tas ejus uniri cum donatarii consensu, ut
ad accéptationem requiritur.
Corolla- Hincdubium oritur, an donatarius pos-
rioni pro
praxì, sit rem retinere, si donationem acceptavit
post mortem donantis. - Ex his sententiis,
ambabus probabilibus meo judicio, infero
quod si acceptaverit in bona fide, cum
jam acquisierit legitimam possessionem,
juste potest retinere. Secus, si cum mala
vel dubia fide: juxta dicenda n. 761, Qu. 2,
ubi tenebimus, non posse cum dubìo posi-
tivo inchoari praefatam legitimam pos-
sessionem.
730. - Si autem, ajunt Lugo 9, Lessius 10
et Sanchez 11, donatio nondum sit facta, sed
1 Tr. 14, cap. 4, n. 73. - • Cap. 18, n. 45. - • De Matr.,
Iib, 1, disp, 6, n. 5. - • Loe. cìt., n. 75. - • Disp, 23,
num. 75 et 81. - • De Contraet., qu, 8, art. 2, num. lO. -
Gregor"us Lopes, parto 5, tit. 4, 1.4, glos. 1, ad v. Non lo
puede.• Iser....a, in Usus iendor., tit, Qualiter oli m. poterat
feudo attenart, n. 12. • T"raquel., de ]ure eonstituti poso
sessorli, parto 3, limito 30, num. 73. - , De Matr., Iib, 1,
disp.6, n. 5. - • Tr. 14, cap. 4, n.75. - • Disp. 28, n.75,
i. i .. et n. 78. - 10 Cap. 18, n. 46. - li De Matr., lib. 1,
mandata fieri a nuntìo , per illum etiam
munere misso; tunc donatio post mortem
donantìs amplius acceptari nequit: ex ,.
Inter causas,ff. Mandatt~ etc., ubi expresse
dec1aratur mandatum exspirare post mor-
tem mandantis. - Hoc tamen non ob-
stante, dicitSà a) donationem posse acce-
ptari; quia hic mandatum, cum sit quae-
dam gratia facta, non exspirat morte man-
dantis. Et hoc Lessìus 1B et Viva 13, cum
Sporer et Tamburinio apud Croix 14, me-
rito probabile putant.
Rinc, juxta primam sententiam, dicunt
Sanchez 16, Sporer 16, Croix 17, et Lessius 18
cum Molina, quod si res culpa nuntii non
sit tradita ante mortem mandantis, nun-
tius tenetur ad duplicem restitutionem:
nempe, haeredibus defuncti, ratione rei
quae ad ipsos pertinet; et donatario, ra-
tione damni illati.
Sed juxta secundam sententiam, te-
netur tantum restituere donatario j ut di-
cunt Sà b), Tamburinius 19; et probabile
putant Sporer BO et Lessius B1.
Advertendum tamen cum Lugo 22, Mo-
lina ac Sanchez 28 ex ead.L Inter causas,
quod si donatio facta fuerit a nuntio, inscio
mortis mandantis tam nuntio quam dona-
tario, tunc donatio valebit: ut dare colli-
gitur ex ead. t. Inter causas, ubi subditur:
Si tamen (mandatum) per ignorantiam
disp, 6, n. 7. - " Loc. cito - 18 De Contraet., qu.B, art. 2,
num. 11. - Sporer, tr. 4, cap. 4, n. 21.. Tambur., Decal.,
lib. 8, tr, 4, cap. 1, § 5, n. 11. • U Lib. 3, parto 2, n. 220. -
" De Matr., Iib, 1, disp. 6, n. 8. - 18 Loc. cito - " Loc,
cito - 18 Cap. 18, n.46, v. Hinc • • Molina, tr.2, disp.263,
n. 7. - " Decal., lib. 8, tr.4, cap. 1, § 5, n. 11. - .. Tr.4,
cap. 4, num. 21. - " Loc. cit., num. 46, i. i. ,.... so Disp. 23,
n. 78, i. f. - Moli..a, tr.2, disp. 263, n.4. - so De Matr.,
lib. 1, disp. 6, n. 9.
CAP. Ill. - DE CONTRACTlBUS. - DUB. H. 193
Faciend.. ùnpletum est, competere actionem utt"titatt"s e quoad hunc excessum; sed, lege ita sta-
a nuntioin- causa dz"citur.
valide ..cee- o tuente ob commune bonum, potest a
ptatur moro 731. - Quaeritur 4°. An, mortuo dona- « donatore pro arbitrio repeti. - Excipe: Exceptio·
tuo donan-
te. tarzo ante acceptatz"onem, suus haeres pos- « nisi judici donatio ea insinuata sit aut nes,
st't donationem iacceptare y .
« juramento firmata, aut facta ad pias
'
Haeres do- Affirmat Sanchez 1 cum Molina a), Sua.
Probabi- natarri po- e causas, aut ad redemptionem captivo-
liter valide test acce- rez h), Tiraquello c), Covarruvias a),' quia
aeceptatnr . ptare, juxta « rum, aut ad reparationem aedium incen-
alias. haeres repraesentat personam defuncti. « dio vel ruina destructarum; aut sit re-
Probabi- - Negant tamen probabilius Lessius 2, « muneratoria beneficiorum, aut fìat in
lius non po-
test, et Salmant. 3 cum Palao et Rebello d) o renuntiationem jurium, saltem sperato-
quia haeres succedit in juribus realìbus « rum; vel denique fiat militibus a belli
defuncti, non autem personalibus, ut est « duce, ex bonis propriis mobilibus vel ho-
nisi sìt fio
Obligatio Jius donata- jus acceptandi donationem. Concedit ta- « stium spoliis. Vide Lessium 7, Laymanns,
nuntii rem i-H,
non traden- men Lessius 4, quod si haeres sit fìlius Tanner 9, ex Molina, Claro, Rebello, etc.
t i s an te
mortcm do- donata~i, ex aequitate posset acceptare; • - Quare, si tunc repetatur quod absque
nantis. cum talis praesumenda tunc sit mens do- « iis conditionibus vel ultra dictam sum-
natoris. o mam datum est, tenetur donatarius red-
Ex dona-
tione ver- 732. - ,,8°. Etsi acceptes donationem « dere ipsi aut haeredibus repetentibus;
bali, nul-
Ium jus in « verbalem, qua tibi Cajus V. gr. dat equum « si non repetatur, potest retinere. Vide
re.
« absentem; non acquiris jus in re, et do- « auctores citatos ». - [Idem dicitur de
« minium equi ante traditionem. Unde, si donatione omnium bonorum. Salmant.P].
« interea Cajus det aut vendat eum alteri 734. - « 10°. Si donationi apponatur Moduo
« eique tradat, is dominium acquirit; tu appositus,
« modus, tacite vel expresse, non quidem quandooblì-
« autem habes actionem in Cajum pro « obligando, sed tantum desiderando, spe- get,
Utroque « injuria, ratione juris quod habebas ad « rando , etc., aliquid alterum facturum,
ignorante « remo Ac sic donatio pure verbalis ante
mortem do- o vel animo eum ad hoc inflectendi; valet
nantis, do- « realem, hoc est, rei traditionem, vix dif-
natio est va- « donatio, etsi finis non sequatur. V. gr.
lida. « fert a promissione; ut Lessius 5 », « dat aliquis puellae, ad ejus consensum
Donatio
cxcessiva 733. - « 9". Donatio, uti et remissio de- « eliciendum; si postea non consentiat
non tenet
quoad ex- « bitorum liquidorum, una vice et uno « non tenetur datum reddere: nam, etsi
cessum. « animi motu, uni aut pluribus facta, ultra
« non dedisset, si scivisset eam sibi non
« summam 500 soIidorum (quae summa « consensuram, tamen dedit absolute sine
o hodie ad 700, vel secundum quosdam « obligatione alia, ut ponitur. Secus esset,
« ad 800 aureos italicos excurrit, ut ex « si vere intendisset eam obligare, et hac
« Claro a), etc. notat Laymann 6), non tenet « conditione dedisset. - Lessius 11 ».
1 De Matr., lib. l, disp, 6, n. 6. - • Cap. 18, n. 35. - 8 Loe. cito - 8 Tom. 3, disp. 6, qu. 2, dub, 2, num. 53. _
3 Tr. 1.4, cap. 4, n. 74... Palaus, tre 32, disp. 2, punct. 4, Molina, tr. 2, disp. 279. - Clarus, Sentent. lib. 4, § Donatio
n. 8. - • Loc. eit. - • Cap. 18, dub. 2, n. 15. - S Lib. 3, qu. 17, n. 1., - Rebel., parto 2, lib. 18, qu. 7. - 10 Tr. 14:
Ir.4, cap. 12, n. 15. - , C..p. 18, dub. 13, n. 100 et "eqq. - cap. 4, n. 97 et seq. - 11 Cap. 18, dub. 16.

ptatio donatori per litteras aut nuntium in- debito, videlieet tempore quo ille eonstituens ista sententia; sed eam non habet, nisi forte tenet, negans donationem aeceptari posse ab
notescat. potuit possidere, quia jam· erat perdita pos- ex doctrina superius relata de mandati exspi- haerede donatarii. Et loquitur de eodem casu
c) Et huic alteri sententiae adhaeret S. Al- sessio >. ratione colligi possit. ac Molina et Covarruvias.
phonsus in Hom. apost., tr.10, n. 130, et in 730. - Sà, V. Donatio, n. 21, non sine qua- 731. - a) Molina, disp. 264, n.13,. Covar- d) Rebellusj parto 2, lt"b. 18, qu. 3, n. 6
Istruz. e Prat., cap. lO, n. 131. dam formichne sic doeet: « Mandatumdonandi, ruvias, de Testam., Rubric., parto 3, n. 21, distinguit (sed, ut notat Palaus, inutilis vide~
729. - a) Molina )C. citatur a Lessio pro inquit, exspirare morte mandantis ait Covarr. id quidem affirmant, sed casu quo donatio tur distinctio), et vult examinandam esse do-
solopriori distinetionismembro, quod quidem Ego nonnihil dubito: est enim res favorabilis absenti facta, a tabellione fuerit acceptata. natoris voluntatem; «si enim ex indiciis con·
b) Rodericus Suarez, ad Repet. L. Quo· eurrentibus appareat llo1uisse haeredibus do·
tenet de Primigeniis, loe. cit., n. 77. et gratia quaedam». Et remittit leetorem ad
b) Decius, in Consil. 22S, n. lO, non de V. Mandatum, ubi n.2, haee seribit: « Man-
niam in prioribus, declar.leg. regnz',lt"mz"t.13, nare, mortuo donatario " nullum jus acqui·
praesenti, sed de simili tantum casu loquitur. datum re integra finiri morte mandantis...; qu.8, n. 7 et 8, non videtur recte a Sanehez rent haeredes; «secus vero, si per contraria
Et dicit quod si quis nomine alieujus dona- sed casus quidam excipiuntur a doetoribus; (ex aliis) citari; nam loc. cz't., non loquitur de indicia voluntas dandi etiam ipsis conjiciatur
tarii absentis possideat, et hie a possessione et quidem quod mandatur per modum· con- casu praesenti. haeredibus •.
c) Tiraquellus, de Jure constz"t. possessor., 733. - a) Clarus in Smtentiar. lib. 4, § Do-
dejiciatur antequam ratam habuerit donatio· stitutionis non exspirat; nee, ut ego puto,quod parto 3, limito 30, n. 7S, male a Sanchez
nem, invalide postea donationem aeeeptabit, in gratiam alieujus. Vide supra Donatio ». natio, qu.1S, n.1, affirmabat summam istam
« quia talis ratificatio non supervenit tempore h) Plures sane auetores allegant Sà pro
pro hac sententia adducitur; oppositamenim suo tempore ad 700 aureos excurrisse.
s. ALPHONSI, Opera mOl'a/ia. - Tom. ll. 13
 194 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Ita Lessius l etiam; et Sa1mant. 2 cum
Molina, Dicastillo, Lugo, Tapia, etc. (Vide
dieta n. 71'2, v. Qu. 2). - Bene autem hie
advertunt Sa1mant. 8, quod puella acci-
piens donum post illicitampetitionem,
difficulter excusabitur a peccato scandali:
Legatum ex S. Thoma. Addit Lessius 4 cum Molina,
relictum
puelfae ut quod si 1egatum sit relictum puellae ut
nubar.
nubat, potest ab ìlla retineri etiamsima-
neat caelebs; et si moriatur ante nuptias,
legatum transit ad haeredes puellae.
Finis prìn- Quando autem donans intendit ad ali-
cipaliter in-
tentus a do- quem finem obligare, si finis est princi-
nante.
palis, debet donatarias illum praestare,
Secunda- nisi ab alio impediatur. Si vero finis sit
rio i n t e n-
tus. secundarius, tunc donatio non est irrita,
sed potest a donante irritari. Ita Lessius 5
cum Medina. - Immo addit quod si detur
aliquid monasterio sub aliquo onere, non
potest repeti, si onus non imp1eatur a);
sed tantum cogi monasterium ad implen-
dum, .si possit.
735. - Quaeritur. Utrum promittens
prodige aliquid feminae ob copulam , te-
neatur post copulam dare?
Promis ..
sio prodiga
Affirmant Lugo, Molina, Sanchez, apud
obcopulam, Sa1mant. 6; quìa, posita promissione, datio
tunc est debita, non prodiga. - Negant
probabilius
non obligat
post copu- autem probabilius Sotus, Baàez, Trnl-
lam.
lench, etc. cum Salmant 7, etsi adfuerit
juramentum; quia promissio non tollit
dationem prodigam esse ìllìcìtam, Ideo
Sed est re-
ducenda ad
aequalita- res promissa reducenda est ad aequali-
temo
tatem, juxta communem aestimationem;
et si res est indivisibilis , nihil debetur.
(Vide dicenda de Matn'm., Lib. VI, n. 851,
v. Cum autem). Non negandum tamen
quod femina honesta pro usu sui corpo-
ris potest recipere quanto plus; ut docet
Lessius". e baum cum Dicastillo, etc.
1Cap. 18, TI. 124. - 2 Tr. 13, cap. 1, n. 165... Molina~
tr. 2~disp. 735, n.3.. Dicast., de Restit.. disp.6, dub. 1,
:l. 24. - Lugo, disp. 18, n. 49. - Tapia, tom.2, lib. 5, qu. 30,
art. 6, n. 2 et 3. - 3 Tr. 13, cap. 1, n. 165. - S. Thom.~
Opusc. de erudito princip., lib. ~, eap.3, in med, - " Loe.
cit., .n. 124. - Molina, tr. 2, disp. 208, n. 19. - i,) Lib. 2,
cap. 18, n. '126. - )oan. Medina, Cod. de Restit., qu. 24. -
Lugo, disp. 18, num. 60 et 61. - Molina, tr. 2, disp. 271,
num. 5. - Sanck., Decal. lib. 3, eap. 9, num. 27. - 8 Tr. 13,
j num .. 161. - Dicast., de Restit:, disp. 6, dub. 5, n. 92, 95
cap. 1, num. 166. - Sotus, de ]ust. et ]ure, lib. 4, qu. 7,
734. - a) Lessius haec revera addit n. 127,
de donatione [acta monasterio, sub aliquo
onere; et llegat posse revocari, si onus non
imp1eatur, nisi (ita limitat) id additum sit in
136. - «11°. In similibus donationibus
'« allectivis, potest aliquis, v. gr. praedicta
« puella, acceptare, etsi non intendat prae-
« stare quoddonator sperati cum donatio
e sìt absoluta, animo alliciendi, non obli-
« gandi. Unde si spe frustratus repetat,
« dicens se non dedisse nisi sub tali oblì-
« gatione, non tenetur puella credere;
e quia eo ipso quod donator non expressit
« conditionem, praesumitur sine ea de-
« disse, et repetere vel animo vindictae,
«vel ut consensum extorqueat. - Les-
« sius 9, Diana lO »,
737. - « 120 • Non tenet donatio ob cau-
e: sam praeteritam vel praesentem, quae
«vere non est; ut v. gr. si dem tibi ali-
« quid, quia apud principem meam causam
« transegisti: vel quia pauper es, et revera
« non ita est; teneris restituere, cum sit
e error in formali causa et principali. Unde
« qui mentiuntur se pauperes, cum non
- sìnt, debent aliis pauperibus eleemosy-
« nas restituere. - Aliud est, si error sit
- tantum in causa secundaria; ut v. gr.
« si vere sint pauperes et simulent ìnsu-
«per sanctitatem , ad hominum miseri-
« cordiam provocandam; quia tunc pri-
« maria intentio dantium est dare pauperi.
e: - Bonacina, Lessius. Vide Diana 11 ~.
Docet tamen Lèssius 12 quod si error
sit circa causam secundariam.Ticet dona-
tic non sit irrita, esset tamen irrìtabilis
a donante. Immo, si donatarius sit causa
errorìs, tenetur ipse errorem detegere:
nìsi donans ita sit affectus, ut censeatur
non revocare donationem, etsì errorem
agnosceret, - In dubio autem ait Lessius
restituendum esse pro rata dubii. Vide
Lessium 18. Sed Croix 14 adhaeret Busen-
art. t, ad 2, ,,-o An vero contra. - Banes, in 2:1l'Jl 2:1e, qu. 62,
art. 5, dub. 5, conci. 3... Trutl.~ Deeat:, lib. 7, cap. 14,
dub. 8, n. 2. - 'l Loc. cit., n. 167. - 8 Cap. 14, n. 53. -
9 Cap. 18, nuro. 125. - lO Parto 2, tr.16, reso!. 88, v. f. -
Bonac., clisp. 3, de Contract., qu, 1" punet. 2, § 2, n. 8. -
Less., cap. 18, dub. 17. - 11 Parto 8, tI". 6, resol. 89. -
12 Cap. 18, num, 129 eL seqq. - LeS5.~ loc. cit., num, 132.
- 13 Loc. cit., nume 130 et seqq. - H Lib. 3, parto 2,
et seqq.
donatione, ve1 nisi aliunde constet eam dona-
toris mentem fuisse., Si tamen monasterium,
cum possit, nolit onus imp1ere, «per senten-
tiam judicis potest privari •.
CAP. III. - DE CONTRACTlBUS. - DUE. 1II. 193
Donatio
alle et i va
potesti acce-
ptari sine a- DUBIUM m.
nimo prae-
standi in-
tentum. Quibus casibus Donatio possit revocarì,
738. Q1!id, si donatarius sit ingratus. - 739. Quid, si donanti nascatur proles post dona-
tzonem. - 740. Quz'd, si donatio fuerit inofficiosa.
Donano
inter vìvos 738. - « Resp. Donatio inter vivos, hoc «si eas ipse scivit, et tacuit; secus si
revccarl po- «
test,
.
est, qua quis vult, se vivo, rero absolute «lgnoravlt. . Gomez, Hurtadus, Waddìng, '
<alterius esse, potest revocari (etsi res « Lugo, Diana 6.
« jam tradita sit) tribus casibus; nisi tamen «2°. Et quidem haec revocatio etiam . Legatum
« donatio fuerit remuneratoria, aut facta « h.abet locum in legato respectu legatarii, rtem revo-
catur,
Donatio « sit ecclesiae vel monasterio. « SI defunctum testatorem gravi injuria
o b eausam « Sunt autem hi casus:
falsam non « affìciat, v. gr. uxorem ejus carnaliter
tener, Si donata- « 1°. Si donatarius enormiter ingratus
rius Bit e- « cognoscat. - Molina, Dieastillus, Diana 7.
normiterin- « sit: ut si donanti atroces injurias infe-
gratus. «3 0 • Non habet autem locum 1°. In do- FactaEc-
« rat, si inopia pressum non alat, etc. « nationibus factis ecciesiae, tametsi prae- clesiae non
revocatur
« Quod notandum pro filiis, quibus paren- « latus vel c1ericus fuerit ingratus; quia propter ìn .
gratitudi-
« tes omnia donarunt, et eos postea negli- « facta est ob bonum animae testatoris, nem.
« gunt. Silvester, Lessius, Bonacina, Trul- « et principaliter Deo, qui ìngratus esse
e lench l ». [Adde, si donatarius adulte- « non potest. Lessius, Lugo, Hurtadus,
nisi error retur cum uxore ve1 filia donantis. Vide « Hunnius, Wadding, Diana 8. - 2°. In do- Item nec
sit in causa
secundaria. Salmant.s], «Neque valet pactum, ut do- « natione remuneratoria (v. gr. pro bene- rennmcra ,
torla.
« natio non possit ob lngratitudìnem re- « ficiis alias non debitis, et aliquo modo
« vocari. Bartolus a) et alii octo, Lugo, « aequivalentibus); quia potius est remu-
« Diana 8. - Debet tamen ingratitudo «neratio quam donatio. Remuneratoria
« coram judice probari; ante cujus sen- « autem censetur: 1) si donator in ipsa
« tentìam donatarius non tenetur resti-
« donarìone expresse meminerit merito-
l'une est «tuere. Molina, Lugo et alii quatuor, « rum; vel 2) si de meritis constet; 3) in
irritabiìis a
donante. " Diana 4. Post eam vero, etiam fructus « dubio. Diana 9 ex Barbosa b), etc. »;
c: perceptos post litem contestatam. Mo- 739. - « 4°. Si quìs, prole carens, ma-
Donarlo
Quando
Donata- possi t ab '(lina, Dieastillus, Diana 5. -- Ab haeredi- « gnam partem bonorum donaverit, et vocarì quando re-
pos-
ri u s deci- haerede re- «bus autem non potest revocari ob eas
piens, rene- vocarì. «-postea nascatur proles. - Quia ex juris sit superve-
niente pro-
turerrorem - causas, ob quas donator ipse potuisset, « dispositione inest donationi haec tacita le.
detegere.
Limitatio.
suoess., v. Donatio 1', n. 17, QU, 13. - Less., cap. 18, Contract., disp. a, dub. 13, § 1, num. 7. - Lugo, disp. 23,
n. 104. - Bonac., disp. 3, de Contract., qu. la. punct, ult., num, 169•. B Loe. cìt., resol, 54, ì. f. - Molina~ tr, 2,
n.4. - 1 Lib. 7, cap. 17, dub, 11, n. 2. - e Tr. 14, cap. 4, di.p. 212, num. 7•. Dicast., lib. 2, tr. 5, disp. l, dub. 7,
num, 107. - Lugo, disp. 23, num. 174. - e Parto 8, tr, 6, num, 159•. 'j Parto 8, tr. 6, resol, 58, v. Nota. - Less.,
resol, 57. - Molina~ tre 2, disp. 281, num.B, - Lugo, Ioc, lib. 2, cap. 18, n. 105. - Lugo, disp. 23, n. 175... Hurtad.,
cit., n. 172. - "Loc. cit., reso!. 58. - Molina, Ioe. cit., n.' 6. _ de Contraet., disp. 11, de Donat., diff. 5, v. Rev:Jcatio. ~
Dicast.~ lib. 2, tre 5, disp. 1, dub. 7, n. 159.. 5 Loe. cit., Hunnius~ En~yc1op. juris univ., parto 3, tit. 26, cap. 6,
resol. 58, v. f.·- Anfon. Gomez, Variar.- reso!. tom 2, cap. 4, num, 9. - Wadding, de Contractib., disp. 3, dub. 13, § l,
n. 15. - Gasp. Hurtad., de Juce et Just, tr. de Contraet., n. 2. - 8 Parto 8, tr. 6, resol. 56. - 9 Loc. cit., reso!. 115
disp. 11, de Donat., diff. 5, v. Addimus.. ~ Waddt"ng, de et seqq.
738. - a) Ipse Bartolus hoc non habet· sed tionem valere ut remuneratoriam, ubi donator
auctor additionum ad Bartolum, in l. ult. c. affirmat se donare propter merita et beneficia
de revocando donat., ibi lectorem remittit pro sibi praestita, etiamsi de meritis aliter non
hac sententia ad ]asonem. constet. Contra vero, si donator beneficia in
b) Petrus Barbosa citatur a Diana resol. dona~ione non expri:tll;at, quantumcumque be-
116, ubi quaerit utrum donatio remuneratoria neficia dentur et menta probenturque mani-
valeat, si -de ipsis meritis non constet nisi per feste, talis donatio non est censenda remune-
assertionem donantis; et ibi adducitur Bar- ratoria, sed simplex ac mere liberalis. - Qui-
bosa, de Matr., in l. Quae dotis,.ff. Soluto ma- bus dictis Diana adducit alios auctores'dissen-
trimonio, n. 57, distinguens, et dicens dona- tientes a Barbosa in ultimo asserto, et negan-
 196 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« conditio: nisi nascantur mihi liberi. Et
« quidem, si facta sit extraneo, revocari
« potest tota: si alicui ascendentium, ut
«patri ve1 avo, ve1 ecc1esiae aut causis
« piis, tantum revocari potest, quantum
- necessarium est ut filli habeant legiti-
« mam. Quamquam, recte notat Lessius,
« ad aedificationem expedire Q), ut quod
« ecc1esiae vel monasterio datum est, prae-
« latus totum restituat. - Porro, etsi jura-
« verit se non revocaturum donationem,
« adhuc potest, liberis natis, revocare;
« quia hoc juramentum non exc1udit taci-
« tam conditionem dictam. Excipe, nisi
- expresse etiam hanc conditionem ex-
e c1userit: tunc enim ipse revocare non
« posset; possent tamen ejus liberi post
« mortem patris b). - Bonacina, Lessius l.
e: An autem haec revocatio locum ha-
« beat, si filii nascantur illegitimi, qui po-
« stea 1egitimentur? - Vide Diana 2.
« Item, an in donatione remuneratoria?
[Vide Diana 3J, « ubi cum Molina et aliis
«sex negat, nisi excedat causam ". -
« varrus a), Lessius 6; licet donatio fuerit
«juramento confirmata: Megalius et alii
e: quinque, Diana 7. Immo etiam vivente
« patre; licet enim ante mortem patris
e: non debeatur legìtìma ut tradenda, de-
e: betur tamen ut conservanda. - Hinc,
« si pater bona dissipet, potest a filio per
«judicem cogi ut servet legitimam, ne is
« post mortem patris careat alimentis. Ita
« probabiliter Diana 8 ex aliis sex j contra
« Lessium, etc.
« An autem, et quando donatio rescin-
- denda in totum? - Vide Diana 9 »,
Notandum quod donatio, si est inoffì-
dosa tantum re, infirmatur quoad partem
in qua filii fraudantur. Si autem re et
consilio, scilicet, animo fraudandi filios:
tunc totaìnfìrmatur, quando fit extraneis;
quando vero fit aliis descendentibus ve1
piis causis, etiam quoad partem tantum
infìrmatur, Lessius l0, Sa1mant. 11 cum ViI-
1alobos b) et Gomez b),' Diana 12, Pater Con-
dna. 13, Cabassutius c) et Bartolus b). - No-
tandum autem quod donatarius in tali
CAP. III. - DE CONTRACTmUS. - DUB. IV. 197
Immo Cardenas cum Lopez, Rodri- sius d), Salmant, e), Diana e), Concina e)
guez, Navarro, Vega, Corduba, apud et alli, ut mox supra diximus. - Utraque
Croix 1, dicunt patrem posse insumere sua sententia vìdetur probabilis.
bona in opera pia, etiam in praejudi- e: 6°. Per supervenientiam liberorum; Superve-
niente pro-
cium legitimae filiorum: modo illi non « ut probabilius affirmat Diana f) ex aliis le donatio
potest revo-
priventur alimentis jure naturae debitis; « quatuor, contra quosdam g). Si tamen cari.
quia jus civile nequit praejudicare cau-' « pater non revocaverit, non potest a filiis
sae piae. e: postea natis revocari, nisi pro ratione
Sed huie opinioni contradicunt 2 San- « falcidìae: sive ex testamento, sive ab
chez, Gutierrez; idemque sentiunt Les- «intestato successerint 3 ".
DUBIUM IV.
lnofticiosa
in re. Quid sit Donatio mortis causa; et an possit revocari.
Quomodo et quibus competat.
Inofficiosa
re et consi-
llo. 741. Quando donatio causa mortis censeatur revocata. - 742. An valeat haec donatio t'n
absentem. - 743. Qui possint donare causa mortis.
Donatio
mortìs cau- 141. - « Resp. I", Donatio mortis causa, «3°. Si donatarius moriatur ante do-
sa, quid, " qua quis sic donat, ut velit rem esse « natorem, ipso jure revocata est: ut etiam
« alterius primum post suam mortem (ut « accìdìt in testamentis et legatìs, Secus
« si dicas: Do !t'hz' hoc post mortem meam; «est in promissione et donatione inter
« vel cum moriar; vel quia ttmeo me nunc e: vivos, quae transit ad haeredes. Quod

[Potest tamen donatarius retinere rem, casu ante sententiam judicis niI tenetur « moriturum), revoeari potest etiam tribus e: si autem donator promiserit se non re-

donec illa a donante repetatur. Lessius 4; restituere fìliis. Ita Salmant. 14 cum Palao In dubio ".casibus bis », [In dubio, donatio est cen- «vocaturum, transit in donationem inter
censetur do-
Palaus, Villalobos c), cum Salmant. 5:1- et Vi1lalobos. natio inter senda inter vivos et irrevocabilis. Lugo, • vivos. - Vide Lessium 7, Molina 8, Azor 9,
vìvos.
Prado, SiIvester, Villalobos, apud Sal- « Bonacina lO »,
Donatio
i n'o ff ì c i o-
140. - e: 5°. Si donatio fuerit inofficiosa, Deinde notandum cum Laymann l., Na- Qua dona-
sa potest re- e: contra officium paternae pietatis; ut si varro 16, etc., quod parentes, licet nequeant
tione possit
Iaedi legìti- manto 4J: 142. - "Resp. Il", Haec donatio fieri Fit prae-
ma. senti ve! per
vocati. Quando- e: l°. Si donatorem poeniteat, sive ex- «debet in praesentem. Diana 11, et alii nuntium
«pater tantum donèt, ut fìlii priventur donationibus minuere filiorum legitimas, nam revo- aut Iìtteras,
« sua portione legitima. - Tunc enim post possunt tamen, contractibus onerosìs et cetur. «presse sive implicite; ut si rem illam «quinque. - Nec valet in absentem sine
« mortem patris possunt filii revocare: Na- donationibus remuneratorìis, «donet alteri. - Lessius 5. «nuntio ad hoc destinato vel epistola;
e: 2°. Si dedit intuitu alicujus instantis « licet valeat ut fideicommissum, si fuerint
Less., cap. 18, n. 109. - Bonac., disp. 3, de Contract.• tkseram. - Less., 100. cit., n. 113. - • Loc, cìt., resol. 66. e: periculi, ex quo metuit mortem; hoc « adhibiti testes. Diana 12, etc. - Valet
qu, 13, punct. ult., n. 9. - , Loc, cit., n. 110. - • Parto 8, IO Cap. 18, nnm. H2. - n Tr. 14, cap. 4, num. 111. -
-
« ipso quo periculum evasit, censetur ta- « autem probabiliter, etsi donatarìus prae-
tr. 6, resol. 62. - S Loc. cìt., resol. 65. • Molina, tre 2" 12 Parto 8, tr. 6, resol. 66, v. 8ed ut meam. - lB Lìb, 3,
dlsp. 282, num. 11. - .. Loc, cit., nume 110. - Pa/aus, de Just. et Jure, dìssert, 4, cap. 21, num. 13. - "Loc. « cite revocata donatio: ut si quis det in « sens tacuerit.
tr, 32, disp, 2, punct.29, § 1, num. 5. . • Tr. 14, cap. 4, cìt., num. 111.• Paiaus, tr, 32, disp, 2, punct, 29, § 2, «gravi morbo vel instante praelio. - 143.- « Respondeo IlIO. Donare mortis Quinam
possint do-
num. 110. - e Loc. cit .. num. 112 et 113._. Megal., Instit. num. 4.. ViIlal., parto 2, tr. 20, diff. 7, num. 6, i. f. - « Bonacina 6.
confessar., 2m 20.°, lib. 2, cap. Il, qu, 1, num.37. - 'J Loc. .. . Lib.3, er. 4, cap. 12, num. 18. - se Man., cap. 26, n.39, « causa possunt omnes et soli qui possunt nare mortis
causa.
eit., resol, 66, v. Et tandem, - S Parto 8, tr, 6, v. Non v. Ad tertium. , Carden., Cris., disp, 21, a num. 77.. Ludov. Lope», resol, 78. - Lugo, disp. 24, num. 321. • Prado, cap. 29,
lnstr. conse., part.2, cap. 20, concI. 7; et de Contraet., qu. 5, num. 31.. Si/vest., v. Donatio IV; qu. 1.· Villal.,
lib. 2, cap. 42, v. Praeterea. - Rodrig.,1 Sum., parto 1, ·part. 2. tr. 20, diff.8, n. 2.. • T,. 14, cap. 4, n. 113. -
cap~ 93, n. 2. - Navar., Man., cap. 26, n. 39, v. Ad 4. - Vega" • Cap. 18, num. 114. - • Disp. 3, de Contract., qu. la,
tes necessariam esse mentionem meritorum tia, minuere filiis partes bonorum suorum eis Sum., nueva, parto 2, cap. -22, caso 5. ~ Corduba" Sum., punct. ult., num. 20. - 'i' Loc. cit., nllm. 116. - S Tr. 2,
pro foro interno, si de his aliunde donatario jure debitas, per veras donationes». qu. 125, punct. 5.. 1 Lib. a, part.2, n.812. - • Ap. Croix, di.p.287, a n. 9. - • Parto 3, 1ib. 11, cap. 11, quaer. 8. -
constet. Utrum vero Diana assentiat Barbosae b) Villalobos, part.2, tr.20, dz"jf. 7, n. 6; loe. cito • 5anch., de Matr., lib.6, disp. 36, n.6. - Gutier.) lO Loc. cit., num. 20. - 11 Parto 8, tract. 6, reso!. 67. -
necne, ex ejus verbis non apparet. In reliquis Gomez, Variar. tomo 2, cap. 4, n. 13; Bar· de Juram., parto l, cap. 5, n. 28. - • Diana, parto 8, tr. 6, 1\1' Loc.cit.
autem concordato tolus, z'n l. Si ut allegatis, n. 3, et hz l. Si ma-
739. - a) .lnterdum» expedire ait Lessius. ter, C. de z'nojf. donat., non tractant de dona·
li) In quantum scilicet donatioa patre facta tione factaob causam piam; in reliquis autem
d) Lessius, loc. Ct't., ti. 112, concedit patri natione mortis causa; licet ipse in probatione
laedit eorum legitimam, ut notant auctores concordant. Salmant. tamen citant Villalobos
citati. et Gomez absque ulla restrictione. facultateminsumendi bona in opera pia,etiam de quacumque donatione loquatur.
c) Villalobos, parto 2, tr.20, diff. 7, n. 6, c) Cabassutius, Uh. 6, cap. 29, n. 1, haec
in praejudidum legitimae filiorum. g) Jus positivum in hac re maximam ad·
e) Salmmt., loc. cit., n. 111; Diana, loc. mittit diversitatem. In jure Germanico nati-
i. f" ita sane docet, sed in casu quo donatio tantum scribit: • Ita distinguendum: ut si do- cz"t., resol. 66; Concina, loc.cz"t. non vindicant
inofficiosa fuerit: quod non adverterunt Sal· natio sit inofficiosa re tantum, revocanda sit vitas prolis non est callsa propter quam revo·
manticenses. usque ad legitimam necessariis haeredibus... patri ejusmodi facultatem. ' cari possit donatio. Contra vero idem jus Ger-
f) Diana, loc. dt., resol. 78, cum dictis manicum aliam inducit causam, et est quando
740. - a) Navarrus, Man., cap. 26, n. 39, Si inofficiosa sit re simili et consilio, revocari
negat tantum parentes posse • justa conscien· in totum debet ». quatuor auctoribus, sic tenet, loquens de do· donator seipsum pro conditione sua sllsten-
 198 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. V. 199
« testari, - Excepto filiofamilias, qui, licet «Hinc donare sic possunt minores 25 « cita haec conditio: nisi interea contigerit 749. - « Verum si is cui res commo- Re pereun-
te, quando
« testamentum condere nullo modo possit, «annis, etiam sine consensu sui curatoris. «rem esse necessariam commodanti. - « data, locata, deposita et pignorata est, restìtuen-
dum,
« cum hoc sit juris publici; donare tamen « Diana a, ex Molina et aliis novem. _ « Laymann l a, « negligenter custodiat, ita ut pereat, ne-
« mortis causa, cum id sit juris privati, « Non autem usurarius, nisi prius usuris
Expensae Nota cum Viva 2 quod in re commodata « gligentia autem non sit theologica culpa
ordinariae
« potest, si adsit patris consensus expres- « satisfecerit vel cautionem praestiterit a commoda- expensae ordinariae debent fieri a com- « mortalis; probabile est quod dixi exSoto,
tarìofacìen-
« sUS. Immo sine hoc donare eum posse, « (potest tamen ad causas pìas), Diana 4, dae, modatario, ut alere equum, etc.; expensae ~( Sà, non teneri ad restitutionem in con-
« non tantum de castrensibus, sed etiam « ex Fagundez et aliis sex. - Nec sur- autem extraordinariae, a commodante, ex « scientia »; [Ut etiam tenent Salmant. lO
« de adventitiis, probabile censet Dìana! a , « dus et mutus a natura; secus, si a casu 1. In rebus, ff. Commodati. cum Lugo, Ledesma; Roncaglia, Cabas-
[Si nimirum filius ex concessione patris <supervenìente (vel si surdus sit aut Deposita-
riusquando
748. - « 3°. Si depositarius bona fide sutius lI, etc. Vide dieta n. 554, V. Sed
habeat de istis usumfructum et admini- « mutus tantum): licet donare inter vi- re utatur Ii- « existimet depositori non displiciturum, dubt'um].
cite.
strationem, ut Salmant. 2 cum Palao in- « vos possit, secundum quosdam b). Azor, « si re deposita utatur, licebit uti; alias «Alii tamen aliter sentiunt, nimirum
telligunt a)]: « Diana 5". ' «non. - Lessius 8. « teneri restìtuere, qui juridicam culpam
« 4°. Si depositum sit res usu consum- « in custodiendo contraxerit, si ea fuerit
• ptibilis, ut triticum, vinum, pecunia, « lata; et subinde, si levìs tantum; ìmmo et
DUBIUM V. « quae exponendo absumitur, eaque tra- « aliquando, si levissima (nimirum quando
Quid sìt Commodatum, Precarium et Depositum. « dita sit certo numero, pondere et men- « depositio facta est in commodum utrius-
« sura, non videtur depositarius peccare « que; et si pretium pro custodia acci-
744. Quid e~t commodatum; - 745. Quid, precarium. Et quando cesset precarium. -746. Quid « saltem graviter iis utens; si certus sit, « piat). Vide Lessium 12, Laymann la, ubi
depositurn. -:- 7~7. Vzde casus de ~ommoda;tario. - 748. Vide de depositario. Quomodo « se tantumdem ejusdem bonitatis habi- « docet depositarium tantum teneri de
peccet deposztarius, utens re deposita ; et quzd teneatur restituere. - 749. An isti tenean- «turum quando repetetur. Lessius 4. - « dolo, vel culpa crassa quae dolo aequi-
tur ex culPa: tantu.m juridica. -750. Ad quid tenentur artifices, quibus l'es traditur.
- ~51. An tn dubio fra~suma.tur. ~ulpa. - 752. Quis teneatur salvare rem alienam « Secus, si pecunia tradita fuerit sacculo « paretur.
potzus quam suam. - Vide alza ibidem. - 753. In quibus casibus depositarius possit «'vel arca inclusa, vel munita sigillo. Sìl- «Dicitur autem jurt'dt'ca culpa lata Culpa ju-
rem denegare. ridica, quid
« vester, Azor, Lessius a), Bonaci:J.a; vide « seu crassa, cum quis facit aut omittit et q u o t u-
plex.
Cornmoda- 744. - « Resp. COMMODATUM est con- « Trullench 5 », [Ha etiam Vi va 6 cum « quod ut plurimum non facerent vel omit-
rum, quid. Precarium cessat per mortem acci- Quomodo
« terent in ea re homines suae profes-
« tractus, quo res aliqua mobilis vel im- cesset, Molina 7].
pientis; non autem per mortem dantis, si
« mobilis, quoad solum usum gratuito con-
Quid cune Deinde notandum quod depositarius « sionis; ut v. gr., si quis rem apud se de-
ab haeredibus non revocetur. L. Cum pre- c1ebeat r-e ~
stituere, utens mala fide re deposita, tenetur resti- « positam relinquit in loco publìco, etsi
« ceditur, idque ad aliquod certum -ternpus cario, ff. de precario, - Vide Viva 7. '
tuere valoremusus; at si utatur bona fide, « inadvertenter. - Leois autem dicitur,
« explicite vel implicite determinatum. - 746. - « DEPOSITUM est, quo alìquid De p os i .
tum, quid, tenetur in quo factus est ditior, quando « cum quis facit vel omittit quod non face-
« Expùcite, ut si dicas: Commodo tibi hunc « traditur custodiendum, ut integrum red-
intelliget id domino displicuisse. Ita Viva 8 « rent vel omitterent homines suae pro-
« librum vel domum ad unum mensem. « datur. Et communiter est res mobilis,
cumHurtado. Quando autem dominus con- « fessionis diligentes; ut si quis depositum
« Implicz'te, ut si dicas: Commodo tìbi li- « vel se movens, ut vestis, equus, etc.
cesserit usum rei consumptibìlis saltem « relinquit in suo cubiculo, sed negligit
« brum, ut eum describas; quia tunc imo « Unde circa haec resolvuntur:
tacite; tunc depositum transit in mutuum « ostium c1audere. - Levessima dicitur,
« plicite tantum temporis determinatur, 741. - « 1°. Commodator non potest Commoda-
tor, quando (ex communi, cum Lessio, Molina, etc. 9, « cum facit vel omittit quod non facerent
e: quantum necessarium est ad commode , « repetere absque injustitia ante definitum possit repe-
contra Hurtadum): saltem quando depo- « homines diligentissimi; ut si quis ostium
« describendum », «tempus. - Laymann 8. tere.
sitarius re actualiter -utìtur ex consensu « quidem obserarit, sed neglexerit tentare
Precarium,
quid, 745. - « PRECARIUM est, quo conceditur « 2°. Quod si tamen commodanti dam-
domini. « manu an esset bene c1ausum »,
« perenti res utenda, non ad certum tem- <num impendeat, potest repetere, licet
« pus (in quo differt a commodato): sed «simile damnum irnpenderet commoda- l Lib. 3, tr, 4, cap. 14, n. 3. - 2 De Contract., qu, 9, disp. 523, D. 1. - 9 Ap. VivaI de Contract., qu, 9, art, 2,
« donec concedens repetat, sive expresse « tario ex rei ante, tempus repetitione; art. 2, n. 7. - a Cap. 27, n. 5 et 7. - , Cap. 27, n. 8. - num. 3, v. In eo, - Hurtad., de Contract., disp. lO, de
Si/vest., v. Depositum, n. lO, qu. 9. - A::JOY" partv B, lib.7, Deposito, diff. 2. - Sotus, de ]ust. et ]ure, Iib, 4, qu, 7,
« sive tacite, ut si det alteri aut vendat. « ut habet Lessius 9. Quia, ut ait Navar- tit. de Deposito, cap. 7, qu, 8. - Bonac., disp, 3, de Con- art. 2, post med. - Sà.. v. Culpa l n.2. - lO T'r; 13, cap. 1..
« - Laymann 6 ». « rus a), in commodatione intelligitur ta_ tract., qu. 14. punct. 1, num. 3, ì. f. - 5 Lib. 7, cap. 25, num. 32. - Lugo.. disp. 8, nUro. 106. - Martin. Ledesm...
dub. 1, num. 4. - G De Contract., qu. 9, art. 2, num. 4, 2a 4 ne , qu. 18, art. 6, v. sed dubitas quaenam culpa. -
Parto 8, te. 6, resol. 68 et 69. - 2 Tr. 14, cap. 4, n. 116. _
l bor.. parto 3, lib. 11, tit. de Donation., cap. 3 1 qu. ult. _ v. Notat. ~ 'i Tr.2, disp.523, n. 1, v. f. - S Loc. cit., n. 3. - Roncaglia" trio 13, qu. 2, de Restit., cap. 1, qu. 5. - 11 Lib. 6,
Palaus~ fr. 32, disp. 2. punct. 16, nume 4. - 3 Loc. cit., l> Parto 5, tr. 6, resoI. 12. - 6 Lib. 3, tr. 4, cap. 14, n. 4 Gasp. Hurtad., de Jure et ]ust., de Contract., disp. IO,de cap. 9, n.2. - 12 Cap. 7, dub. 8. - 18 Lib. 3, tr.4, cap. 25,
resol. 71. • Molina, tr. 2, disp.277, nume 7. _ 4 Loc. cit., et 5. - 'l' De Contract., qu. 9, art. 2, n. 9, v. f. _ 8 Lac. Deposito, diff. 2. - Less., cap. 27, n. 6. - Molina, tr. 2, num.1.
resol. 73.• Fagund., de ]ust., lib. 4. cap. 5, n. 36 et 37. - cit., n. 3. - ~ Cap. 27, dub. 5.

tare, vel conjugi aut cognatis debitam susten-
tationem procurare non valet. (Cod. Germ.,
528 et seqq.).
743. - aj Ipse Diana hoc eodem modo in-
telligit quaesitum.
b) In jure Austriaco (956) et Hispan. (620)
v~let d?~~ti~ mortis causa, modo fiat de parte
dlspombIlI, IUter personas habiles, et morte
donantis confirmetur. In jure Gallico, Germa- cap. 27, num.20, affert ad refellendam Na- Nec ulla ratio in uno foro potius quam in alio
nico et Italico non admittitur donatio mortis varri rationem. Navarrus enim, Man.,cap.17, concludit. Et quia licet quis (ceteris paribus)
causa; sed in Germ., (Cod. 2301) admittitur pro- n.182, adducit quidem Angelum, ut qui teneat sibi magis quam alteri obligetur,... in propo-
missio donationis mortis causa, seu donationis opinionemhic a Busenbaum expositam,deinde sito cetera non sunt paria. Quia commodans
promissio, ea conditione facta, ut donatarius Silvestrum eamdem pro foro tantum interno sua voluntate propriae rei usum alteri. con-
donatori supersit: valet ut ultima voluntas. et in quodam casu admittentem. «Sed nostro cedit et suam fidem servare tenetur ».
747.- a) Busenbaumhic longe a veroaber· judicio (prosequitur Navarrus) in utroque foro 748. - a) Lessius citatur (sicut et reliqui
rat, et tribuit Navarro; quod Lessius, lib. 2, peccat qui commodat et ante tempus revocat... auctores) a Busenbaum ex Trullench; sed,
 200 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Quinam
teneantur
750. - «5°. Sartores, molitores et cae-
ex culpa lc- « teri artifices, quibus res traditur polienda
vi.
« vel immutanda; item nautae, aurigae ,
« caupones, apud quos res deponuntur,
«tenentur ex levi culpa; quia depositio
e fit etiam in commodum ipsorum. Immo
« Silvester a) vult eos teneri ex levissima,
« ex l. l, jf. Depositi, idque cautum esse
«ad vitandas eorum fraudes. - Quod
« etiam Lessius et Trullench l putant esse
«probabile in utroque foro, si quis eis
« rem expresse tradiderit custodiendam :
« si autem ipsis tantum videntibus depo-
« suerit, v. gr. in diversorio, navi, etc., ne
« ex lata quidem teneri b). Vide Bonacìna,
«Trullench, Diana 2 »,
Dubius de 751. - « 6°.Si depositarius (idem est de
~~~ic~~ntii~ « comrnodatario) dubitet an depositum sua
non t e n e-
turo « culpa perierit, non tenetur in conscientia
« ad restitutionem a). Sanchez a; quia in
« dubio non praesumitur delictum, ex l.
In foro ex- « Merito, jf. pro socio. Vide Diana 4. - In
terno .quan-
dcque dolus «foro tamen externo, si res depositarii
p r a esu mti-
turo «manserint incolumes, praesumitur de
« dolo: nisi depositarius probet depositum
« casu periisse, et non potuisse simul cum
«rebus suis (imminente v. gr. incendio)
«servari. Tunc enim non teneretur, quia
« praesumptio doli cessaret. Vide Palaum 5,
« Trullench 6 »,
In peri- 752. - Hic pro regula generali distin-
culo 1"(::S de-
posita non guitur cum Viva 7. - Quando res perit
semp er
p raofer en- in incendio, naufragio, etc., si contractus
da proprtae,
sit in favorem dantis, et res est minoris
vel aequalis valoris quam res tua, tunc
poteris rem tuam praeferre et salvare: at
Lesso} cap. 27, n. 10. - 1 Lib. 7, cap. 25, dub, l, n. 6. -
Bonac., d,isp. 3, de Contraet.• qu. 1, punct, 6, num. 19. -
Trult., loc, cito - 2 Parto l, tre 8, resol. 74. - 8 De Matr.•
lib, ~, disp. 41, nume 18. - .( Parto 3, tr.6, r.esol.49. -
" Tr. l. disp. 3, punct. 4, n. 4. - , Lib, 7, cap. 25, dub, l,
n. Q. -- 7 De Contract., qu. 9, art. 2, n. ~. _ S Cap. 27)
a num. 27. - ti Loc, cìt., num, 2. - Molt"na) tr. 2, disp. 296,
quidquid dicat Trullench, Lessius loc. cit.,
dub. 2, omnino praetermittit hanc asserti
partem.
750. - a) Silvester, V. Nauta, qu.l, id sane
docet pro toro externo; sed ad confirmatio-
nem suae doctrinae non allegat legem l,jj. De-
posz'tt'; et tantum negat hanc legem sibi ob-
stare; pro se autem allegat legem Et ita,
.ff.Nautae, caupo, stabula. Unde parum accu-
rate citatur a Busenbaum. Dixi Silvestrum
ita docere pro foro externo; addit autem dispo-
si res alterius sit longe pretiosior, eo
casu potes petere compensationem pro
re tua deperdita. - Si vero contractus
fuit in commodum tui; tUDC teneris rem
domini praeferre, nec potes petere com-
pensationem. Lessius 8, et Viva 9 cum
communi.
« 7°.Si domino repetenti depositum re·
« miserit per hominem qui fidelis habe-
« batur, isque sibi retinuerit vel perdi-
« derit; domino periisse dicit Molina, cita-
« tus ab Escobar. - Vide Trullench lO.
« 8°. Deponens rem usu non consumo
«ptibilem potest a depositario pro ejus
e: usu aliquid accipere; quia is est pretio
« aestimabilis (licet eo casu, non depositi,
« sed locati et conducti contractus sit di-
« cendus). - Secus, si sit usu consumptì-
« bilis: tunc enim depositum, eo ipso quod
« depositarius incipit eo uti, ìnduìt natu-
e ram mutui; ex quo (sec1usa ratione lucri
« cessantis, etc.) nihil licet accipere: ut
«vide Dub. seq., et Bonacina 11, Trul-
« lench 12 ».
753. - Notandum hic quod deposita-
rius in quatuor casibus potest depositum
domino denegare: l°. Si per sententiam
sint addicta omnia bona depositoris. -
2°. Si comprehendat certo rem esse tura-
tam. - 3°. Si habeat ipse certam causam
compensationis. - 4°. Si prudenter certo
timeat illum abusurum re deposita contra
justitiam, puta gladio ad occidendum; quia
tunc peccaret gladium reddendo, contra
caritatem: ut Viva 18. Immo Lessius 14,
Salmant., et Viva 15 ac Tamburìnìus, (con-
num, 10 et 11. - Escob.) tr. 3, exam. 4, cap. 7, num, 39.
(al. n. 60.) - Loc- cit., n. S. - 11 Disp. 3, de Contract.,
10
qu. 14, punct. l, num. 3. - 12 Lib. 7, cap. 25, dub, 1, a
n. 3. - 13 De Restit., qu, 4, art. 5, n. 1. - 14 Cap. 16,
n. 59. - Saimant., tr. 13, cap. 1, n. 204. - 15 De Restit.,
qu. 4, art. 5, num. 2. - Tambur., Decal., lib. 8, tract, 4,
cap. 1, § 3, n. 5 et 6.
sitionem juris fallere in conscientia, in qua
affirmat ejusmodi depositarios solum de levi
culpa teneri.
b) Ex jure hodierno res apud caupones in
itinere depositae habentur ut depositum ne-
cessarium; ideoque caupones de illarum furto
vel detrimento tenentur, sive furtum aut detri-
mentum fiat a domesticis,sive ab extraneis:
non autem si fiat armis aut vi majore.
751. - a) Ubi scilicet depositarius «dubius
est aequaliter», ut notat Sanchez.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VI.
tra Molina) putant verius quod peccaret
etiam contra justitiam: quia valde pro-
xime cooperaretur ad homicidium (Vide
dieta n. 697, v. ProbabiHssimum). - Diti
tamen: certo timeat; nam in dubio vel
pari probabilitate .de damno, gladius re-
stitui debet, nisi dominus sit furiosus: ut
Remittens ait Viva 1. Sed illi parz' probabz'Htate non
per alium,
quisibi rem acquiesco; nam proximus etiam possidet
retinet. jus ne laedatur in vita: unde videtur po-
Pretium ac-
cipere pro
usu deposi-
ti, quando-
que licitum.
754. Quomodo mutuum distinguatur a permutatione, pignore, etc. - 755. Quando restitui
debet mutuum, si non est praefixus terminus. - 756. An repeti possit mutuum datum
Quando- ecclesiae, uniuersitati vel minori, - 757. Quid, si detur fitiofamiiias.
que ilfici-
tum.
Mutuum,
quid.
754. - « Resp. Est contractus, quo rei
« alìcujus numero, pondere vel mensura
« constantis, dominium a mutuante in mu-
«tuatarium transfertur, cum obligatione
« restituendi eamdem vel similem specie
Quatuor « et bonìtate. - Proprie autem mutuum
de causisde-
positum ne- « fere est in rebus usu consumptìbìlìbus,
gatur domi-
no. « inter quas etiam est pecunia: quae, licet
({ non absumatur nec pereat in se, perit
« tamen exponenti.
Differt a « Distinguitur a permutatione, quod in
permutatìo-
Reddere ne. ({ ea reddatur res alterius speciei; item a
est quando-
q ne Injus- « pignore, hypotheca , deposito, commo-
rum. «dato et locato, quod dominium in iis
« non transferatur, sed usus tantum. -
« Bonacina 5.
« Unde resolves:
Obliga-
tiones mu-
« l°. Mutuans obligatur monere de vitio
tuantis, « rei; alioqui ad damnum tenetur in con-
« scientia.
« 2°.Item, non repetere rem ante tem-
« pus, nisi ipse sit in pari necessitate »,
Mutuum,
quandore~
755. - Si non est praefixus terminus
stituendum. ad restitutionem, debes mutuum reddere
Molina) tract. 2, disp. 755, n. 1. - 1 De Restit., qu. 4,
art. 5, n. 1. - 9 Disp. 1, de Restit. in gen., qu. ult., punct. 1,
753. - a) Sanchez, de Matr., lz'b. 9, disp. 6,
n. 7, dare id significat, de casu simili dispu-
tans, scilicet de redditione debiti conjugalis,
quam negat esse peccatum, quando exigens
.lethaliter peccat ob circumstantiam perso-
nalem tantum, non vero ob circurnstantiam
se tenentem ex parte actus.
201
tius praecavendum malum ejus, quod est
majus.
Dubium est an idem currat, si domi-
nus abusurus si! re, non contra justitiam,
sed contra alias virtutes? - Negant San-
chez a) et Bonacina 2. Sed adhuc peccare Quando-
que contra
reddentem contra caritatem verius dicit caritatem,
Lessius 3 cum S. Thoma 4 (cujus verba re-
tulimus n. 697): nisi non reddendo grave
timeat incommodum.
DUBIUM VI.
Quid sit Mutuum.
quando a mutuante interpellaris: intellige
post aliquod tempus competens arbitrio
prudentum; nam alias mutuum potius tibi
obesset quam prodesset. At teneris red-
dere etiarn non petitus, si non petatur ob
oblivionem, reverentiam aut distantiam:
mutuans vero non petens, cum facile pos-
sit, censetur indulgere dilationi. - Ita
Laymann a), Palaus a), Rebellus a) cum
Salmant.".
« 3°. Item praestare casum fortuitum
« mutuatarius tenetur, cum penes hunc
« rei dominium sit; et rem eadem quan-
« titate et qualitate reddere suo tempore.
«4°. In vero mutuo lucrum aliquod
« accipere non licet, quia est usura: de
«quo Dub~ seq. ».
756. - Sed hic notandum l°. Quod mu- Praestì-
tum eccle-
tuum praestitum ecc1esiae, causae piae sia e , etc.,
r-e pe t ne-
aut universitati non potest repetì, nisi quit,
ì
probetur in utilitatem illius conversum
fuisse, l. Civz'tas, jf. de rebus creditis. -
Et idem dicitur de mutuo dato minori;
qui alias non tenetur, etiam major factus,
n. 4. - 3 Cap. 16, n. 53. - \I 211 2U l • qu. 62, art. 5, ad 1. -
Disp. 3, de Contract., qu. 3, punct.l. - 8 Tr.14, cap. 8, n.4.
lS
755. - a) Laymann, lz'b~ 3, tr. 4, cap.l5,
n. 2; Palaus, tr. 33, disp. 4, punct.l, n.lO;
Rebellus, parto 2, lz'b. 8, qu. l, n. 11, habent
priorem tantum partem ejus quod in hoc nu-
mero asseritur, (etsi duo ultimi auctores sim-
pliciter et absque ulla restrictione a Salmant.
allegantur).
 202 LlB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
restituere a), l. 3, C. Quando eccfacto tu-
toris.
Exceptio- Si tamen praelatus cum consensu ca-
nes.
pituli (et idem dicitur de gubernatore cum
consensu officialium) recipiat mutuum no-
mine ecc1esiae, ipsa semper tenetur sol-
vere b),' dum praelati cum capitulo recte
alienare possunt res mobiles Ecc1esiae.
- Lessìus 1, Salmant. 2 cum Laymann,
Molina et Palao.
Filius non
habens ca- 151. - Notandum pariter Ira. Quod mu-
strensia Don
tenetur re-
tuum datum fi.liisfamilias, ut sic putatis,
stituere mu .. et carentibus bonis castrensìbus, sine sal-
tuum,
tem tacito consensu parentum, neque ab
ìllis postea restituendum est, saltem in
foro externo, 1.1, ff. de Senatuscons. Ma-
cedono - Quo privilegio filii uti possunt,
etsi ei renuntient a). Lessius 3, Salmant."
cum Palao, Dicastillo et Bonacina.
Exceptio-
nes. Excipitur l°. Si mutuum sit in aliis
rebus quam in pecunia, de qua lex loqui-
turo - Excipitur 2°. Si filius juravit sol-
vere; quamvis post solutionem habeat
actionem ad repetendum: immo potest re-
laxationem juramentì sibi procurare. Sal-
mant." cum citatis DD. - Excipitur 3°. Si
mutuum datum sit, sciente et f!.on con-
1 Cap. 20, n. 13. - 2 Tr. 14, cap. 3, n. 6.. Laym., lib.3,
tr.4, cap. 15, num. 7. - Molina, tr. 2, disp. 300, Dum. 3 et
et 5. - Palaus,1 tr.33, disp.4, punct.5, n.3. - 3. Loc. cit.,
n. 8. - 4 Loc. cit., n. 7. - Palaus, loe. cit., punct. 3, n. Z. ~
Dicast." lib.2, tr. 10, disp. 1, dub. 3, n. 55 et 56. ~ Bonac."
disp. 3, de Contraet., qu. 3, l'unet. l, n. 8. - f> Tr. 14, cap. 3,
n.S. - & Trr. 14, cap. 3, n. 9. - Bonac., disp~ 3, de Contract.,
756. - a) Lex 3 Si in rem, C. Quando ex
facto tutorz's, tractat de mutuo dato curatori
vel tutori, quod ipse minor non tenetur resti·
tuere nisi probetur in suam utilitatem ces-
sisse:. «Si in rem minoris pecunia profecta
sit, quae curatori vel tutori ejus, nomine mi-
noris mutuo data est, merito personalis in
eumdem minorem actio danda est».
b) Si nempe mutuum ejusmodi valoris sit,
ad cujus solutionem bona Ecclesiae mobilia
sufficiant, uti notant Lessius, Sa1mant., Lay-
mann et Molina, locis citatis.
tradicente patre; aut si conversum sit in
utilitatem patris, aut filiorum in rebus
quas pater eis praebere tenebatur. Item,
si res mutuata adhuc exstet; ve1 si pater
solitus fuerit solvere debita fìlìorum, Ita
Salmant.",
Dubium est: an filzifamz"lt"as in primo
casu posito ltbert' sint a restitutione mutuz:
non solum z'n foro externo, sed etiam t'n-
terno?
Negant Bonacìna , Dicastillus, Covar-
ruvias et Rebellus, apud Salmantìcenses 7;
quia jus cìvìle non tollit obligationem na-
turalem.
At satis probabilius b) affìrmant Les-
sius 8; et Sanchez, Laymann, Palaus, etc.
cum Salmant. 9. Quia lex bene potest cum
justa causa naturalem obligationem au-
ferre, et sic fecisse judicatur in hoc casu
ad providendum damno parentum, et ne"
quitiam feneratorum avertendam. Non vi-
detur autem posse negari, quod potestas
suprema humana, ob altum dominium
quod habet, bene potest propter bonum
commune transferre dominium rerum ab
uno in alterum; ut patet in lege prae-
scriptionis. - Vide dieta n. 517.
qu. 3, punct, 1, num, 6~ ~ Dicast., Iib, 2, tr. lO, disp. 1,
dub. 3, n. 47 et seqq. - Covar., in cap. Quamvis pactum,
parto 2, §' 3, n. 6, v. Ego vero difficilem• . Rebel., parto 2,
Hb~ 8, qu.l, n. 16. ~ 'i Loc. cit., n. 10. - 8 Cap. 20,.n. S. -
Sanch., Decal., lib. 7, cap. 31, n. 22.- Laym.,1ib. 3, tr.4,
cap. 15, n. 5. - Palaus, tr. 33, disp. 4, punct~ 3, nuro. 6. -
, Tr. 14, cap. 3, n. lO.
757. - a) Seu clarius: « Etsi prius ei re-
nuntiaverint »; vel «quamvis velint eidem
renuntiare » •
b) In notis ad Medullam Busenbaum, seu
prima editione hujus operis, S. Doctor scx:i-
pserat, ut et ipsi Salmant. quos allegat:« Satis
probabiliter». -InHom. autem af!ostol., !r.l~,
n.141, opinionem hanc affirmauv.a,m sunpli-
citer tenet; sed cum sequenti limitatione: «Ex-
cepto si cum juramento de satisfactione se
obIigasset; quod juramentum potest c:aetero-
quin a superiore ecclesiastico relaxan».
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VII. 203
DUBIUM VII.
Quid sit Usura.
758. Quando committatur usura. - 759. An usura sit mala de jure naturae. - 760. An
mutuans possit aliquid exigere, si obligetur solutionern exspectare per longum tem-
pus. - 761. De usura mentali. - Qu. 1. Quando ex ea oriatur obliga#o restitutionis. -
Qu. 2. Utrum mutuans possit retinere id de quo dubitatur an gratis sz't datum. -
762. An liceat dare mutuum ob spem lucri. - 763. An mutuans possz'tretinere quod
mutuatarius dedz't ex timore, ne alia mutuatio d negetur in futurum. - 764. An
Filiusfa-
mìlìas pro- obligatz'o antidoralis possit in pactum deduci. - Vide alios casus apud Busenbaum. -
babiliter e· 765. An possit exigi aliquid ob periculum sortis. - Quù/ de montibus pìetatìs, - 766. An
tìam ìn con-
scìentìa ex- liceat pactum poenae conventionalis:-767. An dieta poena debeatur ante sententiam. -
cusatur,
7fi3. An et quando possz't aliquid exigz' ob damnum emergens vel ob lucrum cessans.-
769. Quot condetionesrequirantur ad hoc interesse exigendum. An in contractu oporteat
monere mutuatarz'um de damno emergenti vel alio justo titulo. An possù mutuans
tale interesse exigere, si ipse se offerat admutuandum. -- 770. An liceat mutuanti
pacisci ab initio de certa pecunia solvenda pro damno vel lucro incerto. - 771. An
possis exigere lucrum cessans, si atiam substituas pecuniam, ad negotium non des#-
natam. - 772. Quz'd, si dicas: Negotiarer, m'si essent mutuum petentes. - 773. Quid,
si aderat justus #tulUs aliquid exigendi, sed mutuans bona fide inierit contractum
usurarium. - 774. Quae pacta liceant in mutuatione. - 775. An sit z'llicitum pactum
legis commissoriae. - 776. An fructus pz"gnorz's debeant restitui, QuùJ, si pz"gnus
datum sz'tpro dote. - 777. An teneat pactum, ut reddatur aliquid debitum, sed non ex
jus##a. An, ut desistatur ab z·njuria. - 778. An valeat pactum, ut injuria condonetur.
779. An pactum, ut conferatur officium, - 780. An pactum, ut praestentur debita ex
gratitudine. - 781. An pactum remutuandi. - 7F?f2. An pactum, ut l'es in eadem specie
reddatur. - 783. An usurarius acquirat dominium. lucri usurarii. - 784. Quz'd de
fructibus rei usu consumptibilis. - 785. Ad quid teneatur praebens consitium aut
dans pecuniam pro mutuo usurario. - 786. An peccet deponens pecuniam apud abu-
surum ad usuras. -787. An principes, etc., cooperantes ut soh'antur usurae, teneantur
ad restitutionem. - 788. An liceat creditori mutuantis exigere usuras. - 789. An
peccent famuli cooperantes dominis usurariis. - 790. Quomodo haeredes usurarii
teneantur ad restitutionem. - An liceat petere mutuum ab usurario. (Remz'ssive ad
Lib.2, n. 47, V. Secunda; et n. 77, v. 4.oLicitum). - 791. Vide alios casus apud Busen-
baum. - 792. Quae obliga#o et poena usurariorum.
Usura,
quid.
758. - "Resp. Est lucrum immediate rei mutuatae potest aliquid ultra sortem
«proveniens ex mutuo: ita ut mutuans exigi; ut communiter dicunt theologi et
" supra sortem, id est summam capitalem, juristae cum S. Thoma 2, ex cap. Super
« lucretur aliquid quod sit pecunia aesti- eo, de usurz's.
" mabile, ita ut lucrum talepraecise in- Ratio est, quia, ut docet S. Thomas 3,
Est illicita. « tendatur ratione mutui. - Quod pIane licet in re quae usu non consumitur, prout
«iniquum est, ef grave peccatum contra in domo, equo, possit usus a re distin-
" jus humanum et divinum; cum mutuans gui: in re tamen usu consumptibili, ut
" acquirat lucrum ex re jam non amplius in vino, tritico, pecunia, non adest usus
"sua: quia res mutuata jam transiit in rei distinctus a dominio; cum usus rei
« dominium mutuatarii, ut patet ex defi- sit ipsa rei consumptio. Et ideo in mu-
« nitione. Et regula generalis est: Omne tuo, ex sua natura transfertur rei do-
«pactum ve1 gravamen, sive onus, addi- minium in mutuatarium. Si igitur aliquid
" tum mutuo praeter id quod ei proprium exigeretur pro usu rei consumptibilis,
"et intrinsecum est, reddit contractum injuste quidem exigeretur, ait S. Thomas
"usurarium. - Bonacina 1, card. Lugo». et omnes; quia exigeretur pro re quae
Etiam de 759. - Certum est, quod usura etiam non exstat.
jure natura-
li. de jure naturali est illicita, nec pro usu Quidam autem neotericus, in libro re-
1 Disp. 3, de Contract., qu. 3, punct. 2, n. 1 et 12. - 22<1 2ne, qu. 78, art. 1. - 82'" 211e , qu. 78, art. 1. - S. Thom.,
Cardino de Lugo, de Just. et Jure, disp. 25, sect. 2. - 21• ~<le, ql1. 7S, art. t. .
 204 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Opinìo con- center edito a)) laboriose conatus est pro-
traria, da-
mnnta. bare pecuniam de se non esse sterilem et
infructiferam, sìcut aliae sunt res usu con-
sumptibiles; cum ex communi commercio
hominum, ut asserit, quamplura lucra ex
pecunìa observemus oriri. Hìnc infert ,
praecisis justìs titulis periculi, damni, etc.
(de quibus infra dicemus), licite posse ali-
quid exìgì a mutuo pecuniae ultra sortem:
modo lucrum sit moderatum, et modo
mutuatarius sit dives, et pecuniam illam
in augendis bonis suis ìmpendat, - Sed
merito haec nova opinio interdicta est a
Summo Pontifice Benedieto XIV, in epi-
stola encyclica edita anno 1745, quae in-
cipit: Vix peruenù. Ratio certa est, quia
lucrum quod recipitur ex pecunia, totum
oritur, non ex ipsa pecunia, quae, cum
omnino sterilis sit, fructum parere haud
potest; sed oritur ex mera industria ho-
minum. Nec pro eo quod mea pecunia
alteri proderit ob suam industriam, pos-
sum ego ultra sortem aliquid ab eo exi-
gere; parìter ac si vendo rem quae em-
ptori valde utìlìs erìt propter industrìam
suam, non possum propter hoc aliquid
recipere ultra justum rei pretium. Ratio
de se patet, et alia declaratione non in-
diget.
Ad illudautem quod opponitur, ju-
daeis Deum permisisse (ex Deut. XXVIII, 12).
fenerari ab alienis: respondet S. Thomas,
apud Salmant.l, quod tunc non permisit
Deus usuras, sed concessit hoc modo accì-
pere gentium bona, quae Dominus ]udaeis
largitus est b). - Lege Patrem Concina,
qui peculiari volumine hanc falsam opi-
nionem fuse et perdocte confutavit.
Propcsìtio- Hic autem notandae tres propositiones
ues damna-
tae de usn- damnatae.
ra,
Prima, ab Innocentio XI, n. 41, dice-
bat: Cum numerata pecunia pretiosior s{t
S. Thom-, in 3, disto 37, art. 6, ad 1. - 1 Tr. 14, cap. 3,
n. 27. - Concina, in epistol. encycl. Benedicti XIV, adversus
usuram commentarius ; seu lingua vernacula Espost'zione
del dogma .•. intorno Pusura, colla confutazione del libro
Dell'impiego del danaro. - e Cap. 20, num, 127. - • In
759. - (I) Is auetor est Nicolaus Broeder-
sen, canonicus Trajectensis, qui opus scri-
psit: De usurz's lzeitis et illicitz's.
b) Interpretationem istam revera tradit
S. Doetor; sed aliam addit: «Vel dicendum,
numeranda, et nullus s{t quz' non majoris
faciat pecuniam praesentem quam futu-
ram; potest credùor alz'quùl ultra sortem
a mutuatario exigere, et eo tz'tuloab usura
excusari.
Secunda, ab eodem Innocentio, n. -42:
Usura non est) dum ultra sortem aliquùi
ext'gz'tur)tamquam ex beneooientia et gra-
tz'tudz"ne debz'tum; sed solum, si exigatur
tamquam ex justz'tz"a debz'tum.
Tertìa, ab Alexandro VII, n. 42: Lici-
tum est mutuanti aliquz"d ultra sortem
exigere, sz" se oblz'gat ad non repetendam
sortem usque ad certum tempus.
760. - Sed quaeritur: an pro obiiga-
tione) cui se submitteret mutuans, non re-
petendi mutuum) nzsz"postmultum tempus,
possa alz'quùiultra sortem exigere, etiamsi
nullum incommodum ex dilatione ei eve-
niat? - Adsunt tres sententiae:
Prima sententia communis negati et
hanc tenent Lessius 2, Viva 3, Laymann 4,
Lugo 5, qui vocat contrariam falsissimam
et communìter ab aliisreprobatam. -
Ratio, quia talis obligatio est intrinsece
annexa mutuo, quod non repetatur statim,
Sìcut igitur non potest aliquid exigi ex
eo quod solutio exspectetur pro aliquo
tempore, ita nec pro tanto tempore; alias,
dicunt, facile tali modo multoties usura
palliari posset, illam exigendo non pro
mutuo, sed pro obligatione exspectandi
solutionem. - Et huic videtur favere dam-
natio secundae propositionis allatae.
Secunda sententia dìcìt quod, licet in
mutuo sit obligatio exspectandi solutio-
nem per aliquod tempus; quando tamen
obligatio est de non repetendo nisi post
multum tempus, puta per triennium, tunc,
cum illa non sit intrinseca mutuo, potest
aliquid ·licite exìgì, Ita Medina 6; Serra,
Ledesma, apud Salmant. 7; ibique proba-
propos., 42 Alex. VII, n. lO. - • Lìb, 3, tr. 4, cap. 16, n.B,
v. Ceterum, - • Disp, 25, n. 17. - , Cod. de Restit., qu. 31
(al. 32), corolla 1, v. Inde infertur; - Serrai in 211M 211e ,
qu.78, art. 2, dub, 3, v.Dicendum 2 •• Petr: Ledesm«, Sum.,
part.2, tr.8, cap. 33, conci. 4, dub.2•. , Tr. 14, cap. 3, n. 25.
inquit, quod sicut libellus repudii permissus
est eis ad duritiam eordis eorum...: ita etiam
permissum fuit eis fenerare extraneis, 1?'e fra-
tribus suis fenerarent; ad quod eos mnata
avaritia incitabat».
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VlI.
bilem putant Trullench, Henriquez a) ac
Bassaeus, atque non improbabilem putat
Sporer 1. - Et haec sententia vere non
vìdetur sua probabilitate carere. Si enim
licite aliquid exigere potest qui obligatur
ad mutuandum infra longum tempus (ut
docent DD. communius cum Molina, apud
Viva 2): cur non potest qui obligatur non
repetere suum nisi post diuturnum tem-
pus? Vide mox infra dicenda.
Pretium Tertia sententia, parum huic secundae
damni ex
dìuturnita- dissimilis, quam tenent Sa1mant. 8 cum
te, Iìcìtum.
Baiiez, Prado, Aragon et Caramuele, dicit
quod, licet adhaerendo primae sententiae,
exigere aliquid praecise pro tempore sit
usura: attamen, cum sìt moraliter impos-
sibile quod per multum tempus exspe-
ctando mutuans non patiatur aliquod pe-
riculum, damnum vel incommodum, aut
sa1tem non impediatur ab exercendo ali-
Pretium
pro diutur- quem actum liberalitatis aut alterius de-
nitate mu-
centis operationis; idcirco potest aliq uid
tui, iUici ..
tum juxta ultra sortem recipere et pacisci.
alios.
Objectio Sed dices 1°. Obligatio exspectandi per
prima.
aliquod tempus inest cuilibet mutuo. Unde,
sicut in mutuo ad 15 dies, adest oblio
gatio non repetendi intra 15 dies; ita et in
mutuo ad tres annos est obligatio per tres
annos non repetendì: quia tunc obligatio
illa exspectandi per tres annos est intrin-
seca tali mutuo; alias mutuator venderet
suam commoditatem. Nec talis obligatio
exspectandi per tantum tempus dici valet
pretio aestimabilis; cum ipsa non procedat
Probabili-
ex justitia, sed ex eadem liberalitate ex
ter licitum.
Responde· qua procedit beneficium mutuandì. - Sed
turo
responderi potest: Cuilibet mutuo est qui-
dem intrinseca obligatio exspectandi per
aliquod tempus ordinarium: verumtamen
mutuo in particulari, cum pacto exspe-
ctandi per tempus extraordinarium, non
est intrinseca, sed omnino extrinseca talis
oblìgatìo; et ideo illa non procedit ex libe-
ralitate, sed ex justitia, ratione pacti quod
ex justitia obligat ad exspectandum pro
Trull., lib.7, cap. 19, dub. 12•. Bass., v. Usura III,
num. 9. - 1 Tr; 6, cap. 4, nume 71. - Molina" disp. 308,
num. 9•. , In propos. 42 Alex. VII, n. 5. - ' Tr. 14, cap. 3,
n.26.. Banez, in"ZllM 2M , qu, 78) art. l, dub. l, ad 3..
760. - a) Joannes Henriquez, aeeuratius
citari poterat a Salmant.; nam in opere in·
scripto Questiones practicas) sect. 33, qu. 4,
205
tanto tempore. Hìnc, si mutuans aliquid
accipit pro tali obligatione, rite accipit,
non ratione commoditatis qua privatur,
sed ratione òneris ex pacto sibi impositi:
quod onus utique est pretio aestimabile,
ut fatetur ipse Lugo 4 curo aliis,
Dices 2°. Obstat tertia propositio pro- Objectio
scripta, mox supra re1ata; ex qua videtur altera.
omnino vetitum aliquìd exigi pro obliga-
tione exspectandi usque ad certum tem-
pus? - Sed respondetur: Dieta propo- Responde-
sitio merito fuit damnata, quìa per illa turo
verba nimis generalia comprehendebatur
cujuscumque temporis exspectatio, etiam
ea quae mutuo est intrinseca. Non autem
ibi prohibetur aliquid exigipro oblìga-
tione exspectandi per tempus extraordina-
rium: quae obligatio est mutuo extrinseca.
Et hic obiter notandum, nonnul1os in- Proposi-
ticnes dam-
duci ad reprobandas cunctas opiniones natae, qua-
quae aliquam sìmilitudinem habent cum modo inter-
pretandae,
propositìonibus damnatis; inepte putantes
eas ita generaliter proscribi, ut nul1am
patiantur exceptionem vel justam ìnter-
pretationem. Quod revera est contra na-
turam propositionum damnatarum; juxta
enim omnium DD. consensum, non sunt
clausis oculis rejiciendae omnes opiniones,
nisi expresse aut virtualiter in proscriptis
contineantur. Caeterum, regulariter 10-
quendo, propositiones damnatae ìntellì-
gendae sunt uti jacent, et in sensu rigo-
roso, atque ab auctoribus illarum intento.
- Praeterquam quod quaedam opiniones
(prout dici potest esse hanc de qua loqui-
mur) damnatae sunt, quia nimis genera-
liter loquebantur; et ideo non sunt exten-
dendae ad omnes casus particulares, qui
propter aliquam momentosam cìrcumstan-
tiam distinguuntur.
761. - « Unde resolves: l°. Peccar gra- Usura, pec-
catum gra-
« viter ex genere suo exercens talem usu- ve ex gene-
« ram, etsi sit mentalis tantum sine externo re suo.
«pacto. Dicitur enirn usura mentahs, cum Usura,
rnentalis.
« quis intentionem habet accipiendi ali-
Prado, cap. 28, QU, l, n. 37 et seqq .• Aragon, in 2l\M 2~~,
qu. 78, artico 1, dub. 1, ad 3 argum. . Caram., Theol,
fundam., tom, 3, lib. 2, disp, 14. n. 765 et seqq, - • Disp. 25,
n, 24) in med.
n. 13) seribit se nee probare nee reprobare
opinionem, quae dicit licitum esse aliquid in
mutuo exigere 1 ratione earentiae peeuniae,
 206 LIB. III. - TRACT. V. UE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGl.
«quid ex mutuo ultra sortem, etsi exte-
rius pacto id non exprimat: sieut realis
« gratis et mutuansrecepit ut pretium; tunc,
« seu exterior usura dicìtur, cum quis in-
« tentionem illam per pactum aliquod ex-
Usura palo « primit. - Quod aliquando tantum implì-
liata.
« cite fit in aliquo contractu, et vocatur
« usura palliata__ cum videlicet contra-
« hentes. praetendunt alium contractum
« emptionis, locationis, etc., in quo tamen
« revera usurarium quid intervenit. Vide
« exempla apud Toletum l e ,
Me n t a-
Iis, quando Hie non est sermo de usura mentali
obliget ~d
reattrutro-
quae in solo animo sistit, sine datione
nero. mutui; haec enim ad nul1am restitutionem
obligat.Sermo autem fit de usura mentali
quae conjuneta est cum mutuo, sine tamen
pacto expresso vel tacito lucrandi aliquid
supra sortem; ad distinctionem usurae
realis, quae oritur ex pacto.
Quaerìtur l°. Quando ex hac usura
mentali oriatur obligatio restitutionis ?
Dieimus l°. Quando usura mentalis est
ex parte utriusque, ita ut mutuans aeci·'
piat lucrum tamquam pretìum mutui, et
mutuatarius ut tale etìam solvat; tunc
certe lucrum restituendum est. - Dici-
mus 2°. Quando usura mentalis est ex
parte solius mutuatarii qui dat lucrum ut
pretium, et mutuator aecipit bona fide ut
gratis datum; tunc non tenetur mc resti-
tuere ex injusta acceptione, sed tantum
ex re accepta, cum noverit mutuatarium
non gratis praestasse. - Dicimus 3°.
Quando contra usura est solum ex parte
1 Lib, 5, cap. 31. - 9 2n 2110:: , qu. 78, art. 2, ad 3. _
Tr. 14, cap. 3, num. 31. - • Tr. 6, cap. 4, num. 80. _
, Cap. 20, n. 45. - • Lib. 3, de Just. et Jure, disserto 3,
cui mutuans sese subjicit; addens tamen ne-
gari non posse quin illa pecuniae carentia sit
pretio aestimabilis.
761. - a) Lessius, cap. 20, n. 45, priorem
tantum distinctionis partem habet; scilicet
negat mutuantem posse munus illud retinere,
si cum dubio acceperit.
b) Continuator Tournely, parto 2, de Con-
tract., cap. 3, art. 5, concl. 2, i. f,; Salmant.
loc. cit., n. 31; Bonacina, disp. 3, de Contract.;
qu. 3, punct. 2, n. 11; Covarruvias, in reg.
Peccatum, parto 2, in princ., n. 4, v. f" de
dubio in generali loquuntur, rion autem de
positivo. - Praeterea Bonacina et Covarru-
vias non citantur a Salmanticensibus.
c) Sotus, de Just. et Jure, lz'b. 6, qu. 1,
art. 4, V. Tertz'o modo, tractat de casu quo
mutuantis, eo quod mutuatarius dederit
si noverit illum liberaliter donasse, potest
retinere.
Quaeritur 2°. In dubio an mutuatarzus
dederit alt"quùJ ultra sortem gratis, vel ut
pretium mutui; utrum mutuator possit
z7lud retinere?
Certum est licite posse mutuantem ac- Mutuans
cipere a mutuatario dona liberalia; ut do- licite accì-
pit dona Ii-
cent omnes cum D. Thoma 2. - Si vero beralia.
dubium sit an mutuatarius dederit gratis Quid dc
dona-
vel non, respondent Lessius a) et Salmant." dubia
tione.
quod si mutuans accepit munus in bona
fide, potest superveniente dubio illud reti-
nere; secus vero, si accepit cum dubio.
Sed quid, si acceperù cum dubz'o posi-
tivo, sioe cum probabz7z'tate verae donatio-
nzs? - Admittit Sporer 4 posse retinere,
p r o b a b l ì-
Quid de
utens opinione probabili. - Sed eommuni- donatione.
ì
ter et reete id negant Lessius 5, Concina 6,
Continuator Toùrnely b),' et Salmant. b),
cum Soto c), Bonacina b), Covarruvias b),
Prado C), Aragonv, etc. Ratio, quia cum
tali dubio nequit mutuator inchoare pos-
sessionem rei alienae. Item, quia in duo
bio mutuatarius regulariter praesumitur
coacte dedisse; quia difficulter homines
gratis sua largiuntur, ut fatetur ìpsemet
Sporer ".
Caeterum in hoc dubio deferendum est In hoc du-
bio, sequen-
illi parti pro qua est potior praesumptìo, da potior
praesum-
Rinc ajunt Salmant.", Sporer 9, Lessius 40, ptio,
praesumendum esse mutuatarium mora-
cap. 16, num. 3, i. f. - , Tr.6, cap. 4, num, 76. - • Tr, 14,
cap. 3, num. 31 et 43. - 9 Loc. cit., num. SO. - 10 Loc. cit.,
n. 45, i. f.
« fenerator non putat se recipere ultra sortem
ratione mutui, sed forte ratione benevolentiae
nihilominus alter dat mutui causa ». Et ait~
«Quamdiu iste crediderit accepisse ratione
benevolentiae, et a culpa et a restitutione est
libero Attamen cum primum resciverit mu·
tuatarium non dedisse nisi ratione mutui"te-
netur sub reatu peccati mortalis reddere ». Et
V • .Quarto modo, tractans de casu quo «mutua-
tor corruptam habuit intentionem, sed tamen
alter non est largitus nisi gratis ex libera-
litate., dicit: «Neque de hoc ambigendum,
quin quamdiu mutuator habeat conscientiam
alterum ratione mutui dedisse, teneatur ad
restitutionem, non quidem simpliciter, sed
ratione errantis conscientiae...Et ideo ubi con-
stiterit alterum non dedisse ratione mutui,
CAP. III. - DE CONTRACTIJ;lUS. - DUB. VII.
liter certo donasse, si non sit pauper aut
avarus, aut non dederit impulsus ex metu,
neque ex molestia vel petitione mutuantis,
Idemque dieunt Salmant. 1 cum S. Anto-
nino, si mutuatarìus per scripturam asse-
rat liberalìter se donasse: nisi constet in
fraudem usurae id scripsisse. - Opposi-
tum vero praesumitur cum Salmant, 2, si
mutuans ante donationem significarit vene
aliquid ut sibi debìtum; aut si mutuatarius
sit pauper, vel non solitus donare, vel si
solvat ante redditionem mutui: quia tunc
facile praesumìtur dare, ne cito cogatur
ad mutuum reddendum. Idem rationabi-
liter censeri dieunt Navarrus d) et Me-
dina d), apud Salmant, ", contra Dicastil-
lum e), si mutuatarius acceperit mutuum
ad usus necessarios; quia talis necessitas
tollit, aut saltem infirmat praesumptionem
quod ille omnino gratis donaverit.
Sperare
lucrum ex
762. - «2. Non est usura, si mutuans
gratitudine « nihil intendat ut pretium, sed tantum
non est usu-
ra. « speret aliquid ex gratitudine, et ea in-
e tentione illi aliquid donetur; licet illud
« ut finem principalem intendat. - Mo-
« lina 4, card. Lugo 5 ».
Quaeritur I". An liceat dare mutuum
sub spe lucri?
S. Thomas 6 sic distinguit: Si alt'quzs
ex pecunia mutuata exspectet vel exigat,
1 Tr. 14, cap. 3, n.43. - S. Anton., parto 2, tìt; 1. cap. 7,
§ 7. - • Loc, cìt., n.42", - • Loc. cìt., n. 44. - • Disp.305,
n.3. - 5 Disp. 25, n.28. - 8 211 211.11, qu, 78, art. 2, ad 3.-
Cajetan., in 2l1.M 211e , qu. 78, art. l, ad 4. - Palaas, tre 33,
disp. 4, punct. 9, n. 2. - Prado, cap. 28, qu, l, num. 47•.
Trull., lib. 7, cap. 19, dub. 3, num. 2. - Villal., parto 2,
tr. 22, diff. 4, n. 3•. 'Tr. 14, cap. 3, n. 34. - • Ap. Salmant.,
sed gratuito, quamquam depravatissima inten-
tione illud receperit, nullo implicatur resti·
tuendi nodo». - Idemque tenent ac Sotus,
Prado, cap. 28, qu.l, n. 56 et 57; et Aragon,
in 2 am 2 a e, qu. 78, art. l, v. Supposz'to jam;
nullum tamen ex his auctoribus Salmant.
allegant.
d) Etiamsi in schedula dicat mutuatarius
se liberaliter et omnino gratis donare, ut ad·
dunt Petrus Navarra, Ub. 3, cap. 2, dub.10,
n. 325; et Medina, Cod. de rebus per usu-
ram acquisi#s, qu. 3, causo 3, V. Hinc ap-
paret; ita etiam a Salmant. allegati.
e) Dicastillus, lib. 2, tr.lO, disp. 2, dub.13,
n. 293, in tantum contradi.cit auctoribus cita-
tis, in quantum affirmat valere signa expressa
contraria, sicut et scripturam; ceteroquin con·
cedit etiam necessitatem plerumque signum
esse quod non datur liberaliter.
207
quast' per oblt'gatz'onem pacti tactìt'vel ex- Mutuum
sub spe lu-
pressi, recompensatz'on~m muneris ab ob- cri, quasi ex
pacto, Illici-
sequio vel a lt'ngua, pert'nàe est ac si ex- tum.
spectaret vel exigeret ·munùs a manu....
Si vero munus ab ooseqtao vel a lt'ngua, Quasi ex
benevolen-
non quasi ex ooligatione rei exhz'betur, tìa, licitum.
sed ex beneuolentia, quae sub aestimatio-
nem pecuniae non cadit, lù:ethoc accipere,
et escigere, et exspectare. - Hinc infe- Consecta-
rìa,
runt 1° Cajetanus, Palaus, Prado, Trul-
lench et Villalobos, apud Salmant. " in
foro conscientiae non esse signum usurae
mentalis, quod quìs non mutuaret, si ere-
deret mutuatarium nullam recompensa-
tionem redditurum. Inferunt 20 iidem" Ca-
jetanus, Prado, cum Trul1ench, Serra et
Salon, posse mutuantem licite talem spem
mutuatario etiam manifestare; sed bene
advertunt Salmant. 9 cum Lugo a), etc.,
hoc Don carere vehementi suspicione usu-
rae (juxta dieta de Simonia, n. 51, v. Hinc,
t'n fine). -Unde recte dieunt Salmant. lO
et Viva b), taliter mutuantes ordinarie cen-
sendos esse usurarìos.
Sentiunt autem Busenbaum (ut supra), Mutuare
principali-
Salmant. n, et Lessius 12 cum Petro Na- ter ex spe
lucri, illici-
varra ex Soto, non esse illicitum mutuanti tum.
dare mutuum sub spe lucri, etiamsi talis
spes sit principale motivum mutuandi c).
- Sed verius puto cum Patre Concina 13
Ioc, cìt, ~ Cafetan., in 2o.m 21"~, qu, 78, art. l, ad 4.. Prado,
loe. cìt., n. 49. - Trull., lib.7, cap. 19, dub. 3, n. 4. - Serra,
in 2am 2n "" qu, 78, art. 1, dub.2. - Saion, in 2a.m 2:111 , qu. 78,
art. 2, controv. 2, n. 3 et 4. - 9 Lcc. cìt., n. 34. - lO Loc, cito
_11 Loc, cìt •• n. 32 et 33. _12 Cap. 20, n. 37. - Petr, Navar.,
lib.3, parto 2, n. 198.. SotU5, de just, et ]ure, lib.6, qu.l,
art. 2. - 12 Lib, 3, de Just. et Jure, dissert. 3, cap. 16, n. IO.
762. - a) Lugo, disp. 25, n. 30, haec scribit:
Si illa spei manifestatio «antecedat, frequen-
ter videbitur significare aliquod pactum imo
plicitum, et mutuatarius intelliget se postea
non ex mera liberalitate, sed ex tacita promis·
sione dare id quod dat ultra sortem princi·
palem ». '
b) Viva, in propos. 42 Innoc. XI, n. 12.-
« Speculative tantum est probabile, inquit,
quod possit mutuans excitare animum mu-
tuatarii ad gratitudinem debitam jure naturae;
practice tamen hujusmodi excitatio fert quod·
dam pactum implicitum, si antecedat mutuum.
Et si subsequatur, tunc mutuatarius metu in-
justo induci solet ad solvendum auctarium,
timens ne sibi injusta nota ingratitudinis inu-
ratur ».
c) Si nempe ita speratur non tamquam
ex debito justitiae, sed ex debito amicitiae et
 208 LIB. III. - TRACT. V. DE SE['TlMO PRAECEPTO DECALOGI.
hoc esse omnino il1icitum d), ex textu Lu-
cae VI, 35, ubi praecipitur: Mutuum date,
nihil inde sperantes. Si textus hic non
explicatur saltem de hac principali spe,
nescio in quo alio casu explicari poterit.
Ratio autem nostrae sententiae est, quia,
si non licet dare mutuum principaliter ob
lucrum ex mutuo percipiendum, nec etiam
licet mutuare principaliter ob spem lucri.
Id omnino confirmatur exemplo simo-
niae, quae incedit quidem pari passu cum
usura. Circa enim simoniam jam proba-
vimus (n. 51, v. Caeterum, et n. 54), quod
si quis det temporale solo intuitu obti-
nendae rei spiritualis, tunc censetur ha-
bere intentionem saltem virtualiter simo-
niacam; ut patet ex propos. damnata 46
Innocentii XI, quae dicebat non esse simo-
niam dare temporale pro re spirituali,
etiamsi temporale sz'tprzncipale motivum
dandi spirt~uale. - Idem dicendum in
mutuo. Quando etenim mutuum datur
. principaliter ob spem lucri, tunc ipsum
lucrum speratum, cum sit principale mo-
tivum mutuandi, virtualiter convertitur in
pretium mutui. Et hoc clare colligitur ex
cap. Consuluz't IO, de usuris, ubi sic ha-
betur: Consuluit Nos tua deootio, an z'lle...
usurarzus debeat judicari, quz' (non alias
mutuo tradz'turus) eo proposito mutuam
pecuniam credit, ut, licet omniconuentione
S. Raymundus l: QUZ' sub talt'spe mutuavzt
pecunz'am, quz'clquid postea (euam gratt's...
oblatum) ultra sortem acceperit, usura est.
Bene autem ait Concina 2, minime pec-
care mutuantem qui mutuum dat ad ca- dam
ptandam alterius benevolentiam, etiamsi licitum.
haec benevolentia sit principale motivum
mutuandi; quia beneficium gratuitum ex
se pertinet ad conciliandam mutuam be-
nevolentiam. Immo addo, etiamsi secunda- Item mu-
rio speretur aliquod lucrum, ita ut lucrum cundarioex
sit causa impellens ad mutuandum (non spe lucri.
tamen si hac spe deficiente mutuum non
daretur, quia tunc saltem praesumitur
animus usurarius). - Ita ex D. Thoma 3,
ubi ait: Si (mutuans).... accipz'at aliquz'cl
hujusmodi, non quasi ex aliqua obùga-
None tacita vel expressa, sed sicut gra-
tuitum donum, non peccat: qtaa , ett'am
antequam pecuniam mutuasset, lz'cz'te. po-
terat alt'quod donum gratis accipere, nec
pejorz's condz~zonz's efficz'tur per hoc quod
mutuavz't. Recompensationem vero eorum
quae pecunz'a non mmsurantur, lt'cetpro
mutuo exigere,puta benevolentz'am et amo-
rem ejus cuz' mutuavz't, vel alt'quz'cl hujus-
modz: Et 4 dicit licere mutuanti adhuc
hujusmodi donum sperare e), modo (intel-
ligendum, ut diximus) haec spes non sit
causa finalis mutui; nam, licet speculative
loquendo, differat sperare lucrum ex bene- difficile
ferunt.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - l>UB. VII. 209
Quod da- practice probabilem. - Sed affirmant Lay- « teneretur restituere quantum inde ditior
;~ri~~r~~~~: mann b)} Lugo, Palaus, Sotus b)} Diana c) « evasisset: ut habet Sà a, card. Lugo 4 »,
ifn~~f:·tre' et Salas, apud Salmant. 1• Quia, ex S. Tho- Adverte hic prop. 42 damnatam ab Proposi-
tic darnna-
ma et communi, requiritur ad usuram, Innocentio XI, quae dicebat: Usura non la de obli-
Mutuare
ad captan- quod detur ex vi pacti, sive ut debitum est, dum ultra sortem alz'quz'cl ext'gt'tur, gatione
tiderali,
an-
bene-
velentiam,
ex justitia; dari autem ex tali timore non tamquam ex beneualentui et grat#udine
efficit quod detur ut pretium: lex enim deoitum, sed solum sz·exigatur tamquam
mutui non prohibet ut alter nolit ingratus ex justz"tz'a debz'tum. - Recte notat Viva 5
apparere. quod in illa verba ex gratùudine debitum
Salmanticenses autem, licet primo di- cadit damnatio; nam mutuatarius non te-
tuare se-
cant talem donationem difficulter non esse netur bonis suis satisfacere obligationi
usurariam, cum rarissime praesumenda gratitudinis, cum possit satisfacere rnu-
sit mere voluntaria; attamenrevera postea tuantem laudando, pro eo orando, etc.
secundae sententiae adhaerent, dicendo An autem oblt'gatzo antidoraiis , seu
quod si donatio vere fuerit gratuita, bene gratitudinis, possù unquam z'n pactum
potest retineri. Etsi enim illa sit alioquin deduci? - Omnino negandum, ut cJare Pactum
o b l i g a-
involuntaria,nequaquam vero tale involun- infertur ex praefata propositione; nam id de tiene anrì-
dorali, illi-
tarium illam irritat; cum non proveniat ab quod in pactum deducitur jam dicitur de- citum,
extrinseco cogente, sed ab intrinseca ne- bitumo Vide dieta de SùnOnia, n. 53.
cessitate, vel voluntate ipsius mutuatarii. «4°.Nec est usura dare mutuum alterius Mutuum
- Ita Salmant. 2 cum Serra d), Trullench e), «amicitiae captandae causa, atque ulte- ad captan-
dam amici-
Prado et Soto f), qui advertit, discernen- « rius inde sperare officium; quìa amicitia tum, lici-
tiarn,
dum semper esse an mutuans recipiat ra- e: non aestimatur pretio. - Card. Lugo 6.
tione amìcìtìae; vel an ratione mutui. «5°. Pactum tamen de obtinendo a Pactum
164. - «30. Quod si tamen intelligeret «mutuatario (vel ejus opera) officio ali- de obtinen-
do offìcio u-
« sibì aliquid donatum, non gratis, ut pu- « quo, illicitum est et usurarium. Ita com- surarium,
« tabar , sed ut debitum ratione mutui; « muniter Molina 7, Lessius a), Salas b),
Lug01 disp, 25, n. 35. - Palaus, tr, 33, disp, 4, punct, 9, qu, 1, n. 54. - 3 V. Usura} n. n. - 4 De Just. et Jure,
n. 3. - satas, tract, de Usuris, dub, 6. n. 2. - 1 Tr. 14, disp, 25, n. 31. - 5 Iu propos. 42 damnat. ab Innoc, XI,
cap. 8, n. 35, - S. Thom., 211 211e , qu, 78, art. 2. - Salmani., n.6 et 7. - • De ]ust. et ]ure, disp, 25, n. 28. - , De ]ust.
Practice tr, 14, cap. 3, n. 36. - 2 Loc. cìt., n. 36. - Prado, cap. 28, et ]ure, Iii,. 2, disp, 310, n. 12 et 13.
diC·

cessante, plus tamen sorte recipiat.: Ve-
rum, quz'a quùJ zn hz's casibus tenendztm
sit, ex Evangelzo Lucae manifeste cogno-
scitur, tn quo dt'citur: Date mutuum, nihil
inde sperantes; hujusmodz' homtnes pro
ùttenttone lucri quam habent, cum omnis
usura...prohibeatur in lege,judt'candi sunt
male agere, et ad ea quae talt'ter sunt
accepta, restituenda, tn animarum judz'cio
efficaciter tnducendz: Hinc sapienter dixit
1 Sum., lib. 2, tit. 7, de Usuris, § 3. _ 2 'Lib~ 3, de
]ust. et Jure, disserto 3, cap. 16, n. 6. -- 3 2a 2ne , qu. 78,
art. 2, corpo - il De Malo, qu. 13, art. 4, ad 13. - Molina)
liberalitatis et gratitudinis, ut explicant Sal-
manto et Lessius.
d) « In praxi, spectata corrupta hominis
natura ». Ita Concina.
e) Dummodo,ut explicat Angelicus, munus
istud speretur, « non quasi debitum, sed quasi
gratuitum et absque obligatione praestan-
dum •.
volentia, et sperare ex justitia, in praxi
tamen facillime haec confunduntur.
163. - Quaeritur 2°. An mutuans possù
retinere quod mutuatarzus dedt't non ex
mera gratitudine, sed ex ft'more ne alt'a
mutuatto ez' negetur tn futurum, aut ne
aes#metur zngratus?
Negant Cajetanus a), Molina, Navarrus
et alii, apud Diana; cum Viva 5, qui oppo-
sitam sententiam putat speculative, non
disp. 305, n. 6.• Navar., Man., cap. 17, n.209, post med. -
Diana) parto 1, tre 8, reso). 62. - 5 In propas. 42 Innee. XI,
num.lO.
763. - a) Cajetanus non recte allegatur a
Diana; nam in 2am 2 M , qu. 78, art. l, ad 4,
(uti citat Diana) non loquitur de timore mu-
tuatarii, sed de spe mutuantis, et negat usurae
peccatum admitti, « quando aliquis mutuat,
nihil propter mutuum exspectans, sed exspe-
ctans ex gratitudine illius cui mutuatur quod
non erit ingratus; sed sicut gratiam illi facit
mutuando, ita ille gratus vel in remutuando,
vel in serviendo, vel in munusculisjuxta con-
ditionem suam erit, non ut usuram solvat..
sed ut gratis se gratum exhibeat ».
b) Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 16, n. 4,.
et Sotus, de fust., lib. 6, qu.L, art. 2, et art. 4,
v. Restat autem, quidquid dicant Salmanti-
censes, non de timore mutuatarii, sed de spe
ipsius mutuantis loquuntur.
c) Diana, qui a Salmant. allegatur ut qU1
cum formidine hanc opinionem teneat, parto1,
tr. 8, resol. 62, dicit solurn: « An sit etiam
probabilis,... judicent viri docti~.
d) Serra, etsi a Salmant. citetur ut refert
S. Alphonsus, haec tamen, in 2 a m 2 ae, qu. 78,
art. 2, dub. 3, Dicend. 4, dumtaxat scribit:
«Ratione praesumptae donationis posse mu-
tuantem aliquid accipereultra sortem...Adver-
tendum est tamen hanc praesuIJ;lptionem raris-
sime admittendam esse •.
e) Trullench perperam citatur a Salmant.:
prorsus enim oppositum tenet, lib. 7, cap.19,
dub.3, n 5: «A fortiori, inquit, non videtur
admittendum quod dixit [Salas, de Usur.] sup.
dub.6, n. 2, videlicet non esse usuram men-
s. AJ~PHONSII Opera morotia. - Tom. II.
taIem auctitium velle recipere ab eo quem
scio non daturum, nisi timore ne iterum ne-
getur ei mutuum, aut ne videatur. vel vocetur
ingratus, quando nullus est ammus extor-
quendi auctitium vel recipiendi illud ut de-
bitum ex justitia seu ex vi pacti ».
f) Sotus, de Just. et Jure, lib. 6, qu. l,
art. 2, V. Quid autem, ait aliquid accipi posse
. ratione amicitiae, proindeque posse idipsum
sperari, addens (quod notant Salmant.): «Hoc
tamen fatendum quod, curn sit valde subtile
discernere, quando intentio subest recipiendi
ratione amicitiae aut ratione mutui, semper
est talis intentio suspecta. Sed ubi vir prudens
id discernit, nulla subest culpa >. Cfr. etiam
notam b hic supra.
764. - a) Lessius, cap. 20, dub. 9, n. 62
et seqq., id revera docet,quando p~ctum istud
est justitiae. At n. 66: « In praX1 non esse
facile concedenduffi, inquit, pactum amici-
tiae in hujusmodi; nam facile sic palliaretur
usura >. ~ Et cum Lessio in omnibus con·
cordant Salmant., loc. dt., n. 58.
b) Salas, de Usurzs, dub.13, n. 2) ita pro-
fectotenet; sed n.3, doctrinam hanc sic limi-
14
 210 LlB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAEOEPTO DECALOG1.
CA P. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VII. 211
'« card. Lugo l »; [Cum Viva c) et Salmant. a) «in pactum expresse ve1 tacite, docet modo sit et extraordinarium (non autem commune)
v e r u m et acciperentur 30 pro centum, sine respectu
communiter] «contra Navarrum d). Etsi' «Laymann D ex Medina a), Valentia, Mo- extraordi· amittendi sortem, vel eam non recupe- ad damnum emergens vellucrum cessans:
e Salas e) eum excuset, qui mutuat aliquid « lina, Lessiow, etc. Item dìcìtcard.Lugow, narium,
randi sine magnis expensis et laboribus; et quia in recuperanda sorte erat peri-
" cum pacto ut statim praestetur aliquod « Et sic liciti sunt Montes Pietatis , ut Montespie~
nempe si detur mutuum homini dubiae culum fugae debitorum, aut tardae solu-
tatis.
« beneficium ex gratitudine. - Vide Trul- «vocant, hoc est, thesauri .quidam, qui fidei vel pauperi (intellige, si ipsi des mu- tionis, vel repetendi pecuniam cum onere
«lench 2 ». « in refugium pauperum a republica vel tuum praeter id quod tu praecise teneris recurrendi ad judices, quaesitum fuit an
Excusatur quidem qui mutuat cum « principe reponuntur, ut inde pauperibus ex praecepto illi mutuare ad ejus prae- hoc liceret. Respondit Sacra Congregatio,
pacto ut alter remutuet in praesenti: se- « gratis mutuetur; ita tamen ut parum re-
assecurarìo sentem inopiam sublevandam). -
et modo Dum- approbante Innocentio X (et haec decla-
cus, in futurum. - Vide dieta de Simonia, , « tribuant pro expensis quae fiunt in mi- sortìs non modo 20 non recuses assecurationem sor- ratio anno 1645 fuit Romae typis deman-
-recusetur,
n. 57, et dicenda n. 781, ex D. Thoma. « nistros et conservationem talium Mon- tis, si tibi offeratur per pignus aut fide- data): [Censuit S. Congrego Cardinalium
e: 6°. Pactum ut a mutuatario confera- « tìum, ~ Vide Toletum 6, Lessium 7, Bo- jussionem, et non cogas mutuatarium ad S. Rom. Ecc1esiae e)] ratione mutuz", z"m-
e: tur beneficium ecclesiasticum, est usura « nacìna" ». tale periculum transigendum; ut recte mediate et praecise nz"hil esse accipiendum
« (et simonia); quia cogitur is subire no- Magna agitur Quaestio: An, ratione notant Lessius l et Salmant. 2 Caeterum, ultra sortem prz"ndpalem. Sz" vero alz'quùl
«vum onus. pericult" amittendae sortis, liceat aliquùi bene exigere potes a mutuatario id quod accipiant ratione perz"culz' probabz'lz'ter im-
Mutuare « 7°. Non est usura, cum quis, non po- supra sortem exigere? alter tibi daret pro assecuratione sortis, mznentz's, prout zn casu, non esse z'nquz"e-
ad recupe-
randum de- « tens sua recuperare, mutuat ut sibi red- Prima sententia negat; eamque tenent Periculum licet mutuum postmodum integre tibi red- tandos: dummodo habeatur ratio qualz'tatz's
bitum, liei- sortis juxta
tum. « dantur sua, vel ne sibi inique noceatur: Navarrus 9, Sotusw, Toletus ", NatalisAle- a l i o s , non datur. Ratio, quia te exponere tali periculo perù:ulz'et probabilz'tatz's ejusdem , ac ser-
excusat ab
« quia haec jure jam ante debentur; et xander 12, Genettus b). - Rationes hujus usura. vere est pretio aestimabile. vata proporzione inter perù:ulum et ùi
" sic non facit 1ucrum nec imponit novam . sententiae infra exponemus in objectio- Probatur
h a e c sen- Id confirmatur I", Ex concilio Latera- quod accz"pitur. - Deinde Pontifex prae-
e obligationem. Bonacina 3, ex Azor, Re- nibus ad secundamsententiam, quam se- icnt ìa, nensi 3, sub Leone X, ubi pro usura dam- cepit omnibus missionariis sub excomrnu-
«ginaldo, etc.». - [Vide dieta de Simo- quimur. natur quodlibet lucrum ex re infrugifera nieatione Iatae sententiae, ut omnia hujus
nia, ex n. 98, quae dicuntur etiam de Secunda igitur sententia, probabilior Probabi- perceptum, sec1uso tamen titulo laboris, decreti observarent et ìllis uterentur.
lius CXCl1-
mutuo]. et satis communis, quam tenent cum Bu- sat, aut sumptus, aut periculi: Quando vide- Nec obstat dicere quod non constet Villdica·
Exigcre
aliquid ra- 765. - «8°. Nec est usura exigere ali- senbaum (ut supra) Lessius 13,Silvius 14, lù;et (verba concilii) ex usu rei quae non de hac declaratione, ut ait Henricus a tio tur declara-
S. Con-
Lione peri- « quid ratione pericul:i recuperationis, dif- Silvester 15, Continuator Tournely 16, Wi- germinat , nullo taoore , nullo sumptu , S. Ignatio f), apud Continuatorem Tour- ms, g .r e g a t o- ~
ì

culi, etc, li-

citum, «fìcultatum, ve1 expensarum, quae erunt gandt 17, Fagnanus 18, Petrocorensis c), Ca- nullove periculo , lucrum fetusque con- nely f). Nam Thomas Hurtadus 9 affert
« vel metuuntur in recuperanda sorte; bassutius 19, Lugo 20; Salmant. 21 cum Mo- quiri studetur. exemplar hujus dec1arationis authentiea-
e: quia pretio aestimari potest quod quis lina, Valentia, Salon, Trullench et aliis Confirmatur 2°. Ex doctrina D. Tho- tum per notarium apostolicum. - Oppo-
«se in tale perieulum et difficultatem innumeris, affirmat licite posse aliquid mae- (apud Petrocorensem 5), ubiS. Doctor nit deinde idem Henricus, praefatam de-
« conjieiat. Bonacina 4. - Necesse tamen moderatum 'accipi propter periculum sor- sic ait: Res..., quae extra perù:ulum pos- clarationem non esse approbativam, sed
e: esse ut perieulum istud, etc., deducatur tis: - Dummodo d) l° periculum sit verum sidentur ejusdem speciei,plus aestùnantur tantum tolerativam, Sed respondetur quod
1 Disp. 25, num, 41. - 'Lib. 7, cap. 19, dub. 7. - 13 Cap. 20, dub, 13, n. 111 et seqq. - 14 In 21\'" 211~, qu, 77,
quam eaedem exsistentes in periculo; et S. Congregatio dicit ibidem, mutuantes
a Diap.B, de Contract., qu. 3,punct. 3, n. 15 et 16. - Asor.. art. 1, quaer.u. - 15 V. Usura I, quaer, 34. - 15 Parr, 2, ideo ad naturam rei convertitur recom- non esse znquietandos, dummodo habeatur
parJ=. 3, lib. 5, de Usura, cap. 7, qu, 15. - Regin., Iib, 25, dc Contract., cap. 3, art. 3, sect, l, conci. ~. - 17 Tr. 9, pensano, quae propter periculum aesti.. ratio ...probabz"lz"tatz's /perù:ulz']: quae utique
n. 19] et seqq, - 4 Disp. 3, de Contract., qu, 3, punct. 5. - exam, 8, qu.2, n .. 68, v. Resp. 9. 'L 18 In cap. Naviganti}
1> Lib. 3, tr. 4, cap. 16, num. 9 et 10•• Valent" in 2nu'l 2n c , de usur., n. 24. - 19 Theor, et prax., lib.6, cap. 8, n. 2. -
matur plus vel mznus valere. verba non meram tolerantiam, sed posi-
disp. 5, qu. 20, punct. 2, § 6, concI. 4•. 21lalina} tract. 2, !lO Disp. 25, num, 79 et seqq. - 21 Tr. 14, cap. 3, num.88.. Conlìrmatur 3°.Ex declaratione S. Con- tivam permissionem significant. Praeterea
disp. 356. - ,; Lib. 5, cap. 38. - , Cap. 20, dub. 23. - Molina} disp. 318, nuta. 4. - Valeut.} in 211m 2ac • disp. 5, greg. de Propaganda Fide, quam referunt quod Pontifex, ut diximus, positive prae-
8 Disp. 3. de Contract., qu. 3, punct. 12. - 9 Man., cap. 23, qu. 20, punct. 2. § 6, concI. 4•. Salon, in 211m 2 a Q, qu. 78)
n. 81. - 10 De ]ust. et Jure, lib. 6, qu. 4, art. 1, ad 2. - artico 2, controv. 20•• Trull.} in Decal., lib. 7, cap. 19, Cabassutius 6, et Continuator Tournely 7, cepit observantiam hujus decreti: unde
11 Lib. 8, cap. 51, n. 2. - 12 Lib.3, cap. 7, art. 6, reg. 3. - dub. 11, num. 1. ac Bancel 8. - Casus fuit hic: Apud Si- (bene ait Continllator Tournely) inaudita
nenses lege statutum erat, ut in mutuo fuisset haec agendi ratio, si Pontifex prae-
1 Cap. 20, num.76. - 2 Tr..14, cap. 3, Dum. 85, i. f.- 8 Mora!. S. Thom... v. Usura} i. f. - Declar. S. C...Bullar.
tat: «Dt quando obligatio non est periculosa pactum deducatur; nec pro hac parte a Lay- li Sesso 10, bulla Inter multiplices;, anno 1515: habetur de Propaganda Fide, 10m. 1, pago 124 et 131. ~ • Ad calco
. aut incommoda mutuatario, illam in pactum mann auctores citantur. - Pariter Lugo, ap. Labbe, tomo 19, col. 906. - " Opusc. 73, ,cap. 6, i. f.- Resolat. orthodoxo·moral. de Martyrio fidei. - Contino
deducere usura non sit '. disp. 25, n. 80, asserit tantum licitum esse :5 Lib.4, de Just., cap. 7, qu. 6. - 6 Lib.6, cap. 8, num.2. Tourn.} parto 21 de Contract., cap. 3, art. 3, sect. 1, concI. 4,
c) Viva, z'n prop. 42 Innoc. XI, n.15, con- aliquid exigere ratione pe'riculi; sed non 10- - 1 Parto Z, de Contract., cap. 3, art. 3, sect~ 1. concI. 4.- v. Ad secundum S. Congregatio.
cordat, loquens de ecclesiastico beneficio. quitur de necessitate illud in pactum dedu-
d) Petrus 'Navarra, lib. 3, cap. 2, n. 268 cendi.
et seqq., contradicit in eo solo casu, quo col- b) Genettus, tr. 4, cap. 7, qu. 3, dicit id quirit etiam ut primo quidem mlltuans enixe f) Objectionesistae apud Contino TOllrnely,
latio officii operas non excedentis, statim fieret. «fere nunquam in praxi» licere. postulet ejusmodi pignus, etc.; postea vero, si parto 2, de Contract., cap. 3, art. 3, sect. 1,
e) Salas, de Usur., dub. 13, n. 3, excusa- c) Petrocorensis, lib.4, de ]ustt't., cap. 7, mutuatal'ius dare nequeat, faciat contractum conel. 4, motae sunt ipsi Henrico a S. Ignatio,
tionem hanc, quam ex Navarro affert, non qu. 6, id concedit solum in casu quo quis separatllm a mutui contractu, de aliquo reci- qui eas refert, tomo 2, lib. 9, cap. 31, n. 377
admittit, nisi • quando ea obligatio non esset mercatori naviganti pecuniam ml'tuo daret. piendo ratione periculi. et seqq. Et ita sane res se habet; et Henricus
periculosa aut incommoda mutuatario •. d) Conditionesistas silentio praetermittunt e) Seu potius: Censuerunt Qualzjìcatores ad primam respondet n. 377 ex testimonio
765. - CI) Joannes Medina, Cod. de Restit., Silvester, Fagnanus, Molina.Quoad secundam S. Officz'i, quorum responsa et resolutiones Hurtadi; ad secundam, n. 379; et ad tertiam,
qu. 37, v. Ad 3 a m causam; Lessius, cap. 20, autem, Salon, loc. cit., non solum requirit ut approbavit S. C. de Propaganda fide. Cfr. Bul- n. 380, uti refert S. Alphonsus ex Continua-
dub. 13, non requirunt llt periculum istud in non recusetur fidejussio aut pignus; sed re- lar. S. C. de P. F., loc. cito tore Tournely.
 212 LIB. IU. - TRACT. V. DE SEPl'IMO PRAECEPl'O DECALOGI.
cepisset decreti observantiam, cum habe-
ret sibi persuasum, aut dubitaret hanc esse
usuram. - Demum opponit praedictus
Henricus, id procedere in casu extraor-
dinario periculi longe majoris quam pe-
riculi communis. Respondetur quod Sac.
Congregatio respondit de periculis de qui-
bus fuit quaesitum, nempe fugae, tardae
solutionis et ·difficultatis exigendi: quae
pericu1a inter extrinseca non sunt extra-
ordinaria.
Objectio OBJICITUR I". Fur, cum restituit abla-
prima.
tum, non tenetur restìtuere pretium peri-
culi; ergo tanto minus tenetur illud re-
stituere mutuatarius, Si enim pericu1um
amittendae sortìs non est titulus qui fu-
rem obstringat ad aliquid ultra sortem
domino solvendum; nec ctiam mutuanti
erit justus tìtulus exìgendi: nudum enim
pactum titulum non praestat.
Respondc- Sed respondetur: Nemo dubitat quin
turo
ob damnum emergens possit mutuans
aliquid ultra sortem exigere; et tamen,
si damnum non est deductum in pactum,
nihil potest exigere: quia deest pactum
(ut- dicemus, n. 769, v. Sed dubz'tatur).
Ergo damnum emergens nec etiam est
tìtulus accipiendi ultra sortem; sed bene
est titu1us juste deducendi in pactum exa-
ctionem. Ita a pari, pericu1um sine pacto
non est titulus percipiendi aliquid ultra
sortem; sed bene est titu1us juste paci-
scendi, cum mutuans in gratiam a1terius
in se suscipiat pericu1i onus, quod per se
est pretio aestìmabile. Fur autem, quia
inter ipsum et dominum nullum pactum
intercessit, ideo nihil ratione periculi ultra
sortem tenetur restituere. - Unde pro
conclusione regula certa sit, quod ut mu-
tuans licite possit aliquid ultra sortem
exigere, requiritur ut pactum justum in-
tercedat; ut autem pactum sit justum, re-
quiritur ut mutuans aliquod onus extra-
ordinarium in se suscipiat. Sicut ergo ipse
l Parto 2, de Contract., cap. 3, art. 3, sect. 1, concI. 4,
v. Probat. 3. - Laym., lib. 3, tr. 4, cap. 16, num. 13.-
Barbosa) in cap. Naviganti, n. 2. - Palaus" tra33, disp. 4,
punct. 18, n. 4. - • Lib. 6, cap. 8, n. 3. - Contino Tourn.,
Cabassutius, lac. cit., n. 3, hanc inter-
g)
pretationem ipse non habet; sed affert alios
auctores, qui ex hoc textu « colligunt a mu'
tuante fuisse mutuatario impositamIegem,ut
potest juste pacisci aliquid exacturum ob
damnum emergens certum; sic etiam, ut
exigat aliquid(etsi minus) ob damnum pro-
babile, quemadmodum est damni pericu-
lum. Ideo bene ait Continuator Tournely \
quod creditum periculosum non potest
tanti vendi quanti creditum securum.
OBlICIUNT Il? textum in .cap. Navz'- Objcctio
altera.
ganti 19, de usuris j ubi sic dicitur: N avz'-
gant: vel euntt' ad nundinas certam mu-
tuans pecunz'ae quanti'tatem,. pro eo quod
susdpz't z'n se per:'culum recepturus alt'quz'tl
ultra sortem, usurarius est censendus.
Huic textuì multipliciter respondetur. Responde-
turo
_ Respondent IO. Laymann, Barbosa, Pa-
laus et Cabassutius 2, ibi mendum ìrre-
psisse, et omissam esse particulam non.
Hancque interpretationem bene fieri posse
dicit Tournely, ex contextu canonìs prae-
fati, ubi, cum sermo deinde immediate fiat
de mutuante granum aut vinum, qui ali-
quid exigit ob dubium decrementi pro
tempore restitutionis, subditur: Ille quo-
que qui dat decem soùdos, ut alio tempore
totidem s:oz' grant~ vz'nz' vel olei, etc. men-
surae reddantur, non debet ex hoc usu-
rarius reputart: Idem igitur dictum cen-
setur pro primo casu: particula enim quo-
que id satis ostendìt; alias (ait Continuator
Tournely'') potius debuisset Pontifex appo-
nere particu1am sed, si contractum illum
usurarium dec1arare intendisset. - Re-
spondetur 2° cum Fagnano' et Salmant. 5,
quod praefatus textus intelligitur tantum
pro foro externo, ubi talis contractus pro
usurario habendus esse decernitur; et ideo
non dicitur ibi ìllum esse usurarìum, sed
quod usurarius est censendus. Prout pa-
riter, ait Fagnanus, si episcopus accipit
gratuitum munus ab aliquo , cui postea
gratis confert benefìcìum, in foro externo
. censebitur simoniacus; sed talìs utique
non erit in conscientia. - Respondetur 3°
cum eodem Cabassutio g); item Lugo 6,
parto 2, de .Contract., cap. 3, art. '3, sect. 1, post concI. 4,
obj. 1, resp. 1. - 3 Loc. cito _. In cap. Naviganti, n. 21
et 22. - • Tr. 14, cap. 2, num. 145. - Fagnan., loe. cit.,
n. 22. - , Disp. 25, n. 78.
non alium quam seipsum eligeret adversus
pericuia obventura .fidejussorem, et for.tassis
accepta (quod deterius est) a mercatore cui
mutuabatur, pecunia-.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB, VII. 213
Lessio l, Salmant. 2 cum Laymann h), Pa- ut concesserunt aliquibus Montibus Si-
lao, Covarruvias, Tapia, Villalobos, et xtus V et Clemens X.
aliis communiter, textum intelligi pro casu Hic autem notandum cum Concina 8, D'f v e s
quo mutuans ex vi ipsius mutui obligaret peccare divites, qui sine necessitate accì- petens mu-
tuum a
mutuatarium ad talem contractum assecu- piunt mutuum a Monte, ut alias lucrentur; monte pie-
tatis,
rationis ineundum; vel casuquo (ut sentìt et ideo tenentur illico pecuniam restituere.
Petrocorensis 3) mutuans intendat omnino Hoc autem intelligendum dicerem, si Mons quando
ex mutuo lucrari, ita ut aliter non mu- esset pauper; quia tunc defìceret subventìo peccet.
tuaret. Idque expresse sentit etiam D. Tho- pauperum, pro quibus isti Montes sunt in-
mas i), apud eumdem Petrocorensem i), stituti. - Pasqualigo autem (apud Con-
ubi dicit: Sz'vero [mutuans] non pro mu- cina 9) affert quasdam litteras Pauli III,
tuo lucrum sperat, sed onus perz'cult' quod quibus asseritur licite concedi posse ali-
in se sumit, petz't siM compensari; ita ut quam annuam accessionem iis qui pecu-
esset dispositus ad mutuandam gratis pe- niam otiosam in praefatis Montibus collo-
cuniam, sz' tale pericuhem z'n se non su- cantoSed Petrus Ballerini 10 clare et merito
meret; certe tunc non peccato evinci t has litteras apocryphas. Adducit
Montes pie .. Circa autem Montes pietatis, quos me- tamen Pater Concina 11 alias litteras ejus-
tatisv Iiciti.
mìnit Busenbaum (ut supra), advertendum, dem Pauli III, ]ulii III et Pii IV, in quibus
hos approbatos fuisse a concilio Latera- id conceditur: sed cum hisce limitationi-
nensi sub Leone X, sub hac limitatione: bus, ut deponentes pecuniam id faciant
Concedit tantum accessionem, ad solas zelo caritatis erga pauperes, et alias pa-
mz'nistrorum expensas , et alt'arum re- ratas habeant emptiones, ex quibus licite
rum ad z'llorum conseruationem, ut prae- lucrari possent.
fertur, pertt'nentium pro eorum z'ndemnz'- An vero sit licitum etiam privatis hu-
tate dumtaxat ultra sortem, absque lucro jusmodi Montes instituere? Affirmat Les-
eorumdem Montz'um. sius 12.
Conditio..
nes requisì- Hinc advertunt Pater Concina 4 et Con- 766. - « 9°. Nec est usura, si, timens Pactum
poenae con-
tae, tinuator Tournely 5, quod, ut licite tales « difficultatem aut fraudem mutuatarii in venttonatis
in mutuo,
Montes erigantur, tres conditiones re qui- « reddendo tempore constituto, paciscaris licitmn.
runtur: IO. Ut pecunia tradatur pauperibus « ut, si tunc non solvat, aliquid det praeter
intra limitem certae summae, pro tem- « capitale loco poenae ; quae poena licite
pore determinato restituendae. 2°. Ut pì- ({ exigetur, dummodo non fiat alia inten-
gnus a debìtorìbus exhibeatur, illudque «tione quam ut mutuatarius sic quasi
custodiatur a ministris, et tempore prae- « constringatur ne sua culpa fallato Unde
finito vendatur sub hasta, ac retento pretio « si mutuatarius absque sua culpa non
quod Monti debetur, reliquum restìtuatur .« possit solvere, non licebit poenam exi-
domino pìgnorìs; vel pauperibus (si hic « gere; ut habet Toletus 18. - Qui ait ma-
inveniri nequit); vel etiam eidem Monti, ({ nifestum esse argumentum pravae inten-
ut ait Roncaglia 6: quod etiam admittit « tentionis, si optes non solvi tibi prae-
Concina", si Mons sit pauper, et prema- « fìxo tempore, ut poenam recipias; ac
tur j) necessitate succurrendi pauperibus, « simpliciter usuram fore, si certo sciens
1 Cap. 20, n. 116. - , Tr, 14, cap. 3, n. 92. - Palaus, de }ust. et jure, disserto 3, cap. 20, n. 4. - 5 Parto 2, de
(non cito a Salmant.) tr, 33, disp. 4, punct, 18, num, 4. - Contract., cap. 3, Append. - 6 Tr. 14, qu, 3, de Mutuo et
Covar' J (a Salmo non citatus.) Variar. resol. lib.3, cap. 2, Usura, appendo de Montib. piet., qu. 2, resp. 2. - ' Loc. cit.,
n.5, (al., n. B.) - Tapia, (item a Salmo non citatus.) tomo 2, dissert.3, cap. 20, n.5. - 8 Loc. cit .. n. 6. - Pasqualig.,
lib.5, qu. 17, art. 9, n. 2. - Villal., (a Salmo pariter vmissus) Deciso moro 183. 9 Loc. cit., num. 7 et S. - lO Opusc. de
a
part.2, tr. 22, <.litr. lO, n. a. - 3 Lib. 4, de ]ust., cap. 7, qu. 6. Montib. piet., cap. 3, § 3. - U Loc. cit.; n. 9. - 12 Cap. 20,
- Concil. Lateran., bulla In/er multiplices. - • Lib. 3. dub. 23, n. 194. - 13 Lib. 5, cap. 32, 11. 2.
h) Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 16, 11. 13, i) Haec sunt verba ipsius Petrocorensis
hanc utique refert; sed ipse priori interpre- lac. cit., sic interpretantis quod S. Thomas
tationi, tamquam sibi magis pIacenti, adhae- dicit in opusc. 73, cap. 6.
ret. Nec pro hac tertia a Saimanticensibus j» Conditio 3a npud Concilla ita exponitur:
adducitur. « Ut tenuis supra sortem accessio exigatur in
 214 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
«a1terum non valiturum solvere, adhue
« tali poena oneres. - Vide Bonacina \
« Molina 2, Lessium 3 »,
Licitum est igitur in mutuo pactum
poenae conuentionaiis, ut tenent commu-
niter Lugo 4, Sotus 5; Continuator Tour-
nely 6 cum Henrico a S. Ignatio; Holz-
rnann 7, Wigandt 8, Cabassutius 9, Lessius l0,
Anacletus 11; et Salmant. 12 cum Scoto,
Trulleneh, Villalobos, etc. - Ratio autem
eur hoc pactum sit licitum, est, quia talis
poena apponitur ut contractus firmitati
consulatur et avertatur negligentia mu-
tuatarii.
Conditio-
nes requisì-
Ad licite vero hoe pactum apponen-
lite. dum, requiritur: l°. Ut mora debitoris sit
notabilis et culpabilis. - 2°. Ut absit ani-
mus lucrandi per poenam appositam: qui
animus praesumitur, si oneretur debitor
ad restituendum pro tempore quo scitur
eum solvere non posse. Ita, cum Busen-
baum, Salmant. 13. - Adde 3°. Ut poena
sit moderata et culpae proportionata. Vide
Salmant.P.
767. - An autem dz'cta poena debeatur
ante judz'czs sententiam?
Alii ne- Negant Sanchez 15; et Palaus, Diaria a)}
gnnt debcrl
pocnam nn- etc., apud Salmant. 16; quia ratio generalis
tt: s e n t c n-
tiam. de poenis est, ut non debeantur ante sen-
Probabi- tentiamo - Oppositum tamen tenent pro-
I i u s debe-
tur. babilius Continuator Tournelyjl", Holz-
mann il), Lessius c)}. et SilvesterS'Vìljajo-
bos et alii, cum Salmant 18; qui.a haec
poena magis habet rationem paSfi quam
poenae.
Dl.\l'l1num
emerg;ells, 768. - « 10°. Nec est usura, pacisci et
Iuerul11 C'es· «accipere aliquid ratione damnz' emer-
sans. ,
1 Disp. 3, de Contraet., qu. 3, punet. 7. - 2 Tr. 2,
disp.317. - :; Cap. 20, dub.15. - " Disp. 25, num. 110.-
" De ]ust. ,et Jure, lib. 6, qu. 1, art. 3, post concI. l, dubi·
tatio. - t; Parto 2, de Contract., 'cap. 3, art. 4, sect. 3.-·
Henric. a S. Ignat.~ tomo 2, lib. 9, cap. 33, nuro. 399. -
7 De Contraet.,· num. 759. - 8 Tr.9, exam.8, qu.3, n.69,
ad 13. - S Lib. 6. cap. 7, n. t. - lQ Cap. 20, n. 128. -
11 Tr. 8, de Contract., disto 4, qu. 4, n. 38. - 12 Tr. 14,
cap. 3, n. 75. - Scotus~ in 4, disto 15, qu. 2, art. 2, concI. 4,
(n. 18) - Trull., lib. 7, cap. 19, dub. 13, n. 1. . Villal.,
ministrorum mercedem, Montiumque expen- il) Holzmann, loe. cit., quaesitum istud si-
sas, quae pro domorum conductione et aliis lentio praetermittit; neque alibi apud ipsum
rebus fieri debent ». id reperire potui.
767. - a) Diana, parto l} tr. 8} resol. 29, c) Lessius, loc. cz't., n. 135 et 136} hane
ait hanc sententiam non carere sua probabi- profecto opinionem valde probabilem et ve·
litate, licet contrariam, quae est opinio S~ Al- riorem existimat, priorem tamen, ut proba-
phonsi, probabilem appellet. bilem agnoscit.
«gentz's (siquidem mutuum vere illius
« causa sìt), aut lucri cessantis vel cessa-
«turi} dummodo de hoc praemoneatur
«mutuatarìus. Ut, si volebas domum re-
e: ficere, aut poteras nune commodo tem-
e pore emere triticum, privando autem te
«tua pecunia in dando mutuo, corruit
«domus, et postea carìus emes triticum.
« Item non poteris lucrari cum tua pecu-
« nia, quod poteras et volebas negotiando,
e ita ut mutuatio sit vere causa lucri ces- Quidsup-
ponat titu-
e santis. - Ubi notat Toletus, supponen- lus lucri
« dum in hoc titulo lucri cessantis: 10 • Quod eessantis.
« vere volueris cum ea pecunia negotiari,
e et non habeas aliamo 2°. Quod malis ne-
e; gotiando aliterve lucrari quam sic mu-
e tuando, ita ut mutues tantum in gratiam
« mutuatarii. 3°. Ut minus exigas quam
e lucraripoteras, et deductis expensis,'
« quia lucrum cessans non est actu, sed
e: in potentia , et variis adhuc eventibus
- obnoxìum. Unde ad arbitrium viri pru-
« dentis, pro majore vel minore ejus cer-
e titudine, aestimare id poteris, et sic cum
« mutuatario de eo pacisci. S. Thomas,
e Molina 19, Salas 20, card. Lugo 21, Bona-
e cina 22. - Hinc qui non habuit animum
«negotiandi, vel si non erant nec brevi
« sperabantur merces, vel non erat mo-
« raliter certus de lucro, nihil potest acci-
e pere ultra sortem: quia mutuatio ista
« vere non fuit causa lucri cessantis.
«Eadem ex causa usura est, si mer-
« catores credito vendentes, aliquid ultra
« pretium rigorosum aecipiant titulo lucri
« cessantis, v. gr. rem tantum valentem
« 100 vendant pro 105 numerandis post
parto 2, tr. 22, diff. 9, n. 1. - 13 Tr. 14, cap. 3, n. ·75. -
14 Loc. cit., n. 76. - 15 De Matr., lib. 1,' disp. 37, n. 4. _..
Palaus) tr. 3, disp. 2, punet. 3, n. 4. - 16 Tr. 14, cap. 3,
n. 77. - 17 Parto 2, de Contract., cap. 3, art. 4, sect. 3,
v. Poenam vero. - Silvest.~ V. Poena~ n. 14•• Viilal."
parto 2, tr. ~, diff. 9, n. 3. - 18 Loc. cit., n. 77. - Tolet.,
lib.5, cap. 33. - S. Thom.~ 2" 2(1(:, qu. 78, art. 2, ad 1. -
'" Tr.2, disp.314 et seqq. - .. De Usuris, dub. 18 et seqq.
- 21 Disp. 25, n. 70 et seqq. - gg Disp. 3, de Contract.,
qu. 3, punct. 4.
CAP. III. - DE CON·IRACTIBUS. -
« annum; quia vendendo ad ereditum
« (quod est virtualis mutuatio), plures ha-
« bent emptores, pluresque res vendunt:
« et sic compensatur lucrum cessans, atque
« adeo illud non cessat ratione hujus ven-
e ditionis. Diana \ Trullench 2. Vide Dub,
e seq, e , - Hac in re, perlege proposìtìo-
nem 41 inter proscriptas ab Innocentio XI.
Damnum
em er gen s Certum est ob titulum damnz' emer-
e s t ritulus gentz's licitu.m esse mutuanti exigere id
jusrus,
quod sibi Jnterest causa mutui. - Ha om-
nes curo 'D. Thoma 8, qui ratìonem dat,
inquiens: Hoc enz'm non est vendere usum
pecumae, sed damnum vz'tare.
An autem id liceat ob titulum -Iucri
cessantis?
AHi negant Dubitat Sotus 4; et absolute negant'
lucrum ces-
s a n s e ss e Scotus a)} Durandus et alii, apud Azor.
ticulum ju-
sturno Hisque videtur adhaesisse idem S. Tho-
mas 5, ubi subdidit: Recompensationem
vero daml4z~ quod consideratur t'nhoc quod
de pecunia non lucratur, non potest ùz
pactum deducere/ quz'a non debet vendere
id quod nondum habet, et potest impedz'ri
Commu- multz'plz'cz'ter ab habendo. - Sed commu-
niter atfìr-
ma.t1.~r. niter alii doctores affìrmant, ut Cajetanus",
Sìlvìus 7, Lessius 8, Genettus 9, Petrocoren-
sis l0, Wigandt 11, Continuator Tournely 12,
Anacletus 18; Salmant. 14 cum Petro Na-
varra, Laymann, Valentia, Bonacina, Re-
bello, etc. Hunc titulurn approbat l. 13,
.Il Rem ratam hab./ et expresse videtur
approbasse SS. noster Pontifex Benedi-
ctus XIV, dicens 15: Neque z'tem negatur}
posse multotzes pecunz'am ab unoquoque
suam, per alt'os dz'versae prorsus natu-
rae a mutui natura contractus} recte col-
.1 Parto 1, tr. 8, resol. 34. _,2 Lib. 7, cap. 19, dub. 9,
n. O. - 3 211 2"e, qu.78, art. 2, ad 1. - " De Just. e'; Jure,
lib. 6, qu. 1, ~u·t. 3, concI. 4. - Durand. a S. Portian.) in 3,
~1ìst. 37, qu. 2, ad L • Az01'~ parto 3, lib. 5, tit. de Usura,
cap. 5, in prine. - l> 211 2l\~, qu. 78, art. 2, ad 1. _ S In 211m 2nc,
qu.62, art. 4 (cfr. in qu.7S, art. 2, v. Inz'tiu,1Z autem.)-
7 In 2nm 2l\Q, qu. 77, art. 1, quaer. 5. _ 8 Cap. 20, dub. 11,
11. SO. - ~ Tom. 1, tr. 4, cap. 4, qu. l. - lO Lib. 4, de ]ust.,
l.:ap.7, qu. 12. - 11 Tr. 9, exam. 8, qu. 2, n. 68, v. Resp. 8.-
768. - a) Azor, loc. cit.} in mea saltem
editione Lugdunensi 1622, allegat ScotUffi,
non Sotum; at revera, uti dicit S. Alphonsus,
Sotus non affirmat, sed dubitat, scribens loe.
cz't.: «Quod hoc modo possit lucrum cessans
in pactum àuci, non est adeo certum, ut pa-
troni assertionis hujus arbitrantur' sed est
tum minus probabile, tum quam 'plurimis
DUB. VII. 215
tocari et impendi: sz've ad proventus sz'bt'
annuos conqusrendos, siue etian« (nota) ad
lt'cz'tam mercaturam et negotz'atzonem exer-
cendam, honestaque t'ndidem lucra pera:
pienda.
Ratio nostrae sententiae est, quia ut
docet idem S. Thomas 16, dupliciter potest
alìquis damnificari: Uno modo} qtaa au-
fertur et' quod actu habebat. AHo modo...,
z'1npedz'endo ne adz'pz'scatur quod erat t'n
via habendi, et tale damnum non oportet
recompensare ex aequo, quia minus est
habere alt'quùi virtute quam habere actu.
- Idque dicit S. Doctor 17 valere etìam
pro lucro quod aliquis sperat ex sua pe-
cunia. En verba D. Thomae: Nam z'lle qui
semen sparsi: in agro, nondum habet
messem z'n actu, sed solum in tnrtute / et
simiHter z'lle quz'habet pecunz'am, nondum
habet lucrum z'n actu , sed solum z'n vzr-
tute: et utrumque potest multiplz'cz'ter im-
pedl'rt: Nec officit quod S. Doctor id in- I.x.espon·
telligat 18 de lucro cessante ob moram detur obje-
ctionibus,
mutuatarii, non solventis tempore praefi-
nito. Narn, sive lucrum cesset ob moram
mutuatarii, sive ob causam mutui, eadem
ratio currit exigendi luerum cessans; cum
tale interesse non debeatur mutuanti, nisi
ob compensationem damni, quod in utro-
que casu aeque illi obvenit.
Ad textum autem D. Thomae primo
loeo relatum, respondet Silvius 19, S. Do-
ctorem negare ibi quod mutuator possit
exigere integrum lucrum assequ.endum,
non vero partem ejusdem. Et merito sic
respondet; cum ipsemet S. Doctor in se-
cundo loeo supra allato doceat furem te-
Parto 2, de Contraet., cap. 8) de Usura, art. 3, sect. 2.-
II!
18 Tr.8, de Contract., dist.4, qu. 4, num.36. _ 14 Tr. 14,
cap. 3, n.79. - Petr. Navar.) lib.3, cap. 2, n. 288. - Laynz.,
lib. 3, tr. 4, cap. 16, num.8.• Valent.~ in 2"'" 2 disp. r),
11Q ,
q'Ll. 20, punct. 2, § 5, concI. 3. - Bonac.~ disp. 3, de Contract.,
qu. 3, punct. 4, n. 12. - Rebell., parto 2. lib.8, qu. ;;, n.4.
là Encyc1. Vi"x pervenit) § 3, n. 3. - 1G 2'11 211 C, qu. 62.
-
art. 4. - 17 Loc. cit., ad 2. - 18 Loc. cit., obj. 2. _ Ili In
2nm 2nc t qu. 77! art. 1, quaer. O, ad 1 argo
usurarum periculis expositum ». - Scotus
vero, in 4, disto 15} qu. 2, art. 3, (1'1. 26),
non ·tractat diserte de praesenti casu, sed 50-
lum objectioni respondens, « quod licet unicui-
que in contractibus se servare indemnem »,
scribit: «Si non vult .damnificari, pecuniam
sibi necessariam reservet, quia nullus eum
nel'essitat ad taciendam misericordiam pro-
 216 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
neri compensare damnum, non autem ex
aequo,' rationem adducens: quta mtnus
est habere alt"qut"d tn vt'rtute, quam habere
tn actu: Si ergo fur tenetur recompensare
domino lucrum cessans ex furto, juxta
tantum aestimationem spei; cur, juxta
eamdem aestimationem, mutuator non
poterit exigere 1ucrum cessans ex mutuo?
- Id maxime confirmatur ex bulla Bene-
dicti XIV, ubì l dieitur juste posse aliquid
exigi ex mutuo, si concurrant justi tìtuli,
nempe, si pecunia alias collocanda fuisset
ad lieitam negotiationem.
169. - Ad hujusmodi tamen interesse
exigendum, tres conditiones requìruntur:
p Condi- la. Conditio, ut interesse ab initio in
tio: de in-
teresse ab pactum deducatur. - Nam post contra-
initio paci-
scendum. ctum mutuans nihil petere potest, etsi
immemor fuerit de suo damno: nìsì vi,
metu vel fraude coactus sit a mutuatario
(ut S. Thomas a), Lessius 2 et alii); ve1 nisi
involuntarie coactus sìt ad mutuandum,
quamvis lieite, v. gr. a rege ad bonum
publicum. - Pariter tenetur mutuatarius
ad damnum et Iucrum cessans, si juste
interpellatur ad solutionem; vel terminus
praefixus elabitur, et ipse culpabiliter non
solvat. S. Thomas 8 et Salmant.v..
Sed dubitatur hic: an tn contraete sit
necesse praemonere mutuatan'um de vero
damno vel alio n'tulo justo, pro quo pos-
sit exigi aliquid ultra sortem ?
Monitio Prima sententia negat, quam tenent
de titulo ju-
xta al o s ,
ì Lugo a cum Soto b), Salas b), Aragon b),
non neces-
saria. Salon b), etc.; item Cajetanus c), Tapia d),
1 § 3, n. 3. - ' Cap. 20, n. 79. - ' De Malo, qu. 13, art. 4,
ad 14. - • Tr. 14, cap. 3, n. 82. - • Disp. 25, n.74 et 182. -
, Tr. 14, cap. 3, num. 83. - , Cap. 20, dub. 12, num.110.
- • Lib. 3, de ]ust. et ]ure, disserto 3, cap. 14, § 1, n. 4. -
, Parto 2, de Contract., cap. S, de Usura. art. 3, sect. 2,
ximo; sed si vult misericordiam facere, ne-
cessitatur ex lege divina, ut non faciat eam
vitiatam >.
769. - a) S. Thomas, 2 a 2 a e , qu. 78, art. 4,
non citatur ad rem: sicutnec, qu. 62, art. 4,
corpo et ad 1 et 2, uti citatur a Salas.
b) A uctores isti a Lugo non citantur pro
casu sicut hic ponitur; sed pro casu quo mu-
tuans coactus mutuavit; et tunc quidem ne-
gant necessariam esse monitionem. In eo au-
tem qui libere mutuavit, requirunt omnino
monitionem, ut Sotu.s, de Just., Ub. 6, qu. 1,
a,rt. 3, conci. 3; Salas, de Usur., dub. 18, n. 6;
Aragon, in 2 a m 2 ae , qu. 78, art. 2, ad 1,
Villalobos d), apud Salmant. 6. - Ratio,
quia mutuatarius nequit rationabiliteralle-
gare suam intentionem ad titulum inju-
stum; sed debet contrahere juxta capa-
eitatem materiae , et in titulum justum
consentire. Maxime quia regulariter mu-
tuatarius non retardaretur a contractu ex
eo quod nosset justo titulo lucrum exigi.
Secunda tamen verìor sententia (licet Verìus est:
necessaria.
olim contrariae adhaesi) docet monitio-
nem esse necessariam, Ita, cum Busen-
baum e), ut supra, Lessius 7, Pater Con-
cina a, Continuator Tournely 9; Saìmant.v
cum Laymann e), Palao, Dicastìllo , etc.
- Ratio, quia mutuatarius putans con-
tractum usurarium, non consentit in con-
tractum justum, in quem forte non con-
sentiret si novìsset justum titulum; putans
enim titulum esse ìnjustum, forte contrahit
sperando non solvere usuras, vel solutas
eas sibi compensare, vel saltem quod alter
tempore mortis restituat. Alìoquin , bene
ait Coneina, posset forte evenire quod ille
majus detrimentum ex mutuo quam com-
modum retraheret, - Sed ratio magis
universalis est, quia ad contrahendum non
suffìcit voluntas interpretativa seu condi-
tionalis (ut dicemus n. 773; v. Secunda),
sed requiritur voluntas actualis, aut vir-
tualis, aut saltem aliquando habita et non
retractata: juxta dicenda Lsb. VI, de Sa-
crif. Mtssae, n. 335, Qu. 1. Ergo .mutuaos,
si lucrum sibi cessat, imputet suae negli-
gentiae;ait enim S. Thomas 11: Debebat...
StÒt' caoisse ne detrt"mentum incurreret;
v. Quarta eond#io. - ,. Tr. 14, cap. 3, n. 83. - Palaus,
tr. 83, disp. 4, punct. 15, num. 4•• Dieast., lib. 2, tr. lO.
disp. 2, dub. 7, num. 188. - Concina, lib. 3, de Just. et
]ure, disserto 3, cap. 14, § 1, n. 4. - 11 De Malo, 'IU. 13,
art. 4, ad 14..
v. Dictum 2; Salon, in 2 arn 2 ae , qu.78,
art. 2, controv. 8, n. 4, Il et 14. Igitur non
omnino discedunt a sententia quam S. AI-
phonsus veriorem existimat et amplectitur;
sed eam, ex parte saltem, tenent.
c) Cajetanus non citatur hic a Salmanti-
censibus.
d) Tapia, tomo 2, tib. 5, qu. 17, art. 5,
n. 3,. Villalobos, parto 2, tr. 22, di/J. 7, n. 4;
et di.ff. 8, n. lO, a Salmant. citanmr pro se-
cunda sententia, quam revera tenent, et quae
est sententia S. Alphonsi.
e) Busenbaum requirit ut interesse initio
in pactum deducatur. - Et Laymann pariter,
CAP. m. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VII.
nec tUe qut' mutuo accepù, debet damnum
incurrere de stultt'tta mutuantt"s.
Exceptio. Secus vero dicendum, si revera exsì-
steret titulusjustus, et tam mutuans guam
mutuatarìus in contractum consentìrent,
omni meliori modo quo possent; ut mox
dicemus in Quaest. 4, n. 773, v. Nec obstat.
2:1 Conditio:
i n teresse Ila. Conditio est, ut non plus exigatur
non sit ma-
jus lucro quam sit lucrum quod speratur ex alio
cessante. contractu lìcìto, juxta aestimationem spei
et perìculi, et deductis expensis. - Vide
Salmant. 1•
An autem deducenda s# aestimatio
laboris t'n talt' lucro impendendt'?
Probabi-
Iiter dedu- Affirmant probabiliter Cajetanus, Ta-
cenda aest'i- pia, Villalobos. - Sed probabilius negan-
matte Iabo-
riso duro censent Lessius f) et Salmant. 2 cum
Probabi-
Iius non est Bonacina f), Trullench, Palao, Dicastillò,
deduceada. Salas; quia non tenetur mutuans detra-
here aestimationem cessationis laboris
quem ipse libenter subiturus esset. Alias,
si labor compensandus esset, raro a mer-
catoribus aliquid exìgì posset pro lucro
Deductio
ex aequìta- cessante. - Verumtamen ex aequitate
te aliquan- censeo aliquam detractionem faciendam
do facienda.
esse casu quo esset cessatio a magno la-
bore, a quo mutuans, ut se liberaret, pro-
babiliter aliquid impenderet.
3:1 Conditio:
m u t uum Ula. Conditìo est, ut mutuum vere sit
vere sit cau- causa damni vel lucri cessantis. - Nam
sa damni,
si mutuans aliam habet pecunìam, quam
ad negotiandum substituit; vel si lucrum
quod amittit ob mutuum ex mercatura
facienda, potest et vult sibi comparare ex
alia via aut arte, cui mercando non po-
tuissetvacare: tunc nequit exigere aliquid,
1 Tr. 14, cap. S, n. 84. - Cajetan., in 211m 211e , QUI 78,
art. 2, ad l, § S'eut autem granum, et § seq. - Tapia,
tomo 2, lib. 5, qu. 17, art. 6, n. 4. - Villal., parto 2, tr. 22,
diff. 8, n. 9. - • Loc. cit., n. 84. - Trull., lib. 7, cap. 19,
dub. 9, n. 5. - Pala"", tr. 83, disp. 4, punct. 15, num. 8. -
Dicast., lib. 2, tre lO, disp. 2, dub. 5, nume 178. . Salas,
de Usur., dub. 20, n. 9. - • Cap. 20, n. 84 et seq. - • Tr. 14,
lib.3, tr. 4, cap. 16, n. lO, necessarium esse
ait, «ut lucrum cessans, vel damnum emer-
gens, vel sortis periculum in pactum dedu-
catur expresse aut tacite >. Quod sane fieri
nequit sine dicta monitione, quin etiam est
virtualiter ipsa monitio.
f) Lessius, cap. 20, dub.l1, n. 98,hanc ne-
gativam sententiam sibi pIacere ait, «quando
iste labor talis est, ut mercator non optet
illum pecunia redimere, quia vel cupitillum
subire, ut otium aliamve molestiam vitet, vel
217
nisi esset pro majori molestia subeunda
in illa alia via lucrandì. - Vide Lessium 3,
Salmant. 4 cum Pa1ao, Trullench, etc.
An autem mutuans lù:z1e exigat tn-
teresse damni emerg'entzs vellucrt' cessan-
tt's,si mutuet non compulsus alteri s pre-
eibus,sed ipse seoffera: ad mutuandum?
Negant Conradus et alti quidam, apud mutuum Offerens
ne-
Lessium 5. Quia cum mutuator, non ro- quit exige-
re, j ux t a
gatus, sed sponte mutuum offert, lucrum quosdam.
non cessat causa mutui vel mutuatarìì;
sed ipse mutuans lucrum sibi impedit.-
Sed probabilius affirmant idem Lessius, Probabi-
Lugo 6 cum Molina g), Navarro, Toleto g), li us potest
exigere in-
teressedam-
Valentia, Banez g), etc. Ratio, quia mutua- ni.
tor tunc non offert mutuum absolute, sed
sub conditione ut ei compensetur lucrum
cessans; et sic mutuatarius , acceptando
mutuum, est vera causa cessationis lucri,
vereque ìmpedit quin mutuator ex sua
pecunia juste lucretur. Prout si quis in
gratìam alterius offerat omìttere jactum
retìs, licite exigit pretium spei jactus illius;
quia alter est vera causa ut captio piscium
sperata illi impediatur.
110. - Quaestìo la. An lz'ceat mutuatort'
pact'scz' ab tnt"tt'o de certa pecunia so/venda,
quando damnum emergens vel lucrum
cessans est tncertum, seu tantum proba-
babt7tter futurum?
Dìstìnguit Pater Coneina 7. Et dicit Interesse
damnì certi
quod si est certum damnum eventurum in se, dubii
vellucrum cessandum, nempe, quìa occa- inte, quantità-p ot est
siones lucrandi sunt actu vel proxìme exig],
praesentes, et dubitatur solum de ejus
majori vel minori quantitate; tunc bene
cap. 3, n. 85. - Palaus, tr. 33, disp. 4, punct. 15, n. 6. -
Trull., lib. 7, cap. 19, dub. 8, n. 7; et dub. 9, n. 3. - Conra-
dus Summe.nhart, de Contraeto, tre 2, qu. 80, concI. 1. ~
• Cap. 20, n. 101. - Less., loc. cito - • Disp. 25, n. 107. -
Navar.) Man., cap. 17, n. 212... Valent., in 2nm 211e , disp.5,
qu. 20, punct. 2, § 5, v. Tertia eond.tio. - ' Lib. 3, de ]ust.
et ]ure, disserto 3, cap. 14, § 2, n. 5; et cap. 15, § 8, n.7.
facili conatu cum ceteris negotiis eum prae-
stabit >. - Cui doctrinae favet etiam Bona-
cina (quamvis simpliciter a Salmant. citatur),
cum, disp. 3, qu. 3, punct. 4, n. 13, v. Re-
spondeo,scribat: « Tantum esse detrahendum
quanti mutuator laborem et molestias rede-
Inisset...Secus dicendum videtur, si mutuator
non optasset laborem redimi; sed optasset
illum potius subire, aut non difficulter illum
cum ceteris negotiis 5ubiisset ».
g) Molina, disp. 315, u.12; Toletus, !ib. 5,
 218 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
potest taxari arbitrio prudentum, et in
Secus, au-
etere Con-
pactum deduci quantitas sol venda. - Se-
cus vero, si damnum non est certe even-
cina, in ..
teresse
damni pro- turum, vel si occasiones 1ucrandi tantum
babilis.,
probabiliter occurrere possent. Ratio, quia
his casibus posset accìdere quod damnum
non eveniat , vel occasìones non occur-
rant; et tunc mutuator ex solo mutuo
lucraretur.
Verius pc- Sed verius censent Salmant. l cum Mal-
test exìgi,
dero, Villalobos a), Gutierrez a), Tapia a),'
Tamburinius 2 cum Navarro et Salas; item
Silvius b) et De Cocq b), apud LContinuato-
rem] Tournely b), licite posse mutuantem
pacisci de aliqua certa quantitate solven-
da, debita servata proportione juxta timo-
rem damni vel spem lucri futuri. Ratio,
quia sic debita aequalitas jam bene ser-
vatur; nam, sicut damno non eveniente,
lucraretur mutuans, ita contra, eveniente
damno, lucrabitur mutuatarius. - Nec
refert quod damnum eventurum postmo-
dum non accidat: quìa pactum de aucta-
rio non fit pro damno futuro quod forte
non eveniet; sed pro periculo ejus proba-
bili, quod actu supponitur et actu est pre-
tio aestirnabile. Prout si quis venditjactum
retis, non vendit quidem pisces, qui forte
non capientur; sed vendit spem eorum
probabilem, quae jam de facto exsistit. ~
l;(:(,:-,pl"lIdt'· Objicitur l. Quemadmodum, § Item Laoeo,
t u r o b lc.
ct lonl. ' l'L Ad l. Aquil., ubi statuitur, quod si quis
l Tr. H, cap. 3, n.84.. .t.l1'alder., te. 5, cap. 3, dub.13,
Dico :'i, condi.t , ] et 7..- c Decal., Iib.B, tr, etcap. B, § 3,
llum.4, W et 14.. Nauar., Man., cap. 17, num.211 et 212,
cap. 33, 11. 2; Baìiez , in 2 a m 2 M , qu. 78,
art. 2, v. Caeterutn h uic, citantur simpliciter
a Lugo; sed ipsi hanc opinionem tunc solum
admittunt, cum quis se ex caritate ad mu-
tuandum obtulerit.
770. - a) Villalobos a Salmant. adducitur
pro sententia quae negat possealiquid accipì
pro lucro cessante fictitio aut in potentia re-
mota; et quae affirmat requiri lucri cessantis
probabilitatem. Et re vera Villalobos, parto 2,
tI'. 22, diff. 8, n. 6, negat posse percipi aliquid
pro lucro ficto vel dubio, ut si esset tantum in
potentia remota. At n. 9, satis innuit posse
aliquid percipi pro lucro probabili, dum dicii
solvendum esse lucrum non integrum, qula
quod est in spe, non tanti valet quanti id quod
est in re ». - Gutierrez autem, de Juram.,
part.l, cap. 2, Il. 4, ait casum in quo habetul'
ratio lucri cessaritis, dari «in homine solito
frangit retia, nihil tenetur solvere domino
pro spe piscium capiendorum, sed solum
damnum retium. Sed respondetur cum
Glossa 3, quod tunc dominus praecise ex
lege Aquilia nullam habet actionem pro
impedita spe captus piscium; sed bene
habet aliunde actionem, ex l. Sz"jactum 13,
[al. 121 ff. de act. empt. et uend., ubi sic
dicitur: Si jactum retzs emero, et rete
jactare piscator noluerù, incertum hujus
rei aestimandum est. Subdit Glossa: Aesu-
matur quantum est verzsz111Z'le quoà esset
captum. - Unde apparet, licite posse com-
pensari damnum probabiliter ex mutuo
eventurum, quam vis incertum.
Ob eamdem rationem, probabiliter ait
Bonacina 4, mutuatorem qui non certo,
sed tantum probabiliter erat destinaturus
pecuniam ad negotiationem, posse aliquid
exigere pro rata probabilitatis. - Sed di-
ces: Si potest aliquid exigi pro probabili-
tate applicationis pecuniae, ergo posset
etiam aliquid exìgi pro possibilitate appli-
candi. At respondeo negando paritatem.
Possibilitas est mera potentia seu non re-
pugnantia applicatìonis: unde mutuator
ex ea nullum habet actuale et positivum
fundamentum lucri futuri, sed tantum ne-
gativum. E converso, probabilitas futuri
lucri habet quidem positivum fundamen-
tum talis lucri sive spei istius; et ideo
est pretio aestimabilis.
v. Nona • .. Salas, de Usuris, dub, 20, num. 7 et 8. -
:I Ad v. Fieri. - .. Disp. 3, de Contract., q1.1. 3, punct, 4,
n. 13, v. Secundo.
negotiari, quìa si ex eo quod ex sua pecunia
consuevit mercari, apparet quasi pro certo,
quod ex ea lucratus fuisset,tunc poterit petere
lucrum cessans ». - Tapia denique, tomo 2,
lib.5, qu.I7, art. 6, n. 3, affirmat Iicitum esse
pacisci de lucro cessante, quod sit « in pro-
xima spe moraliter certa et non impedibili »;
negat vero n. 4, idem fieri posse pro lucro
cessante dumtaxat possibili in potentia re-
mota, quod esset contingens, et dubium.
b) Silvius et DeCocq a Continuatore Tour-
nely, 10c. cz't., art. 3, sect. 2, i.f., adducuntur,
quatenus affirmant posse padsci de certa pe-
cuniae summa, vi cujus velit mutuator quasi
redimere periculum probabile, non autem
eventum exspectare; et hoc esse lidtum. Et
revera id tenent Silvius, in 2 a m 2 a e, qu. 77.
art. I, qu. 5, V. Petes; et De Cocq de }ure
et }ust., tI'. 2, cap. 5, sect. 8, v. Ut interim.
CAP. III. - DE CONTRACTlBUS. - DUB. VII.
Quid, sz· mutuator solum ant'mi pen-
deat, veh't an non negotiari?
Dubius an
velit nego-
Adhuc affirmant Tamburinius t, et Lu-
dari, pro ba- go 2 cum Salas C), posse aliquid exigere;
biliter po-
test exìge- quia pariter est pretio aestimabile, pri-
re.
vare se in gratiam mutuatarii hac pote-
state deliberandi, destinandique pecuniaIIl
ad negotium, cum non teneatur gratis ea
spe et potestate privari. Prout si quis hae-
reat, an cras possit aut velit vel ne piscari,
bene potest aliquid exigere, si in gratiam
tui se obligat ad non piscandum. - Et
hoc neque improbabile videtur, cum haec
privatio obligatoria (cum teneatur mutua-
tor non repetere mutuum per aliquod temo
Probabi- pus) est aliquo pretio aestimabilis.
Iìter nego-
tìaturus ex Interesse Quamvis autem sub initio liceret in
pecunia po- nequit per-
test exige- cipi ab ini- pactum deducere, ut dìxìmas, damnum
re. tio.
eventurum, vel lucrum cessandum incer-
tum; nunquam tamen licebit ab initio per
pactum exigere hujusmodi interesse d):
ut communiter docent Lugo 3, Azor 4, Con-
cina 5. Ratio, quia si mutues centum, et
pro lucro cessante accipias decem, non
jam mutuas centum, sed nonaginta: pri-
vare autem mutuatarium ex pacto ante
tempus commodìtate pecuniae mutuatae
onus est, et illud imponere est usura. -
Concedit tamen Azor e), posse exìgì sub
initio lucrum conventum in alia specie.
Sed recte hoc etiam reprobat Concina 6;
quia privare mutuatarium illa re ante
tempus, etiam onus est.
171. - Quaestio 2". An possis exigere
lucrum cessans ob mutuum pecuniae de-
stìnatae ad negotiandum, sz· alt'am pecu-
nz'am habeas non destz'natam, quam tamen
negotz'atz'onz' substz'tuere posses?
Et quidem, si illam aliam pecuniam
reservasses ad usum familiae, nimirum
1 Lib, 9, de Contract., tr. 1, cap. 3, § 4, num. 3. -
• Disp. 25, n. 95. - • Disp. 25, n. 106. - , Parto 3, Iib, 5,
tit. de Usura, cap. 5, qu. 3. - • Lib. 3, de ]ust. et ]ure,
disserto 3, cap. 15, § 10, Dum.4. - 6, Loc. cit., num. 8. -
'i Cap. 20, num. 87. - Navar., Man., cap. 17, num. 212,
v. Tertia. - 8 Tr. 14, cap. 3, num. 86. - Less., loc. cit., a
n.87. - " Tr. 33, disp.4, punct. 15, n. 7. - 1. Lib. 9, de
c) Salas, de Usur., dub. 20, n. 2. v. Sed
quid, idem habet ac Bonadna supra; et ita
etiam a Lugo addudtur.
d) Seu majoris c1aritatis gratia: Nunquam
licebit per pactum exigere ut hujusmodi in-
teresse ab initio solvatur.
219
ad domum alendam, filias dotandas, sene- Etsi reser-
vetur alia
ctutem solandam, vel ne tuum statum pe- pecunia pro
familia, po-
riculo exponas: tunc licite exiges lucrum test exigi
cessans, quia non teneris ratione mutui interesse.
tuam providentiam negligere. - ItaLes-
sius 7 cum Navarro; et Salmant." ut cer-
tum supponunt.
.Sed Dubium est: quz'd, si sme talz't'n-
commodo posses alt'am pecumam sup-
ponere?
Negant probabi!iter alli tunc posse ali-
quid exigere; quia tunc tibi non cessar
lucrum ex causa mutui. - Sed Lessius, ltem pro-
babiliter, si
Palaus 9, Tamburinius lO; Sporer 11 cum Mo- alia pecu-
nia p os s i t
lina, Laymann et Lugo; Croix 12; item Va- supponi.
lentia, Trullench, Villalobos (et merito
probabile putant Salmant. 13) affìrmant ,
posito quod statueris illam solam pecu-
niam negotiationi et periculo exponere,
licite posse petere lucrum cessans. Quia
vere tunc mutuatìo est causa ut tibi cesset
lucrum speratum ex illa pecunia; nec te-
neris in gratiam mutuatarii pecuniam non
destìnatam negotìationì exponere. - Hoc Lìmiun!c.
tamen non admitterem, nisi, curo mutuum
das, vere habeas animum pecuniam ìllam
reservatam negotiationi non substituere.
772. - Quaestio s-. Utrum, sipecunz'am
non destzitaverzs absolute , sed conditio-
nate ad negotium (uti si dicas: vellem
negotiari, m'si multi peterent mutuum),
tunc possis exigere interesse?
Lessius 14 dicit probabile esse quod pos- .Condìcìo-
11 ate desti-
sis. Nam etsi ob multìtudinem mutuum nans pecu ..
niam nego-
accipientium nulla mutuatio sit causa de tiationi,
se, sed omnes simul sint causa lucri ces- potest exi-
gere,
santis: attamen verum est quod tu, ut istis
mutues, jam de facto lucro privaris; et ex
alia parte, mutuatarii in hoc non putant
injuriam sibi fieri. Et idem sentìunt Lay-
Contract., tr. l, cap. 3, § 4, n. 2. - 11 Tr. 6, cap. 4, n. 44. -
Molina,) disp.316, n.5•• Laym., Iib, 3, tr. 4, cap. 16, n. 8. -
Lugo, disp. 25, n. 90. - 12 Lib. 3, parto 2, n. 861. - Valent.,
in 211nl 211.l:,· disp. 5, qu. 20, punct. 2, § 5, condito 3, v. Secundo
h.,"c. ~ Trull., lib. 7, cap. 19, dub.9, n. 3. ~ Villal., part.2,
tr. 22, diff.8, num. 7. - 13 Loc. cit., num. 86. - 14 Cap. 20,
n. 90 et 95.
f) Azor, 10c. cit., concordat, non tamen
sine limitatione; totam enim suam doctrinam
concludit dicens antidpatam solutionem usu-
rariam esse, quotiescumque solvitur et detra-
hitur vel ex ipsa mutuata summa, « vel ex
aliqua alia re fructikra, quae interim, dum
 220 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. !Il. - DE CONTRACTlBUS. - VUB. VII. 221
n: a nn l, Tamburinius 2, Sporer 3. - Sed
Secunda tamen verior sententia, quam Verius ne. postquam dixit n. 3: Per haec autem ne- dee/arent, et condz"tiones inserendas expù-
d~ces: Iste usuram committit, quia effìca- tenent Salmant. 7, Lessius 8, Con cina 9, ~~it retine- quaquam negatur, posse quandoque una ceni, et quem fructum ex eadem pecuma
cìter vult lucrari ex mutuo, et inefficaciter cum mutui contractu quosdam alz'os (ut postulent.
Continuator Tournely lO, negat posse eo
ex negotiatione. At responderi potest: casu mutuatorem lucrum perceptum re. ajunt) tautos, eosdemque ipszmet unz'ver- Et hie sedulo animadvertendum est id
Iste, quamvìs habeat voluntatem ineffìca-
~inere. -Ratio, quia minime dici potest szm naturae mutui minzme innatos et z1t· de quo in eadem bulla Pontifex monet
cem negotiandi, vult tamen efficaciter ipsum voluntatem virtualem sive implicì- trmsecos , forte concurrere ; ex quzòus confessarios: Ab extremis... longe se absù-
juste lucrarì ; et quia jam potest juste lu- justa omnino legz'tzmaque causa consur- neant. Etenzm alz'qui tanta seueritate de
tam habuisse; cum non de alio contractu
erari ex negotiatione, ideo juste lucratur quam de lisurario cogitaverit. Eo casu gat quz'cldam amplz'us, supra sortem ex ti's rebus judz'cant} ut quamlzoet utz1z'tatem
ex mutuo; cum mutuum sit huie vera et mutuo debz"tam, n'te exigendi: deinde, ad ex pecunz'adesumptam accusent tamquam
t~ntum habuisset voluntatem interpreta-
~ffi:ax causa, ut lucrum ex negotiatione tìvam, guae non sufficit ad contrahendum significandum quales sint tituli justi ali- z'llzcz'tanz, et cum usura conjunctam. Con-
IpSI cesset.
Non faci- (ut diximus supra, n. 769) v. Secunda). quìd exigendi ex mutuo, statim sie subdit: tra vero} nonnullz' z'ndulgentes adeo remis-
Je adrnitten- Recte vero advertit Lessius 4 non fa. Nec obstat dicere quod mutuator iste Neque ttem negatur, posse multotz'es pe- sique suni, ut quodcumque emolumentum
durn,
cile hoc admittendum, ob periedlum pal- potest retinere lucrum, tamquam posses- cuntàm ab unoquoque suam , per alios ab usurae turpz'tudine lzòerum existiment.
liandi usuras a). Nam, ut notat Busenbaum sor bonae fidei, qui tenetur tantum ad id .dz'versae prorsus naturae a mutut' natura Suz's prt'vatz's opz'nionzòus ne nzmz's adhae-
hie cum Toleto b), ut quis ab usurae labe in quo factus est ditior: nequit autem dici contractus,rectecollocariet zmpendi: sz've reant; sed przusquam responsum reddant,
sit immunis, malIe debet lucrari nego- ditior factus ille, cui. ratione mutui ces- ad proventus szòz' annuos conquirendos, plures scriptores examment , quz' magis
tiando q uam mutuando; et mutuare debet savìt lucrum quod juste percipere poterat. sz'veetz'am ad lz'cz"tam mercaiuram... exer- z'nter caeteros praedicantur. Deinde eas
tantum in gratiam mutuatarii. cendam, honestaque indùiem lucra pera- partes suscz'pz'ant quas tum. ratione tum
- Nam respondetur quod ad juste exi-
1!3. - Quaestio 4a • Utrum, si quz's bona gendum in mutuo aliquid ultra sortem J pienda. Tandem ait n. 5, falsum esse quod auctoritate piane confirmatas z'ntellz"gent.
fide tneat contractum usurarzum et tucrum ~mnmo • • •
requìrìtur ut mutuatarius de justo semper et ubique praesto sint justi tituli Quodsz' dz'sputatzo insurgat, dum con-
exigat, re postea cogmta, possit z'lludreti- tìtulo moneatur; ut diximus supra (loco vel contractus; unde sie monet: Quz'squz's tractus alz'qtt~'s t'n examen adducitur ,
ne:e, si. vere poterat contrahere ex fusto citato, n. 769) v. Secunda). Aut saltem, igt'tur suae conscientiae consultum velz't, nullae omnino contumelz'ae z'n eos confin-
Nisi inten-
alzquo tftulo, nempe ratione periculi, lucri ut tam mutuator quam mutuatarius ex- dan t Con- z'nquz'rat przusdt1igenter oportet, verene gantur quz'contrariam sententzam sequun·
cessantis, etc.P trahere me-
presse vel implicite consentiant in titulum liori modo cum mutuo justus altus tz'tulus, uerene tur, neque z'llam gravzòus censuris notano
Pereeptum
bona fide Pnma sententia affirmat; quia quisquis justum, saltem explicite intendentes con- possibili. justus alter a mutuo contractus occur- dam asserant, sz· praesertzm ratzone et
ex ti tulo ve· bona fide contrahit, semper intendit con.
rat, quorum beneficzo, quod quaert't lu- praestanttum vz'rorum testzmonzi's mz1ume
rato potest trahere modo licito quo potest. Ideo enim trahere omni meliori modo quo possunt:
rosed igno-
reti neri ju- quod e converso sat probabiliter sufficit crum, Omnz's labz's expers et .zmmune red· careat. - Hoc ut adverterent cuperem,
:Eta aIios. hoc tali modo contraxit, quia licitum pu. ad exigendum id quod licite exigi poterat datur. - Postea sapienter sie instruit: qui in scriptores non humilis notae non
tavit: quare virtualiter intendit contra. ex illo justo titulo, quamvis non expresso' Qui ab omni usurae labe se zmmunes et dubitant plurimis conviciis saepius insul·
here quocumque licito modo, quo con- ut dieunt Croix 11 et Salmant., Continuato; integros praestare volunt...} admonendz' tare, eo quod eorum sententiis contra-
tractus cohonestari poterat. - Ita Lugo a),' Tournely 12, ac probabile putat Lessius 13. sunt, ut contractum instz'tuendum antea dicunt c) .
et Sà, Diana, Tanner b), apud Salmant.5, Caeterum, SS. noster Pontifex Bene- Doctri-
et Tamburinius 6. · t us XIV'
dle na Benedi· Bened. XIV, bulla cit., § 9. - Bened. XIV, bulla cit., § 8.
, In sua bulla de Usurz's 14, ubi, ctiXIV.
1 Lib. 3, tr. 4, cap. 16, n.8. - , Lib. 9, de Contract.,
tr. 1,cap. 3, § 4. n.4. - , Tr. 6, cap. 4, n.44. _ • Lib.2, cap. dub. 12, n. 104. - S Lib. 3, de ]ust. et .Turo, disserto 3,
17, n. 9. - 10 Parto 2, de Contract., cap. 3, de Usura, omni alio justo titulo, qui reipsa ad petendum civili statutum, absque extrinseco lucri ces·
cap. 20, n. 95. - Sà) v. Usura, n.8.. Dz"ana, parto 1, tr.8, auctarium intervenisset, dare auetarium vo· santis, aut damni emergentis, aut periculi
~, concI. a. - 11 Lib. a, parto 2, n. 924. _ Sa/mant.,
resol. 47. - • Tr. 14, cap. 3, n. 38. - , DecaI., Iib. 8, tr.3,. art.
loe. Ctt., n. 40. - 12 Loc. cit., condo 3. i. f. _ 18 Loc. cit., luisse '. extraordinarii titulo.
cap. 8, § 3, n. 21. - , Tr. 14, cap. 3, n. 39. _ S Cap. 20, n. 105 et seqq. - 14 Bulla Vile pervenit, § 3, n. 3 et 5. c) Utrum vero praeter quatuor titulos Quibus quaesitis Sacra Poenitentiaria, re-
hucusque excussos, lex civilis aut consuetudo spondit die 16 Septembr. 1830: «Ad primum:
haberi queat ut titulus justus, propter quem 'Confessarium de quo in dubio, non esse in·
mutuum ~edditur, fructum et lucrum edit ipsi eonditionés a Lessio assignatae ut lucrum lieeat aliquid supra sortem percipere, nullo quietandum, quousque Sancta Sedes defini-
mutuaton ». - Hanc vero limitationem non exigere aut retinere possit [conclltiones scili- alio titulo perpenso, acriter utrinque dispu- tivam decisionem emiserit, cui paratus sit se
advertit Concina. tatum est; atvero stante controversia, id in subjieere, ideoque nihil obstare ejus absolu·
cet ex quibus censetur mutuans implicite ve11e
n~. - a) Idemque notat Tamburinius, ex justo titulo luerari], quia non habuit ullam praxi licitum esse eonstat ex seq4entibus tioni in .sacramento Poenitentiae. Ad secun·
loc. at. S. Poenitenuariae et S. Officii responsionibus. dum: Provisum in praecedente, dummodo
voluntatem etiam virtualem vendendi illud
b) Toletus id satis perspicue innuit dum Et primo quidem a S. Poenitentlaria quaesi- . poenitentes parati sint stare mandatis Sanctae
onus, sed solum habitualem et conditionatam
Nb. 5, cap. 33, n. 2, negat posse de' luero tum fuerat: Sedis ».
quam habuisset si scivisset; quae voluntas..:
pacisci eum, qui sponte, id est non coactus non videtur ad verum contractum sufficere l°. An confessarius ille possit absolvi, qui, Cum autem alius Orator eidem S. Poeni·
nec rogatus mutuat; posse vero affirmat si I~ primo autem casu videtur jam dari suffi: licet Benedicti XIV et aliorum Summorum tentiariae sequentia dubia exposuisset:
rogatus, vel, etsi non rogatus, ex caritate' ta. Clens voluntas confusa; atque ideo quando Pontificum de usura definitiones noverit, docet « Quando S. Poenitentiariae dubia circa
men ad proximo subveniendum, ei mutuato bona fide contraxit, poterit exigere et retinere ex mutuo divitibus aut negotiatoribus prae- materiam usurae proponuntur, semper re;
773. - a) Sententiam hanc Lugo tuetur lucrul? justum, licet t~mpore contractus igno- stito percipi posse, praeter sortem, luerum mittit ad doctrinam Benedicti XIV, quae re-
disp. 25, n. 180; sed cuIr). limitatione quam: ravent se posse pro 1110 onere pretium exi- quinque pro centum, etiam ab iis qui nullum vera sat clara et perspicua est pro iis qui
n. 182} his verbis exponit: « Vel m:utuans gere _. omnino alium, praeterquam legem civilem, bona fide illam perscrutari vohmt. - Attamen
scit OI).US quod suscepit ultra mercem mutua. b) Tanner, tomo 3, disp. 4, qu.7, dub.3, titulum habent mutuo extrinsecum. - 2°.An sunt quidam presbyteri qui contendunt licitum
!am, r.atione cujus potest lucrum exigere, vel n. 99, hoc utique admittit, « nisi aperte con- peccet confessarius qui dimittit in bona fide esse percipere auctarium quinque pro centum,
111ud Ignorat. In secundo casu requiruntur stet mutuatarium nonnisi vi mutui, secluso poenitentem qui ex mutuo exigit lucrum lege solum vilegis principis, absque titulo u110 vel
 CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. Vll. 223
222 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO 'PRAECEPTO DECALOGI.
Pactum Communiter negant doctores: Palausw, possit P!gnore; ejusque fructibus fruì, do-
114. - Quaestìo 5"". Quaenam poeta H- justitia jam debitam ; hinc licite in mutuo le~is co.m-
m rssorrae, Navarrus a), Bonaeina a), etc. cum Salman- nec debitum solvatur, dictum antt'chriseos
cite apponz' possint in mutuo? potest exigi ut alter cesseta vindicta pri- quando lici-
tum. tieensibus a). Nisi pignus non valeat pluris (vulgo contratto a godere), communiter
Onus pre- Prae omnibus in hoc attendenda est vata, a vexatione ìnjusta, etc., (secundum
rìo aestima- quam sors; vel nisi sit pactum (certe Iici- rejieitur de se, praeeiso alio titulo tam-
dieta de Simon. ex n. 98). Ita Lessius 2,
bile imponi
n e q u i t in
generalis illa regula tradita a S. Thoma \
quod omne onus pretio aestimabile impo- Salmant." cum Palao, Trullench, Caje-
tum) ut, si tali tempore non fiat solutio, quam usurarium. Est certum cum Tho- S.
mutuo. vendatur pignus, et de pretio mutuans ma 2 et .communi, contra Diana a); quia,
situm in mutuo, tamquam debitum ex tano, etc. retineat tantum suam sortem. cum res adhuc remaneat in dominio mu-
Quod pe- justitia, vera sit usura. Secus, si exigatur 115. - Sed dubitatur I", An in mutuo
c u n i a non Utrum autem valeatpactum, ut in poe- tuatarii, illi soli fructificat, ex cap. 1 et 2,
mensuratur res quae pecunia non mensuratur, ut be- possìt apponi pactum legis commissorz'ae,
ex g po- nam non impletae solutionis amt"!tatur de usuris. - Immo tenetur mutuans red-
ì ì

nevolentia, amicitia et similia. Ita S. Do- scilicet quod, non facta solutione pro
test. Pactum pignu5, etsi pluris .valeat? - Negant dere fructus illos, quos sua culpa negligit
ctor. - Item certum est, nec etiam esse certo tempore, pignus acquiratur a mu- de amitten-
Itern, res do pignore Vasquez , Palausv et Covarruvias. Sed collìgere, Vide Salmant.",
jam debita
ex justitia. usuram exigere ex mutuo rem alias ex tuante? in poenam,
Iicitum, probabiliter affirmatur cum Bonacina b). Exeipitur tamen pignus pro dote pro- Fructus
pignoris
n. l. - Trult., lib.7, cap. 19, dub. 6, n. 7. Cfr. dub, 5, n. 2.• Trullench b), Azor C), Reginaldo d), etc., missa datum: cujus fructus non compu- pro dote, in
1 211. 211.11:, qu, 78, art. 2. - 2 Cap. 20, dub, 7, n. 47. - dotem non
3 Tr. 14, cap. 3, n. 54. - Pataue, tr, 33, disp. 4, punct, 14, Cajetan.} in 211m 2l1.e, qu. 78, art. 2. apud Salmant. l, juxta dieta n. 766, ubi tantur in dotem ad onera matrimonii su- compu ta n-
poena conventionalis lieita jam fuit pro- stinenda; ut Coneina b) et Petrocorensis 4, di.

bata. ex cap. Salubriter, de usuris, ubi dieitur:

damni emergentis, vellucri cessantis, quia, in- consilium petunt, utrum possint auctarium
Fructus
p i g n or i s ,
'7'76. - Notandum est autem quod si G.en,erum ad fructus possessionum, quae
quiunt, lex principis est tìtulus legitimus, cum percìpere ex mutuo, et qui nullum habent In sortem
computan-
mutuator aceipiat loco pignorisrem fructi- sz'bz a socero sunt pro numerata dote pz:
transferat dominìum auctarii, sicut transfert titulum a theologis communiter admissum di. feram, tenetur fructus ejus in .sortem com- gnori obligatae, computandos ùz sortem
dominium in praescriptione, et sic prorsus praeter titulum legis civilis, respondeo eos putare; et ideo pactum quo ereditor uti non credimus compellendum. Et hoc cur~
annihilant legem divinam et legem ecc1esia- non posse praefàtum auctarium exigere; et
sticam quae prohìbent usuras, - Cum res ita denego absolutionem sacramentalem si exi- Vasq.} Opusc, de Pignorib., cap. 4, num.B et seqq, - cap. 3, n. 48. - 2 2" 211e , qu.78, art. 2, ad 6. - 8 Loc. cit.,
se habeant, Orator existimans nullo pacto lici- gant. Pariter denego absolutionem iis qui, a, cap. 2, n.7 et 8. - l Tr. 14,
Couar., Variar. resolut, Iib, n. 46. - .. Lib. 4, de just., cap. 71 qu, 7.
tum esse recedere a doctrina Benedicti XIV, perceptis hujuscemodì usuris, id est, vi solius
denegat absolutionem sacramentalem presby- tìtuli legis, nolunt restituere.
« Quaeritur l°. Utrum durius et severius
teris qui contendunt legem principis esse titu- 6 "l; in materia commerciali, inter mercatores '!.? dicit per se e~se i1lic~tum; sed fieri posse
lum sufficientem percipiendi aliquid ultra sor- me habeam erga hujusmodi fideles, etc. et opifices legaliter uti tales recognitos. lìcìtum, quando hujusmodi paetum in poenam
tem, absque titulo vellucri cessantis, vel damni • 2°. Quae agendi ratio in praxi tenenda In ~SPANIA (art. 1755, 1108), admittitur taxa apponìtur ; quod bis verbis, n. 3, explicat:
emergentis. Quare Orator humìlìter supplicat erga fideles, donec Sancta Sedes definitivam conventl?nalis, qua deficiente, nìhil exigi po- «Quando pignus non plus valet quam debi-
ut sequentia.dubia solvantur: . sententìam emìserìt » , test. Ratione tamen morae culpabilis taxa le- tum! non ~ommitti usuram apponendo pactum,
.10. Utrum possit in conscientia denegare Quibus S. Poenitentiaria, die 11 Novem- galis 6 % viget. . ut SI debitor n?n solyat constituta die, pignus
bris 1831 respondit: e Ad primum: affirrna-
absolutionem presbyteris praefatis. tiue , quandoquidem ex dato a S. Poeniten- II?- GERMANIA (a~. 24? et seqq.), taxa legalis, habeatur venditum justo pretio •.
• 2. Utrum debeat. defìciente conventionali, est 4 o in re civili b) De Palao et Bonacina, vide supra no-
.S.Poenitentiaria eodem die 16 Septem- tìaria responso liquet, fideles hujusmodi qui 5 -i: in commerciali. Taxa conventionali~ tam a.- Trullench vero, lib. 7, cap.19,dub.14
brìs 1830, diligenter ac mature perpensis du- bona fide ita se gerunt non esse inquietandos. etiam admittitur, quae sìé %. superet potest n. 14, idem docet ac Bonacina.
_ Ad secundum: Provisum in primo, unde mutuans sortem restituendo se liberare; neque c) Azor, parto 3, lib. 7, tù. de Pignorz'b.,
biis proposìtis, respondendum censuit presby- Orator priori Sacrae Poenitentiariae responso,
teros de quibus agitur non esse ìnquìetandos,
die 16sept.I830, sese conformare studeat>.
ullum pactum potest hoc jus tollere. cap. to, § Mea sententia, et § seq., id profecto
quousque Sancta Sedes definitivam decisio- subQuinimmo inquietandi non sunt ii qui du- In ITALIA, praeter taxam legalem quae affirmat, stando in jure naturae.
nem emiserit, cui parati sint se subjicere, bia aut mala fide lucrum moderatum ex mutuo ~eficient~ c0!1,:,~ntione. potest exigi (i. ~. 4 't, d) Reginaldus, perverse a Salmant. addu-
ideoque nihìl obstare eorum absolutioni in perceperunt. Cum In !Da~~na cIvilI, ~ o~o In commerciali, ex lege citur; nam, lib. 25, n. 597, requirit ut -non
enim quaesitum fuerat: 22Junll 1905), admlttìtur taxa conventionalis accipiatur plus quam sit juste debituin, ser-
sacramento Poenitentiae '. « An poenitentes qui moderatum lucrum, solo
!dem Orator iterum ad S. Poenitentiariam legis quam quidem lex civilis (art. 1831) liber~ veturque justum ipsius pignoris pretium..., et
titulo ex mutuo dubia vel mala fide relinquit cuique definiendam; lex vero natu- intervenerit mutuus contrahel!1tium consensus
recurrit, et baec exposuit: perceperunt, absolvi sacramentaliter possint,
« Ex responso Sacrae Poenitentiariae ad ralis immodicam seu usurariam. semper vetat. aut judicis sententia,absitq'ue fraus '.
Oratorem... directo, die 16 septembris 1830, nullo imposito restitutionis onere, dummodo
patrato ob dubiam aut malam fidem pec-
775. - a) Auctores isti a SaImant., loc. cito 776. - a) Diana, parto 1~ tr. 8~ resol. 28,
absolvendi sunt presbyteri qui contendunt de n. 47, citantur pro sententia, quae negat pe~ parum dissentire videtur a S. Thoma' non
legem principis esse titulum sufficientemet cato sincere doleant, et filiàli obedientia parati se licitum esse ejusmodi pactum' at postea enim id concedit, nisi sub duplici conditione:
legitimum aliquid percipiendi ultra sortem sint stare mandatis Sanctae Sedis.. S. O., ipsi Salmant. limitationes apponunt: quae apud -.Prima, inquit, ut lucrum cesset illi qui pe-
in mutuo, absque alio titulo a theologis com- die 17Januarii 1838, respondit: • AJJ.irmative, S. Alphonsum reperiuntur. - Auctores autem cuniam tradit... Secunda, ut in dieta contractu
muniter admisso, donec Sancta Sedes defi- dummodo parati sint stare mandatls &!-nctae citati, et primo quidem Palaus; tr. 33, dz·sp. 4, apponatur paetum retrovendendi in favorem
nitivam decisionem emiserit, cui parati sint Sedis '.
Quae cum ita sint, nunc exponenda ve-
pun~t. 23, n. 2, asserit ex jure positivo, ejus- u!riusque. contrahentis, itaut tradens· pecu·
se subjicere, et hUic responso humiliter et niunt modI .pactum reprobari et irritari, quamvis mam obhget se ad rem acceptam restituen-
libenter acquiesco. - Attamen, salvo Sacrae ea quae in diversis regionibus de hac pignus non excedat debitum; sed n.4, ita le- d~m, si qui pecuniam accipit, restituerit pecu-
Poenitentiariae responso praefato, consultis re sancita sunto Igitur.
(lex 12 Jan. 18&6), taxa legalis
ges explicat, ut dicat valere pactum de quo hic mam, et e contra •.
auctoribus probatis, et attenta doctrina om- 5%IninGALUA materia civili superari nequit; in ma-
agit';l.r,si pignus detur in solutum,justotamen b) Concina, lib. 3, de Just. et Jure, dis-
nium fere seminariorum Galliae, ac praeser- teria commerciali pretI? emp!Um; secus vero, si minoris justo serto 3, cap. 18, n. 6, conçordat, nisi tamen
tim eorum quae a presbyteris Congregationis admittitur conventionalis. vendltum slt.-Navarrus etiam,Man'{cap.17, ut ipse limitat, « mutua conventio fieret inte~
In AUSTRIA (Cod. civ., § 994, 995), constitui
sancti Sulpitii diriguntur; sententia quae reji- potest n. 204, concedit posse fieri, «quando non in partes, ut pignus esset dumtaxat ad dotis se-
cit titulum legis civilis tamquam insufficien- gnore; taxa 5 % si mutuum detur accepto pi- lucrum creditoris, sed in poenam debitoris sit curitatem; tum fructus pignoris gener reci-
tem, videtur longe probabilior, securior et autem cuipiam et 6 % si sine pignore credatur. Si pactum, ut pro vendito justo pretio p.abeatur». pere non posset, sed computandi in sortem
so]a in praxi tenenda, donec Sancta Sedes de- auctarium sit debitum vi sO' - Denique Bonacina, disp. 3, quò3,punct. 8, forent ».
finiverit. - Quapropter fidelibus qui a me. lius legis, taxa est 4 % in materia civili, et
 224 LlB. lll. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGr. CAP. ru, - DE CONTRACTIBUS. - DUB. vtr, 225
rìt, esto fructus pignoris onera matrimonii sententiae, pace tantorum dootorum, nun- s. Doctor 778. - Dubitatùr 3°. An possz't dedud necessaria a mutuante, suam domum 10-
ne~at esse
excedant, quando pignus concedìtur abso- quam valui acquiescere. Quia omne onus Iicitum, ùe pactum, utmutuatarz'us fadat z'njurz'ae cet, agrum cum justa mercede colat, etc.?
Iute, et tempore quo dos constituitur. - quod imponitur mutuatario ex pacto, te- condonatz"onem, ad quam neque ex cari- Omnino negandum cum Busenbaum Pactum
Exoeptio- Secus tamen, si detur tantum in dotis se- netur ipse praestare ex justìtìa , et ideo dc de bi to
nss, rate tenebatur, sed poterat juste satisfa- (n. 791) ad 12)} non solum si haec exi- gratitudi·
curitatem, aut dote jam constituta, Sécus evadit quidem pretio aestimabile. Ita ut, ctionem petere? gantur ut debita ex justitia a); sed etiam tum, nis, illici-
itern, si gener onera matrimonii non sus- si post tale pactum medicus ille non me- Affirmant Sotus, Navarrus et Silvester, ut debita ex gratitudine, juxta eamdem
tineat, Vide Salmant. l. deatur, advocatus non patrocinetur, tene- apud Salmant, l; quia laesio tunc ratione prop. 42, ut diximus. - Salmant. autem 12 excipiunt Quidam
777. - Dubitatur 2°. An possit in pa- bitur utique ex justitia compensare dam- amicitiae naturaliter condonari soleto - dicunt quod simpliciter rogare mutuata- simplicem
rogatio-
ctum deduci, ut reddantur a mutuatano num quod eveniet ex omissione medelae Pactum Longe tamen probabilius et verius negant
rium ad haec libere praestanda ex ami- nem.
de condona ..
quae ab eo sunt debita} non ex justìtìa, vel patrocinii praestandi: ad quod dam- tione inju- Lugo 9; Laymann a), Bonacina, Palaus, citia, de se non esset illicitum; et in hoc
riae non de·
sed ex carttate aut religzone: nempe, ut num resarcìendum prius certe non erat bita, illiciO' apud Salmant. 8; quia adderetur obligatio videtur expresse consentire S. Thomas 13,
tum.
medicus medeatur si alius non est; advo- oblìgatus, Quid ergo refert quod pactum vere pretio aestimabilis. - Lessius au- ' ubi dicit: Sz' vero munus ab obsequzo vel
catus patrocìnetur; dives succurrat in ne- imposìtum cedat, vel non, in utilitatem tem 4; et Salmant. 5 cum Trullench, Serra, a lzngua non quasz' ex oblt'gattone rei
cessitate gravi; item, ut qui vovit eleemo- mutuatarìi, cum usura in hoc consistat, Prado, etc., adhaerent secundae senten- exhz'betur, sed ex benevolenHa quae sub
synam, eam praestet; ut Missam praece- quod exigatur ex mutuo onus pretio aesti- Except.io tiae, quando esset pactum justitiae. Secus aestimatione pecuniae non cadit, licet hoc
~'ericulosa.
ptam audiat, etc.? mabile? vero, si esset foedus amicitiae (ut loquun- accipere, et exigere, et exspectare. Haec au- , Exceptio
istu. pcrrcu-
Pactum de Azor s, Bonacìna"; ìtem Covarruviasw, Et miror cur Salmanticenses, qui, 10- .tur), ex qua exigatur ut alter libenter in- tem doctrina currit speculative loquendo; tosa.
l'e debita
non ex ju- Salas, Trullench, Reginaldus, etc., apud quentes de simonia 9 (et ut diximus n.59)} juriam remittat; sed bene advertunt hoc sed in praxi recte dicunt Salmant. 14 esse
stitia, a.!ii
Elicunt illi- Salmant.>, negant id posse fieri sìne labe tamquam certum asseruerunt ex D. Tho- palliatae usurae periculo non carere, valde periculosam.
citum,
usurae; quia pactum addit onus justitiae ma, simoniam committere qui dat aliquid 779. - Dubitatur 4°. An licea; pactum, Nec admittendum id quod ait Lay- Imponcre
vn u s . u t
quod prius non aderat. Et nane tenet alìcui cum obligatione praestandi aliquod ut mutuantz' officz'um conferatur ? mann 15: licitum esse obligare mutuata- co n d Lt l o-
n e m si n c
Viva 5, dicens omne pactum novum onus opus spirituale, licet illud non sit in com- Pacium
de o ff'i c i o
Alii dicunt quod si hoc petatur ex ju- rium ad haec praestanda, si obligatio im- qua non, H·
imponens mutuatario, usurarium .esseo-- modum dantis, eo quod essé contractus conferendo stitia, esset quìdem usura; et est com-
I
illicitum.
ponatur non ut onus, sed ut conditio sìne Iicttum,
Aliidicun! Contradicunt tamen Lugo ò)} Lessìus 6, onerosus; hic vero teneant non esse usu- munis cum S. Thoma 6 et aliis, contra pau- qua non daretur mutuum. Quìa, acceptata
Jieitum,
Concina C)} [Continuator] Tournely 7, Sal- ram similem imponere obligationem; cum cos apud Salmant. 7. - Secus vero, si pe- conditione, reipsa jam onus imponitur et
mant." cum Valentia d), Palao, etc. Quia, ex communi axiomate dicatur: Quod z'n tatur ex amicitia aut gratitudine. Salmant. mutuatarius obligatur ad illud: quod nun-
. ut inquiunt, talis obligatio superaddìta non spirt'tualt'bus est simonia, zn temporalibus autem 8 dicunt hoc practice non posse quam licet ex D. Thoma. (Vide n. seq.).
meretur pretium; cum sìt in utilitatem est usura. admitti, nisi forte in aliquo casu raro. Sed 781, - Si pactum autem sìt remutuandi, rcmuPacrum rua n-
[non] tam mutuantis quam mutuatarìì, Caeterum omnes recte docent, non ìn- Pactum ego absolute nunquam admittendum esse S. Thomas 16 sic docet: Licet simul mu- di eod em
tempore, Ii-
praestan-
qui implendo exoneratur ab oblìgatìone ferre usuram pactum solvendi id quod jam di debitum dico; ex proposìtione 42 Innocentii XI (ut tuanti unum, aliquod ahud mutuum reci- citum,
ex justitia,
quam jam habebat. Addunt: si ex sen- prius erat debitum ex justitia, vel tol- Iicitum. supra allata), ubi ab usura excusabatur ali- pere: non autem lù:et eum obligare ad
tenda omnium potest deduci in paetum lendi injustas vexationes; quia tunc nihil quid ultra sortem exigi, tamquam ex gra- mutuum zn posterum faciendum, - Lid-
mutui, ut alter desistat ab injuria infe- exigitur pretio aestimabile, ve1 de quo titudine debitum. - Rinc officium sic reci- tum igitur est, mutuatarium obligare ad
renda homini; tanto magis ab injuria in- mutuatarius pretium petere potuisset. - piens, teneretur illud resignare exjustitia, remutuandum eodem tempore mutui; quia
ferenda Deo. Ita Concina lO, [Continuator] Tourne1y 11 vel pretium officii in sortem computare, potes ab altero petere officium amicitiae,
His non obstantibus, huic seeundae et alli. nisi mutuatarius hoc nolle praesumatur; quod me a te postulat: modo illud non
cum alias colIatio jamvalida existimetur. sit ipsi magis onerosum. Et sic pariter
1 Tr. 14, cap. 3, ex n. 49. - • Parto S, lib. 5, tit. de • Cap. '20, dub. R, num. 60. ~ , Cap. s, de Usur., art. 4, Vide Lessium 9, Lugo lO, Salmant. ll • posses petere ut eodem tempore domum
Usura, cap. 7, qu. 15. _ . Disp. 3, de Contract., qu. 3, sect. l, v. Dico 2. - B Loc. cit" n. 55. - PaZaus, tr. 33,
punct. 3, n. 15. - Salas, de Usar., dub. 9, n.. 4•. Trull., disp. 4, punct. 14, num. S. - • Tr. 19, cap. 1, num. 41. - 780. - Dubitatur 5°, An liceat obligare tibi locet, frumentum vendat, etc. - Secus rum,In ilJici·
futu·
Iib. 7, cap. 19, dub. 6, n. 7•• Regin., Iib. 25, num. 191.• S. Thom., 24 211C , qu. 189, art. 9. - 10 Dissert. 3, cap. 19, mutuatarz'um ad ea quae ex graHtudzne autem, si obligares in futurum. Ita cum tUIn.
, Tr. 14, ca". S, n. 55. - • In propos.42 Innoc. XI, n. 15. - n. 1. - n Cap. 3, de Usur., art. 4, sect. 1, v. Dico primo.
teteebatur praestare} v. gr. ut emat sibi S. Thoma, Lessius a), et Salmant. 17 cum
Sotus, de ]ust., lib. 6, qUol, art. 2, v.Exsistit aute11l,•• - I> 2~ 2nc~ qu.78, art, 2, ad 3. - 7 TI'. 14., cap. 3, n. 08. -

777. - a) Cov:arruvias, Variar. resolut.
lib. 3, cap. 1, n. 2, negat sane id fieri posse,
si mutuator intendat ea pactione mutuata·
rium obligare nova obligatione eique novum
Navar., Man., cap.!?, n. 238. - Si/vest., v. Usura I, qu. 11.-
nihilo reputet, posita jam obligatione praece- 1 Tr. 14, cap. 3, n. 57. - Il Disp. 25, n. 38. - Bonaco, disp. B,
denti strictiori ex alio capite, cui si desit, non qu.3, punct. 3, D. 16•. PalaUs~ tr. 33, disp. 4, punct. lO,
curabit etiam de promissione illa invalida et Il.3. - 8 Tr. 14, cap. 3, n. 57. - 4 Cap. 20, dub. 7, n. 48.-
fide mutuanti data •. S Loc. cito . Trull., lib. 7, cap. 19, dub.5, n.3•. Serra, in
Loc. cito - 9 Cap. 20, dub. 9, n. 62 et 63. - lO Disp. 25,
S
n.41 et seqq. - 11 Tr. 14, cap. 3, n. 59. - 12 Loc. eit., n. 61.
- 18 2 2M I qu. 7S, art. 2, ad 3. -
Q
1-1Tr. 14, cap. 3, n. 61. -
1~ Lib. 3, tr. 4, cap. 1.6,n. 3, v. Pro concordia. - D. Thom.,
2 2~~, qu. 7S,'art. 2, COI'p. et ad 4. - 18 21\ 2ne , qu. 78. art. 2,
u

onus imponere. Cfr. ibidem} !t'b. l} cap. 20}
num.4.
ò) Lugo rem distinguit: • Considerandum,
inquit disp. 25, n. 49} an promissio illa hu-
mana novum vinculum considerabile afferat
mutuatario, cui grave sit promissione illa
exterius obligari ad id, ad quod jam ex ca-
rita:te tenebatur. Si enim grave onus hoc ei
sit, pactum erit usurariumj secus, si hoc pro
c) Concina, disserto 3} cap. 19, n. 2} con- 211 m 2n o:. qu. 78, art. 2, dub. 1. - Prado, cap. 28, qu. 2, n. 7 et 8.
cordat, • si pactum sincerum sit, et unice bo-
num mutuatarii vel proximi spectet •.
d) Valentia citatur a Salmanticensibus ex 778. - a) Laymann, Nb. 3,- tI'. 4, cap. 16,
Bonacina, qui revera eum adducit, ut qui vi- 11.2} v. Similz~ concordat quidem; sed subdit:
deatur sic tenere; sed quidquid investigare «Fateri tamen debemus raro in ejusmodicasu
conatus sim, apud Valentia, in 2 a m 2 a e } usuram timendam esse; quia plerumque prae·
disp. 5, qu. 21} punct.2} hanc opinionem re- sumi potest mutuatarium, si homo liberalis
perire nequivi. sit, propter praestitum sibi mutuationis bene-
s.. \J.PIIOX51, OperR Jltor"lia. - Tom. II.
ad 4. _.. S. Tho»z.~ loe. cito - t'i Ir. 14~ cap. B, n. 62 et scqq.
ficium, dictas obligationes seu debita gratis
remittere ac condonare •.
780.- a) Busenbaum, loc. cit., dicit usuram
esse, si haec exigantur « ex debito civili».
781. - a) Lessius, cap. 20, n. 53, de pacto
remutuandi in praesenti loquitur, et concor·
 226 L1B. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. m. - DE CONTRACTlBUS. - DUB. VIr. 227
aliis ; contra Banez li), et Rodriguez b), etc., Quaestio igitur est: an possis petere praedictam sententiam approbant, si ex Hoc tamen non dici posse de mutuo Quid dc
qui excusant ab usura pactum adhuc in ut HM reddatur res quam non es serva- vi pacti attendatur tantum ad rei substan- pecuniae, tenent Salmant, 4 cum Sà, Palao, pccunia.
futurum remutuandi: sed .improbabìliter, turus, ùz eadem quantitate, eo tempore quo tiam, praecisa consideratione valoris et Trullench, Toleto g), etc.; quia in pecu-
782. - Dubitatur 6°. An Hceat pactum, credis eam plun's valz"turam? incrementi. Sed haec praecisio non video nia principaliter attenditur valor. - Sed
ut reddatur res mutuata in eadem specie Affirmant Sotus b) et Molina bJ, apud Quid, si quomodo li.cite posset fieri, quando l'es Azor e), Navarrus h) et alii, apud eosdem
res non sit
et quantitate, quando credstur plurz's va: Lessium b),' et his adhaeret Busenbaum c) servanda, non foret servanda pro tempore reddi- Salmanticenses 5, cum Busenbaum i) infra,
et credatur
Htura? (hic infra, n. 791, ad 18). Quia, ut dicunt, pluris vali- tionis, et certo vel probabilius pluris va- n. 791, ad 17, ajunt bene valere pactum,
Pactum tura.
ut resti tua- In hoc certum est l°. Quod licet, si haec est natura mutui, ut l'es in eadem litura creditur; pretium enim rei de se ut reddatur pecunia in eadem specie et
t u r cadem
specie et
aeque dubium est an valor rei sit .augen- quantitate reddatur; et quia per mutua- necessario semper pertinet ad rei sub- numero monetarum, quando nullum cogì-
quantì'rate l dus vel minuendus: vide Lessium 1. - Cer- tarium stat ne l'es reddatur ante ìllud stantiam. tatur nec intenditur incrementum, et sic
quando Iici-
tum, tum est 2°. Quod si rem servaturus eras tempus. Quid, si Certum autem puto e converso cum expresse sit conventum. Horumque seno
cr ed a t ur
usque ad tempus quo ejus valorem augen- . Sed docet Lessius b) hanc sententiam minorisva.. Salmant.", quod si certo vel probabiliter tentiaest mihi probabilior: saltem si com-
litura,
dum esse certo credas; potes petere ut red- tunc esse probabilem, cum fuisset dubium l'es tempore restitutionis censeatur minus mune j) sit periculum incrementi vel de-
datur l'es in eadem quantitate, vel ejus in- an pretium foret augendum, vel an rem valitura, poteris majorem mensuram pe- crementi; ut sentit Pater Concina 6. - Pa-
crementum, deducta tamen aestimatione tu servasses (in quo casu etiam puto, rem tere, ut te serves indemnem. ctum autem reddendi pecuniam in alia
Quid, si
periculi vel expensarum in re servanda. valore jam auctam cum aliqua detractiene non atten- Haec dubia tamen locum habent, quan- specie quam traditur, omnino usurarium
Ha Habert, Concina a); item Bonacina, reddendam esse, juxta praedicti dubii datar ad in- do cogitatur et creditur l'es pluris vali- est, quia imponìtur onus pretio aestima-
crementum.
Dicasti11us, Rebellus, etc. cum Salmant.P, aestimationem, ne quid ex mutuo lucre- tura. - Si vero bona fide nulla habeatur bile; ut dicunt Salmant. 7, Concina 8 et alii
- Certum est 3°.Quod licet mutuare vetus ris: posito quod non fuisses certo rem ser- consideratio de incremento vel decre- communiter.
frumentum, ut reddatur novum quod non vaturus). Nam alioqui recte dicit Lessius mento rei, bene potes pacisci ut res in Usque adhuc depactz's. Circaquae bene
credatu l' pluris valiturum nec melius ve- [se] non videre, quo jure possis aequalem eadem quantitate tibi reddatur. Ha Les- advertit Anacletus 9 cum aliis communì-
teri, Ha Salmant. 3 cum Palao, Molina, mensuram recipere. - Salmant. autem 4 sìus r,', Pater Concina 2; ac Laymann, etc. ter, quod contractus in aliqua regione usi-
Trullench, etc., cum Busenbaum (n. 791). cum Bonacina d), Azor e) et Trullench d), cum Salmant. 3. tatus, et a viris probis celebrari solitus,
1 Cap. 20, dub. 17, n. 145. - Habert, tr. de Contract., cap. 3, num. 67. - 3 Loc, cito . Palaus, tr. 33, disp. 4, 1 Tr, 14, cap. 3, n. 71. - 2 De Just. et Jure, dissert.3, num.6. - 5 Tr. 14, cap. 3, num.72. - 1\ De Just. et Jure,
cap. 13, v. Dix; nisz', - Bonac., disp, 3, qu, 3, punct, 3, punct. 13, num. 10.• Molina, tr, 2, disp. 311, num, 8•• cap. 19, num. 11. - Lay~.~ lib. 3, sect, 0, tr.4, cap. 16, disserto 3, cap. 19, num, 14. - '1 T'r, 14, cap. 3, num, 74.
num. 20•• Dicast., Iìb, 2, tr, lO, disp, 2, dub. 2, num, 42 Trull., Iib, 7, cap. 19, dub, 15, n. 11. - • T x, 14, cap. 3, num, 14. - a Tr', 1'4, cap. 3, num, 72 et 73. - 4 Loc. cit., - S Lib. 3, de Jure et ]ust., dlss, 3, dc Usura), cap. 19,
et 45.. Rebell., part.2, Iìb. 8, qu, 8, n.3 et 4•• , Tr, 14, num.70. num.73. - Sà..V. Mutuut1t ..num. 9. - Palaus.. tr. 33, disp. 4, num. 14. - 9 Tract. 8, de Contractibus, disto 4, qu, 4,
punct. 1, num, 6' et 7... Trull... lib. 7, cap. 19, dub, 15, num.48.

dat. Sed n.56, pactum remutuandi in futurum
usurarium esse negat: «Modo tamen ad hoc
te non obligem obligatione civili, sed solum
gratitudinis s , Si vero obligatio civilis impo-
natur, tenendum esse in praxi ait n. 58, quod
adsit usura: « Nisi, ut limitat n. 61, eo eventu
quo onus carendi pecunia tanto tempore, par
censeretur isti obligationi civili; licitum enim
est par onus exigere: unde etiam pro obliga-
tione civili, quam subeo dum tibi mutuum
promitto..., possum vicissim parem a te obli-
gationem exìgere ».
b) Baàez et Rodriguez a Salmant. contra
aliorum sententiam non recte adducuntur, -
Bafiez enim, z'n 2 a m 2 a e , qu. 78, art. 2, circa
resp. ad 1, 2 et 3, conci. l, diserte affìrmat
usuram esse: « Si mutuat quis alteri pecu-
niam, obligando illum ut remutuet in poste-
rum». - Idemque omnino docet Rodriguez,
Sum.,part.l, cap. 112, n. 5. - Fateor tamen
Bafiezium, ibz·d., conci. 2, concedere, obliga-
tionem illam ad remutuandum futuro tem-
pore, vendibilem esse et licite vendi posse:
«Sed est observandum, subdit, quod sub hac
specie et ratione solent mercatores et nego-
tiatores palliare usuras ».
782. - a) Concina, cap. 19, n. 11, satis
innuit id fieri posse, dum scribit se hanc quae' '
stionem missam facere; venditionem enim
esse, ut ait, non mutuationem.
b) Sotus et Molinaa Lessio, loc. cit., n.154,
non citantur ad hoc quaesitum, prout a S. Al- quitur. Et primo quidem negat adesse in hoc f) Lessius, cap. 20, n. 149, haec scribit:
phonso exponitur : -Adverte tamen Sotum... ullàm differentiam inter pecuniam et alias e Quid si in contractu non fuerit conventum
et Molinam..., inquit, putare non esse contra l'es: «Idem juris est (ita ille, parto 3, lib. lO, de restituenda majore mensura, vel de exae-
justitiam, etiamsi exigat in hoc casu [quando tit. de Cambiis, cap. 7, qu.2, § Haec quaestio) quando pretio, sed tantum de restituendo mu-
sciI. certum vel probabilius est rem pluris de moneta, quod de caeteris rebus quae mu- tuo: tenebiturne mutuatarius postea, cum pre-
tempore traditionis valituram] parem meno tuae dantur, et in pondere et mensura consi- tium decreverit, majorem IIiensuram resti-
suram, modo non obliget illum ut dìfferat so- stunt »: - Atvero non expresse loquitur de ex- tuere r » Et sententiam affirmantem probabi-
lutionem usque ad illud tempus » , Quod qui- elusione valoris; eam tamen forte innuit, quae- lem appellati sed n. 150, addit: « Contraria
dem tenent auctores citati: Sotus, Nb. ·6, qu.l, rens utrum pecunia mutuo data sit restituenda tamen videtur usu recepta » ,
art. 2, v. Quaerz's autem; Molina, Ioc. cit., juxta aestimationem quam habet tempore mu- g) Toletus, tib. 5, cap. 34, n. 2, concordat
n. 2. - «Haec sententìa, ita pergit Lessius, tui dati, an tempore solutionis, et loco citato profecto; sed subdit: «Haec intellige, quando
etiam probabilis est, si non erat certum pre- respondet: «Haec quaestio locum non habet qui dat pecunias, non petit sibi dari in eadern
tium fore augendum, vel si mutuans consti- quando moneta ejusdem generis solvitur; materia, in qua dat, sive minus sive plus
tuerat eam servare, aut erat adhuc anceps; quare tota in eo versatur, an quando solvitur valeant; tunc enim essent sic dandae, sive
alioquin, si constabat pretium augendum, et alterius generis moneta... Et dicendum mihi auctus sive minutus esset valor pecunìarum ».
constituerat rem consumere aut alienare ante videtur solvendam esse ejusmodi monetam h) Navarrus, Man., cap. 17, n. 294, vide·
illud tempus, non video quo jure possit aequa- secundum eam aestimationem quam habet tur innuere totum quod habetur apud S. Al·
lem mensuram repetere » • - Et in hoc ultimo tempore solutionis», - Deinde, quaerens de phonsum: «Qui centum ducatos mutuat ad
asserto consentit etiam Molina, n. 4. casu quo probabiliter creditur plus valitura, annum, inquit, si intra iUud crescat eorum
c) Vide textum Hermanni Busenbaum in- ait, § Dez'nde quaerz': « Aut non erat serva- valor auctoritate publica, debent solvi eidem
fra, loc. cz't. turus vel interim consumpturus; et tunc abs- totidem in fine anni, si eos eousque erat ser·
d) Bonacina, dz'sp. 3, qZt. 3, punct. 3, n. 24 que usura mutuam dare non potest, quia vaturus, vel mutuavit cum pacto, ut redde!
et 28; et Trullench, Nb. 7, cap. 19, dub. 15, perinde esset ac si mutua dedisset decem ut rentur ei centum aHi ejusdem metalli et for..
n. 7, citantur utique hic a Salmanticensibus; reciperet undecim ». Cfr. etiam Nb. 7, tit. de mae, sive majoris sive minoris in fine anni
sed haec dicunt de pecuniae mutuo, quamvi& Mutuo, cap. 10, qu.l.. ubi quaerit Azor: «An valerent ».
Bonacina idem forte significet de aliarum re- qui mutuo dat nummos aureos vel argenteos, i) Vide textum Hermanni Busenbaum in-
rum.mutuo. possit sibi debitorem obligare ad solvendum fra, loc. dt.
e) Azor a Salmant. quidem adducitur, ut in pecunia aurea argenteave? » Et respondet: j) Commune, id est: aequale periculum
refert S. Alphonsus; sed non adeo elare lo- « Posse »; neque ullam limitationem addit. incrementi aut decrementi.
 22~ LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
non est facile damnandus. - Sed pro-
cedamus ad alias Quaestiones quae su-
persunt.
783. - Quaestio 6". Utrum usurarz"us
acquirat domznz"um lucrz' usurarù?
Usurarius, Affirmant Lugo l; ac Scotus, Sà, Na-
juxta. alios,
fit dominus varrus, etc., apud Salmant. 2. Quìa mutua-
lucri usura-
tarius, quamvis coacte det (et ideo usu-
cii.
rarius teneatur ad restitutionem), dat ta-
men libere et transfert dominium: sicut
transfert qui metu coactus rem vendit. ~
Opposìtum Sed oppositum tenendum cum S. Thoma 3,
est tencn-
dum. et communi cum Salmant. 4, Concina 0,
[Continuatore] Tournely 6. Et ratio est,
quia contractus usurarius est omni jure
nullus; nuda autem traditio rei dominium
non transfert, ut habetur in l. Nunquam,
ff. de acquirendo rerum dominio.
Quid do 784. - Circa fructus autem acquisitos
ir uct i bus
l neri usura.. per usuras acceptas, docet S. Thomas 7,
rti,
quod si percepti sint ex re usu consum-
ptibili, tunc restitui non debent; quia sunt
fructus industriae. - Secus, si percepti
sìnt ex re non usu consumptibili, puta ex
domo, agro: quza (verba d. Thomae) sunt
fructus rerum, quarum alt"us est dominus,
et ideo et" debentur. Et hoc valer, etiamsi
usurarius fructus non percipiat, si alias
dominus percepisset.
l Disp, 25. num, 206. - scotus, in 4, disto 15, qu, 2~
art. 3, ad 2 (num, 26.). - Sà" v. Usura" num. 2. (in edito
genuina tantum.) - Nauar., Man., cap. 17, n. 265. - 11Tr. 14,
cap. 3, n. 106. - 3 2n 2· qu, 78, art. 3. - f Loc. cit.,
C
, cap. 3, n. 115. - Busenb., cap. 3, dub, 7, v . .Quaeres. -
num, 107. - s Lib. 3, de Jure et Just., diss, 3, de Usura,
cap. 23, num. 1. - 6 Cap. 3, de Usur.,art. 5, concI. 1,
n. 209. - • Tr. 14, cap. 3, n. 113. - l.
v. D:·ces...• Resp. - 'i 2" 211 e , qu. 78, art. 3, corpo - 8 Disp. 25,
Loc. cit., conci. 1,
i. f. - 11 De Usura, cap. 23, n. 5. - Sà" v. Usura" n. 12
Quid de fructibus quos dominus non
fuisset percepturus, sed usurarius per-
cepit? - Lugo 8 dicit non esse restituen-
dos; quia ex sua sententia usurarius do-
minium usurarum acquirit, et tantum te-
netur mutuatarium indemnem servare.
Sed nos contrarium in nostra sententia,
ut supra, dicendum putamus a) cum Sal-
mant.", [Continuatore] Tournely IO et Con-
cina 11.
785. - Quaestio 7". Utrum dans. con-
St'lt"um pro usuris, aut praebens pecunzarn
usurario ut mutuet , teneatur ad restitu-
tionem?
Negant Lugo a.!,' et Sà, Toletus, Silve-
ster, Medina, etc., apud Salmant. 12. Quia
hi non sunt causa efficax damni; cum
possit postea debitor solutionem usura-
rum negare. - Sed respectu hujus ratio-
nis longe probabilius (saltem dico quoad
suadentem usuras) teneri affirmant Bu-
senbaum hù: cum Lessio , Lugo a),' Sal-
manticenses 18 cum Palao, Bonacina, Trul-
lench, etc.; quia vere ipse tunc est causa
injusti contractus; et licet debitor posset
non solvere, si tamen solvet, ex causa
sua injuste solvet. - Commune autem
est 14, quod non peccat nec ad restitutio-
nem tenetur, qui in gratìam mutuatarii
(in edito genuin.]. . Toìet., lib.5, cap. 36, n.2. - Silvest.,
v. Usura VII, qu. 2. - Joan. Medina, Cod. de rebus per
USUf. acquisit., qu, 4, v. De cooperantious• . 1::: Te. 14,
Less., cap. 20, dub, 21, num. 178. - 13 Loc. cìt., num. 115•.
Palaus, tr. 33, di.p. 4, punet. 26, n. 4.• Bonae., disp. 3,
de Contract., qu. 3, punct., 15, n. 12, v. Secundo. - Trutt.,
lib. 7, cap. 19,.dub. 21, n. 2. - .. Apud Salmant., ibid.,
num.115.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VlI.
Prima o· illa faceret b); et ideo ex alia ratìone prima
pinìo, satis
probabilis. sententia est satis probabilis; quia ratìo-
Quid,si do- nabiliter in illis mutuatarius praesumitur
minus fru-
ctus non
consentiens, ut ait Lugo a).
Tradens
percepisser. pecuniam Quoad eum autem qui tradt"tpecunzam
usnrarie te-
netur resti- usurario, ajunt Concina \ Lessius C); et
tuere. Salmant.P cum Bonacina c), Tru1lench c),
etc., peccare et teneri ad restitutionem;
quia proxime cooperaretur ad damnum
Exceptio- mutuatarii. - Sed Lugo a) recte excipit
nes,
ob eamdem rationem, nisi praestet pecu-
niam in gratiam mutuatarii. Vel nisi (ad-
dendum dico) non posset ipse pecuniam
tradens eam negare sine damno superioris
ordinis, quam esset mutuatarii damnum d),'
Suadens
juxta dieta n. 571, v. Secunda.
usuram non
tcnetur re-
786. - Quaestio S". An peccet et teneatur
stituerc, ju-
xta alios.
ad restt"tuttonemdeponens pecunzam apud
eum quem sct"t abusurum ad usuras?
Probabi-
Iius t c nc .
'Deponens
Respondent Lessius 3; Salmant. 4 cum
pecuniama-
tUI', pud abusu..
rum ad UM Palao, Lugo a), Bonacina a) et Trullench,
suras. quod is peccaret utique contra caritatem,
si usurarius non haberet alias unde usuras
exerceret: sed non tenererur ad restitu-
tionem, quia in hoc injuriam non ìrroga-
ret mutuatariis. - Teneri tamen sentit
Pater Concina 0, ex D. Thoma 6, ubi dicit:
uisi tadal
in gruriam Quod St'quz"s committeretpecunzam suam
mutuatarti.
usurarzo non habentt' auas unde usuras
exerceret, vel hac zntentione committeret,
ut inde copiosius per usuram tucraretur,
daret matertam peccandi; unde et ipse
esset particeps culpae. Unde si talis de-
.ponens est particeps culpae, non erit qui-
dem particeps alterius culpae, quam inju-
stitiae quam perpetrat mutuator.
229
Sed hoc non obstante, verius mihi di- eum S. Doctor
excu-
cendum videtur quod deponens non tenea- sat a resti-
tutione.
tur ad restitutionem. Sua enim actio non
est injuriosa, sed potius gratiosa mutua-
tario; cum hic potius gratam habeat, quam
aegre ferat deposìtionem pecuniae, utin
necessitate sibi providere possit. - Posito
ergo quod mutuatarius in hoc non sit in-
vitus, deponens, licet sit particeps inju-
stitiae, quatenus laedit virtutem justitiae
in generali (juxta sententiam quam tenui-
mus in Tract. de Cart't., Lzò. II, n. 45,
v. Tertia, ubi diximus praebentem occa-
sionem peccandi, non salurn laedere cari-
tatem, sed etiam virtutem ad quam lae-
dendam proximum inducit), non tenetur
tamen ad restitutionem. Quia non laedit
justitiam in particulari, nempe peculiare
jus alterius,nec ei injuriam irrogat; cum
ille respectu deponentis non sit invitus.
Et sic intelligi 'potest: S~ Thomas.
787. - Quaestio 9". An prtncipes,judz'-
ces et advocatz~ quz' sunt causa ut usurae
solvantur, teneantur ad restt'tutionem? -
Respondetur teneri: sicut tenentur etiam Principes,
etc., faven-
illi qui non excludunt a suis locis usu- tes usurae,
tenentur re-
rarios. Immo excommunicantur ipso facto stituere,
in clem. Ex graoi, de usurzs,' nisi tamen
ob bonum publicum a) hoc permittere ex-
pediret. - Ita Lessius 7, Salmant. 8 cum
Palao, etc.
788. - Quaestio lo". An, si usurarius
sit tibi debitor, possis tu licite exigere
usuras, quas me tzòi assignat exigendas
Quid, si
a mutuatarto? - Nega. Atque si exigis, usurariu,s
teneris ad restitutionem: modo tamen bitor. sit tuus de-

1
1 De Usur., cap. 23, num. 7 et 8. - • Tr. 14, cap. 3, dub. 21, n. 7. - ii De Usur., cap. 23, n.8.. 62 n 2t'e, qu.78,
n. 115. - S Cap. 20, n. 184. - f Loc. cit., n. 116.
M Palaus" art. 4, ad 3.- 'Cap. 20, n.179.- 'Tr.14, cap. 3,n. 117••
tr. 33, disp. 4, punct. 26, num. 5. - Trull., Iib. 7, cap. 19, PalatlS" tr. 33, disp. 41 punct. 26, n. 6.
784. - a) Saimant. et Concina,contrarium plicet, sed piacet mutuatario, cum optet nm·
revera, ut asserit S. Alphonsus, tenent; sed tuum, et per consequens velit media neces-
detractis expensis et l.abore seu industria. saria et utilia ad mutuandum...; non ergo b) Bonacina, Lessius et Trullench idem d) Sed vide etiam notam d, ad dictum
785. - a) Lugo plures distinctiones in hac infers ei injllriam dando usurario pecuniam notant, locis citatt's. n. 571, ubi ipse S. Alphonsus explicat et temo
materia ponit; et quidem, disp. 25, n. 217, ut possit mutuare. Aliquando etiam non est c) Lessius, loe. cit., n. 184, oppositum te- perat suam doctrinam respectu cooperationis
tractans de eo qui pecuniam apud usurarium invitus, eo quod consuias mutuare sub usuris: net, negans ad restitutionem teneri, modo ta- ad damnum proximi.
deponit,negat huic imputari peccatum usurae, quando scilicet illud consiliUJ;n necessarium men pecuniam deponens non consuluerit ut 786. - a) Lugo, loe. cit., n. 217, non Ioqui-
nisi tamen suaserit ut usuras exigeret. Et, vei utile existimatur, ut velit mutuare, quia usuras exigeret, nec sit earum particeps; addit tur de peccato contra caritatem; in reliquis
n. 216, tractans de eo qui consulit mutuare sine usuris non mutuaret; quo casu consilium tamen eum posse peccare, quatenus usurario vero concordato - Bonacina, loe. eit., V. Ulti·
"sub usuris, aut pecuniam usurario tradit, ut illud non displicet mutuatario, qui primo Ioco praebet materiam plurium iniquorum contra- mo, pariter dicit illum « praestare rem de se
iste mutuare possit, distinguit, dicens: • Ali· optat mutuum; atque ideo gratum illi est quod ctuum. - Bonacina, disp. 3, qu. 3,punet. 15, licitam, consequenter non videtur peccare
quando enim horum actiones mutuatario dis· inducas usurarium ad mutuandum etiam sub n.12, v. Ultimo, pariter negat teneri ad resti- contra justitiam ».
plicent graviter, et tunc peccabunt contra usuris, quando hoc consilium non est causa tutionem, nisi pecuniam tradat ad usuram 787. - a) Saimant. et Palaus ad hoc l'equi·
justitiam, ut si hominidiviti consulas non nisi quod non mutuat gratis...Aliud esset, si con· exercendam, aut usuras consuiat. - Denique runtgravem reipublicae necessitatem.-Prae-
sub usuris mutuare, vei eum in hoc proposito sulens aeque possetpersuadere mutuum gratis Trullench, loe. cit., n.7, prorsus idem tenet terea notandum est hanc excommunicatio-
confirmes...Aliquando ejusmodi actiones mu- et mutuum sub usuris; tunc enim hoc consu- ae Lessius; unde Bonacina et Trullench non nem non amplius vigere ex constit. Aposto-
tuatario non displicent: quod des enim usu- Iendo peccaret contra justitiam, quia circa tale recte citantur a Salmant. licae Sedis.
rario pecunias quas mutuare possit,non dis- consilium merito esset mutuatarius invitus »:
 230 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. lll. - DE CONTRACTlBUS. - DUB. VII. 231

tibi constet illud debitum esse pro usu- restituteonen» in soHdum? - Distìnguen- Haeredes Quaestio 13'. Hìc etiam pertineret quae- e quam eorum pretium et valor tunc fuerit.
ris a). - Salmant. I. dum: Si debita sint hypothecarìa ex con- tenentur in
solidum in
rere an licz'tum sit petere mutuum ab usu- e Unde, si eorum valor tunc augeatur, non
789. - Quaestio 11 a. An peccent famuH tractu, communis est sententia, omnes in debitis hv-
pothecartfs.
rario, et lllas [usuras] ei offerre. - Sed e potest repetere centum; quia reciperet
Famuli cooperantes dominis usurarùs ? - Cer- solidum teneri. dè hac satis dictum est supra de Carit., e aliquid supra sortem. Quod si valer de-
minus prin- Ltò. II, n. 47) V. Secunda ; et n. 77) V. crescat, debet mutuatarius reddere plus
cipales ex-. tum est quod famuli minus principales, Dubium est, sz" debita Sz1Zt personalia e

~~66~;~~ei qui tantum scribunt, numerant pecunìas, defuncti ex deticto. 4°, Lù;z'tum. e quam centum; quia alias non restitueret
~~'titnti o" deferunt. pignus et similia, non tenentur Adhuc teneri in solidum docent canoni- Itemy ju- sus .~:iB~: 791. - « 11°. Mutuare frumentum vetus e ad aequalitatem, Vide Lessium 9, Lay-
xta alìos, in
ad restitutionem nec peccant. Ita Sal- stae cum Silvio, Salas, Lopez, Majore, etc., persona· senbaùm, « cum obligatione .ut restituatur novum e mann l0, Bonacina 11 », - [Vide n. 782)
Iibus ex de-
mant.", Croix 3, Tamburinius 4, et Busen- apud Continuatorem Tournely t Idque ar- lieto. «(praesertim certo tempore) est usura, si V. Hoc tamen].
baum a) infra, n, 792. guunt ex cap. Tua nos 9) de usur., ubi dici- « mutuans sciat novum fore melius et ma- e ISO. In mutuo tamen aliarum rerum,

. Dubium est de iis qui exigunt usuras tur: Fz"Zzi" ad restituendas usuras ea sunt «jorìs pretii. - Silvester, Navarrus, Trul- e ut vini, tritici, etc., aliter se res habet:
et ad salutionem cogunt: an teneantur ad districtione cogendi, qua parentes suz~ si «Iench 1. c quia si quis V. gr. mutuet alteri decem

restuutionem? vz"verent) cogerentur, - Sed satis proba- Satis pro- e l2 Q• Est usura ex communi senten- e modios tritici, sive pretium crescat sive
b a b li t er « tìa, si des mutuum ut postea mutuata- e non, potest repetere decem, - Ratio dis-
Sà li)) Silvester b)) Tabiena b), Vegaw,
ì

Famulos
exigentes u-
biliter [Continuator] Tournely 9 cum Azor, negntur,
S1.1J·a~ n.Iii apud Salrnanticenses ", lìcet
« rius ex debito civili obligetur tipi rursus c paritatis est, quia in pecunia non spe-
dicant pec- Cajetano, Toleto, Bonacina, Baiìez , Me-
excusanr a «mutuare aut vendere, vel apud te in e ctatur ordinarie (nisi aliter conventum
res ri ru tì o ~ care, excusant tamen a restitutione; quia dina, Habert, Pontas, Sambovio, etc., dicit
ne. « tua officina emere merces, aut operas c sit ob certas et Iìcìtas causas) nisi valor
isti non sunt vere causa exactionis, vel tan- hos haeredes teneri solum pro rata, nisi nisì deli-
cto coopera-
« suas locare. Quia talis obligatio est res c sive pretium. Unde non debet restitui
tum sunt materialis et remota. - Salmant. ipsi delicto defuncti cooperati fuerint a). rt slnr.
e pretio aestimabilis; curo privet mutua- c nisi pretium aequale. At vero in fru-
autem 6 curo Palao, Valentia, Medina, Sa- Et probatur ex l.un. c., ex delù:Hs defunct.,
e tarium potestate alibi emendi et locandi e mentis, etc., spectatur ipsa materia; quia
las, etc., putant teneri; cum vere sint cau- ubi dicitur: Post lt"tzs contestationem , eo
e operas. - Lessius «), card. Lugo 2. Vide e non petitur mutuum frumentum propter
sae injustae proxime cooperantes. Et hoc quz" vz"m (seu damnum) fecù.i.. defuncto ,
e Laymann 8, Bonacina 4. c pretium frumenti, sed propter ipsum
Probabi· vìdetur probabilius cum Tamburinio 7, si successores ejus z"n sotùizcm; alz"oquin...) Ù1
ìius oìscln- e 13°. Usura est mutuare principi vel c corpus et substantiam: ergo, etsi crescat
g'u~ndulll. ipsi cooperantur in re ingrata debitoribus, quantum ad eos peroeni», convemrz" jurz"s
e reìpublicae , eo pacto ut interim, dum e pretium illius, potest repetere tot men-
prout esset, si cogerent eos ad solutio- absohttzssz"rrd est. Rationem dat Cajetanus
e non solvitur, sis liber a tributis vel one- c suras quot dedit mutuo. Interim tamen
nem, subscriberent apodixes. Secus, si in (respondens ad textum Tua nos, supra
e ribus justis solvendìs, - Salas, card. e quidam de his rebus eodem modo lo-
re illis non ingrata: nempe, si eos horta- oppositum), et dicit: Fz"lù' tenentur, sù:ut
e Lugo 5, ex communì, c quuntur quo de moneta. - Vide Lay-
rentur simpliciter ad solutionem, ve! exì- et pater, obHgatlone scilicet personali om-
e 14°. Item mutuare ea lege ut mutua- e mann 12 et Bonacina 18 », - [Vide dieta
gerent usuras sine coactione; quia in hoc nz"um bonorum suorum : sed in hoc est dz";:
Sctus farnu- clebitores non censentur inviti. - Sed non ferentia, quod pater est tota #la persona) e tarius eam pecuniam exigat a debitore n. 782].
La t u s non
e x c u s a t a excusarern exigentem a peccato coope- ac per hoc habet totam obllgatz"onem r quz: e mutuantis, a quo non facile extorquebit. 792. - « Quaeres: Quae oblz"gatz"o et poe-
coopern'ti o- e Quod addo, quia si sponte onus illud « na sit usurariorum' et cooperantium?
ne:'. rationis ratione solius famulatus. llbet autem haeres (scilicet filius) est pars
« suscipiat, eo quodfacile possit obtinere, e Resp. l°. Usurarius etiam non mani- Obligatio-
790. - Quaestio 12". An haeredes usu- #lzus personae) et consequente'!'" partem llCS usura-
e non erit usura. - Ibid. 6 et Bonacina b). " festus, ac haeredes tenentur restituere. ri i et eoope·
rarù" vel alterzus debz"torzs teneantur ad tantum obllgatioms subz"t. l'antium.
e 15°. Item, si frumentum quod alibi « - Immo etiam omnes ii qui ex parte
l Tr. H, cap. 3, n. :19. - 2 Loc. cit., n.118. - 3 Lib. 2, modo• . S Cap. 3, de Usur., artico 5, condo r>. - U Loe. e habes, des mutuum, obligando ut tibi «usurarii cooperantur efficaciter: V. gr.
n. 268. - 4 DecaI.,lib. 5, cap. 1, § 4, n. 49 et 50. - 5 Tr. 14, cit., concI. 5, i. f. - As01'~ parto 3, lib. 5, tit. de Usur., e reddatur hic vel alibi (cum majoribus «judiees, domini temporales, notarii, fa-
cap. 3, num. 118. - 6 Loc. cito .. Palaus~ tr. &.ì, disp. 4, cap. 18, qu. 11. - Cajetan., Opusc. tomo 2, tr. 8, qu. 5..
punct. 26, n. 9. - Vatent.~ in 2nm 21\0:, disp, 5, qu. 21, punet. 3. Tolet., lib. 5, cap. 35, num. 3.. Bonac., disp. 3, qu. 3. e sumptibus vellaboribus), ubi plus valet. « muli, advocati, qui quovis modo juvant
v. Tertio sequitur. - Joan. Med1:na~ Cod. de reb. per usur. punct. 15, num. 14... Banes~ in 2nm 2M , qu. 78, art. 3. e - Ibid. 7• «vel cogunt mutuatarios ad solutionem
acquisit., qu. 4, eorollo 2. - Salas, de Usur., dub. 44, n. 11.- dub. 4.. Joan. Medz'na} Cod. de reb. per 1.1s1.1r. acquisit.,
'l DecaI., lib. 5, cap. 1. § 4, n. 50 et 61. - S'ilvius~ in 2nm 2'0:, qu. 4, § In 5 et .. li. arg., et §§ seqq .. Habert, de Contract.•
e 16°. Usura etiam est obligare mutua· « usurarum. Dixi: positive seu efficaciter/
qù. 78, art. 3, quaer. 6, cO,nei. 1, i. f.. Salas, de Usur., cap. 14, qu. 23. ~ Pontas, \'. Restitutio~ caso 112. - Satnbo'V.. e tarium ut partem mutui accipiat in mer- c quia habendo se negative, possunt per-
dub. 43, n. 3.• L1ulov. Lopes, Instruct. consc., part. Z, tomo 4, cas.325, fld 1 caso - Cajeta11., 0l'usc. tomo 2, t:·act. 8. . c cibus quibus non indiget. - Ibid. 8. e mittere usurarios ob justam causam et
cap. 80, qu. 3. - Majol'~ in 4, disto 15, qu. 38, v. Ecce q1-eO· qu. 5, ad 2.
e 17°. In mutuo pecuniario, nisi aliter « necessitatem pauperum.
e conventum sit, si quis det mutuos V. gr. e Praeterea in praxi, ex praesumpta
e centum Borenos, non potest exigere plus e voluntate mutuatariorum, fere excu-
788. - a) Scilicet, ut loquuntur Salman- niam, peccare quidem mortaliter, non tamen
ticenses: «Si tibi constet illas pecunias O b ad restitutionem teneri, nisi cooperatus sit ad Si/vest., v. Usura I, qu. 17. - Navar., Man., cap. 17, loc. cit., num. 66. - '7 Lugo, disp. 25, num.67. - R Lugo.
usuras [a mutuatario] deberi tuo debitori». exactionem. - Vega denique, Sum. nueva, n. 224. - 1 Lib. 7, cap. 19, dub. 15, n. Il. - , Disp. 25, 10e. cit .• nuro. 68. - , Cap. 20,. dub. 17, num. 14q et seqq.
789. - a) Textum Hermanni Busenbaum parto 2) cap.131) de Usura,caso 38,eos utique n. 46 et 47.- s Lib. 3, tr. 4, cap. l~, n. 3. - • Disp. 3, - 10 Lib. 3, tr. 4, cap. 16, nUIn. 15. - 11 Disp. 3, ql.l. 3,
vide infra, n. 792) resp. 1. a restitutione excusat, modo tamen, iis etiam de Contract., qu. 8, punct. 3, num. 9·et 10. - S(llas~ de punct.3, n.21 et seqq. - 12 Loc. cit., n. 14.. - 18 Loc. cit ..
b) Sà, v. Usura) num. 13; et Tabiena, deficientibus , tisurarius usuras nihilominus Uour., dub. 16, num. 4. - • Disp. 25, num. 64. - • Lugo, n. 20 et seqq.
v. Usura VII, n. 6) qu. 5) i. f.) negant dumta- exigeret.
xat merum usurarii exsecutorem ad restitu- 790. - a) Non omnes auctores citati hanc
tionem·teneri. - Silvester vero, v. Usura VII) limitationem expositae doctrinae apponunt. 791. - a) Ad hanc Lessii allegationem, vide
qu. 4) asserit eum, qui est minister tantum Cajetanus autem et Bonacina eam alio modo hic enim teneretur in solidum, utpote causa
seu 'merus exsecutor; ut qui solum pecuniam proponunt: «Modo aliquis (sunt verba Bona- efficax totius damni ». Et Cajetanus eodem supra n. 781.. noto a.
sensu loquitur. b) Quidquid dicat Busenbaulll, istud apud
manualiter tradit, et recipit pignus ac pecu- cinae)non sit causa cur oaeteri non restituant;
 232 LIB. m. - TRACT.
«santur minus principales famuli
[Vide dieta supra num. 789, et Lib. II,
num. 78J.
Eo rn m «2°. Usurarius publicus sive notorius
poenae.
«non debet admitti ad Communionem
« altaris nec absolvi, donec restituat usu-
« ras, nec sepeliri in Ioco sacro; et qui
De Emptione et Venditione.
V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTI.BUS. - DUB. VIII. - ART. I. 233
», - «scìenter sepelit, ipso facto est excom- - tutlonem fere non cogatur quis, nisi iis contractibus, ubi reguiariter talis est
«municatus a). «ultra dimidium defraudaverit. - Vide consuetudo; quisque enim praesumitur
« 3°. Addit Laymann t, ejus testamen- « Laymann l, Bonaeina 2 », velle contrahere.juxta consuetudinem qua
« tum ipso jure irritum esse, nisi ante Validitas
requirit de- 794. - N Ot an d um l° . QUO,
d ut con t ra- reguiariter fiunt contractus.
« mortem restituerit b). Vide Lessium, Bo- terminatio- ctus emptionis sit validus, requiritur de- 795. - Notandum IIo. Quod contractus Emptioso-
nero pretii,
terminatio pretzi": quae si remittatur ipsi lo consensu
« nacina, Trullench 2 », - [Itern usurarii emptionis solo consensu perficitur ai: nisi perfìcitur.
sunt infames. Salmant 31. emptori, nullus est contractus: l. Quod ante emptionem conveniant partes confì-
saepe, ff. de contrahenda emptione. -' Se- cere scripturam, ex Instit. de obùgat, et
cus, si remittatur tertio: l. ult., C. eod, tit.; consensu , et Inst. de empt, et vendit. -
DUBIUM VIII. sive judieio prudentum, ut recte ait Dica- Dominium autem rei non transit ad em- Dominium
n 011 rrans-
stillus. ptorem, nisi facta tradittone; ut est com- fertur n i s i
An autem valeat emptio facta pro justo mune, contra Petrum Navarra: et vide- trnditione·

ARTICULUS r. pretio, sine determinatione» - Affirmat tur certum esse ex § Cum autem, Inst.
Palaus 3 j Salmant. autem 4 negant cum de empt. et uendù, ubi: Qui rem nondum
QU1D 5lT EMPTIO ET VENDITIO.
communi, nisi pretium sit jam a lege ta- emptori tradùiit, adhuc ipse d01mnus est.
Item, de. xatum. Et sicut pretium, sic etiam (ut 796. -lmmo nec transfertur dominium et sotutio-
793. Quando uendùio est justa. - 794. An requiratur determinano pretù'. An, data arrha, terminat io- ne, vel data
ticeat a contractu resilire. - 795. An requiratur scriptura et traditio. - 796. An ad nern rei. valeat contractus) res debet esse deter- rei etiam emptori traditae, donec ab em- fide prefii ,
transferendum dominiurn requiratur solutio pretii, vel fides de illo. - 797. Ad quem minata, saltem in spe: ut quando venditur ptore pretzum solvatur vel offeratur, aut
spectent fructus, cum compietur conditio emptionis. - 798. Ad quem spectent fructus hic jactus retis, Vide Salmant.", saltem praestetur pignus vei fìdejussio,
rei venditae, sed non traditae. -.799. Cujus sit res empta pecunia aliena. - 800. Al1
valeat contractus, si uendatur res aliena. ~ 801. In quibus casi~s res 8UO valore Quaeritur hic: a·n quando data sit. aut saltem fides de ilIo. Ex § Venditae,
crescat , vel decrescat. - 802. Quùi de merce ultronea. - 803. An taxa obliget in arrha , liceat danti resilire a contractu Instit. de rerum divisione, ubi dieitur:
conscientia. - 804. Quotupliciter pretium uarietur. Et an res pretiosae habeant majo- cum jactura arrhae? Venditae vero l'es, et traditae, non ahter
rem latitudinem. - 805. An deceptiosemper obliget ad restitutionem. - 806. An liceat Data ar- Respondeo cum Patre Con cina 6, quod emptori acquiruntur, quam si is venditori
plurz's vendere rem utilem emptori, - 807. Quid, si adsint alù' justi tituli. - 808. An rha,licitum
est resìììre, licite potest ex consuetudine, quae regu- pretzitm sotuerit, vel aNo modo et'satisfece-
res extraordinariae possint vendi quanti piurimi. An cmnmunz's aestimatio variet
pretium. Et an vendz'tio sub hasta, aut per vendz'trices. - 809. Quid) si res vendatur nisi data Iariter talis est a). Excipitur, nisi arrha
sit pro ma-
rù, velu# expromissore autpz'gnore dato...
minutim. - 810. An res possit carius vendi ob dz'latam solutionem. An ratione peri- .lori securi- data sit pro majori seeuritate contractus Sed si zs quz'vendùiz't, fidem emptoris se-
tace.
culi, vel quz'a res plurz's essetvalitura. - 811. An res ad creditum carius vendi possit. ~ jam initi. cutus fuerit , dzcendum est statim rem
812. An et quando liceat vendere cum pacto retrouendendi. - 813. An licitttm sit Utrum autem tn dubto, an arrha data emptoris fieri.
pactum reemendi ad arbitrium emptoris. Quz'd de contraetu mohatra. - 814. De mono-
polìis. - 815. Quat modis fit monopolium. - 816. An unus vel Paucz~ qui annonam fuerit pro securitate, liceat danti resilire? Quaestio autem hic fit: an gabella de-
emunt ut carius vendant,.peccent contra }Ustitiam. - 817. An mercatores inter se 'hlb~~id in - Videtur negare Lacroix 7 ex Oliate 8; bita pro oendùione, solvenda sz't gabella-
conspirantes ut merces vendant pretio summo> teneantur ad restitutionem. Et an, quia natura hujus contractus arrhae est, rzo tempore contractus vel tempore tradz~
facto monopolio a mercatoribus, lz'ceat alz'is mercem eodem pretzo vendere. - 818. An ut detur pignus ad statuendam obligatio- tzonzs?
irritet contractum vitium occultum. - 819. Quid, si vz'tium sz't circa substantiam. - Vasquez, Petrus Navarra, etc., apud
820. Quid, si venditur ut pura res mz'xta perfectior aliis. Quid de vino mixto cum nero ad non recedendum a contractu sub (;;tbelJa
debita pro
aqua. -- 8'Jl. An sz't injustitia vendere quid pro qua.- 822. Quid, si vitium est circa quan· poena pignus amittendi b). Sed affirmat Saimant. 9, dicunt, tempore traditionisj et yenc1irione"
titatem. - 823. Quz'd, si circa qualitatem. - 824. An sit illicitum vendere pretzo ordi· Coneina C). Et hoc verum mihi videtur in probabile putant Saimant. - Sed recte
nario debitum cujus debitor non est solvendo; vel mercem mox minuendam. - 825. An,
l Lib. 3,tr. 4, cap. 17. -' Disp. 3,qu. 2, punct.1 et4.- De Contract' l disp. 34, sect. 1, n. 8. - Petr. Navar.) lib. 3,
tradz'ta tibi re ad vendendum prctio designato, possis retinere superjluum. Et an idem S
cap. 1, n.246; et cap. 2, dub. 13, n.154. - Vasq., Opusc. de
Dicast' l cr. 9, disp. 1, dub. l, num. 20. - 8 Tr.83, disp.O l
dicendum de eo qui emit nomzne aUeno. - 826. Quid de sartoribus vilius pannum punct. l, n.4. - .. Tr. 14. cap. 2, n. 2. - 5 Loc. tit,. n. a.- Restie' l cap. 6. § 2, dub. 6, n. 27. - Petr. Navar.) lib. 3.
ementibus. - 827. Sz' res vendatur duobus, cui acquiratur dominium. - 828. Si res • Lib. 3, disserto 2, cap. 1, n.2. - , Lib. 6, parto 3, n.134. - cap. 1, n.247. - li Tr. 14, cap ..2, n. 4. - Sal1nant.) loc. cito
pereat ante traditzonem, cuz· pereat. - Quid, si post traditz'onem. - 829. An lz'ceat
vilius emere chirographa seu credita. - 830. Vide alia apud Busenbaum.
794. - a) Apud vectores dumtaxat regula- 795. - a) Effectus solius consensus, tradi-
Emptio.
\·endit.io.
793. - « Resp. Est contractus quo pre- « et contra. Alias, si sine Iegitimo titulo riter dari hanc consuetudinem,juxta Concina; tione rei non secuta, non sunt iidem in omni-
"tium pro merce solvitur; completurque « secus fiat, committetur injustitia, gravis de eeteris vero non Ioquitur. bus juribus. - In jure AUSTRIACO (1053) et
«mereis traditione. Venditio, contra. - «vel levis pro gravitate excessus, qui b) Croix et Onate, locis, cit., ita definiunt GERMANICO (Cod. 446), dominium rei per soiam
«proinde ad restitutionem in conscientia arrhae contractum; unde, ut recte ait S. AI- traditionem transfertur in emptorem; sed in-
Quid jn- « ]ustitia ejus in hoc consistit, ut pretium
slitia r~~lLui· phonsus, videntur negare quod sit licitum terim, quibusdam casibus exceptis, periculum
raro « sit justum sive exaequet valorem rei; « obligabit; etsi in foro externo ad resti· resilire in dubio an sit data arrha pro secu- et utilitas manent apud venditorem. Si de
1 Lib. 3, tI". 4, cap. 16. D. 21. - Less.} de .Tust. et Jure. qu. 3, punct. ulc. - !! Decal., lib. i, cap. 19, dub. :!2. -~
ritate. fundo agatur, ejusdem relatio in libro fundo-
lib. 2, Co.'1.p. 20, dub. 22. - BOIlac' l disp. 3, de Contract., " Tr. 14, de Contract., cap. 3, n. 125. c) Concina, loc. cit., n.2, videtur innuere rum requiritur in jure Germanico ad trans-
negativam: «Absolute, inquit, dari arrha so- ferendum dominium. '- In jure GALLICO
Iet in majorem initi contractus securitatem. (art. 1583), ITALICO (art. 1448), HISPANICO (art.
Bonacina, loe. cit... punct. 3, reperiri non usuras acquisita sunt, vel de eorum restitu· Quare, nisi expresse contrahentes patefaciant 1452, 1468) et ANGLICO, dominium rei ejusque
potest. tione idoneam cautionem (per pignora vide· se none aliam subire obligationem praeter periculum ac commodumtranseunt, per solum
792. - ,,) Excommunicatio ista, non amo lieet aut fidejussores) dederit •. lta Laymann.. arrhae jacturam, dicendum videtur arrham consensum partium, ad emptorem,qui proinde
plius viget ex consto ApostoHcae Sedis. et haec dicit de usurarii testamento et de qua· datam, contractae obligationis et devinctae actionem realem habet ad obtinendam ejus
", «Nisi ante mortem restituerit quae per libet alia ejus voluntate. conscientiae testimonium esse". possessiunem...- Attamen, si res praegustari
 232 LIB. m. - TRACT.
«santur minus principales famuli
[Vide dieta supra num. 789, et Lib. II,
num. 78J.
Eo rn m «2°. Usurarius publicus sive notorius
poenae.
«non debet admitti ad Communionem
« altaris nec absolvi, donec restituat usu-
« ras, nec sepeliri in Ioco sacro; et qui
De Emptione et Venditione.
V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTI.BUS. - DUB. VIII. - ART. I. 233
», - «scìenter sepelit, ipso facto est excom- - tutlonem fere non cogatur quis, nisi iis contractibus, ubi reguiariter talis est
«municatus a). «ultra dimidium defraudaverit. - Vide consuetudo; quisque enim praesumitur
« 3°. Addit Laymann t, ejus testamen- « Laymann l, Bonaeina 2 », velle contrahere.juxta consuetudinem qua
« tum ipso jure irritum esse, nisi ante Validitas
requirit de- 794. - N Ot an d um l° . QUO,
d ut con t ra- reguiariter fiunt contractus.
« mortem restituerit b). Vide Lessium, Bo- terminatio- ctus emptionis sit validus, requiritur de- 795. - Notandum IIo. Quod contractus Emptioso-
nero pretii,
terminatio pretzi": quae si remittatur ipsi lo consensu
« nacina, Trullench 2 », - [Itern usurarii emptionis solo consensu perficitur ai: nisi perfìcitur.
sunt infames. Salmant 31. emptori, nullus est contractus: l. Quod ante emptionem conveniant partes confì-
saepe, ff. de contrahenda emptione. -' Se- cere scripturam, ex Instit. de obùgat, et
cus, si remittatur tertio: l. ult., C. eod, tit.; consensu , et Inst. de empt, et vendit. -
DUBIUM VIII. sive judieio prudentum, ut recte ait Dica- Dominium autem rei non transit ad em- Dominium
n 011 rrans-
stillus. ptorem, nisi facta tradittone; ut est com- fertur n i s i
An autem valeat emptio facta pro justo mune, contra Petrum Navarra: et vide- trnditione·

ARTICULUS r. pretio, sine determinatione» - Affirmat tur certum esse ex § Cum autem, Inst.
Palaus 3 j Salmant. autem 4 negant cum de empt. et uendù, ubi: Qui rem nondum
QU1D 5lT EMPTIO ET VENDITIO.
communi, nisi pretium sit jam a lege ta- emptori tradùiit, adhuc ipse d01mnus est.
Item, de. xatum. Et sicut pretium, sic etiam (ut 796. -lmmo nec transfertur dominium et sotutio-
793. Quando uendùio est justa. - 794. An requiratur determinano pretù'. An, data arrha, terminat io- ne, vel data
ticeat a contractu resilire. - 795. An requiratur scriptura et traditio. - 796. An ad nern rei. valeat contractus) res debet esse deter- rei etiam emptori traditae, donec ab em- fide prefii ,
transferendum dominiurn requiratur solutio pretii, vel fides de illo. - 797. Ad quem minata, saltem in spe: ut quando venditur ptore pretzum solvatur vel offeratur, aut
spectent fructus, cum compietur conditio emptionis. - 798. Ad quem spectent fructus hic jactus retis, Vide Salmant.", saltem praestetur pignus vei fìdejussio,
rei venditae, sed non traditae. -.799. Cujus sit res empta pecunia aliena. - 800. Al1
valeat contractus, si uendatur res aliena. ~ 801. In quibus casi~s res 8UO valore Quaeritur hic: a·n quando data sit. aut saltem fides de ilIo. Ex § Venditae,
crescat , vel decrescat. - 802. Quùi de merce ultronea. - 803. An taxa obliget in arrha , liceat danti resilire a contractu Instit. de rerum divisione, ubi dieitur:
conscientia. - 804. Quotupliciter pretium uarietur. Et an res pretiosae habeant majo- cum jactura arrhae? Venditae vero l'es, et traditae, non ahter
rem latitudinem. - 805. An deceptiosemper obliget ad restitutionem. - 806. An liceat Data ar- Respondeo cum Patre Con cina 6, quod emptori acquiruntur, quam si is venditori
plurz's vendere rem utilem emptori, - 807. Quid, si adsint alù' justi tituli. - 808. An rha,licitum
est resìììre, licite potest ex consuetudine, quae regu- pretzitm sotuerit, vel aNo modo et'satisfece-
res extraordinariae possint vendi quanti piurimi. An cmnmunz's aestimatio variet
pretium. Et an vendz'tio sub hasta, aut per vendz'trices. - 809. Quid) si res vendatur nisi data Iariter talis est a). Excipitur, nisi arrha
sit pro ma-
rù, velu# expromissore autpz'gnore dato...
minutim. - 810. An res possit carius vendi ob dz'latam solutionem. An ratione peri- .lori securi- data sit pro majori seeuritate contractus Sed si zs quz'vendùiz't, fidem emptoris se-
tace.
culi, vel quz'a res plurz's essetvalitura. - 811. An res ad creditum carius vendi possit. ~ jam initi. cutus fuerit , dzcendum est statim rem
812. An et quando liceat vendere cum pacto retrouendendi. - 813. An licitttm sit Utrum autem tn dubto, an arrha data emptoris fieri.
pactum reemendi ad arbitrium emptoris. Quz'd de contraetu mohatra. - 814. De mono-
polìis. - 815. Quat modis fit monopolium. - 816. An unus vel Paucz~ qui annonam fuerit pro securitate, liceat danti resilire? Quaestio autem hic fit: an gabella de-
emunt ut carius vendant,.peccent contra }Ustitiam. - 817. An mercatores inter se 'hlb~~id in - Videtur negare Lacroix 7 ex Oliate 8; bita pro oendùione, solvenda sz't gabella-
conspirantes ut merces vendant pretio summo> teneantur ad restitutionem. Et an, quia natura hujus contractus arrhae est, rzo tempore contractus vel tempore tradz~
facto monopolio a mercatoribus, lz'ceat alz'is mercem eodem pretzo vendere. - 818. An ut detur pignus ad statuendam obligatio- tzonzs?
irritet contractum vitium occultum. - 819. Quid, si vz'tium sz't circa substantiam. - Vasquez, Petrus Navarra, etc., apud
820. Quid, si venditur ut pura res mz'xta perfectior aliis. Quid de vino mixto cum nero ad non recedendum a contractu sub (;;tbelJa
debita pro
aqua. -- 8'Jl. An sz't injustitia vendere quid pro qua.- 822. Quid, si vitium est circa quan· poena pignus amittendi b). Sed affirmat Saimant. 9, dicunt, tempore traditionisj et yenc1irione"
titatem. - 823. Quz'd, si circa qualitatem. - 824. An sit illicitum vendere pretzo ordi· Coneina C). Et hoc verum mihi videtur in probabile putant Saimant. - Sed recte
nario debitum cujus debitor non est solvendo; vel mercem mox minuendam. - 825. An,
l Lib. 3,tr. 4, cap. 17. -' Disp. 3,qu. 2, punct.1 et4.- De Contract' l disp. 34, sect. 1, n. 8. - Petr. Navar.) lib. 3,
tradz'ta tibi re ad vendendum prctio designato, possis retinere superjluum. Et an idem S
cap. 1, n.246; et cap. 2, dub. 13, n.154. - Vasq., Opusc. de
Dicast' l cr. 9, disp. 1, dub. l, num. 20. - 8 Tr.83, disp.O l
dicendum de eo qui emit nomzne aUeno. - 826. Quid de sartoribus vilius pannum punct. l, n.4. - .. Tr. 14. cap. 2, n. 2. - 5 Loc. tit,. n. a.- Restie' l cap. 6. § 2, dub. 6, n. 27. - Petr. Navar.) lib. 3.
ementibus. - 827. Sz' res vendatur duobus, cui acquiratur dominium. - 828. Si res • Lib. 3, disserto 2, cap. 1, n.2. - , Lib. 6, parto 3, n.134. - cap. 1, n.247. - li Tr. 14, cap ..2, n. 4. - Sal1nant.) loc. cito
pereat ante traditzonem, cuz· pereat. - Quid, si post traditz'onem. - 829. An lz'ceat
vilius emere chirographa seu credita. - 830. Vide alia apud Busenbaum.
794. - a) Apud vectores dumtaxat regula- 795. - a) Effectus solius consensus, tradi-
Emptio.
\·endit.io.
793. - « Resp. Est contractus quo pre- « et contra. Alias, si sine Iegitimo titulo riter dari hanc consuetudinem,juxta Concina; tione rei non secuta, non sunt iidem in omni-
"tium pro merce solvitur; completurque « secus fiat, committetur injustitia, gravis de eeteris vero non Ioquitur. bus juribus. - In jure AUSTRIACO (1053) et
«mereis traditione. Venditio, contra. - «vel levis pro gravitate excessus, qui b) Croix et Onate, locis, cit., ita definiunt GERMANICO (Cod. 446), dominium rei per soiam
«proinde ad restitutionem in conscientia arrhae contractum; unde, ut recte ait S. AI- traditionem transfertur in emptorem; sed in-
Quid jn- « ]ustitia ejus in hoc consistit, ut pretium
slitia r~~lLui· phonsus, videntur negare quod sit licitum terim, quibusdam casibus exceptis, periculum
raro « sit justum sive exaequet valorem rei; « obligabit; etsi in foro externo ad resti· resilire in dubio an sit data arrha pro secu- et utilitas manent apud venditorem. Si de
1 Lib. 3, tI". 4, cap. 16. D. 21. - Less.} de .Tust. et Jure. qu. 3, punct. ulc. - !! Decal., lib. i, cap. 19, dub. :!2. -~
ritate. fundo agatur, ejusdem relatio in libro fundo-
lib. 2, Co.'1.p. 20, dub. 22. - BOIlac' l disp. 3, de Contract., " Tr. 14, de Contract., cap. 3, n. 125. c) Concina, loc. cit., n.2, videtur innuere rum requiritur in jure Germanico ad trans-
negativam: «Absolute, inquit, dari arrha so- ferendum dominium. '- In jure GALLICO
Iet in majorem initi contractus securitatem. (art. 1583), ITALICO (art. 1448), HISPANICO (art.
Bonacina, loe. cit... punct. 3, reperiri non usuras acquisita sunt, vel de eorum restitu· Quare, nisi expresse contrahentes patefaciant 1452, 1468) et ANGLICO, dominium rei ejusque
potest. tione idoneam cautionem (per pignora vide· se none aliam subire obligationem praeter periculum ac commodumtranseunt, per solum
792. - ,,) Excommunicatio ista, non amo lieet aut fidejussores) dederit •. lta Laymann.. arrhae jacturam, dicendum videtur arrham consensum partium, ad emptorem,qui proinde
plius viget ex consto ApostoHcae Sedis. et haec dicit de usurarii testamento et de qua· datam, contractae obligationis et devinctae actionem realem habet ad obtinendam ejus
", «Nisi ante mortem restituerit quae per libet alia ejus voluntate. conscientiae testimonium esse". possessiunem...- Attamen, si res praegustari
 234 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
probabi- probabilius censent oppositum, cum Pa-
Bus solven-
da tempore lao a) Villalobos a), Prado, Bonacina, Di-
contractus.
castillo; et ìdemtenent Lessius t, Lugo 2.
et Continuator Toumely 3. Ratio, quia
contractus emptionis solo consensu per-
ficitur j ut habetur ex § un. Instit. de oM:
gato ex consensu,ubi dicitur: Consensu
fiunt oblt"gafiones t'n emptt"onzòus..., loca-
tt"onzòus...Ideo autem zstt"s modt"s,oblt"gatt"o
dt"ct'tur consensu contrahi, quza neque seri-
ptura neque praesentia omnt'no opus est,'
at nec dart" quÙJquam·necesse est, ut sub-
stantiam capia: oblt'gatz'o.
Venditio
c o n d i t i o-
797. - Notandum IlIO. Quod, quando
nata quan- venditio est conditionata, impleta condi-
doque retro-
trahìtur. tione, contractus retrotrahitur ad diem
venditionis; ideoque fructus interim per-
cepti pertinent ad emptorem. Hoc tamen
est, quando conditio adjecta est casualis:
secus, si potestativa, scilicet cujus Impletìo
sit in potestate emptoris. - Ita Lessius,
Malderus, etc. cum Salmant.>,
798.- Notandum IVo. Quod periculum
et commodum rei regulariter spectat ad
Periculum dominum rei. - Sed in contractu vendi-
rei s t a t i m
per-tinet ad tionis, emptione perfecta, spectat ad em-
ernptorern.
ptorem, semper ac est vendita res deter-
minata, etiamsi res non sìt tradita, vel
tradita sine habita fide de pretio (quìbus
casibus remanet res in dominio venditoris,
ut dictumest mox supra n. 796), nisi ali-
ter conventum sito Ita ex § Cum autem 3,
Inst. de empt. et uendù.; l. Id quod 7, ff. de
peric. et commodo rei oend.; et l. Post
Exceptto- perfectam 1, C. eod. #t. Excipe tamen, si
nes,
Prada, cap. 'ZI, qu. 1, n. 5.. Bonac., disp. 3, qu, 2,
punct. 1, num. 5.. Dicast., tr. 9, disp. 1, dub. 1, n. 25. -
1 Cap. 21, num. 3.- • Disp. 26, num. 5. - • De Contract.,
parto 2, cap. 1, art. l, i. f., v. E.~ hac. - Less.) cap. 21,
venditor sit in mora tradendi; tunc enim
ad ipsum pertinet periculum, ex 1.17, ff. de
peric. et comm. Idem si culpa venditoris
res fuerit destructa vel deteriorata, ex
l. 2, ff. eod. #t. Vide Croix 6.
Perfecta autem emptione, si aliter con- Fructus
pendentes
ventum non fuerit, fructus rei pendentes statim per-
tinent ad
spectant ad emptorem j ut communiter emptorem,
docent Lessius 6, Sporer 7, Continuator
Tournely 8, Lugo 9; Croix lO cum Molina,
Laymann, etc. Et hoc currit etiam pro
foro conscientiae; ut Sporer cum Molina
et communi. - Dicit tamen [Continuator]
Toumely cum Lugo, quod hoc valet quoad
aestimationem quam habent fructus tem-
pore emptionis. Si vero fructus tempore Immaturi,
venditionis erant immaturi, cum postea ad vendite-
rem, quoad
incremen ..
sunt maturi, certum est quod, re non tra- tum.
dita, eorum incrementum debetur vendi-
tori; ut Lessius et Molina a) apud Lugo 11,
ac [Continuator] Tournely Il). - Ita quoad
fructus pendentes.
Quoad fructus vero futuros rei.
Dubitatur l°. Ad quem spectent ~psz',
re non tradita, vel tradita sine pignore
aut data fide de pretio, z'ta ut domz'nt'um
rei adhuc fuerz't apud vend~'torem?
Prima sententia, quam tenent [Conti- futuri. Fructus
re
nuator] Tournely P.et Bonacina P cum Co- non tradita,
etc., ad ven-
varruvias, dicit spectare ad venditorem: ditorem ju-
ex regula illa generali, quod res suo do- xta alìos,
mino fructificat.
Secunda tamen sententia, communis Verìus,
. quam tenent L eSSlus
et venor, . 14, Cr01x
. 15 j ad
rem,emp!o·
msi a·
Salmant. 16 cum Silvestro, Tapia, Maldero; "~!~~ri~~on.
Sporer, tr, 6, cap. 5, n. 93.. Molina, tr.2, disp. 368, n. 22,
i. f. - Contl'n. Tourn., de Contract., parto 2, cap. 1, art.5,
num. 2, ~. f. - Lugo, disp. 26, num. 210 et 211. - Less.,
cap. 21, num. 100.. 11 Disp. 26, num. 210. - 18 De Contract.,
CAP. III. - DE C0NTRACTIBUS. - DUB. VJII. - ART. I. 235
Sporer l cum S. Antonino (,i, Armilla, Pe- Prima sententia negat cum Patre Con- Pactum
tro Navarra et Laymann, docet fructus cina d),. et S.Antonino, Silvestro, Majore e), u t tructus
sint vendi-
spectare ad emptorem, nisi aliter conven- Armilla, Gabriele, etc., apud Diana s, qui torte, pretio
non soluto,
tum sito Ratio: tum quia, cui debetur res, probabilem putat, - Ratio, quia venditor juxta alios
illicitum.
debentur etiam fructus tamquam acceso concedendo dilationem ad solvendum pre-
sorii; tum quia aequum est ut ad eumdem tìum;: nequit per hoc tempus proventum
emptorem spectet comrnodum fructuum, exigere; compensato tamen interesse ab
ad quem spectat rei periculum, ut mox emptore , si tempore praefinito fuerit in
Difficulta- supra dicturn est. - Nec obstat regula mora sol vendi.
tibus satis-
tìr, enuntiata , quod res domino fructificet. Secunda vero sententia, communior et Commu-
ni us et pro-
Nam respondetur hoc intelligi de domino probabilior, affirmat. Eamque tenent Mo- babilius est
Iiciturn,
absoluto j non autem de domino rei quae lina 5, Filliuccius 6, Viva 7, Sporer 8; San-
debetur alteri, ad quern rei periculum chez 9 cum Navarro, Angelo, Tabiena,
spectat. - Nec deinde obstat dicere, ini- Castro, etc.; Bonacina lO cum Covarruvias,
quum videri quod emptor percipiat fru- Gomez et Rebello ; et idem tuetur Petro-
ctus, et venditor non possa pretio frui. corensis ll. - Rado, quia vendìtor juste
Naro respondetur, hoc commodum em- potest dominium directum transferre in
ptoris bene compensari cum periculo rei emptorem, et reservare sibi domìnium
ab ipso assumpto. Caeterum pretium sol- utile, ut fructus percipere valeat usque-
vendum per se aequale est pretio perso- dumpretium solvatur; et tunc non exigit
luto: nisi ex mora solvendi venditor pa- fructus ratione solutionis dilatae, sed ra-
tiatur aliquod interesse ratione damni tione ipsius venditionis hoc pacto initae.
emergentis vellucri cessantis; tunc enim Hoc tamen casu, bene ait Petrocorensìs r.', Limi tatto.
emptor sane teneretur illud ei resarcire, quod si praedium pereat vel deterioretur,
Quando. ut omnes docent cum Sporer s. - Certum non posset venditor exigere id quod ra-
que PC1"ÌCI.1-
lum et fru- autem est quod si venditor intenderet non tione praefatorum fructuum emptor pro-
ctus perti-
nentad ven- ratam habere venditionem, nisi postquam miserit ei correspondere.
ditorem.
pretium solvatur: eo casu tam periculum 799. - Quaeritur l°. Cujusnam sft res
rei quam commodum fructuum ad ipsum empta pecunia aùena ?
spectat j ut Sporer 3 cum Petro Navarra Respondetur, emptoris, si emat nomine Res em-
pta pecunia
et Laymann. suo; ex l. Sz' ex ea, C. de rei vz'nd~'catt'()ne, a li ena ,
quando si r
Diximus autem: N~'sz' aùter conventum ubi dicitur: Si ex ea pecunia quam depo- emptor ìs,
sù. - Nam, si res non sit tradita, vel tra- sueras, is apud quem collocata fuerat sz'bz'
dita sit sine pignore aut fide de pretio, tunc, possessiones comparaant, z'psz'que tradùae
Dubitatur 2°. An possit vendz'torpacisci sunt"'J ab z'nvt'to eo z'n te transferri z'nju-
ut fructus ad z'psum spectent donec pre- rt'osum est.
tt'um solvatur? Excipe, si pecunia sit Ecc1esiae, mi-
J Tr. 6, cap. 5, num. 94.• A1"mil.~ V. Usura~ num.15. ~ 6 Tr. 35, cap. 8, n. 177. - 'I De Contract., qu. 2, art. 6,

num. 128 et 129.. Malder., tr. 5, cap. 2, dub. 15, i. f..
4 Tr. 14, cap. 2, num. 25. - ;; Lib.3, parto 2, num. 705. -
• Cap. 21, dub.13, num. 100. - , Tr. 6, cap. 5, num. 93.-
S De Contraet., part.2, cap. 1, art. 5. - 9 Disp. 26, ·n. 209.
- 10 Lib. 3, parto 2, num. 977. - Molina~ tr. 2, disp. 368,
.flUID. 1, 2 et 23. - Laym.~ lib. 3, tr.4, cap. 17, DUm. 17.-
part. 2, cap. 1, art. 5, D. 4. - 18 Disp. 3, qu. 2, punct. 7,
§ l, n. 4. - Covar.~ Variar. resolut. lib. 8, cap. 4, v.14°-
" Cap. 21, n.109. - ,. Lib.3, parto 2, n. 978. - " Tr. 14,
cap. 2, nUro. 18. - Silvest.~ v. Usura I~ qu.11. - Tapia,
tomo 2, lib. 5, qu.16, art. 15, n.l. - Malder.~ tr. "5, cap. 2,
dub.15.
Petr. Navar., lib. 3, cap. 2, n. 148 et seqq.; et n. 152 et
seqq .. LaYl1'Z..~ lib. 3, tr. 4, cap. 17, n. 18. - 2 Tr. 6, cap. 5,
num. 96, I. - 3 Loc. cit., num. 96, lI ... Petr. Navar.~ lib.3,
cap. 2, DUro. 157 et 158. - Laym.~ lib .. 3, tr. 4, cap. 17,
num. 20. - S. Anton., parto 2, tit.1, cap. 7, § 20•• Silvest.,
v. Usura Il, qu. 11. - AYmilla~ V. Usura~ Dum. 15.'~
Gabr. Btel, in 4, disto 15, qu. 11, art. 2. concI. 4. caso 3...
.. Parto 4, tr. 4, resol. 139. - .. Tr. 2, disp. 36-~, n. 17. -
n. a. - 8 Tr. 6, cap. o, n. 96. IV. - 9 ConsiI. mor., lib. 1,
cap. 7, dub. '21, n. 3•• Na7)aY.~ Commento de Usur., n. 56. -
Angel.~ V. Emptio, n. 5•• Tabiena~ v. Usura II, n. 9. -
Pau/o de Castro~ in 1. JuZianus, § Ex venà~·ta~ ff. de action.
empti, etc. - 10 Disp. 3, qu. 2, punct. 7, § 1, n. 5. - Covar.,
Variar. resolut. lib. 3, cap. 4, DUm. 5. . Anton. Gomez.
Variar. tomo 2, cap. 2, n. 11. - Rellell., parto 2, lib. 9, qu. 16,
n.5 et 6. - 11 Lib. 4, de ]ust., cap. 7, qu. 8, V. Alii tamen~

solent, V. g. vinum; aut si traduntur ad pro-
bationem, v. g. equus, .venditio non prius per·
ficitur, quam l'es gustata vel probata fuerit.
796. - a) Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 1,
n. 1,. Villalobos, parto 2, tr. 21, diff. 1, n. 3,
dictum istud praetermittunt j sed alia habent
quae ibidem a Salmanticensibus indiscrimi·
natim ponuntur.
798. - a) Molina, loc. cz't., n. 23, satis in-
nuit hoc assertum: « Fructus ex re empta,
inquit, pendentes tempore contractus, sive
maturi jam essent, sive non, semper pertinent
ad emptorem, quoad valorem quo tempore
contractus aestimarentur».
Il) Continuator Tournely, loc. cit., n, 2,
V. f.J citat quidem lessium, Lugo et Salman-
ticenses, ut asserit S. Alphonsus; ipse vero
videtur ab ea doctrina refugere, dicens « mi·
rum» esse «quod fiores vineae, quam fiore-
scentem emo, mei sint; et incrementum quod
capiunt fiores, meum non sito Mirum, quod si
equi pullum emero, incrementum ejus meum
non si.t deductis expensis » •
c) S. Antoninus, parto 2, tit.l, cap. 7, § 20,
dicit a theologis reprobari contractum, quo
fructus rei ad venditorem pertinerent, quous·
que is pretium recipiat;« et ideo consulen·
dum est abstinere ab hujusmodi ».
d) Concina, lib. 3, de Just. et Jure, dis·
serto 2, cap. 1, n. 11, concordat profecto; sed
videtur loqui de solo casu, quo res jam sit
tradita.
e) Major citatur utique hic a Diana; sed
loco citato, in 4, disto 15, id non habet.
f) Petrocorensis, loc. ez't., V. Certe aperti
juris, ita scribit: « Aequitati tamen consen·
 236 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
noris et militis; ut Bonacina, Rebellus a),
Silvester, etc., apud Salmant. l: quia tunc
illis res acquiritur.
SOO. - Quaeritur 2°. An valeat con-
tractus, St vendatur res aliena?
Vendens a- Resp. ex l. Rem alt"enam 28, ff. de con-
Iienum ma-
la fìde fit do- trah, empt., validum esse quoad transla-
minus pre-
tii, tionem dominii, non quidem rei, sed pretii.
Unde vendens mala fide acquirit domi-
Teneturde nium pecuniae, sed tenetur emptori omnia
damno em-
ptoris, damna restituere. - Qui autem vendit
Vendens bona fide non tenetur , ad damna neque
bona fide,
tenetur so- ad evictionem (ut dicunt Salmant. 2 cum
l u m resti-
t u e re pre- aliis, quibus consentit Palaus 3); sed tene-
tium.
tur quidem pretium restituere emptori,
etiamsi cum eo convenerit non teneri de
evictione; ut exprimitur in l. Emptorem,
§ Qut" autem, ff. de action. emptt~ ubi: Idem
esse dicendum , etsi aperte t'n vendi#one
comprehendatur nt"hz7 evt"ctt"onis nomzne
praestitum t"rz~ pretz"um quùiem deberz' re
euicta. Aequum enim non est ut venditor
lucrum faciat cum jactura emptoris: vide
Palaum '.
Quando
excuserur a
Sed excipitur l°. Nisi expresse fuerit
restituendo conventum de non restituendo pretio; ut
pretio.
Palaus ". - Excipitur 2°. Nisi venditor in
nihìlo factus sit diti or, eo quod nimirum
bona fide in largitiones forte aut in lusum
pretium insumpserit, ut ajunt Salmant. 6.
- Excipitur 3". Nisi emptor scienter rem
alienam vel alteri obligatam comparave-
rìt: tunc enim ipse, nisi expresse de evi-
ctione convenerit, in poenam sui criminis
nec etiam pretium potest repetere, ut san-
citur in l. Sz' fundum, C. de emct., Vide
Palaum 7, qui deinde bene advertit, ex hoc
non inferendum quod pretium eo casu
possit a venditore retineri. Nam in foro
Bonac., disp. 3, qu. 2, punct. 2, num. 29... Silvest.,
v. E1nptio, n. 23, qu. 22. _l Tr. 14, cap. 2, n. 29. - 2 Tr.14,
cap. 2, n. 31. - • Tr. 33, disp. 5, punct, 28, § 5,
Loc. dt., § 4, num. 2. -. ~ Loc. cit. __ Tr.. 14, cap. 2,
4 6
taneum esse non omnino negarem, ut vel
omnes fructus vel illorum partem remitteret,
si inevitabili casu praedium venditum periret,
aut suam fertilitatem amitteret ».
779. - a) Rebellus citatur revera a Sal-
manto absque ulla restrictione; sed, parto 2,
lz"b. 12, qu. 4, n. 12, responsum principale
quidem habet, non vero exceptionem hic appo-
sitam.
800. - a) Jure positivo (Cod. GalL, 1635;
ItaL, 502; Austr., 932; Hispan" 1107, 1475 et
conscientiae illud emptori restituendum
est; in foro autem externo, fisco adjudi-
candum a). . « ditor necessitate ductus vendat vilius; Pater Concìna", [Continuator] Tournely v,
Refert autem bit aliqua adnotare de
obligatione evictionis ò).
Debetur evictio, non. tantum in vendi- Evictio
debetur in
tione, si res ab emptore evincatur, ex l. l, q u o l i b e t
contractu o-
ff de eoict.; sed etiam in permutatione, neroso.
datione in solutum pro debito, constitu-
tione dotis aestimata, transactìone , divi-
sione haereditatis et in quolibet alio con-
tractu oneroso (ut fuse probat Palaus 8):
non veroin contractu lucrativo: unde do- Secus, iu
Iucrattvo.
nans non tenetur ad evìctìonem, nisi forte
donatio inceperit a promissione rei inde-
terminatae, et postea tradat rem quae
evincitur; vide Palaum 9. - Ut autem . Tempus
. d .. utile ad de-
emptor possìt e evìctìone agere, tenetur nuntia'!-
litem motam, antequam tempus probatio-' gt~o~e':;~'­
num elabatur, venditori denuntiare, ex
l. Emptor, C. de eoict., et t. Si rem, ff. eod.
A qua tamen denuntiatione excusantur
Facta de-
minores et Ecclesiae. (Palaus l0). - Facta nunetarìo-
autem denuntiatione, tenetur venditor ne, ad quid
te n.ea t ur
praestare emptori documenta pro defen- venditor.
sione; sed non tenetur defendere, nisi id
promiserit. (Palaus H). Tenetur tamen ad
expensas litis, ut dicit Palaus 12 cum aliis,
contra aliquos, ex l. Si plus, § Mota, ff.
de einct., et l. Qui aosentem, ff. de procu-
rat. Si vero malitia aut culpa judicis, aut
vi alterius, aut negligentia emptoris res
evincatur, venditor ad nihil tenetur; peri-
culum enim fortuitum ad emptorem per-
tinet, ut recte ait Palaus 13.
S01. - «Unde resolves: l°. Quod spe- Emptor,
quandopos·
«ctat ad EMPTOREM, is potest emere vi- sit vilius e-
mere.
« lius quam res valeat, si ei non sit com-
« moda, vel emat in gratiam venditoris,
num. 31. - 'l Tr. 33, disp. 5, punct. 28, § 4, num. 16 et 18. -
8 Loc. cit., § 1. - 9 Loc. cit., § 1. a num. 11. - IO Tr.33,
n. I. - disp. 5, punct.28, § 3, n.5 et 6. - 11 Loc. cit., n. Cl et 10.
12 Loc. cito - 1$ Loc. eit., § 4, n. 11.
_
seqq.; German., 459), venditor malae fidei te-
netur, et quidem semper, reddere emptorem
indemnem. Eadem etiam obligatio incumbit
venditori bonae fidei, excepto tamen casu quo
de contrario conventum fuit. - Emptori au-
tem malae fidei nulla debetur damnorum re·
paratio.
b) Evictio est legitima deturbatio emptoris
in possessione rei emptae, quae sive totaliter,
sive partialiter, revindicatur a vero domino
vel ab alio jus in eam habente.
CAP. IIl. - DE CONTRAC;TlBU~. - DUB. Vlll - ART, l. 237
« ac similes sint circumstantiae quae rem - Hinc fit quod merces ultroneae licite M <.:l'~CS
ul t r o n c a c
« faciant viliorem. Nec obstat quod ven- possunt vilius emi; ut communiter docent vilescunr.
« quia venditio manèt voluntaria, inquit Diana lO, et Salmant. H cum aliis commu-
« Cajetanus. Vide Bonacina l. - Potest ·niter: contra Roncaglia 12, qui ait, ex hoc
e nihilominus graviter peccari contra ca- solo capite quod res ultro a venditore
« ritatem, si quando pauperculi extrema offeratur, non esse causam ut pretium rei
« inopia res suas vendere coguntur, nimis decrescat, nisi accedat alia circumstantia,
« viliter ab eis emas. Laymann a) », nempe paucitatis emptorum vel plurali-
In manu
mereatoris
Notandum est IO. Quod res in manu tatis offerentium. Sed verius alii DD. com-
res pluris mercatoris, ratione sui laboris et opera- muniter, ut diximus, contrarium docent;
aestimatur,
rum, pluris aestimantur quam in manu quia regulariter in hujusmodi ultroneis
alterius. Propterea tamen non est illicitum venditionibus pauci inveniuntur emptores,
At dubitatur l°. Quanti vilescat res
alteri rem vendere tanti quanti venditur
a mercatore. - Lessius 2, Salmant. 3 cum ultro obiata?
Lugo, Bonacina, etc. Magister Serra t:) cum Conrado; et
Coneur- Notandum Il". Quod concursus empto- Rebellus, Salas, Palacius, Bartholom. a
sus empto-
rum, quan- rum et penuria mercium auget pretium S. Fausto et Megalius, apud Diana 13, sen-
ritas mer-
ciuffi mu- rei; paucitas contra emptorum et copia tiunt vilescere usque ad dimidium. - Sed ViJCSl..'UOl
pro t c r t i a
t
dum.
a n t pr e-
mercium minuit pretium. - Salmant. ' probabilius Cajetanus 14, Bonacina 15, Fil- parte.
cum communi, Pater Concina ", [Conti- liuccius 16, Sporer d), Diana d), Mazzotta d),
nuator] Tournely 6. Tamburinius d), censent vilescere tantum
S02. - Notandum IlIO. Quod pretium pro tertia parte.
rei decrescit, quando res est parum utilis Dubitatur 2°. An idem currat, quando
emptori, et hic in gratiamvenditoris emit. venduntur merces ob paupertatem?
Est communis sententia cum [Continua- Prima sententia affìrmat. Eamque te- Iiem.juxta
q u os d a m ,
tore] Tournely 7, et Salmant. 8 cum Bo- nent, cum Busenbaum, Cajetanus 17, Con- revendita
nacina a), Dicastillo, Reginaldo a) et aliis. radus 18; Bonacina 19 cum Soto e), Sà, Vas-
ob pauper-
tatem.
Cajetan' J Sum., v. Emere, - l Disp. 3, de Contract., Respons., cas, 130. - Rebeìì., part.2, Iib. 9, qu. 1, n.36. -
qu, 2, punctv a, n.21 et 23. - e Cap. 21, n.24 et 25.- Satas, de Emptione, dub, 25, num. 3.• Paul. de Palacio,
3 T'r. 14, cap. 2, n. 101. - Lugo, disp. 26, n. 88. - Bonac., Sum., v. Emptio, annot., § Porern se por necessitade.
disp, 3, de Contract, qu.2, punct.4, num..30. - 4. Tr.14, Barthol. a S. Faust., Specul. confess., de Contract., disp. 6"
cap. 2, nume 102. - 5 Lib. 3, de ]ust. et Jure, disserto 2, qu. lO, nume 9. - Megalius, Insrit, confess., 2 2111: , Iib. ~,
tl
cap. 6, num. 18. - G Cap. l, de Vendit., art. 4, noto 2. - cap. 6, num, 47; et Consil, 93, num. 3. - 13 Parto 1, tr. 8,
'7 Loc. cito - S Tr. .14, cap. 2, nume 103 et 105. - Dicast., reso!. 78. - 14 In 2;\1'.1 2ne , qu, 77, art. 1. - 13 Disp, 3, de
tr, 9, disp, 2, dub. 4, n. 44. - , Lib. 3. de Just. et ]ure, Contract., qu. 2, punct. 4, nume 23. - 16 Tr. 35, n. 70. ~
disserto 2, cap..6, n.·18, - " Parto l, tr, 8, resol. 36. _. l'i In 2am 211<:1, qu, 77, artico 1. - 18 Respons., caso 157. -
Tr. 14, cap. 2, num. 103, - " Tr. 14, qu. 2, de Contro ID Disp. 3, de Contraet., qu. 2, punet. 41. num. 23.. Sà,
11
emption., cap. 3; qu. 5, resp. 4. - Conraàus de Perusia l v. Emptio, n. 4,
SOl. - a) Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 17, c) Serra, in 2am 2 al' , qu, 77, art. 1, dul 3,
n. lO, v. f.. satis innuit in hoc quandoque v. Advertendum hic, dicit communiter vile-
peccari, inquiens: «Exinde tame~ nequaqua1!L scere pro tertia parte·; quandoque tamen «pro
inferas, quod praecise ob necessltatem vendI- media parte ..., immo et quandoque plus, ut
patet in his quae post bella et devastationes
toris, qua rem vendere cogitur, pretium i~­
minuere... licitum sit, nisi liberalis donatlO venduntur ».
interveniat, quae tamen in necessitatis casu, d) Sporer, tI'. 6, cap.. 5, n. 22.. Diana,
facile praesumi non debet ». part, l , tr. 8, resol. 53 et 36; Mazzotta, tr. 3,
802. - a) Bonacina, loc, cit., n. 28; Regi· disp. 3, qu, l, cap. 1, v. Contra vero; Tam-
naldus, lib. 25, n. 273, hI;1nc casum non hll;' burinius, Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 7, § 4, n. 6,
bent, et pro alio asserto cltantur a Salmantl- ita quidem primo docent, sed subdunt vile-
censibus. scere etiam usque ad dimidium, juxta alios
b) Continuator Tournely, loc. cit., ?zot. 2, auctores quos referunt et non reprobant.
v. f. sententiam istam, quam amplectitur, ita l') Sotus, de Just., lib. 5, qu. 3, art. 3,
ad 1; Vasquez, Opusc. de Restit., cap, 5, § 1,
limitat: Esse scilicet contra j ustitiam et cari-
tatem merces ultroneas viliori pretio emere, dub. 10, n. 61 et 62, loquuntur de famulo
modo'id fiat cum pauperibus necessitate ad qui, necessitate coactus, consentit ad famu-
veridendum coactis. landum alicui viliori pretio. Et Sotus negat
 t.us, ll!. - iJo,,(: L V. VE SEPTIMO Pl,.-\J;;CEPIo UliCALOGl. CAP. m., - DE CONl'RACTlBUS. - DLJ1:l. Vll!. - ART. 1. 239
quez ''.i et alìis; Diana 1 cum Navarra li modum vel affectus ernptoris ad rem, uti- Taxa obli· S. Thomas 1 cum communi; etiam eccle- rilibus taxam non obligare, ut Navarrus, ]n magna
gal in con-
Turriano et Villalobos. -Ratio, quia res que non liceret augere pretium; ut dice- scìentia, c.. siasticos (licet sit probabile alias leges Bonacina d), Molina, Covarruvias e), Pa- sterili t a t e
t ax a non
t.iam cleri-
ultronea de se pretio decrescit juxta com- mus cum S. Thoma 6. cos, ecclesiasticos non oblìgare). Salmant. 2._ laus r.', etc.: contra Ledesma, Baàez, Ta- cbligat,
munem aestimationem; inopia autem ven- Exceptio-
Notandum IVo. Quod si tam emptor Quid, si u- nes. Intelligitur tamen, nisi notabiliter res mu- pia l), Azor, etc. Vide Salmant. 10.
ditoris non efficit ut pretium mutetur. terque pre-
quam venditor ignorent pretium rei, tunc tium igno- tentur; ut Lessius 3; Salmant.j cum Regi- 804. - Notandum Il". Quod pretium va- Pretium
Opposi- variatur ra-
(a s e n t en- Negat autem secunda sententia, quam justum erit pretium illud quod convenitur; ret, naldo, Trullench, Dicastillo, etc.; vel nisi riari potest ratione temporis et loci; debet tione tem-
et omnino tenent LContinuator] Tournely 2; et Sal-
tia, aequior poris et Ioci.
quia uterque tunc exponitur periculo ja- taxa a majori parte populi non servetur, enim attendi tempus in quo res traditur,
suadenda, mant.P cum Petro Navarra I), Reginal- cturae, Ita [Continuator] Tournely 7 cum sciente principe et non puniente a). Sal- et locus ubi est res quae venditur, non au-
do fJ, Dicastillo g). Quia hoc videtur ad- Banez, - Item notandum cum eodem vel si plu- manto 5; vel si annus sit sterilis, ut mox tem ubi fit contractus, nisi venditor con-
versari caritati et justitiae emere vilius a . ' T ournely 8, quod si aliqua res alicubi
LC ontm.j r Is valeat
, et subdetur. veniat huc rem transferri. Salmant. 11 cum
paupere, qui necessitate coactus vendìt. minoris valeret in uno loco, et majoris in ~i~~i mino- Utnim autem tune res optima possit Lugo a), Dicastillo, etc.; ac [Continuator]
- Excipiunt Salmant. 4 et Con cina h) si alio, potest majoris vendi in loco minoris carius vendz~ vel miseeri eum alia, ita ut Tournely b) (ut supra, n. 802, v. Not. IV).
l'es ematur tantum in gratiam venditoris, pretii: dummodo venditor assumat in se Res opti- fiat sicut aliae res communes? - Affìr- - Hinc res pretiosa potest parvi emi, ubi
ma potest
ita ut alias non emeretur. periculum transvehendì rem ad Iocum tunc carìus mant b) probabiliter Salmant. 6, Pater Con. parvi aestimatur; et l'es vilis magni ven-
vendi vel
Haec secunda sententia est quidem pretii majoris. miscericum cina 7 et [Continuator] Tournely 8. Ratio, di, ubi magni aestimatur. (Vide dicenda
Prior opi- aequior et omnino suadenda, - Sed spe- aliis.
nio non est « 2°. Emptor potest emere minoris, ex Emens quia princeps taxando pretium, respicit n. 808). E contrario venditor non potest
omnino imo ctata ratione, prima sententia non videtur multasfmut tantum valorem mercis ordinariae. alicubi rem vendere pluris quam ibi aesti-
probabitis, « eo quod multa simul emat; quia tunc potest m i-
improbabilis. Dummodo,excipio,res emen- « venditorem liberat niultis curis, et expe- D;uere
num,
pre- An vero uendùor possit eogere empio- matur, licet emerit carius, et multum ex-
Limitatio.
da non sit de iis quae communìter emun- e: ditum facit ad alia nova comparanda: rem soiuere in determinata specie pecu- penderit ad illam vehendam; ut docent
tur et offeruntur , ut frumentum , oleum, - unde merito pretium decrescit. Bona- Emptor
potest cogi
niae? - Probabile esse quod possit, dicunt S. Thomas c), Lessius, Bonacina, etc. cum
vinum: secus de aliis quae non ita facile " cina 9 ex Lessio, Reginaldo », - [Est ad s o l v en- Salmant. c). Negat vero Pater Concina 9. Salmant.P,
dum pecu-
venduntur. Neque in eo casu offìcit quod commune cum Lessio l0, Lugo, etc., apud Dia usuali. - Ego censeo posse cogere ad solven- Notandum Ill". Quod pretium rerum Minor la-
litudo pre-
emptor re illa indigeret; quia id per acci- Salmant.P], dum pecunia usuali, nempe aenea pro vilium minorem latitudinem habet quam tii in rebus
vilibus.
dens esset, et casus non mutat pretium 803. - ,,3°. Quoad VENDITOREM, is com- Vendìtor rebus vilibus, argentea pro rebus magni pretiosarum. - Vinum enim aut simile,
Potest pcc- tenetur ad
cari contra rerum. Quando vero alter vendit coactus " muniter debet vendere secundum pre- taxam veI valoris. quod valet 5, potest vendi 6 ve14; aut si
caritatem. a necessitate, et tu non emis mere in gra- ad pretium Probabile autem est in annis valde ste- valet lO, potest vendi 12 vel 8, ut dicunt
<tium taxatum a lege vel magistratu; commune,
tiam sui, facile potes peccare contra cari. « quod si nullum est, id censebitur justum, 1 2:\ 2/1,C, qu, 77, art. 2, ad 2. - 2 Tr. 14, cap. 2, n. 118.- n. BR, v. f•. Molina" tr, 2, disp. 364, n. 4..- Petr. Ledesm.,
tatem (ut bene ait Mazzotta 5), emendo « quod morali hominum aestimatione im- ;lCap. 21, D. 14. - 4 Loc. cit., n.. 115. . Regin." Iìb, 25, Sum.. parto 2, tr, 8, cap. 32, dub, 19, et v. Difji<;ultas vero
tam vili pretìo quanto emeresmere in gra- « ponitur. Quod non consistit in indivisi- Commune numi 270. - Trull., lib. 7, cap. 20, dub. 2, n. 8. - Dicasi., est• . Baiiee, in 2.1m 2M , qu.77, art. 1, dub, 2 Ad2o.lm.-
Vendens non sìstit in tr, 9. disp, 2, dub. l, n. 17. - 5 T'r, 14, cap. 2, n.116 et 135.- A.sor, parto 3, Iib. 8, cap. 22, qu, 7. - 10 Tr-, 14. "v.
cap. 2, n. 132
in gratiam tiam venditoris. - Qui autem venderet "bili, ut anxie scrupulari oporteat; sed indivisibili. . 6 Loc. cit., num. 128 et 130. - 'l Lib. 3, de ]ust. et jure, et 133. - 11 Loc, cìt., n. 98 et 99. - Dicast., tr, 9, disp. 2,
e m p t o r i s, in gratiam emptoris, sentio non posse ven-
quando pos- « dividitur in ìnfìmum, medium et sum- disserto 2, cap. 6, n. 29. - 8 De Vendi.t., art. 4, concl. 2, dub. 7, n. 1.09 et seqq. - Less., cap. 21, n. ~. - Bonoe.,
sit augere dere plus pretio supremo: nisi concurre- n. 3. - ~ Dissert, 2, cap. 6, n. 28. - Nauar., Man., cap. 23, disp.B, de Contract., qUIZ, punctv d, n.29 .. 1!lLoc. cit., n.100.
prelium. "mum, sive (ut alii vocant) pium, mode-
ret aliqua extraordinarià circumstantia , "ratum et rigorosum, ita ut intra latitu·
nempe raritas rei, multitudo emptorum, "dinem hujus pretii vendere et emere serto 2, cap. 6, n. 18, hoc affert, non ut exce- tur oppositam tenere, scribens:« Ut tempore
incommodum venditoris, vel specialis " liceat, nunc summo, nunc infimo ». ptionem, sed ut rationem propter quam possit publicae necessitatis' quis cogatur vendere
ipsius venditoris affectus ad rem, ut dice- Notandum est l°. Quod taxa facta pre- minui pretium. pretio statuto ab ipso reipublicae administra·
mus infra. Alias, si adesset tantum com- 803. - a) Modo tamen posset absque in· tore, quamvis id pretium sit minus quam
tii a republica obligat in conscientia; ut commodo princeps obstare vel punire, ut ex- illud, quo res· illa posset communiter vendi:
1 Parto 1, tr. 8, reso!. 78, i. f. ~ Turrian." disp. 57, art. 4, concI. 1, 110t. 3. - Banez" in 211.111 2D.C, qu. 77, art. l,
plicant Salmant., n. 116,. secus vero, « si ob hoc vero pretium taxatum a praetore ju-
dub. 6, n. 5. - V'mal., parto 2, tr. 21, diII. 6, n. 19, i. f. _ dub. 4, concI. 1. - S Loc. cit., concI. 2, qu. 1. - 9 Disp. 3, vitanda graviora mala, transgressionem susti- stum est ».
2De Vendit., art. 4, noto 2. - 3 Tr. 14., cap. 2, n. 105, i. med. de Contract., qu. 2, l'unct. 4, num. 20, v. Tertio. ~ Less." neret impunitam •. I) Palaus, tr. 33, disp.5, punct. 4, n. 7,
- .,. Loc. cit., n. 105, i. f. -- 5 Tr. 3. disp. 3, qu.t, cap. 1, cap. 21,_ n. 38.. RegÙ'z." lib. 25, n. 282. - 10 Loc. cito _ b) Auctores dtati concedunt posse majori dicit taxam « regulariter. obligare sterilitatis
qu. 1, v. f. - '8 2:1 2nc , qu.77, art. 1. corpo _ 7 De Vendit., Lugo, disp. 26, n. 44. - 11 Tr. 14, cap. 2, n. 149. pretio vendi, si nempe excessus qualitatis sit anno, eo quod lata est infecunditatis tempore;
notabilis. - Continuator Tournely non loqui- sed n. 8, negat obligare in extraordinaria ste-
tur de mixtione cum aliis rebus; et Condna, rilitate. - Idemque ténet Tapia, tom.l, lib. 4,
hunc famulum posse sibi occulte compensare; videntes, ut lapidem lucrentur, vilissimo pre- n. 30, negat ejusmodi mixtionem fieri posse. qu. 14, art. 4, n. 4, et tom: 2, lib. 5, qu. 16,
Vasquez vero asserit dominum teneri quan- tic acquirunt. Tunc enim extorta esset et in- c) Salmant., tr. 14, cap. 2, n. 127, de hac art. 4, n. 15,licet a Salmanticensibus simpli-
doque, sed non semper, stipendii defectum justa commutatio ». - Et Reginald'ls pariter opinione dicunt: « Non est omnino condem- citer citetur uti refert S. Alphonsus.
supplere. lib.25, n. 278, V. Prùntlm est, primam sen: nanda •. 804.·- a) Lugo, dz'sp. 26, n. 109, de tem-
I) Petrus Navarra, lib. 3, cap. 2, dub.5, tentiam tenet cum eadem limitatione. d) Bonacina, disp. 3, qu. 2,punct. 4, n. 8, pore tantum loquitur, et concordat; et pro hac
n. 28 et seqq., tenet quidem hanc affirman- g) Dicastillus non recedit a prima senten- concordat profecto, si taxa tempore abundan· dumtaxat asserti parte a Salmanticensibus
tem sententiam; sed eam n. 32, sic limitat: tia, tr. 9, disp. 2, n. 44; sed solum de ratione tiae constituta sit; secus vero, si tempore ste- allegatur.
«Quod si quis ita repente in aliquod grave qua ista nititur notat: «Non autemjustificatur rilitatis, quod Salmanticenses, n. 132, non' b) Contino Tournely, loc. cit., concI. 2,
malum incideret, et ad illud evadendum rem hoc pretium ex necessitate solum, quam pa- adverterunt. qu. 1, tractàt de loco, ut videre est supra.
vender~t, V. g.gemmam vilissimo pretio; quia titur venditor, neque ex donatione, quae prae- e) Covarruvias, quidquid dicant Salmant., c) S. Thomas, opusc. 67, negat posse in
~ever~ 1ta e~t. tempore et locoastrictus, ut non sumi non potest, sed ex modo vendenài ». n. 132, hanc sententiam non propugnat in pannorum venditione recuperari expensas,
mvemat, mSl unum aut duos, qui eum sic l,) Concina, lib. 3, de Just. et Jure, dis- Varùzr. lib.2, cap. 3, n. 5:quin immo vide- quae incaute et imprudenter factae sunto
 240 LIB. ur, - Th:ACT. V. lJE SEI'TJ/lIO PR.'\ECEPTO lJEC ....L OGI.
[Continuatori Tournely d), et Cajetanus
apud Salmant. l; aut si valet 100, potest
vendi 105 et 95. Lessius 2et Coneina 3. _
Domus autem aut villa, quae forte ven-
dita est pro 20 mille, post annum emi po-
terit pro 12 mille. Vide Salmant. 4 eum
Lessio, Lugo, etc.
Decipiens
infra dimi- 805. - Notandum IV". Quod, licet in
dium tene- foro externo non invalidetur venditio, nisi
tur resti ..
t u e r e in deeeptio sit ultra dimidium justi pretii:
c o ns c e n ..
ì
tia, in foro tamen conseientiae etiam deceptio
infra dimidium obligat ad restìtutìonem,
Et ita omnino dicendum (contra juristas
aliquos) eum S. Thoma 5, Lessio 6, Lugo 7,
et Salmant. 8 cum communi. - Et hoc,
etiamsi eontractus fuerit initus bona fide;
tunc enim decipiens tenetur saltem ad id
in quo faetus est ditior.
Utroquc Quod si (ut supra notavimus eum [Con-
ig no r a n te
preuum et tinuatore I Tournely 9 et Salmant. l0) tam
se commit-
tente sorti, emptor quam venditor rei valorem igno-
nulla obli-
gario resti- rent, et uterque sorti se committant ut
tuendi,
lucrum vel damnum speetet ad eum cui
sors contigerit; tunc valet contractus,
etiamsi postea inveniatur deceptio in di-
midio; quia tune sibi invieem censentur
cedere excessum, ut recte ajunt auctores
citati. " ma 19): modo de his emptor moneatur a),
Regular-ì-
ter non ere-
Hie etiam advertendum quod commu-
ditur meno niter non praestatur fides mendaciis ven-
dacìis ven-
dentium. dentium, dum satis noscuntur haec esse
communia stratagemata, Unde ipsi regu-
lariter non tenentur ob id ad restitutio-
nem; ut Salmant. 11 cum Trullench, Bona-
Quando cina et Rebello. - Dixi: regukzriter, qui a
lcneantur
ad restitu· si aliquando venditor certe animadverte-
tionem.
ret emptorem mendaeiis credere, et ideo
majoris emere, tunc quidem ab injustitia
is non est excusandus.
Cajeta"l.~ in 2nm 211t: , qu. 77, art. 1, ad 1.. 1 Tr. 14, cap.:?,
n. 79. - ::l Lib. 2, cap. 21, Dum. 11. - :t Lib. 3, de Just.
et Jure, disserto 2, cap. 6, n. 2. - • Tr. 14, cap. 2, n. SO...
Lesso, Ioe. cit., n. 11. - Lugo.... disp. 26, n. 39. - 5 2/\ 2ne •
qu. 77, art. 1, ad 1. - Il Cap. 21~·n. 21. - 'l De Just., disp, 26,
n.81. - 8 Loe. cit., n. 85. - \I De Vendit., art. 4, concl. l,
noto 3. - 10 TI'. 14~ cap. 2, n. 88. - Il Loc. cit., n. 84.
Trull'J Iib. 7, cap. 20, dub. 3, nUIn. 7, - BO'Hac." disp. 3,
dc Contract., qu.2, punct. 4, nuro. 31. - Rebell., lib, q,
q\l. 7, n.8, i. r. - ]2 Disp. 3, de Contract.• qu.2, punct,4,
n.27. - 13 Cap. 21, n. 31. - 14 Tr. 35, n. 77. - U Tr. 14, cap. Z,
il) Continuator Tournely, de Vendit. ,art. 4,
noto l, principium generale quidem habet ut
S. Alphonsus; sed exempli causa haec ad-
dl1cit: ,Si medil1m rei alicujus pretium" sit
806. - « 4°. Si quid emptori valde utile
«sit, non licet hoc solo nomine rem ven-
« dere ultra pretium justum; quia utilitas
« emptoris tota est ipsius, non venditoris,
« Bonaeina 12 ex Lessio 13, Filliuecio 14 ».-
[Ut communiter Salmant. 15 cum S. Tho-
ma 16, qui ait: Si.: aliquis multumjuvetur
ex re alteriu« quam accepit,iile vero qui
vendit non damnijicetur carendo re tUa,
non debet eam supervendere].
807. - « 5°. Licet autem vendere carius aUbiadsunt
Li i tituli,
e: quam valet pretio eurrente, si alli boni Iicite auge-
turo
« tituli adsint, et simul de hoc emptorem
. « moneas; quia tunc illi non fit injuria.-
« Tales autem sunt, v. gr. luerum ces-
« sans aut damnum emergens, aut incom-
«modum vel molestia tibi obventura ex
e rei venditione, aut affectus in eam sin-
«gularis, ut si acceperis a majoribus , a
« principe. Item, si res sint novae, rarae
« et singulares: ut v. gr. peregrini fìores.:
«aves, ferae, monumenta antiqua, pictu-
«rae, numismata. - Laymann 17, Bona-
« cina 18 ex Lessio, Reginaldo, etc. ».
Certum igitur est posse rem pluris
vendi ratione damni emergentis vellucri
cessantis causa venditionis (ex D. Tho-
ut communiter doeent, cum Busenbaum
(ut supra), Lessius 20, Lug0 21, et Salmant. 22
cum Bonacina, Soto, Trullench, Baàez,
Maldero, etc.
Et hoc etiamsi pretium sit a principe
taxatum: quia taxa respieit rem tantum
secundum se; ut Salmant. 23 cum 'Trul-
lench et Salon.
An vero possit hujusmodi interesse
e:x:igi a venditore, si ipsemet se offerat
ad 'vendendum? - Negant [ContinuatorJ
n.91. - 16 2:1 2~e, qu. 77, art. l, corpo - Li Lib. 3, tI'. 4, cap, 17,
n. 10. - 18 Disp. 3, de Contract., qu. 2, punct.4, num. 15
et se'-lq. ~ Less., cap. 21, dub. 4, a n. 24, Regin., lib. 25,
M
a n. 274. - 19 2n 211.1", qu.77, art. 1. - 20 Cap. 21, n. 26.·-
21 Disp. 26, n. 89. - 22 Tr. 14, cap. 2, n. 89. M Bonac.., Ioe.
cit., num. 18, i. f. ~ 80t:"5, de ]ust., lib. 6, qu. 3, art. 1,
concI. 3. - Trttlt., lib. 7, cap. 20, dub. 6, num. 4. . Bafiez,
in 2·1m 2"c, qu. 77, art. 1, dub.2, concl. 1. - Malcler., tr.5,
cap. 2, dub. 2, v. Dico 3. - '13' Tr.14, cap. 2, n. 89. Trull."
M affectus aestimari potest; ut dicunt Lugo et
lib. 7, cap. 20, dub. 6, n. 4. - Salon, in 2"111 211C , qu. 77, art. 1,
controv. 9, num. 7, v. f.
decem, infimum erit novem; supremum, un-
decim ".
807. - a) Baiiez, loe. cit., silentio praeter-
mitlit conditionem istam.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB.
Ulilitas Tournely 1; et Baàez ac Trullench apud
emptoris
non est ra- Salmant, 2;quia tune ipse venditor, non jam
tic augendi
pretium.
Etsi ven-
dens se effe-
emptor, esset causa talis damni. Sed pro-
rat ad ven.. babilius mihi est oppositum (jux:ta dieta de
dendum,
Usuris, n. 769, v. An autem, in fine). Ratio,
quia emptor, acceptando contractum, jam
ipse est vera causa damni venditoris.
Quaeritur l°. An autem ratione spe-
cialis ajfectus quem habet venditor ad rem,
possit eam pluris vendere?
Iis s~ie~~~~ Negar Tapia apud Salmant. 3; quia ob
n~~n~~r~~_ hoc res non fit magìs aestimabilis, eum
augendi id nihil eommodi afferat emptori. - Sed
rio
"jUOtta alios, • • •
Commu- commumter et venus affìrmant Lessius ',-
~i~~ e~ffi;: Lugo 5; ac Salmant, 6 cum Bonacìna, Trul-
maturo leneh, Villalobos et Maldero. Ratio, quia
privatio rei, erga quam est quis specia-
liter affectus, vere est pretio aestìma-
bilis b). Si autem valeret ratio Tapiae, nee
etiam ob damnum emergens aut lucrum
cessans posset res pluris vendi; quia neque
illa afferunt emptori aliquid commodi.
808. - Quaeritur 2°. An res, quae non
SU1zt necessariae ad communem comn-
ctum , ut gemmae "extraordinariae , equi
pretiosi, aves indieae, picturae singulares
et similia, possint vendi quanti plurimi?
Idem quaeritur de cantu, saltatione, abusu
mulZerzs?
Affirmant Diana 7 eum Soto , Toleto,
1 De Vendit.., art. 4,.concl. 1, v. Sed hù:: duo. - Baiiez"
in 2Qm 2~tlt qu.77, art. 1, dub. 2, concI. 1. - Trull., lib.7,
cap. 20, dub, 6, num, 7. - e Tr, 14, cap. 2, num, 89. - Tapìa,
tomo 2, Iib, 5, qu, 16, art.6, n.2.. 3 Tr.14, cap. Z, n.9O.
- , Lìb. 2, cap. 21, n. 27. "- 5 Disp. 26, n. 90. - • Loc. cit.·
Bonac., disp. 3, de Contract., qu. 2, puncr, 4, n. 15. - Trull.,
Iib.7, cap. 20, dub, 6, n. 4."· Tl'illal., parto 2, tr, 21, diff. 6,
num. 16; - Mald.r., tr. 5, cap. 2. dub. 2, Dico 3, v. Dìeo
'ntegrum. -'- , Parto 1, er. 8, resol. 56. - Sotus, de ]ust.,
Iib. 6,qu. 2, art. 3, i. f. - Tolet., lib. 8, cap. 48, conel. 1. -
Banes, in 2n 2
l\1 M , qu. 77, art. 1, v .. 4 differentia" ante
dub..1. Regt'n.,lib. 25, n. 289. ~ Valent.., in 2:un 2ClC , disp. 5,
~ n. 1 et 2; et dub.6, n.9. - Diana, parto 1, tr.8, reso!. 55;
qu. 20, punct.2, § 3, concI. L ... Aragon, in 2nm 211."', qu. 77,
b) Debet tamen, nt notant Lessius et Trul-
lench, affectus ille in justa aliqua ratione
fimdari; hinc non potest exigi majus pre-
tium pro Hbito, sed quanti rationabiliter ille
Salmant.
808. - a) Serra, in 2 a ll' 2 ae , qu. 77, art. l,
dub. 2, V. Secundo quando, affirmat utique,
sed dnmtaxat casu quo res istae • non sint
venditioni expositae communiter; sed tanquam
rarae res, pretio communi aestimatione con·
stituto carent». Sed, • si hujusmodi res com-
muniter sint venditioni expositae, pretium
s. ALPHONSI, Opera moralìa. - Tom. Il.
VIlI. - ART. I. 241
Baàez, Reginaldo, Serra a), Valentia, Ara- Res non
nccessa-
gon, etc.; et Salmant. 8 recte probabile riae proba-
biUter pos-
vocant. Ratio est, quia, cum res non habet sunt quanti
pluris ven-
pretium, nec legitimum, id est a lege taxa- di.
tum, nec vulgare, nempe juxta communem
hominum aestimationem; illud putatur ju-
stum, quod convenitur. - Attamen proba- li uProbabi-
s nega-
bilius negandum puto; ut tenent Lugo 9, turo
Lessìus l0, [Continuator] Tournely Il; et
Salmant.P eum Palao, Bonacìna, etc. Quia,
tametsi pretium talium rerum magnam re-
cipiat latitudinem, aequum vero est quod
habeat quamdam taxam juxta arbitrium
prudentum. - Excipio tamen ex his mu- Exceptìo,
lieris honestae usum: qui, cum sit pretio
inaestimabilis , sine injustitia poterit illa
pro eo quamplurimi aeeipere.
Notandum autem ro cum Lugo 13, et Commu-
nis aestima-
Salmant. 14 cum Palao, Bonacina et Prado, tio facit.ju-
stum- quod-
quod communis aestimatio rei in aliquo libet pre-
"loco reddit justum qualecumque pretium; tium.
prout apud ]apones magni aestimantur
specula; cultelli, etc.
Notandum 2° cum Lugo b), [Continua- Res ven-
di tae sub
tore] Tournely 15, Coneina 16; Salmant.Y hasta quan-
ti carius
eum Dicastillo, Trullench, Bonaeina b), venduntur
et guanti
Banez c), Diana, etc., quod res quae ven- v Li us e~ ì
duntur sub hasta aut per venditrices, pos- muntur.
sunt quanti earius vendi, et quanti minus
emi d), ex l. 2, C. d« rescind. oendù.; modo
art.. 1, dub, 2, v. Hucusque diximus. - 8 Tr, 14, cap. 2,
n.92. - 3 Disp. 26, n.47 et 49. - ro Cap. 21, n.16. - 11 Dc
Vendit., art. 4, concl, 1, v. Quaeres t'te:yum. - ~2 TI'. 14,
cap. 2, n. 93. - Palaus, tr. 33, disp. 5, punct, 3, n. 3. -
BO'1'Zac., disp. 3, de Contract., qu. 2, punct. 4, num ..25..-
13 Disp. 26, n. 48. - 14 Tr. 14, cap. 2, n. 94. ~ Palaus" tr.33,
disp. 5, punct. 3, n. 4'.... Bonac. p Ioe. cit., n. 5. - Prado,
cap. 27, qu.l, § 4, n. 26. - 1~ De- Vendit., art. 4, concI. l,
V. Quaeres deniqu•. - " De Empt. et Vendit., cap. 6.
n. 13. - " Tr. 14. cap. 2, n. 95. - D'cast., tr. 9. disp. 2,
dub. 4, num. 50 et seqq.. Trull., Iib. 7, cap. 20, dub. 3,
part. 4, tr. 4, resol. 12j parto 9, tre 8, resol. 57.
communi aestimatione constitutum habent»;
proindeque in hoc casu Serra secundae sen-
tentiae adhaeret.
b) Lugo, disp. 26, n. 45 .. et Bonacina,
loc. cit., punct. 4, n. 21, tractant de rebus
quae sub hasta venduntur, et concordant.
c) Baiiez, z'n 2 am 2 a e, qu. 77, art. 1, dub.l,
conci. 1, hoc dumtaxat habet: pretium rei vi~
lescere ex modo vendendi, quo scilicet merx"
emptorem quaerit.
d) Lex Rem majorzsj 2, C. de reseindenda
vendit., ab auctoribus non citatur pro as·
serto hoc principali, sed pro alio addito, scHi·
16
 242 . LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIII. - ART. I. 243
absit fraus, et pretium non sit a lege ta- sciunt paucos emptores esse adfuturos, ut emendo augnzentu11l magnum -t1Z pretto. « lutionem: quia in venditione quae fit
xatum. Ratio, quìa tunc potestas publica l'es amicis suis adjudicetur. S. Doctor - Sed mihi et aliis doctis junioribus vi-
negar esse « credito, vel in anticipata solutione est
approbat pro justo pretium illud quod pu- Sed Dubium l° fit: utrum, exposita re licitum in detur opposìtum dicendum, saltem casu
sub h a s t a- « virtuale mutuum, ideoque usura, si quid
blice emptorum concursu probatur. Idem ad lt'citattonem, possù emptor .atios ro- tione per quo per sententiam judicis l'es ad subha-
« supra sortem exigatur. Quod intellige
sen ten tiam, Nisi adsit
dicitur de reditibus beneficiorum, com- gare (precibus tamen non importunis), ne stationem exponitur. Ratio, quia tunc do- « nisi interveniat alius titulus ex supra sana,lucrum ces-
dam-
mendarum, etc., quae locantur sub hasta; plus offerant, ut z"pse pretio z"njimo rem minus rei tenetur omnino rem tradere plus « enumeratis de usura: vel nisi aliunde num emer-
gens, etc.
quia tunc si emptores concurrant, l'es fit obNneat? offerenti; ideoque injuriam ei emptor ir- « crescat pretium, v. gr. ex frequentia em-
aestìmabilior ; si non concurrant, fit vilior. Negat Pater Megalius 6, cui adhaeret Emptor, rogat, si, sohim pretìum infimum aut me- « ptorum, etc. Bonacina 3 ex Lessio Re.
juxta quos-
Non satis - Et non satis probabiliter videtur huic Cabassutius v: quia, dum alli parati erant dam,nequit dium offerendo, impedit venditorem a con- « ginaldo, Filliuccio, etc. Vide superiore
p r o b a bi
v rogare ne
Iiter nega- contradicere Auctor Petrocorensis l, qui plus offerre, venditor impeditur ne majus alii plus 01' secutione pretii supremi ad quod jus habet, « Dubio a,
tur esse li.. ferant-
citum, enixe conatur probare quod si l'es adju- pretium consequatur. Et huic opinioni fa- scilicet ne impediatur ab illo consequendo. Potest igitur de se l'es carius vendi ob
dicetur offerenti pro pretio notabiliter mi- vet Lessius 7, ubi ait: Pari modo empto- Sicut igitur talis venditor constitutus est dilatam solutionem, vel emi ob anticipa-
nori, deberet ipse legitimum pretium adae- res contra justz'tz'am peccant, quando con- in periculo tradendì rem pretio parvo, si tam, ratione damni emergentis vel lucri
quare. Nam si hoc esset, dico quod casu spz"rant, vel rogant atios ut non lz"ceantur nullus alius emptor inveniatur plus offe- cessantis: dummodo de his emptor mo-
quo emptor in licitatione offerret ultra rem justo pretto, sed mt'nort's. Ratto est, rens; ita jus habet ne privetur spe obti- neatur. - Notant tamen Salmant.> cum
pretium supremum, teneretur dominus rei quia vendz'tores (nota) jus habent ad pre- nendi pretium majus, si plures interve- Baàez et Villalobos non excusari qui tan-
excessum restituere, et hinc sequeretur ttum majus. - Affirmant vero communìs- Commu-
nissìme af-
niant oblatores, qui aemulatione ducti pre- tam habent copiam mercium, quod opus
quod l'es non posset adjudicari ultimo sime [Continuator] Tournely 8, Lugo 9; firma tur tium augeant: id enim videtur requirere eis sit partem earum ad creditum ven-
posse.
offerenti, si primus offerens jam supremum Diana lO cum Villalobos, Reginaldo, Vega, jus et natura licitationis, ut aequalitas dere; vel qui habent superabundantem
pretium obtulisset: sed hoc nemo dicet. Rodriguez, Aragon, Conrado et Petro servetur. Et idem videtur sentire Lugo f), copiam pecuniae, ut semper servent ali-
Ergo si l'es adjudicatur ultimo offerenti Navarra;ac Salmant. l l cum Palao, Trul- ubi, licet permittat rogare, non tamen ad- quid in deposito (sed de hoc vide dieta
ultra pretium summum, hoc certe evenit lench, Tapia et Dicastillo. Ratio, ut ajunt, mittit pactum inire, . supra n. 771J. - Recte notant deinde, Raroadest
quia leges decernunt illud esse justum quia emptor licite hoc casu utitur sua di- Venditio
in parva
809. - « 6. Qui l'es minutim et in parva raro his venditoribus contingere hoc lu- cinr uhoc lu-
m ces-
rei pretium. Ergo si dominus potest reti- ligentia, ut sibi consulat. quantìtatc «quantitate vendunt, possunt aliquanto
crum cessans; quia si venderent pecunia sans.
auget pre-
nere excessum, etiam emptor potest rem Dubium 20 fit: an lù:eat emptort pacto tium. « carius vendere quam qui in magna quan- numerata, tantas merces non distraherent,
pretio minori quam infimo emptam re- convenz're cum alzi's lù:itatorzòus ne plus « titate; quia debent majores labores, ex- et sicjam lucrantur pecunia eredita, quod
ti.nere. offerant? « pensas, etc., impendere ad eas conser- lucrarentur numerata. Ex quo dicunt, eis
Modo absit Diximus: modo absit fraus " quae vel Videtur Diana 12 cum aliis citatis pa- Itcm, ju- « vandas. Et sic quidam excusant caupo- satis esse vendere ad creditum pretio
fraus ex u- xta q u os .
traque par- potest intervenire ex parte venditoris, l'iter affirmare, adducendo.verba Petri Na- dam, pacto « nes et stabularios, qui avenam, foenum, summo id quod alias infimo vendituri es-
te. convenire
nempe si celet occultum vitium rei, aut varra 18, qui sic tradit: Non enim, judÙ:to ne plus or- «paleas, etc., carius vendunt quam alli: sent, sed non amplius.
ferant,
si immittat fictos licitatores; vel ex parte meo, quodcumque monopolùem mercato- « dummodo pretium iis non sit taxatum. Ratione autem periculi in exigendo Periculum
emptoris, si dolo, minìs aut precibus im- rum, ut nonnz'sz" certo pretto vendant, est « Salon , Trullench l". - [Est commune exigeridi est
pretio, etiam carius l'es licite vendi potest, ratio a u-
portunis impediat ne alli plus offerant. t'nz"quum, St' reuera z'llud est justum pre- apud Salmant. 2, cum Lessio a) et Lugo]. eodem modo ut dictum est supra de Usur., gendi tium.
pre-
Ex dilata
ili enim peccant et tenentur ad restitutio- ttum... Atque idem est, dum qUt's t'npublù:a aut antici- 810. - «7. Non licet carius vendere n. 766. - Sed in venditione, certum est
nem, donec ad justum pretium pervenia- lù:z'tattone rogat...amicos ne plus dent certa pata solu- «praecìse ob dilatam solutionem, aut vi-
tionenequit de his titulis monendum esse emptorem a),-
tur: ita communiter [Continuator] Tour- quadam quantz'tate, ut tpse justo pretto mutari pre- « lius emere ob praecise anticipatam so-
tium. Salmant. 5 cum Serra.
nely 2, Lugo 8, Diana 4, et Salmant." cum (t'njimo tamen vel mediocri) rem habeat, Salon, in 211m 2C1f:, qu.78, art. 2, controv. 19, num. 7. _ FilI., tr, 35, a num. 109. - 4 Tr, 14, cap. 2, num. 141•.
aliis passim. - Idemque recte docent de juxta z'llud forum ... Ii enzm... utuntur z"n- lLib, 7, cap. 20, dub, 6, n. 3. - , Tr. 14, cap. 2, n. 149. _ Banesl' in 211m 2Clll , qu, 77, artico 4, dub, 5, i. f. - Vittat.,
proxenetis, vel aliìs quibus commissa sit dustria et dz"lt'gentza, ut res szòz'justo pre- Lugo, disp.26, num, 44. - 8 Disp..3, de Contract., qUA 2, parto 2, tract. 21, diff. 7, num, 5. - 5 Tract, 14, cap. 2,
punct, 4, n. 17•• Less., cap. 21, dub. 6 et 7. (non cìt, a n.142. - Serra, in 2nm 2"11, qu.7i, art. 1, dub.4, V. Dicen-
venditio rei, qui merces vendendas aut tio detur" vel zpse justo pretto uendat, tt~ Bonac.) • Regin., lib. 25, n. 227. (nec .cìtat. a Bonac.) . dum 2, i. f..
bona hastae exponunt eo tempore quo mens vel z"n vendendo vz"lt'tatem, vel t'n
1 Lib. 4, de Just., cap. 2, qu. 3, v. His tamen. - 2 De n. 2. - Aragon.1 in 211m 2:lC , qu. 77, art. 4, 2 modus mono
f) Lugo, disp. 26, n. 45, non omnino vi- de quibus Lugo ibidem locutus est: «Si ven-
Venditione, art. 4, conc1.1, i. f. - 8 Disp. 26, nume 45. - polit:o - Conrad. de PeruS'Z:a) Resp. cas., qu. 159, addito w

,f. Parto 4, tr. 4, resol. 12. - 5 Tr. 14, cap. 2, n. % et 58. -
~ Inst. confes., 2lL 2o.e, lib. 2, cap. 6, qu. 5, n. 146. - 7 Cap. 21,
n. 147,1 i. f. - 8 De Vendit., art. 4, concI. 1, i. f. - 9 Disp. 26,
n. 45. - lO Parto 1, tr.8, resoI. 76.. Villal., ,art. 2, tre 21,
diff. 17, n. 4•• Regin., lib. 25, n. 329.. Vega, Sum. nuev.,
parto 2, cap. 43,caso 3, v. f. - Rodr,'g.) Sum., parto 2, c~p. 84,
.cet: Etiamsi res sub hasta vendita, duplo ven-
datur, vel dimidio ematur quam revera valet,
locum non dari huic legi, quae rescissionem
venditionis concedit,si nec dimidia pars pretii
veri solvatur.
Petr. Navaro) lib. 3, cap. 2, n.84 et 85. - 11 Tr.14, cap. 2, detur sic tenere; licet enim scribat: «Emptor
num. 58. ~ Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 34, Dum. 5. w
etiam peccat, si alios impediat ab augendo
Trull.) lib. 7, cap. 20, dub. 18, nUro. 2•• Tapia.1 tomo 2, pretio, ut ipse emat vilius; imo et peccare
lib.5, qu. 16, art. 11, n. 7.. Dicast., tr. 9, disp.3. dub. lO, contra justitiam dicit Megala... Alii tamen di-
n. 198. - l!! Parto 1, tr. 8, reso!. 76. - 18 Lib. 3, cap. 2, cunt non peccare, si absque vi et fraude ro·
n. 84 et 35. get amicos ne supra certam summam offerant,
ut ipse possit pretio infimo emere... Quando
vero ejusmodi pacta vel fraudes absunt, et
e) Cabassutius, lib. 6, cap. 9, de Emptione error aut deceptio non intervenit, non est fa·
et Venditione, uti citat S Alphonsus, istud non cile injiciendus scrupulus iis qui sub hasta
habet, quod mihi constare potuit; quin etiam emunt aut vendunt. » Attamen pacta et frau·
omnino praetermittit quaestionem de vendi- des quae hic exdudit non sunt pactum de quo
tione per licitationem. disputat S. Alphonsus; sed videntur ea esse,
ditor aliquos ex industria supponat qui pre-
tium augeant, fingentes se velle emere, ut
alii veri emptores augeant. Vel si aliquos sub-
trahat exsecutor venditionis ab augendo, ut
res minoris ematur ab amicis», etc.
80~. - a) Lessius, cap. 21, n. 38, non tra-
ctat de praesenti casu; sed de alio, de quo
pariter et simul tractant Salmanticenses; sci,
licet copiam mercium quae simul emuntur
esse rationem emendi minori pretio, Quam si
paucae emerentur.
810. - n) Salmant. et Serra ìta aocent, ubi
tractant de periculo amittendi pecuniam et
 244 LlB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIlI. -ART. I. 245
quandoque
Itern Certum est etiam rem posse carius res pretio augetur. - Nec obstat quod Objectio- Salon h), Rebello o, etc. Item Salmant, j) cina et communi. Sed dicunt b), decrescere
ni bus re-
pretium vendi, si pretium tradendum sit tempore emptores cogantur ad sic emendum a sua spondetur. cum Sanchez k), Bonacina, Palao, etc.; con- usque ad infimum pretium, non ultra: sed
tradendum
te!"II°.re quo res pluris est valitura : modo a ven- necessitate; nam hoc per accidens se ha- tra Baàez k), Azor, Valentia, etc. - Nec parum probabiliter; nam hoc revera de-
m.aJons va-
terìs. ditore usque ad illud tempus res esset bet: caeterum verificatur quod eo casu obstat id quod objicit Habert, nempe quod crementum dici nequit, quia emptor ad
servanda. Sicut contra potest vilius emi, concurrit emptorum multitudo, quae ju- ad hoc nt valeret ratio paucitatis empto- pretium infimum, etiam sine tali pacto,
si res tradenda sit tempore quo minoris stam reddit talem adauctam aestimatio- rum, oporteret ut haec raritas adesset tem- jus habet,
valebit. - Salmant. l. nem. Tanto magis quia in multitudine pore traditionis rei, quando perficitur ven- 2'. Conditio: Ut non apponatur pactum
811. - Quaeritur: an juxta consuetudi- emptorum impossibile est non subesse ali- ditio; sec1 tempore traditionis non habetur quod pluris vel minoris retrovendatur.-
nem loci, praecìso quocumque alio titulo, quod periculum amittendi pretium. - Nec haec supposita paucitas emptorum. Nam Licitum autem est pactum ut retroven-
lt'ceat carius vendere rem ad credz'tum, valet dieere quod tunc non multitudo em- respondetur quod contractus emptionis datur eodem pretio, licet res pretio au-
quan: venderetur pecunia numerata? ptorum, sed modus sic emendi augeret non perficitur tempore traditionis (ut sup- geatur; ut Lessius 5; Bonacina et Villalo-
Sola con- Prima sententia negato Eamque tenent pretium, et hic modus est usurarius. Nam ponit Habert); sed tempore contractus bos, apud Salmant. 6. Ideo enim minoris
sue:tudonon
est justus Navarrus 2; item Valentia, Medina, Garda, respondetur quod revera non modus dat ìnìtì, licet dominium rei non transferatur emitur, quia venditor libertatem habet ree-
titulus ju-
xta alios, Corduba,etc., apud Salmant.t; quia quicquid titulum augendi pretium, sed multitudo nisi post traditionem, juxta dieta n. 795. mendi rem eodem pretio, quando res pre-
exigitur ob dilatam solutionem est usura. aliorum sic ementium, licet multìtudo ex An autem chz'rographa possint mino- tic augetur.
Probabi- Secunda vero sententia probabilis, tali modo oriatur. ris emi ob anticipatamsolutionem?- Vide S'. Conditio: Quod non imponatur, ut
liter est ti-
tulus ven w quam tenent Lessius 4, Lugo 5 cum Mo- Ex dictis pariter est probabile, licitum IteD1, con- infra n. 829. . periculum rei venditae sit apud vendito-
dendi ca· suetudo e v
Pactum 812. - « 8. Licitum est vendere rem
tiusad ere- lina a), Cano, Toleto, Victoria b), etc.; Spo- esse rem vilius emere numerata pecunia m e n d i vi- de r e t r o- rem; cum illud per se spectet ad empto-
ditum. lìus nume- vende n d o., « cum pacto de retrovendendo, id est, ut
rer 6; et Salmant. 7 cum Soto c), Palao, ob anticipatam solutìonem, si talis alicubi rata pecu- Iici um. rem: nisi augeatur pretium juxta aesti-
Sanchez, Trullench, Serra, Baàez, Rebello, sit consuetudo. Ratio, quia tunc pauci sunt nia, « emptor teneatur tibi statuto tempore vel mationem periculi. - Ita Salmant. 7 • Vide
Villalobos, etc., asserit licitum esse d). Ra- emptores qui emunt anticipata solutione; « cum volueris, eam revendere: modo vera n. 842 et 847, v. l)ubz'tatur 2°.
tio, quia communis aestimatio justum red- et contra multi sunt venditores tali modo «et non ficta emptio fiat, nec palliata 4'. Conditio: Ut res retrovendatur si-
dit pretium rerum quae communiter ad vendentes: ex quo oritur quod merces de se e usura intereedat, Molina \ Lessius 2, etc. cuti traditur, vacua, vel cum fructibus.
creditum venduntur, cum plures empto- decrescant.lta Lessius 8, Lugo 9 cum Moli- « - Qui addunt, juxta aestimationem il- _ Salmant. 8.
res ad sic emendum convenìant: et ideo </: lius operis ac pactì, pretium esse immi- Probabile autem est quod ob pactum
na e), Toleto, Cano f), Turriano, Vietoria g),
« nuendum. Vide card. Lugo 3". retrovendendi venditor habeat actionem
1 Tr. 14, cap. 2, n. 146. et 147. - 'Man., cap. 23, n. 82. n. 24. - , Tr. 14, cap. 2, n. 151.. Palaus, tr. 38, disp. 5, Condieìo- Plures conditiones requiruntur ut ven-
- Valent., in 2m n 211e , disp, 5, qu, 20, punct, 2, § 8, concl, 6•. punct, 12, n. 8 et lO. Sanch., Consil, mor., Iib.l) cap. 7,
v nes requisì- in rem, etiamsi emptor alteri eam vendi-
Joan. Medina,Cod. de Restìt., qu, 37, (al. 38) Sexta causa. - dub, 15. - Truii., Iib, 7, cap. 20, dub, 8, n. 11 et 12.• serra, tae. ditio cum pacto retrovendendi sit justa: derit. - Vide Lessium 9 et Salmant. l0.
Frane, Garda, de Contract., cap. 23, concl, 1.. Cord~eba, in 2l1.m 2l1.<:, qu, 77, art. l, dub.4, v. Dicendum. 4. - Baiies, la. Ut pretium minuatur juxta aesti- Si in venditione apponatur Retractus Retractus
Sum., qu.84 j opin. 2. - 3 Tr. 14, cap. 2, n. 150. - • Cap. 21, in 2"m 2:'lc, qu, 77, art. 4, dub.9. -Rebell.) parto 2, lib. 9, gentilitius,
nume 56. - 5 Disp. 26, num. 107. - Melch. Calto, Commento qu.14, n.14. - Villal.) parto 2. tr, 21, dif[ 7, n.l1. - 8 Lib. 2,
mationem gravaminis quod sic emptori gentilz'tius, sive pactum ut consanguineus quid,
rosso ad 2a m 2nc, qu. 78, art. 2 (MS. lat. Vatic., cod. 4648, cap. 21, dub.7, n. 60. - 'Disp. 26, n. 110 et seqq. - Tolet., imponitur a). Hinc pretium rei venditae proximior venditoris jus habeat infra cer-
fol. 135). - Tolet., lib. 8, cap. 50, n. 4. - , Tr. 6, cap. 5, lib. 8, cap. 50, i. f•• Turrian., disp. 61, dub. lO, n. 3 et seqq, cum pacto retrovendendi, alii dicunt de- tum tempus rem reemendi c); non poterit
crescere usque ad quartam partem; alii, is rem reemere ut aliis tradat: cum hic
usque ad tertiam; alii, ad arbitrium pru- rectractus tantum institutus sit ut bona
expensas, quas facturus esset vendìtor in re- multum excedat praesentis pecuniae pretium; dentum, .ut Salmant. 4 cum Lessio, Bona-
cuperando pretio. nec pro dilatae solutionis ratione adaugeatur conserventur in familia, Ita [Continuator]
811. - a) Molina, tr. 2, disp. 357, opposi- pretium. Bonac., disp, 3, de Contraet..s . qu, 2, punctv d, n. 20. - Less., cap. 21, num, 114. - Bonac., disp. 3. de Contract.,
tum regulariter verum esse asserit j concedit e) Molina, disp. 360, a. num. 5, ita sane Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 13, n. 3. - Asor) parto 3, qu.2, punet. 3, num.2. - G Cap. 21. num. 115. - BO'J1ac.,
tamen quandoque posse sie cariorì pretio tenet: «Modo tamen, ut notat num. 5, pro lib. S. tit. de Empt., cap. lO, qu. 2. - Valent.) in 2nm 2n l ' , Ioe. cit., llUtn. M•• VaZal.) parto 2, traet. 21. diff. 18,
vendi, quando scìlicet ex isto vendendi modo circumstantiis concurrentibus non minuatur disp.5, qu. ~O) punct. 2, § 8, conci. 6. - Habert) de Con- num. 5. - G Tr. 14. cap. 2, num. 64. - 'i Loc. cit., num. 65.
mercatores in majori numero accurrunt. in pretio antidpata pecunia infra justum in- traet., cap. 12, § 2, qu. 12, i. f. - 1 Disp. 3i5. - ~ Cap. 21, - S Loc. cito - 9 Cap. 21, num. 121. _ 10 Tr. 14, cap. 2,

b) Victoria male citatur a Lugo, quasi opi- fimum, quod tunc currit in ilIo vendendi dub. 14. -- 3 Disp. 26, n. 189. - • Tr. 14, cap. 2; n. 59. nuro.66.
nionem hanc teneat in lectura super 2 a 2,;e, modo».
qu. 78, art. 2,. nam in suis Commento mss. ad I) Melchior Canus citatur a Salon (non a
loc. cit., Victoria negat id licere; et negat Lugo),sed praetermissa indicatione lod, quem h) Salon, in 2 a111 2 ae, qu. 78, art. 2, con- dub. 16, n. 4, concordat, « dummodo non sit
praeterea id fieri posse licitum ex consuetu- ego frustra reperire conatus sum; nisi forte trov.23, n. 5, hanc sane sententiam probabi- multo vilius illud pretium anticipatae solutio-
dine. MS. Vatie.Ottobon., cod. 1015 a, fol. 224 quis dicat hanc opinionem consequi ex altera lem existimat; sed multo veriorem ac proba- nis, et dummodo non sit vilius, quo magis
et 224t • hie superius relata, quam revera tenet Canus biliorem, ac simplidter et absolute tenendam solutio pretii anticipatur ».
c) Sotus, de Just., lib. 6, qu. 4, art. 1, ad 4. in citatis ms.Comment. ad 2aln 2 ae, qu. 78, putat oppositam. - Idemque dodt Banezius, 812. - a) Prima haec conditio locum dum-
ex parte tantum concordat, id quidem conce- art. 2: licitum nempe esse, ubi adest consue· in 2 a m 2 ae, qu. 77, art. 4, dub.lO, conci.1 et 2. taxat habet, cum istud retrovendendi pactum
dens pro rebus quae peregre, et potissimum tudo, rem carius vendere ad creditum quam i) Rebellus contrariam sententiam, parto 2, in favorem solius venditoris initur.
maritimis periculis invectae, in magna copia numerata pecunia venderetur. lib. 9, qu. 11, n.9, propugnat, pro qua etiam b) Salmanticenses, locohie allegato,scilicet
credito emi solent; nec vero idipsum licere g) Vietoria his verbis a Lugo, disp. 26, a Lugo adducitur. tr. 14, cap. 2, n. 67 et seqq., tractant de con-
mercatoribus, qui merces in. civitatibus di- n. 111, citatur: « Quam sententiam subscri- j) Salmant., tr. 14, cap. 2, n.153 et 154, tractu mohatra, quem iniri posse dicunt intra
vendunt. ptionibus suis confirmarunt quamplurimi theo- probabilem utique ·hanc sententiam dieunt; justi pretii latitudinem, modo non adsit pa-
d) Sanchez, n. 8,. et Trullench, ioc. cit..• logi, praesertim ex ordine Praedieatorum... sed·oppositam n. 152, probabilissimam, secu- ctum implicitum vel explicitum.
duas conditiones huie affirmativae sententiae Vietoria, et aHi, quorum subscriptionum exem· riorem et omnino consulendam. c) Retractus gentilitius in solisimmobili-
apponunt: modo scilicet pretium futurum non plar ego habeo ». k) Sanchez, Consil. mor., lib. 1, cap. 7, bus bonis locum obtinet.
 246 LIS. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Tournely \ Coneina 2, Sporer d)) et Ca-
bassutius 3 cum aliis e)) ex 1. Dudum 14,
Quid re-
quirat. C. de contrahend. empt. - Si autem em-
ptor velit rem vendere, tenetur monere
consanguineos, qui si per duos menses no-
luerint emere, potest ille cuilibet vendere;
ut Sporer. 4 - Quando autem l'es ven-
ditur, consanguineo irrequisito, iste pote-
rit rem retrahere intra annum et diem. Ita
doctores ibid. 5 communiter, ex 1. 2 Feu-
dorum, apud Laymann f).
813. - An sit lidtum pactum reemendi
ad arbt"frt"um emptoris?
Pactum Prima sententia negat, quam tenent
re e m e n d i
ad a r b ì- Habert a), Continuator Tournely a). Ratio,
trium. e ru-
ptorìs, i ili- quia, licet hujusmodi contractus fìat sub
citum iuxta
al ios .. nomine venditionis, revera tamen l'es non
videtur vendi, sed tantum in pignus dari,
ita ut emptor pereipiat fructus ex sua
pecunia, quam potest recuperare ad suum
libitum. - Eamdern sententiam sequun-
tur b) Salmant. 6 cum Vìllalobos et Tapia:
nisì tamen, limitant, de pretio tantum mi-
nuatur quantum valent fructus; vel nisi
sub initio contractus vendatur praedium
cariori pretio,juxta spem fructuum per ali-
quod tempus designatum pereipiendorum.
Certo pro-
babilius li-
Secunda vero sententia communissima
citum, affirmat. - Et hanc tenent Lessius 7, Lu-
go 8, Molina 9, Palaus l0, Sporer 11, Viva 12,
Mazzotta 13; Bonacina 14 cum Covarruvias,
Azor, Filliuceio et Garcia; item Petrus
l De Vendìt., art. 8, sect. 1, punct, 1, append., qu, 3. -
~ De Ernpt, et Vendit., cap. 5, num. 7. - 3 Lib. 6, cap. Q,
n. 11. - 4 T'r, 6, cap. 5, n. 100. - li Ap. SporeY loe. cito -
j
G T'r, 14, cap. 2, n. 61. - Villal., parto 2, tr, 21, diff. 18,
n. lO. - Tapia, tomo 2, lib. 5, qu, 16, art. 14, n. 5. - ' Cap. 21,
n. 113. - , Dìsp, 26, num, 200. - u Dìsp. 377, a num. 11. -
re 'I'r, 33, disp. 5, punct, 31, § 1, num, 1. - 11 Tr. 6, cap. 5,
n. 101. - 12 De Contract., qu. 2. art. 3, n. 12. - 18 Tr. 3,
li) Sporer, tr. 6, cap. 5, n. 100, sententiam
istam non habet; sed ea videtur sequi ex de-
finitione ipsius retractus gentilitii.
e) L. Dudum 14, C de contrahen. empt.,
nequit adducipro hac sententia; reprobat enim
et irritat ejusmodi contractum, uti notat Ca·
bassutius.
f) Laymann, ut asserit S. Alphonsus, re-
vera li'b. 3, tr. 4, cap. 17, § 6, scribit: «Sicuti
docent et colligunt DD. ex li'b. 2 feudorum. At
pace hujus auctoris, li'b. 2 feudorum, tz't. 55,
non loquitur de retractu gentilitio, sed: «Si
quis infeudatus major quatuordecim annis, in·
quit, sua incuria vel negligentia per diem et
annum steterit, quod feudi investituram a pro-
Navarra, Malderus et Silvester, apud Sal-
mant. 15•
Hanc secundam sententiam certe pro-
babiliorem puto, cum his tamen condi-
tionibus: - 1°. Ut adsit verus anìmus : Conditio-
emendi et vendendi, non autem fene- ~::. requisì-
randi. - 2°. Ut emptor majuspretium
solvat, juxta aestimationem hujus oneris
quod imponit venditori, reemendi rem
quando ipsi emptori placuerit; in quo
omnes conveniunt. Hoc autem onus pu-
tant aliqui apud Viva 16, aestìmarì usque
ad tertiam partem pretii. - 3". Ut non
obligetur venditor reemere eodem pretio
majori quod reeipit; ut docet Lessius 17
(quicquid postmodum subdat, seilicet hoc
excusari posse ex communi usu et aesti-
matione hominum: quod mihi minime pro-
batur). Hinc censeo, non posse emptorem
in tali contractu obligare venditorem, nisi
ad solvendum solum pretium juxta V'alo-
rem rei tempore venditionis; et si res sit
deteriorata, juxta valorem rei tempore
reemptionis C). Excessus enim justi pretii
datus venditori, totus ad illum spectat,
ratione oneris ipsi impositi reemendi ad
arbitrium emptoris.
His conditionibus servatis, nequaquam
illieitum mihi videtur praefatum pacturn
reemendi. Sicut enim lieitum est pactum
retrovendendi in beneficium venditoris
cum diminutione pretii: sic contra cum
disp. 3, qu. l, cap. 3. qu, l. - 14 Disp, 3, de Contract ..
qu, 2, punct, 3, a. num, 6. - Copar., Variar. Iib. 3, cap. Y,
n.3•. Asor, parto a, lib. 8, cap. 12, qu, 8. - FUI., tr.83,
num, 157•• Frane. caraa, de Contract., cap. 20. - Petr,
Navar., Iìb, 8, cap. 2, dub, lO, a n. 93 . Malder., tr. 5,
cap. 2, dub, 16, v. Dico 2.· St'lvest., v. Usura II" quaer. 1.;1.
ad 2. - lG Tr. 14, cap. 2, n. 60. - 111 De Contract., qu. 2.
art. 3, n. 12. - 1'Z Cap. 21, n. 118.
prio domino non petierit, transacto hoc spa-
tio, feudum amittat et feudum ad dominum
redeat ».
813. - a) Habert, de Contract., cap. 12, § 1,
qu. 5, resp. 2: « Speciem habet, inquit, con-
tractus usurarii [ejusmodi venditio], nec in
praxi est consulenda ». - Continuator Tour-
nely vero, loc. cz't., punct. 1) concl. 2, de hoC'
contractu ait: « In praxi tutus non est, sed
procul amandari debet ».
b) Salmanticenses et Villalobos hoc docent
de re quae perire non potest. Praeterea limi-
tationes quas S. Alphonsus ex Salmanticen-
sibus adducit, omittuntur a Villalobos.
c:) «Et contra, si res crescit, crescit V'en-
CAP. IIl. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIII. - ART. I.
pretii augmento licitum diei debet pactum
reemendi in benefieium emptoris; cum ita
gravamina utrinque compensentur. - Ne-
que dicatur hoc esse mutuum virtuale,
cum sit vera emptio et venditio, disparem
quidem habens naturam a natura mutui.
In mutuo enim l'es oppignerata perit mu-
tuatario; sed hic, si l'es pereat, emptori
perit aut deterioratur.
Coutractus
Mohat1'ae~t
Nota hic vetitum esse contractum Mo-
illicitus. hatra, seilicet, quando quis emit a te mer-
cem majori pretio credito, cum pacto ex-
plieito vel implicito, ut tibi retrovendat
minori pretio numerata pecunia. Adest de
hoc propositio 40 damnata ab Innocen-
tic XI: Contractus Mohatra lt'ct'tus est)
etz'am respectu ejusdem personae, et cum
contractu retrouendùionis praeoie zitito
cum intentione lucri. Ratio, quia patet esse
Retroven- palliatam usuram. - Caeterum,si l'es sine
der-e eidem
et infimo ullo praevio pacto retrovendatur, etiam
pretto sine
praevio pa- pretio infimo, eidem venditori, de se con-
cro.Iicitum.
tractus lieitus est: modo absit animus usu-
rarius. Ita Lessius 1, [Continuator] Tour-
nely>; Salmant," cum Toletow, Navarra v,
Alius ca- Palao, Bonaeina et communì. -
sus in pra-
Addit
xi difficilis. immo Lugo 4, non esse illieitum venditori,
si creditorvendat mercem z.', et dicat em-
ptori: St' voluerz"s eam vilt'ort' pretto ven-
dere pecunia numerata, ego paratus sum
emere. Speculative loquendo, hoc neque
videtur iUieitum; sed practice puto diffi-
eillime hunc venditorem carere animo
usurario.
Monopo-
Ha, quando
814. - « 9°. Monopolt'a) id est, cum unus
sint Iicita, « vel plures id efficiunt, ut ipsi soli aliquid
« vendant; vel cum mercatores conspirant
«non minoris vendere, non sunt contra
1 Cap. 21, dub, 16, num. 130. - e De Vendìt., art. 8,
sect, 1, punct. 1, append., qu, 2, v. f. - 3 Tr. 14, cap. 2,
n. 70. ~ Palases, tr.33, disp. 5, punct, 33, n. 4... Bonac.,
disp. 3, de Contract., qu, 2, punct. 3, n. 20. - 4 Dlsp. 26,
num. 208. - Rebell., parto 2, lib. 9, qu.7, num. 6. -
denti» ; uti subdit S. Doctor, in Hom. apost.,
tr. 10, cap. 181. Cfr. etiam Istrudone e Pra-
tica (edit. sexta. Neapoli, 1765) cap. 10, n.182.
tl)Toletus, lib.5) cap.31,n. 3, reprobat ejus-
modi contractum, ex eo quod «mercatores
oblig-ant ementem, ut ipsis vendat; nec aliter
ei vendercnt ulnas []?-anni], nisi eisdem reven·
deret ». Ex quibus videtur satis dare signifi-
care eumdem contractum licitum fore, si absit
illa obligatio sive pactum.
247
« justitiam: modo non conspirent ultra
«justum pretium vendere. Ita, contra Re-
e: bellum, Navarrum a)) etc., docent Molina,
e: Lessius, etc.: qui tamen concedunt esse
« contra caritatem. Vide card. Lugo 5. -
«Porro prineipum ve! magistratus est,
« cum uni vel paueis tale privilegium con-
« ceditur ut soli aliquid vendant, iis etiam
- pretìum taxare, et sic providere ne sub-
«diti graventur. Vide Lessium 6, card.
« Lugo 7 et Trullench 8. Ubi recte notat ex
« Navarro, etc., etsi alia monopolia ex
«justa causa, auctoritate prineipis vel rei-
e publicae concessa, taxato pretio sint liei-
e: ta (v. gr. bibliopolis, ut nemo alius talem
« librum vendat, vel ut tantum sit unus
« aut duo tabernarii in aliquo loco); nihi-
e: loIninus, quando unus vel pauei propria
« auctoritate ea constituunt, V. gr. emendo
« merces certi. generis, ut frumentum, vi-
« num, oleum, etc., ut ipsi deinde arbitratu
«suo vendant carius, peccare semper
« etiam contra justitiam cum obligatione
e restituendi »,
815. - Monopolium idem sonat ac ven- Monopc-
Hurn quid.
ditio unius; nam monopola sonat unicus
venditor.
Quatuor igitur modis monopolium con- Quatuor
modis con-
tingere potest: 1°. Si princeps alicui con- tingere pc-
test.
cedat privilegium, ut solus vendat aliquod
genus mereium; et hoc certe lieitum est.
- 2°. Si mercator impediat ne aliae mer-
ces advehantur, ut ipse merces suas ven-
dat cum damno reipublicae; et hoc est
certe illieitum, et tenetur ad damni resti-
tutionem. Et idem dicendum de eo qui
falsam notitiam spargit, naves esse sub-
mersas aut similia mendaeia. - 3°.Si unus
Molina, tr. 2, disp.345, num.6, concl. 2. - Less., cap. 21,
dub, 21, num, 145. - , Disp. 26, sect. 12. - G Cap. 21.
dub. 21, num, 148 et 149. - 'I Disp. 26, num. 171.- 8 Lib. 7,
cap. 20, dub. 18, num, 3 et 4. - Navar.,Man., cap. 23,
num.92.
e) Petrus Navarra, li'b. 3, cap. 2, n. 170,
absolute negat contractum mohatra esse con-
tra justitiam, si infra limites justi pretii con-
sistat. Nec requirit ut absit pactum.
f) Vendat scilicet credito, uti dicit Lugo.
814. - a) Navarrus, Man., cap. 23) n. 92,
asserit utique monopolia illicita esse; utrum
vero sint contra justitiam non explicat, nisi
forte quatenus hic loquitur dc notabili populi
damno.
 248 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. m. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VII!. - ART. r. 249
vel pauci omnes merces emant, ut deinde ut postea vendant canus ad suum lt'bt~ caeteris emptoribus et reipublicae, si mer- Lugo j), cum Molina D, et Lessius k)} modo Nec sem-
vendant quanti plurimi. - 4°. Si vendite- tum: an t'stt' teneantur ad restittttionem? ces vendant carius quam juxta fori aestì- per peccar
alios non inducat ad carìus vendendum; contra cari-
res conspirent inter se de pretio, ut non Prima sententia negat, et hanc tenent Emens ne- mationem pretium curreret, si ipsì mono- nam alioquin nemo tenetur negligere com- tatem.
cessaria v i-
minoris vendant. - Sed circa hos duos Lessius c) et Molina 2. Ratio, quia hujus- tae ut ven- polium non fecissent. Ratio, quia isti sunt modum suum ut damnum alienum evitet,
da t carrus
.modos hic ultimo loco adnotatos duae modi emptores, quamvis peccent contra pro Iibito, causa ut pretìum injuste augeatur. Eam- quando non tenetur avertere.
magnae agitantur Quaestiones. justitiam legalem, non tamen laedunt ju- juxtaalios . dem sententiam sequitur etiam Lugo 1, 817. - Quaeritur 2°. An mercaiores in-
non tenetur
816. - Quaeritur l°. An unus vel pauci stitiam commutativam, cum emerint pre- restìtuere. modo tamen pretium augeatur supra sum- ter se conspirantes ut merces vendant pre-
inercatores, qui tempore messis aut' vin- tio currenti. Alias, ut dicunt d)} etiam eam mum quo merces venderentur, si faetum tio cursori, teneantur ad restz'tuttonem?-
demtae emunt omne triticum aut vinum laederent emptores, qui concurrendo si- non fuisset monopolium. Certum est teneri, si conveniant vendere Conspì-
pretto viN tunc currente, ut postea carius mul caritatem inducerent; quia sic etiam Nisi ven- Caeterum probabiliter censent idem r a n t e s ut
d a t pretio
pretìo ultra supremum; sicut pariter pec- vendant su-
vendant, peccent contra justt'tt'am? ipsì essent causa ut pretium augeretur. s u m m o Lugo 2, Bonacina 8, Filliuccius g), Holz-
quod curre-
cant contra justitiam artifices illi et simi- p r a s u m-
mum, t e-
Emere vili Certum est 1c id licitum esse, si emano - Haec tamen sententia minime mihi vi- s. Doctor t-et seclùso mann 4, Croix e),' et apud Lugo " Baàez h), les, qui inter se conveniunt de non locando nentur re-
pretto non r epr obat monopolio. stìtuere,
necessaria.
v tae, ut
tur merees non necessariae ad vitae su- detur probabilis; quia constitutio pretii ha ne opi- Aragon v. Emmanuel et Vega, non pec- operas suas nisi pretio summum exce-
ì
nionem,
vendantur stentationem, vel ad communem reipu- non pendet a privato arbitrio venditorum, care contra justitìarn tales emptores, si denti: ut Lessius ., Salmant. 7 cum aliis
cari us, 1ici ~
tum. blicae statum; ut sunt gemmae pretiosae, sed a cornmuni aestimatione civium. Nec vendant pretio summo quod curreret, si communiter.
equi generosi, ornatus mulierum et simi- obstat paritas adducta emptorum concur- monopolium non praecessisset. - Ratìo, Quaestio igitur est, quando conuentto
Item, eme- lia. - Certum est 2° licitum esse emere rentium; quia tunc auctio pretii evenit quia quisque jus habet ad rem suam ven- fit ut merces non vendantur m'si pretio
re trrticum,
etc., ut veri-
datur pre-
triticum, vinum, etc., ut postea vendantur per accidens: at hic pretium augetur ex dendam pretio rigoroso. stemmo: an peccetur contra justz'tiam?
i lo commu- reipublicae pretio communi , quo vende- sola venditorum voluntate. Unde recte An autem hujusmodz' uendùor (si unus Prima sententia affirmat: quam tenent Conspiran-
ni. tes ut ven-
rentalii negotiatores ea de longe aspor- S. Antoninus 8. sic, docuìt: [Si] unus tan- .sit qui merces illascongregarit) peccet Laymann 8, Sotus ~, [Continuator] Tour- d a n t solo
sumrno, pec-
tantes; vel ut vendantur civibus moderato tum emz'tde hujusmodt' et congregai, quod tunc saltem contra carùatem? - Affìr- nely l0, Sporer a), Roncaglia 11; et. Rebel- cant contra
justiriam,
lucro, postquam cives jam emerint sibi postea compelluntur homines emere ab eo mant plures, Sed negant Holzmann i}, et lus ac Dicastillus, apud Salmant. 12. -
necessaria et convenientia. Ha Bonacina a)} ad placz'tum suum, et ideo vendz't care ut
Salmant. l cum Trullench, Tapia ac ViI· vult,. et istienormaer peccant contra pro- 1 Disp, 26, n. 176. - 2 Lcc. cìt., n. 177. - ,3 Dìsp, S, et 58. - 8 Lib. S, tre 4, cap. 17, nume 43. - ~ De lust. et
de Contract., qu, 2, punct, 5, nume 4. - 4 De Contract., Jure, lib. 6, qu. 2~ art. 3, post med. _IO De Vendit., art.B,
lalobos. Et sic etiam docet S. Antoninus b)} ximum et communz'tatem. n. 805, cespo 3. - lS Loc, cìr., n. 1.77.. Em112an. Rodrig., sect.B, concl, 2. - 11 Tr, 14, qu, 2, de Empt., cap. 8, qu, 2,
ubi ait: Licite potest mercator annonas Secunda igitur sententia, communìs et Emens ilìo Sum., parto 2, cap. 84, num, 4 et 5. . Ve;?;a~ Sum. nuev., resp, 1 et 2. - Rebeìl., parto 2, lib. 9, qu. 7, num. 6. -
modo tene· parto 2, cap. 43, caso 3. - G Cap. 21, n. 147. (loquens de Dicast., tr. 9, disp. 3, dub. lO, n. 144 et seqq .. "Te. 14,
illas emere messis tempore, carius postea vera, quam tenent Sotus4, Silvester 5, Con- tur ,resti· mercatoribus, non de artificibus.) - 'l Tr. 14, cap. 2, n. 54 cap. 2, n. 55.
tuere.
venditurus, ut sic honestum pro opera sua tinuator Tournely 6, Viva 7, Croix e),' Sal-
lucrum reportet. mant. 8 cum Trullench, Banez f) et Villa-
Quaestio igitur est de ementtÒus omnes lobos, docet, hos emptores teneri ad re· dieens ejusmodi mereatores inique agere, et emptores Cllm venditore convenerint, si non
illas res necessart'as ad sustentatlonem} stitutionem damni, arbitrio prudentum, tale. pretium non esse aestimandum licitllm, sit a republica taxatum.
sed potius esse impedimentum justi pretii, i) Holzmann, de Contract., n. 805, resp.2,
1 Tr. '14, cap. 2, n. 45. - Trull.~ lib. 7, cap. 20, dub. 18, conci. 4, v. f. - ii V. Emptio~ qu. lO, i. f. - Il De Vendit., quod alias secundum eommunis fori aestima- dicit regulariter esse contra caritatem.
n. 4 et 5. - Tapia, tomo 2, lib. 5, qu. 16, art. lO, n. 3. - art. S, seet. 5, concI. 3. ~ .. De Contract.• qu. 2; art. 4" tionem curreret. - Tapia pariter, tomo 2, j) Lugo, dz"sp. 26, n. 178, sic loquitur:
Villal., parto 2, traet. 21, diti. 15, num. 2. - 2 Disp. 345, , num, 3. - Il Traet. 14, cap. 2, nupl. 44.. Truli., lib. 7. Hb. 5, qu. l6} art. lO, n. 2 et 3, negat licitum « Affirmant tamen communiter DD. peccatum
num. lO. - • Parto .2, tit. l, cap. 23, § 16. - • De ]ust. cap. 20, duh. 18, num. 4.. Villal., parto 2, tr. 21, diff. 15, esse sic emere magnam copiam mercium, hoc esse contra caritatem -. - Et idipsum
et Jure, lib. 6, qu. 2, art. 2, concI. 5, j,. i., cum art. S, num.2.
praeveniendo populum, quia pretium crescet Molina tenet, dz'sp. 345, n. lO, non tamen
plus Juste; et ait pretium justum esse illud loquitur magis de uno quam de multis in id
quod taxatum fuerit a republica, vel secundum conspirantibus. Sed Lugo citat Molinam so·
816. - a) Bonacina, dz"sp. 3, qu. 2,punct. 5, eamdem n. 152} z'n resp. ad 2, clarius expli- eommunem aestimationem et usum fori inter lum pro limitatione suae sententiae: « Sed
n. 4: «Quando unus, inquit, vel pauci con- cans, ait: «I110s peccasse contra justitiam par- ipsos negotiatores et populum. Molina... id limitat (ita pergit Lugo), sec1usa
veniunt emere omnes merces alicujus gene- tieularem, si arbitratio pretii spectatis circum- g) Filliuccius, tr. 35, n.214, de tertio ge- prohibitione legis, ad eum solum casum quo
ris, ut eas ipsi asservent in tempus caritatis stantiis temporis quo vendunt, fuerit irratio- nere monopolii tractans, de eo scilicet quod notabile admodllm damnum reipublicae, se·
et inopiae, animo carius vendendi et lucrandi, nabilis, quomodo intelligenda est illa sen° lìt «coemendopropria industria omnes merces queretur. Et quidem si unus 50lus mercator,
graviter peeeant. Probabile tamen est non tentia ». Quam Lessii explicationem, etsi hic easqlle supprimendo, donec pretillm auctum non inducendo alios hoc faceret, placet mihi
teneri ad restitutionem». S. Doctor omiserit, eam tamen sedulo notavit erit _; ut exponit n. 211, scribit illud proba· limitatio Molinae '.
b) Haee verba referunt mentem S. Anto- inferills, n. 838, Sed n. 150 opinionem qllae biliter esse contra justitiam: «Possunt tamen k) Lessius, cap.20, n.168, de easu omnino
nini, parto 2, tz"t. l, cap. 23, § 16, ubi, loquens eo easu ad restitutionem absque distinctione excusari, addit, ab injustitia speciali et proprie diverso tractans, haec utique scribit: « Nec
«de ementibus tempore messium bIada, et obligat, Lessius valde probabilem esse asserito dieta, quamvis non ab injustitia legali et con- enim vel justitia vel caritas postulat, ut negli-
tempore vindemiarum vinum et alios fruetus, <I) Seu rectius: Ut dicit Lessius. tra publicam utilitatem, neque a peccato con· gas tuum commodum, etiamsi inde per' aeci-
ut postea carius vendant in futurum», scribit e) Croix, Hb. 3, parto 2, n. 946, quaerit: tra caritatem proximi » • dens sequatur alteri tantumdem damni ». Sed
quod si fiat «propter privatum commodum..., «Si nunc bono pretio vendantur, V. g. salpae, . h) Bafiez,in 2am 2 ae} qu. 77}al·t. l} dub.l ; cap. 21, n. 151, de casu praesenti disputat,
potest hoc fieri secundum justitiam commu· . et Titius omnes emat, ut facta earum .penuria et Aragon, z'n eumd. loc.} art. 4} dz'jf. 1, v. Ul- sive tandem unus sit, sive plures qui sic eoe-
tativam, ut faciunt mercatores, et licite pos- carius vendat: an hoc monopolium sit illiei· tz'mus modus monopoHz'} non satis accurate mant omnes merces, ut eas postea pro arbi-
sunt pro opera sua recipere lucrum ut susten· tUffi -? Et dicit affirmativam sibi probabilio- citantur a card. de Lugo: licet enim negant tratu vendant; et affirmat eos peccare contra
tentur '. rem videri; negativam vero, probabilem. injustum esse hujusmodi monopolium, si pre- caritatem.
c) Lessius, cap. 21} n. 151, affirmat hanc f) Bafiez, t'n2 am 2 ae} qu. 77, art. 4, dub. 2, tium rei non augeatur supra jllstum; at pro- 817. - a) Sporer, tr. 6, cap. 5, n. 103, de
sententiam sibi non improbabilem videri; et conci. 1, hane sententiam satis dare innuit, [ectoaddunt pretium justum illud fore in qllO hoc monopolii genere non loquitur.
 250 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Ratio: tum quia, ex l. U11., C. de monop,
hoc graviter prohibetur, sub privatione
omnium bonorum et perpetuo exilio; tum
quia hujusmodi mercatores per medium
iniquum cogunt alios emere pretio illo
supremo.
Non pec-
caut contra Secunda tamen sententia dicit hos non
justitiarn,
peccare contra justitiam.. - Et hanc te-
nent Lessius l, Lugo 2, viva 3 (qui vocat
communem), FiUiuccius 4, Holzmann r,;
Tamburinius 6 cum Molina b)) Bonacina b»
et Salmant. 7 cum Tapia, Baàez , Regi-
naldo; et probabilem vocat Laymann c)
cum Petro Navarra C).
Prima sen-
ten tia, pro- Prima sententia est quidem probabilis.
babilts ; se- Sed haec secunda non minus probabilis
cunda, for-
te probabi- videtur, et forte probabilior, tum aucto-
li or.
ritate DD., tum ratione; quia non apte
dicitur quod venditores convenientes ven-
dere pretio summo cogant alios ad sic
emendum, cum isti voluntarie emant; et
si coguntur, non coguntur a venditoribus,
sed a sua propria necessitate, quae non
potest dici vera coactio ex parte vendi-
torum emanans. - Recte igitur Ioquendo,
di.cendum, per talem conventionem em-
ptores potius impediri ab emendo pretio
minori. Cum autem sic impediuntur, non
irrogatur eis injurìa , nisi impediantur
minis vel mendaciis, sicut accidit in omni
alio contractu; aliter, etiamsi aliquis tane
tum suaderet venditori ut venderet pretio
summo, etiam peccaret contra justitiam,
et tenereturad restitutionem: quod iidem
contrarli negant. Haec ratio sumitur ex
regula generali, ut diximus n. 582 et 584.
Sicut enim non infertur injuria alteri, cui
sine vi vel fraude impedias ut testator re-
linquat haereditatem non debitam, etiamsi
testator erat determinatus ad eam illi re-
linquendam; ita in casunostro. Licet igi-
1 Cap. 21, n. 145. - s Disp, 26. n. 172 et 173. _ 8 De
Contract., qu, 2, artico 4, num, 2. - .. Tract. 35, cap. 8,
nuro. 2.12. - 5 De Contract., n. 805, resp. 2. - 6 Decal.,
lib. 8, tr. 3, cap. 7, § 12, num. 8. - . . Traet. 14, cap. 2,
num.56.· Tapia, tomo 2, Iib. 5, qu. 16, art. Il, num. 3••
Banes, in 2~l\1 2ll " , qu.77, art. 1, dub.l, v. Nihilominus.•
b) Molina, dz·sp. 345) n. 6; Bonacina, disp. 3)
de Contract.) qu. 2) punct. 5) n. 2) hanc uti-
que sententiam tuentur; sed a Tamburinio,
n. 11, allegantur pro alio monopolii genere.
C) Petrus Navarra, lz'b. 3, cap. 2, n. 85)
9pinionem istam simpliciter tenet; quam ipse
tur talis conventio sit illicita, quia est
prohibita jure positivo, non est tamen in-
juriosa jure naturali.
Nec valet dieere quod ipsa conventio Respon-
detur diffi-
venditorum, cum ipsi mutuo obligentur cultatibus,
ad non vendendum nisi pretio summo,
cogeret emptores ad sic emendum. - Nam
respondetur 1° quod hoc pactum, cum sit
sponte initum, non est in ilIo nec vis nec
fraus. Respondetur 2° quod hujusmodi con-
ventio, cum sit ilIieita et contra caritatem,
ut infra dicemus, nullam potest inducere
obligationem; ex regula juris 69 in 6°)
ubi: In malis promissis fidem non expe-
dz't obseruari: juxta dieta n. 712.
Hinc, posita probabilitate hujus secun- Probabi-
dae sententiae, probabilius est hos vendi- lius non te-
nentur re-
tores non teneri ad restitutionem; prout stituere.
diximus supra n. 547) v.Et hoc) et n.669)
V. Magnus. - Non dubitatur autem quod ]udex po-
test reduce-
judex eo casu possit pretium supremum re pretium,
reducere ad medium; ut Lugo 8.
Nec dubitandum, quin praefati vendi- s p i rSic con-
a n t es
tores sie conspirando graviter peccent peccant
contra carì-
contracaritatem; ut docent Lessius 9, Sal- tatem.
manto d)) et Lugo lO cum Molina et com-
munì, a qua ait Lugo non recedendum.
- Ratio, quia, licet caritas non te obliget
ad vendendum infra pretium summum,
videtur tamen te obligare ad non dissua-
dendum aliis ne mitiori pretio vendant:
sicut, esto caritas non te obliget ad dan-
dam eleemosynam, videtur tamen te obli-
gare ad non dissuadendos alios qui eam
largiri volunt.
Sed hie alìué Dubium fit: an.facto mo-
nopolio de pretio z'tyusto a mercatorious,
lz'ceat alzi"s merces eodem pretio vendere?
Negant Tapia, Rebellus et Dicastillus, Facto mo-
apud Sa1mant. 11; quia pretium illud inju- nopolio de
pretto ìnju-
stum est. - Sed affirmant Salmant.e cum sto,
Regin.~ lib. 25, num. 328. - 8 Disp, 26, num. 177, i. f. -
9 Cap. 21, n. 145. - 10 Loc. cit., n. 175. - -Molina~ disp. 345,
uum. 6. - Tapia, tom.2, lib. 5, qu. 16, art. 11, nume 8.•
Rebell'}t lib. 9, qu. 7, num. 5.• Dicast., lib. 2, tract. 9,
disp. 3, dub. lO, Dum. 158.• 11 Tr. 14, cap. 2, nume 57. ..;.-
12 Loc. cito
Laymann, Nb. 3) tr. 4) cap. 17) n. 42) i. f.,
probabilem existimat: « Negant [esse contra
justitiam], inquit, non improbabiliter Peto
Nav... >.
d) Saimant., tr.14, cap. 2, n. 56, non 10-
quuntur de peccato contra caritatem.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIII. - ART. I. 251
ceteri pos- Bonacina e)) Trullench, Reginaldo, Medina «et Trullench 5, ubi notat venditionem
sunt, juxta
q u o s d am. et Diana eJ. Ratio, quia ilIud pretium jam « factam ab ignorante vitium rei esse va-
eodem pre-
tio vendere. commune est et currens; et per accì- «lidam: rescindendam tamen, ve1 redu-
dens se habet, ut ex injustitia aliorum «cendam ad aequalitatem, nisi a) vendi-
Sv Alphon- adauctum sito - At prima sententia mihi « tor contra hoc exceperit ».
sue curo a-
Iiis negat omnino melior videtur, semper ac (ìntel- Trip1ex igitur vitium potest esse in re Triplex
posse fieri. vitìum da-
ligo) pretium sit ultra supremum. Ratio, vendenda: I", Circa substantiam, ut si ven- t u r inre
vendenda,
quia pretium ìllud, per injustitiam adau- datur stannum pro argento. IlO. Circa
ctum, semper et per se injustum est, et quantitatem, si dentur quinque modia pro
ad justitiam reducendum, I11a autem mi- decem. IlIO. Circa qualitatem , ut si ven-
nime est dicenda justa aestimatio, quae datur vinum corruptum, pannus adustus.
injusta deprehenditur et ex injustitia est 819. - Et JO. Si vitium fuit circa SUB- Ex vitio
circa sub-
orta; immo neque aestimatio dici debet, STANTIAM, certe contractus est nullus; et s t a n t i am ,
v endi t o
sed potius deceptio et fraus. Ha recte venditor tenetur vel contractum rescìn- nulla.
ì
Concina l.
dere (si alter, vitio manifestato, non emis- Ad quid
Emptor teneatur
monendu~
818. - " 10°. Venditor debét emptorem set, ut docet Lessius 6), vel saltem exces- venditor,
est de vitio « praemonere de notabili vitio rei, quod
rei.
sum pretii reddere. Idem contra, si emptor
« ei obesse potest; v. gr. si equus sit fu- emat gemmam pro vitro, tenetur supp1ere
« riosus, domus ruinosa, oves morbidae, pretium, saltem infimum, si dolum ipse
« pannus adustus, etc. Alioqui tenetur de non adhibuit. Salmant. 7. - Excipe, si utero
« fraude et damno secuto: saltem si defe- que sorti se committant ob ignorantiam
« ctus fuerit in substantia ve! quantitate; va1oris; ut diximus n. 802, v. Notan-
« V. gr. si deficiat in pondere vel mensura, dum IV.
« aut vendiderit rem unam pro alia. - Sed hic dubitatur: an licite quis emeret
Vendi- « Et sic peccat mortaIiter cum obligatione
tor non mo-
scienter argentum pro stanno, petendo a
nens, quan- « restituendi: 1°. Qui frumentum venditu- venditore ignorante ut condonet quod
do teneatur
restìtuere, « rus, ponit prius in loco humido ut ìntu- amplius valeat? - Omnino negandum, Petere con-
donatjouem
« mescat. 2°. Qui vino Rhenano miscet contra aliquos: quia talis donatio, cum excedentis
pretii ab i-
« Francicum. 3°. Qui carnes bubulas ven- procedat ex ignorantia, nulla est. Ita Tam- gnorante,
« dit pro vervecinis, etc. - Vide Lessium, burinius 8 cum Sa1as, et Salmant.>, Les- illicitum.
.« Bonacina, Diana 2, Trullench 3. sius a).
« Quando autem venditor possit juste Idem, si venditor, ob ignorantiam, rem Item, ju-
xta a l i os ,
« tacere vitia qualitatis rei quae venditur, venderet infimo pretio, etiamsi venditor emere in-
timo pretio
« sine obligatione restituendi pretium vel non interrogaret emptorem de rei valore a venditore
" rescindendi contractum,vide card. Lugo 4 (nam, si interrogaret, certe tenetur emptor ignoranti.
Trul/., Iìb. 7, cap. 20, dub, 18, n. 4.. Regin., lib. 25, dub. li, num.B. - 4 Disp. 26, num. 128 et seqq. - , Loc.
num. 330•. Joan. Medina .. Cod. de Restit., qu. 35, i. f. - cit., dub. 12, n. 3, et seqq, - • Cap. 2l, dub. 11, n.86 et 87.
l De Empt. et Vendit., cap. 4, num, 6. - Less., cap. 21, - .. Tr, 14, cap. 2, n. 171. - R Decal., Iib, 8, tr.8, cap. 7,
dub, 11. num, 83. - Bonac., disp, 8, de Contract., qu. 2, § 11, num. 39... Salas, de Empt., dub, 36, n. 3, - » Loc.
punct, 6. ~ 2 Parto 1, tr, S, resol, 51. - 3 Lib. 7, cap. 20, cìt., n. 172.
e) Auctores isti a Saimanticensibus minus 818. - a) Limitationem istam, quam Lugo
recte allegantur, Etenim Bonacina, disp. 3) apponit, Trullench silentio praetermittit.
qu. 2, punct. 5) num.ll, scribit sententiam 819. - a) Lessius non Ioquitur de casu quo
affirmativam non videri esse improbabilem; emens a venditore ignorante petit condona-
tionem pretii excedentis; sed loc. cit.) n.84,
ipse tamen oppositam tenet. - Diana pariter,
absolute scribit: « Iniquum est emere rem
part.l) tr.8, resol. 24, sententiam affirman-
tem probabilem existimat; sed oppositam pro- vitio carentem pro vitiosa, et 'pretiosain pro
babilem etiam esse ait: «Et ego, addit, illam vili, ut gemmam Ioco vitri, etiamsi venditor
sequor». - Igitur Diana et Bonacina illi seno ob ignorantiam eam non piuris judicet, quam
tentiae patrocinantur, quae hic S. AIphonso si vitiosa aut vilis esset. Ratio est, quia non
« omnino melior videtur »; et quam in Istruz. servatur aequalitas: non enim venditor in-
e Pratica) cap. 10) n. 185, adeo propugnat, ut tendit rem donare qua parte excedit, sed
absolute dicat se pdori opinioni non posse totam uti est vendere et justo pretio com-
acquiescere. mutare ».
 252 LIB. III. - TRACT.
valorem manifestare). Ita Salmant. b)} Lu-
go b) et Tamburinius l. Ratio, quia vendi-
tor tunc ob ignorantiam facile pretium
infimum acceptat, (Excipit Lessius, nisi
ignorantia esset communis in aliquo loco,
S. Alphon- per quam res vilius aestìmatur). - Sed
su s. distin-
guit : dona- huic sententiae nescio acquiescere. Non
rio est nul-
Ia ; vendi .. nego quod ratione illius donationis c) nihil
rio, valida. emptor retinere possit, quia non est vera
donatio; quicquid dicant Cajetanus et Ar-
milla, apud Lugo. At nescio cur non valeat
hujusmodi contractus ut vera venditio.
V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. m. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIII. - ART. I. 253
Lessius 3. Et consentit Pater Concina a) ex S. Thoma l, qui ait: Cum usus rei, etsi Ratio, quia tunc iste vexationem suam
cum sententia fere communi, ut asserit; non competat vendz'torl~ potest tamen esse juste redimit.
modo, facta mixtione, merx vere adaequet conveniens alzi's, et Lsii zpse propter !tu- 823. - IIIo. Si vitium denique est circa Venditor
non tenetur
alias quae communiter venduntur. fusmodi vitium subtrahat quantum opor- QUALlTATEM, quando est de se patens , manifestare
vitium pa ..
Sed dubitatur l". An idem possù dù:i tet de pretio, non tenetur ad manifestan- non tenetur vendìtor illud manifestare; tens,
de vt'no mixto cum aqua? dum vt"tt'um. ut S. Thomas" cum communi. - Notant Exceptìo-
nes,
Negant Salmant b). - Sed fatentur gra- Item pro- 821. - Dubitatur 2°. An sz't z'njus#tia bene tamen Salmant. lO cum Lugo, Lay-
ves DD. hoc admittere, ut revera admittit ~~~li~:n~i~ ·vendere quid pro quo, ut solent pharma- mann, Dicastillo et Palao, quod si vendi-
Lessìus - cum Lopez C)} et alìi, ut infra. ~~lt~~~ua copolae, si quod tradz'tur sa aeque vel tori constet ignorantìa emptoris a), tene-
Et satis probabile videtur, nisi ex mixtione Limitatio. fere aeque utz'le? tur in conscientia vitìum manifestare vel
vinum acesceret, vel servari non posset aliq;;f3d;~~ Negant probabiliter Sporer 2, Salrnant." damnum compensare; quamvis caeterum,
ab emptore qui ad servandum emeret; ut que utile cum Lugo, Soto, Dicastillo, Medina a)} ut dicit Tamburìnius b) cum Lessio b) et
pro a l o ,
ì

Ex una parte enim emptor juste emit ìnfì-
mum pretium solvendo; ex alia non valeo
intelligere, unde ipse obligationem habeat
certiorandì venditorem (sive interroget
venditor sive non) de rei valore ignorato,
quando nullo modo eum positive decipit
aut cogit ad vendendum: quod autem ven-
ditor ignoret pretium illud esse infimum,
per accidens se habet, et ipsi imputan-
dum est.
Re. per- 820. - Si vero res mixta venditur ut
fectior mi-
xta cum a- pura, quando vere sit res perfectior aliìs,
liìs, quàn ..
iloque po- et post mixtionem aliis non sit deterior,
test vendi
pretio com- probabiliter vendi potest, vitio non mani-
munì,
festato, pretio communì, - Salmant. 2,
Decaì., Iib, 8, tr.B, cap. 7, § 11, D. 38. - Less., cap. 21,
1
dub , 11, n. 85. - Cajelan .. Sum., v. Emptio 2. - Armit.,
v. Emplio, n.6. - Lugo, disp, 26, n.137. - 'Tr. 14, cap.2,
ajunt Tamburinius 5, Serra d) cum Soto d),'
et Conradus e), Joannes de la Cruz e) et
Diana e) apud Moya 6 Saltem in hoc non Saltem
non est gra-
videtur esse gravis injustitia. Id confirmat vis injusti-
S. Antoninus 7, dicens: Cum alt'qut' sop!tt'- ria,
sticant ea quae vendunt} ut se seruent
indemnes} et cum alt'quo lucro congruo,
qut'a si uenderent puras res, et emptores
non vellent dare justum pretium} quia, alii
vendunt talia sic... mz'xta mz'nori pretio;
vùientur posse 'excusari: dummodo non
flant tales mixturae quod noceant !tuma-
nis corporious, quod accidere potest z'n ltis
quae venduntur in dbum et potum... prae-
cipue medù:z'nalz'bus. Confirmatur id etiam
n. 129. - :I Loc, cìt., n. 83. - 4 Loc. eit., n. 83. - 6 Loc,
cit., n. 27. - Il Mcya.. sub fìcto nomine Amedei Guimenii,
tract, de Usuris, propos, 4. - 'l' Part.2, rìt, 1, cap. 17, § '4.
non est in- Salas, et Tamburinius 4, dummodo exiga-
justum. tur justum pretium rei traditae. Ratio,
quia tunc non adest diversitas substan-
tìalìs quoad finem emptoris.
Recte tamen advertit Tamburinìus,
quod, ut venditor in hoc excusetur, debet
esse certus, non dubius, de tali aequalì-
tate virtutis b).
822. - Il", Si vitium est circa QUANTI-
TATEM, quaeritur: an excusetur qui utl'tur
mensura dimz'nuta} ut cQnsequatur justum
prett'um} alias non consecuturus ob inju-
stam taxam vel injustum monopolium
Licite ementium? - Valde probabìliter affir-
minuitur
quantitas mant Lugo 5, Laymann 6, Palaus a),' Spo-
ad conse-
quend um rer 7 cum Soto, Valentia et Toleto; et Sal-
pretium ju-
manto 8 cum Rebello, Salas et Dicastillo.
stum,
1 2.:1 2M, qu. 77, art. 3, corpo - 2 Tre 6, cap. 5, n. 74.-
• Tr. 14, cap. 2, num. 174. - Lugo, disp. 26, uum. 124. -
Sotus, de ]ust. et ]ure, lib. 6, qu. 3, art. 2. - Dicast., tr. 9,
Molina b), contractus sit validus: nisi, ex-
cìpìt Lessius 11, res adhuc sit integra. Ex-
cipitur item, si qualitas transierit in sub-
stantiam, puta si emptor expresse dixerit:
Nolo vz'num} si non est vetus. Tamburi-
nius 12 (cum Dicastillo); qui etiam notat 13,
quod venditor dolo decipiens emptorem
circa qualitatem, si res aeque illi non sit
vel fere aeque utilis, tenetur vel contra-
ctum re scindere vel damnum resarcire ad
arbitrium emptoris.Et idem dìcìt Habertv,
Quando autem vitium rei occultum et Ex justi-
tia tenetur
nocivum sit emptori, ut si equus sit fu- manifestare
vitium oc-
riosus, domus ruinosa, recte dicit hic Bu- c u l tum et
nocìvum.
senbaum cum Viva 15, teneri ex justitia
venditorem illum de vitio monere. - No-
tat etiam Viva 16 cum Lessio c), quod si
lib.9, qu, lO, n. 8.. Salas, de Empt., dub.351 n. 4•• Dicast ..
tr. 9, disp. 4, dub. 5, n. 57. - 9 211. 211.t, qu. 77, arte 3 ....
IO Tr. 14, cap. 2, num. 176. - Lugo, disp. 26, num. 130~ -

b) Salmant., tr. l4} cap. 2, n.17I; Lugo,
disp. 26, n. 136, contra tenent sententiam
quae ipsi S. Alphonso probatur, dicentes satis
esse eo casu rem emi pretio infimo, nec re-
quiri, ut emptor rei valorem venditori non
interroganti patefaciat.
emptore servandum esset; sed solum ait, ~'n
2 a 11l 2 a e, qu. 77} art. 2, v. Dicendum 2 0 ,
posse aquam vino misceri, et hoc vendi com-
muni pretio, si vinum ita mixtum sit «vere
tam bonum quam quod alii communiter ven-
dunt ». Ad cujus sententiae confirmationem
disp. 4, dub. 5, u. 58. - Salas, de Empt., dub. 85, n. 1.-
4 Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 7, § 11,num. ge - Tambur ...
1oc. cito - , Disp. 26, num. 125. - • Lib. 8, tr.4, cap. 17,
n. l5,post med. .:... 'Tr. 6, cap. 5, n.76. - Sotus, de Just.,
lib. 6, qUe B, art. 2.. Valent., in 211.tn 24t , 'disp. 5, qu. 20,
punct. 4, concI. 5, v. Similiter si guis. - Tolet., lib. 8,
cap. 49, n. 4. - • Tr. 14, cap. ,2, n.175. - Rebel., part.2,
Laym., lib. 3, tr. 4, cap. 17, n. 14. - Dicast., tr.9,disp. 4,
dub. 2, 8 et 4. - Palaus, tr. 83, disp. 5, punet.22, n.7. -
11 Cap. 17, n. 33, v. Verius tamen. - 19 DecaI .• lib.8, tr.3,
cap. 7; § 11, num. 21. - Dicast., tr. 9, disp. 4, dub. 1,
num. 6, i. f. - 18 Loc. cit.) § 11, nume 22. - lf De Contract.,
cap. 12, § 8, qu. 8. ,- 1S De Contraet., qu.2, art.5, n.3. -
lG Loc. cito

c) Donatio illa, de qua in praecedenti casu
sermo est, quando scilicet emptor petit a ven-
ditore ignorante, ut sibi condonet valoris ex-
cessum.
820. - a) Concina, de Empt. et Vendit.,
cap. 6} n. 30, fatetur sane fere communem
esse sententiam;' sed cum raro conditiones
requisitae exsistant, eam sententiam reprobat.
, b) Salmanticenses, loc. cit., n. 129, non
absolute, sed plerumque negant esse licitum,
« quia raro accidere potest, quod vinum aqua
mixtum non reddatur deterioris conditionis
ac alia pura, quae absque tali mixtione ven-
duntur ».
c) Ludov. Lopez, Instruct. consc., parto 2,
cap. 42} qu. 9, de tritico dumtaxat loquitur,
non de vino; sed eadem de utroque videtur
esse quaestio, et Lessius revera de utroque
simul loquitur.
d) Serra non loquitur de vino, quod ab
adducit Satum, qui, de Just., lib. 6, qu. 3,
art. 2, docet posse ita fieri,concurrentibus
hisce conditionibus, videlicet: «Quod pericu-
lum et damnum evitaretur, et emptori esset
merx secundum rationem pretii utilis •.
e) Corradus, in suis Respons., parto l,
qu. 51, concedit fieri posse, « remoto periculo
atque damno, et res usui sit emptori, justoque
sit emptapretio •. - Et pariter Diana,part.l,
tr. 8, resol. 51, nullam aliam conditionem
afferens quam: Modo non fiat deterius. -Jo-
annes de la Cruz, Direct. (anse., parto 1,
praec. 7, qu. 3, n. 9, conel. 2) de tritico 10-
quitur, non de vino (Moya autem de utroque
simul tractat). Advertendum est etiam Moyam
his verbis suam propositionem exhibere: «Li-
citum est tabernariis vinum aqua miscere, et
agricolis triticum paleis, et communi pretio
vendere, dummodo deteriora non reddantur
eis quae communiter venduntur •.
821. - a) Joannes Medina, Cod. de Restit.,
qu. 33, coroll. 3, loquitur de casu aliquantu-
lum diverso, sed qui profecto praesenti aequi-
parari potest; tractat enim de pharmacopolis
qui vendunt « medicinas non puras, sed quibus
aliquid admixtum est.j de quibus dicit:« Nec
peccant nec restituere tenentur, quando ad·
mixtio non facit rem minoris valoris aut boni-
tatis ad eum usum ad quem emitur '.
b) Idemque adnotant Sporer et Dicastillus
locis citatis.
822. - a) Palaus, tr. 33} disp. 5,punct. 22}
n.5} ita pIane docet, sed addit: « Verum ea
hypothesis non est facile admittenda; neque
enim praesumenda est iniquitas, tum in per-
sona publica, tum in communitate; potius
namque praesumi debet decipi pecuniae cu-
piditate '.
823. - a) Auctores hic citati loquuntur de
ea ignorantia, quae, attentis personae circum-
stantiis, invincibilis' censeri debeat.
b) Tambvrinius, loc. cit., n. 19, in gene-
rali docet contractum fore validum, si adsit
error in qualitate, sitque inductus a tertio,
nihil scientibus contrahentibus l sive demum
error fuerit necne causa contractus. Et cum
Tamburinio consentiunt Lessius, cap.17} n. 28
et 33; Molina, dz·sp. 252, n. 7, conci. 3. '
c) Lessius a Viva ex Trullench citatur
solum pro priori parte asserti: at re vera
Lessius, cap. 2l} n. 86, scribit: « Si emptor
roget venditorem an res sit bona, an careat
vitio, vel si petat ad certum usum, tenetur
venditor ex justitia aperire rei vitia, ma-
xime occulta, vel talem qualem ille desiderat
offerre... Itaque si venditor affirmet rem vitiQ
 254 LlB. 1II. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBÙS. - DUB. VIII. - ART. I. 255

Item, si emptor interroget an res habeat certum
interr o ge-
tur de vìtìo defectum, tenetur venditor manifestare:
certo.
alias venditio est nulla. Secus autem si
interroget in genere; tunc si res est utilis
ad finem emptoris, venditio est valida.
Pretestans Deinde notat Tamburinius 1 quod si
se nolle pa-
tefacere de- venditor protestetur se nolle rationem
re ct us , ad
nihi! tene- dare de quocumque defectu, sed vendere
tur,
uti vulgo dicitur: A sacco d'ossa rotte;
tunc ad nihil tenetur. - Unde merito ap-
probat Tamburinius consuetudinem quae
alicubi viget, praesertim in nundinis ma-
gnis, quod ita vendantur animalia, etiamsi
vitia sint occultissima. Ratio, quia ad tol-
lendas lites ob commune bonum satis hoc
modo in cohonestari potest a consuetudine: dum-
pretto h a-
beaturratio modo, intelligendum, non vendatur res
vitii.
ultra justum pretìum, saltem supremum,
quanti valet res, habita ratione illius vitii
occulti.
Debitum
824. - « 11°.Si scias occulte debitorem
eujus debi-
tor non est " tuum non esse solvendo, injustum vide-
solvendo,
« tur, iis qui id nesciunt debitum illud
«vendere pretio ordinario; tum quia est
« dolus, tum quia vitium intrinsecum ere-
« diti non revelatur. - Bonacina 2 ex Les-
« sio 3, Filliuccio, etc.
Res eu-
« 12°. Ersi venditor sciat pretium mer-
jus pretium
scitur mox «cis mox minuendum, licet tamen ven-
minuen·
àum. « dere pretio currente, et non dicere em-
« ptori (sec1uso tamen dolo, fraudibus et
« mendaciis, quibus emptorem allicere ad
«emendum ei non licet); quia pretium
« currens simpliciter adhuc est justum,
« - Bonacina 4 ex Azor, Filliuccio, Les-
- sìo, etc. »,
Sed de hoc dubitatur inter doctores.
1 Decal., lib. 8, tr. 3, cap. 7, § 11, n. 29. - Tambur.,
Ioc, cito - \2 Disp, 3, qu.3, punct, lO, num. 8.• 8 Cap. 21,
dub, lO. - Fut., tr.35, n. 108. - • Disp.3, qu, 2, punct, 5,
num. 12. - bar" part.3, lib.8, tit. de Empto et Vendito,
cap. 23, qll. 4. - Flll." tr. 35, Dum. 73. - Less., loe. cit.,
num. 40. - Rodrig., Sum., parto 2, cap. 83, num. lO. - Joan.
Medina, Cod. de Restitut., qu. 34, concI. 3. ~ 5 T r. 14,
-. Alii enim, ut Rodriguez, Medina, Ga-
bnel d), etc., apud Salmant. 5, negant posse
vendi pretio currenti rem quae scitur mox
minoris valitura e); quia tunc res illa ex
tali circumstantia minus valet. Et hanc
recte Salmant. 6 cum Palao probabilem
vocant. - AHi tamen affirmant, ut, cum
Busenbaum, Lessius 7, [Continuator] Tour-
nely 8; Salmant.? cum Cajetano, Bonacina,
Palao, Soto, Trullench; ex S. Thoma, qui lO
expresse hoc docet inquiens: Vendz'/or qui
vendit rem secundum preHum quod z'nve-
nit, non videtur contra justitt"am facere,
si quod futurum est non exponat. Ratio,
quia non est respiciendus valor futurus;
sed praesens, qui non variatur ex notitia
particulari, sed ex communi aestimatione.
Et hanc sententiam veriorem censeo, si
vere notitia sit particularis, non autem si
communis.
Sic pariter contra, bene ajunt Parer
Concina 11, [Continuator] Tournely > cum
Baàez , Cajetano, Maldero, et Sa1mant.,
licere cuique emere merces pretio cur-
renti, scienti pretium brevi augendum,
quamvis hoc ignorent venditores; ut pro-
batur exemplo Josephi (Cen. XLI). - Item
dicendum cum [Contin.] Tournely 18 et
Con cina 14, bene te posse emere pecunia
quam private scis brevi prohibendam:
modo, semper intellige, absint mendacia,
vis aut fraus.
Utrum autem emptor aut venditor eo
casu peccet contra carùatem, qui venderet
rem illam alicui cum tanto ejus damno?
Resp. S. Thomas 15 abundantioris esse
virtutis, si pretium minuat. Sed si non
n. lOS. ~ Cajetan., in 211.m 2ac, qu. 77, art. 3, ad 4. - Bonac.,
disp. 3, qu, 2, punct, 5, n. 12. - Paiaus, loe. cit., n. 3. -
Sotus, de just., Iib. 6, qu, 3, art. 2, ad 3. - Trull., Iib, 7,
cap. 20, dub.7, n. 1. - lO 2l1. 2:>.c, qu. 77, art. 3, ad 4. - 11 De
Empt., et Vendit., cap. 6, num.19 et 20. - 12 De Vendit.,
cap. 1, art. 4, con~. 2, qu. 2. - Banez} in 2:lm 211.C, qu. 77,
art. 3, àub. 4, conc!. 3. - Cajetan.} in eund. loc., art 3,
Probabi-
minuit, regulariter non peccat, ut dicunt
liter nequit [Contin.] Tournely 1 et Salmant.>: quia
vendi pre-
tio curren- sic ille consulit rebus suis, licet damnum
ti.
per accidens alteri eveniat. - Certum
Mutatio autem est non teneri cum suo damno rem
futura non
est manife- manifestare; ut Contino Tourne1y 3, Ron-
sranda cum
Probabi-
damno, caglia 4; et Salmant. 5 cum Lessio, Bona-
Iius potest, cina f), Trullench, etc. Ratio, quia ex una
parte non laedit caritatem, qui utitur jure
suo juste consu1ens rebus suis, quamvis
alter per accidens damnum ex eo patia-
tur; ex altera parte, non tenetur notitiam
illam manifestare cum suo incommodo,
ut ajunt Lessius 6, et iidem Salmant. 7 cum
Soto, Cajetano g), Baàez, Palao, Bona-
cina g), Navarra g), etc. communiter.
Exceptio-
Dictum est: regulariter. - Nam exci-
nes.
modo no- piunt l°. [Continuator] Tournely et Ron-
tìtìa sit tan- caglia, si tali venditione emptor reduce-
turo par-ti-
cularis, retur ad extremam vel gravem neces-
sitatem, Sicut enim caritas praecipit ut
Itcm, po-
test emi pre- subveniamus proximo graviter indigenti:
tic currenti
rcs mox au- sìc vetat ne in paupertatem ipse redigatur,
genda,
ut nobis divitias comparemus.-Excipit2°.
Roncaglia, si ille causa talis notitiae ven-
deret in majori quantitate quam foret ven-
diturus, cum gravi damno emptoris: nisi
iste adhuc eamdem quantitatem eodem
pretio empturus fuisset ab aliis, At Sal-
manto h) merito sentiunt hanc exceptionem
regulariter non valere. - Excipit 3°idem
Roncaglìa, si is posset mercem sua~ plu-
ribus vendere, et vendit uni; vel si posset
vendere alicui qui statim iterum venderet
aliis rem consumpturis, et venderet alteri
Regulari·
ter non est
l De Vendie., cap. l, art. 4, concI. 2, qu, 2, v. At, in-
quies. - • Tr. 14, cap. 2. n. 108. - • Loc, cìt., qu, 2. -
contra cari-
• Tr. 14, qu, 2, cap. 5, qu.6, resp. 2. - • Loc, cìt., n. 108. -
tatem.
Less., cap. 21, n. 43. - Trull., Iìb, 7, cap. 20, dub. 7, n. 1. -
l) Cap. 21, n. 43, in med. - 7 Tr, 14, cap. 2, n. 108.. Sotus}
de Just~, Iib, 6, qu, 3, art. 2, ad 3.• BaFies, in 211m 211C: ,
qu. 77, art. 3, dub. 4. ~ Palaus, tr. 33, disp. 5, punct. 15,
num. 9, i. f. - Contino Tourn., de Vendit., cap. 1, art. 4,
4
rem servaturo usque ad tempus diminu-
tionis pretii. - An autem in his omnibus
casibus venditor semper graviter carita-
tem laederet, dubito, si attendatur ratio
ab iisdem auctoribus citatis, nempe quod
caritas non vetat ne sibi quis consulat
utendo jure suo, Iicet alteri per accidens
damnum obveniat.
825. - «13°. Si cui datum est aliquid remVendens ultra
« vendendum pretio, v. gr. infimo vel mo- pretium as-
signatum,
« derato, et is vendat rigoroso: probabile
« est, ut habet Angelus 8, non teneri resti-
« tuere, sed posse retinere excessum; cum
«sua industria acquisiverit. - Aliud ta-
« men est de famulis mercatorum, qui bus
«indeterminato pretio traditur meliori
«modo vendendum quo possunt, in utili-
"tatem domini. Vide Lessium 9, card.
«Lugo lO »,
Quaeritur: an, tradita tzoz' re ad ven-
dendum, pretio designato, possis tzoz' reti-
nere plus quod ex ea retrahes? - Certum sì sit fa-
mulus ve!
est nihil posse retinere, si sis famulus conductus,
nihil potest
stipendiatus domini rei, sive pretio con- retinere;
ductus ad vendendum. - Alioquin duae
adsunt sententiae:
Prima, quam tenet Busenbaum (mox aléoquin,
juxta quos-
supra) cum Angelo, et probabilem putant dam potest
retinere ex-
Viva 11 ac Mazzotta 12, affirmat posse reti- cessum.
nere, si ex tua industria vendas ultra pre-
tium assignatum; quia excessus ille non
rei, sed tuae industriae fructus est. -
Secunda tamen sententia vera, quam te- s. Doctor
nent Lessius 13, Lugo 14, Sporer 15, Ronca- ~~f~i~n~:.c
glia ", Tamburinius ", [Continuator] Tour-
concl, 2, v. Fatendu'In tamen quod. - Roncaglia, tr. 14,
qu. 2, cap. 5, qu. 6, resp. 2. - Roncaglia, loe. cito - Ron-
cattUa, 10e. cito - • V. Emplio, n. 28. - e Cap. 21, dub. 19.
- 1. Disp. 26, sect, 9. - Angel., v. Emptio, num. 28. -
Il De Contract., qu, 2, art. 3, num, 4. - 1\2 Tr. 3, disp. 3,
qu, l, cap. 2, qu.4. - 18 Cap. 21, nUIn:. 138. - 1-1 Disp. 26,
n. 150. - 15 Tr. 6, cap. 5, n. 36. - 16 Tr. 14, qu.2, cap. 9,
qu. 1, resp. 2. - 11 Decal., lib.8, tr.3, cap. 7, § 9, n. 6.

cap. 2, num. lO'. - l) Loc. cit., n. 107, i. f•• Palaus} tr. 33,
disp. 5, punct. 15, num. 8. - 7 Cap. 21, dub.5, Dum. 40. -
S Dc Vendit.• cap. 1. art. 4, concI. 2, qu. 2. - 9 Loc. cit.,
carere eamque laudet, cum tamen accultum
vitium habeat, injuriam facit emptori; et qui-
dem si hac ratione alliciat eum, qui alioquin
emere noluisset, contractus est invalidus ».
d) Gabriel Biel a Salrnanticensibus male
allegatur; nam in 4, disto 15, qu.ll, art. 3,
dub. 6, quem locum afferunt Salmant., de alio
casu tractat; et dist.15, qu.l0, art. 3, dub. 3,
ad 4. - Malder.} tr. 5, cap. 2, dub. ~. - Salmant., tr. 14, f) Bonacina, loc. cz"t., n.12, de sola justitia casu correlativo scribat n. 13: « Emptorem
cap. 2, num. 106 et 108. - 13 Loc. cit., qu. 2, v. Objicz"es loquitur, et videtur a Salmanticensibus citari qui pretio currenti sciens brevi futuram ino-
iterum. - 14 Loc. cit., n. 21. - lo 211. 2~c, qu. 77, art. 3, ad 4. dumtaxat pro asserto 'Principali: licere scilicet piam, posse reticere inopiam secuturam et
eo casu rem pretio currenti vendere. emere pretio currenti; utitur enim jure suo
g) Cajetanus, in 2am 2 ae, qu. 77, art. 3; et emit justo pretio\•. At sane eadem prorsus
de quo Salmant. non loquuntur, tractat de Petrus Navarra, lz"h. 3, cap. 2, duh. 8, a n. 72 ratio est quoad hoc de emptore et de ven-
praesenti casu, sed ex S. Thoma tuetur opi- hoc secundarium assertum praetermittunt, et ditore.
nionem quae affirmat rem posse eo casu vendi solum habent dictum principale, nempe quod h) Salmanticenses, loc. cit., exceptionem
pretio currenti, et quam S. Alphonsus ex parte sit licitum eo casu rem pretio currenti ven- istam paulo aliter afferunt: «Interdum posset
saltem amplectitur. dere, pro quo dumtaxat videntur citari a Sal- esse contra caritatem, inquiunt, ut si ingentem
e) Et quam venditor scit conservandam manto - Idem notandum est de Bonacina ~opiam uni venderet, qui inde grave damnum
esse ab emptore aut aliis vendendam, ut ex- dz·sp. 3, qu. 2, punct. 5, n. 12, quamvis d~ mcurreret. Sed regulariter non erit: quia po-
plicant Rodriguez et Medina, locis cz·tatis.
 CAP. 111. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VIII. - ART. 1. 257
256 LlB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOG1.
si facta 4°. Si tu, facta communi diligentia, et 826. - « 14°. Quando sartoribus ernen- Sartor c-
nely l, Concina 2; Salmant. 3 cum Silve- vendita retractum tibi retinere in sequen- Potest re- diligentia,
rem sibi e- pretio majori non invento, rem tibi emas, « tibus pannum pro iis quibus vestes con- mcns p a n-
tinere ex- num {l1'O a·
stro a)) Palao, Villalobos a) et Fagundez b) tibus casibus: cessum: merit et po-
stea pluris et postea plurìs vendas, solvasque domino «fìcìunt, minoris venditur quam aliis, eo lio,
(qui apud Renzi 4 primam sententiam pu- l°. Si res tua industria sit meliorata, sì rem me- vendiderit,
solum pretium assìgnatum. - Ita Lugo X, « quod sint parochiani mercatorum, vel
Iìoravi t;
tat improbabilem), negat te posse reti- et ideo pluris vendas; ut concedunt Pater Lessius 2, [Contin.] Tournely 3, Viva v: et « saepe ab iis emant; possunt partem pretii
nere illud pluris quod ex venditione re- Concina 11 et l Contin.] Tournely 12, cum Salrnant.v cum Villalobos et Maldero. « remissam sibi retinere, dummodo alias
trahis. Ratio, quia assignatio illa facta est Saìmant.". - Ratio, quia, ut communiter Item est, Et idem ait Lugo 5, si alter tibi com- « fideliter agant; quia nulli fit injuria. Et
juxta Lugo,
a domino, ne infra, non autem ne supra docent Molina, Dicastillus et alii cum de emente miserit aliquid emere tali pretio, et tu in- « cum mercatorum plurimum intersit, ut
res vendatur. Croix 14, fructus mixti, scilicet provenìen- minori pre-
tio, venias rem pretio minori. Poteris tunc «tales ad ipsorum potius quam ad alio-
Excipiunt vero Salmant, c) et Ronca- tes tam ex natura rei quam ex industria, rem tibi emere, et postea eam vendere « rum officinas veniant, censentur in ipso-
glia c) (consentitque Croix 5), si dominus non debent restitui domino a possessore illi alteri pretio majori: dummodo postea, «rum gratiam remittere, iisque donare
commiserit vendere in uno loco, et tu, tam bonae quam malae fidei e)) nisi quan- adhibita diligentia ordinaria, non invenis- « eam partem a). Filliuccius, Diana b). -
facta ibì diligentia, plus vendas in alio tum respondent naturae, non vero quan- ses occasionem rei emendae, nisi illo ma- « Negat tamen Salas, eo quod mercatores
valde distanti. Sed merito id negant Lu- tum respondent industriae: fructus enim jori pretio. Additque Lugo 6, tunc censeri « falso dicant se remittere, ut alliciant » •
go 6, Sporer 7, Tamburinius 8 et [Contin.] illi non sunt rei, sed hominis, occasione quod tu volueris rem tibi emere aut ven- Caute igitur, ut bene advertit Conti- raro po-
Tournely 9: tunc enim tantum potes re- rei, vel per rem tamquam ìnstrumentum test aliquid
dere, quoties habueris animum retinendi nuator Tournely 11, permittendum est sar- retinerc dc
tinere pretium tui laboris; non autem to- sibi lucrantis. pretio.
tibi excessum, et simul assumendi peri- toribus ementibus pannos pro aliis, reti-
tum excessum retractum ex re il)) quae 2°. Si tacite cum domino conveneris si tacite
cum domi- Hoc est culum rei, si forte periisset. - Id tamen nere aliquid de pretio; nam aliquando
i Ll i c i r u m '
semper domino suo fructificat. - Et idem nihil ei dare ultra pretium designatum; no convene- clericis, bene advertìt Lugo, non esse licitum cle- mercatores revera potius simulant ipsis
riti
dicendum sentio, quicquid dicant Salman- ita Lugo 15, et Salmant.:" cum Palao, Salas, rfcìs, quibus interdicta est negotiatio, si donare quam donent, ita ut si dominus
ticenses lO, si tibi alter commiserit aliquid Ledesma, etc. - Quod utique intervenire ipsi ideo emant ut postea non mutatam ipse adiret, pro eodem pretio rem obti-
tanti emere, et tu minoris emas, adhibita asserunt, si dominuspro tuo labore nul- carius vendant; ut in Art. seq. (n. 831)) neret. - Caeterum, si sartor fideliter ne-
diligentia extraordinaria; eo casu, praeter lum assignet stipendium f). fusius dec1arabimus. gotium domini gerat, et mercator ei ali-
valorem tui laboris, non poteris plus a 3°. Si lucrum sit parvi momenti g)" ut si lucrum
si t parvi
Quid de Quid, si tu gratis te obtulerz's ad uen- quid donet vere gratis, quia suam offici-
offerente se
domino exigere quam impendisti, cum Sporer 17 et Tamburinius 18. - Quia tunc momenti; gratis ad dendurlt vel emendum? nam ille frequentat, vel ut eum alliciat
facile praesumitur dominus consentire ut ycndcn-
nomine suo, non tuo rem emeris. dum. Nihil posse retinere dicunt Molina 7 ad suam officinam frequentandam; licite
Bene autem poteris excessum ex re modicum illud lucrum tibi retineas. et Lessius s. - Sed Roncaglia 9, Sporer lO sartor posset retinere donatum: modo mo-
cum Fagundez, Tamburìnio, dicunt posse ralem diligentiam adhibuerit ad emendum
l De Vendit.; art. 8, sect, 4, qu. 1. - 2 De Empt, et cap. 2, n. 71. - Molina} tr, 2, disp, 719, n. 4 Dicast.,
Vendìt., cap. 5, n. 14. - ' 'I'r, 14, cap. 2, n.72.. Pataus, tr, 2, de Restìt., disp. 5, dub, 3, n. 67 et 76 Lib, 3, tibi retinere pretium tui laboris, si non ab aliis mercatoribus pretio minori c). -
tr, 33, disp, 5, punct. 16, num.2. - 4 In 7 Praec, cap. 6 r part.2, n. 218. - 1.5 Disp.26, n.15O, v. Tertio, - 16 Tr. 14, habueris animum donandi; sic enim fuisti Ita [Contin.] Tournely 12, Sporer 13, cum
sect. 6, qu, lO. - • Lìb. 3, parto 2, num. 214. - e Disp, 26, cap. 2, n. 71. .. Palaus, tr, 33, dìsp, 5, punct. 16, n. 1. -
num. 150, v. Quarto. - '1 Tr. 6, cap. 5, num, 38. --- 8 Decal., Saias, de Empt, et Vendit., dub.45, n. 4. - Petr, Ledesm.,
quidem mendax et non fidelis, sed non Busenbaum (mox supra); et Salmant. 14
Iib.8, tr.3, cap. 7, § 9, num. Il. - , De Vendit., art. 8, Sum., parto 2, tr.8, cap. 32, conci. 17, dub, 2, v. Dico 1. - fuisti injustus, cum tuus labor jam pretio cum Filliuccio, Trullench, Diana b)) etc.
sect. d, not.3. - 10 Tr. 14, cap. 2, num, 76. - 11 De Empt. n Tr.6, cap. 5, fi.38, i. f. - 18 Decal., Iìb. 8, tr.3, cap. 7, dignus esset. Et hoc probabilius mìhì vi- Praeterea advertunt Salmant. 15, nihil
et Vendit., cap. 5, n. 13. - 12 Loc, cìt., not.B, _ 13 Tr.14, § 9, n. lO, i. f.
detur: modo dominus jam prius statuisset posse exigere sartores ob lucrum quod
vendererem illam; et modo alter non iis cessat, cessando .ab opere, causa ad-
fuisset, qui gratis rem domino venderet i). eundi mercatores ad vestes emendas,
test quis suis rebus consulere, etiamsi per qui in alio loco rem pluris venderet. - Ron-
accidens inde damnum proximo venìat ». caglia vero, loc.cit., resp. 2, v. f., loquitur in ~
l Disp. 26, n. 150, v. Quinto. - 2 Cap. 21, n. 139. -
De Vendìt., artico 8, sect, 4, qu. 2. - 4 Tr. 14, cap. 2,
lib. 'S, cap. 16, num, 6.. Tambur., Decat., lib. 8, tr. 3,
825. - a) Silvester et VillaIobosnon satis generali de eo, qui e propter aliquam parti- cap. 7, § 9, n. 6. - Fill., tr, 35, cap. 6, n. 149. - Satas,
n. i5. - Villal., parto 2, tr, 21, dilf. 20, num. 3.• Malder., de Empt. et Vendit.. dub.45, n. 6. - 11 De Vendit., art. 8,
accurate cìtantur a Salmant. - Sìlvester enim, cularem et extraordinariam diligentiam, ad tr, 5, cap.B, dub. 6. - e Loc. cìt., num. 151. - 6 Loc, cit., sect. a, v. Hinc colZiges. - 12 Loc. cito - 13 TI'. 6, cap. 5,
v. Emptio, n. 25, negat sane posseexcessum quam nullatenus teneretur », rem pluris ven- TI. 152, - Lugo, Ioc. cìt., n. 151, i. f. - 7 Disp, 363, n, 1. - num. 37. - 14 Tr. 14, cap. 2, num. 76. - Fitt., tre 35, cap. 6,
istum retineri; sed loquitur de eo qui vendit deret. ti Cap. 21, n.I38. - 9 Tr. 14, qu. 2, capo 9, qu. l, resp. 2, n. 149.. Trull., Iib. 7, cap. 20, dub. 3, RUm. 8. - " Loc.
mercede conductus. - VilIalobos pariter, d) Nisi tamen omnis excessus ille sit pre- v. f. - lO Tr, 6, cap. 5, n. 41. - Fagund' l de Contract'l cit., n. 76.
parto 2) tr. 21, disp. 20). n. 1, loquitur de eo tium proportionatumtuae industriae, ut dicunt
qui sui laboris mercedem recipit. Si vero Lugo, Sporer et Contino Tournely; et ipse
hanc non reciperet, nec se ad vendendum S. Alphonsus, Hom. apost., tr. lO, n.189, et ptione loquuntur de eo qui extraordinariam 826. - a) Filliuccius, qui revera eam do-
offerret, nec famulus venditoris esset, posset, Istruz. e Pratica, cap. lO, n.190; vel etiam, diligentiam adhibuit. ctrinam tenet, addit: «Dissuadendatamen est
juxta ViIlaIobos, ex venditionis predo, mer- ut limitat Tamburinius, nisi contrarius domini ,,) Viva, de Contract., qu. 2, art. 3, n. 4, ejusmodi res ante faetum».
cedem sui laboris sumere. Unde potius adhae- animus probabiliter praesumatur. paulo aliter casum exhibet, et concedit posse b) Diana a Busenbaum, sicut etiam infra
ret sententiae quae ipsi S. Alphonso probatur. e) Dicastillus et Molina tractant de solo retineri iIlum excessum, si « rem illam sibi a Salmant. male aIlegatur; nam part.l, tr. 8,
b) Fagundez, non a Salmant., sed a Renzi possessore bonae fidei, locis cz"tatis, quamvis eo pretio emisset, antequam ageret de vendi· resol. 26, sententias de hac materia profecto
adducitur; et quidem Fagundez, de Contract., pro possessore tam bonae quam malae fidei tione, unde exponatur periculo vendendi vi- exponit, nulli vero earum adhaeret.
lib. 5, cap. 16) n.4) vocat valde infirmam ae citentur a Croix. liusj quod periculum compensetspe vendendi c) Conditionem hanc non reperies, nisi
debilem, sententiam quae docet excessumpre- f) Nisi, ut etiam limitant Salmant. eum carius ». apud Sporer et Salmanticenses, quamvis Fil-
tii posse a vendente retineri, etiamsi ille qui auctoribus qui ex ipsis hic allegantur, quod ;) Et bane ultimam conditionem apponunt liuccius et Trullench citentur etiam pro ea a
vendit famulus sit, vel mercede conductus. ultra pretium praefixum invenerit, multum etiam auctores hic allegati pro secunda sen- Salmanticensibus. - Continuator Tournely
c) Salmant., loc.cit., n. 71, non loquuntur excedat diligentiam et laborem. tentia. tamen eamdem eonditionem videtur his ver-
de civitate valde distanti; sed solum de eo g) Sporer et Tamburinius pro hae exce-
s. ALPHONSI, Opera moralia. - J:0m. II. 17
 258 LJB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. 1II. - DE CONTRACT!BUS. - DUB. VIII. - ART. I. 259
quando ipsi ultro ad emendum se offerunt. D. Quae in fraud.: ita Lessius, [Contin.] « pro exigenda majore. Dixi certa,' quia centius d), Banez e), Trullench et Serra,
Hoc intelligendum, si alioquin alter non Tournely et Salmant.P. « si eredita sint incerta, perìculosa et liti- apud Salmant. 18; refertque Lessius 19 sic
deesset qui gratis domino emeret; ut dixi- 828. - « 16°.Si l'es pereat ante traditio- Res non-
dum tradì- « giosa, ac cum difficultate exigenda, licite docuisse Lovanii card. Bellarminum. -
mus mox supra, n. anteced. in fine. « nem, et sit certa ac determinata (v. gr. ta peritem- « is qui non est causa istius difficultatis, Ratio, quia hic contractus non est mutui,
Res-ven- ptori, si sit
dita duobus 821. - « 15°. Cum l'es duobus in soli- «haec domus, hoc dolium vini), perit em- determina- «minoris emit, prout difficultas vel incer- sed emptionis, qua non emitur pecunia,
ta.
fit ejus ..cui e dum est vendita, is dominium acquirit « ptori: nisi aliter expresse conventum « titudo solutionis minor est vel major; sed actio ad illam; et ideo .justum cen-
traditur.
«cui tradita est: dummodo is pretium « sit, aut venditoris culpa pereat. - Si Si inde-
terminata, « quia cum tali periculo et difficultate mi- setur pretium, quod communiter negotia-
Neutri « solverit. Si neutri tradita sit, debetur ei e autem l'es sit indeterminata (ut si quis peri t vendi-
« nus valent. Bonacina \ Trullench 2 », tores pro talibus chirographis solvere
tradita, est tori.
prioris em- « qui prius tempore emit, et alter habet « emerit decem modios tritici ex granario, Creditum Creditum incertum vel difficilis exa- solent.
ptori s, incertum
« actionem in venditorem. Si quid tamen e: oves ex grege), aut si emat rem deter- vel difficUe ctionis licite potest minoris emi, etsi emen- Secunda vero sententia negato Eamque Alii ne-
potest m
«vendatur aut detur Ecc1esiae vel aliis « minatam quidem, sed ad mensuram (ut noris emi.
ì-

ti sit facile illud integre exigere: quia pre- tenent S. Thomas f), Lessìus 20, Lugo 21; gantyos.·
se mmerts
« piis locis, acquiritur domìnìum ante tra- « acervum totum tritici, uno fioreno in tium sumitur a communi aestìmatìone , Salmant. 22 cum Palao, Silvestro, etc.; emi.
«ditionem. - Vide Lessium l et card. «singulas mensuras); tunc ante rei tra- non ex circumstantia particularis emen- Croix 28, Laymann 24, Azor 25, Viva 26, Spo-
«Lugo 2 s , « ditionem aut mensurationem, periculum tis; ut dicunt, ex S. Thoma a), Lessius 8, rer 27 et alii plures. _. Ratio, quia actio
Tradita se· Si l'es igitur sit vendita uni, et postea « spectat ad venditorem. Vide Lessium 16,
cundo e m- Lugo 4; Salmant. 5 cum Molina, Bonacina, ad creditum liquidum revera, cum nullum
ptori, istius tradatur secundo emptori, istius fit. e card. Lugo 17, Laymann 18, Bonacina 19 ». Trullench; contra alios. adsit periculum, aut sumptus pro eo recu-
fìt.
Exceptio- Excipe l°. Nisi hic secundus emptor [Excipe, si emptor sit in mora, ne l'es sit Limitatio, .Sed in dubium revocatur, an credz'tum perando, tanti valet quanti ipsa pecunia
nes,
sit conscius prioris venditionis; ita Les- dimensa, ex l. Lectos, D. de peric. et com- lz'quùlum possit hcite emi minori pretio debita; unde emere vilius actionem illam
sius 8 cum Glossa U), Pater Concina 4, Sal- modo - Nota tamen quod incrementum quam z'tz.fimo. anticipata solutione, quando nullum i.nter-
manto 5 cum communi. Et hoc, etìaràsì hic et decrementum rei etiam indeterminatae Itern, ju- Prima sententia affirmat b), quam te- venit incommodum, est virtualis usura.
xta quos-
secundus emptor sit persona privilegiata; spectat ad emptorem. Salmant.w cum Les- dam, credi- nent Cajetanus 6, Armilla 7, Navarrus 8, Haec sententia est quidem suadenda, Prima
tum Iiqui- opinio, sua-
ut [Continuat.] Tournely 6, Concina 7, Sal- sio, Bonacina, etc.], dqm. Sanchez 9, Toletus lO, Auctor in addition, ut communior et tutior. - Sed prz'mam, denda ; se-
manto 8 cum Lessio b) et aliis communiter. « 17°. Si l'es vendita pereat aut deterior Post tra- cunda, non
ditionem,
ad Anac1etum 11, Tamburinius 12 cum Di- tum ob auctoritatem DD., tum ob ratio- reproban-
Tunc enim iste tenetur rem tradere pri- « fiat post traditionem, perit emptori, licet peri t em-
ptori.
castillo c). Et probabilem putant Lugo 18, nem, sicut Azor et Laymann reprobare non da.

mo emptori: sed non ante sententiam, nisi « pretium nondum persolverit; quia l'es do- adhaeretque Azor 14 cum Abbate 15 et audent, ita nec ego: modo absit omnis
forte ipse induxerit venditorem ad rem « mino perito -'- Laymann a), Bonacìna a)>>. S. Bernardino Senensi 16; Diana 17 cum Sà, animus usurarius. Res enim naturales,
ci secundo vendendam; ut Lessius 9, Sal- 829. - « Quaeres: an et quomodo lù:eat Maldero, Philiarcho et Fabro; item Inno- ut bene ait Petrocorensis 28, pretium non
manto lO et [Contìnuat.] Tournely 11. - Ex- « emere chirographa seu eredita aiterius?
« Resp. Si eredita in posterum exigenda Quomodo 1 Disp. 3, de Contract., qu. 3, punct. lO, num. 4. - tum, n. 21. • Malder., tr, 5. cap. 2, dub. 0, propos. 2. -
cipe 2°. Si primus emptor sit privilegiatus, Iiceat eme- e Lib. 7, cap. 20, dub, lO, num. 3. - S Cap. 21, dub, 9, Ph,:Uarc., de Off. sacerd., parto 2, llb.5, cap. 13. - Philip.
nempe lotus pius aut unìversitas: [Contin.] « (sive jus quod habet alter, ut ipsi in fu- re chirogra-
pha,
num. 76. - .cDisp. 26, n. 94. - 5 'T'r, 14, cap. 2, num, 156.• Faber, in 4, dist, 15, qu. 2, disp, 47, n. 113. - -Trutt.,
Tournely 12, Concina 18 et Salmant. 14. ~ « turum aliquid solvatur) sint certa ,ea Moli1ta, disp. 361, n. lO.• Bonac., disp. 3, qu, 3, punct, lO, Iib, 7, cap. 20, 'dub. lO, num. 4. - Serra, in 2o.m 2 qu.77,
1le
,

num. 4. - Trutì., Iib. 7, cap. 20, dub, lO, n. 3!- 6 Sum., art. Il 'dub, 5, v. Dicendurn 2. - 18 Tr. 14 cap. 2, n. 159. -
Excipe 3°.Si l'es sit tradita secundo titulo « minoris emere, solutione anticipata, est v. Usura, cap. ult. - 'l V. Usura, n. 33. - 8 Man.} cap.!7, 1:) Cap. 21, n. 66. - 20 Loc. cit., n. 71. - 21 Disp, 26, n. %. -
gratioso: nam hic debet rem sibi traditam « usura; sec1uso tamen lucro cessante et n.23l et 232. - • Consil. mor., Iìb, 1, cap. 7, dub, 17, n. 4 22 Tr.14, cap. 2, n. 160. - Palaus, tr. 33, disp, 5:, punct. 13,

restituere emptorì, qui jus habet ad rem, « damno emergente. Bonacina 21 ex Molina, et 5. - 10 Lib. 5, cap. 31, n. 4. - 11 Tr. 8, de Ccntract.,
disto 4, qu, 8, Append" addito 5 et 6. - " Decal., Iib, 8,
ex l. Ignotz~ C. de revocando hz's quae, etc. « Lessio, Toleto, Filliuccio; quia accipitur tr, 3, cap. 7, § 8, D. 2. - 18 Disp. 26, n. 95. - 14 Parto S,
Haec tamen restitutio non debetur, nisi « aliquid supra sortem ex mutuo; nam Iìb, 8, de Empto, cap. lO, qu. 5, v. In hac. - 15 In cap. Ex
parte, n. 6, de alienato mutando jndic•• 16 Tom. 2; serm'. 34,
alius emptor petat intra annum, ex l. I, «mutuat implicite minorem pecuniam, art. 1, cap. 2. - l'l Parto l, tr. 8, reso!. 49.. Sà, v. Debi·
num, 6. - Silvest., v. Usura l I, qu, 14, ad 4. - a Lib. 3,
parto 2, n. 984. - 24 Lìb, 3, tr, 4, cap. 17, n. S3~ - ea Part.3,
Iib, 8, tit. de Empto, cap. lO. qu, 5. - se De Contract.,
qu.2, art. a, n. S. - 21 Tr. 6, cap. 5, n. 49., - Asor,loc. cìt.,
v. In hac. - Laynz.,loc. cito - 2B De ]ust:, cap. 2, qUa a,
V. Secundo.

1 Cap. 21, dub. 20. - ' Disp. 26, sect. 11. - ' Loc. cit.,
n. 142. - • De EmpI. et Vendit., cap. 1, n. 4. - 5 Tr. 14,
cap. 2, n.10•.- 6 De Vendit., art. 7, sect. 1, concI. 2, v.f.
n .. 2. "'- 7 Loc. cit., D. 4, io f. - 8 Loc. cit., D. 10. - 9 Loc.
cit., n. 142. - 10 Tr. 14, cap. 2, num. 10. - 11 De Vendit.,
art. 7, sect. 1, concI. 2, v. f., n. 2. - 12 Loc. cit., condo 2,
v. Porro. - 18 De Empt. et Vendit., cap. 1, DUro. 4. -
14 Tr. 14, cap. 2, D. 9. - Less., cap. 21, n. 142, i. f., cum
bis insinuare: « Modoaliunde eorum, pro qui·
bus emunt, negotium fideliter peragant».
827. - a) Glossa, z'n cap. Si tibi absenti,
de praebend. in 60, ad V. Non acquz'ras, sic
tenet de casu buie simili, nempe de beneficio,
quod duobus sit collatum.
b) Ampliatio ista apud Lessium, loc. cit.,
n .. 142, non reperitur, nee pro ea Salmanti-
çenses Lessium addueunt.
cap. 20, n. 170. - Contino Tourn., de Vendit., art. 7, sect. 1,
concI. 2, i. f., n. 3. - 15 Tr. 14, cap. 2, n. 10. - 16, Cap. 2],
dub. 12. - 17 Disp. 26, n. 216. - l8 Lib. 3, tr. 4, cap. 17. rem venditam, si post traditionem pereat, em- eessantis et damni emergentis, uti n. 413,
n. 12 et 13. - 19 Disp. 3, qu. 2, punct. 8, n.3. - .~ Tr. 14, ptori perire, «modo pretium sit solutum vel explicat.
cap. 2, D. 13. - Lesso, cap. 21, n. 98. - Bonac., disp. 3, de babitum pro soluto». d) Innoeentius, in cap. In civitate, de usur.,
Contract., qu.2., punct.8, n. 3. - 21 Loc. '~t., qu. 3, pancL10,
n. 2. - Molina, disp. 361, n. 4.• Lesso, cap. 21, dub. 8, D. 71••
829. - a) S. Tbomas, 2 a 2 a e, qu. 77, art. 1, n. 2, non solum putat probabilem, sed sim-
Tolet.,'lib. 5, cap. 31, n.4. -1ill.. tr. 35, cap. 5, n.l04. corp... bane rationem non affert, sed aliam, pliciter bane sententiam tuetur; et ita etiam
qua Salmanticenses bie etiam utuntur. Salmant. eum allegant.
li) Navarrus, Auctor additionum ad Reif- e) Bafiez contra, in 2(1111 2 a e , qu. 77, art. 4,
tenstuel, Abbas, Armilla banc utique senten- dub. 5, conci. 1 et 2, negat posse fieri, eo quod
828. - a) Laymann non satis recte aBu· tiam tenent, modo ereditum liquidum ita ema· sit usura palliata; sed conel. 3, negat obli-
senbaum allegatur; nam Nb. 3, tr. 4, cap. 17, tur, non ratione temporis, sed ratione periculi, gandum esse ad restitutionem eum qui bona
n.ll haec seribit: «Dominium mercis, quam- aut damni emergentis, aut lucri cessantis. fide seeutus fuerit opinionem quae vu1t esse
vis traditae ..., emptori non ante acquiritur, c) Dicastillus, lib. 2, tr.lO, disp. 2, dub. 20, licitum, quia est dubium utrum sit licitum
quam is pretium solverit, vel cautione pig:no- n. 414, a Tamburinio citatur solum ut qui necne.
ris aut fidejussoris satisfeeerit, vel ven~tor existimet probabilem esse bane sententiam; f) S. Tbomas, in suo Opusc. 67, baec in
alia ratione emptoris fidem secutus fuent». et ita sane dicit Dicastillus, loquens de ere· universum scribit: «I1lequi ad eertum termi-
_ Bonacinaetiam, dz·sp. 3, qu. 2, punct. 8, ditis immaturis; oppositam .tamen longe pro- num debet, si ante terminum solvit, ut ei de
n.2, male adducitur a Busenbaum; dicit enim babiliorem esse asserit, nisi accedat ratio lucri debito aliquid dimittatur, usuram committere
 260 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
habent; sed tanti valent quanti ab homi-
nibus aestimantur, ex l. Pretia 63, D. ad
lego Falcidiam, apud Cabassutium. Con-
stat autem (ait Laymann) quod, cum talia
chirographa ad venditionem exponuntur,
minoris communiter aestimantur quam
praesentes pecuniae; et haec diminutio
aestimationis oritur ex difficili exactione,
a qua communiter praefata chirographa
solent non esse immunia. - Unde iidem
Lugo I, Croix et Sporer, licet secundam
sententiam sequantur, dicunt tamen quod
ca speculative loquendo est vera, sed non
practice g); nam in praxi communiter hu-
jusmodi eredita vix sunt libera a periculo
exactionis vel saltem a molestiis et sum-
ptibus. Cum autem in praxi communiter
haec eredita sint obnoxia hujusmodi peri-
culis et incommodis; idcirco non impro-
babile videtur, pretio ipsa decrescere ju-
xta communem hominum aestìmatìonem,
et ideo minoris emi posse. Alia autem est
ratio mutui, alia emptionis: ex mutuo enim
nihil praeter sortem exigi potest, nisi titu-
lus extrinsecus ipsi accedat ; in emptione
autem sola aestimatio hominum constituit
justum pretium rerum, hicque .praebet
titulum minoris emendi h).
830. - « Unde resolves:
Alii casus « l". Usuram committunt 1". Ministri
e x; Buscn-
baum, e: regum et principum, etc., qui, ut anti-
e cipatam faciant solutìonem, aliquid acci-
e: piunt a creditoribus. 2". Qui aliquid acci-
Cabassut.} Iib, o, cap. 9. num ..4•. Laym., Iib, 3, tr.4,
cap. 17, n. 33. - 1 Disp.26. n.96. - Croix, Hb. 31 part.2,
n. 984. - Sporer, tr. 6, cap. 5, n. 49; i. f. - , Disp. 3, qu. 3.
tmnct. lO, n. 2, v. H,'nc. - Navar.} Man., cap. 17, n.245.
- .Molina, disp. 313, n. 1 et 2. -- Salas, de Usuris, duh. 26.
~ :l Disp. 3, qu. 3, punct. 10, n. n et 6.. Regin.} lib. 25,
videtur, quia manifeste tempus solutionis pe-
cuniae vendit: unde ad restitutionem tenetur » •
g) Seu clarius et rectius: Controversiam
hanc magis speculativam quam practicam
esse ajunt, et in praxi communiter veram esse
priorem sententiam.
Il) De hac quaestione S. Doctor in Istruz.
c Pratica, cap. lO, n. 180, brevius loquitur,
inquiens: « Probabiliter.... chirographa, licet
sint liquida, possunt minoris emi, quia aliud
est habere pecuniam, aliud est emere actio·
nem ad illam, quae actio communiter existi-
matur minoris, quia hae actiones in praxi non
sunt immunes ab aliquo periculo exactionis
aut saltem molestiae et expensae. Excipienda
nihilominus esse dico chirographa mensarum
" piunt a debitoribus, concessa dilatione
«ad solvendum: quia accipiunt aliquid
« ultra sortem pro mutuo virtuali. - Bo-
« nacina 2, Navarrus, Molina, Salas, etc.
«2°. Minoris emi possunt regulariter
e eredita et stipendia, sive salarìa debita
« militibus aut famulis nobilium; quia ha-
« bent adjuncta incommoda, pericula et
« molestias in exigendo. Quam ob causam
«idem licet, etiamsi eredita illa tempore
« preesentì vel etiam praeterito fuerint
« solvenda. - Bonacina 8 ex Reginaldo,
« Molina, etc.
« 3°. Qui ipse est causa difficilis solu-
" tionis, peccat contra justitiam emendo
« minoris, et tenetur ad restitutionem: tum
" quia ipse est causa damni, cum ipsius
« culpa creditum valeat mìnus; tum quia
« alioqui praemium ex delicto suo repor-
« taret. Molina 4, Filliuccius, Bonacina 5 a ,
I Hoc certum est apud omnes; vide Sal-
manto 6]. - « Hinc quaestores principum
«ad quos solutio pertinet, quando ipsi
«sunt causa difficilis et malignae solu-
" tionis, non possunt chirographa vel ere-
« dita emere minoris; ut docent auctores
« citati. - Additque Salas et Molina 7, non
"esse liberum quaestoribus, etc., quibus
« incumbit sol vere magnatum debita, uni
« potius solvere quam alteri (nisi quis forte
e jus prae aliis habeat, ut vide supra de Or-
« dine restit.); sed teneri omnibus sol vere
« pro rata. Bonacina 8. Vide Trullench 9 »,
Il.313.. MoUtla, disp. 361, n. 12. _. • Disp. 313, n. o.
Fill., tr', 35, n. 107. - , Dlsp, 3, qu, 3, punet. IO. n. o. -
6 Tr. 14, cap. 2, nutn. 157. - Salas, de Usuris, dl1b. 2b~
n.3. ...:. , Disp. 313, num. 3 et 4. - , Disp. 3, de ContracI..
qu. 3, punet. IO, n.7. - , Deeal.. lib. 7. cap. 20, dub. lO,
num.3.
nummulariarum, dieta Fides crediti, pro qui-
bus nullum morale periculum adest; nisi ta-
men dominus in loco distanti degat, et ille
qui ad exigendum mittendus erit incommo-
dum vel perieulum subeat». Vides hic S. AI-
phonsum non amplius loqui de mz'nori pretio
quam infimo, quod forte difficile intelligitur;
sed solurn quaerit an chirographa liquida pos-
sint minorz's emi. Et jam in Medulla (seu
prima edito Theologiae moralis), Ub.3, tr.5,
cap. 3, dub.8, art. 1, nota E, scripserat: «An
autem chirographa, anticipata solutione poso
sint minoris emi: Vz'de Uf. L infra '. Et dieta
nota L: « In dubium vocatur an creditum
liquidum possit lidte emi minori pretio».
Cfr. etiam hic n. 811, i . .f
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. VITI. - ART. Il. 261
ARTICULUS II.
<lUID srr )/EGOTIATIO, ET QUIBUS ILLICIT.',
831. Quando clericis negotiatio sit graviter illicita. _. 832. Quzd, si elericus negotietur alieno
nomine. Et vide ibi sancitum ex bulla Benedicti XlV. ~ 833. Quid, si negotietur per
alium, - 834. An liceat eterico aut religz'oso emere animalia, ad ea uendenda, sagi-
nata in pascuis suis. - 835. An liceat emere pecora ad ea saginanda ex pascuis aiienis.
- 836. An liceat emere agrum cum fructibus. An vendere carius ut ematur vilius.
An emere lanas ad vendendum pannum. - 837. An liceat eterico absolute negotiari
pro necessitate sui vel familiae. - 838. An aliquando laicis negotiatio sz't ittiata. -
An liceat clericis gerere negotia sive procurationes saecularium.
Negotìario,
quid,
831. - " Resp. Ea est, cum quis rem incurrunt suspensionem et excommunica-
« sibi comparat eo animo, ut integram et tionem, ferendae tamen sententiae: Sal-
e: non mutatam • [Secus, si in melius mu- mant.s. De immunitate gabellarum autem,
" tatam: S. Thomas 11 «carius vendendo vide Salmant. 6.1 "si multam negotiationi
« vel permutando lucretur. « dent operam; ut ait Lessius 7, et Lay-
« Quod , quia obnoxium est periculo « mann b), Bonacina S, card. Lugo 9 »,
e: multorum peccatorum, et valde distra- Communis. igitur est sententia, non Xon pro. '
h ibetiur dI.:-
« ctivum ac indecens statui clericali sic prohiberi negotiationem clericis in mino- rtcìs lu mi,
- Iucris inhìare, severe prohibitum est nor'ibus,
Prohibe-
tur clericis
ribus. - Ha Continuator Tourne1y l0, Ha-
in sacris et - clericìs constitutis in sacris • [Consti- bert II, Concina C), Lugo 12 et Salmant.w,
retigtosis.
tutis in sacris tantum; ut Salmant. 9, Lu- Dubitatur autem: an vetetur beneficia-
go 8, Lessius 4 et alìi communiter, ex cap. tis in minoribus ?
Secundum 6, ne clerici vel monachi a)] Negant Molina d), et Trullench e), apud Nequcv ju-
xta q uo s .
« et religiosis omnibus »: [Id affirmat etiam Sa1mant. 14, qui id probabile putant cum dam, bene-
f'i c ì n rf s in
de novitiis Turrianus apud Lugo; sed Lu- Filliuccio 15. - Sed melius tenendum 0ppo- mincrtbns,
go merito de hoc dubitat, quia novitii in situm cum communi sententia; quam te- His proba-
bifius vera-
odiosis non veniunt nomine religiosorum]. nent Lugo 16, Salmant. 17, [Contin.] Tour- turo
- « ita ut mortaliter peccent », [Ut habet nely 18, Concina 19, Habert 20; item Sà f),
communis, sed non contra justitiam, Et Tabiena, Bellettus, Salas, apud Lugo: ex
l 2:1 2~I'J qu, 77. art. 4, ad l. - 2 Tr, 14, cap. 2, n. 37.- n. 25. - 13 Tr. 14, cap. 2, n. 37. - 14 Loc, cito _ l" Tr. 35.
u Disp. 26, nume 25. - 4 Cap. 21, nume 4. v. Aduerte, - num. 20, v. f. - 16 Disp.26, nume 26. - 17 Tr. 14, cap. 2,
Turrian., in 2""" 2 , de ]ust.. disp. 59, dub. 2, nume 6. ~
nc
n. ~. - lfl De Vendit., art. 8, sect, 2. concl, :.?, n. 1. _ 1{{ De
Lugo, disp.26, n.25. - Lugo, 10e. cito - li Tr. 14, cap. 2, Empt. et Vendit., cap. 3. n. rl. ,,~ 00 De Contract., cap . .t:!.
nume 37. - Il Loc, cito - 'I Cap. 21, nume 4, v. Aduerte, - § 5, qu, :l, resp. 2. - Tabiena, v. Emptio, n. 16. qu. 1f"
, Di"p.3, de Contracr.. qu. 1. punet.5. n. 18. - • Disp. 26, i.. f. - Bellet., Disquisit eteric., parto 1. de disdpl. cleric..
n. 24•.- 10 De Vendit., art. 8, sect. :.?, concI. 2, n. 1. - § 21, num. 19•. Salas, de Empt.. dub.2. num. o.. L".~o.
Il Dc Contract•. cap. 12, § 5. qu. 2, resp. 2. _ 1!:l Disp. 26. disp. 26. n. 26.
831... Il i Auctores id profecto colligunt ex et sine ullo fundamento: ubi enim lex non
cap. Secundum; sed ibi haec tantum haben- distinguit, nec nos distinguere debemus».
tur: ,Sub interminatione anathematis prohi- d) Molina, dz'sp. 342, n.2, rem injudica-
bemus, ne monachi vel clerici causa lucri ne- tam relinquit: «De beneficiariis qui in sacrb
gotientur ». non sunt constituti anceps est Silvester..., in-
• hi Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 17, n.39, clinareque videntur doctores aHi citati iltos
asserit negotiationem interdictam esse cleri· non peccare lethaliter»"
ds, et quidem sub mortali; sed non requirit, (.) Trullench minlls recte a Salmam. alle·
ut multam illi dent operam. gatur; nam, Nb.7, cap. 20, dub. 19,11.7. vo-
<' I Concina, de Empt. et Vendit.• cap. 3, cat quidem probabilem hanc sententiam: sed
Il. 5, videtur potius contrariae sententiae fa· ipse adhaeret oppositae opinioni, quam S. Al·
vere: « Juniores, inquit, excipiunt ab hac pro· phonsus amplectitur.
hibitione rlericum saecularem, minoribus tan· /) Id sane videtur dicere Sà, (uti 10quitUl-
tum ordinibus insignitum; imo probabile id Salas, loc. cit., ex quo Lugo allegationem
reputantSàlmanticenses cum aHis. etiamsi sumpsit) v. Clen'cus 11. 2, ubi scribit: " CUlTI
beneficiarius clericus ejusmodi sito Sed gratis c1ericis in jure aliquid prohibetur aut praeci-
 262 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
can, Placuit 3, causo 21, qu. 3, ubi pro-
hibetur negotiatio non solum presbyteris
et diaconis, sed etiam clericis : quod sal-
tem de beneficiariis in minoribus intelli-
gendum est. Nec intelligi potest de sub-
diaconis; dum in quarto saeculo, quo per-
actum fuit concilium Carthaginense III,
cujus est praefatus canon, nondum subdia-
conatus ordo inter sacros connumerabatur.
Etenim adhuc tempore Urbani II, qui vive-
ter exercens negotiationem non turpem,
nec in magna quantitate; quia jura 10-
quuntur de exercente. Ita Lessius Il), Lu-
go <; Salmant. 5 cum Filliuccio o, Trul-
lench j), Villalobos j), etc.: ex cap. Multa 1,
ne eterici vel monache, ubi prohibetur cle-
ricis negotium t11justum exercere. - Hinc, Nec letha-
le, semel ne-
etiamsi semel in materia gravi negotìetur, g o t i a r I
nec etiam peccare graviter, probabiliter gra"i. in ruarer-ìa
tenent Cajetanus k!, Salas k.l, Delbene k),
CAP. III. - DE CON'rRACTIBUS. - DUB. VIlI. - ART. II •
.Item, quod negotia a laicis incepta, si
ad c1ericum quovis titulo deferantur, sta-
tim sint ab eo dimittenda. Quod si non
possint dimitti sine detrimento, permitti-
tur continuatio; sed tantum ad tempus,
et per interpositam laici personam, ac de
licentia S. Congr. Concilii (aut Ordinarii,
si sit extra Italiam); alias incurret cleri-
cus eamdem spolii poenam.
Item, ne- 833. - Plures autem auctores dicunt,
gotiatio per
non peccare graviter c1ericos qui per aùos
263
praecipit quod, etiamsi adsit necessitas
familiae, clericus nequeat negotiari sine
dispensatione Sedis Apostolicae, si sit intra
Italiam; episcopi vero, si extra Italiam.
Praeterea addit quod si aliquis contractus
negotiationis dubitatur an licite possit a
c1erico iniri vel ne, expeditissimam, ait,
esse viam scribendi ad S. C. Concilii, quae
dubium decernet.
834. - «2°. Non est negotiatio eccle- Quaenam
negoti at c
ì

alias. e siasticis vel religiosis prohibita, si emant

bat anno 1091, tantum ordines presbytera-
tus et dìaconatus erant sacri; ut patet ex
concilio Beneventano l, apud Tournely s,
Ratio autem cur beneficiariis negotia-
apud Croix 6. si t lici t a
clericis.
101010 Cajetanus, Michael de Palacio negotiantur, dantibus ipsis pecuniam, aliis «pecora, quae pascuis suis saginata ven-
et Rodriguez, apud Salmant. 7, dicunt non ponentibus industriam: nisi eorum super- e dant; quia vendunt fructus suorum prae-
esse grave etiam frequente l' negotiari, intendentia esset tanta, ut ipsimet nego- « diorum vel agrorum (Molina, Lessius,

tio sit interdicta, est: tum quia beneficiarii quando fiat sin e scandalo, et negotiatio tiari viderentur a). Ita Salmant.l, Lugo 2, « card. Lugo 5); uti nec, si greges alant,

ex officio debent Deo va care, utpote ad- non sit turpis: nisi praecedat monitio. - cumLaymann et Castropalao apud Croìx", « ut fetus, lac, lanam vendant. Card. Lu-

dicti ministerio ecclesiastico; tum quia ex
bullis Pontificum, ut asserit Lugo, bene-
ficiarli, non solum in majoribus, sed etiarn
in Ininoribus constituti, exspoliantur bonis
acquisitis ex negotiatione g). Ergo etiam
iis negotiatio est interdicta. - Sententia
autem contraria, nescio quo valido fun-
damento nitatur.
« Unde resolves:
Negotiari « l°. Si clericus semel iterumque tan-
bis terve,
non est le- « rum negotietur, in materia non gravi,
thale.
« V. gl'. libros, cruces, etc. emat, ut occulte
« iterum vendat carius; non est mortale.
«- Lessius h), Malderus i), Filliuccius,
«Diana, card. Lugo 3 »,
Non peccat graviter clericus, bis vel
Concil. Carthagin, (III nomine, sed revera II, anno 397
celebratum; cfr. Labbe, tomo 2, col. 1402. - 1 Can, Nul-
lus 4~ disto 60; cfr. Labbe, tomo 12, col. 795. - 2 Praelect.
theol, de Sacram, Ord., qu. 6, art. 4. - Lugo, di"p. 26,
num.26. - FIIl." tr. 35, num. 20. - Diana.. parto 1, tr. 8,
resol, 72, v. Limz'ta. - 3 Disp, 2~J num.24, i. f. _ 4 Loc,
pitur, intelliguntur solum qui sunt in sacris aliquid mercatus fuerit revendendi gratìa ,
aut beneficiati». Sed n. 22 (in edito correcta, quando non multum negotiationi dederit ope-
Sed Salmant." hoc recte inquiunt minime Frequen- Sed hodie oppositum omnino tenendum ex « go 6. - Ubi tamen negat, licere iis con-
admittendum; cum jura ante monitionem ter negotia- bulla Benedicti XIV Apostohcae, edita 25 - duceré agros ut fructus vendant; eo
rì, etiam sì-
graviter negotiationem prohibeant. Moni- lo, Iet ne scanda- Febr. anni 1741, ubi statutum est, poenas « quod, licet non sit negotiatio proprie
ha le.
tio autem tantum requiritur ad poenas in. infiictas adversus c1ericos illicitos nego- « dieta, specialiter illis sit prohibitum in
currendas; non vero ut hujusmodi exer- tiatores, extendi etiam ad ciericos z'llz'czìe « concilio Carthaginensi a). Vide loc. cit. »,
citium sit ìllicìtum, cum illud a lege in- (verba bullae) sub alieno laz'd nomz'ne quo- Certum est non esse licitum c1ericis Conduce-
re agros ad
terdicatur, utpote statui clericali per se modolzòet negotiantes , permde ac sz· per ve1 religiosis conducere agros alienos ad vendendum
seipsos, ac proprio eorum nomine, negotia fructus, il1i·
indecens. vendendos fructus. Ita, cum Busenbaum cirum,
832. - Notandum hic ex bulla Bene- Vetatur
ipsa z'llidta exercerent. Quod intelligitur (ut supra), Lugo 7, Lessius 8, Laymann b),
n eg o r i a r io
dicti XIV contra clericorum negotiatio- etiam nlif'- (ut ipse Benedictus c1arius explicavit 4) de Roncaglia 9, etc. - Ratio, quia (ut dixit Bu-
clericis qui per laicos negotiantur, lucrum senbaum), quamvis haec proprie non sit
nem, edita Romae 25 Febr. anni 17-H, quae no nomine.
incipit Apostohcae, statutum esse quod pro seipsis acquirendo. Quod patet sic negotiatio, tamen vetìtum est a concilio
constitutiones et poenae contra clericos esse intelligendum etiam ex eadem bulla, Chalcedonensi (non Carthaginensi), ut ha-
negotiantes intelligantur etiam pro clerico ubi Pontifex immediate post relata verba betur in can. Peruemt I, causo 21, qu.3,
qui non suo, sed alieno nomme , quomo- declarat quod bona sic a c1ericis alieno ubi sic dicitur: Peruenit t11 S. synodum,
dolibet illicitam negotiationem exercet. - nomine sibi acquisita ad spolii poenam quz'a de eis quz' z'n clero connumerantur,
subjiciantur. - Praeterea, ex bulla Cle- quidam propter turpz's lucrz' gratiam, ah'e-
cit., num, 24. -:; Tr, 14, cap. 2, num. 38. - f) Lib. 3, parto 2. mentis XIII Cum prz'mum, data 17 Sept. narum possessionum conductiones, et sae-
num, 1004. - Cajetan.., Y. Clert'cus. ~ Mich. de Palacio,
de Contract., lib. 2, cap. lO, v. Unde, vt'detur non esse. -
anni 1759, confirmatur bulla Benedicti; et culares causas 8usczpzunt,. et seipsos quz:
Rodrig., Sum., part.2, cap. 1, num. 2•. 'l Tr. 14, cap. 2, rursus expresse prohibetur c1ericis ne ne- dem a mz'nz'sterzi's sanctis per desùlz'am
num, 38. - e Loc. cito - Bened, XlV, bulla Apostottoac, gotientur per interpositam personam, et separant; ad domos autem saecularium
§ 1 et 2.
praesertim ne per alios cambz'um actioum concurrunt, et substantz'arum eorum gu-
contrahant. Insuper in hac bulla Clemens bernationes avarz'tiae causa suscipiunt.
1 Tr. 14, cap. 2, n. 40. - 2 Disp. 26, n. 36. - Laym., lib. 3, et 5. - MoUna) disp, 342, num. 17.• Less., cap. 21, n. 5.
tr, 4, cap. 17, n. 40. - Castropal., rr. 16, disp. 4, punct.13, - li Disp. 2'6, nUID. 29. - 6 Loc. cito - 'l Loc. cito -

n. 20), quem Salas non citat, innuit negati- ram ». § 3, num.7. - 3 Lib. 3, parto 2, num. 1005.- Bened. XIV, 8 Cap. 21, n.6. - g Tr. 14, qu. 2, de Empt., cap. 2, qu. 4,

vam: « Potest qui est in sacris aut benefi- j) Filliuccius, tr. 35, n. 20; Trullench,
bulla Apostolicae, § l. - • De Synod., lib. lO, cap. 6, n.4 resp.2.
ciatus advocare coram judice ecclesiastico.. lz'b. 7, cap. 20, dub. 19, n. 7, V. f, fere con-
Non potest autem ... lucri causa negotiari per cordant, éxcusantes a mortali eum, qui semel
se, sed ob suam aut suorum necessitatem ». aut z'terum negotiatur. - Villalobos pariter tem, de Empt., dub. 2, n. 4; et Delbene, de causo 21, qu. 3; sed falsa est allegatio, error-
Unde videtur idem revera tenere ac S. Al- parto 2, tr. 21, diff. 3, n. 3, negat posse ne- Immunit. EccI., cap. 5, dub. 3, sect. 3, n. 3, que iste in Gratianum referendus est; nam, ut
phonsus. gotiatorem appellari eum, qui unam rem ad solum negant peccatum mortale committi, si recte animadvertit S. Alphonsus, canon Per-
g) Scilicet; bona sic acquisita subjacent revendendum emit, quia negotiator dicitur clericus semel aut iterum (Delbene addit: venz't concilio Chalcedonensi, non Carthagi-
spolii poenae. ille, qui multas exercet negotiationes. terve) negotietur. nensi, tribuendus est, ut idem Gratianus, pa-
h) Lessius, cap. 21, n. 4, V. Adverte, non k) Cajetanus, Salas et Delbene non satis
833. - a) Soli Salmanticenses et Lugo, ex rum sibi consentiens, in can. .fin. disto 86,
aliud habet quam ejusmodi clericos lethaliter accurate citantur a Croix; non enim loquun- auctoribus citatis, afferunt hanc limitationem. fatetur.
834. - a) Busenbaum hic, post cardinalem b) Laymann, lib. 3, tr. 4, cap. 17, n.39,
peccare, « si multum negotiationi dent ope- tur de gravitate materiae; et Cajetanus, z'n ex .Glossa in cap. Dz'lecti, de dedmzs, ad v.
ram ». Sum., V. Clerz'cus, negat solummodo in his. de Lugo, citat concilium Carthaginense; et re-
i) Malderus, tr. 5, cap. 2, dub. 4, dico 4, peccari lethaliter vi praecepti, si desit teme- vera Lugo huic concilio tribuit canonem Pel'- Conduxis#s, quam interpretatur, scribit: < Si
~)ellJl't, quod habetur in Decreto Gratiani, monasterio propria praedia ad alendos fra-
1/ot.1, a mortali clericum excusat, " qui semel ritas, contemptus et contumacia. - Salas au-
 264 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DEC."LOGI.
Decreint z"gt'tur s. synodus, nemz'nem dem-
ceps eorum , hoc est non episcopum siue
clericum aut monachum, conducerepos-
sessiones aut misceri saecularibus procu-
rationious,
Secus, eme-
E converso licitum est c1erico emere
~~ma*~~t~ agrum cum fructibus jam maturis, et illos
bus ut ven-
dantur, vendere; quia tunc vendit fructus agri
proprii. Ita Salmant. 1 cum Molina, Fil-
liuccio, et Busenbaum (ut mox infra). -
Licitum esse etiam emere pullos equinos,
ut postea domitos vendat, dicit Palaus s
cum Gutierrez et Lassarte. Sed hoc parum
mìhì arridet.
835. - An vero lt'ceat eterico emere pe-
cora vel porcos, ut vendat sagmatos, vel
ut ex fetibus, Iacte , lana lucrum faciat?
Emere pe-
cara, ut sa- - Communiter id admittunt DD., si in
gìnata pro- propriis praedìis animalia saginentur vel
priis prae-
diisvendan- alantur; ut Lessius 3, Lugo 4, Palaus S, Lay
tur.Iicitum,
mann 6, Salmant.", Roncaglia 8.
Sed dubitatur: an ticea: ea alere ex
praedti's aHenz's, ut postea vendantur? -
Ut alan-
tur'ex prae- Si ad hoc conducantur praedia aliena,
diis condu- censeo omnino dicendum quod non liceat;
ctìs et ven-
dantur, ìlli- ex citato concilio Chalcedonensi (nisi ali-
citum,
cubi contraria vigeret consuetudo), Ratio,
quia, si ibi prohibetur conducere agros ad
vendendos fructus, tanto magis videtur
id vetitum ad animalia saginanda.
An autem lt'ceat eterico emere.fructus
aHenorum agrorum, ad anùnaHa sagi-
nanda, et sagz'nata vendenda? - Gene-
raliter loquendo a), id concedunt Viva 9
et Salmant. lO, modo absit scandalum. Sed
negant Laymann b) et Sporer 11.
1 Tr~ 14, cap. 2, num. 42. ~ Molina~ disp.342, num. lO..
Fill., tr. 35, n. 2a. - ' Tr. 16, disp. 4, punct. la, § a, n. a••
Gutier.~ Pract. quaest. civiI., lib~ 6, qu. 93, n. 51. • Las~
sarte~ de Decima, cap. 19, n. 56. - a Cap. 21, num. 5. -
• Disp. 26, n. 29. - , Tr. 16, disp. 4, punct. la, § a, n. a. -
G Lib. 3, tr. 4, cap. 17, n. 40. - 7 Loc. cit., n. 41. - S Tr. 14.,
tres non sufficiant, fas est conducere aliena,
et inde perceptos fructus vel absumere vel
etiam vendere».
835. - ,,) Caute accipienda sunt verba geo
neraNter loquendo, quibus S. Alphonsus uti·
tur; auetores enim quos allegat non loquun-
tur de praesenti casu in specie: sed Viva ge-
neraltter scribit licitum esse clericis, secluso
scandalo, « emere jumenta, ut nutrita carius
vendant; emere oves, ex quibus vendant
agnos et lacticinia». - Salmanticenses pari-
ter generaliter concedunt licitam esse clericis
Verumtamen nequeo intelligere cur Brnere
fructus alie-
hoc absolute sit illicitum; cum ex una ni praedii
aj e n d a
parte, haec non sit negotiatio; emere enim 3d pecora, po-
s t e a v e n-
rem, ut in melius mutata carius vendatur, derida, uer-
certum est non esse negotiari, sed prae- turno
mz"um stataooris accipere, ut docet D. Tho- .
mas 12 cum aliis. Ex alia parte, nullo ca-
none hoc vetitum invenitur. Et regula ge-
neralis est, licitum esse quodcumque non
constat a lege prohibitum; ut fuse proba-
tum est bo. I, n. 58 et seqq. - Dicit
Laymann, hoc prohiberi, quia dedecet sta-
tum ecc1esiasticum. Sed respondeo: Vel
dedecet per se, vel propter scandalum
alìorum.Quod per se dedeceat, nequitdici;
nam si hoc esset, etiam c1ericum dede-
ceret animalia saginare in praediis pro·
priis: quod communiter DD. cum ipso
Laymann permittunt. Si vero ob scanda-
lum; ergo, sec1uso scandalo, non est illi-
citum C).
Aliae
836. - «3°. Non peccat clerìcus l°. Si go.ciati'on
t''';
1H,'.
« emat agrum cum fructibus jam maturis, licirae,
e: illosque vendat; quia vendit fructus agri
« sui. Card. de Lugo 13 ex Molina, Filliuc-
e: cio, etc. - 2°. Si id quod ad proprio!'
« usus emerat, postea, vel quìa non indi-
e: get, vel mutato consilio, carius vendat.
« Ibid. 14 ».
Notandum est deinde quod, ut nego-
tiatio clericis vetita sit, requirìtur animus
vilius emendi, ut vendatur carius. Unde
licet eis vendere carius, ut emant vilius;
Salmant. 11;. - Sic pariter non est vetitum
clericis vel monachis aliquid emere ut
consumant, et postea vendere si pretium
qu. 2, de Empt.• cap. 2, qu.4, resp. 1. - l:t De Contract.,
qu. 2, art. 4, .n. 7. - 10 Tr. 14, cap. 2, n. 34. - 11 Tr. 6,
cap. 0, n~ 102. - lS 2n 2ne , qu. 77, art. 4, ad 1. - LaY11l.~
lib.3, tr. 4, cap. 17, n. 40. - Laym.~ Ioc. cito - 1:1 Disp. 26.
num. al. • Molina, disp. 842, n. lO. - Fill., tr. a5, n. 23. -
14 Lugo~ Ioc. cito - lu Tr. 14. cap. 2, n. 42.
negotiationem, « qua aliquid emitur, ut per
industriam vel artem melioratum aut immu-
tatum carius vendatur, ut qui...emit animalia,
ut postea saginata carius vendat».
b) Laymann, loc. cit., n. 40, videtur utiqut'
negare, quamvis non expresse. Negat enim
licitum esse clericis, animalia emere, quae
postea saginata, quaestus faciendi causa vell-
d::mtur, et excipit dumtaxat hunc cnsum: «Si
empta pecora et t'n proprt't's praedù~<; nutrz'ta
vendant ».
c) Hinc S. Doctor, t'n Istruzz'one e PraNca,
CAP. III. - DE CONTRACTJBUS. - DUB. VIII. -
illius crescat, ut vilius simile emant; quia
hoc non est propria negotiatio, ait S. Tho-
mas a): Non proprie pertinet ad negotia-
tores, sed magis ad oeconomicos vel poli-
ticos, quz' habent prooidere vel domuz' vel
dvz"tati, de... necessariis ad vz'tam. - Item,
nec prohibetur iis emere plura pro secu-
ritate suae provisionis, et quod superest
etiam carius vendere; quia emunt ne pro-
visio deficiat: ut ajunt Lugo l, Mazzotta g.
Licitum etiam est c1ericis emere fer-
rum ad vendendos gladios; colores, ad
vendendas picturas; lanas, ad vendendum
pannum: modo tamen ipsi pannum con-
ficiant, non autem per operarìos condu-
ctos, quia aliter hoc valde accederet ad
negotiationem: ita Lugo 3, Salmant.! cum
Molina et Maldero. - Et hoc affirmant b),
etsi lanae essent propriae; de hoc tamen
dubitat Lugo.
An vero liceat conducere equos ad eos
locandos? - Negat adhuc Molina c),' sed
concedunt Lugo c) et Salmant. c).
837. - « An vero, et quomodo c1ericis
« Iiceat negotiari per alios non famulos,
1 Dìsp. 26, num. 32. - :1 Tr. 3, disp, 3, qu, 1, cap. 31
qu, 5, v. Caeterum. - 3 Disp. 26, n. 34. - .. Tr. 14, cap. 2,
n. 42. - Molina~ disp. 342, o. 6. ~ Malder. tr. 5, cap. 2,
1 n. 22). - Nauar., Man., cap. 25, n, 111. - rr Lib. 3, tr, 4.
dub, 4. Dico 4, v. Secundo. - Lugo, disp. 26, n. 84. -
5 Loc, cìt., n.36. _ 6 Lib. 7, cap. 20, dub.19, n. 7. - 7 De
Jure eccìes., Iib. 1, cap. 40, n. 121. - S Cap. 21, n. 6. -
cap. lO, n. 194, ait sibi videri valde proba-
bilem opinionem, quae affirmat licitum esse
clericis aliena praedia emere ad saginandum
propria animalia, quae postea vendantur.
836. - a) S. Thomas negat sane, in 2 a 2 a r ,
qu. 77, art. 4, ad 2, vetitum esse clericis
aut monachis aliquid emere ut consumant, et
postea vendere si pretium illius crescat; sed
textus, quem S. Alphonsus in dictorum con-
firmationem adducit, reperitur apud Angeli-
cum in ipso articuli corpore, nec directe re-
fertur ad praesens assertum.
b) Ex auctoribus allegatis, Malderus am-
pliationem istam praetermittit.
c) Molina, loc. dt., n.17, loquitur non de
conducente, sed de emente jumenta ad ea lo-
canda. De dieto autem Molinae dubitat Lugo,
loc.cz·t., n. 34, et demum sub distinctione con-
cludit, inquiens: «Fateor tamen, si frequen·
ter emerentur alia et alia animalia ad eum
usum, speciem aliquam negotiationis habere;
si tamen semel empta fuissent, et postea diu·
tius in eo exercitio haberentur, non video ma·
jorem indecentiam, quam si semel domus
empta fuisset ad locandam, vel grex ad ven·
dendos ejus fruetus •. - Salmantieenses vero
ART. TI. 265
praesertim in necessitate? - Vide card.
«
de Lugo 5, Trullench 6, Barbosa 7 »,
«
Commune est apud DD., licitum esse Ke~otia.
l'i pro ne-
c1erico negotiari pro sua vel suorum ne- cessaria su-
cessaria sustentatione. Ita Lessius 8, Lu- stentatione,
Iicitum,
go 9; et Salmant. lO cum Molina, Sà, Na-
varro, etc.; ex cap. Multa 1, ne clero vel
mon., ubi dicitur: Nec tamen justum ne-
gott'U'11Z est contradicendum propter neces-
sùases dzversas, etc.
Sed hic dubìtatur: quaenam necessitas
requiratur, vitae an status? - Nimis ri-
gide Laymann 11 requirit necessitatem ad
vitam sustentandam. - Sed communius
et probabilius Palaus 12, Sporer 13, Croix 14 Probabj.
liussatis est
et Mazzotta 15 dicunt sufficere necessita- gravis ne-
cessitas sta-
tem gravem ad statum decentem, nempe tus.
si aliter c1ericus cum sua familia com-
mode sustentari nequeat, Ratìo: tum quia
lex ecc1esiastica non obligat cum gravi
incommodo; tum quia, cum prohibitio
facta sit ob decentiam status, non cense-
tur prohiberi id quod necessarium est ad
decentem statum servandum, suum vel
suorum a).
IILoc. cit., num. 37. - re Tr. 14, cap. 2, num, 39. ~ Molt'na l
disp. 342, D. 11. ~ Sà~ v. Clertcus, n. 20 (in edito genuin.,
cap. 17, n. 39. - 12 Tr. 16, disp. 4, punct. 13, § 3, n. 8. -
18 Tr, 6, cap. 5, nu, 102. - 14 Lib. 3, parto 2, num. 1006.-
15 Tr, 3, disp. 3, qu. 1, cap. 3, quaer, 5.
magis videntur Molinae favere quam cardi-
nali de Lugo; nam, tr. 14, cap. 2, n. 42, affe-
runt Molinae sententiam de emente jumenta
ad ea locanda, et dicunt: « Sed id displicet
Lugo, quia potest propria praedia et jumenta
locare; et postquam emìt , jumenta jam sua
facit; neque est ratio cur jumenta emere ani-
mo locandi non possit,et possit domum emere
animo locandi ». Quibus sie dietis ex Lugo,
concludunt Salmantieenses: « Verum est pri-
mum esse magis indecens et indecorum, quae
indecentia non ita apparet in secundo».
837. - a) Haec denique circa negotiatio-
nem clericorum sedulo notanda sunto Clerici
non prohibentur acquirere obligationes socie-
tatum industrialium; nam potius mutui quam
negotii rationem habent. - Praeterea ex de-
dar. S. O. die 17 Novembr. 1875 et 15 April.
1885, non sunt inquietandi qui nomina seu
actt"ones viarum ferrearum similiumque socie·
tatum aut arcarum publicae utilitati inser-
vientium de sua pecunia acquirunt, dummodo
parati sint stare mandatis Sedis Apostolicae,
et certo sciant eas societates nuIlum habere
propositum finem illicitum vel quomodolibet
suspectum, et dummodo nullam in iis socie-
 266 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Negotia- 838. - Notandum est ultimo, quod ne-
tio quando-
q u e il1ici- gotiatio, licet tantum c1ericis prohibita
ta laicls,
sit, adhuc tamen laicis aliquando illicita
erit: nempe, si unus vel pauci mercatores
emant in magna quantitate l'es necessa-
rias ad victum, vestitum vel ad usum
communem civium, antequam bi sufficien-
ter de i1lis sibi providerint, ut postea
vendant pretio majori quam juxta fori
aestimationem venderentur. Ita Salmant.!
cum Trullench, Soto, Silvestro, etc. Et
addunt in hoc peccare eos contra justitiam
et teneri ad restitutionem. - Sed oppo-
situm non esse improbabile ait Lessius 2:
cui adhaerent Palaus a), Molina, Dieastil-
lus et Diana, apud Salmant., dicentes, quod
istì potius peccant contra caritatem, et con-
tra justitiam legalem, non autem contra
commutatìvam; quia nonpeccant emendo,
nec peccant non vendendo statim, cum
nullus teneatur vendere l'es suas. Excipit
tamen Lessius 3, si pretium, spectato tem-
pore venditionis, esset irrationabile. (Sed
vide dieta n. 816).
Admittunt autem Salmant." cum com-
muni, posse mercatores vendere merc 7s
pretio majori, si emant eas antequam In
urbem invehantur. Sicut etiam admittunt
quod dives in urgenti necessitate civium
possit emere frumenta, ut moderato lucro
postea vendat, et sic eorum necessitati
subveniat.
Valde refert hic ultimo loco quaerere
an lz'ceat clericis gerere negotia, sioe pro-
curationes saecularzum.
Certum est illicitum esse clericis exer-
, Tr. 14, cap. 2, n. 44. - Trull., lib. 7, cap. 20, dub. 18,
n, 4•. Sotus" de Just. et JUTe, lib. 6, qu. 2, art. 2, ante
resp. ad 1 argo Cfr. etiam art. 3, concI. 4, i. f. - Silvest.,
v. Emptio, n. 11, qu. lO. - 2 Cap. 21, n. 151. - Molina.,
disp. 345, nurn. 9 e.t 10.. Dz"cast.} tr. 9, disp. 2, dub. 10,
num. 164•• Diana" parto 1, tr.8, resoI. 27. - Salmant.)
tr. 14, ' cap. 2, n. 44. - 3 Cap. 21. n.152, i. f. - 4 Loc. cit.-
fj Tr. 8, disp.6, qu. 2, cap. 7, n. 3, v. f. - Tambur." lib. lO,
de Censur., tr. 4, cap. 19, n. 7. - 6 Tr. lO, de Censur.,
cap. 9, n. 63. - Palaus 1 tr. 29, disp. 6, punct. 13, n. lO. -
tatibus administrationis partem suscipiant, et
se abstineant a qualibet negotiatione dictarum
actionum seu titulorum, et praesertim ab omni
contractu qui speciem habeat ut vulgo dici-
tur dei giuochi di borsa (jeux de bourse).
838. - a) Palaus, tr. 33, disp. 5,punct. 34,
n.7 ait: «Nihilominus, longe verius existimo
hoc' monopolium non esse illicitum >.
b) Ugolinus, de Irregul., cap. 58, § l, n. 8,
cere officium tutoris, curatoris aut procu- Officium
tutorìs, cu-
ratoris pupillorum; item tabellionis, et ratorìs, etc.
qualecumque aliud officium publici mini- vetatur ricìs,
cle-
sterii, ex quo teneantur rationes re~dere
de justitia vel de bonis administratrs. Et centes Talia exer-
fiunt
ob hanc causam tales clerici fiunt irregu- reso r r e g u l a- ì
lares, ex cap. un. de oblz'gat. ad rauocm.
Advertit tamen 'Mazzetta 5 cum Tambu-
rinio, Ugolino b) et aliis, quod si a elerico
suscipiatur administratio post ordinatìo-
nem , non incurritur ìrregularìtas: cum
haec non inveniatur expressa in jure. -
Deinde advertunt Salmant. 6 cum Palao, Quomodo
tollatur ìr-
Bonacìna, Cornejo et Sayro, quod, ut ele- regularitas.
ricus qui hujusmodi officia exercuerit,
possit ordinari, sufficit quod, deposita ad-
ministratione , idoneam fidejussionem de
gestis praebeat. lmmo (ut addunt iidem
Salmant. 7 cum Palao, Suarez, Bonacina,
etc.) sufficit quod reddat rationes et ad-
ministrationem deponat, etiamsi debita
non solverit. - Communiter autem DD. stratores Adruini-
lo-
cum Salmant. 8 docent quod administra- ci pii, vi-
id t d u a e , etc.
tores locorum piorum, aut VI uae, au non sunt Ir-
. qUI
pupilli ìndigentìs, . causa pie . t a t'IS t a l e. regulares.
onus susceperint, bene possunt ordinari
etiam ante redditas rationes, argumento
ex cap. l, ne eterici vel mon, __ can. Mona-
chi' 35, causo 16, qu. l, et clarius ex can.
Peruenit i, causo 21, qu. 3, ac can. Indz~
catum 5, dzst. 89.
Ad quaesitum veniamus. - Communi-
ter doeent Lessius 9, Palaus l0, Bonacina 11;
et Salmant. 12 cum Suarez, Laymann et
aliis, ìllìcìtum esse c) c1ericis procuratio-
. ..
.
nem gerere personae saeculans pnvatae
quid.
Bonac' disp. 7, de Irregular., qu. 2, punct. 4, n. 5. ~ C01'~
l
nejol tomo2, tr. 5, disp. 14, dub. 2, i. f.. Sayr' l de Censur.,
lib. 6, cap. 14. num. ]l. - , Tr. lO. cap. 9, n.63. - Pala"s,
tr. 29, disp. 6, punct. 13, n. 11. • Suar' de Censur., disp. 51,
l
sect. 3, v. C" v. Satis ergo. - Bonac' disp. 7, de Irreg.,
l
qu.' 2, punct. 4, n. f> et 6. - S Tr. lO, cap. 9, n. 64. - ~ Cap. 21,
n.6. - lO Tr. 29. disp. 6, punct. 13, n. 7. - 11 Disp. 7, de
Irregular., qu. 2, punct. 4, n. 4. - 12 Tr. lO, de Censur.,
cap. 9, n. 62•. Suar./ de Cens1:1r., disp. 51, sect. 3, n. 20,
v. Unde sequitur. • Laym' lib.l, tr.5, part.5, cap. 8, n. 3.
l «tuum et usura (si alias pravam inten-
ulterius progreditur, et asserit c1ericos ab hac
irregularitate excipi, eo quod illud caput de
laicis tantum loquatur.
r) Palaus, Bonacina, Salmanticenses, Sua-
rez et Laymann (hic ultimus a Salmant. non
allegatur), locis cit., c1are signi~cant haec
esse c1ericis vetita, dum scribunt 1rregulares
eos esse, qui alicujus personae privatae non
indigentis administrationi obligati sunto
CAP. III. - DE CONTRACT1BUS. - DUB. IX. 267
Clericis non miserabilis, cum obligatione reddendi a qua excusabit ignorantia, etiamsi fuerit
vetatur-pro-
curatio per- rationes; ut habetur ex cap. Sed nec 4, crassa: cum ibi appositum sit verbum
sonae sae-
cutarls non ne eterici vel monachi, ubi sic dicitur: Sed praesumat, quod importat omnimodam
mìserabilts,
nec procurationes vz7larum, aut jurisdz:' contumaciam per scientiam censurae; ut
ctiones etian: saeculares..r ctericorum quis- dicemus Lzò. VII, n. 47. - Infertur 20
quam exercere praesumat. Si quis autem cum Roncaglìa l, illum c1ericum serio in-
aduersus haec venire tentauerit, quia con- crepandum esse in hac materia, qui ira
tra doctri'nam Apostolz' dice1'lHs (II Tim., se immergeret in hujusmodi procuratio-
II, 4): Nemo militans Deo implicet se sae- nibus, ut sua ministeria cogeretur negli-
cularibus negotiis, saecutariter agù, ab gere; prout deducitur ex verbis textus
ecclesiastico fiat minzsterz'o alienus; pro allati: officz'o clericaù neglecto, jluctzòus
eo quod, officio clericati neglecto, jluctzòus saecut:... se immergit, Hine non auderem Non esse
saeculi, ut potestatzòus placeat , se im- damnare de mortali clericum, qui ob talem lethale, nisi
negligant
mergit. procurationem sua ministeria non negli- sua mìnìsre-
r-ìa.
Ex praefato autem textu infertur l? ta- geret: maxime, si id non faceret avaritiae
lem clericum incurrere suspensionem ab .causa, sed ad decentius statum suum et
offìcio, sed nonnisi ferendae sententiae, familiae conservandum.
DUBIUM IX.
Quid sit Contractus Census, et an licitus.
839. .Quando census est licitus. - 840. An liceat census super persona. - 841. An pereat
census, pereunte re censuata. - 842. An liceat apponere in censu pactum assecura-
tionis. - 843. An sit licitus census redimz'bilis ex utraque parte. - 844. An et quando
iiceat census vitalitius. - 845. Quae conditiones requirantur z'n bulla Nicolat V. -
846. Conditz'ones requisitae z'n bulla S. Pii V. - Conditio la: Ut census constituatur
super re stabili et desigvuzta. - 2 a : Ut pecunia numeretur. -:S«: Ut non fiat pactum de
solutione anticipata. - 4 a: Ne oblz'getur censuarius ad casusfortuitos>- 847.Dub. hz'c t«
An, pereunte re, exstz'nguatur census. Dub. 2 0 • An re per certum tempus non dante
fructus, debeatur pensio. Dub. 30. An pereunte re speciaiiter designata, maneant obii-
gata alia bona hypothecata. - Conditio s«: Ut censuarius non priuetur rem alienare. -
s»: Ne apponatur poena pro pensione non soluta. - 7 a : Ne census creetur ex pensionibus
non solutis. - 8 a : Ut censitor non possit pretium repetere, et ut censuarius possit redi-
mere. - 9a: Ut non vendatur aliis census, majori vel minori pretio. - 848. An bulla
S. Pii obliget z'n conscientia. - 849. Et an obliget ubi non est recepta.
Censu~, 839. - « Resp. 15 est, cum certa summa « Lessius, Laymann 3, et caeteri commu-
« pecuniae, v. gr. centum fiorenis, emo a «niter. - Rectius tamen card. Lugo 4
«te jus percipiendi quotannis ex bonis « probat, ad excusandum censum ab usu-
«tuis, aut certa àliqua re tua utili sive «l'a, dicendum esse non emi pensiones,
« fructifera, certam aliquam pensionem «neque jus ad illas, neque fructusj sed
« seu censum, v. gr. fiorenos quinque an- « potius partem ususfructus talis praedii
«nuos vel sex, prout consuetudine vel « super quo census constituitur: ita ut do-
« lege taxatum erit. Ita ut hic non sit mu- « minium totum directum praedii maneat
« apud venditorem, dominium vero utile
« tionem non habeas); sed vera emptio et « seu jus ususfructus ex parte vendatur.
«venditio, qua emitur non praecise ipsa «Unde resolvuntur sequentes casus,
« qui etiam ex natura emptionis et vendi-
«pensio, sed jus eam percipiendi », LIta
Salmant. 2] « quod longe minus valet, ideo- « tionis solvi possunt:
« que minoris emiturj licet post multos _l°. Hic contractus est injustus, si non
«annos pretium longe superet. Molina, « servetur pretium justum, a lege vel con-
Tr. 14, qu. 2; de Empt., cap. 2, reg. in praxi, 11. 5.
l dub. 1; dub. 2, n. 20 et ·seqq.; dub.5, n. 34. - , Lib. 3,
- Tr. 14, de Contract., cap. 4, num, ~J.. - Molina l tr.:?
!! tratto 4, cap. 18, n.2 et 3. - 4 De Just. et ]ure, disp. 27,
disp. &~1.; disp. 383, nUln. 14; disp. 385. - Less., rapo 22, num.20.
 266 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Negotia- 838. - Notandum est ultimo, quod ne-
tio quando-
q u e il1ici- gotiatio, licet tantum c1ericis prohibita
ta laicls,
sit, adhuc tamen laicis aliquando illicita
erit: nempe, si unus vel pauci mercatores
emant in magna quantitate l'es necessa-
rias ad victum, vestitum vel ad usum
communem civium, antequam bi sufficien-
ter de i1lis sibi providerint, ut postea
vendant pretio majori quam juxta fori
aestimationem venderentur. Ita Salmant.!
cum Trullench, Soto, Silvestro, etc. Et
addunt in hoc peccare eos contra justitiam
et teneri ad restitutionem. - Sed oppo-
situm non esse improbabile ait Lessius 2:
cui adhaerent Palaus a), Molina, Dieastil-
lus et Diana, apud Salmant., dicentes, quod
istì potius peccant contra caritatem, et con-
tra justitiam legalem, non autem contra
commutatìvam; quia nonpeccant emendo,
nec peccant non vendendo statim, cum
nullus teneatur vendere l'es suas. Excipit
tamen Lessius 3, si pretium, spectato tem-
pore venditionis, esset irrationabile. (Sed
vide dieta n. 816).
Admittunt autem Salmant." cum com-
muni, posse mercatores vendere merc 7s
pretio majori, si emant eas antequam In
urbem invehantur. Sicut etiam admittunt
quod dives in urgenti necessitate civium
possit emere frumenta, ut moderato lucro
postea vendat, et sic eorum necessitati
subveniat.
Valde refert hic ultimo loco quaerere
an lz'ceat clericis gerere negotia, sioe pro-
curationes saecularzum.
Certum est illicitum esse clericis exer-
, Tr. 14, cap. 2, n. 44. - Trull., lib. 7, cap. 20, dub. 18,
n, 4•. Sotus" de Just. et JUTe, lib. 6, qu. 2, art. 2, ante
resp. ad 1 argo Cfr. etiam art. 3, concI. 4, i. f. - Silvest.,
v. Emptio, n. 11, qu. lO. - 2 Cap. 21, n. 151. - Molina.,
disp. 345, nurn. 9 e.t 10.. Dz"cast.} tr. 9, disp. 2, dub. 10,
num. 164•• Diana" parto 1, tr.8, resoI. 27. - Salmant.)
tr. 14, ' cap. 2, n. 44. - 3 Cap. 21. n.152, i. f. - 4 Loc. cit.-
fj Tr. 8, disp.6, qu. 2, cap. 7, n. 3, v. f. - Tambur." lib. lO,
de Censur., tr. 4, cap. 19, n. 7. - 6 Tr. lO, de Censur.,
cap. 9, n. 63. - Palaus 1 tr. 29, disp. 6, punct. 13, n. lO. -
tatibus administrationis partem suscipiant, et
se abstineant a qualibet negotiatione dictarum
actionum seu titulorum, et praesertim ab omni
contractu qui speciem habeat ut vulgo dici-
tur dei giuochi di borsa (jeux de bourse).
838. - a) Palaus, tr. 33, disp. 5,punct. 34,
n.7 ait: «Nihilominus, longe verius existimo
hoc' monopolium non esse illicitum >.
b) Ugolinus, de Irregul., cap. 58, § l, n. 8,
cere officium tutoris, curatoris aut procu- Officium
tutorìs, cu-
ratoris pupillorum; item tabellionis, et ratorìs, etc.
qualecumque aliud officium publici mini- vetatur ricìs,
cle-
sterii, ex quo teneantur rationes re~dere
de justitia vel de bonis administratrs. Et centes Talia exer-
fiunt
ob hanc causam tales clerici fiunt irregu- reso r r e g u l a- ì
lares, ex cap. un. de oblz'gat. ad rauocm.
Advertit tamen 'Mazzetta 5 cum Tambu-
rinio, Ugolino b) et aliis, quod si a elerico
suscipiatur administratio post ordinatìo-
nem , non incurritur ìrregularìtas: cum
haec non inveniatur expressa in jure. -
Deinde advertunt Salmant. 6 cum Palao, Quomodo
tollatur ìr-
Bonacìna, Cornejo et Sayro, quod, ut ele- regularitas.
ricus qui hujusmodi officia exercuerit,
possit ordinari, sufficit quod, deposita ad-
ministratione , idoneam fidejussionem de
gestis praebeat. lmmo (ut addunt iidem
Salmant. 7 cum Palao, Suarez, Bonacina,
etc.) sufficit quod reddat rationes et ad-
ministrationem deponat, etiamsi debita
non solverit. - Communiter autem DD. stratores Adruini-
lo-
cum Salmant. 8 docent quod administra- ci pii, vi-
id t d u a e , etc.
tores locorum piorum, aut VI uae, au non sunt Ir-
. qUI
pupilli ìndigentìs, . causa pie . t a t'IS t a l e. regulares.
onus susceperint, bene possunt ordinari
etiam ante redditas rationes, argumento
ex cap. l, ne eterici vel mon, __ can. Mona-
chi' 35, causo 16, qu. l, et clarius ex can.
Peruenit i, causo 21, qu. 3, ac can. Indz~
catum 5, dzst. 89.
Ad quaesitum veniamus. - Communi-
ter doeent Lessius 9, Palaus l0, Bonacina 11;
et Salmant. 12 cum Suarez, Laymann et
aliis, ìllìcìtum esse c) c1ericis procuratio-
. ..
.
nem gerere personae saeculans pnvatae
quid.
Bonac' disp. 7, de Irregular., qu. 2, punct. 4, n. 5. ~ C01'~
l
nejol tomo2, tr. 5, disp. 14, dub. 2, i. f.. Sayr' l de Censur.,
lib. 6, cap. 14. num. ]l. - , Tr. lO. cap. 9, n.63. - Pala"s,
tr. 29, disp. 6, punct. 13, n. 11. • Suar' de Censur., disp. 51,
l
sect. 3, v. C" v. Satis ergo. - Bonac' disp. 7, de Irreg.,
l
qu.' 2, punct. 4, n. f> et 6. - S Tr. lO, cap. 9, n. 64. - ~ Cap. 21,
n.6. - lO Tr. 29. disp. 6, punct. 13, n. 7. - 11 Disp. 7, de
Irregular., qu. 2, punct. 4, n. 4. - 12 Tr. lO, de Censur.,
cap. 9, n. 62•. Suar./ de Cens1:1r., disp. 51, sect. 3, n. 20,
v. Unde sequitur. • Laym' lib.l, tr.5, part.5, cap. 8, n. 3.
l «tuum et usura (si alias pravam inten-
ulterius progreditur, et asserit c1ericos ab hac
irregularitate excipi, eo quod illud caput de
laicis tantum loquatur.
r) Palaus, Bonacina, Salmanticenses, Sua-
rez et Laymann (hic ultimus a Salmant. non
allegatur), locis cit., c1are signi~cant haec
esse c1ericis vetita, dum scribunt 1rregulares
eos esse, qui alicujus personae privatae non
indigentis administrationi obligati sunto
CAP. III. - DE CONTRACT1BUS. - DUB. IX. 267
Clericis non miserabilis, cum obligatione reddendi a qua excusabit ignorantia, etiamsi fuerit
vetatur-pro-
curatio per- rationes; ut habetur ex cap. Sed nec 4, crassa: cum ibi appositum sit verbum
sonae sae-
cutarls non ne eterici vel monachi, ubi sic dicitur: Sed praesumat, quod importat omnimodam
mìserabilts,
nec procurationes vz7larum, aut jurisdz:' contumaciam per scientiam censurae; ut
ctiones etian: saeculares..r ctericorum quis- dicemus Lzò. VII, n. 47. - Infertur 20
quam exercere praesumat. Si quis autem cum Roncaglìa l, illum c1ericum serio in-
aduersus haec venire tentauerit, quia con- crepandum esse in hac materia, qui ira
tra doctri'nam Apostolz' dice1'lHs (II Tim., se immergeret in hujusmodi procuratio-
II, 4): Nemo militans Deo implicet se sae- nibus, ut sua ministeria cogeretur negli-
cularibus negotiis, saecutariter agù, ab gere; prout deducitur ex verbis textus
ecclesiastico fiat minzsterz'o alienus; pro allati: officz'o clericaù neglecto, jluctzòus
eo quod, officio clericati neglecto, jluctzòus saecut:... se immergit, Hine non auderem Non esse
saeculi, ut potestatzòus placeat , se im- damnare de mortali clericum, qui ob talem lethale, nisi
negligant
mergit. procurationem sua ministeria non negli- sua mìnìsre-
r-ìa.
Ex praefato autem textu infertur l? ta- geret: maxime, si id non faceret avaritiae
lem clericum incurrere suspensionem ab .causa, sed ad decentius statum suum et
offìcio, sed nonnisi ferendae sententiae, familiae conservandum.
DUBIUM IX.
Quid sit Contractus Census, et an licitus.
839. .Quando census est licitus. - 840. An liceat census super persona. - 841. An pereat
census, pereunte re censuata. - 842. An liceat apponere in censu pactum assecura-
tionis. - 843. An sit licitus census redimz'bilis ex utraque parte. - 844. An et quando
iiceat census vitalitius. - 845. Quae conditiones requirantur z'n bulla Nicolat V. -
846. Conditz'ones requisitae z'n bulla S. Pii V. - Conditio la: Ut census constituatur
super re stabili et desigvuzta. - 2 a : Ut pecunia numeretur. -:S«: Ut non fiat pactum de
solutione anticipata. - 4 a: Ne oblz'getur censuarius ad casusfortuitos>- 847.Dub. hz'c t«
An, pereunte re, exstz'nguatur census. Dub. 2 0 • An re per certum tempus non dante
fructus, debeatur pensio. Dub. 30. An pereunte re speciaiiter designata, maneant obii-
gata alia bona hypothecata. - Conditio s«: Ut censuarius non priuetur rem alienare. -
s»: Ne apponatur poena pro pensione non soluta. - 7 a : Ne census creetur ex pensionibus
non solutis. - 8 a : Ut censitor non possit pretium repetere, et ut censuarius possit redi-
mere. - 9a: Ut non vendatur aliis census, majori vel minori pretio. - 848. An bulla
S. Pii obliget z'n conscientia. - 849. Et an obliget ubi non est recepta.
Censu~, 839. - « Resp. 15 est, cum certa summa « Lessius, Laymann 3, et caeteri commu-
« pecuniae, v. gr. centum fiorenis, emo a «niter. - Rectius tamen card. Lugo 4
«te jus percipiendi quotannis ex bonis « probat, ad excusandum censum ab usu-
«tuis, aut certa àliqua re tua utili sive «l'a, dicendum esse non emi pensiones,
« fructifera, certam aliquam pensionem «neque jus ad illas, neque fructusj sed
« seu censum, v. gr. fiorenos quinque an- « potius partem ususfructus talis praedii
«nuos vel sex, prout consuetudine vel « super quo census constituitur: ita ut do-
« lege taxatum erit. Ita ut hic non sit mu- « minium totum directum praedii maneat
« apud venditorem, dominium vero utile
« tionem non habeas); sed vera emptio et « seu jus ususfructus ex parte vendatur.
«venditio, qua emitur non praecise ipsa «Unde resolvuntur sequentes casus,
« qui etiam ex natura emptionis et vendi-
«pensio, sed jus eam percipiendi », LIta
Salmant. 2] « quod longe minus valet, ideo- « tionis solvi possunt:
« que minoris emiturj licet post multos _l°. Hic contractus est injustus, si non
«annos pretium longe superet. Molina, « servetur pretium justum, a lege vel con-
Tr. 14, qu. 2; de Empt., cap. 2, reg. in praxi, 11. 5.
l dub. 1; dub. 2, n. 20 et ·seqq.; dub.5, n. 34. - , Lib. 3,
- Tr. 14, de Contract., cap. 4, num, ~J.. - Molina l tr.:?
!! tratto 4, cap. 18, n.2 et 3. - 4 De Just. et ]ure, disp. 27,
disp. &~1.; disp. 383, nUln. 14; disp. 385. - Less., rapo 22, num.20.

268 LIB. nr. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTOI'Ec.\LO';r.
Injustus, « suetudine probatum: quomodo pro Ger-
si non ser- «mania constìtuìt Carolus V, ut jus ad
vetur pre-
tium j u- «quinque tantum pro centum ernatur »,
sturno
Census 840. - «2°. Non solum licitus est cen-
realis, Iicl-
trts, « sus realis, id est, constitutus super re
« aliqua, ut supra dictum, ex cujus utili-
« tate pensio extrahatur, ita ut ad quem-
« cumque res transeat cum illa obligatio-
Item, se- . « ne et onere; sed etiam (saltem ex natura
clusu Iege,
census per- «rei, et seclusa prohibitione legis posi-
sonafis. « tivae) personalis, et constitutus ìmme-
« diate super persona, quae sua opera et
«industria utilis sit, et fructum aliquem
«pariat, vel bona in spe vel re habeat,
« unde pensio duci possit: alioqui enim
« jus quod venderet, non esset pretio aesti-
« mabile , et sic contractus fictitius.Ita
« probabiliter Covarruvias, Lessius, Sa-
«las l, etc. - contra Navarrum, Molina,
« card. Lugo 2, ubi censum mere perso-
« nalem illicitum esse docet esse proba-
«bilius, et prolixe probat »,
An census personahs St't lt"citus dejure
naturali?
Persona- Prima sententia negato Et hanc te-
Hs , j u x t a
quosdam , nent a) Lugo 8 curo Molina, Angelo, Re-
ju r e natu-
r a e , il1;.ci - bello, Lopez, etc.; Pater Concina 4 curo
tus. Panormitano b), Navarro, Silvestro c), etc.
Covar,., Variar.lib. 3, cap. 7, n.5 et 6. - Less., Iib, 2.
cap. 22, dub, 4. - 1 Tract. de Censib., dub.B, num. 2. .......,
Nauar., Commento de Usure, n. 81. - Molina, disp. 387,
n. 3. _ 2 Disp. 27) n.25. - ~ Loc, cito • MoUna, Ioc, cìt.,
n. S.• Anget., v. Usura I, n. 78. - Rebeì-, parto 2, lib. lO,
qu, 3, n. 2. - Ludou, Lopes, de Contract., lib. 1, cap. 54,
concI. 1. _ .. Dissert. 4, de Camb., Censib., etc .. cap. lO,
§ S et 4. - Navar., Commento de Usur.. num. 81. - Mar·
tino V, Callixt. III, extrav. l et 2 de empt, et vendit.,
;n extra"". ~om. - S. Pius V) constit. Cum onus) § 1,
14 kal. Febr. 1569, in Magno Bullar. Rom. - " Cap. 22,
n. 18. - r; De Just. et Jurt, lib. 6, qu. 5, art. 1, concI. 4,.
_ 'i Tr. 33, disp. 6, punct. 11, DUffi. 2. -
n
8 De 7 Praee.
deca1.. §12, n. 3. - 9 Sum., parto 2, quaestiunc. unic., ante
qu. 49. _ IO De Contract., cap. 17, qu.3. - 11 De Censib.,
840. - a) Ludovicus Lopez, loc. cit... et Con-
cina, loc. cit., ante § 1, n. 4, hanc negativam
sententiam tenent, sed in eo tantum casu quo
pretium non adaequat pensionem solvendam.
b) Panormitanus, in Quaest. 5, n. 9, pro·
fecto negat; sed non satis sibi consentit; nam
in cap. In civitate, de usuris, n. 7, affirmat
licere censum annuum, etiamsi constituatur
« ex laboribus liberae personae vel servi».
c) Silvester a Concina utique citatus, v.
Usura II, qu. 12, § Quartum, hoc tamen non
dicit dare, sed refert opinionem " quod,quando
census constituitur non habita relatione ad
rem, ut quia obligo me tibi ad unum fiore-
_ Probant l°. Quia persona non potest
vendi, ex 1. Ob aes alienum, C. de actùm.
et obligat.,et cap. 2 de pignorib. Probant2°.
Ex extrav.1 et 2 Martini V et Callixti III,
qui solos census reales approbarunt; et cla-
rius ex bulla S. Pii V, in sua extrav. de cen-
sibus, qui expresse statuit censum super
re immobili. et non aliter, constitui posse.
Secunda vero sententia, communior et
probabilior, docet esse licitum. Ita Les-
sius 5, Sotus 6, Palaus 7, Abelly 8, Merbe-
sius 9, Habert lO, Cabassutius d), Continua-
tor Tournely 11, Wigandt 12, Roncaglia 13,
AnaeIetus 14; et Salroant. 15 cum Covarru-
vias, Bafiez, Trullench, Prado, Salas, etc.
_ Probatur l°. Ex constit. Nicolai V, in
sua extrau. de censibus, ubi videtur eIare
approbari census super personis; ut notant
Palaus 16, [Contin.] Tournely e}, Salmant.?"
et Wigandt 18. Haec sunt verba bullae: Cum
opportuna contrahentium securitate , tui-
tione, et z'ndemnitate, ac potestate venden-
tis, personas earumque proprietates, redi-
tus, [ura, etc., census, et omnia et singula
mobz"lia et immobilia bona obligandi, et
obligarifaciendt~ etc. Idemque confirmasse
Gregorium XIlI testantur Palaus et Wì-
gandt. - Probatur 2° ratione: quia, si
capv o, concl. 1. - 12 Tr. 9, exam. 8, nume 70, resp, 1. -
1:t Tr-, 14, qu, 0, de Censib., cap. l, qu. 4., resp. 1. -
14 Tr. 8, de Contraet., disto 4, qu.e, nurn. 68. _. 15 Tr. 14.
cap. 4, n.26. - Couar., Variar. Iib, 3, cap. 7, n. 5, V. Ego
sane. ~ Banez) in 2",m 2"''', qa. 78, art. 4, de Censib., dub. 1.•
Trull.) lib. 7, cap. 21, dub. 2, n. 3 et 4. . Prado} eap.28,
qu. 6, num. 31. - Salas. de Censib., dub. 3, a num. 2. -
Nicol. V, bulla Sollicitudo pastoralis ofJkii, prid. Imi.
Oet, 1452, apud Duardum, de Censib., tomo 1. fol. 7. -
'" Tr. 33, disp. 6, punct. 11, num. S. - " Tr. 14, cap. ,I,
num. 26. - 18 Tr. 9, exam. 8, n. 70, resp. 1. - Palaus,
tr. 33. disp. 6, punct. 11, n. 3. - Wigandt, tr. 9, exam. 8,
num. iO, resp. 1. Cfr. Duard., de Censib., tomo 1, f01. 4,
ubi reperitur bulla Gregorii: .Q14ae a Romanis) de 7 .la-
nuar. 1574.
num, quia das decem, et vendo tibi hoc jus
percipiendi non relatum ad rem, tunc licita
est venditio, quia non venditur jus, immo de
novo oritur contractus feneratorius...Sed ego
dico (ita pergit Silvester)...quod hic est vera
venditio, nec obligatio est personalis, sed rea·
lis, cum obligentur omnia bona venditoris ».
ti) Cabassutius videbitur forte sic tenere,
eo quod utramque sententiam cum suis pa-
tronis, lib. 6, cap. 12, n. 5 adducit, et hanc
affirmativam ultimo loco proponit.
c) Contino Tournely, loe. cit., eoncl. 1, citat
Nicolaum V, ad confinnandam sententiam
suam de censu reali.
CAP. IlI. - DE CONTRACTlBUS. - DUB. IX.
quisque potest operas suas locare, potest
etiam et vendere. In tali autem contractu
proprie non emitur persona, sed impro-
prie; nam proprie emitur jus super ìndu-
striam personae. Sicut enim in censu reali
non emitur praedium, sed emitur jus su-
~er fructus percipiendos ex praedio; sic
111 censu personali non emitur persona,
sed jus ad percipiendos fructus industriae
Com mu-
nìus et pro- et laboris personae.
babifius est
Iicitus, Nec valet dicere hujusmodi contractum
esse quoddam mutuum virtuale. Nam in
mutuo cogitur mutuatarius reddere earn-
dem sortem, sed in censu capitale fit de-
mortuum, et tantum reddi potest ad arbi-
trium vendìtòrìs, - An autem sit licitus
census personalis redimibilis ex utraque
parte? Vide mox dicenda in seq. n. 843.
.Solvuutur
diffieul la-
Ad bullas autem Martini V et Callixti III
tes, respondetur quod ibi minime reprobatur
census personalis; sed, quia ibi tantum
agebatur de censibus realibus, de quibus
~uaesitum fuerat an liciti essent, ideo Pon-
tifìces eos tantum approbarunt. Hinc bene
ajunt Cabassutius l, Lessius 2; Salmant. 8
cum Palao, Soto, Villalobos, Prado, etc.,
praefatas bullas non obligare; cum non
sint praeceptìvae, sed tantum approbati-
vae conditionum in iis expressarum. -
In bulla autem S. Pii V praecipitur qui-
dem non constitui censum nisi super re
stabili, non tamen dec1aratur census per-
sonalis illicitus de jure naturali. An vero
haec bulla S. Pii si! ubique recepta infra
videbimus, n. 849. ' « quam venditor possit emptionem factam .
Obligare ,,3°. Iniqui sunt venditores seu cen-
rcJn infru-
ctiferam, " suarii, qui emptoribus sive censualistis
inj1.tstum.
" obligant rem non potentem reddere fru·
« ctus, saltem tot quot pensio exigit; aut
« reddentem quidem, sed jam aliis censi-
«bus venditos. - Bonacina 4 ".
841. - ,,4°. Sicut in emptione res perit
«damno emptoris; sic etiam in censu
1 Lib.6, cap. 12, D. 11. - 2 Cap. 22, n.74. - :t TI". 14,
cap. 4, Dum. 29 et 33. - Palaus, tr. 3H, disp.6, punet. 15,
n. 2. ~ Sotus, de Just. et Jure, lib. 6, qu. 5, art. 3, concI.
3 et 4.• Villal., part.2, tr.23. ditr. 7, num. 2.- Pratic,
842. - Bonacina non satis accurate a
a)
Busenb~um hic citatur; dicit enim loc. cit.,
n: 30, lIcere contractui censuali assecuratio-
ms contractum apponere; sed inferius affert
auctores, qui asserunt (et quibus assentiri vi-
detur) • usu receptum esse, ut hujusmodi fide-
269
«reali, si res super quam impositus est Re pereun-
te, vel ejus
" census pereat, vel fructus ejus, absque fructibus,
« culpa venditoris: tunc enim perit cen- ~~~sus pe-
" sus, ita ut emptor sive censualista non
« possit amplius recipere fructus, sìve cen-
« sum; quia qui emit, suo periculo emit.
« Bonacina 5, Filliuccius 6". [Vide n. 847].
- «Unde, ad hoc incommodum caven-
« dum inventus est sequens modus.
842. - «5°. Licitum est (ut probat To- pactumAdjungere
as-
e letus 7, et Lessius 8) contractui census securatio..
rris.Jìcitum.
e: adjungere aliud pactum assecurationis:
- ut, si res super quam fundatus est cen-
- sus pereat, id fiat damno venditoris
.
e: ideoque nihilominus obligatus sit, vel
'
« super aliis bonis suis eum statuere, vel
" restituta sorte eodem pretio redimere.
e Debet tamen hoc pactum venditori com- Condirlo-
ncs req nisi-
« pensari, augendo pretium census, vel, tac,
« quod eodero rec:idit, minorem pensionem
« designando. Bonacina a)>>. - [Vide infra,
n.847, Dubit. 2].
Census re-
843. - " 6°. Ex natura rei licitus est dimibilis, e-
«non tantum census irredimibilis, sed tiam utrin-
que, licit ns.
- etìam redimibilis, cum ex una parte,
« tum utriusque; ut patet ex terminorum
«explicatione. Quia irredtmibilis census
«dicitur, cum venditor non potest illum
«pro suo arbitrio redimere; redi'mtòilz"s
« autem, cum potest, reddendo emptori
« eamdem summam quam accepit, atque
«ita rursus sibiemendo quod ante ven-
« diderat. Utrinque redimtòilz"s dicitur,
" cum ita conventum est, ut tam emptor
« resolvere, et sumroam quam dedit repe·
«tere. - Lessius 9, Diana a). Vide dicta
« de pacto retrovendendi in empt, supra ».
IEt reemendi, n. 812 et 813].
« 7°. Nihilominus, quia contractus cen- Redimibi~
lis ex parte
« sus redimibilis ex parte emptoris est res cmptoris,
pericuto·
« periculosa, suaderi non facile debet: nam sus.
« in constit. Martini V et Callixti III Ponti·
cap. 28, qu. 6, n. 47. - 4 Disp. 3, de Contraet., qu. J., punct.
unic.. n. 9 et 13. - l> Loe. cit" Il.13, v. f. et 29. - il Tr, 35,
parto 2, nume 255. - ; Lib. fI, cap. 46. - S Cap. 22. n. 66.'-
• Cap. 22, dub. lO.
juss~o fiat .n0~auct? pretio, quamvis pactum
fideJ?be~di Slt pretlo aestimabile; nam cen-
sualIsta JUs habet consulendi suae indemni-
tati per fidejussores et alia lieita media,.
843. - a) Diana, parto 3, tr. 5, resol. 75
loquitur de censu redimibili « in favorem em~
 270 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« fìcum, uti et Caroli V Imperatorìs, usu-
e rarius contractus judicatur. - Verum
«id intelligi debet secundum praesum-
« ptionem fori externi: praeterquam quod
e illae constitutiones multis locis eatenus
« non sunt receptae, quatenus prohibent
« ea quae juri naturali non adversantur;
« ut notat Laymann l ».
Quaeritur: an sit lidtus census redi-
mibz"lz"s ex utraque parte? - Adest duplex
sententia probabilis.
Census re- Prima sententia negat, quam tenent
dimibilis u-
t ri nque , Sotus 2; et Salmant. b) cum Covarruvias,
probabi·
liter ilIiei· Tapia, Villalobos b), etc. Ratio, quia ubi-
tus,
cumque traditur pecunia cum pacto eam-
dem rursus recipiendi, est mutuum vir-
tuale; unde quidquid ex eo percipitur ultra
sortem, est usura.
Probabi- Secunda vero sententia affirmat. Et
Iiter est lì-
CÌtl1S. hanc tenent Lessius 3, Laymann 4, Pa1aus C),
Sporer "; item Valentia C), Sa1as d), Diana,
Bartholom. a S. Fausto C), apud Sa1mant. 6.
- Haec sententia, spectata rei natura,
satis probabilis mihi videtur: modo obser-
ventur limitationes quas adnotavi circa
pactum reemptionis n. 813. Narn, revera
I Lib, 3, tr, 4, cap. 18, num. 6. - • De Just. et ]ure
lib. 6, qu ..5, art. 3, conclo"l. - Couar., Variar. Hb, 3, cap. 9:
num, 4. - Tapia, tomo 2, lib. 5, qu, 18, art. 2, nume 3. -
a Cap. 22, n. 56. - • Lib. 3, tr, 4, cap. 18, n. 5 et 8. -
ii Tr. 6, cap. 6, n. 12. - Diana) parto 3, tr, 5, resol, 75. -
• 'I'r. 14, cap. 4, num, 40. - , Cap. 22, num.6O. - 8 Lib. 3,
ptoris census »; quem Iicitum esse dicìt, Et
hoc multo magis dicendum esse videtur de
censu redimibili in favorem venditoris; nam,
ut ait Lessius, loc. cit., difficultas est utrum
Iiceat ejusmodi pactum apponere in favorem
emptoris.
b) Salmant., tr. 14, cap. 4, n. 41, senten-
tiam negativam utique tenenti sed locum ha-
bere dieunt in casu quo pensìones acceptae
in sortem non computantur. Pro qua sententia
sie intellecta auctores allegant: et ita revera
eam intelligitVillalobos,part. 2,tr. 23, dz'ff.5,
n. 2. At Salrnanticenses pactum ejusmodi in
favorem emptoris licitum esse asserunt, « com-
putatis pensionibus reeeptis in sortem '.
C) Palaus, tr. 33, dt'sp: 6,punct. 24, §4,
n. 2, ait sententiam hane probabilitate non
carere, spectato jure naturae, vel sec1usa Pii V
oonstitutione; illicitum vero esse ejusmodi
pactum, ubi dieta constitutio recepta est. -
Valentia pariter, t'n 2 a"'.2a e, dt'sp..5, qu. 22,
punct. 6; et qu. 25, punct. 2, v. Tertz'us; et
Bartholomaeus a S. Fausto, Speculo confess.,
de Contract., dz"sp. 18, qu. 70, licitum esse
non potest assignari ratio disparitatis in
venditione praediorum, et in hac vendi-
tione censuum. - Gratis autem asseritur
hoc esse mutuum virtuale i cum hic con-
tractus omnino differat a mutuo: in mutuo
enim, si perit res oppignerata, mutuatario
periti hic autem, si perit res censuata,
censitori perito (Vide ornnino quae dixi-
mus, dicto n. 813). Idque dicunt Lessius 7,
Laymann 8 et Sporer 9 valere non tantum
pro eensu reali, sed etiam pro personali:
quod non est improbabile, si debita pro-
portio servetur. - Caeterum, ut bene ad"
periculosus
vertunt iidem Laymann et Sporer, hujus-
modi contractus non caret periculo usu-
rariae intentionis e).
844. - «8°. Census vitalitius, quia est
c virtualis sponsio, et nititur eventu for-
talitius est
Iìcìtus,
c tuito, licitus est. Filliuccius, Diana lO ».
- [Et communiter Lessius 11, Salmant.w
cum S. Thoma].
Pretiurn hujus census vitalitii consti-
tuitur juxta rationem aetatis et sanitatis.
co ns rit u.a-
turpretium
- Rine dicunt Bonacina 18 et Cabassutius 14
vitalitii.
quod si censitor a) possit ad annum sexa-
gesimum pertingere, poterit quotannis exi-
tr. 4, cap. 18, n. 8. - e Tr.6, cap. 6, n. 12 et 21. - Laym.,
Ioc, cìt., n. 6 et 8. - Sporer, 1oc. cìt., n. 13 et 21. - Fili.,
tre 37, cap, 2, n. 34. _10 Parto 7, tr.9, resol. 70. - U Cap. 22,
n. 40. - " Tr. 14, cap. 4, n.28. - S. Thom., Opusc, 73, de
Usur•• cap. 9 (inter opusc. dubìa). - 18 Disp. 3, de Con-
tracr., qu, 4, punct.. uni C., D. 19. - 11 Lib. 6, cap. 12, D. 8.
tenent pactum de quo agitur, stando in jure
naturae.
d) Salas, de Censibus, dub. 25, n. 2 et 5,
male a Salmant. allegatur; eamdem enim
sententiam tenet ac ipsi Salmanticenses, et eo
quidem modo quo Salmanticenses eam intel-
ligunt. ' cans, ait: e Haec extravagans probat, quod
e) Hinc S. Doctor, in Hom. apost., tr.IO,
n. 200, sententiam negativam proculdubio
suadendam esse affirmat. - Ex jure tamen
civili (Cod. Gall., 1909 et seqq.: lta!., 1778 et
seqq.; Hispan., 1604 et seqq.; German., 1199
et seqq.), census perpetuus est essentialiter
redimibiIis ex parte censuarii. Licet tamen
pacisci, ne redimi possit ante certum tempus,
quod protrahi 'nequit ultra limites constitutos'
a lege. C';,ensualistae non conceditur facultas
repetendi sortem et exstinguendi censuro, nisi
in casibus definitis, nempe si censuarius per
duos annos omiserit solvere censum, vel si
debitas assecurationes non constituerit, vel
bonis cedere coactus fuerit.
844. - a) Qui nempe annos quadraginta
natus censum constituit.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. IX.
gere aureos decem pro centum. Sed Les-
sìusw, cui adhaerent Croix c) et Mazzetta c),
dicunt posse exìgere unum pro septem
vel octo, quodìmportat circa duodecim
ve1 quatuordecim pro centum. Et alibi ait
Lessius l posse exigere aliquando usque
ad sexdecim pro centum d).
Conditio-
nes requisì-
845. - Hic videndum quae conditiones
tae ad Iìci- requirantur ad licitam censuum constitu-
tum cen-
sum: tionem,
De jure De jure naturali, ut ait Lessius 2, duae
naturali.
tantum eonditiones desiderantur: prima,
Est lamen ut sit aequalitas inter censum et pretium i
secunda, ut pacta praeter naturarn census
adjecta, juste compensentur.
Ex bulla De jure autem canonico, duae haben- ,
Nicolai V.
Census vi..- tur bullae, in quibus plures assignantur
conditiones pro censibus instituendis. -
Prima est Nicolai V, incipiens Sol/t'dtudo,
edita anno 1452 pro utraque Sicilia. In hac
approbatur census solitus institui in prae-
Quomodo fatis regnìs, etiam cum pactis et poenis
appositis pro securitate; modo serventur
hae conditiones: l°. Ut census constitua-
tur specialiter super re certa, et genera-
liter super omnibus bonis censuarii, 2°.Ut
adsit pactum retrovendendi eodem pretio.
go. Ut pensio solvenda non sit ultra decem
l Auctar., v. Societas officiorum, D. 4. - 2 Cap. 22,
n. 74. - S De Contract., qu. 4, art. 3, n. 14. - 4 Loc. cìt.,
D. 4. - 5 Tr. 14, cap.4, n. 30. - Molina, disp. 389, n. 9. -
s Tr.33, disp.6, punct. 14, D. 2. - Bonac., disp, S,de Con-
b) Lessius, cap. 22, n. 41: «Hoc pretium,
inquit, si census sit ad vitam unz'us aetate
fiorentis, alibi esse octonum, alibi septenum
nummum in singulos, si ad vitam duorum,
denum » ,
c) Croix, Nb. 3, part. 2, n.1023; Mazzotta,
tr ..3, dz'sp. 3, qu. 2, cap. 4, n. 2, adhaerent
Lessio quoad ea quae docet in Auctario, loco
apud S. Alphonsum allegato.
d) «In censu vitali (sunt verba Lessii),ubi
sors morte certae personae extinguitur, facile
sexdecim in centum accipi solent '. - Census
v#aNtz'us, ex jure civili (Cod. Gall., 1968 et
seqq.; lta!., 1789 et seqq.; Austriac., 1284 et
seqq.; Hispan., 180'2; Germ., 1199 et seqq.)cum
sit ad tempus incertum, est necessario alea-
torius; sed constitui debet juxta probabilita-
tem 10ngitudinis vitae, habita ratione aetatis,
sanitatis et complexionis personae, cui pensio
annua solvenda est.
846. - a) Navarrus et Lopez a Viva alle-
gantur ex Gaspare Hurtado, de Jure etJust.
l. cz'tand., dz'sp. 4, dzff. 8. Et revera Hurtadus
eos allegat tamquam negantes prohiberi per
271
pro centum. In hoc autem ait Viva 3 stan-
dum esse consuetudini Iocorum,
846. - Secunda bulla posterior est Ex bulla
S. Pii V:
S. Pii V, quae incipit Cum onus, etc.,
edita anno 1569. - In hac p1ures aliae
eonditiones praescribuntur:
Et I", Ut eensus constituatur super re la.Consti-
tuatur su-
stabili fructifera et designata. Unde exclu- per re sta-
bili rrucrì-
l
duntur census persona1es, etsi cum hypo- f'e r a , desi..
gnata,
theea ce1ebrentur; ut verius tenent Viva 4
et Sa1mant. 5 cornmunius, contra Navar-
rum a) et Lopez aJ, apud Viva a), putantes
in bulla praescindi a censu personali. -
Res autem stabz"lz"s reputatur domus, ager, Quae di-
catur r e s
et etiam officium perpetuum, et census stabilis.
perpetuus irredimibilis; immo etiam redi-
mibilis, ut contra Molina et Azor b) pro-
babiliter tenent Palaus 6; Bonacina, Rebel-
lus, Hurtadus, apud Viva 7. - Notat tamen
Viva quod, licet res debeat designari, hoc
tamen non tollit quin possint obligari alia
bona ad securitatem pensionis: quae ta-
men pensio utique perìret, pereunte re
specialiter hypothecata. Vide n. seq. 847.
Il", Ut census ematur pecunia enume- ZQ tre ema-
tur pecunia
rata, coram notario et testibus. - Sed hic numerata.
Quaeritur 1°. An haec condz"Ho non oblt:
get t'n foro interno, z'ta ut iicea: in con-
tract., qu.4, n. 17, v. Dicendum igitUY. • Rebet., parto 2,
Iib, IO. qu. 6, n. 4. - Gasp. Hurtad-, de ]ure et ]ust., de
Contraet., disp. 4, de Censìb., diff. 8, v. Est tamen di.ffi-
t:ultas . .. 7 De Contract., qu, 4, 'art. 3, n. 4. - Viva, Ioc, cito
hanc constitutionem censum personalem, eo
quod dicunt extravagantem istam de solo
reali censu tractare. Ita quidem Hurtadus;
verum si haec de LudovieoLopez asseri posse
videntur; at sane de Navarro prorsus falso
affirmantur. - Navarrus enim, z'n Commento
de Usuris, n. 85, primam conditionemexplì-
non solum non potest constitui census super
sola persona constituentis, juxta conditionem
prìmam, ut supra eod. n. 75, contra Sotum
probavimus sed neque, etc. » , Et dicto n.75
idem docet, disputans de extrav. Callixli III et
Martini V. - Lopez autem, de Contract.,
Nb. 1, cap. 57, condt't. l, circa primam con-
ditionem ait plura esse notanda, quorum «pri-
muro est, quod census hie constituatur super
rem immobilem;·quod ad exc1udendum cen-
sum personalem dietum esse putat Navarrus ...
Igitur, quia de censu reali hic agitur,...opor-
tuit praesignare primo rem immobilem».
b) Azor pariter male a Viva ex eoddn
Hurtado citatur; nam parto 3, Nb. IO,de Cen-
sib., cap. 7, qu. 1, non loquitur de censu redz"-
 272 LIB. IIl. - TRAC"f. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
scientia constituere censum ex pecunia
antecedenter debz"ta?
Aliine-
gantobliga- Affirmant Lessius-, Navarrus-; Diana a
re in con-
scientia,
cum Megalio, Maldero v, Valentia, Joanne
de la Cruz; et probabile putat Tamburi-
Alii affìr-
mant,
nius 4. - Negant vero Palaus 5 cum Me-
dina, Lopez, etc.; item Molina 6; "Lugo r
cum Salon, Rebello d) et aliis plurìbus,
Ratio, quia, cum bulla sit juste constituta
ad vitandas fraudes, si in aliquo casu par-
ticulari cesset fraus sive injustitia, non
cessat tamen ejus periculum.
Secunda
opinio, pro-
Haec quidem secunda sententia est
ba b i l i o r;
prima, in
probabilior. - Sed prima non videtur im-
alìquo casu probabilis, casu quo omnino absit in casu
probabilis.
particulari fraus aut injustitia. Licet enim
probabilius sit legern non cessare, ces-
sante fine legis in casu particulari; con-
traria tamen adhuc videtur probabilis cum
Cajetano, Silvestro, Angelo, Valentia, Car-
denas, Sà, Viva, Salmant. et aliis pluribus,
ut diximus Lib. I, n. 199J v. Quaestio. -
Si autem (Ioquendo in casu nostro) ven-
ditio rei frugiferae per pecuniam creditam
certe est valida et justa; cur injusta ceno
1 Cap. 22, num, SO. - 2 Commento de Usur., num, 88.
V'. Est autem. - S Parto l, tr. 8, resoì. 44. - Megal.) In-
stit, confess., 2/\ 21\1:, lìb. 2, cap. 7, qu, 2, n. 57. - Valent.,
in2 211n 1
disp, 5, qu. 22, punct, 2. - Joan. de la Crue,
11C
, Salmant., tr, 11, de Legìb., cap. 4, num. 5. - 8 Disp. 27,
Director. consc., part.1, praec, 7, qu. 6, n. 3, v. 2 Con- 11
ditio. - ... Lib. 9, de Contract., tr, 2, cap. 6, § 2, n. 4. -
::; Tr. 33, disp. 6, punct, 16, num. 8. - Barthol, Medina,
Sum., lib. l, cap. 14, § 26, 2:0 Condito - Ludou. Lopes, de
Contract., Iìb. 1, cap. 59. - 6 Disp. 390, claus, 2, n. '2. -
'l' Disp. 27, num. 84.• Saion, in 2l\tn 211<:: , disp, de Censib.,
art. 3, controv. 8. - Cajetan., Opusc, tomo 1, tr, 12, qu, 2. -
Silvest., v. Lex, qu, 9, V. Octauo, - Angel., v. Lex, n.4,
mibz"li, sed solum negat censum posse con-
stitui « in [alio] censu qui perpetuus n6n est».
c) Malderus, tr. 5, cap. 5, dub. 6, in geo
nerali negat bullam S. Pii V (ubi non est re-
cepta)obligare, nisi quatenus declarat aut in-
novat ea quae aliunde obligant.
d) Rebellus minus rectè a Lugo allegatur;
non enim absolute negat esse licitum in con·
scientiaj immo, part.2, lib.lO, qu.ult., diffic.l,
negat videri improbandam « quoad forum sal-
tem conscientiae » , sententiam quae docet esse
licitumj sed subdit: «Non tamen puto in Lu-
sitania post receptum idem diploma eam om-
nino securam; atque adeo re integra, non
consulerem ejusmodi contractum.... Post ini-
tum tamen ejusmodi contractum, cum res
dubt"a sz't~ dissimularem, praesertim si ab ini·
tic pecunia soluta sit ea lege, ut pro ea postea
census crearetur ».
e) Salas, de Censz"b., dub. 8, 1t. 3 proba- J gente propter illam obligationem••
senda est venditio census realis, quae pro-
cul dubio vera venditio est, cum vendatur
jus ad fructus fundi, in quo census con-
stituitur: ut bene arguit Lugo 8 cum Soto,
Salas e), etc .. ad probandum, quod jure
naturali mini'$e sit illicitus census con-
stitutus ex pecunìa eredita f).
Quaeritur hic ~. Utrum vendz"tor cen-
sus, si sit laesus in pretto, possit 11linuere
pensionem, aut ipsam integram teneatur
solvere, et censitor teneatur supplere pre-
tium? - Utraque videtur probabilis. Vide
Viva 9.
IlIO. Ut solutio pensionis non fìat anti-
cipate, aut sic in pactum deducatur. Pro-
babiliter tamen ait Bonacina 10 cum Moli-
na g)J Filliuccio, Rebello g), Salas, Lessio g),
Azor et Salon h), quod si censuarius sponte
vellet solvere anticipate, hoc non prohi-
beri ex bulla. - Illicitum est autem obli-
gare censuarium ad solvendam pensionem
suis expensis in domo censitoris: quia hoc
onus esset extra naturam contractus; ut
recte ajunt Viva 11, et Bonacina 12 cum Re-
bello, Salas et aliis, contra Rodriguez.
caso 7.• Valent., in 211m 211f:, disp.5, qu, 6, punct, 5, § 2,
caso 3. - Carden., Crìs., disp, 62, n.40. - Sà, V. Lex, n. 1;
et v. Ludus, D. 1. - Viva, de Legìb., qu. 6. art. 5, n. 5. -
n. SO. - Sotus, de juse, et jure, lib. 6, qu, 5, art. 1, v. f. -
!f De Contract., qu. 4, art. a, n. 5. - lO Disp, 3, de Con-
tracr., qu. 4, n. 26. - Fill., tr, 35, n. 325 et 326. - Salas,
de Censi b., dub. 9. - Asor, parto 3, Iìb. lO, de Censib., cap. 9,
qu, 2. - 11 De Contract., qu, 4, art. a, n. 6. -.- Il! Disp. 3, de
Contract., qu. 4, n. 35. - Rebet., parto 2. lib. lO, qu, ult.,
diti. 2•• Salas, de Censib., dub. 30, n. 3. - Rodrigues,
tract. de Censib., dub. 7.
bilem, ut notat Lugo, sententiam hanc exi-
stimar, ex argumento citato quod affert Salas
n. 2; sed contrariam probabiliorem affirmat.
f) Etsi pensio integre sit solvenda" ut sub-
dit Lugo, seu etsi censusstatim integrecurrat.
. g) Molina, disp. 390, claus. 3,. Rebellus,
loc. Czl;., qu.6, n.lO; Lessius, cap. 22, n. 81,
non satis distincte hic a Bonacina citantur;
nam locis cita#s, omittunt hoc assertum, et
dicunt solum a Pio V prohiberi ne in pactum
deducatur anticipata solutio, vel ne venditor
cogatur ad solutionem anticipatam.
h) Salon pariter a Bonacina parum accu-
rate adducitur; nam de Censz7J., art. 3, con-
trov.12, non loquitur de ipso facto anticipate
solvendi,sed negat in locis ubi S. Pii V consti-
tutio recepta est licite fieri id posse etiam
per pactum « ex mutuo et libero utriusql1e
contrahentis consensu.., emptore pretium au-
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. IX.
Intellige, nisi propter hoc onus pretium
minuatur.
s~;rf:sced~ IVo. Ne obligetur censuarius ad casus
~~~~n~:t~: . fortuitos. - Hinc, si res hypothecata perit,
nequit censitor petere ut alia substituatur.
Secus, si res reperiatur aliena, vel si red-
datur infrugifera culpa censuarii; ut Les-
Quid de sius o, Navarrus i)J etc.
venditore
laeso in pre- 847. - Sed dubitatur l°. An, praecisa
tio.
bulla S. Pii, pereuntere, de jure naturalz"
pereat etiam census?
Pereunte
re, jure na- Prima sententia negat: et hanc tenent
turae,juxta Palaus l cum Soto, Covarruvias, Palacio;
quosdam
3° UI so- non p e r t item Salmant. 2 cum Salas, Mercado, Ro-
ì
lutio non census,
si t antici- driguez, Matienzo, etc. -Ratio istorum,
pata, uec de
tali pacisca- quia in censu praecipue obligatio impo-
turo nitur personae, et accessorie rei, quae
Excipi- I tantum obligatur pro hypotheca sive pro
tur sponta-
nea solutio, assecuratione pensionis solvendae. Hinc
asserunt quod, pereunte re hypothecata,
non perit obligatio personalis censuarii.
Contra- Sed, venerando tot doctorum auctori-
duro omni-
no ce u e n- tatem, mihi omnino tenenda videtur se-
dum,
cunda sententia: quam tenent Lessius 8,
Lugo 4, Toletus 5, Molina 6, Laymann 7,
Pater Concina 8, Roncaglia 9, Anacle-
tus l0; item Valentia, Rebellus, Medina,
Villalobos, etc., apud Palaum 11 et apud
Salmant. 12. Ratio mihi potissima, quia in
censu reali pensio non super persona con-
stituitur, sed super re, ad cujus fructus
jus venditur. Unde Lessius recte dicit falli
Sotum et Covarruvias, dicentes rem ibi
oblìgarì tantum pro hypotheca debiti per-
sonalìs: nam revera in censu non oblì-
gatur res pro assecuratione pensionis sol-
vendae, sed venditur jus percipiendi fru-
ctus ex re censita. Hinc sicut, pereunte
1 Tr. 33, disp.6, punct. 31, n.3. - .sotus, de ]ust. et
Jure, lib. 6, qu. 5, art. 1, condo 4, in probat. et i. f. •
Covar., Variar.lib. 3, cap. 7, n. 5 et 6.. Mich. de Palacio,
de Contract., lib. 4, cap. 6, v. Has porro conditiones. -
2 Tr. 14, cap. 4, n. 48.• Satas, de Censib., dub. 33, n. 2. -
Mercado" de Contract., tr. de Camb., cap. ult., de Censib.,
num. 8.. Rodrig., Sum. Hispan. (Salmant. 1612), tomo 3,
cap. 66, num. 13. - Joan. Matienso, Commento in lib. 5
Recollect. legum Hispan., tit. 15, lex 1, glos. 1, n. 5. -
• Cap. 22, n, 34. - • Disp. Z7, n. 102. - • Lib. 5, cap. 39,
n. 4. - • Disp. 883, n. 5; et disp. 394, dub. 3. - , Lib. 3,
tr.4, cap. 18, n. 4. - 8 Dissert.4, de Censib., etc" cap. 13,
i) Lessii et Navarri allegatio ad ultimum aut illum super alia re immobiliconstituere».
dictum dumtaxat refertur: «Si doloaut culpa Idemque docet Navarrus, in Commento de
censuarii (ita Lessius, cap. 22, n. 91) res de- Usur., num. 118, v. Vigesima quinta quae-
struatur, teneri eum reddere pretium census, stio, i. f.
S. ALPlIONSI, Opera 1noralia. - Tom. II.
273
re, amittis jus servitutis quod super illa
haberes, puta transeundi, colligendi glan-
des, etc.; ita etiam amittis jus percipiendi
fructus per contractum census tibi acqui-
situm, et eo casu venditor ab omni obli-
gatione liberatur. Ita Lessius.
Admittit tamen ipse Lessius 13, et con-
sentiunt Sporer 14 et Tamburinius 15, pa-
ctum adjectum solvendi pensionem, adhuc
re pereunte, sustineri posse, si contractui
census adjiciatur alter contractus assecu-
rationis: dummodo pensio illa proportio-
nate moderetur. - Sed neque opinioni Pactum
solvendi
isti acquiescere valeo. Licet enim pro ba- pensionem ,
pereunte
bilem censeam sententiam Lugonis et alio- re, illici-
rum (ut mox dicemus v. seq. Dubitatu»: 2), tum,
quod liceat pactum exigendi ìntegram
pensionem, etiamsi fundus per aliquot
annos non det fructus, modo pretium mi-
nuatur, quia per pactum itlud virtualiter
compensantur pensiones minores solven-
dae annis sterilibus, cum pensionibus ma-
joribus quae solvendae fuissent pro annìs
fertilibus, et hae relaxantur; et sic jam
adest aequalitas: attamen in nostro casu,
cum pactum apponitur solvendi pensìo-
nes, etiam re pereunte , nulla aequalitas
esse potest, dum pensìones solvendae re-
manent in perpetuum; fructus enim ante-
riores relaxati, quacumque relaxatione
facta, non possunt adaequare pensiones
quae in perpetuum solvi debent.
Dubitatur 2°. An, si res per certos an-
nos non det fructus, attenta bulla, debea-
tur integra pensio?
Negant Lessius 16 et Molina 11 ex hac liquotannis
Ex re a-
bulla S. Pii, ubi prohibentur conoentiones sterili alii
negant de-
dzrecte aut z"ndzrecte oblz"gantes ad casus beri integre
eensum.
n.4.- 9 Tr.14, qu. 5, cap. 1, qu.4, resp.5. ~ lO Tr. 8, dist.4,
qu.6, n. 65. - Valent., in 211.n.\ 211<:: , disp.5, qu. 22, punct.2,
v. Sexto,' et punct. 7, V. Nona. - Rebel., l'art. 2, lib. lO,
qu.1, n. 7; et qu.6, condito 4. - Joan. Medina, de Censib.,
qu. ult., in resp. ad 1. - VitÙJl., parto 2, tr. 23, difl: IO,
n.2. - U Tr.33, disp.6, punct.31, n.2. - 12 Tr. 14, cap. 4,
n.47. - Less." cap. 22, n.34. - Sotus, Ioe. cit., in probat.
concI. 4. - Covar." Variar.lib. 3, cap. 7, n. 5 et 6. - Less.,
cap. 22, n. 35. - 18 Loc. cit., n. 66. - 14 Tr. 6, cap. 6,
n. 14. - " Lib. 9, de Contract., tr. 2, cap. 4, § 3, n. 1 et 2.-
"Loc. cit., n. 82. - " Disp. 390, claus. 4. - S. Pius V,
bulla Cum onus, § 4.
18
 CAP. lIL - DE CONl'RAC:TIBUS. - DUB. IX. 275
274 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
quando tale pactum non adest, praedictam illicitum de jure naturali? Bene ait Lugo 6
fortuitos eum J qUt' alias ex natura con- obltgata caetera bona uendùoris, in con- monitionem semper faeiendam esse asse- hanc quaestionem pendere ex alia supra
Probabi- tractus non tenetur. - Sed probabiliter tractu generalùer hypothecata? runt ! cum Valentia f)J Salas f) et Palao. enuntiata (vide dieta n. 846 v. II. Ut
liter debe- Affirmat Habert 6. Et videtur ei favere Pereunte
J
tur integre, affirmant Lugo l cum Soto a)"Sà a)J Va- Immo semper aequum esse putant, ut cen-
re designa- census), nimirum, an liceat constituere
lentia a)J Salas, etc.; item Navarrus, Bo- citata bulla Nieolai V, ubi conceditur ta, Habert sitor in emptione praeferatur. censum ex pecunia debita.
obligat bo-
naeina b) et Rebellus, apud Viva 2: modo posse constitui censum super re certa, et na generali- 6"Ne con- VIo. Ne constituatur pro non soluta VIIIo. Ut censitor non possit pretium S"' Ut cen-
e r h yp o- srìtuatur a·
modo com- compensetur pretio periculum hoc quod generaliter super omnibus aliis bonis ven- tthecata. l i a p oen a pensione alia poena aut interesse lucri unquam repetere, .et contra possit cen- squeat i t o r n e-
pensetur 0- pro non so- repc-
nus. venditor in se suscipit. Ratio, quia licitum dìtoris, - Sed mìhi videtur probabilius Probabi- Iuta pensio- cessantis, scilicet extrinseci: puta, si prae- te re p r e .
lius non 0- ne. suarius semper redimere censum, facta tium.
est contractui census realis adjieere alium negandum cum Azor 7 et Patre Concina 8; bligantur standum erat tritieum tempore quo vale- denuntiatione per bimestre. - Pactum
jure natu- Pactum
contractum assecurationis, qui eo casu quia pereunte tota re, totus census perit, rae, bat duobus aureis, et reddatur tempore autem quod census non possit unquam re- mendi,non redi"
peio
virtualiter censetur appositus. Pactum au- juxta mox supra dieta Dubit.I», Nec obstat quo valet uno; ut Molina g) et Hurtadus g)J dimi a censuario, compensato pretio, per se Iìcitum.
tem hoc assecurationis minime videtur quod in hujusmodi contractu soleant sub- apud Viva 2. - Sed jure naturali appo- se non est illicitum. Ita Lessius 7 et Sal-
reprobatum a bulla; nam Pontifex ibi pro- stìtui omnìa vendìtorìs bona. Nam cautio sitio poenae proportionatae non est illicita. manto 8, qui ajunt hoc omnes docere.
hibet tantum pacta praeter naturam con- haec solum valet ad reddendum fundum Salmant.s, Item de jure naturali ex dila- Sieut enim censuarius potest vendere fun-
tractus qui celebratur. Quamvis enim in securum ab evìctìone (ut bene ait Coneina, tione solutionis bene potest exigi inte- dum, vel servitutem super illo in perpe-
talicontractu pactum solvendi pensionem, nempe si ille sit gravatus aliis censibus resse; sed ex bulla, ob fraudem usura-, tuum; sie etiam jus ad ipsius fructus h).
etiam casu quo res non fructificet, non vel fideieommisso, etc.); non autem quod riam, nequit illud in pactum deduci; ut Et ob eamdem rationem, licitum quo- Item, non
sit juxta naturam contractus censualis; si fundus pereat, census permaneat super In foro docet Lessius 4. In foro tamen conscien- r e d i m en .
que est constituere censum cum pacto ut di nisi infra
interno te·
est tamen juxta naturam alterius contra- aliis bonis. Et sie etiam intelligi ait Azor d) netur de di- tiae, ob dilationem culpabilem tenetur de- non possit redimi nisi infra certum tem- certum tem-
bullam Nieolai. latione cul- pus.
ctus adjecti assecurationi, ut dieetur infra pabilì, bitor ad interesse etiam extrinsecum. Les- pus; ut communissime docent Lessius 9, So-
de contractu trino. Dicit autem Roncaglia 9 ad constituen- Quaenam sius 6. tus lO, Palaus 11; et Salmant.P cum Salas i)J
designatio
Si pars Putat autem Lugo 3 quod si pars prae- dum censum satis esse designationem fund. requi- 7° Ne cree-
VIIo. Ne ex pensionibus non solutis Aragon et Rebello j),contra aliquos: modo
praedii fiat ratur. tur ex peno
p e r p e t u o dii facta sit infructifera in perpetuum, tunc fundì , vel plurium aliquot fundorum in s Io n e non novus census creetur. - An autem id sit (intelligendum) pretium proportionate mi-
sterilis, soluta,
non debeatur integra pensio, etiamsi pars aliqua via aut villa; quìn necessaria sit
remanens reddat fructus suffieientes ad designatio alicujus fundi in individuo. Et •Tr.14, cap. 4, n.50.• Pataus, tr.33, disp.6, punet.24, • Cap. 22, dub, 9, n. 51. - " De Just. et jure, lib.6, qu.!'>,
§ 6, num, 7et 8. - , De Contract.. qu. 4, art.3,num. lO. - art.8, concI. 8. - " Tr.33, dìsp, 6, punct.24, § 1, n.4.-
probabi.pensionem. - Sed probabilius mihi vide- testatur ita pluries decisum fuisse a Rota ::I Loc, cìt., n. 88. - Il Cap. 22, n. 85. - 5 Loc, cìt., n. 86. 12 Tr.14, cap. 4, n.43.. Aragon, in 211 ut. 2110, qu.78, art. 4,
~~~sin~~~;~ tur oppositum, quod decretum fuit in qua- Romana, ex Clericato l0. -' Disp. 27, n. 98. - ' Loe. cìt., n.53. - 8 Loc, cit., n.43. - concI. 6.
census. dam decisione Rotae Romanae (quam re- VO. Ut non privetur censuarius rem sìt50censua- Ut pos-
fert idem Lugo 4, idque non negat c) esse vendere aut donare. Debet tamen iste si rius rem a-
lienare. f) Valentia, in 2 am 2 ae, dz·sp. 5, qu. 22J erat, et quod pensio tempore debito non fuerit
probabile), nempe, deberi totampensionem vendere vult, monere censìtorem , num Si velit.
velìt ipse emere eodem pretio. Et ideo de- vendere, punct. 7, init' negat jure naturae aliam re- soluta, lucrum ei cessavit ex mercatura v.c-
Limitatio. ex parte praedìi remanente, nisi fructus monendus
J
quiri conditionem, « nisi ,ut venditor absque Gaspar Hurtadus, de Jure et Just., de Con-
ejus ad pensionem non sufficiant. Et ita bet exspectare per mensem; vide Viva 11. est toro
censi-
consensu auctoris seu censualistae, non alienet tract., disp. 4 J de Censib., dijJ. 8 J v. Septz:
tenet Roncaglia 6 cum Duardo. - Praecisa vero bulla, licitum esse pactum rem censui subjectam, transferendo eam in mum, negat utique vi bullae, id posse in pa-
Dubìtatur So. An J pereunte re specia- non alienandi rem, dicunt Salmant. 12 cum aliquem alium, a quo difficile sit et periculo- ctum deduci; sed subdit: «Jure tamen natu-
liter designata, de jure naturalt' maneant Soto, Covarruvias e), Palao, Salas, etc. Sed sum pensiones extorquere ». - Cui consentit rali censuarius tenetur ad expensas factas in
etiam Salas, de Censib., dub. 28, scribens, adipiscenda solutione pensionis et ad interesse
cito _. Tr. 14, qu, 5,cap. 1,qu, 4, resp, 1. - Rota Romana, v. Dico 50; «Ex: natura rei requiri ut censua- lucri cessantis ex: moraculpabilì censuarii, et
1 Disp. 'ti, n. 71 et72. - Salas, deCensib., dub. lO. n.2;
et dub, 41. - Navar., Commentar. deUsur., n.lI7.. Rebel., Recentior. parto 4, ~om. 1, deciso 686, num. a et 4; item rius non alienet rem censui subjectam trans- etiam ad interesse damnì emergentis; immo
parto 2, lib. lO, qu. 6, condito 8, n. lO.. • De Contraet., ap. Ceneium, Append. ad tract, deCensib., deciso 95, n. 6 ferendo in aliquem, a quo sit difficile pensìo- pactum solutionis hujus damni non prohibe-
qu. 4, art. 3,n.7.- • Disp. 'ti, n.108. - • Loc. eit., n.l05. et7, et decis.99.. lO Decis. miscell., deciso 73, a num. 7. - nes ex:torquere, nisi consentiente censualista; tur jure dictae bullae».
_. Tr.14, qu. 5,cap. 1,qu. 4, resp.5.. Duard., deCensib., " De Contraet., qu.4, art. 8, n.8 et 9. - '" Tr.14, cap. 4, secus in alium a quo aeque possint recipi pen- h) In casu affrancationis fundi (cum scili-
§ 5, qu. 2; et qu. 1, n.17. - • De Contraet., cap. 17, qu. 3, num. 49. - Sotus, de Just. et Jure, lib. 6, qu. 5, art. 2, siones ». Et pro hac sententia allegantur a cet fundus liberatur ab onere censum Eccle-
v. Verum. - , Parto 8, lib. lO, deCensib., cap. 5, qu. 5.- ad2. - Palaus, tr. 33, disp.6, punet. 24, § 6, n.1.- Salas, Salmant. siae vel loco pio praestandi), nova investitio
B Dissert. 4, de Censib., etc., cap. 13, n.6. - Concina, loc. deCensib., dub. 27, n. 2. g) Quo melius hoc S. Alphonsi assertum fieri nequit in mensis nummulariis, capsis
intelligatur, ex:scribenda hic sunt verba aucto- publicis vel parcimonialibus, neque in schedis
rum quos allegato Molina igitur, disp. 390 J debiti publici; quia non habetur ut canonicum
847. - a) Sotus, de Just. et Jure J !t'b. 6 J d) Azor, Ioc. Cz"t' J qU.SJ i. f.J quaerit « an claus. 6J n. 23J ait: «Pensio solvenda erat in , ac stabile investimentum; sed fieri debet in
qu.5J art. l, concl. 4 J ante coroll.l; Sà, V. Cen- Nicolai V constitutio permittat, ut quis cen- tritico, tempore quo mensura valebat duos bonis stabilibus tutis et fructiferis... Attamen,
sUS n. 8 (in edito genuin., n. 9); Valentia,
J
sum emat impositum in bonis om?ibus ,;en- aureos, et dominus census venditurus illam hisce temporibus, a S. Congr. CONCILII con-
in 2 am 2 aeJ dz"sp.5, qu.22J punct. 2 JV. Sed ditoris >. Cui respondet: « QuamVls Pontlfex erat statim, aut si illa ex:cusare debebat em- cedi solet, ut investitio fiat etiam in syngra-
neque etiam, hoc sane affirmant, sed absque concedat, ut quis sua sponte in suis omnibus ptionem alterius illo eodem pretio, posteaque phis nominativis debz"ti publt"ct'J cum aliter
ulla relatione ad bullam S. Pii V. bonis censum imponat, non tamen neg~t cen- solvatur pensio, tempore quo solum valet di- fieri nequeat.
b) Bonacina, disp. 3, qu. 4, n. 28, hanc sum ex:stingui in totum vel ex: parte, SI bona midium aurei, non prohibet [bulla] ex:igere i) Salas, de Censz·b., dub.12, n. 2, ita tenet,
sententiam, quam revera tenet, hoc modo li- ex: toto vel ex: parte perierint». lucrum illud cessans. quoniam illud ex: natura seclusa S. Pii V constitutione; quod cetero·
mitat: Nisi « mul1;is annis » res infructuosa e) Covarnwias, quamvis a Salmanticen- rei debetur, secluso quocumque alio pacto quin S. Alphonsus satis innuit, dum initio
permaneat. sibus et a Palao pro hac sententia allegetur, addito censuali contractui. Soltun ergo prohi- hujus paragraphi loquitur de iis quae per se
c) «Immo, ait Lugo, videtur amplecten- allegatio tamen falsa videtur, istud enim .in bet accipere lucrum cessans ex:trinsecum rei sunt licita.
dum in praxi, eo quod Rota consulta a SS~o, Vayz·ar. lib.3J cap. 7 J n. 6, non habet, qUld- solvendae; ut si dominus census mercator j) Rebellus non recte a Salmant. adducitur;
responderit, et ipse responsum acceptavent ». quid investigare conatus sim.
 27/\ LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Item, non nuatur. - Communiter etiam docentPater
redimen-
di per par- Concina, et Salmant.! cum Lugo, Soto, Pa-
teso
lao, Prado, etc., contra Navarrum k), lìcì-
tum esse pactum ut census non per partes
redimatur, sed totum sìmul, justum enim
est ut, sìcut emptor totam summam nu-
meravit, ita etiam totam simul recipiat.
9° Ut a-
liisnon ven-
IXo. Ut non vendatur aliis census ma-
datur alio
pretio.
jori vel minori pretio quam ab initio con-
stitutus fuit. - De jure autem naturali
Ccnsus
non liqui..
certum est, ut dicunt Salmant. 2, censum
d t;tS potest non liquidum posse minoris emi. Et etiam
mtnons e-
mi. attenta bulla, probabilissimum videtur hoc
fieri posse; ut ait Viva 8 cum Lessio l),
Molina et Bonacina.
848. - Quaeritur l°. An haec bulla
S. P# obùget z'n conscientz'a?
Quidam
negant bul-
Negant Habert 4 (dicens bullam obli-
lam obliga- gare in solis locis Sedi Apostolicae sub-
re in con-
scìentia, jectis), Sà a), Megalius 5; item Navarrus b),
Salas c), Molina, apud Bonacina 6. Et pro-
babilem putant ipse Bonacina et Tambu-
rinius d). - Ratio, quia in foro interno
illae tantum conditiones requiruntur, quae
jure naturae ad constitutionem census
sunt necessariae: bulla autem est consti-
, Concino, disserto 4, de Censib., cap. 13, n. a. - 1 Tr. 14,
cap. 4, n.44. - Lugo, disp. 27, n.1I5. - Sotus, de -]ust.,lib. 6,
qu, 5, art. 3, conct.u. - Palaus, tr.83, disp, 6, punct.24,
§ 2, n. 2. - Prado, cap. 28, qu.6, n.45. - 9 Loc. cìt., n.35.
- S De Contract., qu, 4, art. 3, n. 13. - Mo'lina, disp, 392,
n. 4.. Bonac., disp. 3, de Contract., qu, 4, n. 43. - 4 De
Contract., cap. 17, qu. 3, v. Verum. - s Instit, confess.,
211 2o. c , lib. 2, cap. 7, qu, 2, num, 57. - Molina~ disp, 392,
n.2, i. f... 8 Lcc, cìt., n. 46. - Bonac., loe. cito - 'l Tr. 14,
cap. 4, n. 31. - B Disp. 27, n. 83. - • Loc. cìt., n. 46. -
10 Cap. 22, n. 100. - 11 De Contract., qu, 4, art. 3, n. 8. -
Salon, de Censìb., art. 3, controv. 4, concI. 1, 2 et 3•• Trull.,
lib. 7, cap. 21, dub. 3, n.19.· Gasp. Hurtad., de Just. et Jure,
nam part.2, lib.10, qu. 6, .condz't. 5, baec non
dicit, neque alibi, quod reperire potuerim.
k)Navarrus, Commento de Usur., n. 78,
v. Quinta, contrarius revera est buie asserto,
nisi tamen pretium augeatur, uti ipse limitato
l) Lessius male a Viva allegatur, nam,
cap. 22, n. 47 et 95, ubi praesentem condi-
tionem exponit, haec non habet.
848. - a) Sà, v. Census, n.2 (in edito geo
nuin., n. 3) rem innuit, dieens: «Quaedam in
dieta bulla prohibentur ob praesumptionem
fraudis: quae si absit, licent».
b) Navarrus, loc. dt., n.106 et seqq., con-
cordat quidem, sed plures distinctiones adhi·
bet. Distinguit igitur in bulla ea quae juris
naturalis et divini declaratoria sunti item ea
quae nituntur praesumptione quod aliqui ceno
suales contractus sunt usurarii: et haec qui-
dem ubique in conscientiaobligare affirmat;
tuta ad tollendas fraudes; unde, ubi frau-
des absunt, buna non obligat in conscìen-
tia contrahentes, sed tantum judices, ne
in foro externo contractum admittant,
Probabilius tamen affirmant praefatam
bullam obligare etiam in foro interno Sal-
manto 7, Lugo 8, Bonacina 9, Lessius 10;
et Viva 11 cum Salon, Trullench, Hurtado
et communi, ut asserito - Ratio, quia,
licet contractus ex rei natura non sit usu-
rarius, lex tamen positiva bene potuit illi-
citum eum reddere ob periculum usurae.
Vide dieta supra, n. 846, v. IL Ut census.
849. - Quaeritur 2°. An praedicta bulla
oblt'get ubi non est recepta? . DUBIUM X.
Negant communiter Lessius 12, [Conti-
nuator] Tournely 18,Molina 14, Bonacina 15;
Lugo 16 cum Sotow, Navarro, Salas et aliis.
Et sic tenendum censeo, quidquid dicant
Salmant.P. - Ratio, quia, licet verius sit
leges pontificias non indigere subditorum
acceptatìone, prout (contra Lessium 18 et
Cabassutium, Valentia, Bonacina ac alios)
tenuimus Lz'b. I, de Leg., n. 97) in fine, et
n.138, v. Quaestz'o, cum Suarez, Laymann,
Palao, Croix, etc. - attamen communis
de Contract., disp. 4, de Censib.. dill'. 8, i. f. - rs Cap. 22,
num. 98. - 18 Cap. 6, de Censib., conci.!. - " Disp. 390,
n. 25 et 26. - ,. Disp, 3, de Contract., qu, 4, n. 3 et 4. -
10 Disp. 27, n. 61. - Navar., Man., cap. 23, n. 41; et Com-
mento de USDr., n.l08. - Salas, de Censìb., dub, 6; dub. 7,
n. 12; dub, 8, num, 12 et 13, v. Aduerte; et dub, 13. -
l'I Tr. 14, cap. 4, n. 32. - 18 Cap. 22, n. 98. - -Cabassut.,
lib. 1, cap. 4, n. 5. - Valent., in 211m 2M, disp. 7, qu. 5,
punct. 5, quaest, 4. - Bonac., dìsp. I, de Legib., qu, l,
punct, 4 num, 27. - Suar., de Legìb., lib. 4, cap. 16,
num. 2 et 4. - La;ym., lib, l, tr, 4, cap. 3, num. 1. -
Palaus, tr, 3, disp. 1, punct, 13, num.B, - crot», lib. 1,
n. 591, v. f.
neminem tamen in conscientia judicandum
esse usurarium, propter has praesumptiones,
si contrarium coram Deo venim sito Denique
apponuntur quaedam in bulla, quae nec con-
tinent jus naturale aut àivinum nec praesum-
ptionem usurae in contractu,sed tantum aequa
et digna quae serventur. Et haec Navarrus
negat obligare in conscientia, extra ditionem
Pontificiam.
c) Salas, dub.13) refert dieta Navarri, ne-
que ibi ea reprobat; sed dub.6, n. 5, impro·
bat Navarrum negantem obligare in conscien-
tia ea quae sunt tantum juris humani, etiamsi
ob praesumptionem usurae sancita fuerint.
d) Tamburinius, lib.9, de Contraet., tr. 2,
cap. 6, § 2, n. 4, id sane dicit; sed loquitur
de bulla NieolaiV et de brevi Gregorii XIII.
849. - a) Soms a Lugo ex Salas utique
citatur; sed apud eum,id reperire non potui.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. X. 277
est sententìa, quod ubi lex non est recepta,
Bulla autem S. Pii non est recepta in Regiones
et per sufficientem desuetudinem est dero- duobus regnis Sz'cz'lz'ae " ut testantur Les- in quibus
non est re-
gata, etsi primi legem non observantes sius 5; Salas apud Viva 6; item Verde 7 cepta,
peccaverint, praesentes vero ad eam non cum de Marinis, de Ponte, etc. - Nec
Probabi- obligantur; ut tenent ipsi Salmant. l cum est recepta in Hispanz'a; ut dicunt Sal-
lius obligat
in foro in- Azor, Bonacina, Granado. Item Suarez 2, manto 8. - Nec in Belgio/ ut Sporer 9 et
terno.
Palaus 8, et Lessius 4, ubi cum Covarru- Lessius la. - Nec in Germania; ut idem
vìas, asserit certum esse quod lex adhuc Lessius, Habert b),' ac Tanner c)) Illsung,
ecclesiastica desinit obligare, si per solum Pirhing et Platel d)) apud Croix 11• - Neque
decennium non sit recepta; ut pariter di- in Gallia; ut Lessius et Platel d), apud
ximus dicto Lib. I, n. 139) v. LZlm'tant 2 0 Croix 12. - Nec etiam Romae observatur,
cum Busenbaum, Navarro et Azor. ait [Continuator] Tournely 18.
Bulla non
Quid sit Cambium.
obligat ubi
non est re-
cepta,
850. Quid ~z't cambi~m, et quotuplex. - 851; An liceat eambium minutum. _ 852. An,
c~mblum p~r litteras.. - 853. An, cam,blum .reale. - 8!?4. Quid de cambio ficto, seu
SI.CCO. An llc~at camblUID; cum recambìo, Quzd de cambio Franeofurtensi. - 855. An
lzceat pecunzam adulterznam expendere. - 856. An liceat famulo luerari commu-
tando pecuniam dominz·.
Cambium,
quidet quo- 850. - « Resp, Cambium, quod permu- «pro majoribus, vel contra. - Quia hic
tuplex. tationem sìgnìfìcat, hic accipitur pro sola e sunt justi tituli aliquid lucrandi, nimi-
«
«permutatione pecunìae. - Et est con- «rum labor campsoris in numeranda pe-
- tractus quo campsor aliquis campsario « cunia; item diligentia in pecunia omnis
« volenti cambit pecunias, cum lucro ali- « generis conquirenda, ut campsariis qui-
« quo praeter sortem. Quod si sine inten- « busvis sit paratus; item puritas mate-
« tione usuraria fiat, ob titulos justos tali « riae et commoditas, ut cum aurum vel
« lucro aestimabiles, patet non esse malum. « alia moneta commoda datur pro minuta
« Unde, cum quatuor sint cambiorum «et incommoda. Lavmann 14".
"genera, nimirum l°. Cambium minutum Idque licet etiam-eis qui officium cam-
« seu manuale, 2°. Cambium per litteras, biendi non habent. - Salmant. 15 cum Pa-
« 3°.Cambium reale, 4°. Cambium siccum, lao, Navarro,
- seu fictum: - circa ea resolvuntur:
Cambium
852. - «2°. Licitum est item cambium Item, camo
minutum 851. - «l°. Licitum est cambium mz~ "per lz'tteras: cum scilicet campsor hic, bium per
litteras.
est licitum. « nutum, in quo dantur pecuniae minores " v. gr. Monasterii, prior accipit pecunias,
1 Tr. 11, de Legib., cap. 1, n. 106.- bor, part.l, lib.5,
et 2392.. Donat. de Marin., Resolut. juris, lib. l, cap. 100,
cap. 4, qu.4•• Bonac., disp. 1, de Legib., qu.l. punct. 4, n. 11; et cap. 231, n.9. - Frane. de Ponte) Consil., tom.2,
num. 47... Granad.) in 111m 211 <:, contrav. 7, tr. 3, parto 1,
disp. 7, n. 7. - , De Legib., lib. 4, cap. 16, n. 9. - • Tr.3,
consiI.41, n. 37. - 8 Tr.14, cap. 4, n. 32. _ U Tr. 6, cap. 6,
n. 11, i. f. - lO Loc. cit., n. 99. - Less... Ice. cito _ Ills.~
disp. 1, punct. 13, n. 5. - 4, Cap. 22, n. 98, i. f... CovaY.~ tra 4, disp. 2, n. 447, i. f. .. pz"rhing) ]us canon., lib. 5,
Variar. lib.2, capa 16, n. 6. - Busenb.) lib.l, tr.2, cap. 1, tit.19, n.84. - 11 Lib.3, part.2, u.101O, v. f. - Less.) Ioe.
dub.3, n. 3. - Navar., ConsiI. 1, qu. 5, n. 24, de constitut. _ cit., n. 99. - 12 Loc. cito - 18 Cap. 6, de Censib., concI. 1,
Mor, parto 1, lib. 5, eap. 4, qu. 4. - 5 Capa 22, n. 99. _ v. Sed Ulae. - 14 Lib. 3, tr. 4, cap. 19, n.3. _ 1~ Tr. 14,
Salas) de Censib., dub. 6, n. 3, i. f. - G De Contract., qu. 4, cap. 4, num. S. - Palaus) tr.33, disp.7, punct.2, DUIn. 4. _
art. 4 (ult.), n. 1. - , Tyrocin. juns civ., lib. 3, n. 2391 Navar.) Man., cap. 17, n. 288.
b) Habert videtur loqui de Galliis potius c) Tanner, tomo 3, disp. 4, qu. 7) dub.4,
quam de Germania; Habert enim erat natione n.134, id dicit non universaliter, sed «quoad
Gallus, et scribit, de Contract., cap. 17, qu. 3, aliquas saltem conditiones »; quod non satis
v. Verum quidem: «Haec autem in usu non accurate notatum est a Croix.
sunt t'n regionibus istis». Addendum tamen d) Platel, de Just. et Jure, n. 186, i. f.,
est eum paulosuperius scripsissebullam hanc ita sane docet, loquens tamen de sola perso-
non obligare, «nisi in locis temporaliter Sedi nalis census prohibitione; quod neque notavit
Apostolicae subjectis•. Croix.
 278 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
«quas postea litteris datis alibi, v. gr.
« Francofurti, refundit per suos factores.
« - Quia hic etiam sunt justi tituli, sei-
« licet virtualis trajectio pecuniae et ejus
« assecuratio. Tantumdem enim faeit ac
e: si campsario pecuniam ejus Francofur-
«tum transferat sine periculo. Minus ta-
«men campsor exigere debet quam si
e realiter transtulisset. - Laymann l, Bo-
« nacina 2, Navarrus a}, Lessius, etc.",
S. Pius V, in bulla de cambiis, ad usu-
ras amovendas statuit non protrahi tem-
pus solutionis cambii, nisi ad primas nun-
dinas b},' et solutiones esse faeiendas ubì
determinatae sunt, ac juxta tempus com-
muniter taxatum cambiendi de uno in
alium locum. - Vide Salmant. 3.
Item, cam.. 853. - « 3°. Item licitum est cambium
bium reale,
« reale: cum campsor hic Monastero prior
« dat pecunias, ut per suos alibi eas re-
« cipiat a campsarìo, qui alibi habet pe-
« cunias, sed eget nunc eis hìc, - Titulus
«hujus cambii est item translationis et
« assecurationis: tantumdem enim faeit
« campsor ac si pecunìas campsarii ab-
- sentes sisteret hic praesentes, vel, ut
e: aliì ajunt, ac si praesenti pecunia eme-
«ret absentem, quae utique minus valet.
«- Laymann 4, Bonacìna 5".
etsi trans..
latio l'eeu.
Probabiliter ait Croix 6 cuni Lessio,
niae stt uti..
Iis Ipsì camo
Laymann et Sporer, quod lieite potest
psori. campsor aceipere lucrum cambii, esto
translatio pecuniae sit ipsi utilìs, Quia in
communi aestimatione haec translatio est
digna pretioj cum communiter in ea in-
commodum adsit, commodum autem cam-
psoris tunc per aceidens 'se habet.
Cambium
siccum est 854. - «4°.Illieitum est cambiumfictum
illicitum. « seu szccum, quod nihil aliud est quam
« titulus lucrandi. - Ut v. gr., Titius in-
«digens pecuniis petit a campsore sibi
« dari centum. Campsor autem non aliter
, Lib. 3, tr. 4, cap. 19, n. 6. - • Disp. 3, de Contraet.,
qu; 5, punet. unie., n. 7•. Less., lib. 2, cap. 23, dub.3, n. 21.
- S. Pius V, bullo In eam, 5 kal. Februar. 1571, § 2, in
magno Bullar. Rom. - • Tr. 14, cap. 4, n. 12. - • Lee. eit.,
n. 7. - • Disp.3, de Contraet., qu.5, punet. unie., n. 6. -
• Lib. 3, parto 2, n.l031 .. Less., cap. 23, n. 32. - Laym.,
852. - a) Navarrus, loc. cit., n. 289, requi-
rit quidem,ut eampsor non accipiat plus justa
mercede; quod tamen minus exigere debeat,
quam si pecuniam realiter transtulisset, ut ait
Busenbaum, id non habet Navarrus.
« dat, nisi Francofurti, v. gr., vel alio loco
« distante solvendos, petitque ab eo pre-
« tium quod solet dari pro loeis similibus.
« Titius ergo aceipit, et tamen vere non
« cogitat reddere in istis loeis, immo for-
«san nec habet istic correspondentem,
« idque constat campsori. Contractus hic
« est cambium fictum, ac re vera mutuum,
« ìdeoque palliata usura. - Excusabitur
« tamen campsor, si lucrum ìllud exigat
« tìtulo lucri cessantìs. Plura vide apud
« Toletum 7, Bonaeina 8 »,
Quaeritur hic: an sa lù:#um cambz'um
cum recambio, vulgo Camoio collaricorsa?
- Casus est: Tu accipis Neapoli centum
nummos a campsore solvendos in Sicilia;
sed quia non habes ibi nec pecuniam nec
procuratorem qui pro te solvat, rogas
campsorem ut tibi concedat procuratorem
suum in Sicilia residentem, ut nomine tuo
solvat debitum ipsi campsori cum lucro
cambìì, Campsor autem scribit ad suum
procuratorem, ut tamquam procurator
tuus solvat sibì campsori cambìum cum
lucro, et tamquam procurator ìpsìus debì-
tum recìpìat; at quia tu non habes pecu-
niam in Sicilia, procurator ille rescribit
campsori, ut hic exigat tuum debìtum
Neapoli cum alio lucro recambìi,
Tamburinius 9 dicit hunc contractum
probabiliter esse lìcìtum, eitatque Navar-
rum, Sà, Lessium, Lugo. - Sed merito
hujusmodi contractum reprobant Pater
Concina lO, Cabassutius 11 et Sporer 12, qui
ait saltem practice hoc esse cambium sic·
cum duplicatum. Atque ego censeo etiam
speculative: cum revera in eo casu neque
tu intendis pecuniam acceptam restituere,
nisi Neapoli ubi accepisti; neque contra
campsor intendit exigere pecuniam cre-
ditam, nisi Neapoli ubi tradidit, ut ita ex
sua pecunia lucrum percipiat Nescio quo-
loe. cit., n. 6. - sparer, tr. 6, cap. 6, n. 38. - , Lib. 5,
cap. 52. - 8 Disp. 3, qu. 5, punet. unico - • Lib.9, de Con-
traet., tr. 3, cap. 5, § 3. - Na'/XJr., Consi!. 31, de usur., n. 3••
Sà, v. Cambium, n. 8•• Less., cap. 23, n. 61 et seqq ••
Lugo, disp.23, a n. 77. - IO Dissert.4, de Cambio, cap. 2,
n. 2. - 11 Lib. 6, cap. lO, n. 7. - 18 Tr. 6, cap. 6, n. 44.
b} Ubi scilicetnundinae celebrantur: «Ubi
vero non celebrantur (ita pergit bulla), pro
primis terminis, juxta receptum locorum
usum...Curandum autem erit in terminis, ut
ratio habeatur longinquitatis et vicinitatis lo-
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. X.
modo a labe usurae manìfestae id excu-
sarì possit.
Cambium «5°. Quod attinet ad cambium Fran-
Francofur-
tense, q u o «cofurtense, in quo mercatores, dantes
titulo sit Ii-
citum. «cambium ad proximas nundinas, quo
« magis eae distant eo plus exigunt; si
«ideo praecise plus exigatur quia solutio
« diutius dìffertur, usura est. - Si autem
« ratione alterius tituli justi, v. gr. lucri
- cessantìs, cum pecunia mercatorum sit
« ìnstrumentum lucrandi, quo si diutius
« carent, carent lucro, et quo longius est
« tempus, eo plures cambìum petunt, ideo-
« que crescit valor pecuniae: tunc lucrum
Cambium ! «est justum. - Laymann 1 ex Molina,
eum recam-
bio, quìd, - Lessìo, etc. »,
Hoc cambium puto licitum, dummodo
campsor vere patiatur interesse. Sola au-
tem dìlatìo solutionis non erit certe causa
justa augendi pretìum; ut recte notat Pa-
ter Concina 2.
Accìpiens
m on e t a m
855. - «6°. Qui cambìendo (vel aliter)
falsami « pecuniam adulterinam accepit, sive ex
«ignorantia aut ìnàdvertentìa, non potest
"illam expendere; quia res vìtìosa non
« potest tradì alteri, vitio non detecto.
«(Vide supra, de Vendz'tJ, - Neque ex eo
« quod ipse deceptus est, potest decipere
« alios; cum actio qua deceptus fuìt, nul-
Lib. 3, fr, 4, cap. 19, num, 9. - Molina) disp. 404,
1
num, 2 et seqq, - Less., cap. 23, dub, 6, n. 54 et seqq, -
Omnino Diss, 4, de Cambio, cap. 4, num. 2. - S Disp. 3, qu, 5,
.2
reprobatur,
punct, unìc., 'n. 4. - ASOY part.3, lib.7, de Mutuo, cap. 6,
j
qu. in prine•• Sanch., Decal., lib, 2, cap. 23, num. 23. -
corum in quibus solutio destinatur, ne, duro
longiores praefiguntur, quam loca destinatae
solutionis desiderant,fenerandi detur occasio•.
855. - a} Silvester, V. Falsarius, qu. 6,
n. 8, perspicue doctrinam hanc innuit, dum
dicit ad damnum reparandum teneri, euro
279
« lum ad hoc jus tribuat. Bonacina 3 ex
« Azor, Sanchez, etc.»,
Sed alli distinguunt: Si moneta non sit potest ea
uti, si non
materìaliter falsa, nempe si impressa sit sìt materia-
liter falsa.
signa principis, et materia sit bona, ejus-
demque ponderis, poteris eam expendere;
cum nullum alteri ìnferas damnum. Ita
Sporer- et Croìx-, - Si vero moneta adulo Secus, si
sit materia-
terina sit etìam materz'alz"ter falsa, tunc Hter falsa
certe non poteris illa uti.
Dubìtatur autem: an sz' eam expende-
ris bonafide, tenearts ad res#tutzonem?
- Negant Silvester a} et Angelus a} apud Si bona
fide expen-
Diana a}, qui probabile censet. Sed verius derit, tene-
tur resti-
affirrnant Petrus Navarra apud eumdem tuere.
Diana, et Croix 6 ac Sporer 7, qui ait in
hoc omnes consentire. Ratio, quia tunc ad
restitutionem teneris ex vi ipsius contra-
ctus, quo obligaris solvere justum pretium
pro re empta; cum autem pecuniam stan-
neam pro argentea tradis, minime justum
pretium solvis,
856. - Utrum famulus recz'pzens pecu-
nz'am auream a domino ut satisfaciat ere-
ditoribus domini,posszf lucrarz~ z'llam ,Cum
aenea commutando? - Affirmatur; quia Quid d.
famulo com-
est fructus industriae: nìsì sit contra ex- mutante pe-
cuniam do-
pressam ve1 tacitam domini voluntatem. mini.
Salmant." cum Lugo, Palao, etc.
" Tr. 6, cap. 5, n. 80. - 5 Lib. 3, parto 2, n. 960. - Petr,
Navar.} Iib, 3, cap. 1, num. 315. - Diana, parto 3, tr. 6,
resol. S.' - 6 Loc, cito - 1 Tr.6, cap. 5, n.30. _ il 'I'r. 14,
cap. 4, D. 7... Lugo} disp. 28, n.25. - Paiaus, tr, 33, disp. 7,
punet.3. '
« qui falsam ignoranter recipit et scienter
pro bona exponit '. Idemque dicit Angelus,
v. Falsan'us, n. 4. - Quae postquam retulit
Diana, parto 3, tr.6, resol. 3, conc1udit: «Igi-
tur ex eoruro sententia, si eadem bona fide
in alium transtulit, non tenetur».
 280 LIB. m, - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. m. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XI. 281
o: ob pericu1um pestis (nisi tamen quoad o: veniant, potest colono pensio augeri.-
«hoc consuetudo sit contraria) aut belli, « Laymann s.
DUBIUM XI. o: tutam habitationem non praestat; libe- Expensas facere in rem condu-
o: 6°. Quaenam
e x p e n s ae
Quid sit Locatìo et Conductio. o: ratur conductor a solvenda pensione o: ctam, quae duraturae sunt, V. gr. con- pertineant
ad domi-
o: pro tempore quo non potest inhabitare, o: servare sarta tecta, tributa et onera pu- num.
857. Vide diuersos casus apud Busenbaum. - 858. Quando locator potest conductorem « ve1 a1ia re conducta utì vel frui: ut vide o: blica praestare, ad locatorem seu domi-
expeilere ante tempus exptetum. - 859. An successor locatoris expeilere possit con- « apud Laymann l, Lessium 2, etc. o: num spectat: nisi aliter conventum sit
ductorem, - 860. An ob sterilitatem debeatur colono remissio pensionis. - 86l. An Servo con- « So. Servo aut laboratori conducto non «aut consuetudo ferat. - Laymann 7.
iiceat pauperi elocare jus mendicandi. - 862. An nuntius proficiscens ad eumdem ducto ae-
gr ot a n ti o: debetur stipendium temporis notabilis «7°. Si conductor in rem conductam Quid,si
iocum, possit accipere a duobus duplù:atam mercedem. - 863. An conductor obligatus nondebetur conductor
stipendium. « quo aeger decubuit; nec aegro, nisi ex- o: necessarias sive utiles expensas fecerit, expensas u-
ad meliorationes , illas debeat facere expensis suis. - 864. An debeatur salarium tiles fecerit.
famulo aegrotanti. Et. an expensae curationis. - pensae modicae : nisi tamen aliter sit « potest eas de pensione detrahere vel re-
« conventum, aut consuetudo ferat, Vide «petere a locatore; et dum non solvun-
Locatìo,
quid,
857. - e Resp. Est contractus quo quis « Unde, considerata hujus contractus « Sà 8 », - [Vide n. 864J. « tur, retinere rem conductam. - Lay-
« personam vel rem aliquam mobilem vel « natura, et juris dispositione, resolvuntur Quando o: 4°. Propter modicum damnum ve1 in- « mann 8, Molina 9.
remittatur
« immobilem alteri ad tempus utendam o: sequentes casus: pensio co- « fortunium nihi1 remittìtur colono de pen- « So. Etsi incendium plerumque accidat Qui. te-
lono. n e a t ur de
« vel fruendam concedit, certo pretio aut o: l°. Si res locata ante traditionem pe- Quomodo o: sione: secus, si magna sit clades. Quod o: culpa inhabitantium, et sic in dubio con- incendio.
cesset,
«mercede seu pensione constituta a). - o: reat, contractus dissolvitur, et conductor o: si tamen antecedentium velsequentium «tra ìllos ipraesumptìo sit; quia tamen
« Utenda conceduntur, v. gr. elocata do- «liberatur. .... « armorum fertilitate damnum compen- e: saepe id fit culpa famulorum, quam pa-
e mus, equus, servus, etc. Fruenda conce- o: 2°. Si, absque culpa conductoris, usus Conductor, « setur, non remittitur. Laymann 4, Les- o: terfamilias praestare non cogitur: hinc
quando 1i-
o: duntur, elocatae vaccae, caprae, fundus, « vel fructus rei cesset, v. gr. quìa domus b er et u r a « sius 6 », -:- [Vide n. 860J. « conductor absolvendus est, nisi locator
solvenda
« pomarium, etc. o: ruìnam minatur, infestatur spectris, vel pensione. Quando « 5°. Si pluribus annìs ob coeli clemen- e ostendat culpam. - Vide Laymann lO et
augcri pos-
sito « tiam (secus, si ab industriam co1entis) « Diana 11, ubi ex Hunnio b) et Berlichio
« uberiores fructus ex fundo elocato pro- « docet, si constet accidisse culpa certi
857. - a) S. Alphonsus nihil habet de loca- quod, juxta declarata in responsìone ad pri-
tione seu conductione operarum; opportunum mum dubium, aequalitas mercedis et operis 1 Lib, 3, tr. 4, cap. 22, n, 3. - ' Cap. 24, dub. 2, n. 7. n. 4. - , Lib. 3, tr.4, cap. 22, n.4. - • Disp, 496, n. 3. -
tamen videtur quaedam de hoc argumento observatur, plene satisfit exigentiis justitìae - 8 V. Conductio, n. 5. - 4 Loc, cìt., n. 7. - l» Loc. cit., 10 Loc. cìt., n. 6.· - n Part, 9, tr.7, resol, 31. - Berl1'ch"
addere. commutativae. Opus autem est opus perso- dub, 3, n. 15 et seqq. - • Loc. cìt., num. 8. - , Loc. cìt., Concluso practìcab., parto 4, condo 25, n. 102 et seqq.
Et primo quidem conductor famuli, ope- nale operarii et non familiae ipsius, nec ad
rarìi, etc., tenetur justam mercedem operarìo familiam ipsam refertur primo et per se, sed
tribuere. Qualis autem censeatur justa mer- secundario et per accidens, quatenus mer- dum susceperint. Potest etiam contractus irri- venientes de non locanda opera sua minori
ces, explicatur in litteris Em. Card. Zigliara cedem acceptam operarius cum suis distribuito tus evadere, videlicet casu quo herus condi- pretio laedere videntur caritatem. 2) Grauis ;
ad Em. Cardinalem Goossens, archiepiscopum Sicut ergo familia opus in casu non auget, tiones de qui bus conventum est non servat. cum enim ex operistitiis pessimae plerumque
Mechliniensem, die 25Septembr. 1891, de man- ita ex justitia non requirit ut merces debita Nulla tunc est obligatio contractus ac proinde oriantur sequelae, requiritur causa magni mo-
dato Leonis xm directis: - Quod si quaera- operi ipsi augeatur e , operarii jus habent, ceteris servatis conditio- menti, qualis erit spectatis circumstantiis, di-
tur criterium quo statui debeat illa aequalitas Locator vero operarum obligatur exhibere nibus, a labore cessandi ex composito. Postu- minutio laboris excessivi vel cessatio vexa-
rei inter opus manuale operarii et mercedem laborem et operam fideliter juxta conventio- lat tamen caritas, ut antea patronum mone- tionum. - Dicitur 3" dummodo nulla sup-
dandam a domino, respondemus: criterium nem, et non discedere absque justa causa a ant ad vitandum ejus maximum damnum. - petat auavia) et hoc etiam ob innumera mala
illud in encyclica dicitur petendum esse ex servitio ante tempus locationis finitum. Hinc, Si nullus contractus praecesserit de opera quae secum fert cessatio a labore ex composito.
operarii fine immediato, qui imponit ei natu- ad quaesitum utrum operariis sint licita ope- ad determinatum tempus praestanda, vel si Ex hac ultima conditione liquet veram ìnsu-
rale officium seu necessitatem laborandi, ex ristitia seu laboris cessatio ex composito (grè- tempuselapsum est, jus operariis competit per requiri probabilitatem obtinendi bonum
vìctu nempe et vestitu ad convenienter vitam ves) scioperi) strikes), respondendum est cum pro libito cessandi a labore, idque etiam ex finem intentum, si non immediate saltem in
sustentandam, et ad quem primo et principa- distinctione: THEORETlCE loquendo et PER SE conventione; alios autem non volentes ad hoc tempus proxime futurum.
!iter labor manualis ordinatur...Quoties igitur licita sunt, dummodo justitiae non adversentur inducere contra caritatem tum opifì.cum tum PRACTICE LOQUENDO ET PER ACCIDENS, illi-
opus tale sit, quod operarius per ipsum satis- nec in re nec in modo; justa habeatur causa, herorum est, nisi excuset gravis causa. 2.°) Nec cita plerumque esse operistitia, quia rarissime
faciat praedicto suo offido naturali conse- et nulla suppetat alia via finem consequendi. t'n modo operistitia justitiae adversari debent. constare potest de conditionibus supra dictis;
quendi finem immediatum laboris sui, ac - Dicitur l° dummodo justitiae non adver- Jamvero id fieret si moverentur seditiones, et multa accedunt incommoda, quae optime
merces ad consequendum hunc finem, victum sentur nec in re nec z1Z modo. l.0) Non z11 si adhiberentur vis aut minae sive in ipsos sie declarat Leo xm: «Genus istud cessatio-
nempe ac vestitum convenientem, impar sit, re) quod ex sequentibus dijudicari poterit: Si dominos ad extorquendum petita, sive in alios nis non heros dumtaxat atque opifices ipsos
per. se loquendo et considerata rerum natura, praecesserit contractus validus de opera ad operarios, eos fraude, minis vel mediis stricte afficit damno, sed mercaturis obest reique
habetur objectiva inaequalitas inter opus et tempus statutum praestanda nec irritus factus damnosis a labore prohibendo; item, si noce- publicae utilitatibus; cumque haud procul esse
mercedem, et ideo laesio justitiae commuta- fuerit, tunc operistitia sunt prorsus injusta. rent operarii aliis civibus civitatem pertur- a vi turbisque soleat, saepenumero tranquil-
tivae '. - Cum autem quaesitum fuisset: «An Ratio patet ex contractuum obligatione. Idcirco bando. - Dicitur 2° dummodo justa et gra- litatem publicam in discrimen adducit ». Atta-
peccabit herus qui solvit quidem mercedem tenentur operarii « quod.libere et cum aequi- vis causa habeatur: 1) Justa: idcirco illicita men non sunt culpandi qui, nonnisi ob me-
opifì.cis sustentationi sufficientem, sed impa- tate pactum operae sit, id integre et fideliter sunt operistitia facta ad extorquendum sala- tum gravem a sociis incussum, laborem ces-
rem ipsius familiae alendae, sive haec constet reddere » (Leo XIII). Jamvero contractus po- rium ultra summum pretium vel quaslibet sant passive se habendo.
uxore et numerosa prole, sive haec non ita nu- test invalidus esse sive defectu consensus li- conditiones iniquas. Atvero si aequam mer- b) Hunnius a Diana non citatur pro doctri-
merosa sit»? in eadem epistola respondetur: beri, V. g. si moraliter coguntur operarii infra cedem obtinentes, ejusdem intendant augmen- na, quae hie a Busenbaum exponitur, sed.pro
«Non peccabit contra justitiam; poterit tamen . justum pretium operam suam locare, sive ex tum, non tamen supra summum pretium, con- alio ejusdem materiae puncto. At re vera
quandoque peccare vel contra caritatem vel inhonesta conditione adjecta, e. g. si laborem tra justitiam non peccant, nisi injusta niedia, Hunnius, Varo Resolut. juris civ., lz'b.3)tr. 7,
contra naturalem honestatem.... Ex hoc ipso non necessarium diebus dominicis praestan- V. g. mendacia adhibeant. Ast inter se sie con- parto 2, qu. 7) de praesenti casu ait quod si
 282 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« et determinati alicujus de familia, ìsque
«circa offìcium suum deliquerit , v. gr.
e: stabularii, qui lumen male custodierit in
« stabulo , teneri patremfamilias (nisi fa-
« mulus iste pro fìdeli ac diligenti fuerit
« habitus) de damno. Secus si culpa alte-
« rius; vel si non constet utrum casu an
« culpa cujusquam acciderit c).
Conductor « 9°. Si conductor domus, v. gr. ante
domus emi-
grans ante « tempus velit emigrare, id quidem licet,
tempus,
«potestque alteri locare: caeteroqui au-
« tem de pensione nihil eiremìttitur ».
Quando 858. - "10°. Locator non potest ante
locator pos-
sit expelle- « tempus praefìnìtum conductorem invio
re condu-
ctorem , « tum privare re conducta, nisi in hìs ca-
«sibus: I". Si pensionem non solvat; ex-
« spectare tamen debet biennìum, si ultra
« biennium res sìt conducta. 2°. Si casus
« improvisus accidat, ob quem domus v.
« gr. ìpsi domino sit necessaria. 3°. Si rem
« locatam refieere necesse sit, nee possit
« fieri altero inhabitante, 4°. Si eonductor
«in re conducta male versetur, v. gr. de-
«struat, vel abutatur, ut alendo ibi mere-
«trices. - Laymann l ».
Successor 859. - « 11°. Successor universalis, sive
locatoris.
« haeres, non potest ante completum tem-
«pus conductorem expellere.· Partialis
« autem successor, ut emptor, donatarius,
«legatarius, etc., non tenetur stare con-
« traetui locationis, uti neque conductor:
« nisi tamen aliter paetum sit, v. gr. ne
"res locata durante tempore loeationis
«alienetur. - Vide Lessium a) et Lay·
«mann 2 ».
Successo!"
universalis Commune est, et eertum cum Busen·
nequit ex-
pellere con-
baum (ut supra), quod successor univer-
ductorem. salis non potest expellere eonductorem;
1 Lib. 3, tr. 4, cap. 22, n. 9. - 2 Loc. cit., n. 10. -
a De Iust. et Iure, disp. 29, n. 16. - • TI'. 6, cap. 7, n. 32. -
ut communìter dicunt Lugo 3 et Sporer s
cum aliis b), ex l. Viam lO, C. de locat.
Certum est etìam et commune, quodsuc~~:o::
possit eum expellere successor partìcu- part ìculari,
larìs, uti emptor, legatarius c), etc., ex l.
Emptorem , C. eod. tit. Conductor autem
habet eo casu actionem pro interesse con-
tra locatorem vel ejus haeredem, ex l. Si
merces 25 [al. 28J § Qui fundum, ff lo-
cati, conducti. - Excipiunt tamen Sporer 5
et Croix 6, si ager jam esset a colono ela-
boratus vel semìnatus; quìa (ut dicunt)
non patitur aequìtas ut colonus jacturam
illam patìatur. Sed dico hanc exceptìonem
esse contra expressam juris sanctionem;
cum, ex praefatis textibus, successor par-
ticularis habeat jus certum expellendi co-
lonum. E converso non video quomodo
laedatur aequìtas.cum colonusjam habeat
actionem contra locatorem ve1ejus haere-
dem, repetendi damnum: expresse enim
in lege Qut" fundum [32 al. 35, ff. locati,
eonductl] ubi sermo fit de legatario expel-
lente colonum fundi legati, dicitur: Et hoc
detrt"mentum (id est ab expulsione prove-
niens) ad haeredem pertt'nere.
Notandum autem hic quod minor te-
netur stare 10cationi sui curatoris; bene-
fieiarius, sui praedecessoris; et uxor, stare
locationi sui mariti. - Vide Croix 7.
860. - Quaeritur l°. An ob Jacturam
causa sterz7t'tatz's posst"tcolonus petere re-
mt"sst"onem pensionis?
De jure naturae, jactura sterilitatis per
se spectat ad conduetorem. - Ob aequi- Ob jactu-
tatem tamen juris introductum est, si in- ram ma-
gnam .Ii-
'l,uid remit·
gens sit damnum, ut aliquid remittatur: tltur de pene
nisi sterilitas compensetur cum ubertate sione.
• Tr. 6, cap. 7, num.34. - • Lib. 3, parto 2, num. 1047.-
'1 Loc. cit., n. 1046.
CAP. III. - DE CONTRACT!BUS. - DUB. XI.
aliorum annorum; ut ex lego 8, C. de locat.,
et ex cap. Propter sterz7z'tatem, eod. ft't.,
ubi Gregorius IX in quadam sua Extra-
vagosic sancìvìt: Propter sterz'!t'tatem affi-
dendo magno t"ncommodo conductores ,
vzJt"o rez~sz"ne culpa colonz~ seu casu for-
tut'to contt"ngentem, cokmis Ecciesiae... pro
rata est pensionis remissio facienda: nzst"
cum ubertatepraecedenus-oe; suosequenùs
annt", valeat sterz7z'tas compensari.
Quanam Hinc, si nulli fructus percipiantur, nulla
mensura,
debetur pensio; ut docet Lugo l. - Si au-
tem alìquì fructus percìpiantur, ajunt Les-
sius 2, et idem Lugo 8 cum Covarruvias,
Bartolo et alììs, tunc tantum remissionem
esse facìendam, quando, deductis semine
et expensis, non supersìt quod suffìcìat
saltem ad solvendam dìmìdìam pensionem.
Verumtamen putant Croix 4 cum Lay-
mann a) et allis, in hoc servandam esse
consuetudinem locorum.
861. - Quaeritur 2°. An liceat pauperi
elocare jus mendù;andz'?
Elocare Affirmant Sanchez 5 cum Henriquez a),
jus mendi·
candi, liei- et Sporer 6.' - Quia ex una parte contra·
tum juxta
quosdam. ctus est justus, cum utrinque aequalis sit
sors lucrandi et perdendi: et ex alia hoc
idem esset ac si pauper mediate per alium
eleemosynam peteret.
Merito ne- Sed merito negant Lugo 7 cum Rodri·
gatur,
guez et Corduba, Concina 8 ac Croix 9.
Ratio, quia, tametsi hic contractus sit ju-
stus inter locatorem et conductorem, est
tamen injustus respectu ad fideles eleemo·
synam dantes, qui pauperi tantum volunt
dare, non conductori, qui non est pauper,
ut supponitur. - Nec valet dicere quod
fideles mediate dent pauperi. Naro bene
1 Disp. 29, num. 40, ex l. Si merees, cit., § 6 Vis
major. - • Cap. 24, dub. 3, n. 17. - , Loc. cit., n. 43•.
Covar., Pract. quaest., cap. 30, n. 1, v. f. - Bartolus in
J
283
respondet Croix lO quod vi juris empti ad
petendum, conductor non jam petit nomi-
ne pauperis, sed nomine suo: et ideo nec
mediate nec immediate eleemosynae illae
pauperì dantnr,
Secus autem dicendum censerem, si pernisi pau-
nequeat
pauper non posset petere per seipsum, - per se men-
Quia hoc casu, lìcet eleemosynae ìllae
dicare.
hic et nunc non perveniant ad dominium
pauperis, prosunt tamen ut eorum sub-
venti o sic manuteneatur. Alias non inve-
niretur qui pro paupere illo loca cìrcum-
iret; et sic pauper destìtutus maneret, .
862. - Quaeritur 3°. An nuntius, pro-
fidscens ad eumdem locum, lù:z'te possit
accipere a duobus duplù:atam mercedem?
De aurt"gzs aìt Pater Concina 11 nullam Auriga
potest acci-
esse difficultatem quod possint; quìa talis pere a duo-
bus merce-
est consuetudo. dem dupli-
cataro.
De nuntt'o vero opìnatur aequum esse
ut dìmidiam tantum mercedem exìgat a Nuutius
probabi-
secundo conductore. Et hoc videtur satis !iter id non
probabile, cum eo casu opera ìllius pro potest.
itinere quod non suscipit gratia illius se-
cundi conductoris, non videtur valere
quanti valeret si pro eo solo iter susci·
pereto - Caeterum satis etiam probabile Probabl·
liter etiam
est quod possit totam mercedem exigere; potest to-
ut tenetLessius 12, cum communi senten- ~~~ X:~f~~:'
tia (ut asserit idem Coneina), et probabi- re.
lem putat Croix a) cum Laymann et Palao.
Ratio, quia per aceidens se habet ut opera
sua sit utilis duobus; de se autem ab uno-
quoque mercedem justam exigit, curo uni-
cuique se obliget ex justitia ad iter illud
peragendum: quod si nonperagit, peccat
quidem injustitiae contra jus utriusque. -
Vide dieta de Cambz'o, n. 853, in .fine.
Composit., num. 51, V. f. - Corduba, Sum" qu. 98. - , De
Iust. et Iure, disserto 4, cap. 19, n.13. - • Loc. cit., n. 1044.
- 10 Loc. cito _ 11 Loc. cit., n. 21. - 12 'Cap. 24, dub. 5,

servorum negligentia incendium acciderit,
« neque...continuo dominus in culpa erit, cum
paterfàmilias illorum tantum ministrorum cuI-
pam praestet, qui circa officium deliquerunt
vel negligentes fuerunt».
c) Berlichius utique concordat; sed n.112
et seqq., excipit quosdam casus, in quibus,
etiamsi famuli in suo offidonon deliquerint,
tenebitur tamen paterfamilias de damno: ut
si domi retinuerit vel conduxerit ebriosum,
bona fama destitutum, ve! solitum id commit-
tere unde incendium possit accidere; si ejus
mandato factum fuerit incendium; si dominus
in culpa, etiam levissima, fuerit, ob quam fa·
mulus ignem injecit, qui non fuisset injectus,
nisi illa culpa praecessisset.
859. - a) Lessius, cap. 24, dub. 7, non
loquitur de successore universali, sed solurn
de causis, ob quas licitum sit conductorem
expellere.
b) Sporer in confirmationem hujus asserti,
allegat quidem 1. Vlam 10, C. de locato et
conducto,. attamen haec lex non videtur ad
rem citari; in ea enim non de locatoris, sed
de conductoris haerede fìt mentio: «Viam
veritatis ignoras, in conductionibus non suc-
cedere haeredes conductoris existimans >.
c) Locatio inita per actum authenticum
l. Lieet 8, C. de loeato. - • Lib. 3, parto 2, num. 1049.- num.28. - Concina, de Iust. et. Iure, disserto 4, cap. 19,
, Consil. mor., Iib. l, cap. 7, dub. 2, num. 2. - • Tr. 6, n. 21. - LOJ!m., Iib. g, tr. 4, cap. 19, num. 7. - Pa/aus,
cap. 7, num. 23. - , Disp. 29, num. 8. - Rodrig., ;n bullam tI'. 33, disp. 7, punct. 4, n. 2.
non solvitur morte contrahentium, sed transit nere videtur; postquam enim Ub. 7, cap. 35,
ad haeredes. - Si locator rem locatam dona- num. 5, l. f, sententiam exposuit, quae ne-
verit, vendiderit, veUpse occupare velit, non gat licere, addit: «Quae sententia. non est
potest,ex hodiemo jure, expellere locatariurn, certa, quia express? ,iure non .prohlbetu.r l?
sed terminus constitutus exspectandus est. care, nec fìt inhabl1Js ut pretlUm locatloms
860. - a) Laymann male a Croi:&: dtatur; recipiat >.
non enim haec asserit Ub. 3) tr. 4, cap. 22, 862. - a) Croix, Ub. 3, parto 2, n. 1045,
absolute huie opinioni adhaeret, sed subdit:
num.7.
861. - a) Henriquez, qui a Sanchez alle- « Et non improbabile dieunt Laym...Castr.. »;
gatur ut refert S. Alphonsus, revera sic te- qui revera ita loquuntur.
 284 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
863. - Quaerìtur 4°. An eonduetor oblz~
gatus ad meuorauones, z'llas debeatfacere
expensis SUZ5 a)?
Condu
Negant Molina et Valascus apud Lu-
o
ctor obliga-
tus ad me-
lioratio- go l. - Sed verius affirmant ipse Lugo s
nes, de suo cum Lopez, et Croix b). Quìa, cum quis se
debet face-
re. obligat ad aliquid faciendum, per se cen-
setur obligatus ad id faciendum suìs ex-
pensis: sicut si quìs se obliget ad solven-
dam pensionem in domo locatoris, tenetur
quidem ad sumptus, ut illuc pensio trans-
mìttatur, Intellige, dummodo in contractu
locatìonis detrahatur aliquid de ordinaria
pensione; cum hoc onus meliorationum
alìenum sit a natura conductionis.
Expensae
r e g uta.r ì- Caeterum expensae modicae et ordì-
ter c uj u s- nariae in re conducta faciendae, regula-
nam sint.
riter spectant ad conductorem; extraordi-
narìaevero, ad locatorem; ut Croix 3 cum
Sporer et Tamburìnìo,
864. - Quaeritur 5°. An debeatur pen-
stofamuto eondueto ad servz"tz'um annuum,
Molina, disp, 468, num. 1.- Alvar. Valasc., tract, de
jure emphyteut., qu, 25, n. 19 et 34. l Dìsp, 29, n. 69. _
o
• Loc, cito Gregorius Lopes, parto 5, tit, 8, 1. 24, glos, 3.
o
- e Ltb. S, part.2, n.l052. Sporer, tr.6, cap. 7, n. 37.
o o
Tambur., lib. 9, de Contract., tr, 4, cap. 1, § 2, num. 6
863. - a) QUO major claritas ipsi quaesìto
affulgeat, et ut auctorum allegationes rite in-
telligantur, citanda sunt ipsa verba quibus
card. de Lugo loc. dt., quaesitum proponit:
«Dubitatur, inquit, quando locator obligat in
contractu conductorem ad meliorationem rei
conductae faciendam, cujus expensis fieri de-
beat... Et respondet: «Certum est, si in pacto
exphcetur ut conductor ex suo faciat, ita esse
observandum; si hocvt"ro non explicetur ex
conjecturis indaganda est mens contrahen-
tium; quibus cessantibus, Molina... cum Va-
lasco putat locatoris sumptibus meliorationem
fadendam. Eg-o verius puto cum Gregorio
Lopez.... intelligi, quod fiat ex bonis condu-
ctoris '. Ita Lugo, et revera Molina loc. cito '
asserit in dubio censeri melioratio~es facta~
locatoris impensis, idemque dare significat
Alvarus Valascus, loc. dt.
b) Croix, loc. c#., n. 1053, utramque sen-
tentiam circa quaesitum, ut ex Lugo explica-
tum est, exponit, neque ullum de alterutra
judicium profert.
864. - a) Marius Antoninus, in suis Variis
Resolut., lib. l, resol. 92, n. 7, generaliter
dicit salarium deberi famulo in infirmitate
levi, et brevi tempore duratura; non autem
in longa et inveterata.
b) ]acobus de Graffiis utique a Croix ex
Lugo citatuT;a Lugo autemexDiana (part.l,
si aegrotet per aliquot menses, puta per
trimestre?
Affirmant Antoninus a), Graffius b), etc.,
apud Croix 4. - Sed verius negat com-
mu~is sententia, quam tenent Lugo 5, et
Cro1X c) cum Molina, Laymann et alìis,
Quia dejustìtìa non debetur salarium pro
obsequìo non praestito.
Putat autem Azor apud Lugo 6, teneri
saltem domìnum ad praestanda famulo
alimenta et expensas necessarias pro eu-
ratione, - Melius tamen dicunt 7 Rebel-
lus d), et alli cum Diana d), non teneri nisi
ad sumptus leves pro brevi ìnfìrmitate.
Quinimmo non immerito aìt Lugo, neque
ad. id obligandum esse domìnum , nisi forte
aliquando ex caritate, casu scilicet quo
ìnfìrmus esset in gravi necessitate. ~ Bene
tamen excipit Roncaglla e), nisi alicubi
essetconsuetudo ut domini teneantur ad
totum stìpendium, si famulus, ad annum
conductus, per aliquot dies aegrotet,
et seqq, - • Lib. 3, part.2, n. 1050.- • Loc. cit., n. 58.-
Molina, disp. 493, num, 1. - Laym., Iib. 3, tr. 4, cap. 28,
num. 3. - Asor, parto 3, lib. 8, de Locato, cap. 14, qu, 3,
i. f. De ]ust. et ]ure, disp. 29, num. 60. - , Loc, cìt.,
o •
n. 60. - Lugo, loc. cito
tr. 8, resol. 86),. sed quidquid dicat Diana
Graffius, Deciso aur., parto 1, lib. 3, cap.
n.7, tenet sententiam oppositam,quae est opi-
8:
nio S. AlphoJ:lsi: «Etsi dominus, inquit, tenea-
tur famulo aegrotanti cibaria exhibere et mo-
d~ca;s expensas, non tamen mercedem.; Cujus
dlCt! rationem num. 8 his verbis affert: «Cui
[famulo] solum debetur merces propter labo-
rem personalem •.
c) Croix auctores quidem citat, ut refert
S. Alphonsus; ipse taìnen loe. cit., n. 1050,
neutn sententiae adhaeret; «sed, inquit, spe-
ctanda est consuetudo locorum ».
d) Rebellus et Diana a Lugo citantur pro
sente!1ti'7 quae simpliciter negat dominum ad
curatiOll1S sumptus teneri. - At Rebellus,
?ib. l4! q1!" 15, 1'!. 1, id tantum negat in casu
mfirmltatls gravlS; «quamvis (ita pergit n.2),
honestas contrarium suadeat, ut solent facere
religiosi ac nobiles; et interdum caritas exi-
gat etiam sub mortali, si videlicet in extrema
vel gravi necessitate sint, nec sit alius qui
succurrat ». - Diana vero, part., 1, tr.8, re-
sol. 86, id asserit quod ipsi a Lugo tribuitur.
e) Roncaglia, tr. 14, qu. 6, de Conducto,
cap. 3, qu. 3, resp. 2, v. j., absòlute docet
injustum esse, mercedis partem subtrahere
fa;mulo ad annum conducto, eo quod aliquot
dles aegrotaret; cujus asserti duas rationes
affert, e quibus una ex consuetudine peti-
CAP. III. - DE CONTRACTlBUS. - DUB. XII.
DUBIUM XII.
Famulo De Contractu Emphyteusis, Feudi et Libelli.
ae gro tan-
ti non debe-
tur stipen-
dìum , 865. Quùi de -emphyteusi. - 866. An debeatur pensio in graui factura fructuum. - 867. Quid
de feudo. - 868. Quid de contractu libellatko.
Quid de Emphy- 865. - «Resp. IO. Emphyteusis est con-
alimentis et teusìs, quìd,
expensis eu- e tractus similis locationi, in quo res imo
rationis.
« mobilis, quae cultura possit effìci me-
e Iior, conceditur alteri, vel in perpetuum,
e vel non brevius saltem quam ad decen-
e nìum. Ita ut dominium ejus directum
« et possessio cìvìlìs maneat apud domi-
e num, qui tradit in emphyteusim; domi-
« nium autem utile transferatur in emphy-
e teutam, cum hoc onere, ut quotannis
e certum canonem, ut vocant, seu pensio-
e nem domino solvat. - Quam si totam
« sofvere negligat 26 annis continuis in
« emphyteusi ecclesiastica (cum scilicet
e res est Ecc1esiae vel pii loci); vel in sae-
e culari, 36 annis, incidit ìpso jure in poe-
e nam commissi, ut dominus eum expel-
« lere possit a) », [Etiam auctoritate pro-
pria, ut multi cum Palao b),' sed Lessìus c)
dicìt praecedere debere monitionem. Vide
Croix l] e etsi de solutione interpellatus
e non fuerit. Licet enim Bartolus et alli
« quidam apud Diana 2 dicant, si per 30
e vel 40 annos non solverit, eum prae-
« scribere immunitatem in futurum; id
1 Lib: 3, parto 2, n. 1062.- Bartolus, in lego Competit,
C. de praescriptione. Parto 8, tr. 7, resol. 36, V. f. -:
o •
tur: «Quia, inquit, contractus juxta consuetu-
dinem locorum regulandi sunt..; apud omnes
autem, seu· fere apu~ omnes, credo esse con-
suetudinem, ut propter breve impedimentum
famulis merces non minuatur •.
865. - a) :':n Hom. apost., tr. 10, n. 211,
S. Doctor non consentit cum Hermanno Bu-
senbaum, et ait: {( Qui canon si non solvatur
per tres annos, dominus potest sibi vindicare
fundum, si hoc erit saecularium; duos, si est
Ecdesiae ». Cum S. Alphonso concordat Fer-
raris in sua Bibliotheca, v. Contractus emphy-
teusis, n. 9, et lO.
b) Scilicet: «Multi apud Palaum, tr. 33,
disp. 10,punct. lO, n.l, qui hanc sententiam
communiorem appellat, quamvis ipse n. 2,
contrariam veriorem existimet.
c) Lessius, a Croix citatus uti refert S. Al·
phonsus, id tamen in Auctar., v. Contractus,
285
« tamen Wesembeck d) et alli quinque ne-
« gant,
e Porro, quid juris sit in hoc contractu,
e pendet ex consuetudine locorum, quae
« varia est; et ex ipsa conventione con-
« trahentium, quae scripto ìnstrumento
« concipi debet, ut valeat. - Vide Lay-
e mann 3, Lessium 4 »0
866. - Utrum emphyteuta debeat pen-
sionem, quando patz'tur gravemjaeturam
fructuum? .
Dicit Palaus 5, de juris rigore et [se- Emphy-
clusa] consuetudine, integram pensìonem teuta debet
pensionem
esse solvendam: ex 1.1, C.dejure emphyt., etiam in
gravi jactu-
ubì sancitur quod, praedìo manente in ra,
parte, solvenda est pensìo a). - Lessius 6 Quomodo
sit intelli-
tamen ac Lugo 7 recte sentiunt hanc le- gendum.
gem esse intelligendam, quando pensio
est modica respectu fructuum; et magis
datur in recognitionem dominii directi
quam ad fructus compensandos. Secus
vero, si sit magna et fere aequalis fructi-
bus; nam tune ex.aequitate deberet minui,
vel fundo pereunte ex parte, vel magna
sterilitate adveniente.
'Lib. 3, tr. 4, cap. 23.- , Cap. 24, dub. 9. _. Tr.33, disp.lO,
Punct. 7, n. 5. - • Loc. cit;, n. 49 et 50. - , Disp.29, n. 88.
caso 4, i.j., affirmat de perpetuae elocationis
contractu, quem ab emphyteusi diversum esse
asserito
d) Wesembeck sic a Diana citatur: « L t"b. l ,
t#. 45, n. 4 et seqq. >. Verum quinam sit ille
liber nescio; sed quidquid de hoc sit, Wesem-
beck, in Commento ad Pandeetas, lib. 6, tit. 3,
V. f., expresse contrarium tenet, scribens:
«Libertatem a canone poterit hoc modo prae·
scribere 30 annis.. - Praeter Wesembeck,
Diana, parto 8, tr. 7,resol. 36, quatuor tan-
tum auctores hic allegat; non autem quinque,
uti scribit Busenbaum. .
866. - a), Lex 1, C. de jure emphyteut.,
ita loquitur: «Sin vero particulare vel aliud
leve contigerit damnum, ex quo non ipsa
rei penitus laedatur substantia, hoc emphy-
teuticarius suis partibus· non dulSitet adscri-
bendum '.
 286 LIR. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGL. CAP. m. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIII. 287
Utrum autem emphyteuta gaudeat prz"- «faciat vassallus (sic enim dicitur feudi Conditio- « super re dubia, - 2°. Ut sit aequalitas sponsiones circa ingluvìem aut potum. - Quaedam
nes requisì- sponsio -
vilegzi's quae dominus directus in re ha- «acceptor), perdit feudum, - Interdum tae, « in re quae spondetur, cum aequali ìncer- Vide Lugo 14. nès ìllicitae,
bebat? e etiam in feudo aliquid persolvi debet in « tìtudine », [Aequalitas tunc adest, quan- Sic etìam per bullam Pii IV In elz'gen-
Emphy- Affirmant Bartolus, jason , Tiraquel-
teuta I;'ro. « recognìtìonem dominii directi; sed tunc do res est proportionata probabilitati alte- dis, etc., prohibentur sponsiones circa duo
b a b i l i ter lus, etc., apud Croix l. - Sed negant pro- rius partis. Lugo l]. - «3°. Dubius even- biam electionem Pontificis, sive super ejus
non gaudet « ex ea parte deficit a puro feudo, et de-
p ri v ile-
gììs domini.
babiliter Lessius, Laymann, Palaus, etc. 2. « clìnat ad emphyteusim. e tus in utroque. - 4°. Ut uterque eodem vitam et mortem b), ut refert Azor 15. -
Ratio, quia cum transfertur in emphyteu- « Porro, quid juris sit circa fenda, pen- - sensu accipiat id de quo certatur. - Item testaturRoncaglia 16, GregoriumXN,
tam utile dominium rei, res [non] fit sua; « det item a locorum consuetudine, guae «Molina, Lessius, card. Lugo 2 », per aliam bullam quae ìncìpìt: Cogit nos,
unde, si nìmirum ipse sit laieus, non po- « juris communis sunto Vide loc. cito 3. Sed quaerìtur: an st'nt lieitae hae spon- ampliasse praefatam bullam Pii, etiam ad
test gaudere privìlegìis Ecclesìae, ad quam 868. - « Resp. Ill", Contractus Iibella- Contra- siones, vulgo dictae Scommesse? electìones cardinalìum; et adhuc extra
ctus lìbetla-
spectet dominium directum, « ticus, sive datio ad libellum dicitur, cum ticus, quid, Sponsio-
nes suntilli·
Negant S. Antoninus 3, Silvester 4, et Urbem sub excommunicatione latae sen-
Feudum, 861. - « Resp. Il", Feudum est contra- Concina 5 cum Gabriele, etc. - Ratio, tentiae Papae reservata, respectu ad eleo
quid, e emphyteuta vel feudatarius rem ìllam cìtae juxta
quosdam,
« ctus sìmilis emphyteusi, quo res ìmmo- « quam in feudum vel emphyteusim ac- quìa leges civiles has sponsiones repro- ctionem Pontificis; et respectu aliarum
« bilis alieni conceditur, cum translatìone " cipit, simili contractu tradit tertio (ad bant: rosi forte fiant causa exercendae sponsionum, ìpsae c) annullantur in utro-
« dominii utilis, proprietate retenta: sub e quod tamen, si in decennium fìat, requì- vìrtutìs, puta in palaestra luctando , etc. que foro, adeo ut quisque teneatur ad
« onere, non quidem aliquid solvendi, sed Per se Affirmant vero communiter Azor 6, restitutionem ante omnem sententiam, -
« ritur domini consensus): ita ut sit quasi sunt licitae.
« exhibendi fidelitatem et obsequium per- «subfeudum et subemphyteusis, - Ita Sanchez 7, Lugo 8, [Continuator] Tour- Sic etiam, ut testatur Sanchez 17, prohiben-
« sonale directo domino. Quod si item non « Lessius e , nely", Roncaglia-", Wìgandt ", Salmant.P tur sponsiones scholasticorum Salmanti-
cum allis pluribus.Ratio, quia hic est con- corum circa electiones ad cathedras.
tractus fortunae, quo uterque spondens 810. - Dubitatur l°. An sz't lz'dta spon-
DDBIUM xm.
exponitur pari periculo jacturae et lucri. StO circa peccatum commt'ttendum? ~
Quid sit Sponelo et Ludus. Neque verum est leges prohibere spon- Bene distinguit Lugo 18:
869. Quid est sponsio, et an si! licita. - 870. An iiceat spendere circa peccatum commit- siones; nisi fiant circa corporis certamina, Si sponsio est de peccato patrando ab Sponsio
de peccato
tendum. - 871. Quid ludus, et quando licitus. - 872. An sit restituendum lucratum causa odii, libidinis et similis. Aliae vero alto tertio, licita est, rosi spondens optet alius tertìì, .
quando lìcì-
a filiofamilias aut religioso. - 873. Quid, si religiosus ludat illicite, per licentiam sponsiones indifferentes potius approban- peccatum , vel opem ferat ad peccatum la.
generalem. - 874. An religz'osus possi! plus lucrari quam perdere. - 875. An si expo· tur, ut in 1. St' quis t'ta,ff. de verbor. oblt"- committendum. Ita Lugo 19 et Sanchez 20.
nat majorem summam quam possit, teneatur restituere lucratum. - 876. Quantum gat. - Hanc sententiam per se veram Advertunt tamen iidem Lugo, et Sanchez
filiusfamilias possi! exponere ludo. - 877. Quando ludens cum deceptione teneatur
restituere. - 878. An valeat sponsio, sz· unus spondeat majorem summam quam alter. puto; quia sponsio per se est res indiffe- cum Alcocer, quod eo casu optans pecca·
-.,. 879. An, si unus rem certo sciat, et manifestet. Vide alia z·bz·dem. - 880. An cogens In indi· rens. Tamen in individuo (cum, ex mea tum peccaret quidem, sed non teneretur
viduo, re~
alterum ad ludendum possit retinere lucratum. - 881. An teneatur restituere prae· gulariter sententia, non detur actio indifferens), re- ad restitutionem; quia laederet quidem
sciens se vz'cturum ob suam peritz'am. - 882. An, qui utitur astutiis licitis. Quid, si sunt venia-
leso gulariter censeo hujusmodi sponsiones virtutem quam laedi optat, sed non laede-
utatur z'llicz'tt's, et quantum debeat tunc restituere. An liceat ludere precibus sacris. non excusari a peccato veniali; quia in
- 883. Agz'tur de ludo vetz'to. - 884. Quae sint leges hunc ludum prohibentes. - ret justitiam. - Si vero sponsio est de pec- De pec-
cato alterno
885. An et quomodo peccent 1° Laici, hoc lusu ludentes. - 886. An peccet graviter eis deest motivum cohonestans licitae re- cato patrando ab unoi'psorum sponden- trius 'pon·
dentium 1
ludens ob lucrum. - 887. An victor ludo vetito possz't rett'nere lucratum. - 888. Quid, creationis, sicut adest in ludo honesto. Et tium, licita erit, si tu v. gr. sponderes alte- quando liei·
si z'mpediat judicem ne tpsum condemnet. Et an teneatur faterz' veritatem judz'cz' sic videtur intelligere S. Antoninus 13, vo- rum commissurum fore peccatum; quia ta.
interroganti. - 889. An possz'f retinere lucratum, St' lusit animo repetendi. - 890. An cans tale lucrum turpe, utpote nulli de- tunc sponsio eum avertit a peccato. Secus,
victus teneatur solvere. - 891. Quid, si uterque renuntiaverit legi. - 892.Et an victus
poterit petere relaxationem juramentz'. - 893. An v,t'ctus possz't sz'bz' compen,sare solu· servtèns utilitali, sed vanitati et prodt: si sponderes te commissurum peccatum,
tum. - 894.An possz't transigere, si ficte minitetur repetere z'n judicio. - 895.Ilo. Quoad galt'tatt: aut alterum'non commissurum; quia tunc
clericos, quinam clerici comprehendantur. - 8%. An certe peccent gravz'ter clerz'ci Nemo autem dubitat, reprobandas esse sponsio ad peccandum induceret.
ludentes frequenter et z'n magna quanti!ate. - 897. Quid, si solum frequenter. -
898. Quz'd, si solum in magna quan#tate. - 899. Quando non peccent graviter nec l Disp. SI, n. 77. - Molina, disp. 508. - Less., cap. 26, 12 Tr. 14, cap. 4, n. 64. - 18 Loc. cit., § 9. - 14 Loc. cit.,
levz'ter. - 900. An haec procedant in omni ludo charfarum. ...,.. 901.mo. Quoad religiosos, dub. 1. - • Disp. SI, sect. 6. - • Parto 2, tit. l, cap. 23, n. 73. - Pius IV, bulla In eligendis,9 Octobr. 1562, § 21,
an et quomodopeccent religz'osz' hoc lusu ludentes. - 902. IVo. Quoad episcopos, quomodo § 9. - , V. Negotium, quaer. 4, i. f. - ' De ]ust. et ]ure, in magno Bullar. Rom. - .. Parto 3, lib. 11, de Sponsionib.,
disserto 4, cap. 15, n. 20 et 21. - Gabr. Biel, in 4, disto 15, cap. 2, dub. l. - .. Tr. 14, qu. Il, de Ludo et Sponsioillb.,
ipsi peccent. - 903. An peccent graviter clerici et religiosi his lusz'bus assistentes. qu. 1S, art. S, dub. 8. - • Parto S, lib. li, de Spollsionib., cap. 3, qu. 3, resp. 2. - Gregoy. XIV, bulla Cogit nos,
Sponsio l cap. l, dub. l. - , Consil. mor., lib. l, cap. 8, dub. 32, 21 Martii 1591; in magno Bullar. Rom. - 17 Consil. mor.,
quid.
869. - «Resp. SPONSIO est contractus, « assecutus fuerit; V. gr. certo tecum de· n. 2. - • Disp. SI, n. 7S. - • De Contract., cap. lO, v. f., lib. 1, cap. 8, dub. 32, n.4. - .18 Disp.31, n.75. - 19 Loc.
« in quo duo, de ventate aut eventu ali- «cem imperialibus , hanc vel istam civi- v. Sponsio. - 10 Tr. 14, qu. 11, de Ludo et Sponsionib., cit. - 20 Loc. cit., n. 6. - Lugo, loc. cito - Sanch., loe. cito -
« cujus rei certantes, sibi invicem aliquid «tatem obsessam, captam, etc. cap. 3, qu. l. - 11 Tr. 8, exam. 4, n. 76, v. Resp. 2. - Alcocer, trat. del ]uego, cap. 46, COliCI. 6; et cap. 47,conel. 4,
« spondent, ut id ejus sit qui veritatem " Ut licite fiat, requiritur a). 1°. Ut fiat
Bartol.,1 in L Privatae) C. de excus. muner. - Jason, in - Less., cap. 24, n. 44. - Laym., lib. S, tr. 4, cap.2S, n.5.• b) Bulla Pii IV tractat de sola sponsione sancivit contra eos omnes qui sponsiones fa.
Auth. f2uas actiMzes) n.42, C. ,de sacros. eccles.~ Tiraq.,1 Palaus,1 tr.33, disp.10, punct..2, n.4.... D Ap. Croix) loe. cit., circaRomaniPontificiselectionem(etsic etiam ciunt sive de electione aut morte et vita Pon·
du Retr.lignagier, § l,glos.lS,n.8•• l Lib.3,part. 2, n.l064. n. 1064. - 3 LeSSO} loc. cit., n. 58. - Less.! loe. cit., n. 6.
ab Azor allegatur); sed postea Gregorius XIV tificis, sive de cardinalium creatione; omnes-
addidit sponsiones circa Pontificis vitam et que illae (et non solurn aliae, quae videlicet
869. - a) Molina,Lessius, Lugo, hic a Bu· sub certis conditionibus, sed non afferunt mortem. de cardinalium .creatione fiunt) sponsionesin
:;;enbaum citati, dicunt licitas esse sponsiones omnes has conditiones. c) Bulla Cogit nos excommunicationem utroque foro annu1lantur.
 288 LIB. nr, - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
Sed dubitatur 2°. An hoc casu quod
sic illzcz'fe sponderes, tenearis ad restz'fu-
tzonem?
lllicitc
spondens in Recte negant Lugo l, Sanchez 2, Azor 3
hoc ca su ,
non tene-
et Roncagììa 4. - Ratio, quia, licet spon-
tur r e s t i- dendo pecces, non tamen laedis justitiam;
tuere,
cum tu non accipias tunc pretium pro
peccato commisso, sed pro eventu jam
successo j uxta pactum sponsionis. Et in
hoc consentit etiam S. Antoninus 5, ubi
ait: Non tamen restùuere oportet de ne-
cessitate; sed pauperzòus erogandum..j et
hoc magts ex consz'lz"o quam ex prae-
cepto a).
Ludus, 871. - « LUDUS vero est contractus quo
quid,
« Iudentes inter se paciscuntur ut vietori
« cedat quod uterque deposuit. - Hi con-
Licitusju- e tractus jure naturae liciti sunt, modo
re naturae,
« debitae conditiones adsint, et aliunde
«non interveniat scandalum, aut justa
« prohibitio, aut iniquitas se misceat, nec
«peccati sit occasìo, Quia, sicut quivis
« suae rei dominus potest alteri eam do-
«nare absolute; sic etiam subaliqua con-
« ditione, sìve ea fortuita sit, sive ex ìn-
« dustria pendeat. - Lessius 6, Bona-
«cina 7 ".
Qui non 872. - e Unde resolves: l°. Qui. rei do-
est rei do-
minus n e-
quìt de ea
« mìnus non est, aut alienare eam non
Iudere, « potest, non potest etiam de ea ludere
«aut deponere. Et sic deberet restituere,
« qui lucratus esset a religioso et fìliofa-
«milias non potente a1ienare~ - Lay-
«mann S ».
Lucrans Quod lucratur quis ludo a filiofamilias
a 1ilio vel
ab uxore,
quando de-
debet ei restituere, nisi sit de bonis ca-
Dea t resti.. strensibus, etc., vel nisi ludus sit mode.
tuere.
1 Disp. al, n. 75. - • ConsiI., lib. 1, cap. 8, dub. 82,
n. 9. - • Parto a, lib. ,11, de Sponsion. cap. I, dub. 6. -
• Tr. 14, qu. 11, cap. a, qu. a, resp. 1, i. f. - 5 Parto 2, tit. 1,
cap. 28, § 9. - • Cap. 26, dub. 1. - , Disp. 2, de Restit. i. p.,
qu. a, punct.l. - • Lib. a, tr.4, cap. 21, Il. 5. - • Tr.14,
cap. 4, n. 54 ,et 55. - Lugo.. disp.3, n.lM•• Molina" tr.2,
disp. 520, n. 1 et a. - Azor, part.· a, lib. 5, cap. 26, qu. 8
et 10•• lO Tr.13, cap. 6, n. 94. - U Loc. cit., n. 95... Dicast.,}
'8711. - a) S. Antoninus haec scribit de qua·
libet sponsione,et non solum de ea quae fie-
ret de committendo peccato.
872. - a) Lugo, Diana, Dicastillus hanc
rationem praetermittunt; concordant tamen
quoad propositionem: esse scilicet peccatum
grave in religionibus reformatis.
873. - a) Suarez, de Relig.) tr. 7, lib. 8)
cap. 11 n. 16) male citatur a Salmant.; id
J S. Alphonso probatam tuentur.
ratus juxta decentiam, vel adsìt tacita
licentia parentum. Salmant.", Idem dicen-
dum de uxore et relìgìoso; ut Lugo, Mo-
lina, Azor, cum Salmant, lO. - Hoc tamen Religiosi
non intelligitur de ludis illicitis vetitis a ludentes,
jure, a regula vel apraelato: uti sunt
ludi alearum et taxillorum, et consequen-
ter omnis ludus fortuitus, nisi fiat in parva
quantitate, et in illis religionibus ubi usu
permittitur ad recreatìonem; ut Salmant.v
cum Dicastillo, Peyrìno, etc. At in religìo-
nibus reformatis talis ludus esset pecca-
tum grave propter specialem regulae pro-
hìbitionem a)) ut communiter dicunt Sal-
manto 12 cum Lugo, Diana, Dicasti1lo, etc.
Et tunc lucratum omnino restituendum
ìpsì religioso vel monasterio. - Vide fu-
sius infra dicenda super hoc puncto, n. 901)
ubi etiam agetur de quantitate quam alli
religiosi possunt ludo exponere.
873. - Hinc quaeritur l°. Sz" relz"gz"osus) Si Reli·
obtentalicentia generali a praelato expen- giosus, e~
dendi aliquam summam, expendat zn usz~ ~~;~lfa
ili:
cìte expen-
bus. z'llzcz'tzs) puta in ludis vetitis, aut cum dat,
meretrìcìbus, etc., utrum tunc peccet con-
tra votum paupertatzs) et tam z"pse quam
acczpieus teneantur ad restz"tuendum mo-
nasterto?
Prima sententia, cum Saìmant.> curo juxta ali-
qu o s , ex-
Nazario, Sanchez, Lessio, Silvestro, etc., pendens et
accipiens
affirmat. - Ratio, quia talis licentia a su- tenentur re-
periore nec praesumitur data, nec dari stituere,
poteratj cum ipse non sit dominus, sed
siniplex administrator bonorum mona-
sterii.
Secunda tamen sententia, quam tenent Gravesau..
ctores id ne·
plures auctores graves, ut Suarez a)) Lugo, gant.
lib.2, tr. 18, de Ludo, disp. 2, dub. 2, n. 22•• Laur. de Pey-
rinis, de Ollie. subditi, qu. 2, cap. 2, § 7, v. f., qu. 2. -
12 Loc. t:it., D. 95. - Lugo, disp. 31, n. 12.• Dtana, part.7,
tr.9, reso!. 4. - Dicast." loc. cit., n.21. - 18 Tr.13, cap. 6,
n.85.. Nazar., Opusc. de St~tu et Oblig. religio•. , de Voto
paupert., dub. 8, concI. 11 et 12. - Sanch., Decal., lib. 7,
cap. 19. n. 30... Less." cap. 41, D. 78, v. Nono. - Silvest.,
v. Retigio VI, qu. 7, v. Secundum. - Lugo, disp. a, n. 142.
enim dicit non de praesenti casu, sed de li-
centia data aliquid accz"-pz'endi absque justa
causa. Contra vero, cap. 15, n. 4) ut religio-
sus aliquidexpendens de bonis religionis ex-
cusetur a violationevoti pauper,tatis, requirit
licentiam legitimam ex parte causae, ita ut
si fuerit injusta, sit etiam nulla. Accensendus
itaque est auctoribus, qui sententiam ipsi
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB.
Hurtadus, Medina, Salas, Lopez, Pellizza-
rius, Rebellus, etc., apud Salmant." (qui-
bus Croix 9 adhaerere videtur), censet nec
religiosum tunc peccare contra votum,
nec restitutionem monasterio deberi ab
ipso aut ab accipiente. - Ratio istorum:
tum quia, ut aìt Croix b), tunc licentia
habetur ut data, non a praelato admini-
stratore, sed a religione domina, quae in
tali casu, licet sit invita quoad modum,
non est tamen quoad substantiam; et re-
ligio praesumitur, ut ait Rebellus c)) saepe
in eam consentire, ne periclitetur fama
subditi vel superioris. Tum quia eo casu
superior aufert de se ìmpedìmentum quan-
tum potesti et ideo, cum universaliter li-
centiam praebet, non est cur credatur
eam limitasse ad usus tantum licitos; ut
dicunt Croix d) et Lugo cum aliis.
Prima Sed, his non obstantibus, censeo pri-
senten t i a ,
a b sol u te mam sententiam absolute probabiliorem.
p,robabi -
- Vide quae fusius dicentur, bo. IV, n. 31.
lior,
874. - Quaeritur 2°. An relz"gzosus pos-
sit zn ludo plus lucrari quam perdere
possit? - Distingue:
Quando Potest, si eodem jactu (exponendo v.
possit p l u s
lucrari gr. quinque argenteos) totidem a quatuor
qaam per-
dere. personis lucretur; vel si ludus moraliter
Tho"'ClS Hurtadus, Reso!. mor., tr.8, cap. 8. resol. 87,
a n. 880... Barthol. Medina, Sum., lìb. 1, cap. 14, § 29••
Salas, de Ludo, dub, 21, a num. 4.. Ludo'V. Lopes, de
Contraet., Iib.2, cap. 40, v. t., v. An autem rellgiosus. ~
Pellia., tr, 4, cap. 2, sect, 4, n. 347. - Rebell., parto 2, lib. 12,
qu. 4, n.6. - 1 Tr. la, cap. 6, n.84. - • Lib. 4, n. 114.-
Lugo, disp. S, num. la9 et 142. - • Decal., lib. 7, cap. 19,
n. 83 et 84. - Valent./ in 2Mn 211e , disp. 5, qu. 6, punct.5,
b) Croix, loc. cit.) rationem hanc affert pro
alio casu, quando scilicet superior licentiam
subdito conceditpecunia utendi etiam ad usus
illicitos et superfluos: «Nec obstat, inquit,
quod superior non sit dominus, sed tan~m
administrator...; nam 1° saltem monastenum
est dominus et disponere potest de rebus suis,
etiam ad usus illicitos; praesumitur autem
saepe consentire».
c) Rebellus, loc. cit.) non dicit saepe; sed
simpliciter ait esse praesumendum quod re·
ligio consentiat, propter rationem a S. Al·
phonso allatam.
d) Croix, loc. cit., n. 114) id dicit secun·
dum sententiam card. de Lugo aliorumque,
quos ceteroquin ipse non reprobat.
874. - a) Auctores citati non loquuntur de
duplo expositae pecuniae; in reliquis vero
omnibus concordant.
b) Villalobos male a Salmant. pro ista
s. ALPHONSI, Opera Inora/ia. - Tom. II.
XIII. 289
non interrumpatur. Quia tunc, sicut posset
amittere pecuniam jam lucratam, una cum
sua exposita; ita bene potest plus lucrari,
saltem duplum suae pecuniae expositae a).
Sanchez 8; et Valentia, Rebellus, etc. cum
Salmant.s, - Si vero ludus moraliter in- Quando
terrumpatur, vel si lusores sint omnino
non possit,
diversi, non potest pecuniam lucratam
integre exponere; quia illa non est sua,
sed monasterìì. Concedunt tamen Sal- quando Ludus,
een-
manto 5 cum Lugo et Villalobos b)) non seatur non
interru-
interrumpì ludurn , si de pluribus lusori- ptus.
bus unus substituatur alteri in eodem ge-
nere ludi; aut si in altera die, urbanitatis
causa ludatur cum iisdem.
Idem de filiisfamilias docet Sanchez 6;
et idem de simili bus ait Rebellus.
875. - Quaeritur 3°. An reùgiosus, qui majorem
Exponens
sine lieentia exponit ludo majorem sum- summam
quam pos-
mam quam possit, teneatur restituere lu· sit,
sori summam lucratam uno jactu supra
illam quam perdere poterai?
Negant Cl) Navarrus, Gabriel, Armilla, non te-
Graffius, Toletus b) et alli, apud Sanchez 7. n~~u;sd:~~
restitue -
Ratio ìstorum, quia contractus aliquando re exces-
sum lucri.
bene potest esse validus ex parte unius,
et invalidus ex parte alterius; ut sunt con-
tractus curo pupillo et Ecclesìa sine so-
§ 2, v. f., Dubium. - Rebeìt., loc. cit., D. 5. - c Loc. cìr.,
num. 97. - 5 1;r. 13, cap. 6, num. 97. - Lugo, disp. 3,
n. 145. - • Consij. mor., lib, 1, cap. 8, dub. 8. - Rebelt.,
parto 2, Iìb. 12, qu, 4, num, 5. - Navar., Man., cap. 20,
num, 12. - Gabr. Biet, in 4, disto 15, qu, 13, art. 3, dub, 6••
Armilla, V. Ludus) n.8. - Jacob. de Graffiis, Decis. aur.,
parto I, lib. 2, cap. 122, num. 6. - , Decal., lib. 7, cap. 19,
num.85.
interpretatione citatur; de ea enim non loqui·
tur, parto 2, tr. 28, diff. 5) n. 14 et 15.
875. a) Auctores citati a Sanchez (praeter
Toletum), etsi forte non expresse hunc casum
ita solvant, id tamen docent, unde conc1usio
ista piane colligi debeat. - Navarrus enim et
Graflius, locis citatis, dicunt filiumfamilias
(cui Navar. aequiparat monachum) posse a
collusore plura lucrari quam collusorem ab
ipso.- Gabriel autem negat dari recompensa-
tionem, si unus haberet administrationem re-
rum pro quibus luditur et non alter; tunc
enim habens administrationem tenetur resti·
tuere lucrum, et none converso. - Idemque
dicit Armilla expresse de filiofamilias et de
religioso, quia, inquit, filiusfamilias ludendo
potest patri acquirere, sed non potest acqui·
sita distrahere sine licentia patris.
b) Toletus male citatur a Sanchez; nam
lib.5) cap. 27, n. 4) aperte contrarium tuetur,
19
 290 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
lemnitate initi C), ex l. Julianus, § Si quis,
ff. de action. èmpti et uend., et can. Sz' qua
de rebus, causo 12, qu. 2. Ranc opinionem
Sanchez l, licet oppositam vocet longe
probabiliorem, putat tamen probabilem.
Opinio - Sed ratio allata nullo modo probabilis
fmp robabi-
liso mihi videtur. In adducta enim paritate,
supponit lex adesse in contractu aequali-
tatem, et tantum respectu deficientiae so-
lemnitatum favet Ecc1esiae et pupillo; at
in casu nostro deficit aequalitas et justitia
contractus, cui nescio quomodo lex favere
possit, cum sit in substantia injustus.
Omnino
tenetur ex-
Hìnc adhaereo secundae sententiae,
cessum lu- quam tenent Salmant.P cum Sanchez, Les-
cri restitue-
re colhiden- sio, Villalobos, etc., nimirum, quod eo casu
ti.
omnino teneatur religiosus ad restituen-
~ dum; quia nequit lucrati tali contractu
inaequali et injusto. - Et hoc congruit
doctrinae Molinae, Sanchezii d) et Lugonis
apud Croix 3, qui recte dieunt quod si quis
lucratur exponendo ad ludum pecuniam
furtivam, extra quam nihil aliud habeat
quod tradat, tunc tenetur restituere lucra-
tum e),. quia contractus fuit nullus, cum
exposuerit pecuniam quam collusor acqui-
rere non poterat.
1 Decal r, Iib. 7, cap. 19, n. 86. - 2 Tr, 13, cap. 6, n. 98. -
Sancb., Ioc, cito - Less., cap. 26, num. 32 et 88. - Villal.,
parto 2, tr, 28, dill. 5, n. 13. - Molina, disp, 518. - Lugo,
disp, 31, n. 17. - 3 Lib. 3, parto 2, n. 1079. - • Loc. cìr.,
n.98. - Sat/r., Clav., lib. 11, cap. 12, n.9. - Henriq., Iib, 7,
cap. 35, n. 6. - Salon, in 211. m 2a e , post qu. 61, de Dominio,
qu, 5, art. 6, i. i., concl. 3, ad 1. • Sà, v. Ludus, n. 6••
scribens dari casus in quibus qui lucratus est
tenetur restituere ante condemnationem, et
1o cum qui perdiderit non posset rem talem
alienare, «puta quia erat filiusfamilias.., vel
monachus -, et subdit: «Ex quo fìt ut contra,
si isti lucrentur, teneantur etiam restituere:
sicut enim non possunt perdere, sic nec lu-
crari -.
c) Haec de pupillo habentur ex lege Ju-
lianus 14, § 29, Si quis a pupillo, ff. de
actionib. empti et venditi. De Ecclesia au-
Dieunt tamen Salmant, 4; et Sayrus,
Renriquez, Salon, Sà, etc., apud Sanchez ",
quod si alter lusor sciat religiosum vel
filiumfamilias non posse illam quantitatem
exponere, tunc nihil repetere posse; quia
volenti non fit injuria. - Sed hoc verius
negant Salas apud Lugo 6; et Sanchez 7
cum Soto, Lopez, Rebello f), etc. Ratio,
quia ille, etsi colludat cupiditate ludendi
attractus, non tamen censetur ìta cedere
juri suo, ut possit perdere, et non lucrati.
- Recte tamen id admittit Sanchez cum
Lopez, solo casu, quo ex conditione col-
ludentis et ex parva quantitate ludo ex-
posita, probabiliter praesumatur animus
donandi; vel si ipse colludens non animo
lucrandi, sed recreationis gratia ludit, nec
esset res magni momenti, ut etiam bene
subdit Sanchez cum Rebello.
876. - e 2". Si tamen filiusfamilias (et
e idem de religioso ait Navarrus a) apud
« Lessium 8) alatur in distanti loco a pa-
e rentibus, poterit ex alimentis moderate
c aliquid insumere in honestum lusum, v.
« gr. quinque ex centum. Quia talis com-
« munìter praesumìtur voluntas parentum;
e ut habet Sotus 9, Lessius b), Laymann, etc.
5 Loc. cìt., n. 87. - Salas, de Ludo, dub. 13, n. 3, v. f••
• Disp, 31, n.59. - , Decal., Iib. 7, cap. 19, n.87. - Sotus,
de Just, et ]ure, Iib, 4, qu, 5, art. 2, v. Aliud dubium est. -
Ludou, Lopes, de Contract., lib. 2, cap. 21, v. Jam circa.
- Sanch.) Ioc, cìt., n. Si. - Lopes, loc. cito - Sanch.) loe.
cito - Rebeìi., parto 2, lib.12, qu. 4, n. 4. - 8 Cap. 26, n.37. -
9 Loc, cìt., v. Dubium. - Laym., lib.3, tr.4, cap. 21, n. 5.
nus, cui objiciebatur colludens non potiendi
lucro, si ipse lucratus esser: unde, «si aperto
discrimini objiciebant colludentem nihi! om-
nino retinendi de lucro, cogendi essent re-
stituere totum lucrum quod eo ludo compa-
rassent -.
f) Rebellus, parto 2, Nb. 12, qu. 4, n. 4,
etsi non expresse, perspicue tamen significat
satis non esse cognoscere conditionem collu-
soriso Negat enim hunc collusorem teneri re-
stituere, quando perdens donare censetur...
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIII.
Exceptio " - Ac praeterea potest etiam filius depo-
ab aliqui·
bus posìta, «nere quidquid lucratus fuerit; curo ad
c hoc etiam parens censeatur tacitam fa-
« cultatem dare. Laymann l, Bonacina 2 »,
Non te-
netur solve- Probabile tamen est, ut mecum sen-
Rejicitur re Iudo a· serunt juniores valde docti, quod eo casu,
aS.Alphon- missum.
so. si filiusfamilias nolit solvere amissum in
ludo, licite potest exceptionem opponere,
nec tenetur solvere reservando aliquid ex
alimentis.
Utrum autem filiusfamilias possit una
Alia ex- vice exponere, quod per totum annum
ceptio pro-
bataaS.Do- Potest ex- perdere potest? - Negant alìquì; sed pro-
etere. ponere una
vice quod babilius affirmant Sanchez et Diana. -
to to anno
perdere po- Nec victor tunc tenetur inquirere an fìlìus
test.
potuerit necne illam summam exponere:
nisi sciat quod iste solet cum aliis ludere.
Ita Sanchez, Lugo, etc., apud Croix 3.
Vincens
per frau~ 877' - « 3°. Tenetur restituere qui vicit
Filiusqui
alitur Ioeo
dem tenetur e: faciendo contra conditiones ludì et deci-
restituere,
valde dissi- e piendo; aut fraude ac per injuriam alte-
te, quid poso
sit ludo ex- e rum pertraxit ad ludendum (v. gr. si
ponere.
« simularet se plane ìgnarum lusus, et sic
e alterum multo imperitiorem provocaret,
« qui alioqui ludere noluisset); aut si con-
- vìcììs lacesseret, ad quae vitanda alter
« consensisset in lusum, alias non consen-
« surus. - Molina 4, Laymann 5, Bona-
« cina 6 »,
818. - « 4°.Si in re quae spondetur sit
« inaequalìtas, et haec alteri parti (v. gr,
« cujus pecunia major est) sit nota, isque
«nihilominus spondere velit, valet con-
« tractus probabiliter; quia scienti et vo-
« lenti non fìt injuria, ut dicit Navarrus,
«Medina, Sanchez, Diana. Contrarium
1 Lib, 3, tr. 4, cap. 21, n.5 et 6, - • Disp. 2, de Restit,
i. p., qu. 3, punct. 2, n. lO et 11. - Sancb., Consil, Iìb, l,
cap. 8, dub. 7, n. 6. ~ Diana) parto 7, tr, 9, reso!. 10. _
Sanch.) Consil. mor., loe. cit.• n. 6, i. f. - Lugo, disp. 31,
n.22. - 3 Lib. 3, parto 2, n. 1073.- • Disp. 517. ~ , Lib. 3,
tr.4 cap. 21, n. 3. - 6 Disp.2, de Restit. in partic., qu.3,
J Ioe. cit., reso!. 186; et parto 7, tr. 9, reso!. 63 o" Villal.,
punct. 2, n. 3. - Navar.) Man., cap. 20, n. 18 (al. cap. 19,
num. 18)•. Joan. Medina, Cod. de Restit., qu. 22, V. f. -
Sanch.) ConsiI. mor., lib. 1, cap. 8, dub. 13, DUm. 11. _
291
tamen probabilius docet card. Lugo 7
«
ex Molina, Lessio a) et Bonacina b). _
«
e Si autem ignota sit, non potest alter lu-
< erari; quia non est aequalis conditio
« utriusque, et alter nulli se exponit peri-
« culo. Vide Azor 8, Bonacìna 9, Salas lO,
«Escobar et card. Lugo 11 ".
879. - An valeat sponsio, st' quz's ma- Si unus
dicat rem
nifestet certo rem scire, et hoc non obstante scìre, et al-
alter perseveret t'n sponsione? ter v e l i t
spendere,
Prima sententia cumViva 12, Salmant.P, juxtaquos-
dam valet
et (ìbid.) Sanchez, Trullench, Diana, Villa- sponsio.
lobo s, affirmat valere; quia alter suae per-
tinaciae detrimentum imputare debet. -
Sed secunda sententia mìhì multo proba- Multo pro-
babilius est
bilior, quam sequuntur Lugo 14 et Croix 15, nulla.
tenet contractum esse nullum: pari modo
ae si quis pertinaciter emere velit gem-
mam falsam pro vera. Tunc enim, quam-
vis venditor manifestet illi veritatem, si
tamen ille pro vera emat ; adhuc em-
ptio est nulla, cum ibi non alius contra-
ctus interveniat, quam emptionis j nec
emptor animum habet transferendi domi-
nium suae pecuniae alio titulo quam em-
ptionis: quae cum sit injusta quoad sub-
stantiam, nulla est.
Excipitur l°. Si ille qui a principio cer- Excei>tlo -,
tus videbatur de aliqua re, postea, altero nes,
contradicente ac spondere volente, ìncì-
piat dubitare, advertens jam alias se de-
ceptum deprehendisse, etiam in iis quae
sibi certa apparebant; tunc enim poterit
lucrari. Ita Lugo 16, [Continuator] Tour-
nely 17, Roncaglia 18, Anac1etus 19 cum Mo-
lina. - Praeterea ego exciperem, si spon-
ti Loc. cit., punct, 1, num. 18.- 10 De Ludo, dub, 13, num, 3.
- Escoa., Compend., tr.B, n. 82 (al. tr. 3, exam. 14, cap. 1,
n. 10.) - u Loc. cit., n. 78 et seqq. - "De Contract., qu. 9,
art. 4, n. 2. - 18 Tr. 14, cap. 4, n. 64. " Sanch.} loc. cit.,
dub. 13, n. 11. - Trull., Iib. 7, cap. 27, dub. 6, n. 1. - Diana,
parto 2, tr. 28, ditr. 6, n. 2. ~ 14 Loc. cit., n. 81 et seqq. _
15 Lib. 3, parto 2, n. 1068.- 16 Loc. cit., num. 79. _ 11 De
Contract., cap. lO, v f., v. Sed quid.- 18 Qu. 11, cap. 3,
o

tem colliguntur ex can. Si qua de rebus 42,
causo 12, qu. 2, ubi sancitur: «Si qua de re-
bus Ecclesiae, cum episcopusnon est, presby-
teri vendiderint, placuit rescisso contractu, ad
jus ecclesiasticum revocari».
d) Sanchez a Croix citatur utique ut refert
S. Alphonsus; at ipse loc. cit., n.86, non lo-
quitur de pecunia furtiva, sed in generali
dumtaxat de iis, qui expositam quantitatem,
aut saltem totam illam perdere nequeunt.
e) Molina, loc.cit., dicit restituendam esse
lucri partem juxta discrimen majus vel mi-
«Censetur autem donare (ita pergit) non so- Diana, parto 4, tr. 4, resol. 186. - , Disp. 31, n. 81 et 82. _ qu. 1, resp. 2. _19 Tr. 8, de Contract., disto 4, qu. 9, n.116. _
lum quando pro injuria ducet oblatam resti- Molina, disp. 508, n. 1. - • Part.3, lib. 5, cap. 25, qu. 7. - Molina, disp. 508, n. 1.
tutionem; sed etiam quando non lucrandi sed
recreationis causa ludere voluit, non ignorans
alterius impotentiam ad plus perdendum, nec sumpta parentum vo1untatej sed « quia ad hac sententia loquitur; et 2°pro ea non addu-
bona perdita sunt magni momenti». alimenta pertinet etiam honesta recreatio, citur a Lugo, qui contra asserit Lessium male
876. - a) Navarrus, Man., cap. 20, n. 12, aetati et statui conveniens, et aequalibus pas- pro eadem a Bonacina citari.
utique concordat, sed addit: «Modo id hone- sim concessa, sine qua non posset decore et b) Bonacina male pariter a Busenbaum
stae recreationis causa faciat». Quod et Les- libere cum sociis versari». allegatur; nam loc. cit.} punct.1, n.18 prio-
sius adnotat. 878,' - a) Lessius hic perperam (et quidem rem sententiam tenet; et praeterea citatur a
b) Lessius ita sane docet, loc. cit., n.37; duplici capite) a Busenbaum allegatur; nam Lugo non tamquam fautor secundae senten-
ratio autem quam affert non petitur ex prae- l° Lessius, nec cap. 26, n.2, nec dub.5, de tiae, sed uti falso plures auctores allegans.
 292 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XUI. 293

sor deceptus suam assertionem haberet e lis absolute voluntarie lusit. - Bona- v. Tertta.- Neque obstat dicere cum [Con- lunt voluntarium, sicut nec minae; ut ex
pro dubìa; quìa tunc sponte vult perdere. e cina a ex Molina et Garcia a), contra Azor, tinuatore] Tournely o, quod eo casu tene- communi asserit Busenbaum (hic) cum
Quando enim credit certum quod ipse e Lessium, Reginaldum, Filliuccium, etc. tur cogens ad restitutionem, quia esset Bonacina et Molina.
asserit, tunc spondet, non quia vult cedere e communiter ». causa damni, cum ex sua injuria alter Quid, 51 victus cogat injuriose vincen-
juri suo, sed quia decipitur, unde non ha- Quaeritur igitur: an si qui:; cogat in- damnum patìatur, Nam respondetur ex tem ad ulten'us ludendum, et postea vincat
bet voluntatem perdendi; sed quando alter juriose alterum ad ludendum, possit po- D. Thoma 1 (cujus verba retulimus n. 562, aliud ultra amissum, an possitretinere?
V. Secunda), quod irrogans injuriam tunc Negat Croìx-: nisi victor ex more lu- Victus
prodit suam assertionem ut certam, et ipse stea retmere quod lucratur? cC!gens in]u..
de assertione sua incipit dubitare, et ta- Prima sententia negat; quia damnum juxla a- tenetur ad restitutionem, quando injuria sus haberet jus cogendi alterum ad ulte- r ro s e VJn~

men pertinaciter vult spondere, tunc ces- ex injuria secutum omnino est restituen- !ios nequit per se est conjuncta cum dsmno: sed in rius ludendum. - Sed alli DD., ut Adria- centem ad
ulterius tu-
retinere
quOd
sat sua deceptio, et ipse vere vult perdere, dum. - Ita Lessìus s, qui vocat commu- turo Iucra-,. casu nostro damnum non est de se anne- nus, Toletus », Molina, Garda k), etc., dendum,
casu quo res se habeat ut alter asserito nem cum Maldero b), Stephano et allis, xum injuriae, cum metum passus, sicut . apud eumdem Croix 5, dicunt non teneri
Prout si venditor asserat gemmam esse apud Croix 6. perdidit, ita aeque potuisset lucrari; ergo ad restitutionem. Et hos sequor juxta mox potest re-
tinere to-
falsam, et emptor jam dubitans vult plu- Secunda vero sententia, quam tenent li us Probabi- damnum nonprovenit ex injuria sive ex supra dieta; nam idem est cogere ad lu- tum quod
poto;st IUCTlltur.
ris emere, etiamsi deinde detegatur falsa Molina 6; cum Trullench C), Hurtado, Dica- retinere, .m etu incusso, sed ex infortunio et casu. dendum, quam ad ulterius ludendum. Po-
esse, bene poterit venditor pretium illud stillo et Diana, apud Croìx", ac Garcia a) tum
nisi me-
passus Dixi: per se loquendo; nam si metum test tamen coactus, ut diximus, repetere
petat resti· passus petat restitutionem pecuniae amis- quod post coactionem amittit.
retinere. apud Lessium a (et probabilem putant ipse tutionem,
Sponsio e 5°. Per se quidem et jure naturae Lessius et Busenbaum ut supra), affirmat sae, recte docet Lessius 2, teneri ìncutìen- 881. - e SO. Communior sententia est, ludente Quid de
de eventu cer..
conjuncto e licita est etiam sponsio de futuro even- posse retinere; quia tunc non coactio aut tem metum lucratum restituere (juxta e teneri restituere, qui lusit vel certavit, to de vieto-
rìa,
cam damno
proximi, e tu, qui damnum proximi conjunctum ludus, sed potius casus aut peritia cogentis dicta n. 717). e certo praesciens se victurum esse. Con-
per se Iìcì-
e habet; V. gr. Petrum intra annum mo- fuit causa damni Si enìm, dicunt, iste Quid vero, si il/e cogat tantum per e trarium tamen, nempe non teneri, dum-
ta,
e riturum (etsi enim detur occasio optandi cogens perderet, jam soìvere utique tene- Co,ens preces impOr.tunas? - Sanchez f), Na- «modo dolus abfuerit a), tenent Toletus
p r e c b us ) S'l dC ' a adhuc e et Sà 6 j quìa non tenetur quis ex justitia
e vel machinandi mortem Petro, id est per retur, et alter posset retìnere d), ut com- "!'porta
ì

- varrus g, . 1 vester, apu rorx:,

n18 lonr e
proba\lili'!s t enent non posse . retìnere,
. Sed longe pro- e suam peritiam vel scìentìam adversario
e accidens, potestque idem periculum esse muniter docent 9 S. Thomas, S. Antoninus,
~~~t ren- babilius contradieunt Lessius h), et plu- e declarare; sed is suae temeritati ìmpu-
e in censu vitalitio): jure tamen humano Lessius, etc. Ergo vice versa, si vincit
e saepe prohibetur. - Card. Lugo 1. potest retinere. - Haec sèntentìa, per se rimi cum Dìana i): quia preces non tol- e tet, quod ausus fuerit cum eo deponere,
Spondens e 6°. Etsi sponsio cum conditione illi- loquendo, mihi probabilior est (nisi collu- , 2' 2" qu, 62, .art. 7, corpo - , Cap. 26, nUm. lQ. - parto 2, num, 1080. - AdYian., in 4, de Restìt., § Quia in
com condi· Si/vest., v. Ludus, \lu. 11, V. Ttwtl'o• • • Lib, S, parto 2, superioribus, V. Pro solutione• . Molina. disp. 516, n.S. -
tiene iIIici- e cita, V. g. plus altero potaturum, sit illi· sor qui coegit, superaret coactum in pe-
tanon tene .. num, 10s0. - Bont;IC., disp. 2,de Restit. in part., qu, 8, • Loc. cito - To~t.. Hb, 5, cap. 27, n.5.- • V. COnfractus,
tur resti- e cita, quia inducit ad peccatum: quod ritia ludendì; eo enim casu sentio teneri pnnct. 2, num. 9.- Molina, disp. &16, nam, 3. - • Lib. 3, num, IO.
tuere.
e tamen ea lucratus es, non teneris resti- ad restituendam saltem partem lucrati,
e tuere. - Sanchez, Lugo, Diana S ». juxta mensuram peritiae qua praecelleret
.Co{ens 880. - e 7°. Probabile est quod docent alteri). Ratio, quia contractus ille, non e) Contìnuator Tournely, de Contract., malis rem tuam periclitari, quam tantis mo-
allom .nju. cap. lO, n. 5, id asserìt de eo qui minatur se lestiis affici, qnod rarum est •.
riosead In- e Molina, etc., dum quis minis vel convì- obstante injuria metus incussi, fuit satis
dum, non soluturum, nisi alter in ludo persìstat. i) Sci1icet: plerique auctores, teste Diana,
e ciis ad lusum inductus est, et perdit, utrinque voluntarius et validus; juxta f) Sanchez, Consi1. mor., 1to. 1, cap. 8, parto 7, tr. 9, resot. 34, hanc opinionem tenent.
e victorem non teneri restituere; quia ta- communiorem sententiam relatam n.716, dub. 9, n. 6, tenet hanc sententiam; sed n. 8 j) Toletus, lib. 5, cap. 27. n. 4, V. Unde
eidem ait locum dari dumtaxat, c quando his evenit, dicit restituendum esse, • non quidem
. 1 Disp. 81, n. 74. - sane"., ConsiI. mor., lib. 1.cap. 8, • Disp. &16, num. S. - Gasp. Huytad., de Contraet., disp. 8, importunitatil;lUs et exprobrationibus infesta· quod suum erat et quod perdiderit, sed totum
dub. 82, n. 8 et 9. - Lugo, loc. cit.,n. 75. - , Parto 7, de Ludo, dilf. 6; et de Contraet. in gen., dlsp. l, dill. 5, tur is qui alias ludum exercere renuit, quia quod supra suum ab altero lucratus tuerit,
tr. 9,resoL 69. - MolilUl, disp. &16, num. S. - I Disp. 2, v. f. - Dicast., lìb.2, tr.18, disp. &,dllb. 2,n.14.. Diana. illum exos:um habet, ve! quia sibi detrimen· quia vis intercedit •.
de Restit. ÌI1 part., qa. S, panc!. 2, nom. 9.- Molina, loc. parto 7, tr. 9, resol.82.. • Loc. cit., Il. ioso. - •Loc. cit., tum honoris vel bonorum parat i secus, quando k) Garcia non aliud habet quam quod su·
cito . boy; parto S, Iib. &, cap. 2&, qu. 1, v. f•• Less., n. 8. - Less., cap. 26, dub. 2, n.9. - • Ibid. apud CYoìx. fiunt hae importunae preces... nominibus qui pra, initio hujus numeri notatum est. Et quoad
cap. 26, n. 9.. Regin., lib. lO, n. 885. - FllI., tr. ~, n.62 ttum.1080. - S. Thomol 2- 2.0, qu.32, art. 7, ad 2; et in 4,
et 97. - • Cap. 26, dub. 2, n.9.- Stephanus a S. Paulo, disto 1&, qu. 2, art. 4, sol. S, ad2.. S. AnhJn., parto 2,tit. l, valde proclives sunt ad ludum, illumque cre- omnes auctores hic a Croix citatos, animad·
tr. 4, disp.9, dub. 4, n. &1.. • Lib. S, parto 2, n. 10s0. - cap. 28, § 3, v. Terl" dicunt . • Less., loc. cit., n.8. bro exercentj et si aliquando renuunt ludere, vertendum est eos sic ab eo allegari, tamquam
id non est quia desit ludendi voluntas, sed negent eum, qui ad ulterius ludendum coegit,
quia pro tunc aliis intendunt, velludere non teneri restituere, nisi ad summum ea quae,
880. - a) Franciscus Garda, de Contract., c) Trullench citatur utique simpliciter a
vacat, quia alia,s parati sunt ludere '. Quod praeter amissa recuperata, a collusore lucra·
cap. 43, n. 11, hoc modo distinguit: Si quis Croix (ex Diana tamen loc. citJ pro hac seno non notavit Croix. tus fuerit. Addo etiam Adrianum et Molinam
g) Navarrus, Man., cap. 20, n.13, non lo- loqui de eo qui alterum ad ludendum coegit,
roegerit ad ludendum per viro ettimorem, tentia; sed lib. 7, cap. 27, dub. 2, n. 2, pro·
ita ut contraetus sit omnino involuntarius, babilem quidem existitnlit secundam hanc seno quitur de importunis precibus, sed de invita· nulla facta mentione de ludi prosecutione.
tenetur ad restituendum quod lucratus fuerit j tentiam; c probabiliorem tamen et veriorem... tione, c quae fit justo metu, ve! tam grandi 881. - a) Toletus et Sà, locis citatis, de
secus vero, si per importunitatem coegerit, priorem sententiam •. reverentiali, vel cum ejusmodi exprobratione, sponsione loquuntur et concordant; sed ubi
ita ut alter, ne contemnatur aut pro vili habea- d) Non teneri restituere, scilicet ipsi collu-
ut invitatus et rogatus, si non luderet vel a de ludo tractant, scii. Toletus, loc. cit., n. 4,
tur, ad ludendum inducatur. denti, sed profecto teneri lucrum hujusmodi ludo discederet, vilis et abjectus reputaretur '. v. Quartus; Sà, v. Ludus, n. 8, ad restitu·
b)Malderus, tr.l, cap. 12, dub.3, V. Quarto in eleemosynam erogare, dicunt S. Thomas Notandum est tamen apud Sanchez (ex quo tionem obligant eum, qui alterum valde ex·
loquitur de eo qui injuriose alterum cogit ad et S. Antoninus, stante jure positivo (ut subdit videtur a Croix citari) sermonem esse de ni· cedit in ludendi peritia, quia tunc, ut ait To-
prosequendum ludum; quod certe a praesenti S. Thomas), quod talem ludum prohibeat; mi· miis importunitatibus et exprobrationibus. letus, fraus quaedam adest. Igitur isti aueto-
h) Lessius, loc. cit., n. 12, contradicit priori res non satis accurate a Busenbaum alle·
quaestione diversum esse non videtur, ut notat nus igitur recte a Croix citantut hi duo au·
S. Alpbonsus in fine hujus numeri. etores. sententiae. c nisi tanta sit importunitas, ut tu gantur.
 294 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« cujus scientiam non norat. - Vide Bo-
- nacìna ', Diana 2 ».
Utens a-
stutiis rece- 882. - « 9°.Non tenetur restituere, qui
ptis non te- « utitur astutiis illis quas regulae lusus
netur resti-
tuere. « et consuetudo recepta patitur; cum utero
«. que sciat tales astutìas esse solitas, et
« sic tacite in illas libere consentiat, Azor,
« Filliuccius, Lessius, Bonacina 3. - V. gr.
« l°. Si potiores chartas habens, et secu-
« rus de victoria augeat sponsionem, vel
« simulet meturn, ut adversarius augeat.
« - 2°. Si sdens se inferiores chartas ha-
l< bere, dissimulet, augeatque sponsionem,
« ut sic relinquatur sibi quod erat appo-
« situm. Card. Lugo, Sanchez, Salas, Dia-
« na 4. - 3°. Si ìnspìciat chartas alterius,
«ex sola ipsius negligentia et absque
« fraude; secus, si ita se collocet ut possit
« vìdere , vel si alium constituat a quo
« adrnoneatur. - 4°. Si chartas a tergo
« discat nosse inter ludendum, quas ante
« non signarat nec noverat. Trullench a),
« Sanchez a), Lugo a), Diana b).
Secus, u- «10°. Qui vero utitur fraudibus non
tens fraudi-
bus insoli- « adhiberi solitis, vel colludenti ignotìs
tis.
«(v. gr. suffuratur chartas, vel signis a
«tergo notat, vel utìtur notatis, aut iis
« quas ante novit, ignorante socio; vel arte
« quadam eas cornponit, etc.), tenetur re-
« stituere non tantum lucrum, sed etìam
« quantum alteri valebat spes lucrandi c),. .
«immo etìam colludenti. - Reginaldus,
« Arnicus,Trullench,Diana 5etBonacina6».
1 Disp, 2, de Restit. in partìc., qu, 3, punct.2, n. 4. -
• Parto 7, tr. 9, resol. 62. - Asor, parto a, Iìb, 5, cap. 25,
qu, 2.- Fut., tr. a7, n. 92. - Less., cap. 26, n.14. _ a Loc.
cit.) n. 2. - Lugo} disp. SI, n. 34. - Sanch' J ConsH. mor"
Iib. l, cap. 8, dub. 12, n. 4.. salas, de Ludo, dub. 7, n. 2..
4 Parto 7, tr. 9, resoI. 43. - Regin' J lib. 10, DUrn. 385. -
Amicus, tomo 5, disp. 28, num. 26 et 27. - Trull., lib. 7,
882. - a) Trullench, lib. 7, cap. 27, dub. 2,
n. 4, id tantum habet quod a Busenbaum
sub 3 ponitur; et Sanchez pariter, loto c#.,
n. 9; qui tamen n. lO, de iis quae a Busen-
baum sub 4 ponuntur scribit: «Si quis... sit
adeo ingeniosus, ut facile cognoscat chartas,
et alter hoc ejus ingenium ignorat, tenetur
restituere, quod ratione hujus lucratur.... Si
vero... ambo sunt pares vel fere pares indu-
stria facile cognoscendi chartas, vel chartae
nimio usu ita signatae sunt, ut facile ab utro-
que cognoscantur, non tenetur restituere, quia
ex utraque parte est aequalitas, nisi alter eo·
rum prius chartas noverit; tunc enim, quia no"
tabiliter alium excedit, tenetur restituere». -
Certum est quod fraudator tenetur re-
stituere non solum id quod lucratus est,
sed etiam quod alter juste lucraturus erat,
si fraus abfuisset. - Ita Lessius 7, et Sal-
mant." curn Bonacìna, Villalobos et Trul-
lench.
In dubio tamen an alter fuisset lucra- In dubio
turus, non potest quìdem fraudans reti- ~:t~~a~:s~i:
nere lucratum, quia saltem est dubius an ~~i~~'e ali-
juste lucratus sito Sed non tenetur quan- .
titatem expositam alteri dare, quia rnelior
est condìtìo possidentis: cum alter non
esset certo lucraturus; ut dicunt Lessìus 9,
et Salmant. 10 curn Silvestro d), Diana, ViI·
lalobos e) et Trullench.
Sed melius sentìt Continuator Tour-
nely 11 cum allis, teneri ad dandum alteri
quantum valebat spes victoriae quam col-
ludens cessante fraude habuisset: modo
(intelligendum dico) in colludente potior
fuisset spes lucrandi quam periculum per-
dendi. Ratio, quia eo casu spes illa qua
alter per fraudem privatus est, jam aliquo
pretio dìgna erat.
Qui lusit, quia fraudulenter monitus Ludens,
monitus a-
fuit ab altero qui vidit socii chartas, certe tertìo, t ene
lucrum restìtuere tenetur: nisi ante moni- tur r est
tuere.
ì-
tionem jam illum jactum (vulgo posta)
ludere statuisset. - In dubio tamen an In dubio
fuisset lusurus si monitus non fuisset, alii ;~~:td~bf{O
dicunt teneri restituere totum lucratum ;
sed probabilius teneri I) tantum pro rata
dubiì, judicat communis sententia cum
cap. 27, dub, 2, n. 4. - 'Part. 7, tr.9, reso!. 48. - ' Disp. 2,
de Rest. in part., qu, a, punct. 2, n. 6 et 7. - , Cap. 26,
n. 13. - Tr. 14, cap. 4, n. 58. . Bonac., loe. cìt,, n. 6
S
et 7.. VWat.,parto 2, tr. 28, diffic. 4, n. 5.. Trull., 1oc.
cit., n. 3. - S Loc. cit., n. 13.. 10 Tr. 14, cap. 4, n. 58•.
Diana, parto 4, tr. a, resol.75.. Trull., lib. 7, cap. 27,
dub. 2, n. 3. - 11 De Contraet., cap. lO, n, 3.
Lugo, dz'sp. 3l, num. 37, cum Sanchez con·
sentito
b) Diana, parto 7, tr. 9, resol. 50 et 52,
refert dumtaxat opiniones de hoc argumento,
nec judicium de illis profert.
c) Amicus affirmat, teneri eum restituere
«etiam quae alter certo lucraturus fuisset ».
d) Silvester id non habet loco a Salmant.
allegato, scilicet v. Ludus, qu. l3, V. Tertz'a
opz'nz·o.
e) Villalobos, loc.cz't., n.5, illud affert ex
Lessio, quem non reprobat; unde videtur ei
consentire.
I) Sanchez dicit « tutius» esse « ut partem
aliquam restituat ».
CAP. m. - DE CONTRACTI:SUS. - DUB.
Croix 1, et (ibid.) Bonacina, Sanchez; et
Diana 2.
Quid, si post monitionem adhuc even-
tus ludi erat dubìus> - Sanchez 3 dicit
non teneri ad restituendum alìquid; alli
dicunt teneri ad totum. Probabilius dico
tunc teneri etiam pro rata dubii , cum
dubia sit illatio damni; sed quia adfuit
certa injustitia ob illam majorem fraudu-
lentam probabilitatem vìncendì, ideo te-
netur ad aliquid.
Ludens Nota hìc, non teneri lusorem monere
non tenetur
monere at-
terumdeer· alterum de suo errore, puta, si det ma-
rore, num, si numeret pro se minora puncta.
- Croìx s curo Sanchez, quia sic fert com-
munis mos lusorum.
Ludens « 11°. Si ludens habeat anìmum non
sine animo
solvendi, e solvendi, vel, si perdat, repetendì, non
nequir reti-
nere Lu- e potest lucrari, atque adeo nec retinere
crum.
e quod est lucratus; quia fraudulenter de-
« cipit, nec alter vellet cum eo ludere si
e id sciret. - Lessius 5, Reginaldus 6, Bo-
« aacìne 7.
Tradere e 12°.Peccant graviter, et communiter
se totumlu·
<lo, lethale. « mortaliter, qui totos se lusibus tradunt,
« cum sciant in gravia se inde peccata
e labi, aut impotentes reddi ad solvenda
e debita ve! alendos liberos et uxorem, etc.
« - Sanchez, Trullench 8.
Ludere e 13°. Ludere pro psalmo vel oratione
pro preci-
bus, «dominica recitanda, non est peccatum
e nec irreverentia, - Navarrus, Rebellus,
e Sanchez, Diana 9 :o.
Quaeritur hìc: an liceat ludere preci-
bus sacris, applicandis pro victore? .
juxtaquos- Negant Habert, ac Lopez, Vega, etc.,
dam est il·
licilum. apud Condna lO; quia non licet miscere
sacra profanis. Immo dicunt esse simo-
1 Lib. a, parto 2, n. 1085.. Bonac., disp. 2, de Rest.
in part., qn. a, punct. 2, n. 8•• Sanch., Consi!. mor., lib. 1,
cap. 8, dub. 17, n.2. - • Parto 7, tr.9, resol. 42. - • Loc.
cit., num. 1. - 4 Loc. cit." num. 1084... Sanch.) loc. cito,
dub. 14, n.2. - • Cap. 26, n. al.-" Lib. lO, n.888, i. f.,
v. Restat. - , Disp. 2, de Restit. in part., qu. a. punct. a,
num. 9. - Sanch.) loc. cit., dub. 24, num.. 8. - 8 Lib. 7,
cap~ Z1, dub. 1, num.. 2. - Navar.) Man., cap. 20, num. 7. -
Rebett., parto 2, lib. 12, qu. l, n. 11. - sanch., 1oc. cit.,
dub. 24, n. 15. - • Parto 7, tr. 9, reso!. 41. - Hab.rt, de
r) Vega, loc. Cz't., ita sane docet; sed subdit
in facto veram non subesse simoniam, quia
non inteIldunt isti se civiliter obligare.
883. - a) Amieus, tomo 5, dz'sp. 28, n. 9
et lO, concordat quidem; sed de clericis dicit:
• Non puto illos gravz'ter saltem peccare •.
xm. 295
nìam, si vellent victos civiliter obligare g).
- Sed merito affirmant licere idem Con- Merito di-
cina 11, et [Continuator] Tournely 12 cum citurtum,
Iici-
Henrico a S. Ignatio. Ratio, quia malum
quidem est adhibere spiritualia propter
profana; adhibere vero profana propter
spiritualia licitum et bonum est: idque
probat piorum usus, Sicut autem licitum
est permutare spirituale cum spirituali (ut
diximus de Stmonia, n. 72): sic etiam
licet, nec est simonia, invicem se obligare
ad praestanda spirìtualia, Si vero unus Limitatio.
luderet pecunia, alter precibus, haec certe
esset sìmonìa,
883. - « 14°. Peccat item ludens, si lu- ludo Ludens
prohi·
« sus lege positiva sit prohìbitus, ut lu- bito peccato
e SuS alearum et similes, qui magis in for-
- tuna et casu quam in industria fun-
e dantur. At laicis, ratione circumstantia- Quali pec-
cato.
«rum, sub veniali, clericis sub mortali
« prohìbentur. Lessius 13. Intellige, si cle-
« rìcus crebro perque longum tempus Iu-
« serìt; non autem si per breve tempus
e et causa recreationis, et absit scanda-
«lum: quìa canones id prohibentes non
« videntur recepti, nisi quatenus id fieret
« cum periculo scandali; ut habent Les-
« sìus 14, Laymann 15. - Notat autem Dia-
s-na 16 ex Lugo, Dicastillo, Amico a), Trul-
e lench b), etc., praedictis legibus per con-
- trarìam consuetudinem ita derogatum
e: esse, ut non tantum laicus, sed etiam
e elericus non peccet, si principaliter pro
« recreatione, et simul pro lucro mode-
« rato Iudat chartis vel aleis: in religiosis
« tamen (apud quos disciplina regularis
«viget) uti et episcopis, a peccato gravi
« excusari vix posse. Ibid. 17, et Molina c),
Contract., cap. 19, § 2, qu. a,i. f. - Ludov. Lopes, Instruct.
eonse., .part. 2, eap.32} i. f. - Vega) Sum. nueva, parto 2,
cap. 13, ca!=:. 14. ~ 10 De Just. et Jure, disserto 4,' cap. 15,
num. 4. - U Loc. cito - 11 De Contract., cap~ lO, y~ An
licitum. ~ Henric. a S. Ignat.) Ethic~ amor., tomo 2, lib~ 9,
num. 617. - 13 Cap. 26, num.5 et 6. - " Cap. 26, num.5.
- 16 Lib. 3, tr. 4, cap. 21, num. 1. - 16 Parto 7, tr. 9,
resol.2 et 3•• Lugo, disp. al, num. 9 et seqq.. Dicasi.,
lib.2, tr. 18, disp. 2, num. 13, 14 et 23. - 11 Diana, Ioc. cit.,
resol. 4.
b) Trullench, lz'b. 7, cap. 27, dub. l, n. 3,
negat laicos aut clericos mortaliter peccare;
deinde affert Dianam et Sanchez, qui dicunt
laicos ne venialiter quidem peccare; quam
sententiam non reprobat.
c) Molina, dz'sp. 521, n. 6., hanc opinionem
 296 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIII. 297
«Dicastillo C)J Lugo, etc.; etsi Sanchez gnum beneficio quemdam clericum puòlz'- Quia (ut dicunt auctores praefati) leges Diana 5; et Cajetanus c), S. Antoninus d),
« conetur excusare si urgeat necessitas, cum aleatorem,. et proinde constietudinem civiles prohibentes obligant laicos tantum Gutierrez e), etc., apud Sanchez 6. Quia
« v. gr. excitandi aut recreandi infirmum, talìs lusus in clericis penitus improbavit, ad poenam, non vero ad culpam; datur (ut dicunt), esto intentio lucri non sit mor-
«vel si parum ludat ob solam recrea- eamque dixit pravamaccorruptelam. Item enim ìbi victis actio repetendi amissum talis quando ludus est licitus, mortalis
« tionem. concilium Tridentinum 4, quoad hanc ma- ut ex dict.leg. Alearum, ut supra. Canon tamen est quando ludus est prohibitus:
Ludens « 15°. Si quis ludo tali vetito lucratus
teriam et clericos, antiquos canones eo- autem citatus Episcopus, quoad laicos est quia in illo ludens intendit exspoliare pro-
ludo vetito
non tenetur «fuerit, juxta sententiam probabiliorem rumque poenas in usum revocari prae- consuetudine derogatus; ut dicunt com- ximum medio illicito. - Sed communiter negaturMeri to
restituere es-
Iucrurn. « non tenetur ad restitutionem ante judi- cepit, non obstantibus quibuscumque con- muniter doctores. Vide infra n. 895. - et merito negant peccare graviter San- se lethale.
« cis sententiam: quia jura non annullant suetudinibus, - De jure autem civili, in Dixi: respectu ad leges relatas ; nam, chez 7 curo Alcocer f),. Molina 8, Lugo 9,
«contractum, nec impediunt acquisitio- lego AlearumJ C. de relig, et sumpt. fun. Ludere Utrum peccent venz'alt'ter laict~ ludentes Hurtadus l0; et Diana 11 cum Valentia, Re-
« nem dominii, sed tantum conoedunt ut [al. de aleator.], generaliter prohibetur ludovetito
pdncipali- . . . . propter tucrum?
prznczpa.zler uerum. - N egant bello et communì, Ratio, quia intentio
« possit repeti. - An vero qui tali lusu usus alearum, adeo ut nullt' lù:eat z'n pu· f~~rE::'Pt.r alli apud Lugo 1: quia non est peccatum lucri non potest esse mortalis, quando
« perdidit, teneatur postea adhuc solvere? òlt'cz"s vel przvatz"sdomz'bus uet tocis ludere J ordinare medium ad finem utilem; si ergo ludus est talis, ut per ipsum valide trans-
«Alli negant, ut Lessius 1, Molina, Regi- neque z'nspù:ere,. et si contra factum fue- lucrum honestum est utile, ludere propter feratur dominium; eo quod tunc ludens
« naldus, Filliuccius, etc. Alii affirmant,rz'tJ nulla sequatur condemnatzo (id est iiurr:S~a~~: illud, culpa caret. Sed probabilius, prae- licito medio intendit lucrum, licet ludus
- ut Azor, Rebellus, Valentia, etc., apud vieti ad solvendum), sed solutumredda- nìale laicis. cisis circumstantiis, puto cum Patre Con- sive modus lucrandi sit illicitus. - Immo que Quando-
Dee ve-
« Bonacina 2. Vide Diana 8 ». tur, et acttom"bus competentzòus repeta- cina 2, non excusari a culpa veniali; quia, Lugo et Diana g) probabiliter dicunt nec niale est.
884. - Omnia haec operae pretium est tur aò it"s qui dederunt. Idem sancitur in ut docet D. Thomas", omnis negotiatio pro- veniale esse, si ad honestum finem lucrum
singula fusìus et sedulius ad trutinam re- lege 1, C. de aleator, Idem statutum est pter lucrum cupiditati deserviens, quam- intendatur.
vocare. jure Hispano pro ludentibus pecunia ere- dam turpìtudinem habet. Idque dare pro- 881. - Dubitatur 2°.An vtètor talz'lusu
Leges pro- Ante omnia hic praenotandae sunt le- dita. Vide Salmant. 5. batur ex can. Quzeumque J caus.14, qu. 4, teneatur restùuere lucratum, ante senten-
hibentes in-
duro. ges quae tam de jure canonico quam ci, Hinc videndum an et quomodo peccent ubi dicitur: Quicumque tempore messis vel tt'am iudteis?
vili prohibent ludos vetitos. - De jure lazez' J eterici, relt'gzosi et epz"scopz'J aleis vindemz'ae, non necessitate,sed propter cu- Affìrmant Silvester, S. Antoninus, Ar- Lucrum
ex ludo ve-
canonico, in can. 41 et 42 Apost., qui re- ludentes, pz'ditatem comparat annonam.., hoc turpe milla, Tabiena, etc., apud Sanchez 12: ex tito resti-
Lege. j. tuend um
feruntur in can. I, disto 35J sic habetur: 885. - Et I", Quod ad LAICOS pertinet, stae luerum dzèt'mus. dieta lego Alearum J ubi dicitur, quod si ante sen-
non lentiam ju-
Episcopus, aut presbyter J aut diaconus J commune et certum est inter doctores, obligant 886. - Sed dubitatur l°. An peccetgra- victus solverit, solutum reddaturJ et actio- xta alias.
laicos !'ub
aleae atque eòrieta# desertnens, aut desi-. quod hujusmodi lusus non est eis vetitus mortali. v;ter ludens ludo vetz'to prz'ndpalt'ter oò m'bus competentz'bus repetatur. - Sed ne- Non est
restituen-
nat aut certe damnetur. SubdiaconusJ aut sub gravi; ut cum Busenbaum tenent San- luerum? gandum cum Busenbaum et communi sen- dum,
Iector, aut cantor, simz1t"a faciens, aut de- chez 6, Lugo 7, Molina 8, Hurtadus a) et Qaidam Affirmant Silvester 4; et Abulensis a)J tentia: quam tenent Laymann 18, Lugo 14,
dicunt esse
sina/ aut communione przvetur: simz1iter Diana 9, cum aliis communiter. - Immo Ietbale. Gabriel, Richardus b) ac Comitolus, apud Salmant. 15, Sporer 16, Croix 17, Sanchez 18
etiam lascus, Item, in cap. Clerici, de vita probabilissimum est cum Busenbaum,
et honest. cteric., dicitur: Ad aleas et ta- quod, respectu ad leges supra relatas, , Disp. 31, n.4. - • De Jast.et Jure, disserto 4,cap. 15, parto 2, Iib. 12, qu, l, n.5et6.- Lugo, Ioc, cìt., n.4, i. f. -
n.a.-' 2' ZO', qu, 77, art. 4,corpo - • V. Ludus, qu, 4.- Silvest., V. Ludus, qu, 13, verso Tertia. - S. Anton., parto 2,
xillos non ludant J nec hujusmodi ludz"s laici ne venialiter quidem peccant; ut di- Cabr. Bfel, in 4, disto 15, qu, 13, art. 2, conci. 8.• Comitol., tìt, l, cap. 23, § a, v. Terno dkunt, cum v. Quarti dicunt,
ztztersz'nt. Item, in cap. Imer dz1ectos J de cunt Lessius l0, Sporer 11, et Sà b), Valen- Resp. mor., Iib. 3, qu. 7. - a Parto 7, tr. 9, resol. l. - i. f.. Armi/., v. Ludus, n. 5•• Tabien., v. Ludus, n. 9,
, Consi!. mor., lib. l, cap. 8, dub. 28, nUDI. 6. - , Lac. qu.~. -"ConsU. mor., lib.1, cap. 8,dub.l,n.2.-" Lib.3,
excess. praelat., Pontifex dedaravit indi- tia c) et alii communiter, apud Croix 12. cito - , Disp. 511, n. a. - • Disp. al, n. a. -'. De Con· tr. 4, cap. 21, n. 2,v. Idem ludus. - " De Just. et Jure,
tract" disp. 8, deLudo, diIf. 2. - U Loc. cito . Valent., disp. al, n.60. - 10 Tr.14, cap. 4, n.61. - "Tr. 6, cap. 6,
Lugo, disp. 31, n. 12. - Sanch., ConsiL mor., lib. l, deRestit. in part., qu. a,punct. 3,n. 2. - a Part.2, tr. 17, in ZO'" ZO·, disp. 5, qu. 6, punct. 5, § 2, quaer.8. - Rebel., n. 82. - .. Lib. a,parto 2, n.1086. -" Loc. cit., dub. l, n.8.
cap. 8, dub. 28, num. 9.- 1 Cap. 26, dub. 4.- Molina, resol. 8i et parto 7, tr. 9,resol. 21. - • Sess. 22, de rerorm,,·
disp. 515, n. 8. - Regin., lib. lO, n. 888. - Fili., tr. f!7, cap. l. - • Tr. 14, cap. 4, n. 63. - • ConsU. mor., Iib. 1,
nUDI. 75. - As"", parto 3, lib. 5, cap. 24, qu. ·7.. Rebell.. cap. 8, dub. 25, n. 5. - , Disp. al, n. 9.- , Disp. 521,
parto 2, lib. 12, qu. 2, n. 7•• Valent.} in 211m 21l.C, disp. 5, n.l et 2. - • Parto 7, tr.9, resol.2. - 10 Cap. 26, n. 6. - 886. - a) Abulensis, in Matth., cap. 6 J deformitas immisceatur, non est peccatum
qu. 6, punct.5, § 2, quaer. 8, v. De eo igitur• • • Disp. 2, u Tr. 6, cap. 6, n. 81. - " Lib. a, parto 2, n. 1086. qu. 53 et 54, utique affirmat lethale esse, mortale •. De clericis vero dicit ibid. eis esse
sed si «hac sola intentione. lucri ludatur. prohibitos quosdam ludos; at in V. Clerici,
b) Richardus a Mediavilla, in 4, dist.15 J negat prohibitionem istam esse sub mortali,
aperte innuit. - Dicastillus vero, loc. cit., de b) Sà, V. LudusJ n.l, haec dùmtaxat seri· art.5 J qu.8 corp'J hoc non dicit; sed solum si temeritas, contumacia vel contemptus desit.
episcopis non loquitur, sed n. 2lJ de religiosis bit: «Ludere ludo prohibito non est peccatum, affirmat ludentepl ludo prohibito teneri ad d) S. Antoninus, parto 2 J tit. lJ cap. 23,
apud quos viget observantia, scribit: « Ego si fiat [corrector hic addidit: moderate] causa restitutionem luçri ante sententiam judicis, § 2, concordat, si ludus fiat principaliter pro-
putarem omnino grave fore peccatum, viam recreationis aut alia honesta: cessat enim ratio et locus ab ipso ]\)iana allegatus, idest disto 8 J pter lucrum «notabile •.
et aditum hujusmodi ludis, etiam titulo recrea- legis '. art. 6, qu. fin., non
exsistit. e) Gutierrez, de Juram., part.l, cap. 53 J
tionis, aperire. Quare, si quis auderet ejusmodi c) Valentia, t'n 2 am 2 ae , disp. 5, qu. 6 J c) Cajetanus non citatur a Sanchez pro hac n. 2 J de clericis (de quibus solis hic Sanchez
ludum in religionem inducere, ludens ipse, punct. 5, § 2 J quaer. 8 J v. Uòi duo SU1Zt, sententiaj et re quidem vera, Cajetanus,Sum., loquitur) ita tenet.
aliis exemplum praebens, et superiores etiam primo quidem in generali negat ludos his le· v. Ludus i. f.J oppositam sententiam tenet, f) Alcocer, trat. delJuego Jcap.12Jconcl.2J
id scientes et non impedientes, nedum con- gibus prohiberi, si principaliter propter re· eam scilicet quam S. Alphonsus amplectitur, priorem sententiam tuetur, quidquid dicat
niventes, vix, immo ne vix quidem, excusa- creationem instituantur; deinde vero de laicis et seribit primo: « Laicis ... omnis lusus non Sanchez. Scribit enim eos qui taxillis ludunt
rentur a peccato mortali.'. in specie addit: «Non peccare saltem morta- secundum se malus licitus videtur, nisi ubi lethaliter peccare, nisi id faciant recreationis
885. - a) Gaspar Hurtadus, de Contract., liter, etiam si pro magna quantitate ludant, specialiter prohibitio servari consuevit •. De· causa, ve! nisi ludo exponant modicam quan-
disp. 8 J de LucioJ dijj. BJde laicis dicit abso- seclusis aliis pravis circumstantiis contra jus inde dicit ludere principaliter propter lucrum titatem.
Iute: «Non videntur peccare •. naturae '. semper esse peecatum: «si tamen nulla alia g) Diana, loc. cit., resol. lJ de hoc affert
 298 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
(qui merito dicit hanc sententiam omnino
tenendam), Lessius l, qui vocat veram h),
cum Soto, Molina, Medina, Covarruvias
et allis communiter. Ratio, quia (uti patet
ex verbis legis, ut supra) ibi non dec1a-
ratur irritus contractus, sed tantum datur
vieto actio ad repetendum. - Et idem di-
cunt Salmant. 2 et Lugo 8 de lege Hispana
vetante ludum ad creditum.
Addunt tamen Salmant. 4 hoc valere a)
solo casu quo victus libere solverit, sciens
etsi victus ad id non teneri. - Sed Lugo 5, Diana 6,
ignoret poso
se negari et Dieastillus apud Croix 7 probabiliter
solutionem,
dieunt vietorem posse retinere lucratum,
etiamsi victus ignoraverit posse negare
solutionem: quia recepit ex contractu va-
lido, et vietus jam habebat obligationem
naturalem solvendi, licet ex jure positivo
poterat exceptionem opponere.
Quid de 888. - Dubitatur 30 • An, sz' oictor im-
impediente
judicem ne pediat ne judex eum oblt'get ad resutu-
obliget ad
r.estitutio- tionem, teneatur restituere? - Responde-
nem,
tur affirmative, si impediat vi vel fraude;
secus, si alio modo. Ita communiter Lugo 8,
Lessius 9, Sanchez a) et Molina l0. Quia vi-
ctor non tenetur restituere nisi post sen-
tentiamo
An autem oictor z'nterrogatus a ju-
dz'ce teneatur fateri quùJquùJ ludo veft'to
lucratus fuerit, et aùas oblt'getur resti-
tuere? ' perdit, negat solutionem, utens beneficio
juxta qucs-
d a m , vi-
Negant Molina et Sanchez apud Lugow,
etor non te-
netur re-
et alli cum Diana 12; et probabile putat
spondereju. Lessius 18, si id probatum non sit saltem
dici,
semiplene b). Ratìo, quìa, cum vietor exa-
minetur criminaliter, ut puniatur priva-
1 Cap. 26, n. 17. - Sotus, de ]ust. et ]ure, lib. 4, qu.5,
art. 2, post canal. 4.• Molina, disp. 514, n. 2 (non tamen
citatur a Lessìo). - Joan. Medina, Cod. de Restit., qu, 22,
v. t., V. Nec obstat, - Couar., in reg. Peccatum, parto 2,
§ 4, n. 8. - e Tr. 14, cap. 4, n. 63. - 3 Disp. al, n. 67.-
4 Loc, cito - 6 Loe. cìt., n. 68. - 6 Part.7, tr.9, resol. 24.
-- Dicast., tr, 18, disps S, dub, 4, n.43. - 'l' Lib. 3, parto 2,
n. 1087.- S Disp. al, n. 62. - S Cap. 26, n. 21. - 10 Disp. 514,
n. 2, v. f. - Molina) loc. cit., post med. - Sanch.) ConsiI.
opinionem cardinalis de Lugo; sed ipse nul-
lum de ea profert judicium.
h) Lessius dicit: «Omnino verius».
887. - a) Hoc valere, id est:eumqui vicit
posse retinere quod lucratus est, si libere et
voluntarie victus solverit, sciens nempe se ad
solutionem non teneri.
888. - a) Sanchez hanc distinctionem, Con-
sil. mor., lib. 1, cap. 8} dub. 2, non ponit, sed
tione lucri in poenam criminis, non tene-
tur fateri quando crimen est occultum.
- Sed probabilius Lugo 14, Lessius 15 et
Croix 16 affirmant. Ratio, quia hic non agì-
tur de punitione, sed de restitutione con-
cessa a lege, quae est dispositiva in favo-
rem eorum qui perdunt, non autem poe-
nalis; si enim esset poenalis, restitutio
non esset facienda vieto, cum ipse etiam
particeps fuerit delicti, sed fisco vel pau-
peribus. - Regula autem quod reus non
tenetur fateri veritatem occultam judici
interroganti sine semiplena probatione (ut
docent Lessius 17 et Lugo 18), currit tantum
in causis criminalibus, non in civilibus.
889. - Dubitatur 40 • An quz' ludit ludo
oetito .cum anz'mo repetendt' t'n judù:t'o,
possz't retinere lucratum?
Negant Lessius 19; et Molina, Reginal-
dus ac Dieastillus, apud Croix 20; quia tol-
leret aequalitatem contractus, cum eo casu
posset lucrari et non perdere. - Sed pro-
babilius affìrmant Lugo 2\ Sanchez 22 et
Sporer 28. Ratio, quia ex una parte con-
tractus fuit validus, cum intentio non
adimplendi minime irritet contractum; et
ex alia parte, contractus remansit aequa-
lis: exceptio enim non solvendi utrique
parti semper competebat. Hinc si iste lu-
cratur, retinet ex contractu valido: si vero
quod lex ipsi tribuit.
890. - Dubitatur 50. An quz' ludo vett'to
perdidt"t teneatur solvere?
Prima sententia valde probabilis affir-
mat ; et hanc tenent Sayrus 24; item Va-
mor., Iìb, l, cap. 8, dub, 2, n. 4•• 11 Disp. al, n. 63. -
" Parto 7, tr, 9, resol. 27. -,. Cap. 26, n. 21. - " Loc, cìt.,
n. 63 et 64. - ,. Loc, cito - ,. Lib. a, parto 2, n. 1090. -
" Cap. 26, n. 21, i. f.; et cap. al, n.9. - ,. Disp. al, n.64,
i. f. - " Cap. 26, n. al. - Molina, dìsp, 515, n. 14, i. f. -
Regln.) lib. lO, n. 388, i. f., V. Restat. - Dicast., tr, 18,
disp. a, dub. a, num. 25. - so Lib. a, parto 2, num. 1088.-
" Disp. al, n. 63. - '" Consil. mor., lib. i, cap. 8, dub. 5,
n.2.- '" Tr.6, cap. 6, n. 84. - " Clav., lib.ll, cap. la, n.21.
n. 2 negat illum ad restitutionem teneri, si
«judex inique non ferat sententiam.; et n. 3,
quaerens utrum is, qui coram judice lucrum
negat et ideo non cOl\demnatur, ad restitu-
tionem teneatur: Probabilius est, respondet
n. 4, eum non teneri.
b) Eamdem limitationem de semiplena
probatione apponit etiam Molina; quod et
Lugo, loc. cit., diligenter adnotavit.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIII.
Perdens
ludo vetito
lentia, Bai'iezet Rebellus, apud Bonacina 1;
probabi-
ter tenetur
et probabilem vocant Lugo 2 et Salmant, 8.
Probabi- sol vere. Ratio, quia jure naturali contractus fuit
lius tene-
turo validus; et ideo vietus illi tenetur stare
donec judicialiter exceptionem opponat,
vel petat restitutionem.
Probabi-
lius non te- Secunda vero sententia, communior et
netur. probabilior, negat; eamque tenent San-
chez 4, Lessius 5, Lugo 6, Viva 7, Salmant.";
et Sporer 9 cum Navarro, Toleto, Mo-
lina et Laymann. - Ratio, ut dieunt Sal-
manto lO ac Lessius 11, quia in citata lege
Alearum, C. de reùgios., etc., videtur
ablatam fuisse omnem obligationem sol-
vendi adhuc naturalem, dum ibi sancitur
ut vz'ctus non cogatur solvere. At fru-
stra (ajunt) dieeretur ludentem non posse
cogi ad solvendum, si in foro conscien-
Ludens tiae alias cogeretur. - Sed haec ratio
cum animo
repetendi probaret nimis. Probaret enim quod ex
in judicio,
tali lusu vincens teneretur ante senten-
probabi· tìam restìtuere lucratum; quia, si vìctus
li us potest
lucrum re- obligationem naturalem non haberet sol-
tinere.
vendi, injuste ille reciperet. Sed huie con-
tradicit communis sententìa, quam tenent
ipsi Salmant. et Lessius, ut vidimus supra
in dub. 2 [n. 8871.
Ratio igitur potior est, quia lex, etsi
obligationem naturalem non auferat, cum
tamen sit lata non tantum in poenam vi-
ctoris, sed etìam in favorem vieti, dando
jus vieto ad se defendendum exceptione
vel repetitione soluti, dat etiam jus abso-
lutumad non solvendum. Ad quid enim
ìs tenetur solvere, si potest solutum sta-
tim repetere? Hoc confirmatur ex lege
Credt'tort' 5, C. de pactis, ubi dicitur a);
Frustra solvz'tur quod statim repetendum
est. - Idque probabile putat Lugo 12 (con-
tra Molina),etiamsi victus ob verecundiam
Valent., in 211m 211,e, disp, 5, qu. 6, punct, 5, § 2, v. f.,
v. De eoigitur. - Bafies) in 211m ·2a.e, qu.32, art. 7, dub. ante-
penult., V o Reliquum est. - Rebel.) parto 2, lib. 12, qu. 2,
D. 6 et 7. ~ 1 Disp. 2, de Restit. in part., qu.3, punet. 3,
n. 2. - • Disp. 22, n. 801. - S Tr. 14, cap. 4, n. 62, i. f. -
, Decal., lib.2, cap.2a, num. 144. - • Cap. 26, num.24. -
• Disp. 22, num. a02; et disp. al, num. 70. - , De Contract.,
qu. 9, art. 4, n. 11. - S Loc. cit., n. 62. - • Tr.6, cap. 6,
num. sa. - Navar., Man., cap. 20, num.17, ad 5•• Tolet.,
890. - a) Textus iste non habetur in citata
lege; sed in 1. Dolo 8, ft: de doli maU et me·
tus except., et 1. In condemnatione} § Dolo,
ff. de diversis regulis juris, habetur: «Dolo
299
non haberet animum excipiendi, vel repe-
tendi in judicio.
891. - Dubitatur 60 • An, se' uterque lu-
dens renuntz'cwert't oeneficia legz's,potert't
oictus negare soluft'onem?
Recte affirmant Lessius 18 et Lugo 14, si Si uter-
que renun-
renuntiaverint sine juramento; quia bene- tiat benefi-
o Ie g i s ,
ficium legis datum est in bonum commune, civictus po-
test negare
et ideo invalida est cessio ludentium. Bene sofurìonem.
tamen advertit Lugo 15, quod si post solu-
tionem fieret illa cessio, valida videretur
et irrevocabilis; quia esset nova gratuita
donatio independens a ludo. - Si vero Si renun-
tiat cum ju-
lusores renuntiaverint beneficio cum jura- ramento.di-
mento, recte distinguit Lessìus 16, et dicit dum.stinguen-
quod si juraverint tantum se soluturos,
tenerentur quidem solvere, sed poterunt
postea solutum repetere. Secus, si jura-
verint etiam non repetituros; quia, lieet
ludus sìt vetitus, permissum tamen est et
licitum solvere tali ludo amìssum, illudo
que non repetere; ac ideo valet quidem
tale juramentum, utpote de re licita, ut
mox videbimus in Quaestione sequenti,
contra Salmant.
892. - Quaeritur enim: utrum eo casu
poteri: vù:tus petere a praelato relaxatio-
nem juramenft'?
Affirmant alli apud Lessium 17, prout
dicitur de juramento de solvendis usuris,
Sed verius negat Lessius 18 cum Molina; ]uramen-
tum de sol-
quia hie intervenit contractus validus, qui vendo ne ~
quit relaxa-
non intervenit in pacto solvendi usuras. rt.
- Dieunt autem Salmant. 19, praedìctum
juramentum solvendi amissum in ludo
vetito, revera non ìndìgere relaxatione,
quia est de re illicita contra bonum com-
mune, cum ob commune bonum sint ve-
titi tales lusus. Sed bene contradicit Spo-
rer 20, dicens, verum esse quod juramen-
lib. 5, cap. Z7, DUro. 3•. Molina, disp. 515, DUro. 8•. Laym.,
lib.3, tr. 4, cap. 21, num. S. - lO Tr. 14, cap. 4, nuro.62;
et cap. 1, D. 71. - 11 Loc. cit' J n. 24. - salmant., tr. 14,
cap.4, num. 61. - LeSSO) cap. 26, nUro. 17. - 12 Disp. 22,
n. 802•• Molina, disp. 515, n. 12•• ,. Loc. cit., n. 26. -
14 Disp. 31, n. 65. - 15 Loco cit., n. 65, i. f. - 16 Loc. eit.,
n. 26. - " Cap. 26, n. 27. - 19 Loc. cito • Molina, disp. 515,
n. lO. - 19 Tr. 17, de Voto et ]uram., cap. 3, n. 6. - " Te. a,
cap. 1, n. 51.
tacit qui petit quod redditurus est.; ex quibus
verbis Sanchez, de Matrim., lib. 6, disp. 38,
n. 34, scribit: «Frustra petitur.., quando ali-
quid statim restituendum est •.
 300 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIII. 301
tum contra id quod leges prohibent per 894. - Dubitatur 8° et ultimo. Utrum, si item Sanchez 1 cum Navarro et Lopez b), juxta canones (ut pro certo habet Diana 5)
se est irritum, ut probat Palaus 1. Sed vt"ctus ficte mint'tetur in judiet'o repetere contra Alcocer. Ratio, quia (ut ajunt) ca- damnantur de mortali c1erici publiee et
in nostro casu advertendum quod lex, solutum,posst't titulo transactt'onis aliquùJ non Episcopus, in principio relatus, quoad frequenter aleis ludentes; tum quia, licet
quamvis prohibeat hunc lusum, non pro- recipere a vt"ctore? alios clericos saItem ex consuetudine de- canones prohibentes hodie non sint in tota
hibet tamen, sed bene permittit solvere Negant Molina 4, Bonacina l>, et Lugo 6 Ficte mi.. rogatus est sìcut quoad laieos. Quoad be- sua observantia, ut concedunt Lessius 6
nitans judi·
perditum. cum Salas; quia (ut dicunt) contractus ille cium nihil neficiatos autem, vide dieta n. 831, v. Du- et Lugo 7, ac Filliuccius b), tamen non
Hinc conc1uditur quodjuramentum lu- transactionis factus est per dolum dantem potest ac-
c i p e r e ex Matur. sunt omnino aboliti, cum lusus alearum
dendi Iusu vetito esset quidem nullum, causam contractuì, scilicet per metum qui teansactio- 896. - At dubitatur l°. An praedictt' de ipso jure naturali notabiliter dedeceat
nel juxta
quia lusus est vetitus, et contra bonum revera non aderat, deficiente animo repe- atìos, clerici in sacris aut òenifidatt" peccent statum ecclesiasticum, ut mox dicemus
commune; non autem est nullum jura- tendi; et ideo vietus nihil potest accipere, graoùer , aleis ludendo frequenier et in Dubio sequenti.
mentum solvendi amissum, quia hoc a et si accepit, tenetur restituere. - Sed Probabi· magna quantt"tate? 897. - Dubitatur 2°. An peccent gra-
lius potest.
lege non prohibetur a). probabilius affirmant posse accipere Les- Ludere
aleis fre·
Salmanticenses 2, quamvis probabilem m'ter etericifrequenter ludentes aleis, etse'
893. - Dubitatur 7°. An victus qui jam sius 7, Sanchez 8, Palauss, Diana lO; et Trul· quenter e t putent sententiam, affirmativam, negant in parva quante"tate?
Magna
soluerù , passi: occulte siòi compensare lench a) ac Dieastillus b), apud Croix 11. Ra- quantitate tamen hos peccare mortaliter, cessante Prema sententia negat, quam tenent Ludere
Salmant. frequenter
solutum? tio, quia, licet vietus non habeat animum, scandalo. Ratio eorum, quia praefatae Silvester 8, Navarrus a),' item Abulensis b), sed in par..
re'ii~1;.esse va quanti-
Affirmat Adrianus a), et probabile pu- habet tamen potestatem repetendi, qua leges vel ab initio non obligarunt nisi ad S. Antoninus, Gutierrez b), Lopez b), apud tate, non est
poenam, vel ex consuetudine sunt abro- lethale
Sanchez b). Ratio istorum, quia frequentia xta alias.ju-
Victus
qui solvit
tat Angles apud Sanchez 2. - Sed oppo- se privat in posterum per talem transa-
nequit sibi situm est omninotenendum cum eodem ctionem; et vietor revera non dat, ut illum gatae; et citant pro sua sententia Sanchez, ludendi, licet aggravet peccatum, non ta-
compensa..
re. Sanchez 8, Aragon, Medina, Lopez, Spo- animum deponat, sed ut cedat juri suo Lessium ac alios, apud Diana: sed San- men mutat speciem, ut de veniali reddat
rer; et Lugo b) cum Soto, Ledesma et com- repetendi, prout revera cedit. chez, Lessius et alìì, apud Diana, ut infra mortale.
munì. Ratio, quia dominium pecuniae so- 895. - HO. Quod ad CLERICOS vero per- videbimus, expresse oppositum tenent. - Affirmat vero secunda sententia com- Juxta S.
Omnino Doctorem
lutae jam valide translatum est; unde re- tinet, aliter res se habet quam quoad est lethale Unde omnino dicendum ipsos peccare mor- munissima, quam sequimur, et tenent Ca- est lethale.
peti non potest nisi coram judiee. laicos. - Sed praenotandum quod cano- Prohibiotio dictis cleri-
cis.
taliter, cum communi sèntentia, quam te- jetanus c), Angelus C), Armilla d), Hurta-
ludi afficit
Sed quid, si victus repetat solutum, nes vetantes ipsis ludos alearum afficiunt 90105 cleri .. nent Sanchez a), Lessius a), Sporer 8, Mo- dus c), Viva 9; Sanchez lO cum Alcocer c)
cos in sa- lina " et alii infra citandi. Ratio: tum quia et Palacio c); Laymann e), Molina f), Les-
petendo rescissionem contractus, et vi- solos c1erieos in majoribus constitutos, et crìs et be-
neliciatos.
ctor renuat restituere? - Perpende dieta beneficiatosi ut dicunt communiter Ron- l Consi!. mor., Iib. 1, cap. 8, dnb, 28, n. 8•. Navar., num.5, i. f. - , Disp. 31, num.12. - 8 V. Ludus, qu, 4.-
«vrr. caglia a), Lugo 12 cum Lessio b) et Salas; Man., cap. 20, n.9 et lO. - Atcocer, tr. del Juego, cap. 11. S. An/on., parto 2, tit. 1, cap. 23, § 2, v. No/a 2. _ 8 De
concl. 5. _. Tr. 14. cap. 4, n. 00. - 8 Tr.6, cap. 6, n. SO.- Contrace., qu, 9, art. 4, n. 6. - 10 Consil, mor., lib.l, cap. 8,
l Tr, 14, disp, 2, punct, 8, n. 7. - Ang/es, Flores Marh'nus de Ledestna, 2' 4", qu.18, art. 8, i. f. -« Disp. 514, « Disp.521, n. 6. - • Parto 7, tr. 9, reeot. s, - 8 Cap. 26, dub, 23, n. 7.
thecl., qu. de Ludo, dub, 9, i. f •. li Consit. mor., lib. 1, n.4. - • Disp. 3, de Contract., qu, 1, punct, 2, § 3, n. 13. -
cap. 8, dub, 2, nume 5. - 8 Loc, cito .. Arago«, in 211m. 2=e, • Disp. 31, n. 72; et disp. 22, n. 302, i. f•• Salas, de Ludo,
qu.32, art. 7, concI. a.. Barthol. Medina, Sum., lib, 1, dub.28. - , Cap. 17, n. 42. - 8 De Matrim., Iib. 4, disp. 9, gato) n. 5, ponit hane restrictionem, et loquì- a Sanchez in suis Consil. mor., lib. l, cap.8)
cap. 14, § 29, reg, l. . Ludo», Lopes, Instrucr, conse., n.9. - • Tr.2, disp. 1, punct, lO, n. 5. - lO Part.4, tr.4, tur solum de clericis in universum. - Ludo- dub. 28, n. 6, allegantur non pro lusus fre-
part.2, cap. 33, v. Praeterea. . Sporer J tre 6, cap. 6, n. 82.- resol. 34. - n Lib, 3, parto 2, n. 1086, i. f. - IO Disp. 31,
Sotus. de Just, et Jure, Iib, 4, qu, 5, art. 2, v. f., dub. ult•• n. 12•• Sa/as, de Ludo, dub. 24, n. 1 et 2.
vicus Lopez, Instruct. consc., parto 2, cap.31, quentia, sed solum pro opinione, quae docet
propos. 6, quamvìs citetur a Sanehez, ut re- peccatum lethale esse notabilem quantitatem
fert S. Alphonsus, eodem modo loquitur ae principaliter ob lucrum in ludis prohibitis
Lessius. exponere.
892. - a) In 2a editione addebatur, quod tentiam tuetur: «Nisi forte vietor impediret 896. - a) Sanchez, Consil. mor., lib. 1, c) Cajetanus, in 2 a m 2 ae , qu. 168, art. 3,
deinceps est omissum (et quidem, ut videtur, repetitionem coram judice petendam ve! exe· cap. 8, dub. 28, n. 7; Lessius, cap. 26, n. 5) ad duò. 3,' Angelus, V. Ludus, n. 4,' Gaspar
ex typographi negligentia): «Et ideo rela· quendam •. i. f., non loquuntur de quantitate exposita; Hurtadus, de Contract., dzsp. 8, de Ludo,
xatio juramenti nequit peti •. Quod adhuc re· 894. - a) Trullench, lib. 7, cap. 27, dub. 3 sed dicunt hujusmodi clericos mortaliter pec- dz:tf. 3; Alcocer, tr. delJuego, cap. 11, concl.5,'
peritur in Hom. apost., tr. lO, n. 218, et n. 6, a Croix citatur, quasi hanc sententiam care si erebro luserint; et Lessius, praeter Lessius, cap. 26, n. 5, v.f.; Roncaglia, tr.14,
Istruz. e Pra#ca, cap. lO, n. 220 (edit.Nea· probabilem existimet; at re vera Trullench, frequentiam, requirit adhuc, ut «per longum qu. 11" cap. l, qu. 3, resp. 2, banc sententiam
poI. 1765): «Tunc neuter ludentium potest re· loc. cit., eam sententiam ex Lessio aliisque tempus» fiato perspicue insinuant, dum de quantitate expo·
laxationem quidem juramenti petere, quia refert; sed eam nee probat nee reprobat. b) Filliuccius, tr. 37, cap. 4, n. 59, id sane sita silent et solam frequentiam requirunt ad
adest praejudicium tertii •. b) Dicastillus, tr. 18, dzsp. 3, dub.2, n.16, concedit, non tamen assertive, sed quasi duo peccatum mortale. - Paulus de Palacio vero,
893. - a) Adrianus, quamvis non ita per· hanc opinionem ut probabilem habet, et ita bitative: «Quodsi, inquit, verum sit canones in Sum., V. Ludus, annoto 4, dicit simplici·
spicue loquatur, videtur tamen, in 4, de ,Re· etiam a Croix citatur. et alia jura positiva esse abrogata, stando in ter clericos, chartis; aleis etc. ludentes, moro
stit. in med. § Sed ort"tur ex his dubium, id 895. - a) Roncaglia, tr. 14) qu. 11, cap. l, jure naturae, neque etiam clericis erit pro- taliter peccare.
revera affirmare, quidquià ex Molin. asserat qu. 3, in generali loquitur, et dicit pensano hibitus ludus sub mortali, nisi adsint pravae d) Armilla, v. Ludus, n. 4, hoc non habet.
Lugo. Scribit enim: «Dico breviter ad quae· dum esse «ex laesione decentiae et honestatis circumstantiae •. e) Laymann, Ub.3, tr. 4, cap. 21, n. l,
situm quod poenam quae in ipso facto seu ecclesiasticae., utrum clericus censeatur le· 897. - a) Navarrus, Man., cap. 20, n. 9, seribit • esse mortale peccatum, si clericus
jure inflicta venit certae personae applicanda, thaliter peccare ludendo, et subdit: « Quoad (edit. Antverp. 1579: cap. 19, n. 9), praeter· magnam quantitatem aleae lusu deponat.Sed
potest de aequipollentibus compensare, ser· cleticum saecularem in saeris constitutum, mittit frequentiam, et dicit peceaturum moro bene monet Less... clericos... non esse moro
vando videlicet de alterius bonis tantumdem •. ut graviter laedat banc decentiam et hone· taliter eum qui notabilem quantitatem in ludo talis peccati damnandos, nisi frequenter aut
Et ad rationem oppositam respondet: «Quia... statem.., oportet ut sit consuetudinarius in lu· exposuerit. publice cum scandalo populi ludant».
alteri competit actio ex lege ad tantumdemi dendo '. b) Abulensis, in Matth., cap. 6, qu. 54 .. f) Molina, disp. 512, n. 17, ut clericus di·
locus est compensationi'. b) Lessius perperam a Lugo hic citatur; Gutierrez, de Juram., parto l, cap. 53, n. 2; catur publicllS aleator atque adeo poenas ca·
b) Lugo, disp.3l, n. 71) hanc utique seno minime enim, cap. 26, 'd,ub. l, (a Lugo alle· LopeZi Instr. consc.,part. 2, cap.3l,propos. 6, nonicas incurrat, negat satis esse, • si semel,
 302 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
sius C), Roncaglia c), Sporer g), et Diana 1
cum aliis, ubi vocat hanc sententiam com.
munem, aitque ab ea non discedendum.
Idem sentit Busenbaum, ut supra (modo
ta~en ludus non solum sit frequens, sed
etìam per longum tempus, ut etiam lo.
quuntur Lessius et Wigandt. 2). - Ratio,
quia, ut jam supra indicavimus, et ut do-
cent Sanchez 3 et Molina', ac Roncaglia 5,
frequentia talis lusus de jure naturae de-
decet valde Ecclesiae ministros. Neque
consuetudo id excusare potest; quia, ut
Pontifex declaravit in cap. Inter dilectos,
de excess. praelat., talis consuetudo, tam-
quam vera corruptela, est omni tempore
improbanda et removenda.
Qualis autem sit haec frequentia moro
talis? - Bordonus h) putat esse ludere
semel in hebdomada; sed Roncaglia h) me-
rito id putat nimis rigidum. Immo Les-
sius 6 et Wigandt 7 sentiunt non damnan-
dos de mortali clericos ludentes ad breve
tempus, etsi crebro, recreationis causa:
nisi propria statuta dioecesìs vel ordinis
id prohibeant.
898. - Dubìtatur 3°. An peccent gra-
oiter eterici ludentes aleis z"n magna quan-
titate, etsi non frequenter?
Affirmat Sporer v.
et adhaerent Mo-
lina a), ac alli apud Navarrum b). - Sed
1 Parto 7, tre 9, resoì. 3; parto 4, tr, 4, resol, 183. _
Lesso) cap. 26, n.5. - 2 Tr. 8, exam, 4, n. 77, resp, 4. _
, Consil., Iib, 1, cap. 8, dub, 28, n. 7. - • Disp, 521, n. 6.
- 8 Tr; 14, qu, ~1, cap. 1, qu, 3, resp, 2. _ 8 Loc, cit.,
bis ~ut ter lud~t, sed requiritur ut saepe id
effìcìat -; et dzsp. 521, n. 6: « Cum poenae
illae, inquit, solis publicis aleatoribus sint im-
positae, qui non semel aut raro ludunt , sed
ludo sunt dediti, non judico condemnandos
esse culpae lethalis eos clericos, qui sine alio-
rum scandalo, recreationis gratia chartis lu-
dunt quantitates modicas, quae c~nditionem
ac statum ipsorum, speetatis eorum reditibus
ac bonis, non dedeceant _.
g) Sporer, 'tr. 6, cap. 6, n. 80, primo dicit
mortallter peccare clericos, « si notabilem
quantitatem aleae lusu exponant.; sed addit:
Hoc praesertim tempore, «clericos non esse
pecca~ ~ortalis condemnandos,nisi frequen.
ter, mmlS sumptuose aut publice cum scan-
dalo populi ita ludant; sin vero prlvatim sine
scandalo, et quantitate modica,spectato statu
suo ~t copia redituum, ludant, et sine aliorum
o.fficlOru.m suo~ neglectu, recreationis gra-
tIa, maxIme permlttente et quasi cohonestante
loci consuetudine., non fore mortale.
negat Salas apud Lugo s. Et consentit Quid de lu-
in ma-
Laymann 9, citans Lessium et Rebellum dente gna quanti·
nisi fiat publice et cum scandalo: dicit ro. rate, sed ra-
enim Laymann, quod canones (ut habetur
in cito cap. Inter dilectos, de excess. prae-
lat.) loquuntur tantum de publico aleatore,
et his lusìbus dedito.
899. - Ex his omnibus , dico l°. Non Cf.e r i c
peccare gravìter clericos qui raro, mode- ludentes
ro, modera-
ra-
te et priva-
rate et privatim sine scandalo aleis lu- timnonpec-
cant Ietha-
dunt. Immo probabiliter nec venialiter, si Hter,
ludant recreationis gratia, in loco ubi prae-
fati canones non rigide observantur; ut
dicunt Molina a), Laymann b), Sporer lO; et
Diana c) cum Dicastillo et Amico d).
900. - Dico 2°. Praefatas sententias, Sententiae
qua e damnant de mortali clericos aleis de damnantes
mortali
ludentes, non procedere in ludis charta- inprocedunt
ludis me-
rum, qui non sunt merae sortis seu for- rae sortis,
tunae.
Confundunt alii ludum alearum cum
omni ludo chartarum: sed immerito; nam
revera alea (ut magistri idiomatis latini
docent) est nomen comprehendens solos
ludos sortis, qui non ex arte, sed omnino
a casu pendent, et hujusmodi sunt ludi
talorum, tesserarum et similium. - Hinc
dico quod lusibus illis chartarum, qui to-
taliter pendent a casu, ut sunt lusus vulgo
vocati Bassetta, Primiera, et similes, pro
n.5, i. f. - 'l' Loc. cit., n. 77. - Salas, de Ludo, dub.
n.2. - S Disp. 31, n. 11, post med. - 9 Lib. 3, tr, 4, cap.
n. 1, v. f. - Less., cap. 26, D. 5, i. f. - Rebet., parto 2, Iib.
qu, 1, n. lO. - Laym., 100. cito - lO Tr. 6, cap. 6, n.
h) Bordonus, in suis Var#s resoiut., re-
sol. 33, n. 3, eam frequentiam requirit ad
hoc, ut clericus dicatur consuetudinarius in
ludo, per haec innuens id requirì ad mortale'
quod Roncaglia loc. cit., «fortasse » nimis ri:
gidum esse dicit.
898. - a) De Sporer et Molina, vide notas
f et g ad num. praecedentem.
b) Navarrus, loc. cit., auctores citat pro
sua sententia, quae exposita est in nota a ad
num. praeced.
899. - a) Molina, disp. 521, n. 6, non aliud
habet quam quae supra, nota); ad num. 897,
notata sunto
.b) Laymann, loc. cit., num.2, concordat,
~ SI raro et moderate ludant propter recrea·
tionem -.
c) Diana, parto 7, ti'. 9, resol. 3 i. f; Di·
~astillus, tr.18, dz'sp. 2, dub. 2, n. 23, absolute
Id docent,nempe.sine distinctione locorum.
d) Amicus minus recte citatur a Diana·
nam, tomo 5, disp. 28, n. IO, negat profect~
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB.
his quidem valent sententiae praefatae.
Non autem pro aliis, qui sunt tam indu-
striae quam fortunae, ut sunt illi qui di-
cuntur Ombre, Tressette , et similes. Pro
his enim valde probabiliter puto cum au-
ctore libelli cui titulus: Istruz. per lz" no-
velH Confessori» cum Passerino, valere
ì
sententiam Salmanticensium (ut supra),
scilicet non peccare graviter clericos iis
ludentes, nisi alicubi esset specialis pro-
Quando hibitio aut scandalum. - Circa quod bene
adsit sean-
dalum. insuper advertit Molina 2, pensandam esse
qualitatem personae, an sit magnae vel
parvae aestimationis. Clerici enim qui vi-
tam non tam exemplarem ducunt, revera
grave scandalum non ingerunt si etiam
frequenter aspiciuntur in talìbus ludis ver-
sari, modo propria ministeria non negli-
gant; immo nec ul1um praebent scanda-
lum, si mera recreationis causa id faciant.
Et hos vere dici potest excusari ab ho-
dierna et universali consuetudine, quae
certe differt ab illa antiqua arcta primi-
tivae ecc1esiae disciplina.
Religiosus 901. - Ill", Quod ad RELlGIOSOS autem
ludens aleis
facilius pec- pertinet, dicunt Lugo 3, Sanchez - et Mo-
cat lethaIi·
rer, lina 5, ipsos propter eorum statum et scan-
dalum aliorum facìlìus posse graviter pec-
care, aleis sìve taxillis ludendo.
Unde dicunt Roncaglia 6, et Baàez a)
24, 1 Parto 2, cap. 17, num, 397.• Passerin., de Homin,
21, statib., qu. 187, art. 2, n.309. - • Disp. 521, n. 6, post med,
12, - e Disp, 31, n. 12. - • Consil. mor., Iib, 1, cap. 8, dnb, 28,
n. 9. - • Disp. 521, n. 6, V. f. - • Tr. 14, qu, 11, cap. 1,
80.
qu. 3, resp, 2. - 1 Loc, cìt., n. 12, post med, - • Tr. 13,
laicos peccare, si reereationis gratia et mode-
rate ludant; clericos vero negat « graviter
saltem peccare». Et loquitur absolute et abs-
que locorum distinctione.
901.- a) Bafiez his verbis a Lugo citatur:
«Perdcctus P. Magister Bafiez indubitanter
aliquando asseruisse fertur, si hominem no-
strae Societatis vidisset chartis semel Iuden-
tem, judicaturum eum peccatimortalis reum e ,
Quod et ipse Lugo ad Capuccinos, Carmeli·
tas discalceatos et similes extendit.
b) S. Doctor in Hom. apost., tr.lO, n. 220,
et in [struz. e Pratica, cap. lO, n. 222 (edit.
Neap.1765), de his religiosis reformatis addit:
«Et idem ego dicendum puto, si quocumque
chartarum ludo, etiam reereationis causa...,
ludant; saltem si non semelludant: tum pro-
pter scandalum quod laicis darent, tum pro-
pter abusum quem introducerent».
c) Sanchez, loc. dt., n. 9, z·, f., negat pec-
care mortaliter religiosos ludentes ob ratio·
XlII. 303
apud Lugo 7, quod religiosi reformati, ut
Capuccini, ]esuitae, Disca1ceati et similes,
peccant, si semel his lusibus ludant. Et
tanto magìs id dicendum cum Salmant. s,
de eo qui in his religionibus viam talibus
ludis aperiret b). - Roncaglia 9 autem, et
Sanchez c) cum Medina c) dicunt adhuc
religiosos non tam arctae observantiae
peccare graviter, si frequenter versentur
in his lusibus, etsi sine scandalo. Sed Sal- excusantes.
Rationes
mant.w cum Peyrino, Dicastillo et Antonio
a Spiritu S., dicunt quod, praeciso scan-
dalo et praecepto in contrarium, hujus-
modi religiosi excusantur a mortali, si lu-
dant in modica quantitate; et etiam a ve-
niali, si faciant ob ratìonabìlem causam,
puta ad solandum infirmum aut socium
trlstem. Et hoc probabile mihi videtur,
loquendo de ludis chartarum non merae
sortis, juxta id quod supra diximus de
c1ericis. - Addunt Salmant. d) id licitum Alia excu-
satio S. Do·
esse etiam recreationis gratia, vel ubi con- c t o r i non
probata,
suetudine permittitur. Sed huie non acquie-
sco: quia talis recreatio est per se indecens
statui religioso; .nec consuetudo talem in-
decentiam cohonestare potest.
Quantam vero summam possit relz"gz"o-
sus ludo exponere?
Modo ludus non sit specialiter ìnter- r e Quanrum
l ì.gi oaus
possìt expo-
dictus a regula, Sporer e) censet posse ex- nere.
de Restit., cap. 6, n. 95. - 9 Loc, cìt., resp, 2. - Id Loc,
cit., n. 95. - Laurent; de Peyrinis, de Ofr. subditi, qu, 2,
cap. 2, § 7, i. f. - Dicast., tr, 18, disp. 2, dub. 2, num. 20
et 22•• An/on. a Spiro S., Director. re1ig., tr. 3, disp. 4,
n, 322 et 328.
nabilem causam, ubì consuetum est et absque
pravo saecularium exemplo; ìtem negat esse
mortale si aliquid parvum ludant ob reerea-
tionem, sed extra hunc casum ait esse moro
tale; et dicit id esse doctrinae BarthoIomaei
Medinae conforme, qui revera docet in Sum.,
lib. 1, cap. 14, § 28, cap. 6, religiosos pecca-
re mortaliter bis ludis saepe ludentes; sed
Medina subdit id esse ratione scandali.
d) Salmant., loc. cit., n. 95, haec asserunt
non disjunctive sed copulative,et juncta cum
iis quae praecedunt: ajunt enim religiosos
(non reformatos) posse « etiam absque culpa
veniali ex justa causa, v. g. ad reereandum
socium et seipsos ludere chartis Iusoriis ali·
quam modicam pecuniam,in illis religionibus,
in quibus jam sunt hujusmodi Iudi usu et
consuetudine permissi, praecisoscandalo et in
contrarium praecepto».
e) Sporer, tr. 6, cap. 6, n. 71., haec dicit
non quidem taxative, sed exempli gratia.
 304 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIV. 305

ponere tres florenos quotannìs, - Alii. Sed merito (praecisis circumstantiis) Lu- dustria vel fortuna ludentium. Ita San- Sanchez 3, loquens de ludo alearum, niI
autem, ut Lugo 1, Elbel/); Sanchez 2 cum go b) hoc putat nimis durum. Sanchez 7 chez 1 cum Cajetano a), Silvestro et An- penitus meminit de tali bulla; meminìt
Navarro, Valentia, Graffio, Salon, et Mo- .autem cum Medina, et Rebellus c) apud gelo, ac Diana b). vero de ea paulo post 4. At ibi obser-
lina 3, etc., probabiliter opinantur quod Diana 8, excusat eum a mortali, si ludat Qua de re improbabiliter sentit Bar- vatur , bullam S. Pii loqui tantum de
si religiosus habet quotannis centum au- semel ad recreationem; immo Salas apud tholomaeus de S. Fausto apud Diana 2, clericis et religiosis assistentibus agita-
reos, possit exponere quinque: dummodo Lugo 9 eo casu excusat etiam a veniali. quod clerici et religiosi assistentes ludis tionibus taurorum, non autem lusibus
tantumdem in eodem anno non ìmpen- Caeterum episcopum ludentem ludo alearum non excusentur a mortali, eo alearum.
disset in alios usus non necessarios. - merae sortis, etiam semel, difficulter puto quod in bulla S. Pii hoc interdicitur iis Episcopi autem, his lusibus ex propo- Quid de
episcopo in-
Alii tandem, ut Salmant. g) cum Lugo g) excusari posse a scandalo gravi: sìcut sub poena excommunicationis. sito et frequenter assistentes, difficulter spiciente lu-
dentes.
Molina g), Azor g), etc., dicunt posse expo~ etiam censeo, si frequenter versetur in Sed censeo, praefatum auctorem quoad etiam excusari possunt a peccato scan-
nere quantum sibi subtraheret parce vi- aliis ludis chartarum non omnino fortuitis. hoc in magnum irrepsisse errorem: nam dali gravis c).
vendo, de iis quae sibi ad usum sunt assi- 903. - An autem peccent mortaliter
gnata. eterici aut religios'~ qui assistendo insp,:
Episcopi
vìx possunt
902. - N°. Et ultimo, quod ad EPISCO' c,unt ludentes aleis? DUBIUM XIV.
excusari a POS pertinet, isti, si ludant aleis, cum hoc Hoc quidem prohibetur, ut vidimus, in Clericis
mortali. vetatur in .. Quid sit Contractus Societatis.
valde dedeceat statum episcopalem, vix cap. Clericz~ de vita, etc., ubi eis praeci- spicere Iu-
dentes a-
possunt excusari a mortali; ut dicunt So- pitur ne hujusmodiludis intersint. - Com- leis;
904. Quomodo.fit societas. - 905. De conditionibus requisitis ad societatem. - Quid veniat
tus et Salcedo, apud Sanchez 4, qui 5 cum muniter tamen negant doctores in hoc non tamen
submortali. nomine damnorum. - 906. Quid, nomzne expensarum. Et an socius possit sibi dedu-
Alcocer absolute eos damnat de peccato ipsos peccare mortaliter: nisi essent causa Limitatìo- cere expensas itineris. - 907. Qu. 1. An capitale sit dividendum, si unus conferi
nes,
gravi, nisi faciant ad recreandum ìnfìr- ludi mortalis, vei negligerent lusores coro pecuniarn, alter laborem. - Qu. 2. Quomodo deinde dz'videndum lucrum. - Qu. 3. An
mum a). Extra tamen hanc velsimilem rigere, vel nisi de tali ludo, quatenus damnum sortis spectet semper ad dominum. - Qu. 4. An liceat pactum, ut damnum
causam, Alcocer apud Lugo 6 ait peccare mortali, sibi complacerent; secus, si assi- sortis sz't commune. - Qu. 5. Quando inter fratres censetur facta societas, et quid in
ea servandum. - Qu. 6. Quz'bus modis .finiatur societas. - 908. An per tres contractus
mortaliter episcopum qui semelludat. - sterent causa tantum se delectandi de in- possit exigz' lucrum certum, salvo capitalz'. - 909. De societate animalium. - Qu. 1. Si
das rustico pecuniam, ut emat boves ad societatem, et ilZe z'n alz'ud impendz't, possisne
1 Disp. 3, n. 144. - uè, 7, cap. 19, n. 79••
, DecaI., Nus Loj>ell de Sa/ced<J, in Diaz Prax. crimin., cap. 73, lucrum exigere. - Qu. 2. An liceat pactum supplendz' oves mortuas, mterim fructus
Navay., Man., cap. 20, 12. ~ Valenl., in 21101111 2-0, disp. 5,
D. addit., Iit. A. - • Consil. mor., Iib. 1, cap. 8, dub. 28, n.5. - dividendo. - Qu. 3. An liceat contractus ad caput salvum. - 910. Quid de fiiio nego-
qu, 6, punct, 5, § 2, qu, 8, v. Tertio observandum• • Jacob. • Loc. eìe., n.9•• Atcocer, tr, del ]uego, cap. 11, conci. 5.
de Graffiis, Decis, aur., parto 1, lib, 2, cap. 122, num.5•. - Atcocer, 100. cito - • Disp. SI, n.12. - • Consil., lib, 1, tiante eum patre.
$alon, in 20m 2"e, post qu. 61, de Dominio, qu, 5,. art. 6, cap. 8, dub. 28, n.9, i. f•• Bartho/. Medina, Sum., lib. l,
dub, penult., conci. 2. - 3 Disp.52O, post princ. - Sotus, cap. 14, § 28, cap. 6. - • Parto 7, tr, 9, resol, 4. - Sa/as, Coatractus 904. - « Resp. Is est cum aliqui inter « Unde, spectando id quod ratio et ju-
societa ti s , stitiae natura hic requirit, resolvuntur
de ]ust. et ]ure, Iib.4, qu.5, art. 2, post condo S•• Igna. de Ludo, dub, 24, n. 3, V. Terti<1• • • Loc. cito quid. «se conveniunt, et contributis aliquibus e
« rebus ad lucrandum idoneis sive fructi- « hi casus:
« feris, ut pecunia, animalibus, industria, « 1°. Plus lucrari debet qui confert pe- Conditlo-
nes requisi-
/) Elbel, de Voto paupertatis, confer.18 quotannis sìbì ad usum concessis. Alii posse «~abore, etc., commune aliquod lucrum « cuniam et operam suam, quam qui vel ta e,
n. 655, videtur illud concedere; id enim e~ omnìa, quae possunt liberaliter donare. Sed « faciunt, quod, uti et damnum, pro ratione «pecuniam, vel operam solam.
Lugo et Sanchez babet, quos non reprobat; hoc melius relinquendum est arbitrio pruden- «2°. Capitale seu sors quam quivis
sed addit: «Sapienter tamen Babenstuber... tis viri •. « et rata cujusque dividunt inter se. -
ait tum ex consuetudine Ordinum, tum etiam 902. - a) Scilicet,quando ipsi episcopivel « Vide Lessium, Laymann 5, Bonacina 6. «contribuit, si pereat casu vel culpa so-
ex constitutione monasteriorum esse colligen- aliae nobiles personae sunt infirmi, aut in dub. 31. Cfr. in magno Bullar. Rom. bul1am De salute
1 Consil. mor., Iib. 1, cap. 8, dub. 29, n. 2.. Silvest.,
dum, quaenam bic quantitas debeat censeri carcerem .conjecti, aut in alio spirituali vel v. Ludus, qu. 8. - Angel., v. Ludus, n. 6. - Barthol. a gregis, 1 N ovembr. 1567. - Less., Iib. 2, cap. 25, dub. 1. -
moderata -. . corporali labore, ut dicunt Sanchez et Alcocer S. Faust., Specul. confess., disp. 32, qu. 29, n. 2. - , Parto 7, • Lib. 3, tr. 4, cap. 20. - • Disp. 3, de Contract., qu. 6,
g) Salmant.,. tr. 13, cap. 6, n. 94, asserunt locis cito tre 9, reso!. 40, i. f. - 8 Loc. cit., dub. 29. - 4 Loc. cit., punct. 1, n. 1.
possereligiosos aliquam moderatam pecuniae b) Lugo, dz'sp. 31, n. 12 hoc modo loqui-
summam ludo exponere, tum quia supponitur tur: «Rebellus... putat... episcopos non posse
praelati licentia, tum quia se habent ut filii; excusari a veniali si vel semel ludant, nisi creandi aegrotum luderent, aliamve similem, pacto accessorio, sive non, aut ad emptionem
«unde ex bis, quae sibi ad usum sunt con- urgeat necessitas excitandi vel recreandi in· cui aliter satisfieri non posset-. Et ita etiam venditionem fictam, in qua proprie sistit quod
cessa, vel quae ab aliis accipiunt, vel ex de· firmum, vel alia similis, cui non possit aliter a Diana affertur. ludum bursae nuncupant, et est sponsio vera
stinatis ad suum victum, possunt, parce vi- satisfieri: quod durum putat Salas. Sed du- 903. - a) Cajetanus, Sum., V. Clericorum de pecuniae augmento vel decremento. -
vendo, aliquasubtrahere ut ludo exponant•. rius fortasse alii loquuntur, ut Alcocer..., qui peccata, negat esse mortale per se, quantum Porro si operationum istarum intrinseca mo·
Et hic citant auctores, e quibus solus Azor, dicit episcopos peccare mortaliter quando ludis ex praecepto juris positivi pendet, «si teme- ralitas consideretur, dummodo rite serventur
part.B, lib. 5, cap. 26, qu. 8, V. Tertio, baec vetitis ludunt, nisi causa infirmitatis, carceris ritas, si contumacia, si contemptus desit •. debitae ad liceitatem venditionis vel spon-
omni~ tenet; Lugo autem disp. 3, n. 144; vel alterius spiritualis aut corporalis labori~ b) Diana, part.7, tr.9, resol. 40, aliorum sionis conditiones, theoretice loquendo dam·
Molhia, disp. 520,post princ., conceduntqui· id faciant •. sententias dumtaxat exponit, neque ullum de nandae non sunto Verum practice secus dicen·
detn religiosum posse aliquam pecuniae sum· c) Rebellus, parto 2, lz'b. 12, qu.1, n. lO, iis profert judicium. dum est, si mala innumera quae secum ordi·
mam ludo exponere, sed quoad hujus summae a mortali excusat ecclesiasticas personas, si c) Operae pretium erit hic pauca adnotare narie fert consuetudo ludis bursae vacandi
determinationem, tenent sententiam quam su· non frequenter, sed seme! aut raro ludant; de ludis, quos vocant, sive speculationibus attendantur: 1) cum non raro de ingenti pecu·
perius S. Alphonsus retulit. - At Salmant. a veniali autem, ut minimum, excusandi non bursae. - Ad duplex genus hujusmodi ope- niae summa agatur, periculum subit totam
sic prosequuntur:« Quamvero quantitatem de· videntur, etiam si domi et sine scandalo lu- rationes apte reduci possunt, videlicetad em- familiam in ruinam adducendi; 2) ut variorum
terminatam possint exponere? Aliqui dicunt dant, maxime si sint religiosi aut episcopi, ptionem venditionem veram, sive fiat cum titulorum valor crescat aut minuatur, falsa
posse quatuor vel quinque aureos pro centum, « nisi forte propter urgentem necessitatem re- S .ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. II. 20
 306 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« ciorum levissima, contribuenti perito -
« Ubi discrimen est inter hunc contractum
. « et mutuum: quia in mutuo sors data
« alienatur, et dominium ejus transfertur
«in mutuatarium, cujus proinde solius
« perìculum ac damnum est, si cast! pe-
« reato In societate autem, qui sortem con-
« fert, eam non omnino alienat a se; et
« sicuti commodum ac lucrum ad eum
« spectat, sic etiam periculum et damnum.
« - Bonacina 1 ».
905. - Quatuor igitur sunt praecipuae
conditiones licitae societatis: la. Ut socie-
tas fiat in negotiatione honesta. 2a. Ut da-
mnum sortis spectet tantum ad dominum.
3a • Ut servetur aequalitas, nempe ut aesti-
matio laboris unius aequiparet usum pe-
cuniae alterius. Vide Salmant.>, Viva 8 et
alios passim. 4a • Conditio est, ut uterque
socius subeat onus damnorum et expen-
sarum,
Quid ve-
niat nomi-
Nomine autem damnorum venìunt tan-
ne damno- tum damna illa quae solo intuitu socie-
rum.
tatis obveniunt socio, puta si ipse causa
custodiendi, vel transferendi, vel compa-
randi merces, diripiatur a latronibus; ut
habetur ex lege Cum duoous, § Quidam,
ff. pro socio, ubi dicitur: Damni partem
dz'midz'am (alterum) agnoscere debere tam
pecuniae quam rerum caeterarum , quas
i Disp. 3~ de Contract., qu. 6, punct.T, n. 3, v. Quarta
conditio. - 2 Tr. 14, de Contract., cap. 3, num, 96. - S De
Contract., qu, 9, art. 3, num, 2~ - " Loc. cìt., punct. 4,
num, 1. - 5 De Contract., cap. 4, qu, 2, v. At sodi. -
passim evulgantur nuntia, V. g. de belli peri-
culo, de penuria cujusdam mercis, etc.; hoc
autem mendacio decepti, plures cum non me-
diocri fortunae jactura ad contractus perni-
ciosissimos inducuntur; 3) accidit ut magno
numero valores coacerventur, ut cujusdam
monopolii ope, justum pretium sive deprima-
tur, sive plus aequo augeatu.r, et ita depereat
aliorum fortuna. Quapropter exoptandum sane
est ut ab illis penes quos est legifera potestas,
hoc ulcus societatis domesticae et civilis l'a'.
dicitus evellatur. - In Italia (Cod. 1803) et
Germania (Cod. 764) ludi bursae stricte dicti,
(Dif/erenzgeschi'ift) ceteris ludis assimilandi
sunt, in quibus nempe non datur actio victori;
in Gallia (lex 28 Mart. 1885) ista non dene·
gatur.
Denique pro coronide totius argumenti de
ludo, loquendum est de loteria, ut vocant,
seu sortitione quaestuosa. Haec est contractus
quo plures quamdam pecuniae summam in
secum non tulz'sset socius, nisz' ad merces
communi nomine comparandas profici-
sceretur. - Non tamen veniunt damna
quae remote occasione societatis socius
patitur, puta si occupatus in societate prae-
termittat acquirere legatum sibi relictum,
negotììs domus suae providere, etc. Ita
Bonacina 4, Continuator Tournely" et alii,
ex lege Socium § Socius, ff. eod. #/. Nec
veniunt damna quae non contemplatione
societatis, sed intuitu ipsius propriae per-
sonae, obveniunt socio, ut legitur in eodem
§ Socius, mox citato. - Si autem causa so-
cietatis vulneretur socius vel ejus servus
a latronibus, tunc solae expensae cura-
tionis debent esse communes, ex praedi-
eta lege Cum duobus, § Quùlam.
906. - Nomine autem expensarum ve-
niunt sumptus itinerum, transvectionum,
solutionis vectigalium, conservationis mer-
cìum, etc.
Sed hic dubitatur: an socius z'tz'nerans
causa societatis posset sibz'deducere omnes
expensas z'#nerz's?
Negant Silvester 6, Angelus 7; item Pe-
trus Navarra, Rebellus, apud Bonacina 8;
et probabile putat Lessius 9. Ratio, quia
societas non tenetur subire sumptus quos
alter socius domi fecisset; sed solum ìllos
in quibus is damnìfìcatur causa sode-
6 V.· Societas I, qu, 12. - , V. Societas I, n. 12. _. Petr,
Navar., Iib, 3, cap. 2, num, 465 et 466. - Rebeit., part. 2,
lib.15, qu.7, n.3. - S Disp, 3, de Contract., qu, 6, punet. 4,
n. 3. - S Cap. 25, n. 35.
commune ponunt, ac dein sortiuntur quisnam
loteriae objectum sit accepturus. - Per se
hujusmodi contractus non est illicitus, modo
tamen serventur conditiones sequentes: 1°ut
nulla sit fraus in schedulis educendis, nec in
solvendo praemio, quod obtigerit; 2°ut domi-
nus loteriae in lucro non excedat, nec plus
moraliter lucretur, quam si alio contractu
licito pecuniam suam impenderet, vel merces
suas distribueret. Sed majus potest esse lu-
crum si in bonum opus, vel publicam utili-
tatem' instituta sit loteria; nam loteriae par·
ticipantes censentur in h.oc cons~~tire. - Atta:
men Guberniorum pubhca sortitlo, prout fien
solet,valde periculosa est; nimiam enim pecu-
niae cupiditatem excitat, apud pauperes prae-
sertim laboris amorem exstinguit,otiosaevitae
desiderium acuit, ac fortunas frequenter ab-
sumit. Ideo omllibl1s iste ludus dissuadendus
est; immo peccant, qui pecuniam familiae ne-
cessariam sorti exponunt.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIV.
Alii at- tatis. - Alli vero, ut Roncaglia \ Molina 2,
fìrmant pos-
se integras Lessius 3, Navarrus 4; et Bonacina 5 cum
deducere.
Reginaldo et Salon, concedunt posse inte-
gros deducere: modo aliter non sit con-
ventum, et diversa non sit consuetudo.
Et probant ex lege Si fratres, § Si qtds,
ff.pro sodo, ubi dicitur quod socius via-
tica..., et stabulorum, et jumentorum, et
carrulorum raecturas , vel sui vel sarei-
narum suarum gratia;.. (societati) recte
imputabit. Unde, cum lex absolute con-
cedat socio sibi recipere viatìca cum ca e-
teris expensis, non apparet ratio cur ea
non integre recipiat.
OPi~i~cu~1~ Haec secunda sententia videtur pro-
detur pro- babilior, utpote juri conformior. - Sed
babili or;
prima, non. quia primam non audeo dicere improba-
Quid, no- ~ili~.roba- bìlem, ideo censeo quod si bona fide so-
mine ex-
pensarum, cius sibi expensas applicavit, poterit reti-
nere.Secus, si mala fide; quia (ut diximus
n. 761, Qu. 2, V. Sed qued) cum opinione
probabili et non certa. non potest inchoari
possessio.
907. - Quaeritur lO. Si z'n societatem
Alii ne-
gant s o- unus confert pecumam, alter laborem, an
cium itine- z'n fine societatis ante omnia restùuendum
rantem cau-
sa societa- sit capitale domino pecuniae?
tis posse ex-
pensas de- Uno con- Prima sententia, quam tenent Glossa 6,
ducere. ìerentc pe-
curriam ; al- et Bartolus, Accursius, Covarruvias, etc.,
tero Iabo-
l
r e m , s or s apud Palaum 7, negat; et non solum lu-
juxta quos-
d a m , di'vi- crum, sed etiam sortem inter utrumque
denda est.
socium dicit esse dividendam. - Ratio,
quia in societate omnia debent communi-
cari; unde, sicut mercator facit commu-
nem operam suam, sic alter debet suam
pecuniam communem facere. Alii dicunt
quod sicut ad dominum spectat capitale
et postea ejus lucrum; sic ad mercatorem
prius pretium suae industriae, et postea
pars lucri: quod in idem coincidit.
TUXla a· Secunda tamen vera sententia, quam te-
lio's, sors
primodedu- nent Palaus 8, Azor 9 cum Baldo et S. Ber·
eendadomi·
no. nardino Senensi; Lugo lO, Petroc.orensis ll,
Bonacina 12, Cabassutius 18, Escobar 14, Ron-
caglia 15, docet sortem semper primo loco
domino deducendam, etiamsi nullum lu-
1 Tr. 14, qu.. 12, de Contract. societ" cap. 2, qu. 2,
resp. 2. - Il Disp. 418, n. 2. - :I Cap. 25, n. 85. - " Man.,
cap. 17, n. 283. - 5 Disp. 3) qu. 6, punct. 4, n. S. - .Regi,.z.,
lib. 25, n. 395.• Salon, in 2nln 2:lC , disp. de Contract. societ.,
art. 4, controv.' a, num.26. '- 6 Ad Ieg. 1, C. pro socio .•
Bartolus, ad lego 1, C. pro socio. - Covar., Variar. lib.3,
cap. 2, n. 2, Y. f., post concI. 1. - '7 Tr.33, disp.8, punet.3,
n. 1. - 8 Loc. cit., n. 2. - 9 Parto 3, lib. 9, cap. a, quaer. 1. -
307
crum supersit. - Probatur l°. Ex bulla
Sixti V. Extrav. Detestabiùs, § 2, ubi sic
sancitur: SL. .finita societate z'psumcapitale
exstat, ei qui {[lud z'n societatem contulerit,
restituatur, m'si sodo recz'pienHfuerz"t com:
municatum, aut alzìer inter contrahentes
super eo legzìz'me conventum sz"t. - Pro-
batur 2°. Ratione; quia pecunia collata in
societatem minime fit communis inter so-
cios quoad dominium seu proprietatem,
sed tantum quoad usum seu commodìta-
tem; ut habetur ex D. Thoma 16, ubi S. Do-
ctor ait: Quz' commzìtzì pecunz'am suam
vel mercatori vel artifici per modum so-
cietatis cujusdam, nontransfert domz'nz'um
pecuniae suae z'n z71um, sed remanet ejus ;
ita quod cum periculo z'psius mercator de
ea negotiaiur, vel arti/ex operatur. Sicut
ergo si pecunia perit, domino perit ; ita
si superest, eidem superest.
Nec obstat dicere quod in societa te Difficul·
fiunt communia tam industria quam pe- dctur, tati rcspon-
cunia. Nam respondetur (ut jam innuimus),
quod in societate non communicatur pe-
cuniae proprietas, sed tantum usus seu
commoditas; unde sufficit ut uno confe-
rente industriam, alter conferat pecuniae
commoditatem. Et ideo, si finita societate
solum remanet capitale, non erit injustitia
si totum domino restituatur; sicut enim
socius amittit lucrum suae industriae, sic
iste amittit lucrum commoditatis suae pe-
cuniae, quae cum sit negotiationi expo-
sita bene apta est fructum reddere. - Et
sic etiam neque verum est id quod alii
supponunt, nempe <quod unus conferat
operam, et alter pecuniam. Nam revera
ex una parte confertur opera; et ex alte-
ra, non pecunia, sed pecuniae commoditas
praestatur. Unde, non quidem debetur
mercatori pretium sui laboris, et sui labo-
ris lucrum; sed tantum dimidium lucri
spectat ad eum, ut fructus suae industriae,
et dimidium spectat ad dominum sortis,
ut fructus commoditatis suae pecuniae
negotiationi expositae, semper domino
Baldus, in lego 1 Societatem, C. pro socio, a num. 13.•
S. Bernard. Senc12., part.2, serm.39, art. 2, cap. 3, Y. Se-
cundo Q'eael'i posset. - 10 Disp. 30, n. 24. - n De ]ust'l
cap. 8, post 't'fine. - 12 Disp. 3, de Contract., qu. 6, punct. 3,
n. 3. - 18 Lib. 6, cap. 13, n. 3. - 14 Lib. 41, n. 82. - 15 Tr. 14,
qu, 12, cap. 2, qu, 3, resp. 2. - Sixtus V~ bulla Detestabnis~
21 O~:tobr. 1586,in magno Bullar. Rom. - 16 2" 2"'-', qu, 78,
art. 2, ad 5.
 308 Lm. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. UI. - DE CONTRACTmUS. - DUB. XIV.

salvo suo capitali. Prout si quis ad nego- Roncaglia 5 et Sporer 6, quod aliquando in- Damnum guit: Si sors perit postquam socius suam pars sortìs, quamvis sors de jure tota ad
sortis ali·
tium confert navim, et alter operam, com- dustria mercatoris plus valebit quam usus quando operam posuit, tunc damnum totum spe- dominum spectet; sic aequum est ut, sorte
commune,
pleto negotio, navis quìdem integra de- pecuniae, et tunc proportionaliter debet juxta allos. ctat ad ponentem pecuniam. Si vero pe- pereunte, ipse subeat medìam partem
betur domino, cum tantum usus navìs sit lucrum distribui: ita ut aliquando licitum cunia perit antequam socìus operam prae- damni, licet damnum sortis ad ipsum non
collatus; et lucrum deinde est dividendum. possit esse pactum, ut in fine etiam capi- stet, damnum debet esse commune. - pertineat. Ita Roncaglia 6 ; et Azor" cum An-
Quaeritur 20 • Detracta sorte domino, tale dividatur, aeque interim distributo Ratio, ut dicunt, quia tunc, uno aequaliter gelo, Silvestro, Rosella et aliis. - Si vero Aliquando
il1icitum.
quomodo dividendum est lucrum? lucro: prout fit ex consuetudine in plu- conferente operam, et altero pecunìam, pactum est ut sors non sit communis, com-
In hoc valde obscure et confuse do- ribus locis, in societate animalium, ut omnia fiunt communia lucra et damna, mune vero sit damnum, tunc certe illicitum
dcOf~~:g~~ testatur Cabassutius 7. - Insuper adver- S. Doctor Secunda tamen et vera sententia, quam est et injustum; cum nulla hic detur justa
videndo, ctores loquuntur. - Alii, ut Lessius 1, aìtad solum
post detrae
ctam sor.. Viva a} (et probabile putat Croix 9) dicunt tendum quod aliquando valor industriae dominum
pertinere.
tenent Glossa X, Navarrus 2, Angelus 8, su- recompensatio. Vide Azor, Roncaglia 8.
temo
quod si unus confert centum aureos, et decrescit ob multitudinem operariorum vester s; Azor&cum Bartolo, Baldo, S. Ber- Quaeritur 50. Quandonam censetur in-
alter operam tantidem aestimatam, tunc societatem petentium. Qua ratione pote- nardino Senensi et aliis, docet damnum ter fratres contracta societas, et quid in
aequaliter dividendum est lucrum et ca- runt forte excusari plures contractus qui sortis ad solum dominumpecuniae pertì- ea servandum?
pitale; juxta primam sententiam allatam primo aspectu videntur injusti; eo quod nere. - Ratìo, quia non est verum quod, Respondetur: Non censetur facta socìe- Quando
cens e a t u r :
in praecedenti Quaestione. - Alli vero, operariorum industria in societatem col- collata pecunia, etiam sors conferatur; tas, nisi expresse vel tacite ex conjectu- contracta
societas in-
ut Cabassutius 8 cum Angelo, Silvestro, lata, juxta consuetudinem loci commu- confertur enim tantum pecuniae commo- ris id habeatur. Unde, non quia fratres ter fratres,
Navarro et Petro Navarra, etc., dicunt niter non pluris ibi aestimatur. ditas (ut supra diximus in Quaest. 1'). habent patrimonium indivisum, et de com-
quod, deducto prius capitali in beneficium E converso, injustum omnino esset pa- Unde cum , sorte pereunte in principio muni mensa vìvunt, inter ipsos contrahì-
domini, reliquum aeque dividendum sìt, si ctum quod, empta merce, ante omnia duo contractus, domìnus illius nuIlam pecu- tur societas: nisi vero omnes in aliquo
valor operarum aequiparetvalorem sortis. rante societate restituatur domino suum niae commoditatem conferat; sic etiam negotio se exerceant; vel nisi, uno nego-
Pace tantorum doctorum censeo, neu- capitale, et deinde quod superest aequa- ad nihil tenetur alter si nullam conferat tiante, alli conferant bona sua. Ita Azor 9,
tram praedìctarum sententiarum aequitati liter dividatur. Nam licet compensentur operam. Et ideo diximus e converso quod, Molina e},- Bonacinaf} cum Filliuccio; Ron-
conformem esse. Prima enim plus aequo mercatori fructus quos interim non per- finita societate, prius reddenda est sors caglia l0. Idque clarius praesumitur, si
tribuit ponenti operam (ut jam diximus cipit, cum medietate sortis quam in fine domino pecuniae, et postea lucrum, si re- omnes conferant in commune cuncta bona.
in Quaest.P); secunda, plus ponenti pecu- societatis percipiet: tamen ponenti pecu- manet, ìnter socios dìvidendum. ad unumquemque spectantia. - Hoc ta-
S. Doctor nìam, - Hinc omnino mihi dìcendumvi- niam minuitur periculum sui capitalis, Quaerìtur 4°. An liceat pactum quod, men intelligitur quando unusquisque con-
ait dividen-
dum pro ra- detur cum Roncaglia b}, et Palao s cum dum in principio illud salvum facit, et sorte pereunte, commune si! damnum in- fert etiam bona propria, praeter commu-
la. Rebello, quod, salvo capitali domino, lu- mercator, si postea merx pereat, subjacet ter ponentem pecuniam et mercatorem? nia. Secus, si tantum unus sua propria
crum dividendum est pro rata; habita periculo sortis et lucri. - Ita optime Ron- ut
P,ctum
da~num
Respondetur: Si pactum sit ut, sicut bona confert, puta lucra alicujus officii vel
ratione valoris industriae ex una parte, caglia c}. sortis sit damnum, ita et sors sit communis, tunc artis, et alii sola bona communia; tunc
commune,
et ex altera commoditatis praestitae ex Quaeritur 30 • An damnum sortis sit ltli'luan- licitum est. Quia, sicut ponens operam enim is potest ea sibi compensare, ut di-
do hcitum.
pecunia, juxta communem aestimationem commune, quando, uno conferente pecu- habet commodum, ut ipsi tradatur media cunt Azor g) cum Bartolo g) et Baldo g},
lucri quod communiter haberi solet ex niam, altero operam, pecunia casu perit?
t In le:. Si non fuerit 29, ff. pro socio, ad V. Solus.- qn, 12, cap. S, reg, in prud, n. a. - , Parto S, Iib, 9,
pecunia applicata ad negotiationem. Prima sententia, quam tenent Major 8, • Man., cap. 17, num. 252. - • V. Societas r, num, lO. - cap. a, qu.4. - Angel., v. Societas Io num. IO•• Silvest.,
Hìnc bene advertendum cum eodem Glossa d}, et alli apud Azor d}, sìc distin- • V. SOCl'etasr, qu.6. - • Parto S, lib, 9, cap. a, qu. 8, V. Societas r, qu, 6. - Rosella, v. Societas, n. 18, qu, 17.
v. Secuntla• • Bartolus, in legem l, C. pro socio. -BaldUS, - Asor, 10c. cito - • Loc. cito - • Loc. cìt., cap. 19,
disp. 8, punct. I, D. a; et punct, a. n. 2. - Rebel., parto 2, in eamd. leg., n. 20 et 21. - S. Bernard. Senen., part.2, qu. I. - Foll., tr, 88, num. 143 et seqq, - .. Lec, cìt.,
t Cap. 2&, n. 9. - • Lib. a, parto 2, n. 1101.- • Lib. 6,
lib.15, qu.8, n.l. _. Tr.14, qu.12, de Contro societ., cap. 2, "erm.39, art. 2, cap. a, v. 7ertio guaerilur. - • Tr. 14, cap. 4, qu, 1.
cap. la, n. 6. - Angel., v. Societas I, n. 17. - So1wst., v. So·
cietas I, qu. 20•• Marto·n. Na'Var.,Man., cap. 17, n. 251et 252. qu, S, resp. I. - • Tr. 6, cap. 6, D. 51, i. f. - , Lib. 6, cap. 13,
_ Pttr. Na'Var., lib. a, cap. 2, n. 449,454 et 458.- • Tr. 33, n. 7, i. f. - ' In 4, dist.15, qu. 47, § Bis dictis, v. Tertius.
scribit: « Ejusdem sententiae videtur fuisse est omnium bonorum universim, sed solum
Glossa in l. 1, C. pro socio '. - At revera quoad bona haereditaria et lucra ac damna
907. - a}Viva, de Contract., qu. 9, art. 3, in praxi, n. 3, videtur ita sentite, scribens: Glossa illa haec tantum habet: «Quid si hic ex illis, aut ex aliqua particulari negotiatione
n. 5, supponit Titium V. g. apposuisse 100 in «Injustum pariter in praxL reputandum est sors sit amissa, an tantumdem debeat repo- et administratione eorum bonorum,vel simul
societatem; et Cajum, industriam pariter 100 pactum quo sociusapponens laborem nillucri nere, et an sit commune periculum? Respon.: etiam quoad opera fratrum ac sororum, quae
aequivalentem, et finita societate 200 haberi; debeat accipere, donec ex fetibus et fructibus non est commune periculum, ut ille qui ope- administrationem ac juvamen familiae con·
tunc: «Ex ducentis aureis (inquit),.. extrahendi extrahatur prius capitale restituendum appo- ram ponebat aliquid conferat; sed finita est cernunt -.
societas interemptione rerum...; et circa pecu· f) Bonacina, disp. 3, de Contract., qu. 6,
sunt centum, quos posuit Titius pro sorte, et nenti, et dein quod superest aequaliter divi-
extrahendus est valor operae et industriae, datur. Meo videri in hoc pacto manifesta ha- niam consuevit exhibere operam, quam modo punct.7, n. 2, principium generale, non vero
quam posuit Cajus, perinde ac si fuisset fa- beturinjustitia; nam apponens capitale habet non habet>. exempla affert: «Utrum fratres, inquit, ,.cen-
mulus, et quod superest, utrique dividendum. illud salVUlll et integrum; qui vero reciperet e} Molina concordat -quidem; sed loquens seantur societateminiisse hocipso quodpatri·
b) Roncaglia,tr.14, qu.12, de Contro sodet., animalia non ita facilecompensabitur pro suis de fratribus, qui bona indivisa possident,hoc monium commune habent et de communi
cap. 2, qu. 3, resp. 2, scribit: «Prius resti· laboribus; antequam enim integrum restituat modo, disp.421, n. 5, mentem suam exponit: mensa vivunt? Respondeo negative, quia ad
tuendum est capitale, si supersit, illi qui appo- capitale, facillime tanti erunt ipsius labores, «Quando aliud non fuit expresse deductum contrahendum societatem requiruntur verba
suit pecuniam., et postea dividendum lucrum ut non satis compensentur, eo quod acquirat in pactum, vel aliud tacite non colligitur suf· aut signa indicantiacontractum societatis,
juxta aestimationem industriae et laboris •. dominium medietatis gregis •. ficienter ex mutua communicatione omnium praefata autem signa· sunt indifferentia- .
d} Azor, part.3, lib. 9, cap. 3, qu. 3, haec universim bonorum, ea societascensenda non • g) Azor, part. 3, lib. 9, tit. de Societ.:
c} Roncaglia, tr. 14, qu.12, cap. 3, reg.
 310 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
ac Bonacina 1 cum Navarro h). Et ita pa-
riter, si unus majorem laborem eonferat
(ait Bonacina 2, contra Molina), potest ille
plus accipere, juxta aestimationem sui la-
boris-.
Si autem aliquis frater absens nego-
tietur communi nomine ex communibus
bonis, intelligitur habere societatem, us-
quedum admoneatur ab aliis fratribus velle
ipsos divisionem facere; et tunc neque
etiam desinit societas pro negotiis ince-
ptis. - Ita Roncaglia 3 cum Giribaldo, con-
tra aliquos.
Quaeritur 6°. Quzòus modis finiatur
societas?
Modi qui- 1.0 Finitur completo tempore ad socie-
bus fìnitur
. socìetas. tatem constituto, aut finita negotiatione,
ex lego Actione, § Item, ff. pro socio.
2°. Per mutuum sociorum consensum.
Ad id autem sufficit etiam tacitus con-
sensus, nempe si alter sociorum incipiat
seorsim negotiari pro seipso, l. Ita quoque,
ff. eod. ft't. - Si vero quis, socio invito,
renuntiet ante tempus, tenetur ad inte-
resse. Excipe l°). Si hoc est necessarium
ad bonum publicum, ut si socius abesse
debet causa reipublicae, nec alium com-
mode subrogare possit. 2°). Quando nulla
subest spes obtinendi id ob quod facta est
societas, 3°). Quando alter non servat
pacta. 4°). Quando alter grave damnum
infert societati. Haec tamen debent esse
certa; alias possessio stat pro observantìa
contractus. Vide Bonacina 4.
3°.Finitur societas morte alterius socii,
nec transit ad haeredes; et hoc etiamsi
1 Disp. 3, de Contract., qu.6, punctc Z, n.B, _ 2 Loc,
cit., DUm. 3. - Molina, disp. 421, DUro. 6. - 3 Tr. 14,
qu.12, cap. 4, qu. l. ~ G,·ribald., tr. 3, de Contract., cap. 12,
dub.B, num. 81. - 4 Loc. cit., punct, ult., num, 2. - 5 Ex
lego Veru11Z, § In kaeredem, ff. pro socio, et lego Actione,
§ Morte, ff. eod., cum Glossa in lego Actùme, ad v. Nec
cap. 19, qu. 5, dicit fratrem, contracta cum
altero fratre societate simpliciter, posse repe·
tere bona castrensia vel quasi castrensia, quae
in communem utilitatem impendit; pro qua
citat Bartolum in lego Si patruus 4, C. Com·
munta utriusque judict'i,o at certe Bart01u5
hoc non dicit, nec de castrensibus 10quitur.
- Deinde Azor, qu. 6, 10quitur de casu, quo
duo fratres post patris obitum convivunt, com·
muni utentes mensa, et unus eorum ex suo
aliquid in communem victum impendit; quem
negat posse id repetere, si est contracta 50-
conventum sit ut transeat societas ad hae-
redes mereatoris 5. Ratio, quia in societate
eligitur industria personae; ignoratur au-
tem qualis sit industria haeredis. - Ex-
cipit tamen Bonacina 6, nisi pactum jura-
mento sit fìrmatum. Sicut etiam non fini-
tur societas, circa negotia coepta; neque
circa vectigalia, seu alias res publicas
conductas i): ut Molina 7; et Bonacina 8
cum Filliuccio, etc. communiter.
4°. Finitur societas etiam per mortem
cìvìlem, id est per exilium aut professio-
nem solemnem socii 9.
5°. Finitur, si socius egestate vel infir-
mitate laborans, aut in carcerem conje-
ctus, non posset pecuniam vel laborem
promissum praestare. - Item, si pereat
pecunia collata, etiamsi socius habeat.
aliam quam possit conferre. Bonacina l0.
- Item, sires ita sint mutatae, ut societas
non sit amplius idonea, ex cit.Ieg. Verum,
§fin.
908. - « 3°. Potest tamen etiam fieri in Ccntractui
« hoc contractu, ut quis juste servet sor- soci eta tifi
possunt aHi
« tem suam indemnem, et insuper certum adjungi,
« lucrum percipiat, si nimirum ad contra-
«ctum societatis adjungantur duo alii,
«assecurationis et venditionis: cujus tale
« exemplum ponit Laymann. - Inis socie-
e tatem cum mercatore, et contribuis ei
« 1000 florenos V. gr.; spes est quod is
« quotannis lucraturus sit 300, cujus lucri
« dimidium v. gr., jure societatis tibi de-
« betur una cum sorte. Sed quia ad te
« quoque pertinere deberet ejusdem sortis
«periculum: ut ipse id periculum in se
haeres socii succeda. - ti Loc. cit., num, 3. - . . Disp.414!
num, 5. - 8 Disp. 3, qu.6, punct, ult., num. 3, i. f. - Fili..
tr, 38, n. 29. - ~ Ex lego Verum, § fin. ff, pro socio, cum
Institut. de capitis diminut. - 10 Disp. 3) de Contract.,
qu. 6, punct. ult., num.B. - Laym., Iib, 3, tr. 4, cap. 20.
Il:um.2.
cietas victus communis; bene tay:J-en posse
repetere, si non sit contracta hujusmodi 50-
cietas. Et hic citat Baldum (ex Silvestro) in
lego Cum duobus, ff. pro socio; at rursus
Baldus ibi haec non habet.
h) Navarrus, Man., cap. 17, n. 161,non
citatur a Bonacina pro hac sententia.
;) Haec dicuntur a Molina et Filliuccio de
vectigalibus vel aliis rebus publicis condu·
ctis, in casu qua conventum sit, ut societas ad
haeredem transeat; supponunt vero omnes
citati al1ctores idoneum esse haeredem.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIV.
« suscipiat et tibi sortem assecuret, in hu-
« jus oneris compensationem relinquis ei
« majorem partem lucri sperati, ut scilicet
« duae partes lucri ad ipsum, et tertia ad
« te pertineat. Et rursus, quia spes lucri
« hujus incerta est, ideo adhuc partem
« hanc lucri sperati, nempe 100 florenos
« in spe, vendis etiam eidem pro 50 vel
« 60 V. gr. annuis certis et in re. Et sic
« tandem id lucrum facis, et sortem ser-
« vas indemnem. - Vide Laymann et Bo-
- nacìna 1".
Haec est celebrìs illa Quaestio Trium
contractuum: an per eos possit lucrum
certum exigi, salvo capitali?
Trinus
contractus ,
Prima sententia negat, quam tenent
juxta alios Sotus 2, Merbesius 3, Habert 4, Pater Con-
illicitus.
cìna s, Continuator Tournely 6 (qui tamen 7
admittit contractum duplicem, ubi sola
sors vel solum lucrum assecuratur: in
quo consentit etiam Cabassutius 8); item
Baàez, Rebellus, Prado, Tapia, Ledesma
et Mercado, apud Salmant, 9; et videtur
adhaerere Azor l0. - Ratio, quìa per hu-
jusmodi contractus adjunctos contractui
societatis, societas destruitur; cum de ejus
natura sit, ut dans pecuniam sit in peri-
culo lucri et sortis, vel saltem alterutrius,
juxta sententiam Cabassutii et [Contin.]
Tournely, ut supra. Destructo 'autem so-
cietatis contractu, deficit justus titulus ex
quo ille possit fructus exigere ex sua pe-
cunia: et tunc exigeret lucrum ex mutuo,
in quod transiret societas, dejecto toto
perìculo sortis et lucri in socium recìpìen-
tem pecuniam. - Necobstat dicere quod
si contractus isti societati adjecti fierent
cum personis diversìs, vel in diverso temo
pore cum eodem socio, jam persisterent;
sic etiam, si fiunt eodem tempore et cum
eodem socio. Nam respondent fautores
hujus primae sententiae quod in iis casi-
bus perseveraret societas: sed hic societas
La:"m., lib. 3, n'. 4, cap. 20, n. 2. - 1 Disp. 3, qu. 6,
punct. 3, n. 10. - SI De ]ust., lib. 6, qu. 6, art. 2. - 8 Sum.,
parto 2, qu. 48, decis.9. - 4 De Contraet., cap. 15, qu. 6,
resp. 4. - ' De ]ust., disserto 3, cap. 21, § 4. et seqq. - ' De
Contract., cap. 4, art. 1, concl. 1. - 'l' Loc. cit., concI. 2.-
8 Lib. 6, cap. 13, § 1. - Banes, in 2l\m 211 1:, qu. 78, art. 4,
de Contro sodet., dub. 1, concI. 1. - Rebel.~ parto 2. lib. 15,
qu.4. n. 1. - Prado, cap. 29, qu.2, n. 24. - Tap:"aJ tom.2,
lib.5, qu. 17, art. 14, n.3. - Petr. Ledesm., Sum., part.2,
tr.8, cap. 3,1, de Contro societ"' concI. 5. - Mercado, tre 1,
de Contract., cap. 8, num. 15.. ~ Tr. 14, cap. 3, num. 99.
- 1U Parto 3. lib.9, cap. 4) qu. 5, 'v. E:'f: his. - ] l Bulla
Delestabilis, de 21 Octob.1586, in magno Bullar. Rom.-
311
destruitur, et sic deficit fundamentum lu-
cri ex ea percipiendi.
Praeterea tuentur praefati auctores, op-
positam sententiam reprobatamjam fuisse
a Sixto V per bullam Detestabiùs 11, edi-
tam anno 1586, ubi in § 1 sic dicitur: Dam-
namus et reprobamus omnes... contractus,
comientiones et pactiones posthac ineun-
dos seu ineundas, per quos seu quas ca-
vebz'tur personis, pecunsas, animalta aut
quasltòet altas res, societatis nomine tra-
denft'bus, ut, etzamsz' fortuito casu quam-
ltòet facturam, damnum aut amz'ssz'onem
sequz' contmgat, sors ipsa seu capitale
semper salvum sit, et integrum a socio
recipiente restituatur, siue ut de certa quan-
titate... in st'ngulos annos aut menses, du-
rante societate respondeatur. Et ideo huic
sententiae videtur adhaesisse noster SS.
Pontifex Benedictus XIV, in suo aureo
libro de Synodo 12, ubi dixit quod, licet
quaestio haec adhuc indecisa remaneat,
st'quùiem plures et non ooscen nominis
posteriores theologt' trinum contractum ab
omnz' usurae reatu absolvunt, hanc tamen
sententiam sentit praefatae bullae magis
congruere. - Accedit alia bulla S. Pìì V,
qui in sua extrav. Cum onus, § 4, de Ceno
sibus, sic dixit: Conoentùmes, directe aut
indirecte obùgantes ad casus fortuitos
eum, qui alias ex tlatura contractus non
tenetur, nullo modo valere volumus.
Secunda vero sententia communior de- Commu-
nius affir-
fendit licitum esse hunc trinum contra- matur esse
licitus.
ctum: dummodo absit animus fenerandi,
et omnino obligetur socius pecuniam accì-
piens, ut illam ad negotium applicet. Hanc
tenent Navarrus 18, Lessius 14, Toletus 15,
Lugo 16, Laymann 17, Palaus 18, Bonacina 19,
Escobar 20, Roncaglia 2\ Mazzotta 22, Spo-
rer 28, Molina 24; Salmant. 2. cum joanne
Majore doctore Parisiensi, et Silvestro,
Petro Navarra, Armilla, Medina, Lopez,
Hl Lib.l0, cap. 7, n. 4. - S. Pius 1i"; bulla Cum onusJ 14 ka1.
Febr.1569, in magno Bullar. Rom. - 18 Man.) cap. 17, n. 254
et 258. - 14 Cap. 25, num. 23 et 32. - 16 Lib. 5, cap. 41, n.:?
- 16 Disp. 30, n. 40. - l'l Lib. 3, tr. 4, cap. 181 n. 11. -
18 Tr.33, disp.8, punct.5, n. 3. - 111 Disp. 3! de Contractot
qu. 3, punct. 11, n. 2· - 20 Lib. 41, n. 88. - SI Tr. 14, qu. 12,
cap. 3, qu. 2. - 22 Tr. 3) disp. 3, qu.4, cap. 4. - 28 Tr.6,
cap. 6, n. 58. - 24. Disp. 417. .,..... 215 Tr. 14, cap. 3, n. 100 et
seqq. - joan. Major, in 4, disto 15, qu. 48 et 49. - Sil<'est..
v. Societas I, qu. 2, v. f. - Petr. Navar' l lib. 3, cap. 2,
num.441 et 4'12. - Armilla J v. Societas~ num.6.. Bar/hol,
Medina, Sutu., lib. l, cap. 14, § 27. Ludov. Lope:: de. J
Contract., lib. 1, cap. 65, v. Expedz'ta ;'am.
 312 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Maldero. Et valde probabilem vocat Azor l,
saltem de jure naturali. - Vide etiam libel-
lum excusum Parisiis anno 1745, hoc titulo:
Examen fhéologique sur la sodété du pret
à rente, in quo verbatim referuntur appro-
bationes trini contractus, editae ab aca-
demiis et facultatibus theologicis, Colo-
niensi, Trevirensi, Complutensi, Salman-
tina, Ingolstadiensi, Friburgo-Brisgoica et
Moguntina. - Ratio praecipua hujus sen-
tentiae jam supra est tradita, nempe quod
si bi tres contractus disjuncti valent, etiam
conjuncti valere debent.
Respon- Nec subsistere dicunt auctores hujus
~:;:~sa~~~ secundae sententiae duo illa praecipua
mae senten-
tiae. fundamenta adversariorum, nempe quod
cessante periculo destruitur societas; et
quod de societate transit in mutuum.
Nam, quoad primum, negant Navarrus
et Lugo, quod periculo in socium conjecto,
societas destruatur. Sicut enim in con-
tractu commodati, quamvis periculum rei
fortuitum de sui natura spectet ad domi-
num, justa tamen compensatione facta,
potest illi adjici pactum ut periculum spe-
ctet ad commodatarium, prout habetur ex
cap. un. de commodato, neque tunc-destrui-
tur contractus commodati: sic etiam in
contractu societatis, de cujus essentia non
est ut sit commune periculum damni, prout
asserunt adversarii, sed id probare debe-
rent, cum immo potius oppositum c1are
probetur ex lego St' non fuert'nt, § Ita, ff.
pro sodo, ubi dicitur: Ita COt'rt' societatem
posse, ut nullam partem damni alter sen-
tiat : lucrum vero commune sit, Cassius
putat. - De essentia ideo societatis tan-
tum esse dicunt ut utraque pars aliquid
conferat ad communem usum et lucrum,
et aequalia sint commoda et incommoda.
Ex quo fit ut ex commodis aequalibus
aequalia sint lucra, et ex aequalibus in-
commodis aequalia sint pericula. Unde
Malder., tr. 5, cap. 2, dub, 9. - 1 Parto 3, lìb. 9, cap. 4,
qu, 5, v. Ex his. -- Navaro Commentar. de Usuris, D. 35
l
et seqq, - Lugo, de ]ust. et ]ure, disp. 30, n. 42. - Serra,
in 21\tn 2o. e , qu, 77, art. 4, dub.2, v. Dicendum 2°) i. f...
salmant., tr. 14, de Contract., cap. 3, n. 103. - Bonac.,
90S. - a) Salmant., toc. cit., utique dicunt:
• Quinque pro centum sunt modo in usu re-
gulariter '. At videntur sententiam Bonaci-
nae approbare; postquam enim eam expo-
suerunt: « Addimus nos, inquiunt, et quo
quando quis assumit totum periculum,
socium assecurando tum de sorte tum de
lucro, licet majus sentiat incommodum,
illud tamen sibi compensat commodo ma-
joris lucri. Contra vero, conferens pecu-
niam, quamvis nullum sentiat incommo-
dum periculi, sentit tamen incommodum
minoris lucri, et sic fit aequalitas: ex qua
principaliter constituitur societas. - Quan-
tum autem lucrum possit exigi? Magister
Serra, apud Salmant., putat octo pro ceno
tum; Bonacina censet plus, si negotiatio
esset lucrosior et minus periculosa. Sal-
manto a) autem dicunt, regulariter posse
exigi quinque pro centum.
Ad secundum vero fundamentum, nem-
pe quod societas eo casu transiret in mu-
tuum, quia, conjecto in socium toto peri-
culo sortis, tunc etiam in eum transfer-
retur sortis dominìum, ita ut sine alterius
socii injuria posset ille pro libito de tali
pecunia disponere; diverse respondent fau-
tores secundae sententiae. - Lessìus 2 et
Azor 8 (quamvis hic contrariae sententiae
adhaereat) dicunt quod hujusmodi con-
tractus, licet non remaneret societas, non
tarnen transiret in mutuum, sed in aliam
speciem contractus, nempe conductionis
operarum socìì, ut loquitur Lessius, vel
contractus innominati, ut ait Azor, qui
pro certo habet tunc contractum non tran-
sire in mutuum. - Alli vero, ut Lugo,
Palaus, Escobar et Roncaglia, respondent
quod, non obstante periculo suscepto a
socio, adhuc persistit societas. Sicut enim
(inquiunt) in commodato b), si commoda-
tarius suscipit in se periculum rei com-
modatae, non acquirit illius dominium,
cum permaneat contractus commodati, ut
habetur ex cito cap. un. de commodato ,
ita etiam in nostro casu socius, ob peri-
culum in se susceptum, non acquirit domi-
nium sortis sicut in mutuo: etenim, quam-
disp. 3, de Contract., qu, 3, punct, li, n. 6. - • De ]ust.
et ]ure, lib. 2, cap. 25, n. 30. - • Parto 3, Iib. 9, cap. 4,
qu.5, v. His positis, v. f. - Lugo, disp, 30, n. 43. - Palaus,
tr, 33, disp. 8, punct. 5, n. 4. - Escoba,', lib.41, n. 38.-
Roncaglia, tr. 14, qu. 12, de Contract. socìet., cap. 3, qu. 2.
magis fuerit certum lucrum et minus peri-
culum sortem amittendi •.
b) Hoc de commodato exemplum omittit
Escobar; Roncaglia autem exemplum adducit
de deposito.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUE. XIV.
vis ille solvendo in fine contractus valo-
rem sortis et lucri conventi, non irroga-
ret damnum domino sortis, faceret tamen
ei injuriam, si pecuniam non applicaret
ad negotium, ita ut eo casu (ait Lugo 1)
posset juste cogi ut pecuniam ad nego-
tium applicet. Pariter addit Lugo quod si
socius ille esset gravatus debitis, etiam
hypothecariis, non possent creditores ejus
habere actionem super hanc pecunìam;
et contra, posset eam dominus sibi vindi-
care tamquam suam. - Sed quod hic con-
tractus non transeat in mutuum, fortius
probari dicunt ex textu supra relato in
lego St'non fuert'nt, ubi dicitur bene posse
coiri societatem ut, suscepto a socio peri-
culo, alter nullam partem damni sentiat,
et tamen lucrum communicetur.
Ad bullam autem Sixti V etiam mul-
tipliciter auctores istius secundae senten-
tiae respondent. - Lessius et Salmant.
dicunt prohibitionem bullae intelligi de eo
qui cogeret socium ad sic contrahendum
ex vi ipsius contractus societatis. Sed Lugo
et Roncaglia 2 ajunt neque hoc i11icitum
esse; quia unusquisque potest uni contra-
ctui a1terum unitum velle, quando nulla
adsit injustitia. - Hinc Lugo 8 et alli di-
cuntPontificem ìbì nulla alia pacta repro-
basse, nisi usuraria. Et sic respondisse
vivae vocis ora culo eurndem Sixtum, re-
fert Lugo, ex Filliuccio et Comìtolo c);
qui auctor insuper testatur sibi retulisse
Patrem Tucci quod cardinales Toletus et
S. Severina, quibus commissa fuerat cura
hanc bullam sanciendi, idem affirmassent.
Item Lugo refert quamdam decisionem
1 Disp. 30, num, 44. - Lugo, loc, cìt., num. 43. -
Less., cap. 25, n. 33. - salmant., tr. 14, cap. 3, n. 104.
- Lugo, Ioc, cit., n. fII cum n. 40. - • Tr. 14, qu. 12,
cap. 3, qu.2, post med, - • Loc, cìt., n.37. - Lugo, loc.
cito . FilI., tr.38, num. 59. - Lugo, 1oc. cito . • Compend.
c) Comitolus a Lugo citatur pro vivae va-
cis oraculo, quod cardinales Patri Tuccio te-
stati essent. At revera Comitolus, Resp. mor.,
lib. 3, qu. 12, n. 3, V. f., dicit dumtaxat caro
dinales illos testatos fuisse, Sixtum sua lege
prohibere noluisse nisi injustos societatiscon-
tractus.
d) Lessius et Malderus dicunt bullam non
esse receptam, «vel certe (additLessius) non
vetare hanc formulam, sed alio spectare •.
e) HaecS.Doctorisconclusio est ex 3a Theo-
logiae moralis editione(anni 1757); eademque
313
Rotae Romanae sub die 3 ]unii 1602 (ex
Cherubino 4), ubi decretum fuit, praefatam
bullam solos comprehendere contractus
usurarios de jure naturali vetitos, additis
tamen majoribus poenis. - Demum re-
spondent Salmant. 5 cum Lessio et Mal-
dero bullam vel receptam non fuisse, vel
usu in hac parte abrogatam d). Testantur
enim adesse consuetudinem immemora-
bilem tali modo contrahendi in Hispania,
Gallia et Italia, et fere per totam Ecc1e-
siamo
Ad bullam autem S. Pii V, vide quae
alii auctores respondent supra, n. 849.
Hanc secundam sententiam, tot aucto- Secunda
senten t a ,
ritatibus et rationibus roboratam, merito
ì
satis proba-
bilis.
non reprobant Ludovicus Abelly 6 et au-
ctor Petrocorensis 7 (quamvis contrariae
sententiae adhaereant), et ego satis pro-
babilem reputo. - Caeterum, quia non
potest negari, hujusmodi contractum pe-
riculo non carere animi usurarìì; hinc
censeo expedite ut prima sententia unì-
verse omnibus suadeatur e).
909. - « 4°. Societas etiam in pecoribus Societas
animalium.
« valide et licite instituitur. Et interdum
« quidem ita ut tam pecora ipsa quae al-
« teri pascenda et nutrienda traduntur,
«quam emolumenta et fructus, ipsaque
« detrimenta et damna, danii et accipienti
« communia sint. Interdum vero, ita ut pe-
« corum dominium, ideoque etiam pericu-
- lum sive casus fortuitus spectet ad so-
« lum dantem; emolumenta autem fru-
« ctuum, nempe fetus, lanae, lactis, ad
« utrumque. - Vide Lessium 8 et Lay-
«mann 9".
Bullar., schol. 1, ad bullam 45 Sixti V. - • Tr. 14, cap. 3,
num.l04•• Less., cap. 25. num, 33. - Malder., tr, 5, cap. 2,
dub, 9, v. f. - • De 7' Praec, deca!., § 13, n. 6. - , De
]ust., cap. 8, qu, l, v. i., v. Quod si absolute. - • Cap. 25,
n. 21. - • Lib. 3, tr, 4, cap. 20, n. 4. .
fere, et quidem subrigidior, reperiebatur in
2a editione (Neapoli 1753); sed in opere cui
titulus est Istruzione e pratt'ca, et praesertim
in 6a editione, anno 1765, Neapoli praelo sub-
jecta, S. Alphonsus suam sententiam in mi-
tiorem et aequiorem formam redegit: «Del
resto diciamo, inquit in dieta edito 6a, cap.10,
n. 229, che un tal contratto non è lontano
da ogni pericolo di usura; ond' è più sicuro
1'astenersene. Almeno conviene, che tal con-
tratto non si faccia mai senza il consiglio
de' Teologi •. Quae quidem latine sic reddun-
 314 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
Hie operae pretium est aliqua valde
utilia ad praxim adnotare de societate anz~
Animalia malzitm. - Juxta naturam societatis, ani-
domino pe-
reunt, malia quae pereunt, domino tantum perire
debent. Iis autem pereuntibus, ad custo-
dem pertinet probare quod illa sine sua
culpa perierint; alias tenebìtur restituere
domino eorum aestimationem, ut bene
ajunt Continuator Tournely l cum Sam-
bovio, Pontas et aliis. Idque c1are proba-
tur ex lege Cum duobus 52, § Damna, ff.
pro sodo, ubi: Quod si a jurz'bus (pecus)
subreptum st't, proprium ejus (id est eu-
stodis) detrzmentum est,' quia custodiam
praestare debuit, qui aestimatum accepit.
Quaeritur t 0. Sz' rusticus petat a te pe-
euniam, ut par boum emat et ad negotium
applicet, revera tamen ille non emìt boves,
sed debitum suum exstinguit, utrum pos-
SIS tu lucrum exigere?
Quid de Bene dìstìnguit Roncaglia 2 quod si tu
dante pecu-
niam ad e· mala fide pecuniam dedisti, sciens illum
mendaani..
malia. non empturum boves, nihil exigere potes;
nisi (ìntellìgendum) aliunde pecunìam ap-
plicasses alteri negotiationi, et de hoc
illum monuisses.
Si vero bona fide dedisti, tenetur ille
reddere tìbì lucrum cessans: et tunc ad
ìllud tenetur, etiamsi tu eum de tali lucro
cessante non monuisses.
Quaerìtur 2°. An sù lt'dtum pactum ,
guod si ex grege aùquae oves pereant,
suppleri debeant ex tetz'bus qui nascun-
tur} et z'nterim caeterijetus, lana et caseus
aeque dzvùiantur?
Negant Tamburinius 3; et Silvester, An·
gelus, Tabiena, etc., apud Azor 4; quia
dieunt in hoc non servari aequalitatem.
1 De Contract., cap. 4, art. 2, i. f... Sambov. (Sainte-.
Beu'Ve), tomo 2, caso 149. - Pontas, v. Societas, caso 26.-
SI Tr.14, qU.12, cap. 3, reg. in praxi, n. 2. - 3 Lib. 9, de
Contract., tr.8, cap. 11, n. 2. - Si/vest., v. Societas II,
qu. 9, v. Secunda. - Angel., v. Societas II, n. 3... Tabiena,
v. Usura III" ~ 4
D. 6, qu. 5, v. f. Parto 3, lib. 9, cap. 7,
tur: «Caeterum dicimus ejusmodi contractum
haud multum abesse ab omni usurae periculo;
ideoque tutius est ab eo abstinere. Expedit
saltem, ut nunquam, omisso theologorum con·
silio ineatur •. Cfr. etiam Hom. apost., tr. lO,
n. 227. - Hodie tamen theologi de trino con·
tractu fere jam non tractant; ex quo enim
licitum est, permittente Ecdesia exi&"ere au<:t.a-
rium occasionemutui, contractus hUJusmodl In
desuetudinem abierunt.
- Filliuccius 5 autem ait in hoc standum Pactum
esse consuetudini locorum, Attamen di- u:eo;~~f:­
cunt iidem Filliuccius, Azor 6 cum aliis; ~~n~ef~~~
item Palaus 1 et Roncaglìa", hunc contra- ~:.;- j~~~i
ctum satis licitum esse, quia talis substi- alias.
tutio ovìum resultat tam in gratiam pa- ]uxta a-
storis quam ementis oves; Nec offìcit quod i~~' uet-
interim pastor amittere debeat lucrum .
fetuum substituendorum; quia etiam in-
terìm socius amittit partem sui lucri.
His tamen non obstantibus, prima seno ·Prima
sententia o-
tentia omnino vera mihi videtur; quìa, mnino vera
licet lucrum utrique prius diminuatur, et S. Doctori,
utrique postea compensetur ; tamen fetus
qui substituuntur, aeque dividendi essent
inter pastorem et dominum. At quando
substituuntur, id certe magìs cedit in utì-
litatem domini, quam pastoris: cum do-
minus jam sibi compenset deinde jacturam
lucri, sicut et pastor, sed interim dominus
semper salvam sibi servat sortem quae
ipsi diminuì deberet; et ideo in contractu
non servaretur aequalitas.
Quaeritur 3°. An lt'ceat contractus so-
detatzs vocatus ad caput salvum, scilicet,
quando traduntur pastori anìmalìa cum
pacto reddendi ea salva in eodem numero
in fine societatis, et lucrum dividendi?
Per se loquendo, hie contractus illicitus societatis
Contractus
est, ut bene ajunt Roncaglia 9, Viva l0; ad caput
s a t-uu m ,
Azor 11 cum Silvestro et Reginaldo a!. - per se iIli-
citus,
Quia sors debet stare periculo apponentis;
res enim suo domino perito
Probabiliter tamen licitus fieri potest, Probabi-
liter fit li-
si adjiciatur alius contractus assecuratio- citus, addi ..
tocontractu
nis, compensando pastori per majorem assecuratio-
partem fructuum onus talis periculi sortis nis.
in se suscepti. Ita idem Azor 12 cum Sil-
qu. 12. - , Tr. 38, n. 101, i.'f. - Fill., 1oc. cito - • Loc.
cito - 'l Tr. 33, disp. 8, punct. 6, n. 2. - 8 Tr. 14, qu. 12,
cap. 3, reg, in praxi, num. 3. - 9 Loc. cit" cap. 3, qu.3,
cum qu. 1. - 10 De Contract., qu.9, art. 3, n. 7. - 11 Loc.
cit., qu. lO, in med.. Si/vest., v. Societas II, qu. 9. -
12 Parto 3, lib. 9, cap. 7, qu, lO, in med.
909. - a) Reginaldus, lib. 25} n. 405, paulo
aliter quaesitum proponit: « An licitus sit,
inquit, contractus quo aliquis centum oves,
certo pretio aestimatas, dat alicui cum pacto,
ut de earum fetu aliquid ei tribuat, et adhuc
reddat pretium, quo fuerint aestimatae, etiamsi
nulla sua lata vellevi culpa, sed casu fortuito
aut morte naturali perierint •. Cui quaesito
respondet usurarium esse istiusmodi contra-
ctum.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XIV.
vestro et Angelo b); Roncaglia l cum Pa-
lao, etc.; Viva 2 cum Navarro , Lessio,
Trullench C), Rebello et aliis. Contra Bona-
cina et Reginaldum d), qui videntur docere
talem contractum esse usurarium; quia,
dum transfertur periculum animalium in
alterum, jam transfertur eorum dominium
per venditionem, ex qua non tenetur ille
reddere nisi pretium: unde, si partem Cm-
Responde- ctuum reddit, usurarie reddito Sed Les-.
tur difficul-
tatious. sius e),et Viva e) cum Navarro v et alìis, re-
spondent, in eo casu nonhaberi contractum
venditionis, sed permanere societatem, et
lucrum licite exigi per aliud pactum asse-
curationis; prout dictum est supra n.908}
in quaestione trium contractuum. - Quan-
tum autem possit in hujusmodi contracti-
bus accipi? Ait Viva 3 standum esse judicio
peritorum vel praxi timoratorum cujus-
cumque loci; recteque addit consultius
esse hos contractus seorsim inire. - Ad
bullam autem Sixti V Dezestabiùs, ubi re-
probantur contractus societatis, per quos
cavetur ut capitale semper domino salvum
sit; vide quae respondent doctores citati
dicto n.908, v. Ad bullam, supra
Contra-
ctus nj u-
ì
Bene autem advertit Roncaglia 4 certe
stus in ,':;0. injustum esse contractum, quo dominus
cietate.
dat boves aestimatos juxta praesentem
valorem, cum pacto, ut si decrescant, finita
societate, idem valer restituì debeat; quìa
saoest., v. Societas II, 9.uaer.9, § Quinta. - 1 Tr.14,
qu, 12, cap. 3, qu. S, V. Tertio ~ Palaus, tr, 33, dìsp, 8,
punct. 6, n.2. - e De Contraet., qu, 9, art. 3, n. 7 et 8•.
Navar., Man., cap. 17, num. 260•• Less., cap. 25, n.32..
Rebel., parto 2, lib. 15, qu. 6, v. Aliam regulam. - Bonac.,
b) Angelus, v. Societas II, n. 3, allegatur
ab Azor pro sententia quae negat ejusmodi
pactum licitum esse in societate animalium:
et ita revera tenet Angelus, loc. citato.
c) Trullench non videtur recte a Viva ci·
tari, nisi forsan (auctores enim de animalium
societate obscurius loquuntur) quatenus, lib.7,
cap. 24, dub. 5, n. 12} tractat de casu quo
« quis tradit alteri animalia hoc pacto ut, si
pereant, aequaliter pereant apponenti et reci·
pienti; si vero non pereant, capitale detur
apponenti,fructus vero aequaliter dividantur. ;
quod negat licere, «nisi alter socius periculum
sortis in se su:;ciperet per contractum asse·
curationis •. Et n. 9, jam dixerat: «Potest...
pastor periculum rei apud se sumere per con-
tractum assecurationis •.
d) De Reginaldo, vide notam a hic supra.
Praeterea Reginaldus, loc. cit., n. 409, loqui-
tur de contractu de quo disputat Trullench hic
315
deterioratio rei ad dominum pertìnet, nisi
aliunde hoc damnum compensetur. -
Quod si tamen adesset pactum, ut in fine
societatis, non solum lucrum, sed etiam
sors animalium dividenda sint cum socio:
tunc non quidem injustum erit pactum,
ut si interim pereat capitale, pastor resti-
tuere teneatur domino medietatem sortis;
prout dictum est n. 90?} v. Qu. 4.
910. - Hic ultimo quaeritur: an filtus
negott'ans cum patre ponente pecuniam ,
et ipse industriam, possa accipere partem
lucrz' suo labori et t'ndustriae correspon-
dentem?
Affirmat Roncaglia 5, casu quo fìlìus no- Quid de
filio nego-
mine proprio negotietur. Secus, si nomine tiante cum
patris: tunc enim tantum potest accipere parre,
id quod pater pro tali labore alteri daret;
et idem dixit Busenbaum(deFurto} n.544),
cum Laymann et Diana. - In eo tamen
casu aitRoncaglia 6 posse patrem detrahere
sibi valorem alìmentorum, quae non am-
plius debet IDio, cum habeat unde se alato
Sed cum valde probabiliter neget'Croìx!
cum Molina, Moya a)} etc., posse fìlìumfamì-
lìas stipendium petere a patre pro suìs
laboribus impensis in ejus domo, ut tenui-
mus dieto n. 544, v. Verum; hìnc dici-
mus, contra Roncaglia b) et Busenbaum,
nullo modo posse fìlium illud occulte acci-
pere, dissentiente patre.
disp. 3, de Contract., qu, 6, punct, 5, n. 6.- • Loc. cit.,
n. 8. _ .. Loc. cit., cap. 3, reg, in praxì, D.8, v. t - li Tr, 14,
qu. 12, cap. 1, qu.5, resp. 2. - Laym., lib.3, tr.4, cap. 8,
n.6.- Diana, part.4, tr. 4, resol, 66. - • Loc. cit., (esp. 2,
i. f. - ' Lib. 3, pa(t, 1, n.l034•• Molina, tr. 2, disp.234, n.8.
pariter nota c; eamdemque opinionem propu·
gnat ac ipse Trullench.
e) Lessius, cap. 25, dub. 3,. Navarrus, loc.
cit., n. 251 et seqq., male a Viva hic, loc.
cit., n. 8, allegantur. Quod enim eis attribuitur
frustra apud eos detegere conatus sum. Quin
immo Lessius, loc. cit., n. 31, scribit ex hoc
contractu assecurationis (in quavis societate)
«non esse contractum societatis purum..., sed
mixtum alio contractu; utrum autem ratione
illius admixti transeat in aliam contractus
speciem, ita ut non debeat amplius dici con-
tractus societatis, parum refert, modo in re
servetur aequalitas •.
910.- a) Moya male ,citatur a Croix; oppo·
situm enim tenet, tr. 6, disp. 4, qu. l, n. 2
et 6,. cfr. notam d ad n. 544.
b) Roncaglia, loc. cit., dare innuit filium
posse sibi compensare, dum scribit illum posse
salarium exigere.
 316 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO. DECALOGI.
DUBIUM XV.
Quid sitAssecuratio et Fidejussio.
Asse-
curationis
911. - « Resp. I". Contractus ASSECU-
contractus , c RATIONIS est quo quis alienae rei peri-
quid,
c culum in se suscipit, obligando se, ve1
c gratis vel pro certo pretio, ad eam com-
e pensandam, .si perìerìt, Quod si gratis
c fiat, est gratuita promissio: si pretio, est
c quasi emptio, qua assecurans vendit
e suam obligationem praestandi alteri rem
Conditìo- c ejus indemnem. Ad ejus justitiam requi-
nes requisì-
tae, ut sit e rìtur, ut eventus rei sit incertus utrique,
justus,
c saltem quoad notitiam quam de eo ha-
c benti quia alioqui non servaretur aequa-
c litas. - Bonacina l, Lessius 9.
c Unde reso1ves:
ciO. Si assecurans certus sit rem esse
c in tuto, inique pretium petit, et tenetur
c restituere. Ibid. 8 , Bonacina s lO. - [Cer-
tum est: Roncaglia 6J.
c 2". Si res nondum est iI} tuto, etsi prì-
c vata scientia sciat non fore periculum,
c licere nìhilomìnus pretium ordinarium
e assecurationis accipere, dicit Lessius 6.
« Quia illa obligatio ob pericula ordinaria
c magni aestimatur; et causae occultae
c quae periculum minuunt, non imminuunt
c communem aestimationem. - Verum id
" Bonacina 7 et card. Lugo 8 rectius ne-
c gant.
,,3°. Si cupiens rem suam assecurari,
c certo sciat eam jam periisse, non potest
« pacìscì de ejus assecuratione. - Vide
c Lessium 9 lO.
Fidejus-
sio, quid,
912. - c Resp. II". FIDE]USSIO est contra-
e ctus quo quis alienam obligationem sus-
c cipit imp1endam, si debitor principalis
c non solverit. - Ita communiter doctores.
1 Disp. 3, de Contract-., qu, 9, punct, 3. - • Cap. 28,
dub. 4, n. 24. - 3 Loc. cito - • Loc, cìt., n.3, v. ,Quinta.
- " Tr. 14, qu, lO, de Assecurat., cap. 3, qu, 2. - " Loc,
cit., num. ?:l. - • Loc. cìt., num. 3, v. Addit. - • Disp.31,
n. 9ò. - • Cap. 28, n. 25. - Bavar., Man., cap. 17, n.285,
post med. - 10 Parto 3, lib. 11, de Fidejusslone, cap. 1,
dub. 5 et 6. - Il Tr. 38, n.159 et 160. - 10 De Contract.,
qu. 9; art. l, num. 3. - Covar., Variar. lib. 3, cap. 2,
911. - a) Ampliationem istam Navarrus et
Viva silentio praetermittunt.
c Unde resolves:
c l°. Pro fidejussione licet accipere pre-
c tium, etsi nullum pericu1um tìmeaturw;
e quia ex se pretio est aestimabilis. Na-
c varrus, Azor l0, Filliuccius 11 lO. - [Est
commune apud Viva 19, et sic mihi omnino
videtur tenendum, quidquid dicant b) Co-
varruvias, Moya, etc., apud Croix 18: quìa
assumptio talis oneris procul dubio est
pretio aestimabilisJ.
c 2". Mulieres ex fidejussione (sa1tem
c si juramentum absit et instrumentum
c publicum) non tenentur, uti nec clerici:
" nisi quatenus solvere commode possunt,
c ut non egeant. - Vide Laymann, Bona-
c cina 1', Lessium 16.
c 3°. Fidejussor non obligatur plus
c quam prìncìpalìs; et hujus obligatio, si
c sit invalida, erit etiam fidejussoris. -
c Card. Lugo, etc. communiter.
• c 4°. Fidejussor regulariter non potest
c conveniri: nisi, facta excussione prìncì-
c palis debitoris, constet ipsum non esse
e solvendo. - Azor 16, Filliuccius 17.
c 5°. Debitor tenetur de omni damno
e sua culpa accidente fidejussori, etc. -
e Vide Azor 18, Bonacina.
c 6°. Ex fidejussione religiosi propria
c auctoritate facta monasterium non obli-
" gatur , nisi quatenus in ejus utilitatem
c versum est. - Vide Lessium 19 et Lay-
c mann 90.
c 7°. Qui fidejussit pro reo cui pericu-
e lum capitis impendebat, si is aufugit,
e non est ejus loco plectendus: quia non
e praesumitur sic se obligare; immo nec
num. 6•• Moya, tr, 6, disp, 4, qu, 6, num. 22. - 13 Lib, 3,
parto 2, num. 1106. - Laym., lib. 3, tr. 4, cap. 29. n. 7.
- " Disp.3, de Contract., qu.9, punct. 2, n.2, v. Quarlo
et Quinto. - IO Cap. 28, n. 12 et aeqq, - Lugo, disp. 32,
n.5 et 6. - ,. Loo. cit., dub. 9. - ,. Tr.38, n.l53, l. f. -
" Loc. cit., dub. lO. - Bonac., 1oc. cit., qu. 9, punct. t,
num. 14. - 1B Loc. cit., num.2O. - .. Llb. S, tr.4, cap. 29,
num.7.
b) Negant seilieet fidejussionem pretioae-
stimabilem fore, si non fuerit perieulosa.
CAP. III. - DE CONTRACTIBUS. - DUB. XVI.
c potest, cum non sit dominus vitae. -
c Silvester, Bonacina, Lessius 1.
c 8". Si debitor sua culpa non solvit,
c tenetur fidejussori, qui pro ipso solvit,
« non tantum ipsum debitum, sed etiam
DUBIUM XVI.
Pretlum
pro fìdejus- Quid sit Pignus et Hypotheca.
sione tìcì-
tum, et si
nullum sit
periculum. 913. Quid est contractus pignoris. - 914. Quid, si quis utatur pz'gnore. - 915. Quae liceant
pignerari. - 916. De c01lltractu antichr~'seos.
Pignus,
quid. 918. - c Resp. PIGNUS est contractus
equo debitor dat creditori rem aliquam
c mobilem vel immobilem, ut sit pro de-
e bito obligata, ex eaque solutio peti possit.
Mulieres c Aliquando tamen pignus accipitur pro
et clerici
quando te- c ipsa re quae datur. Differt autem ab
neantur fi-
dejussione. c hypotheca, quod pignus proprie sit rei
" mobilis; illa, immobilis. - Molina a), Fil-
e liuccius a), Bonadna a) ».
Hypotheca specialis impedit vendi bo-
Obligatio' na; non autem generalis. - Viva 8.
ne. fideju.-
sorio et de- 914. - c Unde resolves:
bitori s,
Uli plgno- c l°. Pignore non licet uti contra vo-
re, nolente
domino,l1li· «luntatem domini; quia est res aliena, ad
cltum.
e securitatem tantum et non ad usum tra-
c dita. Bonacina ' ex Molina, Regìnal-
«do, etc. - Si tamen utatur, v. gr. equo
c vel agro, debet valorem usus (uti et fru-
c ctus omnes, si sit res ex se fructifera)
c computare in sortem, deductis expensis;
e quia alioqui committet usuram, cum res
c domino suo fructificet. Navarrus, Bona-
« cina, Trullench 6 lO.
SilfIest., v. Fidejusso,., qu. 7. - Bonac., dlop. S, qu, 9,
punct, I, n. lO. - 1 Cap. 28, n. 41. - Aso«, part.3, lib. 11,
de Fideiussione, cap. t, dub. lO. - Silwst., 100. cit., n. lO,
qu. 12. - sa, v. Ffdejussio, n. 3. - Bonac., dìsp. 3, de
Conlract., qu. 9, punct, 1, n. 14. - • Lib. 7, cap. 26, dub. 2,
n. 6. - 8 De Contract., qu, 9, art. 1, num. 8. - « Loc, cit.,
qu. lO, punct. 1, n. lO. - Molina, disp, 535, n. 1.• Reg;n.,
913. - a) Auetores isti perperam a Bnsen-
baum hic allegantur; Molina enim , tr. 2,.,
disp. 528, n. 1, ait: « Pignus presse.... esse
omne id, quod ita praedieto modo obiigatur
[nempe ad crediti seeuritatem], ut tradatur,
sive id res sit mobilis sive immobilis, tametsi
frequentius res mobiles quam immobiles in
pignora eo modo sumpta tradantur '. Hypo-
theea vero sumitur « saepissimepresse,ut di-
stinguitur a pignore presse sumpto, nempe
pro re ita subjecta et obligata pro debito, ut
tradita creditori non sit,. neque alteri loco
317
c damna et expensas omnes compensare.
c Si vero sine culpa, v. gr. ob impoten-
« tiam, non solvit, ad solum debitum vi-
e detur teneri. - Azor, Silvester, Sà, Bo-
e nacina, Trullench s lO.
Praesumitur autem dominus consen-
tire, si nullum damnum ei sequatur, puta
si alter utatur libro et simili. - Viva 6.
915. - « 2".Non possuat pignerari quae Res quae
rionpossunt
e non possunt vendi; v. gr. ecclesiae. - pignerari.
c Molina 7, Lessius 8, Bonacina 9.
" 3°. Immobilia, uti et mobilia pretiosa,
e cultui divino dicata, v. gr. calices, ca-
c sulae, etc., non possunt oppignerari nisi
c in necessitate: quia tunc etiam vendi
c possunt, ut ecclesiae et indigentibus
e subveniatur. - Vide Navarrum l0, Les-
c sium, Bonacina 11.
e 4°. Creditor qui pignus ab aliquo Pignus
acceptum
e accepit potest illud alteri oppignerare; quandopos-
sit alteri pi-
c sed non pro majore quantìtate. Neque gnerari aut
c potest vendere, debitore non solvente, vendi.
" nisi post biennium, et eo prius monito.
c Quidam tamen dicunt, posse vendere
c post trinam monitionem. - Vide Lay-
c mann 19, Bonacina 18.
c 5°. Eamdem rem non licet oppigne-
c rare, seu in hypothecam dare plurì-
lib. 25, n. 587 et 589. - N<I'lJar., Man., cap. 17, n. 205. -
:Sonac., 100. cìt., n. lO. - " Lib, 7, cap. 26, dub.4, n. 22.-
• De Contract., qu. 9, art. 1, n. 9. - • Disp, 530, n. 1. -
8 Cap. 28, D. 39. - 9 Loc. cit., n. 5. - lO Loc. cìt., n. 205, i. f.
- Less., cap. 28, D.39, v. f. - U Disp. 3, qu, 10, punct, 1,
n. 5. - 19 Ldb, 3, tr, 4, cap. 30, n. 5 et 6. - 13 Dlsp. 3, de
Contract., qu, lO, punct, 1, n. 9 et 12.
illius. Eoque modo non solum res immobiles,
sed etiam mobiles hypothecae subjiciuntur,
non faeta traditione earum creditori '. - Et
sic pariter Filliuecius, tr. 38, n. 165 et 166;
defìnit pignus et hypothecam. - Neque ab his
auetoribus, quos citat,videtur dissentireBona-
cina, disp. 3, de Contract., qu. lO, punct. l,
n. 2 et 3,. quamvis enim primo dicat pignus
esse de re mobili, hypothecamvero de re im-
mobili,quae remaneat [nota] apud debitorem,
subdit tamen: « Si vero res ipsa immobilis tra·
datur pro seeuritate crediti, dicitur pignus».
 318 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.

« bus: nisi sit sufficiens ad solvendum Quare tenetur fructus etiam illos reddere,
« omnibus, vel posteriores de priore hy- quos ex culpa levi neglexit percipere.
«potheca admoneantur a). - Azor, Fil- Vasquez, Palaus, etc. 5. - Quid, si agrum
«liuccius, Bonacina l, Trullench 2 », incultum coluerit? Adhuc teneri fructus
916. ., o:Quaeres: Quid sit contractus An- restituere, dicunt Molina, Bonacìna, etc.,
« tichriseos, germanice ez'nePfandschaft?» contra Sà, Sotum a), etc. Vide Croix 6.
[Apud nos: A godere]. o: 2". Possunt tarnen intervenire tituli nìsi Inter-
veniant ju-
Antichre-
sìs, quid,
« Resp. Is est, cum in contractu pìgno- - justi lucrandi fructus ex pignore, sine sti titulì.
« ris convenitur ut creditor utatur pìgno- «dirninutione sortis: ut si v. gr. fructus
o: re, v. gr. agro, ac fructus inde tamdiu o: ex hypotheca percepti non superent
o: lucretur, donec debitum ìpsì restituatur. « quantitatem pensionis, quae jure census
o: Unde circa hunc, ex supradictis re- « super eadem constituti exigi potest cum
o: solves: « pacto redhibitionis (ut supra dìctum est
Est COn· o: l°. Contractus hic videtur, juxta Ca- o: de censibus); aut si alioquin lucrum ces-
tractus usu-
rarìus, «jetanum, Sotum, etc. (contra quosdam « set aut damnum emergat, dum debitum
o: juristas), esse usurarius: quia creditor o: differtur. Unde non facile damnandì illi,
« ultra sortem aliquid lucratur, causa so- « qui a principibus in locum debitorum,
« lius mutui, quae est usura. - Vide Lay- o: agros, pascua, officia, etc., in antichrisin
«manna ". «habent. - Vide Laymann 7 et Binsfeld 8;
Et certum est cum Palao, apud Croix 4. o: Molina, Lessium 9, etc. b)".
Asor, part.S,lib. 7, tit. de Pignorib., cap. 7, in princ.- de Pignorib., cap. 5, § 1, n. 82.. Palaus, Ioc, cìt., n. 4. -
Fill., tr.38, n. 179. - 1 Disp. 8, qu. lO, punct. l, n. 8. - • Ap. Cr01X, 10c. cit., n. 1115.- Molina, disp.820, n. 2. -
SI Lib. 7, cap. 26, dub, 4,'n. 15. - Cajetan., in 2a.m 2lUl, Ql1. 78, Bonac., loc, cit., punct, 1, n. lO, v. Hine sequitur. - Sà,
art. 2, v. In resp, ad 6. - Sotus, de juse., Iib, 6, qu.l, art. 2, v. Pignus, n. 9. - 6 Loc .:cìt., n. 1112.- , Loc. cìt., cap. 16,
v. f. _ 8 Lib.B, tr, 4, cap. 16, n.17. -Palaus, tr.38, disp.4, n. 17. - 8 In cap. 1, de Usur., qu, 2, conci. 1. - Molina,
punct.19, n.2. - • Lib.8, parto 2, n. 1115.- Vasq.,Opusc. disp. 820, num. 4. - 9 Cap. 20, dub, 16, a n. 187.

915. - a) Lirnitationes istae, quas affert Bu-
senbaurn, apponuntur solurn a Bonacina et
Trullench; Azor autem et Filliuccius, locis
citatis, easdem silentio praeterrnittunt.
916. - a) Sotus, loc. cit., art. 2, ex parte
tantum contradicit S. Alphonsi sententiae, sci-
licet quoad fructus rnedioeres, - ut olera sal-
tem inde colligat s , De aliis vero fructibus
earndern sententiam ac S. Alphonsus tenet;
nernpe si «emolumenturn esset alicujus mo-
menti.." arbitror (ita Sotus) fructus in sortis
solutionern annumerandos a ,
b) Et doctrinae hic a Busenbaum traditae
expresse adhaeret S. Alphonsus in Horn.
apost., tr.l0, n. 233: «Advertendum, inquit,
quod contractus dictus Antichriseos , vulgo
a godere, est illicitus..., nisi subesset justus
tìtulus darnni, aut lucri cessantis,aut poenae
conventionalis ». Cfr. etiarn Istrueione e Pra-
tica, (edit. 6" Neap.) cap. lO, n. 235.
 CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTlS. - DUB. l.
CAPUT IV.
De Tutela et Testamentis.
DUBIUM I.
Quid sìt Tutela et Curatela.
917. Quibus detur tutor, et quibus curator. - 918. Ad çuae teneantur tutores et curatores. -
An pupilli et minores possint se naturaliter obligare sine consensu tutorum, etc. (Vide
infra verso 6. Pupillus).
Tutela et 917. - « Resp. Sunt quasi contractus,
curatela,
quid, " quibus tutor et curator, ad procuranda
«bona et commoda minorum cujuscum-
" que sexus, qui vel parente carent, vel
e sub ejus potestate constituti non sunt,
« obligatur ex justitia, perinde ac si ex
e: contractu ea obligatio suscepta fuisset;
« supplente nimirum lege vel magistratu
« vim contractus.
Tute! et
curator, in
« Differunt tutor et curator, quod tutor
quo diffe- «solum datur impuberibus, etiam invitis.
rant,
« Et prìncipaliter datur personis, ut curet
«earum educationem et institutionem;
« secundarìo vero datur etiam bonis illa-
«rum respectu omnìum negotiorum. -
« Curator vero datur minoribus, postan-
« nos expletos pubertatis, usque ad an-
« num 25 completum; nec communi jure
« datur invitis, nisi in certis casibus, et
« datur principaliter rebus minorum, se-
- cuadarìo personis.
« Unde, pro directione in foro conscìen-
« tiae, ex jure tum naturali tum positivo
« communi, resolves ex Laymann et Tan-
« ner l, Bonacìna 2:
Obligatio-
nes tutoris
918. - « l°. Tutores, sive sint testamen-
e t curate- « tarli, hoc est relicti ex testamento aut
rìs,
« codicillo patris; sive sint dativi, hoc est
« constituti a judice aut magistratu; sive
« sint legitimi, hoc est praescripti a lege
« (qualis prae caeteris est mater, si velit,
« et promittat se non transituram ad alias
«nuptias, quìn prius tutelam abdìcet, et
« ratìonem reddat: déìn avia et consan-
« guinei proximiores idonei) tenentur, uti
Lay",., Iib, 3, tr, 4, de Pactis et Contract., cap. 9. -
1 Theol. schotast., tomo 3, in 2~m 2uc, disp. 4, qu. 7, dub, lO.
- 2 Disp, 3, de Contract., qu, 19. - S Tom. 3, in 2nm 21"1,
319
« et curatores, jurare se fideliter officium
« suum facturos, ac fidejussorem dare,
- rem minoris salvam et integram resti-
« tuendam. Et universim tacite omnia eo-
«rum bona sunt hypothecata minori: ita
«ut ad quemcumque pervenerint, possit
« illa minor sibi vendicare, ut sibi satisfiat,
« si quid illorum culpa est passus. - Vide
« Tanner 3, Laymann 4, Bonacina 5.
«2°. Bona minorum tenetur tutor vel
« curator administrare ea cura quam di-
«ligens paterfamilias propriis suis rebus
« adhiberet, tam impediendo et praeca-
« vendo damna, quam procurando com-
« moda et lucra mìnorìs; alìoquì damnum
e: et defectus congrui lucri ipsi ìmputabì-
« tur, et tenebitur etiam in conscientia ad
« restìtutìonem. - Vide supra, Lzò. II,
«tract. 3, cap. 2, dub. 3, resp, VL
« 3°.Bona immobìlia minorum, aut alia
« pretiosa quae possunt servarì, non pos-
«sunt alienari, saltem sine judicis de-
- creto ". - [Sicut neque mobilia quae
servari possunt, etsi adsìt consensus tu-
toris. Salmant, 6].
« 4°. Tutori aut curatori, et personis ei
« subjectis, nihil licet emere, sìve per se
« sive per alium, ex ullis bonis minoris,
« quamdiu illi tales sunt: nisi cum aucto-
« ritate judicis, aut cum ejus decreto bona
«pupillorum publice, per juratum vendi-
«torem omnìbus venalia exponuntur.
«5°. Sìne decreto judicis non potest bus ,ACLUS qui-
mino-
« minor remittere, vel renuntiare haere- res et pu-
pilli intero
« ditati , legatis, fideicommissis aliisque dìcuntur,
disp.4, qu. 7, dub.10, n. 272, 273, V7 et VB. - • Lib, 3, tr, 4,
de Pactis et Contract., cap. 9, num, 3. - 'Disp. 3, qu, 19,
punct, 2 et seqq, - e Tr. 14, de Contract., cap. 1, n.4O.
 320 LID. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
«juribus sìbi acquisitis. Si tamen religio-
« nem ingressus sit, potest bona alienare j
e quia moritur quasi.
«6°. Pupillus dum infans est, hoc est
« minor septennio, vel infantiae proximus
« (ita ut, si masculus est, non expleverit
« annum decimum cum dimidio; si femina,
e: nonum cum dìmìdìo), nihil per se effì-
e cere potest, quo ullo modo vel alteri
« obligetur, vel alìum sibi obliget. At pu-
«bertati proxìmus obligare quìdem sibi
«potest alium, sed non se alteri, saltem
« cìvìliter. - Sanchez I, Lessius 9, Lay-
e mann s s.
Po.ssunt Certum est l°. Quod minor aut pupil-
se obligare
circa bona lus, etiam sine consensu tutoris vel cura-
castrensia.
toris, possunt se obligare circa bona ca-
strensia, vel quasi castrensia; quia de his
liberam administrationem habent. - Vide
Salmant.s,
Circa im- Certum est 2°. Quod non possunt se
mobilia non
possunt si- obligare circa bona ìmmobìlìa sine judicis
ne judice.
auctoritate, ex lege Lex quae 22, C. de
admint"str. tut., quia jus omnìno irritat
, ipsorum conventiones, ut habetur in lege
St' ad resolvendam 7, C. de praedt't"s et
alti"s reb. minor.
Cìrca mo-
bilia requi-
3°. Circa autem mobt7ia nequeunt se
ritur con- obligare, saltem civiliter, sine consensu
sensus tuto-
riso tutoris vel curatoris. - Salmant.",
Sed quaestio est: an pupillusvel mt'nor,
circa praedicta bona mobilia, sicontrahant
st'ne auctort"tate tutort"s vel curatort's, re-
Contra- maneant naturaliter oblt"gaft"? - Certum
hens cum
tutore circa est quod si pupillus aut minor contrahant
mobilia non
obligatur cum tutore vel curatore, minime obligan-
naturaliter.
tur, ex lege Non lù:et, ff. de contrah. empt.,
et lege Pupillus, ff. de auct. et cons. tutor.
De Matrim., lib.6, disp.88, n.4. - • Cap. 17, n. 61.
1
- Lib. 3, tr. 4, cap. 9, n. 7 et 8. - • Tr. 14, de Contract.,
3
cap. l, n. 39. - • Lot. cit., n. 41. - • De Matrim., lib. 6,
disp. 88, n. 24. - , Disp. 22, n. 286 et 293. - • Loc. cit.,
n. 42. - Lex PujJjllus, de oblig. et act., juncta glossa. -
9 Loc. cit., num. 288. - lO Cap. 17, Dum. 61. - 11 Loc. cit.,
num. 21 et 24. - " Lib. 3, tr. 4, cap. 9, num. 7. - 13 Tr. 32,
918. - a) Lex Novatio loquitur de quacum-
que obligatione: «Qualiscumque igitur, inquit,
obligatio sit, quae praecessit, novari verbis
potest, dummodo, etc." ut habetur apud S. Al·
phonsum.
b) Covarruvias, in cap. Quamvis pactum,
parto 2, § 4, n. 7 et 8, piane concordat, etsi
de pupilloin terminis non loquatur; dicitenim
Pariter idem communiter traditur a docto-
ribus, si pupillus non sit pubertati proxì-
mus ; ut docent Sanchez 6, Lugo 7 et Sal-
mant.é; et patet ex lege Pupillus 58
[al. 59], ff. de oblt"gat. et action.
Si vero pupillus st''! pubertaft' proxi-
mus, et contrahat cum extraneis, hic quae-
ritur: an maneat natura/t'ter oblt"gatus?
Prima sententia affìrmat; et hanc te-
nent Lugo 9, Lessius l0, Sanchez 11, Lay-
mann 19, PaIaus 18; et Salmant. 14 cum Na-
varro, Reginaldo, Filliuccio, Rebello, Tan-
ner et Diana. - Ratio la istorum: quia
fidejussor pupilli remanet civiliter et natu-
raliter obligatus j ex communì sententia,
ut asserunt Salmant. 15, ex lege fin. ff. de
jurejur., et lege Marcellus 25, ff. de fide-
jussor. Ergo, si fidejussor (arguunt) jam
obligatur, etìam pupillus obligatus intel-
ligi debet; nam, deficiente obligatione
principalis, deficere debet etiam obligatio
fidejussoris, ut docet communìs sententia,
ex lege Cum lex 46, ff. de fidejussor. Sed
haec ratio non satis evincit, quia probat
nimis; probat enim quod pupillus etiam
civiliter teneatur. - Ratio potior est: quia
ex lege Novatt"o, ff~ de novatt"on., babetur
pupillum obligari naturaliter, si promittit
sine auctoritate tutoris; cum in praefata
lege dicantur creditores esse satìsfacien-
di a), dummodo sequens oblt"gatt"o aut dvt:
titer teneat, aut naturalt'ter, ut puta, si
pupt'llus sine tutort"s auctort'tate promt:'
seri!.
Secunda vero sententia negat, pupil-
lum vel minorem remanere naturaliter
obligatum. Et banc tenent Bonacina 16 j
item Covarruvias b), Bai'iez c), Rodriguez C) ,
disp, 1, punct.4J § 4, n.9. - U Loc. cit., n.45. - NavQY.,
Consil., Iib. 4, de desponsat. impuber., consil. 4, n. 11••
Regtn., lib. 25, n. 149. - Fitt., tr. 33, num. 43. - Rebel.,
parto 2, lib. 1, qu. 8, n. Z7. - Tann., tom.3, disp. 4, qu. 6,
dub. Il, n. 310. - Diana, part.3, tr. 5, resol. 44. - lO Lot.
cit., num. 45. - 16 Disp. 3, de Contract., qu. 1, punct. 5,
num.7.
per legem civilem, quae aliquem contractum
prohibeat eique resistat, tolli obligationem
etiam naturalem.
c) Bafiez et Rodriguez citantur quidem
hic a Salmant.; sed nec Bafiez, ùz 2a.n 2 ae ,
qu. 32, art. 7; nec Rodriguez, Sum., parto1,
cap. 188, (al. 189), n. 1 et 3, hanc sententiam
tuentur.
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. I.
Dicastillus, etc., apud Salmant."; et vo-
cant probabilem Sancbez 2 et Diana 3. -
Ratio, quia ex lege Quod pupt"llus 41,
ff. de condo indeb., et ex lege Pupt"llus 58,
La1. 59], ff. de obl. et act., expresse negatur,
pupillum naturaliter obligari; et praecise
in dieta lege 58, sic dicitur: PuptUus mu-
Pubertà- tuam pecuniam accipiendo, ne quùlemjure
tiproximus
contrahens naturalt' oblt"gatur. Sed haec ratio non
cum extra-
neìs, juxta videtur firma; nam ibi casus est de pu-
alios oblio
gatur natu- pillo infante, ut exponit Glossa. Unde alia
raliter.
Glossa in dictam lego Novatt'o ait tam reo.
latam legem PuptUus quam alias, tantum
Prior opi-
nio S. Do- de pupillo infante intelligendas esse. -
c t o r i ve- Hinc prima sententia verior mihi videtur.
rior.
Pupillus Caeterum probabilissimum est quod
non tenetur
sojvere pro- pupillus non teneatur solvere quod pro-
missum,
misit; ut tenet Lugo' cum Soto o, Mo-
lina d), Covarruvias o, etc. Et probabile
putant Salmant. 5 cum Sanchez, Reginal-
do, etc. «), - Ratio, quia cui competit actio
ad repetendum, competìt etìam exceptio
ad retinendum, ex lege 8, ff. de do/t' ma/t'
except., et ex reg.jurt's 71 t'n 6 0 , ubi: Qui
ad agendum admt'ttt'tur, est ad exdpt"en-
dum multo magis admittendus. Vide dieta
n. 890, V. Ratz'o.
Idem est « 7°. Eadem est ratio minoris, si cura-
de minore
reepectu cu- « torem habeat: quem, si semel suscepe-
raecris.
« rit, tenetur uu subesse jure communi
Dtcast., Iib. 2, tre 3, disp.}, dub.14, nume 283... 1 Tr. 14,
cap. 1, n. 44. - • De Matr., lib. 6, disp. 88, n. 20, i. f. -
3 Parto 3, tre 5, resol. 44. - Glossa, in lego Novatio,) ad
v. Promiserit. - • Disp.22, n.300. - , Loc. cit., n. 47••
Juxta a·
!ios non o-
d) Auctores isti a Lugo citantur, non qui·
bligatur.
dem pro casu de quo hic agitur, sed pro alio
simili, de quo ibidem tractat Lugo: «Item,
ait Lugo, in simili casu de debente pecuniam
ludo amissam[possesciI. petenti negari],quam
si solvisset, possetin judiciorepetere docent...
Sotus, Covarr., Molina .; quod utique tenent
Sotus, de Just.et Jure, lib. 4, qu. 5, art. 2,
V. Unumautem; Molina, dz·sp. 515, n. 8;
Covarruvias, in Reg. Peccatum, parto 2, §4,
n. 8, v. Sed et semota.
e) Si minor, praetermissis conditionibus
quas lex apposuit, contraxerit, contractus est
rescindibilis, et judex potest decernere resti-
tutionem in integrum; sed non est ubique
eadem de hac re legis dispositio. - In jure
Gallico (Cod. 1305) et Anglico conceditur mi-
nori rescissio, non ad libitum, sed tantum
si ex contractu sine debita assistentia inito
laesus fuerit, ex adagio: « Minor restituitur
non ut minor, sed ut laesus •. fu jure Italico
(Cod. 1303); Austrt'aco (Cod. 865); Hispanico
s. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. Il.
321
« usque ad annum 25 expletum; et si litem
« habeat, tenetur ad eam sumere curato-
« rem, exceptis tamen causis spiritualibus.
« Quod si curatore careat, valent acta per
« illos, Ha tamen ut si laesi sint, restituan-
e: tur in integrum. - Vide auctores cita-
e tos, et Bonacina 6.
«8°. Etsi minores sine curatorum au- Accipiens
dona a mi-
« ctoritate donare non possint, nisi quae nore, quan-
do tencarur
« ejus conditionis adolescentes donare so- restituerc.
e lent (in iis enim praesumitur tacitus con-
« sensus curatoris): qui tamen dona ab iis
« accepit non tenetur restituere, nisi repe-
« tantur legitime; quia probabile est va-
« lere naturaliter, tametsì non civiliter.-
« Molina, Lugo, Trullench, Diana 7.
« 9°. Tenentur curatores et tutores sin- Curator
et t u t o r ,
«gulis annis administrationis rationem quando ra-
« reddere: ubì, si quis deses aut noxius dtionem red-
e r e t e-
« reperiatur, amovendus est imposita sa- neantur,
«tisfactione, aliusque subrogandus.
« 10°. Si tutor vel curator, post ratio-
e nes officii redditas, fidelis deprebensus
«fuerit, debetur ei praemìum: quod qui-
- busdam locis est vigesima pars redi-
« tuum bonorum omnìum minoris, in aliis
« autem decima parso
« 11°. Porro, qui non possint esse tuto-
Qui no-
queant esse
«l'es et curatores, et qui a tutela et cura- tutores ve!
«tela excusentur, ne ìis imponi possint, curatores,
Sancb., de Matrìm., Iib, 6, disp. 38, n. 20, i. f. - Regin.) lib. 25,
n.15t. - 6 Disp. 3, de Contract., qu.l, punct. ult. -Molina,
disp.277, n. 5. - Lugo, disp. 23, sect. lO, n. 143. - Trull.,
lib.7, cap. 17, dub.8, n.3. - , Part.8, tr.6, resol.4 et 7.
(Cod. 1300); et Germanico (Cod. 107-113), minor
nullam potest civilem obligationem contra-
here; ideoque potest rescindere contractum,
quin se laesum fuisse probare teneatur. -
Rescissionem petere possunttum administra-
tor bonorum .minoris, tum ipse minor, tum
ejus haeredes; minime vero illi qui cum mi-
nore contraxerunt. - A rescissionisbeneficio
exc1uditur minor qui se fraudulenter majo-
rem asseruit; vel qui major factus approbavit
contractum a se minore initum (Gall. 1310;
Ital.1305; Austr. 866; Hz·span.1302; Germ.109).
~ Praeterea, tenetur ad restitutionem,si con·
trahendo alios deceperit, vel damnificaverit.
Ita ex omni jure. In Germania tamen pars
quae cum minore contraxit, quandiu consen·
sus necessarius datus non fuerit, a contractu
resilire potest, si consensus defectum vel mi-
norennitatem ignoraverit (Cod. 108). - In va·
riis locis (Gall. 1312; Ital. 1307-1309; Hispan.
1304, 1314), viget juris dispositio, ut in casu
rescissionis minor non teneatur rem acceptam
21
 322 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« V. gr. habentes quinque filios superstìtes,
«pauperes, etc.: vide apud Tanner l, et
« Sà 2, ubi sic habet: Tutor non potest esse
«minor 25 annis, nist' forte mater ; nec
« religiosus ; nec femino , m'si mater aut
«ama [et uxor, casu ante dieto]; nec cle-
« ricus t11 sacris, si non vult,. nec episco-
« pus, nist' mtserabt'lt'um [personarum].
« Horum vero tutelam suscipere tenentur
CAP. 1V. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. II.
« et episcopi, et eterici, et relt'giosi: quod Ad codieillum, sive nuncupatìvum, sive
« ego (inquit) de relt'giost's t'n umversum in scriptis, sufficiunt quinque testes, etiam
«non admt'tto. - Vide Laymann 3. non rogati, et, ferrtinae (quamvis ad codi-
e: 12". Si tutor et curator, cum tene- cillum in scriptis requiratur testium sub-
«rentur negotiari, omìserunt, possunt pu- scriptio), ex lege ult. C. de codz'ctll. - Ad
«pilli ab eis accipere quinque pro cen- codic:illum vero inter liberos et milites
e tum, - Sà '. Vide etiam Navarrum ". suffìciunt duo testes. Vide Lugo 1.
« Plura vide supra, Lt'b. III} tract. 3} Hic notandum cum eodem Lugo 2, quod
e cap. 2, dub. 3 s , c1ausula in testamento apposita, scilicet,
quod si illud non valeat ut testamentum,
valeat ut codicillus, importat ut, si testa-
323
Iicentia, Viva o]; « quibus ad de ipsum hae-
« redem, et qui in ejus sunt potestate; -
- sed masculis, puberibus, liberis, ad id
« rogatis et vocatis, coram offert, profì-
« tendo id esse suum testamentum: tum,
« si possit, manu suasubscribit, alioqui
e: octavus pro eo testis; dein omnes et sin-
« guli septem testes eodem tempore sub-
« scribunt, si possint, per seipsos, pro-
« prioque vel alieno, aut communi omnes
« sigillo consignant. - Laymann 6, Bona-

DUBIUM II. mentum sit nullum sive ob defectum so- « cina 7 s ,

lemnitatis sive ob praeteritionem haeredis Nullum est testamentum scriptum ab
Quìd et quotuplex sit Testamentum. necessarii, haeres ab intestato debeat sol- ipso haerede; saltem post sententiam. -
vere legata, ex authent. Ex causa, C. de Salmant. B.
919. Quid sit testamentum, De requisitis ad codicillum, et quid importet elausula codìcil- liberz's praeterù.; et insuper ipse teneatur 0
« 2 • Nuncupattvum) quod minorem so- Ad t e .
laris. - 920. Quotuplex est testamentum. - 921. Ex quibus capitibus testamentum est haereditatem restituere haeredi in illo te- « lemnitatem requirit, scilicet tantum ut
stamentum
nuncupa~
nullum. - 922. Quid, si desint solemnitates , et sit testamentum ad pias causas. - stamento instituto, retenta sibi quarta tre- - septem testes idonei supradieti convo- tivum.
923. Quid} si constet haeredi voluntas testatoris, - 924. Quid, si non constet; an ipse
teneatur credere uni testi. Et an testamentum nullum valeat quoad legata pia. - bellianica l ut colligitur ex lege Posthu- « cati audiant et intelligant testatoris vo-
925. Quid} si testamentum factum sit ab hominibus rusticanis. - 926. Quid} si tem- mus , § St' paganus} ff. de z'njusto rupto e: luntatem, coram eis scriptam vel voce
pore pestis. - m. An testamentum sine solemnitatibus obliget in conseientia. - testam.; et si est haeres necessarius, re- « articulata prolatam », [Simul et eodem
928. Vide aùos casus. - 929. Quid de testamento clericorum, novitiorum et militusn. tenta sibi portione debita. tempore, ut sint contestes. Salmant. 9].
- 930. Dub. 1. An legatum relz'ctum virgini, ut nubat, possit ei dari} si fiat reli-
gz·osa. - Dub. 2. An legatum relictum eivibus loei possù dari extraneis. - Dub. 3. An 920. - « Resp. Il", Testamentum est du- Per signa autem nequit haeres institui.
legatum relictum orphanis possit darz' eis qui parentes habent inutiles. - Dub. 4. An « plex: - Quid, si testator annuat? Probabile est
legatum relictum puellis ut nubant, possz't dari eis quae sine dote jam nupserz'nt. - Requisì- « 10. In scriptis, seu clausum: quod posse sie institui (ex Lugo, Vasquez, etc.
Dub. 5. An legatum relictum puellz's nupturz's} possz't darz' vz'duz's ut iterum nubant. ta ad testa-
m en t um « testamentum testator, sive sua sive al- Vide Salmant. 10), maxime ad causas pias.
- .Dub. 6. An legatum relz'ctum 'i)z'rgz'nibus nubendis possit dari virgini corruptae. - c la u s u m ,
« teriusmanu scriptum, septem testibus Salmant. 11 cum Villalobos, Gomez, etc.,
Dub. 7. An legatum relictum puellae ut remaneat virgo, debeatur ei si nubat. -
Dub. 8. An legatum relictum puellae ut nubat, transeat ad ejus haeredes si ante « idoneis, - non defectuosis, non caecis, et Croix 12.
nuptias moriatur. - Dub. 9. An legatum relictum pro fabrica ecciesiaepossit expendi « non surdis, mutis, nec furiosis, prodigis, « Etsi vero talis nuncupatio coram te-
z'n alla dzvz'no cultui necessaria. - Dub. 10. Quomodo dz'stribuendum legatum reù- «infantibus, religiosis, cognatis qui in te- « stibus a notario in scriptum communiter
ctum pauperibus. - 931. Qu. 1. An ultimae voluntates possint commutari a Papa « statoris potestate sunt". [Adde infames « redigi soleat; id fit, non ad actus sub-
sine causa. - Qu. 2. An ab episcopis, cum justa causa. Dub. 1. An tunc requiratur
consensus haeredz's et legatarii. Dub. 2. Quae sint causae justae ad commutandum. de jure, fratres, patrem testatoris, qui sunt «stantiam servandam, sed ad meliorem
in ejus potestate. Viva 3, Salmant. 4 • Adde « probationem et securitatem, si testes de-
Tcstamen- 919. - « Resp. l°. Testamentum est vo- sunt a manu haeredis. Vide Salmant. 6]. hacredem; sed non legatarios, non tuto- « cedant vel inidonei reddantur. - Si au-
tum, quid. res l etc. Viva et Salmant.; nec religio-
« luntatis justa sententia de eo quod quis « A codt'cillo vero differt, quia codicillus Codicillus, « tem testamentum careat solemnitate de·
« post mortem suam fieri vult, cum dire- « est quasi testamentum imperfectumj et quid. sos, etsi isti peccent, si testentur a) sine « bita, dubiteturque utrum testator volue-
« cta haeredis institutione. Quod additur, « non fit ad instituendum haeredem (nisi 1 Disp. 24, n. 15. _. 51 Loc. cit., n. 17. - 8 De Contract., n. 11. - Lugo, disp.24, n. 4, i. f. - Ferdinandus Vasquius,
e ut distinguatur a reliquis ultimis volun- « ex privilegio, V. gr. in militia), sed ad qu. 10, art. 1, n. 4. - ., Tr. 14, cap. 5, n. 10. - Viva} loc. de Successionum creatione, lib.2, § 17, n. 52. - IO Tr. 14,
Differt a e tatibus. - Nam differt a legato) seu fidei- « aliquid in testamento explicandum, ad- çit. - Salmant.} loc. cit., num. 10. - 5 Loc. cit., n. 4. - cap. 5, n. 12, i. f. - 11 Loc. cit" D. 17, i. f•• Villa/.., part.2,
legato. 6 Lib. 3, tr.5, cap. 1, n. 3. _ 1 Disp. 3, de Contract., qu. 17, tr. 30, diff. 4, D. 5. - Antonlus GomMI in lego 3 Tauri,
« commisso partiali, quod hoc sit donatio «dendum, mutandum, detrahendum, vel punct. 1, num. 9 et 10. - S Loc. cit., num. 15. - 9 Loc. cit., n. 110, i. f. - III Lib. 3, parto 2, n. 1131.
e quaedam a defuncto relicta, et ab hae- « ad legata instituenda a). - Vide Lay-
«rede praestanda ". LLegata accipienda ~ mann 7, Tanner B, Lessium 9, Bonacina lO ••
bus testamentariis distinguuntur species quae (cod. 760); Hz'spanico (cod. 660) et Germanz'co
l Tom. 3, disp. 4, qu. 7, dub. lO, num. 275 et 276. - n. 178. - l' Lib. 3, tr.5, cap. 1. - 8 Tom.3, disp.4, qu.7, eosdem habent effectus, sive sub nomine insti· (cod. 2087), prima et altera species dispositio-
!il v. M:.·nor~ n~ 11. - 8 Lib.3, tr. 4, cap. 9, n. 4. - 4 v. Cu- dub. 11, in princ. - ' Cap. 19, dub. 1. - lO Disp. 3, dc
tutionis haeredis fiant, sive sub denominatione nis qualitatem tribuunt haeredis; tertia dispo-
rator, n. 1. - l; Man., cap. 25, n. 66. - S Tr. 14, cap • .o, Contract., qu. 17, punct. 1.
legati, nempe: 1°. Legatum universale, quo sitio, qualitatem legatarii. - In jure hodierno
testator universitatem bonorum suorum do- fideicommissum vel omnino exc1uditur(Cod.
nat, cum onere legata particularia praestandi, Gall.} 896; Ital., 899; Hz'span.} 774); vel pecu-
restituere, nisi in quantum res adhuc existit suis bonis, pro tempore suam morterri subse- vel absque hoc onere. 2°. Legatum factum liaribus legibus subjacet (Cod. Austr., 604;
in se vel in aequivalenti; dum altera pars cuturo, disponere intendat. - ]uxta leges ho- Utulo universalz', quo testator quotam bono- German.,2100). Verum recolendum est sub-
totum, quod recepit, restituere tenetur. die vigentes codicillus habetur communiter rum partem donat, V. g. dimidiam vel tertiam stitutionem fideicommissariam ad causas pias
919. - a) Ex jure hodierno non requiritur ad instar novi testamenti; secus tamen est in partem, universa mobilia vel immobilia, etc. valere in foro conscientiae, nam ex jure ca·
in testamento formalis institutio haeredis; sed Austria (Cod. 552). - In jure Gallico (cod. 1002) 3". Legatum factum titulo particularz·. quo nonico, a quo reguntur, validae habentur.
admittitur quaecumque denominatio, dum- nullum adest discrimen inter haeredem ex determinata bonorum pars donatur, V. g. mille 920. - a) Id est, si testium officium in se
modo dare exprimatur quomodo testator de testamento et legatarium. Tres in dispositioni- aurea, bibliotheca, statua, etc. In jure Italico suscipiant.
 324 LIB. IlI. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. n. 325
c rìt conficere clausum an apertum, valet vel si in eo sint scripta legata pia a). e jam espressa, Malderus a), Laymann, Praeterea testamentum in favoremlìbe- Quid de
testamento
e ut nuncupativum: haec enim praesumi- Salmanticenses 6 cum Molina, Tapia, Di- . o: Diana l. rorum, licet valeat quoad lìberos, non ta- in favorem
e tur testatoris voluntas, ne actus omnino liberomm.
castillo, etc. «An autem tale testamentum ad cau- men valet quoad alios, si solemnitates
« corruat. - Sanchez l, Lugo 2, Bardi a. 30) . Testamentum potest esse nu11um o: saspias prìncipalìter factum, si solemni- juris communìs desint, ut habetur in lege
c Porro praeter has solemnitates jure ob defectum lzòertatz's: eo quod testator « tates desint, valeat quoad legata pro- Hac consultissz'ma, § Ex imperfecto, C. de
- communì requisitas, aliae sunt partia- non libere egit, vel non compos mentis, « fana? Controvertitur. Negant Bonacina b) testam.
« lium locorum, quas in singulis locis no- vel deceptus, vel coactus vi aut precibus Non so- « et Lugo. - Affirmant Covarruvias, Sàe), c Denique testamentum ad pias causas Testamen-' .
Iemne, pro- tum non so-
c runt periti notarli: qui proinde, ne im- importunissimis , vel metu reverentiali. babiliter «Lessius, Villalobos, Sanchez, Barbosa, - non solemne revocatralìud solemne, lemne ad
causas pias
e pingatur, utiliter adhibentur ". Salmant. 7. - Secus, si testator fuit indu- nul1um
« Trullench 2, Diana a ". « etsi di hujus mentionem non faciat. Ma- re:vocat
quoad lega-
Notandum lO cum Lugo 4, qui citat ctus precibus simplicibus, suasione, etc. ta profana. « lina, etc. Diana 9" [Cum Viva 10J; « idque, !\uodlibet a-
Et hanc tenent Salmant, 4 et Viva 5 liud.
Vasquez, et Roncaglia 5 cum communiori Vide Salrnant.". cum communiori, et Roncaglia 6 vocat e etiamsi prius etiam fuerit ad causas pias
(contra aliquos), ex lege Hac consultis- 922. - «Quaeres: An testamentum sz't comrnunem ; quia accessorium sequitur « (Molina et alli sex): licet hoc posterius
sima, C. Quz'testam. facere possmt, et lege « valùium, cuz'desunt solemnz'tates a jure naturam principalis. - Attamen sententia « quidam negent. - Vide Diana 11 ".
Haeredes 21, ff. eod. Ht., non sufficere ad « cz'vzlz' reqzasitae? Bonacinae 7 et Lugonis 8 cum Vasquez, 923. - Quoad dispositiones pias, cer- Quomodo-
libet con-
valorem testamenti nuncupativi, quod te- « Resp. lO. Si testamentum factum sit Requisi- Jasone, etc., est satis probabìlis; quia re- tum est quod si constat haeredi voluntas stet volano
ta in testa- tas testato-
stator dec1aret se in tali schedula, puta « ad causas pias, etiam in foro externo mento ad spectu laìcorum Papa nihil disponit. - testatoris, sive per verba sive per nutum ris, legata
sigillo sìgnata , vel tali loco c1ausa, no- e: eas non requiri, sed sufficere eas quae causas pias, Nec semper valet regula quod accesso- aut scripturam, tenetur haeres in con- pia solven..
da.
minare haeredem et alias dispositiones; « sunt juris gentium, scilicet duo testes: rium sequitur naturam sui principalis: scientia vel cedere haereditatem loco pio,
sed requiri quod ipse coram testibus suffì- «in foro autem conscientiae, supposìta nam ipsa non currit ubi diversa est ratio vel legata solvere a). Ita communiter Lu-
cientibus haeredem nominet; et quoad « potestate disponentis, sufficere scriptu- accessorii a principali, ut hic accidit. Et go 12, Concina 13, Laymann 14, Roncaglia 15;
alias, sufficere quod se ad schedulam re- e: ram, nutum vel aliud signum testatoris, ideo, non obstante quod testamentum prin- et Salmant.w cum Lessio b), Dicastillo, Vìl-
mittat b). « absque u110 teste. Quod si tamen manus cipaliter sit profanum, debetur legatum lalobos, etc. - Unde ìnfertur quod si testa-
NuUitas
testamenti
921. - Notandum 2° quod ex triplici - testetorìs non extet , requiruntur duo in eo relictum, etiam deficientibus solem- tor dedisset tibi alìquìd, ut tamquam pau-
est ex ,tri..
plici capite.
capite testamentum potest esse nullum: « testes in foro externo, inter quos etiam nitatibus juris cìvìlìs ,: ex cap. Relatum per retineres, vel ut in pias causas distri-
lO). Ob defectum solemnz'tatum substan- « femina esse potest, Covarruvias et alli [11, de testam.J bueres, tute id faceres, etiam c) inscio et
tialium; quae ab auctore explicantur. e: duodecimo Diana 9 », [Cum Salmant. 10J.
Laym., Iìb, S, tr. 5, cap. 2, n, 6. - 1 Parto 5, tr. S, cap. S, dub. 1, n. lS. - Jason, in Ieg. Hac eonsultissima,
2°).Ob defectum complementi, nam si « - Item confessarius vel parochus esse resol, 126.- Lugo, disp.22, n. Tl4. - cooar., de Testam., § Ex imperfeeto, n. lO. - Molina, de just, et Jure, tr. 2,
testator moriatur vel loquelam amittat e: potestr licet legata sint pro sua ecc1esia; cap. 11, n. 2. - Less., cap. 19, n. 9, v. Tertio, - Villal., disp. 153, in princ. - • Parto 7, tr, 6, resol, 26 -et TI. -
parto 2, tre SO, diff. 4, n. 7. - Sanch" ConsU. mor., lib.4, 10 De Contract., qu, lO, art. 2, nume 4. - Molt'Ha, tre 2,
antequam testamentum compleat, testa- « idque ad hoc tantum, ut voluntas testa-
cap. 1, dub. 7, n. 2, - Barbosa, de Jure eccles., Iib, 3, disp.l53, in princ. - 11 Parto 7, tr. 6, resol. TI. - 1lI Disp. 22,
mentum est nu11um, etsi haeredem insti- « toris probari possit, et j udex pro ea sen- cap. TI, n. 96.- • Lìb. 7, cap. 18, dub.4, n. 2. - • Parto 7, num. 267. - 1lI De Just. et Jure, disserto 5, cap. 1, n. 9,
tuerit, ex lege Sz' quz's cum testamentum « tentiam ferat. Vide Lessium, et card. tr.6, resol, 4. - 4. Tr. 14, cap. 5, n. 19. - 5 De Contract., v. f. - 1. Lìb. 3, tr.5, cap. 2, nume 5. - :m Tr.14, qu, 15,
de Testam., cap. 2, qu. 2, resp. 1. - 18- Tr•.14,de Contract.,
[al. Si z"s qui testamentum J, ff. eod. !t't. Hoc « Lugo 11, ubi etiam probat, in tali testa- qu, lO, art. 2, n.5. - • Tr. 14, qu.15, de Testam., cap. 2,
qu, 6, resp. 2. - , Disp, S, de Contract., qu. 1, punct. 3, cap. 5, n, 18. - Dicast., tr, 19, disp. 1, dub. lO, n. 114 et
tamen currit, si constet testatorem voluis- e mento ad pias causas non esse ne cessa- n. 18. - • Loc, cit., n. 274. - Vasq., Opusc, de Testam., seqq •. Viltal., parto 2, tr, SO, diff. 4, n. 6.
se instituere alios haeredes, vel legata or- « riam haeredis mstìtutìonem. At, licet
dinare. In dubìo autem testamentum valet; « morte interveniente non fuerit absolu-
sicut etiam valet; si haeres sit causa pia, « tum, valet tamen quoad legata pia in eo 922. - a) Malderus, tr. 1, cap. 11, dub.8, et obligatoria in foro conscientiae. Facile ta-
v. Quarto, plane concordat,et mentem suam men admittuntur haeredes ad compositionem
, Consil. mor., Iib, 4, cap. 1, dub. lO. - • Disp. 24, n. 9. - Tapia, tomo 2, lib. 5, qu. 21, art. S, n. 6. - Dieast., uberius his verbis explicat: « Si... dispositio cum Ecclesia vel pia causa cui legatum est •.
n. lS. - • De Consc., discept,6, cap. lO, § 1, - • Loc. cit., lib. 2, tr. 19, disp. l, dub. lO, n. 124.- , Tr. 14, cap. 5, n. SO. quae jam facta est ad pias causas, impugnari b) Lessius, etsi haec diserte non habeat, at
n. 5. - Gabr. Vasq., Opusc. de Testamentis, cap. 1, § 8, - 8 Loc. cit.) n. 31. - Covar' l de Testam" cap. Il, n.7. - nequeat, eo quod verisimiliter fuisset mutata sane eadem perspicue innuit, dum Hb. 2,
n. 46 et seqq. - 'Tr. 14, qu. 15, de Testam., cap. 1, qu. S, 9 Part.7, tr.6, reso!. 15 et 17. - 10 Tr. 14, cap. 5, n. 17.- cap. 19, disputans de testamento facto ad piam
rcsp.2. - • Tr. 14, cap. 5, n. TI. - Molina, tr.2, disp. 134,
in progressu, aut gravata onere, nondum ex-
Less., cap. 19, dub. 2. _" Disp. 22, n. 265 et seqq., et n. 271 presso sed exprimendo, habenda erit rata. Si causam, quaerit: «Utrum necessarii sint duo
vero eo modo impugnari verisimiliter possit, testes, ut tale testamentum sit validum in foro
propter nondum satis expressam voluntatem, conscientiae., et respondet, n. 7: «Non esse
b) De testamento solemni, quod fit coram Hispanico (688); Germanico (2231). Praeterea erit habenda irrita •. necessarios: suflìcit enim in his testamentis
notario et testibus, nihil addendum est; de jus Austriacum admittit etiam testamentum b) Bonacina, disp. 3, qu.l, punct. 3, n.18, id quod jure naturali est suflìciens...; neque
testamento autem privato plura sanciuntur in allographum, ab alio scriptum, et nuncupa- hanc negativam sententiam utique tenet, ut etiam necessarii sunt duo testes jure canonico,
jure hodierno, scitu valde necessaria. Priva- tivum, (Cod. 579 et seqq.). In jure AngNco probabiliorem; oppositamtamen valde proba· quia jus canonicum non requirit eos ut dispo-
tum testamentum dicitur holographum, quod requiritur ut scripto testamento apponatur bilem appellato sitio sit valida in foro conscientiae, sed ut
scilicet manu testatoris integre scribitur, cum testatoris nomen (aut rite appositum agno- c) Sà, v. Testamentum, n. 4, haec afiirmat possit probari in foro externo •.
indicatione anni, mensis, diei (in Germania scatur), praesentibus duobus testibus, qui et « secundum quosdam" quos non reprobat. c) Lugo clare significat posseid fieri inscio
etiam loci: cod. 2231) et nominis appositionein ipsi, tamquam testes recte confecti testamenti, d) Haec ampliatio apud solum Dianam et invito haerede; loquitur enim de legatario
forma chirographi Istae tres conditiones re· nomina sua subscribere debent. reperitur. cui aliquid «occulte et sine teste. datum est
quiruntur et sufiiciunt ad ejus validitatem; et 921. - a) Scilicet,ut dicunt Salmant., Tapia 923. - a) Confirmatur S.Alphonsi sententia ad causam piam, quem dicit posse et debere
quaelibet charta, licet non obsignata, suflìcit. et Dicastillus,eo casuvalet testamentum, dum- rescripto S.Poenitentiariae, die 19]anuarii 1901 expendere juxta mentem testatoris; neque
Testamentum holographum admittitur jure ta.xat quoad pias causas in eo contentas, non declarantis: « Praxim hujus S. Tribunalis esse eum teneri respondere ad edicta quae jubeant
Gallico (970); ItaNco (755); Austriaco (578); vero quoad alia legata. ut generatim legata pia habeantur ut valida etiam sub censuris manifestari bona defun-
 326 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGL CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTlS. - DUB. Il. 327
invito haerede; prout docent Lugo 1, Mo- 925. - « Resp. 2°. Si testamentum fa- Testamen-
tum homi-
« gatì , vel audiant vocem testantis (etsi Ita, cum Busenbauro, Lessius 7, Molina a, Testamen·
tum sine so-
lina 2; et Salmant, a cum Dicastillo, Villa- e ctum est ad causas non pias, hominibus num rusti- « hoc quidam requirant), modo euro vi- Sà a) et Silvester 9, Roncaglia lO; item Mal- lemnitati·
cancrum, bus proba-
lobos, Covarruvias d), Gomez d), etc. « rusticanis quinque testes suffìcìunt, si « deant: [Diana C)J; - neque invalidari, derus, Reginaldus, etc., apud Cabassu- biliter valet
in conscìen-
Si volun- 924. - Caeterum, si contra non constet «plures haberi nequeant; nec subscri- « licet aegrotus convalescat. [Diana 1J ex tium 11. Et probant ex § Per tradztzonem, tia.
tas non con-
stet, testis haeredi voluntas testatoris, docet Lay- « ptione opus erit a), si litterati non sint. « aliis octo. Instit. de rerum dzvz's., ubi: Nz'hil...tam con-
unìcus non
suffìcit. mann 4 quod ex certa regula, omniurn « - Laymann 11, Bonacina 12 », « Denique, si parochus scribat coram venz'ens est naturait' aequt1atz~ quam volun·
consensu recepta, non tenetur haeres in 926. - « Resp. go. Tempore pestis non Requisi-
ta tempore
«unico teste, habere vim testamenti, sal- tatem domt'nz'volentz's rem suam z'n alt'um
suo praejudicio credere uni testi, quamvis "requiruntur septem testes simul congre- pestis. « tem nuncupativi, dicit Molanus et Mar- transferre, ratam habert: - Hinc Lessius,
probatissimo ; dum in cap. Relatum, de « gati ad testamenti subscriptionem; sed «chìnus cum Diana 2 a , Salas b), Sayrus et Molfesius c), ibid. 12, di-
testam., expresse dicitur: Trious aut duo- « sufficit si singuli separatim adhibeantur. 927. - « Resp. 4°. Etsi probabilis et se- cunt, haeredem ab intestato, si certus sit
bus legzlz'mz's testtous requz'sz"tt's. Et in cap. « Adde, aequitatem postulare ut quando «cura sententia sit Covarruvias, Bona- de voluntate testatoris, teneri eam exsequi
Licet, de testt"b., dicitur: Lt'cetquaedam st'nt - testes vel notarius haberi non possunt, « cinae a et alìorum, testamentum factum et restituere haereditatem.
causae, quae plures quam duos eXtgant "ultimae voluntates validae pronuntien- « ad causas non pias, sine solemnitatibus Secundam vero sententiam omnino op- Probabili-
ter non va-
testes ; nulla est tamen causa, quae unz'us « tur, si de voluntate defuncti liquido con- « jure requisitis, invalidum esse in foro positam tenent Suarez, Bonacina, Covar- let.
testimonio, quamvt's legz"tt'mo, terminetur: «stet. Hinc in Camera imperiali valet te- « conscientiae praeterquam quoad legata ruvias, apud Cabassutium la; et Salmant.P
Hoc enim necessarium fuit ad bonum com- « stamentum, peste valde grassante, con- «pia: Molina, Lugo, Vasquez, Sanchez, curo Laymann, etc. Quia lex solemnita-
mune, ut fraudes evitentur; prout ajunt « ditum coram duobus vel tribus testibus, e Diana 4, contra Barbosa: ita ut haeres tum non solum fundaturin praesumptione
Laymann 5, Holzmann 6 et Croix 7. - Hinc « inter quos confessarius esse potest. Atq ue « per illud institutus et legatarius tenean- fraudis, sed etiam in ejus periculo. -Eam-
docet Laymann 8 quod haeres non tene- « haec vera sunt secundum jus commune « tur ad restitutionem haeredibus ab inte- dem sententiam sequitur Lugo 15 cum
tur credere soli parocho, nisi alius adsit « caesareum, sec1usis specialibus locorum « stato; - contrarium tamen verius est, aliis j sed excipit fideicommissa, ex § ult.
contestans; et idem dicunt Viva a) et « statutis. Nam Venetiis v. gr. et Viennae « Idecque licite retinetur quod tali testa- Instit. de fidet'com.
Croix b) ut supra. « duo testes ad testamentum sufficiunt. - « mento possidetur. Ratio est, quia illae Tertia sententìa, quam amplectitur Ca- Probabilius
et in praxi
Hic autem quaeritur an testamentum « Vide Laymann la. « solemnitates tantum requiruntur ad ca- bassutius 16 cum Soto, Sanchez, Baàez et favendum
possessori,
nullum quoad causas non pias, valeat « Immo, absolute loquendo , tempore « vendam deceptionem, et ad fidem in foro Beja, tenet praeferri debere possessorem.
quoad legata pia. - AHi negant; quia « pestis suffìcere solemnìtates juris gen- « externo faciendam. Vide Lessium 5, card. Primam et secundam sententiam pro-
corruente principali, corruit 'accessorium, - tìum, atque adeo tres vel duos testes, «Lug0 6 », babilem censeo; sed hanc tertiam proba-
Testamen- - Sed communìor sententia affirmat; « docet Diana 14 et Sà a), Laymann, etc.; Triplex etiam sententia (prout diximus biliorem et in praxi omnino sequendam:
tumnullum
quoad pro- quia specialis ratio reperitur in acceso - atque inter eos esse posse feminam et de contractibus n. 711), est pro testamen- quia potius omni jure est jus possessionis.
fana, valet
quoad lega- sorio, guae non est in principali, nempe « notarium ipsum (tametsi non sit imma- tis conditis sine solemnitatibus. Unde omnino dicendum puto quod haeres
ta pia. Prima sententia tenet ea valere in con- non tenetur solvere; et contra, legatarìì,
favor religionis: et ideo ibi attenditur tan- « triculatus): modo non sit consanguineus
tum jus canonicum. Ita Laymann 9, et « vel affìnis defuncti: [Diana 15J ex Meno- scientia, et naturalem parere obligationem. si bona fide legatum acceperint, non te-
Roncaglia lO cum Covarruvias. « chio b), etc.; - nec opus esse ut sint 1'0,
l Parte 7, tre 6, resol.40. - Molan., de Testam, piis, n. 105. - U Lib, 6, cap, 3, n. 4. - Less., Ioc. cìt., n. 13 i. f.,
cap. 33, v. Inde etiam. - Marchin., de Peste, parto 8, cap. 3, et n. 20, i. f•. Sayr., cìav., lìb, 3, cap. 7, n. 9.• 10 Ap. Ca-
l Disp. 22, n. 268. - • Disp. 134, n. 7, post med, - cìt., n. lO, v. f. - lO Tr. 14, qu, 15, cap. 2, qu.6, resp.2..
• Tr. 14, cap. 6, n. 18, io f•• Dicast., tr, 19, disp.T, dub. lO,
n. 3••• Loc. cìt., resol, 35, i. i., et resol, 42. Vide etiam bassut., Ioc, cito - Suar., de Legib., lIb. 6, cap. 24, n. 4.•
Couar., de Testam., cap. 11, n. 4. - n Lib. 3, tract. 5,
part.6, tr. 3, resol.123. - Covar., de Testam., cap. 10, n.12. Bonac.) dìsp.3, qu.l, punct. 3, num. 2 et 5.. Covar., de
n. 118.• Villal., part.2, tr. 30, cliff. 4, n. 6, i. t. - • Lib.3, cap. 2, n. 16. - 12 Disp. 3, qu. 17, punct-. 5, n.4. '- 13 Loc.
- , Disp. 3, qu. 1, punct. 3, n. 6. - Molina, dlsp. 134, n. 2, Testam~, cap. lO, n. 12. - 18 Loe. cit., n. 4. - 14 Tr. 14,
tr. 6, cap. 2, n. 4. - • Loc. cito - • De Praec. decal., n. 667. cit" n.17. - 14 Parto 7, tr. 6, resoI. 35•. Laym.) loe. cit.·-
v. Contra vero. - Lugo, disp. 22, num. 273. - Vasq., de cap. 1, nUIn. 61.. Laym., lib. 3, tr. 6, cap. 2, num. lO. -
- ' Lib. 3, parto 2, n. 1130,v. f. - • Loc. cit., n. 6. - • Loc. " Loc. cit., resol. 36 et 37.
Testam., cap. 3, dub. 1, n. 12. - Sanch., Consll. mor., " Disp.22, nUm. 254 et 256. - 18 Loc. cit., num. 6 et seqq .•
lib. 4, cap. l, dub. 7, n. 3. - • Parto 7, tr. 6, resol. 3. - Sotus, de fusto et luce, lib. 4. qu. 6, art. 3, conclus., et
Barbosa, de lure eccles., lib. 3, cap. 27. n. 96. - • Cap. 19, v. f" § Nunc igitur explicatio. • Sanch. ~ ConsiI. mor.,
cti. - Molinaautem, Dicastillus et Villalobos, testi». Sed in fine, pro Coloniensi archidioe- dub. 3. - • Disp. 22, sect.9. - , Loc. cit., n. 12 et seqq. - lib. 4, cap. 1, dub. 14, nume 5 et 6.• BaRes, in 211m 2l1.C,
omissis iis quae de invito haerede dicuntur, cesiaddit quod: «Testamentaecc1esiastieorum , Tr. 2, dlsp.81, a n. 16. - • V. Testamentum I, quaer.6 praeamb. ad qu. 62, de Dominio, disp. 5, dub. 4, concI. 2.•
et 8; et v. Haereditas rII, qu. 7. - 10 T•• 14, qu. 16, cap. 1, Beja) Respons. caso conse., parto 1, eas. 53, § Nec casus de
aperte innuunt posse fieri inscio haerede, di- facta sine notario vel pastore et duobus testi- qu. 4. - Malder., tr. 1, cap. 11, dub. 6. - Regin., lib. 25, electo.
centes sieut Lugo, legatarium posse et debere bus sint invalida».
expendere juxta mentem testatoris quod acce- 925. - a) Solus Laymann loquitur de sub-
pit a testatore occulte, quamvis non adsit testis scriptione, negans eam esse necessariam.
nec scriptura. 926. - a) Sà male citatur a Busenbaum; mentum conscriptum a notario sanguine con· 927. - a) Sà, V. Testamentum, n. 3, non
d) Covarruvias et Gomez male citantur a nam a Diana allegatur pro opinionedocente juncto, haeredi in ipso testamento descripto, amplectiturhanc sententiam;sed tertiam,quae
Salmant: nam nec Covarruvias, de Testam .. sufficere quz'nque testes, pestis tempore. Et falsi suspicione laborat». ipsi S. Alphonso probatur.
cap. lO,. nec Gomez, z'n lego 3 Tauri, n. 110 revera hoc asserit Sà, v. Testamentum, n.12. c) Diana non satis diligenter citatur a Bu· b) Salas, de Legz·b., dz"sp. lO, sect. 4, n. 22,
et 113, id asserunt, neque alibi, quidquid in- b) Menochius his verbis a Diana citalur: senbaum, Sane Diana, resol. 38, negat requiri male citatur a Cabassutio; non enim habet
vestigare conatus sim. « Vide etiam a fortiori Menochium ». Et re ut testes sint rogati; sed resol. 39, contra eos hoc corollarium.
924. - a) Viva, de Contract., qu. lO, art. 2, quidem vera, Menochius, Consz"l. 313, n. 40 qui necessarium esse perhibent, ut testes «non c) Molfesius, Sum., tr.13, cap. 2, n.147,
n. 3, c1are enuntiat assertum, inquiens: «Pa- et 41, non loquitur de peste, sed generaliter: solum audiant vocem testatoris, sed etiam hoc dicit ut tutius; contrarium tamen proba-
rochus etiam cum alio teste, sufficit ad testan- « Est suspicio, quia pater haeredis instituti... illum videant et cognoscant, ipse statuit: bile existimat, et conc1udit: « Melius tamen
dum, quamvis legatum sit pro ecc1esia sua>. erat perfamiliaris et stricta amicitia functu~ « Tempore pestiss-ufficere testes audire vocem est, ut se conveniat cum legatariis, ut aliquid
b) Croix, loc. dt., scribit dumtaxat in uni- illi scriptori seu notario, apud quem extabat testatoris, si vocem notam habeant, videtur eis solvat et cessionem jurium obtineat, ut
versum: «Haeredem non teneri credere uni dieta schedula [non satis.bene clausa]...Testa· dicendum». omnino sit tutus ».
 328 LIB. III. - TRACT. v. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
nentur restituere. Observa attente quae
nisi inter- diximus dieto n. 711. Id tamen intelligen-
veniat judi-
cis senten- dum, nisi accedat sententia judicis; ut
tìa,
dicunt Roncaglia 1 et Cabassutius 2 eum
alìis citatis. - Nec obstat dicere senten-
tiam judicis non obligare, si nitatur legi
fundatae in falsa praesumptione fraudis
quae non adsit. Narn, praeterquam quod
sententia tunc nititur legi quae fundatur
in periculo generali fraudum, ut respon-
det Roncaglia, quisque tenetur parere ju-
dici praecipienti, semper ac ejus sententia
non sit evidenter injusta, ob bonum com-
mune pacìs, ut litibus et jurgiis fìnis imo
ponatur.
928. - « Unde, secundum hanc poste-
« riorem sententìam, resolves sequentia:
Corolla- « IO. Haeres ab intestato, si sciat vo-
ria Busen-
baum. « Iuntatern defuncti, tenetur restituere
- haeredìtatem, et solvere legata iis qui-
« bus testamento rninus solernni, aut ex
« voluntate ejus debentur, Molina, Lessius,
« contra Bonacina 8 ». - [Secus vero di-
cendurn, juxta contrariarn sententiam pro-
babilem, mox supra allatam].
«2°. Si dubius sit de voluntate testa-
« toris , debet cum illis componere pro
«ratione dubii: quia, curo nee ipse nec
« alii coeperint adhuc possidere bona fide,
« in dubio par est eorum conditio. - Vide
e Bonacina 4.
« 3°. Si haeres ab intestato retineat
«haereditatem et legata, possunt illi qui-
« bus aliquid per tale testamentum erat
« relictum, uti occulta compensatìone;
« quia revera res illae erant ipsorum. Vide
1 Tr.14, qu. 15, cap. I, qu.5. - • Lib. 6, cap. 3, n. 5. -
Roncaglia, loe. cito - Molz'na, disp. 81, nume22. - Less.,
cap. 19, n. 20, i. f. - • Disp. 3, qu. 1, punct. 3, n. 6. -
.. Loc. cit., nume8. - 5 Loc. cit., nume lO. - Less., cap. 19,
« Bonacina 5 l'. - [Sed hoc negamus. Vide
dieta Lib. I, n. 35, v. AltamenJ a).
«4°. Si haeres ab intestato fateatur
« mentem testatoris fuisse, ut haeredìta-
«tem nomine fìdeicommìssi alteri trade-
« ret, vel legatum aliquod solveret; aut
«si, oblato juramento, jurare noluerit:
« cogendus est etiam in foro externo hae-
« reditatem tradere et solvere legatum.
« 5°. Ob eamdem causam idem dìcen-
« dum est, si fateatur voluntatem testa-
- torìs fuisse, ut haereditas, non ut fìdeì-
e commìssum, sed immediate perveniret
« ad alìum, Quia non est recurrendum ad
« fidem testium vel ad juris subtilitatem,
« quando is cujus interest, ipse confitetur
- testatorìs voluntatem. - Vide Lessium
« et card. de Lugo 6 »,
Ait Lugo 7 quod si testator voce com-
mittat haeredi fideieommissum, et haeres
tacet, tenetur haeres utìque illud implere;
secus, si testator commìttat eì legatum.
Dicit tamen quod si haeres solverìt jam
legatum, non potest repetere.
929. - «Resp. 5°. Etsi probabile sit cle-
« ricorum et novitiorum testamenta facta
« ad causas non pias, sine solemnitatibus
«juris, non valere a): Molina et alii tres;
« cum tamen contrarium etiam sit proba-
«bile ex Suarez, etc., potest haeres ex
o: tali testamento haereditatem adire pro
«foro consdentiae. - Diana 8.
« Resp. 6°. Milites hujus temporis gau-
o: dent iisdem privilegiis testandi quibus
« olìm: dummodo in castris (vel in pro-
« pìnquo ex causa legìtìma) versentur.
n. 24. - • Disp. 22, n. 256. - , Loc. cit., n. 257 et 253.-
Molina, disp. 133, n. 8. - Suar., Defensio fidei (advers.
Anglicanae sectae errores), lib. 4, cap. 16, i. f. - • Parto 9,
tr. 9, resol. 16.
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB.
« Diana 1 ex aliìs quindecim, contra BaI·
« dum b), etc. - Atque adeo sufficiunt ììs
« duo testes (licet probabiliter nec hi re·
« quirantur: [Diana C)] - etiam non rogati:
« [Diana 2] et alli quatuor; contra Molina,
o: Lugo, etc. - etiam alias inidonei, modo
« non sint irnpuberes, nec caeci vel servi:
« [Diana 8J, Lugo, Vasquius, etc.; - neque
« opus est eorum subscriptione, vel sìgno-
« rum appositione, vel ut sint in conspectu
« testatoris. Ibid. '.
« Immo miles jure mìlitari (quo praesu-
« mìtur esse testatus in dubio) potest te-
e stari solo nutu. [Diana 5].- Potest etiam
« plura simul testamenta valida facere;
« vel pro parte testatus, pro parte ìnte-
« status decedere. [Diana 6]. - Valetque
« ejus testamentum etiam post missionem
« honestam, sed non ultra annum. Molina,
« Lugo, etc. [Diana 7J. - Denique possunt
« milites supradicto modo testarì, tametsi
o: sint surdi et muti (saltem si in castris
- audìtum et vocem amiserunt). Diana 8
« ex aliis l'.
Testamen- Testamon·
tuminterli-
Testamentum inter liberos valet ut
ta c1erico-
rum et no- beros. dispositio facta ad causam piam. - Vide
vltìcrum.
Salmant.",
930. - Hic plura Dubia oportet adno-
tare circa materiam legatorum.
Dubitatur IO. An legatum rehctum
puellt's ut nubant, possù dari eis quae
jiunt religiosae? - Resp. Si legatum sit
Privilegia
militum. Parto 7, tr. 6, resol. 4S. - • Loc. cìt., resol. 47••
1
Molina, disp. 129, n. 2•• Lugo, disp. 24, n. 12. - • Loc.
cìt., resol. 48•• Lugo, tec, cìt., n. 12•• Ferdin. Vasg., de
Succession. creatione, lib, 2, § 12, num. 44, 76, 98; et § 14,
n. SI; id. op., parto 2; et de Succession, progressu, Iib. 2,
§ 20, n. 9 et IO. - • Diana, loc. cit., resol. 48. - • Loc.
cit., resol. 50. - • Loc. cit., resol. 56 et 54. - Molina, Ioc.
cit., n. 2. - Lugo .. loc. cit., n. 12. - ,. Loc. cit., reso!. 62. -
8 Parto 7, tre 6, reso!. 49 et 50. - a Tr. 14. de Contract.,
cap. 5, n. 20. - lO Loc. citoJ cap. 5, n. 184. - U De Matrim.,
n. 329
relictum personae determinatae, certum Legatum
relictnm de- .
est posse dari: nisi aliter constet de mente terminatae
ut n u b a t ,
testatoris. Ita ex Auth, De sanctiss. episc., dari potest
§ Sed et hoc praesenti, [e. ad S. C. Treòel- si fiat reli-
giosa.
Izan.]. Vide Salmant. l0.
Quìd, si legatum relz'ctum sit personis
indetermz'natzs?
Prima sententia negat deberi a) illud Relictum
indetermi-
puellis religionem ingredientibus. Hanc natls ut nu-
bant, juta
tenent Sanchez 11, Bonacina 12, Molina b), alios non de..
betur reti-
Barbosa 18, Roncaglia 14, Concina 15, et Lu- gionem in-
gredienti.
go 16 cum communi, ut asserit. - Ratio,
quia mens testatoris servanda est in spe-
cifica forma semper ac servari potest; nec
recurrendum ad ejus voluntatem praesum-
ptam, quando habetur voluntas contraria
expressa. Tales enim testatores saepe et
pie providere sic intendunt solìs puellis
nubere volentibus, ne exponantur periculo
prostitutionis. - Nec obstat praefata lex
in Authent. citata. Quia ibì sermo fit tan-
tum de legato facto personae determi-
natae: unde nullum alììs damnum infertur,
si ipsi ingredienti religionem tradatur. Sed
in casu posito praejudicium irrogaretur
aliis nubendis a testatore nominatis.
Secunda vero sententia, quam tenent Juxtaalios
debetur.
Diana 17, Salmant. v cumPontio, Natta,
Boerio et Ochagavia, (ac adhaeret Les-
sius 19) affirmat deberi legatum. - Quia
in dieta Authent. assignatur ratio c), cur
legatum relictum certae personae ad nu-
Iib. 1, disp. 33, n. S2. - .. Disp. S, de Contraet., qu. I i,
punct. 8, § 4, n. 6, cum qu. I, punct. 4, n. lO, v. Addunt
aligui. - 13 De Off. et Potest, episcopi, aIleg. 88, n. 26. -
.. Tr; 14, qu, 15, cap. 7, qu, 2, resp. S. - .. De ]ure et ]ust.,
disserto 5, cap. 9, n. IO. - .. Disp. 24, n. 298.- " Parto 3.
tr.5, resol. 57; part.2, tr. 16, resol. 50, i. f. - " Tr. 14, de
Contract., cap. 5, n. 185•• Basò/. Pont., de Matrim., Iib. S,
cap. 7, n. 11.. Natta, CansiI. 296,n. 4 et 5.· Boerius, Decis.
aur" deciso 3, n. 14. - Ochagav.) de Matrim., tr. 1, qu. 15,
n. 17. - 1. De ]ust. et IDre, lib.2. cap. 18, dub. 15, n.12S.

928. - a) Locus ad quem S. Alphonsus alii probabiliter etiam contradicant), quod ex

remittit lectorem reperiebatur quidem in prio-
ribus hujus Operis editionibus; pro sexta vero
et sequentibus S. Doctor exaravit hovum om·
nino tractatum de Conscientia, in quo locus
allegatus prorsus desideratur. Porro in dictis
prioribus editionibus, loe. et"t., S. Alp1;l0nsus
retulerat opinionem Salmanticensium alio-
rumque auctorum, qui probabile existimabant
«legatarium ex testamento non solemni posse
compensare legatum sibi relictum '. Et v. At-
tamen, de hac opinione scripserat~ «In ter-
tic vero casu, non valeo acquiescere relatae
opinioni; gravissima enim est sententia (licet
testamento nullo nullum jus acquiratur... Ideo b) Baldus a Diana absolute citatur, sed aliud faeit quam ceterorum opiniones referre,
cum jus legatarii sit prorsus incertum, nescio revera distinctionem adhibet, zn lego In testa· nec de ulla suum profert judicium.
quomodo possit ipse compensare adversus mento, n. 17, C. de testam. miNt.; et primo 930. - a) Quin etiam Sanchez, Bonacina,
haeredem possidentem.. - Quodsi vero lo- quidem, de militibus Tusciae, et maxime FIo- Coneina et Lugo, locis citatis, negant posse
cus iste expunctus est e novo tractatu, mi· rentinis, «qui student magis mercationibus dari.
nime tamen S. Doctor recessit ab ipsa doctrina quam gloriae militari..., quia isti non militant b) Molina, disp. 207, n.8, loquitur de le·
ibi exposita, uti liquido constat ex dictis hic causa reipublicae, sed ad pompam;...ergo nec gato quod personae alicui determinatae reli·
n. 927, et supra n. 711. talia habent privilegia, sed tamquam privati. ctum sito
929. - a) Seu elarius: Probabile esse ele- habendi sunto Deinde de aliis ita scribit: «Hi c) En quae sunt hujus Authenticae verba:
ricorum et novitiorum testamenta (casu quo autem qui pro republica vel principe militant, «Si personae talibus conditionibussubjectae ..
secundum jus canonicum isti testantur), facta habent privilegia militum" monasteria ingrediantur...Hocautem solatio .
ad causas non pias, sine solemnitatibus juris c) Diana non satis accurate a Busenbaum fruantur, si usque ad suam vitam in his per·
civilis, non valere. hic citatur; etenim, loe. cit., resol. 46, non severaverint '.
 330 LlB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. II. 331
bendum, ei debeatur si fiat religiosa: Quod statoris. Secus, si id factum sit eo quod
m'tam projitentur reùgiosam: scilicet ne dotes religiosarum suat minores ac nu- nempe, quod pater dicitur orbatus filio, si voluisse ipsis omnino providere ob pecu- Relietum
puella relinquat statum relìgiosum, ut le- bentium. filius est inutilis: ex Glossa in lego Pia- liarem erga illas affectum, vel ut nubant, puelIae ut
nu b a t ,
gatum consequatur. Cum autem in legato gùmi~ C. ad lego Flavz"am de plagtar., vel ut nuptae decenter vivant. - Secus, sit quando pos-
Dubitatur 2°. An legatum relictum ci- dari nu-
relieto puellis indeterminatis idem legis vz'bus toci, possz"t darz' extraneis? [v. Orbz'tates]. Et ex eadem Glossa dicitur si indeterminatis; quia tunc censetur po- dote. ptae sine

motivum urgeat, ideo religiosae non sunt Negandum j nisi isti animum habeant Legatura vidua quae virum inutilem habet. - Sic tius testator voluìsse subvenire nubendis,
illo privandae. mi enim (ut dicitur in lege ibi perpetuo manendi: tunc enìm ab initio rc ei vl ii cbt uu sm, . a pari dicendus orphanus qui parentes ut perieulum prostitutionìs vitarent. _o.
Illud, ff. ad lego Aquz1) eadem mz7z'tat ra- pro naturalibus habentur; vel nisi sine quando pos- habet inutiles. Ita Roncaglia \ Concina 2, Quando vero legatum est relictum pro
sit dari ex-
tio, eadem mz1z'tare debetjurzs dzsposzlzo d). tali animo f) ibi per decennium manserint. traneis, Diana 3, Salmant. 4 cum Trullench, etc.; dotandis puellis pauperibus, bene potest
Neque (ait Lessius) praefata lex ]ustiniani - Ita Salmant. 3 cum Lugo. Sanchez, etc., ac adhaeret Lugo h. dari nuptis; nam tunc perseverat finis te-
innititur praesumptae menti testatoris j ac Concina 4, ex lege 2, C. de z'neo/zs f). An autem, eoneurrentz'bus vere orbatis statoris, nempe sublevandi ipsarum indi-
sed absolute vult favere pietatì, etiam con- Hic addendum id quod tradunt San- parentz'bus) hz' sz'nt praeferendi? gentiam. Ita communiter Sanchez 7, Ronca-
nisi con-
tra expressam testatoris voluntatem: ita chez g), Trullench h) et Barbosa g), apud currant ve- Affinnant omnes praefati auctores cum glia 8, Salmant. 9 cum Trullench et Diana,
re o r b a t i Sanchez &, qui vocat commune k). Ratio,
ut, si testator expresserit excludendas Patrem Ferraris &, nempe, quod legatum parentibus, Concina l0.
esse puellas religionem ingredientes, talìs relietum puellis originarììs non est dan- quia, cum voluntas testatoris possit ìm- Dubitatur 5°. An legatum reùctum fe-
dispositio rejiciatur tamquam turpis. dum eis quae casualiter natae fuerint in pleri in sensu proprio, non debet impleri mz'nzsùz matrtmonz'um collocasedis, possù
Secunda Hanc sententiam reprobare non audeo. eo loco. in improprio, ex elemento Quia eontz'ngz't, tradi vùiuzs iterum nupturzs?
opinio non de relig, domz'b., et ex Trident., sesso 25
reprcbatur; Sed prima mihi videtur certe probabi- Dubitatur 3°. An legatum relictum or- Resp. Affìrmatìve , si non sint aliae l~clictum
prima v [de Reform.], cap. 8. Sicut enim proprie feminae aetate nubiles. Seeus, si adsint; feminaema.
ì-

detur certe lior e) " quia dispositio AuthenHeae con- phanzs possit dari pauperz'bus habentz'bus ritandae,
~robabi·
Hor, tinet jus novum, quod,cum exorbìtet a parentes inutz"les? vidua non est quae virum habet inutilem, quia nomine mulieris in matrimonium sit quando pos-
dari vì-
jure communi, non est extendendum de Non concurrentibus vere orbatis paren- Relictum sed quae viro caret, ut dicunt Silvester, collocandae, proprie intelligitur ea quae duae uu-
pturae.
casu ad casum: maxìme, quia talis exten- tibus, videtur receptum apud omnes quod orphanis Tabiena et Angelus, apud Sanchez; ita in nunquam nupsit, ve! si nupsit, invalide
sia redundaret in praejudicium aliarum. dari possìt. Ratio, quia sie etìam impletur rentes E~~:~t/;~ . Limitatio casu nostro. -
non omnino
Attamen vìdentur non nupsit, aut matrimoniurn non consumma-
inu-
Quìd, sì tiles; improba- omnino improbabiliter negare Bonacina I) vìt, ex lege 11l) Boves, § Hoc sermone, ff. de
non s i n t
Probabiliter autem dicit Concina 1, voluntas testatoris, qui vult opitulari filiis biliter reji-
puellae quod si non extarent puellae quae nubere non habentibus a quo alantur: et tales citur. et Roncaglia 6. Ratio, quia id, licet non verbo signif. Ita communiter Sanchez 11,
quae nube-
re velint. vellent, tradendum esset legatum religio- sunt qui habent parentes ìnutìles, ex ce- congruat litteris dispositionis , oongruìt Roncaglia 12, Concina 13; et Salmant.» eum
nem ingredientibus: nisi ex me:f:lte testa- lebri illo dieto apud Glossam in can, Ad· tamen, immo magis accedit ad finem te- Bonacina, Trullench, etc. - Qui tamen
toris expresse oppositum colligeretur. - monere, caus. 33, qu. 2, v. Dt'cz': Sz·re pri- statoris subveniendi paupertati filiorum: recte addunt cum Rancaglia, quod si lega-
Quid, si Praeterea addit Barbosa 2 cum aliis, quod oeris , nec nomen habere mereris,. et ex qui, cum parentes habent inutiles, egen- tum sit relictum pro nubendis feminis pau-
r e l n qu a t tiores sunt vere orphanis, dum non solum peribus , viduis etiam dari potest ; quìa
ì

mille nu- si testator relinquat alicui pueUae mille Glossa in cap. Inter corporalia, de trans-
p t u r a e et
centum re- si nubat, et centum si ingrediatur mona- lat. episc., V. Inutz1em, ubi dicitur, ÌIm- debent tunc propriae, sed etiam parentum verbi significatio utrisque convenit tam
ligionemin- indigentiae providere. virginibus quam viduis.
gressurae, sterium: debentur monasterio omnia mille, tìlern reputari ut mortuum. Huie cohaeret
si hoc sit factum in odium religìonìs; quia id quod dicunt Covarruvias i), Baldus i), Dubitatur 4°. An legatum relù:tum Dubitatur 6°. An legatum relictum tnr-
tunc sie decernendum est in poenam te- de Palatiis o, Perez i), etc., apud Sanchez i), puellzs ut nubant, possit dari eis quae siee gz'nz'bus nubendz's,POSStl dari vz'rgz'nz'ettam
dote jam nupserint? corruptae? - Distinguendum: Relictum
Less., cap. 18, n.123. - 1 De Just. et Jure, disserto 5, Jnre disp.24, n.295.. Sanch., Consil. mor., lib.4, cap. 2, Resp. Affirmative, si sit relictum puellis Si publice constet de ejus corruptione, pturae ne-
v irgìni nu-
cap. 9, n.11. - , De 011. etPotest. episc., allego 33, n. 23. - dUb.'19. -' Loc. cit., disserto 5,cap. 9, n.14. - 5 Biblioth., quit dari
3'l'r. 14, de Contract" cap. 5, n. 186. - Lugo, de Just. et v. Civitas, n. 71. determinatis. Quia praesumitur testator non potest tradi; quia non adimpleretur publice cor-
l'uptae.
1 Tr. 14, qu. 15, cap. 7, qu. 5, resp. l. - , De Just. et qu. 15, cap. 7, qu. 3. - • Tr. 14, cap. 5, n. 188. - Tmli.,
Jure, disserto 5, cap. 9, n. 15. - 8 Parto 2, tr. 16, resol. 50. _ lib. 7, cap. 18, dub. 12, num. 15•. Diana, parto 2, tr. 16,
d) Haee verba exprimunt tantum sensum bosa, loc. cz't., allego 4, n. 7J non solum req~~ • Tr. 14, cap. 5, n. 187. - Trull., lib. 7, cap. 18, dub. 12, resoi. 50. - lO De ]ust. et Jute, disserto 5, cap. 9, n. 12. _
legis Illud; et Glossa, ad v. Existimarz', dicit: ritur ut sit natus in Ioeo, sed quod parentes 1b1 n. 15, v. Tertio. - l> Consii. mor., lib. 4, cap. 2, dub.13, li De Matr., loe. cit., n,55 et seqq. - 12 Loc. cit., qu. 3,
• Ubi est eadem ratio et idem jus ». domicilium eontraxerint». - Idemque tenet n. 2. ,- Silvest., v. Vidua.· Tabiena, eod. Angel.} eod. _
R
resp. 4. - 13 Loc. cit., n. 13. - 14 Loc. cit., n. 189. - Bonac.~
e) De modo loquendi quo S. Alphonsus hie Sanehez de Matrim., lib. 3, disp. 23, n. 3. Sanch., loe. cit.) n. 2, v. f. - 6 Loc. cit" qu. 5, resp. 2.- disp.3, qu. l7, punct. 8: § 4, n. 8.. Trull.,1 loe. cit., n. 16. -
utitur, vide ipsius S. Doetoris praefationem, h) T~ul1eneh, loeo citato a Ferraris, sei- 'l De Matrim., lib.7, disp. 91, num.63 et seqq. - S Tr. 14, Roncaglia~ loc. cit., resp. ,4, i. f.
initio tomi primi positam, § ult. Caeterum. lieet, lib. 7, cap. 18) dub.12, n. 15) V. Septimo,
f) Salmant., Lugo et Sanehez elarius di- dicit solum ex Diana: «Legatum relietum pro
eunt: Nisi per decennium ibi manserint, nee maritagio virginum, non posse dari expositae, cap. Per vestras, de donation., notab. 2, in quendo ejusmodi liberos non esse orphanos,
eonstet de animo non habitandi in perpetuum. quando haee eoneurrit eum origin!lri~: nam prz·ne., n. 12 et 13; Didaeus Perez, Com- et legatum ì~plendum e~se in pr~pria ~pecie
- Lex autem 2, C. de incolis, haee statuit: haee est illi praeferenda, quod ratlOfil et ae- mento in ordinato regni Castellae, lib. 3, quotles id fien potesti qUlbus verb1ssat1s per·
«Nec ipsi qui studiorum causa aliquo loeomo: quitati est conforme.; ~ed ~antum in ~asu 9,uo tit.l, lego 1, V. Cum jam sit visum, habent spìcue insinuat posse aliter fieri, si. non poss~t
rantur domicilium ibi habere ereduntur, nis1 non reperiuntur ongmanae». At 1pse Jam quidem de muliere quae nupsit viro inutili, in propria specie; ae proinde, vens orphams
deeem'annis transaetis, eo loco sedes sibi eon- dixerat, ibid., V. Quarto: «Hxpositae eensen· quod dicatur vidua (et ita a Sanehez, Consa. non eoneurrentibus, legatum licite dari pau-
stituerint » • tur naturales illius loci ubi expositae sunt ». mor., lib. 4, cap. 2, dub. 13, n. 1, citantur): peribus qui' parentes inutiles habent.
g) Sanchez et Barbosa hic quidem a Fer- i) Covarruvias in suis Praet. quaestioll., non autem loquuntur de patre qui filium inu- k) Sanehez, loe. cit., n.2, tenet hane seno
raris citantur' sed habent tantum generale cap. 7 num.2, v.' Est et in hoc; Baldus, in tilem habet, quamvis Glossa de utroque easu tentiam; sed non dicit eam eommunem.
principium, u~de doetrina hic exposita eolli- lego Piagiarii, C. ad legem FICl;via.,m de pl~l­ loquatur. l) Bonacina, id non habet, qu.17,punct. 8,
gitur: «Ut quis originarius dicatur, [ita Bar- giar.; Lupus de Palatiis Rube1s, In Repetzt. j) Lugo, disp. 24, n. 303, eo sensu adhae· § 4, n. 2, nee, quantum assequi potui, alibi.
rere dicendus est, quod affirmat in rigore lo· m) Lex ista his verbis utitur: « Hoc seI"
 332 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
finis testatoris, volentis tantum subvenire
iis quae vere virgines sunto
Potestda-
ri clam coro Secus, si clam sit corrupta; quia in
ruptae,
communi aestimatione haec pro virgine
reputatur, ut colligitur n) ex lege Libro-
rum, § Quod tamen, ff. de legato Citò. 3J.
Nec censetur testator voluìsse quod puella
manifestet suam turpitudinem o). - Ita
communiter Concina l, Roncaglia 2; Sal-
mant." cum Trullench, Diana, Martino a
S. ]oseph, etc.
An autem puella corrupta possz~ tale
legatum petere?
Affirmant Salmant, '; quìa in favorabi-
libus verba sunt large interpretanda, ut
probant ",
Clamcor-
rupta pro-
Sed probabilius negant Coneina 6, et
babilìuane-
quit petere
Martinus a S. joseph apud Salmant. 7 ;
legatum, tum quia verba testatoris servanda sunt
in rigore quantum fieri potest; tum quia
talis interpretatio fieret in praejudicium
alìarum. Et idem videtur sentire Ronca-
glia 8, dicens illum cui data est facultas
a testatore eligendi virgines pro legato,
non posse eligere eam quam certo scit
nisi de- corruptam, si absit scandalum. Conve-
sint aliae
virgines. niunt tamen Coneina et Roncaglia P) ad
dicendum, posse illam petere et eligi, si
desint aliae vere virgines.
1 De ]ust. et jure, dissert.5, cap. 9, n. 16. - s Tr. 14,
qu, 15, cap. 7, qu, 4, resp, l. - a Tr. 14, cap. 5, n. 190••
Trull.) lib. 7, cap. 18, dub.12, n. 15, v. Quinto. ~ Diana,
parto 2, tr. 16, resol, 50. - Martin. a S. Joseph, A viso de
Confesores, lil1. 2, de Testam., trat, 40, n. 15. - 4 Tr, 14,
cap. 5, n. 190, i. f. - ' Tr. 11, de Legib., cap. 4, n. Z9et ao.-
mone: dum nupta erit, primae nuptiae signi-
ficantur •.
n) Lex Lz'brorum hic citatur non quidem
pro exposita opinione, sed pro ratione qua
nititur, et quam Salmanticenses, tr.14, cap. 5,
n. 190, ita exprimunt: «Sufficit quod in opi-
nione communi habeatur ut virgo, ut talis ex
communi modo loquendi ita appelletur, ex
lege Librorum, § Quod tamen Cassius, ff. de
legatis '. Et sane id colligitur ex dieta lege,
in qua sancitur quod: «Si quis forte chartas
sic reliquerit: Chartas meas universas, qui
nihil aliud quam libros habebat, studiosus
studioso, nemo... dubitabit libros deberi: nam
et in usu plerique libros chartas appellant •.
o) Nisi tamen constet legantem noluisse
dare non habentibus virginitatis qualitatem,
ut dicunt Trullench et Diana.
P) Roncaglia, loc. cit., omittit quod ipsa
petere possit, et dicit tantum eam eligi posse.
Dubitatur 70 • An legatum relù:tum puel-
tae utremaneatvz"rgo,debeatur et' sz'nubat?
Affirma. Sic enim statutum est in lege
QuoHes 22, ff. de conditz'on. et demonstra-
tion.: quia, ut habetur in alia lege 2, C.
de z'ndù:ta vùluzlate, multum interest rei-
publicae ut proles augeantur. Secus dìcen-
dum, si legatum relinquatur viduae,ad
viduitatem servandam, Authent. Cui re-
lt'ctum, C. tit. ca.; quia honestum est a
secundis nuptiis abstinere. - Ita Salmant."
et Concina lO.
Dubitatur 80 • An legatum relù:tum
puellae ut nubat, transeat ad ejus haere-
aem, si ante nuptias ma moriatur? -
Recte distinguit Lugo 11 cum Sanchez q)
et Molina:
Si legatum relictum sit puellae intuitu
subventionis illius personae, ut possit nu-
bere, tunc transit ad ejus haeredem. -
Secus, si nullo habito respectu ad perso-
nam, sed tantum ad operam piam per-
agendam; quia tunc est convertendum ad
dotandam aliam pauperem. Vel si lega-
tum sit relictum sub conditione necessa-
ria, ut puella nubat, sine intentione faeiendi
operam piam; quia tunc legatum erit pro-
fanum, et fiet caducum, ac ideo transibit
ad haeredem testatoris.
8 Loc, cit., n. 16. - Martin. a S. Josepk) Aviso de Confes.,
!ib. 2, de Testam., trae, 40, num. 15. - , Tr, 14, cap. 5,
n. 190. - 5 Loc. cìt., qu. 4, resp .. 1. - concina, 10c. cit.,
n. 16, i. f. - • Tr. 9, de Matrim., cap. 1, n. 109 et 110. -
10 Loc. cit., n. 7. - 11 Disp. 24, n. 809•• Molina, tr. 2..
disp. 249, n. lO.
q) Etsi Lugo ea omnia habeat, quae affert
S. Alphonsus, attamen suam distinctionem
clariori modo exponit: « Ex conjecturis, ita
Lugo, indagandum esse imprimis an nuptiae
fuerint conditio necessaria; an potius legatum
fuerit solum ut posset nubere, quo casu lega-
tum transmittitur ad haeredes Titiae...Deinde,
si non transmittitur, videndum erit an testator
legaverit in bonum animae suae, quo casu
legatum erit pium, et convertendum in dotem
alterius pauperis; an vero legaverit ex affeetu
ad Titiam et ad eam remunerandam, quo easu
legatum erit profanum et fiet eadueum: videa·
tur Sanchez et Molina •. - Et re quidem vera
eodem fere modo proeedit Molina. - Sanehez
vero, Consil. mor., Ub. 4, cap. 2, dub. 4, n. 7,
non proponit tria hujus distinctionis membra,
sed solum: « Si testator, inquit, respexit ad
animam et ad piam causam, potius quam ad
puellam illam..., eonvertendum est in aliud
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. II.
Dubitatur 9 • An legatum relù:tum pro
0
fabrica ecclesiae possù expendi z'n orna-
Relictum
puellae u t menta et alza divino eultuz' necessaria?
maneat vìr- Relictum
go .p,?test pro fabrica
Negant Panormitanus r) et Lopez r),
dari S1 nu- ecclesiae apud Sanchez 1. - Sed probabiliter affir-
bat, potest ex-
pendi in a- mant idem Sanchez et Lugo 2; quia no-
Secus re- lia necessa-
lictum v ria cultui, mine fabricae intelliguntur omnia neces-
ì
duae ut ma-
-
saria ad servitium ecc1esiae, nisi aliter
neat vidua.
constet de mente testatoris.
Dubitatur 100 • Quomodo dz'stribuendum
legatum relz'etum pauperz'bus?
Orde ser-
vandus in Resp. Si legati exsecutio relicta sit ad
distribuen- electionem haeredis, potest ipse dare cui-
dìs Iegatis,
cumque vere pauperi,
Si vero non est haeredi electio com-
missa, tunc praeferendi sunt:
10. Corjuncti testatoris; ut communiter
Quid de
DD. cum Barbosa 3 et Roncaglia '. Et inter
legato ad
dotem puel· eos praeferendì sunt proximiores; ut docet
lae, quae
moritur an- D. Thomas o. - Id enim exposcit ordo
te nuptias,
caritatis: atque hoc (addit Roncaglia),
etiamsi adsint alii pauperiores t).
20 • Pauperes coneives testatoris prae-
ferendi sunt caeteris extraneìs; ut Glossa 5,
1 Consìl., lib, 4, cap. 2, dub, 14, n. 2. - Sanches, loe.
cìt., num, 3. - 2 Disp, 24, num. 304. - :J De Potest, episc.,
allego sa, n. 17. - 4 Tr, 14, qu, 15, cap. 7, qu, 6, resp. 2, .
v. Tertio, - Roncaglia" Ioc, cito - 6 In cap. Si pater .. de
testam., in 6°, v. Pauperes, - S Loc.. cìt., v. Primo..
opus piuro; si vero fuit eontemplatione per-
sonae, et non piae causae, legatum fit caducum
et pertinebit ad haeredem ».
r) Panormitanus, in cap. fin. de testam.,
n. 2; Gregorius Lopez, parto l, tit.U), lego 11,
glos. 1; et parto 3, tit. 32, lego 24, glos. 4,
i. f., perspicue hane de legatis negativam
sententiam innuunt, dum negant reditus ad
fabricam deputatos, posse pro aliis rebus
expendi.
s) S. Thomas in 2 a 2 ae, qu. 32, tractat
de eleemosyna in generali, et art. 9, ait prae-
ferendos esse eos qui nobis sunt propinquiores.
Deinde subdit: «Est tamen circa hoc discre-
tionis ratio adhibenda secundum differentiam
conjunctionis, et sanctitatis, et utilitatis. Nam
multo sanctiori magis indigentiam patienti et
magis utili ad bonum commune, est magis
eleemosyna danda, quam personae propin-
quiori, maxime si non sit mult~mconjunetll;»'
- Denique, art. 3, ad l, non Jam de propm-
quis, sed in universum scribit: «Dare magis
indigenti meUus est ceteris paribus ».
t) Scilieet posse magis eonjunctos praeferri,
etiamsi aHi majori inopia laborarent.
u) Surdus, de AUmentis, tit. 1, qu. 93,
n. 30, concordat, loquens de ordine in elee·
mosyna in generali servando, quamvis pas-
333
et Roncaglia 6 cum Menochio; atque colli-
gitur ex lege Praeses , C. de servz'tut. et
aqua.
30 • Magis indigentes; ut S. Thomas o,
Roncaglia 7. Et etiam nobiles; ut addit
Barbosa 8 cum Surdo u),
40 • Pauperes probatioris vitae: S. Tho-
mas S). - Hìnc dicunt Layrnann v), Ron-
caglia x) curo Menochio X), praeferendos
esse religiosos qui ex eleemosynis vivunt.
Recte vero censet Roncaglia, contra ali-
quos, non venire nomine pauperum reli-
giosos qui habent reditus suffieientes
unde vivant.
5°. In aequali paupertate praeferendae
sunt feminae, quatenus istae majori peri-
culo peccandi sunt expositae: idem Ron-
caglia. - Cum autem testator dixerit, le-
gatum inter pauperes distribuendum, non
potest uni tradi. Ita Roncaglia, et Bar-
bosa 9 cum Menochio Y), Bartolo, etc. com-
muniter.
An vero eo easu possa exsecutor etzanz
szòz" alz'quùi applz'eare? - Affirmant Lay-
Menoch., !ib. 4, praesumpt. 125, n. 5. - , Loc. cìt., v. Se·
cundo, -8 Al1eg.sa, n.18.- Roncaglia, ìec.cìt., v.Quarto.
- Roncaglia: Ice, cìt., v. Quinto. - Roncaglt'a, tec. cit.-
• Al1eg. sa, num. 19. - Bartoi., in lego 1, tf. de oplione
legata.
sirn z'bz·d. de legatis inter pauperes distribuen-
dis loquatur.
v) Laymann , Ub.3, tr, 5, cap. 11, n. 6
(allegato a S. Alphonso), utique scribit reli-
giosum testamenti exsecutorem, posse suo mo-
nasterio applicare legatum, inter pauperes aut
causas pias distribuendum. Sed n. 8, magis
distincte loquitur, et videtur adhaerere limi-
tationi quam S. Alphonsus ex Roncaglia habet
et probat; seribit enim pauperes, quibus lega-
tum aliquod relinquitur, «tales intelligendos
esse, qui victum incertum habent ex eleemo·
synis fidelium, non autem ea xenodochia, vel
religiosorum monasteria quae ex fidelium
eleemosynis collectum annuum sufficientem .
victum obtinent».
x) Roneaglia, loe. cz't., v. Quarto, dicitposse
praeferri religiosos qui ex eleemosynis vivunt.
- Sed Menochius, quem Roncaglia allegat,
dicit loc. dt., n. 12: «Religiosi quidem ante
alios, eodem ordine, quo supra diximus d~
feminis [sciI.eligendo prius pauperiores], eh-
gendi sunt».
y) Menochius citatur quidem a Barbosa
simpliciter, ut refert S.Alphonsus; ipse tamen,
loc. ca., n. 25 et 26, distinguit, et negat posse
uni pauperi legatum tradi, si bona testatoris
distribuenda sint opulenta, ita ut inops ille
 33-/. LIB. IlI. - TRA cr. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
EX'''CClllOX
pauper po-
mann I, Sanchez 2; et Barbosa 3 cum l'a-
test sibi ap- lacio Z), Menoehio, Gonzalez et aliis com.
plicare le·
gatum, muniter. Excipiunt tamen Laymann et
Sanchez, si testator noverit ejus pauper-
tatem; quia tunc censetur quod si voluìs-
set 'illi subvenire, aliquid expresse reli-
quisset. - Sed non improbabiliter Ron-
caglia 4 hanc exceptionem non admittit.
Quia non praesumitur testator eum vo-
luisse inferioris conditionis facere quam
alios pauperes ; et si aliquid ei non reli-
querit, id evenire potius censendum vel
ex oblivione vel inadvertentia, vel quod
noluisset testator ruborem exsecutori in.
ferre, si inter pauperes eum numerasset.
931. - Quaeritur hic l°. An Summus
Pontifex possit sine fusta causa valide
commutare ultimas ooiuntaies testato-
rum a)?
Papa ex
justa causa Nulli dubium quod Papa potest cum
potest com- causa ultimas voluntates commutare; ut
mutare ul .
t i m a s ve- patet ex demo Quz'a contingt't 2, de re-
Iuntates,
ligz'os. domib., ubi dicitur: Ea quae ad
certum usum largz'tzone sunt destinata
.fìdelz'um, ad z'llum debeant, non ad alz'um
(salva quzdem Sedis Apostolù:ae auctori-
tate) conuerti.
Sed dubitatur an z'd possit Papa sine
causa. - Tres sunt sententiae apud San-
chez 5:
Potest c- Prima sententia affirmat: quam tenent
·tiam sine
causa.juxta Armilla 6, Angelus 7, Silvester 8; Tabie-
quosdam.
na, etc., apud Sanchez 9. - Ratio, quia
omnia legata intelliguntur implicite relicta
Id potest ad arbitrium Papae vel principis. -
juxta alias,
Se-
de potestate cunda sententia, quam tenent Angelus, Ro-
absoluta,
non ordina- sella, Covarruvias Ò), etc., apud Sanchez lO
ria..
1 Lib. 3, tr. 5) cap. 11, n.7. - 51 Decal., lib.6, cap. 11,
n.54. - 8 Alleg. sa, n. 22.· Menoch., praesumpt.l25, n.17.•
Hieron. Gonzales) ad reg. 8 Cancel!., glos. 2, n. 56. _
Laym.) Ioc. cito - Sanch.) loc. cit., num. 55. - 4; Tr. 14,
qu. 15, cap. 7, qu. 6, resp. 2, post med. _ S Consii. mor.,
lib. 4, qu. 2, dub. l. - 8 V. Legatum, n. 55. - , V. Le-
gatum II, num. 12•. 8 V. Legatum IV, qu. 12 et 13. _
Tabiena) v. Legatum II) num. 12. ~ 9 Loc. cit., num. 1. _
Angel"s de Ubaldis, in lego 10, Si testamentum. C. de
dives efficeretur; affirmat vero posse dari uni
tantum, si bona sint modici valoris, ita ut is
pauper et inops electus non efficiatur dives,
sed solum ab inopia sublevetur.
z) Lupus de Palatiis Rubeis, in Repet. ru·
bric. de donatùJn., § 65, n. 42, dicit exsecu·
tor.e,?pau~er~m posse sibi lega~m appli~a~e,
«SI lpiie Slt In summa necessItate.., qUla In
extrema necessitate omnia sunt communia ».
(et cui adhaeret Croix 11), id admittit de po-
testate absoluta, non autem ordinaria.
Tertia sententia, verior et communis,
quam tenent Busenbaum (infra, n. 939),
Sanchez 12. cum Bartolo c), Socino; Lay-
mann 18, Salmant. 14 cum communi, Mo-
lina 15 et Lugo 16 (qui praefatas duas sen-
tentias falsas vocat), omnino negat posse
Pontificem aut principem sine justa causa
commutare testatorum voluntates. - Pro.
batur l°. Ex Tridentino 17, ubi (ut sentit
Laymann 18 cum Molina 19) supponitur,
tales commutationes posse fieri a Sede
Apostolica nonnisi ex justa et necessaria
causa. Probatur 2°. Ratione. Quia, licet
dispositiones testatorum censeantur com-
missae Papae (vel principi), non tamen ui:
domino, sed ut boni communis aut piarum
causarum dispensatori committuntur. Un-
de cum Pontifex non sit dominus talium
bonorum, non potest neque ex potestate
ordinaria neque extraordinaria conver-
tere sine causa has dispositiones ad alium
usum, quam a testatoribus sunt desti-
natae.
Si igitur legatum est profanum, pote-
rit princeps, ob necessitatem publicam vel
aliam justam causam, in aliud legatum
profanum vel pium commutare. - Si vero
legatum est piurn, poterit Papa tantum,
justa causa interveniente, in aliud pium
convertere.
Quaeritur 2°. An epz'scopz' cum justa
causa possmt commutare pias dz'sposz:
tiones?
Prima sententia affirmat. Et hanc te-
nent Angelus 20, Silvester 21, Armilla 22; et
testam•• Rosetta, v. Legatus, n. 7•• 10 Loc. cit., n. 2.-
11 Lib. 4, n.842. - l i Loc. cit., n. 3 et 4. - Socinus junwr,
lib. 2, consil. 65, n. 6 et seqq. - 13 Lib. 3, tr. 51 cap. 11,
n. 11. - 14 Tr. 14, cap. 5, n. 194. _ 15 De Primogeniis,
lib. 4, cap. 3, n. lO. - 16 Disp. 24, n. 312. _ 17 Sesso 22,
de Reform., cap. 6. - 18 Loc. cit., n. 11. - 19 De ]ust. et
Jure, tr. 2, disp. 249, num. 5. - '" V. Legatum II, num. 12
et 14. - " V. Legatum IV, qu. 12. - '" V. Legatum,
n. 55 et 56.
931. - a) Quaestio movetur de illis dum-
taxat ultimis voluntatibus, quae respiciunt ad
pia opera vel ad bonum commune, ut animad·
vertunt Sanchez et plerique ex citatis aueto-
ribus.
ò) Scilicet: aHi auctores apud Covarruvias,
Variar. lib. 3) cap. 6, n. 8.
c) Bartolus, in lego fin. C. Si contra jus,
aperte sententiam hanc innuit, dum negat
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. Il. 335
. Episcopus Rosella, Tabiena, apud Sanchez l; et Beja tur: In commutatzanz'bus ultz'marum uo-
juxta alios
potest com- cum aliis apud Croix 2, qui huic senten- luntatum) quae nonnz'st' ex justa et neces-
mutare ex
Verius ne- justa causa. tiae adhaeret. sarta causafierz' debent)epz'scopz~ tamquam
gatur id
posse, Ratio la. Quia communis sententia (ut· delegati Sedz's Apostoiicae, summarie et
asserit Croix 8) tenet, apud episcopos esse extrajudiczalz'ter cognoscant, nz'hz'l t'n pre-
hujusmodi facultatem ordinariam commu- cz'bus) tacita veri/ate, vel suggesta falsz:
tandi; quia talis commutatìo est quaedam tate.fuisse narratumJ prz'usquam commu-
dispensatio in lege praescribente exactam tattones praedictae exsecutz'oni deman-
impletionem ultimarum voluntatum. Unde dentur, - lta Barbosa 9 cum Silvestro e))
quando dicitur fieri posse dispensationes, Menchaca, Beja e)) Graffio e)) Mandosio e),'
et non exprimitur a quo in Tridentino d), citatque etiam Rotam Romanam e). Et ita
satis intelligitur fieri posse ab episcopis; etiam Salmant. f).
uti cum pluribus docent Suarez 4 et San- Secunda vero sententia probabilior, Probabi-
liusnon po-
chez 5. - Hinc inferunt idem Sanchez 6 quam tenent Molina l0, Laymann 11, et San- test.
et Lugo 7, quod si testator reliquit alìcui chez 12 cum aliis, negat posse episcopos,
ecclesiae legatum pro festo anniversario, etiam cum justa causa, commutare ulti-
potest episcopus illud ad tempus commu- mas voluntates. - Ratio, quia ex cap. Tua
tare in reparationem ecclesìae, quae aliter nobz's 17) de testam., et ex Tridentino 13
non posset reparari. imponitur episcopis exsequi exacte ulti-
.Ratio 2a . Quia, licet episcopus nequiret mas voluntates. Et hoc, etiamsi commu-
hoc facere ex potestate ordinaria, potest tatio fieret in melius, ut dicunt Barbosa 14
tamen ut Sedis Apostolicae delegatus: cum Imola et Bonifacio; Laymann 15;
modo adsit justa causa, judicio episcopi. ac adhaeret Lugo g), ex cap. Conquestus,
Idque probant ex Tridentino 8, ubi dici- de foro competenti, et cap. Quza nos, de
Rosetta, V. Legatus, n. 9.• Taòiena, v. Legatum II, num. 26. - 10 Tr. 2, disp. 249, num. 5 et 7. - 11 Lib. 3,
num, 12 et 14.. 1 Consi!. mor., lib.4, cap. 2, dub.2, n, 3.- tr. 5, cap. 11, num, 11. - JJ Consii. mor., lib, 4, cap. 2,
Beja, Resp, caso consc., parto 4, caso 22.• 9 Lib. 4, n.846. dub, 2, num. 5 et 6. - 18 Sess. 22, de Reform., cap. S. -
- B Leo. cito - <I De Legibus, Iib. 6, cap. 14, num. 8. - " Alleg. sa, num, 2. - Joan. ab Imola, in clem, Qui"
5 De Matrim., lib.B, disp.5, n. 1. - 6: Consìl, mor., Iib, 4, contingit, de religioso domìb., num, 9, v. Pone testator .•
cap. 2, dub, 7, n. 2. - , Disp, 24, n. 310. - 8 Sesso 22, Bonìfacius de Vitaliniis) in clem, Quia contingit) de
de Reform., cap. 6. - 8 De Olf. et Potest. episc., allego sa, relìg. domib., num. 110 et 111. - 18 Lib, 3, tr. 5, cap. 11,
n. 5. ~ Vasquiu.s Menchacensis) Controv., lib. 1, cap. 25, num.11.
principem posse alìi sine causa dominium rei et ratione per eos adducta, vel hanc commu-
meae transferre. tationem a Summo Pontifice obtinendam esse
d) Suarez et Sanchez loquuntur non de consulerem, vel saltem a Papa ad cautelam
solo Tridentino, sed de quacumque lege pon- confirmandam esse».
tificia, in qua dicitur quidem dispensari posse, f) Salmant., tr. 14) cap. 5, n.193 et 194,
sed non exprimitur a quo facienda sit dispen- pariter tuentur primam sententiam absolute,
satio. nee loquuntur de Sedis Apostolicae delegato.
e) Silvester , uti retulit S. Alphonsus ad g) Lugo, dz'sp. 24, n. 307, eo sensu huic
primam sententiam, absolute tenet episcopum opinioni adhaerere dicendus est, quod con-
posse ultimas voluntates commutare, et ita cedit eommutationem in melius fieri posse,
pariter a Barbosa citatur. - Beja autem, loc. quando legatum in propria specie impleri
dt.; ]acobus de Graffiis, Deds. aur., part.1, nequit. - Sed cap. Conquestus, de foro com·
lib. 2, cap. 53, n. 11; Mandosius, Tract. de pet., et cap. Quia nos, de testam., non citantur
signatura gratiae, § Commutatio ultz'maevo· a Lugo sed a Laymann, pro opinione quae
luntatis; ac Rota romana, Deds. novz'ss. di· negat exseeutorem aut episcopum posse com·
versor.,part. 3, lib. 3, deds.1122, a Barbosa mutare, ne in melius quidem, voluntatem de-
adducuntur pro sententia quae docet episeo· functi, si haec possit juste et honeste impleri.
pum id posse tamquam Sedis Apostolieae de· At cap. Quia nos, non videtur ad rem citari;
legatum: sed non satis accurate; nam ii aucto- ait enim clericos posse libere disponere de
res simpliciter tenentprimam sententiam, nec bonis quae sibi obvenerint, paternae succes·
loquuntur de Sedis Apostolicae delegato. - sionis vel cognationis intuitu, non habito re·
Praeterea Mandosius suam sententiam limitat spectu ad Ecc1esiam; «de his tamen quae
<:l;d casum, quo legatum impleri impossibile consideratione Ecclesiae perceperunt, nul1um
est; si vero sit difficile dumtaxat: « Ego, in- de jure possunt facere testamentum.. -
quit, non obstante praedictorum auctoritate Cap. Conquestus, aptius ad argumentum qua·
 336 LIB. 1Il. - TRACT. V. DE SEPTlMO PRAECEPTO DECALOGI.
testam., contra Diana 1, ac Silvestrum h)
Beja h), Graffium h), Comitolum, Vas~
quez h), etc., apud Croix 2, qui admittunt
commutationem in melius. - Nec pro bari
dicunt primam sententiam a Tridentino,
in citato cap. 6. Nam ibi tantum commit-
titur episcopis ut, quando commutationes
uItimae voluntatis a Sede Apostolica eis
committuntur, ipsi, antequam iIlae exse-
cutioni demandentur, examinènt an sint
verae causae expositae. Concilium enim
in cap. 5 immediate praecedenti locutum
erat de exsecutionibus dispensationum a
sola Sede Apostolica obtentarum. Et hoc
ajunt esse conforme c1ementinae Quza con-
#ngzì, citatae in prima Quaestione. Valde
Si aliqua
causa su-
tamen probabiliter censet Laymann 8; et
pervenìat, consentiunt Salmant. 4 cum Bonacina et
potest in-
terpretari Trullench, quod si aliqua causa superve-
cum haere-
de. niat, vel si fuerit testatori ignota, quam
si ille cognovisset aliter disposuisset: tunc
episcopus cum haerede potest ex epikeja
interpretari voluntatem testatoris, et lega-
tum in alium usum convertere, puta, si
legatum sit relictum pro vasis sacris con-
fìcìendis, quibus ecclesìa non egeat, sed
Item quoad potius casulis. - Quando autem legata
legata pia
impos!5i- pia nullo modo possunt applicari ad usum
bilia.
a testatore intentum, illa non fìunt caduca,
sed applicanda sunt in alium pium usum,
1 Parto 2, tr. 17, resol, 26. - Comitol.; Resp. mor.,
lib.7, qu.9. num. 2. ~ s Lib. 4, nuro.847. - 3 Lib. 3, tr, 5,
cap. 11, num. 11, in med. - 4 Tr'. 14, cap. 5, num, 194. _
Bonac., disp, 3, qu. 17, punct, 8, § 9, n.4. - Trutt., lib.7,
cap. 18, dub. 12,n. ao. - 'Loc. cìt., n. lO.. Abb. Panorm.,
in cap. Nos quidem, de testam., n. 6 et 14. - l) Disp, 24,
n. 305, v. f., et 806, ex: cap. Nos quidem 3, de testam, _
Abb. Panorm., in cap. Nos quidem 3 1 de testam., num, 6
et 14.• Petr, de Ubald., de Canonica episc, et paroch., cap. 7,
drat: « Cum... valde sit iniquum, inquit, ut ea priore ejusdem parte. - Praeterea Bartolus
quae collata sunt pro remedio peccatorum ve- a Barbosa (non ab Ubaldo)citatur, pro senten-
arbitrio episcopi et exsecutorìs; ut docent
idem Laymann 5 cum Abbate, et Lugo 6.
Sed dubitatur l°. An z"n commutatio-
nzòus ab epzscopz"s fadendzs requz"ratur
etzam consensus haeredis et legatarz"z"?
Abbas et Petrus de Ubaldis, apud Bar. Non sem-
bosa 7, dicunt requiri consensum haeredis, turper reqniri-
consen-
sus
ex cap. Nos quùJem, de testam. - Si hae- dis aut haere-
Ie-
res nollet consentire, episcopus solus po- gatarii.
test commutationem exsequì; ut ait Ro-
chus cum Felino, apud Barbosa 8.
Dicit autem praedictus Petrus de Ubal-
dis i) ex Bartolo i), quod insuper requiritur
consensus ecc1esiae cui factum est lega-
tum. Sed si neque ecclesia velIet consen-
tire.: episcopus solus commutare potest.
Dubitatur 2°. Quae sint causae ob quas
episcopus ulN-mas voluntates commutare
ualeat ?
Causa la est, quando pecunia legata Causae ex
quibus ept-
ad aliquem usum non sufficit. - Bar- s.copus p o-
bosa 9, etc. tcst commu-
tare.
a
2 • Quando usus legati non potest adim-
pleri: idem Barbosa 10 cum Riccio. Vel si
res legata nequeat deservire pro usu de-
stinato, ob impedimentum facti veljuris:
ita Barbosa 11 cum Imola, Bonifacio j), Ab.
bate, Innocentio k), Ubaldo, Socino k), etc.
- Hinc si non potest monasterium mo-
nialium construi, ubi voluit testator, puta
principal., n. 38. - 7 De Offie. et Potest, epìsc., allego 83,
num. 6. - Rockus de Curte, Repetit. in rubrìc, de luce
patronat., § Pro eo, num. 32.. Feiin., in cap. Cum acces-
sissent, de ccnstìtut., n. 20. ~ 8 Lcc, cit., n. 6. _ 9 Loc. cit.,
n. 7. - IO Loc, cìt., n. 8. - Joan. Aloìs, RicciusJ Collectan.,
deciso 558, V. Prima. - 11 Loc. cit •• n. 9... Joan. ab Imota,
in cap. Nos quidem, de testam., n. a, 22 et 2a. - .4bb. Pa-
norm., in cìt, cap. a, n. 6 et 14.• Petr, de Ubald., 100, cit.,
n. 35 et seqq,
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. III. 337
in loeo campestri, (contra praescriptum a tunc legatum est nullum, tamquam inu-
concilio Tridentino l), potest episcopus tile, et fit caducum.
alium locum destinare; ut Farinacius I), 3a• Causa est, si legatum est factum
Alexander m), Riccius, cum eodem Bar- ad usum non ita necessarium. - Tunc
bosa 2. enim poterit episcopus commutare in
Qui tamen notat cum Ubaldo et Ge- alium pìum usum magis eidem ecc1esiae
nuensi, quod si impedimentum est facti, necessarium: ita Barbosa 8 cum Riccio et
et non est perpetuum, debet exspectari Genuensi n): vide mox dieta in Quaer.2.
tempus opportunum, ex cap. Non est et Immo etiam ad alium usum fructuosum,
cap. Quod super hz!;,de voto. Si vero ìm- si causa sit gravissima, et ita praesuma-
pedimentum est juris, distinguit idem Pe- tur mens testatoris; ut addit Genuensis
trus de Ubaldis, quod si legatum est ad apud Barbosa 4. - Sic pariter dicit idem
usus pios, tunc fit commutatio. Secus, si Barbosa 5 cum Riccio, quod reditus alì-
ad usus inhonestos, puta, ut in ecclesia cujus capellae deputatos pro Missis, epì-
fiant ludi theatrales, qui prohibentur in scopus potest commutare in paramento-
cap. Cum decorem, de vita et hon. cter., rum emptìone pro una vice tantum.
DUBIUM ID.
De Renuntiatione Haeredìtatum.
932. Quando ualeat renuntia#o haereditatis. - 933. An haec stricte interpretanda. - Vide
t'M resolutiones. - 934. An sint irrita pacta de haereditate viventium. - Vide exce-
ptiones. - 935. De constitutione Tridentini irritante renuntiationes ingredientium
relt'gùmem.
Renuntia-
do futurae
932. - « Resp. I", Renuntiatio futurae « ceptam, reliquae ha ereditati renuntiet;
haeredita.. « haereditatis, nisi juramento firmetur, « qui tamen, si bona patris postea augean-
tìs, nulla.
« nulliua roboris est. - Ratio, quia ita « tur, legitimam eorum portionem potest
« jure cautum est propter bonum publi- « erigere. - Ha Laymann 6".
« cum. 933. - « Resp. Il", Renuntiatio haere- Renuntìa-
tio haeredi·
Eieeplio- « Excipe l°. Nisi quis in ipso testandi « ditatis, cum odiosa sit, et contra jus tatis stricte
nes. interpre ..
« actu renuntiet juri successionis; vel post " commune, strictae interpretationis esse landa.
« testamentum conditum, in quo praete- " debet.
« ritus est, praeteritionem sui approbet.- « Unde resolves casus sequentes:
,,2°. Nisi haeres necessarius, post debi- « l°. Non obstat renuntiatio haeredi- Corollaria.
c tam sibi portionem integram a patre ac-
" tatis, etiam jurata a filio facta, quominus
1 Sess.25, de Regular., cap. 5. - Riccius, Collectan., n. 9. - • De Ome. et Potest. epìsc., allego 88, n. 12. - Ric.
deciso 558, i. f.; et deciso 1270, v. Limita 3'. - • Alleg. 88, cius, Collectan., deciso 1270, v. Limita 6°. - Genuensis,
n. 10 et 11. - Ubald., de Canonico episc. et paroch., cap. 7 Practicabil. ecclesiast., qu. 213, V. f•• t Loc. cit., n. 13.-
principal., n. 36. - Genuensis~ Prax. archiepiscop., cap. 19, lS Loc. cito, n. 14. - Riccius~ Collectan., deciso 558,v. Quinta.

nerabilibus ecclesiis ve1 relicta..., aliis usibus tia docente episcopum solum commutare, si n. 2. - Ubald., 1oc.cit., n. 86 et 37. Cfr. Barbosa, 1oc. cit., - • Lib. a, tr. 5, cap. 7, n. 1.
applicari ». - Demum Laymann addit can. 4, neque ecc1esia neque h.aeresconsentire velint;
causo 13, qu. 2, qui aptissime citatur. «Ultima quod sane Bartolus, m lego Legatum, fI. de
voluntas defuncti modis omnibus conservari usufructu legato, n. 5, aperte significat, di- l) Farinacius, Decis. Rotae CXL, Ub. l, dam ecc1esia, in qua locus non erat aptus ad
debet o. cens: «Quod si partes non possunt esse con- deds.126, (in calce Consiliorum criminalium exstruendam no'vam capellam.
h) Ii auctores, nempe Silvester et Beja, cordes in hac transmutatione,... judex erit ejusdem) non de facultate generali loquitur, n) Barbosa hic citat Genuensem, Prax.
locis cz'tat.; et Graffius, tib. 3, cons#. 2, de medius, cujus auctoritate transmutabitur». sed casum particularem affert, quo S. C. EE. archiep ... sed ibi, cap. 19 (al. cap. 20), casus
Testamentis, n. lO; Vasquez, opusc. de Te· j) Bonifaciusde Vitaliniis male a Barbosa etRR.commisitloci inspectionemad exstruen- utique similes habet, minime vero praesen-
stam., cap. 8, § S, dub. 3, n.l04, primam citatur; nam loc.dt., in clem. Quia contingit, dum quoddam monasterium industriae epi- tem; scribit enim n. 5: « Declara secundo,
sententiam absolute tuentur; et Beja expresse de relt'g. domib., n. 110 et 111, id non habet. scopi, qui locum approbavit. Unde non satis ut possit fieri commutatio in alium usum per
dicit legatum posse ab episcopo in aequale k) Innocentius, t'n cap. Nos quidem, de te- accurate allegatur a Riccio, a quo Barbosa episcopum, ad tempus et non perpetuo et ex
aut melius commutaTi. stam., loquitur de impedimento in genere, suam allegati<'nem mutuatus est. aliqua causa». Ex quo principio, n. 6, colligìt
i) Petrus de Uba1dis, loc. cit., n.38 et 39, nulla facta mentione de jure aut facto; Soci- m) Alexander Tartagni Imolensis,in Ub. 7, resolutum esse in curia archiepiscopali Nea-
habet totam S. Alphonsi sententiam, quamvis nus senior vero, de Oblatz'onz'b.• lt'bell. 19, consz·l. 73, n. 4, loquitur.de casu simili, sci- politana, quod «reditus cujusdam capellae,
a Barbosa, loc. dt., n. 6, citetur solum pro n. 16, loquitur de impedimento facti. licet de capellania et altari erigendis in qua- deputati pro missis celebrandis, poterant pro
s. ALPHONsl, Opera moralia. - Tom. II. 22
 338 LIB. m. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
e: ab eodem patre, mutata iterum volun-
e: tate, possit institui haeres. - Molina,
e: Sanchez l.
«2°. Si filius renuntiavit in favorem
«fratrìs, eo mortuo ante patrem, is qui
" renuntiavit, in prima haereditate succe-
« dere potest, immo etiam institui debet;
"quia causa renuntiationis cessavit. -
"Molina 2.
« 3°. Filius post juratam renuntìatìo-
« nem nihilominus succedere potest in iis
« bonis quae pater ad secundas nuptias
« transiens, liberis ex priore matrimonio
« susceptis relinquere cogitur. Ratio est,
« quia in his fìlìus non succedit jure san-
« guinis, cui renuntiavit; sed propter civi-
« les constitutiones et favores. - Molina 3.
« 4°. Etsi filia accipiens dotem a patre
« dicat se ea contentam, et renuntiare
« paternae haereditati; pactum tamen illud
« est invalidum, eoque non obstante potest
. « postea petere complementum legitimae
« portionis suae 4. - Molina, Sanchez 5,
« Lugo 6.
« 5°.Si parentes dent filiae dotem infra
« portionem legitimae debitae, inducant-
« que eam coactione vel fraude seu dolo
« ad renuntiandum legitimae, non sunt in
« conscientia tutì, sed tenentur illi resti-
« tuere libertatem, Sanchez 7, Lugo 8. -
« Ac lìcet filia, si renuntiationem jura-
« mento firmaverit, eam servare teneatur;
« si tamen dolus vel metus intervenerit,
« licebit relaxationem juramenti injuste
« extorti petere: eaque obtenta, non tene-
« bitur pacto quod ex injusta coactìone
"processit. Vide Sanchez 9, Lugo 10 ".
Pactum 934. - "Resp. IlIo. Omne pactum vel
de haeredi·
tate alte~ « donatio de alterius viventis haereditate
rius vìven-
tis, nullum. "ipso jure irrita est. V. gr. irritum est
Molina, tr. 2, disp. 579, n. 23. - l Decal., lib. 7, cap. 7,
n. 11. - , Loc. ci:., n. 19. - 'Tr. 2, disp. 579, n. 21. - , Ex
lego Pactum dotali 3, C. de collation.; lego Si quando 35,
C. de inoff. testam.; et cap. Quamvis pactum 2, de pactis,
in 6°, - Molina, disp. 149, n. 3. - l; Consi!. mor., lib. 4,
cap. 1, dub. 34, n. 4 et seqq. - , Rosp. mor.,lib. 6, dub. 24,
una vice converti in emptionem paramento-
rum pro dicta celebratione ». - Atvero in
Practz'cab. eccles., qu. 213, n. 7, scribit ex
alio quodam auctore, quem videtur approbare:
«Legatum factum ad pias causas in aedificio
ecclesiae, si ecclesia non indigeat calice vel
fabrica, poterit de consensu episcopi fieri con·
versio in alium casum»
« pactum quo Titius haereditatem quam
« sperat a Sempronio, promittit aut obligat
e: Cajo. Ratio est, quia tales pactiones odio-
" sae sunt et plenae periculis, ob insidias
- quae parantur ejus vitae super cujus
e bonis fit pactio. - Laymann 11.
« Excipe l°. Nisi consentiat is de cujus
«haereditate agitur, et in eo consensu
« usque ad mortem perseveret. - 2°. Nisi
« renuntiatio fiat in favorem communitatis
e seu collegii; hic enim cessat praesum-
e ptio vel periculum insidiarum. - 3°.Nisi
« quis ob constitutiones Ordinis de omnì-
« bus bonis et juribus acquisitis et acqui-
« rendis disponere debeat, idque in favo-
" rem communitatis piae, vel etiam cer-
e: tae personae pauperis. Sanchez 12, Lay-
« mann 13. - 4°. Nisi fiat pactum circa
« haereditatem personae incertae; v. gr.
"si quae mihi haereditas obvenerit dum
e vixero, tua esto; cessat enim periculum.
« Molina a), Sanchez 14".
935. - « Quaeres: quousque se extendat
« constitutio Trùlentt'm' 15, trrz'tans donatt'o-
« nes et renun#att'ones etiam furatas, quae
"fiunt ab t'ngredt'en#bus reHgt'onem, nisi
« fìant cum licentia episcopi sive vicarii,
« intra duos menses proximos ante pro-
« fessionem, et professio postea subse-
e quatur?
« Resp, l°. Hanc constitutionem non
"habere locum in codicillis, testamentis
" aut donationibus Martis causa: quia hu-
" jus constitutionis ratio est, ne per renun-
" tiationem haereditatis novitiis impona-
" tur necessitas profitendi; haec enim ratio
" cessat in his ultimis voluntatibus, quippe
" quae usque ad professionem revocabiles
" sunto Quare valet adhuc hodie testamen-
«tum a novitio conditum; neque rumpi·
num.1.. - '7 De Matrim., lib.4, disp.9, numo 13. - 8 Loc.
cit., n. 2. - 9 Deca1., lib.3, cap. 12. - lO Loc. cit., dub. 24,
n. 3; et de Just. et Jure, disp. 22, sect. 8, n.195. - 11 Lib.3,
tr.5, cap. 7, nume 3. - 12 Decal., lib. 7, cap. 2, num. 54.-
13 Loc. cit., num. 3. - 14 Decal., lib. 7, cap. 2, nume al.
_ Ili Sesso 25, de Regular., cap. 16.
934. - a) Molina, disp. 579, n. 38, hoc
assertum non habet disertis verbis; idem ta-
men satis videtur insinuare: dicit enim in-
validum pactum de futura haereditatecerto
modo dividenda, «si sit alicujus certi et deter·
minati hominis». Ex quibus utique videtur
posse colligi validum futurum esse, si fuerit
circa incertae personae haereditatem.
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. IV. 339
e tur, secuta professione, etsi menaste- « neri potest, donec per sententiam judicis
" rium in eo praeteritum fuerit. - San- " rescindatur.
- chez aJ. « Resp. 5°. Irritam etiam esse donatio- Item do-
n ationem
«Qui autem licite a religione rece- - nem seu renuntiationem bonorum, sub factam sub
conditio-
« dìt, recuperat omnia bona cuicumque « conditione professionis edendae factam, ne p r o fes-
sionìs,
«ante donata intuitu ingressus in reli- « ita ut, ea non secuta, corruat. Navarrus,
Exceptio- « gionem. « Sanchez 4, Molina bJ, etc. - Ratio est,
nes, «quia donantes seu renuntiantes aegre
nec dona- «Resp. 2°. Ea constitutione non prohi-
tionesmodi- e contristant donatarios, ut eos de posses-
caso « beri donationem modicam; quìa cessat
« ratio. ~ Sanchez ', « sione semel capta dejiciant: et mona-
Afilcit re- «Resp.3°. Ea comprehendi renuntia- " steria quae tales donationes acceperunt,
nunttat ì o e: omnes modos adhibent ut tales ad pro-
« tionem beneficii ecclesiastici. Ratio, quia
>
nem benefì-
cii. e: haec est amissio magni juris, ob quam " fessionem inducantur. Laymann 5.
«libertas egrediendi e religione impedi- « Resp. 6°. Non obstante hac constitu- Non offi-
cit donatio-
• turo Sanchez 2. " tione, validas esse renuntiationes aut nes factas
Socìetatì Ie-
Item te- "Resp. 4°. Per eamdem etìam irrìtan- « donationes ante vel post ingressum So- su,
n un tiatio- « cietatis Jesu factas, juxta ejus constitu-
nes anterio- « tur renuntiationes quaefiunt ante ìngres-
res factas «tìones. Ratio est, quia Tridentinum So-
intuitu in .. « sum religionis, intuitu vel causa ìmpul-
gressus. " cietatem diserte excipit. - Dixi: juxta nisi sint
« siva ingrediendi: qualis intentio in dubio contraria e
« praesumitur, si non multo ante ingres- « constitutiones; quia in iis donationibus eonstitu -
tionibus,
« sum factae sint. Ratio est, tum quìa con- « quae contra constitutiones fiunt non vi-
« cilium absolute loquitur; tum quia alias « detur habere locum, quia Tridentinum
Tridenti· "non sufficienter consuluisset libertati "id voluit in favorem Societatis. Quod
num irri
e: autem ob gratiam alterius conceditur,
a
tans dona. « novitìorum. - Navarrus, Lessius 3; con-
tiones fa- e: non est in ejus dispendium retorquen-
ctas ab in- Contra- "tra Sanchez cujus tamen sententia est
grediente
religionem,
rium est
probabile. « probabilis. Unde sic donatum tute reti- « dum. - Molina, Sanchez c), Laymann 6".
DUBIUM IV.
Qui possìnt et debeant esse Exsecutores Testamenti.
non affi- 936. Qui possint esse exsecutores. Et qui sint de [ure. Et an possin~ officio fung,z' per ali?s.
cit testa-
menta, _ 937. An religiosus exsecutor possit applicare suo monasterzo legata relicta ad pt~S
causas. - 938. Quomodo reiicta incerta sint exsequenda. - 939. An legata ad pias
causas possint commutari. - 940. Vide resolutiones. _. 941. Quomodo exsequenda
voluntas testatoris.
Quis poso 936. - « Resp. l°. Illi a testatore nomi- e: sed etìam clericus et religiosus. - Hic
sit esse ex-
secutor te· « nari possunt, unus vel plures, ex haere- «tamen non sine sui praelati licentia; et
stamenti.
« dibus vel non haeredibus; nec tantum « quidem Generalis, si sit Societatis Jesu;
« masculus, sed etiam femina (Sanchez, "Fratres de Observantia, nullo modo.
« Wadding, Diana aJ) ; non tantum laicus, « Quod si tamen religiosus, contra ca-
l Deca1., lib.7, cap ..5, n. 22. - SI Loc. cit., cap ..5, D. 37
lib. 7, cap. 5, n. 17. - 6 Lib. 3, tr. 5, cap. 7, n. 8. - Mol'ina,
et 38. - Navar., Consil. 81 et 82, lib. 3, de Regu1ar. - disp. 139, n.12. - 6 Loc. cit., n. 10, v. f., et n. 11. - Sanch.,
s Cap. 41, dub.4, n.40. _ Sanck., loe. cit., cap. 5, n. 4.- Consil. mor., lib. 4, cap. 1, dub. 40, n. 5. - P.tr. Wadding,
Navar., Consil. 82, lib. 3, de Regular., n. 2. - , De~., de Contraet" disp. 4, dub. 13, § 1, n. 1.
935. _ a) Sanchez, loc. cit., cap. 5, n.13, - ipso novi~i~tu factam, ~m. habere, quae fieret
simpliciter nullo alio addito, negat testamen- sub conditlone P!ofess~oD1s •.
tum hoc decreto comprehendi; hinc asserit c) Sanchez hlC p.anter male (ex parte.sal-
testamentum posse a novitio condi, quando- tem) a Busenba~ clta!ur; na~, Decal.,lzb. 7,
cumque voluerit. cap. 5, n.10, dlClt val1?as etl.am esse renun-
b) Molinaperperam citatur a Busenbaum; tiationes, quae fier~nt ~n Socl~tat~ Jesu, non
oppositum enim, tr. 2, disp.149, (ut citat Bu- juxta ejusden: Soclet~tis ~on~titutlOnes.
senbaum) expresse tenet, scribens, n. 14: 936. - a) Dlana, q~~qUld dlcat Busenbaum,
«Crediderim tamen eam renuntiationem aut non tuetur hanc opmlOnem! parto 8! !r. 5,
dispositionem, sive ante novitiatum, sive in resol. 4; sed tantum affert aliorum opml0nes.
 340 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« nonum decreta, exsecutor testamenti sit,
e acta ejus valent. Ita Laymann 1. - Et
« ratio est, quia, spectato jure naturali,
« sufficit voluntas testatoris exsecutoris;
<nec canones exsecutionem religiosi in-
« firmant, sed prohibent tantum. Vide Bo-
« nacìna 9, Diana 8.
« Et licet impubes exsecutor esse non
« possit, potest tamen minor, si explevit
« annum decimum septimum b). - San-
«chez, Lugo, Wadding, Diana '.
Nemo in- « Nullus autem cogi potest ut sit exse-
vitus lit ex-
secutor. « cutor. Diana 5. - Detrectans tamen hoc
e ipso perdìt legatum (saltem quod in prae-
« mium muneris ei relictum fuìt); ceditque
«hoc aliis exsecutorìbus.. Molina, Lugo,
« Diana 6, contra Wadding.
« Resp. Il", Si nullus a testatore nomi-
Quando
exsecutio
«natus est exsecutor, exsecutio pertinet
pertineat ad
haeredem, « ad haeredem, et,iam quoad legata pia:
equo tamen casu episcopus jure communi
«ad se pertrahere potest. - Laymann 7.
« Resp. Ill", Exsecutor non potest offì-
Exsecu·
tor, quando
« cio fungi per alium, nisi testator id ei
possit exse-
9,ui per a· « permìserit, aut nisi commìttatur exse-
llum.
« cutio nudi facti jam dec1arati. - San-
« chez, Lugo, Diana c)".
931.- e Quaeres. P. An religiosus exse-
« cutor legatum t'n pias causas menaste-
« n'o suo applicare possù?
Retigio- «Resp. posse. Ratio est, quia, si quid
sus potest
« obstaret, esset ex eo quod exsecutor
legata pia
applicare
monasterio « etiam indigens eleemosynam sibi ex te-
suo. e stamento applicare nequeat: nisi testa-
«tor indigentiam ejus ignoraverit, aut ea
« postmodum supervenerit; cum, si eam
« cognovisset, certum quid ei legaturus
« fuisse videatur. Sed haec ratio non ligatj
«quia causa monasterii distincta est a
« causa seu persona professi, sieut causa
1 Lib. 3, tr. 5, cap. Il, u. 5. - , Disp. 3, de Contraet.,
qu. 18, punct. 3. - 3 Parto 8, tr. 5, resol. 9 et lO. - Sanch.,
Consil. mor., lib. 4, cap. 1, dub.40, n. lO. - Lugo, disp. 24,
n. 324, v. f. -,Wadding, de Contract., disp. 4, dub.13, § l,
n.l. - 4- Parto 8, tr.5, resoI. 6. - 5 Loc. cit., resol.?:l.-
Molina, disp. 248, n. 5. - Lugo, loc. cit., n.329. - • Loc.
cit., resol. ZI. ~ Wadding, loc. cit., § 4, n. 5. - ' Lib. 3, tr. 5,
cap. 11, n. 1. - Sanch., loc. cit., dub. 41. - Lugo, loc. cit.,
b) Nequit tamen minor, etsi expleverit de·
cimum septimum annum, esse exsecutor in
judiciis; ita limitat Diana.
c) Diana, quidquid dicat Busenbaum, nul-
lum judicium profert de hac opinione, parto 8,
tr. 5, resol. 26, sed dumtaxat eam exponit.
« ecclesìae a causa beneficiati. Unde etiam
« quivis jussus aliquid dare pauperìbus,
« potest id tribuere cognatis vel filiis suis;
«quia evidens est distinctio inter donan-
« tem et accipientem. - Silvester, San-
« chez 8. Vide Diana 9.
« Porro ad pias causas legata dicuntur,
« quae intuitu pietatis relicta sunt, nimi-
«rum lO. Loco vel personae sacrae. 20 • Ho-
« spìtalì. 3°. Confraternitatibus. 40 • Pupillis
« et orphanìs, 50. Quod causa alimento-
e rum, iis qui indigent. 60 • Quod causa
« studìì, saltem theologici. 70 • Ad constru-
« ctìonem monumenti. So. Ad utilitatem
e publicam, v. gr. pro munienda urbe in
« necessitate vel viis reficiendis. - Dia-
e na lO ex Baldo a) et caeteris multis »,
938. - e Quaeres. Il". Quomodo relicta
«incerta exsecutz'onz' sznt mandanda?
«Resp. la. - la. Si incertitudo sit ex
«parte legatarii, jure civili corruit lega-
« tum; v. gr. quia sunt duo ejusdem no-
« minis et amicitiae erga testatorem, jure
e civili corruit legatum. In foro conscìen-
e tiae tamen tenetur exsecutor inter eos
« dividere aequaliter, si in id consentiant.
e - Molina, etc. Diana 11, Trullench 19.
e 20 • Legata ad causas pias, ob incero
« titudinem loci vel ecc1esiae non fiunt
e caduca; sed plerumque pauperiori ecc1e-
e siae vel xenodochio danda erunt.
«30 • Si incertitudo sit ex parte rei le-
« gatae, videndum an terminos a natura
« habeat, ut v. gr. bos et equus; vel ab
«arte et industria, ut domus, vestis, etc.
«Si a natura habeat, danda est una ex
«mediocribusj si ab arte, electio adhae-
«redem pertinet, qui rem in eo genere
«minimam dando satisfacit. - Idemque
«dicendum est de legatis, in numero,
n. 323. - Silvest., v. Testamentum II, qu.2, v. Quintum.
- • Decal., lib. 6, cap. 11, n. 59. - , Parto 8 tr. 5, resol. 46.
- 10 Parto 7, tr. 6, resol. 30 et 31•• Baidus, in leg.l, C. de
SS. Eccles., n. 32; in lego niud quod, C. eod. tit., n.l; in
Authent. Similiter, C. ad lego Falcidiam, n. 3 et seqq.;
ConsiI., lib. 1, consiI. 465,n. 1; lib. 5, cansiI. 320.- Molina~
tr. 2, disp. 197, n. 1 et 2. - n Parto 3, tr. 5, resol. 58. -
" Lib. 7, cap. 18, dub. 12, n. 23.
937. - a) Baldus concordat utique in omni-
bus, praeterquam in legatis relictis confra-
ternitatibus, quae negat habenda esse ut le·
gata ad causas pias, in lego Illud quod, C. de
55. Eccles., n. 2. - Pro hospitalibus, requirit
ut sint erecta episcopi auctoritate. - De le-
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. IV. 341
«pondere et mensura consìstentìbus, - « Interdum tamen ad episcopum, hae-
« Vide Laymann 1. e redes et exsecutores pertinet secundum
Quid de
summa di-
« Resp. 20 • Si acceperint summam pe- e: epik:ejam interpretari, non alienum esse
stribuenda « cuuiae distribuendam pauperibus, non « a defuncti voluntate, si mutatio fìat; v.
pauperibus.
e tenentur dare pauperioribus; possuntque « gr. si testator pecuniam ecclesiae leget
« etìam dare hospitalibus, ecc1esiis (quae « ad calices comparandos, et ecc1esia non
Quaenam « ornamentis vel fabriea indigent), mona- e egeat calicibus, sed casulis. - Molina b),
dicantur le- « steriis, vel iis qui secundum suum statum « Laymann 5. Vide Vasquez 6, Tru1lench 7,
gata pia.
« non possunt vivere, sive ii sint opifices « Barbosa 8 ". - [Vide dieta n. 931, Qu. 2].
«sive altioris conditionis, etiam nobiles « Resp, 2 • Si ad usum a testatore de-
0
Si Impje-
ri nequit,
e (Vasquez, Molina a) et aliiocto):dummodo e stinatum applicari nequeunt, non ideo applican-
dum alii
«tamen non constet vel ex signis colliga- «fìunt caduca; sed arbitrio episcopi et causaepiae.
« tur, aliam fuisse intentionem testatoris, « exsecutoris ad aliam piam causam appli-
« quae semper attendenda est. Diana 9. - « canda sunt: ita tamen ut c), quoad fieri
« Si vero designaverint semel certos pau- « potest, defuncti voluntas impleatur. Ra-
« peres, non posse eos variare docet Wad- « tìo est, quìa is principaliter intendit ea
« ding; sed affirmat Lugo. Vide Diana 8. « in salutem animae suse ad Dei honorem
« Possuut etiam sibi ipsis vel suis co- e relinquere. Molina 9, Bonacina lO, Bar-
« gnatis, si-vere pauperes sint, et praeser- e bosa 11 ". - [Ex Tridentino 19. Vide Sal-
Quid de
« tim si testator ìdìgnoraverìt, eam applì- manto 18; et vide dieta n. 931, v. Qu. 2].
legatis in-
certis ratìo-
« care. - Wadding, Dicastillus, Dìana s ». 940. - «Ex dictis resolvuntur sequen-
ne legata-
rtì.
939. - e Quaeres. Ill", An legata ad cer- «tes casus:
« tas pzas causas possint ab exsecutore e: la. Si testator pauperi determinato ali- Quid de
legato reli-
« vel episcopo commutari z"n alz'um pz'um « quid legavit, hic autem ante solutionem eta pauperi
quiobiitan·
« usum? « moriatur, haeres illud tenetur alteri pau- te solutio-
nem.
Si lega- «Resp. lO. Si voluntas testatoris impleri « peri dare.Quia praesumitur legatumpium
tum imple-
ri p o t e s t , e potest juste et honeste, non licet eam « factum in beneficium anìmae testatoris,
nequit com-
Quid de mutari, «commutare in opus quantumcumque e: adeoque designatio pauperis demonstra-
legatis piis - melius, nisi ex dispensatione Pontificis, « tive, non taxative facta fuisse: nisi tamen
incertis ra-
tione locì, « et justa de causa. Molina, Wadding, Dia- « aliud constet, vel ex circumstantiis col-
- naw.etc.communìterj-c contra Vasquez «ligatur de testatoris intentione; de qua
Quid de «et aliquos, qui docent episcopum posse « si maneat dubium, manet data resolu-
incertis ra-
e: commutare in aequale vel melius. e tio a). - Molina, Sanchez, Bardi 14.
tione rei le-
gatae,
1 Lib. 3, tr, 5, cap. 11, n. 7, 8 et 9. - Vasq., Opusc. Testam., cap. 8, § 5, dub. 3, num. 104. - • Lib. 3, tr. 5,
de Restitut., cap. 5, § 4, dub. 1, n. lO. - , Parto 2, tr. 15, cap. 11. n. 11. - • Loc. cito - , Lib. 7, cap. 18, dub. 12,
resol. 8. - Wadding, de Contract., disp. 4. dub. 13, § 4, num. 30. - • De omc. et Potest. episc., allego 83, n. 12.-
n. 6. - Lugo, disp. 24, n. 338. - 3 Parto 8, tr. 5, resol. 50; , Disp. 249, num. 7. - 10 Disp. 3, qu. 17, punct. 8, § 9,
et part.2, tr. 16, resol. 19. - Wadding, loc. cito - Dicast., nl,tm. 4. - n Loc. cit., num. 8 et seqq. - lO Sess. 25, de
tr. 19, disp. 3, dub. 12, n. 149 et seqq. - • Parto 8. tr. 5, Reform., cap. 8. - 18 Tr. 14, cap. 5, num. 193. - Molina,
resol. 46 et 47. - Molina, disp. 249, n. 5. - Wadding, de loc. cit •• n. lO. - Sanch., Decal., lib. 4, cap. 11, n. 35. -
Contract., disp. 4, dub. 13, § 6, n. 3. - Vasq., Opusc. de .. Discept. 6, cap. lO, § 5.
gatis autem relictis loro vel personae sacrae, allegatio, in fine n. Il, ubi doctrinam hic. a
requirit ut non fiant intuitu consanguinitatis. Busenbaum expositam tradit, haec scribit:
938. - Molina, tr. 2, disp. 747, n.l, loqui.· «Vide... Joan. Molanum, tract. de testamentis
tur quidem de pauperibus, qui secundum piis, cap. 72 '. Atvero opere ac loco citato,
suum statum nequeunt vivere, sed non in or- Molanus dicit tantum exsecutorem fidelem
dine ad testamenta; satis tamen perspicue esse oportere ac prudentem; fidelem scilicet,
doctrinam hic expositam insinuat, asserens « non tantum erga aniroarotestatoris,sed erga
bona incerta, quae pauperibus sunt distri- omnia et singula quae ejus fide~ commissa
buenda, posse in ejusmodi pauperes erogari. sunt, ut omnia sincere, et, ut oportet, citissime
939. - a) Diana, part.2, tr. 17, resol. 26, exequatur>.
videtur hanc opinionero adrnittere;sed parto8, c) Conditio haec non apponitura Bonacina
tr. 5, reso~. 63, probabiliorero dicit oppositam. neque a Barbosa, qui ceteroquin concordant.
b) Molina, disp. 249, n. 7, hoc non habet. 940. - a) Scilicet: in dubio inc1inandum
Sed forte hic legendus erat Molanus non Mo-
esse in favorem causae piae, proindeque le-
lina; Laymann eniro,ex quovidetur desumpta gatum alii pauperi deberi.
 342 1.ui. III. - TRACt. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. IV. - DE TUTEl.A ET TESTAMENTlS. - DUB. V. 343
Quid de C< 2°.Si legata pia inveniantur inducta b), « damnum quod alli ipsorum culpa acce- o hic ita statuerit: universalis autem po- « liberasset), exceptis iis quae testator
Iegatis piis
quae deleta C< et non constet de testatoris intentione, « perunt, compensare. Bonacina 4, Navar- o test. Lugo 1,' Diana f). - Neque potest C<jussit erogari secreto. Diana 3 et alii 4.
sunto
C< tenetur haeres ea solvere; quia praesu- « rus b), Lugo b), Diana b) ". C< unquam, invito haerede, rem legatam C< Possuntque ad hoc cogi ab episcopo, vel

C< mitur id fortuito ac casualiter, et non ex In foro igitur conscientiae haeredes et C< dare legatario; quia non potest nisi per o capitulo sede vacante [Diana 6]: nisi sint
C< testatoris voluntate accidisse. - Bardi l. exsecutores tenentur sub gravi statìm « judìcem spoliare haeredem sua posses- C< regulares plene exempti h), quos cogì

C< 3°. Si testator legaverit summam pe- implere legata, maximé pia, cum possunt. C< sione, licet teneatur monereepiscopum C< posse alii negant, affirmant alii, ut vide

C< cuniae pro certo numero Sacrorum;
C< haeres autem eam summam sacerdoti
C< cuipiam bono tradiderit, ac postea ob
C< mortem dicti sacerdotis aliamve ob cau-
C< sam dubitet prudenter an sacrificia illa
C< sint peracta; non tenetur curare ea ìte-
C< rum celebranda: quia satìsfecit testato-
- Ita communiter Salmant.v cum Lugo,
Diana, S. Antonino, Trullench, etc.
C< Resp. 2°. Ab utroque judice ecclesia- Exsecu ..
tores ab u..
o stico et saeculari, compelli possunt (si troque [udì-
ce compelli
o tamen laici sunt). Quod si post annum possunt.
« a monitione judicis vel episcopi exsequi
« negligant, omni commodo (excepta tota
«ut haeredem cogat. Sanchez, Lugo, « toc.dt. 6. - Denique non debetur iis sa- Exsecuto-
C< Diana g). « larium, cum sit offìcìum voluntarium ~~t~~nsa~~:
Si bona
non suffi-
" Quod si bona non sufficiant ad legata « amicitiae: si tamen damnum ex eo pa- ~~~::'d'O~~~
ciant, di- « omnia solvenda, distribuenda sunt omni- « tiantur, vel sint etiam admìnìstratores ;~irg. P e n •
strìbuenda
aequaliter « bus aequaliter pro rata (etiamsi sint pia; o bonorum, debet assìgnari a judice i).
pro rata. « et licet uni res certa et in individuo sit
« Lugo 7. Vide Diana 8.
«legata); nec licet uni prae aliis gratìfì- C< Plura de exsecutione piarum et ulti-

C< ris voluntati, - Bardi 2. o legitima, si haeredes necessarii sunt) ex . C< cari; quia par omnium est ratio et jus. « marum voluntatum, vide [apud] Trul-
941. - C< Quaeres IVo. Intra quod temo C< testamento ipsis proveniente privantur. «- Silvester, Sanchez, Bonacina, Diana, C< lench 9 et Diana 10, et Barbosa 11 a ,

C< pus, quo ordine et modo haeredes et ex- o - Vide Laymann 6, card. de Lugo 7, « Trullench 2. Nemo tenetur munus exsecutoris exer- Nemo te-
netur exse-
C< secutores defuncU voluntatem exsequi «Diana 8, Valerum, Trullench 9. Exsecutor o Resp. 4°. Tenentur exsecutores red- cere nisi jam acceptavit aut legatum ac- cutoris offì-
tenetur ra- cium susci-
C< debeant; et qut's cogere possù? <i Immo, si intra annum negligant ex- Quando- tionem red.. o dere rationem exsecutionis (idque pro- cepit; alias legatum amittit. - Salmant. 12 pere.
que exsecu- dere,
Intra quod C< Respond. l°. Teneri statim post adi- « sequi, jus exsecutionis devolvitur ad epi- tic devolvi- « babiliter, etìamsì testator eos hoc onere cum Dicastillo, etc.
tempus im- tur ad epi-
plenda sint C< tam haereditatem confectumque inven- « scopum. Molina et alìi octo, Diana l0. - scopum.
legata.
C< tarium, etiam intra annum, nisi justo « Nec admittitur purgatio morae (San-
DUBIUM V.
« impedimento excusentur. Immo in lega- o chez c), Diana 11). Sed tenetur episcopus
C< tis piis, intra sex menses (Molina, Vas- « exsequì, removendo illos ab exsecutione, De iis qui testarì, et Haeredes ìnstìtuì possunt,
C< quez, Diana 8): idque, etiamsi haereditas o et emolumentis spoliando; atque in de-
C< non sit adita, eo quod haeres vel ante C< fectum episcopi, idem potest metropoli-
942. Qui testari possint. - 943. Quz'possz"nt haeredes z"nstz'tuz'. - 944. Vide resolu tiones. -
945. Quae sit divisio haeredum, - 946. An sit obligatio gravis relinquendi bona fra-
« fuerit mortuus, vel eam repudiarit. Co- «tanus. Molina d), Merolla e), Diana 12. tribus et aliis propinquis indigentibus. - 947. Quantum debeatur haeredibus neces-
C< varruvias et alli tres. Diana a). - Unde C< Resp. 3°. Exsecutor tenetur omnia Omnia ex- sariis. - 948. Quae sz"nt causae justae exhaeredandi fllios. - 949. An ob nuptias cum
sequenda
« si differant notabiliter (praesertim solu- o exsequi secundum mentem testatoris. secundum lndignis. - Et vide Dubia super hoc puncto (v. Sed dubitatur). - 950. Vide alios
« tionem piorum legatorum) aut negligant mentem te-
C< Ad hoc tamen exsecutor particularis statoris.
casus, quando testamenta mfirmentur. - 951. Quid possmt petere spur# a matre et
patre. - 952. Quid, si pater relinquat bona alteri,ut reddat fllio spurio. - 953. Qui
«exsequi, graviter peccant; tenenturque C< non potest vendere bona defuncti, nisi
haeredes succedant ab intestato. - 954. Quornodo facienda sit collatio inter fratres. -
1 Discept. 6, cap. IO, § 17. - , Loc cìr., § 21. - Mo- v. Tertio quaeritur, - Truit., lib.7, cap. 18, dub, 11, n.7. 955. An debeant conferri sumptus pro studio, doctoratu, etc. - 956. An patrirnonium
lina, disp. 251, nume 2 et 3. - Vasq.) Opusc. de Testam., - • Lib. 3, tr, 5, cap. Il, n. 13. - , Di"!'. 24, num, 336. - datum ad suscipiendos ordines. - 957. An bona paterna, quae fllius expendit in
cap. 9, § 3, dub, 3. - a Parto 8, tr, 5, resol. 53 et 52. - 8 Parto 3, tr.5, resol, 59. - Vaterus, Different. utriusque ludis, etc. - 958. An expensae factae in nuptiz's. - 959. An vestes, et similia, data a
Couar., de Testam., cap. 18, § 3, n. 26. - • Disp.3, qu. 18, fori, v. Legatum, dift'. 1, n. 3. - • Lib. 7, cap. 18, dub. Il, parentibus. - 960.Quid, si conjuges transeant ad secundashuptias. - 961.De falcidia
punct. 4, num. 1. - li Tr. 14, cap. 5, nume 155... Lugo, num. 7, v. f. - Molina, disp. 250, num. 5. -- 10 Parto 8, et trebellz'anica debita haeredibus.
disp, 24, n. 296.• Diana, parto 8, tr.5, resol. 52; parto 3, tr, 6, resol, 40. - 11 Loc. cit., resol. 54. - 12 Part.8, tr. 5,
tr. 6, reso l. 59.. S. Anton., parto 3, tit. lO, cap. 3, § 12, resol. 57. Quinam 942. - C< Resp. IO.Omnes homines libe- « Naturali autem jure testari vetantur Quinam
possint te- prohibean·
stari. C<ram de suis bonis testandi facultatem C<infantes, furiosi, amentes: nisi tamen lu- turo
« habent, nisi naturali aut positivo jure « cida intervalla habeant, vel in una tan·
b)Id est deleta. quae in matrimonio interveniunt, et dicit si
941. -a) Diana, parto 7, tr. 6, resol. 26, consummato matrimonio decedat sponsa vel o prohibeantur. ~ tum materia delirent, et aliis non; ut
refert tantummodo caeterorum opiniones. sponsus, dari electionem sponsae vel ejus hae- 1 Disp. 24, num. 332. - Sanch., Consil. mor., lib. 4, n. 23. - S Parto 8, tr.5, reso!. 34. - 4 Loc. cit., reso!. 35.
b) Navarrus, Man., cap. 25, n. 65, dicit redibus ut eligere possint arrhas vel sponsa- cap. 1, dub. 47 et 48. - Lugo~ loc. cit., n.333. - Si/vest., - 5 Loc. cit., reso1. 36 et 62. - S Loc. cit., reso!. 37. -
solum peccare eum, qui legata quidem solvit, litiam largitatem, si utraque in eo matrimonio v. Legitima portio, qu. 10. - Sanch.~ ConsiI. mor., lib.4, 7 Disp. 24, D. 330. - 8 Loc. cit., reso!. 39. - Il Loc. cit.,

«sed post moram notabilem '. - Lugo vero, intervenerint. Deinde addit n. 2: « Transactis cap. 2, dub. 11, n. 5; et Decal., lib. 4, cap. 15, n. 40. - dub. 12. - 10 Parto 8, tr. 5. - 11 De Jure eccles., lib. 3,
disp. 24, n. 296, dicit peccare, et dare innuit iis diebus [a lege constitutis] ad electionem Bonac., disp. 3, qu. 17, punct. 8, § 6, num. 6 et seqq. - cap. 27, - " T!. 14, cap, 5, n. 164. - Dicast., tr. 19, disp. 3,
peccatum esse contra justitiam; « quia illa faciendam, purgationem morae non admitti ». Diana, parto 3, tr. 5, resol. 60. - SI Lib. 7, cap. 18, dub.12, dub. 9, n. 93.
sunt, inquit, vere debita legatariis; ergo sicut Allegatur tamen a Diana pro casu hic exposito.
alia debita solvenda sunt i1lis, quando com- d) Molina, disp. 251, n. 13, de metropo-
mode possunt ». - Denique Diana, loc. cit., litano non loquitur i et ibi a Diana citatur dum· f) Diana, parto 8, tr. 5, resol. 32, affert de religiosis exemptis, et opiniones auctorum
resol. 52, expresse dicit peccare contrajusti- taxat pro sententia, quae docet exsecutionem tantum ceterorum opinionem. exponit, ipse verosic condudit: «Et haec sunt
tiam respectu legatarii; unde colligitur, quam· ad episcopum devolvi, non solum quoad exse- g) Diana, loc. cz't., resol. 38, pariter citat placita doctorum circa praesentem quaestio-
vis ipse id non habeat, eumdem teneri com· cutionem proprie dictam, sed etiam quoad tantummodo sententiam auctorum de hac ma- nem; ego vero judicium meum non interpono,
pensare damna; contra caritatem autem re- simplicem electionem pauperis, cui dandum teria. quia nolo tragoedias suscitare •. - Denique,
spectu testatoris. est legatum. h) Seu clarius et accuratius: Diana, re· respl. 62, generaliter loquens de exsecutori-
c) Sanchez, de Matrim.,lib.6, disp.22, n.4, e) Merolla, disp. 7, cap. 5, n. 126, non sol. 36, asserit religiosos testamenti exsecu- bus, dicit eos posse a capitulo, sede vacante,
loquitur de purgatione morae in casu a prae- loquitur de metropolitanoiquoad reliqua plane tores, teneri ad rationem coram episcopo red- cogi ad rationes reddendas.
dendam. - At in resol. 37, quaerit spedaliter i) Exsecutor testamenti etiam in iure hodie
senti valde diverso; disputat enim de arrhis concordato
 344 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« Navarrus a), Sanchez b). - Quid autem
e sentìendum de eo qui ex morbo aliquan-
« diu delirat? Vide card. Lugo l.
«Positivo autem, surdus simul et mu-
« tus a natura, prodigus, servus, usura-
« rius publicus; filiusfamilias de bonis ad-
« ventìtììs », [Etiam de consensu patris,
nisi ad causas pias 2] « si quidem ante
« clerìcatum advenerint (ut vide card. de
« Lugo 8); impubes, captivus apud hostem,
« damnatus ad mortem, si bona ejus con-
«fiscentur (card. de Lugo 4); professus
« religionem c).
Novitius « Dico: professus. Quia novitius, cum
potest testa-
ri. e adhuc sui juris sìt, absque superìorìs
« lìcentia valide testarì potest, etiam non
« servata juris solemnitate (ut habet Trul-
« lench 6 ex Sà et Bonacìna); et si quidem
« intestatus decedat, proximi consanguinei
Item, pro- «in bonis succedunt. - Similiter religio-
fessus VOto-
rum simpli- « sus Societatis post emissa vota sìmpli-
cium.
« eia, etsi non licite, valide tamen potest
« testari; quìa dominium bonorum suorum
« retinet impeditum quasi voto pauperta-
« tis, quoad dispositionem sìne licentia
« superioris: non tamen una constitutione
«canonica dispositio irritatur, Ita Moli-
« na d)) Sanchez, Laymann. - Qui addit,
- potestatem testandì, seu jure seu con-
1 Dìsp, 24, n. 62 et 63. - • Ex Iege Qui in potestate 6,
D., qui testamenta facere possunt; et cap. Licet~ de sepul-
turo in 6°. -- 3 Loc. cit., num. 67. - fo Loc. cit.) num. 72.-
5 Lib. 7,. cap. 18, dub. 5, num. 4. - Sd" v. Testamentum"
num. 21. - Bonac., disp.3, qu. 17, panet.2, num.3, v. f.-
vigenti, excepta Germania (Cod. 2221), tene·
tur munus quod acceptavit gratis implere,
compensatis tamen suis expensis.
942. - a) Navarrus, z'n cap. Si quando, de
rescript., except. lO, n. 5, hoc solum habet:
furiosum et mente captum aequiparari.
b) Sanéhez, de Matrz·m., Nb. 1, disp. 8, a
n. 15) haec omnia utique habet, sed in simili
tantum, scilicet de matrimonii contractu dis-
putans.
c) Ex jure hodierno nulla facultate, vel
restricta tantum, gaudent minores, interdicti
et quorumdam criminum rei. Hic pauca de fa-
cultate minorum subjiciemus, utpote quae
frequentioris usus sunto - Ex jure Gallz'co
(903, 904), nequit testari qui nondum sexdecim
annos natus est. Ab anno decimo septimo ad
vigesimum primum completum, minor potest
per testamentum disponere de dimidia parte
illorum bonorum, de quibus, si foret major,
absolute disponere valeret. - Ex jure ItaNco
(762, 763), testari nequit qui nondum decem et
« suetudine, etiam religiosis Ordinum mìlì-
e tarium concessam, frequenterque a Pon-
« tifice concedi ììs solere qui extra clau-
« strum beneficium vel episcopatum ha-
« bent »,
943.- « Resp. n°.Omnes homines, etiam
e amentes, surdi, muti, servi, immo et
« communitas, haeredes ìnstitui possunt,
« nisi specialiter prohibeatur. Ita Bonaci-
« na 6. - Quia ad hoc tantum requiritur
« plena potestas in disponente, et capa-
« citas in haerede.
« Incapaces autem secundum jura sunt
« l°. Apostatae et haeretici, eorumque re-
« ceptores, defensores, fautores: licet pro-
« babile sit eos ante sententiam judicis ad
e restitutionem non teneri; eo quod hoc
« jus in eo rigore non sit receptum. Les-
« sius 7, Sanchez ", - 2". Civitas hostium
« et communitas Judaeorum. - 3°. Dam-
« natus ad metalla; persecutores et per-
« cussores cardinalium, et qui ob crimen
« active intestabiles sunto Lessius 9.
« Adde casus in quibus aliqui exclu-
« duntur a bonis defunctì; ut lO. Haeres
«(uti et legatarius), qui testatorem occi-
« dit lO. - 2°. Idem, si testatori prohibuit
« testari aut testamentum revocare; aut
« si ad uxorem testatoris accedat. - 3°.Si,
Sanch«, Decal., lib. 7, cap. S, num. 22 et 25. - Laym.,
Iib. 3, tr. 5, cap. 3, n. 6. - 6 Disp. 3, qu, 17, punct, 3.-
, Cap. 19, dub. 5, n. 50 et seqq. - 8 Deca1., Iib. 2, cap. 14,
n.31 et 34. - • Loc. cit., n. 52 et 53. - 10 L. Cum rati07,
§ 4, fI. de bonis damnator.
acto annos complevit. Hoc autem anno com-
pleto, potest esse testator sicut ceteri omnes. -
Ex jure Austriaco (569), testari nequeunt im-
puberes. Pubertatis autem annos adepti, sed
nondum decem et octo annos nati, possunt
dumtaxat oretenus et coram judice testari.
Ab anno autem decimo nono gaudent pIena
facultate. - Ex jure Hispanz'co (663), testari
possunt minores utriusque sexus post annum
deeimum quartum completum.. - Ex jure
Germanz'co (Cod. 2238), testari nequeunt mi-
nores nondum sedeeim annos nati; ab hac
dein aetate usque ad majorennitatem possunt
facere testamentum oretenus coram notario.
- Ex jure Anglico minores testari omnino
prohibentur.
à) Molina perperam citatur a Busenbaum;
nam, tr. 2) disp.139, n.ll, non solum illiei·
tum id esse asserit et contra paupertatis vo-
tum; sed etiam diserte negat factum tenere,
loquens de professis biennii (de quibus solis
hic loquitur Busenbaum).
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. V.
« dum testator mente captus fuit, haeres
c illius curam non habuìt; aut si captìvum
« redimere neglexit a). - Vide Molina I,
«card. de Lugo 2 ".
944. - « Unde resolves:
Quinam Quinam cIO.· Haeredes institui possunt professi
possint hae-
redes instì- r;:~feisos~/ e Ordinum, quibus permissum est bona
tui, possint esse
haeredes. « ìmmobìlìa in communi possidere; eorum-
«que nomine monasterium succedit. -
« Tales autem sunt omnes fere religiones;
e excepto Ordine Minorum de Observan-
c tia et Capuccinorum. Ratio, quia illi sunt
Quinam c incapaces, secundum Tridentinum 8; uti
sint ìncapa-
ces, «et professi Societatis jesu (vide San-
« chez 4, Bonacina 6, Laymann 6): licet
« contrarium probabilius esse putet Wad-
c ding 1. _ Vide Diana s.
c 2°. Collegia Societatis Jesu, et domus
« etìem professae, haereditates accipere
« possunt, modo bona immobilia, quae
« communi usui et habitationi non deser-
« vìunt, vendantur, et non deferantur in-
c tuitu professi, aut vota formata habentìs,
« Dixi: haereditates" quia, sìcut Mino-
« res et Capuccini legata et alia donata
« admittere possunt; ita etiam Societas
e: Jesu, etsi intuitu alicujus professi tan-
«tum ea deferantur. - Vide Laymann 9.
«3°. Testator potest quemvis extra-
« neum instituere haeredem, nulla facta
1 Tr.2, disp. 17S et 212. - • Disp.24, n.75 et seqq, -
8 Sesso 25, de Regular., cap. 3. - • Decal., Iib. 6, cap. 18,
n. 14. - • Disp. 3, qu. 17, punct. 3, n. 3. - 8 Lib. 3, tr. 5,
cap. 5, n. 2. - , De Contraet., disp.4, dub. 5, § 4, n. 5.-
943. - a) Exjure hodierno (Cod. Gall., 906
et seqq.; Ital.,964 et seqq.; Austr., 540 et seqq.;
German., 2234 et seqq.) intervenientes in con-
fectionetestamenti institui prohibentur in bona
per hoc testamentum. re1icta. In Germania,
praeter illos nemo declaratur incapax. Ex aliis
codieibus sat communiter prohibentur ii qui-
bus non conceditur aceipere donationem inter
vivos, scilicet: nondum concepti (nisi in quan·
tum substitutio permittatur) et nati non vi~­
les, ut fetus abortivi; quidam sontes, in poe-
nam delicti; tilii illegitimi et spurii, qui nihil
ultra portionem a lege determinatam a pro-
priis genitoribus aceipere possunt. - In jure
Gallico (Cod., 907, 909) et Hispanico (Cod., 744
et seqq.) pronuntiatur specialis inhabilitas in
tutorem quoad bona pupilli, in medicum et
ministrum cultus, quoad bona defuncti cui in
ultimo morbo, artis vel ministerii (quoad con-
fessionem) operam praebuerunt. - Item (Cod.
Gall., 217et 910) uxor absque consensu mariti,
345
- mentìone consanguineorum collatera- Extraneus
potest instì-
c lium, etiam fratrìs pauperis: dummodo tu! haeres,
sinementio-
« absit scandalum et gravis necessitas ne collate-
« illorum. Quia nullo jure prohibetur, et ralium.
« bona sunt ipsius, de quibus disponit li-
«bere. - Bonacina et alli quinque a).
c Diana lO.".
945. - « Quaeres. I". Quae sit dz'visio
« haeredum?
« Resp. Haeres alius est ex testamento, Divisio
haeredum,
c alìus ab intestato. Haeres ex testamento,
e vel est universalis, sive ex asse; vel par-
«tìalìs, seu ex parte tantum, v. gr. ex
c triente, vel dodrante, vel quadrante. -
« Uterque horum vel est haeres necessa-
« rius, qui necessario institui debet, ut sunt
c omnes in recta linea descendentes, et
« post hos ascendentes, nisi sìt causa justa
c exhaeredandi a); vel non necessarius,
c quem testator potest instituere, et non
« tamen cogitur. - Laymann 11 ».
946. - An testator teneatur sub gravi
obligattòne relinquere bona cognatis, qui
non sunt haeredes necessor«, si ipsi gra-
viter indigeant?
Loquendo de fratrìbus aut sororibus,
negant Salmant, 12, et dicunt esse obliga-
tionem tantum sub levi, nisi illi sint in
extrema paupertate; et cìtant Lugonem 18
et Diana 14. - Sed ipsorum pace, nec Lugo
8 Part.9, tr, 9, resol, 16, v. f. - • Lìb, 3, tr, 5, cap.5, n.5. -
Bonac., loe. cit., D. 22. - 10 Parto 1, tre 8, resoL 83 et 85;
part.5, tr. 3, resol.114.- U Loc. cit., n. 9. _ .. Tr.14, cap. 5,
n. f!l. - .. Disp. 24, n.175. - " Part.l, tr. S, resol. sa et 85.
instituta publica absque consensu gubernii,
haereditatem sibi delatam acceptare nequeunt.
- In jure Anglico institui prohibentur subditi
nationis quae actualiter be11um in gentem
Anglicam movet; item cessor bonorum, cujus
cessio non est approbata.
944. - a) Diana plus quam quinque aucto·
res praeter Bonaeinam allegat, quidquid in-
diligenter asserat Busenbaum.
945. - a) Jus hodiernum habet ut haeredes
necessarios descendentes legitimos vellegiti-
matos;ipsisque defieientibus,ascendentes,sive
paternos, sive maternos, sed in gradu solum
propiori.(Cod. Gall., 915;Ital., 805; Austr., 762;
Hispan., 955; German., 2303). - Ex jure Ita-
lico 812); Austr. (796); Hispan. (807-834) et
German. (2303), conjux superstes etiam inter
haeredes necessarios computatur. - In jure
Anglico autem non dantur haeredes neces-
sarii; et, nisi de fundorum transmissione aga-
tur, testator gaudet pIena libertate.'
 346 LIB. III. - TRACT. V. Dg SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
nec Diana hoc dicunt; sed ìstì cum SiI-
Fratri vestro a)) Sa a)) Bonacina a) et Beja a) asse-
graviter e·
genti relin- runt absolute, esse obligationem relin-
quenda hae-
reditas sub quendi bona fratrìbus gravìter egentibus,
gravi. saltem quantum sufficiat ad sublevandam
ipsorum ìndìgentìam, juxta praeceptum
caritatis, Et cum haec sit materia gravis,
non videmus qua ratione possit negari
quod caritas ad hoc graviter obliget. Con-
firmatur ex eo quod communiter docent
Laymann b) cum Angelo b), Abbate, SiI-
vestro v, sa b)) etc., et iidem Salmant, l
curo communi, scilicet quod unusquisque
.tenetur fratribus alimenta praestare: adeo
ut clerici beneficiati teneantur ex fructi-
bus benefìcìi praeferre fratres graviter in-
digentes alìis pauperibus; prout dicunt
Salmant, 2 cum Azor, Silvestro, Fagundez,
Angelo o, etc. - Eadem ìgìtur oblìgatìo
quae urget in vita, urget etiam in morte.
Et hoc non tantum ex generali praecepto
caritatis, sed ex obligatione speciali pie-
tatis quam habemus erga fratres, et pro-
pter quam certum est laesìonem in fratres
habere specialem malitiam, in confessione
explicandarn; ut communiter dicunt DD.
cum Lugo 8 et Salmant, '.
Abb. Panorm., in cap. Pervent:t, de arbitris, n. 1. -
l Tr. 24, de 4° Praec' J cap. 1, n. 69. - 2 Loc. cit., n. 72
et 73. - Asor, parto 2, lib. 2, cap. 40, qu. 5. - Si/vest.,
v. Clericus rv, n. 11, qu. 15. - Fagund., Decal., lib. 4,
cap. 17, n. l. - • De Sacram. Poenit., disp. 16, n. 307. -
Hinc censemus omnino dicendum cum
Sporer 5 et Roncaglia d) (qui citat etiam
Lugonem 6), quod idem vìnculum pietatis,
graviter obligans ad fratres non laeden-
dos, obligat etìam sub gravi ad subve-
niendum eis in gravi necessitate prae
omnibus aliis pauperibus sìve operibus
piis, - Addit Roncaglia 7 quod si fratres
sìnt pauperes, etìamsì gravem indìgentìam
non habeant, adhuc est saltem veniale
eos praeterire.
Erga vero alìos consanguineos remo-
tiores, putat Sporer 8 adesse eamdem obli-
gationem gravem eis succurrendì, si gravi
vel adhuc ordinaria paupertate Iaborent;
quia censet offensam adversus eos diver-
sam etiam speciem afferre. - Attamen
cum haec opìnìo sit sìngularìs hujus au-
ctoris, et communis sit sententìa opposita,
nempe quod peccata contra ipsos speciem
non mutent, ut docent Lugo 9, Bonacina l0,
Salmant, 11, Croix 12 cum Dìcastìllo, etc.:
binc non videtur adesse gravem oblìga-
tionem ipsos praeferendi allis pauperibus.
- E converso, quìa, ut dicunt Lugo 13 et
Salmant, o, cum Tamburinio 14, offensa CO·
gnatorum, extra fratres, saltem aggravar
cap. 4, reg. in praxi, num. 1, i. f. - 8 Loc. cit., num.66.
- 9 De Poenit' J Ioe. cit., n.308. - lO Disp. 5, de Sacram.
Poenit., qu. 5, .ect; 2, punct. 2, § 3, dift 3, Dum. 15. -
u Tr. 6, cap. 8, nom.89. - ,. Lib.6, part.2, nom. 1009.-
Dicast' de Poenit., disp. 9, dub. 8, num. 586. - 18 De
l
CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. V.
culpam, esto speciem non mutet; ideo puto
non excusari a veniali praeteritionem ìpso-
rum, si graviter indigeant, cum erga ipsos
etiam adsit aliqua, licet non ita stricta,
obligatio pietatis,
947. - « Quaeres, Il", Quantum haere-
« dz'bus necessarùs debeatur?
Quantum
debeatur
«Resp. jure novo, legitimam portio-
haeredibus • nem descendentium esse trientem hae-
necessariis.
« redìtatìs, si non sint plures qua m qua-
« tuor liberi; si plures, semissem. Similiter
Consan- « ascendentium portio, etsi unus tantum
guineo r e-
motiori, « sìt, est triens baeredìtatìs s. [Sive tertia
su b levi pars, ex communi doctorum; ut Salmant.t];
tantum,
« idque absque uno gravamìne, modo et
'"conditione: alioquì pro non appositis ha-
« benturw, - Quod si autem alicui ascen-
« dentìum vel descendentium portio legi-
«tima non relinquatur, competit ei actio
« ad petendum complementum, vel ad re-
« scindendum testamentum, ut ipso jure
« nuUum:maximeb))sicausaidoneaexhae-
« redatìonìs non sit inserta et probata. -
e Laymann "».
Justae
causae ex- 948. - justae causae exhaeredandi fì-
haeredandi
fìlìum, Iium sunt ex Salmant, 3: l°. Si fìlius, cum
1 Tr. 14, cap. 5, num. 79. - e Lib. 3, tr. 5, cap. 5,
num. 10 et 11. - 8 Tr. 14, cap. 5, num. 90. -.... Baldus, in
lego Si pater, n.5 et 6, C. de sponsal., et lego Nec fiUum,
C. de nuptiis. ~ " De Matrim., lib. 4, disp. 24, num. 2. _
6 Loc. cit., nume 3.• Rodericus Suarez, in lego 2, tit. de
347
peccato gravi, manus injiciat in parentem,
aut contumeliam dicat, aut conetur occi-
dere. - 2°. Si accuset parentem, aut sit
testis vel procurator contra eum in causìs
criminalibus mortis, exìlìì perpetui, vel
infamìae aut damni gravis: nisì crimen
sit haeresis vel laesae majestatis. - 30. Si
rem habeat cum uxore vel unica concu-
bina patris. - -1.0. Si nolit fidejubere ad
Iìberandum patrem a carcere. - 50. Si pro-
hibuit patrem testarì, - 60 • Si filia, recu-
sato justo matrimonio, luxuriose ut mere-
trix vivat; non vero, si nubat contra pa-
rentum voluntatem a).
949. - Quaeritur hic autem :an paren-
tes possint exhaeredare jilz'os nubentes
cum indignz's?
Affìrmant Baldus, Goffredus a) et alli, filics
Aliidicunt
nuben-
apud Sanchez ': ex Authent, Ut cum de tes curo in-
dignis poso
appel., § Alzud quoque, ubi dicitur filium se exhaere-
exhaeredari posse ob gravem injuriam dari.
patri ìllatam; et talem hanc esse dic~t.
- Sed omnino negandum cum Sanchez 5; negandum Omnino
ac Suarez, Soto, Molina, Paludano, Ta- est.
bìena, etc., apud ipsum, ac Bonacina J. Ra-
tio, quia in praefata Authentica expresse
Matrim., n. 28 et 29. - Sotus, in 4, disto 29, qu. 1, art. 4,
ad 4. - MaNna, disp. 176, nume 14.. Palut!i., in 4, disto 28,
qu. 2, n. 33, v. Sed tune est dub·ium. . Tabiena, v. Dos,
num.4, qu. 3. - G Disp. 6, de 4°, Praec. deca1., punct. 6,
§ 3, n. 3.

'll Tr.6, de Sacram. Poenit., cap. 8, n. 82. - 5 Tr. 3. cap. 5, Poenit., disp. 16, num. 308. - • Method. confess., lib. 2,
n. 66. - • De Just.. disp. 24, n. 175.- 'Qu. 15, de Testam., cap. 5, § 2, n. 9.
947. - a) Ex jure GalUco (art. 913), portio debetur conveniens sustentatio, quamdiu ad
filiis legitimis reservata, si unus sit, semissis secundas nuptias non convolaverit.- Ex jure
est bonorum; si duo sint, bistriens, i. e. %; si Germanz'co (Cod. 2303), haeredes habent jus
946. - a) Lugo revera, loc. cit., dicit pec· caso 57) negat quidquam collateralibus deberi, tres aut plures, dodrans, i. e. %. - Ascen- ad dimidiam partem portionis in successione
care contra caritatem, fratrem qui omitteret si « nec extreme indigeant, nullumque sit dentibus in defectu descendentium, si adsint legali ipsis assignatae. - Ex jure Hz'spanico
in testamento fratrem pauperem, «quando in- oriundum scandalum ». in utraque linea, semissis; si in una linea (806-847, 930·955), conceditur parentibus dispo-
digentia talis erat, ut ex caritate teneretur ei b) Laymann, lib. 3) tr. 4) cap. 13, n. 5, dumtaxat, quadrans. - Filiis illegitimis reco- nere pro arbitrio de tertia suorum bonorum
subvenire, juxta regulas quae tradi solent in haec scribit: «Frater in defectum ascenden- gni#s debetur pars, quae ipsis a lege tribui- parte; tertia pars debetur descendentibus;
tractatu de caritate». - Diana pariter negat tium, si dives sit, sorori inopi dotem dare co· tur in successione ab intestato. - Ex jure pars remanens debetur familiae, ita tamen ut
testantem posse collaterales omittere, quando gitur, saltem quae sit instar necessariorum Itah'co (art. 805), descendentibus legitimis de- salvo jure uxoris, uni vel pluribus filiis, post-
adest • obligatio qua tenetur proximi neces- alimentorum ». Pro qua sententia allegat au- betur dimidia pars, quicumque sit eorum nu- habitis ceteris, eam pro arbitrio assignare pos-
sitatem sublevare ». - Idemque ac Diana ctores citatos. - De Silvestro autem et Sà merus. Illegitimis debetur pars, quam lex in sint. - Ascendentibus, si deficiunt descen-
tenet Bonacina, loc.cit.) n. 22. - Silvester au- vide hic supra notam a. - Angelus vero, successione ab intestato ipsis assignat. - dentes, debetur e bonis filiorum dimidia parso
tem, v. Haeredz'tas I, n. 2) i.f.) hoc non dicit; v. Dos) n. 5) idem habet ac SiIvester. Ascendentes, absque distinctione linearum, b) Hoc verbum • maxime » deest apud
et v. Dos, n. 6) tantum dicit fratrem teneri c) Angelus, v. Clericus XlIi) n. 11, dicit habent jus ad tertiam partem. - Conjux su- Laymann, qui loquitur absolute.
dotare sororem ex eodem patre procreatam, clericum posse de reditibus ecclesiaeindigeno perstes, si venit cum filiis legitimis, compu- 948. - a) Causae exhaeredationis non eae-
quia causa dotis favorabilior est quam ali· tem sororem alere. tatur in eorum numero, et obtinet suam por- dem ubique admittuntur; eas quisquedebetex
mentorum; unde sicut tenetur dare alimenta, d) Roncaglia, qu.15) de Testam.) cap. 4) tionem, non quidem in proprietatem, sed so· jure proprio investigare. - Praeterea, in jure
sic et dotare casu necessitatis. - Sà vero, reg. in praxi) n.1, dicit esse peccatum contra lummodo in usumfructum; si venit cum aliis, GalUco et ItaUco filiusexhaeredari nequit,nisi
v. Dos, n.1) eamdem tenet sententiam ac SiI- caritatem; et allegat Lugo, cujus opinionem obtinet eodem modo (i. e. in usumfructum) ob indignitatem sententia judicis declaratam.
vester, sed v. Legitz'ma) n. l, dicit legitimam et verba supra nota: a retuli. partem tertiam. - Ex jure Austriaco (§ 765 In jure Germanico ad exhaeredationem suf-
deberi fratribus ex eodem patre, quando te- e) Salmant., tract. 6) cap. 8, num. 89) et seqq.), debetur descendentibusdimidia pars, ficit ut tempore condititestamenti causa exsi·
stator, filios non habens, haeredem infamem asserunt circumstantiam hanc, in eo casu, et tertia pars ascendentibus. - Filii naturales stat et in testamento exprimatur (Cod. 2336).
instituit, dum fratres ejus ingrati non sunto distinctam quidem speciem addere, sed non habent definitamreservationem in bona solius 949. - a) Goffredus de Trano, Sum., de
- Denique Beja, Respons. caso cansc.J parto 1) gravem. matris. - Conjugi superstiti, si est pauper, desponsat. z'mpuberum) n.13) scribit: • Filia
 348 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUB. V. 349
dec1aratur eo solo casu posse filiam exhae- rejiciendo honestas nuptias vel1e filiam testamento inseratur, sed etiam legitime 950. - c His adde: l°. Rumpi testamen- Praeteri-
re dari, quo filia minor 25 annis, rejectis se prostituere? probetur. Ita in Authent. Non lz'cet, C. de c tum ob posthumi praeteritionem a). tio postllu·
mi rumpit
nuptiis a patre oblatis, luxuriose vixerit. Utraque sententia est probabilis; sed lt'beris praeteritis. testamen ..
« ZOo Peccare parentes, si absque justa tum,
Utrum autem adhuc in hoc casu possit haec secunda videtur probabilior, juxta Dubitatur 3°. An pater possit exhae- c causa, ex inordinato affectu erga libe-
pater fiUam exhaeredare? dieta n. 337. Tanto magis, quia etiam redare filt'um ab causas similes enume- eros, successionis inaequalitatem inter
XU~i~~:, ';i: Negant pariter Bonacina b),' et San- poena apposita in sponsalibus parti injuste ratis? « eos ìnstituant, - justae .autem causae Inaeqaa-
vens reje- chez b) cum Abbate b), Navarro b),Sua~ li tas inter
resilienti, valet ex probabiliori sententia; Affirmant Tapia, Vasquez, Villalo- « hujus inaequalitatis erunt: merita et liberos in
ctis nuptiis,
probabili· rez b), Silvestro b), Angelo b), Henrico b) ut dicemus de Matrim., Lib. VI, n. 853, Pater pro- bos, etc. - Sed negant probabilius Sal- successione.
c obsequiamajora; si pusilli magno sum- aliquando
ter nequit babilius ne-
exhaereda· et aliis plurimis. Ratio, quia jus civile in
rì,
Qu. 1. - Alia vide apud Salmant.". quit exhae-
redareoba-
mant. 1 curo Lugo, Molina, Lopez, etc.; c ptu in studiis ali debeant; si qui plus Iìcìta,
hoc correctum est a canonico, argo cap. Filii e contrario parentes exhaeredare Ob sìmì- lias similes cum in poenalibus non fiat extensio de « egere videantur (Diana 5); si quis in stu-
s causas causas.
Gemma 29, de sponsalib., ubi, ad servano possunt ob similes causas: quas videre Iep aren tes casu ad casum: maxime, quia injure prohi- - dììs sustentatus sit doctor, possitque lu-
dam libertatem in matrimonio, irrita de- poteris apud Salmant. 8. possunt ex- betur exhaeredatio ob alias causas quam « erari, et alti secus; immo pater id quod
haeredari,
c1aratur quaecumque poena in sponsalibus Sed dubitatur l°. An in casibus enu- expressas, ex Authent. Ut cum de appel- «habet supra partes 1egitimas filiis debì-
apposita. Cum autem in matrimonio, ratio meratis possint parentes filzi's ettam alt: lat., § Altud quoque. « tas, potest de rigore relinquere extraneo.
Sacramenti sit dignior ratione contractus; menta denegare? Dubitatur 4°. An pater recz'j>t'ens filtum « _ Trullench 6, Bonacina b), Diana 7.
ideo ad potestatem ecclesiasticam princi- Affirmant Vasquez et Silvester. - Sed casibus,
In dictis t'n suam gratz'am, et t'njur-z'am remittens, «3°. Liberos naturales, nisi legitimati - Quid de
pa- filiis natu-
paliter pertinet de matrimoniis disponere, communius et longe probabilius negant rentes n e- mft~~~; f~: possitadhuc exhaeredare? - Negandum c sint, respectu patris non esse haere- ralìbus,
et refellere statuta illa civilia quae omni- queunt de- « des necessarios; respectu tamen matris,
Salmant.> cum Trul1ench et Villalobos, negare ali· juriam, jam cum Salmant.P, Trullench, Lugo, Molina,
modam libertatem in matrimoniis dimi- si filii aliunde alimenta non habeant ad menta. ~;hae~~~e:~· Villalobos, etc., communiter: quìa, remissa c esse: idque aequali jure cum legitimis.
Probabì- nuunt, - Contradicunt tamen c) Sotus, vitam necessaria. Ista enim semper de- re. injuria, pater non habet amplius justam « Quod si tamen pater liberis caret, natu-
Iius potest
exhaereda- Molina, Salon, Ledesma d), Vega, Vigue- bentur, saltem ex jure canonico et natu- causam exhaeredandi. « rales potest instituere haeredes: modo
rì,
rius et alli, apud Sanchez 1; horumque rali; et etiam dico de jure civili, ex quo Dubitatur 5°. An, sz·filzus poenz'ten#am « parentes superstites legitima portione
sententiam Bonacina vocat probabilem; tantum exhaeredare filium conceditur pa- agat de crz'1mne patrato contra patrem « non priventur.
et Sanchez, probabilissimam. Ratio, quia rentibus, non autem alimenta denegare. ante ejus mortem,possit pater eum exhae- «4°. Fratrem et sororem tunc tantum fratres Quando
poso
in dicto cap. Gemma sermo est de poena Dubitatur 2°. Sz·pater justam causam redare? c posse ìnfìrmare testamentum, si persona sint infir·
mare testa-
cui sponsi ultro se subjiciunt, et ad quam habens, de facto tamen non exhaeredet Filius, etsi Negarit Trul1ench, Silvester, etc. - Sed «infamis instituta sito- Laymann 8. Vide mentum.
poeniten-
nullo modo obstringebantur, nìsì per pa- filt'os, possint is# prz'vari haereditate? tiam egerit, probabilius affirmant Lugo 8, et Salmant.! c Bonacina 9.
probabi-
ctum, quod quìdem adversatur matrimo- Respondendum negative, cum com- Patre non lius potest cum Vasquez et Molina; quia poenitentia c 5°. Patrem non posse expensas fa- Quando
e x p e ns a e
exhaere- e x h a e r e-
nii libertati. Sed in nostro casu agitur de muni. Ita Molina, Lugo, Dicastil1us, Trul- dante, .tilii dari. in foro humano a poena delinquentem non e: ctas pro filio in studiis litterarum repe- factae pro
nequeunt studio repe-
poena quae filiis juste infligitur; juste enim lench et Salmant,". - Ratio, quia exhae- privarihae- liberat, « tere, siquidem eas liberaliter fecit ve1 tantur,
ex omni jure filii privantur legitima, quan- redatio non ex jure naturali, sed vim ha- reditate,
Tapia, parto 2, Iib, 5, qu. 21, art. 6, n. lO. - Vasq., num, 11. - Trull., Ioc, cìt., n. 6... Si/vestO) v. Haere-
do grave crimen contra parentes commit- bet ex jure civili; quo insuper sancitur, deTestam., cap. 6, § 3, dub, 4, n.64, i. f•. Villal., parto 2, ditas .l~ n. 3, qu, 2, i. f. - 8 Loc, cit., n. 168. - ... Loc.
tunt: quale autem majus crimen, quam ut causa exhaeredationis, non solum in tract. 30, diff. 17, n. lO. - l Tr. 14, cap. 5, n. 94.. -Lugo, cìt., num, % •• Vasq., de Testam., cap. 6, § 3, dub, 5..
disp. 24, n. 166, i. f•• Molina, disp. 176, a n. 46. - Grego. Molina, disp. 176, num. 57. - • Parto 1, tr.8, resol.83,
SoOO, in 4, disto 29, qu, 1, art. 4, ad 4.. MoUna, n.1, in fine. - • Tr.14, cap. 5,n.90. - • Loc, cìt., n.91.- rius Lope«, parto 6, tìt, 7, l. 8, glos. ult, - • Loc. cìt., - • Lib. 7, cap. 18, dub. lO, n.2. - , Loc. cito - • Lib. 3,
disp. 176, n. 26 et seqq.. saio», in 2,m 2", post qu. 61, Vasq., de Testam., cap. 6, § 3, dub. 4, n; 65.• Silvest., n. 95.. Trull., Iib, 7, cap. 18, dub. lO, n. 6. - Lugo, 1oc.. tr. 5, cap. 5, nnm, 14 et is, - • Disp. 3, de Contracto,
de Dominio, qu, 5, art. 5, dub. 3, v. Possintne parentes. - v. Haereditas II, n.5, qu. 4. - • Loc. cit., n.92. - Trull., cit., n. 167.. Molina, disp. 176, n. 54•• Villal., 1oc. cit., qu, 17, punct, 3.
Vega, Sum. .uva, lib. 5, caso 559. . Voguer., Institnt., lib. 7, cap. 18, dub. lO, n.4.. Vì11al., parto 2, tr. 30, diff. 17,
cap. 16, § 7, verso 6, v. Matrimonium adeo liberum est. _ n. 8. - Molina, disp. 176, n. 44•• Lugo, disp. 24, n. 166,
l De Matrim., lib. 4, disp. 25, n. 1.- Bonac., disp. 6, de v. Si parens. - D,cast., tr. 19, disp. l, dub. 33, n. 524. - 950. - a) Pauca hic addenda sunt de revo- cedenti, et nisi declaretur illi standum esse
4° Praec. decal., punct. 6, '§ 3, n. 3.- Sanch., 1oc. cit., Trull., 1oc. cit., n. 6.. • Loc. cit., n.93. catione testamenti. Revocatio est actus quo sive ex parte sive ex integro. - Testamen-
testator conditum a se testamentum abrogat tum ipsa lege revocatur, si, eo confecto, com·
et destruit. Quivis potest ad libitum, sive ex pareat haeres necessarius omnino praeter-
patri danti sibi virum contradicere non potest; et in cap. l, de sponsal., n. 8: Statutum, in· parte sive ex integro, testamentum a se factum missus (Ital., 888). - Jus tamen Gallicum et
subaudio sine vitio ingratitudinis. Incurrit quit, disponens «circa poenam erga substan- revocare. Revocatio autem (Cod. Gall., 1035et jus Austriacum non admittunt hanc disposi·
enim ingratitudinem, et poterit exhaeredari » • tialia matrimonii, et si hoc facit apponendo seqq.; Ital., 888; Austr., 717; Hz"span., 7'37; tionem, sed utrumque jus reducit testamen-
b) Bonacina, loc. cit., negat filiam, quae poenam de novo, et sic inferendo damnum, German., 2253 et seqq.) fit vel expresse per tum ad partem disponibilem. Ex jure Germa-
nupserit invitis parentibus, posse exhaeredari non tenet-. novum testamentum aut alium actum authen· nico ab haerede necessario impugnari potest
attento jure canonico, quia in hoc correctum c) Scilicet negant leges civiles, quae exhae- ticum, vel tacite per rei legatae cessionem. - testamentum (Cod. 2079). Ex jure Hispanico
est jus civile. - Idemque tenent de eodem redari permittunt filiam, invitis parentibus nu- Testamentum deletum aut laceratum habetur revocatur testamentum, sed firma manent le-
casu Sanchez, de Matr., Ub. 4, dz"sp. 25, n. 2; bentem, tuisse jure canonico abrogatas. ut revocatum, nisi constet scripti violationem gata nisi sint inofficiosa (Cod. 814 et seqq.).
Navarrus, Man., cap.14, n.15,·Rodericus Sua· d) Bartholomaeus de Ledesma, in Sum- factam esse praeter voluntatem testatoris. - - Loco hujus dispositionis viget in jure An-
rez, loc. cit., n. 20; Silvester, v. Lex, qu.15; mar., de Matn·m., diff. 24, V. Czrca secun- Possunt plura testamenta, ab eodem facta, glico haec altera dispositio, ut nempe testa·
Angelus, v. Lex, n. 5, V. f.; Henricus Boich, in dum, dicit ante Tridentinum extitisse Authent. simul ,subsistere, in quantum scilicet prius mentum, sive viri, sive mulieris, per subse·
'cap. Gemma, de sponsal., n.10 et 11.- Abbas quamdam, quae sanciebat filiam minorem posteriori non contradicit (Cod. Germ.,2258). quens matrimonium rescindatur.
vero, in cap. Ecclesia, de constitut., n. 15, in 26 annis, quae in proprium corpus peccasset, - Hoc tamen non admittitur in jure Austriaco b) Bonacina, disp. 3, qu. 17, punct. 3,
generali dicit poenas, in odium matrimonii vel servo nupsisset, ingratitudinis ream futu- (§ 713), neque Hz'spanico (739), nisi in subse- n. 21, haec scribit: < Ex justa causa et secluso
seu contrahentium appositas l sublatas esse; ram fuisse. quenti testamento fiat expressa mentio de prae· scandalo, posse saltem in foro conscientiae
 350 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMENTIS. - DUR. V. 351
« donavìt; secus, si habuìt anìmum repe- jure novo communi 3 possunt succedere Naturales, Spurius
probal>i·
tentiam putat. Sed dicit contrariam non pacti initi teneri eam reddere spurio, -
quando et
«tendi, et computandì in legitimam. - patri in omnibus bonis; vide Lugo 4 et Les- quomodo liter potest esse ìmprobabìlem (et merito, cum textus Ratio, quia promissio illa facta in pre-.
succedere
« Quod si pater non repetiit quando potuit, sìum 5. - Si autem pater habeat fìlios Iegì- sue c e d an t
parentibus. matti. citatus loquatur de solìs patribus). - Sicut tium haereditatis promissae, satis obligat
« non tenetur filius, eo mortuo, in divisione tìmos, potest ipse relinquere naturalibus b) neque improbabilem [Lessius] censet sen- haeredem ex justitia, postquam haere-
«conferre in commune; quia praesumi duodecimam partem bonorum. Lugo 6. - tentiam, quam tenent Sà et Henriquez, ditas est tradita; maxime, si ideo hae-
« potest liberaliter factas vel condonatas, Et deficientibus fillis legitimis, naturales sci1icet, quod possit spurius retinere ea res aliquam partem bonorum sìbi acqui-
« nisi alìunde constet contrarium. Azor, succedunt ab intestato patri (non relìn- quae mater ìpsì reliquit, donec a judice siverit.
e Villalobos , Trullench l. Vide supra, quenti tamen uxorem) in sextam partem per sententiam illis privetur, Ad objectionem autem, quod illa pro- Objectio-
Si pater nì responde-
« cap. 3, dub. 2, de Donatione ». haereditatis, dìvidendam cum matre, Lu- instituit 952. - Quaeritur 2°. Si pater znstituat mìssìo non obliget, tum quia facta est turo
951. - Hic quaeritur l°. An filzi' illegz: go 7. - Ipsi vero filii naturales succedunt haeredem haeredem amicum , cum pacto ut bona contra legem et in ejus fraudem, tum
cum pacto
timi possznt succedere parentibus ? matri aeque ac legìtìmì, non solurn ex te- bona red- reddat sperio, et haeres acceptet; an iste quia gravamen illud, sive conditio est
~[on:di s p u-
Ante omnìa advertendum, filios illegi- stamento, sed etiam ab intestato. Lugo 8. teneatur reddere tn conscientz"a? - Adsunt turpis, et ideo rejicitur a lege; - respon-
tìmos alios dici natura/es, alios spurios. Filii autem spurù' praeter alimenta tres sententiae probabiles, ut ajunt Sal- dent aliud esse, quod promissio sit contra
Quinam ~elU~fi~:~: manto l. legem; aliud, quod materia sive res fuerit
dìcantur ti- - Natti,ra/es dicuntur ii qui nascuntur ex nìhil penìtus ex quocumque titulo possunt ta nihil pos-
sunt acclpe.. probabi- Prima dicit, talem haeredem posse re- promissa contra legem. Promissio enim
Iii natura- parentibus solutis, inter quos matrìmo- recipere a patre, neque inter vivos, neque re a patre.
Ies,
nium bene contrahi poterat vel tempore ex testamento aut ab intestato; et si quid ~~~~~ea~~: tinere; et pro suo arbitrio potest dare facta ad obtinendam rem turpem, illicita
ri abhaere-
conceptionis, vel tempore nativitatis, - acceperint, tenentur in conscientia resti- de, et spu- spurio ex sua gratuita donatione, et con- quidem est ac invalida ante traditionem
rio Iìberalì-
Quinam
spurìì. Omnes alìi dicuntur spurit~ nempe si na- tuere haeredìbus patrìs, Ita communìter ter dari; tra potest negare si velit. Quia ex una rei turpis; postquam vero res turpis jam
scantur ex parentibus ìncestuosìs, vel adul- Salmant, 9, Croix C), Lessius l0, Lugo 11 et parte promissio illa contra leges eum non est tradita, promissio pretii valet et oblì-
teris, vel voto solemni ligatis. Istorum au- Sanehez 12. Et vocant praedicti Lessius d); obligat; et vice versa vere est haeres, et gat, ejusque impletio licita est. Sicut enim
tem aliqui dicuntur geniti ex damnato Lugo d) et Sanchez omnino improbabìlem dominium acquirit haereditatis, Ha San- qui promittit pretium meretrìcì illicite
concubitu, nìmìrum quando ob copulam opinionem Sotì, Ledesmae et Angles, di- chez 2, Molina a, Lessius 4 et Lugo 5, qui promittit, et ante copulam non tenetur
est imposita matri poena mortis, puta, si centium posse in conscientia spurios acci- vocat hanc veriorem et communem a) promìssìonem ìmplere; at copula secuta,
ipsa coierit cum ascendente, vel descen- pere inter vivos aliquid a patre, modo cum Vasquez, Diana, etc. licite pretium tradit, et ex justitia tradere
dente, vel si cum adulterio intercesserit non sint filii clerici vel religiosi. - Ratìo, probabi-
li us resti- Secunda sententia mihi probabilior di- tenetur (ut diximus n. 712): ita a pari,
incestus, et in alììs casibus apud Salmant. 2. quia ìstì spurìì effectì sunt per legem tuenda sunt cìt haeredem teneri bona restituere hae- quamvis haeres illicite promittat tradere
haeredi ab
Parentes
tenentur a- Certum est autem quod parentes tenen- omnino incapaces in odium genitorum; intestato; redi ab intestato. Quia ex una parte non spurìo haereditatem, et peccet promit-
!imenea tur alimenta praestare fìlììs, etiam spuriis, ut habetur ex Novella 74, cap. 6; tii. tenetur illa tradere spurio, cum non tenea- tendo, quia fraudat legem; licite tamen
praestare
etiam spu- et adhuc ex damnato coitu natis, si ìsti Quzò. modo naturales flli"i, ubì dicitur: tur gravamen illud observare, utpote ap- potest et debet ipsi tradere haereditatem
rìis,
nequeant aliunde sustentarì. Et in hoc Neque participanda eis utla clementia est; positum contra legem; ex altera non potest ex pacto inito, postquam testator ìpsi hae-
merito jus canonicum, in cap. Cum haoe- sed sit supplù;zum e#am hoc patrum, ut haereditatem retinere contra voluntatem reditatem reliquit,
ret, de eo quiduxz't, etc.,correxìt jus civile agnoscant quia neque quicquam peccatri- testatoris, qui nunquam intentionem ha- 953. -« Quaeres ma. Qui haeredes sue-
in Authent, Ex complexu , C. de incest. cis concupiscentiae eorum habebunt filti'. buit ut apud eum bona remaneant. - Ha « cedant ao intestato, aut testamento rupto
nupt., ubi vetìtum erat spuriis etiam ali- An autem spurzus possit succedere Sotus b); ìtem Salon, Ledesma b), Trul- « vel z"rrito?
menta praebere. matri? lench, apud Salmant. 6; et valde proba- « Resp. l°. Ante omnes alios patri suc- Quinam
succedant
Quoad successionem vero, fiUi natu- Negant Covarruvias e) et Molina e), bilem haric vocat Sanchez. «cedere legitimos liberos; et in demor- ab intesta·
probabili- to.
rales; si pater careat filiis legitimis a); de apud Lessium f), qui hane veriorem seno ter ex justl- Tertia vero sententia, quam ut non «tuorum locum, nepotes.
tia traden- minus probabilem enixe tuentur Salmant. 7 «2°. Deficientibus descendentibus, pa·
da spurio.
Asor, parto 2, lib. 2, cap. 4, qu. 18. - Villal., parto 2, u Disp. 24, n. 92. - ,. Consil. mor., Iib. 4, cap. 3, dub. 19, (et non immerito), tenet haeredern bene « trem et matrem defuncti; et in eorum
tr.41, ditr. 7, num. 9. - 1 Lib. 4, cap. l, dub. 3, num. 14. num. 5. - Sanck' l Ioe. cit., n.4. - Sotus~ de Just. et Jure;
- • Tr. 14, cap. 5, num. 48 et 49. - • Auth. beet, C. de lib. 4, qu. S, art. 1, ad 4; et in 4 Sent., disto 41, art. 4, acquirere haereditatem, sed ex justitia « locum, avos et avias.
naturalib. liberis. - • Disp. 24, n. 88. - , Cap. 19, n. 71. _ cond. 2. ~ Marh'n. de Ledesm.~ 211. 411e , qu. 18, art. 1, dub. 16}
6 Loc. cit. J num. 88. - 'l' Loc. cit., num. 90. _ S Loc. cit., v. Ad tertium. - Angles.. FIor. theol., quaest. de Dominio, Less., cap. 19, num.66. ··Sà, v. Haereditas, num.7. - n. 106 et seqq. - Dlana, part.5, tr.3, reso!. 121. - Salo1t~
n. 91. - , Tr. 14, cap. 5, n. 62. - 10 Cap. 19, n. 58. _ art. 3, ditr. 2. Henriq., lib. 11, cap. 21, n. 1. - 1 Tr. 14, cap. 5, n. 69. in 2c.m 211e , post qu.61, de Dominio, qu. 5, art. 5, dub. ult.,
- • Consi!. mor., lib. 4, cap. 3, dub. 20, num. 9 et 11. - concI. 1. - Trull., Iib. 7, cap. 18, dub. 7, n. 4. - 'Tr. 14,
, Disp. 169, n. 10 et 14. - • Loc. cit., num. 60 et 62. - cap. 5, D.70. - Sanch., Ioe. cit., D.4 et 11. - 'I Loc. cit.,
5 Disp. 24, n.95. - Vasq., Opusc. de Testam., cap. 5, § 7, n. 73 et seqq.
uni plus relinquere quam alteri, modo reliqui receperint: quod ceteroquin ex praemissis
filii non priventur legitima portione... Quam- sequitur.
obrem pater filio studioso sibique morem geo d) Lessius, loc. cz't., non dicit opinionem
renti, potest plus relinquere quam alteri, salva Soti, etc., improbabilem esse; Lugo vero, loc. citat,tamquam negantes filium spurium posse 95·2.- a) Scilicet, pro hac sententia, quam
legitima >. cz"t., n. 92: «Rejicitur, inquit, ab aliis tam- matri succedere, ut refert S. Alphonsus; at ipse vocat veriorem et satis communem,Lugo
951. - a) Et parente. quam oninino improbabilis». n. 65 addit aliorum sententiam, quae dicit adducit Vasquez, Diana, etc.
b) Et eorum matri simul, ut ait Lugo. e) Covarruvias, de Matrim.,part. 2, cap.8, filium conjugati cum soluta, vel filium. sacer- b) Sotus, deJust. etJure, lz'b.4, qu.5, art. 1,
c) Croix, Ub. 3, parto 2, n. 1164 et 1167, § 5, n.21; Molina, disp. 167, n. 7, conel. 4, dotis ex soluta,uno vel altero concubitu susce- ad 4 argum.; Martinus de Ledesma, 2 a 4 ae ,
negat quidem spurios posse quidquam, prae- id negant dumtaxat de spurio qui natus est ptum, posse matri succedere; de qua dicit: qu.18, art. 1, dub. 16, V. Ex quibus collz"gitur,
ter alimenta, recipere a patre; non tamen ex eoitu damnato et lege humana punibili. • Haec sententia non videtur improbabilis.... quidquid dicant Salmant., sententiam hanc te-
addit eos teneri restituere, si quid hujusmodi f) Lessius, cap. 19, n. 64, eos auctores
Contraria tamen est verior». nent de solo filio c1erici in sacris aut religiosi.
352 L.IB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI. CAP. IV. - DE TUTELA ET TESTAMEN1·IS. - DUB. V. 353
o: 3°. His quoque deficientibus, fratres Haee collatio, lieet de jure antiquo lo- Collatio bo- eros Ordines sttscipiendos, si donatz'o lae- 958. - Quaeritur 5°. An expensae factae
o: et sorores ex utraque parte eonjunetos; cum haberet tantum, quando filii ab ìnte- ~~f~e&~~ dat alz'ormtt filz'orum legitùnam? a patre z'n dz'e nuptlarum sz'nt z'n collatlo-
o: idque aequis portionibus, exclusis iis qui stato patri sueeedebant; de jure tamen ctì, quando
facienda•.
Negant Gomez, Pereyra a) et aliì, apud nem adducendae?
o: ex solo patre vel matre eonjuneti sunto novo, ex Authent. de triente et semisse, Salmant. l, ex concilio Tridentino 2, ubi Resp. Negative cum communì, etiamsi Expen.ac
nuptiarum
o: 4°. Si ex fratribus vel sororibus utrin- § Illud quoque, bene, tenentur semper filii prohibetur omnis alienatio patrimonii. - filius habeat bona propria: nisi aliud ex- non sunt
conferen·
eque conjunetis unus mortuus liberos re- eonferre bona a-parre obtenta: nisi pater Patrimo-
nium eeeìe-
Affirmant vero probabilius Lugo 8, Sal- presse constet de voluntate patris a). Na- dae,
c liquerit, suceedunt hi loco parentis sui expresse eos a eollatione exemerit, vel siasticum mant, " cum Vasquez, Molina, Ledesma b), varrus, Molina, Bonacina, etc. cum Sal-
laedens a·
« cum patruis, non in capita, sed in stir- nisi aliquis eorum nolit habere eum alìis liorumlegi· Bonacìna , etc.; quìa donatio quae laedit mant. 8.
timam, pro-
o: pes.- Si tamen fratres et sorores utrìn- portionem, contentus iis quae in vita babilius aliorum jus est jure naturali ìllìcìta. Con- 959. - Quaeritur 6°. An mobz1z'a, vestes
c onfe r e n- cilìum autem (respondetur) non absolute
o: que eonjuncti omnes mortuì sunt: tunc de bonis defuncti habuit. Poterit tamen dum. prett'osae et sùm·lt'a, data a parentz'bus,
c eorum liberi, exclusis patruis ex una petere, si aliquid a patre in dotem vel, prohibet patrimonii alienationem, sed tan- sz'nt ùz collatt'onem afferenda?
« tantum parte eonjunetis, non in stirpes, causa matrimonii aut simili, ei fuerat pro- tum quando clerieus aliter decenter vivere Affirma, nisi parentes expresse aliud Mobilia,
vestes pre-
o: sed capita, adeoque aequis portionibus missum: nisi promissione illa aliorum le- nequit: hinc licite clericus potest sponte disposuerint, ex lego Utlz7Jerz's, et leg.Illud, tiosae l ete.,
quandoque
o: sueeedunt; quia duorum fratrum fìlìì, gitima laesa fuerit 3. - Salmant.f eum patrimonium conferre, spe majorem por- C. de collatz'on. - Et idem de arrhìs et conferenda,
c non suorum parentum loeo, sed jure communi. tionem consequendi. Salmant, 5. muneribus. Salmant, 9 cum communi, San-
o: propriae conjunetionis succedunt. Cum 955. - Quaeritur 2°. An sumptus a pa- 957. - Quaeritur 4°. An filzus conferre chez a), Bonacina, etc.
o: ergo aequaliter juneti sint, aequales trepro filti'studio,libris, doctoratus gradu teneatur quae de bonz's paternz's male ex- Idemque dicunt de vestibus pretiosis
c etiam in portione haereditatis esse de- facti, debeant in collatzonem et portionem pendz't in ludz's, meremctoas, etc.? datis a viris uxoribus, constante matri-
o: bent :>. [Ita Salmant. l cum Lugo, Mo- bonorum afferrz'? Quid de
bonis parer-
Affirmant Navarrus, Silvester, Bona- monio. - Secus vero dicendum de vesti-
lina, etc., contra alios], Resp. Negative eum communi; quia Sumptus nis male
expensìs,
cina, Vasquez, etc, apud Salmant. 6: modo bus ordinariis.
haee eedunt in bonum commune. Sal- ~~u~~ lifii
o: 5°. Deficientibus fratribus et sorori- expensae fuerint in magna quantitate, et 960. - o: His adde ID. Si uxor, susceptis Uxor ad "C·
cundas nu-
o: bus utrìnque conjunetis eorumque libe-
non sunt
mant." CUIII Navarro-v, Bonacina, Molina. conferendi. pater eas non remiserit. - Negant vero «ex priori marito liberis , ad secundas ptias trans-
iens,
c ris, suecedunt fratres et sorores ex una- Nisi (dicunt Navarrus, Silvester v, etc. 6) Salmant. 7 cum Molina, Soto a), Fagundez: «nuptias transit, quidquìd a priore ma-
c tantum parte eonjuneti; hoc tamen dì- in manu patris aderant bona propria filii, modo filius plus non consumpserit male, «rito, donatione, aut testamento acqui-
c scrimine, ut qui ex parte patris sunt v. gr. castrensia vel quasì-castrensìa, Tune quam pater contentus fuit, ut in suam • sivit, ejusdem matrimonii liberis cedere.
o: juneti, succedant in bona a patre pro- enim censetur de illis filium in studiis sustentationem et honestas reereationes o: - Similiter, si maritus alteram uxorem
o: venientia, in reliquis aequaliter omnes.
sustentasse. expenderet, Secus, si expensae excessìs- « ducato
o: 6°. Si fratres et sorores eorumque Extendunt l° hane doctrinam ad ex- Alii sum- sento - His autem lìmìtatìonibus utrin- 961. - « Adde 2". Haeredem adeundo Haeres in
se suscìpir
ptus non
pensas faetas pro aliqua dignitate. Tune conferendi.
o: fìlìì deficiant, sueeedunt propinquiores que posìtìs, facile hae duae sententiae con- « haereditatem, non commoda tantum et onera realia
defuncti,
o: eollaterales, usque ad decimum gradum: enìm praesumitur pater potius eas do- ciliantur. « jura, sed etiam debita et onera realia
nasse: nisi alind expresserit, aut sumptus
c et fit talis sueeessio in capita, nulla ha-
Gomes, in leg.29 Tauri, n. 21, v. Ex quo• • 1 Tr. 24, Vasq.) tec. cit., dub, 7, i. f.. G Loc, cit, n. 82. - 7 Loc,
o: bita ratione, an ex altera parte, an exscripserit in libro rationum eum filio, quia num, 78.• 'Sess. ~I. de Reform., cap. 2. - 8 Disp, 5, cìt., num, 83; et tr, 13, cap. 5, uum.44. Mo#na l disp, 242,
M

o: utraque sint conjunctì :>. - ex hoc eontrarium judicatur, - Exten-

[Authent. n. 3i. - 4 Loc, cìt., n. 79. ~ Vasq., Opusc, de Testam., nnm, 3 et 4.• Fagund., Decal., lìb, 4, cap. 24, num. 2. _
cap. 7, § 5, dub. lO•• Molina, disp.238, n. 15; et disp. 241, Na1.lar' Man., cap. 17, n. 165.. Molina) disp. 238, n. 12...
Post fratres, C. de legit. haered.]. dunt 2° ad expensas faetas, ut filius mìlì- J1Um. lO•. Bonac., disp.B, qu.6, punct, 7, § unico, num.5,
l

Bonac., Ioc, eit., num.!!. -' S Tract, 24, DUln. 85. _

tiam ingrediatur, vel obtineat beneficium,
o: 7°. In horum defeetu suecedit uxor; v. f. - , Loc. cit., n. 81. ,- Navar., Man., cap. 17, n. 164•• g Tract, 24, num. 86. - Bonac.) disp. a, qu. 6, punct. 7,

vel ut liberetur a vineulis aut a poena

o: et denique in illius morte, fiseus saeeu- S.'lv.st., v. Peeulium Il, qu.9.• Bonac., loc. cit., n. IO.. § unic., n. 13.
criminis. Ita Salmant. 7 eum Molina, etc.
o: laris, in bonis omnibus laici ab intestato
- Extendunt 30 ad expensas faetas pro
o: defuncti: fiseus autem ecclesiasticus, in
o: bonis clerici. - Laym.ann 2:>. fiUi honesta recreatione. Navarrus e), Sil- conferenda esse ea quae pater pro fllio, prae 11) Petrus de Ledesma a Salmant. utique
954. - Hie quaeritur l°. Q;uomodo fa-vester e), eum Salmant. 8• caeteris, impendit in vestitu, cibo, equitatu, pro hac sententia adducitur; sed apud ipsum,
denda sit inter fratres collatzo bonorum, 956.- Quaeritur 3°. An conferrz debeat «nisi cum pater donavit ei aliquam summam, Sum., de Sacram. Ordinis, cap. 7, eonel. 6,
ut de ea pro libito disponeret, et ipse suo ar- id non reperitur.
a parente defuncto provenientium? patrzinonzum a patrefilzo donatum ad sa· bitrio in praedictis impendit >. - Silvester 957. - a) Sotus, de just. et Jure, lib. 4,
1 Tr. 14, cap. 5, n. 106•• Lugo, disp.24, n. 189•• Molina, cit., n. 76. ~Bonac'Jdisp.3, deContr., qu. 6, punct. 7, § unic.,
vero, v. Peculium Il, qu. 8, i. f., postquam qll. 5, art. 2, satis perspicue sentelltiam ne·
disp.I64, n. 12. - • Lib. a, tr.5, cap. 6, n. I et seqq. - 8 Ex n. 7 et 9. - Molina, disp. 239,n. 1. - Navar., Man., cap. 17,
dixit conferendos esse sumptus pro studio gativam innuit, dicens j'mpillos et minores,
leg. penult. et uit., ff. de dotis collat.; cum Auth. de imo n. 160.. • Apud. Salmant., loc. cit., n. 76.- ' Tr. 24, n. 77. - factos, si pater haberet bona flUi castrensia qui in studio ve1 curia a patribus sustentan·
mensis donation., § Pos;ta igiIur. - • Tr. 24, n.75. - • Loc. Molina,disp.240, n.a; et disp.241, n. 9.- aLoc.cit.,n. 77, i. f. vel quasi-castrensia, subdit: «Quod tamen vi- tur, « posse parvam aliquando quantitatem
detur limitandum, quando pater dedit pro respectu sui status 1udere >.
causa necessaria, non autem pro v01untaria>. 958. - a) Auctores ex Salmant. hic citati
955. - a) Navarrus, Man., cap. 17, n.160, versim apponit; sed casu quo apud patrem 956. - a) Franciscus de Ca1das, Pereyra praetermittunt ampliationem: Etsi filiusbona
ita profecto docet; sed n. 159~ excipit libros exstant bona filii castrensia ve! quasi·castren- et Castro, in lego Si curatorem, § 12, Laesis, habeat propria. - Et pariter Molinanon admit·
«quos pater emit ettradidit filio, qui versa· sia; «t'n dubz'o, inquit, praesumetur quodpater n. 132, non satis accurate a Sa1mant. citatur; tit limitationem (quam Bonacina etiam prae-
batur in litterarum studiis, si doctor effectus administratorio nomine egerit id de pecunia nam affert quidem hanc sententiam, sed sub- termittit): Nisi aliud expresse constet de vo-
aut jam emancipatus non erat.; quos Navar· ipsius filii, et sic imputabitur in partem ejus '. dit: « Licet hoc controversia non careat, et 11.lntate patris.
rus vult conferendos esse. Ita ille, V. PecuUum Il, qu. 8. ,contrarium asserat Covarruv..., qui censet 959. - a) Sanchez, de Matrim., lib. 6,
b) Silvester exceptionem hanc non uni- e) Navarrus, Man., cap. 17, n.160, negat hujusmodi donationem fore imputandam >. disp. 25, n. 11 et seqq., id perspicue insinuat,
S. ALPHONSI j Opera moralia. - Tom. II. 23
 354 LIB. III. - TRACT. V. DE SEPTIMO PRAECEPTO DECALOGI.
« defuncti in se transferre. - Interim ta-
e: men duplici beneficio gaudere:
Duplici « l°. Ut supra vires haeredìtatis non
b e n e f ci o
ì qUQ
gaudet, « obligetur.
« 2°. Quod deductis expensis funeris, et
« solutis debitis, quartam partem » [Quae
vocatur falcitit'a in legatis, sive donatìonì-
bus causa mortis, non vero in legatis piis;
ut Salmant. 1; trebellt'anica autem in fìdeì-
commissis] « haereditatis obtinere debeat
« haeres vel haeredes; et si eam non ha-
« bent, legatis (non tamen piis, ut notat
« Trullench 2) detrahere possunt, beneficio
« legis Falcidiae.- Laymann 3, Sanchez a).
«Ut autem hoc beneficio fruì possit
1 Tr, 14, cap. 5, n. 196. - • Lib, 7, cap. 18, dub. 12, n. 2,
ex Auth. SimiU/ér, C. ad legem Falcidiam. - , Lib, 3,
dicens munera ista, si sint quotidiana, censeri
donata; si vero sint pretiosa, censeri commo-
data dumtaxat ad usum.
« haeres, conficere tenetur inventarium », modo con-
fìciat inven-
[Intra 30 dies, et per alios 60 concludere 4, tarlum,
nisi adsit legitimum impedimentum]; « ta- Quando-
eximi ..
« metsi han c obligationem testator pos- tur ab one-
re conficien-
« sit remittere, respectu legatariorum et di inventa-
rii.
«fideicommissariorum, quibus ex mera
« liberalitate aliquìd relinquit: non tamen
« respectu creditorum, quibus praejudi-
«care non potest. Universim enim ab
« onere inventarii et a rationibus redden-
« dis, eos quibus potest relinquere bona,
« sine onere dandi partem alìis , potest
« liberare,iisque concedere ut eorum di-
«ctìs vel juramento stetur. - Molina,
« card. de Lugo 5 »,
tr, 5, cap. 6, n. 7. - • L. alt., § 2 Sin autem dubius, C. de
jure deliberandi. - Molina, disp. 219. - , Disp.24, n. 236.
961. - a) Sanchez, Decai., lib. 4) cap. ~5,
n. 36 et 37) negat haeredem teneri ad vota
defuncti explenda, ultra vires haereditatis,
 TRACTATUS SEXTUS
DE PRAECEPTO OCTAVO, NONO, DECIM.O
ET PRAECEPTIS ECCLESIAE

CAPUT 1.
De Praecepto Octavo,

Quid pro- « Prohibetur hic omnis injusta laesio o: cusando velverum celando, de quo supra;
hibeatur
hoc praece-
pio,
«famae et honoris proximi:ac praecipue o: tum etiam extra, perniciose mentiendo,
« omnis falsitas et mendacium; ac laesio « secreta revelando (dequo videBonacina l,
o: verbalis: quae fit tum in judicio, falso ac- o: Laymann 2), ac denique detrahendo »,

DUBIUM l.
Quid sit Suspicio, Judicium temerarium et Dubitatio; ac quale peccatum.

962. De judicio temerario, et quando est mortale. - 963. De suspicione et dubitatione teme-
raria. - 964. An haec pertingere possit ad mortale. - 965; Quomodo discernatur
judicium a suspicione.
]udicium, 962.- « Suppono haec tria differre inter « habetur, cum habeat jus ad bonum no-
suspicio,
dubìta t o
quid,
ì 1 « se, quodjudt'cz'um sit firma animi senten- « men et famam: praeterquam quod ex
o: tia, seu assensus ìndubìtatus; suspt'czo, « his judiciis plerumque gravia mala se-
« assensus inchoatus, quo quìs inclinat « quantur. - In confessione tamen non
o: in unam partem, judicans probabiliter « opus est explicare speciem mali judi-
o: latere alìquod fundamentum opinandi. « cati; cum omnia uni justitiae commu-
«Dubz'tatzo autem non est assensus (nisi «tativae in specie infima adversentur.
o: causaliter), sed quasi suspensio animi, o: Escobar 5.
o: in neutram partem inclinando. - Quae- o: Dixi: communz'ter,. quia si judicium Si habeat
magn am
o: ritur ergo hic, non de suspicione et judi- o: habeat magnam probabilitatem, etsi non probabili-
tatem, ve-
« cio prudenti, quod sufficientibus indiciis - omnino suffìcientem ad certitudinem, niale.
« nititur; sed de imprudenti et temerario, « erit veniale. Quia moralis certitudo et
« quod iis destituitur. Majora autem in- « magna probabilitas non adeo distant, ut
« dicia requiruntur ad judicium quam ad « censeatur gravis injuria, judicare cer-
«suspicionem; et ad hanc,quam ad dubi- e tum quod est valde probabile; v. gr. si
« tationem. «judices juvenem, solum cum puella in-
Iudicium « Resp. l°. ]udicium temerarium, cum e ventum in cubiculo, illicita tractasse.
t em e r a-
rium plene « plena advertentia, de gravi male pro- e Ex quibus resolvitur, peccari tantum
v o l un ta-
r u m de
ì « ximi, communiter est mortale contra « venialiter, temere judlcando, sequenti-
gravì malo,
tethale, «justitiam. Ita Filliuccius, Lessius 8, Lay- «bus casibus (vide Tanner 6):
« mann 4. - Ratio est, quia proximo fit « 1°. Si non sit grave malum quod pro- Item, si
malum non
« gravis injuria, dum sine causa improbus o: ximo temere impingis. Et sic eum, qui sit grave,

1 Disp. 2, de Restitut. in partic., qu, 2, punet. unie. - part, 2, cap. 2, num. 5. - l» Tract, 1, exam, lO, cap. 4,
• Lib. 3, tr, 3, parto 2, cap. 5. - Fill., tr, 40, num. 6. - num, 36 (edit. Lugdun. s. d.). - e Tom. 3, disp. 4, qu. 3,
• ·De Just. et jnre, Iib. 2, cap. 29, n. 11. - • Lib.3, tract.B, dub, 2, a num. 18.
 356 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO OECALOGI.
c judicat alium esse spurium vel filium Ju-
e daei, a mortali excusant Navarra, Azor
e et Lessius, contra alios, apud Diana l.
velsi desit e 2°. Si sit grave quidem, sed non per-
piena ad-
vertentia ; e fecte advertas.
c 3°, Si advertas quidem te male judì-
e care, non tamen advertas signa esse ìn-
c sufficientia, nec de iis dubites.
c 4°. Si signa sint sufficientia ad opi-
e nionem saltem probabilem.
item, ju-
dicium de
e 5°. Mortale etiam non est (per se lo-
indetermi- c quendo), si de indeterminato tantum ju-
nato.
e dices: quia nulli fit gravis injuria. -
e Escobar 2 ex Fagundez a) e ,
Suspicio 963. - e Resp. Il". Suspicio et dubitatio
et dubita-
tìo, ex ge- c temeraria ex genere suo videntur esse
nere suo,
venialia. e peccata tantum venialia; maxime si pro-
c cedant ex errore intellectus, quo indicia
c ut sufficientia apprehenduntur a). Ita
c Laymann ex S. Thoma, Navarro, Mo-
c lina; Filliuccius 8, Lessius 4, etc. (contra
c multos, qui putant esse mortale). - Ra-
e tio est, quia communiter suspicio tan-
e tum est concitatio quaedam ad assen-
e sum; manet enim in mente suspicantis
c aliquo modo bona existimatio proximi:
e ergo non fit illi gravis injuria, cum non
e totaliter deturbetur de possessione bo-
e nae famae; fit tamen aliqua, quia temere
c dubitatur.
c Dixi: maxime si ex errore" quia ta-
e lis, cum non sit per se voluntaria nec
Si ex ma- e pertinax, meretur excusationem. - Si
levolentia
procedit, le- e vero ex malevolentia in suspieione gravi
thalis.
e persistas, erit mortale (ut docent Les-
e sius, Filliuceius, etc.), ob injuriae gra-
e vitatem. Atque idem est de dubitatione
Petr. Navar., de Restitut., Iib. 2, cap. 4, n. 450.• bar,
parto 3, Iib. 13, cap. 11, dub. 4. - Less., cap. 29, n. 14. -
l Parto 5, tr. 5, resol. 68. - ' Tr. I, ex. lO, cap. 4, n. 52 (edit.
Lugd. s. d.); al. (edit. Lugd. 1644, Veneto 1660), n. 91. -
Laym. J lib. 8, tr. 3, parto 2, cap. 2, nuro. 6. - S. Thom' J
2" 2tl C , qu. 60, art. 3. - Navar.; Rubr. de ]udici.is, n. 50. -
Molina, tr. 4, disp. 16, a n. 10. - S Tr. 40, cap. 1, qu. 5,
num. 10 et seqq. - • Cap. 29, dub. 3, num. 16 et 18. -
Less., cap. 29, dub. 3, n. 21. - Fill., tr. 40, n. 13. - Caje-
962.- a ) Fagundez,quidquiddicatEscobar,
casum hunc silentio praetermittit in Decal.,
lib. 8, cap. 11, ubi de judiciotemerario tractat.
963. - a) Lessi:us et Filliuccius explica-
tionem hanc certe innuunt, dum scribunt
peccare graviter eum, qui peccatum grave
«ex malevolentia» suspicatur,prout inferius
ab ipso Busenbaum notabitur.
c positiva, orta ex malevolentia absque
c causa: procedit enim ex contemptu al-
c terius, proindeque gravis injuria repu-
e tatur »,
964. - Quaeritur: an suspù;zo szve duo
bztatzo temeraria possi: pertingere ad pec-
catum grave?
Prima sententia negato Et hanc tenent Suspicio
e t dubita-
Cajetanus et Petrus Navarra, quibus ad- tio, juxta
haeret Laymann a)" cum Diana, Sà, Ar- :~~~s,~:~~:
milla, etc., apud Salmant. 6. - Ratio ìsto- Iis,
rum, quia suspicio, quantumvis temeraria,
nunquam graviter famam alterius laedere
videtur. . senbaum. - 979. Quomodopeccetaudz'ens detractionem, et ad quz'd teneatur. - 980. Quid,
Secunda vero probabilior sententia af- liusProbabi-
Ietha-
firmat, si suspieio sive dubitatio sine In- sine
lis, si sit
indiciis
diciis fieret de peccatis gravissimis: ut de peccatis
esset, de pio religioso suspicari quod sit gravissi·
mis.
haereticus, vel quod cum matre incesta-
riti vel de viro communiter habito ut ca-
tholìco, quod sit ]udaeus vel atheus. Ra-
tio, quìa forte major injuria iis irrogatur
talia suspicando, quam si certum judicium
haberetur illorum de delictis gravibus or-
dinariis. - Ita Lugo, Molina, Dicastil-
lus, etc., apud Croix 6 j et Salmant. 7, qui
tenent hanc ut communem et veram.
965. - c Quaeres quomodo discerni pos- dìscernatur
Quomodo
e: sit suspicio a judieio firmo, quando for- suspicì» a
judicio.
c mido de opposito expresse non est con-
c juncta.
c Resp. Cajetanus censet eum judicare,
c qui rogatus an habeat rem pro certo,
c respondet sibi certam aut fere certam
e videri j eum vero suspicari, qui respon-
e det se non esse moraliter certum, sed
e facile posse falli. - Vide Bonaeina 8 »,
tan.) in 2a.ln 211e , qu. 60, art. 3, ad 3. - Petr. Navar.) lib. 2,
cap. 4, num. 454. - Diana) parto 3, tr; 5, resol. 31•• Sà,
v. Judt'cium temerarium) n. 1 (in genuino edit.) ... Armilla)
v. Suspitio. - • Tr. 13, cap. 4, n. 102. - Lugo, de Just.
et ]ure, disp. 14, n. 14. - Molina) te. 4, disp. 16, nuro. lO
et 11•• Dicast., Iib. 2, tr. 2, disp. 12, parto 1, dub.4, n.48. -
6 Lib. 3, part.2, num. 1177,v. f. - 'l' Loc. cit., num. 103.-
Cajetan.) in 2o.rn 211I: , qu. 60, art. 3. - a Disp. 2, de Restit.
in partic., qu. 7, punct. 1.
964. - a) Laymann, lib. 3, tr. 3, part. 2,
cap. 2, n. 6, distinguit suspicionem a dubi·
tatione; et primo quidem de suspicione adhae-
ret potiussententiae secundae, quae est opinio
S. Alphonsi. Dicitenim: «Temere de proximo
slispicari est ex genere suo peccatum dum-
taxat veniale». Sed inferiusaddit: «Est tamen
valde probabile... suspicionem de gravi sce·
OUB, Il. - OB DETRAC'X'IONE. 357
DUBIUM n.
Quid Bit, et quam grave peccatum Detractio.
966. Quid sz't detractio, et quz'd contumelia. - 967. An excusetura mortali, revelare defectus
naturales alicujus, etc. - 968. Quando liceat crimz'na prodere. - 969. An id liceat ad
vz'tandum damnum proprz'um vel alz'orum. - 970. Quando secretum ,sit servandum.
- 971. Et quando possz't manifestari. Et an, ad vitandum damnum proprz'um. -
Quomodo autem peccent alienas litteras legentes. (Remissz've, vide Lib. lì, n. 70).-
972. An lz'ceat famam suam tuer«, alterum z·nfamando. - 973. An, alterum infamare
apud amz'cum. - 974. An excusetur a mortalz~ propalare crimen, publicum z'n uno
toco , z'n alz'o ubz' non est notorium. - 975. Quando crimen possit dz'ci publicum. -
976. An infamatus de uno crimine poss# ,'n/amari de alio. - 977. Quid, st' detra,hz's
ex loquacitate. Et qu,'d, s,' referas audita. - 978. Vide alias resolutz'ones apud Bu-
si sit superior. - 981. Quid, si sit par#cularis, et cum possit, non aver#t. - 982. An
liceat alium infamare ad tormenta vz·tanda. - 983. An liceat seipsum l'nfamare, -
984. Quomodorestituendus sit honor ablatus. - 985. Quz'd, si dehon01'atz'o fuerz't secreta.
- 986. Quae satisfactio praestanda. - 987. An semper su.fficiat pe##o ueniae. -
988. QUI'bus casibus expediat confessarium omittere monitionem de hac satisfactz'one
praebenda. - 989. An debeatur satisfactio, si offensus se vindl'cavit de contumelia. -
990. Quid, si offensor puniatur a judice, vel damnetur ad satz'sfaciendum.
Oetractio, 966. - c Resp. Detractio est aliena e apud Cornelium a Lapide verbum raca,
quìd,
e famae injusta violatio vel denigratio. significare hominem vituperabilem sive
« Differt a contumelia, quae est injusta sputo dignum j illudque proferentem dici
dfff~~~te~
contumelia. e honoris diminutio: 1°. Oofecto; quia con- reum concilto, quia in concilio tantum
« tumelia honor, detractione autem fama gravia crimina deferebantur. Sub verbo
«laeditur, quae est opinio seu existimatio autemfatue, intelliguntur cuncta convicia
e de aIterius excellentia: honor autem est gravem injuriam irrogantia. Haec igitur
e testificatio alienae excellentiae animo verba contumeliosa per se sunt mortalia:
e conceptae. - 2°. Differt modo,' quìa con- nisi excuset circumstantia personae, vel
c tumelia, instar rapinae, fit aperte con- inadvertentiae, vel animi nolentis gravi-
c tra praesentem; detractio ut plurimum, ter laedere. Ita praefatus Cornelius a La-
e instar furti, occulte et contra absentem. pide et Coneina l. - Hic vero S. Thomas 9
c - Unde licet contumelia detractione sic recte advertit: Dz'cendum quod, sicut
«gravior sit, est tamen detractio pecca- licz'tum est alz'quem oerberare... causa di·
c tum mortale ex genere suo j etsi ex par- scz'plinae (puta patri, praelato, domino aut
evitate materiae aut indeliberatione fieri magistro); ifa etiam et causa disciplinae
c possit veniale. Ratio, quia est gravius potest alz'quis alterz~ quem debet corrigere,
« furto, quod est mortale, cum laedat pro- verbum aliquod convz'czosum dicere.
c ximi famam, quae est majus bonum Omnes autem tenemur contumelias to- Toleranda
c quam opes ». lerare, animum vindictae abjieiendo. '- :,se\ia~ontu­
Bic quaeritur: quando contumelia est Quandoque tamen expediens erit contu- ~
Quando-
que repel-
peccatum mortale? melias repellere, nempe cum tolerantla lcnda.
Contume a
lia per se est
Apud Matthaeum (v,22), habetur:Qui.... praevidetur adscribi obsistendi impoten-
lethalis. dixerit fratri suo, raca: reus erit concz: tiae aut stuItitiae; vel si obesse possit
lio. Qui autem dixerit. fatue: reus erif bono communi, prout si praelatus tole-
gehennae ignis. - Explicant interpretes rando redderetur contemptibilis, et sic pe-
CorneI. a Lapide, in Matth., cap. v, 22. - 1 Lib. lO, in Decal' J disserto 2, cap. 2, n. 2. - l! 211. 2ne I qUa 72, art. 2, ad 2.
lere, V. g. proditionis, incestus, levissimisin- addit paulo inferius de dubitatione: «Caete-
diciis, ac magna animi temeritate, de persona rum de temeraria dubitatione constantius id
honesta conceptam, ad mortale peccatumper- asseri potest, per se loquendo, ad mortale pec-
tingere». - Quibus sic dictis de suspicione, catum eam non pertingere ».
 358 LIB. IlI. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI.
tulantia subditorum augeretur: ut Con-
cina 1. .
Detract!o, Detractio alia est directa et formalis,
duplex.
qua e flt ex intentione famam laedendi j
alia, indirecta et materialis tantum, quae
fit ex levitate et loquacitate aliqua.
961. - « Ex dictis resolves:
Revelare
na t u r a l e s
({ l°. Regulariter non est mortale (etsi
defectus, ({ per accidens ratione damni sequentis
per se non
lethale, ({ tale esse possit) revelare naturales de-
. « fectus animi, corporis vel natalìum a)/
« quia tales non sunt morales: nec infamia
- apud prudentes reputatur, quod quis,
«v. gr. sit stupidus, spurius, luscus. -
« Bonacina 9 »,
Ita Lessius 8, Salmant.s cum Navarro b),
Quando- Dicastillo, etc. - Si vero dicantur in fa-
que morta-
le. ciem, aliquando possunt esse mortalia.
Salmant. 5. - Idem dicunt de defectus na-
talium propalatione, quae aliquando etiam
potest esse mortalis; ut dicere de viro
honorabili, exercuisse vilissimum officium,
vel fuìsse mancipium. Sed omnia haec ma-
xime pendent a circumstantììs.
Infamare
generali bus
« 2°. Plerumque etiam levis detractio
nominibus, « habetur, si alium infames generalibus
plcrumque
veniale. « nominibus peccatorum mortalium, v. gr.
« esse iracundum, superbum, etc.jetsi ali-
« quando gravis esse possit); quia audien-
« tes plerumque interpretantur de naturali
« propensione et defectu involuntario, nec
« oritur grave damnum farnae. - S. Anto-
« ninus 6, Silvester, Lessius 7, Laymann 8.
Itern, re-
ferre morta-
«3°. Similiter non erit mortale com-
Ha non no- « muniter, referre peccata mortalia quae
tabiliter in-
famantia, « ob conditionem personae non notabiliter
« famam laedant; v. gr. si dicas militem
« habere concubinam, pugnasse in duello,
e cogitare vindictam; adolescentem esse
« prodigum, deditum amoribus, etc. -
«Laymann 9
NarrarE" « 4°. Fieri tamen potest ut narrando
defectus nn·
turales, « defectus etiam naturales, spectata con·
quandoql1e
lethale. « ditione et statu illius, graviter noceas,
l Lib. 10, diss. 2, cap. 2, n. 5. - 2 Disp. 2, de Restit.
in partic., qu. 4, punct. 2, n. 8. - 3 Cap. 11, n. 14. _. Tr. 13,
cap. 4, n. 45•• Dicasi., lib.2, tr. 2, disp. 12, part.2, dub.4,
n. 111. - , Tr. 13, cap. 4, n. 45. - • Parto 2, tit. 8, cap. 3,
v. Ite11t.'- Silvest.~ "-. Detractio, num. 2. - 'l Cap. 11,
n. 18. - , Lib. 3, tr. 3, parto 2, cap. 3, num. 3. - • Loc.
967. - a) Bonacina, n. 11, loquitur de de-
fectu natalium. At vero, si quis dicatur natus
ex Juc1aeis, Saracenis, haereticis, adulterio,
« et sic graviter pecces: ut si gravem et
« optimì nominis praelatum aut religio-
« sum, mendaciis assuetum esse; virum
({ gravem acconsularem,illegitime natum,
« ]udaeum, etc. dicas ». [Item Salmant.J?
cum Lessio, Navarro, Dicastillo, etc.J -
« Idem est, etsi de altero nihil in parti-
« cularì, sed tantum in genere dicas, v.
« gr. te scire aliquid. de illo, quod si dicas,
c magno illum rubore sit affecturum. -
« Card. Lugo 11 ».
968. - «5°. Crimen aut defectum ali-
" cujus, modo verum, saepe licet prodere
({ ob justas causas: v. gr.
« l°. Cum expedit superiorem scire suo-
«rum defectus, ut emendentur (de quo
« vide supra, de Correetione fraterna). -
« Et sìc eos, qui crimen occultum filiorum
« parentibus, ve1 famulorum herìs s, [Ve1
religiosorum praelato, ut patri: vide dìcen-
da Lib. IV, n. 243J « in ordine ad cor-
«rectionem (cavendo tamen ne ex reve-
« latìone majus damnum sequatur) signi-
« fìcant, communiter excusari docet Trul-
« lench 12 ex Bonacina, etc.; uti et uxorem
«loquentem cum marito (vel contra) de
({ criminibus occu1tis filiorum vel famu-
e lorum.
« 2°.Causa consiliivel auxilii capiendi:
« in quo tamen videndum ut cum minimo
« damno tertii fiato
« 3°. Causa cavendi alterius damni, ut
« si alicujus aestimatio falso concepta de
e ejus doctrina, probitate, est aliis perni-
« ciosa. - Unde cum agitur de conferendo
« offìcio, de cqntrahendo matrimonio, de
« suscipienda religione, assumendo medi-
e co, praeceptore, famulo, famula, etc., licet
« manifestare (immo aliquando oportet) oc·
«cu1ta alterius impedimenta, inhabilita·
«tem, crimina, unde notabile aliquod in·
« commodum merito timeretur: dummodo
«nulla alia sit ratio commodior impe-
«diendi; et damnum quod proximo time-
cito - 10 Loc. cit., 11.43et 45. ~ Less.~ Ioe. cit., n. 14 et 18.
t f.. Navar., Man., cap. 18, D. 24. - Dicast.~ lib. 2, tr. 2,
disp. 12, part.2, dub. 4, num. 113 et 114. - 11 De ]ust. et
]ure, disp. 14, num. 49 et 50. - " Lib. 7, cap. lO, dub. 11,
D.4. - Bonac., disp. 2, de Restit. in partic., qu. 4, punct. 3,
num.6.
incestu, sacrilegio,vult esse mortale, casu quo
defectus sit occultus.
b) Navarrus, Man., cap. 18, n. 24, tractans
DUB. II. - DE DETRACTlONE.
« tur, sit majus aut saltem aequa1e damno
({ quod ex manifestatione defectus aut cri-
({ mìnis alterius eì obvenerìt, - Lessìus- ».
Intentio Maxime hic est advertenda doctrina
denigrandi
facit pro- S. Thomae.s, ubi docet illum proprie de-
prie detra-
ctionem. trahere qui male loquitur de altero, ìnten-
dens ejus famamdenigrare. -Secus au-
tem, si hoc non intendat, sed aliquid aliud.
Ratìo, quia (ut addit idem S. Thomas 8):
Hoc... non est detrahere per se et forma-
iùer Ioquendo , sed solum materz'alz'ter et
]ustae quasi per accidens. Unde infert S. Doctor
causae pro-
dendi cri - quod si uerba.... per quae fama alterius
men ve1 de-
fectum alte- dz'minuitur, proferat alz'quz's propter ali-
rius.
quod bonum vel necessarium, debz'tz's dr-
eumstantzi's obseruatis, non est peccatum,
nec potest dù:i detraetz'o.
Crimen Hinc dicendum curo Patre Concina 4,
alterius po'O
test revela- [Continuatore] Tournely 5, posse revelari
ri ad emen-
dationem crimen alterius: l°. Ut proximus emen-
proxìmi ;
detur, deferendo illud judici aut praelato,
ad d a- domino aut parenti. - 2°. Ad damnum
mnum pu-
blicum vi- publicum vitandum. - 3°. Ad tuendum
tandum;
ad tuen- innocentem; puta, si innocens accusetur
d u rn inno ..
centem ; de homicidio, potes manifestare auctorem;
vel si scis furem habitare cum alio igno-
rante, potes eum certìorare, ut sibi caveat.
Ita Concina 6, l Contin.] Tournely 7, Lugo 8;
et Salmant. 9 cum Soto a), Baàez et Tapia,
ex S. Basilio, qui 10 ait bene posse crimen
revelari, quando necessitas poscit ut peri-
culo consulatur aliquorum.
ad vitan- 969.- 4°. Addunt Lugo 11, [ContinoJTour-
dum graye
damnum. nely 12, Bonacina 18, et Salmant.P cum allis
sui ve! alio-
rum ; citatìs, quod unusquisque, ad evitandum
grave damnum sui vel aliorum, etiam in
l Cap. 11, n. 57 et seqq., et n. 63. - 2 211 24 C , qu, 73,
art. 2. - 8 Loc. cìt., art. 2, corpo - , Lib, lO, in Decaì.,
disserto 2, cap. 5, n. 17. - 5 De Restit. in partic., cap. 3,
artico 3, sect. 2, V. Non peccato - 6 Lib. 10, in Decal.,
disserto 2, cap. 5, n. 17. - 'l De Restit. in partic.) cap. 3,
art. 3, sect. 2, V. Non peccat~ n. 5. - S Disp. 14, n. 107
et 108. - 9 Tr. 13, cap. 4, num. 64. - Bafiez, in 2 2 11m
qn. 73, art. 2, dub. 1, concI. 2.• Tapia~ tomo 2, lib. 5,
de defectibus naturalibus, negat esse mortale
ea revelare, «quae non pertinent ad· bonam
famam morum ».
968. - a) Sotus, de just. et jure, lib. 5,
qu. 7, art. 1, v. f., asserit in generali, posse
et debere secreta revelari, « si sint in peri·
culum grave tertiae personae, cui non potest
aliter occurri ".
969. - a) Villalobos et Dicastillus indili·
gentius citantur a Salmant. j nam Villalobos,
parto 2, tI'. 11, difl. 36, n. 4, id non habet;
359
bonis fortunae, licite potest detegere grave
crìmen alterius. modo non intendat illum
infamare, sed damnum proprium vel alie-
num vitare, Sufficit autem ut damnum vi- tesi majus
dam n um
tandum sitgrave, quamvìs majus damnum i m m ì n ea t
infamato l
immineat diffamato; secus vero, si damnum
vitandum si! leve vellonge minus. - Ita
Salmant.P cum Villalobos a), Dicastillo a),
Tapia; ìtem Elbel a), Mazzetta 16.
Et hoc satis probabile puto cum Lugo 17,
qui dicit eo casu te non teneri neque ex ju-
stitia neque ex caritate proximi crimen
occultare cum gravi tuo damno. - Non
exjustitia i quia proximus ad famam suam
non habet jus ita strictum, ut obligentur
alii ad tegendam veritatem, quando opor-
tet eam patefacere ad proprium damnurn
effugiendum. Si enim spectat ad bonum
commune, quod sine sufficienti causa non
manifestentur crìmìna occulta; magis ad
commune bonum pertinet illa revelare,
quando hoc est necessarium, ne alii errent
cum notabili suo dispendio. - Neque te-
netur ex carìtate ; quìa caritas non obligat
curo tanto detrimento. Sicut enim non
teneris impedire damnum proximì , etsi
majus, cum gravi damno tuo; ita nec etiam
teneris eo casu occultum crimen proximi
celare. - Ita Lugo.
Et hoc etiam in dubio de gravitate tui etiam in
dubio dc
damni ; quia in tali dubio favendum est gravitate
damni.
innocenti, uti dicunt Salmant.P cum au-
ctoribus citatis b).
Haec autem omnia intelligenda, modo Limitatio-
nes.
non possit damnum aliter averti, et modo
non amplius nec pluribus crimen mani-
qu. 14, art. 6, n. 4 et 7•. 10 Regul, brevius tract., inter-
rogo 25. - 11 Disp, 14, num, 112. - " De Restit. in partic.,
cap. 3, art. 3, sect. 2, v. Nonpeccat. _18 Disp. 2, de Restit.
in partic.• qu.4, punct.8, n. 1. - U Tr. 13, cap. 4, n.64.
- 15 Loc. cit., n. 65•. Tapia, tomo 2, lib. 5, qu. 1.4, art. 6,
n. 10. - 16 Tr. 4, disp. 2, qu. 2, cap. 1, § 1, qu. 5. - l'l De
Q Cl
, ]US\. e\ ]ure, disp. 14, num. 97, 112 et 114. - 13 Loc. cit.,
num. 65, i. f.
Dicastillusautem, lib. 2, tI'.2, disp.12,part.2,
dub.3, n. 93, asserit licitum esse aliqqem in·
famare, quando id necessarium est ad impe·
diendum damÌlUm reipublicaevel tertiae per·
sonae; et n. 94, idem fieri posse, « si te ali·
quis injuste vexat». Non aliud. - Elbel pa·
riter,part. 4, confer.12, de Injusta laesione
famae, n. 353, solum asserit posse aliquem
infamari, «causa avertendi mali aut damni
a proxim'l innocente».
b) Ex auctoribus citatis a Salmant., Villa·
 360 LIB. m. - TRACT. VI. - CAP. I. - D'E OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI; DUB. U. - DE DETRACTIONE. 361
festetur, quam oportebit ad reparandum cum eodem Lessio dicunt quod teneris justitia; dum ex manifestatione graviter prout medicis, advocatis, obstetrlcibus,
damnum quod timetur. restituere, si praecise propter illam sub- alter laederetur in fama vel bonis. - Nemo theologis consultis. Et hoc secretam stri·
Ould, Il Sed hic Magna Quaestio occurrit: AnI tractionem proximum in eamdem neces- tamen tenetur illud servare cum periculo ctius obligat. - Vide Salmant. 0.
notltlllm ae-
eeperls In· ad vitandum grave tuum damnuml pos- sitatem injeceris. Sic a pari in casu nostro, mortis, nisi damnum alias imminens sit 971. - Ex quadruplici autem capite po- Revcla.tlo
juste. scetetl com·
sis crz'men occultum alter~'us revelare, si si tu secretum revelando damnum infers commune· et grave. Ita Sanchez 1, Sal· test manifestari secretum commissum I mini nOli
notz'tiam acceperis z·nju.ste per vim aut alteri, teneris ad restitutionem i cum per manto a cum Bonacina, Dicastillo et Trul- saltem sine peccato gravi: estlothll1ll:
fraudemlP'4ta aperz'endo lmeras, etc.? - illam fraudulentam secreti extorsioneni, lench. Sed vide mox dicenda num. 9711 lO. Ex praesumpto consensu principa· ox prac·
sumptocon'
o~~fot~~~.m In hac plures sunt sententiae: proximum conjecisti in necessitatem tale v. Tertia. Iìs: ut Salmant. 7 cum Lugo, Sanchez Il)1 IODIUi
Sotus 1 dicit non posse, etiamsi mortem damnum patiendi. - Et hanc sententiam Oblirlltlo 2°, Secretum prom,'ssum regulariter Valentia b)1 etc.
seerecl pro.
subire deberes i et fere c) consentit San- tenet etiam Laymann 18. m1161. obligat graviter vel 1eviter [uxta ìnten- 20 • Ex parvitate rei sub secreto com- expllrvl.
tMeNi,vol
chee s. - Navarrus S autem dicit non poso Tunc tantum recte admittunt Lugo a, NlRlllel· tionem promittentis. Ita Salmant. 8 cum missae; ve1 si aliunde res sit cognita ve1 Ilrei sit ee-
tUIII Ilt ex·
se, si damnum irreparabile alteri immineat Sporer Il) et Croix 16, te posse crimen ma- qull'Ofe cri·
lIIen otillm
Sanchez Il) et Lugo. - In dubio autem publìcata, Salmant. 8. - An autem sit moro E~:~r~r.
probo;
ex illa infamatione; secus, si reparabile. nifestare, quando esset tibi permissum porvllllllut dicendum puto, neminem censeri gravi tale, rem gravem sub seereto commissam
- Molina 4 censet tunc tantum posse re- etiam per vim aut fraudem illud exqui· rrlludem. obligatione obstrietum, nisi de illa constet, uni vel alteri viro probo sub eodem se-
velare, quando longe majus detrimentum l'ere, et litteras aperlre: et casus esset: - Notandum autem est quod promz'ssio creto revelare? Probabiliter negatur cum
tibi tìmes, - Lessius 5 vero, Petrus Na- l°. Si revelatio esset necessaria ad com- secreti, etiam [urata, non obligat quando Lugo s; Bonacina, Trullench, Azor, Sal-
varra 0, Mazzotta 7, Concina 8 (et probabile mune bonum reìpublìcae, 2°. Si alter tene- tu revelare teneris: unde judici legitime manto l0: dummodo non detegatur perso-
putant Salmant. 9) dicunt posse te revelare retur ex justitia secretum revelare ad interroganti debes testari crimen alterìus, nae, cui creditur quod secretum commìr-
ad quodcumque tuum grave damnum vi- damnum tuum reparandum. 3°. Si il1e in- Obligatio etsi promiseris non .detegere, - At si se- tens specialiter voluerit celarlo Et ita etiam
secretlcom·
tandum. Quia, licet peceaveris notitiam juste te vexaret.- Alias, non licet tibi mlssi. cretum sit tìbì com.mt'ssum, et alias non Roncaglia 11 et Mazzotta 19. (Vide n. 973).
accìpìendo, in gravi tamen necessitate po· alterius litteras aperire ad bonum tuum est publicatum, teneris servare etiam legì- 3°. Ex inadvertentia vel indeliberatione; exinadver·
tontia vel
teris illa uti j prout, quamvis injuste fura- procurandum vel ad malum aliquod vi· time interrogatus, et potes respondere te sive ex suppositione quod l'es non sit gl'a- Indellbera·
tione;
tus sis equum, potes tamen adveniente ne· tandum; quia hoc esset contra commune nihil scire, scilicet ad reve1andum: quia vis. - Notant tamen Salmant. 18 cum San-
cessitate illo uti, etiam eum damno domini. bonum humani commercii. Tantum enim judex nequit abrogare jus naturae, ex quo chez, quod, ut revelans excusetur amor·
S. Doetor Inter has tam varias sententias, mihi id permittunt auctores ad se tuendum ab servandum est secretum commissum, nisi tali, debet certo credere rem non' esse
negat tune
posse reve~ magis arridet sententia Lugonis l0, quem injusta vexatione immici; ut Lessius 16, ex alia via res sit jam eognita, aut sit justa gravem.
larl adeffu· exjustll
glendum sequu.ntur Croix 11, [ContinuatorI Tour- Laymann e), Bonacina /1 et Salmant. n cum cauSa illam revelandi, ut infra. Ita Lugo'; 4°. Ex justa causa, nempe si servare causa.
damnum.
nely)'2 et Sporer d). - Docet hic magnus aliis communiter. Bonacina, Dicastillus, Petrus Navarra b), secretum verteret in damnum commune,
theologus, te 110n posse, generaliter 10- An autem possis defectum alterius de- cum Salmant. 5. ve1 alterius innocentis, vel etiam ipsius
quendo, uti notitia illa injuste aecepta, tegere, ut il1e excludatur ab amicitia ali· 30 • Secretum autem commissum, quod committentis; quia tunc ordo caritatis po-
cum alterius damno, ob quodeumque cujus, et tu ad illam admittaris? - Vide alias dicitur rlgorosum et absolute natu- stu1at ut reveletur c): unde etiarnsi juras-
damnllm tuum effugiendum. Ratio, quia infra, Liò. V, de Peccatt's, n. 72, v. An rale, potest committi expresse ve1 tacite, ses, tunc detegere posses. - Ita commu·
actio injusta qua tu secretum aecepisti, citra, ubi dicemus id illicitum esse.
obligat te ad restituenda omma damna 970. - Quandonam autem Secretum sit Secretum 1 Consil. mor., llb.6. cap. 6, dub.2. - • Tr.13, cap. 4, , Loc. cit., n.79, i. f•• Lugo, 1oc. cit., n.147. - • Loc. cit.,
quotuplex. n.76. - BONIIC., disp.2, de Restit. In partic., qu.2, punct. n.SO. - •Loc. cit., n.147. - BONIIC., disp. 2, de Restit.ln
propter illam proximo obventura. - Prout servandum? - Praenotare oportet quod unic., n. S.. Dicast., de Restlt., dlsp. 12, parto 5, app. 2, partic.. qu. 2, n.2.. Trull., llb. 7, cap. lO, dub. 32, n.3..
easu quo debitor est in extrema vel gravi secretum triplex esse potest, scilicet: Ex dub.3, n.59O etseqq.· Trull., Ilb. 7, cap. lO, dub. 32, n.9.- bor, parto 3, Ilb. 13, cap. SI, dub. 2.. " Tr. 13, cap. 4,
•Loc. clt., n.77•• Lugo, disp. 14, n.140. - •Disp. 14, n.141- n.SO. - n Tr.13,de7opraec., qu.4, cap. 4, qu.4. - "Tr. 4,
necessitate, non tenetur restituere, etiamsi sua natura, promissum, et commissum. - BON(;IC" dlsp. 2, de Restlt. Inpartic., qu. 2, punct. unlc., disp. 2, qu. 2, cap. I, § l, v. Qu. demum. - 13 Loc. cit.,
ereditor eadem necessitate laboret; ut di· 1°. Secretum ex sua natura, puta si Obllgatio n. 9 et lO.. D'cast., de Restit., disp. 12, parto 5, app. 2, num.8l, i. f•• SlInch., Consil. mor., Ilb. 6, cap. 6, dub. l,
secreti na· num.6.
ximus e:x; n. 701. Sed omnes (vide ibidJ casu aliquid scias, servare debes ex turalls. n. 565et seqq.. •Tr.13, cap. 4, n.78. - •Loc. cit., n.79.-
1 De ]ust. et Jure. llb. 5. qu. IO, art. 2, assttt. 2, n.1S.-' Tr.13, cap. 4, n.65.-" Disp.14, n.l0l.- n Lib.3,
v. Tertio id. - • Consil. mor., llb. 6, cap. 6, dub. 2, n.6. - part. 2, n. 1233._ l i De Restit. in partic., cap. 3, art.S, sect. 2,
• Man., cap. 18, n. 54. - • Tr.4, disp. 37, n.13. - • Cap. 11, v. Sed si ex cr'minis. - Less., cap. 16, n. 20•• - 13 Lib.3, 970. - a) Sanchez male citatur a Salmant.; naturali amore tenemur obtegere, cum in com-
n.55. -' Lib. 2, cap. 4, n.130 et131. -' Tr.4, disp. 2, qu.2, tr.3, parto 2,cap. 5, n.5.- " Disp. 14, n.103. - 13 Lib. 3, nam, de Matrim., Nb. 1, disp. 5, de promis· munitatis damnum non vergunt... Lex enim
cap. 1, § l, ql1.5. - s Lib.l0, in Decal., dissert.2, cap. 5, parto Z, n.1233. - " Cap. 12, n.133. -" Tr.13, cap. 4, n.85. sione in generali loquitur n.19, et refert qui· servandi secretum, ut doctores docent, non
dem hanc opinionem; sed, n.20 scribit:« Seno solurn obligat servare secretum nobis com-
tentia verior ait promissionem simplicem ac- missum, sed etiam peccata seu .peccatores
lobos, ioc. dt., ampliationem istam silentio aut fraudem accepturn, posse revelari ob me· ceptatam ab altero, ex genere suo obligare ex occultos non revelare > •
praetermittit. tum tormentorum vel mortis periculum, quan· justitia et sub mortali, nisi rei promissae par- 971. - Il) Sanchez, Consz'l. mor., lib. 6,
c) Omnino consentit Sanchez. do alteri ex revelatione aequale vitae discri- vitas excuset > • cap. 6, dub. 3, n. 1, hoc in casu simili asse·
d) Sporer, tr. 5, cap. 4, n. 46, v. f., haec men subeundum erit. b) Petrus Navarra haec satis perspicue rit, scilicet tractans de eo, qui litteras legit ex
solum dicit: « Neque mortis, neque tormen. f) Bonacina, dz'sp. 2, de Rest#. z'n part., innuit, scribens, lib. 2, cap. 4, n.159: « Vide· consensu praesurnpto mittentis vel ejus cui
torum metu revelare poterit, praesertim quan· qu. 2, punct. unic.. n. 6, dicit liciturn esse ape· tur jus naturale et divinurn quod non proce· mittuntur.
do alter ex revelatione aequale vitae discri· rire litteras «ad praecavendum proprium pe- datur [a judice] ad inquisitionem sine infamia; b) Valentia, in 2" m 2 ae, dz'sp. 5, qu. 14,
men subire deberet >. riculum quod sibi [quis] timet.... Hac eadem naturale quidem, quia lex naturalis est ser· punct. l, v. Postremo, non loquitur de causis
e) Laymann, ioc. c#., hanc partem non de causa, ~cusatur qui intercipit litteras sui vandi secreturn. Peccata enim occulta aut pec- excusantibus a secreto revelando.
habet; sed absolute negat secretum per vim capitalis inimici >. catores occultoslege naturali et fraterno atque c) Non utique totum, sed quantum satis
 362 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. DUB. II. - DE DETRACTlONE. 363
niter Salmant, 1 cum Molina, Dicastillo, illud sine vi aut fraude exceperis 1». Ratio, revelare, ut grave damnum proprium vita- babiliter doctores cum Lugo 18, Molina 14,
Valentia, Baàez, Navarro, Bonacina, Trul- quia non teneris cum tanto tuo ìncom- res; ut dicunt Sanchez j), et Roncaglia t, et Croix 16 cum Haunoldo k), dicunt in casu
lencb, Reginaldo, etc. modo damnum proxìmì vitare: et non prae- cum Trullencb. Quia non videtur obligatio proposito te satis obligari ad servandum
An autem quz"s possz't reuelare secre- sumitur quis ad tale onus se obligasse, nisi vitandi leve damnum commune, te obstrìn- secretum etiam cum discrimine vitae, si
tum commz"ssum, ad proprzum damnum ex circumstantììs id certe appareat; ut gere ad grave damnum tuum patiendum. id promìseris ; aliud enim est prodigere
Quidam grave efJùgz'endum? - Loquendo de se· addunt Lugo 12 et Croix 18. - Nec obstat Hoc quoad secretum commissum. vitam, aliud omittere (ut dictum est) ejus
negant da- Idem de
mnum gra- creto commssso, sive rigoroso, negat de dicere quod spectet ad bonum commune secreto pro- Quid, sz' sit promissum? - Quando conservationem, ut promissum serves,
ve stttticere misso.
ad licite re- Alexandris 2 cum Scoto d), Silvestro e) et secreta commìssa servare, ne bumanum non promiseris cum obligatione servandi Quomodo autem peccent aperientes et
velandum.
Reginaldo e). perturbetur commercium. Nam respondet secretum etiam cum tuo damno, certum legentes litteras alienas? - Vide Ub. V,
Ratio, quìa secretum servandum est Lugo i), ut diximus supra, hoc verum esse, est te posse manifestare; cum nemo ceno n.70.
semper ac sine peccato servari valeat. - nisi ex observantia secreti damnum alte- seatur ad secretum se eblìgare cum in- 972. - « 6°. Hinc quoque, si quis injuste Ad repel-
lendam In-
Et huic sententiae adhaeret D. Thomas a, rius interveniat: eo enìm casu magis ad commodo gravi. - Ita Laymann 2, Ron- « laedit famam tuam, nec potes eam tueri justam infa-
caglia 8, Sporer 4 et Holzmann 6. mationem
ubi dicit secretum commissum servari de- bonum commune pertìnet, ut unusquisque - nec recuperare alia via quam immi- licetfamam
bere, quod de se celari potest sz'nepeccato. noscatur qualis est, ne alii ex ignorantia Si premi- Quid vero dicendum, sz" expresse pro- «nuendo quoque famam illius ; id licet laedere.
seris secre-
Alii re- Secunda sententia, quam teaet Moli- graviter errent, et perniciose decipiantur tum etiam miseris secretum non reueiare, etz"am cum « (dummodo falsa non dicas) in tantum, Limitatio-
quirunt da- cumdispen- nes,
mnummul· na f), censet tunc posse tantum revelari cum damno innocentium. - Praeterea, dio vitae, dz"spendz"o oitae, an reuelare ·posses in pe- « quantum ad tuam famam conservandam
to gravius.
secretum , quando ejus observantia ver- si potest ille cui secretum est commissum, rù:ulo mortis? e necesse est, nec magis laedas, quam
probabì- Affirmat satis probabiliter Sporer 6, di-
geret in multo gravius damnum ipsius illud revelare ad vitandum damnum inno- !iter teneris « laedaris, collata tua et alterius persona.
manifestantis. centis (ex communi doctorum, ut supra vi- revelare in cens tunc posse et teneri; quia nulli est « - Vide card. de Lugo 16 »,
.periculo
Probabi- Tertia vero sententia, .communior et dimus): cur debet ipse inferioris esse con- mortìs, Iicitum propriam vitam prodigere. Et huic Ita Cardenas apud Croix 17, et consentit
liussatis
estdamnum probabilior, quam tuentur Laymann 4, So- ditionis aliorum, ne possit revelare ad sententiae se adjungit Laymann 7: juxta [Continuator] Tournely 18. Secus .tamen, si
grave,
tus 5, Lessius 6, Navarrus g), Lugo 7, Ron- damnum proprium effugiendum? - Excipe aliam sententiam ab ipso .propugnatam 8, agatur in judicio, et tu nullo modo possìs
caglia 8, Sporer 9, Elbel l o , Bonacina 11, tamen, ut communiter DD. docent, nìsì ex ubi tenet cum Petro Navarra (et idem probare illius crimen; quia tunc infamatio
tenet te posse aperire secretum ad vitan- tali revelatione immineat damnum com- tenent Sotus, Rodriguez et Vega, apud illius nihil tibi prodest. Omnino etiam pec-
dum tuum grave damnum , etiamsi inde mune grave. Dicimus :grave. Nam si esset Salmant. 9), non esse lìcìtum. alterius vitae cas, si falsa dicas; ex prop. 44 damnata
alteri immineret periculum mortìs: modo leve, probabiliter etiam posses secretum propriam postponere, puta cedendo cibum ab Innocentio XI, quae dicebat: Probabz'le
in penuria aut tabulam in naufragio; quia est non peccare mortalz'ter, quz' z'mponz't
1 Tr.13, cap. 4, num, 82.. Molina, tr. 4, disp, 5, num, 6 qu, 9. - • Quodlib. 1, art.15, v. f. - • Lib. 3, tr.3, part.2,
et 7.. Dicast., de Restìtut., disp. 12, num. 576 et 580.• cap. 5, n. 2, post med, - • De ]ust.et]ure, Iib, 5, qu. lO, ex praecepto caritatis quisque tenetur pro- falsum crime» alz'cuz~ ut suam justz"tz'am
Valent.) in 2:1m 2nc, disp. 5, qu, 14, punct, 1, v. f. - Banes) art. 2, asserto 2. - • Cap. Il, num, 53 et 54. - , Disp, 14, Valde pro- priam vitam praeferre alienae. - Sed cum et honorem defendat, etc.
in 2nm 2nc , qu, 70, art. 1, dub. 4, ad 6. . Nooor., Man., n. 115, 116 et 142. --.: • Tr. 13, de 7° Praec., qu, 4, cap. 4, babilìter te-
neris serva- sit etiam valde probabilis et communior 913. - « 7°. Si quis solatii tantum cau-. Narrare
cap. 18, nurn. 54.• Bonac., de Restit. in partic., disp. 2, qu, 3, resp, 2. - 9 Tr. 5, cap. 4, n. 46. n. - 10 Confero 13, re.
qu. 2, n ...m. 9•. Trull., lib. 7, cap. lO, dub. 32, num. lO•• num. 390. - uLoc. cit., num.B, - l i Loc. cìt., num. 116.- sententia opposita, quod liceat ob hone- « sa, et non intentione detrahendi, alicui i~jc~~faa:
Regin., lib. 24, n.112. - , Confessar. moniai., <;ap. 6, § l, 1lI Lib. 3, parto 2, n. 1232, v. f.
stum finem, conservationem propriae vitae « amico narret injuriam ab alio sibi fa- ~~:le~st le·
omittere ob alterius vitam servandam (ut " ctam, non videtur esse mortale, etsi inde
est ad avertendum damnum, ut sapienter mo· vium tormentorum..., etiam si ex detectione tenent Lugo lO, Lessius 11; et Salmant. 12 «aliqua infamia proveniat auctori; ea
net B. Doctor in op. Istruzione e Pratica peric1itetur vita alicujus ». - Deinde n. 11: cum Victoria, Prado, Diana ac Trullench; « enim ipsi imputanda est ». [Est commu-
(edit. 6, Neapoli 1765), cap. 11, n. 9: «Allora, « Si ex revelatione secreti commissi, aut quod quia boc non est directe sibi mortem in· nissima a) apud Salmant. 19 ; et communis a)
inquit, tu ben puoi palesarlo (e talvolta anche quis casu novit, peric1itaretur vita alicujus; ferre, sed vitam non tueri, quod licitum cum Mazzotta 20 cum Navarra, Bonacina,
lo dei), quanto basta a rimuovere il danno» . ex eo vero quod celaretur, solum periclita- est ob justam causam): ideo v-alde pro· Sayro b), Lessio, etc. - Hinc :probabiliter
d) Scotus eitatur a Cajetano de Alexandris rentur honor aut fama, vel bona externa di·
absque loei indicationej Scotus autem in 4, vitiarum ejus qui illud novit, arbitror pru· 1 Tr, 13, de 7° Praec., qu. 4, cap. 4, qu. 3, resp. 2, i. f. ~ de Homicidio, num. 26. - Prado) cap. 20, qu. 2, num.3i. -
disto 21, qu. 2, conel. 5, minus clare de hoc dentis arbitrio esse judicandum.... num cum Trull., lib. 7, cap. lO, dub. 32, n. 9. - • Lib. 3, tr. 3, parto 2. Diana) parto 5, tr. 4, resol. 42. ~ Trull., lib. 5, cap. 3, dub. 2,
casu loquitur. tanto suo detrimento teneatur illud servare cap. 5, D. 2, v. Tertia. - 3 Loc. cit., resp. 2; cfr. qu. 2, resp. 2. n. 10. - 1ll Disp. 14, n. 115. - 14 Tr. 4, disp. 37, n. lO. -
e) Silvester, v. Confessz'o II~ n.13} et v. Se- an non: quoniam, etiam si per secretum com- - 4 Tr. 5, cap. 4, n. 46, III. - 5 De Praec. deca1.J n. 646.- ]l; Lib. 3, parto 2, n. 1232. - 1S Disp_ 15, n. 48 et seqq. -
cretum} § Secundum; Reginaldus, loc. cit.} missum illud accepisset, non censeretur cum lJ Loc. cit., n. 46, IV. - 7 Loc. cit., num. 4. - S Lib. 2, Carden., eris. 2, disserto 26, n. 48. ~ 11 Loc. cit., n.121i.
tanto suo detrimento intendisse se obligare tre 3, cap~ 3, n. 4. - Pe'tr. Navar.) de Restit., lib.2, cap. 3, _18 De Restit. in partic., cap. 3, art. 3, sect. 5, v. f., v. Quia
n. 112, hanc negativam sententiam videntur DUro. 41. - Sotus~ de Just. et ]ure, lib. 0, qu. 1, art. 6. tamen. - 19 Tr.13, cap. 4, n. 46. - 20 Tr.4, disp.2, qu.2,
forte insinuare, inquantum silentio praeter- ad illud servandum, si detrimentum esset ma· ad l. . Rodrig., Sum., parto 1, cap. 137, n. 1. (al. cap. 138, cap. 1, § 1, qu. 6, post med. - Petr. Navar' de Restit.,
mittunt praesentem casum ubi exponunt ra- gnum et sine spe quod foret reparandum » • num. 1.). - Vega, Sum. nueva, parto l, cap. 127, caso 7. ~
l

lib. 2, cap. 4, n. 346. - Bonac., disp. 2,·de Restit. in partic.,

tiones quibus liceat secretum revelare.
f) Molina, tr. 4} disp. 37} n.-,lO et seqq.,
potius adhaeret, sub quibusdam conditionibus,
tertiae sententiae, quam S. Alphonsus pro-
babiliorem et communiorem appellato Scribit
enim n. lO: « Quando aliquis casu absque sua
culpa novit crimen secretum alicujus aut aliud
ejusdem secretum, vel ipsi commissum fuit
aliquod secretum, non tenetur illud servare
cum periculo propriae vitae, membri aut gra-
g) Navarrus, Man., cap. 18, n.54, dicit liei·
tum esse revelare secretum etiam juratum, ad
avertendum damnum reipublicae autproximi.
1» Roncaglia et Elbel, in reliquis concor-
dantes, limitationem hanc silentio praeter-
mittunt.
i) Lugo, loc. cit., n. 112, i. j., ita sane re-
spondet, loquens de alterius crimine cognito
extra secretum commissum, ut apud ipsum
S. Alphonsum superius videre est.
9 Tr. 13, cap. 2, n. 34. - 10 Disp. lO, n. 48. - 11 Cap. 9, qu. 4, punct. 3, num. 3. . Less., lib. 2, cap. Il, dub. 12,
n. 29 et31. -" Loc. cit., n. 34 inmed.. Victor., Relect. lO, num.72.
j) Sanchez, Consz"l. mor., lib. 6, cap. 6, mendo irrepsisse loco Molinae,qui solus cum
dub. 2, n. 5} satis perspicue hoc innuit, dicens Lugo pro hac sententia eitatur a Croix.
vitam potius esse exponendam quam dete- 973. - a) Salmanticenses dicunt: «Apud
gendum secretum, «si revelatio secreti ver- omnes auctores.; Mazzottavero scribit: «Se·
geret in grave reipublicae malum ». cundum omnes».
/,) Haunold videtur hic ex typographico b) Sayrus a Mazzotta quidem citatur, sed
 364 LIB. !Il. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECA1..0GI.
DUB. II. - DE DEl'RACTIONE. 365
ait Mazzo~ta cum alììe, excusari posse sal- • rez, Filliuccius, Lessìus r), Azor et Lay- autem, ait S. Thomas, si tu peccatum pro- 974. - .So.Crimen simpliciter publicum, Ru\'elttre
tem a mortali, famulos detegentes injurias • mann putant communiter esse mortale. sive sit notorium jure, sìve facto, ma- crimcn sìm-
ximì amico revelares ex malitia, nempe « pliciter pu-
ìllatas a domìnìs, uxores a viris, filios a • Vide card. Lugo 6 :o. blicum non
ex pravo animo nocendi; tunc enim non « nìfestare iis qui nesciunt, non est pec- est mortale
patre, relìgìosos a praelato], Sed opposita sententia, nempe quod poteris a mortali excusarì, - Neo dicas • catum mortale injustitiae; quia hoc ipso Injustitiac,
Quicltuuc
<:l\vendum.
«Cavendum tamen ne dicatur pluribus, revelare crimen alterius uni vel alteri verbum illud ex tncautela, intelligi pro • auctor amisit jus ad famam, cum ratio
« vel apertìus nominetur persona, quam viro probo non sit mortale, satis est pro. inadvertentia. Ex hac enim nunquam pec- «justi judicii et evidentia facti faciat ne
e necesse sit ad consilium vel solatium. babilisj ut dicunt Lessius I), Cajetanus 7; catur mortaliter; sed omnino intelligitur e de ìnjuria juste queri possit. Quod con-
c Lessìus, Laymann (,), Tanner (,), card. item Navarrus, Trullench, Corduba v: ìmprudentìa, sive levitas animi, quae tan- «fìrmat consuetudo, mandans historìae
« Lugo 1. - Et sic excusari posse famulos Petrus Navarra , Reginaldus, Bonacina, « publica crìmìna,
tum est venialis; et tunc tantum erit moro
« (saltem a mortali) qui injurias sibi ab Tamburìnìus K) et alli. Ratio, quia, cum talis, cum ex ea tnde provent't delinquentt' « Dixi: non est mortale tnjust#tae/ quia Quid de
« heris suìs, uxores quae a marìtis, fìlìos fama consistat in communi aestimatione revelatione
infamia aut vituperz'um. « detegere eo loco, quo fama non erat in loco ubi
« qui a pa tre, religiosos qui a praelato , homìnum, non censetur absolute diffama- Nec obstat parìtas judicii temerarìi, a « perlatura, vel nonnisi post longum tem- eritest vel diu
e ìllatas, doloris tantum mitigandi causa, tu s, qui apud unum vel alterum tantum a~~~~: i gno ..
fUdiCiO t e- Busenbaum allata. - Nam bene respondet « pus, vel aliter cum gravi moerore ejus tmn:
« referunt, docet Trullench S ex Lessìo , suam famam amìserit, - Et huic senten- merario.
Lessius l, quod ibi peccatum mortale non « qui commisit, saepe potest esse mortale
s Laymann, Tanner , Navarra, Diana s. tiae aperte adhaeret D. Thomas 8, ubi committitur ob damnum famae; sed ob « contra. caritatem: ut Lessìus, Valentia a),
Revelare "Idem putat Cajetanus dìcendum, si dicit: Ad 3 -dice11du1'lz quod si alz'quis re-
crìmen cc- gravem injuriam quae alteri irrogatur, « Toletus b), contra Navarrum et Cajeta-
cultull1 uni « crìmen occultum reveles uni alicuì viro ferat praelato culpam prOX1.1m~ intendens, cum quisque habeat jus ne falsum crìmen « num c). - Vide cardinalern Lugo 8, Fa-
vel alteri
viro probo, « prudenti et taciturno, cui dìcere perìnde vel cauteiam tn futurum, vel alz'quid hu· ei imputetur. Et ideo judicium temera- «gundez 4 :o.
« sit ac si nulli diceretur; eoquod damnum jusmodi, quod ad emendam proX1.mi oi- rium est mortale; ut docet D. Thomas 2, Quaeritur: an peccet mortaHter qui
«illud censeatur leve. Et sic Trullench ti) deret expedi're, non peccato Si autem hoc dicens: Ex hoc ipso quod aliqulS malam crimen, tn alt'qua loco publicum, manife-
« cum Diana 4 excusat poenitentem qui in sive praelato sive alicui amico suo ex ma- optntonem habet de alto sine causa suffi- stat tn alto loco, ubi efus notitt'a nondum
«confessione manifestat complicem. Di- litta refertI tunc peccat mortaliter. Quod cienti, ,ndebite contemnit ipsum, et ideo pervenert"t, nec perventura ert~ tntra breve
«cuntque cum Tanner e), Bonacina, Esco- si ex zncautela aHcui dixert"t hoc (id est injurtatur et: - Idque patet ratione. Quia, tempus? - Circa Dubium hoc tres sunt
« bar 6, etc., eam sententiam esse pro ba- crimen alterius), t'ta tamen quod non pro- si judicium temerarium esset mortale ob sententiae:
«bilem. - Verum hoc universim non vi- venzat inde alt'ud, vel znfamta vel vt'tupe- damnum famae alteri proveniens; etiamsi Prtma cum Dicastillo, Villalobos d), Alii di·
«detur satis tutum; quia laesio famae rt'umproximo deltnquentt~ tunc non peccat tu ex justis indiciis tibi tantum notis ju-
cunt esse
Antoine e), Contino Tournely ti), Cuni· grave con-
«apud unam etiam personam censetur mortaliter, licet tncaute agat. - Ergo dicares de occulto illius crimine, adhuc liati, etc., tenet peccare graviter contra tratiam.
justi-
«gravis: ut patet ex judicio temerario. S. Doctor putat non provenire iUi infa- graviter peccares: quod nenio dicet. Ergo justitiam; quia peccator ille in eo loco
«Immo saepe quidam aegrius ferunt se miam, cujus crimen uni tantum reveletur: malitia judicii temerarii non sumitur ex adhuc est in suae famae possessione.
«laedi apud unam personam gravem, nisi aliunde infamia ei proveniat, nempe damno infamiae, sed ex contemptu sive Secunda sententia cum Lessio I), Bo· Alii, gra·
« quam tres vel quatuor alios. Unde Sua· si alter sit allis manifestaturus. Secus ve contra
injuria, quae proximo infertur. nacina g) et Silvio g), tenet peccare gra· caritatem.
Massot., tr. 4, disp. 2, qu. 2, cap. 1. § 1. qu. 6. - Less., cap. 4, n.63 (edit. Lugd. s. d.). - Suar., de Poenit., disp.34, 1 Cap. 11, num. 71. - 9 20. 2C1 C, qu. 60, art. 3, ad 2. - Eccles., lib. 5, cap. 3. - Dicast., de Restitut., disp. 12,
cap. 11. n. 72. - 1 Disp. 14, n. 63 et 54. - • Lib. 7, cap. lO, sect. 1, n. 2. - Ftll., tr. 40, n. 90. - Azor, parto 3, lib. &, Less., cap. 11, dub. 13, num. 78 et 79. - Navar., Man., parto 3, appendo 2, dub. 19, n. 308 et, seqq. - Cuniliali,
dub. 11, n.5. - Less., 1oc. cito • Laym., lib. 3. tr. 3, parto 2. cap. 9, qu. 2; cfr. lib. 13, cap. 6, dub. 5. - Laym., lib. 3, cap. 18, num. 26. - • Disp. 14, nUIl1. 59. - • De 2° praec. tr. 9, cap. 7, § 4, n. 4.
cap. 3, n. 6,i. f. - Tanner, tomo3. disp. 4, qu. 8, dub. 7, n.l45•. tr.3, parto 2. cap. 3, n. 6. - ' Disp. 14, n. 51. - ' Loc. cito -
Petr. Navar., lib.2. cap. 4, n. 346._. Parto 3, tr. 5, resol.32. Navar., Man., cap. 18,n. 33.- TrulZ., lib. 7, cap. lO, dub. 11,
- Cajetan.,. in 24 m. 2lt C , qu. 78, art. 2. - " Parto 2, tr. 17, n. 1. - Petr. Navar., lib. 2, cap. 4, diff. lO, n. 333. - Regi·
resol. 22; et parto 3, tr. 5, resol. 33. - Bonac., disp. 2, de na/d., lib. 24, n.75.. Bonac., disp.2, de Restit. in part., prudenter judicatur quis nolle rationabiliter, loco ubi ignotum est, peccatum esse ait tum
Restit. in partic., qu.4, punct. 3, n.2. - ' Tr. l, exam. IO, qu. 4, punct. 3, n. 2. - S Quodlib. 11, art. 13. ut sua fama apud illum unum denigretur •. contra caritatem tum contrajustitiam.- Idem·
974. - a) Valentia, in 2 am 2 ae , disp. S, que' ac Villalobos tenet Contino Tournely, de
qu. 17, punct. 2, quaer. 2, asserit esse contra Restit. in partic., cap.3, art. 3, sect.2, V. Dico 1
justitiam et caritatem. et Dico 2.
absque ulla loci indicatione, nec potui istud de sententia negante esse mortale, scribit: b) Toletus, lib. S, cap. 65, ita distinguit: e) Antoine, deJust. etJure, parto 3, cap. 4,
apud euro reperire. «Verum haec sententia non videtur ita uni- primo n. 4, negat esse contra justitiam diffa· qu. 7, resp. 4 et ,S, id asserit de crimine
c) Laymann, Nb. 3, tr. 3, parto 2, cap. 3, verse affirmanda. Nam fieri potest, ut quis mare in aliquo alio loco eum, qui infamis est quodnotum est solarei confessione aut testium
n. 6, i. f; Tanner, tomo 3, dt'sp. 4, qu. 8, malit sua crimina multis externis et plebejis per judicis sententiam.; n. 5 a;utem, de eo.q.ui testimonio, et de crimine publico sola publici-
dub. 7, n. 145, a Busenbaum inconsiderate esse nota, quam praelato vel alicui viro gravi, est infamatus per factl notonetatem scnblt: tate facti vei famae. Ceterum, resp. 2, dicit
hic allegantur; hanc enim animadversionem cum quo assidue versatur vel a quo depen· «In alio laco distanti non licet manifestare •. esse mortale contra caritatem crimen alterius,
non habent. det '. Atvero n. 71, ad illatam objectionem c) Cajetanus, ih Opusc." tr.31, resp.9, in alicubi publicum etiam per sententiam,dete-
d) Tru1lench, loc. cit.,· n. 1, affert quidem de judicio temerario, quod, licet famam in generali dicit publica peccata posse manife· gere sine justa causa in eo Ioco, quo fama
hanc sententiam ex Diana, et videtur eam uno dumtaxat intercipiat, est tamen peccatum stari absque detractionis vitio. non erat illud perlatura, si auetor criminis ibi
censere probabilem. «Nihilominustamen, in· mortale, et proinde idem dicendum videri de ti) Villalobos distinetione utitur, tr. Il, bona fama fruebatur.
quit, n. 2, verior est contraria sententia». revelatione criminis uni tantum facta: « Re· diff. 36; et primo quidem n. 13 tractat de eo I) Lessius, cap. 11, n. 78, dicit « saepe.
il) Tanner, loc. cit., n.138, «non omnino spondeo, inquit, negando consequentiam ». qui est infamatus per juridicam sententiam; esse mortiferum contra caritatem, si ille in
improbabiliter» a mortali excusari ait illum g) Corduba, tract. de Detractione, qu. 2,
cujus scelus revelare in aliquo loco etiam lon· eo loco erat bonae famae. Et n. 80 explicat
qui crimen. alterius «uni vel duobus... fidis· concl. S, i. f, hanc sententiam simpliciter ginquo, negat esse peccatum mortale contra verbum «saepe., negans scilicetesse mortale:
simis, qui nullo modoobfuturi putentur., sub tenet, «nisi (excipit) aliunde talis infamia ago justitiam; sed ait esse peccatum contra cari· « 1o Si ille parum curet se alibiinfamari... 2". Si
secreto temere narrato gravetur ». - Et pariter Tamburinius, Decal., tatem. Deinde n.14, peccatumpublicum(sci- quis ob grave crimen fuerit publicepunitus •.
I) Lessius, cap. 11, n. 70, primo quidem Nb. 9, cap. 3, § 2, n. 7, excipit casum, -quo licet non per sententiam judicis) revelare in g) Bonacina, disp. 2, de Restit. in partic.,
 366 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI.
viter, sed tantum contra carìtatem,
Ratìo, quìa, licet reus jam amiserit jus ad
. graviter
famam, . tamen ille tristaretur, si
scìret cnmen suum patefactum fuisse ubì
erat occultum,
S. DONor
negat esse Tertia sententia communìor, quam te.
grave con-
tra utram- nent card. de Lugo 1 (et hic vocat com.
q u e virtu~ munem et veram) cum S. Antonino, Ca.
rcm,
jetano, Ledesma h) et joanne Majore; ac
Salmant.s cum Navarro, Baàez i) Serra
Fìllìuccìo , Fagundez, Machado ~t aliis'
dicit non peccare graviter neque contra
justitiam neque contra caritatem. Plures
adducunt rationes praefati auctores pro
hac sententia. - Ratio mihi probabilior
videtur esse, quod publico bono conducit
facinorosos non ignorari, ut ab eis caveant
omnes; publicum enim bonum sane prae-
ferendum est famae privati hominis. Haec
tamen ratio valet tantum respectu illorum
criminum quae reddunt hominem perni-
ciosum et ab alìis vitandum, ut sunt cri.
mina homicidii proditorii, latrocìnìì, leno.
cinii, scandalosae impudicitiae et simì-
Responde-
tur objectio- lium. - Nec obstat dicere, reum in eo loco
nì,
suam famam possidere, et ideo non posse
1 De Just, et Jure, disp, 14, n.59. - S. Anton., l'art. 2,
tit. B, cap. 3, ante § l. - Cajetan., 0pusc., tr. 31, resp, 9. _
Joan. Ma/or, in 4, disto 15, qu, 16. - • Tr. 13, cap. 4.n. 61••
Navar., Man., cap," 18t n. 26•• Serra, in 2"1D'2Il c , qn, ,78,
art. 2, dub.2, v. Dicendum 3. - Fili., tr. 32, no 234et 235. _
Fagund., lib. 5, cap. 3, de 2° praec. Ecc1es., n. 7 et 14.•
qu. 4, punct. 6, n. 2 et 3, negat peccari con-
tra justitiam; sed «fieri potest, (subdit) ut re-
ferre crimen alterius publieum sit peccatum
mortale contra caritatem, ut si delinquens
gravi moerore afficiatur ob sui delicti mani-
festationem' . - Silvius parlter, t'n 2am 2ae,
qu.62, art. 2, qu. 17., concI. 2, scribit: «Etsi
fortasse non peccet contra justitiam, saepe ta-
men peccat mortaliter contra caritatem •.
h) Martinus de Ledesma non satis. accu-
rate citatur a Lugo (ex Molina tamen); nam
in 2a 4 ae, qu. 18, art. 2, dub. 7, scribit cum
distinctione: «Vel ille qui est diffamatus in
uno loco ita est publice diffamatus, quod ex
natura rei non potest celari ad minus in pro-
ximis aliis locis...; et qui ilIum sie diffamatum
in tali loco denuntiat in alio, non peC'cat mor-
taliter, nee ad restitutionem tenetur...Quando
factum non est ita publicum aut non in tali
loc:o, quod facile derivetur ad allum..., est pec-
catum mortale illum diffamare in alio loco
ubi non est diffamatus, et ad restitutionem
tenetur •.
i) Baiiez, quidquid dicant Salmant., vide-
tllr potius contrarium innuere; scribit enim
illa expoliari cum sola opinione probabili.
Nam respondetur quod eodem tempore
quo suum crimen fit publìcum , ex una
parte jam probabiliter amittit ipse jus ad
suam famam; et ex alia, communitas alìo-
rum acquirit jus ad eum agnoscendum
ut vitet: et cum suum jus tunc evadit in-
certum, redditur etiam incerta possessio
illius.
Pater Concina 3 in hac quaestione di- Distinetio
stinguit; et ait quod, cum delictum est Concinae.
publicum notorietatefacti, id est si publice
est patratum, tunc in omnì loco manife-
stari potesti cum autem esset publìcum
tantum notorietate famae, respectu ad il.
lius manifestationem sic concludit: Cau#
omnes sint oportet, quia facùe fingz'tur
haec publt'ca fama j).
« 9". Similiter non est peccatum con-
e tra justìtìam, saltem mortale, quaerere te caiti~~~~:
alicujus
« causam captivitatis alicujus, vel de ea talisestmor.
non
injusti-
" loqui: sicut enim captivìtas est publi- tla.
«ca, sic etiam causa videtur esse facta
" publìca, Sayrus, Bonacìna, Trullench '.
« - Ubi eodem modo excusat eum qui reNec refer-
crimen
c refert delictum alìcujus publicum, refe- cumpublicum
poenì-
Machado, Perfeto confessor, tomo 1, lib.2, l'art. 3, tr. 24,
tentia.
docum. 2, n. 12. - • Compend, theolog., Hb, 6, disserto 2,
cap. 3, num, lO. - 5ayr., Clav, regia, Iib, 11, cap. 6,
num. 28. - Bonac., disp, 2, de Restìt, in partìc., qu. 4,
puncto 6, num. B. - • In Decal., lib. 7, cap. lO, dub. 12,
n. 12 et 13.
in 2 am 2 ae, qu. 73, art. 2, dub. ult., concl.1:
«Si verosimile est quod infamia illius homi-
nis, moraliter loquendo, promanabit ab eo loco
in quo est infamis, ad alium loCli.m in quo
non est infamis, non est peccatum mortale
contra justitiam neque contra caritatem eum
in alio loeo infamare».
j) In Hom. apost., tr. 11, n. 12, addit B. Do-
ctor: «Adverte autem quod delictum publi-
catum in una tantum fàmilia aut monasterio,
non potest dici absolute publlcum; unde non
potest alibi manifestari, et ne in alio quidem
monasterio ipsius ordìnis, quod cum ilIo non
haberet frequentem communicationem '. Et
n. 13: «Delictum vero alicujus publicum uno
tempore, non potest in aNo in quo factum
est occultum, publicari sine gravi culpa, sal-
tem contra caritatem: excipe tunc si delictum
esset pùblicum, non solum notorietate facti
sed etiam notorietate juris, nempe per sen~
tentiam judicis aut rei confessionem in judi-
cio... Ceterum, hoc non obstante, non prohi.
betur quin historici delicta publica describant
etiam ex solo facto •. Cfr. Istruzione e Pra.
tica, cap. 11, n. 12 et 13.
DUB. II. - DE DETRACTIONE.
e: rendo simul poenitentiam et emendatìo-
Secus, si « nem. Secus, si taceatur poenitentia quam
taceatur
p o e n i t e n- « fecit: et sic
aìt peccare historiographos,
da.
« describendopeccata mortuorumpublica,
« et non referendo poenitentiam vel emen-
« dationem, si resipuerint »,
Rsvelare 975. - e 10°. Similiter, manifestare cri-
crimen bre-
vi d i v u l- « men quod nondum est publìcum, mora-
gandum
nonestmor.. « liter tamen certum est, brevi fore publi-
tale,
e: cum (sive per facti evidentiam sive per
e sententiam judicis), non est mortale;
~~~is:~:~~ «quia parum nocet. Nisì tamen ex ista
damna, " anticipatione sequerentur gravia damna,
« V. gr. in officio, etc. - Card. Lugo 1 e .
Quando Ut autem alìquod crimen possit dici
crimen sit
publìcum. publìcum, censent Molina, Lugo et Hau-
nold, apud Croix 2, et Elbel " cum aliìs,
sufficere, si in aliqua communitate oeto
personarum, quatuor illud scìant; vel si
centum personarum, scìant quindecim;
vel si mille, sciant viginti a) circiter diver-
sarum familiarum plusquam duarum: pu-
blicum autem esse in aliqua vìcìnìa qua-
draginta personarum, si sciant octo ex di-
versis familiis; item si in oppido quinque
millium civium, sciant quadraginta b) per
illud dispersi.
Addit Stephanus cum alììs, crimen dici
famosum, si Illius fama pervagatur per
majorem partem oppidì , communitatis,
viciniae vel parochiae c). Item dicunt Mo·
lina et Lugo, dici infamatum in regno,
qui jam infamatus est in curia vel in alio
illustri loco ex quo facile in regnum fama
dimanet.
976. - « 11°. Infamem in uno crimine
" de altero valde affini infamare, est tan·
1 Disp. 14, n. 90. - Molina, tr. 4, disp. 31, n. 4•. Lugo,
1oc. cit., n. 70. - Haunold, de Just. et Jute, tr.2, n.544. -
, Lib.3, part.2, n. 1219. - 3 Part.4, confero 13, n. 379.-
Stephanus a S. Paulo, tr. 4, disp. 6, dub. 4, num. '2:7. -
Molina~ tre 4, disp. 31, num. 4, v. f. - Lugo, disp. 14,
nume 70. - 4 Tract. 13, cap. 4, nume 52. - Less' cap. 11,
JI
dub.14, Dum. 83. - Bonaco} disp. 2, de Restit. in partic.,
975. - a) Elbel: « Ubi civitas aliqua, in-
quit, constat mille incolis, sufficit famam facti
alieujus pervolasse ad trz'ginta diversos, etc.
ex i1la civitate».
b) Molina, Lugo, Haunold, pro civitate
5000 ineolarum,requirunt ut infamiasit «inter
trz'gz'nta sparsim de eadem civitate ». Et ita
etiam dixerat S. Alphonsus in la et 2a edi-
tione.
c) Sitque «simul nixa [fuma] sufficientibus
indiciis '. Ita Stephanus.
367
e tum veniale: ut V. gr., si de adultero Infamem
dicas quod rniserit litteras amatorias ; in uno cri-
e mine diffa·
e quia tunc non notabiliter augetur in- mare de alio
valde affini
est veniale.
e farnia », - [Nec si de publico fure dicas
esse perjurum; nec si de famoso lusore
dicas omisisse Missam, non curare fami-
liam. Ita Salmant.f cum Lessio, Lugo a),
Bonacina, Tapia, etc. - Vel si dicas de
milite, fornicationem vel duellum pa-
trasse].
" De disparato tamen et non connexo De dispa-
rato, est le-
« crimine infamare, est mortale; quia in- thale,
« famis in uno genere vitii non arnisit jus
e famae in aliis virtutibus. Tanner 5 ex
« Navarro et Lessio », - [Sic etiam dicunt
Salmant,." cum Lessio a), Lugo, Bonacì-
na a), etc., esse grave de femina diffamata
de uno adulterio, narrare aliud occultum.]
- « contra Silvestrum 7, Paludanum, etc. »,
917. - « 12°. Detractio materialis ex Detractio
« loquacitate orta est mortale, si gravem
matertajìs,
quandoque
e proximi laesionem ìmportet, idque ad-
Iethalis.
« vertatur; quia, etsi non intendatur dì-
" recte laesio alterius, ea tamen indirecte
« et implicite est volita, et aequivalet for-
e mali. - Veniale autem tantum erit, si Quando-
9.!.W venia-
« non sequatur laesio gravìs; quìa scilicet ho.
e communiter non serio accipitur nee ere-
« ditur ».
« Sìmìlìter erit veniale tantum, audita Referre
peccata al-
" referre ut audita tantum, hoc est nihil terius l ut
audita ab
e affirmando de rei veritate, sed dubita· aliis,
« tionem potius suam de ea significando;
« ita ut nulla inde secutura putetur infa-
"mia, nec auditores rationabiliter sint
" credituri. Ita contra Azor a) docet Tan·
« ner b), Escobar 8: eo quod diffamatio, si
qu. 4, punct. 7. - Tapia, tomo 2, lib. 5, qu. 14, art. 4,
num. 6. - li Tom. 3, disp. 4, qu. 8, dub. 7, num. 141. .
Navar., Man., cap. 18, num.42•. Lesso} loe. cit., num.84.
_ li Loc. cit., nume 52.· Lugo, loe. cit., nume 58. - 'l' V. De·
tractio" quaer. 1, v. f. - Paludan" in 4, disto 19, qu . .11,
v. Similiter, (num. 8.) - S Tr.!, exam.l0, cap. 4, num.40
(edit. Lugd. S. d.).
976. - a) Lugo, dZ·sp. 14, n. 58, manifes!e
eoncordat; si enim non eadem, similia saltem
exempla affert. - Idemque dicendum de Les-
sio, n. 84, et de Bonacina, n. 3, qui princi-
pium generale habent,etsi non afferant exem·
plum de muliere adultera.
971. - a) Azor videtur utique doctrinae
hic expositae contradicère, eo quod parto 3,
!t'b. 13, cap. 6, dub. 6, alias requirit condi-
tiones, ad hoc ut non sit mortale.
b) Tanner, tom' 3, dz"sp. 4, qu. 8, dub. 7,
 3ò8 UB. m. " TRACT. \/1. ••• (;1\1". 1. - nE OCTAVO 1"RAECEP1'0 DECALOGI. DUB. II. - DE DETRACTIONE. :169

« forte sequatur l imputetur audienti , si sua levitate vel malìtìa, non peccas con- nis aut sodomiae, tunc peccas graviter, «rosa sive non, docet Lugo, et Tambu-
« credat, - Idem docet card. de Lugo l, tra justìtìam: quia non es causa effìcax etiamsi dubitanter dica s, quia haec sola « rinìus 6.
« recte limitans , nìsi grave damnum ex damni, sed mere per accidens. At peccas suspicio horum valde infamat; juxta dieta « 16°.Similiter mortale est, tacita per-
« modo narrandi vel ex levitate audien- contra carìtatem ; quia quìsque tenetur n. 964. - E converso, si referas crimen «sona, nominare monasterium vel ordì-
e tìum (qui temere credituri sint et vul- impedire grave damnum proxìmì, quan- tamquam auditum a personis fide indi- « nem religiosum, ex quo aliquis grave
« gaturì ) secuturum possis praevìdere. tum commode potest. gnis, v. gr. ab inimicis infamati, etc., tunc e peccatum occultum, V. gr. adulterii vel
« Hinc peccas gravìter contra justìtìam, Dìcendum 3°. Si tandem ita referas, quandoque non peccas mortaliter respectu infamati; "fornieationis, commìserìt. - Navarra,
est contra
« si referens grave crìmen, addas id tibi ut audientes probabiliter et merito sint justitialU. ut Salmant, l. « Trullench 7.
« dictum esse a viro fide dìgno; quia prae- credituri, puta si asseras audivisse a per- Defuncti
infamatio,
918. - « 13°. Mortuum infamare, minus « 17°.Explicandum est in confessione Explican-
dus in con-
« bes sufficiens fundamentum credendi. - sona fide digna, tunc peccas etìam contra Iethalìs, «grave est quam vivum: mortale tamen « an apud multos et quot circiter, an vero fessione nu-
merusaudi·
« Vide Diana 2 », justitiam , quia das sufficientem causam « et ad restitutionem obligans. - Les- « apud unum tantum alìcuì detraxeris, Ita torum.
Quaeritur: an referre tantum peccata credendi malum, Ita Lessius 8, Lugo 4 i Spo- « sius 9, Bonacina 8. « probabìliter Bonacina 8 ex Sanchez c),
occulta aùerius ut ab alz'z's audz'ta, sz't rer 6 cum S. Antonino C), Cajetano C), Sil- Male loqui
de ignoto
" 14°.Non esse mortale, de aliquo igno- « Silvestro c), Adriano C). Sed card. Lugo d)
mortale? vestro c), Laymann, Tamburinìo et com- vel Indeter- « to vel indeterminato male loqui, V. gr. « ex Navarro d), Salas d), Coninck d) etc.,
minato,non
quandoque
non est le- Dicendum l°. Non peccas mortaliter, munì; Croix d), Salmant. e) cum Soto e), letha!e. «in tali loco esse multos improbos, in « negat, di.;itque contrarium esse proba-
ehaìe ; si ita referas, ut tibi probabile non sit Trullench, Villalobos e), Silvio f), etc. - « tali collegio unum canonicum commi- " bilius, - Nec omittendum, si quem infa-
ul1am in de infamiam orituram , eo quod Additque Lessius 6 (et hoc Salmant, 7' ha- « sisse grave crimen, V. gr. simoniam; « maveris libello famoso; cum id sìt genus
alii non sint credituri. bent ut certum cum Baàez, Lugo et Bo- "docetEscobar a) ex Fagundezwc-c quod « detrahendi gravissimum, et ad plurimos
quandoque Dìcendum 2°. Si audita referas coram nacìna), quod si referas crìmen alicujus e: Trul1ench 4 ex Bonacina, Azor b), etc., " pertinens. Non tamen necessario dìcen-
est" contra
caritatern ; iis qui probabiliter sin t credituri ex sola valde enorme, puta haeresis, rebellìo- « limitat, si non sit tale quod in alios re- « dum in quo genere ìnfamaverìs: quia
" dundet. « fama semper est ejusdem speciei in ge-
1 Disp. 14, n.56 et 57. - , Parto 3, tr, 5, resol.28. - lib. 7, cap. lO, dub, 5, n. 2 et 3. - • Loc, cìt., n. 24. -
3 Cap. 11, dub. 5. - • Disp, 14, num, 56 et 57. - G Tr. 5, 7 Tr, 13, cap. 4, n. 49. - Baiie:l, in 211.lU 2110, qu, 73, art. 2,
Detrahere « 15°. Gravissime autem peccant qui «nere morìs, Card. Lugo 9 »,
ordini retl-
cap. 4, n. 62. - Laym., Iib, 3, tr. 3, parto 2, cap. 3, n. 7. - dub. 2, conel. 2. - Lugo, disp. 14, num, 56, i. f. - Bonac., gioso vel
monasterlo,
« ordini seu statui alicuì religiosorum in 919. - «18°. Peccat mortaliter contra Audiens
de tr a c t o-
Tambur., Decal., Iib, 9, cap. 3, § 2, num, 5 et 6. - Trull., disp. 2, de Restit. in partic., qu. 4, punct. 5, n. 1, V • •Quinta. ì

n. 139, concedit probabile esse ejusmodi de-
trectatores non peccare contra justitiam. Sed
n. 140, eam doctrinam approbat, quam S. Al-
phonsus infra, distinctius et clarius quam Bu·
senbaum hic ex Escobar, exponit.
c) S. Antoninus, Cajetanus et Silvester a
Sporer (ex Laymann) citantur, pro ea dum-
taxat parte, qua negat peccatum esse contra
justitiam, si ex levitate audientium infamia
sequatur, uti S. Alphonsus ait in Dicend. 2.
Quod utique innuit Cajetanus, in 2 am 2 ae,
qu. 73, art. 2, ubi scribit: «Modus... dicendi
scilicet assertive, vel ex auditu, aut dubita-
tive, multam varietatem in hoc facit. Nam
solus assertor proprie tollit famam. Propter
quod reliqui non tenentgr ad restitutionem
famae, si falsum sit quod retulerunt aut dubia
aestimatione narrarunt. Ex levitate siquidem
audientis, non ex vi dicentis, laeditur fama,
si laeditur, in his casibus». - S. Antoninus
pariter, parto 2, tit. 2, cap. 2, § 3, V. Quan·
tum ad tertium, scribit: «Nisi ille ostendat
aliquam certitudinem majorem quam ex rela-
tione communi, non aufert ex natura actus
ilfi famam in opinione audientium; quia si illi
firmiter concipiunt et credunt ex hoc, illum
de quo est sermo essecriminosum, leves
sunt •. - Silvester denique, v. Detractio, qu.l,
i. f., negat esse mortale ex Scoto, « quando
ex loquacitate dicuntur infamatoria recitative,
quia ex natura talis actus, non aufertur fama
in opinione audientis, quia cito credens levis
est corde '.
d) Croix, lz'b. 3, parto 2, n. 1207, ita lo·
g r a vissi· « communi vel monasterio detrahunt, di- « justitiam, et tenetur ad restitutionem, nem, quan-
mum. do peccet,
e cendo V. gr. quod in eo male vìvatur, « ratione cooperationis, ìs qui audit detra-
quitur: «Si quis referat audita ut audita, sci- « non servetur observantia regularis, etc.: « ctorem , excitando vel animando effi-
licet dubitanter et absque asseveratione, si « nisi ùi sz't plane notorz'um. Quia gravis- « caciter.
sit quid grave, si audientes ex levitate vel «sime nocent; tenenturque sub mortali « Qui vero laetatur tantum detractione
malitia sunt credituri', aut tamquam indubi· « adrestitutionem toti communitati, a qua « auditai aut, licet non laetetur, qui non
tatum divulgaturi, est mortale, quia sic injuste « superioris remissio non excusat. Sotus, « impedit, cum commode possìt, peccat
causatur gravis infamia proximo; si autem
non aliter credituri sunt vel divulgaturi quam " Navarra, Trullench 6. - Talem autem « pro ratione damni, mortaliter vel venia·
audiant, ordinarie erit veniale tantum, quia «sufficienter confiteri, si dicat: Detraxi «liter contra caritatem; non tamen tene-
fama absolute non tollitur, sed tantum quasi « cuidam religioni, ordini vel monaste· « tur ad restitutionem, nisi sit superior,
semiplene, uti per dubium, suspicionem vel « rio, etc. i sive sit communitas nume- « pater vel dominus: is enim ex officio
opinionem temerariam •.
e) Salmant., tr; 13, cap. 4, n. 51, dicunt 1 Tr. 13, cap. 4, n. 49. - • Cap. 11, dub. 21,'n. 114. - lib.2, cap. 4, n. 355. ~ • Loc. cit., duo. 14, n. 5. - Lugo, de
lethalem detractionem esse, ejusmodi crimen IlDisp. 2, de Restit. in partie., qu. 4, punct. '2, num. 2 Poenit., disp. 16, n. 135. - • Method. confess., lib. 2, cap. 9,
occultum referre, ut auditum coram multis, et 3. - ' Lib. 7, cap. lO, dub. 3, n. 12. - Bona<:., loc. cit., § 1, n.4.-Petr.Navar., 1oc. cit., n.353. - ' Loc. cit., dub. 14,
nisi a personis levibus et omnino fide indignis n. lO. - Sohes, de Just. et Jure, lìb. 4, qu. 6, art. 3, de n. 5. - S Disp. 5, de Sacro Poenit., qu.5, sect. 2, punct.2,
auditum referatur '. - Et Sotus, de Just. et 4° argum., v. Ex hz's autem. -- Petr. Navaro, de Restit., § 3, diff. 3, n. 21. - • De Sacro Poenit., disp. 16, n.265.
Jure, lz'b. 4) qu. 6, art. 3, de 4 0 arg., v. Quar-
tus denique.. ac Villalobos, parto 2, tr. Il,
dzff. 36, n.6 et 7, absque distinctione dicunt 978. - a) Escobar, tr. 1) exam. lO, cap. 4, t'n Decal., lz'b. 1, cap. 6, n.8, et dicit in con-
se non admittere Cajetani sententiam, quae 1'1.54, (edit. Lugd. s. d.; al. edito Lugd. 1644, fessione fatendum esse « quot personis scan-
scilicet negat ad restitutionem teneri ejusmodi et Venet 1660, n.9l), limitat: «Modo dictione dalum datum sit, etiamsi unica vice, ac unico
detractorem, si infamia acciderit ex audien- tua, talis loci nimium non minuas existima· peccato coram illis perpetrato detur •. - Sil·
tium levitate. tionem •. - Fagundez autem, ab Escobar uti- vester autem et Adrianus a Bonacina alle-
f) Silvius, in 2 am 2 ae , qu. 62, art. 2, que citatus ut refert Busenbaum, rem tantum- gantur, quasi tueantur doctrinam a Busen-
qu.16, conci. l, dicit veniale saltem esse con- modo innuit, Decal., lib. 8, cap. 3, n. 15, baum ex Bonacina expositam; at re quidem
tra caritatem, si fiat ex quadam loquacitate, dicens: « Tunc peccare mortaliter cOl1tra ju· vera, Silvester, v. Scandalum, qu. 2, nihil
seclusò etiam animo diffamandi vel nocendi. stitiam detractores religionum ..., quando de· habet quod possit huc afferri; Adrianus vero,
Si fiat animo famam laedendi, et vere eam trahunt de persona particulari •. in 4, de Confess., qu. 4, V. Ex his, asserit
laedat et notabiliter, mortale esse ait conci.2, li) Azor, parto 3, lib. 13, cap. 7, dub. 6, confitendas esse circumstantias peccati, quae
et ad restitutionem obligans. Quam eamdem perspicue limitationem hanc insinuat, dicens vices aut numerum mutant.
obligationem urgere asserit conci. 3, si de- mortale esse peccatum, «si dicat omnes esse d) Lugo, loc. cit., n. 135 et 164, male hic il
tractio fiat absque animo laedendi famam et improbos •. Busenbaum citatur; nam tractat de ipsis per-
absque declaratione crimen esse verum, dum- c) Sanchez a Bonacina quidem citatur, ut sonis quibus detrahitur. Ibidem tamen negat
modo alter graviter inde infametur. asserit Busenbaum; sed tractat de scandalo, confìtendum essenumerum eorum quibus quis
S. ALl~HO:-;SIJ Ojlcrd 11Ioralin. - Tom. II. 24
 370 LIB. III. - TRACT. VI •. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI.
« tenetur impedire subdìtum ne alteri in-
Non sem.. « juste noceat. - Dixi: sz' commode possit;
per tenetur
e: quia non peccat qui putat monìtìonem
~~:;~~:~:
temo « suam nìhìl profuturam; vel ex eo ma-
« gnum incommodum metuit; vel qui ra-
« tionabili verecundia prohibeturob aucto-
« rìtatem detrahentis. Debet tamen tunc
«discedere, si commode potest, faciem
« tristiorem ostendere, vel alio sermonem
« avertere. - Vide Lessium et Bonacina 1.
«Hinc aequalìs raro, inferior rarissime,
« tenetur corrigere detractorem: l°. Quia
« audiens plerumque nescit an quod di-
« citur sit notorium, tametsi ipse Ignora-
e verit; et in dubio non est cur damnet
« detractorem: in quo multi falluntur,
« existimantes, simul ac aliquid audiunt
« dici contra proxìmum, id sìbi mox refu-
« tandum ». [Excipe, si detrahens sit homo
perditus; ut recte ait Roncaglia 2]. -
«2°. Quìa, coepta detractione, saepe me-
« lius consulitur proximo, si sinatur ab-
« solvì quam si abrumpatur, Nam si dì-
« stincte explìcetur , saepe non tam gra-
« viter apprehenditur quam initio conce-
« ptum erat, - 3°. Quia saepe sine gravi
« offensione non potes corrigere. ---: 4°.Quia
« saepe alter habet justam causam mani-
« festandi , praesertim uni soli. - Card.
« Lugo 3. Vide Diana 4 ».
Sed melius haec sunt explicanda.
Quaeritur: quomodo peccet audzens de-
lnductio trahentem?
ad detra-
hendum, le- Resp. l°. Qui inducit alterum ad muro
thale con-
tra justi- murandum certe peccat graviter, et con·
tiam. tra justitiam.
Less., cap. 11, dub. 4. - l Disp. 2, de Restit. in partic.,
qu. 4, punct. 11. - • Tr. 18, qu. 4, de Restit., cap. 2, qu. 11,
resp. 4. - • De lust. et lure, disp. 14, n. 128. - ' Parto 2,
tr. 17 (8 misc.), resol. 24; et parto 8, tr. 5, resol. 85. -
Less., cap. 11, num. 20. - Bonac., disp. 2, de Restit. in
partic., qu. 4, punct. 11, n. 5. - • Tr. 18, cap. 4, n. 69. -
6 Parto 4, confero 12, n. 863. - 7 Tr. 18, qu. 4, de Restit.,
unico actu scandalum praebuit; quod quidem
hic ad rem facit. Sed non affert Navarrum,
Salas et Coninck pro praesenti doctrina.
979. - a) S. Thomas, 2 a 2 ae, qu. 73, art. 4,
scribit: • Si quidem inducat eum ad detra-
hendum, vel saltem placeat ei detractio pro-
pter odium ejus cui detrahitur, non minus
peccatquam detrahens, et quandoque magis».
Inferius autem perspicue innuit eum cui pIa-
cet detractio, solurn contra caritatem peccare,
inquiens: «In culpam ei vertitur, si non re·
sistit cum possit resistere, eadem ratione qua
Resp. ~. Qui autem non inducit, sed de Gaudiumdetra-
tantum gaudet de detractione gravi, pec- ctìone gra-
vi, lethale
cat graviter, non contra justitiam, sed contra cari-
contra caritatem, cum delectetur de gravi
tatem,
damno proxìmì. Ita cum alìis S. Tho-
mas a).
Exceptio-
Excipiunt Lessius et Bonacina, apud nes.
Salmant.•, si ille non gauderet de infamia
proximi nec de detractione; sed de audi-
tione rei novae, seu de cognitione curiosa
alienorum crìmìnum.
Immo Elbel 6, Roncaglia 7; Sporer 8
cum Molina, Lessio ac Laymann; Bona-
cina 9; et Salmant. lO cum Toleto, Dica-
stillo et Reginaldo b), dicunt non pec-
care graviter, etiamsi de .ìpsa detractione
delectetur, non causa odii vel gaudii de
alterius damno, sed ex curiositate seu
vanitate C), idque deducunt ex S. Thoma 1~,
qui tunc tantum docet esse grave, quando
placeat et' detractso propter odz'um ejus
cui detrahz'tur.
Resp.3°.Superiortamdetrahentisquam detrahentis
Superi or
detracti peccat graviter audiendo detra- et deQ:acti
ctionem, si earo non avertat-, cuttl. com- di~~S ~:~~:
mode possit; quia ipsi specialis obligatio liter peccat:
ìncumbìt corrigendi detrahentem , aut
damno infamati obviandi. - S. Thomas 12,
Lugo 18, Sporer 14 curo communì,
980. - An autem superlor tunc peccet
contra justt'tt"am, et teneatur ad restt'tu·
#onem?
superior
Prz'ma sententia cum Busenbaum (hic) detrahentis
affirmat, si praelatus sit superior detra· ~~i~:i~,jj~:
hentis; quia (dicit) ipse tenetur ex officio xta alios;
obstare ne subditus alteri noceat.
cap. 2, qu. 11, resp. 2. - , Tr. 5, cap. 4, num. 106, V. f. -
Molina, tr. 4, disp. 34, n. 2, v. f. - Less., cap. 11, n. 20••
LayrA..) lib. 3, tr. 3, parto 2, cap. 3, n. 14. - o Loc. cit.,
num. 5. - 16 Tr. 18, cap. 4, num. 69, v. f. - Tolet., lib.5,
cap. 67. - Dicast., de Restit.• disp. 12, parto 8, app. 2,
dub. 20, n. 346. - u 2- 2.a.e, qu.73, art. 4. - 19 Loc. cit.-
13 Disp. 14, n. 180 et seqq. - " Loc. cit., n. 107.
tenetur aliquis sublevare asinum alterius
jacentem sub onere».
b) Reginaldus citatur quidem hic a Sal-
mant.; sed hanc partem, lib. 24, n. 95, a con-
trario dumtaxat innuit, dicens mortaliter pec·
care eum, qui detractionem audit, «si inte-
rius complaceat in tali auditione..., quia... de
malo proximi gaudet»; et dicit venialiter
tantum peccare, qui ex negligentia non im-
pedit, quia in eo est tantum «levitas animi
in audiendo».
c) Elbel, Sporer, Molina, Lessius,Laymann
DUB. II. - DE DETRACTIONE.
superior
infamati, Secunda sententia cum Salmant.", Ba-
juxta alios, nez a) et Tapia, affirmat, si sit superior in-
famati; quia ex officio tenetur ad obvian-
dum ìnfamìae subditi, guae officit illi ad
bonum spirituale in alios promovendum.
Forte pro- Tertt'atamen forteprobabilior sententia
babilius u-
terque s o-
lum contra
negat peccare' contra justitiam, neque su-
ca.ritatem; periorem detrahentis: cum ipse non te-
neatur invigilare bono alterius non subditi
(sed non excusatur a culpa gravi contra
quandoque
contrajusti-
caritatem; et etiam contra justitiam, si
tiam, sit episcopus vel parochus, et non corri-
gat, quia hi tenentur ex justitia ad corri-
gendos subdìtos, juxta dieta n. 360) V. Sed
dubt'tatur); neque superiorem infamati:
cum ipsi non incumbat ex justitia bono
temporali subditi attendere. Quod autem
infamatus ìmpedìatur sic promovere spiri.
tualem profectum aliorum, videtur esse
per accìdens, Ita Sotus b), Rebellus et Dì-
castillus C), apud Salmant, 2; et consentit
Lugo d). - Bene autem advertit Lugo 8
quod si ìnfamatus et ìnfamans sint sub-
diti, et infamatus imploret praelati aucto-
ritatem ut fama ei restituatur; tunc ille
ex justitia ad id tenetur, modo possit sine
timore gravìorìs mali.
l Tr. 18, cap. 4, n. 70. - Tapia, tomo 2, Iib, 5, qn. 14,
art. 9, n. 4. - Rebett., parto 1, lib. 4, qu, 6, n. 9. - • Tr. 18,
cap. 4, n. 70. - , Disp; 14,n. 181 et seqq. ~ Lugo, 10c. cit.,
n.I25. - Less., cap. Il, n. 21. - BonaC., disp. 2, de Restit.
in partie., qu. 4, punct. 1'1, num. 6. - Dicast'l de Restit.,
disp. 12, n. 347. - • Loc. cit., num. 72. - Lugo, 10c. cit.,
n. 128. - • Loc. cit., n. 74. - , Tr. 18, qu. 4, de Restit.,
cap. 2, Reg. in praxi, n. 7•. ~ 'Z Loco cit., n. 22. - s'Tr•.5,
et Bonacina negant esse mortale si sibi com·
placeat de rei novitate, de detractoris facun·
dia, eloquentia, lepido sermone et similibus.
980. _a) Baiiez,in 2 a m 2 ae , qu. 73, art. 4,
conel. 3, 4 et 5, docet utrumque superiorem
contra justitiam peccare ac teneri ad restitu-
tionem, cum hac tamen differentia: ut si sit
diffamati superior, teneatur facere infamato
restitutionem; si vero detrahentis tantum sit
superior, ad aliquam restitutionem ipsi de-
trahenti, non vero infamato faciendam te·
neatur.
b) Sotus, de Just. et]ure, lib. 5, qu. lO,
art. 4, concI. 3, ita docet de solo infamati su-
periore, quidquid falso asserant Salmant.;
praelatum vero detrahentis ex justitia teneri;
quod videtur dicere respectu tantummodo de-
trahentis.
c) Dicastillus, de Restit., disp.12, n. 350,
id sane probabilissimum esse asserit, ut refe-
runt Salmant.; sed n. 351, probabilius sic
371
981. - Dubìum majus est: An persona
partzcularts peccet graoiter, si detractio-
nem, cum commode possit, non auertit?
Affirmat Busenbaum (hic), cum Lugo,
Lessio, Bonacina, Dicastillo, etc., apud Sal-
mant.s. - Sed quia auctores relatae sen- Pri'vatus
non impe-
tentiae plures addunt limitationes (quas diens detra-
afferunt Busenbaum, Lugo, etc. n. 979, ctionem ve-
uialiter-pec-
v. Hinc); censent absolute Salmant, 5, di- car.
cendum esse cum communi thomistarum,
privatam personam nonnisi venialiter pec-
care, si ex verecundia, timore vel neglì-
gentia detractioni non resistat, etiam cum
coromode possit: modo a) praeter ìnfa-
mìam aliud damnum ex detractione non
accedat. Ita Roncaglia 6, Lessius 7, Sporer 8,
Mazzotta 9, Elbel l o ; Salmant, 11 cum Soto,
Baàez, Tapia, Rebello, Tanner, Diaria, etc.;
ex S. Thoma 12, qui sic docet: Si vero non
placet et' peccatum, sed ex tt'more, vel ne-
glt'gentza) vel etzam oerecundia quadam
omz'ttat repellere 4etrahentem,' peccat q,Ut~
dem, sed multo minus quam detrahens :
et plerumque venzal#er. - Addit autem In u-ibus
S. Doctor: plerumque (ut notant Salmant.); casibus , e·
tiam letha-
quia dicit postea in tribus casibus peccare Utero
graviter: nempe lO si esset superior; 2° si
cap. 4, n. 109. - 9 Tr, 4, disp. 2, qu. 2, cap. 1, § 1, qu, lO. -
1(1 Parto 4, confero 12, n. 373. - n Loc. cit., n. 74~ - Sotus ,
de ]ust. et Jure, lib.5, qu. lO, art. 4, concI. 2. - Banez, in
2ll.t1>· 2lt.ll, qu.73, art. 4, concl. ult•• Tapia, tomo 2, iib. 5, qu.14,
art. 9, n. 3•• RelJell., parto 1, Iib.4, qu. 6, n. 8. - Tanner,
tomo a,. disp. 4, qu. 8, dub. 7, n. 151. - Diana) part,"2, tr. li,
resol. 24; part.8, tr.5, resol. 85; part.4, tr. 4, resol. 228..
19,2;1. 2.a.(l, qUI,7S, art•. 4, corp.- Salmant.) loe. cit., n; 74.
distinguendum essedicit: Si sit diffamati prae-
latus, ad restitutionem tenetur; si vero detra-
hentis sit praelatus, non tenetur.
d) Lugo a Salmant. non satis accurate
adducitur; etenimLugo, disp.14, n.130, ne-
gat detrahentis praelatum teneri ex justitia;
sed n.131affirmat infamati praelatum exju-
stitia teneri; quod n. 132 de civitatis guber-
natore sic limitat, utsolum ex justitia tenea-
tur in iis, quae communiter ad ejus forum
pertinent, et de quibus interpellatus ab illo
qui injuriam patitur, solet et debét providere:
non autem quaelibet lIlortalis detractio deduci
solet et debetad forum talisgubernatoris;
aliud vero dicendum (n. 133) videtur'de prae-
lato regulari, qui ad ejusmodi etiam injurias
interpellari solet, et de iis etiam corrigere
solet subditos.
981. c a)Conditionem hanc praetermittunt
Mazzotta et Elbel, in reliquis cum S. AlphonsQ
consentientes.
 372 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE ocrAVo PRAECEPTO DECALOGI. DUB. II. - DE DE1·RACTIONE. 373
aliud damnum proximo immineret; 3 si 983. - « Quaeres Il". An lt'ceat setpsum
0
Ratio Laymannì est, quia in eo casu adest Caeterum, ipsi Molina et Laymann non
ipse ob timorem ultimum finem in crea- « t'nfamare? iujuria sine damno; quo sec1uso, nullam negant quod offensor teneatur petere ve-
tura constitueret. « Resp. Id non esse saltem mortale re- Infamare ait esse obligationem restìtutionis, - Ra- niam ab offenso, saltem ad reconciliandum
e ps u m ,
Praeterea, 'praecìsìs his casibus, me- «gulariter. - Ha Lessìus, Filliuccius et sper se non
ì

tic autem Molinae est, quia, licet damnum animum illus exasperatum j juxta prae-
moranda est alia doctrina S. Thomae 1 « Laymann 5. Quia non est contra justi- lethale. adfuerit, illud tamen transiit et amplius ceptum Salvatoris (Matth. v, 23, 24): St:..
(relata per extensum Lsb, II, n. 37), ubi « tiam, cum sit famae suae dominus: nec non perseverat, cum deinde offensor jam offers munus tuum ad altare, et t'bz' recor-
docet excusari a mortali, qui ob timorem c contra caritatem j quia haec non obligat solitam debitamque honoris testificatio- datus fueris quia frater tuus habet alt'quùl
omittit facere correptionem: modo ei non «ad bona externa conservanda, nisi in nem nunc offenso exhibeat, ut supponitur. adoersum te..., vade prtus reconciliarifra-
constet quod correptio sit profutura. - Atlirman· Sed affirmandum reor omnino cum
« quantum id exigit salus propria vel pro- durn est de- tri tuo.
Probabi- At quia in hac materia detractionis diffì- « ximi. - Dixi: regulariter , quia per accì- dens Per accì- beri. communi et vera sententia, quam tenent
Iiter priva- Ietha- 986. - Quaeritur 2°. Quomodo facz"enda
tus semper cillime constare potest correptionem pro- «dens potest esse mortaler-ut v. gr., si le. Lessius 1; Salmant. 9 cum Re bello, Trul- sit honoris restt'tutt'o?
a mortali
excusatur. ficere, et aliunde facillime offenduntur « tua fama sit necessaria munerìj.vel si lench, Vìllalobos, Prado et Serra; Spo- Resp. illam satisfactionem requiri, quae Modus sa-
detrahentes coram aliis correpti, immo « tibi damnum vitae, vel aliis infamiae, rer b); Roncaglia 3 cum S. Antonino; Lu- censetur sufficiens ad manifestandam ae- tisfaciendi,
periculum est quod potius augeant vel « ex eadem sequeretur. go 4, qui dicit omnino tenendam, referens stimationem, juxta conditionem personae
confirment detractionem: ex omnibus his « Unde resolves: ex Rebello, contrariam reprobatam fuisse offensae.
motivis simul congestis, rationabiliter su- «Non est mortale, ad vitanda gravia si~mfai~~~ Romae a censoribus Societatis jesu. Ratio, Si enim dehonorans fuerit superior,'
stineri potest praefata communissima sen- « tormenta, falsum crimen sibi imponere, crimen ad quia contra rationes primae sententiae sufficiet si honorabiliter dehonoratum sa-
vitanda
tentia excusans universe audientes a mor- « ex quo etiam mors sequatur; quia non gravia tor- probatur in tali casu quod bene adest lutet, domi invitet, benevolentiam osten-
menta, non damnum, et damnum perseverato - Quod
tali, si correptionem omittant. «tenetur homo cum tantis cruciatibus lethale, dat, etc .. Secus, si fuerit aequalis vel in-
Quando- Excusantur autem apud omnes etiam « vitam suam tueri: nee talis dicitur se adsit damnum, non videtur posse negari. ferior; tunc major satisfactio requirìtur,
queetiama
veniali. a veniali, qui', advertendo detractionem, .« interficere, sed tantum ex justa causa Nam, ut pro certo habet S. Thomas 5, in nempe ut praeveniat in salutando, cedat
vel dìscedunt, vel sermonem divertunt, - vìtam morti exponere. - Lessiuset Fil- omni contumelia, adhuc occulta, praeter locum, veniam petat: qui modus quidem
vel faciem avertunt aut tristem osten- « liuccius », [Angelus, Silvester, Tanner. injuriam adest damnum honoris injuste aptior est ad contumeliam compensandam.
dunt; ex Provo xxv, 23: Dissipa:... facies Vide infra, ia: IV, n. 275J. laesi; cum quisque habeatjus ut debìtusho- Caeterum talis petitio veniae non est ne-
trtstts lt"nguam detrahentem. Ratio, quia 984. - Notandum autem est hic quo- nor sibi servetur. - Quod autem damnum cessaria, nisi quando aliter satisfieri ne-
istae actiones sunt verae correptiones. - modo restituendus St't honor t'njuste ab- hoc perseveret, pariter non est dubitano queat. Ita Lessius 6; Salmant. 7 cum Caje-
Vide Salmant,", Elbel 3, Mazzotta 4 et alios latus. - Certum est quod, si honor publi- liaContume-
pubfica,
dum; curo honor offensi remaneat laesus, tano, Trullench, Bonacina, Dicastillo, etc.
communiter. ce sit ablatus per contumelìam, publice publice re- usquedum per debitam satisfactionem re- - Ideo addunt, nunquam teneri praela-
paranda.
982. - « Quaeres IO. An liceat alium etiam restitui debet coram :iIlisqui deho- paretur. Non reparatur vero per signa tum veniam petere a subdito, herum a
«infamare ad tormenta gravia m'landa? norationi praesentes fuerunt; vel saltem communia postea exhibita, ut supponit famulo, virum ab uxore, nobìlem a ple-
Infamare « Resp. I", Licet, si crimen sit verum; per modum quo satisfactio de facili ad Molina c), postquam injuria est illata: bejo.
alium ad vi-
tanda gra- « quia nullam alteri facit injuriam, cum Suffìcit sa-
ipsorum notitiam pervenire possit. Sufficit tisfactio per
quia, ut bene arguit Lugo, qui alteri in- 987. - Quaeritur 3°. An oentae pett'tio
via tormen..
ta , quando « habeat jus illud in necessitate revelandi. autem ut satisfactio fiat per aliam perso- alium• . juriam irrogavit, in aestimatione homi- sit semper sufficiens satisfactio ?
licitum, num non videtur eum honorare sicut de-
« Resp. 2". Si crìmen sit falsum, non nam, quae nomine dehonorantis veniam Affirmant Lessius a); cum Bonacina, Veniae pe-
bet; immo potius videtur contemnere, si titio j ux t a
Quando « licet j quia esset mendacium pernìcìosum, petat, etc. - Ha Salmant. 6 cum Trullench Trullench, etc., apud Salmant. 8. - Sed alios se m-
illicitum. per suffìcit,
« Silvester tamen et Navarrus a) putant et Petro Navarra. honore solito ipsum revereatur, quin ve- negant Salmant. 9 cum Soto, Serra, Lugo, Probabl-
« veniale tantum esse, si sola infamia se- 985. - Sed quaeritur l°. An, si contu- l iaContumc- niam ei petat contumeliae irrogatae. Ledesma b); et Roncaglia 10 cum S. Anto- Iìus turo
n e g a-
e occul-
« quatur, et post torturam' revocetur; eo melt'a fut't occulta, debeatur satzsfactio? tae, juxta a- 1 Cap. 11, dub, 27, n. 140. - , Tr. 13, cap. 4, n. 11Z. _ n. 113 et 114•• Cajetan .• in 2l1.m 2ne, qu, 72, art. 3, dub ..
lias 110n de-
« quod non sit infamia efficax », - [Vide Negant Molina 7 et Laymann"; sed isti betur satìs- Rebett., parto 1, lib. 2, qu, lO, n.3.. Trult., lìb. 7, cap. io, Trull., lib. 7, cap. 10, dub, 31, n. 5, 6, 7 et 10. - Bonac,
infra, ie. IV, n. 277]. auctores diversa ratione ducuntur a). - factio, dub.31, n. 2•. Villal., parto 2, tr, 11, diff. 42, n. 3.. Prado, disp.2, de Restit. in partic., qu, 5, punct, 2, n.5. - Dicast,
cap. 18, qu, 6, § 1, n. 3•• Serra, in 2 nm 2ne , qu, 62, art. 2, de Restit., disp. 12, parto 4, dub, 1, n. 360 et seqq, - Bonac.,
2n 2:1~, qu. 33, art. 2, ad 3. - 2: Tr.13, cap. 4, n. 72.
1 et 118. - Angelo} v. Detractio, n. 6. - Silvest.~ v. Detra.. dub. 4, v. Dicendum 2. - 3 Tr. 13, qu. 4, de Restit., cap. 1, Ioe. cit., n. 5, v. Secundo • • Trull" Ioe. cit., 11. 7 et 8. _
- Parto 4, confero 12, n. 373. - .. Tr. 4, disp. 2, qu. 2,
3 etio, quaer. 3. - Tanner~ tomo 3, disp. 4, qu. ,8, n. 149.- qu. 2, resp. 3. ~ S. Anton., parto 2, tit. 2, cap. 2, § 3. - 8 Loe. cit,. n. 115. - 9 Loc. cito • SO/US, de ]ust. et Jure,

cap. 1, § 1, quaer. lO. - Silvest.~ v. Detractio, nume 4, , Tr. 13, cap. 4, n. 110. - Trull., lib. 7, cap. lO, dub. 31, • Disp. 15, num. 53 et 54. - Rebell., 1oc. cit., num. 3. - lib.4, qu. 6, art. 3, de [> argum., v. Sed de hac. - Serrai
qu. 3. - Less., lib. 2. cap. 11, dub. 6. - FilI., tr. 40, n. 11•. Petr. Navar., de Restit., lib. 2, cap. 4. n. 443. - l:i 211. 2M , qu. 72, art. 1, ad 1. - Lugo, disp. 15, nume 55. in 2111n 211e, qu.62, art. 2, dub. 4, V. Dicendu1n 3. - Lugol
num. 113. - , Lib. 3, tr. 3, parto 2, cap. 3, num. 15. - , Tr. 4, disp.46. num. 7. - ' Lib.3, tr.3. part.2, cap. 7, - Molina, tre 4, disp"46, n. 7. - Laym., lib. 3, tr.3, parto 2, disp. 15, n. 57, v. f. - lO Tr. 13, qu. 4, de Restit., cap. 1,
Less., lib. 2, cap. 11, dub. 7. n. 41. - Fill., tr. 40, n. 117 num.6. cap. 7, n.6. - 6 Lib.2, cap. 11, n. 144.- 'l Tr.t3, cap. 4, qu. 2, resp. 3.

982. - a) Navarrus, Man., cap. 18, n. 24,
id generaliter insinuat, dicens mortaliter pec-
care eum, qui falsum mortale peccatum alteri
imputat, «nisi per aliquam circumstantiam,
damnum famae notabile et periculum ejus
probabile excusetur > •
985. - a) Laymann, lib. 3, tr. 3, parto 2,
cap. 7, n. 6; et Molina, tr. 4, disp. 46, n.7,
etsi forte in exponendis suae sententiae ratio·
nibus verbis discrepare videantur, re tamen
vera inter se concordant, dum Molina dicit
de eo casu: «Quoniam in eo praecise quod sit
aliquid factumcontra honorem et reverentiam
quae alieui debebatur, nullum damnum quod
permaneat relinquitur, sed id ita esse injuste
factum, transit in nudam injuriam >.
b) Sporer, tr. 5, cap. 4, n.147, a Molinae
sententia non discrepat.
c) Molina, ut notat inferius S. Doctor, re·
quirit ut offensorveniam petat; unde non vi·
detur supponere satis esse communia signa.
987. - a) Lessius, cap. 11, n. 145, utique
:tftirmat satis esse veniae petitionem, sed
"ante sententiam judicis ».
b) Petrus de Ledesma male citatur a 5al-
mant.; nam dicit in Sum., parto 2, tr.8,
cap. 7, concI. 8, dub., petitionem veniae com·
muniter esse necessariam; et solum excipit
casum, quo «usus patriae et provinciae non
admittit hujusmodi restitutionem honoris per
petitionem veniae; sed potius talis petitio ve·
niae reputatur nova injuria: tune enim alia
 374 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI.
nino C), Laymann c) et Antonio a Spiritu S. c).
Quando enim injuria est gravissima, puta
si subditus inhonoret superiorem, vel ple-
bejus nobilem alapa percutiat j ultra peti-
tionem veniae, tenetur petere illam fiexis
genibus, vel aliam similem humiliationem
ostendere: quae quidem sententia proba-
bilior est.
In praxi
omittenda
988. - Caeterum quoad praxim dili-
monitio de genter advertendum puto quod multoties
sarìsfacrio-
ne: expedire continget, ut confessarius omit-
tat monere poenìtentem in bona fide exì-
stentem, qui alìum inhonoravit, de satis-
factione praestanda, in pluribus casibus:
la si prae..
v i deatu r Et IO. Si praevideat monitionem non
non profu- profuturam, immo potius obfuturam (juxta
turai
regulam infra dicendam de Sacram. Poe-
nz"t., Lib. VI, n. 610): dum experientia
constat quod poenitentes facile tales satis-
factiones promittunt, sed difficulter in
facto esse adimplent, ob ruborém quem
postea in hoc sentiunt vel apprehendunt.
2° si prae- 2°. Si probabiliter putet, dehonoratum
videatur
offensus re- magis recusare quam cupere sìllam publi-
cusaturus
satisfact!o- cam satisfactionem, ne memoria injuriae
nem ;
acceptae apud alios redeat, aut ne ipse
rubore magis afficiatur; ut Lugo a) cum
Molina. - Tunc vero bene advertìt Lu-
go 1 aliam esse quaerendam viam hono-
randi peculiariter offensum extraordina-
riis actionibus, in quibus aptius continea-
tur petitio veniae.
3 si prae-
Q Navar. J Man., cap. 18, n. 45. - Trull., lib. 7, cap. lO,
v'id ea n t u r 3°. Idem dicendum, si probabile peri-
odia ex sa.. culum sit quod in actu satìsfaetìonìs odia
tisfactione
renovanda; inter offensum et offensorem renoventur.
3° si ex 4°. Si ex signis manifeste appareat re-
signis ma~
nifes ta sit missio facta ab offensoj nempe si iste
remi~~io;
sponte ad offensorem accedat, atquevalde
familiariter et jocose cum eo tractet, et
similia. - Notant autem hic Salmant. 2
~olinaJ tr. 4, disp. 46, n. 4. - .1 Disp. 15, D. 58. -
2Tr. ,13, cap. 4, n. llq. - Bonac., disp. 2, de Restit. in
partic., qu. 5, punct. 2, D. 6. - Dicast., de Restit., disp. 12,
via suavior est quaerenda, et restitutio hono-
ris facienda juxta morem provinciae ».
c) Auctores isti a Roncaglia his verbis
allegantur: «Inter alios legendi sunt D. An·
tonin..., Laym ..., Anton. a Spiro S. ». - Et re
quidem vera Antonius a Spiritu Sancto, in
Dz·rector. Confess.., ~r. 11, disp. 4, a n. 126,
tenet sententiam quae affirmat satis esse ve·
niae petitionem. - Laymann vero, lib. 3,
tr. 3, parto 2, cap. 7, n. 6, id negat; sed 10-
cum Bonacina, Dicastillo, Trullench, etc.,
non sufficere ad praesumendam remìssìo-
nem, simplicem familiarem conversatio-
nem offensi. Mu1ti enim odium deponunt
et dissimulant injuriam acceptam ad evi-
tandam notam vel aliud damnum; sed sa-
tisfactionem vere non condonant.
989. - Quaeritur 4°. Utrum, si tu offen-
sus vt'ndz'ctam sumpseris, lz'beretzer offen·
sor ab onere satisfactionis pro contumelia
z1lata?
Videtur quod non; quia non videris
recuperare honorem tuum laesum per
laesionem honoris offensoris tui. - Sed seseOffensus vlndì-
affirmandum cum Lugo 8 et communi seno cans Iiberat
offensorern
tentia, Ratio: tum quia per vindictam jam a satisfa-
censeris tibi satisfieri; tum quìa offensor ctione,
tuus, tolerando posteriorem injuriam, vi-
detur suam culpam recognoscere et satis-
facere pro offensa prius tibi illata. Recte Excessus
verocenset Lugo 4, quod si injuria a te vindictae,
irrogata tuam primam offensam notabi- dus.
liter excedat, teneris tu saltem secundum
excessum satisfacere.
990. - Quaeritur 5°. Utrum, si ojfensor
a judù;e publz'ce punzatur, adhuc teneatur
z'n conscientia pro ùzjurza z'llata satisfa-
cti'onem exhz'bere?
Probabilissime negat Lugo 5 cum com- Offensor
munì, Ratio, quia ipsa poena infìicta pro ajudice pu-
nitus Iiber
est a satìs-
honore tibi ablato vìdetur satis honorem factione,
tuum resarcire. - Ita etiam, si offensor,
a judice coactus, debitam satisfactionem
tibi praestìterìt; tune enim, licet coacte,
jam vere testificationem exhibuit aesti~
mationis tuae dignitatis. Dixi: debz'tam; nisi poe ..
nam si satisfactio imposita a judice non sit na inflicta
insuffl·
fuit sufficiens ad reparandum tuum hono- cìens.
rem ablatum, adhuc remanet ei obligatio
illum ad aequalitatem resarciendi.
parto 4, dub. 1, num. 378 et 379. - TrulZ., Iib. 7, cap. lO,
dub. 31, n. 13. - • De ]ust. et Iure, disp. 15, n. 59. -
4 Loc. cit., n. 60. - 5 Loc. cit., u. 61.
quitur de casu, quo i1li qui contumelia affecti
sunt, «aegre ferunt postea aliquam ejus me·
moriam vel significationem denuo fieri, ma·
luntque rem totam tacite dissimulari ». - De·
nique S. Antòninus, part. 2, ,tz't. 2, cap. 2, § 3,
haec scribit: «Si in publico contumeliam in·
tulit, et contumeliatus hoc exigit ut in publico
veniam petat, tenetur ad hoc».
988. - a) Lugo, disp.15, n. 58, ita docet
de satisfactione per veniae petitionem.
DUB. III. - DE FAMA RESTITUENDA •• 375
DUBIUM III.
An et quomodo Fama restìtuenda.
991. Quomodo debet fama restitui. Et an apud auditores etiam mediatos. - 992. Quid, si
verum crimen propalaveris. - 993. Quid, si bona fide alterum z'nfamaveris. ~ 994. An
tunc tenearis ad damnum, si advertens famam non restituas. An autem dijjamans
z'njustede crimine vero, teneatur restituere ùztegrum damnum. - 995. Quid notandum
circa infamantem lz'bello famoso. - 996. An tenearis ad damnum ortum ex infama-
tione. - m. Quae excusent a restitutione famae. - 998. Quid, sz· prudenter judz'ces
rem oblivione deletam. - 999. An et quando restitutio famae possit compensar i, si
alter renuat restituere. - 1000. An tenearis infamiam pecunz'iscompensare. - 1001. An
infamatus possit pecuniis sibi famam compensare. - 1002. An excuset a restitutione
periculum vitae vel proprz'ae infamiae. - 1003. Quid, si infamatus remittat restitu:
tionem. Et an haec liceat remitti.
Fama, ex 991. - « Resp. Nisi sit causa excusans, e bito etiam, si opus est.juramento », [Suf-
justitia re ..
stituenda; « patet ex natura justitiae et ex dictis de fìcìt autem juramentum, quin adhibeantur
« restitutione, famam injuste ablatam re- etiam testes a), ut tenent Navarrus, Trul-
e stitui debere, lench, Dicastillus, apud Salmant. 1 ; contra
Quomodo, e Et quidem, si verum crimen quis nar- Lugo, Bonacina, etc., qui etiam testes re-
si v e r am
crimen nar- « ravìt, debet opinionem conceptam, quan- quirunt] « apud eos quibus dìxìstì; et (per
.reparan~
ratum est.
« tum potest, apud audientes abolere; di- « se loquendo) ad quos infamia pervenit,
«cendo V. gr. se male dixisse, injuriam « sive apud auditores mediatos, utycon-
« tra Lessium b) et Tanner C), docet card.
e; intulisse, deceptum esse, etc. Vel, si hac
e ratione parum proficiatur, eum laudando «Lugo a): quia totum damnum famae
« in aliis rebus, crimen extenuando, hono- « cujus causa es teneris reparare; - licet
« rem ejus in re alia procurando, etc. j « aliquando sufficiat dicere, te penitus de-
e: sic enìm sensim tantumdem fama ejus « ceptum, rem aliter se habere, male te
«illustrapitur ex una parte quantum ex « informatum fuisse. Vide Laymann 2, Les-
« altera obscurata fuit. « sium 3.
Quomodo. e Quod si autem crìmen falsum .ìmpe- « Dixi: per se. Plerumque enim per Restitutio·
apud audi-
si fa l s u m
crìmen, « gisti, teneris id. aperte retractare: adhi- e: accidens ab hac obligatione talis excu- tores me-
diatos,
dìsp, 15, num. 26. - Bonac., disp, 2, de Restit. in partic.,
dub, 21, num. l. - Dicast., de Restit., disp. 12, parto 3, qu, 4, punct, 15, num. 4. - , Lib, 3, tr, 3, parto 2, cap. 7,
dub. 15, n. 259 et 260•. 1 Tr. 13, cap. 4, n. 129. - Lugo, n. 1 et 2. - , Lib. 2, cap. 11, dub. 20.
991. - a) Nisi tamen, ut notant Navarrus b) Lessius non satis accurate a Busenbaum
et Tru1lench, suspicioes13et, illum ad retracta- adducitur; melius autem et recte a S. Alphon·
tionem, precibus aut pretio, non vero con- so allegabitur hic inferius.
scientia inductum esse j vel nisi, ut dicit Di- c) Tanner pari modo citaturindiligenter
castillus; haberent argumentum probabile, a Busenbaum; quamvis enim, tomo 3, dz'sp.4,
quojudicarent istum mentiri; tunc enim testes qu. 6, dub. 6, n. 146, probabile esse dicat,
vel aliae diligentiae adhibendi essent.-Quam- ad retractationem non teneri, nisi apùd im-
nam vero de hoc argumento opmionem ipsi mediatos auditoresj at n.147 subdit: «Si quis
Salmanticenses teneant, non satis liquet; seri· tamen sciret ex sua priori infamatione, de
bunt enim loc., dt.: «Immo, si retractatio et crimine praesertim falso et conficto aliquem
juramentum non sufficiant, tenetur testes ve- palam traduci, auditoribus suis restitutionem
ritatis si innotuerit, adhibere, quia efficacem negligentibus, talis utique saltem ex caritate
revocationem debet apponere»; et citant au· tenebitur ad hoc malum avertendum...lmmo
ctores inter quos Bonacinam et Lugo; deinde non improbabile est, eum ad hoc etiam ex
sic prosequuntur: «Quamvis aliqui hoc quod justitia teneri ,quia certe a parte rei, quo·
est testes adhibere, negent esse necessarium, modocumquE' causam dedit injustae infama-
etiamsi aHi non credant; quia si retractationi tioni '.
et juramento non creditur, malitiaeauditorum d) Lugo denique, disp. 15, n.16, non tenet
debet attribui.... Et D. Thomas solum dixit hanc sententiam, sed eamdem ac Lessius,
debere se falsum dixisse asserere, non vero quamque S. Alphonsus primo loco inferius
testium meminit ». exponet, et quidem per se et « stando in vim
 376 LlB. IlI. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. DUB. III. - DE F,AMA RESTITUENDA. 377
« satur respectu auditorum mediatorum: retractent apud alios; quando tamen illi cum Villalobos, Trullench, Ledesma, Ser- IX men narravit de uno, quod auditores
« tum ob moralem impotentiam; tum quia hoc facere negligunt, teneris damnum re- ra, Tapia, Prado , Sayro , Petro Navarra, « ex errore intellexerunt de alio, licet non
«eo ipso quod apud immediatos retra- parare quantum est moraliter possibile. censent praedicta verba non esse men- « ex justitia (siquidem non ejus actio, sed
« ctavit, implicite illis commisit ut hanc Prout , si incendisti segetem tui inimici, dacia, sed veras amphibologias. Nam, ut IX error audientium causa fuit damni in-
e: retractationem ipsi indicent aliis, si qui- praevidens ignem facile extendendum ad S. Thomas l ait: Ipsa peccata falsitates «justi); tamen ex caritate tenetur ad re-
«bus forte revelaverint. Idque confirmat segetes finitimas, teneris utique totum et mendacia dù:untur t'n Scrzpturis ; se- e stitutionem, cum possit grave damnum
c praxis confessariorum, qui tantum obli- damnum resarcire: cum quisque teneatur cundum z'llud Ps. IV: Ut quùJ dz7z'gt'tt's « proximi sine suo detrimento praecavere.
«gant ut retractent apud eos quibus ipsi restituere omne damnum quod alteri pro- uamttuem , et quaerz'tt's mendadum? Et c - Bonacina 6 ».
c revelarunt. - Vide card. Lugo l». venit ex sua injuria, semper ac illud fuerit idem habetur in jerem, VIII, 10: A pro- 994. - Notandum tamen quod talis ma- Materialis
tenetur ex
Quaeritur: an infamator teneatur fa- praevisum. pheta usque ad sacerdotem, cunctt'fadunt terialis detractor, si commode possit, te- justitia sta-
mendadum) id est peccatum. Pariter ìgì- netur statim ac advertit, famam restituere tim ac ad-
mam restituere, non solum coram audt'- 992. - Notandum autem hic quod, cum Tres modi
reparandi vertit.
toribus t'mmediatt~C:, sed ett'am mediatis? fama sit restituenda ab eo qui verum cri- infamiam
de crimine
tur qui peccavit, bene potest dicere se ex justitia; pari modo quo incendens alte-
Nonfacien- Prima sententia, quam tenent Lugo 9 men propalavit, tres modi a doctoribus vero. mentt'tum fuesse, sive errorem fecisse. - rius domum sine culpa, tenetur ex justi-
da, juxta
atios ; nisi cum Navarra, Lessio et Turriano; Sporer", assignantur: Hinc in nostro casu bene possumus, immo tia statim ìgnem exstinguere. Alias da-
praevisa sit mnum quod inde sequìtur ipsi ìmputatur,
revelatio. Croìx-, Salmant.", Roncaglia 6, Concina 1, Primus modus, ut docet S. Thomas 14, si opus sit, tenemur talibus verbis ambi-
ContinoTournely", distinguit: - Si famam si diffamator dicat: Se malum dt'xt'sse; guis utì; dum S. Thomas 9 docet famam - Ha communiter Lessius 6, Lugo 1; Lay-
abstulisti apud auditores quos putabas vel quod z'njuste eum dijJamaverit. - Sed proximi omni modo possibili reparandam mann, Trullench, Bonacina, Dìcastìl-
non revelaturos, non teneris restitutionem hic modus, ut dicunt Cajetanus, Ledesma, esse c). Ita Salmant. 8 • lus a), etc., cum Salmant. 8.
facere apud auditores mediatos; quia, cum Lessius, apud Salmant. 15, vix hodie suf- IX Unde resolves: An autem qut' injuste alt14m dijJamavt't)
non praevideris damnum, non teneris illud . ficiens est a) apud rusticos et simplices. Monitum « 10. Confessarli est, uti et concìonato- crime« eJ14s verum manifestando, teneatur
ad confessa-
reparare: tale enim damnum, si evenit, Secundus modus, qui communiter aptis- rios et con- «rum, bene instruere suos, et monere de integre damnum quod z'nde secutum est
cìonatores,
per accidens evenit. - Secus, si praevi- simus existimatur, est, quod si restitutio c restitutione ac fuga vitii tam communis a , restituere?
deris alios facile evulgaturos. famae alio modo facta potius noceat quam Materialis 993. - c 20 • Is qui bona fide vel proba- Negat Sotus, dicens teneri tantum ad
detractor
Ut pluri· Secunda vero sententia, quam (practice prosit; tunc melius est ìndìrecte occasione tenetur re- « bili errore ductus, sine formali menda- partem; cum damnum proveniat non so-
mum non l'arare mi-
facienda,ju- loquendo) probabilem putant cum Busen- oblata , serio et pluries honorabiliter 10- nus quam e cio falsum de alio dixit, tenetur (intel- lum ex manifestatione, sed ex ipso cri-
formalis.
xta alios,
baum Lugo 9 cum Fabro; Holzmann 10, qui de laeso, vel illum honorifice tractare. IX lecta postea materiali injustitia) ad resti- mine commisso. Et hoc probabileputant
Croix.", Sporer 19 et Salmant. 13, tenet suf- - Ha Salmant. 16 cum Cajetano. « tutìonem: licet non tam strìcte, quam Bonacina b) et Trullench, apud Salmant. 9.
ficere ut plurimum restitutionem facere Tertius modus esset asserere: Se fal- «qui infamavit per injuriam formalem. - Sed omnino oppositum tenendum cum tenetur re-
parare ìnte-
apud immediatos. - Tum quia restitutio sum dt'xt'sse) errasse, se deceptum vel c Hic enim tenetur restituere cum detri- Croìx-", et Salmant.P cum Laymann, Lugo, g r e dam-
num secu-
apud omnes mediatos saepe est moraliter ment#um fuz'sse. - Et licet hunc modum e mento famae suae, etiam aequali. Alter, Molina, Dicastillo, etc. Quia hic et nunc sua tum,
impossibilis; tum quia per illam retracta- adhiberi posse negant Sotus, Cajetanus, « non item; sed tantum quatenus sine suo injusta revelatio est causa vera et unica
tionemcoram immediatis jam imponitur Baàez b)) Silvius, etc., apud Salmant.?", c notabili incommodo potest. - Molina, damni: dum sine ipsa damnum omnino
iis obligatio se retractandi apud alios. putantes haec esse vera mendacia; pro- c Lessius, card. Lugo 4. Similiter, qui cri- abfuisset.
Prior sen-
t e n tia S.
Sed his non obstantibus, prima sen- babiliter tamen Lugo 18, Sanchez 19, Wì- Villal., parto 2, tr. ti, diJi. 37, n. 5, v. f•• Trull., Iib, 7, Restit, in partic., qu, 4, punct, 6, n. 12. - • Lib.2, cap. 11,
Doctori ve-
rior.
tentia est mihi verior, - Quamvis enim gandt 90, Lessius 91, Roncaglia 99, Mazzotta 98 cap. lO, dub, 21, num. 3. - Petr, Ledesm., Sum., parto 2, dub, 22, n. 118. - , Disp. 15, n. 4. - Laym., lib. 3, tr, 3,
ad nihil tenearis, si auditores tui jam se cum communi (ut asserit); et .Salmant, 94 tr.8, cap. 7, concl, S. ~ Serra, in 211m 2111:, qu. 62, art. 2, part.2, cap. 7, n. 1. - Trull., lib. 7, cap. lO, dub. 25, D.l. -
dub. 3, v. Quartus modus. - Tapia, tom.2, lib. 5, qu. 27, Bonac., loc. cìt., D. lO. - • Tr. 13, cap. 4, n. 120 et 121. -
1 Disp, 15, n. 15. - • Loc. cito - Petr, Nauar., de responsione, ~ Petr, Ledes'In., Sum., part. 2, tr.B, cap. 7, art. 2, n.3•• Prado, cap. 18, qu, 5, n. 6 et seqq .• Sayr., Sotus, de ]ust. et jure, lib. 4, qu. 6, art. 3, de 4 argum.-
Restit., lib. 2, cap. 4, num. 443. - Less., lib. 2, cap. Il, eoncì. 3.. Less., cap. 11, n. 110, v. Tertia, - .. Tr. 13, cap. 4, Clav., Iìb, 11, cap. 4, n. 24 et seqq. - Petr, Navar., lib. 2, Trull.. loc. cit., dub. 20, n. 4. - • Loc. cìe., n.125. _lO Lib.B,
num. 111•• Turr;an., in 211.1:11 21l,e, disp. 58, dub. 2, num. 9. - n. 1aO. - 16 Loc. cit., n. 130, i. f. - Cajetan., in 2"m 211"' , cap. 4, num.379 et seqq. - 1 P.l, qu. 17. art. 1, corp.- parto 2, n. 1240. - 11 Loc. cit., n.126.. Laym., lib.3, tr.3,
• Tr.5, cap. 4, n. 100 et 101. - , Lib. 3, parto 2, n. 1242.- qu. 62, art. 2, ad 2, In eadem resp. - Sotus, de ]ust. et • In 4, disto 15, qu. 1, art. 5, solut. 2, ad l. - • Tr. 13, cap. 4, part.2, cap. 7, num.4. - Lugo, loc. cit., num. 22. - Molina,
5 Tr. 13, cap. 4, n. 122. - 6 Tr.ta, qu.4, de Restit., cap. 3, Jure, lib. 4, qu, 6, art. 3, de 4 argum., v. Verum tamen n. 133.- Molina, tr. 4, disp. 40, n. 3. - Less., lib. 2, ca.p. 11, tr. 4, disp. 45, num. 4. - Dicast., de Restit., disp. 12, part.3,
qUa 1, resp. 2. - 'l' Lib. lO, in Decal, disserto 2, cap. 12, n. 5. kic. - Cajetan., loe. cito ~ Silvius, in 2lU1lo 211e , QUa 62, art. 2, dub. 22, n. 115 et 116. - , Disp. 15, n. 4. - • Disp. 2, de dub. 17, n. 273.
- 8 De Restit. in partic., cap. 3, art. 3, sect. 4. - 9 Loc. quaer. 22. - 1'1' Loc. cit., n. 131. - 18 Disp. 15, n.30, "'.. f. -
cit.,· n. 16. - Philip. Faber, in 4, dist.15, disp. 53, n. ffi. - 19 Deca1., Ub.3, cap. 6. n. 13 et seqq. - 20 Tr. 8, exam.5,

lO De Restit., num. 601. - 11 Loc. cit., num.1242, in princ. - n. 104, resp. 16. - 91 Lib. 2, cap. 11, n. 110. - .. Tr. 13,
12 Loc. cit., n. 102. _ 13 Loc. cit., n. 123. - 14 211 Zlll:, qu, 62, qUa 4, de Restit., cap. 3, quaer. 2, resp. 2. - 28 Tr. 4, disp. 2, c) S. Doctor, in Hom. apost., tr. 11, n. 18, nus diffieultatis habeant quam pecuniae resti·
art. 2, ad 2. - Caj'etan., in 24m Zlll:, art. cit., v. In eadem qu. 2, cap. 1, § 2, v. Dko 2. - " Tr. 13, cap. 4, n. 133. alium insuper modum indicat,scribens: «Ego tutio ».
soleo hoc eonsilium dare, ut dicant: Ex capite 994. - a) Dieastillus, de Restz't., disp. 12)
meo hoc erui) vulgo: Me l' ho cavato dal capo, parto 3, dub. 1, id ex parte tenet, ut notant
rationis et argumenti», quamvis «de facto» b) Bafiez, quidquid dieant Salmant., non aequivoeando, quia omnia verba e mente, pro Salmant., dum n. 163) dicit ejusmodi detra-
plerumque ab hae obligatione liberet, ut no- negat adhiberi posse hune modum: «Conten· qua a.ecipitur eaput, procedunt ». - At z·bid. etorem probabiliter teneri ex caritate tantum;
tabit S. Alphonsus in secunda sententia. Male dimus, inquit in 2 a m 2 ae ) qu. 62, art. 2, paulo inferius, circa universam de famae re- at n. 164) etiam probabiliter eum ex justitia
ergo a Busenbaum allegatur Lugo. dub. 8,.concl. 3, v. Secundus modus, quod stitutione doctrinam haee sapienter monet: teneri asserito
« Confessarius..... curet, ut hujusmodi famae b) Bonacina, loc. cit., punct. 16, n.l, insi·
992. - a) Ut S. Alphonsus eum auetoribus isto modo absque mendacio potest fieri resti·
allegatis consentiat, legendum est: Modum tutio; tamen aliquando, secundum regulas eotnpensationes, eum eommodefieri possu,nt, nuat esse probabile, ut dieunt Salmant., in
istum vix sufficientem hodie esse, nisi forte prudentiae, non erit licitum velobligatorium ..; ante absolutionem fiant, quia postea diffieul- quantum probabilius dumtaxat oppositum ap-
apud rusticos et simpliees. aliquando vero erit licitum et justum ». ter adimpiebuntur; lieet eeteroquin hae mi· pellat.
 378 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI. DUB. III. - DE FAMA RESTITUENDA. 379
995. - ,,3°. Qui detraxit alteri libello castillus, etc., apud Salmant, 4); non vero, « probìtate, testimonio prudentum. Les- Salmant. 18 cum Lessio, Navarro a), Mo-
" famoso, tenetur, ut efficax sìt restitutio, si contra religiosum particularem d). - sius!». [Ita etiam Salmant.P cum Lessio, lina b)) Valentia, Bonacina, Trul1ench et
" eam facere contrariis scriptìs vel publica 996. - " 4°.Si ex laesìone famae ortum Damnum Dicastillo, Trullench, Navarro b) et com- Dicastillo, sufficere ad omittendam retra-
fortunae se-
«revocatione. - Sayrus, Bonacina l». « etìam est alteri damnum fortunarum, que~sex itt- muni]. -'- «Etsi tunc pro damno quod se- ctationem, quod oblivio probabiliter ere-
famia , re-
Libellus
Infam a t o .
Notandum l°. Quod libellus infamato· « ut si privatus est officio, excidit spe di- parandum. e: cutum est, debeat satisfieri. Cardinalis datur. Deinde censent Lessius c), et Sal-
rius quid, rz'us tunc conficitur, quando profertur " vitis matrimonii, amisit dotem, etc.: tunc « Lug0 8 » . manto 14 cum Lugo c) et Bonacìna, crimen
Item , si
scriptura, etsi brevissima, continens infa- e et fama debet restituì, et damnum illud res oblìvìo- 998. - " 4°.Si prudenter judicetur jam praesumendum oblitum, si per multum
ne d e l et a « dudum rem oblivione deletam. Quo casu
miam occultam alicujus, ut publica fiato «compensari, ad arbitrium prudentum », sito tempus nulla de illo mentio facta fuerit.
- Unde non esset talis, si confectus esset [Juxta spei aestìmatìonem ; ut Lessìus , « maxime prudentia opus est: nam ali- Et in hoc insuper advertendum 1).Quod Dubius an
fidem obti-
ad ingenium ostentandum, non autem ad Lugo, cum Salmant.", - Notandum vero Requirjtur « quando periculosius est retractare reno- ad restitutionem famae requìrìtur moralis nuerit non
ut adfuerit tenetur re-
malum publicandum; vel si infamia jam quod ad obligationem restituendi damna praevisio, « vando memoriam. - Vide card. Lug0 4 ». certitudo quod detraetor fidem obtinuerit parare.
esset facta publica j vel si quìs ob bonum omnìno requìrìtur praevìsìo ìpsorum, sal- Quìd agendum, sz' dubz'um st't an infa- apud auditores; alias, ex reguÌa generali,
publicum proferret defectum grassantem tem in communi. Salmant. 6. Vide dieta matt'ofuerz"t oblt'vt'onz' data? - Distinguunt nullum damnurn dubium est de necessi-
in communem pernicìem: vel si quis jo· n. 613]. doctores: tate restituendum (prout dìxìmus n. 562,
cosa non gravia conscriberet. - Ha Sal- « Et quidem oblìgatìo restitutionis fa- Obligatio In dubio
deoblivione
Si crìmen de quo alter est infamatus V. Secunda). Nec raro de facto accidit
reparandi
manto 2 cum Dicastillo, Bonacina et aliis. « mae, cum sit pure personalis, non transit famam non criminis ve- fuerìt verum, ait Lessìus 5 non esse facile quod hìs detractionibus fides non prae-
transit ad ri, non faci-
Notandum 2". Cum Molina et Dica- « ad haeredes. Obligatio autem compen- haeredes, le revocan- revocandum ad memoriam: nisi evidens
da infamia.
statur; maxime si detractor loquatur ex
stillo 8, auctorem libelli censeri, et poenis « sationis dictì damni, cum habeat respe- Secus , o-
bligatio re-
sit perieulum quod infamia illa ex alia via ira vel alia passione, et detractio testi-
subjici etiam illum qui alìquod sìgnum «ctum ad bona infamatoris, transit ad parandi da- ad memoriam redeat, moniis aliorum aut aliter non fìrmetur,
mni,
infamatorium appendit ad januam domus «haeredes. - Laymann 7» [cum Lugo, In dubio
deoblivione
Si vero crimen fuerit falsum, semper Advertendum 2) cum Lugo 15, quod re- Dubius
oblivio-
alicujus, quo publìce eum infamet. - Di- Lessio, Bonacìna, etc.], criminis fal- revocanda est infamatio, nisi constet de
si, revocan-
tractatio per se affert infamiam retra- de ne non te-
cuntur autem libelli famosi etiam sche- 997. - «Quaeres I", Quae excusent a da, oblivione, Ita Lessius 6; et Cajetanus ac netur cum
ctanti. Unde quando dubitatur de oblìvio- damno pro-
dulae ad judices delatae contra aliquem « res#tu#one famae? - Resp. Patere ex ,Dicastillus apud Croix 7. - Hoc tamen ne infamationis, non videtur quìs teneri prio certo,
sine nomine accusantis, ob quas prohì- e: dictis de Restit. ». [Ex n. 696]. modo absit advertunt procedere, si nullum periculum
periculum
damnum certum patì, ad reparandum in-
betur judicibus ad ìnquisìtìonem proce- " Unde resolves: renovandi sìt ut per retractatìonem criminis memo- certum damnum proximi. Et licet injuria
criminis
dere, in cap. Inquisi!t"onis, § Tertiae , de " lO. Excusatus es a famae restitutione, Impotentia memorìam. ria renovetur; nam Lugo 8 et Holzmann 9 irrogata sit certa, et ideo possideat; atta-
ex c u s a t a
accusato a). « si pIane sìs impotens s , - [Qui autem restituenda dicunt alìquando multo magis periculo- men, quia restìtutìo non debetur ob solam
fama.
Poenae Notandum 3°. Quoad poenam contra nequit restituere totum, tenetur quoad sum fore, quoad servandam famam pro- injuriam , sed oh damnum vere illatum
contra con-
ficientes ta- tales libellos conficientes, adesse excom- partem quam potest, Salmant. 8]. ximi, detractionem retractare, memoriam (ut diximus cum S. Thoma 16), non videtur
les li bellos. « 2°. Si crimen occultum quod dixisti, Itezn, si renovando quae forte jam evanuerat ,
municationem ferendam b), ex can. Qui crirnen eva-
esse obligatio resarciendi damnum dubium
in alterius, causo 5, qu. 1; latam autem « vel simile, alia ratione fiat publicum ». sit publi- quam tacere. - Hinc ajunt Continuator cum damno certo restituentis: nisi quando
curno
ipso facto, si libel1us sit contra Papam [Cum Lugo, Lessio, Bonacina a) et Sal· Tournely l0, Mazzotta 11, Holzmann 12; et solum periculum infamiae alterius in ali-
aut cardinalem. Esset immo reservata, si mant. 9 etc.]. - Si auditores non credant. , Cap. 11, dub. 26, n. 137. - , Tr. 13, cap. 4, n.137. - art. 3, sect.5, v. Dico 4. - 11 Tr. 4, disp..2, qu. 2, cap. 1,
libellus sit contra statum ordinum Mino- Salmant. l0. Less., cap. 11,dub. 17.. Dicast., de Restit., disp. 12, n. 183•• § 2, quaer. 5, V. Quarta. - 13 Loc. cito _13 Loo. cit., n. 183. -
Item. si
rum, aut Praedicatorum, aut aliorum com· ,,3°. Si fama aliis modis jam recupe- fama aliis Trull., (a Salmo hic non citatus) lib. 7, cap. lO, dub. 19, Less., cap. 11, du'b.18.. VaZent., in 2a.= 2a.e, disp. 5, qu.6,
modis sit n. 3. - • Disp. 15, sect. 3, n.35. - • Loc. cito - , Cap. 11, punct. 5, § l, V. Excusat et/amo - Bonac., disp. 2, de Re-
municantium (ut Bonacina, Molina c), Di- " rata sit, ut infamati purgatione, vitae recuperata. dub. 18, n. 100. - 6 Loc. cito - Ca;etan., in 2"m 2a.o, qu.62, stit. in partic., qu. 4, punct. 13, nume 2.. Tl'u.ll' l lib. 7,
seqq. - • Loc. cit., n. 41. - Uss., lib. 2, cap. 11, dub. 19, art. 2, ad 2 dub•• Dicast., de Restit., disp. 12, num.l96. - cap. lO, dub. 19, num. 6. - D'cast., de Restit., disp. 12,
Sayr., Clav., lib. 12, cap. 4, n. 9. - 1 Disp. 2, de Restit.
n. 103. - Lugo, disp. 15, n. 21. • • Tr. 13, cap'. 4, n. 124. - , Lib. 3, parto 2, num. 1255.- • Loc. cit., num. 35. - , De num. 193. - .. Tr. 13, cap. 4, n. 133. - Bonac., loc. cit.,
in part., qu. 4, punct. 9. n, 8. - , Tr. 13, cap. 4, n. 39.•
6 Loc. cit., n. 124, i. f., et n. 118. - 'l' Lib. 3, tr.3 J part.2,
Restit., num. 604, ad 4. - 10 De Restit. in partic., cap. 3, n. 2. - 1& Disp. 15, n. 85, V. f. _10-2/1. 2"e , qu. 62, art. 7, corpo
D'cast., de Restit., disp. 12, parto 5, app. 1, dub. 1, n. 430et
seqq. - Bonac., disp. 2, de Restit. in partic., qu.4, punct. 9, cap. 7, n. 4. -Lugo, loc. cit" n.S. - Less.~ Iac.cit... dub.21.
n.l et seqq. - Molina) tr.4, disp.35, n.4.. Dicast.) Ioe. _ Bonac." tac. cit., punct. ult., n.15. - 8 Tr. 13, cap. 4, n.l34,
cit.) n. 433. ~ 3 Apud Salmant.) Ioe. Cit., n. 40. - Bonac.} v. f. - Lugo, disp. 15, n.37. - Less., lib. 2, cap. Il, dub.26,
Ioe. cit., punct. 9, n. 9.. Dicast.) Ioe. cit., dub. 2, n. 440 et n. 137, v. Quinto. - 9 Lo<;, cit., n. 139. _IO Loc. cito, n. 134. blicum injuste. QuodSalmanticenses non no- id tutum sit ac regulariter amplectendum
taverunt. propter id periculum [ut scilicet auditores eo
b) Navarrus male a Salmant. citatur pro plus firmentur in existimatione illud verum
995. - a) Decretalis ista loquitur de iis qui clicitur: «Si qui inventi fuerint famosos libel· tertia hac excusationis causa, quam, Man., fuisse]; quando tamen esset perexigua proba-
ejusmodi libellos «in occulto. porrigunt. los in ecclesia ponere, anathematizentur». cap. 18) n. 47, praetermittit. bilitas eos adhuc recordari, atque ex retra-
b) S. Alphonsus, post Salmanticenses, c) Molina, loc. cit.,disp.35,n. 4 ; et disp.39, 998. - a) Navarrus, loc. cit.) excusat a re- ctatione sequeretur notabilis infamia ei qui se
cap. 4, n. 41) allegat canonem Qui in alte- i.f., de'aliis poenis dumtaxat loquitur,quamvis tractatione, quando adest « tanta oblivio dictae retractare deberet, arbitror eum non teneri
rius,. sed ibi tantum sancitur flagellandos pro hac etiam, sed male, a Salmant. citetur. infamationis, ut perinde sit ac si nunquam tunc se retractare, sed satisfacere laudando
esse auctores libellorum ejusmodi.Atvero in d) Excommunicationes latae sententiae, dictum fuisset... Dixi: ac si nunquam dictum illtun quem infamavit, vel aliqua alia ratione
canone sequenti Quidam maligm', statuitur quas S. Alphonsus hic commemorat,non am- fuisset...; quia difficile est certo scire id in ei com.pensando id infamiae quod. remanere
si auetor se non propalaverit: «Dt sancti...cor- plius vigent. perpetuam oblivionem venisse •. posse praesumitur, attento quod certum non
poris ac sanguinis participationeprivatus sit». 997. - a) Bonacina, disp. 2, de Restit. in b) Molina, tr.4, disp.41, n. 5, refert sen- sit eam remanere ».
Quod si etiam prohibitus, corpus Domini su· partic., qu. 4, punct. ult., n. 8, ita profecto tentiam, quae ad retractationem obligat etiam c) Auctores a Salmant. non satis distincte
mere praesumat, « anathematis ultione per- .docet, si tamen alia ratione «justa» factum quando verisimile est, sed non certum, audi- citantur pro hoc asserto; et revera Lessius
cussus sit ». Denique in can. 3, Si qui inventt~ fuerit publicumj secus vero, si factum sit pu- tores oblitos esse; et ait: « Quamvis autem et Lugo, locis cit., id praetermittunt.
 380 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. J. - DE OCTA VO PRAECEPTO DECALOGI. DUB. III. - DE FAMA RESTITUENDA. 381

quo casu magis aestimaretur, quam in- compensatio, cum ipsa non reparet da- versa occurrit ratio. Tollere famam alte- S. Thomas 2, ubi dicit: Vel si non possa
famia certa sive damnum detractoris. mnumillatum. rius qui te infamavit, utique tibi non licet; famam restituere, debet et' alz'ter recom-
999. - «5°. Si is cui detraxisti tibi si- Secunda vero sententia, communior Probabi- quia infamia illius non reparat damnum pensare, sicut et t'n alzi's àù:tum est, sci-
lius licet
« militer detraxerit, nec velìt restituere; (immo communissima, ut fatetur idem non resti- infamiae tuae. Omittere autem famam al- lìcet pecunia, ut in solutione ad l um jam
tuere,
« quia tunc potes jure compensationis seu Sporer) et probabilior, quam probabilem teri restituere, licitum est, si justam cau- dixerat.
« retentionis uti: dummodo infamia illata vocat Lugo, et tenent cum Busenbaum sam habes omittendi; justa causa autem Secunda tamen probabilior sententia Probabi·
. .. bI' d d lius non est
« non redundet in alios. - Ita probabiliter (ut supra) Lessius 5, Laymann 6, Contino est hìc (ut diximus), quia non teneris red- negati quia justìtìa tantum O ìgat a re -. compensan-
« Toletus, Lessius, Silvius, Malderus, Dia- Teurnely", Molina 8, Silvìus 9, Roncaglia lO, dere jus alteri debitum, donec ille jus de- dendum ablatum vel aequivalens. Sed pe- da.
e na ', Molina; contra Cajetanum, Tan- Holzmann 11, Wigandt 12, Sotus 13; et Sal- bitum tibi reddat. - Praeterea ablatio fa- cunia non est id quod per detractionem
e ner a), card. Lugo et Navarrum s. mant. 14 cum Sà, Rebello, Dieastillo, Trul- mae de se positive et principaliter tendit ablatum est, nec aequivalens famae abla-,
Quaeritur igitur 1°. An liceat compen- lench, Villalobos, etc., concedit compen- ad damnum proximi, et ideo est ìntrìn- tae, cum fama sit ordinis superioris ad
sare famam cum fama? sationem. - Ratio, quia hoc casu non fit sece mala; et quamvis id faceres ut alter pecunias; et ideo quibuscumque pecuniis
Infamanti
volenti re-
Certum est 1) quod si alter tibi velit compensatio in reparatione proprii damni, sie moveatur ad restituendam famam nunquam satisfieri potest. - Monent au- queQuando· cenve-
parare, fa· famam restituere, teneris tu pariter resti- cum utriusque partis damnum permaneat; tuam, hoc tamen non potest reddere lìcì- tem communiter doctores, quod si infa- nit ut com-
ma r es rt- pensetur.
tuenda, tuere famam ei ablatam. sed fìt in retentione debiti, eo quod potes tam tuam detractionem, cum tale medium mator sit dives, et ìnfamatus pauper: tunc
Vindicare
infamiam Certum est 2) quod si alter famam tibi tu retìnere famam alterius, donec ille fa- non sit per se aptum ad famam tuam re- si nequit famam illi restituere, congruum
per infa· jam abstulerit, non potes deinde in com-
miam, illi-
mam tibi restituat: ait enim Laymann re- parandam. Non sic in omissione restitu- est ut ille ex aequitate compenset ìnfa-
citum.. pensationem famam illi auferre; quia tunc gulam esse generalem, quod non cogeris tionis; quia haec omissio non tendit de miam cum aliqua pecunia, si alter libenter
non esset haec compensatio, sed vindicta, jus sU~tm altert' reddere, si z"lle recuset t,'bz" se ad malum proximo inferendum: sed illam acceptet. Vide dieta n. 627, V. Com-
cum fama tua non reparetur per infamiam reddere tuum. Licet ergo haec quomodo- tantum ad servandum te indemnem, ne munz'ter.
illius. - Ita communiter DD. cum Sal- cumque ditta compensatio non auferat obligeris famam restituere alteri qui fa- 1001. - Quaeritur 3°. An mfamatus, sz·
mant.s, damnum tibi ablatum; aufert tamen sive mam tuam renuit restituere. alter famam sibz' restùuere nolt't vel ne-
Sed quaestio vertitur: an, sz·alter nol# suspendit obligationem resarciendi famam 1000. - Quaeritur z", An, quando rèsti~ queat, possù pecunzi's z'llz'us compensari?
famam n'bi restituere, possis tu compen· alterius, usquedum ille tibi famam resti- tutt'o famae sit impossz'bz'lt's, teneatur dif- - Alli negant; alli affirmant, ut Lessius a),
satz'onem facere, differendo restz~utz'onem tuat, famator z'nfamt'am pecunti's compensare? Molina, Bonacina b), Trullench 'a), Aragon,
suae famae? Nec obstat dicere cum Lugo, quod si !>i fama Prima sententia probabilis affirmat; Diana.
Prima sententia negat; quam tenent posses retinere famam alterius cum illius restituì n e · . f: . • • bili' Sed difficultas hic urget: quomodo pos- pensare
Sese com-
Nolenti quit. proba- quia , cum ama S1t pretìo aestìma s, pe-
famam re-
stituere, re- Navarrus 8, Lugo 4; Sporer b) cum Petro damno, posses etiam famam illi tollere: ~i~i~':{a~d"~ debet compensari pecunia, si aliter resar- sit fieri compensatio cum sola probabz'lt'· cunia infa-
mantis.Hlì-
stituenda
sua juxta Navarra, Cajetano, Valentia et Tanner c', quod nemo certe admittit. - Nam'respon- Aliud, fa- pccunia. eiri nequit. lta Silvius, Ledesma a), Sotus, tate debitt'? - Sed jam diximus de Consc., citum.
mam aufer-
alìos,
- Ratio, quia compensatio tantum con- demus aliud esse damnum inferre, aliud re; ali u d , Aragon, Tapia, Covarruvias b), etc., apud Lib. I, n. 35, V. Hinc C), quod a generali
ceditur ad reparandum damnum illatum. ìllud permittere; aliud enim est positive omittere re-
s t i t u t i o- Salmant. l. - Et videtur clare hanc tenere regula hunc casum specialiter doctores
In nostro autem casu, tu, non restituendo auferre famam proximi, aliud omittere nem.
SUvius" in 2 m. 2o.e , qu..62, arr. z, quaer, 22, num.4.
11 D. 2. - 1 Tr. 13. cap. 4. n. 141. - i 2 M , qu, 62, art, Z.
42

alteri famam, non jam recuperas famam famam ei restituere, et negative se habere: Sotus, de ]ustit. et ]ure,lib. 4, qu.6, art. 3, de 4 argum.,
w

ad 2. _ Molina, tr. 4, disp. 49, n. 5•• Aragon, in 21lo1Jl. 2-e ,

tuam ab illo ablatam; et ideo non datur quia pro bis duo bus diversis actibus di-
Tolet., lib. 5, cap. 70, i. f. - Less., cap. 11, dub, 25,
n.1S3. - Silvius~in 2a= 211C , qu.62, art. 2, quaer. IO, u. 6.-
Maldel'., tr. 7, cap. 2, dub. 14. - 1 Parto 8, tr. 5, reso1.~,
v. Not. 2. - Molina, tr. 4, disp.49, n. 2. - Cajetan., in
211nl211C , qu.62, art. 2, v. Sed salva ~orum.- Lugo,l disp. 15,
n. 44. - Naval'.~ M;an., cap. 18, n. 47. - :3 Tr. 18, cap. 4,
n. 148. - 3 Man., cap. 18, n. 47. - • Disp. 15, n. 44. - Peti'.
NavaY~, de Restit., lib. 2, cap. 4, num. 396. - Cajetan., in
211m 211C 1 qu. 62, art. 2, v. Sed salva eorum. . Va/ent.~ in
2nm 2 disp. 5, qu. 6, punct. 5, § 1, asserto 5" v. Si duo
11C
,
v. Quid autem. - .A.ragon, in 2am 2l1.e, qu, 62, art. 2, de Restit. qu, 62, art. 2, de Restit. fam.; dub, 9, dict.2. - Diana, parto 3,
famae, dub, 9, dìct, 2.· Tapia, tomo 2, lib. 5, qu, 27, art. 4, tr. 5, resol, 80, v. Not.l.
cap. 7, num, 5. - '1 De Restit. in partìc., cap. 3, art. 3,
sect. 5. in med., v. f,Juaeres. - 8 Tr. 4, disp. 49, n. 2. -
9 In 2am 2Q e, qu.62, art. 2, quaer. lO, num. 6. - 10 Tr. 13,
qu. 4, cap. 8, quaer. 3, resp. 5. - U De Restitut., n. 604, 1000. - a) Petrus de Ledesma, in Sum., mittit habebatur utique in prioribus editio-
i. f. - 19 Tr. 8, exam. 5, num. 108, resp.4, sub 5. - 18 De parto 2, tr. 8, cap. 7, post conci. 7, dub. 2, nibus usque ad sextam; in posterioribus vero
]ust. et lure, Iib. 4, qu. 6, art. 3, argum. 4, i. f. _1' Tr. 13, V. Dico 2, utramque sententiam existimat pro· et in hac nostra editione, cum traetatus de
cap. 4, n. 146.• Sà, id est Viclol'ellus, addito ad Sà, v. Re·
babilem. Consdentia alia prorsus diversa ratione con·
sn'lulio, num.32. - Rebell., parto 1, lib. 4, qu. 13, num. 4. - cinnams sit, desideratur. In illisigitur antiquiS
b) Covarruvias, Variar. lio.1, cap;2, n.8,
Dicast., de Restit., disp. 12, n. 246.• Tl'ull., lib. 7, cap. IO,
dub. 29, n. 2.• Vtllal., parto 2, tr.11, diff. 23, num. IO.- hoc solum asserit: posse nempe famam pe· editionibusitaS.Alphonsus scribebat: _Hinc!·

vicissim. - SpoYer~ tre 5, cap. 4, num. 117. - Lugo" loc.
cito - • Cap. 11, dub. 25, n. 133. - • Lib. 3, tr. 3, part.2,
999. - a) Tanner, quem Busenbaum contra
expositam doctrinam allegat, re tamen vera
ab ea non dissentit, tomo 3, disp. 4, qu. 6,
dub. 6, n. 155, ubi haec scribit: «Mutua in·
famatio, quamvis aequalis, per se non excusat
a restitutione, sed per accidens...Secus est, si
ex mutuo consensu alter alteri suam obliga-
tionem condonet... ; aut si infamantem infamet
per modum justae defensionis, cum alia via
non suppetit.... Item, ex probabili, si alius te
Laym., lib. 3, tre 3, parto 2, cap. 71 nume 5, i. f. - Lugo", cunia compensati; idemque habet in reg. Pec·
disp. 15, n. 45. catum, part.1, n. 8. Citatur tamen a Sa1mant.
ut asserit S. Alphonsus.
1001. - a) Lessius, lib. 2, cap. 11, n.136;
aequaliter infamaverit, quem noris nolle tibi Trullench, Nb. 7, cap. lO, dub. 29, n. 6, id
famam restituere ». profeetoaffirmant, loquentes de eo qui famaro
b) Sporer, tr.5, cap. 4, num. 118, negat restituere detreetat; secus vero esse ajunt, si
licere «per se et praecise per modum com· famae restitutio foret impossibilis.
pensationis ». Quod num. 119 his verbis ex· b) Bonacina, disp. 2, de Restit. in partic.,
plicat: «Nam per accidens, indirecte et per qu. 4, punct. ult., n. 14, tractat de eo qui
modum defensionis,id licere aliquando liben- nequit famam restituere, et asserit posse fieri
ter fatemur». Idque sive intra sive extra ju- ut ex aequitate illam pecunia compensare te-
dicium. neatur, non tamen ex justitia.
c) Dc Tanner vide hic supra notam a. c) Locus ad quem S. Doctor 1ectorem re·
probabile dicunt possediffamatumpecuniasibi
compensare famaroablatam a diffamante, cum
probabile sit diffamantem teneri cum pecunia
compensare famam ablatam, si nolit ve1 ne·
queat famam restituere...Et quare in his casi·
bus et non in aliis possit fieri compensatio
cum probabili?..In eodem tr. de Restit., cap.4,
n.148, [Sa1mant.] rationem produnt, dicentes
quod, cum DD. dicunt neminem posse sibi
compensare debitum quod non est certum,
intelligunt 10qui in eo casu quo ipsum credi·
tum est dilbium; non autem quando creditum
est certum, et dubium versatur tantum circa
modumsatisfactionis:an possit ille satisfacere

382 LlB. III. - TRACT. VI. - CAP. I. - DE OCTAVO PRAECEPTO DECALOGI.
excìpìunt apud Salmant, l cum Lessio,
Molina, Aragon, Ledesma d), etc. Et Sal-
manto 2 probabile hoc esse ajunt, dicentes
quod cum doctores doceant non posse
fieri compensationem debiti probabiliter
dubii, intelligunt Ioqui, quando ipsum de-
bitum est dubium ; non vero quando de-
bitum est certum, et dubium tantum ver-
satur circa modum satisfactionis: tunc
enim lìcìte potes uti probabili opinione,
tibi satisfaciendo compensatione vel alìter,
Ita Salmant, 8. - Sed vide dieta bo. 1,
n. 35, V. Attamen C), ubi contrariae seno
tentiae adhaesìmus,
Periculum
vitae ve!
1002. - ,,6°. Si non possis absque pe-
gravissi ~ <t riculo vitae ». [Nisi alter ob tuam infa-
mi damni
excusat a mationem sìt in eodem periculo vitae.
restituenda
fama. Salmant. '. Tenet tamen Croix 5 cum Ill-
sung, metum gravissimi damni temporalis
in bonìs, etiam excusare a restitutione
famae: hoc tantum potest admittì a), si
damnum bonorum sit respective majus
quam famae].
Item, si "Vel si fama restituenda sìt minoris
sit minoris
v a l o r i s " valoris quam fama detractorìs. Sic V. gr.
a~~~ct~~ " praelatus non tenetur restituere vili ho-
" mìnì ; si aliter non potest quam. cum
«amissione famae suae multo majorìs
"momenti; sed suffìcìt tunc, si infama-
« tum laudet aut pecunìa compenset. Vide
« card. Lugo 6 », [Ita etiam Lessìus 7, et
Salmant, 8 curo Baàez , Dicastillo, Trul-
lench, etc., contra aliquos: quìa alìter non
servaretur aequalìtas],
Item per 1003. - " 7'. Si infamatus sponte remì-
se, condona..
tio sponta- « serìt (modo tamen ejus infamia non re-
nea,
1 Tr. 13, cap. l, n. 3!1. • Lees., cap. li, n. 136. - Mo-
uno, tre 4, disp. 49, n. 5... bagon) in 2(1lCl1. 211.1:, qu.62, art. 2,
de Rest. fam., dub, 9, dict, 2. - , Loc, cit., n. 148 (cfr. cap. 1,
n.321). - • Tr. 13, cap. 4, n. 148. - 4 Loc, cit., n. 135.-
• Lib. 3, parto 2, n. 1251. - Illsung., tr. 4, disp. 3, n. 111,
v. Sexto. ~ • Disp. 15,. n. 40. - 1 Cap. li, n.l38. - , Loc.
cit., n.136... Balie8Jin 2 Qm 2111:, qu. 62, art. 2, dub. 9, concI. 2.-
sibi per compensationem vel aliter; quia tunc
bene potest uti opinione probabili circa mo·
dum... Attamen Croix, lib. 3,part.1, n.962,..
omnino negat in tribus casibus supra relatis
possefieri compensationem,cum nemini liceat
compensare creditum nisi certum. Ego autem,
ut fatear quid sentiam, dico quod in primo
casu compensationis famae cum pecunia se·
quor quod tenet Croix. Contrariam vero opi·
nionem non audeo improbabilem dicere ob
rationem mox allatam, nempe quodibi agitur
DUB. III. - DE FAMA RESTITUENDA. 383
"Qui tamen notant condonationem «2°. Ex eo vero praecise quod infa- Conversa-
tio cum in-
« dundarìt in alìos, ut familiam, statum), « matus (vel contumelia affectus), conver- fama tore
« semper esse validam, quando fama non per se non
« sive expressa sive tacita sit condonatio: etiam ta-
cita, vel e: redundat in alios; secus, quando redun- e sans cum ìnfamatore, vìdeatur remittere est condo..
" tametsi nihilominus ex carìtate damnum quandoque « injuriam, noncensetur condonare resti-
natio.
praesum .. « dat. Unde parentes non possunt condo-
« resarcire aliquando tenearis, si possis pta.
« nare, quando redundat in filios; neque « tutionem famae vel honoris; sicut nec
«absque gravi ìncommodo, Card. Lugo 9. "alla debita, per familiaritatem. - Na-
« filii, quando in parentes, Vide auctores
e; - Immo aliquando etiam sufficit con- e varrus 1, Trullench 2 s ,
« citatos.
« donatìo praesumpta, sive interpretatìva
« voluntas ejus qui potest condonare, si 1 Man., cap. 18, n. 47. - • In Dscal., lib. 7, cap. lO, dub. 29, n. 4.
" nìmìrum ille sit ìta affectus, ut si roga-
« retur facile condonaret: tunc enim non
« est ìnvitus, saltem quoad substantiam,
« etsì fama non restìtuatur, Vide card.
« Lugo 10.
« Quaeres Il". An restitutzo famae liez'te
« condonetur ?
" Resp. Licite fit in iis casibus in quì- Condo-
natio, non
« bus seipsum licet infamare. In quibus semper Iici-
ta,
« autem, et quam gravìter peccat se in-
« famando; in iisdem, et tam graviter
« peccat condonando. - Navarra, Trul-
"lench l l ».
Per se loquendo, non est mortale infa-
mare seipsum, exceptis casibus apud Bu-
senbaum, ut infra a): ita Holzmann 12 cum
Laymann et communì; quìa quisque est
domìnus suae famae. Est tamen veniale,
si fit sine causa.
«Unde resolves:
« l°. Condonans famae restitutionem
sit
Quando
l~thalis.
«peccat mortalìter: 1) Si infamia redun-
« det in alios, 2) Si inde sequatur scano
« dalum. 3) Si sìt vìr valde utilis reipu-
« blicae, et ex infamia fructus impediatur,
«4) Si fama sit necessaria ad munerìs
« gubernadonem. Sotus, Lessius, Trul-
« Iench 18.
Dtcast., de Restit., disp. 12, n. 221et seqq, - Trull., lib.7,
cap. lO, dub, 21, n. 4; et dub. 30, n. 8. - , Disp, 15, n. 38.-
10 Loc.cit., n. 39.- Petr.Naoar., de Rest., Iib, 2, cap. 4, n.386
et seqq. - U Loc, cìt., dub, 28, n. 1. - 12 De Praec, decal.,
u.644. - Laym., lib. 3, te. 3, part.2, cap. 3, n.15. - Solus, de
]nst. et ]ure, lib. 4, qu. 6, art. 3, de 4' argum., v. Super his
aule.... - Less., lib. 2, cap. 11, dilb. 24. - 13 Loc. cit., n.2.
non de jure, sed potius de modo compensa·
tionis '.
d) Ledesma praecedentem casum habet et
solvit, ut notatum est supra nota a, n. 1000.
1002. - a) Et idipsum dicit ll1sung; cui vi·
detur consentire etiam Lacroix.
1003. - a) In iisdem scilicet casibus in qui·
bus mortale est condonare famae restitutio-
nem. Cfr. etiam supra n. 983, ubi Busenbaum
exponit casus in quibus mortale est seipsum
infamare.
 384 LIB. IlI. - TRACT. VI. - CAP. m. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.

CAPUT II.
Quid de Praecepto Nono et Decimo.
hig,,~~t~~ « Resp. Prohibent omnes internas con- « dae tabu1ae,praesertim sexto et septimo,
nnm etdecì- « cupiscentias et de1ectationes vo1untarias « vetantur.- Qua de re vide supra; et pate-
mum prae-
ceptum. «illorum operum quae praeceptis secun- « bit ex dicendis de Peccatis, infra Ltò. V».

CAPUT III.
Quid de Praeceptis Ecclesiae.
« Resp. Etsi ea sint p1urima, praecipue « decalogì. De quarto et quinto, infra
« tamen toti christiano populo communia .. Ltò. VI, de Sacramentis ».
« quinque numerantur. - Ex quibus hìc Contra porro hoc praeceptum ex solo
« agendum restat de tertio; quia de primo contemptu peccari, propositio est proscrì-
« et secundo actum est in Praecepto tertio pta ab Alexandro VII, propos. 23.
 384 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. m. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
DUB. I. - DE jEjUNIO ECCLESIASTICO. 385
« trahant, muItumque nutriant. Unde intra gravi; ut communiter doctores apud Sal-
e quadragesimam, jure communi prohì- manticenses 7.
« bentur; extra eam permittuntur. Immo 1007. - Sed dubitatur l°. An abstznen-
« intra eam quibusdam locis consuetudo tia a lactù:znzi's obltget etiam in domim"cis
« permittit: quae ubique notanda est. - quadragesimae ?
e: Bonacina l ex Silvestro, Navarro, Lessio, Negant Pasqualigo a), Fagundez, Men- Quidam
exeipiunt
« Azor; Laymann 2, Filliuccius, Fagundez s. 'do, Machado, Gomez, Llamas, etc., apud domìnicas,
« Adde, dispensatu m quoad carnes, Salmant. s. - Ratio istorum, quia in can,
CAPUT III. II. etiam lacticiniis et ovis vesci posse; non Denique 6, disto 4, prohibentur lacticinia
« tamen viceversa: et cui est pennissus solum in diebus jejunii, ut refert ibi Glossa:
Quid de Praeceptìs Ecclesiae, « esus carnium, etiam sec.unda refectio dies autem dominici in quadragesima non
« Resp. Etsi ea sint plurima, praecipue «decalogi. De quarto et quinto, infra - permìssa videtur: ut, contra Reginal- sunt dies jejunii; ergo non est in eis absti-
II. tamen toti christiano populo communia «Lzò. VI, de Sacramentis ». « dum, Lessium a), Navarrum b),etc., pro- nendum a lacticiniis. Neque constat, ut
<quinque numerantur. - Ex quibus hic Contra porro hoc praeceptum ex solo e babiliter docent Azor 4, Filliuccius 5, To- dicunt, contrariam consuetudinem fide-
« agendum restat de tertio; quia de primo contemptu peccari, propositio est proscrì- « letus, etc. e , [Sed haec opinio hodie non lium animo se obligandi sub culpa gravi
II. et secundo actum est in Praecepto tertio pta ab Alexandro VII, propos. 23. est amplius probabilis, ex declaratione fuisse introductam.
nostri 5S. Pontificis Benedicti XIV. Vide Quamvis praefata sententia non sane Domini-
cae quadra.
DUBIUM I. infra,n.l013].-«ConfirmatqueBonacina 6, comprehendatur sub propositione relata gesimae
Quid requiratur ad Jejunium ecclesìastìcum, et quanta ejus obligatio. II. si esus carnium sit permissus ob debili- Alexandri VII, omnino tamen opposita non exci-
piuntur.
e: tatem naturae, et non propter nauseam est tenenda cum Viva 9, Sanchez lO cum
1004. De unica comestione. - 1005. De abstinentta a carnibus avis et lac#cinù"s. - 1006. An « vel damnum tantum. Vide Lessium, Fil- Cajetano, Covarruvias, Medina, etc.; Sal-
abstinentia a lacticiniis in quadragesima obliget sub gravi. - 1007. Dub. 1. An haec «liuccium, Azor, etc. Ratio, quia de es- manto 11. - Ratio, quia ex citato can, De-
abstfnenUa obliget etiam in dominicis quadragesimae. - 1008. Quz'nam z'n quadra- « sentìa jejuniì est abstinentia a carnibus». nique, universe praecipitur in diebus qua-
geszma excusentur ad edendas carnes aut lacticinia. - 1009. Dub. 2. An Z1t jejunù"s
extra quadragesimam sit abs#nendum a lacUcinz"is de jure communi. Dub. 3. An 1006.- - Quaerìtur: an abstz1zeniz"a ab dragesimalibus abstinentia a lacticiniis.
ubz' viget consuetudo abstznendi. Dub. 4. An liceat edere biscoctos ouis confectos. ~ ovis et laciz"dnzi's tn diebus jejunzi" Rblz"get Certum autem est quod dies dominici,
1010. Dub.5. An ucea: edere laridum, cuz· permittuntur ova. -1011. Dub. 6. .Quorum sub graoi? etiam quadragesimae dies sunto - Quare
animaliurn. carnes vetentur in, jejunz"is. - 101~. Dub. 7. .Quz'bus pueris possz'ntmini- Abstinen- Damnata quidem fuit ab Alexandro VII prima sententia sat probabilis non videtur;
strari carnes. - 1013. An dispensati ad carnes teneantur ad urucam. comestionem dumabovis
et ad absUnendum a piscious. - 1014. .Quid, in mensa privata. - 1015. Sancita circ~
etc.sub gra- propositio 32, quae dicebat: Non est evi- cum plures eam improbabilem putent apud
vi in qua-
hoc a nostro 55. P. Benedicto XlV. t«. De obligaiione sub gravi. 20. De cibis z'n dragesima, dens quod consuetudo non comedendi ova Sanchez 12.
coenula adhibendis. 3°. De hora prandii, 40. De epulis uetitis ad carnes dispensatis et lactidnia tn quadragestma ob/z"get. - 1008.- Notandum l° cum Sanchez P et
5°. De dominicz"s quadragesimae. 6°. De bulla Cruciatae. 70. De jejunz"is extra qua~ Unde certum est, praedictam abstiiJ.entiam Salmant, 14, Trullench, Pasqualigo et Ma-
dragesimam. - Quid, si quz"s sit dispensatus ad carnes ob debilitatem virium. An in quadragesima obligare, et quidem sub chado, quod pauperes a), qui non habent
dispensatis ad carnes permittantur tantum carnes salubres. - 1016. De hora debita
refectionis. - An anteuertens notabiliter horam meridianam, gravz'ter peccet. -1017. De 1 Disp, ult., de praec. Eccles.. qu. 1, punct. 2, n. 2. - Machado) Perfeto confessor, tomo 1, lib, 2; parto 4, tr. 3,
divisione prandz"i, etc., apud Busenbaum: -1018. .Qu.1. An liceat in jejunz"is sumere saoest., v. Jejun,'um} n. 1S, quaer. 5•• Nava't'.~ Man., docum. 4, n. 4•• Antonius Gomes) in bullo Cruciat., claus. 7,
parum dbt' ante poturn, -1019. .Qu.2. An electuaria frangant jejunz·um. - 1020. Qu. 3. cap. 21, n. 15. - Less., Iìb. 4, cap, 2, dub, 2, n. 8. - Asor, n.7. - Llamas, Method., parto S, cap. 5, § 26, i. f. - • Tr.2S,
Per quantum temporis prandz'um non interrumpatur. .Qu. 4. An quis , postquam parto 1, lib. 7, cap. lO, quaer, 1. - • Lib, 4, tr. 8, cap. l, cap. ,2, n. 35. - Glossa, in exposit. casus, - 9 In propos, 32
surrexit a mensa, possit ad eam redire. Qu. 5 . .Quantum liceat protrahere prandz'um. n. 4. - Fill., tr.27, parto 2, cap. S, a n. 45. - • De 4° praec. Alex. V::U' n.9. - 10 Consil. mor., lib. 5, cap. 1, dub. 19,
- 1021. An liceat sumere lac, jusculum et similia. - 1022. .Qu. 1. An liceat potus Eccles., lib. 1, cap. 2, n. sa et 45. - Regin., lib. 4, n. 168. n. S. - Cajetan.) in 211n1 2""°, qu, 147, art. 6, v. Et primi qui-
- • Loc. cit., quaer. S, v. f. - • Loc. cit" n. 51 et 52.- dem; et art. 8, i.. f. ~ CO'Var., Variar. lib.4, cap. 20, n. 11. ~
vz·ni. .Qu. 2. An potus cervz"siae, ac limoniadz"s dz'ctae sorbetto. - 1023. .Qu. 3. An liceat Tolet.) lib. 6, cap. 3, n. 2. - 6 Loc. cit., num. 3. - Less.} Joan. Medina, Cod. de jejunio, qu. 1. 11 Loc. cit., n. S6. -
potio chocolatz"s. - 1024. De colla#uncula vespertùza. - 1025. .Quaenam quan#tas lib. 4, cap. 2, n. 45. - Fili., loe. cit., num. 51 et seqq • ...;., 19 Cansit. mor., lib. S, cap. 1, dub. 19, n. 3, i. f. _18 Loc. cit.,
permittatur in coenula,. et quae in vigilia Natz'vitatis Domz'nz', et Pascha#s aut Pen- Asor) loc.' cit., quaer. 3. - '7 Tr. 23, de 3° praec. deca1., n. 4. - 14 Loc. cit., n. 40. - Trull.) Decal., lib. 3) cap. 2, dub. "J,
tecostes. - 1026. .Quaenam qualitas ciborum in coenula permittatur. - 1027. Dub. 1. cap. 2, num. 34.. - Fagund~ de 4° praec. Eccles., lib. 1, n.6•• Pasqual.'Prax. ]ejunii, deciso 83. - Machado} Perfeto
An liceat sumere ova. Et an parum casei. - 1028. Dub. 2. An pisces. - 1029. Dub. 3. cap. 2, n. 44. - Mendo, in' bUll. Cruciat., disp. 18, n. 29•• confessor, tomo 2, lib. 6, parto 8, tract. 9,docum. 2, v. f.
An panem coctum et jusculum ex herbis. An legumina. - 1030. Quae sit parva
materia carnium aut aliorum ciborum. Et an sit vetz'tum saepius in die quid parum
edere. - .Qu. 1. An bz"s comedens culpabiliter teneatur ad iejunium. - Qu. 2. Quid, 1005. - a) Lessius a Busenbaum non satis carnes possit jejunare, videtur dispensatus,
si inculpabilt"ter. - Qu. 3. An liceat cauponibus ministrare carnes in die jejunz"i. accurate allegatur; a Bonacina enim non dis- ut possit bis eas eomedere».
sentit, loc. cit., dub. 6, n.45, ubi scribit dis- 1007. - a) Pasqualigo pro hac sententia
Ad jeju. 1004. - « Resp. ]ejunium ex praecepto pensatum ad earnes dispensatum etiam esse a Salmant. utique allegatur; sed in Prax.
nium eccle- « mestione pecces mortaliter; reliquis au-
siasticum, « Ecclesiae, obligante sub mortali, requirit " tem supra secundam, ad summum ve- ad plures comestiones, « si ratione debilitatis jejunii, decz"s. 72, n. 5, tuetur oppositam sen-
triarequisi- naturae vel eorroborationis id eoneessum sit; tentiam, quam nempe S. Alphonsus omnino
ta. « tres conditiones. - Laymann l. « nialiter tantum. - Laymann 2 ».
Unica co-
non autem si quia a piscibus abhorret I ve1 tenendam asserit, et scribit: «Opposita sen-
e PRIMA est unz"ca tantum comestio de 1005. - « SECUNDA est abstznenHa ab Abstinen· putantur nocere temperamento; tune enim tentia tamquam certa tenenda est nimirum
mestio. tia a carni· I

« die in ordine ad nutritionem. Quae ita
« necessaria est conditio, ut secunda co-
l Lib. 4, tr. 8, cap. 1, num.2. -
« esu carnium,' itemque ovorum et lactz~ bus, ovis et causa non subest eur gemina comestio con- prohiberi sub mortali ova et lacticinia in do-
lacticiniis. cedatur >. minicis quadragesimae ».
« cinzorum, eo quod ex carne originem
b) Navarrus, Man., cap. 21, n. 22, sic 10- 1008. - a) Hic sermo est, ut notant Sa1-
2 Lib. 41 tr.8, cap. 1, num. 12 et 13. quitur:, « Neque dispensatus, ut comedendo mant., non de pauperibus ostiatim mendican-
S. ALPHONSI, OperR moralia. - Tom. II. 25
 386 LIB. lll. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
Pauperes
aliud non
aut non possunt invenire aliud ad se alen-
habentes dum, .quam 1acticinia, licite in quadrage-
possunt ve-
sci lactici- sima possunt ea comedere et praebere
nìis,
domesticis ac operariis suis. Idem dicit
Sanchez de pauperibus mendicantibus. -
Iter agen-
tes, quando
Et idem asserunt Sanchez \ et Salmant."
idem pos- cum Trullench b) et Pasqualigo, de iter
sìnt,
agentibus, si in via non inveniant pisces
ad emendum. Contradicunt tamen proba-
bilius huie Diana 8; et Leander ac Ste-
phanus C), apud Croix 4, si hoc accideret
tantum per unum diem d): nisi, ajunt, sit
persona quae 'aliter non va1eat commode
refici.
Pluresdies Notandum 2° cum Sanchez 5, Ho1z-
solum p a-
nemhabens mann e),. Croix f) cum Diana g), Pasqua-
potest vesci
carnibus, ligo g)" et Sa1mant. 6 cum Vega et Ang1es,
quod in longa inedia per p1ures dies, ubi
aliud quam panis haberi non possit, liceret
vesci non solum 1acticiniis, sed etiam car-
Olco ca- nibus. - Sanchez h) tamen refert, ab An-
rens potest
uti larido. gles h) et aliis non excusari pauperes, qui
oleo carentes, 1arido sibi herbas praepa-
Sanchez, Consil. mor., Iìb, 5, cap. 1, dub. 19, n. 5. -
Loc. cìt., n.6. - • Tr-. 23, cap. 2, n.40, i. f•• Pasqual.,
1 tur r a t o-
rarent; sed hoc va1de rigidum mihi vide-
tur, si carentia esset per notabile tempus,
puta per hebdomadam. Unde sa1tem in
tali necessitate probabiliorem censeo sen-
tentiam Laymann 7, Ho1zmann 8, et E1be1 9
cum A1ensi i), qui 1aridi usum pauperibus
concedunt.
Circa esum autem 1aridi extra quadra-
gesimam, vide dieenda infra, n. 1010,
Dubz"t.5.
Notandum 3°.P1ures DD. censere quod
qui in quadragesima per p1ures dies ca-
reret piscibus, posset licite jam 1acticinia
tunc comedere. Probabilius tamen dicit
Roncaglia lO, hoc tantum permittendum
assuetis piscibus vesci; non vero rusticis,
qui pane et herbis, aut 1eguminibus ordi-
narie a1untur, nisi tamen (ut recte notat
Busenbaum, n. 1031, ad 11, V. Denique)
etiam istis cibis carerent ad sufficientiam.
- Cum autem ta1es tenues cibi parum
sustentent, minime tenentur ii ad unicam
comestionem; ut dicunt probabiliter Ron-
cap. 2, n. 19•. Vega, Sum. nueva, parto 1, cap. 14, caso 28••
Angles, '!'le ]ejunio, qu.9, art. 1, diff.4. - , Lìb, 4, tr, 8,
DUB. I. - DE ]E]UNIO .ECCLESIASTICO. 387
caglia l, Sanchez ;) cum Ang1es et aliis, dragesima vetantur 1acticinia, vetantur
ac Salmant.P. Et idem recte docet San- etiam in aliis diebus jejunii. - Hanc sen-
chez 8 cum communi, si quis non haberet tentiam videtur etiam tenere D. Thomas 7,
mane prandium sufficiens ad se pro tota ubi, loquens generaliter de jejuniis, sie
die sustentandum. Ve1 si in diepraece- ait: Illos cibos Ecclesia jejunantzous ln-
denti inediam sit passus k),' ut Tabiena et terdixit , quz"... homlnem ad venerea pro.
Sanchez 4 cum S. Thoma, etc. vacant. Hujusmodz" autem sunt carnes
1009. - Dubitatur 2°. An t'n dz"ebus je- anz'malz'um z'n terra nascentz'um et respi-
junti" extra quadragesz'mam teneamur sub rantz'um, et quae ex eis procedunt, sù:ut
gramO aostmere a lactz'dnzì"s de jure com- lactz'cz'nz'a ex gresszOt'lzous, et oua ex avz:
Carens pi- munz'? - Certum est in quadragesima bus... Et ziieo ab hz"s czoz"s praecipue je;'u.
scibus plu-
r e s dies l teneri ad abstinendum, ex propositione nantlbus Ecclesia statutI esse abstz'nen-
quandol?os-
si t Iactici- proscripta, supra relata, dum. Ergo S. Doctor videtur sentire quod
niis uti, Dubium est: an teneamur extra qua- in cunctis jejuniis sola consuetudo, ubi vi-
dragesimam? get, derogat obligationi abstinendi a lactì-
In ceteris
jejuniis an-
Prima sententia affìrmat ; eamque te- ciniis.
m, quidam nent Covarruvias 5, Gomez 6. Idque pro- Secunda vero sententia communis, Jure com-
vetita di- muni non
cunt ava et bant ex can. Denique 6, dist.4, ubi Gre- quam sequimur, et tenent Laymann 8, San- vetantur,
lacticinia.
gorius Magnus ad Augustinum, Anglo- chez 9 curo S. Antonino, Navarro, Pa1atio,
rum episcopum, sic scripsit: Par autem Henriquez, etc.; Bonacina lO, Concina 11; Sal-
Quando est, ut quz"lms dz"ebus a carne anz'maUum mant.P cum concilio To1etano d) anni 1583;
possit pIu-
r c s come-
ì abstz"nemus, ab omnzous quoque quae se· Sporer 18, Viva u, Ho1zmann 15, Elbe1 16, do-
dere,
mentz'n'am carnz"s trahunt orz'ginem, jeju- cet de jure communi non vetari lactìcinia
nemus, a lacte vù:lelz'cet, caseo et oois. Ubi et ova. - Ratio, quia contrarium, extra
notandum quod verba par est, non deno- quadragesimam, nullo jure probatur, In Refellun-
ì

Prax. ]ejunii, deciso 84. - • Parto lO, tr, 14, reso!. 59. - cap. 1, n. 5. - S De praec. Eccl., n. 4, v. Dices. - 9 Parto a. tant hie consilium, sed praeceptum; ut citato enim can, Denlque agebatur tantum nes opposi-
Leand, a S8. Sacrarn., de praec, Eccl., tr, 5, disp, a, qu.17.• confero 15, de ]ejunio, n. 434, _lO Tr. 9, de 3° praec., qu.2, explicat ibi Glossa a), et tenent commu- de jejunio quadragesimali, de quo erat tae,
• Lib. 3, parto 2, n. 1323, i. f. - • Loc, cìt., n. 7. - e Tr.23, de Jejunio, cap. 2, qu, 4, resp. 1.
niter DD. cum Diana b) et Elbel c). Con- quaesitum; ut patet ex Glossa, et ex ipso
firmatur ex can. Rogatùmes 3, de consecr., contextu canonis, ubi dicitur: A quz'nqua·
tibus; quia sine dubio, cum aliunde non ha- praeter panem, quem in hoc sequor, nisi forte dz"St. 3, ubi in concilio Aurelianensi dictum gesima propositum je;'unandz' susdpz'ant,.
beant unde sustententur, licite possunt come- persona esset delicata et assueta epulari splen- fuit quod in diebus Rogationum (in quibus et deinde: Hujus sacri temporis , etc. Et
dere frusta ovorum eis donata ratione neces- dide, vel econtra robusta valde et enutrita olim jejunium servabatur) fide1es quadra- sie intelligunt Panormitanus, Fagundez
sitatis; sed de aliis pauperibus qui labore vilibus escis e , gesz'malzous dbz"s utantur: si ergo dn qua- et alii communiter.
quotidiano victum sibi et filiis comparant, Et d) Leander citatur a Croix pro hac sententia
Salmanticenses tenent sententiam quam refert absque ulla restrictione; sed ipse, in reliquis l Tr, 9, qu.2, de ]ejunio, cap. 2, qu, 4, resp. 1. - An· in 4, disto 10, disp.8, post concl. 6, V ••41 vero jejunium..
S. Alphonsus; sed pro ea parte qua dicunt concordans, conditionem hanc silentio prae- gles, de ]ejun., qu.6, diff. 9, appendo 3. - • Tr. 28, cap. 2, Henriq., Iib, 7, cap. 13,n. 9.- lO Disp. ult., depraec. Eccles.,
posse etiam domesticis et operariis praebere termittit. n. 183. - • Consil. mor., lib.5, cap. 1, dub. 15, n. 1. - Ta' qu. 1, punct, 2, D. 2. - U De praec, Ecc:les., Iib, 2, disserto 2,
lacticinia, non citant Trullench, Pasqualigo e) Holzmann, de praec. Eccl., n.4, v.Di- btena, v. Jejunium, n. 20. - 4 Loc. cit., n.4. - S. Thom., cap. 5, n. 5. - 10 Tr. 23, cap. 2, n. 33. - 13 Tr. 8, cap. 4,
nec Machado. ces, de hac sententia silet; neque alibi, quid- in 4, disto 15, qu. 3, art. 2, solut. 4, ad 2. - li Variar.lib. 4, append., num. 9. - .. In propos. 32 Alex. VII, num.lO.-
b) Tru1lench, loc. cz't., n. 6, dicit excusari quid investigare conatus sim, eam habet. cap. 20, n. 15, v. f. - 8 In bullo Cruciat., claus. 7, n. 3. - 15 De praec. Ecc1es., num, 4; v. Dixi autem. - 16 Parto S,

«a jejunio» iter agentes, '«qui hora prandii f) Croix, lib. 3, parto 2, n.1323, ita scri- 'l 211. 2l1.e, qu. 147, art, 8. - 8 Lib. 4, tre 8, cap. l, n. 3, i. f.- 'confero 15, de jejunio, n. 428. - Panorm' J in lib. 3, tit. de
9 Loc. cit., dub.20, n, 2•• S. Anton. parto 2, tr.6, cap. 2, observat. jejunior., rubric., n. 5. - Fagund. J de 4° praec.
non possunt invenire alimentum sufficiens». bit: «Qui pro sufficiente refectione non habet J

§ 3.. Navar., Man., cap. 21, n. 15.• Michael de Palat., Eccles., lib. 1, cap. 2, n. 42, v. f.
Et inferius subdit ex Sanchez, posse «paupe- cibos esuriales, potest ova aut, his deficien-
res agricolas et alios edere lacticinia in diebus tibus, carnes comedere ».
prohibitis, si non possunt commode habere g) Diana,part.l0, tr.14, resol. 59; Pasqua·
aliud quod comedant, et possunt ova et lacti· ligo, op. cit., deciso 49, id concedunt etiam si sustententur, ad abstinentiam aut jejunium enim, parto 3, tract. 6, resol. 80, pro hac sen-
cinia facile invenire, non autem pisces». uno tantum· die id accideret, et foret persona non teneri. tentia plures auctores allegat; ipse vero sen-
c) Stephanus a S. Paulo, tr.l, disp. 5, n. 96, nimis delicata, splendide epulari assueta; seu, j) Sanchez, loc. cit., dub.15, n. 3, scribit: tentiae oppositae, quam S. Alphonsus sequi-
citatur utique a Croix tamquam contrarius ut dicit Pasqualigo, si solo pane uti esset ei « Licet [pauperes] inveniant panem et pomo- tur, adhaeret.
expositae opinioni; sed revera Stephanus, extraordinaria maceratio. rum fructus et olera, non tenentur jejunare, c) Elbel, confero 15, de Jejunio, n. 428.
loc. cit., de ea et de aliis opinionibus ibidem h) Sanchez, loc. cit., num. 7, id refert, quia haec regulariter non sunt sufficienspran- asserit quidem allegati canonis verba conti·
relatis dicit tantum: « Caeterum requiritur non tamen ex Angles, qui hanc sententiam dium. nere praeceptum, sed contendit praeceptum
major necessitas ut comedantur carnes quam non habet, sed ex nonnullis doctis junio· k) Si nempe ex praecedenti inedia adeo intelligendum esse de quadragesimali jejunio,
ova et lacticinia; debetque in his omnibus ribus. sit debilitatus, ut jejunium commodeferre non non autem de jejuniis extra quadragesimam.
semper caveri a scandalo. Vide circa haec i) Alensis, Sum.,part. 4, qu. 28, membro 6, possit, uti dicit Sanchez de pauperibus. Tenet igitur eamdem sententiam ac S. Al·
Diana, parto 10, tr. 14, resol. 59, qui non art. 2, §4, principium generale exponit, quo 1009. - a) Glossa, in v. Par.: «Id est, inquit, phonsus.
audet admittere eum posse carnes comedere, nititur haec sententia, ut Elbel notat, scilicet: aequum et justum '. d) Concilium istud, prout apud Aguirre
qui per unum solurn diem careret aliis cibis Pauperes qui non habent sufficienter unde b) Legendum est: Apud Diana. Diana habetur, de jejunio non tractat, et a Salmant,
 388 LIB. III. - TRACT. VI. -
Nec obstat aliud cito can. Rogationes;
quia illud statutum fuit pro illa particu-
lari ecc1esia Aurelianensi.
Nec obstat D. Thomas, in loco citato.
Nam l c1are docet abstinentiam a lactici-
niis extra quadragesimam non praecipi,
et ideo non pertinere ad essentiam jejunii,
dum ait: Et ideo in quoliòet jejunio intero
dicitur esus carnùem ; in jejunio autem
quadragesimali znterdicuntur umversa-
lz"ter e#am ova et lactÙ:znia. Nota TÒ etiam:
ergo injejunio extra quadragesimam lacti-
cinia non vetantur. - Cur autem vetantur
in quadragesima, plures rationes assignat
S. Doctor: tum quia tale jejunium est so-
lemnius; tum quia illud observatur ad imi-
CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. I. - DE JEJUNI.O ECCLESIASTICO. 389
tentia asserit, praefatam consuetudinem sumptio. Una autem ex conjecturis quae Dicunt tamen Salmant. 8 quod docto-
non obligare saltem sub gravi, etiam ubi faciunt praesumere consuetudinem Intro- res communiter admittunt, sine jejunii lae-
viget: nisi constet esse introductam a po- ductam animo se obligandi, est quando sione posse edi tantum .duos biscoctos;
pulo scienter et animo se obligandi: nam consuetudo constanter et cum gravi in- et citant Diana 9, Ledesma lO, Villalobos 11.
alias censetur servata fuisse ex ignorantia commodo a majori parte populi observa- Sed Diana id tantum admittit ratione con-
vel ex devotione sine obligatione e). Ratio, tur; ut dicunt Suarez t, Palaus 2, Diana 8 suetudinis g),. Ledesma h) vero et Villa-
quia ad se obligandum ex consuetudine, (utque diximus de Leg. n. 107, V. IV. Re- lobos h) dicunt duos biscoctos posse edi
non sufficit credere aliquam esse obliga- quz'rz'tur, cum Salmant. et Croix) :quia non sine peccato gravi. - Hinc mihi proba-
tionem; sed requiritur quod constet, ma- solet populus constanter convenire in ob- bilius dìcendum videtur, hujusmodì cibi
jorem populi partem habuisse .animum servantiam alicujus consuetudinis gravi- esum non excusari a peccato veniali, nìsì
graviter se obligandi: ut dicunt Salmant. 6 ter onerosae, nìsì quando vere obligatum saltem aliqualis causa accedat,
cum Suarez, Palao, Bonacina, etc. Unde se sentito - Si ergo praesumptio stat pro 1010. - Dubitatur 5°. An, cm lt'cz'tum
dicunt quod in dubio tunc judicandum consuetudine, quod animo se obligandi sit sù edere lactù:znta, lt'ceat e#am edere la-
est pro libertate: nulla enim lex obligat a populo introducta, pro ea quoque stat rùlum et sagimen?
nisi probetur ut certa; et nemo praesu- possessio. Affirmant Hostiensis, Abbas, Silvester Cui licita
Iactfci n a ,
mitur in dubio certum onus sibi impo- Dubitatur 4°. An zn j'dunùs quadra- et Glossa in can. Presòyter, dist. 82, apud
ì

tationem Christi Domini: tum quia per
ipsum disponimur ad redemptionisnostrae
mysteria devote celebranda. - Hìnc Viva 2
supponit ut certum, quod dispensatus ad
lacticinia tenetur ad jejunium; cum non
sit ob talem esum a jejunio solutus,
Dubitatur 3°. An, uòz· viget consuetudo
aòstznendi a lactù:znzi"s t'n jejunzi's extra
quadragesùnam, talis consuetudo oblz"get
suò gravi?
Contraria
consuetudo
Prima sententia negat: quam tenent
non obligat Sanchez 8 cum aliis, Villalobos 4; et pro-
8ub gravi
juxta alìos, babilem vocat Tamburinius 5 cum Por-
tellio, Salas, Henriquez, etc. - Haec sen-
'2- 2"', qu, 147, art. 8, ad 3. - e In propos. 32 Alex. VII,
n. 8. - ' Consil, mor.. lib.5, cap. 1, dub, 21, n. 2. - ' Part.j,
tr, 23, cIiff. 2, n. 7. - • Decat., lib. 4, cap. 5, § 1, n.22. -
Portet., Dub, regular., v.Jejunium, in addit., n. 7, i. f. -
suisse.
Secunda tamen sententiacommunis,
quam amplectimur, et docent S. Thomas 7,
Azor 8, Lessius 9, Laymann l0, Viva 11, Ron-
caglia 12, Concina 18, Salmant.>; Bonacina 15
cum Navarro, Silvestro, Valentia, Filliuc-
cio, Reginaldo, etc., communiter tenet,
esse obligationem abstinendi a lactìcìniìs
in locis ubi ab immemorabili f) talis viget
consuetudo. - Ratio, quìa in hoc casu
possessio non stat pro libertate, sed pro
obligatione consuetudinis. Regula enim
generalis est (ut pluries diximus), quod
pro eo stat possessio pro quo stat prae-
art. 8, ad 3. - s Parto 1, lib.7, cap. lO, qu, l. - • Lib.4,
cap. 2, n. 8. - IO Lìb, 4,. tr. 8, cap. 1, n. 3. - 11 In propos. 32
Alex. VII, n. lO. - U Tr.·9, de 3' Praec., qu.2, de ]eju-
nìo, cap. 1, quaer.3, resp. 2. _18 De Praec, Ecc1es., lib. Z,
gesimae ùceat comedere in quacumque
S. Doctor quantitate panes biscoctos oois confectos,
tenet obli-
gare ubi vi· vulgo ciambelìe?
get.
Affirmat Pasqualigo 4; quia quantitas
ovorum farinae immixta ita absorbetur
in ejusmodi compositione, ut nullo modo
In quadra. censeatur cibus ex ovis. - Sed omnino
g-esimaIi je-
junio edere negandum cum Palao 5, Concìna 6 et Sal-
biscoctos ex
ovis, illici- mant. 7. Ratio, quìa substantia ovorum
turno non deperditur per hoc quod farinae mi-
scetur; alias quilibet posset in diebus pro-
hibitis comedere cibum album, vulgo man-
giar bionco, confectum ex carne et farina.
1 De Legib., Iìb, 7, cap. 15, n. 13. - , Tr. 3, disp, 3,
punct.2, § 8, n. 13. - 8 Parto 3, tr, 6, resol. 80. - Salmant.,
tr. 11, de Legìb., cap. 6, n. 30. - crot», Iib, l, n. 571. -
" Prax. jejunii, deciso 85,' n. S et 4. - s Tr. ao, disp. S,
punct.2, § 2, n. 6. - • Dìssert. 2, de ]eiu"" cap. 5, n. 8.-
licita efiam
juxta alios
Laymann 12, cum Fagundez a) apud Bu- laridum et
senbaum (n. 1030, v. Ob quam). Ratio, sagimen,
quia dicunt laridum et sagimen revera
non esse carnes, cum pinguedo crescat,
etiam finito naturali augmento animalium;
ideoque censent pìnguedìnem potius dìeen-
dam esse excrementum carnis (sìcut est
lac) quam veram carnem. - Viva 18 id
putat probabile curo Laymann et Azor,
quos citat ò). Sed Azor 14 minime id asse-
rit esse probabile; tantum non improbat.
Laymann autem 15 dicit expresse praedi-
ctam sententiam non esse practice pro-
dub, 5. - II Parto 1, tr..23, diff 7, n. 3. - Hostiens., Sum.,
lib. 3, Rubric. de observat. jejunior., nume 8, v. f. ~ Abb.
Panorm., in cap. Consulutt 7, de ]udaeis, n.2•• Si/vest.,
v. Jejunium, qu •.5, nume 16J v. Secundum. ~ Glossa, ad
V. Sagz·mine. - le Lib.4, tr.8, cap. 1, n. 5. _.18 De Praec,

. Salas, de Legìb., disp. 19, sect, 6, n. 68. - Henrlq., lib. 7,
cap. 13, n.9. - • Tr. 11. de Legib., cap. 6, n.28. - Sua~.,
de Legib., lib.7, cap. 14, n.6; et cap. 15, n. lO et seqq••
Palaus, tr. 3, disp. 3, punct.2, § 3, n. 12. - Bonac., disp. l,
disserto 2, cap. 5, n. 5. - " Tr.23, cap. 2, n. 33. - "Disp. '1 Tr.2S, cap. 2, n. 41. - 8 Loc, cìt., n. 41, i. f. - 9 Parto 1, decal., qu. lO, art. 1, num. 2. - " Parto l, Iib, 7, cap. lO,
ult., de Praec, Eccles., qu, 1. punct. 2, n. 2•• Navar' Man.,
j
tr. 9, resol, 31. - 10 Sum., part.2, tr, 27, cap. 2, post conci. 3, quaer. 8. - 1lS Loc, cit., no' 5.
cap. 21, n. 13. (edit. Veneto 1573). - Silvesl., v. Jejunium,
D. 15, quaer. 5.• Valent' l in 21 2D.e, disp.9 J qu. 2, punct. 3...
l,l :D,

de Legib., qu. 1, punct. ult., § 3, n. 17. - 1 2- 2'", qu. 147, Fili., tr. 27, parto 2, n. 48. - Regin., lib. 4, n. 147et 149.
liuccius denique negat obligare ubi «non ab dem vera, Fagundez, loc. dt., in edito prima,
omnibus servatur, praesertim praelatis et Lugd. 1626, quaerens an diebus quibus licet
principibus viris ». ova et lacticinia comedere, liceat etiam lari-
allegatur quasi negans vigere in Hispaniis de jure neque de consuetudine interdici in g) Diana, loc. cit., loquitur de comedente dum vel sagimen :.« Certe, inquit, id affirmat
consuetudinem obligantem abstinendi ab ovis die jejunii lacticinia· extra quadragesimam». unum dumtaxat de hujusmodi panibus, quem Glossa... et Hostiensis..., ubi dicit cui concedi-
et lacticiniis extra quadragesimam. Non habet aliud; unde non satis accurate a excusat a mortali, «et propter consuetudinem, tur usus ovorum et casei, consequenter etiam
e) S. Alphonsus refert hic Tamburinii po- Tamburinio citatur. et propter parvitatem materiae». concedi usum sagiminis '. Atvero in edito
tius quam ceterorum sententiam. Sanchez au- f) Solus Viva, ex allatis auctoribus, requirit h) Petrus de Ledesma, loc. cit., loquitur Lugd. 1649, recognita et emendata, loc. cit.,
tem, Villalobos, Salas, Henriquez alia via pro· ut haec consuetudo sit immemorabilis. Ac quidem, ut dicit S. Alphonsus, de eo qui unum n. 49; idem quaesitum proponens, affert pri-
cedunt, licet eodem recidant; loquuntur enim S. Alphonsus, in Hom. apost., tr. 12, n. 4,. alterumve biscoctum ederet; in probatione ta· mo sententiam quae asserit licitum id esse,
in specie de Hispania, quo haec consuetudo in- in Istruz. e Prat., cap. 12, no 4, et in Con· men ulterius progreditur, e~ scribit: « Quan- sed ipse subdit: « Verum si sagimen idem
troducta est. non quidem animo se obligandi, fessore dz'retto, cap. 12, n. 2, conditionem titas ovorum, quae in duobus aut tribus bisco- sit quod lardum; cum lardum idem sit quod
sed ex ignorantia; vel saltem non constat in- istam silentio praetermittit, et jure merito; ctis reperitur, est valde exigua '. - Villalobos porcina caro pinguior ac crassior et solidior,
troductam esse animo se obligandi; hinc au- non enim apparet qua ratione consuetudo haec autem dicit posse unum biscoctum edi. - mihi quidem omnino videtur illicitus, et mor-
ctores citati negant eam consuetudinem in debeat esse immemorabilis, dum satis est in At Salmant. hos omnes auctores allegant, ut taliter illicitus illius esus; si vero idem sit
Hispaniis vim praecepti habere. - Ceterum ceteris consuetudinibus praescriptio decem refert S. Alphonsus. sagimen atque adeps porcinus, etiam mihi
Sanchez, duò. 20, n. 2,. Villalobos, loc. cit., annorum, ut dicit S. DOQtor in lib. I, n.139. 1010. - a) Fagundez a Busenbaum, loc. cit., videtur opinio Silvestri et aliorum laxior ali:
contendunt consuetudinem illam obligare, si - Praeterea Bonacina, Filliuccius et Regi· his verbis citatur:« Vide... Fagundez,praec.4, quantulum quam par est •.
alicubi vim praecepti habeat. - Denique Por- naldus volunt eam introductam cum animo Nb. 1, cap.2, num. 20, ubi dicit pinguedinem . ò) Ex Diana, qui revera, parto 1, tr. 9.
tellius, loc. cit.) dicit probabilius esse «neque obligandi, et non ex devotione solum; et Fil· inter carnes non computari». - Et re qui- resol. 21, citat Azor ut refert Viva; Laymann
 LIll. !II. - TRACT. VI. - CAP. IIL - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. I. - DE lElUNIO ECCLESIASTICO. 391
babilem, ob contrariam consuetudinem. Elbel s, Roncaglia 6, Milante 6; Salmant. 7 Elbel \ Holzmann S; et Bonacina 8 cum sicut et amentibus. Sanchez 15, Salmantì-
Quamvis concedat posse eam inservire cum Trullench, Henriquez, Rodriguez, etc. Silvestro b), Navarro c), Azor, Valentia b), censes 16 cum Panormitano a), Bonacina,
l° ad permittendum laridum pauperibus; - Hi omnes dicunt laridum et sagimen ve- Laymann b), Filliuccio a) et Reginaldo. Trullench, etc. - Idem dicitur de pueris
2° ut esus laridi et sagiminis non facile ras esse carnes, cum vere de substantia Hinc dicunt Tamburìnius 4, Concina 6, qui adhuc post septennium ad usum ra-
damnetur de peccato gravi c)/ So ut per- carnis participent f). Bonacina 6, Elbel 7, Holzmann 8; item Re. tionis non pervenerint, ut Croix 17 cum
mittatur anci1lis illa coquere et etiam Si vero adsit in aliquo loco diversa ginaldus et Gobat apud Croix 9, non vetari communi. - E converso nequeunt carnes Ratione
carnes limacum, testudinum, ranarum, utentes,
vesci, si nequeant resistere dominis hoc consuetudo, hanc servandam esse dicit ministrari pueris statim ac, completo se.. post septen-
jubentibus. Busenbaum (1030, V. aò quam). locustarum et concharum. Ratio, quia hu- ptennio, usum rationis adepti fuerint; ut nium non
possunt,
Tamburinius autem l distinguit: et 1011. - Dubitatur 6°. Quorum anima- jusmodi animalia saltem aequiparantur omnino . tenendum com Sanchez, Laymann,
dicit laridum sive pinguedinem nondum lium carnes judicentur vetitae in die je- piscibus ; cum vix habeant sanguinem, vel B onacma , Palao, Salmantic. etc., contra
igne liquefactam omnino censendam esse junii? sanguinem frigidum, vel nutriuntur pisci- S. Antoninum b), etc. Vide dieta Ltò. I,
carnem. Si vero illa sit liquefacta, et in S. Thomas! ait interdici carnes omnium Quaenam bus aut in aquis ad instar piscium. - Idem n. 155, v. Quaeritur C) . .
animalia
sagimen reducta, dicit probabile esse cum animalium in terra nascentium et respi- vetantur ajunt Milante lO et Tamburinius 11, de vi- Dubium fìt: an possint dari carnes
die ieiunii. peris, quae similes sunt anguillis. - Idem
Diana d), Henriquez d), etc., quod inter rantium. - Sed ad discernendum quae pueris qui ante septennium jam haòent
lacticinia numerari possit. . animalia reputanda sint carnes, quamvis dicunt Elbel P et Holzmann 18 de lutris, usum rationis? Affirmant Sancius, Diana
S. Doctor His omnibus ìgttur non obstantibus non leve indiciumsit attendere an illa diu castoribus, fibris, et de anatibus cujusdam et Burghaber, apud Croix 18', et alli in pari
dicit esse
veram car- (quidquid sit de pauperibus et anci1lis, ut extra aquam vivere soleant, magis. tamen Attenden- generis. casu al1ati n. 270,' quorum sententia non
nem. da commu-
supra dicit Laymann), omnino videtur non attendenda est communis aestimatio fide- nis aestima- A ves tamen (ut Milante d) et Concina 14), videtur improbabilis, ex doctrina D. Tho-
tio et [udì- licet aliquae nutriantur in aquis, habentur
recedendum a sententia communi, quam lium ac judicium medicorum, si reputent cium medi- mae. Quia, ut dicunt, lex positiva tantum
docent Sanchez 2, Bonacina e), Concina 8, carnes vel pisces. Ita Lessius a),Concina 9, corum. ut verae carnes, prout sunt fulicae, corvi respicit communiter contingentia. - Sed Item pro-
• .babifìusçra-
marini et similes e). communnis et probabilius negant San- tione uten-
1 Decal., Iìb, 4, cap. 5, § 1, ex n. 14. - Laym., lib. 4, e Exercit. 23, snper propos.23 Aie". VII. - , Tr. 23, cap. 2, Pueri ra-
tione non
1012. - Dubitatur 7°. QUtÒUS pueris /i.. chez d), Azot 19; et Salmant.wcum Suarez ~~~n";:\,:m':e­
tr. 8, cap. 1, num. 5. - • Consil., lib. 5, cap. l, dub. 19,
n. 7, i. L; cfr. DecaL, Iìb. 4, cap. 11, n. 48. - • Dissert. 2,
n. 15. - Trull., E"posit. bullo Cruciat, lib. l, § 4, dub. 3,
num. 11, i. L • Henriq., lib.7, cap. 13, num. 11. - Rodrlg.,
utentes,
possunt e-
cite possint ministrari carnes? Bonacina d), Villalobos, Trullench d), Fil~
cap. 3, n. 2. - • Parto 3, confero 15, de leiunio, n. 430. - Deeìsìon, sup. bullo Crueìat., § 6, num. 1. v. f. - • 2' 2", derecarnes. Certum et commune est posse pueris liuccio d), etc. Ratio, quia Ecclesia pro
• Tr. 9, de 3° Praec., qu. 2, de leiunio, cap. l, qu, 3, resp, 1.- qu. 147, art. 8. - • Loc. cìt., n. 2. usu rationis carentibus ante septennium, hujusmodi abstinentiae obligatione non
1 Part.3, confer.15, de leiunio, n. 427. - • De Praec, cap. 12, n. 9 et 16.- 16 Tr.23, cap. 2, n. 90. - Bonac., disp. 1,
Eccles., n. 4, - 8 Disp. ult., de Praec, Eccl, qu, 1, panet. 2, de Legib., qu, 1, punct. 6, n. 5 et 6. - Trull., lib, 3, cap. 2,
autem his verbis allegatur a Diana: • Vide est diebus Veneris et Sabbati, quibus indul- n. 1. - Asor, parto 1, Iib, 7, cap. lO, qu, 6, i. f.. Regin." dub. 2, n. 11. - " Lib. 3, parto 2, n. 1267. - Sanch., 1oc.
Iib, 4, n. 143._. Lìb, 4, cap. 5, §'1, n. lO, i. f. - ' Dissert. 2, cìt., n.6. ··Laym.} lib. 1, tr. 4, cap. lO, n. 4. - Bonac., Ioe,
etiam Laymann •. gentur condimenta ex adipe: • sub terminis cap. 3, nume 2, i. f. - 8 Loc. cìt., n. 1, i. f. - 'l' Parto 3J'
c) Et hoc etìam apud ditiores.
cìt., punct, 6, n.B... Palaus1 tre 3, disp, 1, punct, 24, § 2,
condimenti di grasso (condimenta ex adipe) confer.15, de lejunio, n. 42'(. - • De Praec, Ecel., n.4-.- n. 5. - Salmant., tr.ll, cap. 3, n. 52. - Sancius, is estJoannes
d) Tamburinius his verbis utitur: • Ita non comprehendi jusculum carnìs coctae •. - Regin., lib. 4, n. 143. - Gobat, Quinar., tr.5, cap. 23, n. 222 Sanchee, Select, disput.51, n.31. - Diana, parto lO, tr, 12,
multi apud Henriq... Diana...'. - Et re vera, Locutio autem illa condimenta ex adipe.• adhi- et 223. - • Lib, 3, parto 2, n. 1266.- ro Bxercit. 23, sup, pro- resoì, 37. - Burghab., Centur. 2, caso 24•• 18 Lib.l, n. 676.-
ipse Diana, part.l, tr; 9, resol. 21, absque bita in concessione indultorum pro quadra- pos, 23 Ale". vn, pago 265. - n Lib. 4, cap. 5, § 1, n. 12. D. Thom.,2' 2", qu, 147, art. 4. - "Part. 1, lib.7, cap. 17,
ul1a distinctione, probabile existimat ex plu- gesima et condimentis mfra annum, intelli- - 18 Parto 3, confero 15, de Jejunìo, n. 427. - 18 De Praec. qu, 2, i. f. - .. Tr. 23, cap. 2, n.20•• Suar., de Sacr, Poeaìr.,
ribus doctoribus sagimen ut lacticinia et ova genda est ex adipe cujuscumque animalis: Eccles., n. 4. - U Dissert, 2, cap. 3, n. 2. - 15 Decal., lib. 1, disp. 36, sect. 2, Ilo 3. - Villal., parto l, tr. 23, diff. 8, n.7:
habendum esse, - Henriquez autem, quam- ex declar. S. Offidi, 25 Martii 1895. - Quando
vis plures auctores pro eadem sententia atIe: autem conceduntur condimenta ex adipe et
b) Silvester, v.Jejunium, n.15 ,. Valentia, Et si ita nec quid certi definiri potest, sub-
rat, lib.7,cap.13, n.11, lit. h,oppositam tamen lardi, si ipsum lardum adhibetur ad cibos
sententiam, a qua S. Alphonsus recedendum condiendos, licite edi possunt lardi frustula in 2 am 2 ae"disp. 9, qu. 2, punct. 3,' Lay- jungit idem Benedittus, rem deferendam esse
esse negat, tuetur, nisi contrarius mos alicubi in dbis ita conditis remanentia, « dummodo mann, lib. 4,tr. 8, cap. 1, n. 3, utique dicunt ad Sedis Apostolicae judicium '.
invaluerit. - Eamdemque sententiam tenet pergant esse pars condimenti.: ex S. Poenit., servandam esse consuetudinem; sed ibi 10- 1012.- a) Panormitanus,lib. 3, tit. de observ.
Tru1lench. die 17 Novembr. 1897. - Sicut pariter licitus quuntur de ovis et lacticiniis; non igitur satis jejunior., rubr., n. 7,.a Salmant. citatus, id
e) Bonacina, disp. 4, de 20 Praec. decal., est diebus jejunii etiam stricti aut simplicis recte allegantur a Bonacina. non habet.
c) Navarrus, Man., cap. 21, n. 15: • Sunt b) Nempe S. Antoninus, parto 2, tit. 9,
qu. 2, punct. 6, n. 23, loquitur de jure car- abstinentiae, olei usus in quo frixa est caro.Eos
nium, quod negat adhiberi posse diebus qui- enimqui ita agunt S. Poenit. 16 Novem. 1897 autem, inquit, cibi vetiti,' carnes, quales non cap. 8, § 2, V. Quod autem, negat pueros
bus lacticinia conceduntur. declaravit • non esse inquietandos '. - Deni· sunt limaces •. communiter usum rationis habere octavo
f) Huc referenda est S. Sedis declaratio, d) Milante, loc. cit., ita sane de avibus anno; proindeque negat eos legibus hujus-
que, diebus jejunio consecratis, in quibus apo-
seu melius concessio,circa margarinae, quam stolica venia usus condimentorum ex adipe docet; sed subdit in hoc attendendam etiam modi adstringi.
vocant, usum. Quaesitum nempe fuerat a S. Of: indulgetur, butyro quoque per modum condi- esse consuetudinem, c) S. Alphonsi doctrina confirmatur re-
ficio: • An liceat uti margarina per modum menti uti licet: constat ex declaratione·S. Offi· e) B. Doctor, in Hom. apost., tr. 12, n. 2, sponso S. Poenitentiariae, quae cum esset in-
cibi aut condimenti, illis diebus quibus usus cii 13 Maji 1896. addit: «In dubio autem an esus carnium ali· terrogata: • An pueri qui non teneantur obser·
carnium aut adipis ex carne illicitus est, licito 1011. - a) Lessius, lib.4, cap. 2, n. 8, per- cujus animalis tempore jejunii sit licitus vel vare jejunium, possint diebus jejunii edere
manente usu butyri •. Cui quaesito S. c., die spicue regulam hanc innuit, scribens: • Cibi illicitus, nec adsit legitima consuetudo, viden- carnes cum piscibus, aut potius obligentur ad
6 Sept. 1899 respondit: • Affirmatzve, facto a quibus abstinendum, sunt in primis carnes dum erit, ait Benedictus XIV (de Synodo, observandam ciborum quaIitatem ~, sub die
verbo cum SSmo '. Et hanc resolutionem vulgo dictae, nempe ut carnes distinguuntur lib. 11, .cap. 5, n. 12): ... an hujusmodi ani- 15Martii 1837 respondit: .Pueros post septen-
Leo xm die sequenti ratam habuit et con- a piscibus; nam et pisces suam carnem ha· mal simile sit aut dissz'mile iis, quorum nium teneri observare qualitates ciborum ab
firmavit. - Aliae etiam adsunt huc perti- bent, sed vulgo caro non VOC./l.tur '. - Eodem- esus diebus jejunii interdictus est, et an Ecc1esia praescriptorum •.
nentes declarationes. Et prima quidem S. Poe- que modo loquitur etiam Filliuccius, tr. 27, illiuscarnes humano corporivalidius nu- d) Thomas Sanchez, loc.cit., n. 6, scribit:
nit. de die 30 ]anuarii 1866, qua declarattim parto 2, n. 45. trien{io et roborandoidoneae dignoscantur... • Pueri, dum ad usum rationis perveniunt;
 392 LIB. III. - TRACT. VI. -CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
quidem determinat tempus septennii; sed
tempus quo pueri sunt capaces praecepti:
et hoc sane evenit quando usus rationis
jam sunt compotes facti.
In dubio autem an aliquis puer per-
uenerit vel non ad usum raHont~'" poso
suntne ei carnes ministrarz'? - Distin-
guendum:
In dubio Si puer attigerit septennium, non pos-
de rationis
usu, post se- sunt: quia tunc praesumptio stat pro usu
ptennium
non pos- rationis, et consequenter pro obligatione;
sunto
ut recte dicunt Salmant. 1 cum auctoribus
Ante se- citatis. - Secus dicendum, si non atti-
ptennium
possunt. gerit: quia tunc praesumptio stat pro op-
posito, et ideo possessio stat pro liber-
tate; ut Salmant.P, Holzmann 3.
Lexde non 1013. - Quoad eos autem qui in diebus
miscendis
epulis, jejunii dispensantur ad carnes, attente
oportet hic adverterequae nuper sancita
sunt a SS. nostro Pontifice Benedicto XIV
in epistola encyclica quae incipit: Non amo
bt"gimus. Ibi Summus Pontifex, graviter
dolens de perniciosa licentia plurimorum,
hanc adeo invaluisse conquerìtùr, ut, nulla
apostoùc« tnstt"tuti (.. erba sunt epistolae)...
habz"ta rattone,jejunzorum tempore, palam
et impune ab zi"sdem agz"tentur eonvtvta,
et eputae interdù:tae promiscue tnferantur.
- Hinc in praedicta epistola, et clarius
in altera quae incipit In suprema, ita
Pontifex sancit: Nos quibuscumque, qua-
cumque occasione, siue mulHtudini tndt~
scrùnznatùn ob urgentem grauissimamque
necessitatem , sioe stngulz"s ob legz'tt"mam
causam , et de utrz"usque medù:t' const"lz"o
(dummodo nulla certa et periculosa alfe-
ctae valetudznt"s ratzo mtercedat, et atùer
1 Tr.23, cap., 2, n. 20, i. f. - 9 Tr. 11, cap. a, n. 52.-
• De Lege, num. 402. - Bened. XIV, eneyc1. Non ambi-
gimus, die 30 Maii 1741 data, § 1, i. f. - Bened. XIV,
qu.od communiter septennio completoaccidere
solet, tenentur». - Eodemque modo loquun-
tur Bonacina, loc. cit., n. 8; Trullench, loc.
ci0 n. 11; Filliuccius, tr.27, parto 2, n. 57.
1013. - a) Sub nomine piscium,in lege de
non permiscendis epulis, comprehenduntur
etiam pisces sale siccati; pariter testacea ma-
rina, quae improprie fructus maris dicuntur
(cancri, ostreae, conchae et similia), sed vulgo
pisces censentur, vetantur misceri cum car-
nibus, quoties carnis et piscium commixtio
vetita sit: ex duplici dec1aratione S. Poeni·
tentiariae 16 ]anuarii 1834. - Ea lex de non
permiscendis epulis astringit non solum eos
fieri necessario exigat), tn quadragesimae
altt"sque annz' temporibus et dt'ebus, qut"bus
carnz"um, ovorum et kscticiniorun: esus
est prohibt'tus, dz"spensari contt"gerz"t__ ab
omnz"bus omnino, nemzne excepto, unù:am
comestzonem seruandam, et lù:t'tas atque
znterdù:tas epulas mznime esse apponen-
das , tenore praesentz"um declaramus et
èdtet"mus a).
1014. - Hic ab aliquibus dubitatum fuit:
an dz"spensatus ad carnes lz"ct'te possit aù-
quem pz"scù:ulum,stve ctòum legalem, non
in conviviis, neque cum scandalo, sed zn
prruata mensa alt"quando moderate come-
dere?
Ad hoc dubium, quidam modernus au-
ctor, de Petio ', animadvertens relata verba
SS. nostri Pontificis, quae sub initio primae
bullae praemittuntur ut supra: Ut nulla
apostolia znstt'tutz" sacratzssimique prae-
ceptz" habt'ta ratione, jejunzorum tempore,
palam et t"mpune ab zi"sdem agùentur con-
vzvza, et epulae tnterdt"ctae promiscue zn-
ferantur __ - sic respondet: St"cque tn con-
vzvzi"s lautt"sque mensis promiscue carnes
ac legales cibos comedere ... proht"betur. As,
si prnxaae sint mensae , nullumque st't
scandalum, dispensatos ad carnes, legales
etiam etÒOS cum t"llt"s edere, si debùa cum
moderatione fiat, non ad satietatem, non
immodice, non ad gulae delectationem, sed
ad stomachi appetenùam, mznz"me censetur
hac bulla prohz"bt'tum. Nonne et actus pos-
set esse ... temperantiae, ut, si qUt"s, ne co-
medat duo fercula carnis , unum carnis,
legale alterum edat? Nec enz"m z"lla sapt'en-
tz"ssimus Ponti/ex vult esse m'landa, quae
eneycl. In suprema, die 22 Aug. 1741 data, § 2. - • Reeen·
tissimae .ad Felic. Potestà, Moralem Theolog. additiones,
appendo 8, i. f.
qui jejunant, sed omnes etiam qui vi z'ndulti
in diebus quadragesimae carnes edunt, et eos
qui ad unicam comestionem non tenentur, ut
sunt juvenes ante 21 annum, aliosque ratio-
nabiliter ab eadem excusatosob impotentiam
vel laborem: ex dec1aratione S. Officii 24Mar-
tii 1841 et 23 ]unii 1875. - Astringit pariter
in diebus jejunii tempore adventus a Pio VI
praescripti, permissis tamen lacticiniis, eos
quibus propter infirmitatem licitus est usus
carnium: ex S. Poenit.8 ]anuar. 1834. - Si
autem vi morbi carnes quis ederet, posset
carnes et pisces miscere, ut constat ex decla-
ratione S. Poenitentiariae die 9 ]anuar. 1899.
DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO.
unanz"mzstheologorum sensus probat" sed
ea solum quae detestabilem redolent Iaxi-
tatem.
Opinioista His tamen non obstantibus, attentis
reprobatur.
duabus bullis nostri SS. Papae Benedi-
cti XIV, nempe bulla Non ambz"gz"mus et
bulla Isbentissime, praefata opinio non
videtur probabilis. - Quia, licet in prima
bulla fìat obiter mentio de conviviis, non
ideo tamen infertur quod prohibitio fuerit
facta tantum pro conviviis. Nam in primis
bulla generaliter prohibet dispensatis ne
piscibus vescantur; secundo, Pontifex as-
serit hanc bullam emanasse ad instar alte-
rius sui rescripti eodem anno editi, quo,
Quidam cumdispensasset generaliter ad carnes,
negar oblì- expresse vetuit apponi promiscue licitas
gare in
mensa pri-
vata.
atque interdictas epulas. Quis autem dicet
tunc Pontificem prohibuisse dispensatis
esum piscium tantum in conviviis? -
Deinde per alteram praedictam bullam
Lsbentissime, et per insertam ibi constitu-
tionem SiFraternitas, videtur hoc dubium
omnìno ablatum. Ibi enim Pontifex prae-
cepìt medicis ne dent facultatem vescendi
carnibus tempore vetito, nisi geminis ad-
jectis conditionibus, scilicet unicae zn die
comestionis, et non permiscendarum epu-
larum. Ergo dispensatis ad carnes intero
dicti fuerunt generaliter pisces, tam in
.conviviis quam in mensa privata; cum
licentiae medicorum non dentur ad carnes
edendas tantum in conviviis, sed etiam
in mensa privata. - Tandem in praefata
constitutione. Si Fraternitas, solis dispen-
satis ad ova conceditur esus piscium, et
negatur dispensatis ad carnes; nee ullam
ibi Papa mentionem facit de conviviis,
sed generice loquitur.
Praeterea praefatus auctor de Petio a)
notat, in praefata et sequenti epistola no-
stri SS. Pontificis Benedicti XIV non re-
probari opinionem, quod extra quadrage-
simam non sit obligatio de jure communi,
in diebus jejunii abstinendi a lacticiniis;
data. - Bened. XIV, Brev. S.
Bened. XIV, encye1. Libentissime, die lO Junii 1745
Fraternitas, de die 8 Ju-
1014. - a) Non reperi hanc adnotationem
apud dictutn auctorem.
1015. - a) Non vero feriis sextis et sab-
batis per annum, in quibus obligatio jejunii
non habetur. Ex S. Poenitent. 15 Febr. 1834.
393
juxta dieta n. 1009, v. Secunda. Et qui-
dem valde probabiliter. Nam, licet in prae-
fata epistola In suprema, ut supra, dica-
tur: In quadragesimae, alzi"sque anni tem-
porz"buset diebus, qUt"bus carniam, ovorum
et lactzcznzorum esus est prohtòt'tus, dz"s-
pensari contigera, etc.; per haec tamen
verba, assertive prolata, nulla apparet fa-
eta a Pontifice de hoc peculiaris sanctio;
et ilIa prohibitio lacticiniorum rationabi-
liter intelligitur asserta relative ad tem-
pora quadragesimae, in quibus procul duo
bio eorum esus est vetitus.
1015. - Insuper, alia epistola edita die Aliae prae-
scriptiones
lO Junii 1745, quae incipit Lzòentz"ssime, Benedicti
XIV.
noster SS. Pontifex dec1aravit:
l°. Quod duo praedicta praecepta pro
dispensatis ad carnes, scilicet de unica
comestione in die facienda, et de non per-
miscendis epulis, obligant sub gravi. -
2°. Quod dispensati ad carnes, in vesper-
tina refectiuncula uti debeant eo cioo,
eaque.... portione, qUt"bus utuntur hommes
jfjunantes rectae,meticulosaeconscientiae.
- 3°. Quod iidem dispensati servare de-
bent horam jejunantibus praescriptam. -
4°. Quod pro dispensatis ad carnes epulae
licitae sunt ipsae carnes, interdictae vero
sunt pisces, adeo ut utrumque simul adhi-
bere non possint. - 5°. Quod praeceptum
de dictis epulis non miscendis, dies quo-
que dominicos quadragesimales comple-
ctatur. - 6°. Quod lex non respiciat eos
qui gaudent bulla Cruciatae. - 7°. Quod
praedicta duo praecepta urgeant diebus
jejunii, etiam extra quadragesimam a).
Hic autem notandum quod dispensati
ad carnes minime prohibentur secundam
comestionem facere, si sint dispensati ob
debilitatem virium; ut Salmant. 1 cum Wi-
gandt b). Et idem dec1aratur in epistola
nostri Summi Pontificis verbis, ut supra:
Dum-modo nulla certa et pertculosa alfe-
ctae valetudznis ratio tntercedat, etc.
Scribit autem Angelus Franzoja 2 quod
Iii 1744,§ l, n. 1 et 4. - 1 Tr. 23, cap. 2, n. 26. -. • Lib.3,
tr. 6, eap. 3, dub. 2, animadv. 2, v. A.t hic.
b) Wigandt, qui a Salmanticensibus cita-
tur ut asserit S. Alphonsus, non loquitur hoc
modo, sed tantum dicit, tr. 5, exam. 4, 12.100,
v. Dixi, ejusmodidispensatospossein secunda
comestione vesci carnibus.
 394 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - VE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. I. - DE ]E]UNIO ECCLESIASTICO. 395
dispensatus ad carnes, si pulmentum vul- in qua, loquens de praefato e) edicto (ubì, Refertque Riverius l id quod sentit Gale- ait Natalis Alexander; et idem scripsit
go minestra} carnium jure coctum come- ut diximus, vetìtum fuit dispensatis edere nus de carne suilla, et ait: Galenus hu- olim Tertullianus 8, carnes suillas vetitas
dit, licite vesci potest non tantum lacti- carnes insalubres, et insuper in eodem manae carni stmilem esse asserit , et, si esse Hebraeis, ut eorum coerceretur in-
. ciniis et ovis, sed etiam piscibus. - Ratio, edicto simul praescriptum fuit dispensatos bene coquatur,omnium cz'borum potentis- gluvies, et incontinentia refraenaretur.
ut puto, quia prohibitio Pontificis non mi- teneri ad unicam comestionem), dicit: No- sime nutrire. Crassum et lentum habet 1016. - e: TERTIA conditio est certa hora Tertiacon-
di tio jeju-
scendi carnes et pisces stricte intelligenda lumus tamen vos ignorare, cum hujus- succum, et ideo nutrzmentum praebet fir- e: refectzonis ,. quae est circa meridiem, nisi nii: hora re-
mum ac duram'le, quod disszpari facile e aliud Ioci consuetudo ferat. Idque non fectionis.
est, nempe, cum comeditur proprie fer- modi necessitate, et servandam esse potis-
culum camìum; sed jus carnium, magis simum unicam comestionem, sicut alz'as nequù. - Dicet aliquis: Sed cur caro por- e mathematice computandum, sed mora-
quam edulii, condimenti rationem habet c). hù: Romae, ac Nos ipsi hoc anno} urgen- cina vetita fuit Hebraeìs, nisi quia nociva? e Utero - Dictam autem horam notabiliter
Quaeritur hic: an dispensatz"ad carnes tz"bus causis dispensantesI expresse prae- Respondetur quod Palaestinae (regioni « sine justa causa praevenire, mortale pu-
possint sme taesione jejunzi' edere carnes scripsimus. Nota TÒ sù:ut aiias hic Romae, tam adustae) prohibita fuit, illa, quia sues e tat Navarrus et quidam alii, Sed proba-
non salubres, nempe porcinas et similes? ergo clare exprimit noster Papa Benedì- ibi magis quam alibi lepra laborant (ut e bilius docent esse veniale Toletus et
Dlspensa-
ti ad carnea
Affirmant communissime doctores. Et ctus decretum illud, ubi sìmul praescripta scribit Calmet 2): sicut ibi etiam leporina e Filliuccius, eo quod non violetur sub-
possunt e· quidem probabiliter: tum quia licentia ad fuit quoad dispensatos unica comestio et caro interdicta fuit, quae certe inter nos e stantia, sed tantum cìrcumstantìa, - To-
dere carnes
non s a l u- carnes generaliter impertita, non est re- esus carnium tantum salubrium, fuisse non habetur ut noxia. Praeterea ait S. Tho- « Ietus, Lessius 4. Vide Laymann 5.
bres,
stringenda ad solas salubres; tum quia particulare solum pro Roma. - Noster mas, quod carnes judaeìs vetitae, aliae e Dixi: notabiliter, et sine causa; quia
alias dispensati pluribus subjicerentur autem Pontifex tale decretum ampliavit interdictae fuerunt ob nimiam humidita- « praevenire ex justa causa, V. gr. si iter
scrupulis, non raro dubitando quaenam quidem pro tota Ecc1esia quoad partem tem aut siccitatem; aliae, quia reputa- « faciendum, si hospites dimittendi, etc.,
carnes noceant vel prosint. - Ita Lugo X, unicae comestionis, non vero quoad prohi- bantur immundae, prout carnes porcinae. e et absque ea, per mediam horain tan-
Sanchez 2, Croix 8, Tamburinius 4; et Sal. bitionem carnium insalubrium. Et de facto, ratio a Moyse prolata de tali e tum, nullum peccatum videtur esse, -
mant.P cum Villalobos, Trullench, Dia- Advertendum tamen quod in bulla Lt: . prohibitione haec quidem fuit, quia carnes e Dilatio in vesperam et licita est et lau-
na, etc. bentisstme ejusdem Benedicti XIV dicitur suillae immundae erant: Horum carnt'bus e dabilis, si nihil ante sumas a,
Verumtamen Pater Concina 6 adducit quod, interveniente aliqua urgentissima non vescemt'ni..}qUt'a tmmunda sunt vobis. * Tertia igitur conditio jejunii est hora
quoddam edictum Clementis XI, Romae necessitate dispensandi ad esum carnium (Lev. XI, 8). Immunda autem appellantur; refectionis a). Haec hora erat olim bora
pubììcatum dìe 21 Febr. anno 1703, et con- cum unìversa quadam civitate aut gente, quia (ut scribit Plutarchus) nullum antmal post occasum solis. Deinde anteacta fuit
firmatum anno 1704, ubi dispensatis in tunc tantum a Sede Apostolica carnis, sa- ita gaudet coeno ac sordidis locis. Item ad horam Nonae. Sed a saeculo XIV antì-
quadragesima permittuntur tantum caro lubris tamen, edendae facultas concedetur.
1 Institut. medicae, lib. 4, cap. 17, v. Suilla caro. - art. 5, ~ 2. - , Adversus Marcion., lib. Z, cap. 18. Ap. Migne,
Solvitur nes salubres. - Sed advertendum cum Hoc enim aequum fuit sic disponere, et In Levit., cap. 11, v. 7•• S. Thom., 1" 2"e , qu. 102, art. 6,
!il Patrol, Iat., tomo 2, col. 306. - Navar., Man., cap. 21, n. 27,
ratio oppo-
sita, Patre Viva 7, et Copellotto ac aliis apud strictius procedere, cum ageretur de unì- ad 1. - Plutarcb., Symposiacon, i. e. Quaest, convivales, v. septimo. - Tolet., Iib, 6, cap. 2, U. 5. - Fill., tr. 27,
Iib, 4, qu. 5, in med, - Natal. Alexand., Hist, ecc1es., parto 2, a num. 70. - Tolet., Ioc, cito - 4. Lib, 4, cap. 2,
eumdem Concina, edictum illud non fuisse verso populo. - Quod autem in praefata tomo 1, diss. 3, de Caeremonial. legis Mosaic. praeceptis, n. 13. - • Lib, 4, tr, 8, cap. 1, a n. lO.
generale pro tota Ecc1esia, sed tantum bulla disponendum sancitur pro universo
pro Statu Romano d). - Idque dec1aratum .populo, non habetur sancitum quoad dis-
fuit a nostro Summo Pontifice Benedi- pensationem pro singulis personis. 1016. - a) Hic restituimus textum septìmae " et quinta (1782) defendit, tr. 12, n. 21, et de
cto XIV, prius in Libro Notificatz"onum 8, Sed loquendo in particulari de carne Caro por- editionis, qui quamvis in octava et nona de- contraria opinione addit: « Re... melius ani-
cina non est
ubi testatur, hujusmodi edictum emana- porcina} non videtur illa absolute posse absolute in- sideretur, nostro tamen judicio, genuinam madversa, nunc...minime probabilemcenseo».
tum fuisse a Clemente tamquam episcopo dici ìnsalubrìs; cum ipsa, ut scribit cele- salubris. S. Doctoris mentem ejusque postremam opi- - Ulterius, opinio hic tradita et ratio cui inni-
Romae. Deinde expressius id declaravit bris medicus Hoffmann, maximam habeat nionem referto Consonat enim Elencho 2 quae- titur magis conveniunt cum assertis a S. Al-
stion. reform., ubì sub n. 13, S. Alphonsus phonso in lib. l} n. 27, de dubìa legis abro-
in sua bulla de jejunio Non ambigzmus} convenientiam cum sanguìne humano, scribit: «An in die jejunii notabiliter ante- gatìone, - Denique videtur magis consenta-
vertens sine justa causa horam meridianam nea responso Benedicti XIV in Brevi Si Fra-
1 De ]ust. et ]ure, disp. 3, Il. 139. - • Decal., lib.4, cap. 4, n. 13. - , De Praec, decal., qu. lO, art. l, n. 4. - graviter peccet? Lib. 3, n. 1016 dictum fuit ternitas, 18julì! 1744 et Encycl. Libentissime,
cap. 11, n. 57. - , Lib. 3, paà. 2, u. 1313.- • Decal., lib. 4, Copellot., Dissert. teologo morale·critica sul digiuno, § Che cum Lessio, Toleto, Bonacina, Laymann, Sal- lO Junii 1745, post num. 8} ubi ad 3: «An
cap. 5, § l, n. 8. - lS Te. 23, cap. 2, 'n. 21. - Villa!., parto 1, se Clemente XL - Concina~ Ioc. cit., n. 17. - 8 Notific. 15,
tr. 23, dill'o 8, n. 11. - Trull., lib. 3, cap. 2, dub. 2, n. 9.• n. 24. - Eucycl. Libentissime, § 21. - Hoffmann, disserto
mant., Castropalao, etc., probabiliorem esse [scilicet) qui jejunii tempore vesci carnibus
Diana, parto 1, tr. 9, resoI. 47. - G De Jejun., disserto 2, de Diaetica sacrae Scripturae medicina, n. 21. negativam sententiam, sed re JIlelius ad tru- permittuntur et unica comessatione uti de-
tinam revocata, dicimus cum Azor, Sanchez, bent, horam jejunantibus praescriptam ser-
Navarro, Silvestro, affirmativam omnino te- vare opus tunc habeant?» Respondit: « Edici·
nendam ». Qui quidem Elenchus habetur in mus observandam iis esse». - Quod vero in
c) Quae sententia confìrmata est a S. Poe· aliud sunt ·quam edicta Cardino Urbis Vicarii, quatuor ultimis editionibus Theologiae mo· textu 8ae et 9ae editionis opinio ista deside-
hitent. die 8 Februar. 1828, dumdec1aravit quibus norma praescribitur observandi qua· ralis, ne exceptis quidem octava et nona. retur, id tribuendum est non auctoris volun·
i11Q.!, quibus licita est cibi qualitas, posse die· dragesimale jejunium; et habentur in Archiv. - Praeterea consonat editioni sextae operis tati sed typographi incuriae vel culpae. Idem
bus jejunii vesci solo jusculo carnis, ut suae Rom. Vicariat., in tomo qui complectitrirannos Istruzz'one e Pratica (Napoli 1765), quae quanti enim jam acciderat in 6"editione, in qua, licet
prospiciant valetudini, ac praeterea uti cibis a 1696 ad 1708, fo1. 122' et fol. 154. Ceteroquin sit facienda exposuimus in praefatione fo- Elenchus quaest. reformat., dicat esse obliga·
esurialibus, ut obtemperent, quantum fieri exceptio haec de carnibus quae insalubres di· lio XLII; ibi enim, cap. 12, n. 21} S. Alphonsus tionem gravem, textus tamen lib.3, n.l016 tra·
possit,ciborum praecepto. - Similiter possunt cuntur, in hodierna formula Romani indulti tenet opinionem quae astruit obligationem dit nihilominus opinionem contrariamo Prae·
carnes edere et simul alios cibos jure piscium de quadragesimali observantia omittitur. gravem non notabiliter antevertendi horam terea, S. Doctor, qui tam diligenter in 7" edi·
conditos. Ex ead. S. Poenitent. 14 Junii 1880. e) Scilicet de quibuscumque decretis quae prandii. Hanc eamdem opinionem in Homine tione lectorem de ptima emendatione monue·
d) Et re quidem vera duo illa edicta, nihil de quadragesimali observantia edita· sunto apostolico, editione tertia (1770), quarta (1777) rat, illum profeeto de hac nova correction,e
 396 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. 397
cipata fuit ad horam Sextae, nempe ad pertinet. Sed haec assertio (pace istorum s. Doctor Antoine I)) Cuniliati 1 et Franzoja 2. ~ [Ha Cajetanus, Bonacina a), Lessius, Palaus
merùi,z'em. - Hinc, auctorum) non probatur; nam ipsimet (ut rem tenet prio-
Aliqui autem auctores asserunt, Mendi- et Salmant.P, Et ita praescripsit b) S. Be-
opinio-
Dubitatum fuit: an notabz"lis hujus ho- Laymann 16 et Salmanr.v'jnon negant, olim nem. cantes obtinuisse priviIegium a Leone X nedictus]. - « Et binc Sanchez 4, Esco-
rae anticipatux ùz refectione sù gravz"s praeceptum observandi horam fuisse gra- anticipandi refectionem per duas horas in " bar 5 excusant famulos mensae mini-
culpa? ve, et quidem ad substantìam jejunii per- hieme, et per tres in aestate. Sed Natalis « strantes, si aliquid praegustent, aut ex
Notabilis Affirmat prima sententia cum Azor l,
anticipatio, tinuisse. Hoc posìto, donec certo non pro- Alexander g) et Franzoja ajunt de hoc o: reliquiis gulose sumant, tum ut melius
lethalis ju- Silvio 2, Sanchez 8, Natali Alexandro 4,
xta alios. batur hodiernam consuetudinem antiquo privilegio documenta desiderari, immo o: serviant, turo ut famem sublevent; in-
Antoine b), Franzoja 5, Cuniliati 6, Conci- praecepto gravi derogasse,illud sine dubio inquisitione adhibita non reperiri. - Di- «tellige, si cum illorum refectione licita
na 7; et alii apud Salmant. et Concina, possidet; sed haec consuetudo non satis cunt vero Azor, SiIvester, Paludanus et « moraliter unìatur ». [Ut ait etìam Elbef "
qui pro hac sententia refert esse viginti probatur, vel saltem non est certa, stante Navarrus, posse excusari a culpa anticì- cum Lessìo , Tamburinio; Sporer 7 cum
quatuor auctores. Id probant ex canone oppositaauctoritate tot doctorumquiiIlam pationem hanc, ob quamcumque rationa- Azor, Navarro, Diana, et Croix 8].
Solent 50, de consecr, dist. 1, in concilio negant. - Quapropter, licet quondam se- bilem causam, nimirum urgentis negotii, " Nec solvitur per sumptionem electua-
CabiIlonensi, ubi dicitur: Nullatenus jeju- cundae sententiae ipse adhaesi, re tamen debilis complexionis, concionandi, docen- « rìorum, vel crebriorem haustum (ante
nare credendi sunt j sz" ante manducave- melius animadversa, illa non satis proba- di, vel legendi in mensa, incipiendi iter, e: quem modicum sumere ne potus noceat,
rmt, quam uespertmea« celebretur Offi- bilis mihi videtur. inserviendi hospitibus, exercendi urbani- o: permittit Azor c), Escobar "): et quidem
CZ"um. Ex quo dare deducitur, eo tempore Dubitatur autem: quaenam antù:zpatzo tatem cum.amìcìs, Attamen mihi non pro- « totìes quoties biberit, dummodo non in
(quo refectio praescripta erat ad horam refectionis sz"t notabilis, ac uetùa sub grmn batur, quamcumque ex his causis satis " fraudem jejunìi ; v. gr. quinque vel sex
Nonae) horam refectionis spectasse ad culpa? Hora enim jejunii moraliter men- esse ad excusandum a praecepto, repu- « amygdalas, vel quid simile. (Reginal-
substantiam jejunii. Proinde S. Thomas 8 suranda est, ut docet S. Thomas 18, in- tato gravi etiam hoc tempore, ut supra o: dus d), etc. cum Diana l0). - Quia ordì-
scripsit: Cum Ecclesia znsHtuz"t certum quiens: Ad jejunzum requzrz"tur hora de- diIX!.. * o: nantur potius ad alterationem corporis
tempus comedendz'jejunantz'bus, qui nz"mz"s terminata, non secundum subtz"lem exa- 1011. - "Ex dictis resolves: « vel digestionem ciborum quam nutri-
notabz"lz"ter antù:zpat, jejunzum solvz"t. - mznatzonem, sed secundum grossam aesti- Divisio " 1°. Non solvitur jejunium per divi- e tìonem »,
Juxta '1- prandii,
lios, non est AHi vero negant,hodie culpam esse gra- mationem ; sufficz"t enz"m quod sz"t circa « sìonem prandii ob negotium incidens; 1018. - Quaeritur l°. An lt"ceat stne fra-
lethalis,
vem anticipare etiam notabiliter horam horam nonas«. - Hinc, " vel si quid sumatur per modum medi- ctione jejun#, sumere toties quott'es lt'bue-
refectionis.Ita sentiunt Busenbaum (ut su- Alii dicunt, anticipationem notabilem " cinae, vel ob debilitatem, aliamve cau- rit alzquz"d cz'bi ante potum, ne potus no-
pra), Lessius 9, Toletus l0, Bonacina 11, Pa. esse plus quam hora; idque asserunt Sal- « sam rationabiIem, ut apud religiosos ceat?
laus 12, Laymann 18, Holzmann 14, Salmant,> manto d) ab omnibus admitti: sed Natalis o: faciunt ministri et lectores mensae: quia Affirmant a) Pasqualigo, Fagundez,
cum Innocentio c), Archidiacono c), Villa. Alexander reprobat. - Alii vero commu- Anticipa- o: non nisi unicam refectionem intendunt », Diana et Leander (apud Salmant. 11), qui
i o unt us
lobos, Filliuccio et aliis. Dicunt hi quod niter assignant ut gravem, anticipationem thorae, no-
1 Tr, 12, cap. l, § 2, n. 2. - 2 In Busenb., hoc Ioc., Jejunio, n. 448. - Less., Ice. cìt., n. 11. - Tambur., Decal.,
juxta praesentem consuetudinem, refectio- unius integrae horae: ita Natalis 19, SiI- tabilts.
animadv, 3. - Fransoja, loc, cito - Aeor, parto 1, lib. 7, lib.4, cap. 5, § 2, n. 17. - , Tr. 3, cap. 4, append., n. 13.•
nis hora ad substantiam jejunii minime vius 20, Azor 21, Holzmann e), Concina. 22, cap. 11, qu.4. - Sz"lvest., v.Jejuniu"!', quaer, 4, v. Ter.. Asor, parto 1, lib.7, cap .. 9, qu, 1. - Naoar», Man., cap. 21,
Parto 1, lib. 7,'cap.ll, quaer. 4. _ 2 In 211m 211e , qu, 147,
tium. - Paludan., in 4, disto 15, qu. 4, art. 4, conci. 1 n. 13•• Diana, parto lO, tre 14, resol. r1; et parto 4, tr, 4,
1 n. 3. - ~ Tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 8, n. 3. - 18 Lib, 4, (num, 31). - Navar., Man., cap. 21, n. 27, v. septimo.- resoì, 142. - • Lib.B, part.2, n. 1280.- • Tr. 1, exam, 13,
art. 7, conci. 3. - • Decal., Iib, 4, cap. 11, n. 51. Cfr. etiam tr.8, cap. 1, n. 11. - 14 De Praee. Eccl., n. 7. - 15 Tr,,23, Cajetan., Sum., V. Jejunium, cap, 1, post Mede .. LeSS., cap. 3, n.28. (edit Lugd. s. d.) - 18 Parto l, tr.9, resol.'24.
Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 28, n. 4. - , Theol., Iib, 4, cap. 5, cap. 2, num.87.· Villal., parto 1, tr.23, diii". 9, num, 3. - Iìb. 4, cap. 2, dub, 2, num, 11. - Palaus, tr, 30, disp. 3, - Pasquat., Prax. jejunii, deciso 119. - Fagund., de 4·
art. 7, reg. 13. - • In Busenb., hoc 10c., animadv. 3•. Fili., tre 27,' part, 2, n. 72. - 18 Loc, cito """":'" l'l" Loe. cìt., punct. 2, § 2, n. 3.• • Tr. 23, cap. 2, num. 51. - , Consil. Praec. EccIes., lib. l, cap. 4, num. 15. - Diana, loc. cit.,
• Tr. 12, cap. 1, § 2, n. 2. - , De EccI. praec., disserto 2, num. lO. - 18 2' 2", qu. 147, art. 7, ad 2. - Natal. Alex., mor., lib. 5, cap. 1, dub. 24, n. 2 et 3. - • Tr. 1, exam. 13, reso1. 24,i. f•• Leand. a SS. Sacram., de Praec. Eccles.,
de Jejunio, cap. 16, n.2 et 5. - Salmant., tI'. 23, cap. 2, lib. 4, cap. 5, art. 7, reg. 13. - 19 Loe. cito _ 90 In 211m 2ft l:, cap. 3, n.29. (edit. Lugd. S. d.) - • Parto 3, confero 15, de tr. 5, disp. 5, qu. lO•• 11 Tr. 23, cap. 2, n. 66.
nume 86. - Concina, loe. cit,. num. 2. - 8 In 4, disto 15, qu. 147, art. 7, concI. 3. - " Parto 1, lib. 7, cap. 11,
qu. 3, art. 4, solut. 3. -' • Lib. 4, cap. 2, n. 13. _ 10 Lib. 6, qu. 4. - .. De EccI. praec., diss. 2, de Jejunio, cap. 16,
cap. 2, n. 5. - 11 Disp. ult. de Praec. EccI., qu. 1, punct. 4, num.6.
f) Antoine loc. cit., non determinat qualis stinctione inter dies jejunii et alios. Unde vi-
existimanda sit notabilis anticipatio. dentur haec allegari dumtaxat ut exemplum
monuisset, si in sa editione ad antiquiorem et v. Jejunantibus) indicat quaenam sint mi- g) Natalis Alexander, loc.cit., scribit: «Pri- ad confirmandam consuetudinem, in mona-
benignam opinionem rediisset; at contra, nullo nuta peccata, et scribit: «Quidam intelligunt vilegia nescio quae obtendentes!. Et re qui- steriis existentem, quod lectores ante mensam
verbo facto de mutatione, sa editio nil aliud de indictis jejuniis, cum quis prandet ante dem vera, simile privilegium memoratur a aliquid comedant.
refert quam textum sextae editionis. Et haec horam. Sed tunc non debet prandere, sed coe- Sorbo, in suo Compendio privilegior. Mendi- c) Azor, parto1, lib. 7, cap. 10, qu. 7, v.f,
quidem sunt quae nos movent ad restituen- nare •. cantium, v. Jejunium, n. 5; at signatur lit- adducit Silvestrum, qui concedit aliquid cibi
dum textum septimae editionis. d) Salmant., loc. cit., n.87, hoc modo 10- tera o parva, quae indicat esse oraculum vi- ante potum sumere, «dummodo tamen cibus
b) Antoine, tr. de'Virtutz"b. moral., appendo quuntur: «Postponere per duas aut tres ho- vae vocis non authenticum. non sit panis, herba, arboris fructus, sed eri·
de Jejunio) qu. 2, dicit quaestionem hanc con- ras tempus refectionis, non est mutatio nota- 1017. - a) Bonacina, disp. ult., de Praec. gua medicamenti portio sive frustum '; quam
troverti; sed sententiam hanc affirmativam bilis praecepti jejunii, et consequenter nec Eccles.,qu.l,punct. 3, n.10, v.f, id sane ad- doctrinam Azor non reprobat..
ultimo loco affert et fuse probat, unde videtur illius gravis transgressio, ut omnes fatentur; mittit; sed «solum...dum alioquin inservientes d) Reginaldus, a Diana quidem citatus ut
eidem adhaerere. ergo nec anticipatio per simile tempus •. aut intenta voce legentes nimium defatiga- refert Busenbaum, negat tamen dumtaxat
c) Innocentius, in 3 lib. Decretal., de ob- e) Holzmann, loc.cit., n. 6, negat quidem rentur vel debilitarentur, non praegustato frangere jejunium eum, «qui per modum me-
servo Jejunior., n. 4, videtur sane sic tenere, notabilem esse anticipationem, eam quae fieret aliquo cibo..., nisi forte cibus sit modicaequan- dicinae modicum cibi sumere compellitur, vel
dum negat per ejusmodi anticipationem solvi « per quadrantem horae vel semihoram .; titatis '. ne potus quo indiget ei noceat •.
jejunium. - Archidiaconus autem, in can. sed n. 7, loquitur de eo qui «notabiliter, V. g. b) S. Benedictus, Regul., cap. 38, ita prae- 1018. - a) Affirmant sane, modo non fiat
Unum orarium, § Alias ea, disto 25, n. 12, tribus vel quatuor horis. anticiparet. scripsit lectori hebdomadario, absque ulla di- in fraudem jejunii: ut si quis biberet, non ob
 398 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
eitat D. Thomam, Silvestrum b), Sanchez,
S11D1ere Bonacina, etc. - Sed recte contradieunt
cibum !lUO'
ties bibitur, Salmant.! cum Cajetanow, Abulensi b), etc.;
illicitum.
qui dieunt, nequaquam D. Thomam nec
alios citatos a Leandro, id permittere to-
ties quoties, sed tantum vix pro una vice c):
in quo consentiunt ipsi Salmant. et Con-
eina 2. - AHi vero, ut Elbel " cum com-
munissima (ut asserit), Sporer d), Lay-
mann d), Croix d) id permittunt si non
fiat frequenter e).
1019. - Quaeritur 20 • An electuaria
frangant jejunium?
ria,E~~~~~a. Electuaria dieuntur ea quae ex electis
rebus, puta ex saccharo et junipero aut
cedro conficiuntur, vulgo dieta conserve;
ut Coneina 4 et Elbel a), cum D. Thoma a)
(loco mox citando). - Non autem intel-
liguntur potiones de caffè et herba thè,
quae omnino ad libitum quidem permit-
tuntur, ut bene ajunt Croix 5, Holzmann 6,
Milante 7, et Elbel s cum communi.
Sumpta De praefatis autem electuariis sie docet
ut medici
M Sed oppositum tenendum cum Conci- Tenendum
na, non tae- D. Thomas 9, ubì ait: Eiectuaria, etzamsz'
~~~t. jeju-
1 Tr. 23, cap. 2, num. 68 et 66. - Salmant., Ioc, cit.,
n. &l. - • Dìssert. 2, de]ejun., cap. 13, n.3. _ S Parto 3,
confero 15, de ]eiunio, num. 446. - " Loc., cit., cap. 8,
n. 8. - 5 Lib. 3, parto 2, n. 1292. - 6 De Praec, Eccles.,
num. 21, v. Dices 1. - 'l Exercitat. 23, super propos, 23
Alex. vn, pago 257. - 8 Loc. cit., n. 433. _ 92'" 2ne , qu.147,
art. 6, ad 3. - lO Loc. cit., v. Resp. 2. _ 11 Loc, cit.,
sitim sedandam, sed ut posset sumere illud
parum cibi.
b) Silvester, v. ]ejunium, n. 9, V. Secun-
dum; sicut et Cajetanus, in 2am 2 ae , qu.147,
art. 6, dub. 2, et Abulensis, in Matth., cap. 6,
qu. 169, perspicue innuunt id licere una tan-
tum vice. Et primo quidem Silvester ait: «Et
si... licitus est mane potus etiam vini sine
fraude, licitum etiam aliquid sumere pro stra·
mento potus ne obsit, modo cesset omnis fraus
circa intentionem et indiscretio circa quanti-
tatem '. - Cajetanus autem et Abulensis con·
tra, id concedunt in potu vespertino: «An
usus comestibilium (sunt verba Cajetani) sit
per modum medicinae licitus tam vespertina
hora quam al#s horis? Et respondet: «Li·
cet priscis temporibus non fuerit forte licitum
sumere fructus, herbas aut buccellam panis,
ne potus lavet stomachum...; hodie tamen
omnia licita sunt per modum medicinae in
vesper#no potu, fraude cessante •.
c) Sanchez, Consz"l. mor., lib. 5, cap. 1,
dub. 22, n. 3, requirit ut fiat in parva quan·
titate. - Bonacina autem, disp.ult., de Praec.
Ecci.,qu.l, punct. 3, n. 4, cavendum esse ait,
ne saepius in die fiato - Denique S. Thomas,
ut recte notant Salmant., non agit de prae-
aliquo modo nutrzant, non tamen przncz:
paliter assumuntur ad nutrimentum, sed
ad digestionem cioorum: Unde non sol-
vunt j,!junzum, sicut nec alzarum media:
narum assumptio: nisi forte aliquis z'n
fraudem electuarza in magna quantitate
assumat per modum czòz·. - Hanc doctri-
nam S. Doctoris communiter sequuntur
Holzmann lO, Elbel 11, Sporer 12; et Sal-
manto 13 cum Cajetano b), Lessio, Navar-
ro b), Laymann, etc.
An autem haec,ob solam delectationem
sumpta, jejunzum laedant?
Negant Salmant. 14 cum Abulensi et Neque ,
Silvestro: modo sumantur in parva quan- juxta quos-
dam, sum-
ptaad dele-
titate. Utuntur ratione D. Thomae, seilicet ctatìonem,
quod electuaria non sumuntur ad nutrìen-
dum, sed ad digestionem adjuvandam.
Sieut vinum, etiamsi vere nutriat et ad
delectationem sumatur; tamen, quia non
est ad nutriendum institutum, non frangit
jejunium.
est oppcsi-
na 15, qui citat Leandrum, Fagundezw, etc., tum.
n.447. - .. Tr.3, cap. 4, append., n.14. - .. Tr.23, cap. 2,
num, 52.. Less., ue. 4, cap. 2, num, Il•. Laym., Iìb. 4,
tr.8, cap. 1, num. 7. - 14 Lcc. cìt., num. 53•• Abulens., in
Matth., cap. 6, qu. 169, v. f.• Si/vest." v. Jejunium"
num, 9, i. f. - 15 Dissert, 2, de ]ejun., cap. 8, num. 8.•
Leand; a 55. Sacram., de Praec, Eccles., tr, 5, disp. 5,
qu.15.
senti quaestione, in 4, disto 15) qu. 3, art. 4,
solut. 1, citato a Leandro.
d) Sporer, tr. 3, cap. 4, Append., n. 14;
Laymann, lib. 4, tr.B, cap. 1, n. 7, aliquid
comedendum concedunt, sed in parva quan-
titate, - Croix, lib. 3, parto 2. n.1293, me-
diam unciam tantum permittit.
e) De eadem re ita B. Doctor in Hom.
apost., tr.12, n.ll, in.fin.:« Nonnulli hoc per·
mittunt toties quoties bibendum erit, ne potus
noceat; sed hoc, ut recte dicunt alii, vix potest
permitti semel atque iterum in die».
1019. - a) Elbel, loc. dt., n. 447, dicit ele-
ctuaria seu confecta. Nec citat pro horum de·
finitione S. Thomam, cujus textum vide infe-
rius apud S. Alphonsum.
b) Cajetanus, a Salmanticensibus ut S. Al·
phonsus asserit citatus, dicit solummodo, in
2 m 2 a e, qu. 147, art. 6, dub. 2, fructus, her-
a 1020. - a) Elbel, confero 15, n. 438, utique
bas, panem, licita esse «per modum medici·
nae» in potu vespertino, fraude cessante. -
Navarrus pariter, Man.,cap. 21, n. 13 (al. in
edito 1573, n.12) negat universim eos jejunium
frangere, «qui aliquid praesumunt causa me-
dicinae...., quia non sumunt illud in cibum,
sed in medicinam».
. c) Fagundez, de 4 0 Praec. Ecci., Hb. 1,
DUB. I. - DE ]E]UNIO ECCLESIASTICO.
ac Diana coordinato I. Ratio, quia ideo ele-
ctuaria licite sumuntur in parva quanti-
tate, eo quod, cum assumuntur ut medi-
camentum, adest sufficiens causa excusans
a veniali; cum autem sumuntur ad dele-
ctationem, deficit causa, et propterea ne-
queunt sumi sine culpa. - Nec obstat
ratio D. Thomae, ut supra opposita; quia,
cum dicat S. Doctor non posse ea sumi per
modum cibi, utique consequenter exc1udit
posse sumi ad delectationem. Neque etiam
valet paritas vini; nam vinum per se ha-
bet rationem potus, et non cibi, ut per se
habent electuaria.
Quaevis Caeterum ad excusandum sufficit quae-
causa, ne c
a d e o gra- libet rationabilis causa, licet non tam gra-
v i s , excu-
vis, puta ad digestionem eiborum, ut ait
sat.
S. Thomas; sive ad confortandum stoma-
chum, ad tollendum foetorem oris, ad
conservandam vocem, et similia: ita Spo-
rer 2 et Elbel ", - Et sie probabiliter ex-
cusantur ii qui aliquid sumunt ne vires
deficiant, quando prandium differre debent
ultra horam communem, ut docent Palaus 4
cum Azor, Toleto, Sà d), Navarro; et Va-
lentia, Lessius ac Laymann, apud Croìx",
1020. - Quaeritur 30 • Per quantum tem-
poris prandzum moralùer non interrum-
patur, ita ut illud continuari possit?
Quanta Tamburinius 6, et Filliuccius apud Dia-
possit esse
interruptio na 7 dieunt, si nulla adsit causa, non in-
prandii sine
causa.
1 Tom. 4, tr.6, resoI. 95. (Cfr. ipsum Diana, parto lO,
tr. 14, resol, 60). - , Tr, 3, cap. 4, append., num. 14. -
, Parto 3,confero 15, n. 447. - • Tr. 30, disp. 3, punct, 2,
§ 2, n.3.. Asor, parto l, Iìb, 7, cap. 9, qu. l. . Tolet., lib, 6,
cap. 2, n. 5.• Navar' J Man.; cap. 21, n. 13. - Valent., in
2CID 211C , disp, 9, qu.2, punct. 3, v. !2uoC'·rca. • Less., lib.4,
cap. 2, n. 11•• Laym., lib. 4, tr.8, cap. l, n.6.. , Lib.3,
parto 2, n.1282. _. Deea!., lib. 4, cap. 5,§ 2, n.16. - Fill.,
tr.27, part.2, n.41. . , Parto 1, tr. 9, resol. 32. - S Tr.20,
cap. 4, n. 2, idem habet quod Navarrus, in
praecedenti nota relatus; et in suae doctrinae
confirmationem adducit textum D. Thomae de
electuariis, cum hac adjecta limitatione: Ne
fiat in fraudem jejunii.
d) Sà male citatur a Palao; hoc enim, V. ]e·
junium, n.8, non habet.
id concedit ei qui- vel necessitatis vel urba-
nitatis etiam causa» prandium interrumpit,
ut loquitur in casu, ante n. 437 posito.
b) _ Nisi tamen (addit) a mensa surgat
cum voluntate non prandendi amplius».
c) Tamburinius, loc. c#., n. 17, adducit
Sancii sententiam, quam ipse quidem non re-
probat; - sed, inquit, nimis id esse putat EsCl)-
399
terrumpi prandium per quadrans cum di-
midio; etiamsi decreveris non amplius co-
medere. Immo Elbel a) concedit id etiam
per semihoram. - Per horam vero procul
dubio interrumpitur prandium; ut Sal-
mantieenses 8.
Quando vero intercedit negotium, San- Interru-
ptio ex cau-
chez 9 cum aliis, et Viva lO dieunt nec etiam sa, quanta.
per horam prandium interrompi. - Immo
Joannes Sanchez extendit adhuc ad duas
horas b). Et quamvis hoc non admittant
Salmant. 11; attamen Tamburinius c) cum
Fagundez c),' et Lezana C), Diana, apud
Croix 12, absolute concedunt: et sane pro-
babiliter, quando quis non sufficienter se
refecit, ut aitHolzmann 13. - Immo Croìx>
cum Leandro d), Stephano et Pasqualigo,
adhuc probabiliter concedunt, quantum-
cumque sit sero, posse eum redire ad
prandium: dummodo (addunt) retinuerit
intentionem redeundi, et non sufficienter
se refecerit. Sed casu quo aliquis non pos-
set tolerare jejunium sine magno incom-
modo, puto etiam sine illa intentione posse
redire; quia Ecc1esia nunquam intendit
obligare ad diem transigendum sine suf-
ficienti refectione. Et hoc concedere vi-
dentur etiam ipsi Salmant. 15 cum Lessio,
Trullench et Filliuccio.
Quaeritur 4°. An quzs, postquam sur-
rexit a mensa animo non amphus come-
de Princip. moralìt., cap. 12, n. 38. - 9 ConsiI. mor., lib.5,
cap. 1, du.b.24, n. 1. - 10 De Praec. decal., qu, lO, art. 2,
n. 4. - Joan. Sanch., Select., disp. 52, n. 4, v. f. - U Tr. 23,
cap. 2, n.49. - Diana, part.l, tr.9, resoì, 32; et parto lO,
tr, 14, resol, 62.... Lìb, 3, parto 2, n. 1279. - 13 De Praec,
Eccles.. n. 22. - " Loc, cito , Stephan. a S. Paulo, tr, l,
disp.5, num. 113.. Pasqual., Prax, jejunii, deciso 121, n.5
et 6. - "Tr. 23, cap. 2, n. 50,i. f•. Less., lib. 4, cap. 2, n.18..
TruU., lib. 3,cap. 2, dub. 3,n.5.. FiU., tr.27, parto 2, n.24
bar >. - Fagundez autem (a Tamburinio non
citatus), loc. cit., cap. 4, n. 3, universaliter ne-
gat eos jejunium violare, «qui e medio pran-
dio surgunt ad aliquid occurrens, et postea
redeunt ad continuandum prandium: in iis
enim circumstantiis, non est ex intentione
nisi unica comestio». - At Lezana, quem
adducit Croix ut refert S. Alphonsus, ait in
Sum., V. ]ejunium, n. 4, eum posse prandium
perficere, absoluto negotio propter quod illud
interrupit, _aliqua etiam mora temporis, pru-
dentis arbitrio judicanda, interjecta.., si animo
continuandi illud discessit o.
d) Leander citatur quidem a Croix ut asse-
rit S. Alphonsus, sed haec tantummodo habet,
de Praec. Eccl., tr. 5, dz'sp. 5, qu. 33: «Re-
 400 LIB. !II. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
dendz~ possit z'terum ,ad comedendum re-
dz're?
Surgens
animo non Negat Navarrus. - Sed affirmant Leso
amplius e- sius l, Roncaglia 2; ac Bonacina e), Truì-
dendi''l.uan.
do possrt re- lench et Villalobos, apud Salmant. 8, qui
dire.
merito probabile putant, si convivae adhuc
comedant f), vel si in mensa apponatur
aliud ferculum, quod ille ignorabat appo-
nendum g), ut ait Sanchez 4, et Salmant. 5
cum Villalobos; quia adhuc moraliter cen-
setur idem prandium durare.
Sumens
jent,aculum Id autem quod dicunt Navarrus, Sil-
causa itine.. vester et Paludanus, scilicet quod qui cau-
ris, nec pro-
ficiscens, te- sa itineris h) mane jentaculum sumpserit,
netur jeju..
nare. non tenetur ad jejunandum si postea non
proficiscatur; recte id negant Salmant.,
Lìmitatio,
Lessius, Trullench et Filliuccius h): nisi
quando per illam unicam comestionem
non possit is reliquo die commode jeju-
nare. Nam alias, cum essentia non adhuc
sit destructa, tenetur utique jejunium ser-
vare.
Quaeritur 5°. Quamdz'u lù:eat protra-
here prandz'um?
Protrahe- Probabiliter respondent Tamburiniuss,
re p r an
»
dium ad et Croix 7 cum Fagundez i)ì Iìcere usque
duas horas,
licitum. ad duas horas. - Immo Elbel s cum Go-
bat concedit usque :ad tres vel quatuor
Nauar., Man., cap. 21, D.14. - 1 Lib.4, cap. 2, n.11.
- Tr. 9, QUa 2, de ]ejunio, cap. 1, qu, 2, resp.l, v. f. _
la
Trull., lib. S, cap. 2, dnb, S, num. 13.• Villal., parto 1,
tr. 23, diff. 6, n. 2.• • Tr. 28, cap. 2, n. 50. - • Consi!.
mor., lib.5, cap. 1, dub.24, n.B, - l> Loc. cito, num. 50...
Villa.l., loc, cit., D. 2, i. f. - Saimant., Ioc, cito - Lesso,
Iìb. 4, cap. 2, n. lS. - Truii., 100. cit., n. 5. - • Decal.,
lib. 4, cap. 5, § 2, n. 15. - , Lib. S, parto 2, n. 1288. -
spondeo. Quod ille qui (etiam ob justam cau·
sam) interrumpit per amplius quam per duas
horas prandium seu eoenam, non possit abs-
que violatione jejunii, ad ipsam complendam
redire, si eomedens alias in prima eomestione
sumpsit cibi quantitatem sufficientemad jeju-
nium tolerandum '.
e) Bonacina, disp. ult., de Praec. Ecci.,
qu.l, punct. 3, n.l0, id sane affirmat, modo
redeat c intra breve tempus •. Quod et Trul-
lench dicit: si nempe sint alli eonvivae et re-
ditus eontingat intra breve teinpus.
f) Idemque dieunt Lessius, Roncaglia et
Trullench.
g) Roncaglia hane eamdem, clausulam
habet.
h) Navarrus, Man., cap. 21, n. 27; Silve-
ster, V. Jejunium, n. 21, V. Secundum; Pa-
ludanus, in 4, disto 15, qu. 4, art. 5, opin.3,
(n. 48); et Filliuecius, loc. cit., n.24, (pro oppo-
~ita sententia inferius citandus) loquuntur in
horas, saltem pro Germanìs, juxta eorum
morem, Sed Croix merito dubitat an haec
consuetudo sit approbata. Nisi (ut ait) post
duas circiter horas apponantur sola bel-
laria vel cibi leviores; maxime si postea
vesperi omittatur refectiuncula. Hocque
ego nec approbo nec reprobo.
1021. - «Excipe tamen l°. Si quis su-
« meret lac, jusculum et similia,quae, sive
« sorbeantur sive comedantur, non habent
« rationem potus, sed cibi, ac principaliter
«referuntur ad nutriendum ». - [Est com·
mune apud Salmant." cum Sanchez, Trul-
lench, etc.],
« 2°.Si quis poma, pira, vel etiam uvas
«in magna quantitate sumeret; quia ha-
« bent rationem cibi. Dicastillus et alli
« sex, cum Diana lO ". [Etiamsi solurn sue-
cum deglutias. Salmant.", Et idem de uva;
ex communi. Salmant. 12, contra Pasqua-
ligo i), - Et idem dicit Viva 18 de pepo-
nìbus, vulgo mellonz' d'acqua, ut est com-
munissima; contra quemdam anonymum,
qui improbabiliter contrarium scripsit).
«3°. Nisi quis in magna quantìtate eleo
« ctuaria in fraudem jejunii sumeret. -
« Qui vero in potu valde excederet, con-
« tra temperantiam quidem, non tamen
B Part.B, confer.15, n.437. - Gobat, Quinar., tre S, cap, 26,
n.6 et seqq. - Croix, Ioc, cito - 9 Tr. 23, cap. 2, n.57. _
Sancb., Consil, mor., lib.5, cap. 1, dub, 23, n. 1. • Trxlt.,
lìb. 3, cap. 2, dub. 2, num.15. - Dicast., tr.4, de Sacram,
Euch., disp.2, dub. 5, nume 86, 91 et 92. - 10 Part.9, tr.6,
resoI. 14, v. Relinquendo. - 11 Loc. cit., nume 64, i. f. _
re Tr. 23, cap. 2, n. 65. - " De Praec, decal., qu. lO, art. 1,
n. 8, v. Tertio.
universum de eo qui eulpabiliter mane jen-
taeulum sumpsit.
i) Fag-undeza Croix parum diligenter ad-
ducitur; negat enim solummodo, Ub.l, cap. 3,
n. 5, aliquid determinatum esse, quoad tem-
pus in prandendo insumenduro.
j) Pasqualigo valde timide, ut ipsi Salmant.
notant, eommuni sententiae (quae est opinio
etiam S. Alphonsi) eontradicit, immo potius
eidem adhaeret; siquidem, de Jejunio, de-
cis. 136, n. 5, de sententia quae negat frangi
jejunium per uvarum eomestionem, scribit:
c Haee ut probabilia proposui; ea tamen me-
liori judicio examinanda relinquo •. Et n. 6,
subdit: • Haee posteriora verba: Ea tamen
meliorz'judicio examinanda reUnquo, suffi-
cienter poterant ostendere, prout ostenderunt
ut plurimum leetori, quod hane sententiam
non teneam... Unde, ut clarius me explieem,
dico me supradieta solum proposuisse, tam-
quam ea quae videri possent probabilia, non
DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO.
Quid de « contra jejunium peccaret, saltem mor-
protractio-
ne ad tres I.<taliter. Laymann l ".
vel qu a-
tuor, 1022. Quaeritur hic l°. An potus vz'nz
frangat jejunz'um?
Non dubitandum quod, ut testantur
plures Patres, S. Chrysostomus, S. Hiero-
nym.us, S. Basilius, etc., juxta primam Ec-
Quinam clesiae disciplinam, antiqui christiani in
potus ha-
beant ratio- Vinum
contra si-
jejuniis omnino vino abstinebant. - Sed
nem cibi. tim vel ad nec etiam dubitandum quod hodierno temo
digestio-
nem non pore potio vini non est interdicta, si su-
rrangit,
matur in comestione vel extra, ad sedan-
dam sitim vel ad digestionem juvandam.
Sic docet S. Thomas 2: Non autem z'ntendz't
Fructus Ecclesia z'nterdù:ere abstz'nentz'am (alias
laedunt je-
junium. sump#onem, juxta Billuart) potus...r lket
aliquo modo nutrz'at. Et patet ex can. De-
nique 6, dist. 4, ubi Gregorius Magnus
sic ait: Vz'num quoque z'ta bioere permit-
titu«, ut ebrietatem omnùzo fugiamus, -
Attamen
Dubium fit: an vmum sumptum extra
refectionem ad sedandàm famem laedat
praeceptum jejun#?
Contra fa- Prima sententia affirmat: quam tenent
mem extra
comestio- Silvester a), Natalis Alexander 8; item
nem proba-
biliter frano S. Antonìnusw, Abulensis, Reginaldus, etc.,
g it,
apud Salmant, 4. Et hanc videtur tenere
D. Thomas 5, his verbis: Quz' potat extra
horam unkae comestionis, non dù:#ur bis
manducare, et propter hoc nec statutum
Ecclesiae frangz't: nisz' fraudem faciat,
quz'a legem oiolat, qui z'n fraudem Iegis
aNquz'd facz't. Ratio igitur hujus sententiae
est, quia, licet bibens vinum ad famem
exstinguendam non peccet frangendo jeju-
nium, peccat tamen frustrando finem je·
junii. - Haec sententia est probabilis.
Pl"obabi· Sed probabilior est mihi sententia op·
Bus non
fl"angitjeju- posita, quam tenent Sanchez 6, Navar-
niurn.
rus 7, Azor 8, Roncaglia 9 (qui hodie cer-
1 Lib. 4, tr. S, cap. 1, n.7. - S. Chrysost., Ad popul.
Antiochen., homU. 4, n. 6. Cfr. Migne, Pateol. graeco-lat.,
tomo 49, col. 68. - S. Hieron., epist. C. Theophil. Alexan·
drini, D. Hierol1ymo interprete, n. 8. Cfr. Migne, Patrolo
lat., tomo 22, col. S20. - S. Basi/., de Jejunio, homi!. 1,
n. 9 et lO. Cfr. Migne, Patrol. graeco·lat., tomo 31, col. lS2.
- s 20. 20.c, qU.147, art. 6, ad 2•• Biltuart., de Temperantia,
disserto 2, art. 5, § 5, v. Dico juxta. - • Lib. 4, cap. 5,
art. 7, reg. ,4. - Abulensis, in Matth" cap. 6, qu. 164.•
autem quia ita teneam...Ex ea autero ratione
hane opinionem non teneo, quia uva in morali
existiroatione habetur pro cibo •. Cfr. ("tiaro
S. Doctorem, in fine n. 1022, V. Instabis.
S. ALPHONSI, Opera mora#a. - Tom. lI.
401
tam vocat); et Salmant. lO cum Lessio, Lay-
mann, Palao, Bonacina et aliis commu-
niter. - Ratio, quia, ut ipse D. Thomas 11
docet: Statutum positniae Iegis non atten-
dz't z'ntenHonem obseruantis , sed z'psum
actum; eo quod modus virtutzs non cadit
z'n praecepto , sed est jinis praecepti. Si
igitur modus virtutis seu finis praecepti
non cadit sub praecepto: ergo non peccat
contra praeceptum qui modum virtutis
seu finem praecepti non observat; quia
utitur jure suo.
Neque huie obstat dieere quod si hoc
esset, non peccaret qui sine justa causa
laborem assumeret, ut posset jejunium
solvere (quod verum non est, ut dieemus
in Dub. seq., ,n. 1045, V. An autem). -
Sed respondetur, aliud esse apponere im- Appositio
impedimen-
pedimentum contra praeceptum ; aliud, ticontra
praeceptum
contra finem praecepti. Quando labor as- et contra fì-
nem prae-
sumitur ad non jejunandum, peccatur qui- cepti.
dem contra jejunii praeceptum; eo quod
Ecclesia, praecipiendo jejunium, praecipit
simul non apponere impedimentum pro-
ximum ad jejunandum. At in nostro casu
potus vini ad sedandam famem non est
contra praeceptum jejunìi; sed contra fio
nem jejunii, qui non cadit sub praecepto.
Et ideo talis potus non est saltem culpa
gravis, et forte per se nec venialis; quia
potu vini non omnino frustratur finis je-
junii, sieut frustratur per sumptionem cibi
qui ab Ecclesia vetatur.
Quaeritur 2°. An frangat jejunzum po-
tus éervisz'ae) ex hordeo et cerasis con-
fectae;aut aquae mixtae saccharo et succo
cinnamomi vel mali cedrini, vulgo dietae
Nmonata sive sorbetto?
Certe, si cum parva aqua magna rerum Potusex a·
qua et succo
harum quantitas misceatur, jejunium fran- fructuum.
gitur. Secus,si parva quantitas cum ma-
Regin.} lib.4, num.153.... Tr.23, cap. 2, n. 55. - 5 In 4,
disto 15, qu. 3, art. 4, sclut. 1, ad 1. - 6 Consilo mor., lib. 5,
cap. 1, dub. 23, n.4. - ..Man., cap. 21, n. 13. - B Parto i,
lib.7, cap. 10, quaer. 7. - 9 Tr. 9. qu. 2, de ]ejun., cap. 1,
qu. 6. resp. 1. - 10 Tr.23, cap. 2, n. 56.• Less., lib. 4,
cap. 2, n. 10.• Laym' lib. 4, tr.8, cap. 1, n.7.. Palaus
l
1
tr. 30, disp.3, punct. 2, § 2, n. 4•. Bonac., disp. ult.. de
Praec. Eccl., qu.l, punct. l, n.7 et 8. - 11 In 4, disto 15,
qu. 3, art. 4, solut. 1, ad 3.
1022. - a) Silvester, v,Jejunium; num. 9;
S.Antoninus,part.2, tit.6, cap.2,§ 9, v.Potus
autem, aliorum sententiaro referunt, quam
utique nee reprobant.
26
402 UB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. I. - DE JElUNIO ECCLESIASTICO. 403
gna quantìtate aquae; quia tunc judican- 1028. - Quaeritur SO. An po'fio choco- Prima sen- Hoc tamen non obstante, prima seno salz' consuetudz'ne, quam sczunt et tolerant
tentia, pro-
tur isti veri potus: eo quod alia quae cum latis frangat jejunium? babiltor sub tentia probabilior mihi est (sub limitatio- praelatz' Ecclesiae, quae consuetudo z'n hac
limitatione.
aqua miscentur ita liquefiunt, ut videantur Prima sententia, quam tuentur card. Chocola- nibus tamen, ut infra dicam). - Ratio, parte legz' derogavz't. Haec autem ratio
tes, juxta
propriam naturam amisisse. - Ita com- Brancatius-', Escobar P, Hurtadus», Holz- quosdam, quia potus chocolatis eo modo quo ad- consuetudinis (etsì in alio casu) confìrma-
non frangit.
muniter Wigandt l, Roncaglia 2, Elbel 3 mann 14, Viva 15; item Machado a), Davila, mittemus, licet non habeat rationem po- tur ex D. Thoma 9, ubi disserens de ope-
cum communissima, Concina 4, Viva 5, Henriquez, Quintanadvenas, apud Guime- tus, cum non deserviat ad exstinguendam rariis et peregrinantibus , an excusentur
Mazzotta 6; Croix 7 cum Leandro et Ste- nium; et probabilem putant Felix Pote- sitim (ut certe sentio), et licet aliquo a jejuniis, ait excusandos esse si immineat
phano; Tamburinius 8 et Salmant.". stas lo) et Tamburinius 16 (qui testatur pro- modo nutriat; habet tamen rationem me- necessitas; et deinde subdit: Videter ta-
Nec obstat dicere quod aqua mixta babilem etiam censuisse card. de Lugo), dicinae, quatenus juvat ad vehendum men z"n talz'bus recurrendum esse ad su-
saccharo, cum congeletur, mutet naturam. negat jejunium frangere, modo fiat usus cìbum, sive ad caput ac stomachum con- perioris dz'spensatz'onem, m'sz'forte ubz'est
- Quia mutatio naturae importat priva- illius ut est in Mexico; non autem si su- fortandum. z'ta consuetwm ; quza ex hoc z"pso quod prae-
tionem prioris esse, ad quod redire non matur ad instar densae pultis, puta si mi- Unde de hoc potu idem dici potest, latz'dz'ssz'mulant, vùientur annuere. - Cum
possit: sed aqua congelata liquefit statim sceatur aquae in majorì aut aequali quan- quod diximus supra de electuariis n. 1019 vero ratione consuetudinis potus choco-
ac ori admovetur; ergo naturam non titate. Fundamentum hujus sententiae est, cum D. Thoma 1, ubi ait: Electuaria , latis admittitur , censeo cum Saknant. l0,
mutato Confirmatur: Si gelu mutaret na- prout aliqui ex citatis auctoribus dicunt, etzamsz' alz"quo modo nutrzant, non tamen hanc consuetudinem non adesse, nisi pro
turam, accideret quod in speciebus con- quia ratio potus sumitur a materia prae- prz'ncz'palz'ter assumuntur ad nutrz'men- uno tantum cyatho in diem; non toties
gelatis vini post Consecrationem desineret dominante, quae hic est aqua. - Et hoc tum, sed ad dz"gestz'onem cioorum, unde quoties, ut alii dicunt.
ibi esse Christus; sed hoc est contra ru- modo sentiunt citati auctores hanc potio- non solvunt j~junz'um, sicut nec alzarum Quaenam autem quantz'tas censeatur
bricam Missalis l0, ubi praecipitur ut si nem posse sumi toties quoties libuerit; medz'cz'narum assumptio. Sed hac ratione parua , et Juxta usum hodz'e permitti
sanguis congeletur, debeat igne liquefieri feruntque Hurtadus et Illsung apud Holz- medicinae non licebit sumere chocolatem possit?
et sumi. mann, eam licitam dec1arasse S. Pium V, nisi ìn parva quantitate, et cum aderit Sane improbabiliter Pasqualigo 11 putat Quaenam
quantitas
Instabis: Si quis uvam manibus expri- Gregorium XIII et Paulum V. aliqua rationabilis Causa, eo modo quo nimiam mediam unciam chocolatis, ut concedatur,
mat, et succum tantum deglutiat, quippe Secunda vero sententia, quam tenent j uxta a· licitus est usus electuariorum. Hinc Pater possit sumi pro parva materia, ìnepte dì-
f i o s , fran-
jejunium frangit: unde non refert quod Sanchez c), Silvius C), Laymann c), Pater git. Milante 2, loquendo de electuariis, recte cens quod hujusmodi quantitas plus nutrit
aqua illa lìquefacta deglutiatur. - Sed Concina 17, Salmant. 18, Diana 19, Ronca- ait: Eoque etiam ex fine, z'n praesentia- quam sex unciae alterius cibi: unde tan-
respondetur: Liquor intra uvas non est glia 20, Tamburinius 21 et alii plures, docet rum chocolatam ad consolz"dandum sto- tum admìttit octavam vel sextam partem
quidem in forma potabili, sed in forma frangere jejunium. - Ratio, quia illa tan- machum vz"rz· proòz' z'n moderata quantz~ unciae. Et huic opinioni videtur adhaerere
cibi, et per masticationem deglutitur; sed tum potio habet rationem potus, quae tate permz'ttunt. Pater Concina 12, ubi ait solum posse ad-
aqua congelata non jam per mastìcatìo- inservit ad vehiculum alimenti; non vero Accedit alia ratio extrinseca unìver- mitti aliquid pulveris chocolatis cum aqua
nem deglutitur, sed ore immissa, cito per quae ipsa alimentum est, ut est lac et salior et forte potior, nempe consuetudinis ita admixtae, ut aqua sapida efficiatur, et
se ipsius oris calore liquefit et ad pristi- jusculum: ita et chocolates. Alias, si quis jam hodie communiter receptae, quae ne- stomacho attemperetur : caeterum non
num statum redit, sicque naturam potus pisces contunderet et in aqua mixtos su- gari non potest; et quam etiam testantur dubitat chocolatem posse sumi per mo-
non amittit, et ut potus habetur. meret, nec iste frangeret jejunium. Salmant.", et Viva 4, Tamburinius 5, Holz- dum medicinae ad instar electuarìi. -
mann 6 ac Felix Potestà 7, cum Roncaglia 8, Contra vero, merito Salmant. 13 rejiciunt
1 Tr. 0, exam, 4, nume 9i. - :I Tr. 9, qu.2, deO]ejun., v. Circa. - Dautla Paditta, Historia de la Fundacion v
cap. 1, qu, 6, resp, 2. - 3 Parto 3, confero 15, de Jejun:, discurso de la Provincia de Santiago de México de l~
ubi sic ait: Dz'xz' chocolatum ex sua na- Leandrum 14 et Turrianum d), qui permit-
n. 483. - • Dissert, de lejun., cap. 8, n. 9. - , De Praec. Ord, de Predìcad., lib. 2, cap. 84.• Joannes Henrique», tura frangere jejunzum. Habeo tamen ra- tunt potionem duarum unciarum choco-
decal., qu. lO, art. 1, nume 8, v. Hinc. - G Tr, 2, disp. l, Quaestion. practìc., sect, 16, qu.17, n. 45. . Quz·ntanadv., tz"onem extrmsecam, qua certum mz7zz' rea- latis. - Alli, ut Pinelo e) apud Salmant. e),
qu. 4, cap. 4, § 1, qu, 4, v. Tertio, - '7 Lib-, 3, parto 2, de Praec. Eccles., tr.3, sìngul. 36, n. 8. - Guimen., tr, de
n. 1292. . Leand. a SS. Sacrament., de Praec, Eccles., ]ejun., propos. 2, n. 2 et seqq. - 16 Decaì., lib. 4, cap. 5, dz"tur pott'onem chocolaticam non frangere Felix Potestà, ac Auctor adnotationum
tr, 5, disp. 5, qu.4. : Stephan, a S. Paulo, tr. 1, disp. 5, § 2, num. 13. - Thom, Hurtad., Resolut, mor., tract, lO, jejunzum: haec autem fundatur z'n unz'ver- ad Anac1etum 15 permittunt unam unciam
nume 91. - 8 De Praec. Eccles., tre 4, cap..5, nume 8. - append., cap. 5, num. 74 et 75. . Ills., trace, 4, disp. l,
9 'I'r, 23, cap. 2, n. 57.,- re De Defectib, X, 11. _ 11 Cardino num. 39.. Holem., de Praec. Eccles., n. 21. - 11 Dissert. 2, 1 211. 2a.e, qu, 147, art. 6, ad 3. - SI Exercitat. 23, sup. qu, 2, de ]ejun., cap, 1, qu. 6, resp, 3. - o 2a. 2a.e, qu, 147,
Franciscus Maria BYancati14S~ Dissert. de potu Chocolat. de ]ejun., eap. 9, num. 4. - 18 Tr. 23, cap. 2, :p.um. 60.- art. 4, ad 3. - lO Tr. 23, cap. 2, num. 62, i. f. - II Prax.
propos. 23 Alex. VII, v. Eadem ex causa, fol. 257. -
- 12 Theol. mor., lib.45, n.212. - 13 Thomas Hurtadus, 19 Part.4, tr. 4, resol. 194. - 20 Traet.9, qu. 2, de ]ejun..
a Tr. 23, cap. 2, n. 62, i. f. - .. De Praec. deeal., qu. 10. jejun., decis.14l, n. 5. - 12 Dissert. 2, cap. 11, n.5 et 6.-
Resolut. mor., tr. lO, num. 13 et seqq. - 14 De Praecept. cap. 1, qu. 6, resp. 3. - 21 Decal., lib. 4, eap. 5, § 2, art. l, n. 8, v. Idem. Cfr. tamen in propas.29 Alex. Vil, 18 Tr. 23, cap. 2, n. 63. - 1" De Praec. Ecc1es., tr.5, disp.5,
Eecles., n. 21. - 15 De Praee. decal., qu. lO, art. 1, n. 8, num.9. n. 20. - , Decal., lib. 4, cap. 5, § 2, n. 13. - , De Praec. qu.5, § 4. - Felix Potest., tomo1, num. 2877. - 15 Tr.10,
Eccles., n. 21. - 'l E:z:am., tomo 1, nume 2879. - S Tr. 9, de Praec. Ecci., disto 2, qu. 1, n. 6.

I023.- a ) Machado,Perfeto confessor, lz'b.2,
parto 4, tr. 3, docum. l, n. 8, videtur utique
huic opinioni favere; contrariam enim primo
loco refert; postremo autem loco, opinionem
quae negat chocolatem frangere jejunium,
quia nempe in Hispania et in Indiis habetur
ut potus usualis: quibus ipse addit hoc ita ve-
rum esse, ut fere nemo scrupulum sibi faciat
potionem illam sumere die jejunii.
lo) Felix Potestas, in suo Exam., tom, l,
n. 2877, dicit hanc sententiam valde sibi pIa-
cere; et n. 2879, probabilem vocat eam seno
tentiam quae negat absque ulla limitatione, d) Turrianus (noncitatusa Salmant.), Sum. quens, negat quantìtatem duarum unciarum
jejunium ejusmodi potione violari. mor., parto l, cap. 256, dub. 24, dicit cho- communiscibisatis essead peccatummortale.
c) Sanchez, Consil. mor., lz'b. 5, cap. 1, colatis potum licere absque jejunii violatione, e) Antonius de Leon Pìnelo, a Salmant.
dub. 23, n. 1; Silvius, in 2 am 2 ae , qu. 147, «si parum habeat admixtum sacchari vel al- loc.cit., allegatur, ut qui concedat unam un-
art. 6, V. Refectionis; Laymann, lib. 4, tr. 8, terius cibi similis.; violari autem jejunium, ciamcum dimidiapastae chocolatis; at re vera
cap. 1 ,n. 7, generaliter dumtaxat loquuntur de si ejusmodi potioni «tantum cibi admiscetur, Pìnelo, Question moral si el Chocolate, etc.,
liquidis quae, licet trajiciantur per modum ut non maneat in statu potus •. Et dub. 27, parto 3, n.20 et seqq., non ita perspic~e 10-
potus, referuntur tamen ad nutriendum. non amplius de chocolate, sed generaliter 10- quitur, nec videtur rem l'lane de~ermmare,
404 LIB. or. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. 405

et dimidiam chocolatis cum dimidia sac- Dicit autem Viva, quod tunc choco- et communi. Ibidem dicunt Fagundez Sed hic ante omnia animadvertendum, In his atten-
denda con-
chari l). lates habet rationem potus, quando uncia et Leander, quod venatio sufficit pro causa praecipue in his attendendam esse con- suetudo.
Rationabilius tamen card. Brancatius chocolatis et media sacchari miscentur justa tempus commutandi]. suetudinem locorum j ut bene advertunt
admittit potionem unius unciae chocolatis septem unciis aquae. - Sed hoc videtur Quantitas
concessa in
«Quoad ejus quantt'tatem, communiter Cajetanus '? et alii passim. - Certum enim
(cum quinque unciis aquae, ut ait) non contra communem usum; neque hoc con- colla.tione, «designatur quarta vel quinta pars inte- est quod ubi agitur de consuetudine, tam
frangere jejunium; vel, ut admittunt Esco- gruit ei quod dicit ipse Viva j), et quod « grae coenae; ut contra Diana I, Turria- circa jejunium quam circa omnes alias
bar g), Salmant. h), Viva i), et Renzi g) proferunt Leander k), Diana v, Escobar k!, « num, etc. docet Regìnaldus-, Laymann 3, Ecc1esiae leges (quibus nemo negat per
cum Hurtado i) unam unciam chocolatis Potestà, etc., nempe, tunc chocolatem non «Fìllìuccìus-, dicens ita decisum esse in ce- consuetudinem derogari posse), auctoritas
cum dimidia sacchari. habere rationem potus, cum illa aequat « lebri academia theologorum, qui omnes doctorum recentiorum, licet pauciorum,
Spectata autem hodierna consuetudine, quantitatem aquae. Unde melius videtur «in quartam partem consenserunt. Idem qui soli de posterìorì moderna consuetu-
Pater Milante l sic scribit: Dico... in prae- sufficere quod praefata permissa quantìtas «probat Escobar 5, si quidem coena ordì- dine testari possunt, pluris facienda est,
sentt"arum esse aosokae licz'tam chocolatae sumatur cum aqua, quae de more solet « naria duarum librarum pondus non ex- et sine dubio praeferenda auctoritati, etsi
potionem z'n moderata sexquzuncz'ae quan· . in usualibus cyathis adhiberi. « cedat; quia talis in reliquis praeceptis communiori auctorum antiquiorum, qui
t#ate (id est unciae cum dimidia); quza 1024. - « 20 ]ejunium non solvitur per Collatio « modica censetur: ac proinde tanto quis nihil de consuetudine imposterum intro-
vespertina
parvitas materzae ex consuetudine intro- «c<Jllatt"unculam uespertmam, etsi haec no n salvi t - magis minusve peccat, quanto magis ducenda scire poterant. Cum autem au-
ducta et tolerata ab Ecclesia omnz"1zo ex- « non ad somnum, sed ad nutritionem 01'- jejunium. « vel minus transgreditur. - Adde, qui- ctores de aliqua consuetudine testantur,
cusat a culpa ... Dixi...· ex tolerantia Eccle- « dinetur : quia consuetudo permittit a). « busdam locis ex consuetudine plus per- id non temere et sine sufficienti funda-
siae, quza ex laudata permissione hodie « Addo: uespertinam , quia sine causa non « mitti saecularibus quam religiosis; nobi- mento asseruisse credendum est.
chocolata in praefata quantitate sumpta, « licet illam sumere mane vel meridie. « libus qua m plebeis; et in frigidis regio- His positis, omnibus patet quod anti-
communalzs potus semel dumtaxat z'n die «Ex justa tamen causa licet utrumque; « nibus quam in aliis: ut notat Laymann 6 quitus, praeter unicam comestionem, nulla
permissus eoasit. - Et quidem valde pro- « ut si fìat ratione debilitatis, negotiorum, « et Bonacina e). - Plus item quibusdam alia refectio cibi permittebatur. - Tractu
babiliter: dum communis usus fert, ut mihi « studiorum. Sine ea erit veniale tantum, «in locis, in vigilia Nativitatis Domini (et temporis introductum fuit aliquid parum
constat, non minus quam unciam cum « cum non violetur substantia jejunii », « alibi in Coena Domini) permitti ex con- sumere fructuum, herbarum, aut dulcia-
dimidia chocolatis in ordinariis cyathis [Ita Viva 2, et Salmant. 3 cum Lessio, To- « suetudine dicit Medina, Cajetanus I), et rium ad medicinam, ne potus noceret; ut
solere immitti. leto, Sanchez b), Cajetano c), Filliuccio d) « Sanchez 7, Escobar 8: quod Bonacina non testantur D. Antoninus et Cajetanus a) de
« improbat ubi ea consuetudo est recepta. suo tempore. - Postmodum consuetudo
Braneat., Dissert. de potu Chocol .. fol. 197. - 1 Exer- art. l, n. 8, v. Idem. - Potestà, Exam., tom.T, n. 2877. ~ Qualitas « Quoad quaHtatem, in ea prohibentur obtinuit, etiam ad nutriendum sumere ali-
citat.23, sup, propos, 23 Alex. VII, v. Dico igitur, et v. Dixi 2 De Praec, decal., qu, 10, art. a, D. 5. - 3 Tr, 23, cap. 2, ciborum in
ex tolerantia, fol. '256et 257.- Viva, de Praec, decal., qu, lO, n.82. - Less., lib. 4, cap. 2, n. 11. - Tolet., lib. 6, cap. 2, n. 5. collatione, «cibi ad nutritionem communiter ordì- quid panis et fructuum, usque ad tres vel
« nati, quique inter fercula fere appo- quatuor uncias, ut aliqui DD. dicebant; vel
« nuntur. Permittuntur autem leviores, ut usque ad sex, ut alii putabant. - Recen-
f) Si nempe quantitas illa sex unciis aquae propos. 29 Alex. VII, n. 20, id praetermittit. « fructus aliave ex saccharo et melle con- tiorum autem, quod ad quantitatem per-
misceatur. Cfr. notam z' hic supra. « fecta; et pro more regionis parum bu- tinet, alìi, ut Holzmann 11 cum Laymann,
g) Escobar, iib. 45, n. 212, pro vasculo, k) Leander, loc. cit., qu.5 in princ.; Diana, - tyrì et casei, ut in regionibus septen- Filliuccio, Reginaldo; Sporer 12, Wigandt1 3 ;
quod gitara vocitatur, concedit « posse un- parto 11, tr. 6, resol. 53bi s ,. Escobar, loc. cit., « trionalibus, ob fructuum inopiam, - Croix 14 cum Busenbaum; et Elbel P cum
ciam chocolatecum uncia sacchariadmisceri•. n.212, id asserunt, quando chocolatis quan-
- Idemque tenet Renzi, in 4 Praec. Eccl., titas excedit aquae quantitatem. « Laymann 9 s , Henno et aliis, Anacletus 16, dicunt, ex con-
cap. 2, qu. 18. 1024. - a) Ex consuetudine etiam (ubi haec 1025. - In serotina igitur refectione duo suetudine permitti jejunantibus quartam
h) Salmant., toc. cit.,n. 63, admittunt e uni- invaluit) licet aliquid mane sumere. Quaesì- spectanda sunt: quanHtas et ql~alz'tas cibi. partem coenae b). Sed haec regula non
cam unciam pastae chocolatì s , dummodo non tum enim fuit a S. Poenitentiaria: « Utrum
addatur alla materia in notabili quantitate; permitti possit (in regione Canadensi),ut mane Fagund., de 4' Praec. ECCI., lib. 1, cap. 4, n. 16, i. f•• 9 Loc. cit., n.9. - 10 In 211ftl 2D.t, qu.14.7, art. 6, v. Secundi
« ita ut, tam pasta chocolati quam saccharum diebus jejunii, parva quantitate sumatur ca- Leand., de Praec. Eccl., tr.5, disp, 5, qu. 39.- 1 Parto 1, autem. dub#. - S. Anton., parto 2, tìt, 6, cap. 2, § 9. -
tre 9, resol. 1; et parto 4, tre 4, resoI. 117. - Turrian., 11 De Praec, Eccles., num.23, v. Alterum. - Laym., lib:4,
quo dissolvitur seu diluitur, ad duas uncias faeum aut chocolatum, cum frustulo panis a ,
nunquam perveniat », Censuro theolog., centur. 3, dub, 27. - , Lib. 4. n. 185.- trv S, cap. 1, num.P, v. f•• Fill., tr. Z1, part.2, num. 33. -
Cui S. Poenit, die 21 Novembris 1843, respon- :; Lib.4, tr.8, cap. 1, n.9, v. f.• 4. Tr. 27, parto 2, n. 33. - Regin., lib. 4, num. 185. - 19 Tr. 3, cap. 4 Append., n.26.
i) Viva, in propos. 29 Alex. VII, n. 20, dit: « Eos, qui talem usum sequuntur, non 1

communius ait esse et in praxi tenendum,
quod potio chocolatis frangat jejuniumj sed
si quis vellet esse tantum potum usualem
ideoque non frangere jejunium, rationem po-
tus habituram esse ait: « quando sex unciis
circiter aquae... nonnisì uncia chocolatis ad·
miscetur et media uncia sacchari ». Sed de
Praec. decal., qu.lO, art. 1, n. 8, v. Idem, di·
ctam potionem licitam esse ait, si «septem
vel acto unciis aquae addatur una uncia cho·
colatae et media sacchari». Et ita fere etiam
Hurtadus, Resol. mor., tr.l0, Append., n.69,
quamvis a Renzi citetur ut refertS.A1phonsus.
j) Viva, de Praec. decal., loc. cit., et in
l:l Tr. 1, exam. 13, cap. 3, n. 61. - 8 Loc. cito - Barthol. - 18 Tr.5, exam. 4, n.99, v. Resp. 5. - 14 Lib. 3; parto 2,
esse inquietandos •. Medina, Sum., lib. 1, cap. 14, § 10. - '1 ConsiI., lib. 5, 11. 1299. - 15 Parto 3, confero 17, de Collact. vesp., n.481. .
b) Sanchez, Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 27, cap. 1, dub.26, nume 1. - B Loc. cit., nurn. 62. - Bonac., Henno, traete de Peccatis" disp. 4, qUa 6, concI. 3. - 1& Tr.10,
n. 2, satis innuit id non plus esse quam ve- disp. ult., de Praec. Ecc!., qu. 1, punct. 3, num.2, i. f. - disto 2, n. 27.
niale, dum negat comestionis horam, ad jeju-
nii essentiam pertinere. In ceteris omnino
concordato vespertinam sumeret. Eum autem qui mane probat consuetudinem quam tenent curiales
c) Cajetanus, Sum., V. ]ejunium, cap.1, i.f. eam sumeret, peccaturum esse ait n. 27 .. non Romani sciente Pontifice, quos negat jejunium
id negat fieri posse, nisi in necessitate cum tamen lethaliter, n.72. frangere diebus jejunii, « quamvis panem cum
episcopi dispensatione. In commentariis vero e) Bonacina, dz·sp. ult., de Praec. Ecci., acetario seu salatutio comedant vesperi, prout
ad 2 a m 2 ae, qu. 147, art. 6, V. Tertiz' vero, qu. l, punct. 3, n.2, id ex Laymann referti ibi dari consuevit '.
episcopi dispensationem non requirit, nisi sed ipse ait standum esse consuetudini rece· 1025. - Il) Cajetanus, loc. cit.., testatur etiam
quando dubium esset de necessitate. ptae in singulis regionibus. panem in collatiuncula sumi posse ex consue-
d) Filliuccius, tr. 27, parto 2, H. 28, con- I) Cajetanus, V. ]ejunium, cap. 4, non 10- tudine.
cordat, loquens de eo qui in meridie coenulam quitur de vigilia Nativitatis Domini, sed ap- b) Saltem requirunt ut refectiuncula non
 406 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
multum mibi arridet: nam vel potest esse
nimis indulgens, et ideo reprobant eam
Salmant.! et Diana 9 cum aliis; ve! saltem
est valde obscura scrupulisque obnoxia.
Octo un- Melius igitur alli communiter asserunt
cj a e hodie
cònce d un-
turo
permitti in collatiuncula octo uncias cibi.
Ita Palaus 3, Roncaglia 4, qui asserit sic
ferre hodie praxim timoratorum; Viva 5,
Tamburinius 6, Elbe1 7 , Felix Potestà 8,
Mazzotta 9; Diana l0, qui ait hanc senten-
tiam ab omnibus admittendam; et Sal-
mant.P (cum Villalobos C)} Turriano, Pa-
squaligo, Ledesma C)} Trullench, Lean-
dro, etc. communiter), qui dicunt sic hodie
tenere communem piorum usum , et sic
practicari ab eodem suorum Discalcea-
torum ordine; sicut (apud ipsos Salmant.)
testatur Fagundez ex Suarez d)} de Soci e-
tate ]esu. - Idem confirmat Pater Mi-
lante 19: qui auctor, licet rigidarum senten-
tiarum fautor sit, tamen non dubitat sic
asserere: Ut z'gitur coenula ista znnoxza
sit, debet esse modica/ z'ta nimz'rum ut octo
unczarum pondus ordznarz'e haud excedat
quan#tas zUa quae pro refecuone sumz'-
tur: ila quz'tiem unz'versz'm vz'rz~ qua pie-
1 Tr. 23, cap. 2, nume 71. - 2 Part.l, tr.9; resol, 1.-
e Tr.30, disp, a, punct, 2, § 2, num. 7. - • Tr.9, qu.2, de
jejuu., cap. 1, qu, 5, resp, 1. - • De Praec, deca!., qu. lO,
art. a, n. t. _ 6 Decal., Iìb, 4, cap. 5, § a, n. 1. - ' Confero 17,
n. 493. - S Exam., tomo 1. nume 2886. - 9 Tr. 2, dìsp, 1,
qu. 4, ca!,.4, § 3, qu. 2. - lO Loc. cit., resol. 1. -- 11 Tr. 23,
cap. 2, nume 72. - Turrian., Sum. mor., pa:rt. 1, dub. 38,
concI. 1. • Pasqual.} Prax. jejun., deciso 91, n. 4.• Trull.,
lib. S, cap. 2, dub. a, n. 9. - Leand., de Praec. Ecc!., tr. 5,
disp. 4, qu. la. - Salmant., Ioc. cit., n. 72•. Fagund., de
4' Praec. EccI., lib. 1, cap. 4, num. la. - 13 Exercitat.2a,
notabiliter quartam coenae partem excedat,
ut Reginaldus, Laymann, Wigandt et Ana-
cletus.
c) Villalobos, parto 1, tr. 23, dijJ. 7, n. 4}
concedit tres aut quatuor uncias panis, et
paulo minus obsonii,ita ut totum, inquit, adae-
quet mediam libram. - Petrus de Ledesma
vero, tr. 27, cap. 2, deJejunio} dub.l, post
conel. 4, concedit • conformiter ad usum inter
fideles receptum..., si quis in coenula serotina
sumeret quartam partem librae panis cum
tribus aut quatuor olivis seu alia quapiam re
simili '.
d) .Saepissime, inquitFagundez, in nostra
Societate ex doctissimo Soario relatum au- .
divi '.
e) Sanchez, Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 25,
n. 5; Sporer, tr. 3} cap. 4, Append., n. 28,
negant mortale esse, nisi notabiliter excedatur
justa collatiuncula.
tate , qua doctrzna pollentes, docen: et
ad praxzm redueunt.... Dixt: ordinarie;
quza justa ex causa poteri: esse maforis
ponderz's et quantitatis} quando videlz'cet
alz"quz's majori eget nutrzmento. Quod ulti-
mum etiam communiter doctores admit-
tunt. - Quapropter, cum censeant Sal-
manto 18 cum Sanchez e),' Viva 14, Elbe1 15,
Sporer e),- et Vidal, Tamburìnius, Leander
ac Diana, apud Croix 16, duas uncias in
refectiuncula non reputari excessum gra-
vem; consequenter tenere debent euma
culpa excusari qui majori indiget nutri-
mento, et per duas tantum uncias coe-
nulam excedit.
Caeterum quantitas octo unciarum ita
hodie usu receptaest, ut indistincte per-
mittatur etiam ìis qui cum illa ad satie-
tatem reficiuntur; ut dicunt Sporer f);
Croix g) cum Villalobos g)} Fagundez et
Bonacina g)/ Tamburinius 17, Elbel 18 , et
Ho1zmann 19 cum communi.
In vigilia autem Nativitatis Domini, Natallscon-
Vi,llilia
ex consuetudine permittitur quantitas duo ceditur du-
pIo major,
plo major ; ut dicunt Viva 20, Holzmann 21,
Mazzetta 22, Roncaglia h). - Immo San-
sup. propos. 2S Alex. vn, v. Ut fgftur coenula, foI. 258.-
18 Loc. cìt., num, 72. - 14 De Praec. decal, qu. 10, art. 3,
n, 3, i. f. - U Parto 3, confero 17, de Collatìunc., n. 494.-
Vidal, Arca vital., v. Jejunium" n.l40.• Tambur., Decal.,
lib.4, cap. 5, § S, num, 1, i. f. - Leand., 10c. cìt., disp, 4,
qu.14. - Diana" parto lO, tr. 14, reso!. 56, v. Nota vero. ~
,. Lib. a, parto 2, n. 1300.- Fagund., de 40 Praec. EccI.,
lib. 1, cap. 4, n. 13. - " DecaI., lib. 4, cap. 5, § a, n. 1. -
13 Confero 17, n. 49a. - ,. De Praec. Eccles., n.24, v. f.-
20 De Praec. decal., QU, lO, art. 8, n. 2. - S1 Loc. cit., n. 23,
v. Alterum. - " Tr. 2, disp. 1, qu.4, cap. 4, § a, qu. 2.
f) Sporer, loc. c:'t.} n. 27} negat multum
discedere a sua sententia eos qui sic tenent.
«Et sane, subjungit, si constaret de ejusmodi
cçmsuetudine legitime introducta, haec sen-
tentia multum faceret ad eximendos scrupulos
religiosioribus •.
g) Croix, lib. 3}parto 2, n. 1299, affert qui-
dem hanc sententiam, pro qua auctores re-
latos citat; sed ipse regulam aliam, quae sibi
probabilior videtur, exponit, scilicet: restrin-
gendam esse quantitatem ad quartam circiter
vel quintam prandii partem. - Atvero ViI-
lalobos non aliud habet quam quod supra,
nota c relatum est; et Bonacina, disp. ult., de
Praec. Ecci., qu. 1, punct. 3, n.2, non deter-
minat ipse quantitatem, sed dumtaxat aitstan-
dum esse regionis consuetudini.
h) Roncaglia, tr. 9} qu. 2, cap. 1, qu.5,
resp. 2, concedit etiam triplo majorem colla-
tiunculam.
DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO.
chez 1 cum Medina i),- Elbel o, Palaus k)/
et Salmant. 2 cum Medina, Barbosa, Le-
desma, Fagundez, etc., dicunt in ea nocte
posse sumi quantumlibet de fructibus,
herbis et dulciariis, non autem de pane j
quia hanc asserunt esse consuetudinem
Ecclesiae ab omnibus receptam. Hanc ja-
men consuetudinem Mazzotta apud nos
negat adesse; et ego, cum Pasqualigo I)
et Renzi l), saltem de illa dubito. - Du-
etsi oc-
currat in
plicem autem refectìunculam Sanchez,
sabbato, Azor m)} Diana, Tamburinius, etc., apud
Croix 8; Mazzotta 4 et Roncaglia 5 admit-
tunt, etìamsì vigilia Nativitatis adveniat
in sabbato Quatuor Temporum, hoc est,
etiamsi festum Nativitatis accidat in die
lunae; quia id conceditur ratione Iaetì-
1 Consìl. mor., lib.5, cap. 1, dub, 26, n. 6. - SI Tr.23,
cap. 2, num. 73•• Barbosa, in cap. Ex parte, de observ.
jejunior., n. a.. Petr, Ledesma, Sum., parto 2, tr, 27, cap. 2,
concI. 4, dub, 2. - Fagund., de 4' Praec. EccI., Iìb, 1, cap. 4,
n. 19. - Massotta, tr, 2, disp. 1, qu, 4, cap. 4, § a, qu, 2,i. f.
- Sanch., Consil., lìb, 5, cap. 1, dub, 26, n. a. - Diana,
parto 9, tr, 6, resol, 17. - Tarnbur., Decaì., lib. 4, cap. 5,
i) Bartholornaeus Medina citatur quìdem
a Sanchez et a Salmanticensibus ut refert
S. Alphonsus; sed, Sum., te. 1, cap. 14} § io,
dicit posse in serotina collatione vigiliae Na-
tivitatis domìnìcae, comedi tres aut quatuor
fructus, aut aliam rem similem, ubi consue-
tudo invaluit.
j) Elbel, n. 496, dicit posse esse collatiun·
culam paulo majorem; et subdit generaliter
licere tantum sumere quantum necessarium
sit, ut jejunans honeste satisfaciat functionibus
sibi incumbentibus.
k)Palaus, tr. 30, disp. 3}punct. 2 , §2,n.7}
concedit collatiunculam duplo majorem; et
addit: «Quinimo absque ullo limite posse ea
nocte refectiunculam sumi., ju:x:ta quosdam.,
quos nec approbat nec reprobat.
l) Quin· etiam Pasqualigo, deciso 92} n. 2,
eam consuetudinem reprobat. Et n. 8 addit:
• Quodsi alicubi adest consuetudo legitime
praescripta, erit abrogativa jejunii». - Renzi
vero, z'n 4 Praec. Ecel., cap. 3} qu. 6} v. f.}
eam consuetudinem ex Sanchez refert, ut exi-
stentem in Hispania; ipse autem conceditcoe-
nulam duplo majorem.
m) Azor ita sane a Croix citatur, sed male:
id enim non habet,part.l} lib. 7, cap.8}qu. 8.
n) Viva, de Praec. decal.} qu. lO} art. 3}
n. 2} t'. f., dicit his vigiliis sumi posse refe-
ctiunculam duplo majorem, «in iis locis ubf
est talis consuetudo,quae sane apud nostrates
(inquit)non exstat •.
o) Salmant., tr. 23, cap. 2, n. 75, dubitant
, de consuetudine in Hispania pro vigilia Re-
407
tiae et solemnitatis. Probabilius tamen Limitatio,
advertit Sanchez 6, quod si quis in meridie
anteverteret refectiunculam, non posset
excedere octo uncias; quia tunc non adhuc
festum incepit.
In vigilia autem Paschatis aut Pente- Quid de
vigilia Pa-
costes dicunt Viva n) et Salmant. o) non schatis et
Penteco-
permitti duplicem coenulam; sed tantum steso
posse sumi ex consuetudine decem vel
undecim uncias: cum Leandro P)} Pasqua-
ligo q) et Quintanadvenas o, - Sed de
hac consuetudine apud nos etiam dubito 5).
1026. - Quoad qualz'tatem vero cibi in In collatìo-
ne licita
coenula sumendi, hodie commune estposse sunt panìs.
fructus.dul-
comedi panem, fructus, oleas, herbas et ciarìa,
dulciaria, ut dicunt Viva 1, Salmant," cum
Laymann, Navarro, Azor, Palao, etc. com-
§ a, num, 8. - e Lib, a, parto 2, num. 1301. - • Loc, cit.,
qu.2. - li Tr.9, qu.2, cap. 1. qu.5, resp.2, i. f. - • Lcc.
cìt., n. 6. - 'l De Praec, decaì., qu, lO, art. 3, num, 3. -
8 Tr, 23, cap. 2, nume 77.. Laym., Iìb, 4, tre 8, cap. 1,
num.9•• Nava1'., Man., cap. 21, nume 13. - Asor, parto 1,
lib.7, cap. 8, qu, 7.. Palaus, tr.30, disp. a, punct, 2, § 2,
nulli. 6.
surrectionis; deinde negant etiam posse in
vigilia Pentecostes sumi collatiunculam duplo
majorem; posse tamen hac die sumi collatìo-
nem decem vel undecim unciarum, pro quo
cìtant Leandrum.
P) Leander, de Praec. Ecel., tr. 5, disp. 4,
qu.23, dicit posse in tribus dictis vigiliis sumi,
etiam • sec1usa consuetudine., decem vel un-
decim uncias, sed non duplo majorem colla-
tiunculam. Male citatur a Salmant. pro vigilia
Resurrectionis.
q) Pasqualigo videtur idem concederequam
in vigilia Natalis Domini; nam in Praxi je-
jun., deds. 93, n. 2} licitam esse ait in vigiliis
Resurrectionis et Pentecostes ampliorem re-
fectionem; quod autem possit esse eadem ac
in vigilia Natalis, satis innuit n. 3 et 4} ubi
opinionem suam inde probat, quod consuetudo
possit de casu ad casum extendi.
r) Quintanadvenas, obscuris verbis a Sal-
manto citatus, absolute negat, de Praec. Ecci.,
tr. 9, singul. 15, n. 5} z·. f., refectiunculam
posse esse ampliorem in duabus his vigiliis,
quia, cum hujusmodi consuetudo • adhuc re-
vera introducta non sit, gaudere non valent
illius effectu, scilicet ampliori collatione•. -
Sed circa hoc recole ea quae S. Alphonsus
initio hujus numeri dixit de auctoritate fecen·
tiorum, antiquiorum. auctoritati praeferenda,
ubi quaestio movetur de consuetudine.
5) Uncia de qua agitur in argumento de
jejunio, est uncia Romana, quae aequivalet
29 grammz's et 20 centesz'mis novi ponderis;
libra autem (12 unciarum), 350 grammis.
 408 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
muniter. - Caeterum Sporer 1, Elbel" cum
Marchantio, Tamburìnlo v et Burghaber a)}
dicunt quod , spectata moderna consuetu-
dine, tuta est sententia quod in collatione
vespertina non est attendenda qualitas
ciborum, sed tantum quantitas; adeo ut
ex omnibus cibis qui die jejunii sumi pos-
sunt in prandio, etiam piscibus, legumi-
nibus, ovis, etc., adhuc liceat sumere in
coena. His videtur se adjungere Bona-
cina a, dicens: Ex quo patet, t'n secunda
refectz'uncula..... magis seruandam esse
quantitatem quam dM quaùtatem.
1021. - Huic opinioni non universe
acquiescendum est; nam Dubitatur l°. An
zn coenula lù:eat sumere oua, cuz" haec sznt
permissa?
Affirmant Sporer 4; cum Pasqualigo
Ova non et Vidal, apud Croix 5. - Sed hoc omnino
conced u n-
turo negandum; ut dicunt Viva 6, Potesta 7,
Mazzotta 8, Roncaglia 9; et Tamburinius lO
cum Sanchez, Filliuccio et Diana. Ratio,
quia ova sunt maximae substantiae, et ideo
a consuetudine communiter rejiciuntur.
Quid de Tantum permittunt Busenbaum (num.
caseo et bu-
tyro. 1024) zn fine), Laymann 11, Holzmann a)
et Elbel b)1 pro regionibus frìgidioribus
sumere parum casei vel butyri.- Verum-
tamen Viva 12, Potesta c)} Tamburinius la
et Mazzotta 14 id indiscriminatim permit-
tunt. Hocque probabiliter apud nos admit-
titur, et in usum deducitur a pluribus per-
doctis junioribus, et praesertim a doctis-
simo meo magistro ac Illustrissimo epi-
scopo D. Julio Torni, pro eis qui jam dis-
pensati sunt ad lacticinia: modo non su-
matur plus quam una uncia casei, vel ad
1 Tr. S, cap. 4, Append., n. S2. - ' Conler.17, de Collat.
vesp., n. 488. - Marchant., Tribun., parto 2, tr.12 (ult.), tit, 3,
qu, 3, dub, 1. - ' Disp. ult., de Praec. EccI., qu.l, punct. 3,
num. 3. - " Loc, cìt., num.32. - Pasqual., Prax, jejun.,
decis.115, n. 7. - Vidal, Arca vital., v. De Jejunio, n. 140. -
5 Lìb. 3, parto 2, n. 1303.- • De Praec, decal., qu. lO, art. S,
n. 3. -,. Exam.; tomo 1, n. 2886, v. f. _.8 Tr. 2, disp. 1,
1026. - a) Tamburinius et Burghaber his
verbis ab Elbel citantur: «Videantur de hoc
[sciI. de qualitate ciborum in collatione] Tam-
burini..., Burghaber... ». At revera, hi duo au-
ctores: Tamburinius, loc. cit.} § 3} n. 3,. Bur-
ghaber, Centur. 1, caso 74} principium hoc
generale non habent.
1027. - a) Holzmann, de Praec.Eccl., n.23}
ait in iis frigidioribus regionibus attendendum
esse tantum ad quantitatem, «ita ut quoslibet
summum una cum dimidia. - Idem ait
Palaus 15 de biscoctis cum ovis vel butyro
confectis: modo eorum non sumatur plus
quam una vel altera uncia.
Hic notandum quod nuper per quem-
dam confessarium supplicatus fuit Sum-
mus Pontifex Benedictus XIV, ut expli-
caret an revera liceret in serotina colla-
tìuncula parum casei sumere iis qui in
quadragesima et vigiliis sunt dispensati
ad lacticinia. - Pontifex supplicationem
transmisìt ad S. Poenitentiariam, quae sic
rescripsit: Sacra Poenitentiaria , optz'me
conscia mentis Sanctz"tatzs Suae , ex spe-
cz'alz' auctoritate ejusdem respondet non
ticere " rationem afferens quod illudfefu·
nantes expressum in bulla Lsoentissime
praefati nostri Pontificis Benedicti XIV
(ubi dictum fuit, dispensatos ad carnes vel
ad lacticinia, opus habere eo cibo eaque
utz"portz'one d) quz'bus utuntur omnes fefu-
nantes rectae , meticulosae conscientiae),
intelligitur de rigorose jejunantibus qua-
dragesimali jejunio, in quo tam carnes
quam ova et lacticinia vetantur.
Deinde dubium subortum fuit, an S.Poe-
nitentiaria illud Optime conscia mentis.etc.
dixerit ex sua interpretatione, vel ex pro-
prio oraculo Pontificis. Idcirco idem con-
fessarius iterum Papam supplicavit, ut
ipsemet mentem suam explicaret. - Venit
responsum (quod ego ipse authenticum
observavi, et nunc apud me est), in quo
sic dicitur: Sacra Poemtentiaria de man-
dato SS. Domznz~ quz" suis zpse oculzs re-
troscriptam epzstolam dz"gnatus est legere,
respondet vera esse} et pro oeris habenda
qu. 4, cap. 4, § 3, qu. 1. - • Tr. 9, qn. 2, cap. 1, qu, 5,
resp, 2. - 10 Decal., Iìb, 4, cap. 5, § 3, n.5. - Sanch«, Consil.,
lib.B, cap. 1, dub. 25, n. 4. - Fut., tr. 27, parto 2, n.30•.
Diana} parto 1, tr.9, resct. f ; et parto 4, tr. 4, resol, 117.-
11 Lib, 4, tr. 8, cap. 1, n. 9, post med. - 1Sl De Praec. decal.,
qu. lO, art. 8, num, 3. - .18 Loc. cìt., num, 4. - 14 Loc, cit.•
qu. 1. - 15 Tr. 30, disp, 3, punct. 2, § 2, n. 6.
cibos in collatione vespertina licite sumamus,
quos licite sumimus in coena meridiana •.
b) Elbel, conf.17, de Collat.vesp.}n.483, id
sane habet; sed addit etiam generale princi-
pium, quod ei S. Doctor num. praec. tribuit.
c) Potestà,n.2886,concedit .parum casei•.
d) Ita exemplar ms.quodasservatur in Ar·
chivo Vat. (tom.llO, f. 647 et seqq~,Bened.XIV,
ad Princ.); Bullarium vero (edit. Venet.1778
et Praten. 1845) mendose scribit potione.
DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO.
quae constat ab eadem Poenz'tentzarz'a fUIs-
se rescripta. Datum Romae in S. Poenit.,
die 23 lulti' 1756 a ,
Sed super hoc aliud dubium ab aliqui-
Benedi- bus factum fuit: An hujusmodi declaratio
e t u s XIV
prohibet ca- Pontijìczs z"ndigeat universaiz" promulga-
seum jeju-
nantibus. tzone ut fideles oblz"get?
Dubitatio orta fuit ex eo quod dicunt
doctores, nimirum quod interpretationes
sive declarationes, etiam authenticae, fa-
ctae scilicet ab ipso legislatore vel a suc-
cessore aut ejus superiore, indigent pro-
Declaratio
pure talis,
mulgatìone ut vim legis habeant. - Atta-
et non pure men dicimus distinguendamesse decla-
talis,
rationem pure talem, a dec1aratione non
pure tali, sive ab interpretatione. Decla-
rauo pure talzs est illa quae c1are a prin-
cipio inest in ipsa lege, id est cum sensus
declaratus totus jam in lege continebatur.
V. gr. si lex loquatur de fìlio, et dubite-
tur an de filio legitimo vel spurio; si le-
gislator dec1aret intelligi de legitimo, jam
sensus clare in lege inest a principio. De-
claratto autem non pure talz's sive intero
pretatio, est illa cujus sensus non c1are
est in lege imbibitus, sed infertur ex ali-·
quo argumento: puta quod nomine patris
veniat etiam avus; nomine mortis natu-
ralis veniat etiam civilis; et similibus.
. Pure ta-
lis non in- Hinc dicimus cum sententia communi,
diget p ro-
mùl g a t i o-
quam tradunt Castropalaus 1 cum Sua-
ne. rez e)} Vasquez e)} Salas, etc. (citatis ibi-
dem), Ho1zmann 2, Sporer a, Lacroix 4, Sal-
manto 5, quod dec1aratio pure talis illius
sensus qui clare jam inest in lege, non
indiget promulgatione, sed obligat omnes
qui dec1arationem illam jam sciunt: cum
ipsa non sit nova lex, sed a principio in
Non 'pure lege sit imbibita. - Dec1aratio contra non
talis indi-
get. pure taus, sive interpretatio alicujus seno
sus obscuri vel ambigui, qui dubius est
an insit vel ne in ipsa lege, sed ex arguo
mento infertur; hujusmodi declaratio ut
obliget indiget promulgatione. - Unde
recte ajunt Palaus 6 et Suarez f) quod de-
1 Tr. 3, disp. 5, punct, S, § I, n. 6, cum § S, n. 3. -
Salas, de Legib., disp. 21, seet. 12, num. 25, corali. 5. -
, De Lege, n. 543. - • Supplem. decal., cap. 1, n. 880. -
e) Suarez, de Legib.} lib. 6, cap. l, n. 2
et 3, loquitur de quacumque declaratione a
principe facta, et requirit ut promulgetur.-
Vasquez a Palao hic non citatur.
409
c1arationes omnes quae non fiunt a legis-
latore, sed ab ejus successore aut supe-
riore, semper indigent nova promulga-
tione ut obligent. Ratio, quia successori
aut superiori non est tam aperta mens
primi legislatoris, sicut ipsi legislatori
nota est; ideoque, ut illi aliquid dec1arent,
etiamsi explicarent aliquem sensum jam
in lege existentem, semper opus habent
recurrere ad argumenta et interpreta-
tiones; et propterea semper videntur ali-
quid novi constituere. Saltem (ut ait Pater
Suarez 7) hujusmodi dec1arationes, prout
sunt responsa declarativa Pontificum, ob-
stringunt ad illam interpretationem tuen-
dam, sive ad servqndum antiquum jus se-
cundum illam ìnterpretatìonem. Verum-
tamen idem Suarez 8 sic addit: Ut ergo
authentz"ca sz't znterpretatz'o, oporietut ha-
beat omnes legzs humanae condz'tz'ones;
atque adeo ut sz'tjusta}procedens a legz~
tima potestate, sufficz'enterpromulgata, etc.
Unàe consequenter fit , ut haec zpsamet
lex humana znterpretativa alterius 8XPO-
sita sit dubzis et obscuritatz'bus} ac subznde
ut etz'am propter illam alt'ae interpreta-
tiones necessariae sznt.
Hìs positis, conc1uditur in nostro casu Dec1ara.
tio Benedì-
quod, cum sensus explicatus a Pontifice, ctiXIV non
indiget pro-
legis ipsiusmet conditore (nempe, verbum mul g a t i o-
fefunantes accipiendum esse pro rigorose ne.
jejunantibus), jam totus insit in lege (totum
enim quod significet abstinentiam tam a
carne quam a lacticiniis, jam in verbo
fefunantes continetur); propterea haec de-
claratio non indiget promulgatione: tum
quia explicatus est sensus jam in lege
imbibitus, tum quia ab ipso legislatore
dec1aratus est.
Sed post haec scripta, regnans Pontifex Dispensa.
ti nequeunt
Clemens XIII, per bullam quae incipit uti lactìci-
niis in coe-
Appetente, sub die 20 Dee, 1759, in hoc nula.
puncto omnia sustulit dubia, dicens: Szve
nova Infrzngendzs fefunz'z'legz"bus} vel opz:
nz'onum commenta} vel a vera fefunzi' vi
, Lib. 1, n.574, cum n. 824. - • Tr. 11, de Legib., cap. S,
n. 30. - • Tr. S, disp. 5, punct. 3, § I, n. 2. - , De Legib.,
lib. 4, cap. 14, n. 6. - • Lib. 6, cap. 1, n. S.
f) Suarez, de Legib.} lib. 6, cap. 1, n. 2
et 3, utique hoc dicit; sed idipsum dicit de
quacumque legis declaratione, ut dictum est
nota superiori.
410 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - 'DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. I. - DE JEJUNIO ECCLESIASTICO. 411

et natura abhorrentes consuetudt'nes, hu- unt'cam comestt'onem posse carnem vel (ut asserunt), etiamsi pisces sint parvi et tim qut'a etvirt' prudentes ac doctz~ immo
mant' pravitate t'ngenù' novissime sint t'n- quae ex carne trahunt originem adhtòere. siccati; quia, ut ajunt , nullibi est haec regularium communitates, eisdem oesci
oecta,ea omnta radt'ct'tus convellenda eu- Quaenam autem sint quae ex carne ori- consuetudo. - Attamen Laymann b) cum etiam t'n antepaschalt' je.;·unt'o consueve-
retis. In qUtÒUS profecto abusum t'llum ginem trahunt, habetur in can, Denique 6) Azor b) concedit pisciculum sale coctum. runt.... Ut ingenue meam hac t'n re pro-
censemus omnmo numeratldum....r cum disto 4) ubi dicitur: Ab omnibus quoque - Tamburinius l autem tenet pisces sale feram sententiam, attenta praesenti dzsct:
nonnulH, qUtÒUS ob justas et legi#mas quae sementinam carms trahuntorigt'nem) coctos, sive parvos sive magnos, hodie plina) sine ullo scrupulo posse etiam ma-
causas ab abstt'nen#a carmum dt'spensa· je.;·unemus: a Iacte vùlelicet) caseo et OVtS. vetitos non esse; et assentit Viva 2, pu- gnos pzsces in eadem quantitate permitti
tum fuerit, licere Stòt'putant potiones lacte - Itaque dispensatis non permittitur in tans hanc consuetudinem jam introdu- existimo»: Unde, sicut hodie in prandio
permixtas sumere. Contra quam praedicto collatiuncula alius cibus nisi ille qui per- ctam esse. licet grandes pisces comedere, licet pari-
Praedecessori Nostro visum fuert"t, qui mittitur non dispensatis g). Immo Sporer 8 et Elbel c); et Vidal d), ter in coenula cum debito moderamt'ne
censuit tam dtspensatos a carmum abstz: 1028. - Dubitatur 2°. An t'n coenula Marchant d)) Pasqualigo ac Burghaber, manducare.
nentia , quam quovis modo je.;unantes, permittantur ptsces? - Hic plures con- Auctorum apud Croìx-, dicunt, juxta hodiernam con- 1029. - Dubitatur 3°. Utrum liceat su-
placita de suetudinem licitum esse vesci piscibus, mere octo uncias panzs coca cum aqua
unt'ca excepta comestione, t'n omnt'bus ae- currunt doctorum sententiae: piscìbus.
quiparandos iis esse qUtòuscum nulla est Id absolute negant Salmant. l cum San- prout in prandio: modo quantitas debita et oleo?
dzspensa#o / ac propterea tantummodo ad chez, Ledesma a) et Palao, ex communi servetur, Prima sententia affirmat: quam tenent Octo un-
cìae panis
parsE;t~~~. Caeterum Bonacina 5, et Viva 6 ac Maz- Diana 8, Sporer" cum Bossio et Drexelio a)) cocti cum
l Tr. 23, cap. 2, n.80•• Sanch», Consil., lib. 5, cap. 1, dub.25, n. 4. - PalaUs, tr, 30, disp. 3, punct, 2, § 2, n. 6. aqua, etc.,
fi~~ta~iscjs, zotta e) probabiliter ajunt, hodie ex con- ac Bonacina b) citans Azorium b) (sed non licitaejuxta
suetudine jam apud nos recepta (quam bene: nam Azor b) ibi nihi1 aliud admìttit, alios.

g) Ii tamen qui ad jejunium tenentur licitelaborem aut infirmitatem sunt ad carnes dis- mihi confirmarunt alli doctì et probi ju- nisi aliquid panis, ne alli cibi soli noceant);
uti possunt in serotina etiam refectione con- pensati». - Quam S. Alphonsi sententiam niores) posse sumi in eoenula exiguam item Elbel w, qui probabilissimam vocat;
dimentis in indulto permissis, quia illa vi ìn- S. Poenitentiaria confirmavit. Ad quaesitum partem, v. gr. duas vel tres uncias piscis et Laymann c) dicit non carere aliqua pro-
dulti, olei locum tenent: dummodo in indulto enim: «An illi qui dispensantur super obser-
non sit posita restrictio, quod ea condimenta vantia jejunii ob exercitium laboriosae artis majoris, - Hancque consuetudinem con- babilitate. - Ratio, ut dicunt, tum quìa,
adhiberi possint in unica comestione. Ex de- in quadragesima, cum indultum concessum firmat et approbat ut licitam Magister si panis et liquor sejunctim sumi possunt,
c1aratione S. Poenitentiariae, 16 Januar. 1834. est vescendi carnibus et lacticiniis (pro unica Milante 7, ubi sic ait: Nec scrupulosus cur non una simul? tum quia, licet panis
Hic in edito 7a S.Alphonsus aliud quaesitum comestione), possint utìcarnibus et lacticiniis quidem theologus audet t'nficiari (licitum crescat pondere, non tamen acquirit ratìo-
ponebat: «An dispensati ad carnes in qua- quoties per diem edunt, sicut diebus domi- esse vesci pisciculis recentìbus); praeser- nem majoris substantiae quoad nutritio-
dragesima possint oesperis diei dominicae nicis, quibus jejunium non praecipitur? •
in coena carnibus vesci? S. Poenitentiaria, die 16.Januar.1834, respondit: l Decal., lib.4, cap.B, § 3, n. 3. - 2 De Praec. decal., • De Praec, decal., qu. lO, art. 3, n. 3. - , Exercitat, 23,
«Ipse arbitror licite vesci posse, eo quod «Fideles qui ratione aetatis vel laboris jeju- qu, 10, art. 3, num. 3. - 8 Tr. 3, cap. 4, Append., num.32. super propos, 23 Alex. VII, v. Sed num, pago 259. -
in dominicis permissa quidem estsecunda nare non tenentur, licite posse in quadrage- - Pasquai., Prax, jejun., deciso Hg, nume 2 et seqq. ~ 8 Part.IO, tr.14, rescl, 58, v. Sed quia. - 9 Tr. 3, cap. 4,
comestio: contra vero, respectu ad carnes in sìma, cum indultum concessum est, omnibus Burghab., Centur. 1, caso 74•. • Lib, 3, parto 2, n. 1302. Append., n. 31 et 32. - Bossius, de ]ubil., sect. 4, cap. 18,
quadragesima vetitas jam adest dispensatio; diebus indulto comprehensis vesci carnibus - ES Disp. ult., de Praec. Bccl., qu. 1, punct. 3, n. 3. - n. 123. - 16 Parto 3, confero 17, de Collat. vesp., n. 499.
unde in hujusmodi casu nulla apparet lex id aut lacticiniis per idem indultum permissis,
prohibens. - Quidam opponunt responsum quoties per diem edunt.. Haec tamen reso-
datum a Benedicto XIV archiepiscopo Com· lutio non valet in dioecesi, cujus episcopus,
postellae, in Brevi Si Fraternitas tua (inserto auctoritate apostolica concedit fìdelibus, ut b) Laymann, Hb. 4, tr. 8, cap. 1, n. 9, ad- cile sic ingerit ac digerit: «Huic ergo permit-
in Epistola encyc1ica quae incipit Libentis- possint semel in die vesci carnibus et ovis; ducit Azor concedentem, part.1, Hb. 7 J cap. 8, timus: E pane et potu quem sumeret, offam
sz'me)) ubi Pontifex, quaesitus: An #) quibus iis vero qui ratione aetatis et laboris jejunare qu. 7, parvum pisciculum. Et ipse Laymann aut jusculum sibi coquat..., modo illam, quam
concessum est vesci carnibus, possz'nt z'n ve- ,non tenentur, permittit ut ovis saepius in die addit: «Puto autem loqui de pisciculo parvo, statuimus quantitatem, comedendo non ex-
spertinarefectiuncula ea quantitate carnis utantur. Quod constat ex dec1aratione S. Poe· qui fumo siccatus vel aceto maceratus sit, qua- cedat '.
lis etiam inter leviores cibos numerari solet •. b) Bonacina, disp. ult., de Praec. Eccl.,
vesci, quae jejunantibus permz'ttitur? Re- nitent. die 'Z7 Maji 1863. Nec sunt isti aequipa-
spondit: Non licere, sed opus habere eocibo randi infirmis: ex ead. S. Poenit. dec1aratione : c) Elbel, n. 483, pro frigidioribus regio- qu. 1, punct. 3,' n. 3, id non habet, neque
eaque uti portione, quibus utuntur homines P:raeterea eadem S. Poenit., ad quaesitum: nibus concedit « modicum.... piscium '. Sed Azorium citat pro hac opinione. - Azor
jejunantes rectae meticulosae conscientiae. « An ii qui ratione affectae valetudinis a lege addit praeterea generale principium de quo tamen, parto 1, lib. 7, cap. 8, qu. 7J negat
Hinc ille arguebat, dispensatos nec etiam in jejunii dispensati sunt, possint iis diebus, qui- supra n. 1026 apud S. Alphonsum. panem posse sumi, «nisi ubi fructus defue-
dominicis posse in coena carnes edere. Sed bus per indultum esus carnium concessus est, d) Vidal, Arca vital' V. De lejunz'o, n.125
J
rint vel soli nocuerint.; sed subdit consue-
respondetur, prohibitionem Pontificis locum saepius per diem carnibus vesci?» Respondit (Vivaldus enim videtur a Croix ex typogra- tudine receptum jam esse, ut panis etiam
habere pro solo casu, quo dispensati ad uni· 16 Martii 1882 (reformans aliud responsum phicq mendo referri); et Jacobus Marchant, sumatur, sive seorsum, sive una cum fructi-
cam tenentur comestionem, juxta dec1aratio- de die 27 Maji 1863): « Fideles qui ratione af Resolut. pastoral.,parto 2, cap.5 J negant esse bus aliisve cibis levioribus.
nem ab eodem Pontifice peractam (ut supra fectae valetudinis, a lege jejunii seu unicae mortale. c) Laymann, Hb. 4, tr. 8, cap. 1, n. 9,
vidimus), nempe, quod etiam ad carnes dispen- comestionis eximuntur, licite posse in quadra- e) Mazzotta, tr.2, disp. 1, qu. 4, cap. 4 J § 3, refert opinionem quae concedit jusculum ex
sati diebus extra dominicam tenentur ad uni- gesimae diebus, quibus esus carnium per in- qu.1, negat sibi videri mortale. pane et herbis, aut aqua vel vino; quae qui-
cam comestionem; quia ipsi etiam reputantur dultum permissus est, toties carnibus vesci 1029. - a) Drexelius, in opusc. inscripto: dem ait • non sine aliqua probabilitate dici vi-
jejunantes ea parte qua possunt. Lex igitur quoties per diem edunt». Aloe amarum, sz've de Jejunio, lib. 2, cap. 4 J deri " sibi tamen non pIacere; et addit: «In·
qua carnibus vesci prohibetur in coena, non 1028. - a) Petrus de Ledesma citatur uti· § 1, sub 3, concedit tres aut quatuor uncias terim tamen mortale peccatum non est, si
est pro iis quibus secunda comestio permit- que a Salmant. ut refert S. Alphonsus, sed panis, et potum non copiosiorem quam qui talia comedantur in quantitate modica; immo
titur. - Idemque puto dicendum pro senibus, dicit tantum, Sum., parto 2., tr. 27, cap. 2, concesso pani sufficiat in vehiculum; sub 4, nullum peccatum erit, si causa aliqua subsit,
addit posse adjungi modicum bellariorum aut V. g. stomachi infirmitas, cui calido jusculo
pro mulieribus praegnantibus aut lactantibus, conci. 4 J dub., comedi posse in coenula pa-
ac praeterea pro convalescentibus, et fabris nexp. cum aliquot fructibus, « seu alia quapiam fructuum, aut etiam pisciculum aceto et oleo subvenitur •. - Palaus, tr.30, disp.3 Jpunct. 2,
sive operariis, atque aHis hujusmodi,' quiob re simili •. maceratum. Sed sub 5,loquens de eo qui ditfi- § 2, n. 6 J eamdem sententiam tenet.
 412 UB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
nem, sed solum rationem temperamenti
quoad cibum vehendum.
Non sunt
Iicitae, Secunda vero sententia tenenda negat:
eamque docent Palaus c)J Laymann c)J Fil-
liuccius l, Roncaglia 2, Croix 8, Tamburi-
nius 4 (qui oppositam non audet vocare
probabilem); item Salmant. 5 cum Trul-
Iench d)J Villalobos e) et Reginaldo e). Idem-
que sentit Viva 6, qui asserit hanc esse
communem, et contrariam non esse se-
quendam, ut communiter rejectam. -
Ratio la, quia, esto panis coctus in aqua
naturam non mutaret, tamen hujusmodi
ferculum minime est consuetudine rece-
ptum. Ratio 2a , quia revera panis per de-
coctionem et fermentationem cum aqua,
aliam naturam acquirit; et ita fit quid
unum panis et aqua, ut evadat una sub-
stantia major, et ab invicem separari ne-
queant.
Infundere
panem vi-
Tantum ipse censeo admitti posse cum
no, etc., et Tamburinio 7, ut quis actu quo se reficit,
statim co-
medere, -Ii- infundens panem in aqua aut vino, statim
citum.
ori admoveat; quia tunc non intervenit
fermentatio, et liquor deservit ad vehi-
culum cibi. - Nec improbo quod ajunt
Salmant. 8, nempe, quinque uncias (aut
saltem quatuor, ut ait Roncaglia) panis
cocti non excedere notabiliter debitam
quantitatem.
Probabiliter autem licitum est in coe-
nula edere jusculum ex herbis coctis cum
l Tr. ?:l, parto 2, n. 31. - 51 Tr. 9, qu, 2.. cap. 1, qu.B,
resp; 2. - e Lib, 3, parto 2, num. 1303.- • Decal., Iib. 4,
cap. 5, § 3, n. 2. - • Tr, 23, cap. 2, n. 77. - • De Praec,
decal., qu, lO, art. a, n. 4. - , Decal., lib. 4, cap. 5, § 3,
n. 2. - 8 Tr. 23, cap. 2, n. 77. - Roncaglia, tr, 9, qu. 2,
cap. 1, qu. 5, resp. 2. _. Tr, 30, disp. 3, punct, 2, § 2, n. 6.-
Leand., de Praec. EccI" tr. 5, disp. 4, qu. 37 et 38.- Bonac.,
disp. ult., de Praec. EccI., qu. l, punct. a, n.3.. Tambur.,
d)Trullench, lib. 3, cap. 2, dub.3, n. 8,
priori sententiae potius adhaeret, et pro ea
citatur a Salmanticensibus.
e) Villalobos et Reginaldus his verbis a
Salmant. citantur: • Legantur.... Reginald...,
Villalob. ». At re vera, Villalobos, parto 1,
tr. 23, dijf. 7, n. 3, de quantitate sumenda
non loquitur; et Reginaldus, Nb. 4, n, 185,
V. Quartum, concedit jusculum, dummodo
non sit ex cibis vetitis, atque adeo sit tantum
ex pane vel ex fructibus et herbis, • neque
excedat eam quantitatem quae est in more
posita >.
f) Diana, part.lO, tr. 14. resol. 58, i. f.,
concedit herbas elixatas aqua et oleo. - Lay-
mann vero, lib. 4, tr. 8, cap. 1, n. 9, conce-
aqua et aceto, aut oleo, aut vino decocto;
ut dicunt Palaus 9; Diana f) cum Lay-
mann f) et Leandro; Viva g) cum Bona-
cina et Tamburinio; Mazzotta g) " ac Sal-
manto lO cum Navarro h) et Azor. Nec dis-
sentit Wigandt 11, si adsit aliqua causa;
alias ait esse veniale. - Bene tamen ad-
vertit Viva 12 oleum et acetum compu-
tanda esse in pondus; et ratio est, quia
oleum et acetum revera non habent ratìo-
nem potus.
Admittunt autem Salmant. 18 octo un-
cìas ex leguminibus igne tostis. Negant
vero posse sumi legumina cocta cum aqua:
quia (ut dicunt) in hoc adversatur consue-
tudo; sed id concedunt Escobar 14, Spo-
rer 15 et Elbel iJ. - Caeterum, quod dictum
est supra de pane decocto, fortius videtur
posse dici de leguminibus, quae minoris
sunt nutrimenti quam panis.
1030. - « 30 • In confessione non sufficit
« dicere: Non seruaoi, aut fregi jeju-
« nium " sed addendum utrum refectione
« multiplici, an esu carnium. Et si hoc,
<utrum semel an saepius quantitatem no-
« tabilem sumpserit; quia probabile satis
« est etiam in hac materia parvitatem a
« mortali excusare (ut docet Bonacina 16
« et Tanner 17): v. gr. si coquus aut aegroti
« ministerparum carnis praegustent.Esco-
« bar 18, Sanchez 19 -: [Mediam unciam car-
nis, ait Pasqualigo esse materiam parvam.
Decal., lib. 4, cap. 5, § 3, n. 3.. 10 Tr. 23, cap. 2, n.77•.
Asor, parto 1, Iìb, 7, cap. 8, qu, 8. - U Tr. 5, exam, 4, n. 99,
v. Resp. 3. - " De Praec. decal., qu, lO, art. 1, n. 8, V. Se-
cundo, - " Loc. cìt., n. 78. - " Lib. 45, n. 298 et 294. -
15 Tr. 3, cap. 4, Append., n. 32. - 18 Disp. uIt., de Praec.
EccI., qu, 1, punct. 8, n. 11, - " Tom. 3" dìsp, a, qu. a,
dub.5, n.92. - 18 Tr. 1, exam. la, cap. 3, n. 54. - " Consil.,
lib. 5, cap. 1, dub. 22, n. lO. - Pasqual., deciso 42, n.6.
dit lactucas cum oleo et aceto mixtas; et ait
nihil referre herbas illas prius aqua elixatas
esse, ad cruditates earum tollendas.
g) Viva, Decal., qu. lO, art. 3, n. 3 .. Maz-
zotta, tr.2, disp. l, qu.4 cap. 4, § 3, qu.l,
J
pultes concedunt et minestras.
h) Navarrus, Man., cap. 21, n. 13 aliud J
habet, quod Salmant. ibidem exponunt, scili·
cet posse in collatione vespertina edi panem
vel fructus juxta morel1l regionis, quia jejunia
possunt consuetudine rationabili praescripta
duriora vel blandiora fieri.
i) Elbel, n. 483, pro frigidioribus regio-
nibus concedit «modicum.... pultis amygda-
linae ». Sed cfr. principium generale de quo
supra, n. 1026.
DUB. I. - DE ]EJUNIO ECCLESIASTICO.
Jusculum Sed merito rejicitur a Salmant.", qui dì-
ex herbis
cunt materiam parvam esse tantum octa-
coctìs cum
aqua , etc.,
probabi- vam partem unciae, ut ajunt etiam Ron-
liter l i c i-
caglia et Diana a)J apud Croix 2J - « vel
turno
" ex aliis cibis, quartam tantum partem
« collationis serotinae, sive unam vel duas
Oleum et « uncias sumat. Hanc enim esse materiam
acetum i n
pondus « parvam, cum Turriano et Leon b) docet
computan-
da. " Diana 8 esse probabile.
" Si autem saepius eodem die parum
" sumeret, peccaret graviter; quia mate-
Quid de " riae illae coalescerent in unam magnam:
le g u m i n i-
bus. - ut contra Salas c) docet Diana c) ». -
[Accedit auctoritas pontificia, damnans
opinionem oppositam: vide propositionem
29 inter proscriptas ab Alexandro VIIJ.
« Denique, si sit in quadragesima, utrum
« fregeris esu ovorum.aut lacticiniorum.-
e: Tametsi enim Diana 4, citans multos do-
« ctores, dicat certum esse quod sit mor-
Fractio «tale, si non ex jure positivo, saltem ex
jejuni'i, quo-
modo con- "consuetudine, in omnibus fere mundi
fitenda.
« partibus recepta, vesci ovis et lacticiniis
« in quadragesima: probabile tamen est et
«tutum, saltem in his Germaniae parti-
« bus, esse tantum veniale: Laymann d),
" Fagundez 5, etc.; tum quia, licet consue-
« tudo habeat, ea tamen non semper sub
1 Tr. 28, cap. 2, num. 17. - Roncaglia, tr. 9, qu, 2,
cap. 1, qu. a, resp. 1, v. Primo. . ' Lib. a, parto 2, n.lS05.
- Turrian., Sum. moral., parto 1, cap. 256, dub, 27,
concI. 2.• 8 Parto 5, tre 5, resot, 11; et parto 8, tr, 7,
resol. 54. - • Parto 1, tract. 9, resol. 45; et parto 3, tract, 6,
resol. 30. - • De 4° Praec. EccI., lib. 1, cap. 2, num, 15
1030. - a) Diana citatur quidem a Croix
ut asserit S. Alphonsus; sed parto lO, tr.14
resol. 32, tantummodo refert ex Leandro hanc
sententiam, nullo de ea prolato judicio.
b) Antonius de Leon Pinelo, Question mo-
ral si el Chocolate etc., parto 3, n. 21, par-
J habitis, non coalescat materia notabili!' unde
varo materiam illam esse ait, quae non ex-
cedit quartam collatiunculae partem; et n. 20
approbaverat sententiam quae concedit colla-
tiunculam sex unciarum.
c) Nempe Salas, ut ait Diana, sententiam
hic expositam limitat, et dicit in .lam 2 ae,
tr. 13, disp. 16, sect. 26, n. 85, peccatum fore
mortale, «quando quis vellet in die jejunii
saepius comedere, semper tamen parum cibi
sumendo; nam voluntas absoluta esset pec-
catum mortale; conditionata verq, in qua con·
'ditio interveniret, quod omnes sumptiones
essent veniales, non esset peccatum mortale.
Si vero nulla voluntate complecteretur omnes
illas modicicibi sumptiones, ultima esset pec-
catum mortale, juxta Vasquez.., contra alios».
413
« peccato,praesertim mortali, obligat: vide
« Filliuccium 6, Bonacina 7; tum quia Ec-
« c1esia non tam graviter ad hoc obligat:
« ut patet tum ex verbis ipsis, tum ex
« faciliore dispensatione in his quam in
«carnibus ». [Sed hodie hoc est impro-
babile, ex propositione 32 damnata ab
Alexandro VII, relata supra n. 1006].
« Ob quam causam etiam, laridi et adi-
« pis usum facilius concedi posse paupe-
«rìbus docet Laymann 8. - Immo ait
« nec divitem propter eum usum continuo
« damnandum esse peccati mortalis; prae-
« sertim cum Silvester 9 et aliì dicant, ei
« cui ovorum et lacticiniorum usus per-
« missus est, etiam laridi et sagiminis
«permissum videri; idque non improbet
« Azor lO. Vide Laymann 11; Fagundez e),
« ubi dicit pinguedinem inter carnes non
« computari. Vide Diana 12. - Verum in
« his videndum ubique quid recepta pio-
«rum consuetudo ferat, a qua non te-
« mere recedendum. Azor f) », [Vide dieta
n. 1010].
« Dixi: si sz't z'1z quadragesz'ma,. quia
«extra eam licite vescitur ovis qui de-
« bet jejunare, v. gr. ob jubilaeum: Henri-
« quez, etc.; vel ex poenitentia sacra-
et seqq, - 6 Tr. 27, parto 2, cap. 3. - 'i Disp. ult., de
Praec. Eccl., qu, 1, punet. 2, num, 2. - 8 Lib. 4, tr, 8,
cap. 1, n. 5. - 9 V. Jejunium) n. 16. - 10 Parto 1, Iib. 7,
cap. lO, qu. 8.0 -11 Libv d, tr. 8, cap. 1, _n. 5. - 12 Parto 1,
tr. 9, resol. 21. • Henrtq., Iìb, 7, cap. lO, n. 4; et. cap. 13,
num.la.
- Diana vero, part.3, tr. 6, resol. 43, post-
J
quam retulìt limitationem istam, addit: «Ve-
rum haec opinio aliquibus displicet, quia non
est in potestate comedentis facere ut ex omni-
bus illis modicis comestionibus, eadem die
resultet peccatum mortale; et ex limitatione
J
Salas sequitur quod quis posset eludere prae·
ceptum seu votum jejunii centies in die mo-
dicum quid comedendo, et intendendo omnes
illas modicas comestiones tantum centum pec-
cata venialia committere. Sed hoc dicere est
absurdum. Ergo, etc.». Ita Diana; sed utrum
ipse adhaereat necne non explicat.
d) Laymann, Nb. 4, tr. 8, cap. 1, n. 3,
esum ovorum et lacticiniorum in Germania
permitti asserito
e) De Fagundez vide supra notam a ad
n.10l0.
f) Azor, loco citato a Busenbaum, id est
parto lJ lib.7J cap. 10, qu.8, non dicit atteno
dendam esse piorum consuetudinem,
 DUB; I. - DE JE]UNIO ECCLESIASTICO. 415
414 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE: PRAECEPTIS ECCLESIAE.
munissima (contra Palaum, Anac1etum et terialiter tantum fregit et non formaliter.
« mentali: Fagundez g),. vel ex voto aut cipaliter per se unicam comestionem: unde Salmant. l) dicunt id esse veniale, eo quod Unde cum primum advertit ad jejunii le-
«in vigilia. Vide Diana l". - [Vide dieta non obligat semper ad semper; et proinde est contra finem legis, qui est carnis mor- gem, tenetur illam servare ne formaliter
n.1009]. qui semel illud fregit, non peccat saltem tificatio. Et quidem probabilius; quia con- laedat. - Utraque sententia est proba-
Qui culpa-
biliter bis
Quaeritur 1°. Utrum qui tn dÙ3 jejumi' graviteriterumcomedendo. Sed haecratio traire fini legis est quaedam inordinatio bilis; sed juxta dieta in praecedenti Quae-
comedit, et
tertio come ..
culpabilt'ter bt's comedit in notabt1i quan- non convincit: nam si hoc esset praece- quae ab omni culpa non videtur excusari. stione, prima videtur probabilior n).
dens: tùate, peccet graoùer si t'terum comedat? ptum mere positivum, peccaret qui pror- Quaeritur 2°. Utrum qut' t'nculpabt'lt~ Quaeritur hic 3.° An lù:eat caupomòus
a
juxta a-
Iìos lethali· Affirmat prima sententia: quam tenent sus nihi1 per diem comederet. - Ratio 2 ter bt's comedi: 1n die, teneatur abstinere t'n dt'e jejunti' t'ndt'scrt'mznatt'm mmistrare
ter peccato Wigandt 2, Silvester h), Elbe1 cum Me- potior est, quia essentia jejunii corisistit
8
a tertia refectione? ommòus CtòOS et carnes ?
dina et Henno; item Major i) ac Monte- in unica comestione, ut c1are videtur do- ltem pro- Negant Bonacina 2, Holzmann 8, Lay- Affirmat Viva 7 cum communi, etiamsì Caupones
babìliter, si indiscrdmì-
sinos i), apud Salmant.>, Ratio, quia, sicut cere D. Tbomas 18, dicens: Ecclesiae mode- inculpabìli- mann 4, Palaus 5, Elbel k) et Sporer 6. Quia, dubitent an aliquis petens excusetur, quin natìm appo-
praeceptum abstinendi a carnibus est ne- ratione statutum est ut semel in dt'e a ter bis co- nentes cibos
medito ut dicunt, adhuc in casu inadvertentiae eum interrogent; quia in dubio nemo prae- et carnes,
gativum, ita ut qui eas quoties comedit jejunan#bus comedatur. Quapropter, de- jam destructa est essentia jejunii. - Sed sumitur malus.
toties peccet (prout omnes asserunt cum structa essentia jejunii, cessat praeceptum. Probabi- affirmant Azor I), Valentia m), Sà, Navar- Immo, etiamsi certo sciant eum non ex-
Salmant. 5, Suarez, Diana, etc. communi- Dispar autem est ratio praecepti abstì- liter peccat
lethalìter. rus "'), etc., apud Bonacina "'). Ratio, quia cusari, concedunt tabernariis Sanchez O),'
ter; contra Paludanum, Tabienamz', etc.): nendi a carnibus: ibi enim essentia prae- is qui jejunium inadvertenter fregit, ma- cum Navarro, Toleto [1), Medina [1), etc.,
sic est illud per quod praecipitur absti- cepti consistit in abstinentia carnium. Sed
nentia a secunda comestione. praeceptum jejunii, ut diximus, consistit Palaus, tract. 30, disp, 3, punct. 2, § 2, num, 8. - cap. l,num. 13....... 5 Loc, cit., num. 9. - 6 Tr. 3, cap. 4,
Probabi- Negat vero secunda communìs et pro- in unica comestione; quìa, facta secunda Anact., tract, lO, disto 2, num.. 20. - 1 Tract. 23, cap. 2, Append., num, 39. - Sà, v. Jejuntunz J num. 13. - 'l' De
li us nega- num.49. - Il Disp, ult., de Praec, EccI., qu. 1, punct. 3, Praec. decal., qu. 10, art. 4, n. 7. - Navar' J Man., cap. 21,
turo babilior sententia: quam tenent, cum Bu- comestione, jam jejunium solutum est: num. 8. - 3 De Praec, EccI., num. 8. - 4 Lib. 4, tract, 8, a num. 24.
senbaum (n.1004), Sanchez 6, Holzmann 7, ideoque bis comedens non tenetur deinde
Anacletus 8, Mazzotta 9; Roncaglia lO cum jejunare, cum amplius jejunium servare
Azor, Suarez, Fagundez; Palaus 11 cum non possit. - Adde quod hoc praeceptum die jejunii ex praecepto, sententiam commu- posse rationabili de causa». Deinde: «Pro-
Cajetano, Valentia, Sà, Toleto, Laymann, communiter sic doctores interpretantur; nem tuetur, nedum ab ea discedat. posito quaesito, utrum in diebus jejunii possit
Henriquez, etc.; Salmant. 12 cum Bona- et hoc solum redderet probabiliorem seno k) Elbel, n. 425, dicit hanc sententiam inverti tempus comestionis, sumendo serotì-
tentiam nostram. esse probabilem; sed n.426, longe probabì- nam refectiunculam infra horam lO et 11ma-
cina, Trullencb, Fagundez et Lessio. - lìorem, illam quae exigit abstinentiam ab aliis tutinam, prandium vero differendo ad 4 vel 5
Ratio la, ut alli dicunt, quia praeceptum Dixi autem: saltem graoiter. Nam Les- At ~ro'
babihus comessationibus. horam vespertinam, S. Poenitentiaria, die lO
jejuniì est positivum, cum praecipìat prìn- sius 14, Filliuccius 15 et Croix 16 cum com- est veniale. l) Azor, parto l, lib. 7, cap. 9, qu. 3, loquì- ]anuarii 1834, respondendum censuit: Si in-
tur de eo qui ex Pontificis privilegio plus versionis supradìctae rationabilis aliqua exstet
1 Part, 1, tre 9, resol, 5 et 6. - i Tr. 5, exam, 4, n.l01, cap. 4, n.5 et 6. - U Tr.30, disp, 3, punct, 2, § 2, n.B, - quam semel comedere potesti de quo tenet causa, poenitentes qui hoc more utuntur, non
v. Res[1. 3. - a Part.B, confero 15, de ]ejun., num. 426. - Cafetan., in 211m 2l1.C, qu, 147, art. 8. - Valent., in 21 2"''',
1.1'4
revera hanc sententiam. Atvero, qu. 2, dis- esse inquietandos ». S. 0.17 Septembris 1862:
Joan. Medina.. Cod. de ]ejun., qu, 5. - Henno, de Peccat., disp, 9, qu. 2, punct, 3. v. Nihilomin1'S. - Sà, v. Jeju-
serens de eo qui comedit plus quam semeI, O) Sanchez, Decai., lib. 1, cap. 7, n. 34,
disp, 4, Append. de ]ejun., qu. 1, V. Dixi 4, resol. 2. - nium, n. 13•. Toìet-, lib. 6, -cap. 3, v. Quarto . • Laym.,
" Tn 23, cap. 2, num.46. - 5 Loc. cìt., num. 29. - Suar., lib. 4, tr. 8, cap. 1, nnm. 13.• Henriq., Iib, 7, cap. 13, (an culpabiliter necne non explicat),negat il- loquitur de iis qui ministrant cibos prohibitos
de Relig., tr,6, de Voto, lib.4, cap. 7, numi 12. - Diana, nume 13, lit. SI in commento - 19 Tr. 23, cap. 2, n. 47.. lum teneri ad abstinendum eo die ab aliis co- eis quibus non sunt liciti.
parto 1, tr, 9,· resol. fJI et 45. - Paludan., in .4, disto 15, Bonac., disp. ult., de Praec, Ecc!., qu. 1, punct. 3, n.7... mestionìbus, P) Toletus, lib. 6, cap. 5, n.l et 2; ]oannes
qu.4, art. 5, ad 2 (n. 42). - • Decal., Iib, 4, cap. 11, n.42 Trull., Iib. 3, cap. 2, dub, ~, n.3.. Fagund., de 4° Praec. m) Valentia et Navarrus non videntur ad Medina, Cod. de Jejun., qu. 11, V. Si autem
et 45. - 1 De Praec. Ecci., n. 8. - • Tr. lO, dist.2, n. 20. Ecci., lib. 1, cap. 4, num. 5•• Less., lib. 4, cap. 2, num. 15 rem citari. - Nam Valentia, loc.cit., v.Proba- cibi, male citantur a Viva; oppositam enim
- ' Tr. 2, disp. 1, qu. 4, cap. 4, § 2. - lO Tr. 9, qu. 2, cap. 1, et seqq. - 18 2' 2", qu. 147,.art. 6, corpo - " Lib. 4, cap. 2, tur, afferens rationem sententiae quam tenet sententiam tenent. - Et quidem Toletus tum
qu.2, resp.2.• Asor, part.l, lib.7, cap. 9, qu. 2•. Suar., num. 17. - 111 Tr.27, part.2, num. 24. - 16 Lib.3, part.2, et quae relata est in praecedenti quaestione, de ministrantibus, tum de invitantibus: • Ter·
1oc. cit., num. 11. - Fagund., de 4° Praec. Ecclis., lib. 1, n.1265. scribit solam secundam comestionem ab Ec· tius est casus.... Caupones, et qui paratas ha·
elesia prohiberi; «et consequenter per secun· bent mensas aut tabulas prandendi, peccant
dam tantum comestionem peccari contra eam mortaliter ministrando cibos prohibitos iis qui
g) Fagundez ita quidem a Diana citatur; pro ea est peremptoria. Satis tamen verosi- legem '. - Navarrus pariter, Man., cap. 21, non possunt comedere, et miriistrando cibum
sed de 4 0 Praec. Eccles'J lib. l, cap. 2, n. 40 mile est quod Ecelesia non intendit bominem num. 14: «Sola autem secunda comestio,in· quo alii solvunt jejunium: et peccant etiam
et 42, (edit.Lugd.1649) adhaeret tantummodo obligare, nisi ad jejunium unum in die: ho.c quit, peccatum est; non autem tertia neque mortaliter in eo solo quod parati sunt omni-
opinioni quae in universum negat ova et Iacti· est si non intemperanter comedat, peccablt quarta vel ulterior, quia illa sola jejunium bus dare cibum, licet ipsi jejunium servent...
cinia prohiberi in jejuniis extra' quadrage- dumtaxat uno peccato •. - Montesinos vero, frangit '. Quartus est eorum qui cum ipsi non jejunent,
simam. Idemque jam dixerat in edito prima z'n 1a m 2 a e, qu. 73, art. 2, disp. 5, qu. 4, n.47, n) Posterius tamen, scilicet in Hom.Apost., vel quia nolunt vel quia excusantur, invitant
Lugd. 1626, ibid., n. 10. primam sententiam tenet, quam tamen his tr. 12, n. 20, B. Doctor probabiliorem sibi alios ad coenandum, ut faciant solvere jeju-
h) Silvester, V. ]ejunium, n. 22, toties pec- verbis limitat: «Quod intelligo, si interrum- videri alt sententiam, quae affirmat illum te· nium quod aliter non solverent; hi enim causa
care mortaliter asserit, «si novo contemptu patur volimtas, ita ut non maneat nec fornia· neri adhuc a tertia comestione abstinere. peccati sunt, et consequenter peccant '. - Me-
semper comederet; alias autem verius et com- liter nec virtualiter '. - Igitur auctores isti Praeterea huc notanda veniunt, quae Ro- dina vero idem tenet de ministrantibus: «Si
munius dictum Durandi, quod tantum semel non satis accurate citantur a Salmanticen- mani Pontifices de inversione prandii et coenu- autem cibi per quos jejunium solvitur exhi·
peccat mortaliter •. sibus. . lae sanxerunt. Quaesitum enim fuit: Potestne bentur sanis et his quos certum est ad jeju-
i) Major potius videtur adhaerere senten- j) Tabiena, V. Votum III, n. 9, a Diana (diebusjejunii) ratione quacumque, v.g. studio- nandum teneri, peccatum est.... Et ex conse·
tiae quam S. Alphonsus tuetur: «An tertio citatur pro casu quo quis voveret jejunare tali rum, hora prandii et collationis interverti, ut, quenti, qui indifferenter sanis et infirmis,nulla
comedens (ita ille in 4, disto 15, qu. 6.) in die die; et Tabiena ibi dicit eum qui frangit vo· more Gallico,collatiosumatur bora undecima, inter eos discretione facta, cibos per quos jeju-
jejunii, frangat jejunium, hoc ·est peccet pec- tum non bibendi vinum certis diebus peccare prandium vero hora quinta post meridiem ». nia solvant ministrant, non dubium quin mor-
cato fractivo jejunii? Et licet usitatius pars semei tantum in die; sed V. ]ejunium, n. lO, Et S. O., die 29]ulii 1857, respondit: • Inverti taliter peccent '.
negativa teneatur; nulla tamen ratio currens Tabiena, quoad abstinentiam a carnibus in
 416 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO. 417
apud Viva l, posse adhuc invitare ad pran- tes, nisi expresse sub dieta conditione <t [etanus a). At si vere bona fide putet se «muniter; contra Navarrum e), Sà, San-
dium; quia, ut dicunt, i11a invitatio intel- nuper enuntiata. - Sed haec duo ultima « plane excusari, nullo modo peccare vi- « chez 7. Item Diana 8, etc., qui abso-
ligitur conditionata, hoc est, si vultt"s non admittimus, nisi permissive, et acce- « detur. e Iute, sine omni restrictione, sexagenarios
comedere, comedite apud me. Ad carnes dat gravis causa excusans a peccato scan- . tia~mpoten- «na • causa est Impotentia: qua excu- « omnes a jejunio liberant. Quam seno
vero dicit Viva non posse invitare hospi- dali; prout diximus Lib. II, n. 80. « santur qui sine notabili damno non pos- « tentiam Trullench 9, tamquam commu-
" sunt jejunare; ut sunt juniores usque ad « niorem et magis conformem tempori et
" annum vigesimum primum completum: «imbecillitati humanae (ut ait), sequitur
DUBIUM II. « quibus tamen post septimum annum car- « cum Molfesio, Ortiz, etc.; praesertim
« nes dari non debent. Item debiles, in- « cum scrupulis, quibus exponit contraria,
Quae Causae excusent a Jejunio. «firmi, convalescentes, praegnantes, la- « liberet.
<t ctantes, etc. ». [Etiamsi lactantes sint « Quidam insuper id extendunt ad eos
1031. Quatuor sunt causae excusantes a fejunio : la. Dispensatio; 2 a. Impotentia; s«. Labor ,. robustae; ut Viva 1, Salmant.P communi- e: qui pro toto vitae tempore certis diebus
4 a. Pietas. -r- Vide omnia quae de his dù:it Busenbaum. - 1032. la. causa est Dispen-
satìo. - Possunt enim a jejunio dispensare 10.Papa. 2 0. Epz"Scopi. 30. Parocbi. 40. Prae- ter. Idem Tamburinius b) dìcìt de mulìere « voverunt jejunium; adduntque esse pro-
latz'. - De quibus singulatim agitur. - 1033. Ila. causa est Impotentia. - Quz'nam excu- mox conceptura, si jejunium ei nocere « babile quod sufficiat, si annus sexage-
sentur de impotentia physìca, Resp. 10 infirmi,. 20 pauperes. - 1034. Quinam excu- probabiliter possit. Hinc probabilis metus e: simus sit inchoatus j eo quod is in fa-
sentur de impotentia morali. Resp. Excusantur 10. Quz' laborant dolore capitis ; vel gravis mali, ut ait Viva 8, aut gravis ìn- « vorabilibus habeatur pro completo -
quz' 20 nequeunt dormire. An autem hi teneantur mane sumere coenulam. - 30 Mi-
tites. - 4 0 An uxores timentes z'ndignationem a viris; et an vz'rz' non potentes red- commodi, ut dicit Croix 4 cum Bonacina, e: Diana 10 ex Naldo et Sanchez; rtem 11,
dere debitum, -1035. 50. Adolescentes. - 1036. 6 0. Senes. Dub. 1. An sexagenarii robusti Tamburinio et Pasqualigo, excusat a je- e; ex Trullench et aliis sex.
teneantur jejunare. - 1037. Dub. 2. An feminae quinquagenariae. -1038. Dub. 3. Quid junio]. «Ratio est, quia bi omnes egent « Eademque aetate (uti et ante annum
de senibus habentz'bus votum jejunandi. - 1039. Dub. 4. An religiosz' sexagenarii «alimento multiplicato: - uti et senes e vigesimum primum), regulares non te-
teneantur ad jejunia regulae. - 1040. Dub. 5. Anjejunium subrogatum voto casti- « communiter sexagenarii, nisi evidenter « neri ad jejunia sui Ordinis, probabile
tatis obliget sexagenarios. - 1041. Hl» causa est Labor. Quae sint artes per se labo-
riosae. An excusentur tonsores et sartores. An pz'ctores, scribae et horologiarii. An « constet posse jejunare sine damno. In « affirmat Diana f) ex aliis quatuor, - Qui
moiitores, argentarti et scuiptores. - 1042. Qu. 1. An excusentur artifices dzvites. - - dubìo autem an possint, non tenentur « etiam probabile censet excusari feminas
1043. Qu. 2. An excusentur artifices qui possunt jejunare sine gravz' incommodo. - <t cum .periculo tentare fortunam; quia, « quinquagenarias ex allis quatuor 12.
1044. Qu. 3. An excusentur zpsz' in dz'ebus in quz"bus non laborant, - 1045. Qu. 4. An « cum de aetate constet, et robur sit du- « Denique pauperes qui non habent
excusentur qui assumunt laborem z'n fraudem jejunit'. - 1046. Qu. 5. An, quz' labo-
rant sine justa causa. Et an, quz' laborant ob rarum. lucrum. - 1047. De itineran- « bium, non est exspectandum donec defì-. e: alium cibum praeter prohibìtum, vel
tz'bus. - Dub. 1. Quale iter sufficz'at ad excusandum. Dub. 2. An excusentur iter " cìat: tunc enim irrecuperabilis est defe- «non suffìcientem pro unica refectione.
facientes equis vel rhedis. - 1048. lV.a causa est Pìetas. An ideo opera pietatis possint «ctus. Granado c), Escobar, Laymann 5, « Vide Sanchez 18, ubi, ex Navarro, Ga-
sponte suscipi. - 1049. 10. Quando excusentur inservientes injìrmis. 2 0. Quando pere- « Tanner d), Fi11iuccius 6· et caeteri com- « briele, Angles, excusat eos qui laborant
grinantes ad loca sacra. 30. Quando condonatores. 4 0. Quando cantores. 50. Quando
lectores. 6 0. Quando advocati, judices, medici et aUi professores. 70. Quando con- 1 De Praec. decal., qu. lO, art. 5, n. 3. - 9 Tr. 23, cap. 2, resol. 20. - , Lib. 3, cap. 2, dub. 7, num. 3. - 4folfes.,
fessarit'. - 1050. An absentes a patria teneantur ad jejuuz'um in zUa praeceptum. n. 126. - '.Loc. cit., n. 2. - , Lib. 8, parto 2, n. 1324. - Promptuar., parto 1, tr. lO, cap. 4, n. ffl • .. Francisc. Ortia"
Et an ad jejunium loci ubi sunto (Remisszve ad Lib. I, n. 156). Bonac., disp. ult., de Praec. Ecci., qu. 1, punct. ult., n.15. - Compend·. de todas 1as summas, èap. 19, prec. 2, § 6. -
Tambur., DecaL. lib. 4, cap. 5, § 7, n. 15 et 47. - Pasqual., IO Parto 5, tr.14, resolosa. - Nald., Sum., V. Tempus, n. 20.-
Pra>:. jejun., deciso 290, n. 2. - Escob., tr. 1, e>:am. 13, Joan. Sanch., Select., disp. 54, n. 10. - 11 Parto 9, tr. 7,
Dispensa- 1081. - «Resp. Hae sequentes: « Vide Trullench 3. - Item praelatus (et cap. 2. post med. (edit. Lugd. S. d., n. 21, i. f.). - • Lib. 4, resol. 7Sbi'•• Trull., lib. S, cap. 2, dub. 7, n. a. - 18 Parto 9,
tio.
«la. Superioris DispensaNo: qua tamen «in ejus absentia vicarius illius, ut habet tr.8, cap. S, num.2. - • Tr. 'rI, parto 2, num. 112. - Sà, tr.1, loc. cito - 18 Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 14, n. S et lO••
v. Jejunium, n. 9. - , De Matrim., lib. 7, diop. 82, n. 17; Navar., Man., cap. 21, nu.16. - Gabr. Biel, in 4, disto 16,
« non est opus, si necessitas sit evidens, « Sanchez 4), respectu suorum religioso- Consil., lib. 5, cap. 1, dub.4, n.6 et 7. - 8 Parto 1, tr. 9, qu. a, art. 1, noto 4.• Angles, Fior., de ]ejun., qu.6, di1f.8.
«sed in dubio tantum; idque, sive ad « rum. - Non tamen confessarius, licet
« esum carnium sive ad secundam refe- «privilegiatus, si non sit parochus; quia
« ctionem. « nonhabetjurisdictionem in foro externo. 1031. - a) Cajetanus, V. ]ejunium, cap. 3, forte innuit, dum scribit: «Excusantur senes,
« Talis autem superior est episcopus, c (Sanchez 5, contra Palatios). Unde tan· post med.: «Et forte quandoque, iIlquit, nee ut plurimum, sexagenarii ob imbecillitatem,
« tum potest judicare de justitia causae ».
venia1iter peccant». quamvis hic non ita praefinitus sit certus ter-
« et parochus, etiam praesente episcopo, b) Tamburinius, Decat., tib. 4, cap. 5, § 7, minus,adeout,si ea etiam aetate adhucrobusti
« quando legitima consuetudo sic habet. [Vel.adesse causam ad non jejunandum. n. 17, z·. f" a jejunio excusat mulierem mox sint, a jejunio non excusentur,id quod [nota]
« Immo Silvester et Sanchez 2 absolute Viva 6]. concepturam, «si a medicisjudicentur jejunia arbitrio prudentis praecipue superioris diju-
« affirmat posse dispensare praesente epi- « Causa autem valida ad dispensan- matris nocitura proli suscipiendae•. dicandum '.
c) Granado, in lam 2 ae, controv.7, tr.3, e) Navarrus male hic a Busenbaum alle-
« scopo: quia, inquit, ad episcopum non « dum erit, vel vera, vel quae talis puta-
dz"sp.6, n. 39, non recte hic allegatur a Bu- gatur; non enim absolute sexagenarios excu-
« recurritur in minimis, ut usus habet; « turi sufficit enim credulitas inculpata. senbaum; non enim loquitur de dubio, sed: sat; sed dicit eos eximi secundum communem
«quod episcopi sciunt et non contradi- « !tem, cum quis bona fide putat se a «Si... in aliquo casu,inquit, censeatur lex no- sententiam, «licet S. Thomas nihil de hoc
« cunt. Verum id totum pendet ab usu «jejunio excusari, etsi causa insufficiens tabile nocumentum illatura senibus, ab illa dicat, et merito; quia.... alii aliis citius 1iunt
« et consuetudine, sine qua non licebit. « sit, tantum venialiter peccare docet Ca- excusabuntur propter moralem impotentiam ad id impotentes, et ideo arbitrio prudentiS
obediendi illi; et ob hanc rationem nonnulli aut superioris id relinquendum est».
probabiliter opinantur sexagenarios non te- f) Diana pariter minus recte a Busen-
De Praec. decal., qu. lO, art. 4, n. 7. - Viva, loc. 4 Consil., loc. cit., n. 20. - Et De Matrim' J loc. cit., n. Z'l,
1
Consil' J loc. cit., n. 18. - Mich. de Palatio" in 4. disto 15,
neri ad jejunia ecclesiastica •. baum citatur; nam, parto 9, tr. 7, resol. 73 bis,
cito ..;... Silvest. J v. Jejunium J n. 20, v. Quartum. -
SI De
refert hanc sententiam ex soloPellizzario, sed
d Tanner, tomo 3, dz"Sp. 3, qu. 3, dub. 5,
Matrim., lib.8, disp. 9, num, 27 j et Consil., lib.5, cap. 1, disp. 8, v. Praesente igitur. - • De Praec. decal., qu. 10,
dub. 5, num. 18. - , Lib. 3, cap. 2, dub. 7, num. 18. -. art. 5, num. 5. n.10l, certe non expressis verbis id asserit, at eam nee probat nec reprobat.
s. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. II. 'rI
 416 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO. 417
apud Viva l, posse adhuc invitare ad pran- tes, nisi expresse sub dieta conditione <t [etanus a). At si vere bona fide putet se «muniter; contra Navarrum e), Sà, San-
dium; quia, ut dicunt, i11a invitatio intel- nuper enuntiata. - Sed haec duo ultima « plane excusari, nullo modo peccare vi- « chez 7. Item Diana 8, etc., qui abso-
ligitur conditionata, hoc est, si vultt"s non admittimus, nisi permissive, et acce- « detur. e Iute, sine omni restrictione, sexagenarios
comedere, comedite apud me. Ad carnes dat gravis causa excusans a peccato scan- . tia~mpoten- «na • causa est Impotentia: qua excu- « omnes a jejunio liberant. Quam seno
vero dicit Viva non posse invitare hospi- dali; prout diximus Lib. II, n. 80. « santur qui sine notabili damno non pos- « tentiam Trullench 9, tamquam commu-
" sunt jejunare; ut sunt juniores usque ad « niorem et magis conformem tempori et
" annum vigesimum primum completum: «imbecillitati humanae (ut ait), sequitur
DUBIUM II. « quibus tamen post septimum annum car- « cum Molfesio, Ortiz, etc.; praesertim
« nes dari non debent. Item debiles, in- « cum scrupulis, quibus exponit contraria,
Quae Causae excusent a Jejunio. «firmi, convalescentes, praegnantes, la- « liberet.
<t ctantes, etc. ». [Etiamsi lactantes sint « Quidam insuper id extendunt ad eos
1031. Quatuor sunt causae excusantes a fejunio : la. Dispensatio; 2 a. Impotentia; s«. Labor ,. robustae; ut Viva 1, Salmant.P communi- e: qui pro toto vitae tempore certis diebus
4 a. Pietas. -r- Vide omnia quae de his dù:it Busenbaum. - 1032. la. causa est Dispen-
satìo. - Possunt enim a jejunio dispensare 10.Papa. 2 0. Epz"Scopi. 30. Parocbi. 40. Prae- ter. Idem Tamburinius b) dìcìt de mulìere « voverunt jejunium; adduntque esse pro-
latz'. - De quibus singulatim agitur. - 1033. Ila. causa est Impotentia. - Quz'nam excu- mox conceptura, si jejunium ei nocere « babile quod sufficiat, si annus sexage-
sentur de impotentia physìca, Resp. 10 infirmi,. 20 pauperes. - 1034. Quinam excu- probabiliter possit. Hinc probabilis metus e: simus sit inchoatus j eo quod is in fa-
sentur de impotentia morali. Resp. Excusantur 10. Quz' laborant dolore capitis ; vel gravis mali, ut ait Viva 8, aut gravis ìn- « vorabilibus habeatur pro completo -
quz' 20 nequeunt dormire. An autem hi teneantur mane sumere coenulam. - 30 Mi-
tites. - 4 0 An uxores timentes z'ndignationem a viris; et an vz'rz' non potentes red- commodi, ut dicit Croix 4 cum Bonacina, e: Diana 10 ex Naldo et Sanchez; rtem 11,
dere debitum, -1035. 50. Adolescentes. - 1036. 6 0. Senes. Dub. 1. An sexagenarii robusti Tamburinio et Pasqualigo, excusat a je- e; ex Trullench et aliis sex.
teneantur jejunare. - 1037. Dub. 2. An feminae quinquagenariae. -1038. Dub. 3. Quid junio]. «Ratio est, quia bi omnes egent « Eademque aetate (uti et ante annum
de senibus habentz'bus votum jejunandi. - 1039. Dub. 4. An religiosz' sexagenarii «alimento multiplicato: - uti et senes e vigesimum primum), regulares non te-
teneantur ad jejunia regulae. - 1040. Dub. 5. Anjejunium subrogatum voto casti- « communiter sexagenarii, nisi evidenter « neri ad jejunia sui Ordinis, probabile
tatis obliget sexagenarios. - 1041. Hl» causa est Labor. Quae sint artes per se labo-
riosae. An excusentur tonsores et sartores. An pz'ctores, scribae et horologiarii. An « constet posse jejunare sine damno. In « affirmat Diana f) ex aliis quatuor, - Qui
moiitores, argentarti et scuiptores. - 1042. Qu. 1. An excusentur artifices dzvites. - - dubìo autem an possint, non tenentur « etiam probabile censet excusari feminas
1043. Qu. 2. An excusentur artifices qui possunt jejunare sine gravz' incommodo. - <t cum .periculo tentare fortunam; quia, « quinquagenarias ex allis quatuor 12.
1044. Qu. 3. An excusentur zpsz' in dz'ebus in quz"bus non laborant, - 1045. Qu. 4. An « cum de aetate constet, et robur sit du- « Denique pauperes qui non habent
excusentur qui assumunt laborem z'n fraudem jejunit'. - 1046. Qu. 5. An, quz' labo-
rant sine justa causa. Et an, quz' laborant ob rarum. lucrum. - 1047. De itineran- « bium, non est exspectandum donec defì-. e: alium cibum praeter prohibìtum, vel
tz'bus. - Dub. 1. Quale iter sufficz'at ad excusandum. Dub. 2. An excusentur iter " cìat: tunc enim irrecuperabilis est defe- «non suffìcientem pro unica refectione.
facientes equis vel rhedis. - 1048. lV.a causa est Pìetas. An ideo opera pietatis possint «ctus. Granado c), Escobar, Laymann 5, « Vide Sanchez 18, ubi, ex Navarro, Ga-
sponte suscipi. - 1049. 10. Quando excusentur inservientes injìrmis. 2 0. Quando pere- « Tanner d), Fi11iuccius 6· et caeteri com- « briele, Angles, excusat eos qui laborant
grinantes ad loca sacra. 30. Quando condonatores. 4 0. Quando cantores. 50. Quando
lectores. 6 0. Quando advocati, judices, medici et aUi professores. 70. Quando con- 1 De Praec. decal., qu. lO, art. 5, n. 3. - 9 Tr. 23, cap. 2, resol. 20. - , Lib. 3, cap. 2, dub. 7, num. 3. - 4folfes.,
fessarit'. - 1050. An absentes a patria teneantur ad jejuuz'um in zUa praeceptum. n. 126. - '.Loc. cit., n. 2. - , Lib. 8, parto 2, n. 1324. - Promptuar., parto 1, tr. lO, cap. 4, n. ffl • .. Francisc. Ortia"
Et an ad jejunium loci ubi sunto (Remisszve ad Lib. I, n. 156). Bonac., disp. ult., de Praec. Ecci., qu. 1, punct. ult., n.15. - Compend·. de todas 1as summas, èap. 19, prec. 2, § 6. -
Tambur., DecaL. lib. 4, cap. 5, § 7, n. 15 et 47. - Pasqual., IO Parto 5, tr.14, resolosa. - Nald., Sum., V. Tempus, n. 20.-
Pra>:. jejun., deciso 290, n. 2. - Escob., tr. 1, e>:am. 13, Joan. Sanch., Select., disp. 54, n. 10. - 11 Parto 9, tr. 7,
Dispensa- 1081. - «Resp. Hae sequentes: « Vide Trullench 3. - Item praelatus (et cap. 2. post med. (edit. Lugd. S. d., n. 21, i. f.). - • Lib. 4, resol. 7Sbi'•• Trull., lib. S, cap. 2, dub. 7, n. a. - 18 Parto 9,
tio.
«la. Superioris DispensaNo: qua tamen «in ejus absentia vicarius illius, ut habet tr.8, cap. S, num.2. - • Tr. 'rI, parto 2, num. 112. - Sà, tr.1, loc. cito - 18 Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 14, n. S et lO••
v. Jejunium, n. 9. - , De Matrim., lib. 7, diop. 82, n. 17; Navar., Man., cap. 21, nu.16. - Gabr. Biel, in 4, disto 16,
« non est opus, si necessitas sit evidens, « Sanchez 4), respectu suorum religioso- Consil., lib. 5, cap. 1, dub.4, n.6 et 7. - 8 Parto 1, tr. 9, qu. a, art. 1, noto 4.• Angles, Fior., de ]ejun., qu.6, di1f.8.
«sed in dubio tantum; idque, sive ad « rum. - Non tamen confessarius, licet
« esum carnium sive ad secundam refe- «privilegiatus, si non sit parochus; quia
« ctionem. « nonhabetjurisdictionem in foro externo. 1031. - a) Cajetanus, V. ]ejunium, cap. 3, forte innuit, dum scribit: «Excusantur senes,
« Talis autem superior est episcopus, c (Sanchez 5, contra Palatios). Unde tan· post med.: «Et forte quandoque, iIlquit, nee ut plurimum, sexagenarii ob imbecillitatem,
« tum potest judicare de justitia causae ».
venia1iter peccant». quamvis hic non ita praefinitus sit certus ter-
« et parochus, etiam praesente episcopo, b) Tamburinius, Decat., tib. 4, cap. 5, § 7, minus,adeout,si ea etiam aetate adhucrobusti
« quando legitima consuetudo sic habet. [Vel.adesse causam ad non jejunandum. n. 17, z·. f" a jejunio excusat mulierem mox sint, a jejunio non excusentur,id quod [nota]
« Immo Silvester et Sanchez 2 absolute Viva 6]. concepturam, «si a medicisjudicentur jejunia arbitrio prudentis praecipue superioris diju-
« affirmat posse dispensare praesente epi- « Causa autem valida ad dispensan- matris nocitura proli suscipiendae•. dicandum '.
c) Granado, in lam 2 ae, controv.7, tr.3, e) Navarrus male hic a Busenbaum alle-
« scopo: quia, inquit, ad episcopum non « dum erit, vel vera, vel quae talis puta-
dz"sp.6, n. 39, non recte hic allegatur a Bu- gatur; non enim absolute sexagenarios excu-
« recurritur in minimis, ut usus habet; « turi sufficit enim credulitas inculpata. senbaum; non enim loquitur de dubio, sed: sat; sed dicit eos eximi secundum communem
«quod episcopi sciunt et non contradi- « !tem, cum quis bona fide putat se a «Si... in aliquo casu,inquit, censeatur lex no- sententiam, «licet S. Thomas nihil de hoc
« cunt. Verum id totum pendet ab usu «jejunio excusari, etsi causa insufficiens tabile nocumentum illatura senibus, ab illa dicat, et merito; quia.... alii aliis citius 1iunt
« et consuetudine, sine qua non licebit. « sit, tantum venialiter peccare docet Ca- excusabuntur propter moralem impotentiam ad id impotentes, et ideo arbitrio prudentiS
obediendi illi; et ob hanc rationem nonnulli aut superioris id relinquendum est».
probabiliter opinantur sexagenarios non te- f) Diana pariter minus recte a Busen-
De Praec. decal., qu. lO, art. 4, n. 7. - Viva, loc. 4 Consil., loc. cit., n. 20. - Et De Matrim' J loc. cit., n. Z'l,
1
Consil' J loc. cit., n. 18. - Mich. de Palatio" in 4. disto 15,
neri ad jejunia ecclesiastica •. baum citatur; nam, parto 9, tr. 7, resol. 73 bis,
cito ..;... Silvest. J v. Jejunium J n. 20, v. Quartum. -
SI De
refert hanc sententiam ex soloPellizzario, sed
d Tanner, tomo 3, dz"Sp. 3, qu. 3, dub. 5,
Matrim., lib.8, disp. 9, num, 27 j et Consil., lib.5, cap. 1, disp. 8, v. Praesente igitur. - • De Praec. decal., qu. 10,
dub. 5, num. 18. - , Lib. 3, cap. 2, dub. 7, num. 18. -. art. 5, num. 5. n.10l, certe non expressis verbis id asserit, at eam nee probat nec reprobat.
s. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. II. 'rI
 418 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. IIl. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
- tertìana ve1 quartana item, qui ex
g)"
« vacuitate stomacbi notabilem capitis do-
« lorem vel vertiginem patiuntur, vel tota
« nocte calefieri aut dormire non possunt,
- Neque hos teneri mane sumere col-
« Iatiunculam et vesperi coenam notat
« Diana 1 ex Filliuccio h) et aliis tribus;
«quia nemo tenetur pervertere ordinem
« refectionum.
Labor vei «III". causa est Labor vel officium,
officium.
« cum quo jejunium non possit consistere;
« qualis est agrìcolarum et multorum opi-
« ficum, ut fabrorum, pistorum, suto-
« rum, etc. (etsi de sutoribus neget An-
« gles: cujus sententiam Sanchez dicit
« esse veram, si non suant, sed tantum
« scìndant corium et materiam praepa-
« rent) ; non tamen pictorum, sartorum,
« quorum labor exiguus est.
«Excusat etiam Laymann i) figulos,
« argentarios, ferrarios, lignarios, fullones,
« coementarios, coriarios et textores. -
« Diana 2 et Gordonus 3, versantes prae-
« 1um typographicum; non tamen typo-
« rum compositores. - Fossores autem,
« ferrarios et similes, etìam die uno vel 21.1-
«tero quo nonlaborant, excusat Azor, etc.
« cum Diana 4. - Similiter excusatur qui
«pedzòus facit iter per magnam diei par-
e temi ut ait Sanchez". Vide Filliuccium 6.
«Ratio ho rum omnium est, quia com-
« muniter horum vires non sufficiunt ad
« hujusmodi labores cum jejunio.
1 Parto 1, tr.9. resol. 51. - Angles, Fìor., de Jejun.,
qu.6, dit!'o lO. - Sanch., Consil., lib. 5, cap. 1, dub.7, n.5.
- , Parto 4, tr, 4, resol. 134. - • Lib. 6, qu. 18, num. 11,
v.Secunda. - Asoy, parto 1, lib. 7, cap. 17. qu. 8.. , Parto 1.
tr. 91 resol. 9. - 5 Loc. cit., dub, lO, num. 3. - 6 Tr. 27,
parto 2, num. 119 et 122. - , Disp, ult., de Praec, Ecci.,
g) Sanchez non allegat auctores pro labo-
rantibus tertiana aut quartana febre.
Il) Filliuccius a Diana citatur, tamquam
hos eximens a jejunio; quod revera docet,
tr. 2'l,part. 2, n.130! ubi scribit: «Qui ~o~a
fide credit se habere Justam causam non JeJu-
nandi et propterea non jejunat, is non peccat
salte~ mortaliter... Quo pacto excusari poso
sunt multi solventes jejunium, vel excedentes
in refectiuncula: putant enim se non teneri
ex variis causis, ut ob debilitatem vel ad ca-
piendum somnum ». • part.2, cap. 8, § 2, qu. 12, utique concordat,
i) Laymann perperam a Busenbaum Clt~­
tur pro hujusmodi operariis, quos nec noml-
nat, lib. 4, tr. 8) cap. 3, n. 3. . cio fecerint, aut ex obedlentla, aut ex voto alt-
i) Filliuccius, loc. cit.) n. 121 et 122, alt
« Dixi: pedibus,' quia multi non excu-
« sant equites. Longa tamen equitatio ad
« plures dies, ut docet Filliuccius j), me-
« rito excusat, - Ubi etiam concedit, ob
« Iabores praecedentes et subsequentes
« posse aliquem excusarì , si probabiliter
« debilitatus vel debilitandus putetur, ìta
« ut officio rite fungi nequeat. Vide Bo-
« nacina 7. - Ex eodem capite doctores
- excusant conjugem, si debitum reddere
« non possit quando jejunat; uti et uxo-
« rem, quae ob maciem non possit cum
«jejunìo se viro gratam praestare. Bona-
« cina 8. - Atque universim loquendo,
« nemo tenetur opus ad quod obligatur
« omittere ob praeceptum jejunii, ait Ca-
«jetanus. Quod intelligo, riisi ìsta obli-
«gatio sit valde levis, et rationabiliter
«postponenda obligationi jejunii.
«IVa. Est Pietas vel majus bonum.
«- Unde excusantur qui cum jejunio
«non possunt vacare operibus meliori-
« bus; V. gr. concionatores, praeceptores
« ordinariì, confessarli, cantores, et quot-
«quot opera caritatis et misericordiae
- tam corporalia quam spiritualia exer-
« cent, etiam ob mercedem k), si ea cum
«jeju.nio peragere non possunt, Filliuc-
« cius 9, Azor lO, Fernandez i), Navarrus,
« Silvius, Fagundez, etc. - Atque bi qui-
« dem omnes intelligunt, et fere addunt,
« quando eorum labores cum jejunio non
e possunt consistere.
qu, 1, punct, ult., :1. !l. - • Loc, cit., n. 14. - Caletan.,
Sum., v. Jejunium, cap. 3, ante med. - lf Tr. 27, parto 2.
num. 124. - 10 Parto 1,lib.7, cap. 18, quaer. 1. - Navar.,
Man., cap. 21, n. 17. - Silvius, in 2111n 2ac , qu.14.7, art. 4,
V. Majus bonum, - Fagund., de 4' Praec. Ecci., lib. 1,
cap. 8, n. 19.
longam equitationem excusare, «.~i probabi·
liter dubitetur superventuram debilttatem, vel
experientia probavit quis alias non habere
vires ad iter complendum ». Quid vero per
longam equitationem inteUigat Filliuccius sa-
tis colligitur, ex eo quod dicit brevem esse
equitationem «sex vel octo dierum».
k) Azor et Fagundez non loquuntur de
mercede; Navarrus autem limitat: Modo id
principaliter ob mercedem non faciant.
i) Fernandez de Moure, Exam. theol.,
sed cum hac limitatione: «Nota tamen quod
hujusmodi non excusan.tur,.nisi cum ex o~­
quo praecedente».
DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO. 419
« Diana autem 1 (absolute loquendo) ' «Fagundez, Filliuccius, Diana 9); vel qui
« praedicatores, qui diebus quadragesìma- «ad excìtandum infirmorum appetitum
« Iibus (intelligo omnibus) concionantur, «comedit parum, etiam carnis. Navar-
«putat ajejunio exeusandos; quia, inquit, « rus n), Sanchez, Diana lO »,
« summopere laborant: non item eos qui Quatuor igitur sunt causae excusantes
« dominicis tantum eoncionantur, nisi sint a jejunio: l°. Dispensatio. 2°. Impotentia.
« debiles. 3°. Labor. 4°. Pietas, - De his seorsim
« Sanehez 2tamen et Trulleneh 3 putat, hic et accurate censeo disserendum, eum
«a jejunio quadragesimae eommuniter sint res omnes pertinentes ad praxim et
« et regulariter excusari eos qui ter vel scitu necessariae.
« quater in hebdomada concionantur eum Sedulo curavi super hoc puncto quam-
« fervore m). plures auctores observare et hic recen-
« De leetoribus vero Diana 4 eum Fa- sere; eo quod doctorum auctoritas in hoc
« gundez 5 censet non omnes excusandos, redundat in probabilitatem intrinsecam,
- sed eos tantum quorum labor est im- eum agatur de re quae valde pendet ab
« probus ; vel qui ita sunt debiles ut satis- aestimatione sapientum. Et quia pluries
e: facere non possint. - Idem fere sentit infra in singulis sententiis eosdem aucto-
« Sanchez 6: licet putet lectores eos qui res saepe citare mihi opus erit; ideo, ne
« quotidie quatuor lectiones legunt (ut in citationes ìterum semper repetam, loea
Pietas vel
« Societate faciunt praeceptores gramma- doctorum de hoc puncto agentium, quos
majus b o-
nume
- tìcae) satisfacere, si media quadragesi- observavi, hic congero.
« ma, sive ter i; hebdomada jejunent; eo Hi sunt Sanchez 11, Laymann 12, Les-
« quod sit magnus labor, et paucis annis sius 13, Azor 14, Petrocorensis 15, Escobar 16,
« sic fatigentur ut progredì non possìnt, Palaus 17, Bonacina 18, Pater Concina 19,
« Sic ìlle. Sporer 20, Roncaglia 21 Salmant. 22, Wi-
« Verum praestat ut superiores ad tol- gandt 23, Holzmann 24, Abelly 25, Viva 26,
« lendum scrupulum cum talibus dìspen- Anac1etus 27, Croix 28, Tamburinius 29, El-
e: sent; ut monet idem Sanchez 7. Nam in bel 80, Mazzotta 81, Felix Potestà 82, Renzi 33,
« omnibus istis regula certa et universalis etc. ut infra.
«statui non potest alia, quam quod lex 1032. - Prima causa est DISPENSATlO.
« Eec1esiae non obliget cum magna diffì- - Circa quam rogatur: quisnam PfJsst"t
« cultate; ut notat Laymann 8. Ù~ jejunio dz"spensare?
Caritas. «va. Caritas, 'vel etiam urbanìtas se- Resp. l°. Papa habet potestatem dìs- Papascm-
per valide
« cundum quosdam, excusat etiam a ve- pensandi a jejuniis in unìversam Eccle- dispensato
« niali eum qui die jejunii rogatus ab siam; et quidem valide, etiam sine justa
«amico, modìcum cibi sumit: (Medina, causa, quamvis non licite.
1 Parto 1, tr, 9, resol. lO. - , Consìl., Iib, 5, cap. 1, num, 106, et n. 348 et seqq, - 11 Tr.30, dìsp, a, punct. 2,
dub. la, n. 6. - • Lib. a, cap. 2, dub. 7, n. 15. - • Loc. § 5, a n.4. - 18 Disp. ult., de Praec. Ecci., qu. 1,punct. ult.
cito • 5 De 40 Praec. Ecc!., lib. 1, cap. 8, n. 19. - S Consil., - 19 Dissert. 2, de ]ejun., cap. 22 et seqq. - 20 Tr. 3,
lib. 5, cap. 1,dub. la, n.7 et 8.- , Loc. cit., n. 7, i. f. - cap. 4, Append., D. 47 et seqq. - 21 Tr. 9, qu. 2, cap. 2,
• Lib. 4, tr. 8, cap. a, n.a, i. f. - Barthoi. Medina, Sum., qu. 4. - 92 Tr. 23, cap. 2, punct. 7. - 28 Tr. 5, exam. 4,
lib. 1,cap. 14, § lO. - Fagund., loc. cit., cap. 4, n.15.. Fili., n. 92 et 9a. - "De Praec. Ecci., disp. 1, cap. a._ .. Te. 2,
tr.27, part.2, num. 41, i. f. - • Parto 1, tr.9, resoi. 29. - cap. 5, de ]ejun., § 2. - .. De Praec. decal., qu. lO, art.5
Sanch" Consil' J lìb. 5, cap. l, dub. 22, n. 10. - 10 Parto 5, et 6. - 21 Tr. 10, disto 2, n. 55 et seqq. - 28 Lib. 3, parto 2,
tre 5, reso!. 32, i. f. - U Consil., lib. 5, cap. 1, dub. 4 et a num. 1308. - " Deeal., lib. 4, cap. 5. § 7. - so Parto 3,
seqq. - " Lib. 4, tr. 8, cap. 3. ~ " Lib. 4, cap. 2, dub. 6. confero 18, de Causis e:x:cus. a ]ejun. - 81 Tract. 2, disp. 1,
_ "Part.l, lib.7, cap. 17 per totum: etcap. 18, quaer. 1.- qu. 4, cap. 4, § 4. - 82 Exam., tomo 1, a n. 2890. - 83 In
.. Lib.4, tract. 1,cap. a,qu. a.- 18 Lib. 45, a num.66 ad 4um Praec, EccI., cap. 4•
m) Trullench eos absolute excusat, non standi cibos dominorum vel infirmorum qui-
loquens de fervore; Sanchez vero eosdem ex· bus· inserviunt, etiam mane, et etiam si cibi
cusat communiter et regulariter, «et hoc ma- praegustandi sint ova vel carnes, et etiam in
-xime si cum fervore concionentur». quadragesima ». Allegatur tamen a Sanchez,
n) Navarrus, Man., cap. 21, n. 13) excusat loc. hic cit., ex quo Diana allegationem de-
eos «qui aliquid praesumunt...causa praegu·· sumpsit, uti refert Busenbaum.
 420 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. Ul. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
Quomodo autem peccet dispensando
sine causa?
Si dispen- Plures censent peccare graviter: ut
setsinecau-
sa, graviter Pater Concina l; et Sotus a), Covarru-
peccar ju-
xta alios, vias b), Gordon,Tapia, etc., apud Salmant,"
(qui id putant probabile); quia hoc esset
contra bonum commune, ad quod leges
Satis pro- ordinantur. - Sed satis probabiliter di-
babi li t er l
veniali ter cunt peccare tantum venialiter Sanchez 3,
tantum,
Laymann 4; et Salmant. 5 cum Basilio,
Palao, Salas, Villalobos, etc.: modo tamen
scandalum vel alìud damnum absit. Ratio,
quia hoc quod non omnes conformentur
in observantia legum humanarum non
videtur tam gravis deordinatio, ut damne-
tur de mortali.
Episcopi, 2°. Epzscopi possunt etiam dispensare
quandopos-
sint dispen- cum subditis suis pro casibus occurren-
sare.
tibus, sed nonnisi ex justa causa; alias,
dispensatio erit nulla C). Si vero causa non
videatur omnino sufficiens ad dispensan-
dum, vel dubitetur an sufficiat, poterit
1 Dissert. 2, de ]ejun., cap. 26, n.2. ~ Gordon, lib.2,
qu,13, n.13.. Tapia, tom.1, lib. 4, de Legib., qu. 21, art.2,
n.5 et 6.. • Tr. 11, de Legib., cap. 5, n. 64 et 65. - • De
Matrim., Iìb, 8, disp. 18, n.7. - • Lib. 1, tr, 4, cap. 22,
num. 13. - • Tr. 11, cap. 5, num, 66. - Basit, Pont., de
Matrim., lib. 8, cap. 14, nume 4. - Pakues, tre S, disp, 6,
punct. 8, § 1, num. 5. - Salas, de Legìb., dìsp, ZO, sect, 5,
n. 64 et 55. - Villal., parto 1, tr. 2, diff. 41, n. 6, v. f. -
8 Tr.9, qu, 2, cap. 2, reg, in praxi num.4. - 'l De Praec,
decal., qu, lO, art. 5, num, 4. - Tambur., Decal., Iib, 4,
cap. 5, § 7, num.6O. - 8 Lib, 4, tr, 8, cap. 3, num, 9. -
• Parto 1, lib. 7, cap. 18, qu, 5. - IO Tr. 23, cap. 2, n.160
1032. - a) Sotus, citatus a Salmanticensi-
bus ut refert S. Alphonsus, loquitur eodem
modo ac plerique hic allegati auctores, de po-
testate quam habet Papa dispensandi in legi-
bus positivis generatim; sed negat hoc fas
esse sine justa causa, de Just. et Jure, lib. 1,
qu. 7, art. 3, v.f.; et in 4, disto 39, qu. unic.,
art. 2, v. Ex hac secunda; quin tamen dicat
quale foret, deficiente hac justa causa, ejus
peccatum.
b) Covarruvias, de Matrim., parto2, cap. 6,
§ 9, n. 15 et 16, ita esse ait • fortassis et fre-
quentissime » • . et U. Inq. de die 2 Decembr. 1894(quoddeinde
C) Idemque dicendum est de quibuscumque
superioribus hic infra nominandis, ut habet
B. Doctor in Hom. apost., tr. 12, n. 22.
d) Et hoc quidem confirmatum est decreto
S. Off. de die 12 Aprilis 1742, quod ad du-
bium: • An ob facultatem, quae Praefectis
Apostolicis delegatur, Praefectus S. Dominici
Americae meridionalis possit dispensare su-
per esu carnium, ovorum et lacticiniorum,
tempore jejuniorum praesertim quadragesi-
mae, cum omni multitudine ac omnibus sui
episcopus partim dispensare, et partim
commutare jejunium in aliud pium opus;
ut ajunt Roncagtìa s, et Viva 7 cum Tam-
burìnìo.
Potest etiam episcopus ob aliquam spe-
cialem causam dispensare pro una vice
in lege universalis jejunii aut commutare:
cum ejus officium sit saluti suarum ovium
invigilare, et scandala infirmorum tollere;
puta si periculum sit alicubi jejunium non
observari. Ita Laymann 8, Azor 9; et Sal-
manto lO cum Cajetano, Armilla, Tabiena,
Sanchez, Trullench. - Sed Summmus
Pontifex Benedictus XIV, in bulla Prodti"t
jamdudum 11 dixit sententiam oppositam
(nìmìrum non posse episcopos pro uni-
verso grege dispensare in lege jejunii)
esse non modo communiorem cum Ray-
naud, Merati, Diana, Monacelli, Leandro
et Ferraris; sed etiam magis rationi con-
sentaneam d). Et sic ait ipse respondisse
quibusdam episcopis, rogantibus an pos-
et 161, - Cajetan., v. Jejunium, cap. 3, V. f. . Armilla,
V. Jejunium, n. 6.. Tabiena, v ..!ejunium, n.13, qu, 12..
Sanch., Consil., Iib, 5, cap. 1, dub. 5, num. 27.. Truli.,
Iìb. 3, cap. 2, dub, 7, num. 18 et 21. - 11 Encycl. Prodiit
iamduàum, dedie 30 ]anuar.1751, § 9 et seqq. - Raynaud,
Heteroclita pietatis, lib, 1, sect, 3, punct, 3, num, 34.
Merati, in Rubric. Brevìarlì, sect. 7, cap. 4, n. 23, v. Sì
vigilia. - Diana, Coordin., tomo 3, tr. 3, resol, 88. Cfr.
ipsum Diana, parto lO, tr, 16, resol. 7.).. Monacelli, For-
mular., parto 2. tit. 16, formulo 4, num. 12. - Leand., de
Praec. Eccl., tr. 5, disp. lO, qu, 42.. Ferraris, V. Jeju.
n:"um, n. 26.
districtus incolis., respondit: Negative. Binc
eadem S. C., per decretum 17 Mart. 1883, fa-
cultatem, quae a S. C. de Prop. Fide episcopis
ad quinquennium conceditur (Form. I et II,
n. 27; formo III, n. 17) • dispensandi scilicet,
quando expedire videbitur, super esu car-
nium,ovorum et lacticz"niorum, tempore je-
juniorum et quadragesimae, ita commutan-
dam esse jussit, ut verbo dispensandi, haec
in posterum adderentur: • non tamen per
generale indultum, sed in casz1Jus par#cula-
rz'bus '. - Nihilominus per decretum S. R.
die 18 Mart. 1896 et 15 Decembr. 1897 expli-
catum est), Leo xm omnibus et singulis 10-
corum Ordinariis facultatem in perpetuum
concessit (facta tamen in singulis casibus
mentione Apostolicae dispensationis) «antici-
pandi die sibi benevisa, atque ob gravissimas
causas [inter quas assignari valet grave peri-
culum, modo sit generale, quod abstinentia
anticipanda non observetur] etiam dispensan-
di super lege jejunii et abstinentiae, quando
festum sub utroque praecepto servandum Pa-
DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO.
sent vigiliam S. Mathiae occurrentis in ul-
timo die bacchanaliorum e) ad praece-
dens sabbatum transferre, Hinc ipse Be-
nedictus licentiam eis impertivit, ut pro
illo anno praedictam vigiliam anticiparent.
Vicarius
e p i scopi, Vzcarzi' autem episcoporum non pos-
nonnisi ex
speciali fa- sunt dispensare, nisi ex speciali facultate
cultate, ipsis concessa; ut ait Viva l.
Mania·
Neque possunt dispensare abbatissae
lium supe-
riorissae,
quomodo aliaeque superiores monialium, cum ipsae
dispensent, nullam habeant jurisdictionem spiritua-
lem. Possunt tamen in aliquo casu decla-
rare moniales subditas ad jejunium non
teneri. - Ita Concina 2, cum aliis passim.
(Vide dicenda ca, IV, n. 53 et 61).
Parochì 3°.Parochi, licet dubitetur inter docto-
dispensant
cum par-ti- res, an ex vi juris communis possint dis-
cularìbus,
pensare in jejuniis, jure tamen consue-
tudinis certe id possunt ex justa causa
cum suis subditis particularibus; non vero
pro tota parochia z", Ita ex communi sen-
tentia, quam tenent Laymann 3, Lessius 4,
Pater Concina 5, Elbel 6, Sanchez 7, Rolz-
mann 8, (quamvis hic permittat tantum ad
unum vel alterum diem g), sed aHi abso-
Iute loquuntur); item Salmant. 9 cum Ca-
1 De Praec, decal., qu. lO, art. 5, n. 5. - 2 Dissert. 2,
de ]ejun., cap. 26, n. 6. - • Lib. 4, tr, 8,cap. 3, n. 8. _
\ILib. 4, cap. 2, n. 45. - 6 Loc, cìt., num, 4. _ l> Parto 3,
confer, 18, de Causis excus. a J ejunio, num, 504. _ 'l' De
Matrim., Iib, 8, dtsp, 9, n. 27. Cfr. Consil., Iib, 5, cap. 1,
dub, 5, n. 18. - 8 De Praec, Eccl., n. 19, v. f. - • Tr, 23,
cap. 2, n.I55•• Cafetan., in 2am. 2l1,e, qu. 147, art. 4.• Suar.,
de Legib., 1ib. 6, cap. 14, i. f.. Silvest., V. Jejuniu"" qu. 7,
troni principalis aut Titularis, vel solemne
aliquod festum [ut esset centenarium, pere-
grinatio et similia]; item magno populorum
concursu [quod intelligi potest etiam de con·
cursu civitatis et loci] celebrandum. inciderit
in ferias sextas aut sabbata per annum, ex-
cepto [quoad facultatem sive anticipandi sive
dispensandi] tempore quadragesimae, diebus
quatuor temporum et vigiliis per annum je-
junio consecratis [sub qua exceptione nume-
randae sunt vigiliae per annum abrogatae,
quarum jejunium translatum fuit in fer-ias
sextas et sabbata adventusJ; atque ut eadem
anticipandi, seu etiam gravissimis de causis
dispensandi potestate uti possint pro diebus,
quibus nundinae extraordinariae, magno item
populorum concursu habeantur •. Et ex ra-
tionabili causa potest episcopus committere
parochis, ut ipsi assignent diem in quo anti-
cipari debeat abstinentia, ex dicta dec1ara-
tione 18 Mart. 1896 ad 6.
e) De qua sola loquuntur auctores a Be-
nedicto XIV relati, negantes scilicet episeo-
421
jetano, Suarez, Sìlvestro, etc. Ratio, quia
hoc expedit ad suave regimen Ecc1esiae;
nimis enim grave foret, ex locis remotis
adire episcopos ad obtìnendam dispensa-
tionem, cujus necessitas occurrit in diem.
(Vide ia, I, n.190, v. Parochs, et ia: III,
n. 288, ad 30). - Immo valde probabì- Etiamval-
de probabi-
liter potest parochus in iis dispensare, Iìter, prae-
sente e p ì-
etiam praesente episcopo. Quamvis enim scopo.
parochi de jure hanc jurisdictionem non
habeant, habent tamen, ut dictum est, ex
consuetudine, quae satis potest jurisdi-
ctionem tribuere, ex cap. Cum contt"ngat,
de foro competo Ita Sanchez, Concina ; et
Salmant. lO cum Lopez h), Azor et aliis su-
pra relatis,
Id possunt etiam vicarù' parochorum Idem pos-
sunt vìca-
qui exercent actus parochiales jurisdictio- rii paro ..
chi.
nem exigentes: nisi parochi expresse re- Limitatio.
pugnent i); ut Salmant. cum Sanchez, Pa-
latio, Pasqualìgo, etc.
4°. Possunt etiam dispensare cum suis Praetari
regulares
subditis, et adhuc cum semetipsis, omnes dispensant
praelatt" reugiosona« etiam inferiores, secum
cum subdi-
et
atque vìcarìì superiorum localìum ». ita tis,
Concina 11, et Elbel 12 cum aliis commu-
n. 20, v. Quartum. - Sanch., loc. cit., de Matrim., n. 27.-
Concina, disserto 2, de Jejun., cap. 26, n. 4. - lO Tr. 23,
cap. 2, num, 155.. Asor, parto 1, lib, 7, cap. 18, qu, 3. _
Salmant., Ioe. cito • Sanch., Consil., lib. 5, cap, 1, dub, 5,
n. 18.. Mich. de Palatio, in 4, disto 15, disp. 8, v. Prae-
sente ig#ur. - Pasquat., Prax. jejun., deciso 387, n.6. _
11 Dissert. 2, de ]ejun., cap. 26, n. 5. - tI! Parto 3, confero 18,
de Causis exeus. a Jejun., n. 503.
pum posse hac vigilia a jejunio dispensare;
et ita etiam a Benedicto a,llegantur.
f) Restrietionem istam omittunt Laymann,
Lessius, Concina, Elbe!.
g) Si nempe dispenset omnes simul suos
parochianos; si vero dispenset cum hac dum-
taxat vel illa persona particulari, Holzmann
ait parochum posse dispensare per integram
quadragesimam. .
h) Ludovicus Lopez,/nstruct. nov.,part. 2,
cap. 109, V. Ter#o dict"tur; id satis perspicue
innu1t;dicit enim parochum posse dispensare,
quando dispensatio episcopicommode haberi
non potest, et addit ex Silvestro, quem non
reprobat: «Immo ait S. Thomam.... tenere
quod sacerdos proprius potest in hoc dispen-
sare '. A Salmant. tamen citatur pro asserto
quod parochus dispensare potest, quando ad
episcopum facilis non patet aditus.
i) Salmanticenses, Sanchez et Michael .de
Palatio limitationem hanc non habent.
j) Elbel omittit· vicarios superiorum loca.
lium.
 422 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP.
niter. Ratio, quia regulares superiores
veram habent jurisdictionem spìrìtualem
suprasubditos suos, ut eis provideant in
illis quae ad ipsorum bonum regimen per-
tinent k ) .
not~~~;:-i~: Hicautem maxime advertenda est de
~~~pensatio' omnibus hujusmodi facultatem dispen-
sandi habentibus, doctrina communis,
quam: tradit D. Thomas t, nimirum: Sz"
causa sz"t eoidens , per sez"psum Ndte po-
testhomo statuti observan#am praeterire,
praesertim consuetudz'ne z'ntervenz"ente} vel
si non. posset de faczlz" recursus ad supe-
riorem haberz: Sz' vero causa st"t dubia}
debet aNqut"s ad superiorem recurrere,
qui habetpotestatem z'n talzOus dispen-
sandz:
Impotentia. 1033. - Secunda causa est :fMPOTENTIA,
sive physica sive moralis. - Ex impo-
tentia physt'ca excusantur:
Infirmi, 1o. Infirmz~ quìbus jejunium timetur
quales ex-
cusentur, posse notabile damnum afferre, Hìnc di-
cunt Elbel 2 et Viva 3 quod si quis sibi
persuadeat ex experientia vel ex probabili
ratione jejunium graviter nociturum, non
tenetur jejunare. - Sic ideo etiam excu-
santur qui laborant febri tertiana vel quar-
tana, vel qui ab ea immediate convalue-
runt. Holzmann 4.
Item debiles, qui una vice alimentum
sufficiens non possunt sumere; ut San-
chez 5 cum Silvestro et Angles, ac Holz-
mann 6 cum Laymann a).
'2' 2", qu, 147, art. 4. - ' Parto 3, confero 18, de Causis
excus. a ]ejunio, n. 527. - • De Praec. decal., qu.l0, art. 5,
n. 2, i. f. - • De Praec. Ecci., n. 14. - • Consil., lib. 5,
cap. 1, dub. 14, num. Il. - Si/vest., v. Jejunium, qu. 9,
n. 24, v. Sextum• . Angles, Flor., de ]ejunio, qu. 6, diff.8.
- • Loc. cit., num. 14. - 1 Tr. 9, qu. 2, cap. 2, reg. in
praxi, n. 1. - • Lib. 4, cap. 2, n. 40. - , Consil., lib. 5,
k) Regulares speciali votoabstinentiae non
adstricti frui etiam possunt indultis,circa jeju-
nium et observantiam ciborum tempore qua-
dragesimae et per annum, pro fidelibus pro-
mulgatis ab Ordinariis ldcorum nomine San-
ctae Sedis Apostolicae, quamvis episcopi in
praefatis indultis de regularibus nullam fa-
ciant mentionem, ut constat ex dec1aratione
S. Off. de die 20 Decembr. 1871 et 20Jan. 1892.
1033. - a) Laymann, lib. 4} tr. 8} cap. 3}
n. l} non citatur ab Ho1zmann; c1are tamen
hoc assertum insinuat, dum loquens de seni-
bus et juvenibus, eos a jejunio excusari ait,
quia frequentiore ciboindigent ob virium im-
beci11itatem.
m. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
Item praegnantes et lactantes, quibus
aliquando permittuntur etiam carnes, si
puer sit infirmus aut ei immineat pericu-
lum infirmitatis, vel si mater sit debilis;
ut Roncaglia 7 et Ho1zmann b). - Immo
praegnantes peccarent, si pluries jejuna-
rent. Secus, si unum vel alterum jejunium
aliqua mulier robusta ferre vellet; ut Pe-
trocorensis c) cum Navarro c).
20 • Excusantur pauperes qui non ha-
bent prandium perfectum pro unica con-
grua refectìone, Ita communiter Lessius 8,
Sanchez 9, Elbel l o, Sporer 11, Holzmann 12
et alli, ex D. Thoma 18, ubi ait: Excusari
vùJentur z"IN quz frustatt'm eleemosynas
mendt'cant}qui non possunt sz'mul haoere
quod eis ad vzctum suffidat. - Hinc valde
probabilìter dicunt Sanchez 14 cum An-
gles, Salmant.>, et Roncaglia 16 (contra
Mazzotta), quod si quis non haberet nìsi
panem et legumina aut herbas, non tene-
retur ad unicam refectionem. Licet enim
esset ìs ad hujusmodi obsonia assuetus;
tamen ideo se sufficienter sustentat, quia
pluries in die, et pluries in magna quan-
tirate, se refìcere solet iis cìbis qui sunt
modicae nutrìtionis,
.1034.-lmpotentia autem moralis etiam
excusat a jejunio. - Et haec est quando
jejunium non sine gravi incommodo, sìve
.sìne magna dìffìcultate extrinseca, quae
magno incommodo aequiparatur, sustineri
potest; ut dicunt Abelly 17, Viva 18, Tam-
cap. 1, dub. 15, n. 1. - 10 Parto 3, conf. 18, de Causis excus.
a ]ejanio, n. 507, sab 5. - 11 Tr. 3, cap. 4, Append., n.55.
_ 111 Loc. cit., n.la. ~ 18 Loc. cit., art. 4, ad 4. - 14 Loc. cit.,
dab. 15, n. 3. - Angles, de ]ejanio, qa. 6, difl'. 9, v. f. -
u Tr. 23, cap. 2, n. 133. - U Loc. cit., cap. 2, qa. 4, resp. 1.
- Massotta, tr. 2, disp. 1, qa.4, cap. 4, § 4, qa. 4. - 11 De
]ejunio, § 2, n. 2. - 18 De Praec. deca1., qu. lO, art. 5, n.3.
b) Ho1zmann, de Praec. Ecci.} n. 14} his
verbis sententiam suam exponit: «Non tenen-
tur, inquit, jejunare... lactantes et praegnan-
tes; quae si jejunent, non habent pro se et
sua prole sufficiens alimentum •.
c) Petrocorensis, lib. 4} de Temperant.,
cap. 3} qu. 3, adducit Navarrum, qui in Man.}
cap.21} n.16} mulieres illas asserit peecatu-
ras esse, si jejunaverint, nisi ita robustae es-
sent, ut una eomestione sibi et infantibus suf-
ficere possent. At ipse Petrocorensis dicit:
«Consulendum est ut abstineant, nisi uno aut
altero solurn die jejunandum sit: quid enim
mulieri robustae ab uno aut altero die jejunii
timendum. ?
DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO.
Praegnan- burinius l; et Croix 9 cum Bonacina, etc.-
tes et la-
ctantes ex- Rinc
cusantur. lO. Non tenentur jejunare ii quibusje-
junium affert gravem capitis dolorem; ut
dicunt Holzmann 3, Elbel 4; et Sanchez 5
cum Anglesw, Navarro et Gabriele.
20 • Excusantur ii qui jejunando non
possunt noctu calefieri, vel per notabile
tempus somnum capere e), ut communiter
Pauperes, docent DD., ut Sanchez 6 et Salmant.",
quando ex-
cusentur. Palaus 8, Sporer 9, Holzmann lO, Lessius 11,
Laymann 12, etc.
An autem z'stt' teneantur eo casu mane
sumere collatt'unculam, ut sero possmt
comedere, et sic seruare jejunz'um?
Adest
tunc, juxta
Affirmant Roncaglia 13, Concina 14, Sal-
alias, obli .. mant.P, et Croix 16 cum Sanchez 17. Ratio,
gatio coe-
nandi ma- quia ille qui tenetur ad finem, tenetur
ne.
Vafde pro- etiam ad media non diffìcilia. - Sed valde
babiliter
negatur, probabiliter id negant Elbel >, Tamburi-
nius 19, Filliuccius r), Viva 20 cum Fagun-
dez, Diana 21; item Lopez r), Sanctius et
Loth, apud Croix 22. Ratio, ut alii dicunt,
quìa nemo tenetur ordinem pervertere,
sed potest communi aliorum consuetudini
se uniformare. At haec ratio debilis est:
nam refectionem ad vesperam transferre,
Grave in- revera non est ordinem pervertere, sed
commodum
excusar, 1 Decal., Iib, 4, cap. 5, § 7, num. 14 et 47. - e Lib.3,
part.2, n.1324.• Bonac., disp, ult., de Praec, Ecci., qu. I,
punct, ult., n. 15. - 8 De Praec, Ecci., n. 14. - • P art. 3,
confer.18, de Causis excus, a ]ejunio, num, 507, sub 6. -
lS Consìl., lib.5, cap. 1, dub.14, n. lO... Nauar., Man., cap. 21,
n.16. - Gabr.Biel, in 4, dist.16, qu. 3, art. 1, Nota 4. - ' Loc,
cìt., n. 10. - 1 Tr, 23, cap. 2, n. 125. - , Tr. 30, disp, 3,
punct, 2, § 5, n. 9. - , Tr, 3, cap. 4, Append., n. 53.-
10 Loc, cit., n. 14. - 11 Lib, 4, cap. 2, n. 40. - " Lib, 4,
tr. 8, cap. 3, n. a. - 18 Tr.9, qu. 2, cap. 1, reg. in praxi,
n. 4. - " Dissert. 2, de ]ejunio, cap. 22, n. 4. _ 16 Loc.
cit., Dum. 83. - 18 Lib. 3, parto 2, num. 1825.- l'l"Loc. cit.,
dub. Z7, n. 4. - 15 Loc. cit., nume 507, i. f. - 1\1 Loc. cit.,
n. 14, v. f. - ., De Praec. decal., qu. 10, art. 5, n. 3, i. f. -
d) Angles, Fior., deJejumo, qu. 6} dijf. 8}
eos excusat qui noctes fere insomnes ducunt,
ut infra dicetur ab ipso S. Alphonso; de utro-
que autem casu ibidem loquitur Sanchez.
e) Sanchez,Salmant.,Holzmann loquuntur
de iis qui totam noctem insomnem dueerent.
.' Lessius vero hune casum praetermittit.
I) De Filliuccio, vide notam h supra ad
n.103I} 2a causa} ubi hane sententiam vide-
tur innuere, eo quod eos a jejunio excusat.
- Et idem habet Ludovicus Lopez, Instruct.
nov., part. 2, cap. 111, v. Dez'nde de causis}
citatus pariter a Diana, pro sententia quae
negat eos teneri ad jejunium.
g) Concina et· Roncaglia exeusant milites
423
illum perfectius servare, cum haec fuerit
antiqua disciplina. Ratio .potìor-est, quia
dilatio comestionis usque ad vesperam
revera medium est, non solum extraor-
dinarium, sed grave afferens incommo-
dum, cum in eo non leve perferatur in-
commodum: qua ratione derogatum est
antiquae disciplinae quae olim tam rigo-
rose fuit observata.
30 • Excusantur mt"lz'tes} sive sint in ca- Milites ex-
cusantur,
stris sìve in hospitiis g)} ut dicunt commu-
niter Concina 23, Roncaglia 24; et Salmant.w
cum Leandro, Pasqualigo et allis.- Ratio:
tum quia ipsì magnos labores perferunt:
tum quia statis horis non possunt come-
dere, nec congruum habent cibum pro
jejunio.
40 • Excusantur uxores, quae alias.jeju- Item, uxor
timens 'viri
nando magnam paterentur indignationem indignat.io-
nem.
a viris; ut Lessius h)} Azor 26, Viva 27, San-
chez 28, Salmant. 99, Holzmann 30; et Spo-
rer 31 cum Cajetano i)} Sìlvestro, Navarro,
Laymann, etc.: - modo jejunium a viro
non prohibeatur in contemptum religionis
vel praecepti Ecclesiae.
Parìter Sanchez 32, Viva 33 et Tambu-
rinius 34 excusant a jejunio puellam peten-
tem nuptias, si timeat jejunando notabi-
Fagund.} de 40 Praec.Eccl., Iib, l,. cap. 8, n. 19, i. f. -
21 Parto 1, tr. '9, resol. 51. - Joan. Sanch.}Select., disp.54,
n. 13. - Loth} traete 19, qu, 3, art. 5. - 22' Lìb, 3, parto 2,
n. 1325. -' 28 Dissert. 2, de Jejunìo, cap. 24, n. 9. - 24 Tr. 9,
qu, 2, cap. 2, reg. in praxì, n. 2, i. f. - 516 Tr. 23, cap. 2,
n. 141. . Leand., de Praec, Ecci., tr. 5, disp. 8, qu, 91. -
Pasqual., Prax, jejunii, decis, 311. - " Parto 1, lib. 7,
cap. 18, qu. 7. - " De Praec, decal .. qu, 10, art. 6, n. 6,
i. f. - " De Matrim., lib. 9, disp. 3, n. 13• ...;99 Loc. cit.,
n.l27. ....; .. De Praec. EccI., n. 16, ad 3. ...;81 Tr. 3.'cap. 4,
Append., n. 65•. Silvest., V. Jejunium, n. 25•. 'Navar.,
Man., cap. 21, n. 19. - Laym., lib.· 4, tr. 8, cap. 3, n. 4..-
8l! Loc. cit•• n. 12. - 88 Loc. cit., n. 6, v. f. _84 Decal., lib. 4,
cap. 5, § 7, n. 45.
qui degunt sive in eastris sive.in munitioni-
bus; Salmant. vero addunt: Sive in hospitiis.
At Leander et Pasqualigo eos .excusant qui
in munitionibus degunt, si « credant proba-
biliter [verba sunt Leandri] futuramesse oc-
casionem.pugnandi -.
hJ.Lessius, lib. 4} cap. 2} num. 44} uxo-
rem excusat propter solum ·mariti praece·
ptum.
i) Cajetanus, a Sporer citatusutasserit
S. Alphonsus, haec dumtaxat, Sum. 1 v. Jeju-
nium} cap.3} ante med., scribit: .. Si uxor
nonpotest se gratam viro servare, (putaquia
propter jejunium macilenta aut pallida despi-
cituraviro) non tenetur jejunare -.
 424 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
Practice liter deformari. - Sed recte ait Croix l
non excusa-
tur puella hoc practice vix esse probabile; curo vix
nupturiens.
accidat ex jejuniis ordinariis Ecclesiae
hanc notabilem deformitatem causari.
Vir excu- Bene autem excusantur viri, si jeju-
satur,si fiat
impotehs nando non possen.t uxoribus debìtum red-
reddendi
debiti. dere; quia praeceptumjustitiae debet prae-
valere praecepto human.o jejunii. Ita San-
chez 2 cum Cajetano, Armilla, Navarro,
Sà , Valentia, etc.; Laymann 8, Holz-
mann 4, Tamburinius 5; et Salmant. 6 cum
Lessio, etc. - Idem sentit Concina j~; sed
censet teneri virum prius precibus hor-
tari conjugem ut a petendo desistat. Si
tamen hoc omitteret, non putarem eum
Non vero, peccare, saltem mortaliter. - Si autem
si fiat mi-
nus potens. vir, servans Ecc1esiae jejunia et alia mo-
derata ex devotione, redderetur minus
1 Lib. 3, part.2, n.1326. - , De Matr., Iib.9, disp.B,
n. lO... Cafetan., Sum .. v. Jejunium~ cap. 3, ante med, -
Armilla) v.Jejunium, n.4, i. f... Navar.} Man., cap. 21,
n. 16, v. f.. Sà, v. Jejuntu11Z} n. 9•. Va/ent.} in 2a m 2Ae ,
disp. 9, qu, 2, punct, 5, v. Necessitas. - 8 Lib. 4, fr, 8,
cap. 3, n. 4. - • De Praec, Eccl., n.16, ad 2. - • Decal.,
Iib. 4, cap. 5, § 7, num. 37. - • Tr. 23, cap.2, num. 127.•
j) Concina, disserto 2, cap. 23, -n. 12 et
seqq., id concedit ad vitandum incontinentiae
periculum in altero conjuge petente, vel ad
ejus fragilitati subveniendum. In reliquis con-
cordato
k) Gabriel Biel et Sotus a Sanchez non
satis distincte hic citantur; neque habent seno
tentiam hic-exposìtam, sed tantum generalius
principium quod praemittit Sanchez, toc. cit.,
ubi scribit: «Conjux se extenuans et debìlì-
tans absque fraude ex bona fide mediis .ho-
nestis, ut servans Ecc1esiae jejunia et alia
moderata ex devotione, impendensque mode-
rate tempus honestis studiis, vacat a culpa.
Quia sic non efficietur impotens, sed minus
potens; nec tenetur cum spirituali jactura a
spiritualibus operibus abstinere, ut se poten~
tiorem et robustiorem conservet...1ta...Gabr...,
Sotus... ». - At revera auctores isti rationem
allatam a Sanchez praetermittunt, et solam
propositionem habent. - Sotus quidem, in 4,
dz"St. 32, art. 1, i. f., expressis verbis scri-
bens: • Nori licere conjugi sese impotentem
consulto reddere, ut conjugem contra moni-
tum Pauli defraudet, atque adeo nec per illi-
cita media potest se debilitare et extenuare...
Attamen si absque fraude et bona fide hone-
stisque mediis id faciat, nempe servando eccle-
siastica jejunia et quaedam etiam ex devo-
tione, impendendoque moderate tempora ho·
nestis studiis, nulla est culpa metuenda». -
Gabriel vero, Suppl. z'n 4, dist. 32, qu. un.,
art. 3, dub. 1, refert utique solutionem Ri-
potens ad debitum reddendum, non tene-
retur ab eis abstinere; quia non tenetur
cum spirituali jactura illa ornittere ut po-
tentiorem se reddat; uti dicunt Sanchez 7
cum Gabriele k), Soto k), Silvestro, An-
gelo, etc.; ac Croix 8 cum Cornejo et Ste-
phano.
Non autem excusantur conjuges a je·
junio, si cum illo debitum petere non pos-
sint; ut Croix 9 et Tamburinius l0. - Qui
tamen 11 probabiliter excusat conjugem
advertentem in altero, nisi petat, pericu-
lum incontinentiae, vel gravem suspicio-
nem concipere quod ipse adulteratus fue-
rit vel aliam diligat l).
1035. - 5°. Excusantur universe ado-
lescentes usque ad annum vigesimum prì-
mum completum; ut docet D. Thomas 12
Less., Iib, 4, cap. 2, n. 44. - 'Z Loc. cito, n. 5.... Silvest.)
v. Debitum conjugale, qu, 1. . Angel., v. Debitum, n.6.
- 8 Lib, 3, parto 2, n. 1338•. C01'nejo, tomo 2, tr. 6, disp, 5,
dub, 1, i. f. - Stephan. a S. Paulo, tr. l, disp. 5, n. 131,
post med. - , Loc. cit., n. 1338.- 10 Decal., Iib.4, cap. 5,
§ 7, num. 40. - n Loc. cit., nnm. 41. - " 2" 2", qu. 147,
art. 4, ad 2.
chardi, quae dicebat: «Contingit se facere im-
potentem modo illicito, et hoc non licet. Et
modo licito per jejunia et orationes intentione
bona, dummodo rationabile fuerit obsequium,
et hoc licet. Sic enim fit impotens secundum
quid, non totaliter •. -At subditGabriel: «Illa
solutio cum reverentia petit princìpìum>; sed
paulo post ipse conc1udit: «Posset tamen ali-
quis sine notabili conjugis praejudicio etiam
juvenculae curare salutem propriam. cum
moderata carnis castigatione, sec1uso scan-
dalo proximi... Verisimile est virum graviter
peccare si sua culpa sponte se facit impoten·
tem in fraudem redditionis debiti, dando per
hoc occasionem fornicandi mulieri, etiam per
nimiam abstinentiam, jejunium, etc."
l) Ex eadem impotentz'ae causa, (non autem
censentur dispensari vi dispensationis qua
gaudet paterfamilias), per simplicem confes-
sarium dispensari quandoque possunt perso-
nae, quae sunt in potestate patrisfamilias,
quando nempe paterfamilias a lege abstinen-
tiae a carnibus tempore quadragesimae dis·
pensatus, non potest aut non vult cibos utrius-
que generis, esuriales scilicet et carnes, pa-
rari, illique aliter se sustentare non possunt:
adjecta conditione de non permiscendis licitis
atque interdictis epulis, et de unica comestione
in die pro iis qui jejunare tenentur. Ex S. Poe-
nitentiaria, die 16 }anuar. 1834, Z7 Maji 1863,
6 Augusti 1860. - Animadvertendum prae-
terea est patresfamilias, cum in familia adest
aliquis a leg~ abstinentiae a carnibus dispen-
DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A JEJUNIO.
cum aliis communiter. Hi enim indigent
majori et crebriori cibo, tam ad augmen-
tum naturae quam ad vires solidandas.
- Sentit autem Durandus l, quod si ali-
quis adolescens esset robustus, et in ipso
natura jam attigerit terminuro augmenti,
Etiarn si is teneretur ad jejunia. Sed haec opinio
s i n t robu-
Non excu- stio est contra coromunem et contra D. Tho-
satur con-
jux si fiat mam 2, qui prorsus deobligat juvenes ante
impotens
petendi. finem tertii septennii, et tantum subdit:
Limitatio. Conoeniens tamen est ut etiam in hoc temo
pore se ad jejunandum exerceant.
An vero aliquis adolescens complens
vigesimum primum annum, V. gr. hora
tertia vel nona, teneatur eo die jejunare?
Juvenes
ante 21 ano
Quid, si Negant Escobar 8, Sporer 4; et Trul-
compleant
num com- 21 annum lench a), Diana a), etc., apud Salmant. a),'
pletum, ex- dìe jejunii.
cusantur. quia, ut hi dicunt, praeceptum jejunii re-
spicit toturo diem integruro, tamquam uni-
cum objectum praecepti. - Sed probabi-
lius affìrmant erPater Concina 5, Sanchez";
et Salmant. 7 cum Bonacina, etc. Ratio,
quìa praeceptum obligat statim ac tempus
obligationis ad:venit; prout qui perveniens
1 In 4, disto 15, qu, lO, v. Respons1"O. - '·2' 2", qu. 147,
art. 4, ad 2. - 8 Lib, 45, n. 364. - • Tr. 3, cap. 4, Append.,
num. 48. - 5 Dissert, 2, cap. 19, num, 3. - lO De Matrim.,
lib.2, disp, 24, n.23. - '% Tr, 23, cap. 2, n.12O. - Bonac.,
disp. ult., de Praec, Eccl., qu, 1, punct, ult., num. 7. -
8 Loc, cit., n. 4. - l:I Lìb, 4, cap. 2, n. 41. - 10 Lìb, 4, tr.8,
cap. S, num, 2. - 11 Consìl., Iib- 5, cap. 1, dub, 4, n. 6.-
satus, dispensationem ad omnes familiae per-
sonas indiscriminatim extendere non posse;
sed: • Infìrmìtatem et aliud quodcumque ra-
tionabile impedimentum, de utriusque medici
consilio, non vero gulam, avariti~m, sive ge-
neratim expensarum compendium, eximere
posse a praecepto abstinentiae in dieblis esu·
rialibus ». S. Poenitentiaria, 19 }anuar: 1834.
1035. -: a) Trullench, lib. 3, cap. 2, dub. 6,
11. 1,' Diana, parto l, tr. 9, resol.49, senten-
tiam hanc tantummodo non improbant, uti
notant Salmant., tr. 23, cap. 2, n.120. Trul·
lench tamen alteram opinionem, eam scilicet
quam S. Alphonsus probabiliorem appellat,
amplectitur, et existimat illum eo die adjeju·
nium teneri, si nondum plures refectiones
sumpserit.
b) Si nempe ante hoc punctum completi
vigesimi primi anni, jejunium non fregerit,
ut dicunt Sanchez, Salmant. et Bonacina.
1036. - a) Sporer, loc. dt., n. 50, a fortiori
hoc significat, scribens: • Absolute sexaginta
annorum completoruni, secundumcommunem
jam DD. sententiam, excusantur a j.ejunio ».
Et auctores citatos allegato - Pro Navarro
tartlen, vide notam e ad n. 1031. - Toletus
425
ad locum ubi tenetur ad jejunium, obli-
gatur jejunare statim ac pervenit.
1036. - 6°. Excusantur senes. - Sed
de his
Dubitatur lO. An sexagenar# indz'stin·
cte sint ab oblz'gatz"one jejunzi' ùnmunes?
- Communiter DD. docent sexagenarios Sexagena-
Tii excusan-
excusari in dubio de validitate virium, turo
nisi oppositum constet. Ita Bonacina 8, Les-
sius 9, Laymann l0, Sanchez 11, Abelly 12;
Sporer a) cum Navarro a), Toleto a), etc.
Ratio, quia in istis praesumptio in dubio
stat pro imbecillitate virium, ut a jejunio
excusati censeantur. - Sed
Dubium fit: an teneatur jejunare, si
quz's certe rooustus znvenz'atur?
Prima sententia affirmat: eamque te- Certe ro-
busti proba-
nent Filliuccius 18, Elbeì>; Bonacina 15 curo biliter non
excusantur.
Valentia, Abulensi, Rodriguez b), Regi-
naldo; Laymann 16 cum Navarro, Cajetano,
Toleto b), Sà C), etc. Ratio, quia illi qui in
ea aetate vires validas habent, non repu-
tantur ut senes, - Haec quidem est pro-
babilis.
" De Jejunio, § 2, num. 2. - " Tr, 27, parto 2, num. 112.
- "Part. 3, confer, 16, de Oblig •. jejunii, num, 458. -
16 Disp. ult., de Praec. Eccl., qu. 1, punct, ulr.r num, 4. -
Valent., in 211m 2..e , disp. 9, qu, 2, punct, 5, V. Impoten-
tia. - Abulensis, in Matth., cap. 6, qu.147.- Regin.,lib. 4,
n. 209. - le Lib. 4, tr. 8, cap. 3, n. 1. - Naaxsr., Man.,
cap. 21, n.16. - Cafetan., in 2ll.M 211e , qu, 147, art. 4, ad 1.
vero, lib. 6, cap. 4, n.L, scribit: • Senes post
sexagesimum annum, secundum communem
sententiam excusantur; licet in hoc non sit
regula certa: aliqui enim senilem contrahunt
debilitatem ante sexagesimum; aliqui robusti
sunt etiam post sexagesimum: ut plurimum
tamen sexagesimus annus excusat ».
b) Rodriguez et Toletus videntur hanc seno
tentiam satis perspicue innuere. Rodriguez
enim, Sum., parto I, cap. 24, n.l, postquam
dixit senes non teneri ad jejunium, et senes
haberi communiter sexagenarios et ultra,
addit: c Quod secundum Cajet. debet relinqui
arbitrio boni viri; nam aliqui in aetate quin-
quaginta annorum sunt debiliores quam alii
in sexaginta». - De Toleto, vide nota supe·
riori ea quae scribit.
c) Sà non citatur pro hac sententia a Lay·
mann; citatur autem a Palao pro opposita,
et quidem recte; nam V. ]ejunium, n. 9, scri-
bit: • Excusat a jejunio aetas.... major sexa-
gesimo '. - Atvero Sà videtur hic irrepsisse
ex mendo typographico loco S. Antonini, qui
citatur a Laymann pro prima sententia, et
qui eam revera tenet, parto 2, tit. 6. cap. 2,
§ 6, v. Septimo.
 426 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO. 427
Aeque Sed non minus probabilis est sententia tur 1°. Quod cum dubitatur an lex com- Su1licit ano alii dicunt sufficere ut sit inchoatus: Vi.
pro b a bf - nus 60 in .. cìrcumstantìa infinnitatis velo debilitatis.
liter excu- opposita: quam tenent Sanchez \ Esco- prehendat aliquem casum aut subjectum, choatus, va l, ~azzotta 2, Diana 8 cum Naldo; et Quìa experientia constat quod. femìnae.
santur,
bar 2,.H6Izmann 8, Roncaglia 4 (qui eam non obligat; quia tunc prorsus perinde probabile putat Palaus g) cum Sà (O, An- sine detrimento valetudinis faciliùs- jeju-
tutam-vocatj.Vìva 5 cum Trullench, Mol- est ae si dubitetur an existat lex vel non gles g) et Llamas g). Ratio, quia eommu- nant; eum ipsae minori indigeant .cibo.
fesio, -etc.;. .Salmant. 6 cum Villalobos, Le- pro illo casu aut subjecto: et ideo possi- niter dicitur sexagenarius qui annum se. Primam sententiam-nen-audeo.fmprn.. Prior opi-,
andro, etc. Et probabilem putant Azor 7, det libertas; ut docent Sanchez12, Palaus 18 xagesimum inchoavit h).
bare, sed neque audea probabilem dieere, ~~~~l3,°~'
Palaus 8 cum Sà c) et Angles; Elbel " ac cum Salas, Salmant. 14 et Tamburinius 15. 1037. - Dubìtatur 2°. An excusentur a dum video illam a Laymann, Tamburi- probabilìs.
Mazzotta lO. - Ratio: tum quia sic fert An vero sexagenarii comprehendantur a jejunio femt'nae quinquagenariae? nio, Elbel et Lacroìxv cum aliisomnino
universalis consuetudo, ut testantur com- lege vel non, est quidem dubium, immo qUi~~~~:~ Prima sententia affìrmat: quam tenent rejìcì, et Dianam dubitare de sua proba-
munius doctores apud Roncaglia; tum valde probabiliter negatur, ut ostendimus: narias ali· Escobar 4, Renzi 6" et Narbona, Macha- bilitate.
qui e x eu-
quia alias esset res multis scrupulis obno- unde hoc casu, non lex, sed libertas pos- santo do a) ac PelIizzarius a), apud Diana a). Et 1038. - Dubitatur 3°. An quz: voverz't Vovens
xia, examìnare an aliquis sexagenarius sidet. - Respondetur 2". Quod, etiamsi eo hanc approbat etiam Sanchez, qui (licet jejunare, puta semel in hebdomada, toto jej u nLu m
pro tcta.vì-
sit vel ne sufficienter robustus ad jejunium casu possessio staret pro lege, sexagenarii in Tractatu de Matrt'm. 6 in dubium revo- vt'tae suae tempore, teneatur ad jejunzum ta..
sustinendum. - Sed ratio potior est: quia nec etiam tenentur adjejunium. Quia, cum caverit), in opusculo tamen Consz'ltorum 7, t'n aetate sexagenarz'a?
hujusmodi senes, tam ob virium imbecil- senes ad eam aetatem perveniunt, duabus cum Cajetano b) et aliis eam absolute do- Prima sententia, quam tenent San- excusatur
litatem quam ob defectum caloris, ne- ipsi obligationibus obstringuntur: una, ser- cet; et probabilem putant Viva 8 et Maz- chez 16, Bonacina 17, Renzi 18, Palaus19,. ~u~~~a:~~~~
queunt simul alimentum sufficienssumere, vandi praeceptumEcclesiae; altera, tuendi zotta 9. Ratio istorum, quia in feminis ano Escobar 20; et Tamburìniusf- curo. Fagun- ma anno..
egentque.dbo.frequentiori; et licet non- valetudìnem. Unde, sicut in dubio prudens tecedit senectus, ita ut quinquagenariae dez a) ac Diana a), negar; nisi ,. quis ex-
.nullì ìn-taìì.aetate robusti videantur, eo- timor gravis incommodi excusat a reci- AHi ne- nequeant amplius generare. -
gant per se
Secunda presse voluerit se obligareadjejunandum
rum-tamenrobur est de facili illusivum tatione Officii, ut communiter dicunt Holz- excusari. vero sententia, quam tenent Laymann lO, post sexagesimum annUiTI.. - Ratio ìsto-
et .ìnconstans, cum negari non possit, in mann 16, Viva 17; Salmant.P cum Sanchez, Salmant. 11, Tamburinius 12, Croix C), Holz- rum, quia votum, cum. sit lex partìeula-
.hujusmodi senìbus vires deficere. et pro- Pellizzario, Trullench et aliis, ac ipse EI- mann 18, Elbel >, Anacletus 15, negat quin- ris, non oblìgat nisi ad instar lègis eccle-
labi in. interitum, .ìta ut si in morbum in- bel d): ita excusat etiam sexagenarios a quagenarias excusari, nisi adsit specialis siasticae. .
"cidant ,difficulter. perfecte convalescant. praecepto jejunii. Praeceptum enim na-
1 De Praec. decat., qu. lO, art. 6,n. 8. - • Tr, 2, disp.l,
UndeGalenus l l sic dixit: Senz1z's cor- turale servandi sanitatem praeponderat n. 5.- 18 DePraec. Bccl., n. 17. - 14 Parto a,conCel'. 18,'
qu, 4, cap. 4, § 4, qu, 1. - • Parto 5, tr. 14, resol. sa.. de Causis excus. a ]ejunio, num. 507,·.sub 4. _ 18 Tr', lO,
pons .statum.,., sz'milz' ratione zi's quz' ex praecepto ecclesiastico jejunii; cum in ta- Naldus, Sum., v. Tempus, n.20. - • Lib, 45, num. a72 et disto 2, nume 64. - Laym., loc .. cìt.: - Tambur., Ioc,
.morbo convalescunt, in victu esse curan- libus senibus adhuc robustis, ut ait Pa- a7a. - • In4 Praec, EccI., cap. 4,qu, 4.- Narbona, Annal. cito - Elbel, 1oc. cito - Diana,. parto 9, tr, 7, .rescl, 7a.
tract, ]uris, anno 60, qu. 2,n. la etseqq. - • Lib, 7, dìsp, 82, 18 Decal., Iib. 4, cap.' 11, num~:.54. _ 1'1' Disp, uìt., de.
dum. . Hinc .commune adagium prodiit: laus 19, semper adsit periculum moraliter n. 17, v. f. - , Lìb. 5, cap. 1, dub, 4, n.6. - • De Praec,
-
Praec, Eccl., qu, 1, punct. ult,, n.A" i.f.· - lB':Iri4 :Piaec.',
Senectus ·ipsa .morbus est. eertum gravis nocumenti aut diminutio- decal., qu, 10, art. 6, num, 8. - 9 Tr. 2, disp, 1, qu, 4, Ecci., cap. 4, qu, 6. - 18 Tr. SO,. disp, a, .punct.' 2, §'5,
,ObjeCtioni Nec.òbstat zìicere cum Elbel, quod se- nis virium, quae semel amissae nunquam cap. 4, § 4, qu, 1. - 10 Lib. 4, tr. 8, cap. a, num, 2. _ num, 8. - 90 Lib.45, num. 379._·" Decal,; lib. 4,cap. 5;
rsatisfìt. 11 Tr. 2a, cap. 2, num. lal. - .. Deca1., lib.4, cap. 5, § 7, § 7, n. 9.
nesante sexagenarium annum certe te- recuperantur e).
nentur ad jejunium: unde cum dubium An autem annus sexagesimus debeat
accedat an deinde ob aetatem excusentur, esse completus ad excusandum?
nione, quam probabilem appellati sed proba- . 1037. - a) Machado, Perfeto conf., tom.T,
possidet praeceptum. - Nam responde- Affirmant Sporer 20 et Elbel f). - Sed bilius esse opinatur, ut S. Alphonsus supra Hh. 2, part.4, tr.3, docum, 9, n.4, adducit
notavit, sexagenarium robustum non eximi Sanchez id probabile existimantem. - PeIliz-
1 De Matrim.,lib. 7, disp. 32, n.17. - • Lib. 45, n.a67. loe. cito - 11 DeSanitate tuenda, lib. 5, cap. 4.- Elbel, a jejunio.
- • DePraec. Ecci., n.17. - • Tr.9, qu.2, cap. 2, qu.4, loc. cito - 1S Decal., lib. 1,cap. lO, n. sa. - .. Tr.1,disp. a, zarius, de Monz'a!ib., cap. 6, n. 25, eamdem
g) Palaus, tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 5, sententiam probabilem putat. - Et Diana,
resp. 1. - • De Praec. decal., qu. lO, art.6, n.8.. Trull., punct.7, n. 2. ~ Salas, in llUZI2l\e, tr.8, sect.25, num.258.
lib.a, cap. 2, dub. 7, n.a.. Mol/es., Sum., part.l, tr. lO, - 14 Tr. 11, cap. 2, n.110. - 18 Deca1., lib. 1,cap. a, § 7, n. 6, valde probabilem vocat opinionem quae part. 9, tr. 7, resol. 73, auctores istos affert
cap. 4, n. f!f7. - • Tr. 28, cap. 2, n. ISO.- Villal., parto 1, v. Leges, num.1. - 18 De Praec. partic., n. 480. - l'l" De sexagenarios a jejunio excusat, et ibi auctores tamquam probabilem eam judicantes.
tr.2a, diff.4, n.6. - Leand., de Praec. Ecci., tr.5, disp.8, Praec. decal., qu. a, art. 6, num. a. - 18 Tr.16, deHons citato - Et revera Sà, V. ]ejunium, n. 9.- b) Cajetanus forte non citatur a Sanchez
qu. 17. - ' Parto l, lib.7,cap. 17, qu. 4.- • Tr. SO, disp. a, canon., cap. 3, num, 36. - Sanch., Consil., lib. 7, cap. 2, « Excusat a jejunio, inquit, aetas...major sexa. pro hac sententia, et revera neque in 2am 2ae,
punct. 2,§5,·num. 6.- Angles, de ]ejunio, qu.6, difl: 6.- dub. 45, n. 6. - Pellis8ar., tr. 5, cap. 8,num. 115.. Trull., gesimo '. - Angles, de Jejunio, qu. 6} dijJ. 6, qu. 147, art. 4, ad 2, V. Ad primum de seni-
.B. Part."a, .confer; 16,,:de,.oblig. etc. jejunii, num. 458. - lib.1, cap. 7, dub. 27, n.2. - 18 Tr. SO, disp. a, punct. 2, probabile existimat senes excusari • post se-
o·Tr; 2,,·disp. 1, qu.·' 4,'cap. 4, § 4, qu. 1. - Roncaglia, § 5, n. 8. - so Tr. a, cap. 4, Append., n. 50. bus, neque in Sum., V. ]ejunium, §Jejunium
xagesimum annum •. - Llamas denique, Me- quibus personz's inexcusabz'liter sit ohligato-
thod., part. 3, cap. 5, § 20, simpliciter sexa- rium, id habet de feminis.
gellarios excusat. - Deinde vero Palaus, ex c) Croix, !ib. 3, parto 2, n. 1318, videtur
d) :Elbel,part. :5,confer. 13, de Horz's 31 Martii 1906 datis, presbyteris saecularibus ]oanne Sanchez, quem nee probat nec repro- quidem huic sententiae adhaerere, eam tamen
canon.,·n. .443.- ' •. In· dubio, inquit, an infir- sexagenariis in Hispania concessit, nempe: bat, subdit satis esse sexagesimum annum'in- non tenet expresse, nec contrariam expresse
mitassit· veregravis, ·vel periculum gravis • Benigne declarare dignatus est presbyteros ceptum . damnat aut rejicit.
infirniitatis rationabiliter timendum, standum saeeuIares sexagenarios in Hispania vi bullae h) In Hom. apost., tr. 12, n. 25, S. Do- 1038. - a) Fagundez allegatur utique a
erit- judicio .periti 'et conscientiosi medici, vel Crudatae et indulti pro carnibus vescendis, ctor expresse amplectitur hanc secundam Tamburinio, sed videtur esse mendum, cum
a superiore,'ù'bi id fieri potest, petenda dis- praecisione facta ab eorum majori vel minori opinionem: • Ad excusandum sexagenarium Tamburinius indicet: «Disp. ult., de Praec.
pensatio: in, quo puncto superiores non de· robore, vel infirmitate, uti carnibus posse a jejunio, inquit, sufficit annum sexagesi- EccI., qu.l, punct. ult., n. 4,fin.• , et ista indi-
bent .esse nimis'difficiles aut scrupulosi-. feriis II et III Majoris Hebdomadae, sicut fide· mum esse inceptum: ita ajunt Castrop., An- catio Bonacinae conveniat, non autem Fagun-
e) Hue referenda videtur dispensatio gene- les laici-. gles, Sà... etc., quia in favorabilibus annus dez. - Diana vero male a Tamburinio allega-
ralis.quam SS.D..N. Pius PP. X, per litteras f) Elbel, part. 3, confer.16, de Ob!ig. etc. inceptus habetur pro completo •. Cfr. etiam tur,cum ipse,part.l,tr. 9,resol.20,z·.f., utram-
S. Off., ad archiepiscopum Toletanum die jejunù', n. 458, id utique requirit in opi- !struz. e Pratica, cap. 12, n. 25. que senténtiam afferat, at neutram dijudicet.
 428 LIB. nr. - TRACT. VI. - CAP.
Verius,
per se non
Secunda tamen verior sententìa, quam
excusatur, tenent Laymann l, Sporer 2, Anacletus b),
Holzmann 8, Elbel b) et Roncaglìa s, affìr-
mat teneri, nisi adveniat specialis ratio
debilitatis. - Ratio, quia votum, quamvis
obliget ad instar praeeepti ecclesiastici
quoad modum, non tamen quoad perso-
naso Unde, sicut adolescens ante vigesi-
mum primum annum potest se obligare
ad jejunandum, ita et senes post annum
sexagesimum; et satis praesumitur ad id
voluisse se obstringere qui vovit jejunium
usque ad mortem, sive toto vz'tae suae
tempore.
Limitatio. Secus autem dieendum cum Anacleto b)
et Elbel b), si quis voveat sine tali expres-
sione, et non advertat ad aetatem sexa-
genariam. - Tune enim non tenetur: quia
eo easu vel eensetur se obligasse ad instar
praecepti ecclesiastici, juxta primam sen-
tentiam; vel quia tunc supervenit nota-
bilis mutatio, ad quam si advertisset, non
intendisset seobligare, juxta dieta n. 226.
1039. - Dubitatur 4°. An relz'giosi sexa-
genaru excusentur a jejunzi"s regulae?
Alii di· Affirmant Sporer a), Holzmann 5, Tam-
eu n t reli-
giosos sexa- burinius b),. item Rodriguez a),. Pasqua-
genariosex-
cusari a je- ligo et Sanctius, apud Salmant. 5. Quia
juniis regu-
Iae, pariter dieunt praeeeptum regulae obli-
1 Lìb, 4, tract, 8, cap. 3, num.2. - 11 Tract. 3, cap. 4,
Append., n. 51. - • De Praec. Eccl., num, 26. - • Tr. 9,
qu.2, cap. 2, qu, 4, resp. 1. _ 5 De Praec, Eccles., n. 26,
v. Dices 2. - Pasquai., Prax, jejunii, deciso 259, n. 3•.
Joan. sana, [Sanchesl. Select. disp. 54, num. 8•. • Tr. 23,
b) Anacletus, loc. cit., n. 78 et 79,' Elbel,
confer.18,n.528,asserunt easdem in generali
causas, quae a jejunio ecclesiastico excusant,
excusare etiam a jejunio quod ex voto debe-
tur, dummodo non constet de alia voventis
intentione. Quod quidem ab Elbel, n. 529,
his verbis explicatur: «Minime dubitandum,
inquit, quin aliquis possit sibimet ponere le-
gem strictius obligantem: immo talem a quo-
vis Fratre Minore vi professionis sibi poni
constat... Cum enim quisque illorum voveat
toto tempore vitae suae servare regutam
S. P. N. Francz'sci, et vi hujus sanctae regulae
jubeamur servare triplex jejunium, etc.,sequi-
tur pIane quod.... et senes post completum
sexagesimum adhue teneantur ad observa-
tionem hujus, modo supponantur valentes et
potentes viribus ».
1039. - a) Sporer, tr. 3, cap. 4, Append.,
n.51, probabilem; Hieronymus Rodriguez,
fluaestion. regular., resol. 75, n. lO, va1de
probabilem sententiam hanc existimant.
nr. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
gare ad instar praecepti ecclesiastici.
Sed negant Azor c), Elbel 7, Roneaglia 8; gant.AHi ne-
et Salmant.? cum Bordono, etc.
Ego distinguendum puto, et dico non s. Doctor
distinguit.
excusari, si in regula quam religiosi pro-
fitentur, expresse promittatur observantia
usque ad mortem. Secus, si promissio fit
sine illa clausula usque ad mortem, juxta
id quod diximus in praecedenti Dubio.
Et hujus sententiae videntur quidem esse
Salmant. d) ,. cum asserant in eorum re-
gula (seeundum quam loquuntur) obser-
vantiam usque ad mortem promitti.
1040. - Dubitatur 5°. An jejunzum sub-
rogatum voto castitatis oblz'get vovèntem
post sexageszmum annum?
Negat Tamburinius lO cum aliis; quia gantAHisexa- ne-
in illa aetate, ut ait, ipsa seneetus, utpote genarios te-
neri jejunio
magnis infirmitatibus obnoxia, aequiva-
~~Jt~~i;to
lenter est morbus a jejunio excusans. -
Affirmat vero Lacroix Il, dieens quod, sieut firmato
Alius af-
senes tenerentur in ea aetate ad eastita-
tem, sic tenentur ad jejunium illius viee
impositum. Sed haec ratio non eonvincit;
nam nimis probat: probaret enim quod si
vovens gravi laboraret morbo, adhue te-
neretur ad jejunium.
Quapropter, cum seneetus morbo ae- gans,S.Do.
Opinio ne-
quiparetur eisdemque aerumnis subjicìa- cìmprobabi-
tori non
liso
cap. 2, num. 132, - 1 Parto 3, confero 16, de Oblig. etc.
]ejunii, n. 460. - a Tr. 9, qu. 2, cap. 2, qu, 4, respvL -
SI Loc. cìt., n. 132. - Bordon), Variar. resolut, 18, n.6. -
l. Decal., lib.4, cap. 5, § 7, ex n. lO. - n Lib.B, parto 2,
num.1320.
b) Ascanius Tamburinius, de Jure abba-
tum, tomo 2, disp. 12, qu. 5, n. 7, huic opi-
nioni in ultima editione (anni 1650) adhaerere
videtur, quatenus eam ultimo loco exponit;
sed certe in prioribus editìonìbus, ut est Ro-
mana 1630, loc. cit., n.4, oppositam expresse
tuebatur.
c) Azor, parto l, lz'b.7, cap. 17, qu. 3, 10-
quitur de correlativo casu, dicens religiosos
adolescentes teneri ante vigesimum primum
annum regulae jejuniis.
d) Salmant., loc. cit., adducunt quidemDis·
calceatos, sed exempli gratia tantum, nec
suam doctrinam ad eos coarctant; quin etiam,
rationem Onlnino generalem afferunt: «Reli·
giosi professi, inquiunt, tenentur ad regulae
jejunia ante vigesimum primum anllUlll, ergo
etiam tenentur post sexagesimum. Secundo
promissio observationis regulae fitit· volun-
taria et perpetua, hoc est sine mitigatione
usque ad mortem, sicut promittimus BOS Car-
melitae Disealceati; ergo quamdiu vires sup-
DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO.
tur, non omnino improbabilis videtur
Sed vide- prima sententia. - Sed eum res sit valde
tur peten..
da disperi- dubia, putarem hune teneri ad impetrano
satio,
dam dispensationem: pro qua aetas illa
est quidem sufficiens causa.
Propositìc
damnata de
1041. - Tertia causa est LABOR.
latore ex- Ante omnia, hie est advertenda pro-
pììcatur,
pos. 30 damnata ab Alexandro VII, quae
dicebat: Omnes offidales quz' t'n republù:a
corporaiàer laborant sunt excusati ab
oblz'gationejejumi~ nec debent se certificare
an labor sit compatz'bilis cum jejunt'o. -
Merito Pontifex praefatam propositionem
damnavit; quia secundum eam omnes la-
borantes, sive ob officium sive ob recrea-
tionem, sive labor esset compatibilis sive
non eum jejunio, essent excusati: quod
falsum est. Ideo igitur fuit illa proseripta,
Quacnam quia nimis generaliter loquebatur. - Cae-
ar tes excu-
sento terum omnes artes quae exereeri non pos-
sunt nisi eum ingenti corporis agitatione,
a jejunio exeusant, eo quod in eis multi
spiritus consumuntur.
Hujusmodi artes laboriosas exercere,
et a jejunio excusari, ex communi sen-
tentia dieuntur fossores, agricolae, lapz'-
cidae, .figul,~ textores, lanarzi~ fullones,
bajult~ auri'gae, nautae remigantes, fabrs
lignarii, ferrarii et murarli. - Ita com-
muniter Salmant. l, Concina 2, Elbel 8 et
alii.
Iis merito adduntur cursores: cum
Sanehez 4, Wigandt 5, Roneaglia 6, Spo-
rer 7. - Sutores qui ealeeos conficiunt;
non vero qui coria scindunt a): Sanehez 8,
1 Tr, 23, cap. 2, num. 136. - • Dissert, 2, de ]ejunio,
cap. 24, n. 2. - • Parto 3, confero 18, de Causis excus. a
]ejunio, n, 508 et 509. - • Consil., lib. 5, cap. 1, dub. lO,
n. 6. - \; Tr. 5, exam, 4, n. 92. - 6 Tr. 9, qu. 2, cap. 2,
reg. in praxi, n. 2. - 1 Tr. 3, cap. 4, Append., n. 58. -
8 Loc. cit., dub. 7, num. 5. - ~ Tr. 23, cap. 2, n. 136. -
]0 Loc. cit., n. 509. - 11 Parto 1, lib. 7, cap. 17, qu. 8. -
lZ Tr.30, disp. 3, punct.2, § 5, n. 10. - 18 Tr. 5, exam.4,
n.92. - 14 Tr.3, cap. 4, Append., nume 58. - 15 Loc. cit.,
num. 136. - 16 Loc. cit., n. 10. - 17 Loc. cit., qu. 8. -
18 Parto 3, confero 18, de Causis eXCllS. a ]ejunio, n. 509.
- 19 Tr.30, disp.3, punct. 2, § 5, num. lO. - 20 De Praec.
petunt, ad regulae jejunia tenentur; alias pec-
cabunt juxta uniuscujusque regulae obliga-
tionem.
1041.- a) Azor, Palaus, Wigandt et Sporer,
locz's citatz's, simpliciter sutores excusant.
b) Holzmann, de Praec. Eccles., n.15, fitr-
narios praetermittit.
c) Tamburinius, Decal., Nb. 4, cap. 5, § 7,
429
Salmant.", Elbel l O, Azor H, Palaus 12, wi-
gandt 18 et Sporer 14. - Item furnarti':
Satmant.P, Holzmann b), Palaus 16. - Pi-
stores: Azor 17, Elbel 18, Palaus 19, Holz-
mann 20. - Coqu« plures dapes et multis
personis praeparantes, si fere per dìem
laborent; ut Salmant. 21 et Sporer 22, Ron-
caglia 28 et Tamburinius 24. Seeus, si pauca
fereula parent, vel tantum praesideant in-
ferioribus ministris. - Typographi prae-
lum versantes, non vero typos componen-
tes: Concina 25, Salmant. 25, Holzmann 27,
Elbel 28. - Famuli qui vehementer tota
die incumbunt majoribus laboribus; ut
Laymann 29 et Sporer 80. Non vero ancil-
lae lanam aut linum nentes, aut similia
levia servitia domus exhibentes; ut Tam-
burinius 81. - Secantes lapides; percur-
santes urbem ad vendendas merces:
Croix 82. - Ornantes templa sealas cir-
cumferendo: Tamburinius c). - Qui autem
bene advertit omnes hos laborantes non
excusari a jejunio, nisi laborent saltem
per majorem diei partem; non vero, si
per duas vel tres horas.
Barbitonsores communiter non excu-
santur; ut docent Lessius 88, Laymann 84, et
Salmant.s", etc. cum communi, - Excipe,
nisi aliquis artem suam sine refectìone
exereere non valeret propter- laboris mo-
lestiam vel propter eomplexionis debili-
tatem; ut dieunt Palaus 86, Sanchez 87, Maz-
zotta 88, Concina 82; et Ledesma d), Fagun-
de; à) ae Leander d), apud Salmant. d), ex
Lessio 40.
ECci., n. ·15. - " Loc. cit., n. 136. - .. Loc. cit, n. 58.
- a Tr. 9, qu, 2, cap. 2, reg. in praxi, n. 2, - !l'
Decal.,
lib. 4, cap. 5, § 7, num. 27. - .. Dìssert, 2, de ]ejunio,
cap. 24, n. 7. - 26 Loc, cit.,' n. 136. - 27 Loc. cìt., n. 15.-
ss Parto 3, confer, 18, num. 509. - 29 Lib, 4, tr, 8, cap. 3,
D. 3. _,30 Loc. cit., n. 58. - 81 Decal., lib. 4, cap. 5, § 7,
n. 25. - 3iI Lib. 3, parto 2, nUm. 1330. - 33 Lib. 4, cap. 2,
n. 43. - 34. Lib.4, tr. 8. cap. 3, n. 3. - 35 Tr. 23, cap. 2,
uum. 139. - " Tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 5, num. lO. -
3'l Consit., lib. 5, cap. 1, dub. 7, n. 8. - 38 Tr. 2, disp. 1,
qu. 4, 'cap. 4, § 4, qu. 2. - 39 Dissert. 2, de ]ejunio, cap. 24,
n. 6. - 40 Loc. cit., n. 43, i. f.
n. 30, in omnibus concordat, excepto quod
non loquitur de eo qui scalas circumfert.
d) Martinus Ledesma, 2 a 4 ae, qu. 17,
art. 3, dub. 9, propos. 2; Fagundez, de 4 0
Praec. Eccl., Nb. l, cap. 8, n. 16; Leander,
de Praec. Ecci., tr.5, dz·sp. 8, qu.70, a Sal-
mant., loc.c#., n. 139, allegantur ut qui excu-
sent simpliciter barbitonsores; Leander ta-
 430 LIB. lll. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTlS ECCLE6IAE.
Item Palaus 1, et Ledesma ac An-
gles e), apud Sanchez 2, excusant etiam
sartores. - Sed hoc non admittendum,
nisi ipsi peculiari debilitate laborent; ut
ait Concina 3. Vel nisi aliquando debe-
rent extraordinario labore etiam per ma.
gnam noctis partem suere, ut evenire
posset, si aliqua festivitas immineret, et
non possent necessarias vestes conficere;
ut dieunt Roncaglia 4 et Salmant. 5.
Pictores et scribae sive notarti' 110n
excusantur; ut verius docent Salmant, 6,
Tamburinius 7, Viva 8, et Elbel 9 cum com-
muni, ut asserit; contra Henriquez, Ma-
chado f), Leandrum f) et Pasqualigo f),
apud Salmant.v,',: nisi labor sit talis ut
non posset exerceri cum jejunio sine
magna difficultate. Neque horologt"arit','
ut ait idem Elbel. Sed excipe eos qui
magna horologia conficiunt, ad quae con.
struenda magnis viribus opus est.
Alli absolute excusant molitores, argen-
tarios et scuiptores " at Concina lO hos
non excusat nisi ob debilitatem perso-
nae. - Sed melius puto dicendum, in his
attendi debere qualitatem laboris, an sit
gravis et cum jejunio incompatibilis. Re.
gula enim communiter recepta est cum
Lessio 11, quod qui sine magno incommodo
nequit aliquam artem, etsi per se non la-
1 Tr. 30, disp. S, punct. 2, § 5, n. lO. - Martin. Le.
desma, 211 4"C , qu, 17, art. 3, dub.9, propos, 2•• !li Consil,,
lib. 5, cap. 1, dub. 7, n. 7 et 6. - • De ]ejunio, cap. 24,
n. 6. - 4 Tr, 9, qu, 2, cap. 2, reg. in praxì, n. 2, v. f. _
• Tr. 2S, cap. 2, n. 139. - • Loc, cit., num. 140.- , Decal.,
Iib, 4, cap. 5, § 7, num. 25. - • De Praec. decal., qu, lO,
art. 6, num, 4. - • Parto S, confero 18, de Causis excus, a
Jejunio, n. 510. - Joan. Henriq., Questiones practicas,
sect. 16, qu, 27, n.62. - Elbel, parto S, confero 18, de Causis
excus. a ]ejunio, n. 510. - 10 De ]ejunio, cap. 24, n. 6.-
11 Lib. 4, cap. '2, numi 43, i. f. - 12 Part.2, tit. 6, cap. 2,
men eos excusat dumtaxat si per totam inte·
gram diem artem suam exerceant.
e) Angles, deJejunio, qu. 6, diff.lO, negat
sartores a jejunio excusari.
f) Salmant., loc. ct"t., n.140, auctores istos
allegant, ut qui scribas simpliciter excusent.-
Atvero Machado, tomo 1, lib. 2, parto 4, tr. 4,
docum. 1, n. 3, dicit tantum eximi a jejunio
omnes qui manibus laborant. - Leander, loc.
cit.,qu.7l,123 et124; et Pasqualigo,decis.335,
n. 2, et deciso 306, n. 3 et 4, scribas et pictores
excusant, modo artem suam per totam diem
exerceant.
1042. - a) Armilla, V. ]ejunium, n. 4) in.
sinuat hanc opinionern, eo quod excusat eos
boriosam, exercere, vel propter debilita.
tem personae, vel propter aliam peculia-
rem circumstantiam, is non tenetur ad
jejunium.
1042. - Hic quaeritur l°. An artifices Artilices
v i t e s ex
dt"vt'tes, qut' ex offido exercent artes labo- dioffìcìo Iabo-
riosas, peccent St' t'n dt'e jejunti' laborem rantes ; turobjectio-
nibus,
assumunt?
Prima sententia probabilis affirmat, prooabili-
quam tenent S. Antoninus 12, Concina 13 siter laborent
peccant,
die jejunii,
cum Gabriele, Durando et Armilla a). _
Et hanc clare tenet etiam S. Thomas 14, ubi
sie ait: St' operis labor commode dijferrt'
possit aut dt'mt"nui absque detn'mento cor-
poralt's salutt's et exteriorzs status, qut'
requirt'tur ad conservatùmem corporalis
vel spt'rt'tualt's vtìae " non sunt propter
hoc Ecciesiae jejunt"a praetermittenda.
Verum secunda communis sententia, Communi-
quam tenent Silvester 15, Navarrus b), Sal. ter negatur,
manto 16, Viva 17, Lessius 18, Roncaglia 19,
Elbe1 20 ; Sanchez 21 cum Toleto, Ledesma,
Medina, et alli innumeri, dicit hos non
peccare, quamvis non indigeant pro sui
vel suorum sustentatione. - Probatur ex
decreto sive oraculo vivae vocis, prolato
ab Eug-enio IV anno 1440; ut testantur
omnes auctores c) citati, utque habetur in
Compendio Przvt'legtorum Fratrum Mt'.
norum d). In illo enim sie fertur Pontifex
§ 6. - 18 Dissert, 2, de ]ejunio, cap. 24, num, 4.• Gabr,
Biet, in 4, disto 16, qu, 3, art. 1, nota 4, v. Tertia causa .•
Durand. a S. Portkmo, in 4, disto 15, qu, lO, n.6. (lit. DJ.
- 14 2' 2", qu, 147,art. 4, ad S. - ,. V. Jejun,'um, n. 24.-
" Tr. 2S,cap. 2, n. 134et 136. - " In propos. SO Alex. VII,
n. l. - " Lìb, 4, cap. 2, n. 42. - " Tr. 9, qu, 2, cap. 2,
reg. in praxi, num. 2. -,. Parto S, confero 18, de Causis
excus, a ]ejunio, n. 508.- " Consìl., lib. 5, cap. l, dub. 7,
n. 4. . Totet., lib. 6, cap. 4, n. a.. Martin. de Ledesma,
2' 4", qu. 17, art. S, dub. 9, propos. 2•• Joan. Medina,
Cod. de ]ejunio, qu. 9, v. De his qui.
«qui exnecessz'tate cujuscunque debz'ti operis
non possunt jejunare _.
b) Navarrus, Man.) cap.21) n.16, excusat
artifices, «sive sint divites sive pauperes...,
quia nullus eorum qui operi laborioso incum-
bunt, ut plurimurn tam dives est, qui suo la·
bore ad aliquid ex praedictis non indigeat>,
scilicet,ut ipse antea dixit: • Non potest [sine
labore assiduo] se aut suarn familiam su·
stentare, aut collocare suas filias, aut studiis
filiorum necessaria suppeditare, nec sibi nec
suis ad cultum decentern necessaria com·
parare -.
c) Uno Roncaglia excepto.
d) Habetur ibi V. ]ejunium, n. 2; sed si-
DUB. 11. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO.
declarasse: Artijices laboriosas artes exer-
citantes, et rustict~ siue dtvi/es st'nt stve
pauperes, non teneantur jejunare sub
praecepto peccati mortahs. Et quod ao-
soh» possunt, et t'nduct" ad eleemosynas
et alt'a bona facienda.
Responde- Alicui e) hujusmodi dec1aratio visa est
apocrypha, dicenti: 1". Inepta videri verba
illa: sub praecepto peccati mortaùs ; ero
gone declarat pontifex teneri sub veniali?
et cur? Sed respondetur: quia facile hujus-
modi divites possunt venialiter peccare,
assumendo laborem propter cupiditatem
lucri; juxta dieta n. 885, V. Utrum. Et
ob hanc causam rationabiliter monet Pon-
tifex eos inducendos esse ad alia bona
opera facienda. - 2.° Inepta etiam videri
alia verba illa: et quod absolvi possunt;
si non peccant, a qua culpa absolvi de-
bent? Sed hoc clare intelligitur; eo quod
forte ii tamquam indispositi a confessariis
dimittebantur, propterea Eugenius decla-
ravit bene eos absolvi posse, non quidem
a transgressione jejunii, sed ab alìis pec-
catis confessis.
Caeterum, usquedum mihi non consta-
bit falsitas hujus declarationis, nunquam
audebo eam apocrypham dieere,postquam
tot classici auctores communiter pro vera
illam habent, et super ea suam sententiam
fundant.
Ratio autem hujus sententiae mihi vi-
detur esse: quia valde interest reipubli-
cae ne causa jejunii operarii intermit-
tant exercere artes quibus ex suo officio
incumbunt. Si enim in diebus jejunìi tan-
tum pauperes laborare possent sìne je-
junii obligatione, plures, quibus non est
opus actualiter laborare ad se susten-
tandum, laborem intermitterent: quod
certe verteret in notabile reipublicae de-
trimentum.
1 Decat. , lib. 4, cap. 5, § 7, n. 18. - Leand.} de Praec.
Ecc]., tr. 5, disp. 8, qu. 61. - Pasqual.} Prax. jejunii,
deciso 290, n. 4. - 51 Dissert. 2, cap. 24, num. 3. _ 8 Disp.
utt., de Praec. Eccl., qu. l, punct. ult., n.8 et 9. - 4 Loc.
cito - • In propos. SO Alex. VII, n. 5. - • Lib. 4, n. 216.-
gnatur littera O parva, qua significatur ora-
culum esse vivae vocis non authenticum.
e) Auctor iste est Concina, disserto 2, de
Jejunio, cap. 24, n. ].
1044. - a) Bonacina, disp. ult., de Praec.
Ecci., qu. 1, punct. ult., n. 9; Azor, parto 1,
431
1043. - Quaeritur 2°. An artijices qui
laborando sine gravi incommodo jeju-
nare valent, teneantur ad jf!junt'um?
Prima sententia negat, quam tenent sant AHi excu-
Iabo-
Tamburinius 1; et Leander et Pasqualigo,
apud Concina 2. - Ratio: tum quia con- r~j~ii~~
non sit gra-
suetudo communiter a jejunio eximit modum. ve n c o m- ì
omnes qui laboriosas artes exercent; le-
ges autem non respiciunt quod raro et
per accidens evenit, sed quod communi-
ter et per se- contingit; tum quia ab Eu-
genio IV in praefata declaratione omnes
hi fuerunt dispensati.
Secunda vero sententia, quam tenent mant Alii affìr-
t u nc
Bonacina 8, Concina 4, Viva 5, Reginal- teneri,
dus 6, affirmat teneri; modo tamen sit
manifestum quod ipsi jejunando grave
non subeant incommodum: cum ex una
parte lex universe obliget omnes qui va-
lent cum levi incommodo jejunare: et
ex altera satis non constat Eugenium
voluisse cum eis dispensare. - Secus vero dubium nisi si l
dc
dieendum, si dubium sit an jejunando gravi in-
commodo.
grave perferant incommodum; quia ex
communiter contingentibus, in dubio prae-
sumitur jejunium non esse compatibile
cum artibus laboriosis.
Haec secunda sententia, speculative opinio. Secunda
spe-
loquendo, videtur probabilior; sed in praxi culative
probabi-
vix reperietur unus qui ex hujusmodi Iior;prima,
practice,
labore non graviter relaxetur.
1044. - Quaeritur 3°. An excusentur
a jf!junt'o exercentes artes taooriosas t'n
dt'ebus t'n quious vacant a labore ?
Commune est inter doctores, quod ii opere Ccssans ah
uno
vel al t e r o
qui uno vel altero die non laborant non die cxcusa-
tenentur jejunare. Ita Sanchez 7, Bona- iur,
cina a), Azor a), Roncaglia 8, Elbe1 9, Tam-
burinius l0; Croix 11 cum Mendo et Diana.
Ratio, quia in primo die excusantur ad
reficiendam lassitudinem propter laborem
assumptum in die praecedenti: in altero,
'i Consi!., lib. 0, cap. 11 dub. 7 1 num. 10. - S Tr. 9. qu.2,
cap. 2, reg. in praxi, n. 2. - Il Parto 3, confero 18, de Causis
excus. a ]ejunio, num. 518. - 10 Decal. , lib. 4, cap. 5, § 7,
n. 24. - 11 Lib. 3, parto 2, num. 1338•. Mendo, Statera,
disserto 8, qu. 7. ~ Diana} parto l, tr. 9, resol. 9.
lib.7 cap.17, qu. 8, hanc tuentur sententiam,
si ta~en isti artifices jejunando grave senti·
rent incommodum ob laborem praecedentis
diei aut si redderentur inepti ad laborem se-
que~ti die suscipiendum,ut ipse S. Alphonsus
inferius notato
 432 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
ad servandas vires propter laborem in
subsequenti die assumendum.
Sed quid, si tn t"tlis duobus dt"ebus posset
aliquis stne' gravi tncommodo jiifunare ?
nisi,juxta
quosdam, Bonacina 1; Ledesma et Medina, apud
possit faci- Viva a, affìrmant teneri: nisi experti jam
le jejunare.
fuerint ex praecedenti labore laxatos ma-
nere, vel minus aptos reddi ad laborem
Aiii abso- pro die sequenti. E contrario Elbel 8, San-
Iute excu-
santo chez 4 cumVictoria b)} etc.; Diana 5 cum
Fagundez et Hurtado, absolute excusant j
quia ipse labor lassitudinem infert. - At
S. Alphon- ego sentio cum Viva 6, pariter distin-
sus distin-
e.:uit. guendum, ut in praecedenti Quaestione:
nempe, quod si manifeste ipsi grave in-
commodum ex jejunio non sustinerent,
tenerentur jejunare, Secus, si non mani-
feste: in dubio enim excusantur; quia ex
communiter contingentibus praesumptio
stat pro necessitate alimenti, ut vel refi-
ciantur a labore exercito, vel idonei red-
dantur ad laborem exercendum.
Assumens
laborem ut
1045. - Quaeritur 4°. An qui laborem
eximatur a assumt't ut eximatur a jiifunio excusetur
jejunio ;
a cttlpa?
ve~osJe~~: Non videtur dubitandum quod hic,
gationem postquam graviter est defatigatus, etiam
éxìrnitur ;
Malo fine, et .etiamsi praeviderif defati-
gationem illam fore incompossibilem cum
jejunio, ad illud non tenetur; ut commu-
nissime docent Laymann 7, Pater Con-
cina 8; Sporer 9 cum Medina; ac Diana a)
et Silvester, Paludanus, Sanchez, Palaus,
1 Disp, ult., de Praec. Eccles., qu, 1, punct. ult., n. 9.
- Petr, de Ledesma, Sum., part.2, tr.27, cap. 2, dub. 3,
post conci. 5, v. Adverte. - Barthol. Medina, Sum., lib. 1,
cap. 14, § fO,v. Per necessitd. - "In prcpos, 30 Alex. VII,
n. 9. - e Parto 3, confer.18, de Causis excus. a ]ejunio, n. 518.
- • Consil., lib.5, cap. 1, dub.7, n. lO. - • Part.l, tr. 9,
resoI. 9•• Fagund., de 4' Praec. Eccl., lib. 1, cap. 8, n. 16. -
Thom. Hurtad., Resol. mor., tr. lO, Append., cap. 9, n. 185,
139et 140 (non citatur a Diana). - • In prop. 30 Alex. VII,
n. 9. - 'l' Lib. 4, tr.8, cap. 3, n. 5, v. f. - 8 Dissert. 2, cap. 22,
n. 2. - 9 Tr. 3, cap. 4, Append., n. 61. - Barthol. Medina~
Sum., lib. 1, cap. 14, § lO. - Silvest., v.Je;unium, n. 24. -
Paludan., in 4, disto 15, qu. 4, art. 2, conci. 5. (n. 19.) -
Sanch., Consil., lib. 5, cap. 1, dnb. 7, n.12 et 13. - Palaus,
tr. 30, disp. 3, punct. 2, § 5, n. lO•. Fill., tr. 'ZI, parto 2,
n. 123. - Pasqual., Prax. jejunii, decis.320, n. 1. - 10 Lib. 3,
b) Victoria, a Sanchez utique pro hac sen- quod quamvis accipiat laborem tamquam vo-
tentia citatur, absque tamen loci indicatione; luntarium et sine causa, non peccat mortali-
et revera haec tantum scribit in suis Com- ter, quia sine fraude iter arripit, cum quo non
mento manuscriptis ad 2 a m 2 ae , qu. 147, stat jejunium». MS.Vatic. Ottobon., cod.IOI5b,
art. 4: « Dico quod quicumque ex quacumque [01. 347 t.
causa suscipit laborem, quo stante non potest 1045. - a) Diana, parto 1, tr. 9, re30l. 40,
jejunare, excusatur •. Et inferius: • Ego puto opiniones tantum de hac re exponit, nec de
Fillluccius et Pasqualigo (qui asserit com-
munem esse sententiam), apud Croix 10._
Ratio, quia jam ille est factus moraliter
impotens ad jejunandum.
An autem iste apponendo impedimen-
tum peccet contra jiifunzì' praeceptum ?
Negant Salmant. 11; cum Pasqualigo, al?ponen-
do Impedì-
Sanctio et Rocafull, apud Croix 12 Ratio, mentum,ju-
xta q u os-
ut dicunt, quia tUDC ille utitur jure suo, dam non
quo potest se extrahere ab obligatione peccavìr,
legis: sicut se eximit ab obligatione jeju-
Dii qui egreditur e sua patria, ubi aderat
obligatio jejunandi, ut alium locum adeat
in quo tale praeceptum non adest. - Sed
omnino affirmandum cum sententia com- Omnino
affirman-
muni, quam tenent Sanchez 18, Azor 1" Pa- dum eum
ter Concina 15, Mazzotta 16, et Diana 17 (qui peccasse.
ait ab hac sententia non recedendum,
quidquid prius alibi dixerit); item Viva 18
et Croix 19, qui dicunt contrariam senten-
tiam communiter rejici. Ratio, quìa licet
is non peccet contra praeceptum jejunii,
omittendo jejunium post defatigationem;
peccat tamen, quia operatur in fraudem
praecepti: omnis enim lex obligat ne
quid fiat data opera ut lex eludatur; ex
D. Thoma. Vide num. seq.
1046. - Quaeritur 50. An peccet contra le- Assumen-
tem l a b o-
gemjejunti"quisinejusta causa laboremas- rem sineju-
sumit} quamvis non znfraudem praecepti? sta causa,
alii negant
Negant Roncaglia 20; Bonacina, Le- peccare.
desma, Medina, Leander, Pasqualigo et
alli, apud Croix 21.
parto 2, n. 1334.- 11 Tr. 11, cap. 2, num. 164. - Pasqual.,
loc, eìe., n. 3. - Joan. Sanct., Select. disp. 54, num. 14. _
Rocafull, Prax. theol. mor., tomo 2, tr, 6, lib. 3, cap. 9,
n. 153 et 164. - 19 Loc, cìt., n.l334. - 18 Loc, clt., dub, 7,
num, 11 et 13. - 14 Parto 1, lib. 7, cap. 17, qu. 9, i. f. _
.. Dìssert, 2, cap. l, § 2, num. 1, ad 2. - 18 Tr. 1, disp.2,
qu. 2, cap. 4. - " Parto lO, tr. 14, resol. 11. - 18 De Praec.
decal., qn. lO, art. 6, n. 7. - 19 Loc. cit., n. 1334, i. f. _
D. Thom., 14 211e , qu. 71, art. 5. - 90 Tr. 9, qu. 2, cap. 2,
reg. in praxi, n. 2. - Bonac., disp. u~t'J de Praec. EccI.,
qu. 1, punct. ult., num. 9, cl1m disp. 2, de Peccat., qu.8,
punct. 1, n. 16. ~ Petr. de udesm.~ Sum., parto 2, tr. 27,
cap. 2, dnb. 5, post concl. 6, v. Dico 2. - Barthol. Med"na,
Snm., lib. I, cap. 14, § lO. - Leand., de Praec. Ecci., tr..5,
disp. 8, qn. 156. - Pasqual., deciso 317, n. 4 et 5. - .. Lib. 3,
parto 2, n. 1334. -
DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO. 433
Omnino Sed oppositum pariter omnino tenen- idem ait de itinerante ex aliqua causa
affirman-
dum eum dum; ut censent Laymann a)} Sanchez b); honesta, etsi non necessaria, puta ad vi-
peccare.
Palaus b) cum Navarro, Cajetano, Toleto, sendos propinquos vel patriam, ad venan-
Abulensi, Filliuccio, etc. communiter; item dum, ad ludendum pila; tunc enim semel
Croix 1 cum Sanchez b)} Diana ac aliis. vel iterum excusat c). - Sed his non uni-
Et hanc dare docet S. Thomas 2, ubi 10- verse acquiesco: praesertim si sola de-
quens de eo qui se occupat talibus} qUt~ lectationis causa iter sive aìius labor
bus ab eunda ad ecclesiam impeditur suscipiatur; ut bene ajunt Abel1y 5 et
(nempe ad Sacrum audiendum), daninat Sporer 6.
de peccato omissionis; et rationem addu- Caeterum probabiliter Elbel 7; Sporer 8 Laborans
cit: Qui enim vult aliquid cum qua aliud cum Laymann ; et Sanchez 9 cum Caje-
ad rarum
lucrum pro-
simul esse non potest , ex consequenti tano, Navarro, Angles et aliis communi-
babili t er
non peccato
Objectioni vult ilio carere. - Nec obstat dicere ter, excusant a culpa eos qui, licet ex
satis1it.
quod, si quis obligatus ad Sacrum audien- proprio officio non laborent, tamen labo-
dum, alio pergat ubi non adest tale prae- rem aliquem magnum assumunt ob rarum
ceptum, eo fine ut eximatur, vel praevi- lucrum d). Sicut probabiliter non peccant
dens sic eximi ab obligatione Missae, qui ob hujusmodi causam laborant in die
non peccato Nam bene respondet Maz- festivo; ut ait idem Sanchez, utque dixi-
zotta 8 quod hic talis alio eundo omnino mus de tertio Praecepto n. 301 et n. 332
eximitur a debito Sacri audiendi; sed qui cum aliis,
opus assumit ad se liberandum, vel prae- 1041. - Ratione pariter laboris excu- Iter fa-
santur a jejunio iter facientes pedestre ciens pedì-
videns se liberatum iri a jejunio, adhuc bus, quando
remanet ad illud obligatus, licet postea per majorem diei partem; ut probabiliter eximatur.
propter laborem assumptum a jejunio docent Sanchez lO, Lessius a)} Holzmann 11,
Palaus a) et aHi communiter. - Sicque
excusetur.
Quid, si Notat autem Sanchez 4 cum Victoria pariter excusantur muliones et agasones
laboret ex
fine utili et aliis, quod si quis non ad recreationem, pedestres mulas aut asinos ducentes; ut
non neces-
sed ad finem utilem, licet non necessarium, Salmant. la cum Sanchez b)} Palao b), To-
sario.
assumit laborem, non peccat contra prae- leto b)} Laymann b)} etc.
ceptum jejunii si postea non jejunet. Et Hoc tamen intelligitur lO. Nisi per-
Nauar., Man., cap. 21, n.17.~' Caietan., Sum., v.Jeju- cap. 4, Append., n. 61. - 'l' Parto 3, confero 18, de Causis
nium, cap. 3. - Tolet., Iib, 6, cap. 4, n. 4. - Abulensis, in excus. a Jejunio, n. 526. - 8 Loc. cit., num. 60. ~ Laym"
Matth., cap. 6, qu. 140. - Fill., tr. 27, parto 2, n. 125. - lib. 4, tr. 8, cap. 3, num, 3. - \I Consil., lib.· 5, cap. 1,
1 Lib.B, parto Z, n. 1334•. Diana, parto lO, tr. 14, resetrì. dub. 7, num. 2. - Cajetan." Sum., v. Jejun1.·um~ cap. 8..
- 2 1<1 2u, qu, 71, art. 5. - S Tr.l, disp.2, qu, 2, cap. 4, Navar., Man., cap. 21, n. 16. - Angles, de ]ejunio. qu, 6,
diff. 12. - Sanch., loc. cìt., n. 2. - 10 Loc, cit., dub. lO,
V. Dico 2'. - • Consil., Iib, 5, cap. 1, dnb. 7, num. 16. -
Victoria, in 2,m 2", qu, 147, art. 4 (MS. Vatic. Ottobon., num, 3. - 11 De Praec. Eccl., num.15. - " Tr. 23, cap. 2,
cod. 1015b, fol, 347'). - • De ]ejunio, § 2, n. 3. - e Tr. 3, num.137.
ulla judicium profert; unde non recte citatur causa, nisi frequenter fiat; tunc enim pecca-
a Sporer; quin etiam resol. 52} Diana, quam- tum esset contra jejunii legem.
vis neget sibi displicere sententiam Sanchezii, c) Sanchez, Consz'l., lib. 5, cap. 1, dub.7,
attamen subdit recedendum non esse a sen- n. 18, ludentem pila aut venantem, semel et
tentia quae negat excusari illum qui ea inten- iterum excusat,si id faciat exercitii aut recrea-
tione laborem assumit. tionis causa; illum vero, qui patriam vel pro-
1046. - ,,) Laymann, lib. 4, tr. 8} cap. 3, pinquos inviseret, ne aliis diebus a scholis
n.5, illicitum esse ait corporis exercitia haud abesset (ibi enim de scholari disputat), toties
necessaria, V. g. pilae lusum instituere. «cum n. 17, excusat quoties libuerit.
proposito jejunium idcirco solvendi •. d) Sporer dicit: Ad «honestum lucrum '.
b) Sanchez, Consz'l., lib. 5} cap. 1, dub.7, 1047. - a) Lessius, lib. 4, cap. 2, n. 43}
n. 15} ex parte consentit, asserens peccatum illos excusat qui ad nundinas vel ad alia ne-
esse contra jejunii legem, si talis labor sit gotia iter conficiunt, «praesertim pedites ». -
injustus, scilicet si assumatur ob finem inho- Palaus vero, tr. 30} disp. 3} punct. 2, § 5,
nestum; idemque tenet Palaus, tr.30} disp. 3, n. lO excusat iter pedibus facientes, « si
punct.2, § 5, n. lO. Secus vero ait accidere quatu~r vel quinque leucas pertransire de-
Sanchez n. 16 et 17, si labor sit honestus; beant '.
etiam si, n. 18} assumatur solius recreationis h) Sanchez, loc. cit.} dub. IO} n: 6; Palaus,
S. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. II. 28
 434 LIB. 111. - TRACT. VI. - CAP.
sona, completo ìtìnere et alia refectione
non sumpta in notabili quantitate, jam
postea satis se reficiat: tunc enim nequit
secundam eomestionem faeere, nisi die
sequenti iter prosequi deberet. - Intelli-
gitur 2°. Nisi iter eommode differri pos-
sit; ut doeet D. Thomas 1, dicens: Si pe-
regrz'natio.... commode differrz' possit.....,
non sunt propter hoc Ecclesiae jejunia
praetermittenda. Et eum sequuntur Les-
sius 9; et Laymann 8 eum Silvestro, To-
leto et Medina. Quando autem, incepto
itinere jejunii dies intercurrit, non tene-
tur itinerans ab illo desistere ut jejunet;
uti docent c) Sanchez' cum Abulensi, Lay-
mann; et Sporer 5 cum aliis communiter.
Sed dubitatur IO. Quale .iter commu-
niter loquendo sufficiat ad excusandum?
Quantum Pasqualìgo apud Croix 6 dicit satis esse
itineris re-
q.uiratur. iter septem milliarium, id est duarum leu-
earum. et mediae (leuca enim importat
hic spatium trium milliarium, sive unam
horam itineris). - Sed haee opinio ab
aliis non recipitur: qui probabiliter di-
cunt requiri ad exeusandum saltem iter
quatuor vel quinque leuearum; ut Sal-
manto d), Palaus 7; Viva 8 cum Tr.ulleneh
et Diana: quamvis Lacroìx v eum Bona-
cina, Filliuccio e), etc., requirat iter ad
minus quinque leucarum, id est quinde-
cim Inilliarium. - Si tamen via esset tam
ardua, aut tempus tam asperum, aut si
12:1 2 qu.147, art. 4, 'ad. S. - 9 Lib. 4, cap. 2, n. 43.-
4 11
, parto lO, tr. 14, resol. 2. - Bonac., disp. ult., de Praec.
3 Lib. 4, tr. 8, cap. 8, num. 3 ~ Silvest., v. Je}"1'zium,
n. 23. v. secundum. - Tolet., lib. 6, cap. 4, n. 4. - Joan.
Medina, Cod. de ]ejunio, qu. 9, v. Ad ,'d reducitur. -
• Consil., lib. S, cap. 1, dub. 11, num. 5. - Aòulens,'s, in
Mlltth., cap. 6, qu. 140.. Laym., 1oc. cit., cap. 3, n.5. -
• Tr.3; cap. 4, Append., n.66. - Pasqual., Prax. jejunii,
deciso 313, num.4. - 6 Lib. 3, parto 2, n. 1344. - , Tr. 30,
disp. 3, punct. 2, § 5,n. lO. - 8 De Praec. decal., qu.10,
art. 6, n.4... T'rull., lib. 3. cap. 2, dub. 7, n. 12. - Diana,l
loc. cit., Toletus, lib. 6, cap. 4, n. 2; Lay-
'mann, loc.cit., n. 3, non citantur pro his exem-
plis a Salmant.
c) Loquentes de peregrinatione devotionis
causa.
ti) Salmant., tr. 23, cap. 2, n. 137, excu-
sant iter pedestre facientes «per magnam
diei partem, quia est labor non parum debi-
litans, maxime si esset per quatuor aut quin·
que leucas •. Negant vero excusari, si breve
sit iter, «ut per unam aut duas leucas •.
e) Croix, loc. cit., n. 1344, citat quidem
&macina pro hac sententia (non vero Filliuc-
111. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
itinerans esset adeo debilis vel itineri
non assuetus, ut non posset jejunare sine
magna difficultate: ob has causas ali-
quando posset eumexcusare a jejunio
iter etiam sex milliarium vel minus.
Ha Sanchez 9, Salmant. lO, Roncaglia 11
et Croix 19. Sic pariter Tamburinius 18
reete excusat famulos pedestres, comi-
tantes dominum qui per totum diemequi-
taret per urbem. - Et sic adhuc proba-
biliter quidam doctus excusabat famulos
qui jugiter per diem ìnservìunt, ambu-
lantes ad emendum, ad comitandum, ad
litteras ferendas, et siInilia.
Dubitatur 2°. An iter faaentes equis
vel rhedzs excusentur a jejumo ?
Damnata quidem fuit prop. 31 ab Ale- Propositi';
xandro VII, quae dicebat: Excusantur tt,:,n:~~n~~
absolute a praecepto jejumi' omnes t'llt' equitando,
qui iter agunt equitando, utcumque iter
agant, etiamsi iter necessarium non sit,
et etzamsz' iter unz"us dùd confictant. -
Caeterum communiter DD. excusant qui Iteragens
equo vel
sic itinerantur per plures dies; ut Sal- rlieda plu-
resdies exi-
manto 14, Sanchez 15, Roncaglia 16, Lay- mitur.
mann 17, et Viva 18 cum Trulleneh f). (Viva
tamen et Laymann requirunt ut tale iter
sit saltem per octo dies; sed hoc videtur
niInis rigorosum). - Bene autem advertit
Viva quod hujusmodi itinerantes non ex-
cusantur, si constet eos sine magno incom-
modo posse jejunare.
EccI., qu. 1, punct. ult., n. 11. - 9 Consil., Iib, 5, cap. 1,
dub. lO, n. 3. - 10 'I'r, 23, cap. 2, n.137. - 11 Tr. 9, qu. 2,
cap. 2, reg. in praxi, n. 2. - 10 Lib. 3, parto 2, n.1344. -
18 Decal., lib. 4, cap. 5, § 7, num. 25. - lO Tr. 23, cap. 2,
n. 138. - " Consil., lib.5, cap. 1,dub. lO, n.5. - 18 Tr.9,
qu.2, cap. 2, t'ego in praxì, n. 2. - 11 Lib. 4, tr. 8, cap. 3,
nume 3, i. f. - 15 De Praec. decal., qu. 10, art. 6, nume 4.
- Viva, Ioc. cito - Laym., loc. cito - Viva, in proposo 31
Alex. VII, n. 6.
cium, qui, tr. 27, parto 2, n. 122, dicit duo-
decim aut quindecim milliaria excusare); at
ipse Croix concludit: • His non obstantibus,
probabilius est... regulam generalem in istis
statui non posse, nisi hanc unicam: tuni tan-
tum excusari itinerantem a jejunio, quando
cum labore itineris, quomodocumque tandem
illud fiat, non potest consistere jejunium sine
magna difficultate et incommodo •.
f) Trullench, lib.3, cap. 2, dub.7, n.12,
negat equites communiter excusari, .prae-
sertim si tempus longum non sit, ut si mn-
tum sit sex aut ,acto dierum. •.
DUB. Il. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO. 435
!temquan-
doque ltine..
Praeterea, recte dicunt Croix t, Ron- magnas dsaetas faet'endi, vel ett'am mul-
rans uno caglìas; et Salmant." cum Sanchez, Azor g) , tum laborandz~ vel propter conseruatio-
die.
Toleto g), Trullench, etc., posse aliquando nem uùae corporaiis, vel propter aliquùi
excusare iter etiam unius diei, si agen- necessarium ad m'tam spt'rt'tualem, et si-
dum esset cum magna defatigatione, ut mul cum hoc non possint Ecclesiae jeju-
evenit cursoribus; vel si -equitans sit de- nia ooseruari: non oòlzgatur homo ad
bilis, aut tempus sit asperum, vel iter jejunandum. Quz'a non m'detur fuisse t'n-
arduum aut extraordinarium. - Iter au- tentzo Ecclesiae statuentts jejunz'a, ut per
tem octo vel deeem leucarum putant hoc zmpedz'ret alt'as pias et magt's neces-
non esse extraordinarium h) Salmant. cum sarias causas. - Subdit tamen S. Doctor:
Sanchez, Toleto, Trullench, Lastra, Co- Vt'deturtamen z'n taltòus recurrendum esse
rella, etc.; contra Machado, Diana, Lean- ad superzòrzs dzspensationem: nisz' forte
drum, etc. ubt' est t'ta consuetum, quz'a ex hoc zpso
Itineran- Merito autem hic notat Viva 4 cum quod praelatz' dz'ssz'mulant, vz'dentur an-
tes, quomo-
Sanchez 5, quod itinerantes, si non ha- nuere. Sed facile S. Thomas dispensatio-
feOjJ':i~:
servare, beant cibos quadragesimales sufficientes nem hanc potius requirit ad majorem
ad sustentandum, potius debent refici la- cautelam vel de convenientia, non vero
cticiniis, adhue in quadragesima, et ser- de necessitate; cum mox prius jam dìxe-
vare jejunium, quam aliis legalibus cibis rat , ut supra: Propter hujusmodt cau-
levioribus vesci et jejunium frangere; quia sas pt'etatt's non oblt'gatur homo. ad je;"u'
observantia jejunii praestat abstinentiae nandum.
a lacticiniis. Sed Dubium fit: an hujusmodt opera
Opera pie.
tatìs excu-
1048. - Quarta causa excusans est ajejumo excusantz'a POSSt'nt susczpz' spon-
santo PIETAS. Communiter docent DD. propter te, et non ex officzo vel obedzentz'a?
hujusmodi causam pietatis posse homi- Negant Silvester, Navarrus, Cajeta-
nem jejunium omittere, scilicet ob pera- nus a) et alii, apud Salmant. 8. - Sed pro- Etiam,
gendam aliam piam caritatis aut religio- babilius affirmant Sanchez 9; et Salmant.w R~~~:o~~~
nis operam, quae sit majoris boni quam cum Armilla a), Gabriele, Palatio et Vil- suscepts.
jejunium. Ita Salmant." eum aliis passim; lalobos a). Idque expresse docet D. Tho-
ex D. Thoma 7, ubi sic ait: St' autem tm- mas 11, ubi dicit: St' ett'am st't tanta aòstz-
mmeat necessitas statt'm peregrz'nandz' et nentia, quod homo aò opertòus utz'/iOrtÒUS
Lib. 3, parto 2, n.1344. - , Tr.9, qu, 2, cap. 2, reg,
1 Nooor., Man., cap. 21, num. '16 et 17. ~ Tr. 23, cap. 2,
8
in praxì, n. 2. - 8Tr. 23, cap. 2, n. 138... Sanch. 1 Consit., n. 142. - 9 Consil., lib. 5,cap. 1, dub. 13, n. 2. -
10 Loc.
lib.5, cap. 1, dub, lO, n. 4. - Trull., lib.3, cap. 2, dub, 7, cìt., num. 142. ~ Gabr. Biet, in 4, disto 16, qu. 3, art. 1,
num. 12. - • In propos.31 Alex. VII, num. 11. - • Consìl., noto 4, V. Nota. - Mi<:h. de Palat., in 4, dist. 15, disp. 8,
Iib, 5, cap. 1, dub, 32. - e Loc, cìr., num.142. 'I 2- 2Ae ,
-r-. v. Rursum poscente pietate. - 11 In4, disto 15, qu. 3, art.1,
qu. 147, art. 4, ad3. - Si/vest., V. Jejunium, num. 26.. solut. 2, ad 3.
g) Salmant. non satis distincte auctores tamen addunt sententiam affirmantem com-
allegant. - Azor enim, part.1, Nb. 7, cap. 17, muniter' rejici, et iter octo vel decem leuca-
rum per se non sufficere, nisi sit aliqua cir-
qu.9, haec non concedit; Toletus vero, lib. 6,
cap. 4, n. 2, cursores absque limitatione aut cumstantia specialis; et allegant auctores cita·
explicatione excusat. tos, e quibus Lastra, in propos. 31 Alexan-
h) Salmanticenses, loc. cit., n. 138: • Dit- dri VII, n. 67, ad amussim concordat; Sanchez
ficultas est, inquiunt, de itinere unius diei, si vero, loc.cit., dub.10, n. 4 et 5, negat equites
in eo decem aut octo leucas conficiant». Et per se et communiter excusari, nisi sit cir-
pro sententia affirmante id satis esse ad ex- cumstantia particularis, vel nisi post multas
cusandum, a1legant Machado, Diana, Lean- diaetas et labores; Toletus autem, loc. cit.,
drum, etc.; et re quidem vera, Leander, de cursores excusat; Corella, in Pratica, tr.17,
Praec. Eccl., tr. 5, disp. 8, qu. 101 et 102, n. 193, negat unum diem satis esse per se ad
ita docet; Machado autem, Perfeto confess., excusandum. - De Tru1lench denique, vide
tomo 2, lib. 6, parto 8, tr. 6, docum. 3, n.1, . hic superius, notam f.
absolute excusat eos qui equitando itineran- 1048. - a) Cajetanus, V. ]ejunium, cap. 3,
turi quam ]oannis Machadosententiam Diana, requirit utique pro peregrinatione, ut ex offi-
parto 8, tr. 7, resol. 40, soli:unmodo refert, cio vel obedientia suscipiatrir; non vero pro
:ri.eque eam approbat aut reprobat. - Salmant. aliis misericordiae seu pietatis 9fficiis. Idem·
 436 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. 1II. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE. DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNIO. 437

impediatur, quamvis ad ea de necessitate sant a jejunio etiam eos qui simplicis devo- cumNavarroj)}Cajetanoh}Trullenchj)}etc. perferre, tunc possunt excusari. - Et hoc Intentio
1ueri non
non teneatur, indiscretum est jejunium tionis causa peregrinationem suscipiunt.
J Quia actio concionandi est valde laboriosa, valet etiamsi ipsi concionentur causa lu- tollit excu-
sationem.
etsi non sit z'llz'c#um. Modo, intelligitur Sed haec opinio non videtur satis tuta, sem- tum propter studium ad id necessarium, cri, ut dicunt Sporer 8, Tamburinius 9;
(ut infra explicabimus), opera illa ex justa per ac ipsi commode peregrinationem dif- tum propter corporis agitationem. Et hoc Sanchez lO cum Navarro et Angles contra
causa assumantur, et differri non pos- ferre possunt, ut docet D. Thomas 6, ubi maxime locum habebit pro Inissionariis, Cajetanum, Ledesma et Armilla l); et
sint. ait: Si peregrinatio et operis labor com- qui diebus missionis cum vehementi agi- Salmant.P curo Lessio m), Bonacina, etc.
Servientes 1049. - Hinc. l°. Excusantur quiplurz: mode differri possù aut diminui absque Monitumde tatione concionantur. - Caeterum decet Ratio, quia hujusmodi lucrum, cum sit
i n f i r m i.s , bono exem..
quando ex- bus infirmzs cum magno labore inservzunt detrimento corporalis salutls"' uel spz'ri- J
p'lo. quidem concionatores omnes, qui non so- justum stipendium talis laboris, licite in-
cusentur.
in hospitalibus aut monasteriis; ut dicunt tuahs vitae non sunt propter hoc Eccle- J
lum verbo, sed etiam exemplo debent tenditur; et aliunde ex tali intentione non
Palaus a)J Bonacina a)} et Salmant, l cum siae jejunza praetermùtenda. Et sic alii praedicare, ur quantum fieri potest, ad impeditur utilitas audientium.
Ledesma », etc. communiter, ut Lessìus", Laymann", Holz- aedificationem populorum jejunia sata- 4°. Excusantur cantores sive musìcì Cantores,
quando ex-
Qnando, 2°. Excusantur peregrinantes ad loca mann f) et Salmant. a, gant observare, ut faciunt qui perfectìo- qui jejunium observando vocem amitte- cusentur.
peregrinan-
tes ad loca sacra: - modo ipsi vero zelo peregrina- Quando vero peregrinatio jam suscepta Pcregri- nis amantiores sunto rent nec possent suum officium exercere,
sacra. natio jam ut dicunt Anac1etus 12, Sporer 18, Elbel 14 ;
tionem suscipiant in magnum Dei hono- fuerit, et interim dies jejunii occurrat, non suscepta, An vero excusentur quz tantum ter
rem aut magnam aedificationem commu- est obligatio intermittendi eam ut jejunium non inter-
mi tte nda
oe! quater in hebdomada conciones ha- et Lessius n) cum Silvestro, Navarro n)
nem, nempe si sint personae gravis aucto- servetur, prout communiter inquiunt San- propter je- bent? et Tamburinio.
jumum,
ritatis (ut ait Cajetanus apud Laymann 2); chez 9; et Salmant. lO cum Abulensi, Spo- Quid de Affirmant absolute Sanchez l, Ronca- 5°. Excusantur lectores scz'entzarum qui Qnando,
concsonan- lectores
vel si peregrinatio vertat in magnam rer 11, et Laymann 12, qui ait id ut certum tibus tervel glia 2, Tamburinius "; et Henriquez, Trul- magno studio et labore indigerent; non scientia ..
quater in rum.
ìpsìus peregrini spiritualem utilitatem, ut tenendum. hebdoma- lench ac Pasqualigo, apud Salmant. 4. vero qui dictant lectiones jam prius ordi-
da. Idem sentiunt Busenbaum (ut supra), EI- natas et saepius repetitas. Ita communiter
dicunt Sanchezs, Holzmann 4; et Salmant. 5 3°. Excusantur concionatores qui prae- Quotidic
cum Silvestro c)J Abulensi d)J Palao, Villa- dicant quotidie sive frequenter in quadra-
vcl frequen-
ter concio- bel 5 et Viva 6: modo tamen, ut isti di- Roncaglia 1~, Elbel 16 ; et Salmant. 17 cum
lobos, etc. - contra Ledesma e)} Palatio e) gesima, ut ex communi sententia dicunt nantes e x-
cusantur,
cunt, cum magno fervore concionentur. Lessio D)} Navarro D)} Cajetano D)} Toleto o)}
et Medina e)J apud Sanchez o, qui excu- Pater Wigandt k)} Toletus ": et Salmant. j) - Sed melius ajunt Holzmann li) et Sal- Azor O)} etc. - Asserunt Salmant, P)} con-
manto 7 in hoc standum esse judicio pru- trariuro sentire Sanchez P)} sed non bene.
'Tr. 23, cap. 2, n. 143.- Cajetan.,v.Jejunium, cap. 3.- art. 4, ad 3. - , Lib, 4, cap. 2, num, 44. - , Lib, 4, tr, 8, dentum: nempe si concìonatoreslstì ob cor- Nam hìc auctor non loquìtur de lectorì-
9Lib. 4, tr. 8, cap. 3, num, 5. - 3 Consil., Iib. 57 cap. 1, cap. 3, n. 5. - e ConsiI .. lib. 5, cap. 1, dnb. 11, n. 5. -
dub, 11, n. 5. - • De Praec, EccI., n. 16, i. f. - • Loc. cit .. IO Tr', 23, cap. 2, num, 144. - AbulensÌ5} in Matth., cap. 6,
poris agitationem et applicationem mentis bus, sed de scholasticis qui propter stu-
num, 144. - Palaus, rr, 30, disp, 3, pnnct.2, § 5, num, 11. - qu, 140. - 11 Tr. 3, cap. 4, Append., num, 66. - 1.' Loc, cìt., ita debiles evadant, ut nequeant jejunium dium non possent jejunare; et dicit cum
Villal.} parto l, tr. 23, diff, 4, num.16. - 6 24 211C , qu.147, num.5.
1 consn., Iib.5, cap. 1, dnb.13, n.6. - , Tr. 9, qn.2, .Navar., Man., cap. 21, n. 17. - Angles, de ]ejunio, qu. 6,
cap. 2, reg. in prati, n. 3. - • DecaI., Iib, 4, cap. 5, § 7, Cafetan., in 24 m Zltt, qu. 147, art. Si v. f...
diff. 14, i. f. -
n. 26. - Joan. Henrlquelr, Qnaest. praetìc., seet.16, qn.30, Martin. de Ledesma, 2ll. 4o.c , qu.i7, art. 2, dub, 7, v. Quinto
que ac Cajetanus docent Armilla, v. Jejunium, Et ita etiam a Sanchez, loc.cit., dub. 11, n.1 J
n. 67. - Truti., lib. 3, cap. 2, dub. 7, num, 15. - Pasqual., dico. - 11 Tr.23, cap. 2, nume 149... Bonac., disp, ult., de
n. 5,. et Villalobos, parto I, tr. 23 diff. 4 J J
allegantur. - Eamdem igitur sententiam te- Prax, jejnnii, deciso 326, n. 6•• • Tr, 23, cap. 2, n. 149. - Praec, Bccì., qu, 1, punct, ult., n.13. - .. Tr, 10, dist.2,
n. 15 et 16. nent, quae S. Alphonso probatur, dum ipse Busenb., Iib. 3, tr. 6, cap. 3, dub, 2, n. 4. - • Parto 3, num, 67. - 18 Loc. cit., nume 63. - 14 Parto 3, confero 18,
1049. - a) Palaus, tr. 30, disp. 3, punct. 2 S. Doctor requirit, ut commode differri non confero 16, de Oblig. etc. ]ejunii, nnm.464. - • De Praec, de Causis excus, a Iejunìo, n. 511. - Si/vest., v.Jejunium,
J
decal., qu, lO, art. 6, num, 4. - , Loc. cìt., num. 149. - n.26. - Tambur., Decal., lib. 4, cap. 5, §7, n. 25. - "Tr.9,
§ 5 J n. 11, excusat nosocomos, • quorum mi· possit illa peregrinatio. • Tr. 3, cap. 4, Append., n. 63. - , Decal., lib. 4, cap. 5, qn. 2, cap. 2, reg. in praxi, nnm. 3. - 16 Confero 16, de
nistratio infirmis necessaria est». - Bona- f) Holzmann, de Praec. EccI., n. 16, if.:
§ 7, num. 26. - " ConsiI., lib.5, cap. 1, dnb.18, nnm.3. - Oblig. etc. Jejunii, num. 464. - " Loc. cit., n. 147.
cina vero, disp. ult' de Praec. Eccl' qu. l}
J J
• Quodsi, inquit, absit ejusmodi specialis uti-
punct. ult., 1~. 13} excusat eos, qui infirmos litas, peregrinatio diebus jejunii omittenda et
visitant, si cum his operibus nequeant jeju- differenda est». officio concionantur, si jejunando id praestare cap. 21J n. 16,. et ipse Lessius addit: «Etiamsi
nare. g) Salmanticenses, Ioc. cit., n. 144 id non
habent, nisi in quantum requirunt ad exem·
J
nonpossent; idemquedocetCajetanus, in 2 am labor non sit nisi ingenii».
b) Petrus de Ledesma, Sum. J p a r t . 2J t r . 2 7 J
ptionem, ut peregrinatio differri non possit: 2 ae} qu.147} art. 3.- Trullench, lib.3}cap.2} o) Auctores istos Salmant. allegant ut re·
cap. 2 J dub. 3 J post concl. 5 J V. Tirtia causa J dub. 7} n. 15, eos eximit, «qui concionantur fert S. Alphonsus; at Lessius, loc.cit' n. 44}
excusat eos qui infirmis adsunt etc.; • unde «Excusantur... a jejunio voluntarii peregrini, saltem ter in hebdomada ». - De Toleto de- dicit simpliciter: « docere »; Toletus, lib. 6.
J

si quis ex obsequio infirmis exhibito, vel ex
vigilia nocturna nimis esset debilis, non obli-
garetur >. Et haec etiam a Salmant. loc. cit'
habentur.
c) Silvester casum hunc, V. ]ejunium,
n. 23, qu. 9 praetermittit; sed Salmant. au-
J
ctores indiscriminatim allegant.
d) Abulensis, in Matth' J cap. 6 J qu. 140 J
addit: Si commode differri non possit.
e) Martinus de Ledesma, 2 a 4 a e J qu. 17J
art. 3 V. Secunda causa,. Michael de Palatio,
J
in 4 dist.15} loc.cit.; Joannes Medina, cod. de
J J
Jejunio qu. 9} V. Secunda causa} a jejunio
J
eximunt eum qui piam peregrinationem in-
stituit, quacum jejunium subsistere nequeat,
et quae in aliud tempus differri non possit.
quando commode jejunare non valent, nec nique, vide notam superiorem. cap. 4 n. 4} .legere. causam esse excusa-
peregrinatio differri potest, ne amittant socios k) Holzmann, Ioc. dt' n.15 absolute a
J
tionis. - Navarrus, loc.cit' n. 16,' Cajetanus,
J
itineris, et alias peregrinatio est animae valde J
jejunioexcusari asserit «concionatores, qui
J J
loc. cit.} V. Ad hoc dicitur, eximunt ajejunio
utilis ». tota quadragesima, singulis vel saltem tribus eos qui verbo aut scripto. ita docent, ut ne-
k) Wigandt, tr. 5 exam. 4 n. 92, eximit
J
concionatores, • qui per integram quadrage-
J
a?t quatuor in hebdomade diebus, ad populum queant simul jejunare. - Idemque tenet Azor,
dlCunt '. parto l} lib. 7} cap. 18 qu.l} de magistris et
simam quotidie concionantur saltem per ho- l) Armilla a Sanchez male allegatur; nam
J
doctoribus • qui publice alios docent., n;lodo
ram, quia labor est magnus», v. ]ejunium, n. 5} non habet hanc limita- suum .officium tacere et jejunium .simul $er-
i) Toletus, lib. 6, cap. 4 n. 4 excusat
J
concionatores, dummodo ex obedientia, officio
J
tionem. vare commode non possint; nec loquitur de
m) Lessius, lib. 4} cap. 2} n. 44} de mer- tempore quod in docendo impendunt.
aut voto concionentur. cede non loquitur; hinc perperam a Salmant. P) Salmanticenses, loc. cit'J n.148J afferunt
j) Salmanticenses, loc. cit' n.149 eos ex-
J citatur. . utique Sanchez, obligantem scholasti.cos ad
cusant eo die quo concionantur, si ter aut n) Lessius, loc. cit., n. 43} generatim ex- jejunium; at re vera Sanchez, loc.cit'J dub.1JJ
quater in hebdomada id faciant; pro qua sen- Cllsat eos omnes qui I,>fficio suo fungi nequeunt n. 8}nec lectores «qui quotidielegunt unicam
tentia auctores allegant. At Navarrus, Man.} cum jejunio; idemque habet Navarru5, Man' tantum lectionem '. nec sch()lasticos a jejunio
cap. 21 n. 16 simpliciter eximit eos qui ex
J J
J
 438 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
Angles P) hos potius debere omittere stu-
dium, etiam per totam quadragesimam,
quamjejunium(contra AzorP) et Palaumz',
qui censent scholasticos excusari, si per
quinque horas utilibus studiis vacant).
An autem excusentur a jejunio lectores
grammaticae?
Quid de Negant Salmant.t. - Sed affirmat San-
lectoribus
~rammati. chez 9, si in die quatuor legant lectìo-
eae.
nes, sive si doceant per quinque horas, ut
ait Azor o). Palaus q) autem et alli, apud
Croix 8, dicunt magistros grammaticae
qui per quatuor horas docent, non teneri
jejunare plus quam tribus diebus in heb-
domada.
Advocati, 6°. Excusantur advocatz~ qui cum jeju-
judices, me ..
dici, confes- nio non possent satisfacere suis clìentìbus,
sarii.
propter studium quo indigent. Ita Ron-
caglia 4, Holzmann 5, Elbel o. - Idem
ajunt Salmant. 6 de judicibus, qui egent
studio s) ad sententias ferendas. - Idem
dicunt Sporer 7, Ho1zmann 8; et Elbel r)
cum Bonacina, de medicis et confessarùs
qui Magno indigent studio, ut suis infirmis
aut poenitentibus satisfacìant. Hi enim,
licet non egeant majori cibo, cum labor
sit mentis, opus tamen habent cibo fre-
quentiori, ut in eis reparetur spirituum
consummatio.
l Tr. 23, cap. 2, n. 148.- , Consil., lìb, 5, cap. I, dub, 13,
n. 7. - 8 Lib, 3, parto 2, n. 1347. - 4 Tr. 9. qu, 2, cap, 2,
reg. in praxi, n. 3. - • De Praec. Eccl., n.15. v. f. - • Loc.
cìt., n. 140. - , Tr. 3, cap. 4, Append., n. 63; cfr. n. 59. -
• De Praec. Eccles., n. 15, v. f. - Bonac., disp. ult., de
excusat. Sed de scholasticis addit: • At si alì-
quis scholasticus sit ita debilis, ut perdat to-
tum quadragesimae studiumpropter jejunium,
excusabitur; at vero ob hoc quod sentiat ma-
gnam lassitudinem, multum studendo et simul
jejunando, non excusatur, sed potius minuet
studii horas »; et hic citat Angles, qui revera
toc. cit., diff. 14, scribit: • Studentes qui pro-
pria sponte adeo laborant in privatis studiis,
ut simul jejunare non possint, tenentur labo-
rem remittere et jejunia servare >0 - Azor,
parto 1, lib. 7, cap. 17, qu. 8, negat schola-
sticos excusari; Palaus vero, tr. 30, disp. 3,
punct. 2, § 5, n. 11, de lectoribus, non de scho-
lasticis loqultnr.
q) Palaus, etsi a Croix ut asserit S. Al-
phonsus citetur, eos tamen loc. cit., n. 11,
absolute, et non solum pro tribus diebus in
hebdomada, excusat.
r) Elbel, confer.16, de Oblig. etc. Jejunii,
n. 464, professores excusat, de quibus haec
scribit: • Quod vero de concionatoribus hic
7°. Confessarzz causa confessionum ex-
cipiendarum communiter non excusantur;
nisi extraordinarium laborem subeant,
nempe si confessiones audiant fere per
totum diem, puta per septem vel octo
horas. Ita Palaus 9, Salmant. t) et Ronca-
. glia t).
Sed melius Sanchezw, Sporer ", Viva 11,
et Diana 19 cum Fagundez, ad eos excu-
sandos, ultra laborem extraordinarium,
requirunt ut ipsi sint ita debiles, ur cum
jejunio non possent satisfacere frequen-
tiae poenitentium. Et idem sentit Tam-
burinius 18. - Ubi insuper notat quod
praedicti professores, nempe lectores, can-
tores, advocati, medici et confessarli, non
per se, sed tantum per accidens a jejunio
excusari possunt: nimirum si ratione ali-
cujus gravis circumstantiae suis officiis
jejunando non possint satisfacere. - Et
hoc maxime advertendum in hac materia.
Nam ubi labor per se excusat, in dubio
praesumptio stat pro exemptione jejunii j
e converso, ubi labor non per se, sed per
accidens, nempe ob aliquam èircumstan-
tiam debilitatis personae vel gravitatem
laboris, excusat, in dubio praesumptio stat
pro obligatione jejunii.
Hic autem ultimo animadvertenda est
Praec, Eccl., qu, l, punct. ult., n. 13. - • Tr, 30, disp. 3,
punct, 2, § 5, n. 11. - IO Tr.3, cap. 4, Append., n. 59. -
11 De Praec. decal., qu. lO, art. 6, n. 4. - l i Parto 1, tr.9,
reso!. lO, i. f. - Fagundo l de 4° Praec. EccI., lib.1, cap. 8,
n. 19. - " Lìb, 4, cap. 5, § 7, no 25.
dìctum, pariter ob eamdem ratìonem de illis
professoribus dicendum putant DD. qui con-
tinuis studiis vacant, v. g. singulis diebus .aut
ferme singulis quatuor ad minus 'Ve1 quinque
horis; horum enim labor magis consumit spi-
ritus animales quam labor eorporis •.
s) • Per plures horas " ajunt Salmanti-
censes.
t) Salmant., tr. 23, capo 2, n. 150: • Qui
per totum diem, inquiunt, frequenter confes-
siones excipiunt, si jejunium observare non
possunt, non sunt a confessionario retrahen-
di s , - Roncaglia autem, tr. 9, qu. 2, cap. 2,
reg. in praxi, n. 3, haec scribit: • Si aliquis
confessarius, vel propter exiguam valetudì-
nem, vel propter extraordinarium laborem in
coiìfessìonìbus audiendis, non posset jejunare,
non proinde teneretur a confessionibus ab-
stinere •.
u) Sanchez, Consz·l., lzò. 5, cap. 1, dub.13,
n. 11, negat confessarium ordinarie a jejunio
excusari, sed subdit: • At ita debilis posset
DUB. II. - QUAE CAUSAE EXCUSENT A ]E]UNlO.
Confeasa· Monitum quaedam doctrina,quam tradunt Sporer ',
rii, quando pro confes-
excusentur, sarfis, et Laymann 2 cum Navarro V), Silvestro V),
Cajetano et Toleto V), quod, si quis non
habeat causam absolute sufficientem ad
eum excusandum a jejunio quadragesi-
mali, et aliqua ratio ipsi probabilis et ju-
l Tr, 3, cap. 4, Append., num. 68. - 'Lib. 4, tr. 8,
esse confessor, tanta frequentia in audiendis
confessionibus et tantus labor, ut excusa-
retur ».
V) Navarrus, Man., cap. 21, n. 20,' Silve-
Omnes ster, v. ]ejunium, n. 21, qu. 8; Toletus, lib. 6,
isti per ac-
~~:,sei~: cap. 4, i.f., universaliter negant peccare mor-
taliter eum qui non jejunat, existimans bona
santur.
fide sibi causam sufficientem esse non jeju-
nandi, licet vere non sit sufficiens; et ita a
Laymann citantur, Hinc, addit ipse Toletus,
confessarius non debet illum a sua fide et con-
sclentia deponere, sed solum exhortari ut ex-
periatur jejunare '.
x) Non tractat S. Alphonsus de praecepto
abstinentiae a carnibus extra jejunium; hinc
pauca de hoc addenda videntur. Et primo
quidem praeceptum istud obligat sub gravi:
l ° feria sexta cujusvìs hebdomadis in tota
Ecc1esia, nisi in hane diem incidat festum
Natalis Domini; 20 sabbato in multis locis Ec-
c1esiae latinae. Multis etiam in locis habe-
tur indultum quod ab hoc praecepto eximit
fide1es die sabbati. - Illi autem qui ejusmodi
indulto fruuntur, eo uti nequeunt in locis ubi
adhuc viget lex abstinentiae diebus sabbati.
Quaesitum enim fuit a S. C. Inq.: Utrum ob-
tenta dispensatione, peregrinantibus extra
Be1gium liceat comedere carnes in locis in
quibus viget ista lex? Et S. C. die lOjan. 1855
respondit: Negative. - Idem valet pro iis qui
indulto quadragesimali vel privilegio bullae
Cruciatae fruuntur, ut constat ex dec1aratione
S. Off. 22 ]unii 1897. - In quibusdam etiam
locis servanda est abstinentia diebus Roga-
tionum et vigilia S. Marci; qua in re tenenda
est loci consuetudo. - Hoc praeceptum obli-
gat omnes baptizatos rationis compotes, sal-
tem si septennium compleverint. Excusat ta-
men l° impotentia sive physica sive moralis;
2" dispensatio superioris.
Pro coronide totius Tractatus de Jejum'o, hic
addendum ducimus novissimum S. O.
decretum de Jejuniz' et Abstinentiae lege
z'n Itatia reformanda.
Feria IV die O Septembris 1906.
Frequentes pluribus abhinc annis preces
Italiae .praesules ad Sedem Apostolicam diri-
gere consueverunt, quibus ecc1esiasticaelegis
jejunii et abstinentiae mitigationemtemporum
conditioni congruam pro dioecesi quisque sua
petierunt. In quo temperamento efll.agitando
439
sta appareat, qua tantum bis vel ter in
hebdomada jejunet, non est urgendus ad
jejunandum, etiamsi causa illanon omnino
suffìcìat; sed relinquendus in sua bona
fide, ne ipse forte deinde omnia jejunia
culpabiliter omittat x).
cap. 3, num, 6•• Cajetan., v. Jejunfum, cap. 3.
illud etiam intenderunt ut, uniformi vicinarum
saltem regionum disciplina constituta, non
levibus incommodis quae ex varia legis obser-
vantia sponte sua consequuntur , remedium
afferretur,
Re penes Supremam hane S. Officii Con-
gregationem discussa, Emi ac Rmi DD. Car-
dinales in rebus fìdei et morum Inquisitores
Generales, omnibus mature perpensis, in ple-
nario conventu habito feria IV, die 5 currentis
mensis Septembris, haee statuenda decreve-
runt:
l°. In omnibus et singulis Italiae regìonì-
bus, dioecesibus quoque Melitensi et Gaudi-
siensi comprehensis, quae dispositionibus hac
in re pro Italia latis uti solent,jejunium, seu lex
unicae per diem refeetionis, servandum erit:
Toto tempore quadragesimae, dominicis
tantum diebus exceptis; feriis sextis et sabba-
. tis adventus; feriis quartis, sextis et sabbatìs
Quatuor anni Temporum; vigillis Pentecostes,
SS. Apostolorum Petri et Pauli, Beatae M. V.
in coelum Assumptae, Omnium Sanctorum
et Nativitatis D. N. j, C.
Quibus vero diebus jejunium praecipitur,
vetatur insimul semper et absolute, in qua-
dragesima, ne diebus quidem dominicis exce-
ptis, carnium pisciumque in eadem comestione
permixtio.
2". Praeter jejunium, in cunctìs (ut supra)
Italiae regionibus, servanda etiam erit lex
abstinentiae a carnibus ab iisque omnibus
quae ex carne trahunt originem, lacte scilieet,
butyro, caseo, ovis et ex quocumque animali
adipe condimentis: feria sexta Quatuor Tem-
porum in quadragesima; feria sexta in Para-
sceve; vigi1iis Assumptionis B. M. V. et Na-
tivitatis D. N. j, C.
30. Prima vero die quadragesimalis jeju-
nii; feriis sextìs et sabbatis quadragesimae;
feriis sextis et sabbatis adventus ; feriis quar-
tis, sextis et sabbatis Quatuor Temporum; vigi-
liis S.]oseph Sponsi B. M.V., Annunciationis
ejusdem B. M. V., ubi haec festa sub prae-
eepto recoluntur et, ad vigiliam Annuncia-
tionis quod spectat, dummodo ea intra qua-
dragesimam incidat; Pentecostes, SS. Aposto-
lorum Petri et Pauli et Omnium Sanetorum,
abstinentia a carnibus tantum et a jure a carni-
bus quomodocumque expresso servanda erit;
ita ut lieeat pro lubitu in principali refeetione
vesci ovis et lacticiniis, et tum in eadem p$'
cipali refectione tum in refectiuneula uti ex
 440 LIB. III. - TRACT. VI. - CAP. III. - DE PRAECEPTIS ECCLESIAE.
Quid de
peregrinis.
1050. - An autem peregrmus teneatur
ad jejunium quod servatur in loco ubi
reperitur non permanenter, sed per ali-
quovis adipe, butyro, margarina(quam vocant)
et similibus condimentis.
4°. Haec eadem abstinentia a carnibus tan-
tum et a jure carnis servanda pariter erit
omnibus et singulis aliis sextis per annum
feriis, absque tamen obligationejejunii et, con-
sequenter, nulla refectionum facta distinctione
quoad ovorum, lacticiniorum et condimento-
rum liberum usum,
5°. Quoties autem in aliquem ex supra-
dictis diebus, jejunio aut abstinentiae aut utri-
que consecratìs, inciderit vel festum aliquod
ex solemnioribus in Ecc1esia, vel festum Titu-
laris aut Patroni principalis alicujus loci vel
dioecesis, vel extraordinaria aliqua religiosa
solemnitas (uti centenaria, piae peregrinatio-
nes et similia),vel publicae annuales nundinae
quae inusitato populi concursu celebrantur,
conceditur locorum Ordinariis, excepto tem-
pore quadragesimae et adventus, ut tum je-
junium tum abstinentiam vel pro tota dioecesi
vel, juxta diversos casus, pro determinatis
aliquibus locis, in alium liberum diem sibi
benevisum anticipare aut ètiam, gravissimis
tamen ex causis, super iis dispensare valeant.
6°. ]ejunia et abstinentias in aliquibus locis
ex peculiari voto servandas hoc decretum non
respicit. Quod autem attinet ad regulares
quod tempus aut transeunter? Et quid si
ibi non servetur jejunium quod servatur
in patria? - Vide dieta Lz'b. I, n.156.
utriusque sexus familias speciali abstinentiae
aut jejunii voto non adstrictas, eas eadem ac
simplices fideles lege uti posse decernitur.
7°. Praesenti decreto revocantur, abrogan-
tur ac penitus abolentur quaevis in contra-
rium loca1ia indulta, concessiones, privilegia,
consuetudìnes etiam immemorabiles, ne Bulla
quidem Cruciata (ubi et quavis sub forma
nunc in Italia viget) excepta. Vehementer
vero fideles sibi subditos hortentur Ordinarii
ut Apostolicam indulgentiam aliis bonis ope-
ribus compensare studeant.
Et sequenti feria V, die 6 hujus mensis,
SSmus D. N. Pius divina providentia PP. X,
in solita audientia R. P. D. Adsessori hujus
Sacrae Supremae Congregationis ìmpertìta,
haec omnia et singula Sibi relata suprema
sua auctoritate adprobare et confirmare digna-
tus est, mandans ad quos spectat, ut eadem,
ad fidelium notitiam opportune deducta, inde
a dominica la adventus currentis anni 1906 ad
unguem servent atque ab omnibus servari
satagant.
Contrariis quibuscumque non obstantibus.
Datum Romae ex Aedibus S. O. die 7 Se-
ptembris 1906.
PETRl1S PALOMBELLI, S. R. U. Io Notarius.
 LIBER QUARTUS .

DE PRAECEPTIS PARTICULARIBUS

CERTO HOMINUM STATUI PROPRIIS.

 DE PRAECEPTIS PARTICULARIBUS
CERTO HOMINUM STATUI PROPRIIS

e Cum omnes fideles, sicut praecepta
e decalogi, ita etiam alia praecepta quae
e pertinent ad statum et officium unius-
- cujusque, teneantur scire sub peccato
« mortali j ita ut ipsa eorum ignorantia
'« vincibilis, licet non sequatur transgres-
«sio, sit peccatum mortale: Silvester, Say-
e rus, Sanchez, Baldellus 1; - hinc, post
« praecepta omnibus communia, agendum
e de praeceptis propriis certorum statuum
«in partìcularì »,

CAPUT I.
De Statu R.eligioso.

DUBIUM I.
Quae sit natura Status Religiosi.

1. .Quid status religiom's. Et qui sz'nt religiosi. - 2. An relzgiosus promotus ad cardina-

latum vel epzscopatum, maneat obstrictus oous. - 3. An teneatur ad observantiam
suae r(!gulae. - 4. An promotus ad parochiam teneatur ad habitun:z et regulam.
Status re- 1. - e Resp. Status religionis est: Fide-
ligionis,
quìd, «lium, ad divinae caritatis perfectionem
« tendentium, editis votis perpetuae pau-
e pertatis, castitatis et obedientiae, stabilis
« in communi vivendi modus, ab Ecc1esia
e approbatus.
e Dico: ab Ecctesia. Quia, etsi olim
« episcopi religiones approbare poterant:
« postea tamen in concilio Lateranensi
e: sub Innocentio III, statutum est ne nova
« religio inducatur, nìsi approbata a Papa.
e Ratio est quia, cum religio sit commu-
« nitas sacra, in qua debet esse spiritualis
« jurisdictio, haec autem a Papa proveniat,
« decens est ut talis communitas ab eodem
« approbetur a). - Laymann 2.
Unde resolvuntur bi casus:
«
l°. Ad essentiam religionis non requi-
« Ad esseno
tiamnon re-
e runtur vota solemnia. Ratio, quia qui quiritur so-
lemne YO-
«in Societate Jesu vota simplicia edunt, turno
« sunt veri religiosi; uti definivit Grego-
« rius XIII in bulla: Ascendente Domino.
- Laymann ",
«2°. Non sunt religiosi ii ordines mi- Quid de
quibusdam
« litares qui conjugalem castitatem tan- institutis
vel voven-
e: tum vovent. Sunt tamen vere religiosi tibus.
« milites S. Joannis et Teutonici, eorum-
« que similes; cum tria vota substantialia
« habeant. - Similiter, ex fratribus et so-
« roribus tertiariis, sive ordinis S. Fran-
« cisci sive aliorum, tantum sunt religiosi
« qui in religione approbata, secundum

Si/vest., v. Ig""~anHa, n. 8. - Sa:yI'., Clav., Iib. 2, seqq, - 1 Tom. 2, Iib. 1, disp, 9, n. 9. - , Lib, 4, tr, 5,
cap. 9, num. 31. - Sanch., Deca1., llb. 1, cap. 17, num.11 et cap. 1. - a Loc, cìt., n. 4. '

I. - a) Idemque denuo sancitum est nuper- pus aut, cujusvis loci Ordinarius, nisi habita
rime a SS. D. N. Pio PP. X, motu proprio ApostolicaeSedis per litteras licentia, novam
Dei providentis benigm'tatem, de die 16 ju- alterutrius sexus sodalitatem condat aut in
Iii 1906, in quo decernitur ut: «Nullus episeo- sua dioecesi condi permittat »,
 444 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. l. - DE NATURA STATUS RELIGIOSI. 445
« certam regulam tria vota substantialia e bus se conformare possit, ut Clemens VIII dicunt liberari a voto obedientiae. - Se- gulares) nullo modo habere possunt : nòn
« emittunt. Contra autem ii non sunt, qui, « concessit, apud Sanchez a). quitur textus: Velut legitimus haeres pa- enim paternam haereditatem vindt'cant
" licet tria ista emittant, et communiter e Immo, si episcopatum resignet, vel ternam sz'bihaereditatem postea jure vino quasi pr.opriam, sed quasi Ecciesiae de-
c vel seorsim habitent, regulam tamen a « ob culpam deponatur absque degrada- dt'candipotestatem haoeat. Si enim, dicunt, bz"tam. Et deinde subdit: Testamentum
« Sede Apostolica approbatam non pro- « tione, tamen non tenetur ad regularem potest ut legitimus haeres sibi vindicare autem (episcopus) nullo modo facere potest;
«fitentur. - Laymann l. e observantiam redire; quia retinet emi- haereditatem paternam; ergo potest illius quz'asola ei dz'spensatto committitur rerum
« 30. Religiosi non sunt qui, edito voto e nentiam episcopalem, ob quam ab obe- verum dominium acquirere, dum vìndì- ecclesiasticarum, quae morte finz'tur.
" perpetuae paupertatis et castitatis, obe- « dientia regulari exemptus fuit. Ibid.> ex care solis dominis competit. Et sic etiam Eodem modo praefatum textum expli-
« dientìam vovent confessario aut epi- e S. Thoma b), Rodriguez, Sanchez, etc. - liberatur a voto paupertatis. cat Glossa 10, sic dieens: Sed ob;icitur: si
S. Alphon- Secunda sententia, quam sequimur, et
« scopo. Ratio, quia tali voto non subji- « Secus est in cardinali religioso qui non sus negat haereditatem vz'ndzcat, ergo potest habere
«ciuntur jurisdictioni spirituali, quae a « est episcopus; hic enim, relicto cardi- eum absol- tenent cumBusenbaum, Lessìus ', Palausj,
vi a vctis, proprium, cum tamen remaneat mona-
« Deo, medio ejus Vicario, provenire de" « nalatu, nihil retinet ex dignitate cardi- Sanchez 3, Suarez 4, Laymann 5; et Sal- chus: quod esse non debet... Sed dic: St'bt~
e bet, - Laymann 2. e nalitia. Ideoque, si Papa ejus renuntia- manto 6 cum Bonacina, Lezana, etc., ac id est, ecclesiae suae. - Et idem videtur
Papa-quo- « 40. Etsi Papa in votis solemnibus re- « tionem acceptarit, tenetur redire ad obe- Sporer 7 cum communi, negat episcopos expresse sancitum in ipso canone citato,
modo possit Limitatio. religiosos absolvi a votìs, nisi in quantum
dispensare « ligionis dispensare possit, ut quis desinat « dientiam regularem sui ordinis. Palaus, ubi in fine dicitur: Postquam enz'm epi-
in voto 50- ipsorum observantia repugnet muneri epi-
lemni. «esse religiosus: non potest dispensare «de Lugo 5 ». scopus ordinatur ad altare, ad quod san-
« tamen, ut quis, manens religiosus, sub- Quaeritur igitur lO. An religiosus as- scopali. - Ratio: tum quia religiosus fa- ctz"ficatur ac tz'tulatur, secundum sacros
« stantialibus votìs non teneatur; quia ad sumptus ad eptscopatum maneat absoiu- ctus episcopus remanet religiosus, ut canones quod acquirere .poteri: restztuat.
e essentiam religionis illa spectant, - Lay- tus a ootis? - (Intellige a votis obedien- omnes fatentur, utque obligatio deferendi Ex quo Salmant. 11 cum S. Thoma in- Corotlarta
habitum, ex cap. Clerici, de vita et hon. quoad bono-
e mann 3 ex Navarro b), etc. c) », tiae et paupertatts; nam voto castitatis ferunt lO. Episcopum regularem non posse rum dispo-
Religiosus
promotus
2. - «50. Religiosus promotus ad caro remanet quidem obstrictus ratìone Or- clert'cor.,ostendit: ergo manet obstrictus de ullis bonis testari. - Inferunt 20 cum sitìonem,
ad cardìna- «dina1atum ve1 episcopatum, obstrictus dinis). votis quae sunt de essentia religionis(juxta S. Bonaventura d), Sanchez, Navarro et
latum vel
episcopa- « manet votis essentialibus suae religio- Prima sententia affirmat cum Vasquez, Absolvi- dieta de Voto, t». III, n. 256, v. Majus),' Lezana, quod praedieti episcopi regulares
tum, tur a votis, tum quia vota personalia comitantur per-
e nis; etsi quoad aliquos effectus pauper- Sotov.Medìna, Angles; et signanter quoad [uxta alios. possunt quidem ut alii episcopi disponere
« tatis et obedientiae exemptus censeatur. votum paupertatis, tenent Palatìo, Tambu- sonam in quantum sunt compatibilia cum de bonis Ecclesiae ad moderatam ipsorum
" - Deinde, etsi jugo regu1ae absolutus rìnìus, Diana; et probabile putant San- suo statu. sustentationem, sed non ad alia. Nam su-
« sit quoad culpam et poenam; 'tamen ex chez, Villalobos cum Salmant. 6. - Pro- Et hanc sententiam expresse tenet perflua debent in eleemosynas et pia opera
«obligatione moralis honestatis, ea ser- bantque ex can, unico Statutum, causo 18, S. Thomas 8, ubi ait: Religiosus quz".fit erogare: nisi aliquid ipsi acquisierint par-
e vare debet quae eum decent, et cum quaest.T, ubi dicitur: Monachus quem ca- episcopus, st'cut non absolvitur a voto con- cius vivendo e),' praesumitur enim tunc
e ejus munere consistunt. Hinc quoad ha- nomea electio a jugo regulae monasticae tinentiae, z"ta nec a voto paupertatis; quia Ecclesia concedere quod de eo libere ipsi
c bitum, sui ordinis colorem deferre debet; professionis absolvit, et sacra ordinatio nihil debet habere tamquam proprium.... disponant. Ita Salmant. 12 cum Navarro,
e etsi quoad figuram episcopis saeculari- de monache epzscopum facù, Ex hoc ìgìtur Simi/tter etiam non absolvitur a voto obe- Lessio I), Molina, Sanchez, etc.
dientiae, sed per accidens obedire non te- 3. - Quaeritur 2°. Utrum episcopus re- Episco-
1 Lib. 4, tr, 5, cap. l, n.3 et 5. - • Loc. cit., n. 7. - de Medi"a, de Sacror. homin, Continentia, lib. 5, cap. 26 netur, si superzorem non habeat,. Stcut pus regùla-
et 27•• A"gles, Flor., qu, de Voto, dub. 6, conci. 1. -
gularz's teneatur ad observantz'am suae .ds probabì-
• Loc. cìt., n.8. - • Ibid., id est Laym., loc, cìt., n. 9. -
Rodrlg., Quaest. regular., tomo 3, qu, 52, art. 26. - Sa"eh., Mieh. de Palatio, in 4, disto 38, disp. 1•• Ascallius Tam· nec abbas monasterù, quz' tamen non est regulae? lius ex ho-
nestate tan-
Decal., lib. 6, cap. 6, n. 29. - Palaus, tr. 16, disp. 4, bUl'i"ius, de Jure abbatum, tomo 3, disp. 3, qu, 9, n. 3•• obedientiae voto absolutus. - Et alibi 9 sie Resp. cum Busenbaum et Salmant. 13, astrmgltur.
tum. re~ula
punct. 24, n.25, V. f. - • Respons. moral., lib. 5, dub. 12, Dia"a, parto 3, tr. 2, resol. 50 et 61. - $a"eh., Decal., lib. 6, explicat textum in can. Statutum, ut supra
n. 9. - Vasq., in l&m 211.°, disp. 165, cap. 8, n. 91; cap. 9, cap. 6, num. 13. - Villal., parto 2, tr. 35, dill". 40, n. 6.. et (ibi) Cajetano, Valentia, Bonacina, Pa-
n. 104; et opusc. de Reditib..eccl" cap. 3, dub. 7. - MichMI • Tr. 15, de Statu relig., cap. 5, n. 30. oppositum: Proprium autem (episcopi re· lao, Sanchez, Soto, Suarez, Lessio, contra
1 Lib. 2, cap. 40, n. 143. - , Tr. 16, disp. 4, puncl. 24, qu. 1, monito 40, num. 11; et qu. 3, monito 33. - Lezana}
n. J. -: 3 Decal., lib. 6, cap. 6, n. 2 et 8. - • De Reiig., Sam., tomo 1, cap.!?, n. 5 et 6. - 12 Loc. cit., num. 32. ~
b) Navarrus, Man., cap. 12, num. 75, Sanchez,Decal.,lib. 6,cap. 6,n. 22,
2. - a) tra 8, hb. 3, cap. 16) n. 6; et cap. 17, num. 1. - 6 Lib. 4, Navar.} de Reditib. ecc1es., locis cit.; et qu. 3, mon. 32•.
dumtaxat asserit Papam in voto solemni dis- affirmat Clementem vm id in Rituali con- tr. 5, cap. 1, n. 9. - S Tr. 15, cap. 5, num..31. • Bonac.,
de Clausura, qu. 2, punct. 2, n. 28.• Lesana, Sum., tomo l,
Molina} de ]ust. et Jure, tr. 2, disp. 276, n. 5.. Sanch.}
pensare posse; nec pro allo asserto a Lay- cessisse.Attamen ID Caeremoniali Episcopo- Decal., lib. 6, cap. 6, n. 14. - .13 Tr. 15, cap. 5, num. 34•.
cap. 17, a n. 2. - 7 Supplem. decal., cap. 2, n. 165 et 167.- Cajetan.} Opusc., tomo 1, tr. 25, qu. 2. - Valent.} in2nm 211C ,
mann allegari videtur: unde non satis accu- rum (quod intelligitur a Sanchez sub nomine 82- 2a e , qu. 88, art. 11, ad 4. - 9 Loc. cit., qu. 185, art. 8, disp. lO, qu. 3, punct. 8, i. f. - Bonac.,) de Clausura, qu. 2,
rate refertur a Busenbaum. Ritualis), lib.l, cap. 3, n. 4, prohibetur tan- ad 3. - 10 In ..can. Statutum est} causo 18, qu. 1, ad v. Legi. punct. 2, n. 26. - Palaus} tr. 16, disp. 4, punct. 24, n. 13. -
c) Circa vota simplicia, quae in religio- tum ne episcopiregulares colorem sui habitus timus. - U Tr. lo, cap. 5, n. 32.. S. Thom.} 20. 2-", qu. 185, Sanch.} Ice. cit., n.17 et 19. - Sotzes} de ]ust. et Jure, lib.lO,
nibus vota solemnia habentibus, ante solem- mutent. art. 8, ad 3. - $a"eh., Decal., lib. 6, cap. 6, num. 14.. qu. 5, art. ult., dub., v. f. - Suar.,) de Relig., tr.8, lib. 3,
nem professionem emittuntur, notanda sunt b) S. Thomas, locz's citat., id est 2 a 2 ae, Navar.} Comment.1, de Regular., n. 31; de Reditib. eccles., cap. 17, n. 16. - Less., lib. 2, cap. 40, dub. 19, n. 143.
sequentia ex declaratione Pii IX, 12 ]unii 1858, qu.185, art. 8, corpo et ad 3,. qu. 88, art. 11,
art. 2 et 3: Eorumdem votorum simplicium ad 4, non loquitur de episcopo resignante
dispensatio reservata est Romano Pontifici; aut deposito; sed nec pro hac parte citatur a sit potius mutatio voti quoad objectum quam e) Limitationem hanc de iis quae acquisie-
sed eadem solvi etiam posse ex parte ordinis, Laymann. absolutio a voti obligatione. rint parcius vivendo omittit Molina; in reli-
in aetu dimissionis professorum, ita ut, data c) Sotus, de fusto et jure, lib. 7, qu. 4, d) S. Bonaventura, z'n 4, dzst. 38, art. 2 quis vere concordat-
dimissione, professi ab omni dictorum voto- art. 2, ad ult. argum., et lib.l0, qu. 5, art. 7, qu.3, n.5, asserit episcopumregularem poss~ I) Lessius, lib. 2, cap. 41, dub. 11, n. 93,
rum vinculo et obligatione, eo ipso liberi id sane affirmat,sed mentem suam de hujus- Ecclesiae bona dispensare, sicut abbas bona affirmatgeneraliter religiosum beneficiarium,
flant. modi liberatione eo sensu explicat, quod haec monasterii. haud secus ac saecularem beneficiarium, posse
 446 LIB. IV. -
alios, probabilius esse quod ipsi sub nulla
culpa sint ad regulam obligati, sed solum
ex honestatis debito (quod autem debitum
ne sub levi quidem obligat, ut docent
ibidem Lessius, Sotus, Palaus a), San-
chez, etc.).
Ratio, quia episcopus regularis abso-
Iute a jugo regulae liberatur b), ut ex diet.
can. unic., ubi dicitur: Monachus, quem
canonica electio a jugo regulae mona-
sticae professionis absolvit, etc.
A votis
propriis ali- Ab aliis autem votis propriis alicujus
cui religio .. religionis episcopus reguìarìs omnino llbe-
ni l i bee a-
CAP. I. - DE STATU RELiGIOSO. DUB, II. - DE REQUISITIS AD V ALOREM PROFESSIONIS RELIGIOSAE. 447
4. - «6°. Religiosus ad paroehìam pro- Parochus pletum. - Unde nequeunt antea suscì- 6. - «l~. Conditio est consensus, et Requiri-
« motus, cum votis adstrictus maneat, te- regularis
inanet re- pere; ut tenet de Alexandris ! cum Tam- «acceptatio expressa vel tacita praelati ~~ ~~~elti~i
gula adstri-
« netur deferrre habitum religionis, regu- etus. burinio, Rodriguez b), Naldo (contra San- «ordtnt"s> per hanc enim religioni ìncor- ·ordinis.
« lamque observare in omnibus quae cum chez 9, Villalobos e), etc.), et affert decla- «porari debet », [Error circa substantiam Error cir-
«suo munere consistere possunt. Idque, ratìonem S. Congregationis d). tam ex parte profitentis quam admittentis,
ca substan-
tiam vitiat
«non tantum secundum moralem hone- Exploran- Exploranda autem est voluntas puel- vitiat professionem. Salmant.P] « Idque professio-
da earum nem,
c statem, sed sub obligatione gravis cul- vo Iun.t.as , larum ante susceptionem habitus et ante « ordinarie, non tantum cum consilio, sed
quando et a
« pae, si ad eam regula obliget ». [Ita pro- quo. professionem, ab episcopo vel, eo impe- « etiam cum consensu capituli, aut certe
babilius Salmant. 8 cum Sanchez, Pelliz- dito, a vicario vel alio deputato. Si utra- « majoris aut principaliorls partis, secun-
zario, Bonacina, etc.; contra Suarez et que exploratio omitteretur, esset culpa « dum cujuscumque ordinis statuta a). -
Palaum, dicentes teneri ad vota, sed non gravìs, sed valeret professio; ut de AIe- « Navarrus b), Lessius 6 ".
ad observantiam regulae]. «Ita Laymann 4, xandris 8 cum Sanchez, Barbosa cum de- 7. - « ma.
Ut professio sponte facta Requiri-
tur ue pro-
« - U bi addit quod etsi parochus religiosus claratione Sacrae Congr. e)/ et Salmant.>, « sit, non cogente gravi metu, qualis esset fe ss o sit
ì

turo ratur; ut Salmant. 1 cum Sanchez, Palao, « in iis quae ad regulam spectant subjectus sponte fa-
qui notant explorationem hanc ex con- e incarceratio, alimentorum subtractio, eo eta,
Lezana, etc. e maneat superiori: jam tamen consuetu- suetudine fieri semel, et tantum ante pro- « quod in professionem consentire nolue-
Abbates Nota quod abbates, propriam dioece- e dine multis locis observari, ut non tantum
in his aeq uì- fessionem intra quindecim dies I). - Epi- « rit. Itemque metus reverentialis, non
parantur sim habentes cum jurisdictione episco- « in pertinentibus ad disciplinam ecc1esia-
episcopis. scopus autem explorare potest et debet « quidem se solo, sed accedente precum,
pali, sunt in omnibus episcopis similes. - « sticam, sed etiam in plerisque aliis, ab voluntatem puellarum etiam in monaste- «blanditiarum et imperli saepius repe-
Communiter Salmant. 2 curo Palao, San- e obedientia praelati eximantur et episcopo riis exemptis; ut Salmant. g). « tita importunitate, aut gravi offensione,
chez, etc. «subjiciatur. Vide Silvestrum, Sanchezv-,
, Confesso monial., cap. 2, § 1, qu. lO. - ASèanius lib. 5, cap. 4, n. 84. - Barbosa, de Offìc, et Potest. episc
Tamburinius, deJure abbatissarum, disp. 4, qu.2, n.2.- alleg.lOO, num. 9.- • Tr. 18, cap. 8.num, 14. - • Tr.15,
DUBIUM II. Nlildus, Snm., v. Habitus, n.6.- , Deeal., lib.4, cap. 18, deStatu relig.. cap. 4, n. ZI. - • Lib. 2, cap. 41, dub. 7,
n. 84. - • Loc, cìt., cap. 2, § 2, qu, 1. - Saneh., Decal., num.61.
Quae requirantur ad. valorem Professionis religiosae.
(~

5. Quae eonditiones requzrantur ad professùmem religiosem: 10. Aptitudo voventis. Quzd - b) Rodriguez a Cajetano de Alexandris
de aetate et exploratione puellarum suscipientium haMtum religz'osum. - 6.20. Re- I) Scilicet, ut dicunt Salmant., intra quin-
quiritur eonsensus praelati Ordinis. - 7. 30. Ut professio sit spontanea. - 8. Quo- male citatur; quamvis enim, Quaest. regul., decim dies, «postquam monitus fuerit ».
tomo 3, qu. 12, art. 2, afferat decretum Tri- g) Salmarit., tr. 18, cap. 3, n. 14, i. f, id
modo et quando professus possit reclamare de nullitate suae professùmis. dentini et decisionem cujusdam Toletani con- non clare asserunt; sed certe et pluries idem
« habeat impedimentum, quod per statuta cilii, quae vetant admitti puellam minorem declaravit S. C. C., explorationem scilicet vo-
Ad vale-
rem profes-
5. - «Resp. Ad valorem ejus tres re" duodecim annis; attamen ipse Rodriguez con- luntatis puellae, ad episcopum pertinere etiam
sionis, r e- « quiruntur conditiones: «a Pontifice confirmata, in isto ordine trarium tenet, seribens: «At oppositam seno in inonasteriis exemptis (cfr. Pallottini, V. Mo-
quiritur a-
ptitudo vo- « la. Est quah'tas seu aptitudo voventis, « substantiale esse censeatur. - Azor a), tentiam defendit noster Medina..., asserens in nasteria monialium, § 3, n. 3 et seqq.); et epi-
ventis. praedicto decreto conciliì non prohiberi ne scopum posse per censuras cogere regulares
« scilicet, ut, juxta Tridentinum 6, deci- « Rodrlguez 1 ".
« mum sextum aetatis annum expleverit, Quoad monzales, Tridentinum statuit Quid de puellae duodecim annis mìnores- possint ad impedientes (Pallottini, toc. cit., n. 9 et 10).
monialibus. habitum religionis assumi; et haec sententia - Exploratìonem autem voluntatis novitiae
« annumque integrum cum religioso ha- quod puellae non suscipiant habitum re- est vere tenenda ». profiteri volentis, episcopus exsequi debet ante
« bitu steterit in probatìone , nullumque gularem ante duodedmum annum com- e) Villalobos, parto 2, tr. 35, diff. 12, n. 2, crates monasterii, et si aliqua justa causa ex-
videtur sic tenere, eo quod sententiam hanc stiterit, etiam in exteriori ecclesia, et non alibi.
Less., lib. 2, cap. 40, n.143. - Sotus, de Just, et Jure, cap. 7, n.89.. Bonae., deClausura, qu.2, punct.2, n.25. ultimo loco referat. (IMd., n.Li). Vide etiam Pallottini, V. Professio
lib.lO, qu, 5, art. uìe., dub., v. f. - $anch., Decal., lib. 6, - Suar., de Relig., tr. 8,Iib. 8, cap. 19, num. 24 et 28••
cap. 6, n.17 et 19. - , Tr. 15, cap. 5, n. 85•. Saneh., loc. Palaus, tr. 16, disp. 4, punct.25. num. 8.- • Lib.4, tr.5, d) Quin etiam, ex decreto Alexandri VII, religiosa, § 2, n. 72 et seqq.
cit. , num. 15. - Palaus~ tr. 16, disp. 4,punct. 24, n. 5.... c~p. l, n. 11 et 12. - Sil'IJest., v. Religio VII, n. 11. -
per Sacr. Congr. super Statu Regularium, die 6. - a) Huc videtur apponenda additio quae
MIlana, Sum., tom.1, cap. 17, n. 10. - iii Loc. cit., D. 29. - • -Decal., lib. 6, cap. 6, num. 86. - • Sess.25, deregular., 25 Maji 1659, edito, nequeunt novitii vel no- in corpore omnium editionum desideratur;
Palaus, loc. cit., n. 26... Sanch.~ loe. cit., D. 35. - 3 Tr. 15, ';"p. 15 et 17. - , Sum" parto 2, cap. 8, num. 2 et 18. - vitiae ad habitum religionis admitti, nisi ha- sed quae in singularum indice (a secunda jam
cap. 5, n. 40. - Sanch' J loc. cit., n. 36... PelliBaar'J tr. 5, Trident. loc. cit., cap. 17.
y beant quindecim annos completos. Cfr. Pal- editione), V. Novitius, a S. Alphonso ponitur,
lottini, V. Profe$io religiosa, § l. n. 15, et in et his quidem verbis: «Nota hic obiter quam-
nota. dam doctrinam sequentem in corpore omis-
de fructibus beneficii disponere ad honestam suae religionis, quae materiam voti pauper· e) Fagnanus, lib. 3, tif. de Regular., cap. sam: Religiosus injuste denegans suffragium
sui sustentationem et ad pias .causas. tatis determinant; item tenetur alias regulas Sicut nobis, n. 7, loquitur de professionè novitio, peccat et tenetur ad restitutionem, ut
3. - a) Quinimo Palaus, loe. cit., num. 15, et observantias dignitati et officiQ episcopali emissa absque voluntatis exploratione, in moro dicunt Sporer, tr. 5 in Deeal., cap. 1, n. 139
negat eum ullo morali debito ad regulam non repugnantes, eadem obligatione, gravi tis articulo et post a:nnum probationis, et seri- [et seqq.]; Lugo [de Just. et Jure], disp. 9,
teneri. . vel levi, observare, qua tenebatur antequam bit: ~ Etsi [S. Congo Concilii] visa fuerit sen- n. 54 [et 57]; et Holzmann, tomo I, [de Re.-
b) At certe S. Congr. Epp. et Regg., die assequeretur dignitatem episcopalem: ita ta- tire validam esse professionem, ut proponitur, stit...] n. 571, cum aIiis communissime. Nisi
6 Maji 1864, ad dubium: An et quomodo epi- men, ut in peculiaribus casibus prudenter ju- emissam; nihilominus tam in judicio validi- adsit gravis causa reprobandi, nempe infir-
scopus regularis teneatur ad regulam servan- dicium ferre .possit, utrum cum dignitate et tatis professionis quam restitutionis bonorum, mitatis, malae indolis, defectus talentorum et
dam, quam professus est, respondere censuit: officio episcopali illae conveniant". satius putavit audire eos quorum intere~t ». similium, ita ut putetur futurus gravis reli-
«Affirmative, ad praescriptum constitutionis 5. - a) Azor, parto 1, lib.12,cap.2, qu.6 Et n. 12 ~dit professionem .non vitiari ex giOD.Ì>.
Benedicti XIII incipientis Custodes: nempe et 7, requirit annum integrum a susceptione derectu explorationis v:oluntàtis, « ut Sacra b) Navarrus a Busenbaum non satis diIi-
episcopus regularis tenetur observare regulas habitus. Neque aliud habet. Congregatio declaravit». genter citatur; non enim àliud habet, de Re-
 448 LIB. rv, - CAP. I, - DE STATU RELIGIOSO.
c aut diu continuata indignatione consan-
« guineorum, adjunctis etiam minis de
e subsidiis negandis, si ex religione egre-
« diatur: haec enim vel singula, vel certe
« simul juncta, considerata conditione ho-
« minis rudis, timidi, etc., metum justum
«incutere possunt, et professionem irri-
« tare; ut docet Laymann 1 cum alìis, Les-
« sius 2 », - [Vide dicenda de Matrz'm.,
Lzò. VI, ex n. 1054. Professio enim et
matrimonium aequiparantur; ac Salman-
ticenses 3).
« Unde resolvuntur sequentes casus:
Invalide 8. - « l°. Is qui professionem irritam
professus
potest egre- «edidit, ex defectu alicujus conditionis
di.
e: ex jam dictis, nisi eam postmodum ta-
« cite a) vel expresse ratificaverit, egredi
«e religione et uxorem ducere potest
« (licet, ob evitationem scandali, causam
« egressus dicere debeat, et, si ad forum
« externum causa deveniat, defectum pro-
Quandiu «fessionis probare); idque, intra quin-
r eclam a r e
possit. « quennium a die professionis: post illud
« enim non auditur, juxta Tridentinum 4,
«quia praesumitur eam interea ratifì-
« casse.
« 2°. Quod si tamen sciret illam juris
«praesumptionem falsam esse (eo quod,
« vel ignorans impedimentum, vel metu
« gravi, aliave justa causa impeditus re-
« clamare intra quinquennium non potue-
« rit): vel impedimentum sit essentiale ac
- perpetuum, aut saltem ultra quinquen-
« nium duret: eo elapso potest reclamare,
« debetque audiri in judicio, saltem ex-
, Lib.4, tr.5, cap. 5, n. 6. - • Lib. 2, cap. 41, n. 60, -
" Tr, 15, cap. 4, n. 26. - • Sesso 25, de reguIar., cap. 19. -
i'l De Clausura, qu. 2, punct, lO, diff. 1, n. 2. - Nauar., de
Regular., commento 4, n. 76, v. Secundo; et n. 71, v. Tertio,
- • De Matrim., lib.7, disp, 37, n. 22. - 7 Lìb. 2, cap. 41,
n. 65. - • Parto 1, lib.12, cap. 4, qu. lO. - " Parto 3, tr. 2,
gular., commento 4, n. 74, nisi professionem
duo requirere: unum, qui se obliget; alterum,
qui acceptet.
8. - a) Professio tacita non amplius admit-
titur; ex decreto enim S. C. super Statu Re-
gularium, de die 12 ]unii 1858, art. 11, haec
sanciuntur: «Ad valide emittenda vota so-
lemnia, post vota simplicia requiritur profes-
sio expressa, et ideo professio tacita omnino
abrogata est •.
b) Et ita etiam declaravit S. C. C. apud
Pallottini, V. Professio religiosa, § 5, n. 26
et seqq. Et ibi intelligitur superior regularis,
ille qui praeest immediate monasterio in quo
c traordinario, vel in integrum restitui;
e ut contra Bonacina 5, docent Navarrus,
« Sanchez 6, Lessius 7, Azor 3, Diana 9,
«Barbosa lO (ubi plures alios cìtat), Et nisi
« aliud quid impediat, fugere potest, ut
«docet Laymann. Qui addit, quod si fuga
e: sine gravi scandalo vel incommodo ten-
- tari non posset, monendum a confes-
« sario ut professionem tacite ratificet:
« quod fiet, si professorum habitum pro-
« prìnm deferat, actusque iis proprios
« exerceat, eum intentione quod profes-
« sus talis ordinis esse velit. Vide aueto-
« res citatos, et Diana 11, ubi ex Triden-
e: tino 12 probat episcopum de nullitate pro-
«fessionis sine interventione superioris
« regularis sententiam ferre non posse; et
«-sì faciat, fore nullam b) », [Ita Salmant. 13,
communiter].
Dubius de sua professione nequit re-
clamare (Salmant. 14 cum Pellizzario et
Lezana), quia religio possidet: intellige,
si dubium superveniat. N ec creditur recla-
manti, nisi probet ficte consensisse C)J ex
cap. 2, de regular. Sa1mant. 15.
Hic addenda quae nuper sancita sunt
a nostro SS. P. Benedicto XIV, in sua
bulla quae incipit Si datam hommibus 16.
- Ibi statuitur l°. Omnia quae decreta
sunt de viris religiosis, comprehendere
etiam feminas, ubi eadem causa militato -
2°.Causas nullitatis professionis agnoscen-
das esse a praelato regulari locali tem-
pore motae litis, et simul ab Ordinario.
Pro monialibus vero non exemptis, a solo
resol, 53. - 10 In Trid., sess, 25, de regular., cap. 19, n. 8.-
Laym., Iib. 4, tr. 5, cap. 5, n. 7 et 8. - n Parto 8, tr. 7,
resoI.2. - "Sess. 25, de reguIar., cap. 19._ .. Tr. 15, cap. 5,
n. 15. - 14 Loc, cìt., n. 8. - Pellis., tr. 3, cap. 5, n. 49. - Le-
sana, Sum., v. Dubia regularlum J n. 16; et v. Professio,
n. 23. - " Loc. cit., n. 9. - se Data die 4 non. Mart. 1748.
professionem religiosus emisit: ibid., n. 27
et seqq.
c) Cap. Si quis 2, de regularibus, vide-
tur hie a Sa1mant. citari pro ratione dum-
taxat hujus dicti: quod scilieet in foro esterno
non ereditur juranti in suum favorem, ma-
xime si exstet gestum in contrarium et prae-
sumptio. juris. Et hoc sane eolligitur ex dieto
capite, ubi sancitur quod «si.... post 1egitimos
[annos] per vim clericus [id est monachus,
addit Glossa] faetus est, et nec ipse nee pa-
rentes ejus infra annum.... reclamaverint, in
clericatu permaneat». Quia, subdit Glossa, ea
mora tanti temporis praesumitur consensisse.
DUB. III. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI PROFESSIONIS. 449
Ordinario; et pro exemptis, simu1 ab Ordi- gionis reassumpserint.-7°. Non posse pro-
nario et a praelato cui regimen mona- fessum praetendere annul1ationem suae
sterii commissum est. - 3°. Non posse professionis, ratione vis aut metus illati,
praelatum ejicere professum, nisi cognita si intra quinquennium non rec1amaverit;
causa per ipsum et Ordinarium, ut supra, tametsi a1legaret vimet metum semper
casu quo agnoverit postea impedìmen- durasse.: Concedi tamen huic restitutio-
tum; etiamsi de eo subditum interroga- nem in integrum, dandam tantum per
verit, nul1am alias professionem fore pro- Sedem Aposto1icam, praevio processu con-
testatus, et ille occu1taverit. - 4°. Posse fecto a suo praelato et Ordinario cum
eausam nullitatis agi etiam elapso quin- assistentia defensoris professionis, qui de-
quennio, si intra illud professus serio re- bet etiam Romae assistere. - So. Post
clamaverit. - 5°, Cognitionem causae ad primam sententiam, professum non posse
Sedem Apostolicam pertinere, si professio egredi a religione; sed debere exspectare
emissa fuerit extra novitiatum. - 6°. Apo- secundam, post appellationem faciendam
statas repelli a judicio, nisi habitum reli- a defensore.
DUBIUM Hl.
Ad quid teneatur Religiosus vi suae Professionis.
Du bi u s
de p r o fe s -
sionenequit
reclamare. 9. De obligatione retigiosi tendendi ad perfectionem. - 10. Quando religiosu« peccet
graviter contra hanc obligationem. - 11. An peccet graviter, si intendat servare
sola mandata obligantia sub gravi. - 12. An quilibet christianus gravt"ter peccet,
si proponat committere omnia uensalia. - 13. An praelatus aliquando peccetgraviter,
negligendo corrigere defectus leves subditorum.
Decre·
ta Bened i- Religio- 9. - « Resp. Religiosus vi suae profes- « media abijciat, non est in statu salutis.
cti XIV de sus tenetur
causis nuI-
Iitatis,
tendere ad e:sionis tenetur ad progrediendum aliquo « Suarez, Laymann 7, dicens, si nu1lum per-
perfectio ..
nem. «modo in via perfectionis. Quia ex vi" «fectionis studium adhibeat, sed omnia
« professionis tenetur ve1le servare suum « monita et regulas negligat, eo quod sub
« statum, qui est perfectionis, sive tenden- «mortali non obligent, peccare mortali-
« tium ad perfectionem (licet secundum « ter. - 5°. Tenetur ad aliqua opera bona
« se non sìt praecepti, sed consilii): hoc e: supererogatoria, sive specialiter non
«autem est intrinsece ve1le tendere ad « praecepta nec promissa: quia alias mo-
« perfectìonem. - S. Thomas ', Laymann", « raliter loquendo, non potest habere de-
« Suarez 3, Bardi 4. « bitam intentionem salutis. Suarèz 8.
c Unde reso1ves: « 3°. Tenetur tendere ad perfectionem
« l°, Religiosus non tenetur actu esse « per media suae religionis (non per alia),
« perfectus, sed tantum studere perfe- « hoc est servando suas regulas, Sanchez 9.
- ctìonì. - Bardi 5, etc. « - Hinc peccat l°. Per contemptum regu- Quomodo
peccet con-
Quibusme- « 2°. Tenetur tendere ad perfectionem « lae, hoc est, si nolit subjici IO. 2°.Si tantum tra hanc ob-
diis. ligationem.
« I". Per media essentialia. - 2°. Per « velit servare quae sub mortali obligant;
« vota. - 3°. Per auxilia secundaria, non « quia contemnit perfectionem. Ibidem a).
« contemnendo ea, Laymann 6. - 4°, Te- «3°. Per actum directe contrarium, hoc
« netur aliquibus mediis uti; et, si omnia « est, nolendo perfectionem: quod esse
Suar., de Relig., tr, 8, lib. 1, cap. 4, num, lO et seqq. -
1 2- 2", qu, 186, art. 1 et 2; qu. 184, art. 5. - ' Lib. 4,
tr. 5, cap. 1, n. 1. - • De Relig., tr. S, lib. l, cap. 4. - '1Loc. cit., post med, - 8 De Relig., tr. 8, lib. 1, cap. 4,
• De Conscient., diseept. 7, cap. 6, § 5. - • Loc. cit., § 5, num. 12. - o Decal., lib.6, cap. 5, n. 1 et 2. - lO Sanch.,
num. 4. - • Lib. 4, tract. 5, cap. 9, num. 13, in med. - loc. cit., n. 6.
9. - a} Sanchez minus accurate a Busen- aliorum sententiam; at ipse n. 9,negat reli-
baum allegatur; loco enim a Busenbaum ci- giosum illum peccare mortaliter contra prae-
tato,scil.,Decal.,lib.6, cap.5, n. 7, refert salum ceptum tendendi ad perfectionem;sed aliunde
s. ALPHONSI , Opera moralia. - Tom. Il. 29
 450 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
« mortale docet Sanchez l, Pellizzarius et
"Bardi 2.
«4°. Si quis non tantum intendat non
«esse sollicitus in observatione regulae,
« sed etiam nunquam servare, etiamsi fa-
"cile possit, est mortale, vel proxima
"dispositio ad illud, vixque potest fieri
« sine contemptu formali. Suarez 3.
« 5°. Si ex remissione animi et sine
« ullo justo titulo, per directam intentio-
« nem, velit aliquam regulam non ser-
«vare, erit saltem levis contemptus et
« peccatum veniale. Suarez 4.
Violàtio « 6°. Frequenter et ex consuetudine
regulae ex
consuetudì- e: violare regulam, esse mortale dicìt San-
ne. « chez 5: tum quia perturbat religiosam
« disciplinam; tum quia secundum quos-
« dam est contemptus ìnterpretatìvus, vel
« saltem probabilissimum ejus periculum.
« Tenetur autem sub mortali ìta vivere,
« ut non sit graviter perniciosus religioni,
«inducendo alios male exemplo ad regu-
« lae laxitatem (Sanchez 6, Laymann 7):
- tum quia constituit se in eo statu, ut
« tamquam incorrìgìbìlìs sit expellendus.
e: Tenetur autem quisque ratione votorum
« quibus se religioni addixìt, ita se gerere,
« ut sit tolerabilis et non mereatur expelli.
« Atqui nul1um conatum perfectìonis adhì-
« bendo regulas sìne discrimine transgre-
« ditur, reddit se intolerabìlern, ut debeat
« expelli, aut si toleretur plurimum no-
« cet: ergo per accidens et indirecte agit
« .contrà professionem peccatque mortali-
« ter. - Sanchez 8. Vide auctores citatos.
Religio- « 7°. Religiosus Societatis Jesu peccat
BUSSocieta·
tis ]e,su, «mortaliter, si non adhibet diligentiam
quomodo
peccet. « in cavendis defectibus, ob quos se dimit-
«tendum vel ejiciendum praevidet. Et
1 Decal., lib. 6, cap. 5, n. lO. - Pellia., tr. 5, cap. l,
n. 12. - 2 De Conscient., discept. 7, cap. 6, § S, n. 8. -
8 De Relig., tr. 8. lib. 1, cap. 4, nUm. 24. - c Loc. cit.,.
a num. 16; et cap. 3, num. 12 et seqq. - 5 Loc. cit., cap. 4,
n. 18. - 6 Loc. cit., n. 18 et 20. - , Lib. 4, tr. 5, cap. 9,
num. 13, post med. - 8 Deca.l., lib. 6 1 cap. 4, nUro. 18. -
SI De Clausura, qu. 2, punct. 12, § 1, n. 13. - 10 Loc. cit., .
cap. 91 n. 66. - 11 Lib. 4, tr. 5, cap. 9, n. 13, i. f. - 12 2- 2a e ,
qu. 186, art. 2 et 9. - 18 Tr. 15, cap. 1, num. 20, - Sanch.,
tantum, scilicet: • ob periculum transgressio-
nis votorum et defectus perseverantiae '.
b) Lessius non loquitur de scholastico So-
cietatis ]esu;haec tamen omnino docet lib. 2 J
cap. 40J dub. 20 J in universum de eo qui
vovit perpetuo servire monasterio sub hac
« licet ita dìmìssus sit liber in conscientia;
«si tamen sit dìmìssus ob fraudem vel
« peccata in eum finem commissa, irrita
« est dimissio, utpote obtenta per dolum
« dantem ipsi causam (sicut in matrimonio
« et caeteris contractibus): unde subjacet
« poenis apostatarum. - Bonacina 9.
« 8°. Scholasticus Societatis Jesu qui
« pravis moribus de industria dimìssionem
« extorsit, vel falsis allegationibus impe-
« travìt, non est liber a votis. - Lessius b)J
« Sanchez lO, Laymann 11 ».
10. - Pro majore hujus puncti intelli-
gentia
Quaeritur: quandonam reit'gzosus con-
tra oblz'gatzonem hanc tendendi ad per/e-
ctionem graviter peccet?
Resp. l°. Peccat graviter quando re- Quaevis
regulae vio-
gulas, etsi ad culpam venialem tantum vel Iatio ex con-
nullam obligantes,ex contemptu transgre- temptu,
thalis,
le-
ditur. Est commune cum S. Thoma 12, Sal-
mant.P, etc. - Tunc autem relìgìosus cen- Violatio
ex contem-
setur regulas praetermittere ex contem- ptu, quid,
ptu, quando illas transgreditur animo non
subjacendi illis velpraelatorum praeceptìs.
Ita Busenbaum (supra, n. 9J ad 3), cum San-
chez, et Lessius 14, Salmant.w cum Lezana.
Item, si eas omittat servare tamquam
ìnanes: non vero, si omittat ex concupi-
scentia. ductus, vel quia putat illas sibi
non esse necessarias ad salutem, vel si
judicet eas non praecipi sub gravi. Ita
S. Thomas 16, Sanchez 17; Salmant. 18 cum
Palao, Antonio a Spiritu S. - Ideo trans- Violatio
gredi regulas in rebus parvae materiae, ~,'f,u~~:i l:~
etiam ex consuetudine, veniale non ex- consuetudi·
ne, venialis.
cedit; ut Salmant. 19 cum Lezana, Azor,
Garcia a)J' et de Alexandris 20 cum S. Tho-
ma 21. Sed vix unquam trangressio a ve-
Decal.,'lib. 6, cap. 5, DUro. 6. - 14 Lib. 2, cap. 41, dub. 9,
n.74. - 15 Loc. cit., n. 20. ~ Lezana) Sum., tomo 1, cap. 1,
n. lO et 12. - 16 2" 2..e , qu. 186, art. 9, ad 3. - l'l" Decal.,
lib. 6, cap. 5, Dum. 6 cum n. 9 - 18Tr. 15, cap. l, nuro. 20. -
Palaus, tr. 1.6, disp. 4, punct. 3, Dum. 3 et 6.• Anton. a
Spiro S.} Director. regular., tr. 3~ disp. 6, n. lO; et disp.l,
n. 41. - U'I Loc. cit., n.22.• Le:3ana, Sum., tomo 1. cap. 1,
n. 13. - Mor, parto 1, Iib. 4, cap. 9, qu. 11. - .. Cap. l,
§ 2, qu. 2. - 21 2:1 2o. c , qu. 186, art. 9, ad 3.
tacita vel expressa conditione: si superior vo-
luerit me retinere: et haec conditio tollatur
per vim vel fraudem voventis. Quae sane
applicari possunt scholastico Societatis.
IO. - a) Hieronymus Garcia, Politico re-
gul., tr. 5, dijf. 2 J dub. 7, n. 3 J citatur qui-
DUB. m. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI PROFESSlONIS.
niali excusabitur, etiamsi regula ad nul-
lam culpam obligaret; ut recte notat
de Alexandrìs t; et Laymann> cum Vas-
quez b)J Sanchez et Valentia: ex D. Tho-
ma 8, ubi ait: Quz" tamen possent vem'a-
l-iter vel mortai;iter peccare ex negligentia
vel lzòùJz"ne seu contemptu. - E converso
Violatio
ex bono fi- dicit Laymann 4 cum auctoribus citatis
ne, nullum quod si quis aliquam transgreditur regu-
peccatum.
lam ex bono fine, puta regulam sìlentii,
loquendo ut socium moestum soletur,
nullo modo peccato
Statuens
non tendere Resp, 2°. Peccat mortaliter religiosus
ad perfe-
ctionem, qui firmiter statuìt non tendere ad per-
peccat Ie- fectionem, vel nullo modo de ea curare. -
thaliter.
Sanchez 5; Salmant. 6 cum Pellizzario, Le-
zana, Antonio a Spiritu S.; et de Alexan-
dris 7.
!tem, in-
ducens e- Resp. 3°. Peccat graviter ratione scan-
xemplo ad dali si suo exemplo alios inducat ad re-
r el ax a t i o-
nem, gulae relaxationem. Salmant, 8 cum San-
chez, Silvestro c)J Lezana, Pellizzario. Sed
modo ma-
teria si t hoc intelligendum si materia sìt gravìs,
gravis. ut notant Salmant.? cum Antonio a Spi-
ritu S. - Et hic expedit perpendere verba
Sanchezii lO, ubi sit docet: Relz'gzosus te-
netur sub mortalz' tait'ter smiere, ut non
sii graoùer relz'gzont' suae perniciosus, z'n-
1 Cap. 1, § 2, qu. 1. - • Lìb, 4, tr.5, cap. 9, n. 8 et 9.•
Sanch., Decal., Iib, 6, cap. 4, num. 14 et 15. - Valent., in
2 =20. , disp. lO, qu, 4, punct, 5, i. f. ~ 8 20. 211C , qu.l86, art. 9,
11 c
ad 1. - '" Loc. cit., n.8. - 6 Decal., lib. 6, c~p. 5, n. 10.-
6 Tr. 15, cap. l, n. 21. - Pelli.:1sar., tr. 5, cap. 1, n. 19. -
Lesana~ Sum., tomo 1, cap. 1, n. 10.. Anton. a Spiro S.~
Direct. regular., tr. 3, disp. 1, num. 39. - , Cap. 1, § l,
qu. 3. - ' Tr. 15, cap. l, num. 21. - Sanch., Decal" lib. 6,
cap. 4, num. 18•. Lesana, 1oc. cit., n. lO, i. f. - Pelli.:1.,
dem a Salmant.; id ta,men apud illum repe-
rire nequivi, saltem in editione Caesaraugu-
stana anni 1648, quae apud me exstat.
b) Vasquez, in l am 2 aeJ disp.158 Jcap. 3 J
n.16J habet id tantum quod inferius dicetur:
transgressionem scilicet illarum regularum,
peccatum esse solum ex pravo fine quo quis
movetur: • Quare si aliunde moveretur, a
solo fine virtutis ex causa, sicut fieri potest,
esset quidem opus virtutis ».
e) Sìlvester hoc non habet, V. Religio I,
qu. 3 quidquid Salmant. dicant.
J n. 68): • Si quis frequenter transgrediatur, in-
Il. - a) Croix hanc quidem sententiam,
lz"b. 4, a n. 58, late referti non tamen vide-
tur eidem adhaerere; remittit enim lectorem
ad lz"b. 5 J n. 214 J ubi, postquam utramque
opinionem exposuit, sibi certum videri ait
quod sit veniale; quae sententia est ipsius
S. Alphonsi, hic inferius.
451
ducendo alias relz'gz'oSOS SUO pravo exem-
pio ad ntim~<; relaxatam regulam....: (ut
esset) st' reùgiosus nollet unquam servare
sz7entzitmJ nec arare, nec modeste z'nce-
dere, et z'ngrederetur omm'um relz'gz'oso-
rum cuoicuia, et stinz'lz'a relz'gz'ont's sta-
tuta transgrederetur.
11. - His positis, quaeritur l°. An peccet
graviter relz'gz'osus qut' z'ntend-it seroare
tantum mandata oblz'gantz'a sub gravz';
alz'a vero statuat omma transgredi vel
de ti's non curare?
Prima sententia probabiliter affirmat; vare Nolle ser-
nisi
quia ipsum propositum non curandi de manda ta
gravia, pro-
regulis, etsi praecipientibus tantum sub babiliter le-
levi, est virtualis de ìis contemptus. - thale.
Ita Croix a)} Elbel l l ; item Lezana e', SiI-
vester, Barbosa b)J Escobar b)J etc., apud
Salmant, 12.
Secunda tamen sententia, communior Probabi-
Iius, per se
et probabilior, negat talem peccare gra- non Iethale,
vìter.Ita Sanchezw; Salmant.v cumAzor e)J
Palao, Valentia v, Suarez, Peyrino, Pelliz-
zario, etc. Et idem expresse docet S. Tho-
mas 15, ubi S. Doctor tunc damnat de mor-
tali religiosum, cum vel is transgreditur
regulam ex contemptu (intelligitur qui-
dem formali); ve! cum agit contra regu-
loe. cit., n. 19. - 9 Loc. cìt., n. 21. . Anton. a Spiro S.,
loc. cit., n. 39. - 10 Loc. cit., cap. 4, n. 18. - n Parto 5,
confero 17, de Statu regular. et de novit. in specie, n.592.
- Silvest., v. Religio I, qu. 3, v. f. ~ 12 Tract. 15, cap. 1,
n.23. - 18 Decal., lib. 6, cap. 5, n. 9. - l' Tr. 15, cap. 1,
num. 24.• Palaus, tr. 16, disp. 4, punet. 3, nUm. 5 et 6.•
Suar., de Relig., tr.8, lib. 1, cap. 4, num. 12. - Laur. de
Peyrinis, tomo 1, qu. 1, cap. 5, v. Explieat. . Pelli.:1., tr.5,
cap. 1, n. 15 et 17. - 16 2' 2", qu. 186, art. 9.
b) Auctores isti a Salmant. utique pro hac
sententia allegantur; re tamen vera, Lezana,
in Sum' loc. cit' n. lO, lethaliter peccare
J J
ait religiosum, «quando transgreditur regu-
lam (etiamsi ad venialem solam, vel ad nul-
lam culpam obligaret), eofineut impediat per·
fectionem. - Barbosa autem, de Jure eccles'J
lib. l, cap. 43J n.112 J expositam sententiam
non habet. - Escobar denique, loquens de
regulis quae ad culpam non obligant, tr. 6,
exam. 7 J n. 61J v. Non ob!t'gantJ (al. cap. 3 J
quit, et advertens ideo religiosam disciplinam
graviter perturbet, mortaliter peccato
e) Azor, parto l J !t'b. 11J cap. ult. (25)J
qu. 11 asserit quidem esse peccatum, sed
J
aperte innuit esse tantum veniale, per se sci-
licet. - Valentia, in 2 am 2 aeJdz"sp.l0 Jqu. 4 J
punct. 5 Jv. Ex qua sequitur) docetillum com-
 452 LIB. IV. - CAP. l. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. , 453
lam, aut praelatì expressum praeceptum 13. - Quaeritur 3°. An praelatus alz~
obligans, ut intelligitur, sub gravi. - Ra- quando, defectus leues subdt"torttm corri- DUBIUM IV.
tio, quia eo ipso quod religiosus velit ser- gere negligens, ipse graviter peccet? Ad quid Re1igiosus obligetur vi Votorum.
vare praecepta quae respectu ipsius oblio Affirmative tenendum (contra a) Lorca) Praelatus
nèg Hge n s 14. Ad quid obligetur religiosus ex voto paupertatis. An manuscripta, reiiquiae et pictu-
gant sub gravi, cum ista de se et respectu cum Lugo, Trullench, Peyrino, Diana et corrigere
defectus le- rae sint propriae religtosorum, - 15. An possint habere peculiunt. - 16. Quae non
aliorum sint mera consilia, volens ea ser- de Alexandris 4 communiter, casu quo de- ves, Iethali- repugnant voto paupertatis. - 17. An et quomodo peccet religiosus accipiens vel
ter peccato absumens sine consensù superioris. - 18, An excuset a morta N licentia praesumpta. -
vare, jam tendit ad perfectionem. fectus plures sint, et tales (v. gr. circa si-
Per aeci- Hoc tamen inte1lige, quod sic ille ex- lentium, jejunia, etc.), ut disciplinam va- 19. An peccet reùgiosus absumens bona in aNu111 USU11Z, quam ei sunt data. - 20. An
dens vix ex- possit renuntiare vel non acceptare sibi debita. - 21. An facere donationes remune-
cusabitur, cusabitur a mortali, ratione hujus prae- leant relaxare. Ratio, quia, licet quisque ratorias. - 22. An testal'i. - 23. An aliis largiri quod sibi subtraxit ex sibi concessis
cisae obligationis quam habet tendendi religiosus deficiat in re levi levem regu- ad usum. - 24. Quaenam quantitas h/religioso sit gl'avis. - 25. Anpeccetgraviter
ad perfectionem. Nam difficillime excu- lam transgrediendo; superior tamen ne- si accipiat parua usque ad magnant quantitatent. - 26. An impotens restituere
sabitur quidem ex aliis capitibus, nempe gligens impedire, cum possit, observantiae teneatur sibi subtrahere ex rebus datis ad usum. - 27. An peccet mutuans l'es ad
ratione periculi transgrediendi vota, vel relaxationem, deficit in re gravi. Et ideo usum concessas. - 28. An abscondens l'es, ne superior de eis disponat. - 29. Quid,
sz'praelatus det ticentiam ad expendendum ad usus turpes aut uanos. - 30, An
grave damnum religioni inferendi quoad tenetur defectus subditorum in damnum haec licentia st't de se ùwaNda. .....: 31. An subditus, obtenta licentia generali, peccet
regularem disciplinam, etc.: quae omnia totius communitatis vergentes non solum contra paupertatem, et teueatur restituere , tam ipse quarn accipiens , si expendat
(ut docet Sanchez l) est moraliter impos- corrigere, sed etiam inquirere ut corrigat, in usus turpes. - 32. An superior possit dare iicentiam aùquid ludo exponendi. _.
sibile evitari ab eo, qui propositum habet prout docet S.Thomas 6: sìne tamen nimia 33. An excuset licentia petita et ùzjuste negata. -- 34. An accipiens aliquid a religioso
sine licentia, possit aliquando id retinere. - 35. An ootum paupertatis possit per
transgrediendi vel negligendi omnia sta- sollicitudine, ut notat de Alexandris 6. - consuetudinem abrogari. - 36. An abbatissa possit libere bona monasterii admini-
tuta sub gravi non obligantia. Expedit autem ut aliquando corrigere dis- Quando-
que expedit strare. An instituere beneficia, et ea auferre; necnon conferre capellanias, etc. -
12. - Quaeritur autem hic obiter 2°. simulet, si defectus scandalum non affe- ut dissìmu- 37. De voto castitatis, - Hic etiam agitur de clausura religiosorum. - 38. Ad quid
Iet,
An qui/t'bet chrisft"anus graoiter peccet St' rant, vel si praevideat subditum ex coro obNgetur reNgiosus ex voto obedientiae. Et an teneatur subditus obedire sub gravi,
proponat commt"ttere omnt'a venialia? rectìone pejorem fieri, vel si tempus oppor- si praelatus non jubeat in virtute obedientiae vel sub poena gravi. f- 39. An teneatur
ad ea quae indirecte pertinent ad regulam. - 40. An ad ea qua'e sunt contra vel
Affirmant Sanchez 2 et Bonacina; quia, tunius sit exspectandum. - Et hic adver- supra regulam. An teneatur assistere morbo contagioso infectis. - 41. Quid, si
ut docet S. Thomas, venialia de se dìspo- tendum quod, si oportet ad corrigendum, regula obNget sub peccato. - 42. Quid, si non sub peccato. - 43. An obNgentur
nunt ad mortale. superior potest subditum etiam verberare reUgz'osz' ad nova statuta capitulorum. - 44. An teneantur obedire praelatis regulam
Velle com- Negant vero probabilius Palaus et An- et convicììs increpare (ex D. Thoma 1): reformantibus. - 45. An praelati possint praecipere sub peccato actus internos. -
mittere om- 46. An religiosus non obediendo dupiiciter peccet. - 47. An teneatur obedire , si
Dia venia- tonius a Spiritu S., apud Salmant. ~ (sec1uso modo non agat ex ira, nec coram saecu- dubitat utrum l'es praecepta sit licita, Quid, si habeat opinionem probabilem quod
lia, probabi-
Bus non Ie- tamen contemptu, vel periculo proximo laribus aut novitiis. - Et sicut superior non teneatur. - 48. An religiosus valide voveat sine licentia praelati. - 49. An
thale ,
labendi in mortale, habito respectu ad tenetur corrigere, sic de transgressionì- teneatur obedire praelato jubenti revelare secretum commissum. - 50. An religiosus
praeteritam experientiam). Ratio, quia re· bus aliorum tenetur ipsum admonere qui teneatur ad vota in professione emissa , etiamsi superueniat aliqua notabiùs cir-
cumstantia non praevisa. An valeat licentia impetrata a praelato inferiori, si a
vera tale proposìtum tantum remote con- officium zelatoris habet. - De Atexan- maiorifuerit prius denegata. - 51. Moniales quibus superioribus teneantur obedire. -
ducit ad mortale. dris 8 cum Suarez b), etc. 52. An abbatissa possit zpsis praeczpere, obNgando in conscientia. - 53. An, cum zpsis
dispensare in regulis et vot/s. - 54. An, z'rritare vota emissa cum suo consensu. -
1 Decal., lib.6, cap.5, n. 9; et cap. 4, n.18, v.f. - , DecaI., Lugo, de ]ust. et ]ure, disp. 9, n. 21. - Tl-ull:, Docal.,
lib. 1, cap. 5, n. 4. - Bonac.) disp. 2, de Peccatis, qu, 3, lib. 1, cap. 5, dub. 14, num. 5. - Peyrin., tomo 2, qu. 1,
55. An, vota novitiarum. - 56. Plura notanda circa obedientiam moniaNum debitam
punct.5, n. 17. - S. Thom.} In 2M' , qUI 88, art. 3. - Palaus} cap. 7, a n. 19. - IHana, parto S, tr. 2, resoI. 88. - • Cap. Il, episcopo. - 57. An moniales in actu vist'tationis teneantur revelare transgressiones
tr. 2, disp. 2, punet. 9, § S, n.5. - An/on. a Spiro S., Director. § 1, qu.l.-' 2' 2", qu. 82, art. 2, ad 4.-' Cap. Il, § 1,qu.25, aNarum episcopo z·nterroganti. - 58. De confessariis moniaNum, remissive. - 59.P lura
regular., tr. S, disp. 1, n. 42 et 4S•• • Tr. 15, cap. 1, n. 29.- v. f. - ' 2' 2", qu. 72, art. 2, ad 2. - • Loc. cit., § 2, qu. 8. notanda de electione abbatz"ssae. - 60. De privilegiis regularium et monialium. Et
an mom'ales gaudeant privilegù's religiosorum ejusdem ordim·s. - 61. Et ]0. An
abbatissae possint dz"spensare z'n jejunù's, Offido, etc. 2 0 • An moniales possint absolvi
ab episcopo. 3 0 • An omnes regulares possint divina peragere tempore interdicti. -
mittere veniale per se, subdens: «Comrouni- gat in generali obligationem adesse sub mor- 62.An laici possint sepeNri in ecclesiis moniaNum. - 63. De privilegiis regulariu111
ter loquendoaliunde esse in peccato mortali •. tali, aliquem de venialibus corripiendi; sed cirea divinum Officium. - 64. An praelatus possit privilegia limt'tare.
Quod in ipsam S. A1phonsi sententiam rein- subdit Saturo contrarium asserere de prae-
cidit. uti ipse B. Doctor hic inferius eam ex· latis religionum, cujus sententiae ipse Lorca Votum 14. - « Resp. l°. Religiosus ex voto «spiritualium, honoris, famae, et simi-
plicat. rationem exponit, neque eam reprobat aut pauperta-
13. - a) Lorca ita sane aCajetano de AIe- refellit. tis, ad quid «PAUPERTATIS obligatur ut nihil habeat « lium. Item jus eligendi, praesentandi,
obliget.
xandris citatur; sed potius eidem sententiae b) DeA1exandris ita quidem citat Suarez, «proprium. Nomine proprii autem intel- « conferendi regulare beneficium, etc. -
favere videtur, quaro ipse S. A1phonsus tenet. sed sine ulla loci indicatione; neque id apud « liguntur bona temporalia pretio aesti· " S. Thomas 2, Sanchez 3, Lessius 4, Lay-
Naro, in 2 a m 2 a e, sect. 3, dzsp. 45, n. 4, ne- Suarez reperire potui. « mabilia, quorum dominium, vel certe "mann 6 ».
« facultatem disponendi liberam et inde- Quaeritur hic: an manuscripta sznt
« pendentem, in perpetuum abdicavit 1. proprt'a religiosorum?
« Dicitur l°. Bona. temporalz'a,. quia Negat Henno cum aliis, apud Conti·
«retinet religiosus dominium bonorum nuatorem Tournely 6: tum quia, ut ait,
l Ex can. Non dtcatis 11} causo 12, qu. 1; cap. Mona- n. 26. - 5 Lib. 4, tr. 5, cap. 7, n. 1 et 2. - Hel'lno ..de Statll
chi 2" de statu monachor. - 2 2" 2"e, qu.l86, art. 7, corpo et religioso, qu. 9, art. 3, § 1, v. Dicitur 8. li De StatureIig' l
M

ad 4. - • Decal., lib. 7, cap. 18, n. 25. - • Lib. 2, cap. 4, cap. 2, art. 2, n. 9.

 454 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. IV. - DE OBLlGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 455
Quidam manuscripta saepe sunt pretiosiora libris Si autem religiosus sit chorista, distino quia est contra jus posìtivum, ab Ecc1esia mann lO, Holzmann 11; et Salmant. 12 cum
negat rna-
nuscripta impressis; tum quia, sicut picturae et quae- guunt iidem Salmant. 7, et Sporer b) cum in concilio Lateranensi statutum in cap. Vasquez, Valentia, etc. - Idem enixe
esse propria
retìgiosì. libet arte facta a religiosis, etsi postulent Bonacìna c), Pellizzario b) et Diana b), apud Monachz~ de statu monach., ubi sancitum tuetur Pater Concina 18, ubì erudite qui-
multum ingenti, religioni cedunt, ita et Croìx ": et dicunt quod si tabulae, tela, fuit: Monachz'non pretto redpiantur.., nec dem loquitur, sed plus quam par est in-
Probabi- manuscripta. - Sed probabilius affirmant colores, etc. tradantur ei a monasterio, peculzum permz'ttantur habere. - Alli vero vehit contra religiosos quodcumque mi-
lius et com-
munissi-
me affirma-
commun.issime Lugo \ Sporer 2 i et Sal- tunc picturae ad monasterium pertinenti
manto 3 cum Pellizzario, Diana, etc.: tum secus, si illa praestentur ab aliis.
Probabi-
lius t c
tum.
ì ì- probabilius tenent id non esse vetitum ex
jure antiquo, ut censent Silvester \ Na-
nimum peculium habentes. Hos enim vo-
cat (ut refert Pater Carratinus in alio libro
tur.
quia manuscripta sunt quid spirituale, cum e: Dicitur 2". Domùzz"um vel facultatem varrus 2, Palaus 8, Sanchez 4, Salmant.6, contra Concinam edito) filios irae, filios
sint partus ingenti, quamvis alieno studio « disponendt~ propter religiosos Societatis qui dicunt hanc esse receptam sententiam; perditionis, infames violatores paupertatis.
elaborata; tum quia pertinent ad scien- «]esu, qui post emissa vota retinent et et Felix Potestas c) ait esse communem Ac perinde dicit eos esse in aeternae dam-
tiam, quae non cadit sub voto paupertatis; «acquìrere possunt dominium radicale cum S. Antonino C), Suarez, etc., ac Beato nationis periculo i et superiores gravissi-
tum quia talis est communis consuetudo. « bonorum temporalium. Non tamen ha- Humberto c) et Beato ]ordano c). Ratio, mi peccati reos esse, nisi studeant vitam
- Hinc (ut dicemus n. seq., v. Praefatam) « bent jus actuale de iìs pro suo arbitrio quia hoc neque est contra jus naturale, communem, ubi collapsa est, restaurare;
ex brevi Benedicti XIII, religiosi promoti « disponendi vel utendi: in cujus abdica- cum, licet id adversetur fini paupertatis, nec posse regulares in iis conventibus
ad episcopatum debent omnia bon.a suis « tione essentia religiosae paupertatis con- non tamen est contra paupertatis votum, bona conscientia manere, ubì non viget
superioribus resignare, praeter manu- « sistit. - Sanchez, Laymann 9 », quod solum religiosos obligat ne rebus ut vita communis, sed transire debere ad
scripta. Et insuper Clemens VIII (apud 15. - « Dicìtur 3°. Independenter; quia propriis utantur: neque est contra jus po- monasteria vìtam communem observantia,
Sporer 4) expresse dec1aravit quod reli- « religiosus, etiam professus, potest habe- sitivum, cum ex ipso potius contrarium sive proprii sive alterius ordinis, si aditus
giosi possunt ad suum arbitrium sua ma- « re peculium dependens et revocabile ad appareat; nam in cap. fin. Insinuante, Qui pateat; item juvenes religionem ingre-
nuscripta alienare, etiam sine licen tia. « nutum superioris: quod nomine proprù eterici uel voventes, approbatur professio dientes, ubi vita communis obsolevit, se
Idem sentit [Contin.] Tournely a): dum- « non comprehenditur. - Laymann lO », facta sub conditione vivendi in propria exponere periculo aeternae salutis: gra-
modo (excipit cum aliis) non sit aliter de- An religiosis it'citum sz't l')abere pecu- domo, ibique retìnendì administrationem viterque peccare superiores eos acceptan-
finitum in ordinis constitutionibus. lzum ex superiorzs lù:entz'a? - Et hic di- bonorum in sui sustentationem. Ex quo tes, et qui consilio aut favore illos indu-
Item de
reliquiis.
Idem quod de manuscrìptis dicunt Sal- stinguendum jus antiquum a jure novo infertur, retentionem peculii non esse con- cunt ad ingrediendum, uti etiam parentes
manto 5 de relt'quzis. concilii Tridentini. tra votum paupertatis neque contra sta- filios ab ingressu pro viribus non aver-
Quid de
picturis.
Quoad picturas vero, si religiosus eas De jure antiquo, alii, ut Gersonius, Peculium. tum religiosum. - Nec obstat textus op- tentes; quia (ut ait), ubi vita communis
illicitumju-
elaboravit animo retinendi, illae snnt mo- Theodorieus a), Felinus b), Tapia b), etc., re antiquo, positus in dieto cap. Monachz: Etenim, ne sublata est, religio non est religio nec
nasterii. - Idem dieendum, si religiosus apud Sanchez 11, negant licitum esse ullum juxta alias. dicanturcanones inter se contradici, pro- status perfectionis, sed confusionis et dam-
sit conversus i quia tales conversi ad hoc peculium habere. Ratio: tum quia hoc est babiliter ait Pater Milante 6, nomine pe- nationis. Ita doctus praefatus auctor, sed
tantum recipiuntur, ut artes externas exer- contra jus naturale, nempe contra votum culti' ibi intelligi appropriationem fundo- nimis severus judex.
citent: excipitur si conversus eas faciat paupertatis religiosae, cum ex administra- rum, quae tunc temporis monachi ex At veniamus ad quaestionem. - Haec
die festivo, vel per unam aut alteram ho- tione peculii religiosus jacturam faciat massa communi sibi abdicaverant, ut pro- prima sententia probatur ex decreto Tri-
ram in die elaborando. Ita Salmant.", - praecipuarum utilitatum paupertatis; tum bat ex Petro Blesensi et Thomassino; dentini 14, ubi sic dicitur: Nemz'ni ig#ur
idque solum vetitum fuisse ostendit a con- regularzum, tam virorum quam mulz'e-
l De ]ust. et ]ure, disp. S, num. 230. - • Supplem. num, 199. - • Lib. 4, num, 132. - Sa .. cb., Decal., Iìb, 7,
decal., cap. 2, n. 149. _ . Tr, 12, de ]ust. et ]ure, cap. 2, cap. 18, nmn, 24. - 9 Lib. 4, tr.5, cap. 7, num. a. _ lO Loc.
cilio Lateranensi. ., rum, lù:eat bona z'mmobz'lia vel mobiùa ,
n. 195. - Pelli"., tr. 4, cap. 2, n. S18•. Dia ..a, parto 1, cìt., n. 12. - Gerson., Tract. contra proprietarios regulae Sed majus Dubium est: an pecult'a sz'nt cujuscumque qualz'tatzsfue,rz'nt, etz'am quo-
tr; 6, resol. 25. - , Loc. cìt., n. 149. - • Tr. 12, cap. 2, S. August., parto S, V. Objiciu.. t. . 11 Loc, cit., cap. 22, uetita ex jure novo? vzs modo ab eis acquzsz~a, tamquam pro-
num, 194. - e Tr. 12, cap. 2, num. 197et 198.- , Loc. cìt., num.4.
}urenovo, Prima sententia affirmat; et hanc te- pria, aut etz'am nomz'ne conventus passi-
juxta alios
vetìtum, nent Palaus i, Suarez 8, Pontius", Lay- dere vel tenere ,. sed statz'm ea superzorz'
14. - a) Contino Tournely, de Statu relig., mat. claustralium, art. 13, 14 et 15; at Dio- 1 V. Abbas" qu, 3, v. f. - 9 De Regular., comment.2, 9 Variar. disputato ex utraque theolog., qu. 9, scholastica,
cap. 2, art. 2, n. 9, manifeste innuit hanc sen- nysius non nominat Theodoretum, sed art. 15 n; 14. - • Tr.16, disp. S, punct, 7, n. 2• -r- , Decal., Iib, 7, cap. 4, v. Praeterea. - 10 Lib. 4, tr. 5, cap. 7, n. 13. _ ] i De
tentiam; utraque enim relata opinione, con- quemdam doctorem, - quem novi, inquit, eo- cap. 22, num, 5. - li Tr. 12) cap.. 2; num, 200. - Suar., de Praec. partic•• n. 616. - " Tr. 12, cap. 2, n. 202.. Vasq.,
cludit: - Alii, et forte melius, rem illam defi- que tempore quo in Colonia studui, fuit can- Relig., tr. 7, lib. 8, cap. 14, n. a.'- 6 Vindiciae regular., opusc. de Reditib., cap. 3, dub. 2, n.14. - Valent." in 211m 211.e,
niri volunt ex ipsa ordinis constitutione ». cellarius universitatis illius, eratque doctor num. 66. - Petr. Bles...., Epist. 102, ad H. Radingensem disp. lO, qu. 4, punct. S, .... Quarto. - 13 Opusc. Disciplina
b) Sporer, Supplem. decal.,cap. 2, n.150; ille Theodoricus de Monasterio ». Et prose- abbatem, ap. Migne, Patrol. lat., tom.207, col. S2O. - Tho· apost. monastica, dissert.1, cap. laet 14 j dissert.3; disserto 5,
Pellizzarius, tr. 4, cap. 2, n. 295; Diana, quitur citans quoddamhujus cancellarii assero massln., Disciplin. de Beneficiis, parta 3, lib. 2, cap. Z7. - cap. 11 et seqq. - Garratin." Vita c1australis, disserto 5, i. f.;
tum, quo prohibebatur praelatis ne subditis 'i Tr. 16, disp.3, punct. 7, num. 5. - S Loc. cit., num. s.- disserto 6, consectar. - 14 Sesso25, de regular., cap. 2.
parto 1, tr. 6, resol. 6, in omnibus qt!idem his
assertis concordant, nisi quod nul1am distin- pro libito peculium concederent.
ctionem ponunt (saltem quoad praesentem b) Felinus et Carolus Tapia perperam a
casum) inter choristas et conversos. Sanchez al1egantur; contrariam enim opinio- tamen n. 54 (allegato a Sanchez) et Felinus, jure antiquo peculium concedebatur.- Et pa-
c) Bonacina a Croix citari videtur ex Dia· nem (quam nempe S. Alphonsus probabilio- loc. cit." negant solum posse res immobiles riter S. Antoninus, parto 3, tit. 16, cap. l,
na; sed locus a Diana citatus, hoc est Tract. rem vocat) tenent, et dicunt: Felinus, in cap. haberi. § 11, V. Nota 50; B. Humbertus, in Regul.
var., disp.3, punct.1, n. 5, ad rem non facit. Cu~ M., de constitut., n. 26, v. Eadem reas- c) Felix Potestas, n. 1083, negat vitam S. Augustz'nz~ cap. 18,. B. )orcIanusa Saxonia,
15. - a) Apud Sanchez legitur Theodoretus, sumit; et Tapia, in Authent. Ingressi, v. Ipso communem esse de jure divino.aut de pau- Ord. Erem. S. Aug., in Libro qui dicitur
quod est falsum; nam Sanchez auctorem citat ingressu, cap. 3 rn. 36, religiosos posse cum pertatis essentia, et ibi auctores relatos citat; Vitas fratrum [sic], lib. 3, cap. 13, corree-
ex Dionysio Cartusiano, in opusc. de Refor- superioris licentia peculium habere. Tapia et n.1084, suum diCtum pròbat ex eo quod dunt licitum esse peculium.
 456 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
tradantur, conventuique incorporentur,
Nec deinceps liceat superiort'bus bona sta-
bilia alicui regulari concedere, etias« ad
usunzfructunz vel usum , adnzimstraHo-
nem aut commendam. Admim'stratio au-
tem bonorum monasteriorum seu conven-
tuum ad solos officiates eorumdem, ad
nutum superiorun: amouioiìes, pertmeat,
Mobtlt"um vero usum z'ta superiores per-
mittant, ut eorum supellex statutO pau·
pertatis quam professi sunt conveniat, nz~
hilque superfluit'n ea sit; nihil etiam quod
sz't necessarium eis denegetur. Quod si
qUt's atuer quidquam tenere deprehensus
aut convictus fuerit , t's biennio actiua et
passiva voce privatus sit, atque etiam ju-
xta suae regulae et ordint's constz'tuttones
puniatur.
]uxta a-
lios, Hc i .
Secunda vero sententia, quam tenent
tum. Navarrus l, Sà 2, Sanchez a, Barbosa ti),
Cabassutius e),- de Alexandris 4 cum Pel-
lizzario, Rodriguez, Peyrino , Villalo-
bos e), etc., et Pater Milante cum alìis, -
dicit, concilium nihìl novi statuisse quam
quod de jure communi statutum erat. Prae-
cepit quidem concilium (ut ajunt), nullum
religiosum posse habere peculium cum
dominio utili, ita ut illud sine licentia
praelati distrahere possit, vel saltem nulli
licere sine justa causa habere; sed non
prohibuit ut superior ex justa causa pos-
sit usum peculii religioso concedere de-
pendenter a suo arbitrio, sicut et usum
aliarum rerum monasterii ipsi concedere
potest.
Prima sen.. His tamen non obstantibus, prima sen-
tentia, pro-
babilior. tentia probabilior videtur spectata san-
ctione concilti. - Ducor primo ex illis
verbis: Nemini liceat bona immobilia vel
1 De Regular;, commento 2, DUro. 15. - 2 V. Religio~
nUro. 48. - 8 Decal., lib. 7, cap. 22, num. 11. - • Cap. 4,
§ 2, qu. 1 et 4. ~ PelUz., tr. 4, cap. 2, DUro. 196 et num. 25...
Rodrig.} Quaest. regular., tomo 3, qu. 29, art. lO... Lau-
rent. Peyrin., tomo l, qu. 2, cap. 2, § 1. - Mi/ante, Vin-
diciae regular., num. 80 et seqq. - 5 Lib. 4, tr.5, cap. 7,
d) Barbosa, in Trid., sesso 25, de regular.,
cap. 2, a n. 2, utramque sententiam affert;
sed videtur huic secundae adhaerere, quate·
nus 11. 4, remittit ad auctores pro causis justis
ex quibus peculium concedi possit; quod uti-
que non fecisset, si existimasset peculium, vi
Tridentini concedi non posse.
e l Cabassutius, lib. 1, cap. 2.2, 11. 2; ViI-
mobilia... etiam nomine conventus pOSSt~
dere. Ergo non licet qualecumque pecu-
lium tenere, nec etiam ex consensu supe-
rioris; non enim aliter poterit monachus
dici bona habere nomine conventus, nisi
ea concedantur ipsi a prae1ato, qui vices
conventus repraesentat. Quod autem di-
citur hoc intelligi sine justa causa, id
omnino gratis videtur asseri; tanto magis
cum ibi subdatur, quod bona statim supe-
rtori tradantur, conventuiqtte incorporen-
tur: quod verbum incorporentur denotat
bona ìlla fieri communia, et ad usum
totius conventus destinari.
Item moveor ex verbis illis: Admint:
strazio bonorum ad solos officiales per-
Hneat,. mobilium vero usum z'ta supe-
riores permùtant, ut nihil quod si! neces-
sarium eis denegetur. Ergo quoad stabilia
omnis administratio religiosis interdici-
tur; et quoad mobilia, tantum necessa-
rium (non vero quod ad de1ectamentum,
licet honestum, deserviat) statuitur non
denegari: quo verbo exc1uditur adminì-
stratio etiam mobilium ad usus ìndeter-
minatos. Idque confirmatur ex -rò: Nec
deinceps liceat, etc.: quibus verbis vide-
tur concilium novum jus statuìsse; unde
Laymann 5 infert: Propositum (concilii)
fuisse, t;jusmodi staoùes reditus, seu an-
nuas pecuniarias portzones omnino inter-
dicere. - Ita respectu ad decretum con-
ciIii.
Sed ratione consuetudim's quae hodie
fere in omnibus religionibus, saltem non
reformatis, introducta est, puto cum eis-
dem fautoribus primae sententiae /), ut
Sanchez 6, Laymann 7, Lessius 8, Pa1aus 9,
Pontius l0, Salmant. ll ; item ~ter Milante 12
nume 13, post med. - 8 Decal., lib.7, cap. 22, num. 11.-
'1Lib. 4, tr. 5, cap. 7, num. 13, v. f. - 8 Lib. 2, cap. 4,
num. 32. - 9 Tr. 16, disp. 3, punct. 7, num. 6. - 10 Varo
disputato ex utraque theol., qu. 9, scholast., cap. 4, v.Sed
quaeres. - 11 Tract. 12, cap. 2, n. 203 et 204. _ 12 Vindic.
regular., n. 85.
lalobos, parto 2, tr. 35, dijj. 29, n. l et 2,
peculium concedunt, absque Tridentini con-
cilii mentione.
.f) Scilicet: praeter auctores primae sen-
tentiae, qui negant Tridentinum aliquid novi
hac in re induxisse, ut sunt: lVIilante, Navar·
rus, Barbosa, Suarez, Beja, Rodriguez, Mi-
randa, de Alexandris. - Quibus addendus est
DUB. IV. - DE OBLIGATlONE RELIGIOSI VI VOTORUIIl.
cum Navarro, Barbosa, Suarez, Azor g),
Cabassutio h), Silvio, Wigandt, Beja, Luca,
Rodriguez, Miranda, Corduba, de AIe-
xandris, Lopez, Conrado, Passerino, Le-
desma f) et Mastrio, etc., rigorem concilii
hodie temperatum esse, et licere singulis
religiosis ex consensu superioris peculium
habere, ut sibi provideant ad usus neces-
sarios vel honestos: modo sint parati bona
a se abdicare ad superioris nutum semper
ac illis sufficienter subveniatur; nam alias
non tenerentur peculium dimittere, dicunt
Salmant. l cum Sanchez 2, Lessio a, etc.
- Libet hic adnotare responsum datum
a card. Bellarmino (ut refert Pater Mi-
1ante 4), qui, cum rogatus fuisset a caro
dinali Gesualdo, archiepiscopo Neapoli-
tano, an monia1es, non obstante contraria
consuetudine, teneantur exacte vitam com-
munem servare, sic respondit: Si... con-
suetudo inobservantiae est legitime prae-
scripta, videntur posse excusari illae quae
religtonem sic relaxatam invenerunt,.
nam.... talts religto sic relaxata , in qua
tamen servantur omnia substantialia, est
vera et bona religto. Ergo potest eligi,. et
qui in ea vivunt sunt in statu perfectionis.
Licitum
etiam pro
Praefatam autem administrationem pe-
immobili- culiì ad nutum superioris, dicunt Palaus,
bus.
Sa1mant., Pontius et Sanchez, licitam esse
ratione consuetudinis, non solum de bonis
mobilibus, sed etiam de immobilìbus. -
Idque videtur confirmatum ex quodam
Ex ho·
dierna con·
brevi edito a Benedicto XIII, anno 1725,
suetudine, incipiente Postulat humilitati nostrae (ac
licitum.
in extensum re1ato ab eodem Patre Mi·
lante 5), in quo Pontifex, loquens de reli·
giosis promotis ad aliquam digaitatem,
praecipit ut omnia bolta mobilia seu int-
mobt7fa, cujuscumque genert's et speciet~
Naval'., de Regular., comment.2, D. 15. - Barbosa, in
cap. Monacki, n. 2 et 3, de statu monaehor.; et de Episcopo,
alleg.l03, n ..5 et 6•. - Suar., de Relig., tr.7, lib.8, cap. 14,
num.9 et seqq. - Silvius, Resolut. var., opuse. 6, y. Reli·
gtosus 3. - Wigandt" tr. 8, exam. 2, num.23, v. Resp. 6..
Beja" Caso conse., parto 4, caso 17. - De Luca" de Reguiar.,
discurs. 57, n.17. - Rodrig., Quaest. regular., tomo3, qu. 29,
art. 10•• Miranda" Man., tom.l. qu. 28, art. 8; et de Monial.,
qu. 9, art. 2. - Corduba, Sum., qu. 54. - De Alexanà., cap. 4,
§ 2, qu. l. - Ludov. Lope.., Instruct. consc., parto 2, cap. 5..
Petrus de Ledesma, de Statib., cap. 4, conci. 3,
club. 13, V. Digo lo primero, ubi negat pecu-
Iium esse contra Tridentinum.
g) Azor a lVIilante perperam citatur; nam,
457
quae eos tempore suae promotionis penes
se vel alias habere contigerit, exceptis
dumtaxat scriptis, proprti's indumentts et
oretnario ... superiori Iocaè:.. resignare te-
neantur. Ergo Pontifex, licet expresse hic
non approbet, saltem praesupponit tam-
quam licitum peculium sive mobilium
sive immobilium quod religiosi penes se
habent.
Hoc quoad peculium bonorum etiam
immobilium. - Sed quoad peculium mo- Licìtum
pro mobìtì-
bt7ium, illud expresse approbatum habe- bus.
tur a Clemente VIII, qui (ut refert Pater
Milante) anno 1602 per suum breve, car-
dinali Gesualdo dec1arandum injunxit (en
verba brevis), quod liceat abbatissae eu-
juslz'bet monasterii permittere mont'alibus,
ut unaquaeque earum ex subventtont'bus
quae eisdes« monialt'bus dantur, ah'quid
expendere possit, absque eo quod per ma-
nus officialium erogetur, et sine onere
aliam de eis rationem reddendi; summa
autem haec erit scuti unius quolt'bet mense
pro minutts causis, etc. Praecepit tamen
ibidem Pontifex ut in posterum neque ad
habitum, neque ad professionesn aliqua
reapiasur, m'si sub integra reformatione
vitae communz's. Sed, cum rursus ab hoc
ultimo monia1es rec1amassent, idem Cle-
mens aliud edidit decretum quo sic de-
c1aravit: Moniales vero quae in posterum
admittentur in tis monasterùs, in qUt'bus
subuentiones retinentur, nullatenus invt~
tae cogantur ad vi!am communem. Ergo
ex hoc decreto Pontificis vita communis
non pertinet ad essentiam voti pauper·
tatis, et peculia ex consuetudine rite per·
mittuntur. - Idipsum confirmatur pro re-
ligiosis ex alio brevi Innocentti XII, edito
ann<l 1691, approbante constitutiones ordi·
Conrad., Respons. casoconsc., qu.59, in Addit.. Passe1'in.,
de Hominum statib., qu. 186, art. 7, num. 335... Mastr.,
TheoI. mor., disp. 14, qu. l, art. 5, n. 42. - 1 Tr. 12, cap. 2,
n. 204. - 2 Decal., lib.7, cap. 22, n. 15. - , Lib. 2, cap. 4,
n. 32. _ .. Vindic. regular., n. 112. - Palaus, tr. 16, disp. 3,
punet. 7, n. 6.· Salmant., loe. cit., n. 203.- Basi/. Pontius,
loe. cit., v. Sed quaeres. - Sanch., loc. eit., n. 13 (ex jure
communi). _. Loc. cit., n. 94. - B."ed.XIII, bulla Postu-
lat, § 5. - Milante, Vindic. regular., n.87. - Innoc. XII,
breve Ex 'n;uncto ..cbis, 7 Dee. 1691, in Bullar. Mainardi.
part.l, lib. 12, cap. 9, qu. 2, asserit peculium
contra Tridentinum esse, quod jus antiquum
in hac re correxit.
It) De Cabassutio vide notam e hic superius.

458 Lm. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
nis S. Mariae de Mercede, jam prius appro-
batas a novem aliis Pontificibus i). In iis
autem constitutionibus 1 sie statutum erat:
Sandmus ne quzs Fratrum professorum
aliquùJ propn'um habeat, neque pecunias,
neque vasa aliqua aurea vel argentea, etc.;
neque ma expendat neque consumat abs-
que suz' praelatz" lz"cenHa.... Attendant au-
tem Fratres nostri quod sz'ngulzs annis
semel omnza quae z'n usu retz'nent com-
mendatoribus suis exponant et reataer
exhz'beant,eorum dispositz'onz' reiz'nquendo;
et specz'alem lù:entzam utendz' eis accz"pz'ent
a praelato. Ergo, cum licentia bene pote-
rant retinere et expendere.
Mala pro- Caeterum (ut proferam quid ego sen-
venientia
ex peculio. tio super hac re), licet praefatam secun-
dam sententiam probabilem censeam,
immo probabiliorem, ratione consuetudi-
nis universaliter introductae: attamen in
praxi omnes praelati tamquam certum
sibi persuadeant, quod si usum peculii in
monasteriis de novo introducent, vix no-
men paupertatis ibi supererit; et ex hoc
innumera mala communitati quoad obser-
vantiam supervenient. - Quapropter,
etiamsi ipsi a peccato gravi excùsari pos-
sunt, usum peculii concedendo, respectu
voti paupertatis; non tamen excusabuntur
ob regulae relaxationem, cui hac conces-
sione procul dubio operam dabunt.
Si desit Omnes autem conveniunt quod in iis
vita com-
munis, po.. conventibus, in quibus non observatur
test concedi
peculium. vita communis ob paupertatem vel incu-
riam superiorum subministrandi subditis
necessaria, possint concedi peculia ad nu-
tum praelatorum. Ratio, quìa Tridentinum
l Distinct. 3. cap. 2, de Voto paupert., n. 1 et 6: dicto
brevi insertae reperiuntur, - Trident., sesso 25, de regul.,
cap. 2. - Potestas, tomo l, n. 1088 et 1089.- e Cap. 4, § 2,
qu. 1. - Ludou, Lopes, Instruct. conse., parto 2, cap. 6,
v. sed extra praeceptum. - 8 Loc. cit., num. 1078. -
i) Constitutiones illius ordinis approbatae
jam fuerant a quatuordecim Pontificibus,quo-
rum Milante decem tantum commemorato
j) Fagnanus, in cap. Monachi, de statu
monachor., n. 66, id refert concessum a S. C.
aliquibus monialibus.
k) Pellizzarius, de Monial., cap. 4, n.29,
haechabet de alio casU. Negat enim peccare
contra votum paupertatis, monialem quae res
acquisitas cum licentia superiorum postea oc-
cultat, sOlum ne patiatur confusionemaut ve-
recundiam; interim parata res illas tradere
tunc praecepit religiosis vitam commu-
nem, cum a conventu m'hl!...quod sz'tne-
cessarium, eis denegetur. - lta Potestas,
Fagnanus o, de Alexandris 2, communiter.
Bine infertur l° cum Pellizzario k), Va-
lentia k), Lopez, et Potestà 3, in dicto
casu non peccare (saltem graviter) reli-
giosum qui peculium retinet non in com-
muni deposito, sed in sua cella cum li-
centia praelati dependenter ab ejus arbi-
trio; quia tunc substantia paupertatis jam
servatur.
Infertur 2°. Non posse regulares vitam
communem recusare, si superiores illam
erigere velint; ut de Alexandris l) cum
Suarez l), Lessio, Navarro , et Potestà 4
cum communi. Ratio, quia, licet vitam
communem non servare non sit contra
votum paupertatis; est tamen contra vo-
tum vitam communem respuere, quia est
habere bona ìndependenter a voluntate
superiorum. - Dieunt tamen Lessius et
Peyrinus cum de Alexandris 5 quod reli-
giosus non tenetur tradere peculium suum
praelato, qui velit illud in usum mona-
sterii convertere, nisi ei constet quod prae-
Iatus suis necessitatibus sufficienter alìun-
de providebit.
Infertur 3°. Quod si religioso relinqua-
tur legatum cum conditione ut illud pos-
sideat independenter ab arbitrio superio-
rum, tunc certe peccabit religiosus contra
votum paupertatis si sie retineat; sed le-
gatum valebit in favorem monasterii, quia
ìlla condìtìo tamquam turpis ·rejicit1.j.r.-
Ita de Alexandris 6 cum Graffio m) et aliis
communiter.
Lesso, lib.2, cap. 4, nume 32, i. f... Navar" de Regular.,
commento 3, n. 36. - 4, Loc, cìt., num. 1087. - Less., loc,
crt., num, 82. - Laur. de Peyrinis, tomo 1, qu, 2, cap. 2,
§ 1, collig. 4. - • Cap. 4, § 2, qu. 3. - • Cap. 4, § 2,
qu.5.
superiori, si forte eas petat.- Valentia autem,
in 2 am 2 ae, disp. lO, qu. 4, punct. 3, v. Se-
cundo, scribit dumtaxat: «Religiosum, qui ex
voluntate superioris aliqua ad usum habet, et
paratus est relinquere ad arbitrium superio-
ris, non esse proprietarium».
l) De Alexandris, loc. cit., qu. 2; Suarez,
de Relig., tr. 7, lib. 8, cap. 14, i. /., perspi-
cue id innuunt, dum dicunt religiosos teneri
ita animo esse paratos, ut ad nutum superioris
se ab usu peculii abdicent.
m) ]acobus de Graffiis, Decis.aur., part.l,
DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM.
16. - e Unde sequentes casus resol-
e vuntur:
Possidere e 1°. Non repugnat voto paupertatis,
incommuni
non repu- e quod religiosi habeant bona in com-
gnat pau-
pertatì, e muni, etiam immobilia », [Cap. Exzi't a),
Peeulium
tenere in et Tridentinum a); vide Salmant.", Potest
cella. sal-:
tamen Papa, justa urgente causa, dieta
tem non le-
thale. bona in aliud opus pium transferre. Sal-
mant.f cum Palao, Lugo ò) et Lessio].-
e Immo sine consensu Papae non possunt
« se obligare communitati, quod ea nun-
e quam sint acquisituri; quia praejudica-
e rent immunitati ecc1esiasticae. Card. Lu-
Vitam
communem e go 8. - Neque possunt fructus seu redì-
recusare, u- e tus, a donatore destinatos ad ea emenda,
licitum.
e applicare ad usus alios, V. gr. sol venda
e debita, etc. Ibìd.>,
Nec fun- e~. Non repugnat paupertati, si relì-
dus a re~u·
larì nomme e gioso detur villa vel alius locus admi-
monasterìi
adm ni ,ì e nistrandus nomine monasterii, idque in
strandus,
e monasterii commodum. Immo nec repu-
Quid de e gnat, si detur in commodum vel incom-
beneficio
Peculium
Don semper ecclesiaseì- « modum ipsiusmet religiosi aliquod eccle-
co.
tradendum e siastieum beneficium. Quo casu competit
praelato.
e ei administratio redituum quos ad sui
e sustentationem piasque causas applicare
e potest juxta canonum concessionem.
e Quod reliquum est, pertinet ad ecc1esiam
e vel beneficium cui servivit: ac conse-
Quid de le-
gato cum 1 Tr. 12, cap. 2, n. 164. - 2 Loc. cito - Paiaas, tr, 31,
conditione disp. un., punct, 7, § 3. n. 1, i. f. - Less., lib. 2, cap. 4,
ut sit Inde-
pendens. n. 20. - , Resp. moral., Iib, 3, dub.8. - , Lugo, dub, lO.
5 De Relfg., tr.8, Iibc B, cap. 19; ·et cap. 16, num. 28
-
et seqq, - Molina, de just, et jure, tr. 2, disp, Z76, n.5.
- • De Just. et Jure, disp. 4, num. 2. _. Petr, Wadding,
lib. 3, cap. 5, n. 41, citatur a Cajetano de
Alexandris pro sola priori assertionis parte,
scilicet religiosum illum peccare et fieri pro-
prietarìum : in quo concordat Graffius; at ipse
de Alexandris subdit legatum tenere, quia
conditio habetur ut turpis.
16. - a) Sci1icet Tridentinum, sesso 25, de
regularib., cap. 3, concedit bona etiam im-
mobilia posse in communi a regularibus pos-
sideri; sed ab ea facultate excluduntur Fra-
tres Minores Capuccini et de Observantia;
quam exceptionemquoadFratres Minoresjam
sanxerat cap. Exiit 3, de verbo signif., in 60.
ò) Lugo a Salmant. quidem citatur ut re-
fert S. Alphonsus; ipse tamen deJust. et Jure,
disp. 3, n. 74, asserit dumtaxat dominium
illud religiosorum non esse omnino liberum
et absolutum, «cum non possit conventus alie-
nare immobilia, vel etiam mobilia pretiosa
sine consensu Pontificis ».
c) Navarrus, de Regular., commento 4,
459
« quenter donationes de reditibus beneficii
«factae ab eo in usus non pios, invalidae
«sunt et contra justitiam; nequeacci-
« pientes possunt tuta conscientiaretinere.
« (Suarez", Molina, etc. communiter). Ratio,
« quia non habet dominium dietorum re-
« dituum. Card. Lugo 6. - Nihilominus
« Wadding (apud Diana 7) probabile censet
e quod, etsi illicitae, validae tamen sint
« istae donationes; idemque multo magis
« de donationibus episcoporum regula-
e: rium censet cum eodem Diana 3, etc.,
« contra Sanchez, Suarez, etc.
« Ad monasterium vero omnia alia
« pertinent quae aliunde quam ex bene-
e: ficio acquiruntur, nisi ex consuetudine
« cedant ecc1esiae. - Navarrus c), Azor d),
« Molina e), Laymann 9. Vide Tridenti-
« num l0.
«3°. Non tantum jure antiquo, sed Peculium
juxta Bu-
e etiam post Tridentinum, probabile est senbaum.
« religioso in monasterio, vel juxta illud
e manenti, annuatim assignari posse redi-
e tum, ut ex eo vìvat suo commodo et
« incommodo, revocabiliter tamen ad nu-
« tum praelatì r , similiter monialibus vi-
e ctum praeberi posse, ita ut ipsae sibi
e labore manuum vestes comparent. -
e Ita, contra Azor /), Lessium f) et Mo-
de Contract., disp. 2, dub, 3, § 2, num, 12 et 15. - 7 Parto 8,
tract. 6, resof 133. - Wadding, toc, cit., § 2, num. 7. -
8 Parto 8, tract, 6, resol, 132. - Sanch., Decal., Iib, 6,
cap. 6, num. 13. - Suar., de Relig., tr, 8, lib. 3, cap. 16,
num, 29. - 9 Lìb, 4, tr; 5, cap. 7, num. 18. - IO Sesso 25, de
regular., cap. 2.
n. 68 et 69, ita docet de casu quo beneficium
non habeat universitatem seu corpus bono-
rum separatum ab ecclesia; si vero habeat
corpus bonorum separatum, omnia aliunde
quaesita cedere in commodum beneficii, non
autem in monasterii. Unde non satis diligen-
ter a Busenbaum citatur.
d) Azor perperam a Busenbaum allega-
turi nam, parto l, lib. 12, cap. 10, qu. 6 et 7,
oppositum tenet, asserens religiosum benefi-
ciarium, omnia quae sive ex beneficio sive
aliunde acquirit, acquirere ecclesiae suae,
nonautem monasterio; pensionarium,vero illa
acquirere non monasterio, sed Summo Pon-
tifici.
e) Molina pariter male a Busenbaum cita-
turi id enim non habet, de Just. et Jure,
tr. 2, disp. 276, n. 6.
f) Azor indiligenter quoque a Busenbaum
citatur; ex parte enim dumtaxat contradicit,
loc. cit., cap. 9, qu. 6, affirmans monialibus
 460 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 461
« lìna g)) docent Sanchez 1, Tanner ,.))Lay- « nandi aliis; ut notat Laymann. - Mo- Licentia actuali vel virtuali superioris. Immo Lugo 1 Sed magna Quaestio est: an peccet relt:
p r a e s u m- gz'osus contra votum paupertatz's, quando
« mann i): qui addit, talem consuetudi- «net tamen Lessìus v, talem consensum ptade prae· et Salmant, 2 dicunt sufficere ad non pec-
- nem, ubi viget, non damnandam;pro- « non praesumendum, nisi in rebus parvis senti suffi·
cito candum, saltem graviter, contra votum alz'quùi acdpz't aut dat ex lù:entt'a inter-
« bat tamen tolli debere, si commode e et crebro occurrentibus », paupertatis, ut superior non habeat hic pretatiua, siue praesumpta de futuro, sci-
« possit, monetque non sine urgentissima 18. - e Dixi 2°. Vel praesumpto ; hic . Consensus et nunc voluntatem omnino repugnantem licet praesumendo quod superior annue-
p r a esum .
«causa introducendam », « enim locum habet cum res urget, supe- ptus. quoad substantiam, lìcet sit invitus quoad ret si rogaretur?
Disponens Prima sententia, quam tenent Holz- juxta quos-
de rebus si- 17. - « Peccat contra paupertatem reli- « riorque non est praesens. Ad hunc au- Quando modum. Hinc infertur, excusari saltem a dam, prae-
censeatur mann 14, Elbel P; Palaus 16 cum Navarro sumpta d.e
ne consensu
pr ael a ti
« giosus, si quid seu domi seu foris, etiam « tem, ut vult Sanchez et Bonacina, non adesse, mortali (ut ajunt Lessius a et Salmant. 4 futuro suffì-
vìolat v o- « ex iis quae ad vìctum et vestitum perti- « sufficit quod superior libenter concede- cum aliis communiter) religiosum qui no- Azor C), Suarez, Valentia c) et Petro Na- cito
turn.
« nent, sine superioris consensu expresso, « ret, si peteres (alioqui omnes donationes verit superiorem erga ipsum ita esse affe- varra c) ,. item Toletus d) et RoseUa d),
«tacito vel praesumpto, accipiat, reti- « a praelatis permitti solitae licerent sine ctum, ut, si hic sciret, libenter licentiam apud Sanchez d),. et Pellizzarius, Rodri-
«neat, absumat, permutet, alteri donet « venia: quod cederet in eversionem di- concederet vel saltem non graviter re- guez ac Bassaeus, apud Salmant. 17, negat
- vel accommodet. - Ita Lessius 2, San- «sciplinae regularis); sed requiritur ut pugnaret. - Idem dicunt Salmant. 5 et talem religiosum peccare, saltem mor-
« chez a, Suarez 4, Laymann 5, Azor 6. «ipse censeatur concedere, quamvis non Lugo b), si datio vel acceptio cederet in taliter. Hocque dicunt procedere Holz-
Couseusus « Dixì l°. Szne consensu tacito; quia « petas, et nolit in iis circumstantiis te utilitatem monasterii. Idem, si superior mann 18, Elbel ", Sanchez 20; et Palaus 21
tacitus,
« si praelatus sciat subditum aliquid accì- « petere. - Addunt tamen Suarez et Les- non possit facile adiri, et urgeat causa cum Suarez, Navarro, etc., non solum si
e pere, retinere vel expendere, et non pro- - sìus, excusari a mortali, si praesuma- aliquid accipiendi vel alìenandi; ut Con- ille certe, sed etiam si probabiliter crede-
- hibet, cum facile possit, tacite consen- e: tur affectus superioris libenter rem con- tinuator Tournely 6, Lessius 7 et Salmant.", ret superiorem licentiam concessurum:
« tìre et approbare videtur. Unde San- « cessuri, si rogaretur a). Ratio, quia tunc ac Holzmann 9 cum communi. (Advertunt nisi (bene excipit Sanchez) in aliqua com-
« chez 7 ait, si in aliqua religione con- « censetur rem habere ex voluntate supe- tamen Elbel !", et Lugo 11 cum Suarez et munitate observanti vigeat praeceptum,
« suetudo viget aliqua recipiendi vel ex- « rioris saltem virtuali, quae in ilIo affectu Sanchez, quod religiosus post talem acce- ut licentiae expresse petantur. - Hanc
«pendendi sine licentia, id excusari per « latet, ideoque, si superior tantum sit in- ptionem tenetur, si commode potest, rem sententiam docet etiam D. Thomas 22, ubi
« tacìtam licentiam praelati, qui id tole- « vitus quoad modum, venialiter quidem praelato manifestare, ut deinde licite pos- ait: Sz' vero non habet dz'spensatt'onem
« rando consuetudinem rationabiliter de- « peccari, non tamen contra paupertatem, sit eam retinere). - Idem ait Elbel P, si (religiosus a praelato commissam), quta
« clarat », [Salmant. a cum Palao, Pelliz- « docent Suarez, Sanchez, Laymann 9 », superior de facili soleat licentiam conce- m'hz'! proprz'um habet, tunc non potest
zario, Fagundez, Bassaeo, etc.], «Et si Quaeritur igitur: an lù:eat rehgioso dere pro quibusdam rebus, maxime escu- lacere eleemosynam sz'ne licentia abbatt's,
« praelatus subdito donet vel donari per- .res alz'enare vel accipere ex licentia prae- lentìs et poculentis. Sed in monasteriis vel expresse habita, vel probabz'lz'ter prae-
« mittat imagines, rosaria, etc., scìens non sumpta? bene ordinatis non solent passim tales sumpta. Idemque tradit 23, ubi dicit non
« indigere iis omnibus ad proprium usum, Affirmant DD. communiter, si licentia licentiae concedi, ut ait Lessius 13, nisi esse proprietarium, religiosum qui donat
e tacite facultatem concedere censetur do- praesumatur de praesenti, ex voluntate pro rebus mìnìmìs et crebro occurren- aliquid ponens spem in ratihabitione prae-
tibus. lati. Ratio, quia, ad non peccandum contra
l Decal., Iib, 7, cap. 22, num, 11 et 14. - 2 Lib. 2, pertas religiosa, num, 2. - Laym., Iib, 4, tre 5, cap. 7, votum paupertatis ea suffìcìt licentia, quae
cap. 41, n.71 et 79. - S Lcc. cit., cap. 19, n. 53; et cap. 21, n. 4. - Sanch., Decal., Iib, 7, cap. 19, n. 14. - Bonac., Haec docent praefati auctores, quando
n. 30. - , De Relig., tr, 7, lib. 8, cap. 11. - , Llb-d, tr.5, Tract. var., disp. 3, punct, 6, D. 13. - Suar, de Relig., agitur de licentia praesumpta de prae- efficit ut acceptio non fìat nomine proprio,
cap. 7, num.4. - • Parto l, lib.12, cap. 12. - , Loc. cir., tract, 7, lib, 8, cap. 11, num, 9. - Less., tìb, 2, cap. 41,
senti. sed cum dependentia a voluntate supe-
cap. 19, n. 7, v. f. - • Tr. 13, cap. 6, n. 25. - Palaus, tr.16, n. 79, v. ereditieri117-. - Suar., loe. cit., n. 11. - Sanch.,
disp. 3, punct, 23, n. 7.. Pellis., tr. 4, cap. 2, n. 378et 379. ice, cìe., num, 15. - 9 Lìb. 4, tracr, 5, cap. 7, num, 4, 1 De Just. et Jure, dìsp, 3, n. 125. - , Tr. 13, cap. 6, suar., loc, cìt., n. 4 et 11. - Pellis., tr, 4, cap. 2, n. 407
Fagund., Decal., lìb. 7, cap. 5, nurn, 12. - Bass«, V. Pau- v. Sufficit. n. 71 et 72. - • Lib. 2, cap. 41, num. 79, V. f. - , Tr. 13, et seqq .. Rodrig., Quaestion. regul., tomo3, qu.:19, art.lO,
cap. 6, n. 71. - , Loe. cito - • De Statu et Oblig. relig., concI. 7•. Bass., V. Paupertas religiosa, num. 2, v. Petes
cap. 2, art. 2, num. lO, v. Quae vero. - , Lib. 2, cap. 41, terno. - " Tr. 13, cap. 6, num. 67. - " De Praee. partic.,
n. 79. - • Tr. 13, cap. 6, n. 71. - • De Praec. particul., num. 599. - " Parto 5, confero 19, de Voto paupert.,
concedi posse, ut pro vestitu impendant quod dam, a parentibus vel cognatis sibi assignatos n. 603.- " Part., 5, confero 19, de Voto paupert., n. 644. num. 639. - .. Decal., lib. 7, cap. 19, num. 13, v. f. -
proprio labore et industria aut donatione sibi ad' necessarios vitae usus; quod ex rationa- _ 11 De Just. et Jure, disp. ,3, n. 128.• Suar., de Relig., 2l Tr. 16, disp. 3, punct. 23, n. 8, io f•. Suar., Ioe. cit.,
comparaverint. - Lessius pariter male a Bu- bili causa permitti posse affirmat. Et n.ll0, tr. 7, lib.8, cap. 11, n. 3•• Sanch., Decal., lib.7, cap. 19, n. 4. et 11•• Navar., de Regular., commento 2, n. 20; et
senbaum refertur; de monialibus enim, lib.2, dicit ex quibusdam auctoribus monasterium n. 8. - aLoe. cit., n.64O. - 13 Loc. cit.) n. 79. - 14 Loc. Man., cap. 17, num, 5. - Sanck., loc. cit., num.4, v. f. -
\!SI 2:1 2::l.C', qu, 32, art. 8, ad 1. - 28 In 4, dist.15, qu, 2, art. 5,
cap. 4,dub. 5, n. 30 non loquitur; et n. 33, posse religioso solum victum praebere, ea cit., nume 599. - l i Loc. cit., n. 639. - 16 Tr. 16) disp.3,
generaliter asserit, religiosis concedi posse ratione, ut aliunde sibi comparet quae ad ve· punct.23, n.8... Navar., de Regular., comment.2, n.2O... solut. 4.
« etiam aliquam pecuniam ad usus certos et stitum, libros, etc. pertinent, cum dependentia
determinatos »; quin etiam «ad usus suos vel a dispositione superioris; negat tamen hunc
pios indeterminate». agendi modum consonum esse Tridentino, b) Lugo, disp. 3, n.126, casum hunc prae· d) Toletus et Rosella a Sanchez, Decal.,
g) Molina, tr. 2, dz·sp. 276, n. 6, id dare «saltem ubi necessitas non cogit». termittit. lib. 7, cap. 19, n. 13, citantur quasi hanc seno
significat: «Ubi.... ejusmodi concessiones, in- i) Laymann, loc.cit.) n. 4) id dumtaxat ha- c) Azor citatur quidem a Palao ut asserit tentiam innuant, dicentes religiosum qui ali-
quit, introductae non sunt, aut si introductae bet, quod ab eodem addi Busenbaum asserito S. Alphonsus; at, parto l, Nb. 12, cap. 12, quid donet, proprietarium esse, nisi ponat
jam sint, exstingui sine scandalo possent, sane 17.- a) Lessii verba, lib. 2, cap. 41, n. 79, qu. 2, 3 et 4, dicit solum satis esse tacitam spem in ratihabitione [sciI. futura) praelati.
expediret aboleri omnino, nullaque ratione de haec sunt: «In monasteriis tamen bene or- licentiam. - Valentia autem, in 2 a m 2 ae, Et re quidem vera, Toletus, lib. 8, cap. 28,
novo permitti; idque decreto concilii Triden· dinatis non conceditur haec facultas passim disp.l0, qu.4,punt.3, v.Primo et V. Quinto, Z·. j., loquens de eleemosyna, dicit religiosos
tini est longe consonantius». omnibus, nisi in rebus minoris momenti et satis esse ait: «quando merito praesumitur eam facere posse, «cum cognoscunt superio-
h) Tanner, tomo 3, disp. 6, qu. 3, dub. 4, crebro occurrentibus». de voluntate superioris». - Et Petrus Na- rem. suum gaudere de tali eleemosyna; et si
n. 108, scribit moniales nonnunquam, consen- 18. - a) Suarez tamen monet regulam varra, de Restit., lib. 3, cap. 1, n. 191, dicit ipse adesset, utique facturum vel facultatem
tientibus superiori bus, recipere census quos· hane scrupulosam esse et incertam. sufficere praesumptam licentiam. daturum '. - RoseIla, v. Eleemosyna II, n. 1)
 462 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOS O.
rioris. - Idque confirm atur ex lego 46,
§ 7, ff. de furtz"s (cujus verba retulim us
Lz'b. III, n. 700, v. Quaerzlur hic), ubi
dicitur non esse reus furti qui aliquid
accipit, probabi liter credens dominu m
consens urum si peteret. Sicut igitur talìs
accipien s ex praesum pto consens u domini
futuro non laedit justitiam : ìta religios us
non laedit votum paupert atis; quia, acci-
piendo ex praesum pta ratihabi tione supe-
rioris, jam depend enter accipit.
]uxtaalios
non sufficit. Secunda vero sentent ia tenet, religio-
sum accipie ntem vel dantem ex tali Iicen-
tia interpre tativa, peccare contra votum;
et hanc sequun tur Sanche z e), Lessius l,
Lugo f)" Salman t. 2 cum Bonacina, Villa-
lobos et Garcia. - Ratio, quia aliud di-
cendum (ut ajunt) quando licentia requi-
ritur ad honesta tem actus; aliud, quando
requirit ur ad ejus valorem . Quando enim
licentia requìrìt ur ad honesta tem, sufficit
licentia superio ris interpre tativa, sive ra-
tihabitio de futuro. Quando vero consens us
superio ris requirit ur ad valorem actus,
tunc omnino requirit ur volunta s superio-
ris actualì s vel saltem virtuali s; nec suf.
ficit ejus volunta s praesum pta de futuro:
sicut non suffìcìt., ut quis confessiones ex-
cipiat vel ut carnes comeda t in diebus
vetìtìs, eo quod superio res licentia m con-
cederen t si peteretu r, - Nec officit pa-
ritas furti. Respon det enim Lugo g), quod
ibi bene sufficit ad excusan dum accìpìen-
tem, ut remacc ipiat non invito domino ;
sed ad valorem actus dandi vel accipien di
l Lib, 2, cap. 41, n. 79. - • Tr.18, cap. 6, n.
70•• Bonac.,
Tract. var., disp, S, punct. 6, n.IS; et de Rest., disp, 2, qu, IO,
ait religiosum aliquid modicum dare posse,
«absente abbate sub spe ratìhabìtìonìs s , -
Quod et ipse S. Thomas dicit, in 4 sent., loco
infra citando.
e) Sanchez, quamvìs revera, ut dicit S. Al-
phonsus, hanc secundam sententiam teneat,
t'n Decal., lib. 7, cap. 19, n. 15, attamen diluit
rationes quibus nititur, et fatetur eas rationes
dubiam quidem facere priorem sententiam,
sed convincentes non esse.
f) Lugo, de Just. et Jure, disp. 3, n.124
et seq., ita sane tenet regulariter, quia regu-
lariter in eo casu praelatus est invitus, non
solum quoad modum, sed etiam quoad sub-
stantiam. Sed n. 126, concedit aliquando esse
invitum solum quoad modum, et aliquando
neque etiam quoad modum,
requirit ur in religioso licentia superio ris
de praesen ti, cum tales actus a religios o
exerciti non sint validi, nisi depend enter
a praelati vol untate.
Sed his non obstant ibus, probabi lior
mihi videtur prima sententi a. Et pace
tantoru m doctoru m hujus secunda e sen-
tentiae, puto eos non attigiss e punctum
quaestionis, in qua agitur non de valore,
sed de honesta te actionis . Confun dunt
enim adversa rii valorem actus cum hone-
state ìllius. - Nam ratio ipsorum probat
quidem actum religios i non esse validum,
nisi postqua m praelatu s illum ratum ha-
buerit ; quia certum est (ut diximus de
Contract., Lz"b. III, n. 769, V. Secunda)
quod ad valorem contrac tuum non suffi-
cit volunta s ìnterpre tativa, sed requirit ur
volunta s contrah entium actualis , aut sal-
tem virtuali s de praesen ti. Et ideo recte
dicitur sacerdo s non posse valide absol-
vere, nec alius edere carnes in diebus
vetitis, nisi habean t concess ionem supe-
riorum, saltem praesum ptam de prae-
senti; eo quod revera nec sacerdo s valide
absolvi t sine jurisdic tione de praesen ti
colIata, nec alius licite vescìtu r carnibu s
die vetito, nisi jam per dispens ationem
sit a lege absolutu s. - Non autem pro-
bat ratio allata, actum religios i accipien tis
ex licentia interpre tativa esse illicitum et
contra votum paupert atis. Ad agendu m
enim contra votum, requirit ur (ut ipsi con-
trarii fatentur ) quod religios us agat no-
mine proprio et indepen denter a voIun-
PUDct.8, n.4. - Villal., parto 2, tr.35, diB:.29, n. 5•• Hi'eyon.
carcea, Politic. regul., tr. 4, parto 8, diB:. 5, dub, 1, D.7 et 8.
g) Responsio haec apud Lugo, loc. cit.,
n.127, non habetur; imo rejicitur a Lugo qui
expresse dicit de hoccasu : - Unde voluntas
sufficiens ad impediendam rationem furti et
injuriae, suflicit ad impediendam violationem
voti paupertatis ». Et n. 126 fusius scripse-
rat: «Non oriri [in furto] obligationem resti-
tuendi quando aliquìs sciebat dominum con-
donaturum si petiisset condonationem; quam
doctrinam aliqui applicant ad casum nostrum,
ut ob paritatem rationis excusetur religiosus
a violatione gravi voti paupertatis. Sed haec
doctrìna, licet formaliter et cum debita pro-
portione applicari possit ad hoc propositum,
materialiter tamen differt propter circumstan-
tias diversas, quae faciunt ut facilius possit
dominus quam praelatus praesumi invitus
DUB. IV. - DE OBLIGAT IONE RELIGIO SI VI VOTORUM
tate superio ris: non autem agit nomine
proprio et indepen denter qui accipit ex
consens u praelati pruden ter interpre tato,
quia tunc vere cum depend entia agito
Nec obstat l°. dicere quod, cum actus
Prima opi-
Dio, S. Do- sit invalidus, ideo est illicitus ; prout sa-
eteri proba-
bilior, cerdos ideo illicite absolvi t cum facultat e
episcopi praesum pta de futuro, quia inva-
Hic ho- lide absolvit , - Sed dispar est ratio casus
nestas non
pendet a hujus a casu nostro. Nam ibi honesta s
valore a-
ctus, actionis pendet ab ipsius validita te; sed hic
honesta s acceptio nis non pendet ab ejus
valore, sed pendet a non agendo nomi~e
proprio et indepen denter: hoc solum emm
laedit paupert atis votum. - Et sic in
nostro casu bene poterit esse licitus actus
accipien di hic et nunc, cum fiat deperi-
denter a consensu. praesum pto superio ris;
quamvi s hic et nunc invalidu s sit, et erit,
si superio rnonan nuet: sìcut aliquis in bona
fide contrah ens matrim onium cum im-
pedimen to, licite quidem contrah it, quam-
vis ìnvalìde.
Nec obstat 2°. dicere quod, si nostra
sentent ia in praxim deducer etur, locus
daretur relaxati oni: vix enim esset casus
quo non posset subditu s facile praesu-
mere concess ionem licentia e, si peteret,
saltem a praelati s majoribus, si inferior
Acceptio negaret . - Sed respond etur primo adver-
ex licentia
tendum in hujusm odi acceptio nibus ex
pr a e su m-
p t a, saepe ,
licentia praesum pta, ut plurimu - '
venialis m acci-
pientes non excusar i a culpa veniali; cum
praelatì plerumq ue sint inviti quoad mo-
dum, si non ad substan tiam. - Praete-
Licentia, rea adverte ndum, hujusm odi licentia s non
non facile
praesumen · esse facile praesum endas, nisi habeatu r
da.
certitud o vel saltem certa probabi litas de
ipsarum concess ione: dum recte notat
[Contin uator] Tourne ly l, in illis summo-
pere cavendu m ne praesum antur quae
praesum i non debent; immo nec semper
quae sub oculis praelati fiunt, ab eo tac~te
approba ta esse censend a: plerumq ue enim
1 De Statu et Oblig. relig., cap. 2, art.
2, v. Haud
tamen, - 9 De Praec, particular. , n. 602. - S Decal., lib. 7,
cap. 19, D. 115. - • Lìb. 4, tr, 5, cap. 7, D. 6. - , Lìb. 2,
cap. 41, num. 78, v. Decimo. - 6 Tr. 13, cap. 6, n. 21. -
quoad solum modum acceptionis et non quoad
substantiam. Fateor ergo regulam universa-
lem aeque in utroque casu locum habere, ut
sicut dominus, sic etiam praelatus, si solum sit
. 463
superio res aegre coguntu r plura tolerare
quae vident fieri contra suam volunta -
temo - Praeter ea licentia e quae a prae-
latis inferior ibus negantu r vix praesum i
possunt concedi amajor ibus: dum ipsi,
ad justum regimen servand um 'Commu-
nìtatìs, vix concedu nt quae ab inferiori-
bus denegan tur. Ideo ipsi intalibu s licen-
tiis praesum endi sunt inviti etiam quoad
substan tiam. Nam, si res ~nt. parvi mo-
menti, cum praelati majores non se ìnge-
rant in hujusm odi leviorib us causis, non
adest prudens praesum ptio de ipsarum
concessione. Si autem res sint magnì mo-
menti, quoad eas (ut ait Ro1zmann~) non
suffrag atur licentia praesum pta; alias da-
retur ansa ad res etiam majoris momen ti
sine express a licentia accipien das et reti-
nendas: quod cederet in grave detrime n-
tum religios ae paupert atis.
19. - « 5°. Contra votum paupert atis Mutare
usum rei,
« peccas, si quid ex rebus in usum tuum violatio vo-
« concessis, in alium usum expenda s, aut ti.
« culpabi liter amittas vel destrua s lata
« culpa. Ratio, quia in ììs tantum habes
« usum facti, idque precario , quamdi u su-
« periori videbitu r; estque actus dominii,
« posse rem arbitrat u suo destrue re. -
« Sanche z a, Layman n 4, Lessius 6 ».
20. - Notand um I". Quod religios us, Religio-
s u s nequit
licet non possit donare, nec remitte re sibi donare
nec
debita r e-
debita (ex commu ni cum Salman t. 6) , nec mittere.
renunti are legata sibi relicta, sive mer-
cedes suis laboribu s debitas, quia horum
jus immedi ate monast erium acquirit (ut
dicunt Sanche z 7 et de A.lexandris S): po-
test tamen religios us non accepta re mu- Potest mu-
nera non
nera; nam votum paupert atis obligat ad acceptare.
non alienan dum acquisita, non vero ad
acquire ndum quae nondum acquisivit. Ha
Sanche z 9; Salman t.P cum Lugo et Pellìz-
zario. - Hinc volenti dare centum tibi
religioso, bene potes eum rogare ut det
tuo consang uineo vel amico. Salman t. Il
Loc. cit., cap. 12, n.36. - 8 Cap. 4, § 2, qu, 7. - Il Loc.
'l
cit., cap. 19, num. i5. - 10 Loc. cit., n. 22.. Lugo, de just.
et Jure, disp. 3, n. 166.. Pellis., tre J, cap. 2, n. 230. -
11 Loc, cit., n. 23.
invitus quoad modum et non quoad subsran-
tiam id sufliciat ad excusandurn a culpa gravI.
Add~ tamen de facto non ìta facile posse id de
praelato praesumi sicut de dominotemporali».
 464 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 465
cum Lugo, Tru1lench, Sanchez, etc., et 23. - Quaeritur mc l°. An relt"gz'osus Quasnam vivunt extra conventum, eleemosynas mo- gravi quatuor argenteos. Plus vero pro Opiniones
Quando in
hoc peccet [Contin.] Tournely 1, - qui addit, religio- posst't sine lt'centza donare quae parcz'us e Ie emcsy-
nas religio.. derate facere ex iis quae a monasterio vel conventibus pinguibus; et adhuc plus, si
de materia
contra ca- g r a vì in
ritatem. sum nolentem sine justa causa acceptare vz"vendo szòl subtraxt't ex 'rebus szòt' con- sus possi t
erogare. ab aliis eis subministrantur ad victum. res non sit ex pecuniis, sed ex vestibus, paupertatis
voto,
quod sibi offertur, peccare contra carita. cessis ad usum? - Item permittitur religiosis elargiri cui libris et similibus. - Card. de Lugo 6 pro
tem impediendo bonum suae religionis, Affirmant Valentia, Rodriguez a), Ara- Do n a re velint suas pitantias quae limitate eis prae- conventibus mediocriter opulentis assi-
non vero contra justitiam. subt racta
gon, Silvester a), Diana, etc., apud Sal- ex datìs ad bentur, ut ova, carnes, etc. Ita Silve- gnat septem vel octo argenteos, si acci-
Donatio-
nes remune- 21. - Notandum IlO. Quod religiosus manto 8. - At, licet id probabile putent usum. pro ..
babiliter Ii- ster f), S. Antoninus f), Aragon f), etc. piantur a religioso ex destinatis ad ejus
ratoriae ex sine licentia potest facere donationes re- Salmant., modo sit de rebus quae usu citum.
datis ad u-
sum, Iìcì-
cum de Alexandris f); nisi superior ex- usum; et plus si res surripiatur ad usum
tae, muneratorias ex bonis sibi concessis ad consumuntur, cum in iis usus et domi- presse id vetaverit. - Praeterea permit- proprium, et remaneat in communitate.
usum; quia tales donationes sunt quasi nium minime distinguantur, probabilius Probabi- titur eis succurrere pauperi magna pau- Si vero res surripiatur ex rebus commu-
debiti solutiones. Salmant. 2 cum Rodri- tarnen respondendum esse dicunt, quod lius distino
Remune-
guendum. pertate laboranti ex bonis monasterii, nibus monasterii, et detur extraneìs, putat
ratio potest guez a) et Villalobos. - Immo potest plus si religioso ad suam sustentationem certa quando aditus superioris non patet; item sex argenteos esse materiam gravem,
esse major donare quam accepit, usque ad excessum quantitas ìta assignetur, ut nec monaste-
dono. permittitur leves donationes facere amicis Plus tamen requirunt Ledesma b) et
quartae partis (ut Salmant. 8); quia po- rium teneatur aliud ei praestare, nec ipse et consanguineis in signum gratitudinis Cenedo, apud eumdem Lugo 7; nam ceno
stulat gratitudo, ut semper plus reddatur rationem reddere; tunc sive is intra clau- vel debitae amicitiae, vel ad conciliandum sent non esse mortale accipere octo vel
quam sit acceptum, prout dicunt San- stra commoretur sive extra, quidquid sibi aliorum amorem erga religionem. Ita Sal- novem argenteos ex rebus quae usunon
chez, Barbosa, Navarrus, Diana, etc., ex de illa portione subtraxerit, poterit ad mant."; et Croix 2 cum Suarez g) et Pa- consumuntur; modo id non plus quam
S. Thoma, apud Salmant. 4. suum beneplacitum erogare, modo eroget lao. - Permittit etiam Bordonus 8 reli- semel aut bis fiat in anno. Alii, ut Sotus c)
Praelatus
promittens 22. - Notandum IlIO. Quod, licet reli- ad honestum usum. Secus vero, si nulla giosis dare aliquid esculenti vel poculenti et Rodriguez C), apud Salmant. 8, (et Ara-
exsequi do- giosus non possit testari ullo modo (ut certa quantitas ei assignetur, sed omnia
num, tene- pauperibus; quia in bis praelatus praesu- gon c) putat probabile) dicunt requiri ad
tur promis-
so.
est commune cum de Alexandris 5); si necessaria a monasterio subministrentur; mitur consentiens. materiam gravem duos aureos.
tamen petat licentiam donandi aliquid quia tunc non praesumitur, sicut in primo 24. - Quaeritur 2°. Quaenam quantitas Alii demum quoad gravitatem mate-
post suam mortem, et praelatus id pro- casu, praelatus licentiam concedere. Ha reqiaratur, ut religiasus eam expendens rìae putant, ut Rebellus, Fagundez, etc.,
mittat exsequi, dicit de Alexandris 6 tunc Sanchez 9, Salmant.w cum Abulensi b), st'ne lù:entt"a peccet gravt'ter ? apud Croix 9, idem dicendum esse de furtis
teneri praelatum stare promissis. Sicuti, Palao, Garda, Molina C), Villalobos C); ac Ex Navarro a), Azorio a), Graffio a), etc., religiosorum quod dicitur de furtis filio-
si dominus aliquid promittit servo, tene- Holzmann d) cum aliis communiter e). Palaus 4, Sanchez 5 assignant pro materia rum (juxta dieta de septimo Praecepto,
tur servare, ut docent Lessius a) et Mo- Ab auctoribus autem communiter per-
lina, cum Sanchez 7. " mittitur religiosis qui cum debita licentia 1 Tr. 13, cap. 6, n. 31. - \li Lib.4, num, 123... Palaus, Joan. Hieron, Cenedo, Pobreza relig. declarada, dub. 20,
tr, "16, disp, 31 punct, 20, n. 8. - S Religiosa paupertas n.l0.· 'Loc. cit., n. 170.- ' Tr.13, éap. 6, n. 46.- Rebell.,
Lugo, disp, 3, n.I66. - Trull., Decal., lib.7, cap.é, dub, 9, 5 Cap. 4, § 1, qu, 2. - • Loc. cìt., § 4, qu. 11. - Molina, reform., cap. 20, n. 32. - 4 Loc, cìt., n. 3. - 5 Decal., lib. 7, parto l, Iib, 3, qu. 15, num. 22. Fagund., Decal., lib. 7,
a

n. 7.. Sanch., Decal., lib, 7, cap. 19, n.74. - 1 De Statu
et Oblig. relig., cap. 2, art. 2, n. lO. - • Tr. 13, cap. 6,
n.24. - Villal., parto 2, tr, 35, cliff.32, n. 4. - • Loc, cìt.,
num. 24 i. f., cum nume 92. - Sanch., de Matrim., Iib, 6,
disp.6, num.7. - Petrus Barbosa, in lego Quae dotis 34,
ft. Matrim. soluto, num. 60•• Navar., de Reditib. eccles.,
qu. 1, mon, 36, num, 2.. Diana, parto 1, tr. 6, resol. 16. -
S. Thom., 2' 2", qu.l06, art. 6•• • Loc. eìe., num, 92. -
21.- a) Rpdriguez, Quaest. regul., tomo 1,
qu. 27, art. 6, de solìs prae1atis 1oquitur,
quamvis a Salmant, allegatur pro religiosis
in generali.
22. - a) Lessius, tib. 2, cap. 4, dub. 4,
n. 17, loquitur de rebus quas dominus ipse
servo suo concessit,- et asserit dominum eas
auferentem, veram facere injustitiam, teneri-
que ad restitutionem.
23. - a) Rodriguez, Quaest. regul., tomo 3,
qu.29,art.lO,conc!.3,habetquodaS.A1phonso
dicitur initio praragraphi sequentis: Ab au-
ctoribus autem communt"ter. - Et Silvester,
v. E1eemosyna, n. 7, qu.5,. et V. Donatio I, qu.l,
V. Quz'nto, idem ac fere iisdem verbis tenet.
b) Abulensis, z'n Matth., cap. 6, qu. 60,
V. Dz'cendum quod si, concordat quoad prio-
rem distinctionis partem; quoad a1teram au-
tem, si nempe nihi1 certi assignatum fuerit ad
sustentationem, dicit religiosum posse «mode-
de just. et Jure, tr.2, disp, 38, num.5.. , Decal., lìb, 7, cap. 20, n. 3. - 5 De just, et Jure, disp, 3, n.173 et 174.-
cap. 8, n.13 et 16, i. f. - Vatent., in 211.m 20. e, disp, lO, qu, 4,
punct. 8, v. Quinto. ~ Aragon, in 20.m 20.0:, qu, 32, art. 8,
noto 3, differ.3, caso 2. - Diana, parto 1, tr. 6, resol. 19. -
s Tr. 13, cap, 6, n. 26. - Salmant., ice, cito _ 9 Decal., tum Papae reservatum (sine censura), ut docet
Iib, 7, cap. 19, n. 100 et 101.- lO Tr, 13, cap. 6, n. '$7 et 23•. B. Doctor in Hom. Apost., tr. 13, n. 8; et qui
Palaus, tr, 16, disp, 3, punet. 22, n. 2. - Hieron. Garcia, donum excedens decem scuta accìperet [ex-
Polito regul., tr. 4, parto 3, cliff. 3, dub, 2, n. 7. ceptis rerum medicinalium seu devotionis
munerìbusj, posset ne a Sacra quidem Poeni-
tentiaria absolvi, nisi facta prius restitutione
rate» facere e1eemosynas, si in scholis sit aut doni. Ex constit. Innocentii XII Romanus
peregrinetur. Pontzlex, 3 Septembr. 1692, § 17', et constit. Be-
c) Molina, de Just. et fure, tr.2, dz"Sp. 276, nedictiXIV, Pastor bonus, 13Aprìl. 1744, § 26.
n. 7, prius distinctionis membrum habet, et f) De Alexandris, cap. 4, § 4, qu. 5, id
concordato - Idemque dicendum de Villalo- utique habet; at auctores citat, ut videtur,
bos, parto 2, tr. 35, diff. 32, n. 4; quamvis, dumtaxat pro asserti probatione: quod scilicet
diff. 29 j n. lO, auctor iste neget religiosum in rebus usu consumptibilibus, non potest
posse aliquid dare de suo cibo. usus a dominio secerni, ideoque cui unum
d) Ho1zmann, de Praec. particular., n. 615, conceditur, conceditur et alterum. Quod re-
quaerit utrum contra paupertatem peccet reli- vera habent Silvester, V. Dominium, Il. 3,
giosus, «qui res ad usum sibi concessas,.... qu. 2,- S. Antoninus, parto 4, tit. 12, cap. 1,
commutat cum aliis ejusdem aut majoris bo- § lO; Aragon, ùz 2" 11l 2"", qu. 62,1Jlatcrza
nitatis rebus, vel donat aut commodat». Et dc Domùu'o, conc!o
respondet sub hac distinctione: «Ve!... res illi g) Suarez a Croix quidem citatur ut asserit
concessae sunt ad quoscumque usus suo statui S. Alphonsus; sed, de Rclig., tI'. 7, lib. 8,
non incongruos, vel ad usum dumtaxat unum cap. 15, n. 12, de praelatis tantummodo lo·
et determinatum. Si primum, per se patet quod quitur, non de religiosis subditis; et concor-
illas permutare, donare vel commodare possit. dat, ubi talis invaluerit co~suetudo.
Si secundum, rursus patet quod non possit •. 2~. - Il) Navarrus, Conszl. 3, dc statu mo-
e) Bona accipere a religioso est pecca- nachor., n. 18, negat mortalem esse quanti-
S. Al"i'1I0~SJ, Opua mor.tlia. ,- TI)111. IL
cap. 5, n. 1 et 2.. • Lib. 4, n. 133.
tatem mìnorem < quam trium solidorum sive
quartarum regalis vel julii ». - Azor autem,
parto 1, lib. 12, cap. 12, qu. 6; et ]acobus de
Graffiis, Dects. aur., parto 1, lib. .3, cap. 5,
n. 49, quantitatem non assignant.
". b) Petrus de Ledesma perperam a Lugo
allegatur; nam in Addz"t. ad Sum. (De Sta-
tibus), cap. 4, dub 8, post 3 conci., V. La se-
gunda parte, oppositum omnino tenet, dicens
mortale esse surripere ex rebus communibus
aut alterius religiosi octo vel novem reales,
Quodvero addit: modo seme l aut bis in anno
fiat, non refertur ad hoc exemplum, sed ad
reaulam generalem prius a se traditam, sci-
lic~t: improbabile non esse religiosum posse
majorem quantitatcm surripere quam extra-
lletim, eum sit filiusfamilias.
,'.' 'Sotus, Rodriguez et Aragon a Salmant.
citantur ut asserit S. Alphonsus; atvero Sotus,
de lI/st. et .TUI'C, lib. .5, qu. 3, art. 3, ad 3,
loquitur de furto in uniyersum, dicens mate-
riam absolute gravem, scilieetabsquerespectu
personae, esse duos tresve aureos ducatos.
Quam Soti sententiam pl."obabilem vocat Ara-
gon, Ùl 2''''' 2"', qu. 66, art. 6, conc!o 3.-
Rodriguez denique, in SUIn. hispan., tomo 4,
30
 466 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
ta: III, n. 543). Et consentiunt Holz·
mann d)} ac Elbel d) cum Henno d) et
aliis, dicentes quod religiosi furantes ma-
teriam communiter gravem, nisi furtum
redundet in grave damnum monasterii,
peccabunt quidem contra votum pauper-
tatis, sed non contra justitiam; unde non
erunt obstricti ad restitutionem.
Probabi-
lius relig'io-
Sed probabilius id negandum, scilicet
si non ae- requiri in religiosis ad peccandum gra-
quiparandi
filiufami· vìter, ut eam surripiant quantitatem quae
Iias,
requiritur in filiis; ita Lugo 1 et Sanchez 2.
Ratio: tum quia filii censentur quasi in
spe domini bonorum parentis, non autem
sic religiosi, qui non possunt monasterio
succedere; turo quia parentes in furtis filio-
rum sunt inviti respectu ad detrimentum
temporale, sed praelati in furtis religio-
sorum sunt inviti etiam respectu ad eorum
detrimentum spirituale. Unde facilius prae-
sumuntur inviti praelati quoad furta reli-
giosorum, quam parentes quoad furta fìlio-
rum; tanto magis quia filii bene sunt capa-
1 De Juot. et Jure, disp, 3, n. 172. - • Decal., Iìb, 7,
cap. 20, n. 3, v. f. - S Traet. 13, cap. 6, n. 47. - Suar.,
cap. 118, n. 27 et 29} (edit. Salroant. 1612),
negat grave esse religiosi furturo, quod duos
ducatos non excedat.
d) Holzroann, de Praec. partic., n. 595.-
« Violatio paupertatis, inquit, vel est peccatum
sacrilegii et injustitiae sìmul, vel sacrilegii
tantum. Si primum, ea quantitas sufficit ad
peccatum mortale contra paupertatem, quae
sufficit in furto, cum tunc transgressio veram
habeat rationem furti.... Id tamen adverten-
dum, quod cum religiosi a religione habeantur
ut filii a patre; ideo sieut major quantìtas re-
quiritur ad furta filiorum, ita etiam aliquanto
major quantitas requiratur ad furta religio-
sorum, si haec fiant ex bonis monasterii... Si
secundum, seu si violatio voti paupertatis so-
lam importet culpam sacrilegii, regula prae-
fata non tenet, cum gravitas sacrilegii non
tam debeat desumi a gravitate damni illati,
sieut in furto, quam a dissolutione et detri-·
mento disciplinae religiosae '. - Idemque
omnino tenet Elbel, parto 5, confero 19, de
voto Paupert.} num. 646. - Henno autem
citatur solum pro ea parte, qua Elbel eam-
dem quantitatem in religiosorum quam in
filiorum furtis requirit: qUEld revera asserit
Henno, de Statu relig.}qze. 9, art. 3, § 4,
concl.2.
e) Coriolanus, de Casz'bus reserv.}part.2}
caso 8} n. 4 et 6,-Petrus de Ledesma, de Sta-
tz'bus} cap. 4} conci. 3} dub. 6} quamvis a Sal-
ces possidendi, non autem religiosi, qui
voto paupertatis obstringuntur.
Cum autem donatur res religioso ejus-
dero conventus, certe plus requiritur; ut
censent Salroant. 3 cum Suarez. - Hinc
dicitCoriolanus e)quod ex rebus ad usuro
concessis, donatio duodecim regalium tunc
non esser materia gravìs, Ledesma e) ex-
tendit ad viginti argenteos. Immo Lugo l),
Sanchez f)} Pellizzarius f)} Rodriguez f)
et Antonius a Spiritu Sancto f)} apud Sal-
manto f)} ajunt quod, si res non sit pecunia,
nec etiam valer quinque aureoruro tunc
erit gravis materia.
Si Vero accipiatur aliquid ab extraneis
ad aliis praestandum, adhuc plus requì-
ritur; tunc eniro Garcia g)} curo Palao g)}
Leandro g)} Diana g)} etc., apud Salmant.",
assignant pro materia gravi valorem ma-
jorero sexaginta argenteis.
Regulariter autero non peccat graviter
religiosus clam accipiens, v. gr. librum
ad usum temporalem, etiam diuturnum h)}
de Relig., traet.7, lib.8, cap. 15, n. 6. - • Tr. 13, cap. 6,
num.47.
manto 'ita citentur, quantitatem tamen non assi-
gnant.
/) Lugo, dzsp. 3} n. 176, ex Rodriguez,
quem non reprobat; Sanchez, Decai., lib. 7}
cap.I9} num. 66; Pellizzarius, tr. 4, cap. 2,
n.255,-Rodriguez,Sum.}part.I} cap.90}n.IO,-
Antonius a Spiritu Sancto, Director. regul.,
tr, 3} disp. 4, n . .l95} negant esse mortale, si
quis religiosus alìì ejusdem monasterii reli-
gioso librum donet valoris quinque aureorum.
Et ita etiam a Salmant., loc. cit., n.47} alle-
gantur. - Rodriguez tamen limitationem hanc
addit: « Nisì religiosus cui tribuitur liber sit
homo inordinatus et prodigus a ,
g) Auctores isti a Salmant. utique citantur,
ut refert S. Alphonsus; attamen nec Palaus,
tr. 16} disp, 3, punct, 2I} n. 4,-nec Leander
de Murcia, cap. 6;, super 6 praec. regulae
S. Frandsd, quantitatem hanc assignant. -
Garcia vero, Politoregul., tr.4,part.3,diff.3,
dub. 2} n. 3, loquitur de religioso qui recipit
aliquid ab extraneis etiam ad usum proprium;
et adducit Dianam dicentem, parto l} tr. 6,
resol. 5} eum peccatum furti facere, si sine
praelati licentia, munus aliquod praebet duo-
rum aureorum. Quae quantitas, teste Garcia,
aequivalet 26 realibus.
h) Verba haec: ett"am diuturnum.. ipsi
Salmant. auctorum asserto addiderunt; au-
ctores enim citati vel id non habent, vel ex-
presse ad usum brevem restringunt.
DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 467
sed non in perpetuum; quia tunc praela- quamvis majorero requirant quantitatem
tus non censetur invitus quoad substan- pro roateria gravi.
Donum tiam, sed tantum quoad modum i). - Ita Bene tamen admittunt 3 cum aliis haec nisima-
factum reli.. gna.interce..
gioso ejus .. Salmant. 1 cum Suarez, Azor, Pellizzario, furtula non coalescere, si inter ea inter- dat Interpc-
dem co n- latio,
ventus plus Villalobos, etc. cedat magna interpolatio. Haec autem ut
requirit. 25. - Quaeritur 3°. An religiosus res magna reputetur, Sanchez requirit spa-
paula#m accz"pùms sine licentia , peccet tium anni; sed Salmant. e) cum Filliuc-
graviter, St' furtula ad magnam quantz~ cio e), Diana e)} Garcia e) et Antonio a Spi-
tatem perveniant, et teneatur ad restitu- ritu Sancto e), putant sufficere spatium
tionem? mensis, (Vide dieta de Furto, bo. III,
Furtula
contra pau-
Negant a) Navarrus , Toletus, Filliuc- n. 530, v. Addunt).
pertatem cius b)} Granado, Rodriguez, Diana b)} etc.; AdmittuntitemSalmant. 4,cumSanchez, Quid de
furtulis COM
alii negant
coalescere, atque probabile vocat Pellizzarius c). Cono' Palao, Bonacina, Lugo, Pellizzario, etc., mesti bi-
lium.
sentitque in aliquo Lugo, judicans raro non esse mortale surripere 'comestibilia
ltem, ac- contingere quod religiosus, modica accì- per plures vices, etiaro si perveniant ad
eeptum ab
ex t r a n e i s piendo sine animo perveniendi ad magna, magnaro quantitatero (modo a religioso
ad alìis dan-
dum. graviter peceet ; quia praelati contra talem non reserventur, ut Salmant. 5; et modo
nunquam graviter offenduntur. - Atta- damnificatio conventus non sit nimia, et
Verius af- men verius affirmant Salmant. 2 cum San- in re extraordinaria et pretiosiore f)} ut
firmandum,
chez, Bonacina, Villalobos d)} Garcia, etc.; notat de Alexandris 6 curo Suarez). -
Accipere
ad usum 1 Tr.1S, cap. 6, n. 49. - Suar., tr.10, lib. 4, cap. 8, n. 2.- n. 7. Hieron. Garda, Polito regul., tr.4, parto 3, diff. 4,
M
non perpe- Asor, parto 1, Iìb, 12, "'p. 12, qu.3•• Peiiie., tr.4, cap. 2, dub, 2, n. 3. - S Tr. 13, cap. 6, n. 54. - Sanch., Decal.,
tuum non n. 271. . Villal., parco 2, tr, 35, diff. 29, n. 8. - Navar., lib. 7, cap. 21. num. 10. - 4 Loc, cit., num, 58. - Sanch-,
est lethale. 1oc. cìt., n. 31. - Palaus, tr.16, disp, 3, punct, 21, n. 2..
Consil, 3, de statu monachor., n. 27... Tolet., Iib. 5, cap. 16,
num, 3: facob, de Granada, in 1nm 2RC , controv, 6, tr.2,
M
Bonac., Tract. var., disp. 3, punct, 5, D. 7, V. f. - Lugo,
diop. 2, n. 49•• Rodrig., Sum. Hìspan., tomo 4, cap. 118, de just. et Jure, diop. 3, num. 178. - Petu«, tract. 4,
n. 29, (Salmant. 1612). - Lugo, de Juot~ et" Jure, disp, 3, cap. 2, num. 258 et 261. - , Loe. cìt., n. 57. - , Cap. 4,
num. 181. - S Loc, cìt., num. 53... Sanch-, Decal., Hb. 7, § l, qu, 5. . Suar., de Relig., traet. 7, Iib. 8, cap. 11,
cap. 21, num, ao.. Bonac., Tract. var., disp, 3, punct. 5, num.41.
i) In peccatis contra votum paupertatis du- 25. - a) Nisi intendat ad gravem mate-
plex inveniri potest malitia: altera, contra riam pervenire, ut notant Navarrus, Toletus,
religionem, quae semper adest, utpote essen- Filliuccius, Rodriguez, Granado, Diana.
tialis voti; altera, contra justitiam, sìve inju- b) Filliuccius, tr. 31} 11,.243,- Diana, pari.I,
ria fiat communitati in bona sua sive tertio tr. 6, resol. 34, probabilem appellant hanc
cuilibet; et haec altera malitia non raro abest. opinionem; contrariam tamen in praxi secu-
- Porro, ratione injustitiae, gravis materia riorem esse dicit Filliuccius; ac tenendam
censetur esse eadem quae requiritur in furto Diana: unde potius accedunt ad sententiam
rei ad communitatem pertinentis. (Vide lib.3) quae S. Alphonso probatur.
n. 528, notam a). Inspiciendum ergo erit c) Pellizzarius, tr. 4, cap. 2} n. 257, alios
utrum monasterium, ad quod res ablata per- ait putare probabilem hanc sententìam; ipse
tinet, sit opulentum necne aut mediocris tan- tamen contrariam probabiliorem, ut S. Al-
tum conditionis. - Ratione vero peccati con- phonsus, et communem appellato
tra religionem haec regula communius sta- d) Villalobos, parto 2, tr. .l3, diff. 3, hoc
tuitur: Ea quantitas quae sufficit in furto ad de furto in generali dicit, quamvis citetur a
constituendum peccatum mortale contra justi- Salmant. pro furto religiosorum.
tiam, sufficitetiam ad constituendum peccatum e) Salmant., tr:I3,cap. 6, n. 54, pro magna
mortale contra religionem seu contra votum. interpolatione assignant « spatium unius men-
Sed auctores non conveniunt in determinanda sis vel dimidii ». Et ibi auctores citant; et re-
ea quantitate; aHivolunt sumendam esse ma- vera ita tenent Filliuccius, tr.3I, n. 244} de
teriam absolute gravem, seclusis peculiaribus furto in generali; Diana, part.I, tr. 6} resol. 34,
circumstantiis personae adversus quam com- V. Dico 2, de furto religiosi. - Garcia vero,
mittitur furtum; alii volunt materiam gravem loc. cit.} dzff. 4, dub.2, 11,.4, statnit mensem
relative ad monasterium ad quod pertinet reli- unum; Antonius de Spiritu Sancto, Direct. re·
giosus; alii denique dieunt materiam gravem gular.} tr. 3, dz·sp.4, 11,.157, quindecim dies. Et
eam esse quae, pro conditione in qua ex sua notandum est sententiam hanc locum habere,
professione versatur religiosus, existimetur juxta citatos auctores, in casu quo religiosus
esse notabilis pretii; et ita variare poterit se- furatur comestibilia ad proprium usum.
cundum majorem vel minorem austeritatem f) Eamdemque limitationem apponit Lugo
quam profitentur diversae religiones. dzsp.3} 11,.178.
 468 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 469

Ratio, quia praesumitur tunc adesse tacita «titulo provenientia, in usus vanos, tur- Azor b), Tapia b); et S. Antoninus c), Sii- superfluos, neque sacros canones, cum
licentia praelatorum. « pes aut illicitos expendat, aut superflua, vester C), Turrecremata C), Tapia c) " etc., ex iis contrarium eruatur (ut habetur ex
26. - Quaeritur 4°. Art reiigiosus, im- « pretiosa et statum suum dedecentia penes apud Croix 1, tenent licentiam esse vali- clem 1, de statu monachor., ubi expresse
potens ad restz'tuendum aliquod debz'tum « se habeat: peccat et praelatus et sub- dam, quamvis illicitam. Si enìm, inquiunt prohibentur omnia superflua); neque reli-
suo monasterio, teneatur sibz' subtrahere « ditus contra votum paupertatis; estque isti, superior licentiam daret ad emenda gionem, quae nunquam censetur id conce-
alt'quod ex rebus sibz datis ad usum? « talis donatio seu alienatio irrita et resti- superflua, quis dicet emptionem esse inva- dere in exitium spirituale suorum filiorum.
Religiosus Affirmant Lugo, Bonacina a), etc. - « tutioni obnoxia. Navarrus, Silvester, Va- lidam? - Idem censent Elbel 2, et Holz- 31. - Secunda Quaestio est: An, cum Sì detur-
non tenetur liccntia ge-
sibi subtra- Negant vero Pellizzarius, Fagundez, Leo- « lentia, Molina 5, Azor, Lessius 6, San- mann S cum Illsung, dicentes, religiosum praelatus dat licentiam generalem reli- neralis ex-
here neces- pendendi ;
sarium ut ne a), etc., et probabile putant Salmant.>: « chez, Laymann. qui habet superflua ex Iicentia, peccare gioso ad expendendam aliquam summam
restituat. quidem contra paupertatem (cum votum ad suum libitum, si iste z"llam eroget in
quia minime praesumitur vel1e praelatus « Quia praelatus non potest dare ve.
obligare subditum cum tanto incommodo. « niam majorem quam ipse habet: ipse paupertatis obliget non solum ad accì- usus turpes aut uanos, peccet contra vo-
Et vere est probabile, si res datae sint ad « autem, cum non sit dominus, non potest piendum cum licentia, sed etiam ad non tum paapertaiis, et teneatur ad restitu-
usum necessariae. «bona suo arbitrio et inutiliter expen- habendum superflua) j sed non peccare tionem tam ipse qua m accipiens ?
27. - Quaeritur 5°. An peccet reùgiosus, « dere, sed tantum in religionis necessi- contra justitiam, nec esse proprietarium, Prima sententia affirmat. Ratio, quia inhoneste
expendens
si ad mutuum dei sine licentia res sibi - tatem et utilitatem. - Vide cardinalem quando habet cum licentia, quae nullo neque superior intendit tunc licentiam violat v c-
turo, juxta
ad usum concessas? «Lugo 7 », jure habetur esse invalida, nisi vertat in dare ad usus illicitos j neque ipse supe- alios.
Commo- Affirma: sed non graviter si tutus sit 30. - Super hoc puncto prima Quaestio grave damnum monasterii. rior posset hanc licentiam concedere, cum
dans conces-
sa ad usum de restitutione a); ut tenent Laymann, est: An Iicentia a praelato data religioso Hanc sententiam non audeo omnino is sit merus administrator. Ita SiIvester, Pa-
peccato
Sanchez, Peyrinus b), quos sequitur Dia- expendendi aliquid expresse ad usus z'llz~ reprobare propter auctoritatem tantorum laus, Molina, Sanchez, etc., apud Croix a).
na 2, et de Alexandris 8. citos, de se invalida sit? Primasen- doctorum. Sed prima sententia mihi omni- Et hanc probabiliorem putant Salmant. 7 j
tentiaomni-
Item, ab- 28. - 6°. - Item peccas, si quid abscon- Affirmant cum Busenbaum (hic), Na- Alii di- no probatur no arridet. Nam, ut ajunt Lessius 4, Sal- et Lugo S vocat communem.
scondens ut cunt e a m s. Doctor. manto 5, Roncaglia 6 et alii plurimi, supe- juxta autem hanc sententiam, dicunt Accipiens
res praelato « das, ut illud liberae dispositioni supe- varrus, Palaus, Sanchez, apud Croix s; et invatidam. a religioso,
subducat, rior non est dominus, nec aliam habet Sanchez, Pellizzarius, Molina, Rebellus, etc. quomodo
« rioris subducas. Nec procuratores, oeco- hoc absolute tenent Salmant. 9 cum com- restìtuat,
Quid de « nomi, administratores, praelati inferiores muni, ut asserunt. Ratio, quia praelatus facultatem super bona monasterii, nisi in cum Salmant.", quod ille qui male acce-
ceconomis, quantum canones et religio ei concedunt. pit rem a religioso, jam bene satisfacit
etc. « quidquam possunt expendere, contra non est dominus, sed simplex administra-
« quam regula ordinis, voluntas superio- tor bonorum monasterii. - Recte tamen Sed non potest dici concedere ipsifacul- si ipsi religioso rem restituit; quia ponit
« rum vel consuetudo postulat. Ratìo, quia concedunt Salmant. lO cum Palao a), Sua- tatem dandi licentiam ad usus illicitos vel rem in eodem statu in quo invenit. Modo
« non sunt domini bonorum communium, rez a), Azor a), etc., validam esse licentiam 1 Lib, 4, n.114. - SI Parto 5, confero 19, de voto Paupert., n. 20, v. c.; et disp. 276, num, 5. - Sanchc, Decal., Iib, 7,
«sed tantum administratores. - Lay- datam retinendi superflua sine notabili num, 666. - 8 De Praec, particul., num.604. - Itls-, tr.4, cap. 19, n.30. - 'l' Tr.1S, cap. 6, num.Bé. - 8 De ]ust. et
dìsp. 2, num. 207. - , Lib. 2, cap. 41, D. 78, v. Nono. - jure. disp, 3, DUro. 140. - Sanchc, Ioc, cit., num, 110.•
« mann 4, ex S. Thoma, etc. », excessu; quia aliter res magnis scrupulis 5 'Tr', 13, cap. 6, D. 85. - 6 Consil" mor., consit.25, n. 4. - Pellis." tr. 4, cap. 2, num. 341. • Molina, tr. 2, disp, 520,
Licentia in- 29. - « 7°. Si praelatus permittat sub- esset obnoxia. St.'lvest'J v. Religio VI" qu. 7, v. Secundum• • Palaas, num, 1. • Rebel., parto 1, Iib, 2, qu, 11, n.9. - 51 Loc, cìt.,
honeste ex-
« dito, ut bona ex quacunque causa aut tr, 16, disp, 3, punct, 23, n. 5. '·--Molina" tr, 2, diap, 140, num.106.
pendendi, At. contra, Lugo Il cum Lessio b), Alii dicunt
validam.
Lugo, dìsp.B, n. 168. - Pettte., tr. 4, cap. 2, n. 321. - disp. lO, qu, 4, punct, 3, v. Tertio, - 5 Tr. 2, disp. 276,
Fagund., Decal., Iib.7, cap. 5, num.35.• 1 Tr. 13, cap. 6, num. 5 et 7. - Aeor, parto l, Iib. 12, cap. 12, qu.5, i. f. - permitteret.... Unde peccat regularis contra gioso in proprio, ut scilicet aliquid habeat et
n. 103. - Laym., Iib. 4, tr, 5, cap. 7, n. 4, v. Secundo. - 8 Lib, 2, cap. 41, n. 78, v. Nono. - Sanch.,1 Decal., lib.7, votum paupertatis, si in hujusmodi expen- ad placitum illud distrahat, dissipet et dìsper-
Sanch., Decal., Iib. 7, cap. 19, num. 65. - • Parto 1, tr. 6, cap. 19, n. 21. - Laym», lib. 4, tract, 5, cap. 7, n. 14. - dat >. - Azor pariter, loc. cit., qu. 5: «Reli- dat ut sibi videtur, etiam in damnum mona-
resol. 37. - • Cap. 4, § 1, qu. 9. - • Loc. cìt., n.8 et 9. - , De Nst. et ]ure, disp, 3, n. 131. - Navar., loc. cito - giosos,inquit, nihil donare, legare, vendere sterii, non videtur posse excusari a peccato
S. Thom.} 2'" 211.C, QU, 32, art. 8. - Navar.} de Regular Of Palaus, tr. 16, disp. a, punct. 28, n. 4. - Sanch., loc. cito • posse, tamètsi ad ipsorum fuerit usum tribu- gravi et mortàli, cum exponat ovem suam
commento 2, n. 21, v. Septimo. - Si/ves/., v. Religio VI, 8 Lib. 4, n. 114. - • Tr. 13, cap. 6, n. 82. - " Loc. cit.,
qu.7, v. Secundum et v. Quartum. - Valent.} in ~4m. 211~, n. 83. - 11 Loc. cit., n. 137. tum; et multo minus aliquid ludo, a quo pro- morti et damnificet monasterium, et usurpet
hibentur religiosi, perdere; vel in alios usus [nota] potestatem quam non habet». ~ Item
inanes ac futiles, et maxime turpes et inho- Silvester, loc. cit., V. Secundum, negat reli-
26. - a) Bonacina male citatur a Salmant. votum, religiosum qui absque licentia prae- nestos, insumere. Quo fit ut ii qui talia a reli- giosum posse eleemosynam dare ex eo quod
Hi enim loquuntur de casu quo religiosus lati aliquid mutuo dat; sed subdit censeri giosis accipiunt, ea· restituere monasterio de- sibi datur ad necessitatem, «nisi habeat licen-
reditus non habeat; s~d Bonacina, de Restit., adesse tacitam licentiam, quando res commo- beant >. - Carolus Tapia (Lugo enim et Croix tiam dandi, et tunc bene utatur; alias peccat,
disp. 2, qu. lO, punct. 3, n. 7, obligat ad resti- datur « personae de qua certum est quod eam infra citant per errorem Tab.: vide Sanchez, et tenetur restituere monasferùJrecipz'ens ex
tutionem religiosum qui proprios (ex superio- restituet '. loc. cit.), in Auth. Ingressi, V. Ipso ingressu, turpi causa». - Turrecremata, z'n can. Non
rum licentia)reditus habet. - Similiter in con- 30. - a) Salmant. hoc utique assertum cap. 3, n. 50, scribit tantum: «Licet autem dicatis, causo .[2, qu.l, ad 2, n. 4 et 5, loqui-
traria sententia, Alphonsus de Leone male habent aliaque simul ponunt, deinde dicunt: religiosus possidens aliquid ad voluntatem tur de co quocum sine causa rationabili dispen-
citatur a Salmant., cum ipse, de O.ffic. confess., «Haec fere omnia docent.... PaI..., Azor..., abbatis, careat vitio proprietatis; non tamen satur «circa usum rei alicujus., quem sane
recoll. 11, n. 292, ad restitutionem astringat Suar. >. At nec Palaus, tr.16, dz'sp.3, punct.21, excusatur a peccato tam ipse quam praelatus, negat esse proprietarium; et in explicatione
re1igiosum qui reditus habet; eum vero qui n. 3; neque Azor, parto 1, lib. 12, cap. 12. concedens dispensationem absque rationabili id inte1ligit non quidem de re expendenda,
non habet, negat teneri, • nisi inducere eum, qu.5; nec Suarez, tr.7, lib.8, cap. 12, a n.4, causa >. sed de re habenda et retinenda. Hinc vides
cui donavit, ut restituat •. hoc asserunt. c) Auctores a Croix citati, pariter minus istos auctores favere sententiae quae S. Al-
27. - a) Laymann, loc. cit., praetermittit b) Auctores isti non recte citantur a Lugo
accurate adducuntur. - De Carolo Tapia, vide phonso arridet, nedum eam impugnent.
conditionem hanc. (ex Sanchez).-LeS3ius enim, loc.dt., n. 78, notam superiorem. - S. Antoninus autem, 31. - a) Croix, Nb. 4, n.114, non citat pro
b) Laurentius de Peyrinis, tom.l, qu. 2, V. Nono, scribit: «Non potest expendere in
parto 3, tit. 16, cap. 1, § 11, V. Tertio nota, praesenti casu Molina, nec Palaum, nec SiI-
cap. 2, § 5, dicit peccare contra paupertatis res illicitas aut vanas, etiamsi superior id ei dicit: « Quod si praelatus dispensat cum reli- vestrum, quamvis de eo tractent isti auctores.
 470 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
ipse (excipiunt Salmant.! cum citatis DD.)
non timeat religiosum re illa abusurum.
juxea a-
Secunda tamen sententia contradicit.
lios, expen-
d e n s non Et hanc tenent de Alexandris 2 cum Bor-
violat vo-
turno dono; Suarez b), Baàez, Lopez C), Hurta-
dus, Medina, Pellizzarius, Rebellus, Sa-
las C), etc., apud Salmant."; probabilem-
que hanc vocant Lugo 4, Diana, Sayrus,
Machado, etc. - Et huic adhaeret Croix 5,
dicens non obstare quod superior non sit
dominus. Nam respondet cum Rebello d),
saltem monasterium esse dominum, ut
possit disponere de bonis suis ad omnes
usus: et saepe praesumi, monasterium
consentire quod subditi expendant in qui-
busvìs usibus maluerìnt, id quod genera-
liter est eis concessum ad expendendum,
ne periclitetur fama subditi aut superio-
ris, ut dicit Rebellus.
Deinde dicit Lugo quod, licet superior
sit simplex administrator, nullo jure ta-
men scitur suam potestatem esse restri-
ctam ad solos usus licitos concedendos e).
- Et, ut dicunt Baiiez f)J Lopez f), Re-
bellus f) et Salas f), apud Lugo l) (et hoc
1 Tr.13, cap. 6, D.106. - a Cap. 4, § 4, qu. 9•• Bordon.,
Re1ig. pauper-t. reform., cap. 17, n. 20. - BaFiez; in 2:l.m 2l\C,
qu, 62, art. 5, dub, 5, CODel. 3. - Thom. Hurtad., Resolut.
mor., tr. 8, cap. 8, a num. 880. - Barthol, Medina, Sum.,
Iìb, 1, cap. 14, § 29, reg.4. - Petiie., tr. 4, cap. 2, D.347. -
Rebeìl., fib, 12, qu, 4, nume 6. - S Loc. cìt., num. 84. -
"'Disp. 3, n. 142. - Diana, part.B, tr, 2, resol. '98. - Sayr.,
b) Suarez male citatur a Salmant.; nam,
tr, 7J lib. 8, cap. 11, n. 16J de veritate hujus
sententiae dubitat; et aperte ei contradicit
cap. 15, n. lO et 11. Tenet igitur eamdem
sententiam quam S. Alphonsus, nedum ei sit
contrarius.
e) Ludovicus Lopez, de Contract., lib. 2,
cap. 40J v. An autem retigiosus ; Salas, de
Contract., de Ludo, dub.21, n. 4 opinantur J
hanc sententiam esse probabilem.
d) Rebellus non satis recte hic a Croix
citatur; etenim, loc. cit., non dicit monaste-
rium esse dominum; attamen tenet expresse
quae sequuntur.
e) Nisi tamen conventui aliquod detrimen-
tum accrescat; quod Lugo negat regulariter
eo casu accidere.
f) Banez, in 2 a m 2 ae , qu. 62, art. 5,.dub. 5,
condo 3, v. Advertendum; Ludov. Lopez, de
Contractibus, lib. 2, cap. 40, v. An autem
religz·osus,. Rebellus, loc.cz't., n. 6,. Salas, de
Ludo, dub.21, n. 4 et 5, negant eo casu re-
ligiosum et ab eo accipientem ad restitutionem
teneri; explicationem vero hic datam solus
Lugo, loc. cit., n. 142, proponit.
ipse non putat improbabile), non est ceno
sendum quod superior dans licentiam eam
limitet tantum ad usus licitos j quìa ipse
dando licentiam generalem, vult et potest
tollere impedimentum quod subditus ha-
bet ex licentiae defectu ad expendendum.
Pari modo ac si Pontifex dispenset cum
consanguineis ad matrimonium, non so-
lum dispensat ad actum conjugii; sed tollit
malitiam incestus, etiam quoad copulam
illicitam (ut tenent Lugo 6 j et Sanchez 7
cum Medina g)J Gutierrez g), Manuele g),
Ledesma g)J Llamas g), etc. Modo episco-
pus cui commissa est dispensatio jam dìs-
pensarit, ut verius dicit Sanchez 8, contra
Majorem h) et Gallego apud i) Croix). Item,
si Papa dispenset ad carnes in quadra-
gesima eum aliquo, si iste eomedet earnes
nocivas, peeeabit utique ex intemperantia;
sed non contra praeceptum jejunii, quod
per dispensationem jam sublatum est.
(Sed quoad hoc obstat deeretum j) Cle-
mentis XI relatum in Tractat, de Jefunio,
Lib. III J n. 1015, v. Quaer. hic), - Ita
loquitur Lugo 9 cum aliis, ut supra.
Clav., lib. 11, cap. 12, DUro. 15, v. f. - Maehado, Perfeto
confessor, lib.5, part.2, tr. 1, docum. 11, n. 3. - 5 Lìb. 4,
num. 114. - Rebell., lib. 12, qu. 4, num. 6, - Lugo, disp. 3,
num, 138. - 8 Loc, cit., num. 133. - t De Matr., lib. 7,
disp. 67, num. 8 et 9. - 8 Loc. cìt., num. 9. - Gallego,
de Cognato sprrìt., cap. 24, n. 17, V. Tertio, - 9 Loc, cìt.,
DUro. 133.
g) Bartholomaeus Medina, Sum., lib. 1,
cap. 14, § 18,. Gutierrez, Canon. quaest., lib.l,
cap. 23, n. 3,. Manuel Rodriguez, Sum.,
part. 1, cap. 207, n. 3, concl. 2; Petrus de
Ledesma, de Matrim., qu. 55, art. 3, dub. 5;
Llamas, Method' parto 3, cap. 8 § 19, a San-
J J
chez pro hac sententia allegantur, quando
impedimentum lege generali tollìtur. - Ro-
driguez tamen, cap. 236, n. 7, idem tenet,
casu quo impedimentum speciali dispensa-
tione tollitur.
h) Scilicet Major, in 4, disto 40, qu. 2,
V. Secundo principaliter, propos. 8, negat par-
ticularem dispensationem tollere rationem in-
cestus; secus vero fore affirmat,si impedimen-
tum per legem generalem ablatum fuerit.
i) Croix, lib. 6, parto 3, n. 925, non citat
Gallego, sed Gobat tractantem, tr.9J n.630,
de aliquo qui, postquam impetrata est com-
missio,sed antequam commissarius dispenset,
carnaliter cognovit eam quacum ligatus erat
impedimento consanguinitatis; et hunc dicit
n. 631, peccasse peccato incestus. - Gallego
tamen id tenet quod S. Alphonsus ipsi tribuit.
j) Sed vide dicto n. 1015, S. Alphonsum
DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM.
S. Doctor
amplectitur
Sed, bis non obstantibus, quamvis hanc
pri mam sententiam non audeam reprobare, prz"-
sententiam.
mam ampleetor: eum non satis mihi pro-
betur quod superior hane faeultatem ha-
beat dandi licentiam, neque specialem,
neque generalem, ad usus illicitos (prout
dixi mox in prima Quaest., n. 30); aut
quod monasterium in hujusmodi lieentias
eonsentiat in tantum detrimentum ani-
marum suorum subditorum.
Accipiens
quaDdoque
Coneedunt vero Salmant. 1 cum Palao
excusatur a et aliis, excusarì a restitutione eum qui
resti tu t i o-
ne. pro usu turpi rem aceepit a religioso,
quando honor religionis vel religiosi alias
periclitaretur; aut si V. g., cum mulìer
ob turpem eausam aliquid aceepit a reli-
gioso, iste mutet animum, et intendat do-
nare gratis, quia mulier est pauper, ve!
ne damnum in fama patiatur: tune enim
jam in usum honestum impenderet. Et
bine, quando mulier talem consensum
religiosi rationabiliter praesumere potest,
saltem ex hoc capite facile excusabìtur, -
Ita Salmant.P,
32. - Tertia Quaestio est: An possit
superior lù:entz'am subdz'to praebere, ut
alz"quam summam ludo exponat?
Licentia Certum est quod potest si summa sit
exponendi
modicum modica: in quo easu subditus potest uti
ludo Iicito,
Iicita , licentia etiam tacita sive praesumpta a).
Lessius, Molina, Azor, etc., eum Sal-
mant.", -"Quoad quantitatem autem, alii
dicunt posse religiosum exponere quan-
tum posset liberaliter donare j alli dieunt
quatuor vel quinque aureos, pro centum
quotannis ad usum sibi coneessis.
1 Tr. 13, cap. 6, D.86. - Palaus, tr.16, disp, 3, punct, 23,
num. 5. - Il Tr. 13, cap. 6, num. 86. - Les«, Iib, 2, cap. 26,
D.37, i. f. ~ Molina, tr, 2, disp. 520, n. 1. ~ Asor, parto 3,
lib. 5, cap. 26, qu, 8. - • Loc. cìt., D. 94. - • Sesso 22, de
reform., cap. 1. - 6 Tr. 13, cap. 6, num. 95. ~ Dicast., de
]ust., tr. 18, disp. 2, dub. 2, num. 22. - El Lib. 2, cap. 26,
num. 32. - Thom. Hurt'ad., Resol. mor., tr. 8, cap. 8,
negantem decretum istud habere vim univer-
salem; vide etiam notam d ad cito n.l015.
32. - a) Lessius dare innuit sufficere eo
casu licentiam praesumptam. Scribit enim
loc. cit'J n. 37, i. f.: «Filiumfamilias qui a
parente sustentatur in aula vel universitate,
posse particulam aliquam summae sustenta-
tioni destinatae ludo honesto insumere, quia
ad alimenta pertinet etiam honesta recreatio
aetati et statui conveniens, et aequalibus pas-
sim concessa, sine qua non posset decore et
471
Ludus autem debet esse licitus; non
illicitus, prout est ludus alearum, taxillo-
rum et omnes ludi mere fortuiti. Ex Tri-
dentino 4. - Caeterum in aliqua religione
permittitur ex consuetudine, ludere mo-
dieam summam .ehartis lusoriis J ut Sal-
mant." cum Peyrino b)J Dicastillo, etc. -
Vide dieta de Ludo, Lt'b. III, n. 873.
Dubium est: an possz't superior valùie
dare licentz'anz particutarem exponendi
1ud.o magnam summam?
Affirmant Lessìus"; cum Hurtado, Sa- Itemv ju-
xta alios,
las et Amico, apud Salmant. 7; quia quae- exponendi
magnam
cumque lieentia ad ineundum eontraetum summam.
per se quidem justum de se valida est. -
Sed negant verius Salmant. 8 eum San- Hoeverius
negatur,
ehez, Ledesma, Dicastillo, Villalobos;
quìa, ut dieunt, simplex administrator,
qualis est superior conventus, non potest
licentiam concedere tales ineundi con-
tractus, proprios tantum dominorum, qui
pro suo arbitrio res suas prodigere pos-
sunto
Quid vero dicendum, si licentt'a sit
generalz'ter data? - Haec quaestio com-
prehenditur sub Quaestione seeunda, ut
supra (n. 31) jam allata, quam relegere
potes.
An vero religiosus possit ludo plus
luerari quam perdere? - Vide dieta
i». IIIJn. 874.
33. - Quarta Quaestio est: An ltcentia
petùa J sed indebz'te negata, e:x:cuset a
transgressione votz' paupertaNs ?
Resp. non excusare, - Nisi periculum
gravis damni sit in mora: tunc enìm
DUro. 866. - Salas, de Ludo, dub. 21, DUro. 4. - Amieus,
toro. 5, dìsp. 28, DUro. 35. - 7 Tr. 13, cap. 6, DUro. 96. -
8 Loc, cito ~ Sanch., Decal., lib. 7, cap. 19, num. SO. ~
Petr; de Ledesma, Sum., parto 2, tract, 31, cap. 2, post
condo lO, v. Utrum vero religiosus, ~ Dicast., loe. cit.,
disp. 4, dub. 6, Duro. 40 et' 41. - Villal., parto 2, tract. 28,
diII. 5, DUro. 9.
libere cum sociis versari. Idem sentit Navar-
rus de religioso qui versatur in studiis im-
pensis sui abbatis, vel in negotiis monasterii
foris: modo tamen id honestae recreationis
causa faciat >. Et jam, cap. 18, n. 85, scripse-
rat: «Qui versantur extra monasterium in
studiis, possunt facere eleemosynas aliasque
expensas minutas quas usus receptus habet,
quia censetur superioris adesse consensus,
nisi constet de contrario».
b) Laurentius de Peyrinis, tomo 1, qu. 2,
 472 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. IV. - DE OBLIGATlONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 473
Licentia praesumitur adessse consensum superio- Negant communiter doctores quoad Substantia calium, monasterium debet stare contra- greges, vel boves ad culturam agrorum
indebite ne- voti consue-
gata, per se ris majoris; et si iste tunc etiam licentiam substantiam; affirmant vero quoad mo- tudine non ctui, ex cap. 2, de ord, cognz't. c). monasterii necessarios; bene vero fructus
non excu- abrogatur.
sat, neget, potest aliquando prudenter judi- dum. Talis autem consuetudo justa prae- An autem valeat remissio debz'ti aut gregum. Suarez h), de Alexandris 4.
cari, legem sive votum in tanto discri- sumitur, quando ipsa passim practicatur Secus, renuntiatzo legatz', facta ab abbatz"ssa et Excipitur tamen, si l'es non excedat
quandoque
mine non obligare. Ita probabiliter Pa- a religiosis etiam timoratis, et scientibus modus. capz'tulo? valorem viginti quinque scutorum mone-
laus l, Holzmann 2 cum communi, ac ac non contradicentibus praelatis, cum Circa re-
missionem
Affirmant probabiliter, justa causa in- tae Romanae, et alienatio sit in evidentem
de Alexandris 8. - Et hoc bene congruit facile contradicere possint. - Ita de Ale- debiti et re- tercedente, Sanchez d), Lugo d), etc., apud utilitatem monasterii; vel si l'es sit mona-
nuntiatio-
doctrinae D. Thomae 4, qui, loquens de xandris 6. nem legati. de Alexandris. - Sed non minus pro ba- sterio inutilis. - Vide alla apud de Ale-
lege, ait: Sz" vero sit subitum pericuium, 36. - Septima Quaestio est circa mo- biliter ipse de Alexandris l cum Bona- xandris 5.
non patz"ens tantam moram ut ad supe- niales: An abbatissa habeat bonorum suz" cina e), Molina e), etc., negant; quia non Potest etiam abbatissa instituere bene- Circa be-
neficia et
riorem recurri possù : ipsa necessitas monasterz'z' admz"nz"stratzonem? possunt moniales laedere monasterium, ficia et capellanias conferre, quoad titu- capellanias,
dispensationem habet annexam, quz'a ne- Resp. Habet quidem, si non obest re- Abbatis- quod jam acquisivit jus ad remo Et ideo lum tantum et possessionem: non autem
sae potestas dicunt f) non posse abbatissam et capitu- quoad potestatem ecclesiasticam; ut Gon-
cessitas non subdz"tur legz: Idem dìcen- gula aut consuetudo. circa bona
Circa atìe-
natlones,
dum de voto, quod est quaedam lex par- Caeterum non potest concedere licen- monasterii. lum alienare bona immobilia monasterii .zalez, Felinus, etc., cum de Alexandris 6.
ticularis, et cujus obligatio non urget, tali tiam donationes immoderatas faciendi; ut (sive mobilia pretiosa quae .servari pos- - Ita etiam, licet non possit ipsa c1ericos
periculo imminente. de Alexandris 7 cum Sanchez, - Sed bene sunt); neque ea locare ultra triennium; suos suspendere, potest tamen ab eis au-
Limitatio. Sed notat Holzmann cum Palao quod ipsa potest elargìri in eleemosynas bona neque transigere super bonis jam mona- ferre titulum et possessionem beneficio-
licentia negata tum excuset, cum est de- superflua, etiam sine consensu aliarum; sterio incorporatis, nisi l'es sit litigiosa rum: qua ablatione posita, censetur Papa
bita tam ex parte religiosi quam praelati; potest, sed non tenetur superflua in elee- vel praejudicialis; neque illa oppignerare, auferre etiam jus spirituale. Ita de Ale-
non autem si solum ex parte praelati, ita mosynas dispensare, si ea applicet in au- nisi urgeat necessitas et non sit tempus xandris cum Pasqualigo. - Potest etiam
ut subditus non habeat jus ad concessio- gendo ecc1esiam, vel habitationem, vel re- adeundi S. Congregationem; neque super abbatissa cum justa causa amovere ca-
nem licentiae. ditus monasterii, ut monasterium plures iis imponere censum sive hypothecam pellanum, adhuc invito patrono. Vide 7
34-. - Quinta Quaestio est: An valeat moniales alere possit, vel ut melius ser- (de Alexandris 2 cum Novario g), Qua- De Alexandris i).
relz'gzosus ex lz"centz'a dare alz'quz'd alz"cuz~ vetur vita communis: prout tenet de Ale- ranta g) et alìis); neque recipere pecunias 31. - «Resp. Il", Religiosus voto CA- Votum ca-
stitatis ad
quem sz" scnnsset superior, lz'centz'am non xandris 8 contra alios. - Superior autem ad cambium cum solutione lucri cessantis «STITATIS obligatur, ut .abstineat se ab q uid obli-
get.
concessisset ? in dispensando bona suis subditis, debet (ex decreto S. Congr. S); neque alienare « omni voluntaria delectatione venerea,
Quid, si Respondent Molina a) et de 'Alexan- respicere necessitates, non dignitates per- De Alexand., cap. 11, § 1, qu.17. - l Loc, cito - 2 Cap. 11, cìt., qu, 18 et 19. - Hieronym. Gonealee, in reg. 8 Can-
superior sci-
visset et dris 6, tunc videndum in quanam disposi- sonarum neque proprium commodum; ut § 1, qu, 18. - S S. Congr. Concii., 21 Mart, 1626, apud de cellar., glosso 22, num, 12. - Feìin., in cap. Dilecta filia,l
non conces- de majorit, et obedient., num. 1. . 6 Cap. 11, § 1, qu, 8.-
sisset, tione sit superior. - Nam si praesumitur Peyrinus a) cum de Alexandris 9. Alexandr., loc. cìe.: cfr. Peyrìn., de Privil. regular., in
const.8 Urbani VIII, num.2j Petra, tom.a, in const.6 Cafetan, de Alexand., loc. cit., qu.9. - Pasçualigo, Obser-
quod ipse licentiam omnino revocaret, Potest abbatissa in rebus modicis con- Circa con- Bened. XII, n. 25; cfr. etiam pro alla simili declar. PaI· vat, in Lauretum de Franchis, n. 741. - '7 Cap. 11, § 1,
tractus,
tunc licentia non valet. Secus autem di- tractus per se inire; sed in gravioribus lottini, v. Regietares, § 3, num.96. - 40 Loc. cito - l> Loc. qu, 9, v. f.
cendum, si praesumitur praelatus non requiritur consensus capituli, ex cap. Ea
velle revocare, licet ab initio licentiam noscitur, de hz"s quae fiunt a prael. b), f) Scilicet de Alexandris et alìi quidam
etiam de consensu capituli aut majoris ejus
negasset si rem scivisset. - In dubio praesertim si recipiantur pecuniae ad mu- partìs, _ auctores quos ipse citat; sed qui non referun-
autem praesumitur pro validitate actus, tuum, quae postea non applicentur in uti- c) Ex cap. Cum dilectus, de ord. cognit., tur hic a S. Alphonso,
id. est licentiae datae ; intellige, si non litatem monasterii: aliter enim monaste- seu rectius ex Glossa in dict. cap., quae, ad g) Novarius et Quaranta citantur a Caje-'
possit superior adiri. rium non remanet obligatum; ut Tapia, v. Ipsius dolum, dicit dolum abbatis, cui totus tano de Alexandris pro ultimo asserto de cen-
conventus consenserit, ecc1esiae nocere. sus aut hypothecae impositione; quod utique
35. - Sexta Quaestio est: An votum Bordonus, de Alexandris l0. - Interve- dJ Sanchez et Lugo citantur utique a Ca- habent Novarius in Singular. juris. canon.,
paupertatz"s possit per consuetudinem ab- niente tamen consensu abbatissae et ca- j etano de Alexandris pro debiti remissione; conct. 23; Quaranta, Sum. Buttarti, v. Alie-
rogari ? pituli, saltem quoad majorem partem vo- et revera Sanchez, loc. cit., n. 109; Lugo, natio rerum Ecc1esiae, n. 17, loquentes de re-
disp. 3, n.168, loquuntur de restitutionis con- bus Ecclesiae in generali. Addo tamen No-
1 Tr. 16, disp, 3, punct, 23, num, 10. - 2 De Praec, Sanch., Decal., lib. 7, cap. 19, num.42 et 44. - 8 Cap. 11, donatione propter male expensa a religioso; varium videri ex errore citatum; siquidem
partìcul., n. 610. - 8 Cap. 4, § 3, qu. 6. - 4 1'"2ne , qu, 96, § l, qu. 23. - "Loc. cit .. qu, 13. - Carol, Tapia, in au- quam a superiore fieri posse dicunt, quando de Alexandris eum citat ex Ventriglia, V. Alie-
art. 6, corpo - Holzl1'l.~ Ice. cito - Palaus, Ioe. cito - 5 Loc, thent. Ingressi, v. Sua, cap. 18, n. 9. - Bordon., Variar. praelatus summam illam donare potest ex re. natio, § 2, n. 7, ubi reperitur Navarrus, non
cìt., qu. 7.-' Cap. 4, § l, qu. 16. - , Cap. 11, § l, qu, 11. - resol. 53, qu, 8, n. 49. - 10 Loc. cit .. qu. 16.
bus conventus,et adest justacondonandi causa. Novarius. - Navarrus autem idem tenet ac
e) Bonacina male citatur a Cajetano de Ale- auctores citati, in suo Commento de Alienat.
xandris; nam in Tract. uar., dz'sp.2, punct. 2, rerum eccl., n. 1 et n. 2.
cap. 2., § 7, i. f, ad consuetudinem non al- 36. - a) Laurentius de Peyrinis, tomo 2, n.33, Bonacina asserit probabilius sibi videri, h) Suarez, de Relig.) tr, 8, lib. 2, cap.27,
ludit; concordat nihilominus, dicens religiosos qu. 1, cap. 7, n. 2, dicit abbatissam, haud praelatum posse valide legatum ecc1esiae re- n.18, negat posse alienari absque Sedis Apo-
posse etiam chartis lusoriis ludere ob hone- secus ac praelatum, non in sui ipsìus, sed in lictum repudiare, non servata solemnitate re- stolicae consensu gregem integrum. ovium
stam causam, «modo non adsit scandalum subditarum utilitatem et commodum consti- quisita ad bonorum Ecc1esiae alienationem; aut similium rerum se moventium, quae fru-
nec praeceptum religionis in contrarium •. tutam esse. peccare tamen contra justitiam. - Molina ctiferae sunt, et immobilibus bonis communi
34. - a) Molina, tr. 2, disp. 209, n. 2 et 3, b) Cap. Ea noscitur, de his quae fiunt a pariter a de Alexandris non citatur ad l'ero; aestimatione aequiparantur s ,
de casu simili loquitur, scilicet de eo qui ali- prael., hic citatur a Cajet. de Alexandris, siquidem, tr. 2, disp. 468, n.12, quaerit de i) S. Alphonsus in hoc tractatu non dìstìn-
quid gratuito alicui donat, ob causam existi- qu. 14; sed negat tantum validam esse prae- legati repudiatione • absque solemnitate et guit votum solemne a simplici voto pauper-
matam at nonsubsistentem. sentationem a praelato factam, nisi facta sit consensu capituli ». tatis; hodie tamen omnino facienda est ista
 474 LIB. IV. - CAP. l. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. IV. - DE OBLlGATlONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 475
«interna et externa: proindeque si quis cum sodo, licentt'aque singult's vzaòus im- Barbosa b), Miranda b), Pellizzario b) Le- dris 7; - nisi addatur: In nomine Domz'nt'
«contra castitatem peccet, duo peccata petrata... a superiore: qui non aHter eam zana b) et communi, contra Suarez c), non Jesu Chrz'stz~ vel: z'n vz'rtute obedz'entzae /
« admittit, luxuriae et sacrilegii. Lessius concedai, m'si causa probata, sociumque peccare graviter religiosum semel vel ite- vel nisi addatur poena excommunicatio-
«et Laymann 1 », - [Et probabilissime exituro adjungat, non petentis rogatu, sed rum exeuntem de die sine licentia: nisi nis, non solum ferendae, sed etiam latae
peccat etiam contra bonum commune, si arbitrzo suo, neque eumdem saepius. Licen- hoc agat ex contemptu vel cum scandalo. sententiae; ut dicunt Navarrus, Vasquez
periculum sit quod per suum peccatum tiae vero generales exeundi nullz' omnino Secus vero dicendum de nocturno et fur- et aliì, cum de Alexandris s.
religio infametur. Salmant. 2 cum Pelliz- concedantur. tivo egressu. 39. - «Porro, quae indirecte pertinent In.quibus
subditus te-
zario, Diana a), etc.], Sed hic quaeritur quale peccatum sz't Quoad excommunicationem autem ob «ad regulam, Silvester et quidam alii neatur obe-
dire.
Cla.usura. Ad majorem autem tutelam castitatis egredi sine lz'centz'a. violationem clausurae regularium vel mo- « ampliant ad illa quae faciunt ad plenio-
introducta est clausura, non solum mo- Communiter doctores (ut ait Sporer 4 Egredi si- nialium, vide dicenda de Censur., Lzò. VII, «rem ejus observationem. - Sanchez
n e licentia,
nialium, sed etiam religiosorum, qui non cum Pellizzario, Lezana, etc.) dicunt ex ex genere ex n. 221. «tamen arctat ad res valde necessarias,
suo lethale.
possunt e monasterio egredi sine licentia genere suo id esse mortale, quia consue- Votum obe- 38. - «Resp. 1110. Religiosus, ex voto « sine quibus regula commode servari ne-
dientiae, ad
superioris. Ita ex constitutione Clemen- tudo omnium religionum fert ut tales q u i d oblio « OBEDlENTIAE, obligatur ad omnia quae - quìt: alioqui enim superior quasvis cor-
get.
tis VIII quae incipit: Nullus, etc. (apud egressus tamquam graves culpae semper « superior praecipit secundum regulas et « porìs macerationes praecipere posset:
Cherubini 3), ubi sic habetur: Nullus e puniantur, - Censent tamen rationabiliter Quaudoque « constìtutìones ordinis, sive directe et « ordinantur enim ad pleniorem observa-
veniate.
conventu egredi audeat, m'si ex causa et Anac1etus 5; et Sporer 6 cum Navarro b), « expresse, sive indirecte et implicite. Et « tionem regulae.- Laymann9,Lessius 10 » .
Quanta « quidem, si praecipiat in oirtute sanctae 40. - « Unde resolves:
Lesso, lib.2,cap. 41, dub.9, n. 77. _ l Lib, 4, tr.5, cap. 8, constit, 242, data 25 Julii 1600, pro ord, Servorum B. M. V., praecepti
n.f , - 2 Tr. 15, de Statu religios., cap. 6, n. 26. ~ Pettissar., § 12. - • Supplem. decal., cap. 2, n. 158. - Petùe., tr, 5, cap. 6, obligatio. « obedientiae ., in nomine Dominz' nostri « l°. Non tenetur subditus obedire in In qui bus
non tenea-
tr.4, cap. 3, nume 64. - 8 Bullar. Rom., tom.3, consto 60 n. lO... Lesana, Sum., tomo 1, cap. 16, D. 2. - ti ]us can., «fesu Chrz'stz", vel simili forma, tenetur «iis quae sunt, vel contra regulam (nisi tur,
Clement, VIU; habetur etiam in Bullar, Rom. Mainardi, Iib, 3, tit. 35, de Sfatu monachor., § 2, n. 69. - • Loc. cito
« obedire sub mortali, quia intendit obli- e: superior in ea possit dispensare, et legi-
« gare quantum potest; sub veniali autem, « tima causa dispensandi subsit) », [Hìnc
distinetio, quoad validitatem et quoad licei- industria aut labore comparaverìt , ut sunt « si alia forma utatur, vel sub nullo: quod constandum est, praelatum dispensasse
tatem actuum. stipendia, eleemosynae pro ministeriis, con- « consuetudo in Societate Jesu approbavit, sine causa, ut non tenearis obedire; prout
Professus igìtur votorum solemnium, cionibus, fructus ex lectionibus, libris, etc. « - Vide S. Thomam l, Silvestrum, San- Salmant. 11 cum Pellizzario a)J Peyrino et
quemcumque actum ponat circa proprìetatem Haec enim omnìa, non religioso, sed mona- communi]; - « vel supra regulam, ut
« chez 2, Lessium s, Laymann 4 ».
vel usum bonorum temporalium, illicite et in- sterio sunt acquisita.
valide ponit (sec1usis actibus quos, ìnìquìtate 37. - a) Diana, parto 3, tr. 2, resol. 69, Notandum quod, nisi praelatus man- « essent magnae macerationes (nisi in poe-
temporum compulsa, Sedes Apostolica con- absolute tenet peccatum contra castitatem in datum explicet, V. gr. dicens: Jubeo prae- « nam, ve! ad obligationem votorum neces-
cessit). Est enim omnino incapax domìnii in- religioso esse contra bonum commune, nisi dpzo etc., subditus non tenetur obedire. « sariae); vel ut acceptet episcopatum »,
dividualis: venditionis, emptionis, permutatio- peccatum istud semel aut bis tantum admit- Ha Salmant. 5 cum Suarez, Pellizzario, etc. [Ita Salmant.P cum communi. Vel ut ac-
nis, mutui, commodati, donationis inter vivos tatur.
vel mortis causa, etc. Et si quid legato, hae- b) Auctores a Sporer allegantur pro sen- - Et, dicente praelato: Jubeo, praeci- ceptet beneficium curatum ant simplex
reditate, dono, stipendio, etc. acquirit, id non tentia quae in generali asserit violationem pzo, etc., nec etiam tenetur subditus obe- (Salmant, 1S); vel ut eat ad infideles cum
sibi, sed monasterio acquirit, Potest tamen, clausurae esse per se veniale tantum, secluso dire sub gravi, ut docent Sanchez 6 cum manifesto periculo vitae aut servitutis
teste S. Alphonso, n. 20, non acceptare dona scilicet contemptu et praecepto superioris, Medina, Vasquez, Suarez; et de Alexan- (Salmant.P cum aliis). Tenetur tamen ac-
(salvo paupertatis voto),non tamen renuntiare Quod profecto tenent Navarrus, Commento 4,
legatis, quae jure monasterio acquiruntur. de Regul., n. 35; Barbosa, z"n Trid., sesso 25, 1 2' 2", qu, 104. - Silvest., v. Religio VI, qu. 6. - tec. cìt., n. 11. - , Cap. 6, § 1, qu, 13 et 14. - Navar.,
Denique, si propria auctoritate disponat de de regular., cap. 4; n. 3; Miranda, Man., , Decal., lib. 6, cap. 1, a n. 5. - • Lib, 2, cap. 41, dub.9, Man., cap. 23, n. 58... Vasq'J in l~m 2M , disp. 158, cap. 5,
bonis a se ante professìonem communitati tomo 1, qu. 32, art. 2, concl. 2. - Navarrus nume 74, v, Tertio, - , Lìb, 4, tre 5, cap. 9 1 n. 1 et seqq, n. 40 et seqq. - s Cap. 6, § l, qu, 14. - Si/vest., v. R,.
allatis, aut postea a se, sed communitati acqui- tamen et Miranda addunt mortale etiam esse, • Tr.15, cap. 6, num. 47. - Suar., de Relilt., tr. 7. lib. lO, ligio VI, qu. 6. - sanct«, Decal., Iib. 6, cap. 2, n. 9. -
lJ Lib. 4, tr, 5, cap. 9, n. 2. - 10 Lìb, 2, cap. 41, n. 75. -
sitìs, peccat non solum contra votum pauper- quoties fit cum notabili scandalo vel damno cap. 4, num. 8.. Pellit!" tr.4, cap. 4, nume 29. - 6 Decal.,
tatis, sed etiam contra justitiam. monasterii. - Pellizzarius vero, loc. cz"t., n.ll, lib.6, cap. 4, n. 26, 30 et 43. - Barthol. Medina, in lnm2ne, 11 Tr. 15, cap. 6, n. 72.. PeYl'in., tomo l, qu. 1, cap. 8,
qu, 96, art. 4, 2 regula Silvestri. .. Vasq., in lDm 2nc , v. Dico tertio. - 12 Loc. cit., n. 77. - 13 Loc. cit., D. 78. -
Professus.autem votorum simplicium reti- dicit futurum esse veniale, quando «duo reli- disp. 158, cap. 3, a num. 20; et cap. 4, nUro. 35. - Suar., 14 Loc. cito I. n. 73.
nere potest dominium directum omnium bo- giosi per communem januam sine licentia
norum quae ante professionem legitime pos- exirent modo solito., paulo post redituri »:
sidebat, ac insuper valide sibi acquirere ac mortale vero fore, «si fugiat occulte vel quasi
retinere eamdem nudam proprietatem bono- violenter, invito praelato ad vagandum per sine licentia.... propter periculum infamiae, furtivum et sine licentia, etiamsi alias ex fine
rum, quae post professionem dono, legato, aliquod tempus, idque etsi tempus non sit 'Scandali et detrimenti castitatis, quod ex tali non sit ad peccandum mortaliter ». Denique,
successione haereditaria, accessione alioque . valde diuturnum, et vagatio non sit ad pec- egressione nocturna. oriri potest». n. 9, asserit posse veniale fieri ex materiae
jure, non quz"dem z"ntuz"tu religz'onz"s, cujus candum mortaliter, maxime si id fiat cum c) Suarez a Sporer citatur, quasi sit con- levitate: quod explicat eodem modo ac Pelliz-
est membrum, sed z"ntuz"tu zpsz'us personae scandalo ac infamia sive religiosi sive reli- trarius iis qui dicunt esse veniale per se; at zarius.
illi obvenire potuerint. Il/idte tamen, ratione gionis, quae gigni solent ex tali fuga ». - re quidem vera Suarez, de ReNg., tr. 8, Nb.l, 40. - a) Pellizzarius, tr. 4, cap. 4, n. 72,
voti, accipit vel administrat, vel de eis dispo- Denique Lezana, V. Clausura, citato a Sporer, cap. 6, n. 6: «Haec obligatio, inquit, ex genere opinionem hanc insinuat, dicens superiorem
nit, si contra praescriptum regulae propriae, id non habet; sed in Sum., tomo 1, cap. 16, suo talis est, ut contra illam possit mortaliter id praecipere posse, quando habet facultatem
vel sine venia superiorum agat. Praeterea n. 2, ait: Religiosus «ex suo monasterio sine peccari, ex eo solum [sciI.secluso contemptu ...] et causam dispensandi, « cum praesumi possit
valide et licite, ex parte voti, potest non acce- licentia superioris egrediens, graviter peccat quod materia in illo genere gravis sit ». Et dispensare, ideoque illi obediendum est». At
ptare dona, vel renuntiare legatis sibi ·perso· et saepius mortaliter, nisi parvitas materiae ait esse grave peccatum in eodem casu ac n.124, dicit licitum esse obedire praelato prae-
naliter relictis. Sed nequit, pariter ac profes- egressus solum inducat culpam venialem '. Pellizzarius. Deinde n.7, Suarez addit: «Cen- cipienti contra regulam, «quando ei Lreligioso]
sus voti solemnis, renuntiare stipendio operis Et n. 3: «Maxime, inquit, hoc verum est, lo- seo etiam esse gravem materiam hujus trans- constaret illum habere potestatem dispensandi
praestiti, neque disponere de iis quae propria quendo de egressu nocturno a monasterio gressionis quemcumque nocturnum exitum super iis, et non aliter».
 476 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
ceptare munus inti a ordinem, si prae-
latus praecipiat (communiter Salmant. l):
etiamsi praecesserit pactum in contrarium,
quia pactum rejicitur tamquam turpe; ut
de Alexandris 2 cum S. Thomawj.« Diana 8
« et alii sex; - vel mfra regulam, scili-
« cet vana (nisi praecipiat ex causa quae
« sit secundum regulam, v. gr. ut obedien-
« tia exerceatur). - Nec refert quod regu-
« lae jubeant in omnibus obedire; id enìm
« non de obligatione voti, sed obedientiae
« perfectìone intelligitur. - Ita Suarez,
« Sanchez 4 et Laymann " ».
An autem relt"gzosus teneatur obedire
praelato praecipienti quod assistat z'nfir-
nus z'nfectzs morbo contagioso?
Praece- Resp. Affirmative, si infirmi sunt reli-
p t u m ser-
viendi pe-
ste infectis,
giosi ejusdem sui monasterif vel ordinis;
quando o- quia hoc pertinet ad bonum commune
bliget.
ipsius communitatis, ut ipsi inter se invi-
Quando cem sibi subveniant c). Secus, si infirmi
nonobliget.
sunt extranei: nisi deesset qui ipsis Sacra-
menta necessaria ministraret; quia tunc
debent postponere vitam temporalem sa-
luti spirituali proximorum d). - Ita San-
chez 6, Palaus 7, Elbel e),' et Sporer 8 cum
Cajetano f), Lezana, Rodriguez et com-
munì.
41. - « 2°. Si regula ordinis sub peccato
« obliget, e:jus transgressio est contra vo-
1 Tr, 15, cap. 6, n. 79.- ' Cap. 6, § 1, qu.lO. - ' Parto 6,
tre 8, resol, 33. - Suar.~ tre 7, Iib, lO, cap. 8. nume 5. -
" Decal., lib. 6, cap. 2, n. 15 et 16. - 5 Lib. 4, tr, 5, cap. 9,
n. 2. - • Decal., lib. 6, cap. 2, a n. 56. - , Tract, 16, disp. 4,
punct. 4, n. 7. - • Suppl. decal., cap. 2, n. 163.• Lesana,
Sum., tomo 1, cap. 4, nume 19. - Rodrz"g., Quaest. regul.,
tomo 3, qu. 31, art. 3 et seqq. - Valent., in 2nm 2n e , disp.10,
qu.4, punet. 5, v. Haec assertio. - o Loc. cit., cap. 1, a
n. 5; et cap. 4, n. 6. - Vasq., in 14m 2ne:, disp.162, cap. 4,
b) S. Thomas citatur hic pro ratione ad-
jecta, quod scilicet votum obedientiae se ex-
tendit ad omnia quae in regula sunt: quod
utique S. Thomas habet in 2 a 2 a e , qu . 186,
art. 5, ad 4.
c) Sanchez, Palaus et Rodriguez excipiunt
religiosum tam tenui utentem valetudine, ut
illud munus cum multo majori contagionis
periculo esset obiturus quam aHi, a quibus
posset infirmo subveniri; sicut etiam reli·
giosos egregiae conditionis, quorum vita esset
valde utilis communi religionis bono.
d) Sanchez et Rodriguez hic etiam omnino
eximunt ab obligatione Sacramenta ministran·
di, Iilonachos quorum institutum non est vitae
activae.
e) Elbe!, parto 5, confero 18, de Professo
« tum, et sacrilega. Ratio, quia talis re-
« gula non est minus praeceptiva quam
« vox superioris; et subditus promittens
«observationem regulae, eo modo quo
e: ipsaintendit, se obligare censetur. Proin-
« deque Carthusianus v. gr. carnes edens,
« velFranciscanus feria sexta nonjejunans,
« et contra obedientiam et contra tempe-
« rantiam peccato - S. Thomas a), Va-
«lentia, Sanchez ", Vasquez, Rodrìguez v,
e: Laymann lO, Escobar, etc.",
42. - « 3°. Si regula sub peccato non
e obligat, transgressor illius non peccat
« contra votum obedientiae. Ratio, quia
« talis regula non continet proprie prae-
« ceptum; sed tantum est ordinatio seu
e: monitum obligans tantum ad poenam, si
« imponatur. - S.Thomas, Laymann 11, etc.
« Hinc nec transgressio illius ex ratio-
e nabili causa et bono fine, seu ex motivo
e: virtutis facta (v. gr., si extra tempora
« Ioquatur cum socio ut moestum conso-
« letur), est peccatum. - Erit tamen ve-
« niale, si ex negligentia, torpore animi
« aliove inordinato affectu fiat: [Ita S. Tho-
mas 12, Sanchez w; et Laymann 14 cum Vas-
quez et Valentia] « quem ut plurimum
« concurrere, adeoque raro omni culpa
«vacare, putant Valentia, Sanchez et
« Suarez, - Qui addunt, quod si quis fre-
n.16. - lO Lib. 4, tr.5, cap. 9, n. 6. - Escob., Compend.,
tr. 6, exam, 7, num, 61, v. Ordt'nis reguia (al., cap. 3,
num. 66.) - S. Thorn., 211. 2 qu, 186, art. 9, ad 1 et 2.-
AC
',
Il Loc, cìt., n. 7. - Il! Loc. cìt., ad 1. - 1& Decal., lib. 6,
cap. 4, n. 14 et 15. - " Lib. 4, tr, 5, cap. 9, n. 8 et 9. -
Vasq., in 1"11\ 211.0:, disp. 158, cap. 3, num. 16. - Valent., in
211.m 211.0:, disp. lO, qu. 4, punct. 5, v. f. - Valenl., loc. cit.,
punct. 5, i. f. - Sanch., Deca1., lib. 6, cap. 4, n. 15, v. f. -
Suar., de Relig., tr. 8, lib. l, cap. 3, a n. 12.
regul., n. 624, negat generaliter superiorem
posse subditis praecipere ut infectis contagiosa
lue assistant, « nisi talem assistentiam exigat
vel bonum commune monasterii vel religio-
nis, vel nisi regula ad hoc obliget •.
f) Cajetanus, Opusc. tomo 3, tr. 9, in ge-
nerali docet subditum religiosum teneri • obe-
dire ad serviendum aegris, etiam infectis epi-
demiae morbo •. Et videtur illud asserere de
solis infirmis ejusdem religionis seu ordinis.
41. - a) S. Thomas, in 2, disto 44, qu. 2,
art. 3, ait religiosum «ex obedientiae voto.
obligari solum ad ea quae ad regulam per-
tinent.
b) Rodriguez, Quaest. regul., tom.1, qu. 26,
art. 4, quidquidfulso dicat Busenbaum, con-
trarium offinino tenet, uti Laymann, loc.cit.,
DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM.
Transgres- Transgres.. « quenter et quasi per oonsuetudinem re-
sio regulae sio frequens
obligantis et ex con- " gulam transgrediatur, religiosam disci-
subpeccato, suetudine.
violatio vo- « plinam graviter perturbet, eaque ex cau-
ti. « sa in periculo expulsionis se constituat,
« peccet mortaliter. - Laymann l, San-
- chez 2 ».
Nova sta-
43. - «4°. Etsi capitulares novum sta-
tuta. quan-
do et quos- « tutum condere possint, quo ipsi aliique
nam oblio
genr. « postmodum professionem edituri obli-
« gentur; ante tamen professi, qui in illud
« non consenserunt, eo non obligantur, si
Secus, « ad regulam ordinis non directe nec indi-
transgres-
sia regulae « recte spectet. Laymann 8. - Nìsi tamen
non obli ..
gantis s u b « statutum fiat in capitulo generali vel sal-
peccato. « tem provinciali (juxta cujusque ordinis
« instituturn), concurrente majore parte
« suffragiorum, et non sit regulae dif-
« forme. (Vide Escobar 4). Ratio, quia
Transgres- " quod omnes tangit, ab omnibus debet
sio ex bono
fine, nul· « approbari, juxta reg. 29, z'n 6°.
lurn pecca-
turno « Addunt Laymann et Sanchez ex SiI-
« vestro, et Azor ", Lessius 6, nec Ponti-
Ex negli- « ficem posse religiosos cogere ad arctio-
gentia, etc.,
veniale. « rem vivendi rationem quam instituti
« prima forma postulat. Quia obligatio obe-
« diendi, etiam Pontifici, provenit ex voto
« quod factum fuit secundum proprium
« regulae institutum. - Si tamen regulae
« refbrmatio necessarium medium esset
« ad ordinis conservationem, ad eam prae-
" latus cum capitulo, multoque magis Pon-
l Lìb. 4, tre 5, cap. 9, n. 9. - SI Decal., lib. 6, cap. 4,
num. 18. - 3 Loc, cit., num, 10. - '" Tr. 1, exam, 1, cap. 2,
v. f. (al. cap. 2, num. 15). - Laym., loc. cìt., num, 10.-
Sanch., loc. cìt., cap. 2, n.22. - Silvest., v. Religio VI,
qu, 6. - • Parto 1, lib. 13, cap. 11, qu. 19. - , Lib. 2,
cap. 41, n. 74. - Si/vest., 1oc. cito - , Loc. cit., n. 75. -
Sanch., Decal., lib. 6, cap. 2, num. 36. - • Lib. 4, tr. 5,
animadvertit; scribit enim: • Caetera omnia
praecepta [regulae· S. Francisci], exceptis
praeceptis de castitate, obedientia et pauper-
tate, minime inter solemnia vota esse com-
putanda, sed solum esse praecepta Minoribus
tradita, instar praecepti jejunii quadragesi-
malis christianis per Ecc1esiam impositi '.
44. - a) Dionysius Cartusianus (de Ale-
xandris per errorem allegat Cajetanum), in 4,
disto 38, qu. 2, V. Insuper " Turrecremata,
caus.17, qu. 1, § Quod autem, v. Ad 4"'''',
n.12, loquuntur de eo qui interpretative pro-
fessus est, et dicunt eum ad tria substantialia
teneri; nec vero eum obligandum videri ad
alias observantias, quae ex praelatorum dissi-
mulatione jam urgere cessarunt.
b) Salmant., tr. 15, cap. 6, n. 82, afferunt
sententiam affirmantem, pro qua citant au-
477
« tifex ìllos cogere potest, quando ad hoc
« se implicite quisque obligasse censetur.
« Silvester, Lessius 7, Sanchez, Laymann 8 » .
44. - Quaeritur: an relz'gz'osz' teneantur
obedire praelatis reformantibus regulam
collapsam? - Certum est quod, postquam Relaxa-
tio legitime
regula per legitimam consuetudinem re- praescripta
excusat,
laxata est, quamvis primi religiosi pecca-
rint, secundi tamen non tenentur ' eam
observare; ut fuse probant Salmant. 9, et
docent Sanchez lO, etc., ac de Alexan-
dris 11 cum Cajetano a), Turrecremata a),
Palacio, etc.
Sed Dubium est: si regula reformetur
a capituk: generati, an professi teneantur
obedire?
Affirmant de Alexandris 12; et Sal- Reforma-
tio capituli
manto b) cum Corduba, PeIlizzario b), Sua- generalis
p ro fe s s os
rez b) (citantque etiam Laymann, Vasquez, probabili-
ter obligat,
Azorium et Sanchez: sed non bene c),' nam
Laymann est pro secunda sententia, ut
infra, et citat pro se Vasquez, Azorium
et Sanchez). Ratio hujus primae sententiae
est, quia religiosi regulam profitentes,
eam ut primitus institutam profitentur;
unde saltem parati esse debent ad illam
servandam, quando de ea instauranda tra-
ctatur. - Excipiunt tamen: nisi relìgìo-
sus tempore professionis expresse inten-
derit non se amplius obligare quam ad
illam regulam sic relaxatam d).
cap. 9, 11. - 9 Tr', 15, cap. 6, num. SO; et tr. 11, cap. 6,
n.39. - IO Loc. cit., cap. 2, n. 26. ....: U Cap. 1, § 2, qu.3..
Mich. de Palac., in 4, disto 38, disp. 1, concl, 4, v. Istis
igilur. - lO Cap. l, § 2, qu, 4. - Corduba, Exposit. super
reguI. FF. Minorum, cap. lO, qu. 2, punct. 6; et cap. 2,
qu. 15, punct. 3. - Laym., lib. 4, tr. 5, cap. 9, num. 12.
V. {Juaestio 4, et n. 13.
ctores, praeter Suarezium et Pellizzarium;
ipsi vero n. 83, tenent mediam sententiam:
affirmativam nempe, si religionis disciplina
prolapsa est per consuetudines; negativam
vero, si relaxatio per Pontificis privilegium
inducta fuerit. - Eamdemque sententiam te-
nent Pellizzarius, tr. 1, cap. 5, n. 25 et 27;
et Suarez, tr. 7, tib. lO, cap. 8, n.16 et seqq.
c) Saltem quod ad Laymann et Vasquez
attinet. - Azor autem et Sanchez tenent pri-
mam sententiam, quidquid dicat Laymann.
d) Eamdemque limitationem apponunt
Azor, loc. cit.; et Sanchez, loc. cit., n. 39, cui
etiam idem Sanchez aliam addit, n. 38, sci-
licet: «Nisi professus tempore regulae colla-
psae sit ita delicatus, ut viribus destituatur
ad novam regulae instaurationem sustinen-
dam...; tunc enim cum ilIo dispensandum est.
 478 LIB. IV. - CAP. l. - DE STATU RELIGIOSO.
Forte pro- Alli vero, ut Palaus \ Laymann 2 cum
babilius eos
nonobligat. aliis, ut supra, ac Sporer e), dicunt non
minus probabiliter, ut loquitur [Continua-
tor] Tournely f), et forte probabilius, re-
ligiosos ad id non teneri: nisi reformatio
appareat medium necessarium ad ordinis
conservationem, nempe si cum praesenti
observantia paucissimi ad perfectionem
religiosam pervenire studeant, vel si cum
scandalo saecularium vivant, ut expediret
potius religionem dissolvi quam ita con-
tinuari. - Ratio, quia is qui professionem
emittit, potius censetur juxta praesentem
statum regulam profiteri quam juxta pri-
stinum ìnstitutum g).
Ait autern Laymann 3 cum Lessio et
Sanchez, posse praelatum ob aliquam pu-
blicam necessitatem ad tempus imponere
aliquam austeritatem, puta jejunium, etc.
- Immo addunt Sanchez, Silvester h),
Vega h) et Vasquez, apud Salmant. 4, prae-
latos posse edere nova statuta, quando
essent necessaria ut vota essentialia et
alia religionis statuta serventur,
Praelatus 45. - «50. Etsi consuetum non sit nee
praecipiens
actus in ter- « eonsultum, ut praelati sub peccato prae-
nos,
« cipiant aetus internos: probabile tamen
« est fieri posse; ut doeent Laymann, Sua-
1 Tr. 16, disp, 4, punct, 4, num. 11. - 2 Lib. 4, tr.5,
cap. 9, num, 13. - 3 Loc. cito . Less., cap. 41, num.75..
Sanch., Decal., Iib, 6, cap. 2, n. 45. - Sancb., Ioc, cit.,
num. 36. • Vasq.) in 111m 2111', disp. 154, cap. 4, num. 25.•
• Tr. 15, cap. 6, n. 82. - Laym.• loe. cìr., n. 4. - Suar.,
de Legib., lib. 4, cap. 12, i. f. - Sotus, de just, et Jure,.
ut ad religionem similem illi collapsae, in qua
professus est, transeat •.
e) Sporer, Supplem. decal., cap. 2, n. 161,
primae sententiae adhaereto
f) Contino Tournely, de Statu et Oblig.
relig., cap. 2, art. 3, v. Quaeres 3, de sen-
tentia quae eum teneri affirmat scribit: « Tu-
tior, nec certe minus probabilis opinio»o
g) Addit tamen Laymann: «Cum autem
plerumque accidat, uti experientia nos edacet,
si ordo aliquis a fundatoris sui institutis ac
praeceptis recedat, paulatim ad deteriora ten-
dere, cum Ecc1esiaeet ipsorum maxime reli-
giosorum spirituali detrimento; ideo plerum-
que professi reformationem regulae collapsae
factam a majore parte capituli, multo magis
à. Summo Pontifice, acceptare tenentur •. Et
hic subdit: «Quae est sententia Vasq..., Azorii...,
Sanchez •.
1:) Silvester, V. Religio VI, qu. 6, concedit
capitulo facultatem aliquid addendi, quod sit
necessarium ordinis conservationi; et regu-
« rez, etc. - Ratio, quia verisimile est
« quod aliqui religiosi ad id se obligare
« intendant, cum se quasi holocaustum
e Deo tradant »,
46. - Quaeritur hic: quot peccata com-
mittit reùgiosus contra obedientiae prae-
ceptum agens?
Sotus, Ledesma, Laymann a), Tambu-
rinius, etc., apud Salmant. 5, dicunt unum
peccatum committere contra votum obe-
dientiae, quia tantum ex voto tenetur
obedire. - Contradicunt tamen probabi-
lius Salmant. 6 cum Suarez, Pellizzario,
Palao, etc., qui tenent committere duo
peccata: unum contra religionem ratione
voti; aliud contra virtutem obedientiae,
quam de se debet religiosus praelato suo
ratione promissionis, et traditionis factae
de seipso in professione, ob quam per se
etiam sine voto, tenetur legitimo superiori
obedire b).
47. - «Quaeres: an subditus teneatur
« obedire, si dubitet utrum sit res licita
« quam praelatus jubet, vel justa causa
« imperandi?
« Resp. lO. Communiter teneri; quia
e: tunc melior est conditio superioris, qui
« est in possessione potestatis praecipiendi:
Iib, 7, qu, 2, art. 3, ad 1. - Petr, de Ledesm., Sum., de
Sacram, Poenit., cap. 18, conci. 6., v. Circa hoc idem. ~
Ascan, Tambur.} de Jure abbatum, tO':ll.3, diep.B, qu.6,
n. 11. - 5 Tr. 15, cap',6, n.100. - • Loc. cit., num. 101. -
Suar., de Relig., tr.7. lib.IO, cap. 6, n. 3.• Pelìiesor., tr.4,
cap. 4. num, 1460 - Palaus, tr. 16, disp. 4, punct, l, n. 3.
lam arctiorem reddendi, « quantum ad statu-
tum reformans regulam antiquam, vel con-
ferens ad pleniorem ejus observantiam '. -
Vega, Sum. nueva, parto 2, cap. 86,cas. 22,
concordat, loquens de Papa et capitulo ge-
nerali.
46. - a) Laymann a Salmant. male cita-
tur pro hac priori sententia; potius enim ad-
haeret sententiae quam S. Alphonsus proba-
biliorem existimat; loquitur autem loc. cz't.,
n.6, de casu quo regula aliquid injungit, quod
aliunde nullo praecepto praescribitur, et dicit
juxta aliguos duplex esse peccatum in hujus
praecepti violatione: peccatum scilicet contra
obedientiae votum et contra eam virtutem,
cujus intuitu regulare statutum editum fuit.
«Idémque (subdit) de praecepto superioris,
sub utraque ratione obligare volentis, docent...
Et est probabilis haec sententia •.
b) Palaus tertiam malitiam ibi reperit,
nempe «adversus veritatem et fidelitatem
debitam ob promissionem in ipsa traditione
DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM.
«in dubio autem nemo spoliandus est
«jure quod habet. Nec dicas, subditum
« etiam esse in possessione libertatis, cum
« habeat debitum parendi.
e Resp. 2°. Non teneri, si grave damnum
« obediendo timeat. Ratio, quia in dubìo
« favendum est reo, eique de cujus damno
Transgres- « agitur. Etsi enim subditus non sit in
sia praece-
prt.: j uxta « possessione libertatis, est tamen in pos-
alias unum
peccatum. « sessione juris, quo potest se a pericu-
e losis rebus conservare. - Lessius, San-
Probabi- « chez l aliique ».
lius duplex.
Quaeritur lO. Utrum subdz'tus, dubz'tans
an res praecepta sz't Iù:ita, uet ne, possi:
et teneatur obedire?
Videtur negare Adrianus apud Les-
sium 2, dicens: Nullus dubz'tans de actu,
an si! mortalis an non, lù:ite obedit,z"pso
sic dubitante. Idemque tenere Vasquez a)
et Rodriguez al, refert Palaus a).
Certe te- Sed communis et certa est sententia
netur obedi..
re. opposita, quod subditus, licet dubio perse-
verante non possit obedire, cum omnino
sit illicitum operari cum dubio practico
(quod tantum ait Lessius intelligere Adria-
Subditus num, et facile idem intelligunt Vasquez
dubius an
res praece- et Rodriguez): tenetur tamen eo casu du-
pta sit lici ..
ta : bium deponere, et sic potest et debet obe-
dire. - Ita Glossa in cap. Ad aures 6, de
Lees., lib. 2, cap. 41, n. 76. - l Decal., Iib. 6, cap. 3,
num, 24. - Adrian., Quodlib., qu, 2, punct, 2, Iit, D . .
Loc. cito - Less., loc. cito - 3 Parto 1, Iib, 2, cap; 19,
li!
qu. 9. _ \I Sum., v. Bellum; et in 2(l,m 2(\C, qu. 16,9, art. 2,
ad 4, ad dub. 2. - 5 Lib. 2, eap. 41, n. 76. - 6 In l(l,m 2~c,
qu. 19, art.5, quaer.8, conci. 2. - , Lib. 1, capo 21, n.170
_ • Part.2, de Statu et Oblig. relig., cap. 2, art. 3, qu. 5,
resp.2. -' li Tr. 1, de Conse., disto S, num. S4. - 10 Tr. lt
disp. S, punct. 13, num. S. - 11 Supplem. decal. , cap. 2,
n.161. _ l i De Praee. partic., n. 090. - 1& Parto 1, confero 6,
de Consc. dub., n.1720 -" Tr.15, cap. 6. no 67. - 15 Decal.,
lib. 6, cap. 3, num. 3. - S. Bonav.} in 2, disto S9, art. 1,
inclusam •. Quod videtur parum differre (si
quidern ab ea differat) a secunda malitia quam
exponit S. Alphonsus.
47. - a) Palaus,tr. 1, disp. 3, punct. 13,
n. 1, auctores istos allegat, quasi absolute. af-
firment posse subditum eo casu non obed1re;
at falso. Nam Vasquez, in lam 2 ae, disp. 66,
capo 9, n. 51, expresse docet oppositum, et
tenet sententiam quam S. Alphonsus com-
munem et certam appellato - Idemque tenet
Rodriguez; nam licet in Sumo. parto2, cap. 9,
n. 3 neget subditum in hoc dubio obedire
poss~, « quando ex ejus obedientia timetur
majus periculum.; itemque n. 4, quando du-
bitat «probabilissime creditque esse mortale.;
479
tempo ord., v. Obedzentz'am, ubi dicit: Si
vero dubz'um sz't praeceptum, propter bo-
num obedzentz'ae (subditus) excusatur a
peccato, Iz'cet in ueritate sz't malum. Azor",
qui ait b) hanc sententiam esse omnz'um
communz' consensione receptam , Cajeta-
nus 4, Lessius 5, Silvius 6, Cabasssutius 7,
Continuator Tournely 8, Anacletus 9, Pa-
laus l0, Sporer 11, Holzmann 12, Elbel 13; Sal-
manto 14; Sanchez 15 cum S. Bonaventura,
S. Antonino, Innocentio C), Hostiensi C), Ab-
bate, Paludano, Soto, Navarro, ToIeto, Mo-
lina, Valentia, Sà, Silvestro, Angelo, Ar-
milla et innumeris aliis.
Probatur lO. Ex Deut, XVII, 8, lO, ubi
sic habetur: Si dijficile et ambz'guum apud
te judz'cz'um esse perspexeris...., facies
quodcumque dzxerint quz' praesunt loco,
quem elegerit Dominus. Item ex can.
Quzd culpatur, causo 23, qu. l, ubi dici-
tur subditus posse obedire, sz· quod szai
jubetur, vel non esse contra Dei prae-
ceptum certum est, vei utrum sit, certum
non est. Tò posse autem non quidem de-
notat lìbertatern , sed honestatem ope-
randi, nempe non laedi praeceptum de
cujus transgressione subditus dubitato -
Idem confirmat S. Bernardus ", ubì: Quùl-
quid vice Del praecipit homo, quod non
qu. 3, i. f. Cfr. Specu!. discip!., parto 1, capo 4. - S. Anton.,
parto 3, tit. 16, cap. 1, § 9, V. Secundo modo.... Tertio, -
Abbas Panormitan.~ in cap. Sicut 29~ de jutejurand.,
n. 16. - Paiudan., in 4, dist.19, qu, 4, v. f., v. Si autemsit
dubium; et disto 36, qu, 2, art. 2, post concl. 4, n.14. - Sotus,
de Secreto, membr.3, qu.2, conci. 1•• Navar., 1n can. Si
quis autem, de poenit., disto 7, n. 114.• Tolel.} lib. 8, cap. lo,
v. Quartumo . Molina, de Just. et Jure, tro 2, disp. 113,
conci. 3. _ VaZent., in l(l,m 2ne, disp. 2, qu. 14, punct. 4, qu. 4,
v. Peculiariter.· Sà) v. BelZum, n.l.· Silvesto} v. Obedien·
tia, quo 2. _Angel.. v. Obedienlia, n. 60 - Armilla, V. Obe-
dientia, n. 4. - 16 De Praec. et Dispensat., cap. 9, n. 21.
at certe n. 5: « Si sit dubium probabile ex
utraque parte, inquit, et varie~s op.inionum
gravium doctorum, potest subd1tu.S .lm Tract.
ordinis judicialis, cap. 7, n. 12, d1C1t debe;e],
praecipiente praelato, face~e contra propr~am
opinionem, dummodo intelhgat quod obed1ens
in hoc casu non peccat».
b) Azor utique concordat; sed cap. 17,
quo 9, ait: «Opus esse ut judicet superioris
sententiam esse probabilem, sicut etiam ne-
cesse est ut existimet sibi jus esse juxta supe-
rioris sehtentiam agere; nam alioqui contra
conscientiam delinquet •.
c) Innocentius, in cap. Sicut 29, de jure-
jur., n. l, i. f.; Hostiensis, in Sum., lib. 5,
 480 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
sit tamen certum dz"splt"cere Deo , haud
secus omnino acdpiendum est quam sz'
praecipiat Deus. Ipse enim Christus Do-
minus dixit: Qui vos aztdit, me audit.
(Luc. x, 16). Et Aposto1us (Hebr. XIII, 17):
Obedite praeposz"tis uestris, et subjacete
eis. - Item, in constitut. Societatis Jesu
sic S. Ignatius praescripsit: Obediendum
in omnibus, ubi peccatum non cernitur;
id est (ut in Declarationioue; zn quz'bus
nullum manifestum est peccatum. Sic pa-
l'iter habetur in regula Fratrum Mino-
rum (apud Elbel): Obediendum t'tz omru-
bus quae... non sunt contraria ant'mae
et regulae. Idem docuit B. Humbertus \
ubi: Nz"sz:.. aperte sit malum quod a su-
periore praecipt'tur, sic accipiendum est,
ac si a Deo praeciperetur. Item B. Dio-
nysìus Cartusianus 2 scripsit: In dubti's...
an sit contra praeceptum Dei, standum
est praecepto praelati; quia etsi sit contra
Deum, attamen propter obedientiae bonum
non peccat subdz~us. Et idem docuit prius
S. Bonaventura 8.
Probatur 20 • Ratione. Quia superior
est in possessione praecipiendi j unde ab
ea non est exspoliandus, nisi constet quod
l'es praecepta sit illicita. Confirmatur:
quìa , si in cunctis dubiis de bonitate
actionis praeceptae possent subditi se exi-
mere a jugo obedientiae, utique nulla
communitas bene regi et consistere vale-
l'et. Hinc D. Bernardus 4 merito objurgat
religiosos, praecepta superiorum discu-
tientes, dicens: Porro tmperfecti cordis
et infirmae prorsus volzmtatz"s z'ndiaum
est... haerere ad singula quae z'njungun-
tur, exigere de quz'busque rationem ; quo- .
niam expedit profecto magis omnino non
fuisse, quam nostros permanere: nam qui
Constit, Societ, fesu, parto 3, cap. 1, n. :23; parto 6,
cap. 1, in Declarat., lit. B. - Reg. FF. Minor.} cap. lO..
Elbel" parto 5, confero 18, de Professo regul., num. 612.-
1 Specul. religiosor.. lib. 5. parto 1) cap. 1. - 2 In 2, di st. 39,
qu. 3. i.. f. - ~ Specul. disciplin .. parto 1, cap. 4. - , De
Praec. et Dispensat., cap. lO, num. 2::::' - 5 Decal., lib. 6,
cap. a, n. 6. - G Parto l, lib. 2, cap. 19, qu. 9. - 7 Tr. 15,
tit. de Poent'tent., v. Quid de rapina Isieut
et Cajetanus et Sà, ll. cc.) dicunt subditum eo
casu posse obedire.
d) Prado, cap. l, qu. 7, § 8, n.42, utique
sie tenet, si opiniones sunt aeque probabiles;
si vero «manifeste probabilius» esset rem
voluerunt sui esse, utique sicut dii scien-
tes bonum et malum, facti sunt non so-
lum sui, sed etiam diaboli. - Neque hic
currìt regula pro subdito, quod in dubio
melior sit conditio possidentis; nam, cum
ipse jam se subjecerit potestati praelati,
in dubio possessio stat pro superiore ha-
bente jus praecipiendi.
Hinc infertur L Quod si diversae ad-
sint opiniones probabiles circa rem prae-
ceptam, quod sit licita vel non, subditus
tenetur obedire; ut communiter docent
Sanchez 5, Azor 6; et Salmant." cum Va.
lentia, Pellizzario, Lezana, Villalobos, Sa-
las, Corduba et Prado d), contra Lessium,
Diana e), Sancium ac Palaum s, qui pro-
babilem vocat eorum sententiam, sed fate-
tur contrariam esse communem, aitque
semper in praxi consulendam.
Nec obstat dicere quod superior non
habet jus imperandi quod illicitum est j
et ideo cum praecipit rem probabiliter
illicitam, probabiliter nequit eam praeci-
pere: ergo probabiliter nec tenetur sub-
ditus tunc obedire. - Nam argumentum
hoc claudicat ex duplici capite. Valeret
enim argumentum, si praelatus rem illam
praeciperet ut probabiliter illicitam; sed
nos dicimus quod eo casu rem illam prae-
cipit, non ut probabiliter illicitam, sed ut
probabiliter licitam: et ideo licite impe-
rat, ac proinde subditus tenetur obedire.
Praeterea, quarnvis tunc sit probabile
quod praelatus non possit rem illam prae-
cipere, cum sit probabiliter ìllicìta j non
ideo est probabile quod subditus non te-
neatur obedire. Esto enim superior non
habeat jus praecipiendi id quod certe
injustum est, habet tamen jus praecipiendi
id quod probabiliter est justum, vel quod
cap. 6, n. 67.· Valent., in 211m 2~", disp. 7, qu.3, punct. 2,
v. Et haec quìdem.• Pettieear., tr. 4, cap. 4, num. 49. -
Lezwza, Surn., tomo 1, cap. 4, num. 26. - Villal., parto 1,
tr.1, diff. Il, n. B. - Salas} in 1~m 2~ç, tr.8, sect. 8, n. 76..
CoYdubc~, Quaec:;tionar.! lib.~, qu. 9...-. Less.} lib. 2, cap. 41,
num. 76.• Joan. Sanch.} Select" disp. 33, n. 3::!. - 8 Tr. 1,
disp. 2, punct. 6, n. f),
praeceptam illicitam esse, negat n. 35 teneri,
secluso scandalo et per se ad obeùiendum.
B) Diana, parto 2, tr. 13, resol. lO, affert
quidem opinionem communi oppositam; ipse
vero non recedit a sententia quae S. Alphonso
probatur: «Tu, inquit, sequere primam opi-
DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM.
certum non est esse injustum; idcirco
subditus tenetur ei obedire in omni re
quae vel est probabiliter justa, vel quae
non constat esse injusta.
Etiam si
r e s videa-
Hinc recte deducitur quod subditus
tur proba- tenetur obedire praelato, etiamsi l'es prae-
bilius illici-
ta. cepta probabilius ei videatur ìllicita (quid-
quid dicant Salmant.': cum ipsi iidem 2 con-
!tem, in trarium aperte asseruerint, dicendo prae-
opinione u-
trinque pro- 1atum habere jus imperandi quod vel est
babili.
probabiliter justum, vel quod non est certe
ìnjustum), - Ratio, quia jus possessionis
quod habet superior praevalet omni opi-
nioni contrariae quae non habet rationes
convincentes, fundantes certitudinem mo-
ralem: juxta dieta de Conscientia, b·b. I,
n. 35, cum Lugo, Palao, Roncaglia, Sporer
et aliis: utque tenent in praesenti casu
Busenbaum J); et Laymann 8 cum Vas-
Objectioni quez g), Corduba h) ac Miranda h). Et idem
sarisfìt,
docet Sanchez 4, ubi non dubitavit se re-
tractare a diversa opinione quam olim
tenuerat ì).
Infertur Il", Quod subditus, etiamsi ha-
beat unicam opinionem probabilem quod
1 Tr. 15, cap. 6, n. 70. - • Loc. cìt., n. 67. - Lugo.
de just, et jure, disp. 17, n. 93•• Palaus, tr. 1, disp. 3,
punct, 2, n. 11. - Roncaglia, tr, 13, qu. 2, cap. 2, qu. 3,
resp, 2. Cfr. notam b ad Iib, I, n. 35. - Sporer, tr, 1, cap. 1,
n. 76. - • Lib, 1, tr, 1, cap. 5, § 2, n. 11. - • DecaI., Iib. 6,
nionem [eam scilicet quae asserit teneri ad
obediendum], tamquam communiorem et pro-
babìlìorem e ,
J) Vide verba Hermanni Busenbaum hic
supra, initio n. 47.
g) Vasquez, in lam 2 ae, disp. 62, cap. 6,
affirmat in generali subditum posse ac de-
bere obedire, «contra propriam opinionem...
praeposito praecipienti partem minus tutam,
quando praepositus etiam praecepto suo se-
quitur opinionem probabilem •.
h) Corduba et Miranda satis perspicue opi-
nionem- hanc insinuant. Corduba enim in
Quaestionar., iib. 3, qu. 6, dicit obediendum
esse, «ubi.... non constat praelatum injuste
praecipere.; et qu. 8:' «Dummodo non constet
valde probabiliter eos [praelatos] errare •. -
Miranda pariter, Man., tomo l, qu. 26, art. 5,
obediendum esse ait: «quotiescumque sub-
ditus, conveniente inquisitione facta, certifi·
cari non potest de aliqua re •.
ì) Scilicet Sanchez, in Decal., Nb. 6, loc.
c#., loquitur expressis verbis de praesenti
casU. At ibid., Nb. l, cap. lO, n. 9, exposue-·
rat principium quo nititur praesens resolutio,
nempe: possidens bona fide, nihi! restitnere
tenetilr, etiamsi magis propendeat rem esse
S. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. II.
481
l'es praecepta sit illìcita, et nulla sibi uniceItem, si sit
pro-
appareat probabilitas de illius honestate, babile esse
illicitam.
adhuc tenetur obedire; ut dicunt idem
Palaus j); et Sanchez 5 cum Suarez o, SiI-
vestro j), Angelo », Valentia o, Ta-
biena o, Sayro j), Salas o, Rosella j), et
Corduba. - Ratio, quia, dum non constat
de turpitudine actionis, praelatus habet
jus praecipiendi omnia quae ipsi licita
videntur, quarnvis subdito illicita appa-
reant, cum praelatus (ut diximus) non est
exspoliandus suo jure imperandi, nisi con-
stet quod l'es praecepta sit ìllìcìta, Idque
patet ex cap. Inquz"sz'HOnt~ de sento excom.,
ubi sancitum fuit, quod conjux habens
tantum probabilitatem, non autem certi-
tudinem, de nullitate sui matrimonii, te-
netur reddere debitum alteri qui adhuc
possidet jus petendi.
Hoc autem quod dictum est de dubio Item,indu-
"bio an exce-
honestatis rei praeceptae, dicendum etiam dat potestà-
est in dubio an praeceptum excedat pote- ~:f;'. prae-
statem praelati, vel an sit supra regulam .ut
docent Sanchez"; et Salmant," cum Azor v,
Valentia, Corduba, Villalobos k), Salas, etc.
cap. 3, n. 6. - • Lcc, cìt., Iib. 6, cap. 3, n. 6. - Cortiuba,
Quaestionar., Iìb, 3, qu, 9. - 8 Decal., Iib. 6, cap. 3, n. 4. -
o; Tr.15, cap. 6, n.67•. Valent., in 211m 2a c , disp, 7, qu. 3,
punct, 2, v. Et haec quidem. - Corduba, Quaestìonar., Iib, 3,
qu, 6... Satas, in 14 m 211.C , tre 8, sect, 17, n. 152.
alienam; ibi retractans quod de Matrim.,
!t'b. 2, disp. 41, n.19, docuerat: restituendam
scilicet partem, pro ratione majoris illius pro-
pensionis.
j) Auctores isti, praeter Sanchez et Cor-
duba, qui expressìs verbis doctrinam hanc
tuentur, eamdem innuunt, et quidem per-
spicue,dicentes obediendum esse,quotìescum-
que subditus non est certus de rei praeceptae
injustitia; et sunt Suarez, de Censur., disp. 4,
sect. 6, n. 6; Silvester, v. Conscientia,quaer. 4;
Angelus, v. Conscientia, n. 2; Valentia, z'n
2 am 2 ae, disp. 7, qu. 3, punct. 2, v. Tertio
sequitur; Tabiena, v. Conscientia, n. 4; Say-
rus, Clav., !t'b. 1, cap. 12, n. 4; Salas, z'n lam
2 ae, tr. 8, sect. 8, n. 77; Rosella, v. Con-
scientia, n.l. - Palaus tamen, tr. l, dz·sp.2,
punct. 6, n. 3, asserit subditum debere judi-
care practiee probabilem superioris opinio-
nem, et subdit: «Hoc autem judicium existi·
mant. supradieti DD., non debere subditum
desumere ex eo quod superior sit...; sed quia
aut subditus scit ab aliis doctoribus illud ut
probabile haberi, vel superiorem doctum et
prudentem esse, qui nisi probabiliter ductus,
rem illam non praeciperet •.
k) Azor, parto l, Nb. 2, cap. 17, qu. 9; et
31
 482 LIB. IV. -
Non tene- Limitant vero communiter doctores
tur obedire
in re valde praefatam sententiam; et dicunt subditum
difficili.
non teneri obedire l°. Si res sit valde dìf-
ficilis et molesta; quia tunc difficultas
operis simul cum opinione probabili quod
res praecepta sit illicita, vel quod prae-
ceptum excedat potestatem superioris,
praevalet illius possessioni. - Ha Busen-
baum l)} ut supra, et Lessìus l)} Palaus 1;
ac Salmant. 2 cum Soto, Lopez, Medina l),
Hurtado, Prado, Pellizzario l) et com-
munì,
Nec si in o-
bediendo sìt LimitantZO.Quando subditusobediendo
periculum exponeret se vel alterum periculo gravis
grave.
incommodi subeundì in vita, fama, honore
CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
menti, ne. superior privetur sua posses-
sione, quae in eo casu est aliquo modo
incerta.
Sed dubitatur l°. An subditus tenea-
tur ooedire, quando probabz1iter opinatur
praeceptum non esse impositum, vel esse
abrogatum?
Resp. Negative; ut communiter docent
Sanchez m); et Salmant.P cum Hurtado n)}
Prado o), etc. - Immo dicendum quod in
dubio de impositione praecepti, nulla est
obligatio parendi: nisi constet illud fuisse
impositum P).
Dubìtatur- 2°. An teneatur subditus
parere, si dubium oertat, utrum qui prae-
DUB. IV. - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM. 483
tunc obedire, si communiter ille habetur
praelato; quia tunc, etiam sine praecepto, Praece-
ut superior q); quia stante tali communi de se urget manifestandi obligatio, quae ptum reve-
landi secre-
aestimatione ex una parte, et probabili- per secreti commissionem minime impe- tum
missum,
c'o m-
tate quod ipse legitimus sit superior ex ditur. Ha docent S. Thomas 4, S. Antoni- quando 0-
bliget.
alia, supplet Ecclesia jurisdictionem, ex nus, Navarrus, Reginaldus, etc. - Secus
lego Barbartas, II., de off. praetor, Eo igì- vero, si absit damnum praedictum; quia Quando
tur casu non erit tantum probabile, sed cer- tunc urget fidem servandi naturalis oblio nonobliget.
Quidin opi- tum quod ille sit superior. Secus, si com- gatio, quae per praeceptum praelati au-
nione an sit
Iatum prae- muniter non habeatur ut talis; quia (ut ait ferri nequit: ut S. Thomas 5. En verba
ceptum. Cabassutius 1)tunc in dubio melior est con-
S. Doctoris: Quandoque enim sunt talia
ditio subditi suam libertatem possidentis. quae... homo... manifestare tenetur; puta,
48. - Quaeritur 2°. An religiosus validesipertinent ad corruptionem multitudinis
voveat sine sui superioris licentia? sp,'ritualem vel corporalem, vel in grave
Vota re- Negant Paludanus, Valentia, Angelus, damnum alicujus personae...} quod quis
li~iosi sine
cent a Rosella; quia religiosus per votum obe- propalare tenetur vel testificando vel de-
ì ì ì

praeJati, in-
aut bonis. Ita Lessius a, Sanchez 4, Pa- cipit sit legitimus superior? valida ju-
xta alias.
dientiae privavit se voluntate. - Sed ve- nuntiando.... Quandoque vero sunt talia
laus 5, Holzmann 6, [Contin.] Tournely 7, Negant Vasquez, Salas, Diana, etc., Dubius de rius Navarrus, Cajetanus, Sotus, cum quae quis prodere non tenetur ,. unde po-
legitimitate Verius,
Elbel 8; et Salmant. 9 cum Soto, Baàez, apud Salmant. 11; quia (ut dicunt) eo casu superioris q uaedam de Alexandris 2 et aliis, dicunt bene posse test obligari ex hoc quod sibi sub secreto
non tenetur validasunt. religiosum vovere quae non repugnant committuntur: et tunc nullo modo tese-
Hurtado, Ledesma, Prado, Rodrìguez et dubitatur etiam de possessione superio- juxta alios,
, Pellizzario. - Ratio, quia subditus non riso - Sed verius dicendum cum Lessio 12, regulae aut praecepto praelati, neque ob- tur ea prodere, etiam ex praecepto supe·
tenetur tunc se privare jure suo certo Cabassutio la, [Contin.] Tournely 1\ San- Verius dis- sequio illi debito. Quare possunt emittere rioris.
tinguitur.
quod possidet circa talia bona magnì mo- chez 15 et Salmant.v, quod subditus tenetur vota personalia, vel circa res praeceptas, An autem possa relig,osus reoeia-
et etiam non praeceptas a regula, si a re secretum commz'ssum} ad vitandum
1 Tr.l, disp. S, punct.IS, n. 18.- ' Tr.15. cap. 6, n. 68.• Hurtad., tr. a, cap. 1, a n. 2a•• Petr. Ledesma, de Statib., regula vetitae non sunto
Sotus, de Secreto, membro S, qu, 2, concl, 1. • Ludou, Lo- cap. 4, concl. 8, dub, 4, v. Digo 3, et v. A esta difficultad•• damnum proprium? - Negat de AIe·
Praelatus Potest tamen superior prohibere sub- xandris 6, cum Soto o, Silvestro a), etc. _
pes, Instruct. consc., parto 1, cap. 56, qu, 1. - Thomas Prado, cap. I, qu, 7, § 6, n.29. - Rodrig., Sum., parto 2, potest pro-
Hurtadus, Resol. mor., trv B, cap. l, n. 28... p'rado, cap. 1, cap. 9, num. S; et Quaest. regular., tomo a, qu, 19, art. 4 hi bere ne
voveat.
ditis ne voveant ipso inconsulto; ut apud Sed probabiliteraffirmantcommuniusLes. Licet re ..
qu, 7, § 4, n. 20. - • Lib, 2, cap. 41, n. 76, v. Aduerte, et 6, i. f.• Pellissar., tr, 4, cap. 4, n. 72. - 10 Tr. 15, cap. 6,
- . . Decal., lib. 6, cap. 3, num, 24. - 5 T'r. 1, disp, 3, n. 63. - VasqO) in 111m 2"C , disp. 62, cap. 6, i. f. - satos,
de Alexandris a ajunt Suarez et Barthol. sius, Laymann, Lugow, Sporer, Roncaglia velare ad
damnum
punct, lS, n. 16. - • De Praec, partìcul., num, 590. - 7 De in l lm 2ll. C , tre 8, sect, 8, nume 78... Diana, parto 4, tre 3, a S. Fausto. Qui autem probabiliter dicit et alii plures, quos retulimus Lzò. III, proprium
vitandum.
Actib. hum., cap. 7, art. 2, v. Porro supponimus" n. 4.- resol. 8•. 11 Tr. 15, cap. 6, n. 64. - :li Lìb. 2, cap. 41, n. 76.- valere aliter vota emissa, non obstante n. 971} v: 1. Anautem.
5 Parto 1, confero 6, de Consc, dubia, num.173. - 9 Tr.15, 18 Lib. 1, cap. 21, num. 17. - lO De Statu et Oblig. relig.,

cap. 6, n.69... Sotus, de Secreto, membro 3, qu, 2, conci. 2 cap. 2, art. S, quaer, 5. - 15 Decal., Iib.6, cap. a, n. 29.- hoc praecepto a) ; quandoquidem materia 50. - Hic operae pretium est videre,
et 3... BaRes, in 2l1ll:l. 211C, qu. 69, art. 2, dub. 2... Thom. 18 Tr. 15, cap. 6, n. 65. sit Deo grata, quamvis modus Deo non circa obligationem omnium votorum ìsto-
placeat. ' rum, an religzosus} superveniente aliqua
49. - Quaeritur SO. An religiosus te- circumstantia notab#i non praevz'sa} te·
cap. 19, qu. 9,' et Villalobos, part. l, tr. l, gationem et circa abrogationem praecepti hic neatur obed,'re praelato praecipienti reve· neatur ad vota in professzone em,'ssa.
diff. 11, n.3, indistincte a Salmant. allegano eodem modo loquitur, tamquam una eadem· lare secretum sibz commissum?
tur; hi vero non habent quod eis in praesenti que foret quaestio de utraque. Et ita quidem Loquendo de votis sz'mpliczòus (in
attribuitur. sentiebat S. Doctor in prioribus sui operis Resp. Tenetur, si aliter damnum eve· Tract. de Voto) Lzò. III, n. 226), diximus
l) Busenbaum, Lessius, cap. 41, n. 76, editionibus (dubium enim istud in 2"jam edi· niret monasterio, aut alii tertio, sive ipsi satis quidem probabilem esse sententiam,
V. Adverte; pariterque (etsi pro hoc etiam tione habetur), cum scilicet suum morale sy-
Lib. 1, cap. 21, n. 17. -Palud., in 4, dist.88, qu. a,
casu a Salmant. allegantur) Bartholomaeus stema nondum perfecisset. At certe haec non 1
ar·t. 1, conc!. 7, (n. 11). ·Valent., in 2·m 2<', disp. 6, qu.6,
lib. 2, qu. 23 et 24. - 4 2- 21.C, qu. 70, art. 1, ad 2. _
Medina, in 1a m 2 a e , qu.19, art. 6, v. Ex his amplius consentanea sunt iis quae inde a6aedi· S. Anton., parto 2, tit. 1, cap. 22, § 8, v. Si autem. _
punct. 6•• Angel., v. Votum II, lÌ. 8.• Rosella, v. Vo. Navar.,1 Man., cap. 18, D. 54.'- Regin., lib. 24, num. 112.
principiis; Pellizzarius, tr. 4, cap. 4, n. 72, tione, post perfectam systematis elucubratio- tum II, n. 14. - Nava"., Man., cap. 12, n. 69. - Cajetan" - li 2.0. 2.o. c , qu. 70, art. 1, ad 2. - 6 Confess. monial., cap. 6,
de gravi damno loquuntur. nem tenuit; et distinctione omnino utendum Sum., v. Votum, cap. S, post med. • Satus, de ]ust. et ]ure, § 1, qu. 9. - Less., Iib. 2, cap. 11, a num. 51. - Laym.,
m) Sanchez, loc. c#., n.7, in generali ne- est, ne S. Doctorvideatur sibi contrarius esse. lib. 7, qu. 3, art. 1~ dub. 3.• 51 Conless.monial., cap. 6, lib. 3, tr. 3, parto 2, cap. 5, num. 2, ,post med. - Sporer,
gat esse obediendum, • si daretur opinio pro- - Praeceptum de cujus promulgatione datur § 1, qu. 4. - • Loc. cito • Suar., de Relig., tr. 6, lib. S, tr. 5, cap. 4, n. 46, II. - Roncaglia,l tr. 13, qu. 4, cap. 4,
babilis dicens in aliquo casu non teneri sub- opinio probabilis non obligat,nisi probabilitas cap. 6, num. 25.• Barthol. a S. Faus/O, Thesaur. re1ig., qu. a, resp. 2.
ditum obedire superiori». unice se teneat ex parte promulgationis, vel
n) Salmant. multa hic simul exponunt, nisi sit certo probabilius illud esse latum
auctoresque indiscriminatim citant; sed Tho- (Lib. I, n. 54, 68, 74); contra vero, si pro- abrogatio, praeceptum desinit obligare. Cfr. 49. - a) Scotus, in 4, dist. 21, qu. 2,
mas Hurtadus, Resol: mor., tract. 3, cap. 3, babilitas sit utrinque aequalis, praeceptum est Hb. I, n. 27,' et n. 29, ubi tractat de proba· concI. 5,. Silvester, V. Confessio m, n. 13, et
r.esol. 28, n. 148, casum praesentem silentio dubium, proindeque nequit obligare (Lz·b. I, bili legis adimpletione. v. Secretum, § Secundum, non satis per·
q) Salmant. et Sanchez dicunt eo casu obe- spicue tenent hanc sententiam, quam SiI·
praetermittit. n. 27, 56). - Quodsi autem opinio versetur diendum esse, si nempe superior sit in paci·
o) Prado, cap. 1) qu. 7, § 1, n. 2 et seqq.} ita circa praecepti abrogationem, et utrinque de- vester tamen videtur insinuare. Cfr. notas d
sane tenet; sed n. 5, limitat suam doctrinam, tur probabilitas, de abrogatione non constat; fica possessione; in quo dissentiunt a Diana, et e ad n. 971 Hb. III.
negante loc. cit., obediendum esse, tametsi sit b) Lugo, de Just. et Jure, dz'sp.14, n.115
dicens esse obediendum, si probabilius sit et cum praeceptum tunc possideat,non desinit in pacifica possessione.
latum esse praeceptum, vel non esse dispen- obligare; si vero sit unice probabile vel certo et 116, id sub quibusdam conditionibus con·
probabilius praeceptum esse abrogatum, ita 48. - a) Scilicet, qu. 24: • quando solus cedit. Cfr. S. Alph., Nb. III, n. 971} v. 1. An
satum, etc. vovendi modus intel'dicitur». autem.
P) S.Alphonsus de opinione circa promul· ut quadam certitudine morali praesumi possit
 484 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
Advenien- non esse obligationem implendi votum,
te cìrcum-
stantia no- sinotabilis circumstantia superveniat, qua
va, vota
simplicia praevisa quis votUllt non emìsìsset, -
non obli- Excepto voto simplici castitatis et reli-
gane.
Excipìun- gionis. Nam, licet Bonacina a); et Le-
turvota ca-
stitatis et desma a), Leander ac Quintanadvenas,
religionis.
apud Salmant. \ sentiant non teneri ad
praefata vota eum qui illa emiserit agi-
tatus stimulis carnis, cum evidenti pe-
riculo incontinentiae stante experientia
lapsuum, si postea perseverent stimuli
et pericula; quia (ut inquiunt) eo casu
talia vota non sunt de meliori bono: -
attamen melius dieunt Sanchez 9, Pon-
tius 3; Salmant.f cum Suarez, Laymann,
Palao, Moya, Diana b), etc., praefatam sen-
tentìam non esse practiee probabilem;
quia alias vix ul1us esset casus quo prae-
dieta vota firma remanerent: cum vix
ul1us inveniretur, qui, vel ob suam igneam
complexionem, fragilitatem expertam, pra-
vam consuetudinem, vel ob daemonis sug-
gestiones, non ageretur stimulis carnis,
et facile sibi persuaderet non esse talibus
votis obstrietum.
Item, vota
solemnia.
Loquendo autem de votis solemnibus
emissis in professione religiosa vel in
susceptione sacrorum Ordinum, omnino
tenendum cum communi doctorum, quod
Leander de Murcia l Disquìsìt, moraI. in 14 m 24 . , lib. 2,
disp 2, resol. 23, num, 3 et seqq, - Quintanad., tract, 9,
singul, 12, num. 4 et seqq, - 1 Tr. 15, cap. 6, num, 32. -
• Decal., Iib. 4, cap. 8, num. lO; et de Matrim.. lib.7,
disp.ll, n. 9. - • De Matr., lib. 6, cap. 12, n.2. - • Loc.
cìt., n. 3&. - suer., de Relig., tr, 6, lib. 4, cap. 19, n. 9••
Laym., lib. 4, tr, 4, cap. 2, n. 12. - Palaus, tr. 15, disp. l,
50. - a) Bonacìna, disp. 4, de 2 0 Praec.
decal., qu. 2,punct.l, n. 26, dicit invalidum
esse votum castitatis aut religionis, «factum
ab eo, cui salubrius est matrimonium ob in-
continentiam et lapsum in res venereas '. Pu-
tat tamen petendam esse dispensationem, ad
evitanda multa incommoda. - Petrus de Le-
desma, Sum., part. 2, tr. lO, cap. 2, dub.5,
v. Dico 6: «Si Petrus, inquit, sentiat se valde
fragilem ad resistendum tentationibus carnis,
non tenetur servare votum quod emisit de
intranda religione, si moraliter Ioquendo prae-
sumat religionem plus ipsi damni quam pro-
fectus fore allaturam, sed debet petere dispen-
sationem ejusmodi voti •.
b) Diana,part. 4, tr. 4, resol.102, videtur
utique sic tenere; quaerit enim: «An votum
castitatis vel non nubendi factum a proc1ivi
in venerem valeat.. Et refert opinionem
Homoboni de Bonis, probabile existimantis
nullo modo vota praedicta irritari pos-
sunt c) ob quamcumque notabilem cìr-
cumstantiam supervenientem, etiam non
praevisam: modo non sit circumstantia
versans circa substantiam votorum. Ita
Sporer 5, Roncaglia 6, Sanchez 7, Lay-
mann à), Bonacina 8, Holzmann 9, Pichler l0.
Et idem dicunt, loquendo speciatim de
solemni voto castitatis, Sanchez e) cum
Valentia e), et Salmant. 11. - Ratio, quia
religiosus vel sacerdos in tali casu non
consideratur ut persona particularis, cui
melius tunc conveniat non esse voto ob-
strictum; sed ut pars et membrum com-
munitatis Ecc1esiae, cui praestat postpo-
nere suum bonum privatum bono com-
munì, Nam alias innumera inconvenientia,
scandala et perturbationes, cum ingenti
damno christianae reipublicae, procul du-
bio sequerentur.
Et idem omnino dicendum, ob eam- Item, vota
emissa in
dem rationem boni communìs, pro votis Congrega-
quae emittuntur a viris aut mulieribus tionibus.
oblatis in aliquibus Congregationibus;
maxime si addatur juramentum perseve-
rantiae, prout fit in Ven. Congregatione
Patrum Missionis S. Vincentii a Paulo, et
in nostra minima Congregatione SS. Re-
demptoris. - Quia (ut diximus Lzv. III,
punct, 8, § 5, n. 14. - Moya, tr, 2, disp. 1, qu, 1, n. 20. -
• Tr. 3, cap. 3, num. 6.- , Tr. 8,qu. 2, de Voto, cap. 2,
qu, 3, resp, 3. - , De Matrim., Iib, lO, disp. 9, num. 18 et
seqq, - • Disp. 4, de 2' Praec. deca1., qu, 2, punct, 3, § 2,
num, 5. - • De Praec, decal., num. 411. - " Jus can.,
lib. 3, tit. 34, num. 5. - 11 Tr, 17, de Voto, etc., cap. I,
n. 44 et 45.
votum istud invalidum esse, cum ab eo sìt
factum cui, ob incontinentiam et in carnis
peccatum Iapsum, matrimonium salubrius sit.
De quo Diana subjungit: «Sed tu cogita. Ego
puto debere illum petere dispensationem ab
episcopo, quam concedere potest, quia hoc
vot'um alternativum est •.
c) Seu melius et congruentius cum aucto-
ribus qui hic citantur: Nullo modo irrita
esse aut censeri. Eodemque sensu loquitur
S. Doctor in Hom. apost.) tr. 13, n.19: «Lo-
quendo de votis solemnibus..., nullam circum-
stantiam, licet novam et non praevisam, posse
unquam ab illis excusare '.
à) Laymann, lib.4, tr.4, cap. 8, n.5,
hoc praetermittit.
e) Sanchez, Decal., lib. 4) cap. 8" n. lO,
de voto castitatis in genere ; Valentia, in
2 a m 2 ae, disp.6, qu. 6, punct. 2, v. Sed ori-
tur ... Diificultas, de simplici castitatis voto
DUB. iv, - DE OBLIGATIONE RELIGIOSI VI VOTORUM.
n. 255, v. Sed noto 3 hic intervenit con-
0)
tractus onerosus utrinque obligatorius;
nulla enim circumstantia superveniens,
etiam non praevisa, potest contractus one-
rosos irritos reddere. Unde, sicut Congre-
gatio nequit oblatum dimittere ob circum-
stantias supervenientes (exceptis cìrcum-
stantiis crìmìnum), ha nec oblatus potest
Congregationem relinquere.
Quaeritur hic: an valeat lz'centt'a ab
z'nfert'ort'praelato concessa, quae a majorz'
fuert't denegata?
Licentia Probabiliter affirmant Holzmann r, et
negata a C
majori, con- roix 9 cum Pellizzario. Ratio, quia supe-
cessa ab in-
feriori, rior major, denegando licentiam, minime
ì1e';,~do va- reddit irritam potestatem inferioris. _
Quando Secus vero dicendum puto, si praelatus
non valeat, • ••
major posìtìve prohibeat subdito exsequi
rem petitam; quia tunc inferior nequit
dispensare in mandato superioris.
Quid, si praelatus major t'nterdt'cat
z'nferzorz' concedere lù:entt'am pro alt'qua
Quid si re? - Probabiliter adhuc dieunt aucto-
pr ae ìa t us
major pro- res supra citati, quod si inferior licentiam
hibeat ne
concedatur. concedit, valide concedit (quamvis illicite).
Secus, si superior hujusmodi licentiam ìr-
ritam dec1arasset.
ltem 'advertatur hic quod habetur in
Tridentino 8: Nec liceat regularioes a
suss conventt'bus recedere', eHam prae-
textu ad superiores suos accedendi: m'sz'
ab ez'sdem misst' aut vocati fuerint.
'Moniales, 51. - Circa autem obedientiam mont'a-
qui bus obe-
dire renean- lt'um, praenotandum quod moniales ra-
turo
tione voti tenentur obedire l°. Summo
Pontfftcz: 2°. Epz'scopo lo ci, si non sunt
exemptae; si vero sint exemptae, prae-
lato ordz'nz's, eodem modo quo sui religiosi
illi obediunt. Etiam tamen exemptae te-
nentur obedire episcopo in iis in quibus
ille se gerit tamquam delegatus Sedis
Apostolicae, prout in observantia clau-
surae. 3°. l'enentur obedire abbatz'ssae in
iis quae ad regulam pertinent. - Sed de
hac obedientia quam moniales debent epi-
scopo et abbatissae, alia necessaria adno-
tare et discutere opus est.
1 De Praec. particul., n.612. - • Lib. 4, Il. 116. - Pelo
li.zar., tr.4, cap. 2, n.416 et436.- ·Sess. 25, de regul., cap. 4.
- Sotus i in 4, dist..20, qu. 1, art. 4, conci. 8. - Caramuell
haec docet. Potiori igitur ratione idem tenere
censendi sunt de solemni castitatis voto.
485
52. - Quoad obedientiam debitam ab-
batissae.
la. Magna illa Quaestio hie occurrit:
an abbatissa possi: praecipere mont'alt:
bus z'n vt'rtute obedt'entz'ae, oblt'gando z'n
conscientia ?
Prima sententia negat cum Soto, Ca- Abbatissa
ramueI, etc. - Quia, ut dicunt, abbatissa nequit, [u-
xta a li o s ,
non est capax jurisdictionis spiritualis virtute praecipere
obe-
exercendae; sed tantum ipsa praecipere dientiae.
valet quae spectant ad oeconomicam mo-
nasterii gubernationem.
Secunda tamen sententiaaffirmat: quam
Juxta a-
tenent Pasqualigo 4 et undecim alli aucto- !ios, potest,
res apud ipsum; et his adhaeret de Ale-
xandris 5. - Ratio, quia per votum obe-
dientiae obligantur moniales ad obedien-
dum omnibus suis legitìmìs superioribus.
Legitima autem et vere superior dicenda
est abbatissa in suo monasterio; cum enim
Pontifex relìgìonem approbat, approbat
pariter ìnter moniales ordinem superiori-
tatis et subjectionis: aliter, quomodo mo-
nasterium et observantia regulae servari
potest? Quare, licet abbatissa jurìsdictio-
nem non possit exercere (ut certum est
et commune); potest tamen, saltem tam-
quam ministra, exigere obedientiam per
votum promìssam circa res quae a regula
sunt praeceptae vel quae ad profectum
monialium juxta regulam conveniunt. _
Et haec secunda sententia mihi videtur Haec se
absolute probabilior; cum talis obedientia cunda sen-
tentia, ab-
videatur esse absolute necessaria ad obser- solute pro-
babilior.
vantiam regulae sustinendam: talis enim
est in monasteriis observantibus praxis
universalis.
53. - Ila. Quaestio occurrit: ate possit
abbatissa dispensare cum suz's mont'altvus
z'n regutis aut uotis?
Certum est quod abbatissa non potest Abbatiss..'l
auctoritativo modo ,p,ispensare quoad ob- dispenset
quomodo
servantias religionis, ,nempe quoad jejunia in J"egulis.
frangenda, ad edendas carnes, etc. con-
tra regulam. - Sed bene potest dispen-
sare ex commissione praelati; ut notant
Lezana a), Tamburinius, cum de Alexan-
Theol. regul., disp. 38, resol. 5. - •Observat. inLauretum
de Franchis, n.765. - , Confesso monial., cap. 6, § l,qu. 7. _
Ascan. Tambur., de Jure abbatissarum, disp. 32, qu. 8, n. 2.
53.- a) Lezana,Sum., tom.1, cap.26,n.16,
sententiam hanc, quam refert, non reprobat.
 486 LIB. IV. -
dris 1. Vel potest ipsa de se dec1arare ali-
quando, jejunium vel aliud praeceptum
non obligare.
Quomodo,
in vctis mo-
Circa vota autem monialium, pariter
rriafi um, certum est non posse abbatissam in illis
dispensare vel commutare (uti potest cum
eis dispensare episcopus, vel praelatus re-
gularis, si sint exemptae). - Sed conve-
niunt communiter doctores, quod abba-
tissa, ratione potestatis dominativae quam
ob votum obedientiae habet supra suas
subditas, sieut habent parentes super filios,
CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
ut Lessius a) et Silvester b). - Si vero vota
emissa fuerint a novitia, dum adhuc erat
sub potestate parentum, tunc dieit de Ale-
xandris 5, posse abbatissam ea irritare;
cum ipsa tunc succedat in eamdem pote-
statem dominativam erga novitiam.
56. - Quoad autem obedientiam a mo-
nialibus episcopo debitam, plnra alia ad-
notare oportet.
Notandum lO. Quod monia1es non te-
nentur obedire episcopo circa electionem
officialium monasterii; cum haec electio
DUS. IV. - DE OBLtGATlONE RELIGIOSI VI VOTORUM. - I. ELECT. ABBAT. 481
Monasteria autem Pontifici immediate sub- 50. Si crimen cognitum sìt sub secreto
jecta etiam ab episcopo sunt visitanda, sed naturali; excipitur tamen si crimen sit
auctoritate apostolica; exempta vero visi- causa communis damni. (Sed haec vide
tantur a praelato ordinis. Ita ex clem. At- fusius discutienda infra ex n. 236.).
Etiam, tendentes, de statu monach. - Sed quoad
quoad clau- 58. - Quoad confessarios monialium
suram, mo- observantiam clausurae, etiam monasteria ab episcopo approbandos, vide de Sacram.
nasteria
exempra. exempta visitari debent ab episcopo tam- Pcenù., Lio. VI, n. 577.
quam Sedis Apostolicae delegato, ita ut Sed hic libet alia utilia adnotare, lOquoad
nullo modo possit episcopus ìmpediri: ex electionem abbatissae; 20 quoad prz"vzlegz'a
Episcopus decretis S. Congregationis, apud Barbosa 1. monialium et regularium.
nihil potest
praecipere Et praesumentes impedire, post tres mo-
circa eleo
ctionem of· nitiones, excommunicationem ipso facto I. DE ELECTIONE ABBATI55AE.

possit irritare earum vota sive de re super-
erogatoria sive de re circa regulas; ut
docent Navarrus b), Sotus b), Tamburi-
nius, Silvester b), cum de Alexandris 2. Et
hoc, etiamsi votum fuerit transeundi ad
strietiorem religionem; ut tenet Pasqua-
ligo; et adhaeret de Alexandris 3 contra
Lessium bl, Pellizzarium b), etc.
54-. - Dubitatur autem: an possà abba-
tissa irrttare votum monz'a/zs emzssum
cum suo consensu?
Quid de
votis emis ..
Negat Richardus a). - Sed affirmant
sìs cum suo communius Silvester a) et Armilla a). Qui-
consensu.
bus adhaereo cum Tamburinio, Pasqua-
ligo, de Alexandris 4 et Salmant.: modo
adsit justa causa; alias sine causa, pec-
cabit, sed probabiliter non plus quam ve-
nialiter. Vide dieta de Voto, Lz'b.IIl, n. 239,
v. Certum.
Quid pos-
sit circa vo-
55. - Vota nouùiarum non potest ab-
ta novitia-
rum,
batissa irritare, sed tantum suspendere eo-
rum exsecutionein, si probationi officiant,
1 Cap. 11, § l, qu. 4. - Ascan. Tambur., de Jure abba-
tissarum, disp, 82, qu, 6. - • Cap. 11, § l, qu, 5. - Pasqual.,
Observat, in Lauret. de Franchis, num. 758. - • Loc. cit.,
qu. 5. - Tambur., Ice, cito . Pasqual., Ioc. cit., num. 755
et seqq, - • Lcc. cìt., qu. 6. - Salmant., tr. 17, cap. 8,
num. 66. - li Loc. cit., qu, 7. - 6 Loc, cit., num, 770.
b) Quod de praelato regulari, vel de supe-
riore in genere dicuntNavarrus,Man., cap.12,
n. 64; Sotus, de Just. et fure , Nb. 7, qu.3,
art. 1, V. De usu autem; Silvester, V. Vo-
tum III, qu. 3, et v. Votum IV, qu. 2; Les-
sius, cap. 40, dub. 13, n. 74 et 75; Pellizza-
rius, tr. 4, cap. 1, n.109; hoc de AIexandris
transfert ad abbatissam.
54. - a) Quod Richardus de Mediavilla,
in 4, dz·st. 38, art. 4,qu. 3 ;et Silvester, V. Ve-
tum IV, qu. 2, V. Sextum, asserunt de prae-
Iatis in universum; et Armilla, V. Votum,
n. 12, de Hs qui potestatem dominativam
habent; id pariter de AIexandris transfert ad
abbatissam.
omnino ad monìales spectet, ex decreto
S. Congregationis a), apud Pasqualigo 6.
- Et praedictae officiales possunt ad nu-
tum eligentium amoveri; nt statuit Tri-
dentinum 1.
Notandum 20 • Quod episcopus potest
abbatissam ab officio suspendere, casu
quo ipsa episcopum non praemoneat de
professione facienda a novitia; ex Triden-
tino 8.
Notandum 30 • Quod episcopus potest
numerum monialium statuere, ut omnes
admissae commode sustentari possint. Et
hoc etiam in monasteriis exemptis: in his
tamen debent intervenire etiam praelati
ordinis. - Ita Salmant. 9, ex Tridentino b)
et constitut. S. Pii V et aliis declaratio-
nibus S. Congregationis.
Notandum 40 • Quod episcopus singulis
annis tenetur visitare monasteria monia-
lium sibi subjecta, per seipsum vel per
vicarium cum suo speciali mandato. -
Habetur etiam ap. Pal1ottini, V. Moniales, § 1, n. 58. -
, Sess.25, de regular., cap. 2. - • Loc. cit., cap. 17, i. f.-
• Tract. 18, de- PrìvUeg., cap. 8, num. 14•• S. Pius V.
constit. Circa pastoralis, de die 29 Maii 1566, § 7 et 8. Ha-
betur in Bul1ar. Rom. Mainardi. - S. Congr. Cone., vide
Pallottini, V. Moniales, § l, n. 49 et 50.
55. - a) Lessius, cap. 40, dub. 13, n. 80,
loquitur de praelato; quod iterum de AIe-
xandris transfert ad abbatissam.
Q) Silvester, V. Votum IV, qu. 7, V. Ter-
tium, haee scribit: « Quando alìquìs est no-
vitius, excusatur a voto personali, puta jeju-
niorum et hujusmodi, non autem a reali, puta
de dando eleemosynam •.
56. - a) Ita sane S. Congrego Conc.; sed
addit hane limitationem: Ad Ordinarium sci-
licet spectare electionemofficialium quae bona
temporalia monialium ipsi Ordinario subje-
ctarum administrant.Ita apud Pallottini,v.Mo-
niales § 1, n. 55.
b) Tridentinum, lac., cit., cap. 3, ita sta·
ficialium. ineurrunt ex dieta clem., ut supra. Vide 59.- Notandum IO. Quod ex Tridentino 5 Qual.ita-
de Alexandris 2. tes req uisi-
In visìta-
non debet eligi abbatissa minor quadra- tae in eli-
tione, mo- 57. - Notandum 50. Quod in actu visi- ginta annis, et quae octo annis post pro- genda in ab-
batissam.
n iales te-
nentur re- tationis, monìales ab episcopo interrogatae fessionem laudabiliter vixerit: alias ele-
velare de- vel a praelato ordinìs, tenentur veritatem
fectus ob- etio est nulla, ut ex declaratione S. Congr.,
Quando servantiae, aperire circa observantias regulae (ut de
apud de AIexandris 6. - Immo alias, aliqui
possit sus-
pendere ab- Alexandris 8 cum Texeda): etiamsi trans- dieunt, moniales privari facultate eligendi
batissam.
gressiones sint leves; quia ordinarie ab pro illa viee; sed probabilius putat oppo-
istis incipit totius regulae relaxatio. situm Passerini.
Casus qui-
bus e x eu- Excusant tamen Lezana a) et de Aie- Casu tamen quo desit in monasterio
Potest sta- santur a re- xandris 4 moniales a manifestando veri.
velatione. quae talem aetatem habeat, ex eodem Tri-
tuere nu-
merum mo- tatem: lO. Si crimen sit emendatum. Ex dentino potest eligi monialis habens tri-
nialium.
quo inferunt, non teneri aperire alterius ginta annos, et quinque professionis; vel
crimen ab annis plurimis (puta tribus, ut alia ex alieno monasterio ejusdem ordinis;
censet Mascardus) commissum; quiajam et etiam alieni ordinis: sed hoc nonnisi
emendatum censetur. Et ob eamdem ratìo- cum assensu Sacrae Congr., ut notat Pa-
nem, ordinarie ad denuntiationem semper squaligo 1. - Si vero adest jam in mona-
est praemittenda correctio. (Sed de hoc sterio monialis quadraginta annorum (nisi
Quotannis vide dicenda infra ex n. 240.). - 20 • Excu- ista sit vere inhabilis), nequit eligi alia etsi
visitat mc-
nasteria santur moniales, si crimen sit occultum, habilior, sine dispensatione Sacrae Congr.;
monialium.
et nulla praecesserit infamia vel indicium ut de Alexandris 8 ex decreto S. Congr,
evidens. - 30 ; Si constet praelatum nul- Et hie notandum, quod, sicut abbatìssa,
lum remedium fore adhibiturum; vel si sie et procurator monasterii debet in quo-
sciant moniales crimen jam denuntiasse cumque triennio mutari; ex alio decreto
alias, a quibus illud audierunt: quia ad S. C., apud de Alexandris 9.
opus inutile nemo tenetur. - 40 • Si mani- Notandum Ilo. Quod non possunt eligi
festatio vergat in damnum proprium. - in abbatissas illegitimae, infames; neque
1 De Off, et Potest, episc., al1eg. 102, n. 7. Habentur
cap. 7. - 'Cap. 9, § 1, qu, 1. Cfr. etiam Pallottini, v. Abba.
etiam ap, Pallottini, V. Episcopus, § 19, n. 867 et seqq.; tissa, § 2, n. 72 et 73. - Passerini, de Electione canon.;
et v. Monastert:oa monia#um" § 2, n. 65 et seqq, _ 2 Con-
cap. 40, num. 78. - Trident., Ice. cito - 'r Observat. in
fesso moniaI., cap. 6, § 4, qu. 3. - a Loc, cìt., qu, 5. - Frane, Lauret, de Franchis, n. 680. Cfr. Pallottini, v. Abbatissa,
Lope« de Texeda, Controv. theol, mor., tom.l, lib. 1, tr ..3, § 2, n. 77. - 8 Loc. cit., qu. 2; cfr. Pallottini, v. Abbaùssa,
controv. 9. dub, l, n. 17. - 11 Lcc, cit., qu, 6. - Mascard.~ § 2, n. 78 et 74. - • Cap. 6, § 2, qu. 18. Cfr. etiam Pasqual.,
de Probationib., ccncl, 466, n. lO..- 5 Sesso 25, de regular., in Lauret. de Franchis, n. 772.
tuit: «In praedictis... monasteriis et domibus 57. - a) Lezana, Sum., tomo 1, cap. 27,
tam virorum quam mulierum...., is tantum n. 2, V. f., omittit tertiam et quintam exce.
numerus constituatur ac in posterum conser- p~ionem; in secunda autem exeusat moniales,
vetur, qui vei ex reditibus proprHsmonaste- SI nulla praecesserit «suspicio probabilis '.,
riorum, vei ex consuetis eleemosynis com- quae faciat « plenam aut semiplenam proba-
mode possit sustentari; nec de cetero similia tlOnem '. Quartam exceptionemlimitat: « Nisi
Ioca erigantur sine episcopi, in cujus dioecesi quando delicta essent in grave damnum com-
erigenda sunt, licentia prius obtenta ". munitatis '.
 488 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
corruptae, ut viduae (ex declarationibus
S. C.): nisi corruptio fuerit occulta. Vide
de Alexandris l. - Item, neque caecae
autsurdae, ex can.Hz"nc,§ Caecus.dist. 49,
et cap. Cons#tu#onem, de uerbor. sz'gnif.,
[zn 6°). Item de muta dicunt doctores apud
de Alexandris 9.
Eligentes Notandum Ill", Quod ad electionem
SUD t tan-
tum chorì- abbatissae non admìttuntur conversae, sed
stae,
tantum choristae professae. Suarez, Le-
zana, Tamburinius, de Alexandris 8.
Votum in- Notandum IVo. Quod si qua monialis
1irmae,quo-
modo reci .. est in lecto infirma, ejus votum etiam est
-piendum,
recipiendum, vel per scriptum sigillo mu-
nitum, vel per duas moniales a praesidente
electionis deputatas. - Ita de Alexandris 4
ex decreto S. C.
Quid, si Notandum VO. Quod si electio ob dis-
electio ex
discordia cordiam non compleatur, non potest prae-
perfici n e-
queat, latus praesidens dare suum suffragium, ut
ex pluribus decretis S. C.; sed bene potest
praefigere tempus ad electionem: quo ela-
pso, ipse abbatissam deputabìt, - Ita plu-
ries declaravit Sacra Congr. apud de AIe·
xandrìs 5.
Vox data Notandum VIo. Quod monialis quae
revocar! ne-
quit; jam suam dedit vocem, nequit amplius
illam revocare: communiter doctores. -
Scruti- Cum autem electio fit per scrutinium,
nium, quo-
modo fa· praecipit Tridentinum 6 quod vota secrete
ciendum.
praestentur, notario et quatuor vel quin-
que assistentibus. Alias electio est nulla,
ut dicunt Garcia a), Zerola, Rota et de
Alexandris 7: etiamsi aliter fiat ex ìgno-
rantia, ut Tamburinius et Riccius, ex de-
creto S. C. b). - Ad electionem autem
1 Cap. 9, § 1, qu, 5. Cfr. etiam pro declarat. S. Cong.,
Pasqual., in Lauretum de Franchis, D. 690; et Nicolium,
Floscul., v . .A.bbatissa, n. 1, et V. Vt."dua" n. 6. - SI Cap. 9,
sufficit major pars votorum; ut Miranda,
Rodriguez, etc. cum communi, apud de
Alexandris 8 (contra Tamburinium et alios,
qui requirunt duas tertias partes).
N otandum VII". Quod in electione abba- Praesiden..
tes extra
tissae, ut praecipit Tridentinum 9, prae- claustra de-
lati qui praesident debent esse extra clau- bent esse.
stra. - Putanttamen Pasqualigo, Miranda
et de Alexandris lO, quod, urgente justa
causa (puta, si timeantur rixae, etc., ut
ait Miranda 11) possunt tunc praelati clau-
stra introire.
Proinde hic notandum quod in mona- Quis eleo
etioni prae..
steriis non exemptis vel Sedi Apostolicae sìdeat,
submissis praesìdet episcopus. In exemptis
vero, praelatus regularis una cum epi-
scopo (ex constitutione Gregorii XV): tunc
tamen episcopus tantum assistit, sed vota
non excipit, De Alexandris 19 ex decreto
S. Congr.
Facta autem electione, nisì aliud obstet, Electa, a
quoetquan..
debet in eodem loco electio confirmari a do c o n tì r-
manda.
praelato praesidente: scilicet ab episcopo,
vel a praelato regularì in monasteriis ex-
emptis, vel a Sede Apostolica, si mona-
sterium illi sit immediate subjectum. Vide
de Alexandris 18. - Et haec confirmatio
potest fieri etiam a praelato absente, et
adhuc etiam extra dioecesim degente, ut
tenet Pasqualigo, contra Tamburinium:
nisi adsit oppositio; apud de Alexandris 14.
- Item, abbatissa nequìt officium exer-
cere ante confirmationem. Ipsa debet etiam A qua et
quando be-
benedici in ecclesia exteriori ab episcopo nedicenda.
vel praelato regulari intra annum; alias
privatur officio: talis autem benedictio
Decìs, aur., parto 4, deciso 197, n. 7. - Miranda, de Ma·
nìal., qu. 7, art. 4, concl, - Rodrig., Quaest. regul., tomo 2,
qu, 54, art. 2.• 8 Loc, cit., qu, 6. - Tambur., de Jure
DUB. IV. - DE OBLIGAT. RELIG. VI VOTORUM. - II. PRIVILEGIA.
potest alteri commìttì, etiam simplici sa·
cerdoti c). Pasqualigo et de Alexandris 1.
Sed in bis omnibus, ut notant Tambu-
rinius, Azor, etc., cum de Alexandris 9,
attendenda est monasteriorum consue-
tudo.
Ad quan-
turo tempus Notandum VIn°. Quod abbatissae pos-
etigìtur. sunt eligi per triennium, vel per singulos
annos, sed non ultra triennium; alias ele-
ctio est nulla. Et insuper abbatissa trìen-
nalìs debet per triennium vacare: ex con-
stitut, Gregorii XIII Exposcz't, etc. - Ne-
que in vicariam eligi potest, si forte nova
abbatissa deficiat; quia praecipit Pontifex
ut abbatissa anterior omnz:.. prorsus ca-
reat auctoritate... per trz'ennzum. Vide de
Alexandris 3.
Dicit autem de Alexandris 4 cum Ro-
driguez, quod in collegiis oblatarum bene
potest eligi superior perpetua j quia tan-
tum de veris monialibus professis loquun-
tur bullae.
Alia hic addere expedit.
II. DE PRIVILEGIIS MONIALIUM ET RELIGIOSORUM.
Omnes or..
dines com-
60. - Hic praenotandum quoad privi-
municantin legia regularium, quod omnes ordines re-
priviIegiis.
gulares communicant in privilegiis alio-
rum ordinum, sive mendicantium sive
non; ut constare ex privilegiis concessis
asserunt Salmant. 5 cum Lezana, Tambu-
rinio, Miranda, Pellizzario, Rodriguez et
communi. - Hinc,
Monialium
et relìgìosc- Notandum IO. Quod moniales gaudent
rum eadem iisdem privilegiis (de quìbus sunt capaces)
privilegia.
Pasquat., Observ. in Lauret., n. 715•• 1 Cap. 9, § 4,
qu.4 et seqq, - Tambur., de jure abbatiss., disp. 29, qu, 4,
n. a.- Asor, parto 1, lib. 13, cap. lO, qu, 4•. • Loc, cìt., qu, 5,
i. f. - Gregor. XIII, bulla Exposcit debitum, 1 Jan. 1583;
489
religiosorum ejusdem ordinis. lta de AIe·
xandris 6 cum S. Antonino, Paludano, Ro-
driguez, Tamburinio, etc.; contra San-
chez a), Barbosa et alìos, Ratio, quia, cum
ipsae vivant sub eadem regula, sunt pars
ordinis, et ideo ordinis privilegiis merito
gaudere debent. - Et hoc, etiamsi in pri-
vilegio exprimatur concessio fieri vz'rt's
aut masculz's,o et etiamsi moniales sint
episcopo subjectae: ut tenent Salmant. 7
cum Suarez b), Pellizzario b),Palao b), Bo-
nacina b), Bordono; et de Alexandris 8. -
Qui notat cum aliis gaudere etiam privi-
legiis aliorum ordinum suo ordini com-
municatis.
61. - Ex hoc infertur 10 cum Lezana, Abbatissa,
quomodo
Pasqualigo et de Alexandrìs", abbatissam dispenset.
posse dispensare in jejuniis, Officio, etc.,
juxta privilegia sui ordinis praelatis con-
cessa. - Quia, licet ipsa non possit per
se dispensare, defectu auctoritatis spiri-
tualis; potest hoc tamen ex praelati com-
missione, quae praesumitur ei facta, sta-
tim ac fuit electa in abbatissam.
Infertur 2°. Moniales episcopo subje- Privile-
gia monia-
ctas bene posse utì privilegio, V. gr. reci-
lium quoad
a.bs oì u tìo-
pìendi absolutionem, etc. a' proprio epi- nem,
scopo, quando cuicumque regulari privi-
legium est concessum. Secus tamen, si
facultas absolvendi non est regularibus
concessa, sed tantum praelato illius or-
dinis, - Ita de Alexandris 10 cum Ce-
spedes.
Infertur 30 cum Salmant.P, et Viva, Privilegia
regularium
Roncaglia, Rodriguez, de Alexandris 19, tem:I?0re in-
terdicti,
qu, 2, v. Undecima divisio, (n. 17, i. f.) •• Rodrig., Ioc,
cìt., ab art. la. . Tambur., de Jure abbatiss., disp. 17,
qu, l. - Barbosa, de Jure eccles., Iìb, 1, cap. 41, n. 217.
- 1 Tr. 18, cap. 1, num, 92. - Bordon., Variar. resol, 52,

. § 1, qu, 6. - Suar., de Relig., tr.8, lib. 2, cap. 6, n.18. -
Leeana, Sum., tomo 1, cap. 26, n. 2. - Ascan. Tamour.,
de Jure abbatissarum, disp.28, qu.5, n.!.· 8 Cap. 9, § 2,
qu. 1. - , Loc. cit., qu. 2. - S. Congr. Conco et Episc. et
Regul. Apud Bizzarri, CoUeclanea, (edit. la) fol. 231, in
nota. - 5 Loc. cit., qu. 3; efr. etiam Bizzarri, loe. cit. _
6 Sesso 25, de regular., cap. 6. - Zerola} Prax., v. Abba-
tisSQ,} ad 6... Rota Romana} Coram Durano, deciso 232,
n. 1. (14 Januar. 1630.) • , Cap. 9, § 2, qu. 5. - Tambur.,
de Jure abbatissarum, disp. 28, qu. 4, n. 2•• A./ais. Ricci,
abbatum, tomo 1, disp, 5, qu. 6, nnm, 29. - 9 Loe. cit.,
cap. 7, i. f. - Pasqual., Observat, in. Lauret, de Franchis,
n.719. - MtOranda,} de MoniaI., qu. 2, art. 15, conc1. 3. -
10 Cap. 9, § 2, qu. 7. - 11 Loe. cit., concI. 3. - Gregor. XV:
constitut. Inscrutabili, § 5, de die 5 Februar. 1622; in
Bullar. Rom. Mainardi. - 19 Loc. cit., qu. 8; cfr: edam
Pallottini, V. A.bbatissa, § 2, num. 53. - 18 Loc. cit., § 4,
qu. 1. - Pasqua/., loc. cit., num. 702. • Tambur., de
Jure abbatissarum, disp. 29, qu. 1, in fine •. " Loc. cit.,
qu. a.
in Bullar. Rom. Mainardi. - 8 Cap. 9, § a, qu, 2. - , Loc .
cit., qu.4. - Rodrig., Quaest, regul., tom.2, qu. 54, art. 6.
- lS Tract. 18, de Privileg., cap. 1, nume 90. - Lezana,
Sum., tomo 1, cap. 3, num.17. - Ascan. Tambur.} de Jure
abbatum, toro. 1, disp. 17, qUI 1, nume 12 et seqq., et
n. 28. - Miranda,} Man., tomo 2, qu. 46, art. 5.. Pellissal'.}
tr. 8, cap. 1, num. 41. • Rodrig., Quaest. regular., tomo 1,
qu. 55, ab art. 1. - 8 Cap. lO, qu. l •• S . .A.nton., parto a,
tit. 16, cap. a, init., v. ltem nota. • Pa/udan., in 4, disto 88,
qu, 24, n. 69. - 8 Cap. lO, qu, 2 et 3. - Lesana, tomo 1,
cap. 26, n. 16. - Pasquai., Observat, in Lauree. de Fran-
chis, num.749•. 9 Cap. lO, qu, 5. - ro Loc. cit., qu. 4. -
CespeMs, de Exempt. regular., cap. 23, dub. 844, nnm. 6.
- 11 Tr. 10, de Censur., cap. 6, u. 54, 57, 58, 65. - Viva,
de Censur., qu. 7, art. 2, num. 1~ - RoncagUa} tre 4,
qu. 6, cap. 1, qu. 5, resp. 2 et 3. - Rodrig., Quaest.
regular., tomo 2, qu. 112, ab art. 1, et qu. lla. - 18 Loc.
cit., qu. 6.

59. - Garcia, de Benef., parto 5, cap. 4,
a)
n. 183. quamvis de alia re tractet, recte ta·
men applicari hic potest ejus dictum, cum
utrobique sermo sit de decreto irritante.
b) Dec1aratio S. Congregationis Concilii,
prout habetur apud Pallottini, V. Abbatissa,
c) Pasqualigo et de Alexandris ajunt posse esse mendicantes, sed subdit: • Etsi privilegia
§ 2, n. 45, absolute pronuntiat esse nullam etiam forte committi simplici sacerdoti. quaedam ordinum mendicantium habeant».
electionem,quae .per vota non secreta fieret; 60. - a) Sanchez a Tamburinio quidem b) Auctores isti a Salmant. utique citantur
c1ausula vero: Quamvz's id ex ignorantia citatur ut refert S. Alphonsus; nee vero a pro.hac sententia; sed Suarez, de Legib., lib. 8,
procederet, ibi non habetur; sed videtur esse sententia S. Alphonsi et aliorum multum cap. lO, n. 7; Pellizzarius, loc. cit., n. 72;
commentarium additum a Riccio et Tambu- dissentit; nam, Decal., Ub. 6, cap. 7, n. 116, Palaus, tr. 3, dz'sp. 4, PU'IUt. 12, n.l; Bona-
rinio. negat moniales Minomm et Praedicatorum cina, disp. 1, de Legz1J., qu. 3,punct. 7,§2,

490 LIB. IV. - CAP. l. - DE STATU RELIGIOSO.
quidquid dicant Navarrus a),. Barbosa a),
etc., apud de Alexandris a), omnes regu-
lares utriusque sexus tempore interdicti
generalis posse in suis monasteriis Divina
peragere, prout Officia recitare, Missas
celebrare, etc.: submissa tamen voce, ja-
nuis c1ausis, sine campanis, et exc1usis
nominatim interdictis vel qui causam ìn-
terdicto dederunt; ut concessum fuit in
cap. Alma maser, de sento exc., t'n 6°.
Item, posse Eucharistiam suscipere,
Missas audire; ut Salmant. 1 cum Palao,
Laymann, Henriquez, Sayro, Item, susci-
pere Extremam Unctionem; ut Salmant. 2
cum Palao, Avila, Henriquez, etc. - Et
ad haec regulares ex privilegio possunt
admittere omnes monasterii famulos, pro-
curatores , operarios; ut concessit Ale-
xander IV. - Et idem concessit Euge-
nius IV pro Beatis et Tertiariis. Exceptis
tamen semper specialiter interdictis, etc.,
ut supra. Salmant. 8, de Alexandris 4, etc.
Et possunt etiam publice celebrare in
pluribus festis, ut Paschatìs, Pentecostes,
Nativitatis Domini, Assumptionis B. V.
Mariae. Item, SS. Sacramenti et octavae ;
. Conceptionis, Annuntiationis et Nativitatis
B. Virginis; Sanctorum titularium ecc1e-
siae, et Sanctorum proprii ordinis. Item,
in festis Circumcisionis , Epiphaniae, SS.
Trinitatis, Apostolorum, S. ]oannis Bapti-
1 Tr, IO,cap. 6, n. 48. - Palaus, tr. 29, disp. 5, punct, 4,
§ 1, n. 15.• Laym., Iib, 1, tr.5, part.4, cap. 2, n. 2, v. f. -
Henriq., lib. 13, cap. 45, n. 2, i. f•• Sayr., de Censur., lib. 4,
cap. 7, n. 23. - • Loc. cìt., n. 48•• Palaus, tr, 29, disp. 5,
punct, 4, § 1, n. 19.· A.vila, de Censur., parto 5, disp. 4, sect.!,
dub. 7, i. f•• Henriq., tec, cìt., n. 4. - A.lexand. IV, bulla Ut
in wstris domibus, de die 27 ]unii 1255;habetur in Bullar,
Francìsc., tomo 2, bulla 70, et in Bullar. Rodrig., bulla 7
hujus Ponlif. - Eugen. IV; bulla Commissum nobis, 5 id.
n. 2, generaliter loquuntur, et dicunt privi-
legia concessa religiosis alicujus ordinis, cen-
seri concessa etiam monialibus ejusdem ordì-
nis, in iis quae possunt feminis adaptari. -
Pellizzarius tamen, de Monial., cap. 9. n. l,
idem expresse docet de monialibus alicujus
ordinis, quae episcopo sint subjectae.
61. - a) Navarrus, Man., cap. 27, n. 190,
et Consil. 7, de Prioileg., Barbosa, de Offic.
et Potest. epz'scopz', allego 105, n. 44, et Apo·
stoiic. deciso Collect., deciso 604} n. 16, affìr-
mant abrogata esse per Tridentinum privi-
legia regularium, suspendendi interdictum,
scilicet privilegium celebrandi publice, tem-
pore interdicti, divina Officia in festis San-
ctorum proprii ordinis et aliquot aliis .diebus.
stae, S. Lucae, S. Marci, Omnium Sancto-
rum, Omnium Defunctorum. - Vide Sal-
manticenses 5.
Nec obstat dicere quod Tridentinum 6
praeceperit interdicta etiam a regularibus
in eorum ecc1esiis servari. - Nam pro-
babiliter respondet de Alexandris 7 cum
Peyrino, Sorbo, etc., mentem Tridentini
fuisse tantum compescere aliquos Fratres,
qui vi quorumdam privilegiorum prae-
tendebant nullo modo interdicta ab Ordi-
nariis emanata servare; non autem abro-
gare privilegium religiosis et etiam cle-
ricis, in dict. cap. Alma mater, ad com-
mune bonum concessum, ut supra, tem-
pore interdicti b).
62. - Notandum Il", Quod in ecc1esiis
monialium non possunt sepeliri personae
laicales: nìsì ibi habeant jus sepulturae,
vel nisi obtineatur concessio a S. Congre-
gatione; ut ex pluribus dec1arationibus
Sacrae Congr., apud de Alexandris 8. -
Et tunc Officia defuncti peragenda sunt,
vel a confessario monialium a),- vel a regu-
laribus ejusdem ordinis, si sint exemptae;
non autem a clero: ut Barbosa, Leza-
na, etc., cum de Alexandris 9.
63. - Notandum IlIO circa dz'vt'num
Offidum, plura privilegia regularibus fuis-
se indulta.
Clemens VII a) concessit monialibus
]ul. 1438, in Bullar, Rodriguez. - • Loc. cit., num.ll6. -
• Cap. lO, qu. 7. - ' Tr. lO, cap. 6, n. 61 et seqq.-· Sesso 25,
de regular., cap. 12. - ' Cap. 10, qu. 9.• Laur. de Peyrim's,
tomo 1, in constit. 2 Sixti IV, n. 51. - Sorbo, Comp. prì-
vilegior., v. Interdictum III, Capuccini annotatio, V. 5ed
aliis doctoribus _. Cap. lO, qu, lO. Cfr. Pallottini, v. Se-
pultura, § 2, n. 46; et v. Cadavera, § 3, n. 281 et seqq, -
Barbosa, de Parocho, cap. 26, a n. 81.. Lesana, Sum.,
tomo 2, cap. 1, n. 47.. a Cap. lO, qu, 11.
Et ita citantur duo illi auctores a Cajetano
de Alexandris, loc. cit., qu. 9.
b) Cajetanus de Alexandris, cum Sorbo et
Laurentio de Peyrinis, sic utique interpretano
tur Tridentinum; sed ibi loquuntur non de
cap. Alma mater, sed de privilegio quo gau-
debant regulares, suspendendi scilicet inter-
dictum, quod supra in nota a ad Navarrum
explicatu,m est.
62. - a) Barbosa et Lezana de confessario
nullam faciunt mentionem.
63. - a) Privilegium istud, Clarissis con-
cessum, refertur etiam a Casarubios in suo
Compend. privilegior., V. Moniales, n. 30,. sed
signatur o parva, quae significat oraculum
esse vivae vocis non authentìcum.
DUB. IV. - DE OBLIGAT. RELIG. VI VOTORUM. - II. PRIVILEGIA. 491
Clarissis privilegium, uti refert de Ale- legio uti posse omnes religiosos qui com-
xandris 1 (at Salmant.f dicunt hoc privi- municationem habent privilegiorum; quia
legium concessum fuisse universis monìa- ex communi sententia, sicut moniales pri-
libus) , quod possint satisfacere per Offi- vilegiis religiosorum uti valent, sic e con-
cium laicarum, si judicio praelati , vel verso. Et pro causa eis sufficiet, si con-
confessarii, vel abbatissae, non sint satis cionentur in quadragesima (etsi non quo-
instructae ad Officium chori. tidie) cum magno labore c),' si confìuat
Idem Clemens concessit omnibus regu- multitudo poenitentium; si laxati sint ex
laribus infirmis vel eis qui infirmis incum- itinere vel concione: item, si sint lecto-
bunt, satisfacere per septem vel sex psal- res aut studentes, qui pro majure parte
mos a superiore assignandos, cum septem diei vacent studio S. Scripturae, aut sa-
Pater et duobus Credo. crorum canonum, aut theologiae schola-
Item Innocentius IV 8 concessit monia- sticae vel moralis. Ita Salmant. 8 cum Pa-
libus S. Clarae, et inde aliis per cornmu- squaligo, etc.
nicationem, satisfacere cum Officio laica- Item Martinus V concessit monachis
rum, si non dicant Horas canonicas, ex S. Hieronymi, ut qui sine taedio Officium
quacumque rationabili causa, nempe si non valent dicere ob infirmitatem, etiam
Laici non
monialis sit scrupulosa, si sit extraordi- postquam convaluerint, satisfacìant reci-
sepeliendi
in ecclesiis narie defatigata, vel occupata in utilibus tando id quod suis confessariis visum
monialium.
ministeriis. - Ita Salmant.é, de Alexan- fuerit d).
dris 5. Jtem Leo X e) concessit Fratribus Mi-
Et notant lO. Salmant. 6 hoc privilegio noribus Officia prolixiora anticipare, et
uti posse per se sine licentia superiorum. breviora reservare pro diebus, in quibus
- Notant 2°. Salmant." cum Pellizzario, minus occupantur in concionibus et con-
quod si moniales forte culpabiliter omìt- fessionibus, aut studio; ut putant Salman-
tant dicere Officium laicale, non peccant ticen. 9 cum Rodriguez l), Tamburinio I),
graviter; quia tunc se habent ut laicae, Pellizzarioz;',etc.: contra tamen Lezana.z.',
quae ad talem recitationem non tenentur Item Leo X concessit regularibus pri-
Privilegia sub mortali b). - Notant 3° eodem privi- vilegium recitandi Officium privatum meno
regularium
quoad Offi-
duro. l Cap. lO, qu. 13. - 2 Traet. 16, de Horis canonicis, bini, edito Lugd. habetur sub n. 12). - 4 Tr. 16. cap. 3,
cap. 3, num, 61. - Clemens VII, bulla Dudum pro parte D. 62. - 5 Loc, cìt., qu, 13. - , Loc. cito, n. 62. - 'i Loc.
uestra, § 2, de me 7 Mart. 1533; in Bnllar. Rom. Mainardi. cit., nume 61. . Petlieear., de Monialib., cap. 6, n. 16. -
3 Bulla Solet annuere, cap. 3, de die 9 Aug.I253; in Bullar. , Tr. 16, cap. 3, n. 56 et 57.. Pasquat., Quaest. moraI.
Rom. Mainardi, consto 33 hujus Pontif. (in Bullar. Cheru- eanon., centur.2, qu. 196, n. 4 et seqq. - t Loc. cit., D.59.
b) Opinio ista, quam S. Alphonsus hic in infirmi, et etiam senes et valetudinarii », sa-
prima jam sui operis editione tantummodo tisfacere Officio divino, «recitando aliquos
referebat (sicut pariter Salmanticenses), po- psalmos vel id quod suis confessoribus visum
stea,aquartasciliceteditione, iib.L, in Append. fuerìt e , Aliud fere simile eisdem concessit
de Prioileg., n. 107, i.f., expressis verbis re- Eugenius IV. Utrumque privilegium habetur
probavit,dicens: « Hoc non mihi placet; etenim apud Casarubios, u. Infìrmi fratres, n.Ll et 12,
ejusmodi privilegio monialis non transit in at signatur o parva. - Sed ibid., n. 8, refer-
qualitatem laicae,sed tantum Officiumejus cho- tur privilegium (signatum pariter o parva),
ristae transit et commutatur in illud laicae •. quo Eugenius IV praelatis Ord. S. Benedicti
c) De concionatore Salmanticenses haec Congr. Hispaniae concessit ut possint libere
dicunt: • Quotidie in quadragesima concio- dispensare cum suis monachis, • qui sine
nantes possunt in hoc dispensari, modo con- taedio non possunt dicere Horas canonicas,
ciones non ita memoriae retineant, ut sine quod tempore infirmitatis, vel postquam con-
ullo fere studio concionari possint v. - Idem- valuerint, loco Horarum ac Officiorum ltd
que tenet Pasqualigo, qui addit etiam: «Qui quae alias tenentur, dicant aliquid certum
aliquo die pluries concionaretur, sed cum stu- ad arbitrium ipsorum monasteriorum supe-
dio, posset pro illo die dispensari...; et regu- riorum '.
lariter omnes concionatores, pro illis diebus e) Cfr. notam a ad cito n. 107.
in quibus per totum fere diem occupantur in I) Rodriguez, Quaest. regular., tomo l,
ordine ad concionandum •. qu. 42, art. 5,. Ascaniu~ Tamburinius, de
d) Martinus V dictis monachis concessisse fure abbatum, tomo 2, dzsp. lO, qu. 8,. Pel-
fertur privilegium, qua possint, «dum fuerint lizzarius, tr. 5, cap. 8, n. 121, a Salmanti-
 DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 493
492 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.

taliter, - Et licet de Alexandris 1, cum tur in Officio publico vel in Missa (ut
Pellizzarìo , Lezana, Tamburinio g}, Lu- exprimunt verba privilegii relata a Sal-
go g}, etc., apud Salmant. 2, teneant hoc mant.v), minime obstat, Nam ìbi in fine
privilegium fuisse revocatum a Grego- sic additur: Et quod eodem modo possit
rio XV et Urbano VIII (qui revocarunt facere , quz' solum didt' Offidum per se:
omnia privilegia vivae vocis oraculo con- cum prolatio verbalis si! praecipue, ut ab
cessa, prout tale fuit hoc privilegium, ut alzi's z1ttellt'gatur. Ergo, recte arguunt Sal-
communiter doctores asserunt): attamen manto 7, recitatio privata, ubì nihil dicìtur
probabilius contradicunt Salmant.P cum ut ab aliis ìntellìgatur, potest ex hoc pri-
Navarro, Hurtado, Henriquez, Villalobos, vilegio tota mentaliter fieri.
Tamburinio "', Rodriguez, Leander, etc. 64. -Sedulo hic notandum quoad omnia Superior
potest Jimi-
Quia, ut ajunt, praedicta revocatio respexit privilegia religiosorum, quod superior po- tare
usum
privilegii.
tantum privilegia oretenus concessa post test ex justa causa aliquando limitare pri-
S. Pium V; non autem hoc, quod a S. Pio vilegia subditorum; quia haec semper con-
confirmatum fuit per bullam, quam refe- cessa ìntellìguntur , ut non praejudicent
runt Pellizzarius et Peyrìnus, - Addunt, potestati dominativae, quam ob votum
possint in
quia privilegium Leonis fuit declaratio obedientiae superior super subditos habet. gredi re it- «
DUBIUMV.
Qui possint ve! teneantur ingredi Religionem.
65. Quz'bus non liceat religionem z·ngredi. - 66. In qua necessitate parentum prohibeatur
filiis religiosos fieri. - 67. Quando filti jam professi. te.neant~r a re~igione .egr.er;li ad
subveniendum parentibus. - 68. An peccent filzz relzgzonem ingredientes, znvztzs aut
insciis parentious. - 69. Quando prohibeatur parentibus religionem intrare ob neces-
sitatem filiorum. - 70. An liceat relinquere fratres aut sorores in necessitate. -71. An
debz'Hs gravati possz'nt religz'onem ingredi. Quicf, si ja.m sz'nt professi. -:-72. Vove1'!tes
religionem, quando teneantur vel excusen~ur tngredz. - 73. QUCfndo ~zceat arf ,!lzam
religz'onem laxiorem vel strictiorem transire..- 74. An ~ar.ochz p'ossmt ,:elzgzone~
ingredz' epz'scopo contradicente. - 75. An epzscopus poSStt zmpedzre clericos a reli-
gione. ~ 76. An et quando episcopi possint deserere ecclesias suas aut permutare. -
77. An peccent gravz'ter parentes, aoertendo filt'os a reUgione. - 78. An et quomodo
aliquis vocatus ad reUgionem peccet, si oocationem suam negUgat adimplere.
Quinam 65. - « Resp. IO. Omnes illi et soli pos- stante, bene valida est. - Notandum 2".
Quod si filius, in saeculo manens , nullo
w

sunt ingredi relìgionem , qui sunt sui

juris communis in cap. Dolentes 9, de celo - Poterit etìam abbatissa moderari poe- ~ionem.
o: juris nec aliis obstricti. Qui vero aliis modo necessitati parentum possit subve-
MtSs.; ut idem Lezana h} concedit. At ora- nitentiam a praelato moniali impositam, «obstricti sunt non possunt sine eorum nire, licite religionem ingredi potest. -
cula vivae vocis, quae sunt declarationes si adsit justa causa, et accessus ad supe- « consensu. - Lessius 1. Notandum 3°. Quod si filius in saeculo
juris communis vel bullarum, tunc mini- riorem non pateat. Ita de Alexandris 8. Quinam o: Unde l°. Non possunt ingredi reli- manere non possit sine gravi periculo la-
prchi bean- bendi in aliquod grave peccatum, licite
me revocata fuerunt; ut fere omnes di- Ultimo notandum, quod ex bulla Pau- Regulares turo o: gionem t1npuberes,. quia subsunt paren-
communi· etiam ingreditur religionem, quacumque
cunt, prout testantur Salmant. 5. - Id au- li V 9, omnes regulares professi (sicut et cant in in- o: tibus vel tutoribus quoad vitae dispo-
dulgentiis. « sitionem. - 2°. Nec filzi~ si parentes sine necessitate laborent parentes; quia tem-
tem quod objicit Peyrinus, nempe, quod Ordìnarìì locorum) gaudent indulgentiis
dictum privilegium ad summum conces- concessis cuicumque ordini religioso; ut o: illis se alere nequeant. Laymann 2 » [et porali vitae parentum praeferri quidem
sum fuit pro ea parte quae secreto dici- notat de Alexandris lO. supra, Lib. III, n. 335, ad 4J. - « 3°. Nec debet spiritualis salus fìliì. Ita S. Thomas-,
o: servisine consensu dominorum. - 4°.Nec ubi aìt: Aut iste qut"habet proposz'tum t"n-
l Cap. lO, qu. 15. - Petuesar., tr, 5, cap. 8, n. 71. - gular., tomo 1, qu, 42, art. 4. - Leand. de SS. Sacram., trandt" reùgionem, videt se in saeculo non
o: qui decipitvirginem sub promissionema-
Lesana, Sum., tomo 1, cap. 12, n. 31. - 2 Tr. 16, cap. a, de S4cram., tr, 6, disp, 13, qu. 19. - Pellt."ssar.} de Monia
a

num. 52. - Gregor; XV; bulla Romanus Ponti/ex, de die
2 ]ulii 1622; in BuUar. Rom. Mainardi. - Urbano VIII,
bulla Alias felicis record., de die ZO Decembr. 1631; in
Bullar. Rom. Mainardi. - a Loc. cìt., n. 53 et54. - Navar.,
de Horis canon., cap. 19, n.88.. Thom. Hurtadus, Resol.
mor., tr. 3, cap. 1, resol. 9, n. 43•• Henriq., lib. 9, cap. 31,
n. l. - Villal., parto 1, tr. 24, diff. lO, num.11. _4 Method.
celebrando Miss., lib. 2, cap. 9, § 3•• Rodrig., Quaest. re·
censibus citantur tamquam docentes privile·
gium istud adhuc persistere, contra Lezanam,
qui in Sum., tomo 1, cap. 12, n. 30, tenet
illud fuisse abrogatum.
g} Tamburinius, de Jure abbatum, tom.2,
disp. lO, qu. 9, n. 3; Lugo, Respons. moral.,
lib.3, dub.17, negant privilegium istud valere
libus, cap. lO, n. 76. - Peyrin., tom, 2, constit, 7 S. Pii V, « trimonii. - 5°.N ec is quinon est solvendo posse oroere st"ne peccato mortali, vel non
§ 31 (in BuUar. Mainardi, § 5) bulla Etsi Mendfcantium, « creditoribus: modo, in saeculo manendo, de facz1z'; st" tz"met sz"bz perz'culum peccati
de die 16 Maji 1567. - , 'I'r, 16, cap. 3, num, 53, v. f. - mortaiis, cum magis teneatur saluti ani-
Peyrin., tomo 1, in constìt. 28 Leonis X, n.4. - 6 Tr. 16, « possit intra paucos annos solvere. S.Tho-
cap. 3, num. 51. - v Loc. cit., num. 54. - • Cap. 11, § 1, « mas tamen, Silvester, Fumus 8 et alii pu· mae suae protndere quam corporaù neces-
qu. 28. - • Breve Romanus Ponti/ex, de die 28 Maji 1606, « tant illum posse bona praesentia cedere sitaH parentum, non tenetur in saeculo
§ 18; habetur in Bullar. Romano Mainardi. - " Cap. lO,
remanere. Sanctum Doctorem sequuntur
qu.18. « creditoribusj quia persona hominis liberi
« non est pro pecunia obligata. - 60 • Nec Sanchez 5, Palaus 8; et Salmant. 7 cum Le·
o: epzscopus sine consensu Papae, cui jura- zana, Garcia, Peyrino, etc. Intellige tamen
pro toto Officio. Et quoad hoc, cfr. notam a «mento se obstrinxit: praeterquam quod (ut bene advertunt Salmant. 8 ) , si pericu-
ad cito Append. de Privilegiis, n.l07. « sit obstrictus suae ecc1esiae, sicut ma- lum sit proximum, et tale ut a filio, ma-
h} Lezana non satis accurate citatur a Sal-
« ritus uxori. - 7°. Nec conjuges post ma- nendo in saeculo, moraliter vitari non
mant.; nam, tomo 1, cap. 3, n. 21, generaliter
dumtaxat loquitur, negans oracula vivae vocis « trimonium consummatum. Nisi vir per possit.
quae merae dec1arationes aut explicationes «vim consummasset ante expletos duos Sed nunc quaeritur: quaenam necessz-
sunt, fuisse revocata. « menses qui eis a jure conceduntur'; aut tas parentum prohz"beat filzos reh'gzonem
« nisi alter conjugum commisisset adul- zngredi? - Et e converso, quaenam ne-
« terium: tunc enim innocens ingredi cessitas filtorum prohz'beat parentes relt~
«posset ». gtosos fien'?
Necessitas 66. - Notandum hic l°. Quod si filius Sic respondet et docet S. Thomas 9, e~~~:~~e~
parentum
non semper profiteatur religionem, relinquendo paren· loquendo de filiis: Parentz"bus zn necessz·· gravis pa·
rentumpro-
prohibet fio tes in necessitate, professio, hoc non ob- tate exszstentt"bus, ifa quod eis commode hibet.
lios.

l Lib. 2, cap. 41, num. 24. - • Lib. 4, tr. 5, cap. 4,
n. 1. - S. Thotn., 2" 2111l' , qu. 189, art. 6, ad 3. - Si/vest.,
v". Religio IL qu. 4. - S Armilla, v. Rellgio, nUIn. 5.-
" Quodlib. 10, artico 9, corpo - 5 DecaI., lib. 4, cap. 20,
num. 11. - • Tract. 16, disp. 1, punct. 7, § 5, num. 7. -
1 Tr. 15, de Statu relig., cap. 3, n. 50. - Lesana, Sum"
tom.l, cap. 24, num. 40•• Hieron. Garda, Politi.c. regul.,
tr. 2, diff. 2, dub. 7, n. 12. . Laur. de Peyrin1.s) tomo l,
qu. l, cap. 9. - S Loc. cit., num. 50. - 92<1, 2ll. C , qu. 189,
art. 6.
 DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 493
492 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.

taliter, - Et licet de Alexandris 1, cum tur in Officio publico vel in Missa (ut
Pellizzarìo , Lezana, Tamburinio g}, Lu- exprimunt verba privilegii relata a Sal-
go g}, etc., apud Salmant. 2, teneant hoc mant.v), minime obstat, Nam ìbi in fine
privilegium fuisse revocatum a Grego- sic additur: Et quod eodem modo possit
rio XV et Urbano VIII (qui revocarunt facere , quz' solum didt' Offidum per se:
omnia privilegia vivae vocis oraculo con- cum prolatio verbalis si! praecipue, ut ab
cessa, prout tale fuit hoc privilegium, ut alzi's z1ttellt'gatur. Ergo, recte arguunt Sal-
communiter doctores asserunt): attamen manto 7, recitatio privata, ubì nihil dicìtur
probabilius contradicunt Salmant.P cum ut ab aliis ìntellìgatur, potest ex hoc pri-
Navarro, Hurtado, Henriquez, Villalobos, vilegio tota mentaliter fieri.
Tamburinio "', Rodriguez, Leander, etc. 64. -Sedulo hic notandum quoad omnia Superior
potest Jimi-
Quia, ut ajunt, praedicta revocatio respexit privilegia religiosorum, quod superior po- tare
usum
privilegii.
tantum privilegia oretenus concessa post test ex justa causa aliquando limitare pri-
S. Pium V; non autem hoc, quod a S. Pio vilegia subditorum; quia haec semper con-
confirmatum fuit per bullam, quam refe- cessa ìntellìguntur , ut non praejudicent
runt Pellizzarius et Peyrìnus, - Addunt, potestati dominativae, quam ob votum
possint in
quia privilegium Leonis fuit declaratio obedientiae superior super subditos habet. gredi re it- «
DUBIUMV.
Qui possint ve! teneantur ingredi Religionem.
65. Quz'bus non liceat religionem z·ngredi. - 66. In qua necessitate parentum prohibeatur
filiis religiosos fieri. - 67. Quando filti jam professi. te.neant~r a re~igione .egr.er;li ad
subveniendum parentibus. - 68. An peccent filzz relzgzonem ingredientes, znvztzs aut
insciis parentious. - 69. Quando prohibeatur parentibus religionem intrare ob neces-
sitatem filiorum. - 70. An liceat relinquere fratres aut sorores in necessitate. -71. An
debz'Hs gravati possz'nt religz'onem ingredi. Quicf, si ja.m sz'nt professi. -:-72. Vove1'!tes
religionem, quando teneantur vel excusen~ur tngredz. - 73. QUCfndo ~zceat arf ,!lzam
religz'onem laxiorem vel strictiorem transire..- 74. An ~ar.ochz p'ossmt ,:elzgzone~
ingredz' epz'scopo contradicente. - 75. An epzscopus poSStt zmpedzre clericos a reli-
gione. ~ 76. An et quando episcopi possint deserere ecclesias suas aut permutare. -
77. An peccent gravz'ter parentes, aoertendo filt'os a reUgione. - 78. An et quomodo
aliquis vocatus ad reUgionem peccet, si oocationem suam negUgat adimplere.
Quinam 65. - « Resp. IO. Omnes illi et soli pos- stante, bene valida est. - Notandum 2".
Quod si filius, in saeculo manens , nullo
w

sunt ingredi relìgionem , qui sunt sui

juris communis in cap. Dolentes 9, de celo - Poterit etìam abbatissa moderari poe- ~ionem.
o: juris nec aliis obstricti. Qui vero aliis modo necessitati parentum possit subve-
MtSs.; ut idem Lezana h} concedit. At ora- nitentiam a praelato moniali impositam, «obstricti sunt non possunt sine eorum nire, licite religionem ingredi potest. -
cula vivae vocis, quae sunt declarationes si adsit justa causa, et accessus ad supe- « consensu. - Lessius 1. Notandum 3°. Quod si filius in saeculo
juris communis vel bullarum, tunc mini- riorem non pateat. Ita de Alexandris 8. Quinam o: Unde l°. Non possunt ingredi reli- manere non possit sine gravi periculo la-
prchi bean- bendi in aliquod grave peccatum, licite
me revocata fuerunt; ut fere omnes di- Ultimo notandum, quod ex bulla Pau- Regulares turo o: gionem t1npuberes,. quia subsunt paren-
communi· etiam ingreditur religionem, quacumque
cunt, prout testantur Salmant. 5. - Id au- li V 9, omnes regulares professi (sicut et cant in in- o: tibus vel tutoribus quoad vitae dispo-
dulgentiis. « sitionem. - 2°. Nec filzi~ si parentes sine necessitate laborent parentes; quia tem-
tem quod objicit Peyrinus, nempe, quod Ordìnarìì locorum) gaudent indulgentiis
dictum privilegium ad summum conces- concessis cuicumque ordini religioso; ut o: illis se alere nequeant. Laymann 2 » [et porali vitae parentum praeferri quidem
sum fuit pro ea parte quae secreto dici- notat de Alexandris lO. supra, Lib. III, n. 335, ad 4J. - « 3°. Nec debet spiritualis salus fìliì. Ita S. Thomas-,
o: servisine consensu dominorum. - 4°.Nec ubi aìt: Aut iste qut"habet proposz'tum t"n-
l Cap. lO, qu. 15. - Petuesar., tr, 5, cap. 8, n. 71. - gular., tomo 1, qu, 42, art. 4. - Leand. de SS. Sacram., trandt" reùgionem, videt se in saeculo non
o: qui decipitvirginem sub promissionema-
Lesana, Sum., tomo 1, cap. 12, n. 31. - 2 Tr. 16, cap. a, de S4cram., tr, 6, disp, 13, qu. 19. - Pellt."ssar.} de Monia
a

num. 52. - Gregor; XV; bulla Romanus Ponti/ex, de die
2 ]ulii 1622; in BuUar. Rom. Mainardi. - Urbano VIII,
bulla Alias felicis record., de die ZO Decembr. 1631; in
Bullar. Rom. Mainardi. - a Loc. cìt., n. 53 et54. - Navar.,
de Horis canon., cap. 19, n.88.. Thom. Hurtadus, Resol.
mor., tr. 3, cap. 1, resol. 9, n. 43•• Henriq., lib. 9, cap. 31,
n. l. - Villal., parto 1, tr. 24, diff. lO, num.11. _4 Method.
celebrando Miss., lib. 2, cap. 9, § 3•• Rodrig., Quaest. re·
censibus citantur tamquam docentes privile·
gium istud adhuc persistere, contra Lezanam,
qui in Sum., tomo 1, cap. 12, n. 30, tenet
illud fuisse abrogatum.
g} Tamburinius, de Jure abbatum, tom.2,
disp. lO, qu. 9, n. 3; Lugo, Respons. moral.,
lib.3, dub.17, negant privilegium istud valere
libus, cap. lO, n. 76. - Peyrin., tom, 2, constit, 7 S. Pii V, « trimonii. - 5°.N ec is quinon est solvendo posse oroere st"ne peccato mortali, vel non
§ 31 (in BuUar. Mainardi, § 5) bulla Etsi Mendfcantium, « creditoribus: modo, in saeculo manendo, de facz1z'; st" tz"met sz"bz perz'culum peccati
de die 16 Maji 1567. - , 'I'r, 16, cap. 3, num, 53, v. f. - mortaiis, cum magis teneatur saluti ani-
Peyrin., tomo 1, in constìt. 28 Leonis X, n.4. - 6 Tr. 16, « possit intra paucos annos solvere. S.Tho-
cap. 3, num. 51. - v Loc. cit., num. 54. - • Cap. 11, § 1, « mas tamen, Silvester, Fumus 8 et alii pu· mae suae protndere quam corporaù neces-
qu. 28. - • Breve Romanus Ponti/ex, de die 28 Maji 1606, « tant illum posse bona praesentia cedere sitaH parentum, non tenetur in saeculo
§ 18; habetur in Bullar. Romano Mainardi. - " Cap. lO,
remanere. Sanctum Doctorem sequuntur
qu.18. « creditoribusj quia persona hominis liberi
« non est pro pecunia obligata. - 60 • Nec Sanchez 5, Palaus 8; et Salmant. 7 cum Le·
o: epzscopus sine consensu Papae, cui jura- zana, Garcia, Peyrino, etc. Intellige tamen
pro toto Officio. Et quoad hoc, cfr. notam a «mento se obstrinxit: praeterquam quod (ut bene advertunt Salmant. 8 ) , si pericu-
ad cito Append. de Privilegiis, n.l07. « sit obstrictus suae ecc1esiae, sicut ma- lum sit proximum, et tale ut a filio, ma-
h} Lezana non satis accurate citatur a Sal-
« ritus uxori. - 7°. Nec conjuges post ma- nendo in saeculo, moraliter vitari non
mant.; nam, tomo 1, cap. 3, n. 21, generaliter
dumtaxat loquitur, negans oracula vivae vocis « trimonium consummatum. Nisi vir per possit.
quae merae dec1arationes aut explicationes «vim consummasset ante expletos duos Sed nunc quaeritur: quaenam necessz-
sunt, fuisse revocata. « menses qui eis a jure conceduntur'; aut tas parentum prohz"beat filzos reh'gzonem
« nisi alter conjugum commisisset adul- zngredi? - Et e converso, quaenam ne-
« terium: tunc enim innocens ingredi cessitas filtorum prohz'beat parentes relt~
«posset ». gtosos fien'?
Necessitas 66. - Notandum hic l°. Quod si filius Sic respondet et docet S. Thomas 9, e~~~:~~e~
parentum
non semper profiteatur religionem, relinquendo paren· loquendo de filiis: Parentz"bus zn necessz·· gravis pa·
rentumpro-
prohibet fio tes in necessitate, professio, hoc non ob- tate exszstentt"bus, ifa quod eis commode hibet.
lios.

l Lib. 2, cap. 41, num. 24. - • Lib. 4, tr. 5, cap. 4,
n. 1. - S. Thotn., 2" 2111l' , qu. 189, art. 6, ad 3. - Si/vest.,
v". Religio IL qu. 4. - S Armilla, v. Rellgio, nUIn. 5.-
" Quodlib. 10, artico 9, corpo - 5 DecaI., lib. 4, cap. 20,
num. 11. - • Tract. 16, disp. 1, punct. 7, § 5, num. 7. -
1 Tr. 15, de Statu relig., cap. 3, n. 50. - Lesana, Sum"
tom.l, cap. 24, num. 40•• Hieron. Garda, Politi.c. regul.,
tr. 2, diff. 2, dub. 7, n. 12. . Laur. de Peyrin1.s) tomo l,
qu. l, cap. 9. - S Loc. cit., num. 50. - 92<1, 2ll. C , qu. 189,
art. 6.
 494 LIB. IV. -
aliter.... suòvem"rz' non possit non 1t"cet
ftlti"s..... reltgzonem intrare. Secus autem
dicit , si ~ar~ntes filtorum oòsequzo non
multum tndzgeant. - Hìnc dìcunt San-
chez l, Lessius 2; Salmant. 8 cum Suarez
Peyrino, Palao, Bonacina et communi'
~uod filius nequit ingredi religionem, re~ Lessio, etc.; Toletus 8; et Navarrus, Sua-
hnquendo parentes in necessitate sive ex- rez, Silvester, etc., apud Salmant. 9.
tr~ma .siv~ gravi (non autem communi),
etìamsi fìlius votum religionis emiserìt,
Secas, ne-
c e s s t a s Secus autem, si necessitas sit communis
ì
CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 495
68. - Quaeritur inde: an peccent filti Quamvis autem praefati auctores adver-
Secunda sententia distinguit et dicit Valdepro-
quod si nece~itas parentum ante~edit pro- distìnguen-
babiliter relt'gzonem ingredientes, znvz'tz's aut z'1zscti"s tant, debere filium eo casu aliquantu-
parentt'òus? lum exspectare, donec parentes monean-
fes~lO~em, fìlius tenetur egredi;quia oblio dum est.
Dixit Lutherus (ut refert Bellarminus 1) tur de eorum obligatione; ìmmo, si ipse
gatto J~m contracta non exstinguitur per
peccare filios, intrando in religionem sine facile et tuta possit ipsorum consensum
professìonsm. Secus, si professionem sub-
parentum consensu; cum teneantur ipsis obtinere, par esse ut non discedat sine
sequitur. Ita valde probabiliter Elbel " cum
Consensus
parentum in omnibus obedire. - Sed hoc reproba- parentum benedictione: hoc tamen intel-
non requi- tum fuit a concilio Toletano X, ubi 2 omni- ligendum (ut mox videbimus), nisi proba-
ritur ad in-
Tertia sententia probabilior docet in gressum, no concessum fuit filiis religionem susci- bile sit periculum quod parentes injuste
Probabi-
t~rl ca~u no~ ten~ri nec posse filium
' egredi ~:: ~~~it pere sine genitorum licentia, modo annos illi impediant exsecutionem suae vocatìo-
pubertatis compleverint: Parenft'bus (ver- nis. Ideo ut plurimum in praxi filii excu-

communis. sme tìcentìa, srve necessitas parentum egredi.

aut si illi tantum aliqualem patiantu; praecedat professionem, sive non. - Et ba concilii).... filtos suos relt'gzom' contra- santur, si insciis parentibus domum relin-
status diminutionem; ut vìdetur do cere probatur ex D. Thoma lO, ubi ait: Ille vero dere, non amplius quam ad decù1tum quar- quant.
S. Thomas 4, ubi: Si szne ejus obsequio qui jam est in relt"gzone professus, rep». tum aetaus eorum annum lt"cenft'a potert't Certum est quod circa status electìo- In eligendo
parentes nullo modo vivere possunt sic tatur jam quasi mortuu» mundo; unde statu , non
esse. Postea vero) an cum voluntate pa- nem non tenemus genitoribus parere; ut obedien ..
te"!etur eis se~vz"re, et ali'a opera perf;ctzo- non deòet occasione sustentatzonz's paren- rentum, an suae devotzom's st"t solt"tan"um docet communis sententia doctorum cum dum pare n-
tibus.
ms p,raetermzttere... Sz' vero sme eius oo- tum exire claustrum. Teneturtamen salva votum, erit filti's lt'cz'tum relt'gzom's assu- S. Thoma 6, qui ait: Non tenentur nec serui
sequzo possunt aliqualt"ter sustentari non sui praelati obedientia et suae reli~onis mere cultum. Idem sancitum fuit per con- dominz's} nec filti' parentibus obedzre , de
aute1'JZ honorifice, non propter hoc te~etur statu, media adhibere, quibus ejus paren- cilium Triburiense 3. - Idem docuerunt matrimomo contrahendo vel vz"rgznztate
opera perfectionis dùm'ttere. S. Ambrosìus, S. Hieronymus, S. Augu- servanda, aut aNquo aNo hujusmodi.
tibus subveniatur. - Probatur inde ra-
67. - Hoc dicendum de filiis nondum tione. Quia, sicut filius conjugatus non stinus, S. Bernardus, S. Thomas et alìi , Dubium igitur fìt: an filt"us teneatur
in religione professis. Sed magna Quaestio tenetur relinquere uxorem, et adire pa- cum S. joanne Chrysostomo, qui gene- z'n hzs consulere parentes, ut aò z"pszs re-
~st:an, parentiòus egestate pressis,filtus rentes ut eos alat, sive necessitas matrì- raliter loquendo scripsit: Cum spz"rz'tualem ctum consz'lz"um accipiat?
ram professus teneatur egredz' ut ets suo- monìum praecedat sive non; quia jam (salutem) z'mpedz"unt parentes , ne cogno- Quoad statum conjugalem, Sanchez 7 In eligendo
statu conju-
veniat? scendi quz'dem sunto cum Covarruvias c) et aliis, censent teneri gali, paren-
Necessitas statum suscepit, in quo tenetur magis tes consu-
extremapa- In necessitate extrema certum est te. adhaerere uxori quam parentibus: sic ne- Propter Hinc communiter docent DD., non te- filium parentes constrlere; quia in tali ne· lendi.
rentum o- neri. Dìcunt tamen Salmant. 5 quod hoc scandalum ,
bligat pro- que relìgìosustenetur claustrum deserere quandoque neri filium religionem omittere causa vi- gotio ipsi majorem experientiam quam
fessum àd e- differendus
gredien- non pr.ocedit! si filius e c1austro possit ad subveniendum parentibus. - Ita cum ingressus. tandi scandala parentum. Ita S. Thomas 4; juvenes habent. - Sed adhuc circa ma-
duro. sUbve~e qum egrediatur; nec si patris Busenbaum (de quarto Praec., vide Lzò. III, Palaus a) cum Suarez a), Vasquez a)} etc.; trimonia, Castropalaus, Herincx et Sal-
Lirnitatio.
~eces~ltas non sit evidens, et praelatus n. 335) in fine} ad 5), S. Thomas 11; San- Sporer 5 cum Valentia; Salmant. b) cum mant. cum aliis, auctoritati S. Thomae
Iicentiam neget, judicans necessitatem c~ez 12 cum Cajetano, S. Antonino, Ar- Cano b), Ledesma b)} Hurtado b). etc. - innixi (vide de Matn'm., Lzò. VI, n. 849)
non esse talem: quia in dubio standum mdla, Tabiena, etc.; Bonacina 18; Sal-
Luther., de Votis monast., Ad patrem dedicatio•. 1 Con. persona Eliae monachi ad parentes, n. 1; MigneJ Patrol.
est judicio superioris.
mant. 14 cum Fagundez a)} Bordono, Rodri- trovo de Monachis, lib. 2, cap. 36. _. Cap. 6; celebratum lat., tomo 182,col. 258.- S. Thom., in 4, disto 33, qu. 2, art. 4,
At Dubium majus est, sz' necessitas guez a), etc. est anno 656; cfr. Labbe, tomo 7, col. 476.- • Can. 24; cele- solut.2, ad 2. - S. Joan. Chrysost., homil. 85, in J oan., n.2;
bratum est anno 895; cfr. Labbe, tom.ll, col. 642.- S. A.m· cfr. Migne Patrol. graeco lat., tomo 59, col. 462._. Loc. cito
parentum st't evz'dens, sed tantum gravz's. Nota hic obiter decretum SS. nostri bros., lib. de Virginitate, cap. 3, n. 13. - S. Hieronym., _ 5 Tr. 0, cap. 1, n.31. - Valent.~ in 2D.m 2a.c, disp. S, qu.18,
- Adest triplex sententia: P. Benedicti XIV, incipiens Pontt"fida, epist. 14, ad Heliodor., n. 2; et epist. 117, de suspecto Con· punct. 4, 3' regula, § Tertio sequitur et seqq. - • 2' 2",
Necessitas
parentum Prima dicit teneri filium egredi; quia editum die Z7 Maji 1746, ubi praecipitur tubern., n. 4; apud Migne, Patrol. lat., tomo 22, col. 347 qu.l04, art. 5, corpo - ' De Matrim., lib. 4, disp.23, n. 10.-
gravisobli- et 958. - S. Augusl1'n., epist. 243, ad Laetum, n. 7; Migne, Castropal., tr. 28, disp. 2, punct. 12, n. 11. - Herincx, de
gatad egre· per votum non exstinguitur obligatio na- quod regulares extra c1austra degentes Patrol.lat., tomo 33, col. 1057.- S. Bernard., epist. 111,ex Matr., disp. 3, n. 8. - Salmant., tr.9, de Matr., cap. 6, n.22.
diendumju. turalis filii erga parentes. - Ita Henricus
::r.ta alios. (sicut et in civilibus) sint subjecti Ordi-
de Gandavo, Corduba, etc., apud Salmant.6. nario, qui eos etiam corrigere debet.
68. - a) Palaus, tr. 6, disp. 6, punct. 16, tenent Cano, Relect. de Poenit., parto 6, V. In
8 1Deca1., lib. 4, cap. 20, n. 3. - Il Lib. 2, cap. 41, n. 84. _
v. Si filius_ - Il Lib. 5, cap. 1, num. 5. - Nava'Y.~ Man., n. 6, in universum negat omittenda esse con- tertio principali argum. ,.Petrus de Ledesma,
Tr.15, cap. 3, n.53. - Suar., de Relig., te. 7, lib. 5, cap. 5, silii opera propter scandalum aliorum. - in Sum., parto 2, tr. 4, cap. 5, conel. 9,- Pe·
cap. 14, num. 14•• Suar., de Relig., tr. 7, Iib. 6, cap. 9,
n. 11 et seqq. - Peyrin., tom.2, qu. 3, cap. l, n. 69•. Palaus,
tr. 16, disp. 1, punct. 7, § 5, n. 5. - Bonac.~ de 40 Praec.
n. 9, 16 et seqq. - Si/vest., V. Religio VI, qu. 9. - • Loc. Idemque tenet Vasquez, opusc. de Scandalo, trus Hurtadus, de Virtut. theol., disp. 173,
~eca1., punct. 5, num. 4. - • Quodlib. lO, art. 9, corpo _
cit., n. 13. - 10 2- 2&.", qn. 101, art. 4, ad 4. - 11 Loc. cit.; art. 8, dub. 2, n. 21. - Suarez autem, de sect. 20, § 256 et seqq., et § 262 et seqq. -
et Quodlib. 3, art. 16, et Quodlib. 10, art. 9. _ ,. Decal., Carit., disp. lO, sect. 3, n.8, dicit opera con- Hurtadus tamen, sect. 21, n. 273, de ingressu
Tr. 24, de 4° Praec., num. 11. - Henr. de Gantiavo
lib. 4, cap. 20, n. 17.• Cajetan., in 2*= 2", qu. 101, art. 4, silii aliquando propter scandalum esse omit- in religionem disputans, negat tum exspe-
Quodli.b. 6, qu. 19. • Corduba, Exposit. super reg~
ad 4•• S. Anton., parto 3, tit. 16, cap. 2, § 1. - Armilla,
FF. Minor., cap. 2, qu.6, post 4 opin., concI. 3.•• Tr.24,
v. Pietas. - Tabiena, V. Pietas, num. 3. - " Disp. 6, de
tenda. ctandum esse ad docendum patrem, tum diffe·
n~m. ~2. - , Parto 3, de 40 Praec., confero 19, de Oblig. 4° Praec., qu. unic., punct. 5, D. 7. - 14 Tr. 24, n. 14. _ b) Salmant., tr. 21, cap. 8, n. 87, asserunt rendum esse propter ejus scandalum.
p,etatis, n. 552•• Less., lib. 2, cap. 41, dub. 3, num. 34, Bortion., de Professo regulari, cap. 3, n. 141 et 142. differenda interdum esse bona spiritualia non c) Covarruvias a Sanehez adducitur, quasi
necessaria ad salutem, propter scandalum, ubi dicat honestum esse, ut filiae parentum con-
periculum non imminet, quousque reddita ra· sensum ad matrimonium requirant; nemini
67. - a) Fagundez male ex parte citatur dieta faeultate petita et non obtenta •. - Ro- tione scanda1um cesset. Non tamen allegant tamen injuriam facere, si nubant absque pa-
a Salmant. ;n~m, in Decal.} Nb. 4, cap. 2} driguez pariter non satis accurate a Salmant. auetores pro hac sententia, sed pro quodam tris licentia. Et ita sane docet Covarruvias,
n. 27} negat qUldem teneri religiosum e clau- adducitur; negat enim solum in Quaest. re- corollario: omittenda scilicet quandoque esse de Matrz'm., parto 2, cap. 3, § 8, n. 1, V. Ho-
stro egreai; asserit tamen exire possè, «prae- gular.} tom.2, qu. 57, art. 3, teneri. eum exire. praecepta propter scandalum: quod revera nestum, et n. 5.
 496 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 497
v. Tertia sententia), excusant a culpa gravi Ex bis omnibus concluditur, non solum
filium, insciis parentibus matrìmonìum : Quid, si posset quis differre et etiam omittere sta- 71. - Quaeritur inde: an debitor aere
non peccare filios religionem assumentes, graviter ìn-
contrahentem. dìgeant, tum religionis ad subveniendum fratribus alieno gravatus possù religtonem tn-
In eli~en. parentibus inconsultis; sed ordinarie 10-
do religioso Quidquid tamen sit de hoc, recte dicit graviter indigentibus. Si vero votum ha- gredi? - Adsunt tres sententiae:
statu, non quendo, valde errare si participes eos fa.
expedi t eos Pater Pinamonti in aureo Libello, cui ti. beat religionis, in tali casu non posset Prima sententia cum Gersonio, Palao, Aeregra..
consulere, ciant de sua vocatione, ob periculum cui vatus,juxta
tulus: La vocazione vz'ttorzosa,.cap. 3)quod differre per longum tempus sine dispen- Valentia, Suarez a), Reginaldo, Molina, alias, ne ..
se exponunt se ab illa averti. Et hoc utì- quit ingredi
circa electionem status relz"gzost~ nec te- que confirmatur ab exemplo tot Sancto-
satione. - Ita Salmant. a) cum Sanchez b), Bonacina, etc., apud Salmant. I, et Holz- reli&,ionem.
nentur, nec expedit quod filii consilium Suarez C), Palao d), Azor e), Pellizzario c), mann 2, absolute negato - Quia hoc esset
rum, quorum discessus, parentibus insciis
genitorum expetant. Quia in hoc non tan- Bonacina f). contra naturale praeceptum justitiae, lu-
aut invitis, Deus etiam miraculis appro-
tum ipsi nullam experientiam habent, sed bavit et benedixit. ldemque sentit doctus cersoe., opusc. An ucea: debilis gravato intl'are reti- Iib, lO, n.255.. Molina, de]ust.et ]ure,tract. 2, disp, 758,
etiam quia parentes ob proprium commo- Pater Elbel 6, dicens: Sz· filtus se sentiat gionem• • Palaus, tr. 16, disp.l, punct, 7, § 4, n.7. Valent., conclvL> Bonac., disp. 1, de Restìt., qu. ult., punct, 2, § l,
dum mutantur in hostes; ut ait S. Tho- in 2 = 2ac , disp. 5, qu, 6, punct. 7, v. Praeter bas• . Regin.,
4
n. 1.. l Tr, 13, cap. 1, n. 289. - • De Restit., n. 518.
a Deo vocatum, V. g. ad statum clertcalem
mas-, loquens de vocatione religiosa: Fre- aut reltgt'osum, stmulque advertat paren-
quenter amz"ci carnales adversantur pro- tes ùi aegre laturos, et ex carnali affectu
fectui spz"rt'tualt: Etenim frequentius pa- jure naturali debet filium alere et sustentare... omittendum esse religionis ingressum; pro
alti'sve futz1ibus mott'vz's sese opposau- Immo non solum tempore necessitatis, sed sororum vero necessitate, si periculum ìmpu-
rentes malunt filios perire cum eis, quam ros, etc., non tenetur eos...consulere ; qutn ante ìpsam providere debet, ne filio necessa- dicitiae incurrunt, ait caritatem suadere, utì
salvari sine eis, ut dicit S. Bernardus 2. consultzus aget rem totam celando paren- ria in educatione desìnt s , earum pudicitìae consulatur, sive committ~n­
Unde exclamat: O durum patrem, o sae- tt'bus..., veluti haud obscure nobt's znnut't 70. - a) Salmant., tr. 15, cap. 3, n. 54, do eas alicui fidae et honestae personae, srve
vam matrem I O parentes crudeles et im- Salvator noster, dum, Matth, VIII, dt'sCt~ haec dicunt de fratribus et sororibus, qui non ingressum ad tempus differendo. At, parto2,
pios I zmmo non parentes, sed perempto- pulum reprehendit, eo quod notuerù, tn- amplius sub parentum cura vivunt; et negant lib. 2, cap. 40, qu. 8, negat differendum esse
propter horum gravem necessitatem differen- propter gravem necessitatem fratrum .vel so-
res ; quorum dolor salus ptgnort'sl quo- tUttupatris sepeùendi, Chrz'stum vocantem dum esse, tametsi differri possit et etiam rorum, « nisi forte propter aliquas circum-
rum consotauo mors filti" est. - Hinc sic t71z"co sequi. omitti ingressus in religionem. Si vero quis stantias sit necessìtas valde gravìs- ;differen-
advertit Porrecta, apud S. Thomam 3: Sz:... votum religìonis habeat, negant eum posse dum autem propter necessitatem extremam
An autem peccent graviter parentes omittere absque dispensatione; bene tamen vel quasi extremam; et eodem casu posse
vult Dominus, anzmam a se ad se uoca- avertentes filios a religione? - Vide infra, differre posse ajunt. Et auctores citant, prae- differre, si votum ingrediendi habeat,
tam oblz'vt'sa:.. patrem domumque patrz's n.77. termisso Bonacina. f) Bonacina a Salmant, non citatur, et
efus, suggerz't utz"qtee per hoc) quod ooca- 69. - E converso docet S. Thomas 7, Parentes, b) Sanchez, Decal., lib. 4, cap. 20, n. 29, dicit, de Praec. decal., dz'sp. 6, punct. 5, n. 4:
tus ab z'pso.... ad reltgzonem..., non debet non licere parentibus religionem ìntrare, quandopos, cum Salmant. consentit, casu quo ille non ha- •Propter fratrum, sororum...necessitatem non
sint religio- beat religionis votum. Si autem habeat, ita di- extremam, sed tantummodo gravem, non te-
suorum carnalz"um.... consz1zum interpo- non solum cum filios in necessitate gravi nem ingre~
stinguit: Si tempus non sìt praefinitum exse- neri sub mortali a religione abstinere » ~
nere talt's vocatzom's exsecuuonc Et S. Cy- relinquere deberent, sed etiam si omnino di. cutioni, necessitatem gravem fratrum aut so- 71. - a) Suarez, tr. 7, lib. 5, cap. 7,1t. 12,
rillus, apud eumdem S. Thomam 4, expli- praetermittere deberent eorum curam, id rorum, justam praebere causam differendi, ex parte tenet secundam sententiam, quam
cans illud: Nemo mittens manum suam est, non protnso (sunt verba S. Doctoris) n. 31; si praefixum sit tempus,. necessi~tem scilicet S. Alphonsus infra probabìlioremjudì-
ad aratrum, et respiciens retro, aptus est qualiter educare possmt. - Hoc tamen magnam sororum, quae eis penculum impu- cat: scribit enim: • Prima... [opinio, quae hìc
dicitiae afferat, justam pariter esse causam exponitur] in rigore juris videtur vera, si
regno Dd (Luc. IX, 62), inquit: Asptci:.... intelligitur, ut dicunt Salmant. 8 cum Sua- differendi, n. 32; at citra id periculum, sicut tamen cum debito moderamine judicio viri
retro, quz' dz7atz'onem quaert't.... cum pro- rez, Palao a), Pellizzario, de filiis non eman- pro magna fratrum necessitate, negat se au- prudentis accipiatur... Considerando... id quod
pinqut's conferendz: - Ideo S. Thomas 5 cipatis, quos parentes nequeunt in sae. dere id concedere; esse tamen justam, n. 33) est per se, videtur pro regula statuendum, ut
absolute vocatos animadvertit, ut diligen- causam dispensandi in dilatione. debitum justitiae solvatur, si moraliter potest,:
culo relinquere, quin eis provideant de c) Suarez, de Religz'one,tr.,7,lib. 5, cap.?, priusquam per ingressum religionis h~mo
ter caveant ne de sua vocatione consilium necessariis tam ad sustentationem quam n.4, concedit posse eo casu dlfferre vel omlt· fiat inhabilis ad illud solvendum. Quod etiam
a parentibus accipiant: Ab hoc consz7z'o ad instructionem morum. Secus autem de tere non tamen teneri ad exspectandum longo in debito pecuniae verum habet, quia hoc
przmo quidem amovendi sunt carnt's pro. filiis emancipatis, quos parentes, ordinarie tempore. Quod si vo~m ingr~di~ndi. habeat, debitum in conscientia etiam cadit in ipsam
pinqui/ dicitur enzm: Causam tuam tracta loquendo, nec alere nec instruere amplius esse justam causam dlSpensatioms, stne qua personam: unde si non possit statim solvere,
cum amz'co tuo... Propznqui autem carnt's non licet praetermittere, n. S, - Idemque tenetur quamprimum possit; et li~et actu.non
tenentur, nisi filii per accidens gravi ne- tenet Pellizzarius, tr. 2, cap. 4, n. 44 et 45. habeat, si habet in spe et potentm prOlama,
in hoc propost'to amid non sunt, sed po- cessitate laborent. d) Palaus, tr.16,disp.l!punct. 7, § 5, n.12, tenetur suam industriam adhibere ut salvat.;.
tzus znzmid,' secundum z7lud quod habe- 70. - Fratres autem et sorores non Fratres casu quo votum non ads1t, cum Suarez con- Hoc autem ita moderandum est, ut necesse
tur Micheae, VII: Inimici hominis dome- licet deserere in necessitate extrema. Sed et Sorores sentito Si autem votum adsit, scribit, n. 13: sit spem illam solvendi debitum esse mora-
extreme in- liter certam; nam propter spem dubiam no~
stici ejus. digentes, • Ob nullam fratrum vel sororum gravem
licet in gravi; quamvis ratione caritatis non relin- necessitatem differri posse propria auctoritate debet quis obligari cum tanto onere». Addit
quendi. tamen non esse obligandum adexercendam
l 2' 2", qu. 189, art.lO, ad 2.- , Epist. 111, num. 2;
votum pro determinato tempore factum... Si
ad2. - • Opusc. 17, cap. 9, v. f.- , Part.3, de4' Praec., autem votum absque ulla temporis determi· mercaturam neque artes viliores aut sibi in·
Migne, Patrol. lat.,tom.182, col. 254. - •In2'm 2",qu.189, confero 19, deOblig. pietatis. n.538. -' 2'2",qu. 189, art. 6.
art. lO, appendo - S. ey,-tl/. Alex., in Luc., cap. 9, i. L; - • Tr. 15, de Statu relig., cap. 3, n.52.. Suar., de Relig., natione emissum est..., ex necessitate fratrum decentes, neque ad mendicandum; deinde sic
cfr. Migne, Patrol. graeco·lat., tomo 72, col. 663••• Loc. cit., tr.7, lib.5,cap. 6, n.1et 2.. Pellissar., tr. 2, cap. 4, n. 43. et a fortiori sororum .extendi tempus obliga- pergit: • Unde si aliter non posset solvere,
tionis potest, pro eo prudentis arbi~io. Unum censeretur simpliciter impot~ns; ~i ~.en
tamen est omnino certum: supradlctam fra· aliunde sit certa spes solvendi ordinana tn-
69. - a) Palaus, quamvis a Salmant. hic trum necessitatem praestar~ sufficientem cau· dustria et decenti ac honesta actione, non
revera citetur, haec tantum, tr. 16, disp. 1,
de obligatione filii comparatione parentis, di- sam dispensationis concedendae». video c~r propter solam temporis dilationem
cenda sunt efficaciusde parente comparatione e) Azor, parto 1, lib. 12, cap. 1, qu. .8, a admittenda sit excusatio per se loquendo:
pUnct. 7, § 5, n.ll, scribit: • Quae dicta sunt filiiin gravinecessitate exsistentis. Quia parens quod ideo addo, quia si interveniat speciale
Salmant. citat., negat pro fratrum neceSSItate
S. ALPliONSI, Opera moralia. - Tom. II. 32
 498 LIB. IV. -
crum spirituale quaerere cum damno ere-
ditoris, cui debitor ex justitia solvere
tenetur.
Juxta a- Secunda sententia, quam tenent San-
Iios, distin-
guendum. chez 1 cum Majore b), Navarro, Azor, et
Salmant. 2, distinguit. Et dicit quod si de-
bitor in saeculo manens, brevi tempore
probabiliter et sine magna difficultate
acquirere sua industria possìt quod debet,
vel notabilem debiti partem ut solvat;
tunc tenetur exspectare. Secus, si dìu
exspectare deberet, vel si sine notabili dif-
ficultate satisfacere non posset. - Quale
autem tempus censendum sit breve? Major
putat triennium; Sanchez autem cum Na-
varro, biennium.
]uxta a- Tertia vero sententia absolute docet
lias, potest
statim in .. debitorem statim posse religionem in-
gredi.
gredi, bona sua creditori cedendo. -
Hanc tenet S. Thomas 3; et euro sequun-
tur S. Antoninus, Silvester, Cajetanus,
Paludanus, Tabiena, Angelus, Armilla,
Aragon, etc., apud Sanchez 4; ac proba-
bilem putat Sà, Et hoc, etiamsi solutio
promissa fuerit cumjuramento; ut notant"
S. Antoninus, Silvester, Tabiena et Sà. -
Ratio S. Thomae haec est: Propter pecu-
nz'am... persona liberz' homùds secundum
jura dvz'lz'a non obùgatur , sed solum
CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
sona debitoris non sit creditoribus obli-
gata;alias, ait, inique debitor carens bonis
in carcerem a judice detruderetur. - Sed
respondetur quod obligatio personalis quae Explica-
tur ratio
inest debitori, non jam est ratione perso- S. Thomae.
nae, sed ratione bonorum; ut docet S. Tho-
mas 7, et prout certum asserunt Salmant.v,
Unde, supposito quod debitor in saeculo
maneat, et liber potensque sit bona acqui-
rere, bene remanet sua persona obstricta ad
bona acquirenda,cum possit sine magno
sui detrimento; et tunc remanet obligata
persona debitoris, non jam directe ratione
sui, sed indirecte ratione bonorum ad
quae acquirenda potens est: cum tenea-
tur tunc non solum dare quae habet, sed
etiam procurare possibilitatem solvendi,
dum potest acquirere sine magno damno
suae libertatis. Secus tamen dicendum,
supposito quod velit saeculum relinquere,
et Deo se totum dicare in religione; ubi
impotens redditur ad solvendum; tunc
enim liberam habet personam, ut de ea in
Dei obsequium disponere possit: et quoad
debitum solvendum, sufficit si omnia sua
bona creditoribus cedat. Alias, si in sae-
culo manere teneretur, esset directe et .
per se obligata persona debitoris ob pecu-
niam debitam: quod absolute negatur;
DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM.
subeundi, in saeculo manendo, periculum
aeternae salutis; nemo enim in contractu
cum hoc onere praesumitur velle se obli-
gare. Et sicut quis non tenetur in saeculo
manere ad servandam promissionem ma-
trimonii (nisi per eam copulam extorse-
rit): ita nec etiam qui debitum contraxit.
Et hoc, etiamsi debitum sit ex delicto, ut
tenent Salmant. 1 cum aliis; quia pariter
iste debitor non est obstrictus curo tanto
onere, ut religionis meliori statu privari
debeat, . dicit Croix cum Sanchez et Dicastillo, hoc
Tres opi- Hae tres sententìae sunt omnes pro-
niones pro-
babiles; se- babiles. - Sed probabilior d) mihi videtur
eunda, pro-
babiliorsub
modo.
secunda: modo ex illa brevi mansione in
saeculo non immineat probabile pericu-
lum incidendi in peccata, vel amittendi
vocationem ad relìgìonem,
Conveniunt autem DD. ad dicendum
quod praedicta quaestio currit, cum debita
Debita in-
certa non
sunt certa. - At si incerta sint, procul
prohiben t dubio statim debitor religionem ingredi
abingressu,
potest. Quia, cum obligatio elargiendi de-
bita incerta pauperibus non sit ex justitia
et jure naturali, sed ex pietate et jure
ecclesiastico (ut probant Salmant. 2 cum
Lessio, Vasquez, Baàez, Villalobos, Le-
desma, etc., contra alios): ideo bene talis
debitor potest, omissa restitutione, reli-
499
bent rationes, antequam debita solverint
aut rationes reddiderint. Et licet Cle-
mens VIII inhabilitatem abstulerit, reli-
quit tamen prohibitionem. - Hoc vero Quomo-
doirttelli-
intellìgendum, ait Croix 5 cum Sanchez, genda.
Dicastillo et Illsung, de iis qui aliter non
possunt satisfacere, nisi in saeculo ma-
nendo, et a quibus sperari potest solutio;
item si magna sint debita, superantia fa-
cultates proprias, cum dicatur in bulla:
ingenti aere alieno gravatis. - Praeterea
non procedere pro monialibus, nec pro
equitibus ordinum militarium; quia hi in
odiosis non comprehenduntur nomine re-
ligiosorum. - Insuper, neque pro iis qui
gravantur debitis tantum incertis; nec
pro iis qui sine culpa gravi inciderunt in
impotentiam (nam bulla est tantum pro
dilapidatoribus, ut notat Croix 6 cum Di-
castillo); nec pro debitoribus ratione do-
nationis. Croix cum Sanchez. - Prae-
ceptum autem de reddendis rationibus
intelligitur de rationibus valde litigiosis,
intricatis, fraudulentis, daturis causam li-
tibus. Croix cum Dicastillo et Illsung.
Professio
Si vero quis debitis gravatus jam reli- gravati
de-
gionem professus fuerit, valet professio; bitis valete
ut Croix 7. - Nec praelatus tenetur tunc teneatur Ad quld

res: quz'a persona Hberz' hominzs superat quia libertas hominis omnem aestimatio- gionem petere; cum nihil sit tampium, de justitia licentiam ei dare ad laboran- Iatus,
tune prae-

omnem aestzmationem pecuniae. Unde h: nem pecuniae excedit, ut loquitur supra quam se suaque omnia Deo in religione dum ut satisfaciat. Croix 8 cum Lugo et
cite potest, exhz'bz'Ns rebus suis, reHgzo- S. Thomas. - Adde (et sic respondetur tur Responde- dicare. - Ita Sanchez 3; Lug-o, Suarez, Navarro e). Tenetur tamen ex caritate, si
rationi Palaus, etc. cum Salmant. 4.
nem z·ntrare,. nec tenetur in saeculo re- rationi primae sententiae) quod praece- primae seno nullum inconveniens obstaret.
tentiae. Decreta Advertenduro tamen quod haec locum Regulae
manere, ut procuret unde deb#um reddat. ptum naturale non obligat quando debì- 'Pontificia 12. - « Resp. Il". Qui vovit religionem sequendae
de aere a- habent de jure naturali. - At Sixtus V, « tenetur ingredi secundum sequentes re- voventi re-
Ratìonem hanc rejicit Sanchez 6 cum tor nequit satisfacere, nisi cum tanto de- lienograva· ligionem.
Medina, dicens non .esse verum quod per- trimento suae libertatis, et cum onere tìs, per bullam datam anno 1587, reddit inha- « gulas:
biles ad religionem debitores qui dilapi- « lO. Non tenetur, immo nec potest li-
1 Decal., lib. 4, cap. 19, num, 8. - Nauar., de Regular., Tabiena, v. Religio, n. 12, qu.ll•. Angel., v. Religiosus, daverunt sua bona, vel qui deponere de- « cite ingredi ordinem in quo collapsa est
commento 1, nume 8, v. Ad primum, v. Ad secundum, et n.6. - Armitta, v. Religio~ num. 5. - Aragon, in 2-1'11 2-.e ,
v. Concludendum. itaque, - Aeor, parto 1, Iìb, 12, cap. 1, qu, 62, art. 8, causo 8 e:x:cnsans a restitut, ; et qu. 88, art. 12, 1 Tr, 13, cap. 1, n. 290. - 9 Loc, cit., n. 211. . Less., Mainardi. - l) Lìb. 3, parto 2, num, 444.• Sanch., Decal.,
qu, 5. - e Tr. 13, cap. 1, n. 287 et 290.- Major, in 4, disto 38, v. In solut. ad 1 argum. - 4, Deca1.,lib. 4, cap. 19, n. 7. - lib. 2, cap. 14, dub, 6, a n. 35. - Vasq., opusc, de Restit., lib. 4, cap. 19, num.24 et seqq. - Dicast., de just., lib.2,
qu, 17, conci. 3. - Sanch., loe. cìt., nume 8. ~ Nauar., de Sà, v. Reìigio, n."t, in edito genuina. - 5 Apud Sanchee, cap. S, § 4, a D. 7. - Banes~ in 2o. 2 qu. 62, art. 5, dub, 7. -
m 1le , tr. 2. disp. lO, dub. 8, n. 143 et 144.• Ilis., tr', 4, disp, 3,
Regular., commento 1, n.8, v. Quinto. - S 24 211e , qu, 189, Ioe. cito • S. Anton., parto 3, tìt, 16, cap. 2, § 3. - Silvest., Villal., parto 2, tr, 11, diff. 13, n. 7. - Petr, de Ledesma, n. 275. - Croix, Ioe. cit., .n. 444. - Sanch., ice, cìt., n. 22
art. 6, ad 3. - S. Anton., part.2, tit, 11, cap. 2, § l,v. f.; v. Religio II~ qu, 4. - Tabiena, v. Retigio, n. 12, i. f.. et 23. - Dicast., Ioc, cìt., n. 140 et seqq, - 15 Lìb. 3, parto 2,
Sum., parto 2, tr. 8, cap. 12, post concl, 5, dub.L - 8 Deca1.,
et parto 3, tit, 16, cap. 2, § 3. - suoes«, v. Religio II, Sà, V. Religio, n. l, edito genuina. - 6 Decal., lib. 4, cap.19, lib.4, cap. 19, num, 4. - Lugo, de just, et Jure, disp, 21, n. 444. - Dtcast., de just., Iib, 2, tr. 2, disp, 10, dub. 8,
qu. 4. - Cajetan., in 2l1.m 2ae, qu. 189, art. 6, ad 3, i. f. - n.7. - Joan. Medina, Cod.. de Rest., qu. 3. caus.8, v. Ad D.62. - Suar.~ de Relig., tre 7, lib. 5, cap. 7, n.l. - Palaus~ n. 147. - Croix, Ioc. cito • Smt.ch., Decal., lib. 4, cap. 19,
Paludan.• in 4, disto 38, qu. 3, art. 2, conel. 3, (n. 15.) - argumenta. - 'i 211 2o.e , qu, 189, art. 6, ad 3. n. 28. - Croix~ Ioc. cito • Dicast.~ Ice. cit., n. 153. - Il/s.,
tr. 16, disp. 1, punct. 7, § 4, n. 2. - • Loc. cit., n. 286. -
Sixtus V, bulla Cum de omnibus, de die 26 Novembr.I587, tr. 4, disp. 3, n. 280. - , Lib. 3, parto 2, n. 444. - • Loc.
§ 4; in Bullar. Rom. Mainardi. - Clemens VIII, breve cit., num. 450. - Lugo, de ]ust. et ]ure, disp. 21, num.82,
periculum propriae animae, ratione illius ex- via», ut explicat in resp. ad object.] in duo- In suprema, de die 2 April. 1602, § 3; in Bullar. Rom. v. Ultima.
cusabitur '. bus vel tribus annis, male agit religionem
b) Major, z'n 4, disto 38, qu.17, conci. 3, profitendo•.
prius membrum distinctionis habet, dicens: c) Salmant., tr. 13, cap. l, n. 224, id in- personam, ut ex ejus bont's, ea sibi quae e) Navarrus a Croix non diligenter alle-
«Sortes cedendo bonis suis, quae praecise nuunt, dicentes creditores personales eos esse, debentur, persolvantur ». gatus est; nam, de Regular., comment.2,
valent centum scuta, et debendo ducenta PIa- • qui solam personam debitoris obligatam d) Scilicet paulo probabilior, ut expresse n. 42, haec scribit: «Immò et si opus fuerit,
toni, quae Plato non remittit nec remittere habent, non vero ejus bona nisi indirecte, dicit B. Doctor in 6 editione operis Istru-
8
superiorem debere sibi facere facultatem sic
tenetur; quae potest solvere manens in sae- ,quia non habent hypothecam aut pignus in zione e Pratica, cap. 13, n. 27: • Pare al- laborandi, etiam multis horis deputatis ad
culo [.labore, haereditate, dono,vel alia justa illis, sed solum actionem habent adversus quanto più probabile •. divina vel alia officia monasterii, quatenus
 500 LIB. IV. -
« disciplina regularìs »: [Intellìge, quoad
observantias principaliores; ut Salmant."]
«idque, ob periculum perversionis. -
«Laymann 2.
«2°. Qui vovit laxìorem licite ìngre-
« ditur strictiorem; non tamen contra,
« quia minus praestaret quam promisit. -
«Quod si tamen profiteatur in laxiore,
«valida est professio, et liberatur a voto
« strictiorem ìngredìendì, Ratio, quia vo-
« tum solemne, quo fit personae traditio
« et religioni jus in personam acquiritur,
«derogat priori voto simplici, per quod
« nullum tale jus religioni strictiori erat
- acquìsìsum. - Laymann 3 ex S. Tho-
«ma, etc.
« 3°. Is qui vovit experiri religionem
« strictiorem, potest id commutare in
«votum profitendi et perseverandi in
«laxiore. Ratio, quia hoc melius est. -
«Laymann 4 ex Sanchez, etc. »,
Vovens re- Communiter DD. dicunt quod si quis
li~ionem,
ubìnam te· voverit religionem ìngredi, non tenetur
neatur n-
. gredì,
ì
CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
ea, teneatur zterum ingredi} si monaste-
rium postmodum velt't eunt admz'ttere?
Prima sententia affirmat; eamque te- Iios,juxta
tenetur
nent Laymann 10, Bonacina 11; et Sanchez 12 voto si ite-
rum reci-
cum Abulensi, - Ratio, quia votum non piatur.
est factum in favorem religionis, sed
in Dei obsequium; unde licet illa cedat
juri suo nolendo eum admittere, non
ideo tamen vovens liberatur a sua obliga-
tione.
Secunda vero sententia negat: quam omnino JuXla alios
tenent Palaus 13, Lessius 14, Suarez 15; et beratur a
voto.
Salmant.P cum Aragon, Pellizzario, Gar-
cìa b)} Diana et Bartholom. a S. Fausto.
Ratio, quia tale votum, quamvis emissum
in honorem Dei, censetur tamen factum
sub conditione: si non repelksr / ergo,
conditione non impleta, exstinguitur obli-
gatio. - Huic objicit Bonacina, nullam
conditionem reddere votum conditionale,
nisi explicite apponatur. Sed haec objectio
non videtur subsistere; non raro enim in
promissionibus conditio implicite appo-
DUB. V • ..., DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 501
lem vocant Salmant.", - Ratìo, quia qui nere non tenetur . Sz' vero z'n vovendo
vovet religionem censetur eam vovere sz'mplz"ct'ter de t"1zgressu relz'gùmz's cogi-
a- sub conditione probationis a jure con- tavz't} absque hoc quod cogitaret de lz'ber-
cessae; jus autem universe concedit in- tate exitus vel de perpetuz'tate remanendi,
gredientibus, ut possint sine ulla causa vùletur oòlz'garz' ad ingressum reHgz'onz's
pro libito religionem deserere, uti patet secundum formam jurz's commums, quae
ex cap. l} de regular., z'n 6 0 • est ut z'ngredzentz'bus detur annus proba-
liu;f~t~aa~~-. Secunda vero probabilior sententia, tionis ; unde non tenetur perpetuo z'n reti-
quam tenent Sanchez 2, Palaus 8, Suarez 4; gione permanere. - Recte autem B ad-
et Salmant. 5 cum Pellizzario, Garcia, Mi- vertit: Quod me quz' z'ntrat ut statim
randa d) et aliis, docet hunc a mortali exeat non vùietur satisfacere voto suo /
Ii-
non excusari. Ratio, quia votum relìgìo- quz'a z'pse z'n vovendo hoc non z'ntendz't.
nis non tantum obligat ad suscipiendum Et ideo tenetur mutare proposz'tum} ut
habitum religiosum, sed etiam ad Deo saltem 'velt't experzri an et' expedia: z'n
toto vitae tempore obsequendum. Unde relz'gz'one remanere: non autem tenetur
obstringit etiam ad profitendum: nisi justa ad perpetuo remanendum.
adsit causa egressus, puta si ille inveniat Quaeritur 3°. An, si quz's haòeat votum
religionem suis viribus imparem, ut ait pro/itendz~ et relt'gz'onem z'ngredz'atur anz:
.,'Sanchez. - Ad textum autem oppositum mo perpetuo manendz~ sed a rehgione
respondetur, illum loqui de iis qui reti- ejiciatur, quia judicatur ineptus ob insci-
gionem ingrediuntur tantum ad experien- tìam, aegritudinem et similia, lz'beretur a
dum, nullo tamen praemisso voto. voto? - Supponendum ut certum cum Vovens
pro:fiteri te-
Nisi vo-
vens inten-
Secus vero dicendum cum Azor 6 et Sanchez 9 et Salmant."; quod si is remisse netur ad di-
derit salurn aliis citatis apud Sanchez (ut supra), si ligen tiam

eam quaerere extra proprìam natìonem
vel provìncìam : vide Salmant. 5. - Fe-
mina vero quae vovit religionem, non
tenetur quaerere monasterium extra pa-
triam, et longe a suis; ut ajunt Palaus 6,
Toletus a),' et Salmant." cum Garcia a)} etc.
Ratio, quia regulariter non censentur fe-
mìnae religionem voventes ad id se obli-
gare; cum hoc gravem et novam ìnvol-
vat diffìcultatem. Ob quam Toletus a et
Garcia, ibid. 9, excusant etiam viros vo-
tum religionis habentes.
Vovens re· Quaeritur l°. An zs quz' vovert't reH-
ligionem et
ab ea semel gionem} et semet legt'tzme repellatur aò
repulsus:
1 Tr. 15, de Statu relig., cap. 2, n. 3. - • Lib. 4, tr. 5,
cap. 6, n. 5. - 3 Loc. cit., n.6. - S. Thom." 211, 2a e , qu. 189,
art. 8, ad 8. - 4 Loc. cito, num.7. - Sanch., Decal., lib. 4,
cap. 16, n.18. - • Tr. 15, cap. 2, n. 8. - • Tr. 16, disp. I,
punct. 3, n. 6. - 7 Loc. cit., n. 8. - 8 Lib. 4, cap. 17, n. 6.-
Hieron. Garda" Politico regu1., tr.2, diff. 1, dub.7, n.4. -
a Apud Salmant." tre 15, cap. 2, n. 8. - lO Lib. 4, tr.5, cap. 6,
n. 4. - n Disp. 4, de 2° Praec., qu.2, punct. 5, § 6, no 11. -
posset honeste illum ab eis excusare per prae-
dieta, et quia non dimittitur peccatum, nisi
restituatur ablatum».
72. - a) Toletus, liò.4, cap. 17, n. 6;
Garcia, Politico regul., tr. 2, dz'ff. l}.dub.,7}
n. 4} haec asserjlnt de quocumque, Slve VlfO
sive muliere, qui religionem voverit, ut notat
ipse S. Alphonsus inferius.
b) Garcia, loc.cit.} n.14} hanc sententiam
exponit, neque eam reprobat.
sita promittentes deobligat (juxta dieta
Lib. III) n. 720} v. Notandum).
Caeterum ìn hac quaestione probabì- sS.u sAlphon·
dìstin-
lius mihi videtur dicendum quod si talis guit,
vovens habeat probabilem spem se fore
in posterum recipiendum, non liberatur
a voto; secus, si nulla probabilis spes ap-
pareat,
Quaeritur 2°. An qut' st'mpltdter relt'..
gz'onem voverit peccet mortatùer, sz' post
z'ngressum sine causa aò ma egredt'tur?
Voverere·
Prima sententia negato Et hane tenent ligionem,
et
Bonacina 17; et Sotus C)} Cajetanus C)} Ara- egredi sine
causa, non
gon c), etc., apud Sanchez c),. et probabi- lethale,
xta alios.
ju-
Decal., Iib. 4, cap. 16, n. 71•• Abulens., in Numeros, cap. 30,
lI!
qu. 53. _ 13 Tr. 16, disp.l, punct. 3, n.IO. - " Lib. 2, cap. 41,
n. 44. _ 15 De Relig., tr.7, lib. 4, cap. 2, n. 7. - 16 Tr. 15,
cap. 2. n. 11. - Aragon, in Zam. 2ae, qu. 88, art. 3, § Circa
saluto ad 2, v. Est aliud dubz"um. - Pellizzar., tr. 4, cap. l,
n. 50. ~ Diana..parto 6, tr. 7, resol.52.· Barthol. a S.Fausto..
Thesaur. religiosor., lib. l, qu. 200. - Bonac.} disp.4, ?e
20 Praec., qu. 2, punct...5, § 6, n. 11. - 1'1' Loc. cit., n. 22.
c) Sotus, de Just. et Jure, lib. 7} qu. 2,
art. l} ad 3} V. Ex hac autem definitione;
Aragon, loc. cit.; Cajetanus, in 2 am 2 ae ,
qu. ult. (189)} art.4} ad 3 dub.} non citantur
a Sanchez, loc. cz'0 n. 90} pro hac opinione,
neque eam tenent. Quin etiam Cajetanus op-
positam tuetur, eam scilicetquae S. Alphonso
videtur probabilior; scribit enim: «Peccat
ergo uterque ingressus religionem, si ex sola
libertate retrocedat. Sed ingressus sine voto
e:x:periri.
se gesserit, tenetur mediocrem adhibere ut corrìga-
vovens non habuerit animum profitendi, diligentiam ut se corrigat; aliter a voto turo
sed tantum experiendi. Jdque expresse non fit immunis.
tradit D. Thomas 7, ubi sic docet: Sz' ergo Difficultas est, quando fam dilz'gen#am
vovens z'ntendz't se ootigare, non solum adhz'buerz't et repeltaiur: an maneat lz'ber
ad ingressum relz'gionz's} sed etiam ad a voto?
perpetuo remanendum / tenetur perpetuo Prima sententia affirmat, quam tenent Ejectus
post dili-
remanere. Sz' autem t'ntendz't se obligare Palaus H, Suarez o, et Garda apud Sal- gentiam, ju-
xta alios Ii-
ad t'ngressum reHgt'onz's causa expe- mant.P, qui probabilem putant. Ratio, quia beratur a
voto.
rz'endz~ cum lzoertate remanendz' vel non ìs qui promisit profìterì, non censetur se
remanendz'/ nzanifestum est quod rema- ad aliud obligasse quam ad media ordi-.
1 Tr. 15, cap. 2, num. 23. - • DecaI., lib. 4, cap. 16, - Sanch., 100. cito - • Parto I, lib. Il, cap. 23, qu. 6, v. f.-
n. 90. - • Tr. 16, disp. I, punct. 4, n. 2. - • De Relig., Sanch., Ioc. cit., n. 88. - 'l' 2l1. 2l1.C, qu. 189, art. 4. - S Loc.
tr. 7, lib. 4, cap. 3, n. 2. - • Tr. i5, cap. 2, n.24. - Pelo cit., ad 3. - • Decal., lib. 4, cap. 16, n. 108.- 10 Tr.15, cap. 2,
lissar., tr. 2, cap. 6, n. 22; et tr. 4, cap. I, n. 59 et 60.• n. 25. - n Tr. 16, disp. I, punct. 4, n. IO.- Hieron. Garcia,
Hieron. Garda, Polito regul., tr. 2, diff.5, dub. 7, n. 6 et 7. Polito regul., tr.2, diff. 5, dub.7, n. 9. - " Loc. cit., n.26.
venialiter tantum peccat. Ingressus autem ex videtur voto suo satisfacere, quia ipse in vo-
voto peccat mortaliter, quia ex voto inte1ligi· vendo non hoc intendit. Tenetur ergo mutare
tur se obligasse ad bona fide probandum, tale propositum,et religionem intrare animo
quod non servat». ut saltem experiatur an e:x:pediat sibi perpetue
d) Miranda, de eo qui vovit simpliciter in tali religione permanere». Et in fine arti-
ingressum, nec cogitavit de libertate exitus culi addit: • De quibus videndus est ibidem
vel de perpetuitate remanendi, scribit, tomo 1, Cajetanus, pulchra et mira de iis dicens quae
qu.20, art. 4, ex D. Thoma: .Videtur oblio ibidem videri poterunt ». Sed, uti notatum est
gari ad talem ingressum secundum formam hic supra nota c} Cajetanus dicit esse mortale
juris communis, quae est ut ingredientibus egredi sine causa.
detur annus probationis ad experiendum dif- e) Suarez, tr. 7. lib. 4} cap. 4} n. 16, po-
ficultateset asperitates. Unde inquit quod iste tius adhaeret sententiae S. Alphonsi: • Si
talis non teneretur perpetuo in religione per- causa [ejectionisJ, inquit, pendet ex voluntate
manere ». Supra quae Miranda dicit: • Hoc ipsiusmet voventis, tenetur illam auferre si
tamen intelligendum est cessantefraude.Nam potest, et illam ablatam esse religioni osten-
ille qui vovet et intrat ut statim exeat, non dere, ut iterum recipiatur et perpetuo reti-
 502 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 503

naria apponenda, quae jam apposuit, nec tur se voluisse obligare ad id quod sibi " 2". Professus regulam strictiorem , Et l°. Si subditus ex temeritate velle- tas Te'meri-
vellevi-
per ipsum stat quominus profiteatur. est moraliter impossibile. - Et hanc eam- « si ea non servetur in suo monasterio vz"tate vellet transire, puta si duceretur tas peten-
Probabi- tis.
lius ten::- ;'~r Secunda vero probabilior sententia ne- dem nostram sententiam tenent Lessius 8 «alìove ejusdem ordinis, nec sit spes re- ex ira alicujus offensionis acceptae aut
alium oru.- gat; et-hanc tenent Sanchez r-.Laymann ', et Palaus i), qui non bene citantur a Sal- «formatìonis, potest transire ad ordinem ex fine consequendi aliquod temporale
nem quae-
rere. . Bonacina g),. et Salmant. 2 curo Pelliz- manto pro prima sententia. "laxiorem in quo regula servetur: ita commodum. - In dubio tamen negativo Quid in
dubio.
zario. Ratio, quia hic tenetur procurare Per quantum autem temporis is qui « ut, considerato praesenti statu, ducat praesumitur recto animo procedere, ut
votum illud implere usque duro apparet votum habet religionis, differendo illud « vitam strictiorem. - Laymann 1 ex San- dicunt Suarez b) et Bonacìna b). In dubio
probabilis spes ìmplendi; idque non ex- exsequi, peccet graviter? - Vide dieta "chez, Rodriguez, etc. ". autem positivo standum judicio superioris
traordinarium, sed ordinarium est me- Lib. III, n. 221, v. Dicunt. Religio- Bene potest religiosus ex suo ordine tam subditi, quam praelati conventus,
s u s ,P0test
dium adhibere. Unde si ab illa religione 13. - ,,4°. Professo licentiam trans- Quid de transire ad ad alium strietiorem transire, petita li- nempe Generalis vel Provincialis; ut prae-
transitu ad strictior.em, Jactura or-
ejicitur, tenetur, mediocrem diligentiam « eundi ad ordinem laxiorem epìseopus, ordinem petita at ne- centia a suo praelato, quamvis negata. cipit Pontifex in eod. cap. Licet, - 2°. Si dinìs,
strìcdorem. gata Iicen-
apponendo, aliam religionem quaerere. « vel praelatus ordinis exemptus cum tìa, Ita S. Thomas 2 et doctores communiter, transitus redundet in jacturam vel z"nju-
Quaeritur 4°. An qui voverit profiteri, e consensu capituli, dispensative ex justa ex cap. Licet 18, de regular., ubi Inno" riam sui ordz"nz's...; quom'am... communts
possit a reHgz'one exire ex causa non « causa dare potest. - Laymann 9, Les- centius III sic praescribit: Postquam (mo- utz"Htas (verba textus) specz'alt" utz'lz"tatz'
jam urgenti, sed justa, nempe, quia talem " sius l0, Sanchez 11 nachus) a praelato suo transeundi licen- praefertur. Sed pro hujusmodi jactura,
vz"tam expertus sz't incommodam? « 5°. Professus, ad ordinem strictiorem, tiam postulaverz"t..., Iibere potest sanctioris non porro reputatur illa, quam perferret
Vovens Prima sententia affirmat; et hanc te- « petita (licet non concessa) praelatisui vz"tae propositum adimplere non obstante ordo ex privatione exempli illius boni reli-
profì teri po-
test. juxta net Diana 3, citans Sotum, Reginaldum, Le- « licentia, ex justa causa transire potest. proterva zndz'screti contradictione prae- giosi; nam si talis sufficeret jactura, ne-
alìos, egre-
di ex.causa desma, Aragon, etc.; eo quod tale votum « Quod addo, quia hujusmodi transitus latz: - Debet tamen subditus praelati mini transire ad arctiorem ordinem liceret.
non urgen..
ti. intelligitur emissum sub hac conditione, « sine causa temere fieri non debet. - responsum exspectare usque ad tempus, Nominejacturae intelligunt Salmant.vcum
si talis status conveniens sibi videtur. " Quod si autem fiat, spectanda est auste- quo superior valeat examinare an debeat Portellio, etc., si V. gr. monachus ille esset
Tenetur Secunda tamen vera sententia, quam e ritas circa silentium et solitudinem; id- vel ne licentiam ìmpertìre, doctor, vel arte peritissimus, ita ut ex
pro ii teri
cum Incom- tenent Sanchez 4, Laymann 5, Bonacina 6; " que, non tantum secundum institutum
ce~ti~riiesr;: Contra vero, re perpensa, tenetur prae- ejus deficientia religio notabile reciperet
modo non
intolnrabilì, et Salmant. 7 cum Cajetano "), Azor, Va- «regulae, sed etiam secundum observa- ne causa, latus licentiam concedere, statim ac videt damnum. - 3°. Si ex transitu ordo gra- Injuria or-
lethale. dinis,
lentia, etc., docet hunc teneri ad profi- "tionem praesentem. Probatur ex cap. nihil obstare. Praelatus (addit Pontifex) vem pateretur z"njurz'am sive dedecus, ita
tendum etiam cum incommodo, modo « Licet , de regularious . - Vide Lay- subdz"to szne difficultate et pravz"tate qua- ut deinde ab aliis notabiliter despiceretur:
non sit tale ut intolerabìle vìdeatur, - « mann 12, Lessium 13, Sanchez 14. ltòet debet transeundi Hcentt"am indulgere, vide Salmant. l0. Hoc dedecus ordinarie
Ratio, quia is ita vìdetur se voluisse ob- «Ex dietis resolvuntur hi casus: ne vùieatur propositum ùnpedz"re divznz"tus abesse censeo, si pateat alterum ordinem
stringere, ut non possit egredi, si ratio « IO. Canonici regulares ad monachos z"nspz"ratum. - Hinc communiter tradunt certe in regulae perfectione praecellere.
vivendi esset tolerabilis. Nam e converso, e transire possunt, non contra, cum relì- Suarez 3, Sìlvesterw.Pellìzzarìus 4, Palaus 5, Addendum, non licere monacho hunc Altera re-
ligione non
si diffìcultatem valde gravem experiretur, « gio monachorum austerior sito - Lay- Lezana 6, Miranda 7, Salmant.", etc., quod transìtum intentare, si altera religio quam acceptante ,
transitus il-
non tenetur permanere; cum non videa- « mann 15. praelatus graviter peccaret, si sine justa optat, nollet eum recipere; juxta praece- licitus.
causa licentiam denegaret; quìa gravem ptum Urbani VIII (ut in Bullario 11), qui
1 Lib.4, tr. 5, cap. 6, n. 13. - , Tr.15, cap. 2, n.26. - de 2° Praec., qu, 2, punct. 5, § 6, num, 22. - 1 Loc, cit.,
Pel1issar., tr, 4, cap. l, n. 64. - • Parto 2, tr, 17, resol. lO. - num. 23. - Asor, parto 1, Iib, 11, cap. 23, qu, 8. - Valent.
irrogaret subdito injustitiam, eum a per" dixit: Nullus permittatur ad arctiorem
So/us, de ]ust. et ]ure, Iib. 7, qu, 2, art. 1, ad 3, v. Ex in 211.m 211. e , disp, 6, qu. 6, punct, 4, quaest. 4, v. Unde fectiori statu retrahendo. Idque confìr- relt"gz'onem transire, m'sz'prz"us superz'orz"
hac autem defini/ione. - Reginald., Iib. 18, n.383. - Petr, recte. - • Lib. 2, cap. 41, n. 46. - , Lib. 4, tr. 5, cap. 6, matur ex verbis Innocentii relatis, ubi legz"tz'1ne constiterit eam relt'gz'onem para-
Ledesma, Sum., parto 2, tr. lO, cap. 3, dub. 7, v. Quartus num, 9. - 10 Loc, cìt., num. 103. - U Decal., lib.6, cap. 7,
casus. ~ Aragon~ in 211.= 21\e, qu. 88, art. 3, § Circa solut. a n. 53. - " Lib. 4, tr. 5, cap. 6, n. 9. - 18 Lib. 2, cap. 41, dicitur proterva contradictio praelati qui tam esse t1lum. redpere. - Sufficit au-
ad 2, v. Est aliud dubium. - • Decal., Iib. 4, cap. 16, n. 100 et 101.- " Loc. cit., n. 19 et seqq •• et n. 59 et seqq. - injuste licentiam denegat: Non obstante tem, si nullum obstet impediroentum, li-
n. 81 et 32. - • Lib. 4, tr. 5, cap, 6, n. 13. - • Disp. 4, 15 Loc. cit., n. 11.
proterva zndz'screti contradù:tz'onepraelatz: centia praelati conventus a quo petitur
Justae cau~ Diximus: znjuste. - Nam tres suIit transitus; ut Silvester 12, Peyrinus 13 et Sal-
sae negandi
Hcentiam: justae causae, ex quibus superior valet manto 14.
neatur; hoc enim semper tenetur procurare grediendi, quia vovens professionem «vovet denegare licentiam, juxta verba ejusdem Utrum autem transitus sz"ne petztz'one
vovens quantum in. ipso est: ad hoc enim te- perpetuam perseverantiam.; et ad dub. 3, Pontificis in citato cap. Lù:et. lz"cenfz'ae non solum sz't z1Hez'tus, sed etz'am
netur vovens, quamdiu obligatio voti non fuit .dicit de vovente solum ingressum: «Non po-
exstincta '. test ex sola ratione libertatis in jure scriptae 1 Lib. 4, tr. 5, cap. :6, n. lO, v. f. - Sanch., Decal.,lib. 6, 8Tr. 15, cap. 5, nume 68. - 9 Loc. cit., num.61. • Portel.~
f) Sanchez, loc. cit., n.l08, priorem sen- retrocedere; sed oporteret aliquam adesse con- cap. 7, n. 24 et 25. - Rodrig., Quaest. regnI., tomo 3, qu. 52. Dubia regulat.) v.Religionis transitus, n. 6. - 10 Tr.15,
tentiam veriorem existimat. ditionem non gratam, saltem istam, scilicet art. 5. - • 2" 2", qu. 189, art. 8. - • .De Relig., tract. 8, cap. 5, n. 61. - 11 Decreta S. C. Conc., de die 21 Sept. 1624,
g) Bonacina, disp.4, de 2 0 Praec., qu.2, quod probata religio parit sibi minorem for- Iib. 3, cap. lO, num. 17. - • Tr. 3, cap. 5, num. 139. - § 3; habentur in Bl1l1ar. Rom. Mainardi. - " V. Reti-
punct.5, § 6, n.25, ita sane tenet, scribens: titudinem roburque minus animi ad ipsius • Tr. 16, disp. 4, punct. 26, § 3, num. l. - • Sum., tomo l, gio IV, quaer. 8. - 18 Tom. 1, qu. 1, cap. 24. - " Loc. cit.,
«Quivero vovit professionem,tenetur seipsum perseverantiam •. cap. 22, num. 13. - , Tom. 1, qu. 31, art. 6, conci. 1. - num.63.
corrigere, ut iterum recipiatur.... Si vero se i) Palaus tamen, tr.16, disp. 1, punct. 4,
correxit, et per ipsum non stat quominus re- n. 9, negat votum profitendi aliquid addere
cipiatur, potest in saeculo licite permanere •. voto religionis simpliciter; item negat ex per- 73. - a) Silvester, V. Re1igio IV, quaer.l, b) Suarez, Zib. 3., cap. 9, n.2 et seqq., de
h) Cajetanus, in 2 a m 2 ae, qu. ult., art. 4, severandi voto (ordinarie) obligationem nasci scribit: « Quae tamen [licentia] negari non dubio negativo non loquitut, quod sciamo Pa-
hanc sententiam innuit; nam ad 1 dub. dicit perseverandi in religione, «graviter difficili potest, si constet illam [religionem] esse ar- riter B6i:1acina, de Clausura, qu. 2, punct. 9,
votum profitendi aliquid superaddere voto in- et incommoda '. ctiorem '. § 3, dijj. 2, n. 2, dicit in dubio praesumen-
 504 UB. IV. :...- CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM. 505
Transitus,
non ;petita
invalùius? - Affirmant Lessius c), Azor ', ad Vigilantium, sic dicentis: Dicis: Si ingrediantur; ut habetur in can, Clericz~ proposito non esse impediendos, sed potius
licentm, va-
Iìdus,
Sanchez 2, etc. - At valde probabiliter omnes se clauserint,... quzs saecutares ho- causo 19, quaest. 1, ubi ex concilio Tole- ad perseverantiam hortandos et confir-
negant Suarez 8, Silvester d)," et Salmant. 4 mznes iucrifaciet? quz"s peccantes ad vzr- tano IV dicitur: Clerici qui monachorum mandos.
'":um Bonacina, Pellizzario, etc. Quia nul- tutes poterit exhortari, etc.? Respondet propositum appetunt,quz'a mehorem vitam 76. - Quaeritur 3°. QUtòUS caszòus lz:
lum jus habetur irritans hunc transitum; S. Hieronymus: Rara est oirtus , nec a sequi cupz'unt, lzòeros eis ab episcopis zn ceat episcopis ad reùgionem transire ?
et contra, ipse transitus de jure naturae plurzòus appetz"tur. monasterùs largzri oportet ingressus; nec jam supra dictum est ex D. Thoma 2, Episcopus
nequit reti-
valet, cum sit commutatio in melius. Haec omnia utì certa enuntiat noster interdici propositum eorum qui ad con- quod episcopi nequeunt deserere eccle- giosus [fier-i
sine consen..
74. - Hic plures utiles Quaestiones Summus Pontifex Benedictus XIV in sua templatzonzs desiderz'um transire nztuntur. siam assumptam, ob votum perpetuum su Papae.
adnectere oportet. epistola quae incipit· Ex quo ditectus , - Hunc et consimiles canones laudat et eam non relinquendi: nisi auctoritate
Quaeritur l°. An parochus possit licz"te edita die 14 Januarii 1747. - Attamen Tenetur approbat praefatus noster Pontifex; nec- Papae et ex justa causa, ut etiam expri-
episcopum
religionem ingredicontradicente episcopo? non dubitat idem Pontifex quin parochus certiorem non affirmat id non tantum intelligi de mitur in dicto cap. Licet. ~ Justae autem Causae
dimittendi
Parochus
potest in-
Omnino affirmandum, ex can. Duae omnino teneatur, non tam officzo (verba facere, religionibus vitae contemplativae, sed causae, ut episcopus possit ecclesiae suae episcopa-
gredi reli-
gionem epi-
sunt, causo 19, quaest. 2, ubi habetur: Sz· epistolae) et honestate, quamnaturalzs etiam activae. renuntiare (ut docet idem Angelicus, et tum.
scopo no- quz"s horum [clericorum] in ecclesia sua legis praecepto , certiorem facere episco- Grave de-
. trimentum
Declarat tamen quod episcopus bene habetur in cap. Nisz, de renunt.) sunt:
lente.
sub episcopo populum (scilicet proprz'um, pum de suo suscepto consilio, antequam ecc l e s i a e , posset revocare suum clericum a religio- JO. Ob defectum proprìum, scilicet si sit
justa causa
ut explicat a) Glossa) retmet, et saecula- religionem ingrediatur, ne grex sine cu- revocandi ne, si ejus ingressus gravi detrimento es- simoniacus, irregularis, vel indoctus, se-
clericum.
riter vzvit," sz· affiatus Spzrz'tu Sancto in stode deseratur. Si vero episcopus deinde set ecelesiae cui erat addictus, bis verbis: nex, infirmus. 2°.Ob defectum subditorum,
alz'quo monasterio, vel regulari canonica dissentiat, presbyterum non adstringet Quod vero fus certis zn casious certisque si in eis non possit proficere. 3°.Ob scan-
salvare se ootueri:..., etiam episcopo suo (ait Pontifex) quomznus religzonem zngredi de causzs compett't superiori ordznzs la- dalum aliorum; non vero si scandalum
contradicente eat lzòer nostra auctoritate. valeat. - Insuper decernit 7, beneficium Quando xioris, ut suum subdz'tum regularem, ad oriatur ex malitia aliquorum volentium
vacet bene-
Sic Urbanus II ad Rufinum b). Rationem non vacare nisi post professionem, et in- fìcium, strictiorem ordinem digressum, etz'ampost justitiam conculcare. - Quapropter dìcen-
autem hujus sanctionis dat D. Thomas 5, terim parochum fructus illius lucrari ac solemnem professionem zn eo emissam , dum quod episcopi sine aliqua ex praedì-
dicens: Obligatzo voti perpetui praefertu« si legitimo impedimento detineretur. Et repetere et revocare valeat.- idem sz'nzz: ctis causis nequeunt ecclesias renuntiare,
omni alz'i oblz'gationi,' oblz'gariautem voto idem statuit de omnibus aliis beneficiariis, iùer certis zn caszòus,J'ustzsque vigentibus etiam ad finem religionem ingrediendi.
perpetuo et solemnz' ad vacandum dzvznzs juxta opinionem traditam a Suarez 8 et causis, episcopo compett't, ut suum cleri- Et ita nec etiam possunt ecclesias per- Episcopus
nequit per-
obsequùs, competz"t proprie epzscopzs et Sanchez 9, etc. cum saecularem, ordzni regulari adscri- mutare,' uti expresse habetur ex can. 15 mutare ec-
reùgtosis. Presbyteri autem curatz'et archi- 75. - Quaeritur 2°. Quid dicendum de ptum, repetere possit. Hoc tradit clarissi: concilii Nicaeni I. Et idem habetur in clesiam,
dz'aconz' non obligantur voto perpetuo et so- clericis aut alzis benejicz'ariis non curatis? mus canonum doctor Innocentius IV, ad can. 5 concilii Chalcedonensis et in epi-
lemni ad curam anz'nzarum retznendam, Respondeo: Quamvis isti ex officio et Cleri ci saepe citatum cap. Licet, de regul., cufus stola. duodecima ad Anastasium. Ratìo-
quando ex-
sicut ad hoc oblz'gantur episcopi; unde honestate teneantur suos epìscopos cer- cusentur a haec suntverba: Clericus...potest transire nem affert S. Hieronymus 8, ubi memorans
certiorando ad religionem non petita licentia, etiamsi de praedicto canone 15 Nìcaeni, ait: Ne
epzscopz' praesulatum non possunt dese- tiorare de suo religionem ingrediendi pro- episcopo.
rere ... absque auctoritate Rom. Pontijiczs, posito; non peccant tamen (ut dec1arat contradicatur...; crederemus tamen quod vtrgznts pauperculae societate contempta,
ut habetur Extra, de regul. et transeun. noster SS. Benedictus XIV, in epistola posset eum repetere, si ex transitu suo dt'tzorzs adulterae quaerat amplexus. -
ad relig., cap. Licet. Archùiz'aconz' autem mox citata), si id omittant ob metum re- prima ecelesia gravem sustineret jactu- Merito igitur ait Cabassutius 4, has trans-
et presbyterz' curati possunt lzòere abre- verentialeni, ne forte ab ejus desiderii im- ram... Satzs t'taque provzsum estetz'am epz: lationes vetitas fuisse, quia vitio cupi-
nuntz'are epzscopo curam ezs commz"ssam, plemento revocentur. scopo, quifactum clerici suz~ ad regularz'a ditatis adscribuntur; cum nemo reperia-
absque specialz' lù:entz'a Papae. - Deinde Certum autem est, non posse episco- Episcopus, claustra se invt'to digressi, zmpugnare tur, qui a ditiore episcopatu ad pauperio-
nequit illo"
S. Thomas 6 affert textum D. Hieronymi pos impedire suos c1ericos ne religionem impedire. velt't. rem transeat. - An autem translatio epi.
Caeterum, cum accidisset casus quod scoporum vetetur de jure divino? Vide
1 Parto 1, lib. 12, cap. 14, qu. 6. - ' D.cal., lib. 6, cap. 7, qu.189, art. 7. - • 2" 2", qu. 189, art. 7, ad 2. Cfr. Migne, archidiaconus quidam ad Societatem Jesu infra, n. 104.
n. 95 et 96. - a De Relig., tr. 8, lib. 3, cap •. lO, n.22. - Patrol. lat., tomo 23, col. 351,lib. contra Vigilantium, n.15.
c Tr. 15, cap. 5, n. 67... Bonac.) de Clausura, qu. 2, punct.9, - 'Ibid., § Denique de. - • De Relig., tr. 7, lib. 5, cap. 16, transisset, et Effius card. Quirinus, con~ 17. - Hic autem oportet ad trutinam
§ 3, diff. 1, n. 7... Pelliaaar.) tr. 3, cap. 5, D. 100. - 5 211 2a e , n. 12. - • DecaI., lib. 7, cap. 4, n. 3 et 18. - querens quod se invito hoc fecisset, in- adducere duas alias Quaestiones summo-
tegro libello typis edito contenderet, ut pere quoad praxim scitu utiles.
Papa deelararet clericos rion posse sine Quaeritur 4°. An peccent gravt'ter pa- Parentes
avertentes
dum esse recto animo fieri. Si tamen eo casu verte 4: «Non potest repeti, inquit, si transi- episcopi licentia religionem ingredi; no- rentes qui avertunt filtos a statu religzoso liberos a re-
ligione gra-
superior licentiam deneget, recurrendum esse vit in casu licito, licet modo non servato; ster Pontifex respondit (uti in simili casu sine justa causa? viter pec-
ait, n. 3, ad praelatum supetiorem. secus, si in casu illicito». D. Gregorius l cuidam alii episcopo re- Si avertunt injuriose, per minas, aut canto
c) Lessius, Ub.2, cap. 41, n. 101, ex parte 74. - a) Verbum proprz'um, non est ex
tantum S. Alphonsi sententiae contradicit: Glossa stricte dicta, sed in margine additum sponderat), tales elericos, nedum a suo vim vel fraudem, nullus excusat eos a
«Si, inquit, non petita facultatetranseat, potest est; et, ut notat Richter in sua edito Corporis Concito Toletan., cap. 50. Celebratum fuit anno 633; Actio 15, can. 5; apud Labbe, tomo 4, col. 1688. - Epist.
reduci ad ptius monasterium, ut faciat quod juris canonici, est correctio ex Polycarpo. cfr. Labbe, tomo 6, et Aguirre, Concil. Hisp., tomo 2. - S. Leonis 14 (al. 12) ad Anastasium episc. Thessalonicen.,
jure debet... Si tamen non levitate animi, sed b) In titulo canonis haec ex Gratiano ha- l Epistolar. lib. 12, indiet. 5, epist. 35; cfr. Migne, Patrol. cap. 8; ap. Migne, Patrol.iat., tomo54, col. 674.- S Epist. 69,
matura deliberatione transivit, non est redu- bentur: «Urbanus Papa II, in capitulo S. Ruf. lat., tomo 77, col. 1245.- Il 2" 2Ile : , qu. 185, art. 4; et qu. 189, ad Oceanum, num. 5; ap. Migne, Patrol. lat., tomo 22,
cendus, ut aHi tradunt •. fini». In quod notat Richter: • Caput incertum, art. 7. - Angelicus, loe. cit., qu. 185, art. 4. - Concil. col. 658...... Notitia eccles. concilior., ad can. 15 concilii
d) Silvester, V. ReligioIV, quaer.l, v. Ad- et quod Urbano vix dicas congruere». N'icaen., apud Labbe, tomo 2, col. 77. - Concil. Chalcedon., Nicaeni.
 506 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO.
peccato mortali. - Si vero aversio fit tan-
tum precibus vel promissionibus, censet
Pater Suarez 1 hoc ex genere suo non
esse peccatum grave. Quia, ut ait, ex una
parte ibi non intervenit injuria: licet enim
filius grave damnum patiatur, non tamen
patitur involuntarie, sed libere consen-
tiens; ex altera, filius non inducitur ad
malum, sed tantum abstrahitur a bono ad
salutem non necessario.
Ersi aver- Sed omnino tenendum cum communi
tant sin e
traude au t doctorum sententia, hos parentes peccare
vi.
graviter, qui sive fraude aut vi, sive pre-
cibus, promissionibus aut alio modo, filios
a religione distrahunt. Ita Navarrus 2 curo
S. Antonino a), Paludano a), Silvestro a),
Angelo a), Tabiena a) et communì; item
Molina 8, [Contin.] Tournely 4, Abelly 5,
Salmant. 6, Anacletus 7, Sporer 8, Elbe1 9,
Mazzotta l0; Pater Concina 11 cum Soto b),
Petro Navarra c), Aragon b), Sayro et Le-
desma d); item apud Leandrum 12, Trul-
lench, Miranda, Fagundez, Bordonus et
Dicastillus. Et plures horum auctorum
damnant de mortali, non solum parentes,
sed etiam extraneos qui alìos avertunt a
statu religioso. Ratio, quia hoc non potest
esse sine gravi damno illius qui a reli-
gione distrahitur (ut fatetur ipse Suarez);
unde sive id fiat vi aut fraude, sive pre-
cibus aut alio modo, non potest a peccato
gravi excusarì, - Et idem Suarez videtur
1 De Relìg., tr, 7, lib. 5, cap. 9, n. 9. - • Man., cap. 12, a n.11. - Sayr., Clav., lib.7, cap. 7, n. 2; et lib.6, cap. 9,
n.
n.44. - • De Just. et Jure, tr. 4, disp. 51, 2, v. Secunda
vero parso- . . De 4,.0Praec. decal., cap. 1t art. 1,' sect. 2, Decal., lib. 4, cap. 1, dnb. S, n.2.• Miranda, Man., tomo l,
post concl, S, resp. 2. - • De 4° Praec, decal., § 7, n. S. -
• Tr, 24, n. 29, v. Tertlo, - , Tr. 9, de Praec, decal., disto 2, n. 14. - Bordon., de Professo regnI., cap. 12, qu. S2, n. 74••
qu. 2, n. 19. _. Tr. S, cap. 5, n. 21 _. Parto S, de 4° Praec., '. Dicast., de Just., lib. 2, tr.2, disp. 7, dub. 2, n. 20. - Suar.,
confer.19, de Oblig. pietatis, n. 588._10 Tr. 2, disp. 2, qu.2,
cap. l, v. Circa obligationem. - U Lib. 6, in Decal., cap. 6,
77. - a) S. Antoninus, parto 2, ti!. 2, cap. 2,
§ 1, V. Quantum ad 2, satis perspicue innuit
esse peccatum lethale aliquem a religione
avertere; dum asserit avertentemdamnum
causare, et debere ad religionem reducere
alterum sic avocatum. - Et fere idem habent
'Paludanus, in 4, disto 38, qu. 4, art. 1, concI. 4
(n. 13); Silvester, V. Restitutio m, qu. 1, V. Se-
cundum; Angelus, v. Religiosus, n. 64. - Ta-
biena etiam id habet, V. Restitutio, n. 11, si
nempe vel ille jam tenebatur ad religionem,
vel eum dolo retraxit: si vero aliter et pro-
pter bonum temporale eum retraxit, peccavit
.quidem, sed ad nihil tenetur.
b) Sotus, de Just. et Jure, Nb. 4, qu. 6,
art. 3, ad 2, concl. 2; Aragon, in 2 a m 2 a e,
tandem in nostram sententiam descende-
re, dum 18 sic concludit: Lice: verum st't
tune zii non esse tam grave peeeatum;
est tamen sme dubzo peeeatum multum
repugnans ordt"nt" caritatis , et respeetu
Dei, a eujus majori oosequio homo sepa-
ratur, et respeetu t"pszUs proxz"mz~ qut"a a
mafori bono z"mpedt'tur. Si igitur tale pec-
catum multum repugnat ordini caritatis,
quis dicet illud non esse grave? Haec au-
tem ratio comprehendit non solum paren-
tes, sed etiam extraneos.
Sed parentes avertentes filios a reli-
gione puto duplici peccato gravi delin-
quere. Nam, praeter peccatum contra cari-
tatem (ut vidimus), committunt alterum
peccatum contra pt'etatem: dum ipsi, ex
officio eorum proprio educationis, tenentur
sub gravi incumbere spirituali profectui
suorum filiorum, ut bene advertit Bona-
cina 14. - Non tamen propterea nego quod
plures parentes excusari possunt a mor-
tali, saltem per aliquod breve tempus, ra-
tione ignorantiae vel inadvertentiae, quae
de facili eis inesse potest ob vehementem
carnis affectionem erga fìlios,
18. - Quaeritur 5°. An et quomodo alt:
qut's a Deo uocatus ad religzonem peccet,
st" oocationem suamnegligat adz"mplere?
Respondemus quod negligere vocatìo-
nem religiosam per se non est peccatum;
divina enim consilia per se non obligant
n. 5, v. f. - " In 4 Praec., tr, l, disp.6, qu. 17. - Trull.,
qu. 16, art. S, concI. 2. - Fagund., Decaf., Iìb, 4, cap. 1,
de Relig" tract.7, lib.5, cap. 9, num. 9. - 18 Loc. cit.-
14 Disp. 6, de 4° Praec., punct. 6, n. 2.
qu. 62, art. 2, dub. 2, ad 4 argum., pecca-
tum esse ajunt contra caritatem, si absque vi
et fraude aliquis a religione avocetur; contra
justitiam autem, si fiat cum injuria.
c) Petrus Navarra, de Restit., Nb. 2, cap. 2,
n. 15 et seqq., peccatum sane esse asserit, si
importunis precibus fiat; mortale autem, si
vi aut fraude.
d) Petrus de Ledesma, de Statib., cap. 5,
conci. 9, dub. 2, v. Digo 2 et 4, dicit mor-
taliter peccare parentes qui vi aut minis fi-
lium a religione retrahunt, quando vocatio
moraliter certa est; peccare autem peccato
veniali gravi patrem qui persuasione id faciat.
Alios vero peccare peccato veniali gravi, si
quem a religipne retrahant.
DUB. V. - DE INGRESSU IN RELIGIONEM.
Per accì- ad culpam. - Id tamen, ratione periculi
dens est cul-
pa. aeternae salutis cui vocatus se committit,
electionem status faciens non juxta divi-
num beneplacitum, non potest ab alìqua
culpa excusari. Et quidem, si quis crede-
ret quod in saeculo manens damnationem
incurreret, tum ob suam fragilitatem quam
inter saeculi occasiones expertus est, tum
ob carentiam auxiliorum quae in religione
Item de haberet; non potest excusari a peccato
extraneis.
gravi, cum in grave discrimen salutis
suae se injiciat. Ita Lessius l, qui prius
Parentes dicit, eum qui nondum voto se obstrin-
duplici pec-
cato pec- xerit, non peccare si non ingrediatur reli-
canto
gionem ad quam est vocatus; sic tamen
subdit: Sz" conscientia dù:tet tz'bz' (quod sae-
pe accidù) te desertum z"ri a Deo, nisz" dz~
vz"nae voeatzonz' ootemperes ,. te periturum,
si manserzs z"n saeculo, etc." tune... pecca-
tum est non sequz' dzvz'nam oocationem.
Quando-
que excu-
Utrum autem szì z'n malo statu con-
san tur a scientia eorum quz', certi moraliter jam
mortali.
facti de vocatìone Dei ad religionem, nz:
tuntur szaz' suadere, manendo in saeculo
ve1 in illud redeundo, salutem suam ae-
que fàdle facere posse?
Periculum
vocati ad
Non videtur dubitandum quod isti ma-
religionem gno discrimini salutis se exponunt. Nam
et manentis
in saeculo. Habert 2, loquens de eo qui non suscipit
Neglige- statum a Deo sibi destinatum, sic ait: Non
re vocatìo-
nem, per se sine magnz"s dz'jfieultatz'bus poterz't saluN
nultum pec-
catum, suae consutere,. manebz'tque z'n corpore
Ecclesiae velutz" membrum t'n corpore hu-
mano suz"s sedz'bus m'otum, quod obducto
callo serotre uteumque potest, sed aegre
admodum et cum quadam deformz'tate.
Deinde recte conc1udit: Lteet absolute sal;
varzoposszt...., dijficz'le tamen z'ngredtetur
vz"am humz'lz'tatt"s et poenztentz"ae, qua sola
z"psz"patet z'ngressus ad vzìam. Ideo S. Gre-
gorius 8, scribens ad Mauritium impera-
torem, qui per suum edictum prohibuerat
ne milites fierent religiosi, scripsit hanc
1egem esse iniquam, cum pluribus coe1um
c1auderet: Nam plerz"que sunt (en verba
et ratio S. Doctoris) quz~ nz"sz' omnz"a relz~
querz'nt, salvarz' apud Deum nullatenus
possunt. Ratio autem hujus periculi est,
quia qui in saeculo manet contra Dei vo-
cationem, non habebit congrua gratiae
auxilia quae in religione Deus ipsi prae-
1 Opusc. de Statu vitae deligendo, qu. 8, num. 94. ,'-
• Tract. de Sacram. Ordinis, parto S, cap. 1, § 2, V. Nego
507
paravit: et ideo illis destitutus, difficu1ter
saeculi tentationibus resistet, et sic sue-
cumbens damnationem incurret. - Prae-
terea, si alter, qui vocato ad religionem
dissuadet ingressum vel suadet egressum,
etiam sine vi aut fraude, peccat morta-
liter (ut vidimus supra in Quaestione prae-
cedenti, n. 77, v. Sed omnmo, docere com-
muniter doctores, eo quod induceret vo-
catum ad subeundum grave damnum, lìcet
is omnino sponte illud patiatur): si ergo
qui alteri consulit ut damnum sibi inferat,
non éxcusatur a peccato mortali; nescio
quomodo poterit excusari ille ipse qui sibi
tale damnum infert.
Caeterum nolo in hoc puncto absolu- Testimo-
nia Scriptu-
tum judicium proferre: sapientibus illud rae.
remitto. - Interim Deum instanter roge-
mus ut ab hoc discrimine per suam mi-
sericordiam nos prorsus avertat; cum in-
numeris in eventibus funestis legamus in
historiis tragice exsecutas minas quas pro-
ferunt Scripturae in hujusmodì divinae
vocationis desertores. - In Isaia (xxx, 1)
enim habetur: Vae.filti' desertores.., utface-
retis eonsz1ziàn, et non ex me: et ordire-
mz'nz' telam, et non per spz"rtìum meum.
- In job, XXIV, [12, 13]: Deus z'nultum
abire non patz"tur. Ipsz' fuerunt rebelles
luminz~ nescierunt oias ejus. - In Prover-
biorum autem Libro id expressius legitur
in cap. I, v. 23 [et seqq.], ubi singula verba
animadvertenda: En proferam vobz"s spz:
rzìum meum (ecce divina vocatio)... Quz"a
oocas» et renuistt"s.... Despexistis omne
consz'lz'um meum... Ego quoque z'n z'nterzìu
vestro rùJebo, et sulJsannabo, eum vobz"s
zii q,uod tz"mebatz"s advenerzì. Cum z"rruert't
repentz'na céJlamtìas, et z'ntert'tus quasz' tem-
pestas z'ngruerzì: (tempestas nempe ten-
tationum et periculorum quibus saeculum
abundat) quando venerzì super vos trz'bu-
latzo et angustz"a: tune z'nvoeabunt me et
non exaudz"am. Mane eonsurgent et non
z'nvenz"ent me: eo quod exosam habuerz"1it
dz"scz'plt'nam...., nec acquzeverz'nt eonst1zo
meo, (nota quod loquitur Deus, non de
praecepto, sed de disciplina et consilio)
et detraxert'nt unzversae correptzonz' meae.
(Hic improperantur qui, parvipendentes
vocationem, dicunt in omni statu aeque
majorem. - 8 Epist. lib. 3, indict. 11, epist. 65j cfr. Migne,
Patrol. lat.) tom. 77, col. 663.
 508 LIB. IV. - CAP. I. - DE STATU RELIGIOSO. DUB. VI. - DE RELIGI05IS E]ECTIS ET FUGITIVIS. 509
secure salutem consequi posse). Comedent cationem religiosam negligunt, an merito « Illud acquiritur monasterio, cujus non [Cum Bonacina, Lezana, Palao et Salmo 6.
igitur fructus oiae suae, suisque consilti's expavescere debeant, utrum exsistant nec- « est membrum amplius; sed ecclesiae in Nec tenetur ad Officium divinum, nisi sit
saturabuntur. (En punitio eligentium sta- ne in malo statu. e: qua beneficium habet; vel Papae, si be- in Sacris; ut Salmant. 7. Idem dicitur de
tum, non secundum divinum, sed proprium Sed dices: Omnesne ìgitur tenentur « neficium non habet, et exemptus est; damnato ad triremes. Idem dicunt 8 Le-
consilium). Aoersio parvulorum interficiet religionem ingredì ut salventur? - Re- « quod si autem non sit exemptus, epi- zana, Bonacina, Sotus a), etc., de perpetuo
eos, et prosperitas stultorum perdet t"llos. spondeo, et distinguo: Si loqueris de non «scopo loci. - Laymann l ex Molina a) degente cum licentia extra monasterium;
(Ruent ìstì ad quamcumque 1evem saeculi vocatìs, utique non tenentur; quia Deus e et Lessio a). sed probabilius hoc negant Palaus, Sua-
tentationem, et ipsa saeculi bona servient In saeculo praestabit eis auxilia opportuna « Dixi: ejectus. Quia Jugitt'vos et apo- rez, Navarrus, cum Salmant. 9J - «contra
eisdem ad perditionem). Hinc S. Bernar- ad salutem. Si vero loqueris de vocatis «statas (iis exeeptis quae ex beneficio « Lessium b), Sanchez b), etc. - Ratio est, '
dus sic alloquitur vocatos ad religionem: dico teneri; quia Deus negabit ipsis au- « ecclesiastico accepta sunt), monasterio e quia talium observatio non comitatur
Qutiini perù:lt'tetur castùas z'n delt'czi's, hu- xilia quae in religione eis parata habebit e: acquirere verius est, si illud domìnìì in « simpliciter professionem votorum sub-
. ,
mz'lz'tas zn dz'vz'tzi's, pzetas zn negotzZs, ve- et quìbus destituti, licet auxiliis ordinariis «communi capax sit; sin minus, Sedi « stantialium, sed statum regularem, equo
rùas tn multt'loqut'o '.. caritas zn saeculo sa1vari possent, de facto tamen difficulter « Apostolicae. Ratio, quia monasterium, « ille est expulsus.
nequam; de medio Babylonz's fugz'te, et salutem adipiscentur: cum proferat S. Cy- « instar servorum, eos vindicare et redu- « 4°. Etsi non sit improbabile quod do- l.1.uanam
Ejectus,
ra-
salvate anz'mas vestras. - Ex his omni- prianus: Ordzne suo igz'tur,non nostro ar- « cere poterat, - Laymann 2 ex Azor b), " cent Navarrus et Azor, probatque Ro- tione possit
m ane r e in
bus velim ut sedulo perpendant ii qui vo- bitrio, virtus Sanati Spirz'tus ministratur, « Silvestro e), etc. », « driguez, ejectum tuta manere extra suum saeculo,
81. - « 2°. Ejectus per culpam, non " ordinem, nee teneri receptionem petere,
e: omnino solutus est voto obedientiae, « eo quod justae sententiae suae ejectio-

DUBIUM VI. e: etsi ejus exsecutio magna ex parte ces- "nis se conformare possit: contrarium
« set: quia earet superiore, a quo diri- « tamen communius est et probabilius.
Ad quid teneantur Religiosi ejecti et fugitivi. « gatur. Debet tamen illud servare in prae- « Ratio, quia, cum sit obligatus votis, te-
« paratione animi, si recipiatur. - Lay- « netur se qualificare ut vota sua conve-
79. Ob quas causas possint religio~i e religione ex:pel~i. - 80. Quae pqssint acquirere ejecti. e: mann 3 ex Navarro et Lessio. « nienter professioni exsequi possit» , [Ideo
Quae, apostatae. - 81. Ad quza teneantur ejecti. - 82. Ad qUt'd praelati teneantur A. quibus « 3°. Idem a reliquis monasticis obser- tenetur se corrigere. Salmant. 10J. " Quae
erga apostatas vel ejectos. obse r v a n-
t'iis libere- e: vantiis et regulis, ut a jejuniis, vìgilìis, e: ratio magis probat, si ordo ipsum revo-
tUT.
Causae ju-
stae expel- 79. - - Suppono religiosum justas ob re!igiosi propter delictum aliquod grave,
« « delectu ciborum et similibus, liber est. « ceto - Laymann 11 ex Silvestro e), San-
lendi reli- «causas e religione expe1li posse: l°. Si « etìam semel perpetratum, potuerint ex- « Laymann 4, Sà 5, Navarrus et alii », - « chez et Lessio.
giosum.
« in gravi vel pernicioso crimine exsistens, « pelli; jam tamen propter declarationem 1 Lib. 4, tr.5, cap. 13, n.2 et 3. - 2 Loc, cìt., n. 3.- cìt, cap. 12, n.7.• Bonac., de Offic. divino, disp, I, qu.2,
«notorie incorrigibilis appareat: in quo e: Urbani VIII editam anno 1624, per nulla :: Loc. cit., n. 4. ~ Nauar., id est Glossator Nouarr«, in punct, 2, n. 4. - Palaus, tr, 7, disp. 2, punct, 1, § 3, n. 4. -
«tamen casu, moniales perpetuo potius e: privilegia possint expelli e religione (ex- consil, 77, de regular.• Less., lib. 2, cap. 41, dub.15, n.U5. Suar.} de Relig., tre 4, lib, 4, cap. 17, n. 8. ~ Navar.} de
- " Loc. cìt., n. 5. - 15 V. Religlo, D. 40, in edito genuinis Horis canon., cap. 7, n. 20.. - 9 Tr. 16, cap. 2, num. lO. -
«carceri mancipandas quam ejiciendas « cepta Societate Jesu), nisi sint incorri- tantum. - Nauar., de Regular., commento 3, num. 46.- Navar.} consìl, SO, de regular., n. 2. - bor, parto 1, Iib, 12,
« putat Sanchez l. 2°. Si ob criminis infa- « gìbiles: tales autem non censeantur, nisi Bonac., de Clausura, qu, 2, punct, 12, § 3, n. 5. - Lesana, cap. 16, qu. 6. - Rodrig.} Quaest. reguì., tomo l. qu , 30,
« miam, sine gravi ordinis damno tolerari « unius anni jejunio et poenitentia in caro Sum., tomo l, cap. 23, nume 17. - Palau5} tre 16, disp. 4, art. 21. - 10 Tr. 15, cap. 5, n. 102. - U Lib. 4, tr. 5, cap. 13,
punct.23, n. lO. - , Tr. 15, cap. 5, n. 94. - , Tr. 16, cap. 2, n. 6. - Sanch.} Decal., lib. 6, cap. 9. n. 25. - Less.} lib. 2,
« nequeat. 3°. Si in admissione reticuerit « cere sint probati a). - Hoc supposito », n. lO. - • Apud Salmant., tr. 16, 1oc. cito . Lezana, 1oc. cap. 41, n. 111.
«impedimentum, vel essentiale, ve1 sal- 80. - «Resp. l°. Professus e religione Ejectus
« tem admodum grave, v. gr.lepram, etc.; « ob culpam ejectus, manet religiosus vo- ad quid te-
neatur. insuper Ordinibus constituto, dimittendo; ita non distinguit utrum monasterium sit capax
«ut docent Navarrus, Sà 2, Sanchez 3. « tisque adstrictus. - Laymann 5 ex com.
ut horum neminem et ipsi dimittere valeant, dominii necne; in reHquis tamen concordato
«Ratio, quia in re admodum gravi de ce- «muni. ut nunc dictum est, nisi ob culpam gravem, e) Silvester, V. Religio IV, qu. lO, in uni-
« pit, ita ut fraus dederit causam admis- « Unde resolvuntur bi casus: externam et publicam, et nisi culpabilis sit versum asserit monasterio acquiri quidquid
« sioni. - Vide Diana 4, ubi docet quod, « l°. Ejectus, rerum quas acquirit usum etiam incorrigibilis. Ut autem quis incorri- fugitivus acquirat.
«licet hactenus ex communi sententia- « et administrationem tantum sibi vindi- gibilis revera habeatur, superiores praemit- 81. - a) Sotus, de Just. et Jure, lib. lO,
tere debent distinctis temporibus trinam ad- qu. 5, art. 3, V. f., hoc pIane insinuat, scri-
« Sanchez, Suarez, Azor, Rodriguez, etc., « care potest, non autem dominium. Neque moniti0nem et correctionem; qua nihil pr9- bens: « Ea ratione qua quis est choro depu-
S. Bernardo) de Conversione ad clericos, cap. 21, D. 37;
ficiente superiores debent processum contra tatus, obligatur statas Horas persolvere; sed
• Parto 9, tr. 9, resol. 57. - Saneh., Decal., lib. 6, cap. 9. delinquentem instruere, etc.•. Decret. S.Congo quomodocumque inde amoveatur, ab eodem
Migne, Patrol. lat., tomo 182, col. 855. - S. Cyprian., de num. 5.. Suar., de Relig., tr. 8, lib.3, cap. 4, num. 11. _
Singularit. clericar., v. f.; inter opera spuria S. Cypriani Azor, parto 1, lib. 12, cap. 16, qu. S. Rodrig., Quaest. Epp. et Reg. Auctis admodum, de die 4 No- fit vinculo liber ».
ap. Migne, Patrol. lat., tomo 4, col. 867. - 1 Decal., lib.6·, reguI., tomo 1, qu. SO, art. 15. - Urbano VIII, decreta vembris 1892. b) Lessius et Sanchez hic a Busenbaum
cap. 9, n. 6, i. f.• Navar., Consil. 48, de regular., n. S. _ S. C. Conc., de die 21 Septembr. 1624, § 6, in Bullar. Rom. 80. - a) Molina et Lessius ad primum as- perperam allegantur; nam Lessius, lib. 2,
.. V. Religio, n. 34. - • Decal., lib.5, cap. 4, n.56 et 58. _ Mainardi. - • Lib. 4, tr. 5, cap. 13, n. 1, V. f. sertum tantum a Laymann allegantur: scilicet cap. 41, n.115; Sanchez, Decal.) lib. 6, cap.9,
bona ejecti,quoad dominium, ad monasterium n. 52, non modo non sunt huie sententiae
pertinere; usum vero et commoditatemeorum contrarii, sed expresse dicunt ejectum libe-
79. - a) Haec juris dispositio, sicut et ce· n.en~, sed .seryandae imponuntur etiam supe-
quae comparavit ejectus, ad ipsum ejectum . rum esse ab observantiis et monasticis regulis
. terae omnes contentae in decretis generalibus nonbus mstltutorum votorum simplicium, pertinere; quodrevera tenent Molina, deJust. quas Busenbaum hic commemorato
"quibus methodus ordinatur a superioribus et Jure, tr. 2, disp. 140, a n. 32; Lessius, e) Silvester rem satis innuitv. Religio VI,
quoties agatur de aliquo alumno, vota sim-
ordinum regularium servanda in expellendis plicia quidem sed perpetua professo,vel votis lib. 2, cap. 41, dub. 15, n. 112 et 113. qu.12, ubi scribit de ejectis et fugitivis: .De-
propriis alumnis, nedunr in suo robore ma- ò) Azor, parto l, lib. 12, cap. 16, qu. 8, bent requiri et compellireintrare, salva tamen
simplicibus temporaneis adstricto, ac in sacris
 510 LIB. IV. - CAP. l. - DE STATU RELIGIOSO.

«5°. Ejectus potest tuto in saeculo ma- «posterioris est, quia si ob justam cau-
« nere, si in monasterio non recipiatur, « sam possint ejici, ob eamdem etiam,
- nìsì religionem laxiorem inire malit: « postquam malitiose exierunt, poterunt
« quia aliam non vovit; neque per ipsum « non recipi. Laymann 4 ex Sanchez a), etc.
e: (ut suppono) jam stat quominus in sua re- « Dixi:fugz'tt'vos et apostatas. Quia per
e cipiatur. Ita Rodriguez, Laymann \ etc. « sententiam justam ejectos, etsi se corre-
« - ubi addit praelatos posse aliquem sub « xerint, necessario recipiendos negant
« conditione ejicere, ut vel aliam religio- « Sanchez 5 et Azor 6; affirmant Navarrus,
- « nem intret vel ad suam revertatur; immo « Molina 7, Lessius 8. Utrique probabi-
« etiam Ordinarii locorum ejectos ad hoc' « liter b) »,
« cogere possunt, Ratio est, quod tales non « Quaeres. An professus in uno mona-
« sine periculo et scandalo aliorum in sae- « sterìo possit cogi ut se transferat ad
« culo vivant. - Vide Laymann B lO. « aliud?
Fugitivi 82. - «Resp. Il". Praelati ordinum fu- « Resp. Posse, si plura monasteria fa- Quando
et aposta- possitimpo-
tae, 'quando « gitivos et apostatas requirere tenentur, « ciunt unum corpus sub uno capite. - ni transitus
a praelatis adaliudmo-
requirendi, « si absque gravi ordinis damno possint, e Secus, si singula subsint suis superio- nasterium,
« et non omnino incorrigibiles videantur. « ribus sub episcopo vel immediate sub
« Ita Sanchez 3. - Ratio prioris partis est, « Papa. Ratio, quia non vovit obedientiam
« quia jure divino et naturali tenentur « nisi in hoc conventu, - Laymann 9.
e praelati prospicere eorum saluti. Ratio «Vide etiam Sanchez lO lO.
Rotirig., Quaest. regul., tomo l, qu, SO, art. 21. - consil. 78, de regular., n. 3; et commento 2. de reguìar.,
1 Lib. 4 er,o, cap. 13, n. 8. - SI Loc. cìt., n. 9... 8 Decal.,
1 num, 36. - , De lust. et lure, tr.2, disp. 140, num. 36. -
lib.6, cap. 9, nume 18. - 4 Loc. cito, nume 7. - li Loc. cit., e Lib. 2, cap. 41, n. 112, v. Verius tamen puto. - D Loc,
num. 32. - • Parto l. Hb, 12, cap. l7, qu. 2. - Nouar., cit., n. lO. - 10 Decal., Iìb, 7, cap. 32.

ordinis disciplina,id est seeundum eonvenien- gitivi; et notetur quod quidquid isti acquirunt,
tiam regulae -. . monasterio aequirunt. Ejecti vero obstricti re-
82. - a) Sanehez hane posterioris asserti manent voto castitatis; sed quoad pauperta-
rationem non affert. tem,omnium quae acquirunt usus est ipsorum,
b) Hie addere juvat ea quae S. Alphonsus, dominium est monasterii. Et quoad obedien-
in Hom. apost., tr. 13, n. 4, de religiosis eje· tiam et regulas, ae etiam divinum Officium,
etis et fugitivis docet: «Ad haec omnia [sciI. ad ea non tenentur, usquedum erunt denuo
vota et regulam] tenentur etiam religiosi fu- aceeptati e ,
 CAP. II. - DE STATU CLERIC. - DUB. I. - DE BENEFIC. ECCLES. - ART. I.
CAPUT II.
De Statu Clericorum.
« Clericì generalìter dicuntur illi qui
« sacris Ordini bus vel prima saltem ton-
" sura sunt initiati. - Ad quorum statum
DUBIUM I.
De Beneficiis ecclesiasticis.
ARTICULUS 1.
QUID ET QUOTUPLEX llENEFICIUM ECCLESIASTICUM.
83. Quid est beneficium, -
Beneficium 83. - " Resp. I", Beneficium ecclesiasti-
'ecclesiasti-
cum, quid, « cum est jus perpetuum percipiendi fru-
« ctus ex bonis Ecclesiae, propter officium
« aliquod spirituale, auctoritate Ecclesiae
" constitutum. - Ita Laymann 1, Lessius 9.
«Dìcitur l°. Jus perpetuum: ad exclu-
« dendam vicariam et commendam tem-
« poralem: quae non sunt beneficia de
« quibus canones loquuntur.
e Dicitur 2°. Propter officium : quia
«in beneficio duo jura a se mutuo sepa-
«rabilia distinguuntur: - Primum est
« jus seu potestas exercendi muneris spi-
e: ritualis; estque simpliciter spirituale. -
e Alterum est jus percipiendi reditus eccle-
«siasticos: quod, etsi secundum se sit
« temporale, quatenus tamen fundatur in
«officio spirituali, eique annexum est,
« spìritualitatem aliquam partìcipat.
« Dicitur 3°. Auctoritate Ecclesiae, etc.:
« quia solius praelati est officia in Eccle-
«sia instituere, eisque proventus eccle-
« siasticos annectere; ipsiusque est dispi-
« cere quot et qualibus ministris Ecclesia
« egeat »,
Benefi· 84. - " Resp. Ilo. Beneficium dividitur:
cium saecu-
lare et re- " F. In saeculare, quod pro saecula-
gulare,
« ribus; et regulare, quod pro regularibus
" est institutum. Unde sine dispensatione,
« nec saeculare regulari, nec contra con-
e ferri potest. - Porro omne beneficium
«praesumitur esse saeculare: nisi pro-
- betur esse regulare, vel ex prima sui
1 Lib. 4. tract, 2, cap.!, n. I. - 'Lib. 2, cap. 34,
511
« cum multa pertineant, de quibus alibi
« agendum, hic agemus de beneficiis eccle-
« siasticis, Horis canonicis et aliis paucis ».
84. Quotuplex est.
« institutione, vel per possessionem paci-
e fìcam quadraginta annorum: per eam
« enim ex saeculari fit regulare, et contra.
« 2°. Beneficium alìud est duplex, aliud
« simplex.
«Duplex dicitur quod est cum admi- Benefìcìum
duplex.
« nistratione, ut papatus, episcopatus; et
« omnia quae dicuntur dignitatis, hoc est,
« quae habent praeeminentiam cum juris-
« dictione in foro externo, ut praeposi-
«tura, decanatus, archidiaconatus, ab-
" batia sive saecularis sive regularis, prio-
« ratus claustralis. - Item personatus,
" qui est eminentia in Ecclesia sine juris-
« dictione, v. gr. locus honorificus in
« choro, in processionibus, suffragiis fe-
« rendis, ut cantoria, et similes. - Item
" beneficia quae dicuntur officia, habent-
« que administrationem rerum ecclesia-
- stìcarum sine jurisdictione; ut custos,
« thesaurarius, primicerius, archipresby-
" ter. - Denique duplicia dicuntur bene-
« ficia curata; haec enim omnia duplici
« onere et cura constricta censentur, cum
«praeter recitationem precum omnibus
« comrnunem, habeant aliquam admini-
« strationem et eminentiam.
« Sz'mplt"cia dicuntur quae tantum sunt
Beneticium
simplex,
« instituta ad Officia divina obeunda, ne-
« que administrationem vel eminentiam
" singularem habent; ut canonicatus sive
« saeculares sive regulares, capellaniae.-
"Vide Laymann 8 et Lessium 4".
dub.I.-' Lib, 4, tr.2, cap. 4,n. 4.-'Lib.2,cap.34,dub. 2.
 DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. II. 513
512 LIB. IV. - CAP. II. - DE STATU CLERICORUM.
«ficium coeperit vacare, in dubio utrum cus, si lis sit inter patronos, v. gr. si non
e ante an post mediam noctem, qua ìncì- convenìunt in praesentando; vel si con-
ARTICULUS II. « pìt mensis papalis: si nemo sit in pos- tendìtur cuì competat jus praesentandi.
e: sessione, nec ulla provisio, praesumptio Salmant.« cum Azor, Zerola, etc., ex cap.
QUOMODO ACQUIRANTUR ET CONFERANTUR BENEFICIA.
«juris est pro Ordinario. Gonzalez a)} Quont'am, de jure patrono - Notant tamen
85. Quibus modis acquirantur beneficia. - 86. Quinam sint proprii collatores beneficiorum, « Barbosa a)} Bardi l ». Salmant, 5 curo Barbosa a), episcopum
- 87. Quid et quotuplex si! juspatronatus. - 88. Quando patronus teneatur praesen- 81. - « Quaeres l°. Quid et quotuplex tempus designatum posse per alias sex
tare. - 89. An pendente lite currat tempus praesentationis. - 90. Quid faciendum, « sit jus patronatus? menses prorogare, sed non amplius b)} ex
si multi praesententur. - 91. An peccent non praesentantes dignsores ad beneficia. ]us patro- «Resp. l". Esse potestatem praesen- cap. 2} de concesso praebend.
Certum est de promoventibus ad cardinalatus et episcopatus. - 92. Id certum est natus, quid
et q u o t u- « tandi ad beneficium ecclesiasticum va- 90. - « Quaeres Ill". Quid faciendum,
etiam de episcopis non elz"gentibus digniores ad parochias. - 93. Quid, si electio fit plex. 0
ad beneficia simpùcia. (Usque ad 96). - 97. An patronz' non praesentantes dignz'ores « cans, - Resp. 2 • Esse duplex, scilicet: « si multi praesententur?
peccent gravz'ter. - 98. An ad idem teneantur resignantes. - 99. Verior sententz"a. - « jus patronatus ecclesiastici, quod alicui « Resp. lO. Si patronus qui antea prae- Quid, si
100. An elz"gendz' dignz'ores ad praelaturas regulares. - 101. Vera sententia. - 102. An plures ab
c competit, quia ex bonis ecclesiasticis ; " sentavit Petrum, praesentet postea Pau- èodemprae-
electio dz'gni, omisso dignioyz', sz't ualida. - 103. Probabilior sententia. - 104. An epi- « et jus patronatus laici, quod alicui com- - Ium, velitque hunc praeferri, poterit sententur.
scopi dz'gnz'ores sz'1zt transferendi ad majores ecclesias. Et Mc, an translatio episco-
« petit, quia ex bonis patrimonialibus ec- « praelatus instituere utrum maluerit, si
porum vetetur jure diuino. - 105. Quid, si adsit justa causa. - 106. An eligentes
minus dignum teneantur ad restùutionem. Et cui. - 107. An sentenzia negatiua sz't « clesiam fundavit, vel dotavit, vel erexit, « patronatus sit laicus: quia tunc prae-
probabilis. - 108. An teneantur ad restitutionem id suadentes. - 109. Quid, si bene- « - Laymann,s ". « sentatio secunda non facit irritam pri-
ficium conferatur per concursum. - 110. An eo casu minus dzgnus electus teneatur 88. - - Quaeres Il". Quando patronus - mam, nec contra. Si tamen patronatus
resarcire damnum ecclesiae vel digruori. - 111. An examinatores teneantur denun- « teneatur praesentare, beneficio vacante?
tiare dz'gniores. " sit ecclesiasticus, prior tempore erit po-
Patronus, <Resp. Si patronatus sit laicus, teneri «tior jure, ex cap. Cum autem, de jure
quando te-
neatur e intra quatuor menses », [Ex cap. a) Quo· «patron. - Resp. 2°. Si ex duobus patro-
Beneticium
tribus mo-
85. - e: Resp. l°. Beneficia ecclesiastica « conferre. Ratio posterìoris, quia Papa est praesen- Quid, si
alli ab aliis
dis acquiri· « uno ex tribus modis communiter acqui- « supremus dispensator bonorum ecclesia- tare, nt'am} de jurepatron.], - «Si ecclesiasti- « nis, alter Petrum, alter Joannem prae- praesenten-
turo turo
« runtur: lO. Per electionem, v. gr. cano- « sticorum, et Ordinarius Ordinariorum. « cus, intra sex: [Ex cap. un.} § Verum, de « sentet, potest colIator conferre utri ma-
« nìcorum: vel etiam postulationem (quae « Potest autem Papa tribus modis be- Papa trio jure patron.} in 6°.- Si mixtus, etiam intra « luerir ». [Sed praeferre debet digniorem,
«est electio ejus qui non erat de capi- « neficia conferre: lO. Jure praeventìonìs; bus modis
beneficia sex, ut Salmant. 3J « intra quos, nisi fiat etsi a minore parte patronorum praesen-
«tulo, vel de jure non erat capax); et «2°.jure concursus; 3". jure devolutionis: confert. e praesentatio, beneficium fitliberum, ejus- tatum a)} ex cap. Quont'am} de jure pa-
c confirmatzonem superioris, si electum «de quibus vide Lessium 2 j ubi notat, « que dispositio pro ea vice devolvitur ad trono Vide alia infra, ex n. seq.J «Immo,
«vel postulatum idoneum esse intelli- «jure praeventionis et concursus, ad vi- e: eum cujus est instituere praesentatum e , « juxta Silvestrum b)} episcopus tunc tertio
« gato - 20 • Per praesentationem patroni " tandas lites, rarius Papam uti. - Immo, t:,teqv:~~,:!n~ 89. - Quaeritur hic: an currat tem- « conferre potest, eo quod patroni non
« praeviam, et institutionem subsecutam e per concordata Germaniae inter Sedem ~,::~/:,:: pus praesentationis , quando vertt't lz's e conveniant. - Resp. go. Si multi patroni
- Apostoticam et Friderìcum Imperato- sentatìonìs, super jure patronatus? « Inter se sint discordes, is instituendus
e a praelato ecclesiae factam, si praesen-
«tatus sit idoneus. Etsi vero patronus « rem, per constitutionem Nicolai V, quae Nega, si lis sit inter episcopum et pa- « in quem plures conveniunt. Vide Les-
« praesentato jus ad rem conferat, ita ut « incipit Ad sacram} etc.} alterni tantum tronum vel inter ipsos praesentatos. Se· « sium 6 et Laymann 7 ».
«beneficium alteri conferri nequeat; jus «menses Papae collationi reservantur, l De Consc., discept. 6, cap. 6, § 11, n. 4. - • Lib. 4, qu.12. - Zerola, Prax., v. Jus fJatronatus, ad 5. - • Lac.
«tamen in re et collatio beneficii per « scilicet Januarius, Martius, etc.; reliqui tr. 2, cap. 13, n. I et 4. - • Tr. 28, de Benefic. cap. unic., cit., n. 277. - • Lib. 2, cap. 34, dub. 8. - , Lib. 4, tr. 2,
n. 275. - ' Loc. cit., n. 277. - Asor, part.2, Iib.6, cap. 21, cap. 13, n. 18.
«institutionem datur. - So. Per collatto- «vero ordinariis collatoribus relinquun-
«nem lz'beram} quando beneficium solo «tur. Immo, si per tres menses, a die
«jure praelati datur, nec patronatus juri « notae vacationis, in loco beneficii nulla 86. - a) Hieronymus Gonzalez, in reg. 8 89. - a) Barbosa, loc.cit.}allego 72, n.143,
« subest. «dispositio vel gratia Papae appareat, Cancell., glosso 11} haec scribit: Quando du- quem SaImant. a1legant uti refert S. Alphon-
« Unde etiam beneficia ex modo con- «Ordinarius conferre potest. Similiter, bium est utrum vacaverit beneficium mense sus, dicit dumtaxat episcopum posse termi-
« ferendi dividuntur in electiva} patronata «mortuo Papa, quamdiu sedes vacat. ordinario an mense apostolico, praefertur pos- num prorogare.
« Lessius 3, Laymann 4. - Quod si autem sessor, n. 28; quando autem neuter possidet, b) Cap. Nulla 2, de concesso praebend.,
« et boera ». uterque tamen provisus est et constat de prio- statuit beneficia providenda esse infra sex
Episcopus
etPapacon-
86. - «Resp. Ila. In qualibet dioecesi, « Pontifex et Ordinarius eodem die idem ritate collationis ordinariae, praevalet col1atio menses; quodsi episcopo competat provisio
ferunt bene· « episcopus est proprius collator benefi- « beneficium diversis contulerint, et neu- ordinaria, n. 30; et hujus dicti rationem af- et ipse differat, capitulum providebit; si vero
ficia. fert, subdens: «Quoniam, non solum praesu- capitulo competat provisio et ipsum differat,
«. ciorum, nisi ex legitima praescriptione « trius collationis priol'itas appareatj prae-
«ferendus est qui [invenitur in posses- mitur reservatio ratione mensis, sed etiam providebit episcopus; demum si omnes ne-
« hoc jus alteri competat. Supremus au- debet concludenter probari vacatio de mense glexerint, disponet metropolitanus.
« tem et universalis collator omnium be- «sione, quia pro eo jus praesumit. Si apostolico, ut provisus a Papa obtinere possit». 90. - a) Cap. Quoniam 3, de jure patron.}
« neficiorum non patronatorum est Papa. «neuter est in possessione, praefertur - Barbosa, de Episc., allego 57, n. 13} dicit haec decernit: «Si forte in plures partes fun-
« Lessius l. - Ratio prioris est, quia epi- « provisus a Pontifice, ob dignitatem pro- judicandum esse pro possessore, quando du- datorum se vota diviserint, ille praeficiatur
« visoris. Barbosa et Bardi 5. Denique, si bium est de mense quo beneficiumvacaverit. ecclesiae, qui majoribus juvatur meritis, et
«scopus in sua dioecesi est moderator 88. - a) Praesens assertum probatur non plurimorum eligitur et approbatur assensu».
« sacrorum: ergo ipsius est officia sacra «ultima nocte mensis episcopalis bene- quidem ex cap. Quoniam, quod S. Alphonsus b) Silvester, V. ]uspatronatus, n.9, § Quar-
refertj sed ex cap. Si laz'cus} § Verum, eod. tum} id habet ex Panormitano, quem non
1 Lib.2, cap. 34, dub. IO} num.43 et 44. - 2 Loc. cit., dub. IO. - • Lib. 4, tr. 2, cap. IO. - Barbosa, de Olf. et tit. in 6 0 , quod S. Doctor hic infra allegat. reprobat.
n. 44. - Nicolaus ~ constit. Ad sacram~ 19 Mart. 1447, Potest. epise., allego 57, a D. 12~ - ~ De Consc., discept. 6,
S 4; habetur in Bullar. Rom. Mainardi. - • L0C. cit., cap. 6, § lO, ex cap. Si a sede 31, de praebend., in 5°. s. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. II. 33
 514 LIB. IV. -
91. - Hic oportet plures Quaestiones
discutere scitu maxime necessarias circa
collationem beneficiorum.
Quaeritur l°. An sit obligatz"o eligendi
dzgnz"ores ad beneficia.
Digniores Certum est l° nullo modo excusari a
sub gravi
ad e p i s c o- peccato mortali eos, qui promovent mi-
patum eli-
gendi, nus dignos ad episcopatus et cardina-
latus. - Habetur hoc ex Tridentino l,
ubi dec1aratur: Omnes vero et singulos
qui ad promotz"onem praeficiendorum,
quodcumquejus quacumque ratz"one a Sede
Apostolica habent, aut alz"oquin operam
suam praestant..., in primis meminerint,
nihil se ad Dei gloriam et populorum
salutem utz1ius posse facere , quam si
bonos pastores et Ecclesiae gubernandae
idoneos promoueri studeant; eosque alie-
nis peccatis communicantes mortaliter
CAP. II. - DE STATU CLERICORUM.
dat indignos, non vero aignos __ uet tan-
dem loquitur tertio, quando fit concursus.
92. - Certum est 2° quod episcopi ad Item, eli-
gendiad be-
bentificia curata pariter tenentur dignio- neficia cu-
res eligere. - Ratio est eadem quae rata.
supra declarata est, cum ad parochos
etiam pertineat salus animarum. Et hoc
pariter constat ex Tridentino 2, ubi dici-
tur: Ex hisque episcopus eum eligat quem
caeteris magis idoneum judicaverzt. -
Ex verbis autem Tridentini primo Ioco
relatis: quos Ecclesiae magis utz1es ipsi
judicaverint, recte inferunt cum S. Tho-
ma 8, Salmant.s cum Soto, Cajetano, etc.,
quod major dignitas eligendorum non
accipienda est absolute, sed respective
ad utilitatem Ecclesiae et fidelium.
Caeteris autem paribus, 'dicunt Sal- Quinam
digniores
mant.P cum Barbosa, Hurtado, etc., cen- ceterisparì-
DUB. J. - DE BENEFICIIS ECCLESIASnCIS. - ART. Il.
ei damnum infertur, si illa conferantur
dignis, praetermissis dignioribus. Ita te-
nent Petrus Navarra I, Sà 2, Sotus 8, El·
bel 4; Sanchez 5 cum Salon a), Gabriele,
Alensi b) et Abulensi c); item Dicastìl-
lus d), Hurtadus, Vega et Diana, apud
Salmant. 6. Et probabilem putant Sal-
manto 7 et Cardenas 8. - Ad textum au-
tem qui adducitur ab adversariis, in cap.
unico Ut ecclesiast. benef. sine dz'min. con-
fer., ubi dicitur: Debuistz:.. beneficium in
persona magis idonea dispensare, respon-
dent cum Lugo 9, ibi reprehendi a Pon-
tifice epìscopum,: non quia non dispen-
savit digniori, sed quia dispensavit non
idoneo (ut colligitur, judicio Lugonis, ex
ejusdem canonis initio). - Ad alios textus
. vero qui opponuntur, respondent in illis
l
515
nant de mortali eligere minus dignum
ad canonicatus, quibus annexum est mu-
nus poenitentiariae, vel concionandi aut
docendi.
Secunda tamen sententia communior Probabi-
lius est e..
et probabilior docet, sub gravi obliga- tiam letha-
tione etiam ad beneficia simplicia eligen- le.
dos esse digniores. - Ratio la, quia, ut
ait S. Thomas 13, praelatus ecc1esiasticus
non est dominus (beneficiorum), ut possit
ea dare pro lz'bito, sed dispensator, etc.
Unde peccat qui aliis beneficia distribuit
quam dignioribus, qui ad illa jus fortius
habent. Si enim verum est (ut doctores
communiter fatentur) quod beneficia non
solum sint instituta in bonum commune,
sed etiam (licet minus principaliter) in
praemia meritorum; patet inde ad illa

peccare, nisi quos dignz"ores et Ecclesiae
magis utz1es ipsi judicaverint, non qui-
dem precibus, vel humano affectu, aut
ambientium suggestionz'bus, sed eorum
exigentibus meritis , praefici diligenter
curaverint. Ex quo patet peccare quidem
graviter Pontifices et reges qui ad prae-
fatas dignitates non digniores promovent.
Ratio, quia, cum beneficia seu dignitates
praedictae sint instituta ad commune bo-
num Ecc1esiae, multum ipsi detrahunt qui
praetermittunt eligere magis idoneos ad
ecc1esiarum regimen. - Confirmatur ex
proposito 47 damnata ab Innocentio XI,
quae dicebat: Cum dicit concz1ium Tri-
dentinum eos alienis peccatis communz~
cantes mortaliter peccare, qui nisi quos
dignz"ores et Ecclesiae magis utz1es ipsi
judicaverint, ad ecclesias promovent: con-
cz1ium vel primo videtur per hos dignio-
res, non aliud significare velle, nisi dignz:
tatem eligendorum, sumpto comparativo
pro positivo __ vel secundo, locutz"one mz~
nus propria poni! digniores, u! exclu-
1 Sesso 24, de reform., cap.!. - 2 Sess.24, de reform.,
cap. 18. - s 24 2a.c, qUa 63, art. 2. - .. Tr. 28, n.307. - Sotus"
de ]ust. et ]ure, lib. 3, qu. 6, art. 2, a conci. 4•. Cajetan.,
in 2ll.1l1 2a c , qu. 63, art. 2. - 5 LoC.,cit .• Barbosa" de Offic.
et Potest. episc., allego 60, a num. 101. - Thom. Hurtad.,
92. - a) Ex atictoribus citatis, Barbosa si-
lentio praetermittit septimum hunc casum de
potente et nobili praeferendo.
b) Verba haec: Sed dubie minus dzgnus
altero, obscuritatem quamdam in textum affe-
sendum esse digniorem: l°. Qui est senior. bus.
2°. Qui de suis bonis fundavit ecc1esiam.
3°. Sacerdos in concursu non sacerdotis.
4°. Originarius respectu extranei. 5°. Gra-
duatus in aliqua scientia. 6°. Qui praedi-
tus est majori sanctìtate aut prudentia
praeferendus est ei qui sola scientia
veniale.
praeeminet. 7°. Potens et nobilis, quia
haec solent non parum conducere ad
Ecc1esiae bonum a). 8°. Pauper praeferen-
dus est diviti. - Ultimo notant Passe-
rinus, Leurenius et Sigismundus, apnd
Croix 6, quod si quis sit probabiliter di-
gnior, sed dubie minus dignus altero b), qui
est certe dignus, potest mc certe dignus
praeferri.
98. - Dubitatur l°. An peccent morta-
liter episcopz~ eligentes minus dignos ad
bentificia sz'mplicia, omissis dignz"orz'bus?
- Adest duplex sententia:
Prz'ma sententia probabilis negat; Eligere
minus di-
quia, cum beneficia non sint instituta gnos ad be·
neficia sim·
(saltem primario) in bonum singulorum, plicia, pro·
sed in utilitatem communitatis, modicum non babili ter
1ethale.
Resol. mor., tr. 12, cap. 1, resol. 22, a n. 1330.- Passerin.,
de Electione canOD., cap. 25, num. 651. - Leuren., Fo-
rum benefic., parto 2, qu. 293, num. 2. - Sigismundus a
Bononia" de Electione, dub. 33, num. 3, v. f. - 6 Lib. 4,'
num.594.
runt, nec videntur necessaria, cum auctores
citati dicant tantummodo, tutius esse eligere
dignum quem electores certe sciunt esse ta-
lem, quam eum quem solum probabiliter
credunt digniorem.
non haberi praeceptum, sed tantum in-
structionem.
Non desunt qui asserunt nullum esse
peccatum eligere ad beneficia simplicia
etiam minus dignos; ut Petrus Navarra,
Ledesma e), Gutierrez f), Garcia, Navar-
rus f) et Diana, apud Cardenas l0, qui
Sa1tem est adhuc probabile putat, - Sed puto in
hoc non recedendum a communi sen-
tentia, quae saltem a veniali id non ex-
cusat. Quinimmo recte Sanchez 11 et Con-
tinuator Tournely 12 cum communi, dam-
t De Restit., Iib, 2, cap. 2, n. 146 et 147; cfr. n. 172,
i. f. - • V. Beneficium, n: 42. - • De ]ust. et ]ure, lib. 3,
qu, 6, art. 2, v. f., § Igitur conclusio, - 'Part. 5, confero 9,
de Statu ecclesìast., num. 805. - 5 Consil., Iib, 2, cap. 1,
dub. 2, num, 20. - Gabl'. Biel, in 4, dist.15, qu.7, art. 3,
dub, l, propos. 2. - Thom. Hurtad., Resol, mor., tr. 12,
cap. l, resol, 23, § 8, n. 1540•• Vega, Sum. nueva, part.2,
cap. 17, caso unìc., i. f•• Diana, part.2, tr, 15, resol, 88.-
93. - a) Salon, in 2 am 2 ae, qu. 63, art. 2,
controv.3, V. Conclusio 1, ita tenet «in sim-
plicibus quz'busdam» beneficiis.
b) Alensis, in Sum., parto 2, qu. 119
(al. qu.120), membr.2, art. 3, i. f" haec as-
serit, non de simplici, sed de minori beneficio,
dicens quod si electiofaciendasit «ad episco-
palem dignitatem, requiritur quod secundum
conscientiam, eligatur utilior [al. melior]. In
minori vero beneficio, suflicit quod bonus».
Quod certe et potiori adhuc ratione de sim·
plici beneficio dicendum erit.
c) Abulensis rem dare significat in Matth.,
cap. 22, qu. 116, ubi, loquens de mortali pec-
cato, quod in hac re committitur, semper id
applicat beneficiis quae curam animarum ad-
junctam habent,
d) Dicastillus non satis recte a Salmant.
majus habere jus qui commune bonum
magis promovent. Saltem beneficia sunt
bona communia; et ut talia etiam deben-
tur iis qui meritis praestant, - Ratio 2",
potior mibi et Lugoni (qui praedictae
primae rationi minime acquiescit) ea est,
quia ipsa utilitas Ecc1esiae, ob quam sunt
beneficia instituta, postulat de se ut di-
gniores promoveantur; alioquin c1erici
parum incumberent ad digniores se red-
dendos, et sic valde deficeret Ecc1esiae
utilitas: hoc autem damnum non leve,
6 Tr.28, D. 312. - 'l' Loc. cìt., n. 324.- 8 Crìa., dissert.28,
n. 9. - 9 De ]ust. et jure, disp. 35, D. 11. - Petr. Navar."
loc, cìt., num, 147. - Nicol. Garcia, de Benef., parto 7,
cap. 16, num.16 et 17. - Diana, loc. cit., resol. 38. - lO Loc,
cit., num, 9. - U Consìl., lib.2, cap. 1, dub, 2, num. 21. -
19 De Benefìc., cap. 2, art. 1, sect, 2, v. Dico 2. _ 18 24211 C,
qu. 63, art. 2, ad 1. - Lugo, de ]ust. et ]ure, disp. 35,
num.20.
adducitur; nam, de Just., 'ie.», tr. 2, disp. 8,
dub. 5, n. 97, negat esse m?rtale i~ bene-
ficiis minoris tantum momenti; assent autem
esse mortale in beneficiis pinguibus, etsi sim-
plicibus ut sunt: canonicatus, decanatus, etc.
e) P~trus de Ledesma, in Sum., part. 2,
tr. 7 cap. 2, conel. 7, dub. 15, V. Dico 2 0 ,
id dfcit «de beneficiis simplicibus quae sine
concursu et oppositione conferuntur ».
f) Navarrus a Cardenas male citatur;
nam, de Granone, miscellan. 38, id non
habet. - Gutierrez pariter a Cardenas (ex
Diana tamen) perperam allegatur; nam in
Canon. quaest., lib. 2, cap. 11, n. 12, tenere
videtur sententiam communem, a qua S. AI-
phonsus negat esse recedendum: «Quid te-
nendum? inquit, ... Credo comerentem [mi.
nus digno] non peccare mortaliter»,
 516 LIB. IV. - CAP. II. - DE STATU CLERICORUM.
sed satis notabile videtur. Lessius 1, Lugo 9,
Palaus 8, Ho1zmann 4, Croix 5, Viva ., Ron-
caglia 7 (qui spectataratione, putat con-
trariam carere probabilitate); item Sal-
mant. 8 cum S. Antonino g), Cajetano g),
Azor, Filliuccio, Garcia h) et allisplu-
rimis.
Limita- 94. - Limitant tamen doctores, et di-
tur: 10 si
seme l aut cunt non esse peccatum mortale: l°. Si
bi. fiato
praetermittatur dignior, non passìm, sed
semel vel bis; ut Lugo 9, Navarra a),
Azor a) et Fillìuccius, apud Croix l0. -
ItemLessius 11 cum Alensi b), Soto b),
Sà b), Gabriele b), Angelo b), Petro Na-
varra b) et Aragon b), loquendo de bene-
ficus mere simplicibus, ut capellaniis et
etìam canonicatibus; non autem de ììs
quibus annexa est jurisdìctio vel functio
magni momenti, ut supra: ratio, quìa tunc
parum damni ìnfertur Ecclesiae. Hoc ta-
men nullo modo admittendum in bene-
Limitatio ficus curatis, pro quibus damnum Ecc1e-
non valet
in benefìcììs siae, communiter loquendo, esset nota-
curatis.
bile. - Immo Vasquez, Covarruvias et
1 Lìb. 2, cap. 84, dub, 14, n. 66. - • Disp. 35, n. lO
et 20. _. Tr. 13, disp. 2, punct. 11, § 2, n. 8. - • De Praec.
particul., num. 419. - • Lib, 4, num. 588. - • In propos. 47
Innoc. XI, n. 6 et 9. - , Tr. 5, qu. 1, de Benefic., cap. 5,
qn. 8. _ 8 Tr. 28, n. 314. - Aaor, parto 2, Iib. 6, cap. 15,
qn. 1 et 9; et cap. 21, qn. 5. - Fili., tr. 41, cap. 4, n. 177
et 179. _ 9 Loc. cit., n. 20. - Fill., 1oc. cit., n. 179. - lO Loc.
cit., n. 588. - 11 Lib.2, cap. 34, n. 66. - Vasq.) opusc. de
Benefic., cap. 2, § 3, dnb. 8, n. 78. ~ Covar., in cap. Pecca-
tum, parto 2, § 7, n. 4. - Cajetan., Sam., v. Accep#o perso·
g) S. Antoninus, part.2, tit. 1, cap. 20,
§ 1,. Cajetanus, in 2 a ... 2 ae , qu. 63, .art. 2,
'ZI. Nota 4j et qu.185, art. 3, ita sane v1dentur
tenere, cum loquantur de benefìdis in gene·
rali, nec distinguant inter simplida et curata.
k) Nicolaus Garda, de Benefic., parto 7,
cap. 16, n. 10, refert utique communem, uti
dicit, opinionem canonistarum, quae tenet
esse mortale; ipse vero, ut supra visum est,
oppositam tenet.
94. - aJ Petrus Navarra, lib. 2, cap. 2,
n. 148,. Azor, loc. cit., cap. 15, qu. 1, 'ZI. Al-
tera opinio, et qu. 7, id non habent, licet pro
hac limitatione a Croix citentur.
b) Alensis, Sum., parto 2, qu. 119, (al.
ut habetur in indice quaestionum, qu. 120)
membr.2, art. 3,. Sotus, de Just. et Jure,
lib. 3, qu. 6, art. 2, ad -? argum., v. Igit1fr
conclusio,. Sà, v. Beneficlum, n. 42,· Gabnel
Biel, in 4, dist.15, qu. 7, art. 3, dub.l, pro-
poso 2 V. Didtur notanter, lie. k; Angelus,
'ZI. EI~tio, n.21, et 'ZI. Acceptio, n. 6,. Petrus
Navarra,.loc. cit.,. Aragon, in 2 am 2 ae, qu. 63,
Cajetanus tenent hoc esse mortale etiam
in omnìbus beneficiis simplicibus, quia
etiam vìoìaretur in re gravi justìtia distri-
butiva. E converso aìt Lessius 19 cum allis,
quod dignior in his benefìciis non habet
tale jus strictum, ut illud violare sit mor-
tale; cum violatio justitìae distributivae,
ut asserìt cum Soto C), non sìt semper
mortale, nisi redundet etiam in violatio-
nem [ustìtìae commutativae.
95. - Limitant 20. Si excessus dignitatis
sìt parvus; quìa tunc damnum leve cen-
setur, Ita Lessìus", Lugo 14 (qui vocat com-
mune) cum Navarro, Soto, Gersonio, Pe-
tro Navarra et Silvestro; Sanchez 15 cum
Aragon, Salon, Prado a), etc. Et in hoc
casu dicunt electionem non excedere cul-
pam venialem, etiamsi electores praesti-
terint juramentum eligendi digniores; ut
Salmant. cum Soto b), Sanchez, Palao b);
et Lugo c), qui hoc admìttìt in his duabus
et sequentì lìmìtatìone, - Haec tamen
lìmìtatìo nequaquam admittenda est quoad
beneficia curata.
narum, - 19 Lib, 2, cap. 84, n. 67. - lO Lib. 2, cap. 84, n. 64.
_ " Disp. 35, n. 21 et 22. - Na'/Jar., Miseell. S8 d. Oratione,
n. 5. - Sooo, de ]nst. et ]nre, Iib, 3, qu, 6, art. 2, post
concI. 9, limito 1, v. Atvero antequam. • Gerson., opusc.
Regula. morales, n. 63 et 65. - Petr. Na'/Jar., de Restit.,
1ib. 2, cap. 2,. n. 162. - Sil'/Jest., v; Electio I, qu. 16, n. 19. -
11e
15 ConsU., libo 2, capo!, dub. 2, n.i7... bagon , in 211.m 2 ,
qu. 63, art. 2, concI. l •• SaloH, in 211m 211.11, qu. 63, art. 2)
controv. 3, v. His positis. - Salmant., tr. 28, nnm.326. -
sanch., loe. cit., n. 19; cfr. Decal., lib. 3, cap. 4, n. 23.
art. 2, concl. 1, non recte citantur a Lessio;
non enim afferunt hanc limitationem.
c) Ex Soto, loc. cit.., art. 2, id forte colligi
potest, etsi non expressis verbis asseritur,
quidquidLessius videatut affirmare.
95. - a) Prado non citatur a Sanchez j atta-
men, cap. 19, qu. 2, n. 4 et 10, dare tenet
nanc opinionem de officiis saecuIaribus.
b) Sotus, de Just. et Jure, lib. 8, qu. 1,
art. 7, dUb.l; Palaus, tr.14, disp.l,punct. 6,
n. 8, prindpium generale tuentur, ex quo haec
doctrina colligitur: sci1icet juramentum pro-
missorium rei levis, non injicere vinculum
mortalis reatus.
c) Lugo, disp.35, n.21 et 23, doctrinam
istam de juramento applicat expresse ex San-
chezhuic secundae limitationi dumtaxat, •quia
frangit juramentum in re levi •. Sed, ibidem
n. 21, parvitatem materiae in eligendo minus
digno, ex duplici capite provenire posse asse-
rit: vel quia beneficium est parvi momenti,
vel quia excessus dignitatis parvus est in eo
quìomittitur.
DUB. I. - DE BENEFICUS ECCLESIASTICIS. - ART. II. 517
Limita-
tur 3°, si be..
96. - Limitant 3°.Si beneficia sìnt parvi Ergo concilium, aìt Palaus, non aliud onus
neficia sint momenti; ut Lugo lcommuniter cum Na- imponit laico, quam idoneum praesentare.
parvi m o-
menti. varro a), Silvestro a), Gersonio a), Ara- - Confirmant ex can. Monasterz'um 33,
gon aJ, Saloni Viva b). Item Lessius, Re- causo 16, quaest. 7, ubi dicitur: Lzeeat...
ginaldus, Rebellus, Malderus, apud Croix"; z1lz' presbytero cui voluerz't pro sacro offi-
item Sotus, Valentia, Baàez , Rodriguez, do z1lz'us dioecesis cum consensu episcopi,
apud Diana 8. ne malus exsistat, commendare. In quibus
4 Si lex
0
iundationis Limitant 4°. Si ex lege fundatìonis de- verbis ne malus, commentat Glossa: SUf-
eli~endum beat eligi alìquis de aliqua familia, colle- ficz't alùluem non malum esse; ut notat
designer,
gio vel oppido; ut [Continuator] Tour- etiam Glossa in can. Licet ergo, causo B;
Limita- nely 4 cum Silvio. qu.l.
tur 20 , si 5° Si prae-
parum an- Limitant 5°. Si praevidetur dignior bre- Sed omnino tenendum cum secunda
tecellat. videtllr bre-
vi dimissu.. vi dimissurus beneficium; ut Holzmann 5
o~n1~~it~~
rUS benefì-
sententia, quod in beneficiis curatis tenea- nendum.
cinm, cum Pichler. tur sub gravi patronus adhuc laicus prae-
91. - Dubìtatur 2° An patroni tenean- sentare digniorem. - Hoc mìhi certum
tur sub mortait' praesentare digniores ad videtur; quia in his beneficiis eadem uti-
beneficia? - Distinguendum ìnter benefì- que ratio currit quae in episcopatibus,
eia curata et simplicia. pro quìbus jam dec1aravit Tridentinum
Digniores 10. Si sìnt curata, certum est l°) quod (ut supra vidimus, n. 91) a quibuscumque
sub gravi
ad episco- patroni episcopatuum, ut sunt reges, ad patronis promovendos esse dìgniores.Id-
. patum prae-
sentandi. id tenentur: ex relato cap. 1 Tridentini, que videtur dare confìrmari ex propos.
Limitatio sesso 24, de reform. (ut supra), ubi hoc de- damnata47, ut supra (ut bene advertìt
non valet
in beneficiis claravit concìlìum de omnibus promoven- Croix l0): quae intelligenda est ex verbis
curatis. Item, ad tibus, ut vidimus n. 91. - Certum est 20)
quando fil concursus, non solum de epi-
beneficia
cura ta, a quod si patroni sunt ecclesiastici, tenentur scopatibus, in quìbus non fit concursus;
patronis ec-
clesiasti· etiam digniores praesentare; ut sancivit sed etiam de beneficiis curatis, quae per
cis.
concìlìum 6. concursum conferuntur,
Sed Dubium est, si patronz' sz'nt lazez·. 2°. Si vero beneficia sint sz'mpit'cz'a: ficiaAdsimpli-
bene-
Secus, ju- Przma sententia, quam tenentPalaus7; prout probabile est episcopos non teneri eia, proba·
xta alios, a biliter snb
patronis ac Garcia, Petrus Navarra et alii, apud Sal· sub gravi ea dignioribus conferre; ita pro- levi.
laicis.
manto 8, negat teneri ad praesentandos babile etiam est ad hoc non teneri pa-
digniores, sive beneficium sit simplex, sive tronos. Sed quia probabilius est (ut dm- lius Probabi·
sub
curatum. - Probant ex Tridentino 9, ubi mus) illa dignioribus conferenda esse; ita gravi.
dicitur: Quod sijurz'spatronatus lazeorum etiam probabilius censemus patronos te-
fuerz'tJ debeat quz' a patrono praesentatus neri sub gravi digniores praesentare. Ratio
fuerz't, ab eisdem deputatt's.... examz'narz', potissima, ut bene ait Sanchez a), quia alias
et non m'sz'ùioneus repertusfuerz't, admz'/h·. evenirent eadem inconvenientia quae se·
1 Disp. 85, n. 21 et 22.• SaIOH, in 2C1.U1 211
e , qu. 63, art. 2, sect. 2, v. A1U sunt i.nsuPeYJ sub 8•• Silvz'usl in 211JD 211e ,
contro 3, v. His positis. - Less., lib. 2, cap. 34, nnm. 64 qn. 63,art. 2, quaer.4, conel. 3, num. 3 (aColiet tamen non
et 66•• Regin., lib. 30, n. 197, i. f. - Rebell., parto l, lib.3, citatur pro hoc asserto). - • De Praec. partic., n. 421. -
qu. 4, n. 12. - MaZfier., tr. 9, cap. 2, dub.7, v. Dico II'. - Pichler, Jus canon., lib. 1, tit. 6, n. 29, i. f. - 8 Sesso 24, de
reform., cap. 18. - 'Tr. 13, disp. 2, punct. 7, n. 6. - Nicol.
• Lib. 4, n. 588.- Sooo, de Just. et Jure, lib.3, qu.6, art. 2,
post c~nel 9, limito 1, v. Atvero antequam• • Valent., in Gar.cial de Benefic., parto 7, cap. 16, n. 19.- Petr.Navar'l
2"· 2..e , disp. 5, qu.7, punct. 2, § 2, i. f•. Bafiez, in 2a m 211e , de Restit., lib. 2, cap. 2, n. 15.0. - 8 Tr. 28, n. 281.- • Sesso24,
q~. 63)art. 2, dub. 3, concI. 1.• Rodrig., Sum., parto 1, cap. 6, de reform., cap. 18. - Palaus1 tr. 13, disp.2, puncto 7, n.6.
n.1. -' Part.5, tr. 5, resoI.13. - ' De Benefic., cap. 2, art. 1, - Glossa in c. Licetl v. Qui praestantior. -10Lib. 4,n.583:-
96. - a) Lugo auctores allegat ex Sanchez, modicitatem, «ut quia pene nihil distat inter
Consil., loc. cit., n. 17,. sed minus accurate hunc qui eligitur et aliUIll meliorem •.
a Lugo citatur Navarrus, Miscell. de Ora- b) Viva, in propos. 47 Innoc. XI. n. 9
tione 38, n. 5, qui expresse tenet oppositum; i. f" ita sane docet, «dummodohoc idem raro
male pariter Gersonius, loc. cit., n. 62,. et admodum et non frequenter fiat •.
Aragon, loc. cit., concl. 1, qui non afferunt 97. - a) Sanchez videtur id tenere de solis
hanc limitationemj tninus item recte Silve- beneficiis curatis; nam, Consil., lib. 2, cap. l,
ster, qui loc. cit., dicit tantum excusare .rei dub. 5, n.3, scribit: «Secunda sententia pro-
 518 LIB. IV. -
quuntur ex hoc quod electores non eli-
gant digniorem (prout supra animadver-
tìmus); cum episcopus non possit alioquin
repellere praesentatum, si sit idoneus,
etiamsi dignior omittatur. - Nostram sen-
tentiam tenent Sanchez a), Croix b), Viva \
Roncaglia 2; et Salmant. cum Molina, Ba-
nez C), Vasquez, Azor d), Lessio e). Et eam-
dem tenet Lugo f),' quamvis excipiat ca-
pellanias quas quis pro libito in aliqua ca-
pella suae familiae instituit: contra Mo-
lina, Azor c' et Vasquez, apud Vìva3., qui
hoc concedunt tantum fundatoribus non
autem successoribus.
98. - Dubitatur 30. An resignantes be-
neficia etz'am debeant- dz'gnz'orem quaerere?
- In hoc plures diversae adsunt sen-
tentiae:
Resignatio Prima negat cum Sanchez 4, Lessio 5
nonsub gra-
vi facienda cum Cajetano, Palao 6. Item Azor, Hur-
digniori, ju-
xta alios, tadus, Mercado, Salon, apud Salmant. 1•
Et Lugo 8 vocat communem cum Malde-
ro a), Sà a) et Diana a); et ipse Lugo cum
Vasquez probabilem vocat. - Ratio, quia
CAP. II. - DE STATU CLERICORUM.
resignans sive commutans beneficium non
est dispensator boni communis, sed boni
sui; unde non peccat contra justitiam di-
stributivam. Nec peccat episcopus tunc
conferens beneficium resignatario idoneo;
quia tunc non tenetur digniorem quae-
rere: decreta enim de eligendo digniore
loquuntur de collatione per vacationem,
non autem per resignationem. - Sentit
tamen Lessius 9 quod si offeratur resi-
gnanti persona multo dignior, tenebitur
ex caritate erga commune bonum illam
praeferre.
Secunda sententia omnino opposita ab-
solute affirmat teneri resignantem quae-
rere digniorem. Hanc tenent Sotus lO,
Viva 11, Continuator Tournely 12; item
Vasquez et Palacio, apud Salmant.w, -
Ratio, quia resignans, licet non peccaret
tamquam collator beneficii, peccaret ta-
men quia esset causa illicitae collationis:
cum alioquin coUator, qui certe non tene-
tur acceptare hujusmodi resignationem,
non excusaretur a peccato, si eam acce-
DUB. I. - DE BENEFICIIS ECCLESIASTICIS. - ART. II.
ptaret ìn aliquem qui vix est dignus, dum
aliunde de facili invenirì posset magis
ìdoneus cm beneficium conferatur; unde
peccat etiam resìgnans cooperando pec-
cato collatoris.
]uxta a-
lios, distin- Tertia sententia, quam tenent Petrus
guendum.
Navarra b), et Salmant. 1 cum Vasquez,
tum tantum admìttit posse resignationem
fieri non digniori, cum resignatarius sit
aeque dignus ac resignans; quia tunc nul-
lum Ecclesiae damnum irrogatur.
Aequior
opinio : Ra- 99. - Sed de his omnibus sententiis,
tto culpae
sumenda a aequior a) mìhì vìdetur sententia doctis-
]uxta a- damno ec- simi Lugonis, nempe, quod tota ratio cul-
lias, sub clesiae.
gravi fa .. pae in hoc puncto sumenda est a ratione
cienda di·
gniori. . quod Ecc1esiae obveniret. Ratio ,
damni
quia, curo finis intrinsecus principalis in-
stitutionis benefìciorum sit bonum com-
mune, ut compertum est apud omnes (ju-
xta dieta n. 93, et Lz'b. III, n. 492), Ecc1e-
sia illa conferendo, sub hoc onere confert,
ut casu quo beneficiarii velint ea a se ab-
dicare, nonnisi in bonum commune resi-
gnent; finis autem hic intrinsecus non
Resìgna- potest negligi sine culpa. - Hinc recte
tio facta mi-
519
damnum pauperum vertìt; tandem quia
saepe fiunt a senibus ìn adolescentes: ex
quo deinde provenit quod, ubi dignìores
in beneficiis post resignantium mortem
electi fuissent, sint tantum electi minus
digni. Omnia autem haec utique vertunt
in grave damnum commune. Si autem ex
circumstantiis censeri posset in aliquo
casu nullum aut modicum detrimentum
Ecc1esiae inferri ob resignationem factam
in aliquem minus dìgnum allo qui inve-
niri posset; tunc bene aìt Lugo excusari
posse resignantem et collatorem a culpa
saltem gravi. Et huic sententiae adhaeret
etiam Croix b).
100. - Quaeritur 2°. An ad praelaturas
regulares elz'gendz' sz'nt etiam dz'gnz'ores?
P,,:zma sententia negat cum Hurtado, Ad prae-
Rodnguez a ) et Valero, apud Salmant.»: laturasgulares,
re-
non semper
nisi agatur de generalatu aut praelatura eligendì
~i­
perpetua. - Quoad tamen praelaturas gmores, JU"
xta alios.
amovìbiles, dicunt non esse obligationem
eligendi digniores. Tum quia in religione
jam adsunt regulae: quapropter sufficit