tfEADiWfr-

M
 ,

B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR^DICATORUM

OPERA OMNIA
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniaexedit06albe
 B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRMHCATORUM,

OPERA OMNIA,
EX KDITIOXE LUGDUXEXSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS
AD FIDEM VULGAT.E VERSIONIS ACCURATIORUMQUE
PATROLOGI.E TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM

OPERUM A PP. QUETIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CORA AC LABORE

AUGUSTI BORGNET,
Sacerdotis dioecesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN 8EXTUM
RIETAPIIYSICOKIJ;»! IiIO. XIII

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
13, YIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCGXG
HiL

A.

[ ,1

1 ffc
 .

D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI,

ORDINIS PRJEDICATORUM,
METAPHYSICOKUM LIBfil XIII

LIBER PRIMUS
QUI TOTUS EST DE STABILITATE HUJUS SCIENTLE ET STABILITATE
PRINGIPIORUM QU.E SUNT CAUSjE.

Tlt.tCT.-tTUS §

DE STABILITATE HUJUS SCIENTI/E ET NOBILITATE.

inquantum ad continuum inclinalur

Omnino enim necesse est perGci intelle-
ctum speculativum secundum omnem
rationem formae speculativae secundum
CAPUT I.
quam circa verum speculatur. Gonstat au-
tem cx his quae subtiliter in naturis con-

declarans quod tres sunt

siderata sunt, omnem diflinitionem aut
Et est digressio
ralionem formarum physicarum concep-
scientise theoricse : et quod ista inter
tam esse cum materia, quae motui subja-
tres est principalis ei stabiliens alias
cet, aut mutationi, aut utrique : et ideo
scientias.
concipi oportet eam cum tempore secun-
dum quod tempus est in re temporali.
Propter quod etiam id quod scitur de
•uniiter i„.
Naturalibus et doctrinalil)us jam ,
hujusmodi, multum miscetur opinioni,
q* u;l ntum
siiecius no-
tflr diversi-
licuit, scientiis elucidatis, Jjani et pertingere non potest ad confirmatum
io<ie per6-
lurascien-
a j veia m philosophiae
r r sapientiam
r acce- constantem et necessarium scientiae ha-
l am us, quae sic perticit intellectum secun-
is specuia-
( hitum, sicut dicit Ptolemaeus. Ex his au-
dum quod divinum quoddam existit in tem quae in quadrivio heneprohata sunt,
nobis, sicut scientia naturalis perfecit scitur omnes scientias doctrinales me-
eumdem prout est cum tempore, et quem- dium suas dernonstrationis accipere, se-
admodum perfectus est a doctrinalibus cundum rationem diflinitivam formse,
VI 1
 0. ALB. MAG. OHI). PR.EI).

quae lioel esse liabeat ihphysicisel cxtra tur, et hoc modo mundi gubernator eon-
physiea non inveniatur, lamon ralionein grua vocatur sulmcxus est autem l)eo,
:

diffiaitivani nun habet conceptam cum pulchritudines ejus non immensas mun-
materia physica, neque sceundum prinei- do, hoc est, continuo ct tempore, aeei-
pia essentialia dependet ad physicam piens pcr similitudinem divinam, qu;e in

materiam, sed txtra eam accepit princi- eo est per lumen simplicis intellcctus,

pia essentiae : et ideo iu ohihi varietate quod a Deo deoruni participat. llae au-
phvsicorum inventavia iu natura manet tem speculatio est rerum allissimarum di-
univoca, sicut circulus, et quadratum, el vinaruni qiue sunt esfee siniplieis ililfcrcn-

par et impar, et omnis proportio nuffieri tios el passinnes, pra'lcr conceptioncin

et continui, et diapenle, et diatesseron cum continuo et tempore nibil accipientes

in musicis, et conjunctio et prseventio et principiorum essendi ab eis, eo quod illis

omnis stellarum respectus, et queecum- priora sunt ct eausa? esse eoruin : e1 ideo

que alia sunt hujusinodi. Et sicut ista ista stabiliunt in cssc omnia continua el

stantes habent fonnas secundum princi- oinnia temporalia. Quod esse stahile et

pia essentialia motum et mutationem fundatum supponitur, et non quaeritur in

ovadenles. ita stantcm de so -i inianl eis in scicntiis doctrinalibus et physjcis

speculationem, nihil opinionis habentem, partes entis continui vel mobilis conside-
rantibus. Sicut cniin eausa tcrlia in or-
sed potius scientiam hecessariaffi de se
praebentem : et ideo tales habitus per dine fundatur in secundaria, et secun-
speculativum intellectum adeptaa verse daria in primaria, el primaria non fun-
si irntise nomen acceperunt, et doctrinales dalur in aliquo, sed cst fundamentum
et disciplinales vocantur, ideo quia ex oinnium consequcnliuin : ita naturalia

non imitantibus quee discipulus et doctrinalia fundantur ih divinis, el di-

principiis
a magistro non accepit nisi per termino- vina non fundantur, sed fundant tam ma-

rum notitias, doccntur, experientia ntfn thematiea quam physica.

indigentes , ut dicit Aristoteles libro Cavendusest autem hic error Platonis, Error pia

quartOj sed simplici demonstratione Do- qui dixit naturalia tundan in mathema-
oi.uis oonstanle intcllectu discipuli : pro- ticis, et mathematica in divinis, sicut

pter quod etiam juvenes inexperli ut plu- causa tertia fundatur in secunda, et se-

rimum magis exeellunt in ipsis : quod cunda in prima, et ideo dixit esse princi-
nullo modo possihile fuit in physicis spe- pia naturalium malheinatiea, quod om-

eulabililms, in quibus cxperientia multo nino falsum est. Et causa erroris fuit,

plus ciuifert quam doctrina per drmon- (juia videbat consequentiam sine conver-
stratiiinem . BpecUlatidnes aulein islas sione inter matheinaliea el physica cl

grfitdus sunt cl manuducliones ad specu- divina : quia esse mobile cst continuum,
Sationem divinam, sicut optime loquens el cssc continuum es1 esse simplex, et

dicit Maurus AlbubAchet in cpistola quain niui convertitur : et substantia mobilis

i\<: contemplatione scripsit. Ha?c enim csl substantia continua, substantia eon-
speculatio intellectus imstri non cxistit tinua est substantia simplex, et non con-

in eoquod est humanus, scd in eo quod vertitur. Et quia id a quo non converti-
ut divinum quoddam existit in nohis. tur conscqiicnlia , esl natura prius et

Sicut cnim subtiliter dieit Hcrincs Ti is- anle id quod antcecdil in consequentia,
megistus in libro qucin <\c Deo i/connn ideo posuit dimensiones mathematic&s
ad Euselepium collegam composutt, bo- prineipia csse phvsicorum . Et hoc <sl
Hmonexus nio ncxus cst Dei cl inuudi, supcr lnun- error qhem in libris pkysicis reproba-
est Dei et .

mundi. fiuin pcr duphecin indagationem existens, vimus : ct iterum in consequentibus hu-
physicam seilicet, el doctrinalem: quare ius seientia; reprobabimus eumdem. I)i-
utrnqUe vitrute rationis humanse perfiei* fiaenisttjnes ehim aon sunt princtpia cor-
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. I

porum secundum esse aliquod, sed po- aliarum scientiarum. Nbn cnim slabiliri
consequentia esse ejus guod esl cor-
tius ct fundari possuut ab illis scieutiis parti-
pus, et sua prinoipia secundum esse ra- cularibus, iu quibus, quia suut vd esse
tuin quod habel sicut foroa et materia riliiujuuulur vcl supponuatur . Xeque
et illius materiae subjectaa inesse quod vcro suut sic prima, quod ipsa sunt om-
dal forma. Dimensiones sunl liuea el nium alioruin liiiulaiuciita nou fundata
superficies et eorpus
matbematicum iu alio quodaiii praecedente
:
ij>sa secuu-
proplerquod materia secundum esse apla dum nalurain. El cx liis duobus neces-
meusurari tribus dianietris se ad rectos sario sequitur quod in isla scientia ha-
angulussecaiitibus.esl ante niateriain <pue beanl fundari Propter hoc ista
et stabiliri. Quaiiter
subjiciturmotui et tempori j<er esse quod
..•„1
scienua ;..//•
transphysica vocatur : quomam
. scienlia i,la
transphjsi-
babet a forma jdiysica ct . ca nuncupa-
in lioc erravit quia est, natura quaedam determmata
.
,
:
tur, et dm-
autem detcriuinala secun-
Plato. Alaleria quantitatc vel contrarietate, fundalur per
dum fiirmam dantem essa tanluni, cou- principia esse simpliciter, qua3 transceu-
stituit substantiam in co ijuod subslaulia dunt essc slc vucatuin physicum. Vuca-
est absolule, etc. Divina suut autc eam tur aulcm et divina : quia talia divina
quaj deteriiiiualur quantilale et anlc sunt et optima
,
et prima omnibus aliis in
eam quee determinatur coutrarietate acti- esse [ir;clicnlia coiiijilcmculiliii. Ksse cnim
vorum et passivorum et bioc modo : quod haec scientia considerat, non acci-
physica fundantur secundum esse el sc- pitur contractum
ad hoc vel ad illud,
cuniluin priacipia cogoosGeudi in bisquae scl potius proul csl prima effluxio Dei
quantitate determinantur, aon iu quan- eJ creatum priniuin, ante quod iion est
tum quantitate determiuaatur . sed in aliud crcatum. De liis autcm iu sequeu-
quantum esse determinabile so}a ijuanli- tibus subtilius perquiretur. Istae igitur
tale est uiiidaniciitum cssc ilclcrmiuabilis siiul tres scicntia' sjicculaliv.c. ct nonsunt
coiilrariclatc passivorum el acti\orum :
plures, sii ut in iibro oostro tcrlio de
ct iitruiiiijuc islorum liindatur in ess« Anima nos dixisse memiaimus : (juia
seeundum quod csl simplcx esse actus scieutbE logieae non consideraat ens el
cxistens primae eseenliee qujae est, \n qua jiarlciu cntis aliijuam , scd ioteatioues ]
statomnis eumposili rcsolulio ultima : sci uiidas circa res per sermonem positas,
hoc cnim non depeadet ab aliquo sccun- [icr quas yiae Iiabcntur venieudi dc ooto
dum principia cssciuli, &o quoil jiriora ad igootum secundum syllogismum refe-
sccundum priacipia csscudi non dejicn- rcnlcin et [irubaiilcm : et ideo, sicut in
demV a posterioribus, sed pusteriora se- sequentibus docebinius, potius sunt niodi
cundum principia esseadi a juiuribus de- phiLosophiae speculativae quam aliqua
pendent : quia priora principia esseudi pars essenlialis philosophiae theoricae '.

sunt posterioribus . Propfcer quod cst, Morales autem omnes, sive sunt mona-
quod pliysicus supjionil cssc curpus 1110- sticaj , sive cecoaoruicae, sive politicee,
bile : et cum matiicmaticus suppooit esse non sunt cuiilemjilandi gratia, sedut boni
contiuuuni quantum ct discrctum, ideo liamus. Inter theoricas autcni exccllil
ponitcssc, ipiia cx jiropriis principiis esse haac divina, quam modo tractamus, eo
ipsum probare non potcst. Sed oportct quud fundat oinniuiii aliarum subjccta et
quod esse probetur cx prioe-ipiis csse sim- passiones el piineijiia, noii fundata ab
plicilcr et ideo ista scientia stabilire ha- aliis. Et ipsa cst intellectus divini in
:
no-
bet et subjecta et priacipia umniuni bis perfectiu : eu quod ol dr his sjiccu-

1
Scienlias logicae potius sunt nnxli phiioso- phys. tex. com. t.i, et Boetium super Porphy-
phiae speculativie quam aliqua p&rs es-ditialis rio.
philosophiae theoricae. Vide pro hoc II Mfeta-

1*^0
 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

lationibus, (juae non concernunt conti- ma et suo qua>sito proxima, ct sic scire

nuuin vel tempus, sed simplices sunt ct stat perfectum, dum suppositum in par-
purae ab hujusmodi esse divinuin obum- ticulari scientia probatur in ea ista per

brantibus, et firmas per hoc quod fundant ea quai sunt simpliciter prima, sicut in
alia et non fundanlur : admirabiles ergo omnibus scitis et scientiis qua? per ea

sunt altitudine, et nobiles dignitate vel demonstrantur qua? non sunt simpliciter
divinitate. prima, non perficitur scire nisi postquam
reducuntur in ea quse simpliciter prius
sunt, et per ista delerminatur : et simili-

ter est in cognitione indivisibilium sive

complexorum quia diflinitiones illorum
:

CAPUT II.
non satis certe notificantur nisi postquam
in primas causas et formas sunt redu-
ctse. Ex his igitur et hujusmodi talem isti
Et est digressio declarans quid sit hujns irajugnatii
acceperunt opinionem. Sed quod errent,
scientias proprium subjectum : et est
non est difficile ostendere quia subje- :

in eo de tribus opinionibus disputatio-

ctum est in scientia, ad quod sicut ad
num Philosophorum, qnse sunt de
commune praedicatum reducuntur partes
subjecto.
et quarum quaeruntur pro-
differentiae,
prietates in ipsa, et ad quod consequun-
tur passiones quas inesse subjecto demon-

Quamvis autem in consequentibus hu- strantur. Certo autem certius est, quod

jiis scientiae plenius dicluri simus de sub- substanlia, ijualitas, et hujusmodi non

jecto et passionibus scientiae islius, ta- reducuntur ad causam sicut ad praedica-

men ad faciliorem doctrinam oportet nos tum commune, cum tamen de modis et

hic praelibare quaestionem de subjecto, proprietatibus talium omnium in hac

propter diversitates de subjecto positio- scientia determinetur. Simpliciter aut

uuin. Nonnulli cnim fuerunt, qui posue- per se esse et per accidens, potentia et
(.''.""sseren-
liurn
!,uan- ''iinl
n.|uan- causam quod causa es1 prima
in eo actus, unum et multum, idem el diver-
uim causam contrarium, separa-
osse su bj™ m unoquoque genere causarum, esse sub- suin, jconveniens el

CtUfU
jectum hujus scientiae, ratione ista ulen- luin el non separatum, et hujusmodi,
tes, quod isla scientia considerat de cau- qua; sunt passiones qua3 subjecto hujus

sis ullimis, ad quas ordinantur omnes scientiae universaliter et ubique proban-

causae quae secundum ordinem secundae tur non sequuntur causam in
inesse,

sunt primae, quia in illis stabiliuntur el quantum causa, aut in quantum est pri-
firmantur omnes causae particulares el ma. Et cum passio iminediata sit sub-
secundariae, nec per aliquid aliud stabi- jecto in scienlia omni, non polest esse
liri possunl. Addentes ad sui dicti confir- causa subjectum hujus scientise.
mationem, quod scire in particularibus Ideo fuerunt alii oui
*
dixerunt Deuin et Secunda j>o-
sitio asse-
scientiis theoricis, esl cum causam cog- divina subjectum esse huius scientiae : „ rentium ,

J
.
J Deum et di-
noscimus : et cum particularis causa et ralio forlior quam
1
ad hoc induxerunt, vina scien .
tiee lslius
bujus sciti, qua' liuic seito est cssentialis est ista, quod omnia qme sunt, sicut di- subjecium
. . . .
e8Se -
e1 convertibilis, in particulari scientia ximus in praehabitis, sunt in duplici con-
stabiliri iii > 11 possit, eo quod ipsa in or- sideratione, scilicet aut sunt simplicia,
dine illius generis aliam ante se habet, aut sunt composita. Composita autem
oportet <juo<1 in ista scientia consideren- omnia aut in quantitate sola, aut in
tui causae primae, ante quas simpliciter quantitate simul et contrarietate sunt de-
niliil esl : quia per illas stabilitur omnis terminata. Simplicia sunt prima causata
causa iu genere particulari scientiae pri- et eflluxiones diyinae, sicut primum esse,
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. 1

primum subsistere, primum vivere, et tunc oporteret invcnire scientiam. Ouod impu t>
hujusmodi : qua? omnia separatas habent autem erronea >il baec opinio, constat
rationes a magnitudine et tempore. Cum quia nihil ratione qua?situm est et subje-
igitur in bis et iHijusmodi simplicibus ctum in scientia aliqua subjecta Deus au- :

divinis fundentur omnia qu» magnitu- tem et divina separata quaeruntur in ista
dine et tempore determinata sunt. et scientia ergo subjectum esse non pos-
:

ipsa divina principia sint esse illorum. sunt. Amplius partes de quibus multa
scientia ista erit de Deo et talibus divinis demonstrantur in scientia hac. non re-
sicut de subjecto. Adhuc autem haec qua? ducuntur ad Deum sicul ad commune
magnitudine et tempore determinata praedicatum de ipsis, sive communitas
sunt, imagines qusedam simplicium sunt generis, sive analogice accipiatur. Adhuc
divinorum, et umbrae sive resultationes :
passiones in hac scientia consideratae
el tantum habent, quanlum illa possunt quae supra inductae sunt, non consequun-
imitari et in quo delieiunt abillis, tau-
:
tur iminediate Deum et divina : igitur
tum obumbrantur et obtenebrantur et ad subjectum non potest esse Deus hujus
non esse appropinquant. Ex qua consi- scientia?.
derationr constare dicunt i^ti, quod re- Ideo cum omnibus Peripateticis vera opinio pro-
rum mundi prima fundamenta sunt re- '""
dicentibus dicendum videtur, quod ens
memorala divina cum suo universilatis est subjectum in quantum ens est, et ea
quod est Deus. Et cum ista
principio quae sequuntnr ens in quantum est ens /

scientia sit de existentium oinnium pri- et non in quantum hoc ens, sunt passio-
mis fundamentis, eril ista scientia de nes ejus, sicut est causa tantum substan-
Deo et divinis supra dicto modo dietis, tiva, ci accidens, separatum non se-
et
quae Dionysius vocat processiones divinas, paratum, potentia et actus, et hujusmo-
et quod sunt essentia? primee simplices a di. Cuni eniin sit prima ista inter omnes
Deo procedentes, in quibus tota muudi scientias, oportet quod ipsa sit de primo,
universitas fundatur. Platoni auteni hi lioc autem est ens, et stabiliat omniuin
consentire videntur, qui talia vocat for- particularium principia tam complexa
rnas, quarum imagines esse dicit eas es- quain incomplexa, uec stabiliri possunt
sentias, substantias, vitas, et alia hujus- nisi per ea quae sunt ipsis priora, et non
modi quae in sensibus apparent. Secutus sint eis aliqua priora nisi et entis secun-
est etiam dogmahoc a Socratis, qui dum quod ens principiat, non quidem
Trismegisto Hermete primo liujus dog- eum ijisum sit princi-
principient ens,
matis auctore suscepit. Amplius autem pium omnium primum, sed principia
tam hi quam primo inducti Philosojdii qua? sunt ex ente secundum quod ens
ratiocinantur ens non posse esse subje- est. oportet quod oinnium principia per
ctum scientia? hujus eo quod subjectum :
istam scientiam stabiliantur per hoc qu<>d
seientia? hujus est, de quo aliquid diver- quod primum est om-
ipsa est de ente,
sum ab ipso potest demonstrari : nihil nium fundamentum in nullo penitus ante
autem est diversum ab ente propter :
se fundatum.
quod non differt ab ipso esse demonstra- Quod autem dicunt bi qui . am di- Soiuiio a.i

bile ideo subjectum esse non posse.

:
cunt esse subjectum, causas consideran m« positio-

Amplius si ens, ut inquiunt, esset subje- in particularibus scientiis, est falsum :

ctum, et omnia stabilirentur in esse et sed potius in eis considerantur ea qua?

partibus entis, verificaret ista scientia insunt partibus entis conceptis cum quan-
oninia qua? sunt et principia omnium : titate et tempore : sed per causas jjro-
et tunc onines alia? scientia? superllue- bantur inesse ea quae insunl partilms en-
quod nobilissimam scientiam de
rent, eo tis : et ideo tales causae reducuntur in
omnibus haberenius nec minus nobilem :
causas primas, ijua? considerantur in
 6 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
ista seientia consequentia ad ens in quan- ouidam naturaa propinqua et jiroxima,
tiini est ens : et ideo isla non ost de cau- soil potius per onlis prinoipia stabiliuntur
sn nt de subjecto : propter quod etiam oa qiia3 propria sunt, non in oo tjuoil

scire omne stabilimentum accipit ab is- propria, sed resoluta et reducta ad ens
1a : quia causa? qiia; sunt media per quse vel partos ontis secUndunl quod es1 ens,
scimus, stant in causis in scientia ista et non secundum quotl est hoc ens : e1

consideratis, quidem sicut subje- non ideo ad sciendas res in propria natura,
ctum, sed potius sieut quasdam subjecti summe requiruntur scientiaa partieula-
differentia. ros, quae tamen nihil penitus probare
soiutio ad Probabilii ir secunda es1 positio, et ta- possont, nisi oo modo quo subjocta ot
inotiva se- . , .

cundae posi- men ialsa : tjma processiones illse ilivi- principia sua omnia relinquunt per enlis
lionis. ,

na3 quas mdiicit, non sunt primce per principia esso stabilita in scientia ista.

hoc quod sunt divinae, sed per hoc quod Nec otiam proprie determinataa scientias
ad entis primi simplicitatem sunt rodu- cujusdam enlis, isti quia subalternantur :

ctae : et ideo patetquod nulla ipsarum cst ad subalternationem non roquiritur quod
absolute prima nisi ens, et omnos sunt subjectum sit sub subjecto tantum, sed
ail ens consequentes : et ideo solum ens quotl moiliuin quod est causa propter quid,
simplox est primum subjectum, et alia subalternatse scientiaB medio concludatur
consequenter ad ipsum sicut ad partes vel contineatur : ot sic fit in perspecti-
el passionos ojus. Talia oliam licet sunt va, et geomelria : et sic na-
in scientia
tanta divina et proeessiones simplices, turali quae traditur in libro Physieorum,
non tamen esse habont extra materiam, ot in scientia de Cmlo et Mundo, et aliis
sicut dixit Plato : et ideo ista sensibilia soientiis naturalibus.
non fundantur in ijtsis per motiuni illiim, Sunt autem quidam Latmorum logice
quom Plato induxit : sod do hoc locus persuasi dicentes Doum esse subjectum,
eril inquirendi in hujus scionli;o libro el jirima? sciontire primum subjectum, et
scptimo. Quod autem nihil de ento di- divinas divinum, ot altissimo altissimum:
cunt demonstrari posse diversum, otiam of hujusmodi multa ponunt secundum
falsum non probat intentionem
ost, quia logicas el communes consequentias : et
Borum licot onim ad ons aih.il habeant
:
bi nioro batinorum, qui omnom tlistin-
realem diversitatem, habent tamen om- clionom solutionom osso roputanl, dicen-
nia communia ad ens modum quemdam los subjectum tribus modis dici in scicn-
atlditionis ad ipsum et por liunc mo- :
tia, scilicet tjuod communius subjicitur,
dum divereitatis, <jui sufficit ad hoc quod aut certius, aut in scionlia dignius : et pri-
inosso monstretur alicui sicut subjecto mo motlo dicunt ens in ista subjici seion-
silii, hsec ijiko dicuntur passiones entis, tia, ot socuntlo causam, ot tortio modo
enti inesse probantur. Ilujus tamen esi Deum : et hanc scientiam non a toto,
alia solutio quoniam etsi : daremus quod sei! a quadam sui parte dignissime. vo-
enli socundum se nihil possit probari cari tlivinam. Sed cgo tales Iogicas con-
inesse, tamen partibus entis quse secun- sequentias in scientiis de rcbus abhorreo,
dum se sunt partes ejus, multa possunt oii quod ad mullos tleducunt errores.
probari inesse : et hoc sufficil ad hoc Distinctionem etiam non approbo, prop-
quoil aliquid sil subjectum scientise. Nec ter rationes in praehabitis inductas. Nec
aliffi scientias superfluunt, eo quod cau- denominatip ideo lit quod divina dicitur.,
883 omnium e1 principia stabiliuntur in Omnia enim apud naturam omnium re-
ista : ijuia primo a transcendentibus sci- rum manifoslissinia siiut tlivinissima el
lis. non propter hoc scitur scientia vel nobilissima et priora omnibus, et haec
na-essarise ars particulans. CausaB autem H nrinw- sunt ons ot cntis jiarlcs et principia, sic-
Bdeniisc, pia non probantur hic per ea qute sunt n l patet per ante dicta, et ideo et hono-
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRAGT. 1

rabilissimorum mirabilissimorum el et nus allcruin : ct haec est unitas propria

certissimorum per totttta, et non in qua- sciriiii;c seotmdum quod est deinon-
dam sui parte est isla scientia, qnam ideo strativa vel doctrinalis : quia sic cognitin

merito voeamus primam philosophiam. accidcntium inesse subjecto maximc con-

fert ad soiendum quod quid est. Quia
autem passiones sunt primae et simpli-
ces. simt et ipsum Buhjectum, idep ex
his viam hahct ad stabilicudum omnia
GAPUT III.
qu;ccuinque supponuntur in sciimliis
aliis ct ideo non habet unitatcm unius
:

parlicularium scicntiarum quia hoc :

Et esl digressio declarans qua unitate, modo non proticcret ad stabiliendum

et qttaliter ksec scientia sit tina. principia, sicut jam sa?pius dictum est.

Igitur quod ista scientia sit theorica, et

qualis thcorica, amplius autem de quo

sit sicut de subjecto, et adhuc
qualitcr,

Haec etiam scientia una ost quoniam :

autem quali unitate sil una tam ad
licel sit de multis, de omnibus tamen illis partcm subjecti quam ad paasjones, de-
cst prout reducta sunt in ens ut partea, terrainatum sit a nobis hoe modo.
proul sunl ens consequentia in eo quod
cns est : i'l ideo ens in omnibus liis

unitatem habet analogice, quae unitas

non est quid aequivoci nmnino, sed cst
CAPUT IV.
multorum ad unum respicientium, non
quidem quod pcr unam rationcm cst in
illis, nec etiam quod per diversam est
De primo principio generativo scientise
in illi-, sicul quidam male dicunt, sed
ex jiarte nostra, quod est naturale
potius sic, quod ista diversa aliquo mo-
sciendi desiderium
do sunt unins, et ille modus <juo sunt
unius, est diversus in diversis : sed qui-
libet diversorum modorum cst cjus quod
simpliciter vcrum est, sicut ens simpli- Quia igitur ista est prima philosophia,
citer cst substantia, et aliquid illius et non accipiens aliquid ab aliis, sed ab
ejusdcm entis esl quantitas, et aliquid ipsa omncs alise accipicntcs, incipiemus

ejusdcm qualitas, et sic de aliis, el hac diccntcs scientia? generationem, quam

unilatc unilur subjectum hujus scientia? omncs alii supponunt. Et primo scien-
cuni his qu;e sunt partes ejus. Alia au- ti;c generationem ostendentes in ipso
tem unitatc unitur ad passiones : ct hav sciente '
: deinde stabilientes scientiam
est immediatio substandi passionibus secundum ea quo? sunt scicntia? sc-
qua? insunt eis, sicut quaelibet unitur cundum scipsam. Tertio autcm stahi-

scientia : et tantum extenditur illa uni- Iicinus ipsain ex parte scibilis de quo
tas, quanlum extenditur immediatio est. Ex parte scientis incipiemus stabi-
quascumque passiones. Om-
subjecti ad lire eam per primuin et remotissimum
nes enim illae per principia illius et sciendi pmncipium, suhjicicnles quffl-

ejusdem scientise probantur inesse eidem cumquc jam in scientiis inferiorihus a

ahsquc mutatione generis subjecti nec : nobis bcuc sunt probata. Subjioiatur
demonstratio mutatur de genere In ge- ergo a nohis primum, quod non potest

1
I Metaphys in prooemio.
8 n. ALB. MAG. ORD. PR.EI).

esse vanum naturale e1 toti speciei con- cundum agere sensuum esl dclectatio

veniens desiderium. Hoc enim sujtpnsito, propter ipsum sentire et accipere sensi-
probabimus quod omnes homines na- bilium cognitionem, prseter omnem uti-

tura scire desiderant et cum non sit :

lilatem nocivi vel convenicntis, quod
vanum desiderium, erit lioc desiderium cum ipso sensibili accipiatur. Alia enim
ad inquirendum de scibilibus inclinati- animalia non quaerunt uti sensibus pro-
vum principium, et per consequens eril pter delectationem quam habent in ipsa

desiderium primum sciendi princi- sensibilium cognitione, sed propter no-

id
pium. Tn secundo autem lnijus scientiae civum vel conveniens, quod cum ipso

liliro probabimus quod omne quod est accipiunt sensibili apprebenso propter :

in multis per unam rationem generis quod nec coloribus, nec sonis, neque

vel speciei in illis existens, est in ali- musicis, neque odoribus, neque univer-
quo uno primo quod prima causa est saliter sensibilibus delectantur, nisi prout
omnium in quibus existit '. Est aulem nuntia convenientis ad vita? ipsorum
cognitio rerum una quidem genere in commodum vel incommodum. Homo
multis existens variatis per species cogni- autem delectatur in usu sensuum in

tionis sensibilis et intelligibilis e1 ratio- sensibili per se e1 per accidens : et sen-

nalis. Oportet igitur tjuod unum ali- sibili proprio et communi, propter i[>-

quid sit, in quo eognitio est prima, sum sentire, omnem aliam ad-
praeter

quod est causa cognitionis utriusque. junctam delectationem vel commodum

Adhuc quoties imperfectum et perfe- vel incommodum vel quamcumque aliam
ctum sunt in uno et eodem secundum utilitatem ad vitam conferentium ei,

potestates diversas, semper imperfectum hoc est, delectari in ipsa cognitione sen-

est ad perfectum sicut ad finem. Ex sibilium, secundum quod cognitio quae-

prima harum propositionum Eus- dicit dam est dc fonte cognitionis omnis ema-
tachius recte loqueus, quod omnis co- nans. Cum igitur in eodem homine co-
gnitio praecise in eodem existens causa- gnitio sit intellectualis, non erit dele-
tur a foule cognitionis intellectualis, et ctatio in cognitione sensibili nisi in or-

quod nulla forma principium cognitio- dine ad inlellectualem : igitur nec de-
nis existeret sensibiliter vel intellectua- lectatur in cognitione sensibili, nisi pro-

liter, nisi a fonte cognitionis intelligen- pter intellectualem : et sic delectatio in

tise procederet. Ex hoc enim (ut ila cognitione sensibilium in eo quod se-
dicam) quod candor lucis intelligentiee cundum se sine ahqua sunt utilitate,

forma existit, principium potest esse co- signum est quod natura scire desiderat.

gnitionis : obumbrata quidem faciet co- Omnes homines, propter hoc

igitur

gnitionem sensibilem, depurata vero fa- quod sunt homines, per intellectum in
ciet cognitionem intellectualem. Ex se- specie et natura hominum constituti, na-

cunda accipitur, quod in quocumque ethujussignum

turaliter scire desiderant :

uno cst sentire secundum actum et in- estcum causa vera, convertibile enim est,
telligere, et sentire non propter aliud delectatio sensuum secundum agere ac-
quoddain est, nisi propter ipsam cogni- cepta in apprehensione sensibilium praeter
tionem sensibilem, cognitio illa sensi- omnem aliam utilitatem conferentium ad
bilis ordinatur ad cognitionem intelle- vitam,secundum quam nuntiant de confe-
ctualem ut ad finem, et perficitur in rente vel non conferente, propter seipsos
illa. in tjuantum sunt sensibilium eognitiones
Ilis itaque prsesuppositis, dico quod tanlum, diliguntur et libenter exercen-
in solo homine inter alia sensibilia se- tur ad sensibilium cognitioncm. Haec

1
II Metaptay». tex. el com. i.
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. 1

autem inter alios sensus visus qui iit

per oculos : luminosilate enim oculo-

rum delectamur, non solum ut agamus
quippiam conferentium ad vitam ad nun-
tiationem vel directionem oculi, sed
CAPUT V

etiam quando nihil omnino convenit

nobis agere circa hoc quod videre quae-
In quo disputat quid sit naturale scien-
rimus : concupiscimus tamen videre
i/i desiderium, a qno scire, et unde
propter ipsum videre prae omnibus
provenit tota diversitas studiorum.
aliis, sola illecti curiositate videndi.
Hujus autem causa est quam diximus :

quia scilicet sensibilium cognitio, quan-

do sine alia utilitate desideratur, ad Quaeret autem fortasse aliquis, quae
scientiam intellectivam ordinatur, et illa natura in homine sit, qua omnes
propter ipsam appetitur. Et cum visus homines natura scire desiderant? Homo
per hoc qin nl plures differentias sensi- enim studet adipisci quod desiderat et :

bilium expressius repraesentat, ma- aliis si dcsideral illud natura, erit vehemen-

gis omnibus sensibus cognoscere facit. tius in seipsum desiderium, et hoc ve-

Expressius enim in omnibus aliis sensi- hementius accendet ad studium et :

bus repraesenlat visus sensata commu- hoc in multis hominibus non videmus.
nia, et sensata per accidens, et ea quae Amplius universaliter non desideratur
videntur tam corporalia sunt, quam in- nisi quod est de naturas perfectione,
corporalia : et quia quidquid videtur, vi- cum sit non habitum sicut enim in :

detur secundum aclum luminis et lueiili, primo Physicorum in fine traditum est
et istae sunt primae formae omnium reium a nobis ', desiderium est imperfecti ad
corporalium, plures differentias sensi- bonum et optimum et divinum, cujus
bilium repraesentat visus quam aliquis inchoatio est in ipso, sed a perfecto
sensuum aliorum. Ouia vero magniludo deficit. Xon enim desideraret nisi pcr
et figura certissime repraesental res visas, aliud simile, quod est in eo, ad bonum
et hoc melius repraesentat visus omnibus et optimum, sicut turpe desiderat bo-
aliis sensibus, ideo etiam certius cogno- num et foemina masculum. Xon enim
scere facit. Et cum duo sint sensus disci- desiderant in quantum turpe vel fcemi-
plinales, visus et auditus, et visus deser- na : quia sic sunt contraria masculo
secundum quodest per in-
viat disciplinae et bono, et contrarium non desiderat
ventionem, auditus vero secundum quod contrarium : sed potius desiderant in

est per doctrinam, nec doctrina fiat nisi quantum imperfecta, sic turpe aliquid
postquam scientia jam generata est in boni habet et fcemina masculi. Et sic
anima docentis, nos autem liic loquimur oportel, quod sit hoc propter quod in-

deprimo scienliae generativo,non facimus tellectus possibilis est sicut tabula rasa
mentionem de auditu, nec auditus exer- ad scibilia praeparatus, nalura qua om-
citium est adeo delectabile sicut visus. nes homines scire desiderant ~. Et quia
Sic igitur necessario concluditur quod corruptelaeconsuetudinum et affectio-
omnes homines natura scire desiderant. num a natura deducunt hominem, ut
Cum enim hoc desiderium sit omnium in decimo Ethicorum probatum est,
quocnm in specie determinata est natura ideo nalura haec non potest semper
una, hoc erit desiderium naturale et na- movere ad studium, sed manet in po-
turam speciei consequens. tentia et virtute, contrariis habitilms na-

1
I Physic. tex. et com. 81. * Cf. III de Anima, tex. et com. 14.
 10 J). AIJJ MAli. ORD. 1'R/ED.

lurale bonum corrumpentibus et tmpe- nem perveniunt el ad studium et ho- :

dientibus ne in actum procedat. Non rnm quorumcumque intellectus quidem

enim vehementius accendit ad studium immixtus ei purus est, oomplexio suh-
quam dilectio pasaionum secundum tilis specie caloris el humoris luniinosi
actum, sed secundum naturam intelle- non oonstantis per frigidum congelans,
ctus tantuin, cum fortiores dominantur nec turbata per calidum commiaeens,
cancupiscentiae innaturales corruptee con- illi student bene et libenter divinis et
suetudinis, gubtilibus et magnis rebus. Quorum
Addendum autem est, quod id quod autem organum imaginationis ad reei-
desideratur, de perfectione naturae est piendum figuras per temperate sicoum
hominisin quantum homo existens est :
e t complexionale uon congelans frigi-
et ideo scientiam attingens non altera- dum praeparatum est, et intellectus re-
tus, sed perfectus est, sicut ostendimus flexus ad ipsum, hi dootrinalibus et
in septimo Physicorum ', et in libro mathematicis gaudent studiis et hujus-
decimo Ethicorum nec hic repetere : modi. Quorum autem medullosum et
oportet. Prfflcipue enim subtiles ad hoe bene purum est organum sensua cum
induximus rationes in epistola quam so- spiritu lucido non commixto el non
ciis nostris edidimus de Natura animse pigro per frigidum congelans, et orga-
et contemplatione ipsius. num imaginationis consequenter erit

Cum autem sic omnes homines natu- non bene tenens figuras, et intellectus

ra scire desiderant, et desiderium non *' st reflexus ad subjectum, hi gratas

sit infinitum, pportet quod in aliquo habent speculationes naturales. Quo-
scire desiderium illud finite quserant: rum autem congelati sunt spirilus el

lioc autem non potest esse nisi illud non bene claci propter frigus inspis-

scitum quod est causa et lumen om- sans, occupantur circa signa theologioa,

nium entiuin et scitorum et lioc non :

et detinentur in ipsis, nec profundantur
est nisi intellectus divinus, ut in unde- in aliqua veri speculatione. De liis et

cimo liujus scienlia' Iibro demonslrahi- hujusmodi in Physicis determinatum est

nius : sed non quietat desiderium sciendi a nobis, ubi de organorum complexio-
secundum quod esi Deus vel natura quae- nibus, et de natura locorum habitabi-
dam secundum se existens, sed potius se- lium locuti sumus. Ex inductis igitur

cundum quod est causa rerum altissima, patet, quod primum seiendi in sciente
cujus scientia causat ens : quia sic etiam est principiura naturse desiderium, quo
est ralin et liinirn scitorum omnium, sicut omnes homines natura scire desideranl.

ars rs! ralio et lumen omnium arlificialo-

ruin. El ideo dicil Averroes in commento
super iiiiilirimii Metaphysicorum Aristo- CAPUT VI.
telis -',
(jii.nl quasstio de intellectu divino
est desiderata sciri ah omnibus homini-
lnis. Istis principio scicndi et linesic habi-
De principiis seeundum <jhh> insit primo
tis cl iniii diversilicatis, in intermediis est
scieritia in scientibus, quse sunt sensus,
maxime diversitas quoniam quidam
:
memoria et ratio.

violentia passionum omnino deducuntur

;| sciendi studio Quidam autem magis
'.
Post hoc autcm inquirendae sunt po- i» phiioso.
boniiin nafurae sequentes, ad '
inquisitio- tentiae secundum quas insit in sciente

1
VII Physic. ti'x. et cotn. 20, complexione cogitativaa faciuntad diversitatem
1
Com. M. scientiarum speculativarum capessendam.
Nota qualiter diversa temperamenta in
 LIBER I METAPHYSICORl'M, TRACT. I 11

scientia. Dicamus igitur quod animalia omnibus non lit nisi por rationem, peF
quidem (iunt sivo generantur habentia quee tria insit in seiente scientia, oportet
sensum : actus enim animalis cst sen- nos distinguere in generibus animalium,
sibilis aniina. el sentire secundum po- et viderequo oonveniant ista tria
in
tentias vitae sensibilis ipsis sentientibus sciendi principia. Dicamus igitur, quod Animalium
qusedam ha-
animabus esl esse. Kst autem primus sicut diximus, animalia secundum suum bent memo-
nain et ali-
hujus actus animalium sicut somnus, genus sensum habentia generantur, licet quidpruden-
litfi habere
el sensus sicul vigilia. Primitus igilur quaedam eorum parum utantur sensu se- po9sunt.

liiml animalia sensum habentia . in cunduin vitam sensus manifestam. Sed

quo habitus sensus est sicut somnus : quibusdam animalium cx sensu sccun-
et deinde utuntur sensu, sicut vigilia dum actum facto memoria non cst faeta :

est expansio scnsuuin extra ad sensi- quia non tenenl sensata apprehensa pro-
bilia. Cum igitur prinia facultas cog- pter busb complexionis aqueam frigidita-
nilionis, ot prima setundum nos poten- toin, aut terrestreitatem, quce immobili-
tia sentiendi sit sensatoris, unde primo tntspiritum animalem formas sensibiles
oritur sciontia in nobis, el primo pri- deferentem, sicui patet in muscarum ge-
mum sil habere sensum, ef primum su- neribus, quea abjectee flabello statim so
sceptibile hujus cognitionis lit ex genere inferunt laesionis immemores, nec ad cer-
aninialis, et non ex differentia constitu- tas se conferunt causas, noc aliquid vi-
tiva hominis, quseramus quis sil sensus dentur habere memorise simile : el ideo
qui primum dal sciendi facultatem el po- qusecumque talium sunt, nihil providen-
tentiam. El ex his quae in secundo-de tise vel prudentiee habent, sed ex sensu
Anitna', Animali bus deter-
et iu libro de sola convenientia in sensu prosoquuntur
minata sunt, planum est quod sensus et inconvenientia fugiunt. Quibusdam
ille esl tactus qui est fundamentum alio- vero ex sensu secundum actum facto fit

rum scnsuum, et hic esl cujus complexio memoria prius acceptorum sensibilium :

molliset recedens ab excellcntia contra- et Clim memoria non tantum sit thesau-

riorum ad medium venit, quod ex tem- rus el coacefrvatio formarum sensibilium

pcrantia et crisi temperationi cceli aliqua- prius acceptarum, sed etiam intentionum
liter propinquant : el ideo principia sor- convenientis ct inconvenientis, boni el

tilur in aliquo simili inotori creli : ot mnli , amici ot inimioi , et hujusmodi

ideo habens sciendi potentlam, ct cx cum sensibus ab eestimativa acceptorum,
mollitic potest in ipso spirilus animalis sicul in libro npstro de Memoria et Re-
discurrere, qui vehit formas cognitionis miniscentia probavimus . Propter hoc
sensihilis, el quoad htec duo perficitur quod alia prudenfia sunl animalia ha-
apprehensio cognitionis sensibilis quoad bentia rqgimen vita^ ex memoria, alia

accipere. vero solo sensu vigentia sunl impruden-

Sed cum scire non perficiatur peruni- tia Dico autem memorantia prudentia
-

cam sensibilium apprehensionem , sed non secundum perfectam prudentise ra-

pntius ex aliis duobus cum isto. quorum tionem, qusa est activus habitus cum ra-

unum cst tentio sensibilium acceptoram tione vera eorum quse in nobis sunt ad
similium, eo quod universale cst una de vitam conferentium. Sed nou hahontia
multis essentialiter similibus acceptip .
rationem veram, memoria utuntur loco
tentio aiitom prius accepti cum posterius rationis, et ordinant aliquo modo vila;

acc 'plo : ot horum duorum cum tortio suaa commodum p< r quamdam civilitatis
ol quarto el deinc 'ps acceptis non lit nisi el felicitatis similitudinem, sicut ost vi-

permemoriam : et una acceptio de his

dere in apibus, el gruihus, et hujusmodi

1
II de Anima, tex. et coni. 16 et 17.
 12 D. ALB. M\G. ORD. PR.ED.

inultis animalibus : sed tam apes quam musicorum ars, et tripudium, et saltus,
grues vigent sulum memoria. Cujus sig- et pugilatio, et torneamentum, et hujus-
nuin est, quoda longinquis locis ad qute modi ceetera quorum exercitiis solis dc-
transferuntur, revertuntur ad proprias lectamur. Mechanicas autem voeo, quas- quh- ma.-h»

habitationes et casas. cumque non propter se, sed propter al- dicaniuj
Quaxiam Est autem adhuc alia animalium diiTe- tcrius ulilitatem quarimus, sicut est fa-
habent me-

hsec aiicu- et
jus i.ru.len-
.
,
mniiam et rciitia, 11011 quulcin secundum memoriam
audilum. et
scnsuin propter
.
,
. .

.
quem animal
. ,.
... est am-
bricatio,
pter
non propter fabricare, sed pro-
ensem sutoris propter calceum, ct
:

ti"< et disr-i- mal, sed sccundum iluo dicta, et secun- hujusmodi. Multa bsec autem pertractata
plinje sunt , ...
>a,jaaa. dum participationem auddus non rn om- sullicienter sunt in Ethicis.
ni, sed in quailam sui ratione. Convenil Est autem diffcrentia inter prudentiam
autem dupliciter parlicipare auditum. ct disciplinam sccundum ea circa qua3
Uno quidcin modo sccundum conjunctam sunt cx quibus sunt quoniam prudentia
:

cum sensu utilitatcm conferentium, et est sagacitas quaedamcirca conferentia ad

secundum lioc sonus vel vox audita est, vitam cxistens ex memoria convenien-
quasi prodcns id circa quod est alTectus, tiuin acceptorum cum sensu secundum
sicut videmus aves fugere vel convenire autcm
actuin scnsibilis facto. Disciplina
ad earritus tristes auditos vel laetos. Alia cstsagacitas circa ca de quibus est ars ex
est participatio auditus in quantum audi- meinoria sonorum secundum quod sunt
lus cst nominum conceptus rerumsignifi- signa rerum pcr modum conceptus et no-
cantium et hoc modo qmedam animalia
:
minum : igitur illa animalia sunt pru-
videmus participare auditum cum memo- dentia quidem disciplina quaecumque ,

ria sensum animalitatis preesup-

qua' silii memorativa quidem sunt, sed sonos se-
ponit videmus disciplinabiliora esse
,
cunduin quod per modum nominum sunt
quam ea quae non habent facultatum me- signa rerum, audire non possunt, ut
morandi hujusmodi auditorum. Hcec ciiiin apes, qure cum audiant sonos, non ta-
aniinalia sonos sic et nomina audientia nicn per praedictum modum auditus au-
conscrvant ca in memoria,- et ad voces diunt, ct si aliquod aliud animalium ge-
vel sonos similes agunt multa similia di- nus hujusmodi in hoc est : talis enim
sciplinee actibus. Disciplinam enim hic auditus sonorum non simplici auditu
vocamus quamcumque doctrinam accep- perficitur, sed virtute aestimationis con-
tam pcr auditum, sicut et ipse auditus per nomen
ferentis aliqualiter designata
scnsus vocatur disciplinalis : nec atlen- vel per sonum ad modum nominis. Ad-
dimus hic proprietatem doctrinae vel di- discunl autem aliquid disciplinoe quce-
sciplinae quae intellectualis est, sed voca- cumque animalia juxta memoriain re-
mus disciplinam cruditionem ner sensi- servantein intentiones et nolitias rerum
bilia signa factain, sicut erudiuntur ca- ct aominum, etiam hunc sensum habent
ncs ct siinia?. ct psittaci ct hujusmodi. auditus preememoratum.
Cuni autcin hujusmodi eruditio sit du- Ex omnibus supra inductis concludi- n.miinu
plicis arlis, hberalis scilicel et mechanicee, tur, quod animalia quaedam vivunt in efralionlj
videntur plura animaha imbui secundum us °
regimine suse vitae solum imaginationi-
liberales faciles quasdam artes, sicut sunt bus ct memoriis. Diximus cnim in scicn-
saltus, ct Iripudium, vel turbatio, vel tia de Anima, quod imaginatio reserva-
aliquid hujusmodi : pauca vero sccun- tio est specierum sensibilium, prout sunt
dum mechanicas. Simia enim queedam imagines rerum et hoc modo aliquid
:

mcchanicorum aliqua imitatur propter incmori.c cst imaginatio. Memoria autem

sui accessum ad hominis similitudinem. est coaccrvatio convenientium et incon-
Liberales autem artes dico, quas proptcr venientium advitam, ad quas intenditur
se et non propter aliud volumus, sicut per motum ct ideo intentiones a
:
Peri-
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. I 13

pateticis Philosophis talia vocantur. Haec modo et seeundum sensus notius cst,

igitur animalia qua?cumque ex talibus sicut ostcnsum est in primo Physico-

re°-imen vitae accipiunt, parum experi- rum, alio autem modo prout est de
menti participant : quia cum duo sunt in niullis unum separatum per rationem

experimento, unum quasi formale, quod ab illis, oportet iterum determinationem

est acceptio similis de multis, alterum facere de principio generationis scientiae,

materiale, quod est memoria confcrens, quod formaliter generat eam in nobis :

hoc autem est univcrsale sic autem in

non participant cxperimento nisi secun- :

dum id quod materiale est in ipsis, sicut nullo deficiemus quando et secundum
in scientia de Animalibus diximus
'
,
naturae potestatem, et secundum quod

quod avis serpentem expugnans, vulne- formaliter complet scientiae generationem

ratam sc senticns, accipit lactucam agrc- ostendemus. Ex quo enim haec scientia
stem, et redit ad pugnam. Sed honiinum omncm stabilit scicntiam, a nulla aliquid

genus ad omnem sui diversitatem viget accipiens , sed omnibus stabilimentum

regimine arte in factivis, largiens, oportet haec quae dicta sunt, in
in suae vitae
docerc scientia hic igitur scientiae
quia ars est cum certa ratione factivus ista :

habitus, ct vigct rationibus in activis et principium utroque supra dictorum mo-

contemplativis : et de his in Elhicis de- dorum determinemus Dicamus igitur, .

terminatum est a nobis hominum cniin : quod cx qmo hominum genus vigel arte
licct sit una natura secundum speciem ct rationibus, quod in generatione artis

determinata, in multa tamcn est latitu- el scientiae quae perrationem inest homi-

dine secundum animae facultates secun- nibus qui perfectee sunt memoriae, fit cx
dum complexiones ct habitationes. Sed memoria prius acceptorum per sensum et
in tota latitudinc illaetambitu participat cum sensu expcrimentuin ejusdem rei

artibus in communicativis, et rationibus secundum speciem. Multae etenim me-

l
Quare mui-
teeniemone
elfectibus similibus accepta?, in simiiibus
in contemplatione et more secundum vir- moriae
uiu.iu^ in i
^
elleclibus

tutem. De facultatibus igitur sive spe- faciunt hominibus potentiam

in r
unius accepta; P o-
tentiam

ctantibus naturae quibus pcrlicitur scibi- exDerimenti. Potentiam autcm dico non umus expe-

lium acceptio , determinatum sit hoc actum : nuia

1
sicut nos meminimus do- cuint et
actum.
non

modo. cuisse in Ethicis, sicut duplex est actus

in phvsicis, unus quidem pennixtus po-

tentiae, et imperfectus et imperfecti actus
qui est motus, et alius impermixtus po-
completus completi et perfecti
tentiae et
CAPUT VII.
ita est et duplcx
actus qui cst forma :

actus in potentiis animae, unus quidem

„ , ,., ,. ,. permixtus potentiae imperfectus et imper-
De formaliter in noois scientiam qene- l r . /.,..
'., , ,
fecti aclus qui
x
stabiht potentiam, sic-
non
rantibus, quse
* sunt cjperimenluin
r et . . ., .. , „ . ,

ut est opinio quffi adhuc lluctuat ad op-

positum, sicut et ipsa potentia est oppo-

silorum, et hic est quasi materia et al- :

ter qui cst purus, nihil habens de oppo-

>hf)
Philoso
ubi *"
Cum autem universalc sit principium sito, in toto complens potentiam, sicut
pra. artis et scientiae, et universale dicatur est scientia, et intellectus, et sapientia :

uno modo prout est in mul-

dupliciter, acceptio autem universalis in singulari-
tisconfusum et immixtuin in illis se- bus confusi et permixti cst actus iinper-
cundum quod est esse mulforum, quo- fectus, et ideo potentiae habct rationem

1
Cf. VIII ile Animalibus, tract. II, cap. 2.
 u n. AU5. MAG. <>IU). [>ll/ED.

Propterhoc dictum est,

et similitudinem. fnexperienlLa aulcin si pertingat ad linciu
quod memorisB multee unius el ejusdem sine regulante et hoc
finem contingit :

scnsus universalis in ipsis permixti et lilcasu. sicul nun Bxpertus aliquando

confusi, experimenti pariunl potentiam et sauat sanare autem non inlcinlcns,
:

uou actum simplicei» et perfectum : el sed casu thjns medicinam sanitatis peiv

quia experimenti potentia sic esl imper- fecUvam. Ars atitcm lit el gcncrattir et
fcctus actus fere esl sGientia, sh-ul motus perficitur in uuliis, cum ex multis oon
in physicis fere est forma, et iu lermino omfusis i[ui);lam jain experimentp per
molus, iu quo linis est motus secuntlum deputationem universaljs iulcllcctus prr
lnotuin cssc. ("-I forma, el sic c\pcrimrii- causam veram et ccrlain una cx nninibus
tum in tine experiendi in tiuo est, scd abstracta tit de similibus essentiaiiter

suflicicnlcr expertum cssc est scientia. acceptio univcrsalis, in qua instantia

Est aulein cxpcriincntuin cliam arli non cssc probatur ; et tunc cxpciiincuti
siniile, non tainen ars : est enini ars illa polcnlia jicrducta cst ad actum coinple-
operum faclibilium cum univcrsalis vera tuin ct depuraturo, Est etiam simplcx
ratione, qua? per modum actus incst ar- quod prius in eonfusiuii;' niiilloriiin crat

tifici. Experimentum autein est regulans acceptum. Iporlcl autem quod univcrsale
(

opus per acceptionem confusi in illis, per se substantialiter sil multorum illo-

et ideo potentialiter regulat : propter ruin simiUtudo : quia si per accidens cl

quoil ct frequenter fallit c.\ defectu regu- noii per se unirentur multa uui, non
lantis, et uon tanluni c\ defectu rej eirca uiiinn faccrcnl effectum, nec unain cer-
quam est opus. Ars autein nunquam fal- tam de se gencrarenl notionem. Accep-
lit cx defectu regulantis : quia hsec est tam namqtie notionem habere, quod Pla-
ratio certa ct vera : sed quandoque
fallit toni et Suciali et aliis pluribus cjusilcm
per accidens ex defectu eorum in quibus complexionis ct setatis et habitationis et
factio consistit : propter quae finem in dietse et exercitii ct accidentium aniini et

ipso si de contingentibus niliil oniiserit, periodi et omniiim talium circa Iiain- fB-

semper consequitur artifex, ut habetur gritudincm ct c\ catlcm causa et roiuin-

in topicis. Cum igitur, ut superius dixi- dcm svinplomatuin insinl.iul ilms < t laliu-

mus, aliqua animalia secundum partem rantibushoc jam contulit, sictit scamonca
experiinento participcnt, hoinincs autcni ad cholerae purgationem, et unumquod-
secunilum perfectum, acciilil et accedit quc sit iu multis probatum inveniri sine
hominibtis scientia ct ars per experimen- instantia, experimenti cst. Quod autem
tum, sicut in physicis accedit forina per universaliter omnilius contulit hujusmodi
motum, scientia quidem in experimento qui secundum unam speciem complexio-
contemplabilium, ars autem in experir nis determinati sunt, et hac per omnia
ExperienUa mento factibiliuin. l'.\pcriciilia quidem simili aegritudine laboraverunt, sicut si

Tnexperien- artcm facit, sicut ail quidam IMiiloso- contulit similibus per naturam similibus
phus '
recte dicens, sed mexperientia phlegmaticis, hoc est, ex phlegmate
facil casum. Quemadmodum enim in laborantibus, aut cholericis, aut ;eslu
physicis casus est causa per accidens in sanguinis, aut melancholise intensaj vel
his qua? propter aliquid liunt, ita in ac- combusta? febrientibus, artis est : quo-
tibus eorum quae tiunt jicr nos, quae om- niam boc est acceptum cuin ratione vera
nia propter aliquid fiunt, cxperimenti et cnta. lla'C igitur sunt in honiiiiibus
potentia fecit causain per se eorum quae scicntiaj et artis generativa.
a uobie propter aliquid fiunt : et haec est
ars in fincm lvgulans et tlirigens opns.

1
1'olus scilicet.
 LIBER I METAPIIYSICORUM, TRACT. I 15

bus el physicisei sapientialibus secus est,

quia in liis ex rebus ciroa quas sunt,

raagna est aliquando mutatio : eo quod
contmgetttes smit. st aliqu&ndb magna
CAPUT VIII.
i't >'x«cl lens super iios altitudo, sicut in
siipienlialihus divinis : et ideo illa ante-
qualn acceptio univeraalis possii lieri,
El est disputatio de $olutione <lubita-
s;i'|> et diligenter oportet experiri : pro-
tionis prssdictm. uuiversaliler ars iieneratur ab
pter quod
experim 'iito, tton universaliter seientia :

et he3C i'sl soltttio Aristotclis, sieut patet

Dubitabit autem aliquis de his quae inspieienti in Ethicis. In his eniin omni-
dicta sunl, eo quod non semper scientia l»us similis aeeeptio non est perspicua

etars ex his generari videntur. In doctri- antequam probatur ad singula neque :

nalibus enim non multiim bportel expe* perspieue scilur quando in uno aeeep-
riri : quoniam in uno viso Iriangu.lo tum esl utrum per eumdem modum sit in
quoil sil rerlilineus hahens tres angulos aho.
aequos duobus rectis, per uecessariam iluod aulein IMatonis aniiei dicunt, impugnaiio
Platonis as-
habetur rationem in omnibus : in quibus- omnem scientlam esse in anima, nec seremis
scientiani
dani nec uno possibile esl experiri,
in accini aliquam
1
per experimentum et doc- aninue con-
craatam
creatam
sirulquod stellae li\;e super polos orbis nullam habet 1'ortem rationem.
trinaiu, esse.

signorum rotunde perficianl in triginta Quod enim dicunt eum qui quaerit expe-
sex millibus annis eirciilum hoc lain : 11 riiiienlo, aut invenire seitum universale,
certeel per demonstrationes scil astro- autnon invenire. El siquidem non pot-
nomus. Amplius eum universale sil es- est invenire, fruslra est inquisitio. Si
sentialis simililudo partieularibus immix- autem inveniet, per aliquid scit sc inve-
ta, forte videliitur alieui, quod in uno nisse quando invenit, aut nescil se inve-
aiieptum, per ralionem similitudinis in nisse, et tunc nunquam cessabit Ibi ab
omnibus acceptuni sit, eum eorum quibus inquisitione. Si autem per aliquid scit,

est una natura comniunis. uua sit illius cmii non seiatur nisi simili, oportet quod
natura' operatio. Qu.erunnnie aulem simile ei quod invenit, jam intus habuit :

talium sunt duliitationmn, sibi unani ergo omnium qua? inveniri possunl,
.
jam
aeeipiunt solutioiiem, quam eliam in ante inius sunt similes babitus duae au- :

Ethicis nos dixisse nieminimus, quoniam teni per omnia similes el ejusdeni spe-
mathematica non multisindigenttempore ciei qualitates et formae non possunt se-
et experimento eo quod talia probantur
: eundum idem eodem lieri cum igitur
in :

per causam propter quid, et sunt stqia- sit in anima secundum intelleetum simi-
rata : et ideo in talibus excellunt juve- lis eum quaesito habitus, per experimen-
nes : el sic est in niateria coeli orbibus ct tuni doctrinam nihil generatur ie ani-
et

stellarum motibus, qufie regularem ha- ma, sed per talia excitatur anima ad
bent motum per gradus et partes coeli : reminiscendum ea quae prius novit. Et

et ideo accepto tempore motus per unum hoc dicit Boetius iu tertio de Consola-
gradum, sciturtempus totius niolus. Haec tione philosopfnse dicens, i}uod si Plato-

autem et hujusniodi omnia sunt de qui- nis iiiusa personatverum, quod quisque
bus estscientia secundum quod scienlia discit,inimemor recordatur. (hnnia au-
est demonstrationis proprius effectus : tem haac deceptiones sunt erroneae quo- :

et idco non universaliter diximus seicn- niam hoc quideni verum esl, quod sicul
tiam secundum veram scientiae rationem in omni potentia actus alicujus prascessil

indigere experimento : sed in artiliciali- illius aclus inchoatio, ita etiam in intel-
 16 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

lectu possibili secundum inchoationem

confusam praeexistit notio qucesitorum :

aliter enim non esset potentia propria

perfectibilis hoc actu et quoad htec sunt :

GAPUT IX.
in ipsa dignitatum notitiae vel notiones,
quas quisque probat auditas nec oportet :

ad notionem lianc aliquid facere per

De comparatione artis et scientise et ex-
experimentum vel doctrinam, nisi ter-
perienlite secumlum convenientiam et
minorum tantum notitiam. Hic ergo
differentiam.
confusus habitus est in intellectu, sicut
forma per inchoationem esse potentialis
est in materia sicut autem materia per
:

hujusmodi esse possibile confusum, non Sic igitur determinatis generationibus ln Philot
pho ubi i

exit ad actum, nisi per aliquid agens artis et scientiae secundum facultates na- pra

quod est in actu completo et determina- lurae, quibus secundum primas acceptio-
to : ita etiam intellectus possibilis non nes liunt in nobis, inquirimus convenien-
exit actu ex forma notitiae confusae, nisi tias etdiiTerentias artis ad experimentum,
per aliquid quod est in actu completo et ut melius intelligatur proprium esse
determinato experimentum
• et hoc esl utriusque ipsorum. Dicamus igitur quod Experient
non videi

universalis speciei movens, vel doctrina experientia nihil penitus differre videtur difierre a
arle quan
movens signo speciei. Sed hic non lo- ab arte in hoc, quod utraque istarum ac- lum ad
ac*um.
quimur de generatione scientiae per doc- ceptionum sive cognitionum esl relata ad
trinam, quia intendimus de prima scien- actum qui dicitur operatio circa sinyula-

tiae generatione non lit per : et hoc ria existens : actus enim licel nuiltiplici-

doetrinam quia doctrinaliter non gene-

: ter dicatur ad complementum et comple-
ratur scientia, nisi postquam generata est menti propriam actionem quae ab actu
in anima docentis. Sicut autem possibi- nomen accepit, et ad operationem, hic
litas materiae quietatur et determinatur tainen non accepimus actuin nisi pro
in fine motus contingens actum comple- operatione. Haec autem convenientia ex
tum, ila determinatur confusus et poten- ipsis probatur nominum rationibus difli-

tialis actus ad quaesiti notitiam, et scit se nitivis, quoniam experientia est cognitio

invenisse quod quajrit per hoc quod de- singularium ex multiplicatis accepta me-
Solulio ad
terminatur ad speciem quaesiti. Et quod moriis circa qua? est actus : ars autem,

1'latonis.
dicunt,quod non scitur nisi simile simili, sicut in VI Elhicorum '
diximus, est cum
dicoquod pro certo verum est hoc sed : certa ratione factivus habitus. Sed si at- Expeni nia)
gis profi-l
ciunl in coa
hoc modo quod scit iste simile et tamen tendamus profectum in operibus, qui est
sequemlo
operis*
imperfecte confuso habitu scit, imperfecte in consecutione finis operis, erit differen- fine
quam li

etiain confusa forma est similis. Cum au- tia inter experientiam et artem in hoc
bentes unV
\ersalem
arlis raiio-
tem perfecte scil perfecte etiam secundum
,
quod expertos magis videmus proficere nem sine ex-

speciem determinatam efticitur similis : in operis fine consequendo, quam eos perinientOi

sed Plato hoc non consideravit, et ideo qui sine experientia habent artis ratio-
formas potentiae generationis et scientice aem. Hujus autem causa est, quia, sicut

principium dixit : de quibus congruis diximus, experientia est cognilio singu-

locis et temporibus in sequentibus sub- larium in una similitudine memorato-
tiliter inquiremus. rum quam : similitudinem non separat ab
illis, et sic dirigens in ipso est conjun-
ctum his circa quae est actus : ars autem

1
VI Ethic. cap. ">.
 LIBER I METAPIIYSICORUM, TRACT. I 17

est acceptio universalium a singularibus singulare per se sit curabile, et universale

eeparatorum, quae non nisi potentia ad non, sed per accidens, magis proficiet
singularia respiciunt. Actus autem et ge- expertus circa singularia, quam rationem
nerationes omnes quorumcumque, sive artis sine experimento habens universa-
per se, sive per accidens sumantur, sive lem potentiam tantum particularibus ap-
artificiatorum, sive naturalium, sunt circa plicabilem : et circa quod universale non
singulare hoc demonstratum illud : et es1 operatio nisi per accidens. Ex hoc
lioc probatur inducendo in uno : et boc autem iulelligitur, quodquia forte in sin-
suflieit, cum
omnibus eadem sit ratio
in gularibus confusa operans usu quodam
penitus. Ille enim qui est medicans, non memoratorum et sensuum, colligitur
sanat homineni nisi secundum accidens, quod movet ad opus
experientiae cognitio
sed per se sanat aut Platonem, aut Socra- sicut forma generata mixti assuetudine
tem, cui accidit esse hominem. Si enim et cognitione, et sic movet in modum
per se ponamus sanantem et sanatum, naturoe quia consuetudinis formain na-
:

dicimus quod hic medicus secundum ram transponitur eo quod ut natura :

medicinam sicut hic et nunc operans, quaedam movet, ut diximus in libro de

sanal hunc aegrum, sicuthic et nunc infir- Memoria et Reminiscentia : et ex illa
matum. Gum autem esse hominis in parte sicut natura est omni arte certior,
quantum hic sanatus homo est, sit esse et ideo utilius attingit tinem operis. Ars
forma^ hominis ut esse, et sic csse hujus autem non est dirigens nisi ut scientia
hominis ut subjecti vel perfecti per ip- quaedam practica, et ideo si sine experien-
sum esse prout est liujus ut subjecti est tia fit, frequenter peccabit.
esse materiae et complexionaUe ex con- Licet autem sic experientia artem Ars prsea-
trariis : et sic respicit aagrotare et sanare praecellat utilitate operis, e contra tamen ""demkT"
et sanuin esse quia sic abjicilur ei ali- q ad
: ars praecellit experientiam nobilitate co- ™gnUio
quid et aliquid advenit ei, et non per hoc gnitionis. Scire enim et audire, hoc est, p r ima™ktio.
quod est esse hominis ut formce et cau- de auditis judicare, et obviarc dictis,
s;e. Quamvis ergomedicus operetur circa magis arbitramur esse per artem quam
babiludinem esse liujus hominis secun- per cxperimentum. Et cum hoc opina-
duni esse hujus hominis, non tamen ope- mur artifices artis rationem habentes, sa-
ratur circa esse hominis in quantum est pientiores esse quam
expertos, tanquam
esse hominis nisi per accidens : quia sci- omnis sapientia cujuslibet rei magis se-
licet operatur circa emn cui per esse hu- quatur ipsum scirc rationem, quam ex-
jus hominis accidit hominem esse. Si pertum esse circa singularia. Causa au-
igitur sine experimento quis rationem tem hujus est, quia artifices sciunt cau-
artis habeat, illud in universali accepto sam quae est ratio faciendorum : illi vero,
et universale quoddam sic cognoscat, sed hoc est, non sciunt causam. Ex-
experti
boc mul-
in universali singulare ignoret, perti enim non causam quidem, sed tan-
toties quidem curando, si medicus est, tum habent scientiam quia sic fit, sed
peccabit. Dico autem singulare in uni- propter quid sic fit, nesciunt. Artifices
versali accipiendum ignorari : quia licet autem si perfecte rationem artis habeant,
ars sit factivus habitus cum certa ratione, sciunt causam efficientem, et mateiiam,
certe actio quse dirigit in opere artis, est et propter quid, hoc est, finem, hoc est,
universale factivum sive practicum : ideo ratio illa dirigens in opere artis. Unde
particulare cui applicari debet illud uni- architectores, de quibus in II Physico-
versale, practice accipere oportet : et hoc rum determinavimus, denominamus ex
modo sajpe ignoratur, etiamsi sciatur ipso nomineprincipalitatis magis scire,si-
theorice : quia nescitur modus quo prae- gnilicamus nobiliores esse circa quodlibet
parandum vel dandum est. Cuni itur genus artificiatorum : et hos significamus
VI 2
18 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

nomine principalitatis magis scire et gnum est scientis, scitum suum posse do- Secunda r*
ipso
esse sapientiores. Causa etrinaliter docere per causam et ratio-
artifices tales

autem lmjus significationis est, quia ar- nein : autem potest docere ars, et non
sic

experimentum et ob hoc concipimus

chitectores sciunl factorum sive artificia-
:

quia aliter non haberent quod ars magis sit scientia quam experi-
torum causas :

rationem certam : hi ergo magis sciunt mentum artifices enim possunt ex ha-
:

quam hi qui dicuntur manu artiiices, bilu artis docere praedicto modo, et simi-
liter architectores hi autem alii qui di-
sive usuales, qui non materiam et effi- :

cientem in quibus motibus fiant, conside- cuntur experti et manu artifices sive

rant in artificiato, sed tantum speciem usuales, docere per causam et rationem

sive formam figurse, et illa utuntur in non possunt.

opere, sicut militans utitur gladio et Amplius autem neque secundum sen- Tertia raii

nauta temone. Cum enim architectores sum dicimus esse sapientiam sive scien-
rationaliter agant scientes causam efli- tiam, cum tamen sensibilibus singula-

cientem et materiam formam et finem,

et rium cognitiones magis sint propriae

usuales sive manu artifices non operan- quam universalium : quia universale non

tur nisi usu formee ad actum, sicut agunt est eiscognitum nisi est cum partibus

inanimata per formam positam in actu mixtum, sicut diximus in principio Phy-
ageadi, sicut exurit ignis : sed in hoc sicorum sed paiticulare sensatum per
:

est differentia, quod inanimata et ani- se judicatum secundum causam per quam

mata non cognoscente anima, et etiam est res quae est, de nullo dicitur : non
animata quae eognitionem habent, sed eniin nuntiat sensus propter quid ignis

non artis susceptibilia, eo quod nullo est calidus, sed tantum nuntiat quod ca-
modo participant ratione, agunt per for- lidus est. A
ergo quod est circa
simili

mam suam unde sicut natura operatur

: :
singularia dicens quia, non propter quid,

aut si anima operatur, non operatur nisi minus habet similitudinis ad scientiam et
naturae instinclu, sicut vegetabilia et sen- sapientiam, quam id quod est circa ac-

sibilia : sed manu artifices licet aliquid tum singularium dicens causam et prop-
habeant cognitionis, quoniam cognoscunt ter quid et sic experimentum minus
:

speciem, non proul ex materia vel in habens est similitudinis cum scientia et
materia inducitur motibus efficientis, sed sapientia, quam ars, ut patet ex superius

prout refertur ad optfs illi speciei pro- inductis rationibus.

prium, tamen operantur sicut ex forma

consuetudinali quae usu acquiritur. Et
hoc magis determinatur ad opus et hu- :

jusmodi denominationes facimus tan- CAPUT X.

quam non sicut artifices sapientiores se-
eundum boc quud practici sive operativi
sunt, sed potius secundum hoc quod ra-
De convenientia et differentia arlis ad ar-
tionem universalem et certam habent,
tem in admiratione qua imitatur sa-
causam efflcientem et materiam et finem
pientiam, et ab aliis distinguentem.
aoscunt. Cum igitur experienria sic

retur sicut usualis, ut patet ex prae-

dictis, ars autem per rationem et cau-
sain, ars magis accedil ad scire et sapere Sicut autem iam diximus convenien- i* pmioso

quam experimentum et sic nobilior est : tiam et differentiam artis et expenmenti, pra.

ars quam experimentum secundum no- ita nunc ad doctrina? perfectionem, con-
bilitatem cognitionis. venientiam et differentiam artis ad artem
Ailluic autem omnino universaliter si- assignemus, ut videaraus quae artium
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. I 19

magis sit sapientiee similis, qua? sapien- rum : quia cum in arte duo sint : est
tior a Graecis ab Arabibus aut Philoso- enim factivus habitus, et sic est ad utili-
phis magis sapientialis vocetur, quas se- talem vitae : et sic ex parte
qua ope- illa

cundum verilatem vocatur sapientiae ma- ratur, oportet prtemirari utile cireaquod
gis similis. Dicamus autem primo in quo et ad quod sicut ad iinem operis est opus

omnis ars cum omni couvenit arte. Cum artis. Sed quia hoc habet commune ars

autem sicut ex superioribus probatur, cum experimento, et ex parte illa opera-

universale sit principium artis et scien- tur per formam consuetudinis per mo-
conveniens est quod ille qui quam-
tice, dum naturse operantis, ideo hoc non suf-
cumque artem perinvenlionem sensuum, ficit. Sed ex illa parte qua ars est cum
hoc est, sensibilem cognitionem primo certa ratione causa?, oportet mirari arti-
accipit, admirando quaerat id quod est ficeni sicut miratur sapiens, et ab aliis

ultra communem in hominibus sensum, distinguens, qui ultra communem omni-

hoc est, sensibilem cognitionem, sive in bus miratur sensibilium cognitionem.
sensu, sive in memoriis, sive in experi- Hoc est igitur in quo omnis ars cum arte
mentis acceptam. In omni enim commu- convenit omni.
ni hominibus sensibili cognitione uni- Differentia autem artium est in modo
versale confusum et mixtum sensihus, illius admirationis quoniam cum plu-
:

secundum sensus notius est, ut in prin- res repertae per inventionem sint artes,
cipio de physico auditu demonstratum quaedam quidem ad necessaria sive utilia Arlium
qutedam ad
est : el hoc non est principiUm artis et vitse civilis, sicut mechanica? vocata?, utilitatem,
qusedam ad
secundum quod sic singularibus
scientia? qua? sunt pannifica, lanilicium, militaris, instructio-
nem sunt
permixtum est, sed potius prout est ad architectura, et hujusmodi qusedam vero : inventa?.

rationem simplicem et causam deductum sunt ad introductionem seu adminiculum

per depurationem aliter enim in singu- : scientiarttm, sicut grammatiea, logica,
larilms adhuc confusum obumbratum rhetorica, poetiea, et hujusmodi, arbi-
est ex materia? appendiciis et variabile trandum est quod hujusmodi quales di-
secundum esse, et non potest esse per- cta? sunt artes, qua? scilicet sunt ultra
fectae et certa? cognitionis principaliter. communem in hominibus sensum, sicut
Ars autem est cum ratione certa factivus sapiens et sicut distinguens, sunt sapien-
habilus, ut dictum est in Ethicis. Cum tiores vel magis sapientiales : eo quod
autem sic miretur inveniens quamlibet magis se exaltando a sensu accedunt ad
artem ultra communem in hominibus similitudinem admirationis sapientis et

omnibus pueris et senibus sensibilem ab aliis hoc propter il-

distinguentis : et

cognitionem, non mirabitur solum id lud quod illoruui est, hoc est, sapientis
quod miralur propter aliquam utilitatem et ab alio distinguentis, non sunt ad ali-

ad vitae necessaria et adminicula perti- quam utilitatem, eo quod sunt non in

nentem : quia supra habitum est, quod singularibus in quibus omnis utililatis
utilitas magis fit a singularibus in qui- perlicitur operatio. Omnis autem admira-
bus est actus quam ex universali : sed lio sapientis et distinguentis est causa?
mirabitur sicut miratur sapiens, qui mi- demonstrantis quid et propter quid : et

rando qussrit causam primam, in qua hoc consistit in speculatione,non in ope-

stat rei demonstratio et ratio certa, et ratione. Hujus autem signum sst quod
mirabitur sicut miratur ab aliis distia- bujusmodi sapicntia? et distinguentes
guens per quid et propter quid dicentem scientia? reperta? sunt postea quam omnes
diffinitionem, quae terminus vocatur, et artes ad utilitatem existentes, et omnes
rem cujus est, propriis differentiis ab aliis scientia? adminiculantes ad instructionem
distinguit. Dico autem quod non solum jam fuerunt repertse sive inventa? quo- :

habet mirari propter utilitatem invento- niam nisi artes civilitatem conservanles
20 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

inventse fuissent, non fuisset habilum patet qualiter sapientia et scientia et ars
otium et libertas inquirendi, deficienti- fiant in nobis.

bus necessariis vitae et nisi fuissent in- :

veuhe scientiae adminiculantes ad instru-

ctionem, non fuisset habitus modus pro-
prius inquirendi et ideo illis non ante
:

CAFUT XI.
repertis inutile fuisset admirantis stu-
dium et inquirendi investigatio. Hujus
aulem ulterius signum est, quod lales De convenientia artis cum sapientia et
scientiae non ad utilitatem relatae, nec
scientia, et differentia artium in nia-
adminiculum, sed pcr se propter ipsum
jori et minori similitudine ad ipsas.
scire desideratae, primum repertae sunt in
his locis ubi omnibus ad eommodum et

adminiculum existentibus primitus stu-

duerunt primi philosophautes et hoc : Quod autem primum est in quo con- /„ p/,
pho ub
est eirea ^Egyptum et in ..Egyplo, ubi venit omnis ars in quocumque modo con- pra.

priinum substiterunt artes mathematicae, siderata, hoc est, quod quicumque inve-
doetrinales, demonstrativse : ibi namque nit quamcumque artem , oportet illum
liberis possessionibus donata sacerdotum mirari aliquod quod est ultra communem
libera a curis gens, studere concessa est. in hominibus sensum. Nec voco sensum
Sic ergo differt ars ab arte penes magis illum tantuni qui fortis est appreliensivus
el niinus accedere ad sapientis et ab aliis scnsibilium specierum praeexisle.nte ma-
distinguentis admirationem. In Ethicis teria, sed in communi voco sensum om-
autem libro sexto
1
, ubi de intellectuali- nem etiam hominis sensibilem cognitio-
bus virtutibus determinatum, est dictum nem, quae cum in homine potentior sit
quae sit artis et scientiae differentia, et quam in aliis animalibus, eo quod est
il»i etiam omnium habituum qui sunt si- acceptio universalis mixti et eonfusi in
jniliuin generum cuin istis, eo quodintel- singularibus, tamen inveniens artem, nc-
lectuales sunt, determinatum est. cesse habet mirari universale et causam
Cujus autem gratia nunc orationem is- et rationem certain quae sunt ultra om-
tam introduximus, hoc est, quod cum nem cognitionem in sensibus acceptam
sapientia sit omnis scienliae virtus et ul- scnsuet memoriis etexperimento. Omnia
timum posse, oportet eam quae simplici- enim haec tria sunt in hominibus sensibi-
ter sapientia denominatur, esse circa pri- lis cognitionis. Dico autem quod inve-
mas causas et principia. Et hoc quidem niens artem, sic necesse habet mirari :

omnes opinantur. Artifex autem magis quia discens et accipiens artem per do-
est circa causas quam experimentum tan- ctrinam, non sic incipit ab admiratione :

tum habens vel habentes inter artifices : quia tunc inciperet ab effectu, sed statim
autem architector magis est circa causas a docente accipit causam : inveniens au-
quam ille qui est manu artifex sive usua- tem artem quamcumque ex sensu el me-
lis. Omnes autem speculantes magis moriis et experimento, ineipit ab admira-
sunt circa causas quam practicae. Mani- tione causae universalis et rationis inve-
festum autem ex inductis cst, quod illa stigare causam, ad quam agonia quadam
quae est sapientia, est scientia circa quas- suspenditur dum admiratur. Et ideo non
dam causas existens, quoniam est circa admiratur in arte quam invenit solum re-
primas rerum causas. Et per haec eadem ferens haec ad utilitatem civilem vcl ad-

1
Cf. VI Ethic. caj>. 4 et 5.
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. I 21

minicularem, sed oportet eum admirari Propter quod etiam Plato i» Timseo di-
causam rationem dicentem ad quid et
et cit, quod jam ex Yulcani semine et in-
propter quid, sicut miratur sapiens qui digenae agro constitutis Athenis, et ex
causam primam quaerit : et sicut miratur electa juventute ordinata militia, ct cae-
diflinitionem quaerens, qufe ab omnibus teris omnibus adhibitis ad commodum
aliis distinguit diflinitum : aliter enim vitaepertinentibus, liberato a curisanimo
non esset ars inventa, cum ratione certa phllcsophari Athcnis et academise incep-
et causae cognitione factivus babitus. Si tum est. Signum autem hujus est, quod
enim diflinitur ars, et est una intellectua- in nostro habitabili primo sunt repertae
lium virtutum, sicut dictum est in Ethi- scientiae mathematicae, hoc est, scientia-
cis. ln hoc igitur convenientibus omni- les a sensibus separatae in his locis, ubi
bus artibus in communi, dilTerunt tamen primo liberi a curis necessariis vitae stu-
ex hoc quod rnagis et minus in hoc sa- duerunt : unde JEgyptum mathe-
circa
pientiae similes sunt : plurimis enim ar- maticae artes primum repertae substite-
tibus repertis,quibusdam quidemad uti- runt : ibi namque gens sacerdotum, li-
litatem civilibus necessariam, quibusdam beris reditibus aregibus donatis, inscho-
vero ad adminiculum instructionis deser- lam intrare et studere concessa est : pro-
vientibus, arbitrandum est quod semper pter quod Horatius dicit

eo sunt sapientiores, hoc est, sapientioe

Sit mihi frugis copia, animum ipse parabo.
magis similes, quo non ad utilitatem re-
spiciuntplus, sed id quo admiranturultra Cum igitur ibi exstiterint ubi jam om-
cognitionem sensibilem in hominibus : nia ad necessitatem et adminiculum de-
quia, sicut diximus, cum in arte duo sint, servientia fuerunt reperta, el ab his qui
ratio scilicet certa quae est ex causae ali- a curis liberum habebant animum, con-
cujus vel plurium cognitione, et factio stat quod non ad utilifatem sunt inventae,
artis : factio est circa singularia, in qua sed potius ad contemplationem causarum
ars non ditlert a sensibili cognitione ex- earum quas mirantur ultra sensibilium in
perimenti, sed in causae cognitione acce- hominibus cognitionem : et illae maxime
dit ad sapientiam. Et ideo quanto magis autem
similes sunt sapientiae. In artibus
elevatur ad rationem quae est per causam, quaecumque magis mirantur causas ultra
tanto magis recedit a sensibilibus in qui- sensibilem cognitionem altiores magis
bus est utilitatis profectio : et ideo si sunt sapientiales, sicut architectonica sa-
aliqua est simpliciter cognitio causae prae- pientialior est quam usualis : et in tali-

ter omnem relationem ad utilitatem quae hus ab initio mirantur yEgyptios. Prop-
est in opere, illa maxime sapientialis est, terquod etiam Plato narrat ad Solonem,
ut dicit Avicenna. Sicut sunt scientiae sacerdotemdixisse .Egyptum « Graeci, :

metaphysieae, quia simpliciter sunt theo- pueri estis, et non est in vobis ulla cana
ricse : licet etiam ad opus referri possunt. sapientia ». In Elhicis et hoc ante jam

Hujus autem signum est, quod postquam declaravimus ', quae sit ditTerentia artis

omnes artes ad utilitatem necessitatis ci- et scientiae, et omnium similium gcne-

vilis et adminiculum instructionis deser- rum quae in virtutum intellectualium ca-
vientes, repertae fuerunt, jam circa Athe- dunt communitatem , ibi assignavimus
nas et alibi illae theoricae utilitates causa- differentias.

rum inquirere cceperunt : quianisi omnei Istam autem opinioncm hic jain non
aliae prius repertse fuissent, animus oc- induximus ex intentione principali. Sed
cupatus necessariis, otium non habuis- propter hoc quod sciamus, quod omni-
set ad quaerendum sapientiae rationes. bus sapientibus videtur, quod illam jam

1
VI Ethic. cap. 4 et S.
 22 D. ALB. MAG. ORl). VRJED.
scientiam quae inter caeteras magis dcno- quam expertiet architectus magis par-
:

minatur niaxime oportel esse

a sapientia, ticipat ipsum quam usualis qui manu ar-
circa primas causas ante quas nulla? sunt, tifex vocatur, eoquod manu utitur ad
e e rca
P rmia principia. Dico autemcau- opus apotelesmate quod prseparavil arti-
1
'
'
esfcircT '?!-
uas causas. sas esse rerum cunst ituentes : principia fex, sicut miles utitur gladio qui prsspa-
autem licet pluribus modis dicantur, ta- ratur a fabro ferrario, non considerans in
men secundum intentionem praepositam eo nisi speciemactum et sic specu-
et :

principia haec diximus, quae sicut prima lativa? scientiae magis sapientiaB nomen
se habent ad aliqua, et omnia reliqua per participant quam activae, et pra3 omnibus
prius et posterius referuntur ad ipsa, si- circa pi-imas causas eril ipsa quae per se
cut es1 ens et unum et verum et bonum sapientia vocatur. Manifestum est igitur
et hujusmodi quaedam alia. Secundum exinductis, quod sapientia est circa quas-
autein hanc rationem artifex magis sa- dam causas et quaedam principia.
pientiie nomen et rationem participat
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. II 23

TRACTATUS II

DE PROPRIETATIBUS SAPIENTLE 1ST1US SECUNDUM SE.

quae sunt causa omniuin, non quo- et

rumdam causae, et quorumdam non et :

ilhe omnium causae non sunt nisi ilhe quse

sunt caus», non quidem entis secundum
CAPUT I.
esse, sed secundum quod ipsum estactus
simplex entis per se secundum quodens :

illae enim solae sunt causae omnis esse. et

Qualiter dicitur sapientia, et per con.se-
non habent alias se priores. Scit auteni
quens philosophia propter raliotics sa~
iste, sicut dieit, persuasiis non ab alio,
pientis et sapientias.
sed propter scire facientia considerans,
quod non decet physicum vel metaphy-
sicum qui ea quibus scit, esse et subsi-
Quoniam autem in hac nostra inten- stere sive entitatem habcre supponit ab
tione qua?rimus eam quae veraj sapientia? isto Philosopho : et hoc quia maxime
habet nomen, per rationem consideran- ascendit ultra communem in hominibus
dum est nobis circa quales causas et circa sensibilem cognitionem, nonhabet scien-
qualia principia sit. Fortassisautem fiet tiam eorum qua? secundum unum-
scit

nobis manifestius, si primo comprehen- quodque sensibile quia non accepit uni-
:

damus descriptiones et opiniones quas versale in sensibus mixtum, sicut sen-

ab antiquis Philosophis habemus appro- tiens et memorans et experiens, sed po-
batas virtutem enim quamdam habet
: tius scit quse scit per primas entium cau-
communis animi conceptionis, quam quis- sas. Haec igitur una est acceptio sapien-
que probat postquam audierit. tis accepta penes medium, per quod scit
Omnes enim ab Antiquis in philoso- absolute relatum ad scibile quod scitur
phia communiter tradiderunt, quod hunc per ipsum secundum quod ipsum est per
praecipue dicimus esse sapientem, qui se et non per aliud ante se acceptum l'a-

oninia maxime scit sicut decet, et non ciens scin:.

habet secundum unumquodque singula- Postea autem secundario ct minus secanda.

rem de ipsis scientiam. Qui enim onmia propria ratione dicinms hunc esse sa-
scit, non potest omnia ex his
scire, nisi pientem, qui cognoscit ea quae duplici
 24 D. ALB. MAG. ORD. PIL^D.

difficultate cognoscuntur : quia sunt et rerum, magis ex substantialibus certifi-

difficilia homini cognoscere, el difficilia cant quam illae quae certificanl ex his qua;

noscere secundum seipsa. Quae enim dif-

eoncepta sunt cum materia mobili vel
remo- quantitate quia illa non sunt de esse se-
ficilia sunt homini, sunt a sensu
:

tissima et:haec sunt recte principia anto cundum quod est esse, sed sunt de modo
qua> nihil esl penitus : haec enim ideo essendiquodam. Et tunc ille doctissimus
difficulter homo cognoscit, quia intelle- estcausarum quia reddit causas quae :

ctus hominis cum continuo et tempore magis infiuunt omnibus quoniam in- ,

Istaautem intelle- fluant, aliis nullis influentibus, et nullae

cognoscere natus est.

ctualia secundum intellectum divinum aliarum influunt sine istis : causae enim
sunl, qui quidem solus locus est hujus- esse simplieis sunt substantiticantes et

raodi veritatum purissimarum. Et sunt

causantes esse cuicumque esse in quan-

etiam in se cognoscere non levia et di-

tuin est esse, sicut patet in corpore mo-
vino intellectu : eujus probatio est, quia bili : enim ipsum esse non habet a
lioc

per principiis motus et mutanilitatis, cum

cum sint duo difficulter intelligihilia

se, unum est difficile intelligibile ex sui suum esse sit secundum naturam ante
imperfectione, alterum vero ex sui per- illa sed habet ipsum a principiis sub-
:

fectione. Ex sui autem imperfectione non stantia^ secundum quod sunt principia

levia sunt cognoscere quaecumque prin- substantiae ei principia motus sive esse :

cipium intelligendi, quod est forma,per- et quod principia sunt, habent a principiis

fectum non habent, sed potcntiae valde ipsius esse : et sic patet qualiter princi-

permixtum, sicut hyle, et motus, et tem- pia esse magis sunt etiam causae princi-

pus ex sui autem perfectione non levia

:
piis aliis. Dico autem esse simplex, non
sunt ad dignoscendum, qure omne prin- esse cujuscumque
universale, sed esse
cipium intelligendi praeveniunt,sicutDeus non conceptum cum magnitudine et ma-
deorum Dominus, qui non intelligitur teria subjecia motui per principia mo-

nec enarratur nisi per formam sui causati tus. Islius enim esse principia sunt prin-

primi, vel secundi, et sic deinceps : et cipia a quibus omnia alia principia ha-

ideo dicit Philosophus, quod non habet bent, et quod sunt, et quod sinl princi-
nomen, et quod deliciunt linguae ab enar- pia.

ratione ejus : et talia, prout possunt, in Ilis ieitur de sapiente conceptionibus v e ra sa-
. . • pienliae par|
i- -ii
ista declarantur scientia. Haec igitur est sic suppositis, dicimus lllam scientiam 'es.

acceptio sapientis, et est data secundum esse veram sapientiam, quae per se est
proportionem scibilis sibi proprii ad in- scientia, ita quod suiipsius ipsa esl eaii-

lellectum humanum qui accipit ipsum. sa, hoc est, quam gratia suiipsius quae-

Tertia. Adhuc autem hunc dicimus esse sa- rimus scire etvolumus, et lioc cujus
pientiorem circa omnem scientiam, qui finis propter quam seire volumus, est in
certior es1 et doctissimus causarum in ipsamei scientia : sicul enim patel es
hoc quod dicit eas quae magis sunt causae jam dictis, non potest esse causa stia-

quam aliffi : et haec acceptio sapientis esl scientiee ipsamet scientia, sed ab aliqua
accepta prius in scire quam in agere. aliarum aliquid probatum et in esse sta-
Snni autem certiores causae qua? exsub- bilitum accipiat, sed potius illa a qua
stantialioribus certificant, e1 sunl doctis- accipit hoc, erit sibi causa scientiaa, et
simi causarum, el dicentes eas quae cau- tunc non erit ultimum scientiee et virtus
sariiin sunl causae in hoc quod sunl el in sapientia. (Juod tamen jam drtermina-
hoc quod causae sunt. Patet autem unum tum est in Ethicis. Oportet autem ipsam-
etiam parum scienti, quod illae qua? cer- mei ex omnium prineipiis sibi esse cau-
tificant ex liis quae sunt causae esse se- sam scientiae.
cundum quod est esse simplex omnium Amplius, si non gratia suiipsius voliia
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. TI 25

sit, oportet quod non sit sapientia : quia causa propter quam est res. Amplius si

sidetur, quod propter aliud utile vel ad sic se habeat ista scientia, tunc omnium
quod adminieulatur, ipsam esse qua>si- aliarum scientiaruin scita continebuntur
tam et volitam, illa propter quam, erit sub scito hujus scientiae sicut species

altior et dignior quam ista : igitur ista sub genere : et hoc videtur inconve-
non erit virtus scientise et ultimum, sed niens, quia ejusdem est determinare spe-
potius illa propter quam istam quaeri- ciem et genus. Et hujusmodi tales dubi-
mus : hoc autem est contra hypothesim : tationes plurimas objiciunt imperiti, quae
quoniam ponimus istam esse sapien- omnia solvere non est difficile, si ea
tiam ergo non erit propter alterum ali-
: quae determinata sunt. ad memoriam re-

quid sapientiae enim ratio est, ut in

: vocentur. Omnium enim principia non g"*JP^P*
Ethicis determinatum est, quod sit vir- dicuntur a communitate generis omnium dfcamur.

tus scientiae circa ultimum et maximae esse, sed ab intluentia causalitatis, sicut

virtutis scibile existens hoc enim magis : ostendimus principia esse illius quod
habet nomen sapientiae quam illae scien- actus et effectus est essentiae simplicis

tia? quaequorumlibet utilium causa quae- non conc.eptae cum magnitudine et tem-
sitae et adminiculantes ad alia contingen- pore, dant causam et esse principiis en-

tfa quaecumque. Sic igitur ista scientia tis determinati per quantitatem et mo-
vere et proprie habet nomen sapientiae. tum et non potest sciri mobile esse se-
:

cundum hoc quod est esse verum et pri-

mum nisi per bujusmodi principia es-
sendi : nec principia mobilis in eo quod
mobili principia esse possunt, nisi sint a
CAPUT II.
principiis esse veri et puri in esse stabili-
ta et posita : et hoc est sciendi genus per-
fectissimum. Patet etiam illa esse essen-
Et est yer solutionem dubitationum di-
tialia et convertibiliter cum esse primo
gressio declarans quee videntur esse
et vero accepta, et esse causas quae quid
contra inducta de di/finitio/ie sapien-
et propter quid est esse rei determinant.
tise.
Quia vero vel non determinatum magni-
tudine et determinatum quantitate vel

contrarictate quoddam esse addit esse

Dubitabit autem fortasse aliquis, simplici, quod non continetur sub esse
utrum verum sit sapientiam esse circa sicut species sub genere, sed se habet
omnium secundum
principia, et non ad ipsum ex additione, ideo non omnes
unumquodque scientiam habere tam : aliae scientiae sunt partes hujus, sicut
enim Logicis quam in Ethicis probatum species sunt partes generis : et quia il-

est quod per communissima enuntians, lius quod addit mobile super esse, prin-
nihil enuntiat certum, et communissimis cipia et causae sunt propriae et passiones
non sciuntur delerminata et in propria et partes, ideo speciales scientiae et de-
natura, nisi in potentia : et hoc est im- terminatae requiruntur de illis quae isti
perfectissimum genus sciendi : et si illa non subalternantur. In subalternis enim
scientia quae omnium stabilit principia, ex principiis et causis propriis scientiee
est imperfectiori modo scita, sequitur suballernantis concluduntur passiones
quod omnino nihil perfecte sciatur. Am- subalternatorum, sicut patet perspe- in

plius si ex talibus certilicat, nunquani ctiva et geometria quia in perspectiva

:

certificat : quoniam illa non sunt con- quantitas rei visse probatur per quanti-
vertibilia, nec proxima, sed sunt quidem tatem anguli conclusi in oculo trianguli,
causa sine qua non est res, sed non sunt cujus basis est res visa quantitas vero :
 26 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

anguli doii scitur nisi per principia geo- rimus cas, quia in cis invenimus intel-
metriae : simililcr est in aliis. Sic autem lectualia quasi incorporata, sicut lucem
principia esse veri e1 puri simplicis non videmus incorporatam coloribus , ct
se habent ad passiones corporis mobilis quaerimus eos, ut id quod veritatis ct lu-
secundum <}ii» ><1 mobile, vel ad passiones minis puri et intellectualis est in ipsis,
quanti mensurabilis in eo quod est men- separando colligamus, et ex hoc in no-
surabile : sed conferunt esse talibus tan- bis perficiamus theoremata pura et fir-
lum principia esse puri, et stabilita in ma, quorum delectatio speoulativam in
esse postea causant tales passiones in nobis complet felicitatem, sicut divini
esse proximis ei propriis subjectis. Sic esse et puri et simplicis sparsa sunt in
igitur clarum est qualiter sapientia est physicis et mathematicis : et hoc modo
de primis, quando omnia et prae omni- aliae duae speculationis partes famulan-
bus et (le omnibus certificantibus, et tur sapientiae ambae, ct ista est prior et
qualiter ipsa non est de ipsis secundum antiquior Et siquidem in via com-
eis.

unumquodque scientiam habens, sed positionis considerentur principia sim-

potiussecundum unumquodque de ipsis plicis csse, constiluunt et causa-nt esse
habet scientiam scientia particularis quae quod cst in aliis consideratum : si autem
consideral id quod esse puro additur, consideratur in via resolutionis, esse
aul de ipsis habet secundum unumquod- aliorum resolvitur ad esse consideratum
que scientiam expertus, qui singularium in ista : propter quod prior et antiquior
ex memoriis ortam habet de unoquoque sive aeternior, ut ita liceat loqui, omni-
cognitionem. bus aliis esse probatur. Cujus signum
est, quod justum et dignum esse dici-
mus officium sapicntis, quod non ab alio
quodam ordinetur, sed ipse ordinet om-
CAPUT III.
nia alia. Cum enim omnis ordo secun-
dum potestatem qua unum est primum
et alterum posterius, esse determinetur,
illius est ordinare cujus est prioris et
Qualiter haec sapientia sit antiquior et
posterioris habere rationem. Scitur au-
prima, et ordinans et suadens omnes
tem ab omnibus quod in posteriori non
ti/ias.
est ratio prioris, sed potius prius est ra-
tio postcrioris : et ideo sapientis qui om-
nium priora considcrat, omnia esl or-
Ex
ft paiIojo
n
prn.
su- ... autem sequitur, quod ista
praedictis
sapientia sit antiquior el prior omni alia
dinare sequentia sapientia.
quod non
Amplins autem sapientis est
coniingit scientia quae famulatur. I-amulari autem sibi persuadeatur ab altero, sed potius
unam
inam sien- ... . .

liam alieri dicimus scientias tnbus modis. Famula- ab ipso sapiente persuaderi debet niinus
laraulari.
tur autem illa quae est quaesila non pro- sapiens. Cum enini omnium stabiliat
pter scire, sed propter opus, sicut uni- minus sapientium principia, oportet ip-
versaliter illae artes quae mechanicae vo- sum persuadere aliis, non sibi ab aliis.
eantur, famulantnr.
Famulatur etiam Dico autem persuadere vera demonstra-
illa quae quaeritur propter hoc quod est re vel docerc : quia qtuedam principia
quidam et adminiculans ad aliud,
-
nec demonstrari nec doceri possunt, sed
s »cul rationales scientiae ad aliud famu- tamen habent quasdam persuasiones quas
lantur. Praeter antem dictos modos fa- facere habet sapiens, sicut non convenit
mulantur illae quas non quaerimns ut simul aftirmare et negare de aliquo ct
Bnes cognitionis speculativae in quibus hujusmodi.
sit felicitas ultima sed petius ideo quae- :
Cum igitur tales quales dictae sunt
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. II 27

conceptiones liabeamus de sapiente sa- do se habent principia esse mobilis ut

pientia, et omnia illa qua? in conceptio- est mobile ad principia esse puri et sim-

nibus illis dicuntur, maxime necesse est plicis. Ex paucioribus igitur est sapien-

scire eum qui maxime est sapiens, eo tia omnium alia quam particularis scien-

quod omnia novit quae primis subje-

ille tia. sicut ex paucioribus est arithmetica
cta sunt, oportet quod ipse habeat scien- quam Ex paucioribus autem
geometria.
tiam universalem quoad subjectum et dico idem quod cx simplicioribus esse.
principia : et sic habet omnium scien- Qua3 autem ex paucioribus sunt, certio-
tiam prout decet, sicut dicit prima con- res sunt, eo modo certitudinis quo alia
ceptio de sapiente. Hsec eadem fere dif- oertificant non certificata ab eis. Ista igi-

ficilia sunl hominibus ad cognoscendum tur quse simpliciter prae omnibus ex pau-
quce maxime sunt universalia in causis, cissimis est, nulli aliquid addentibus,

eo quod sunt remotissima a sensibus. est certissima simpliciter, et prima, et

Certissimae etiam scientiarum sunt, sic- sui indigentia est in demonstrationibus

ut dicit conceptio tertia de sapiente ha- omnium, et nulla indiget omnino. Sic-
bita, quse maxime primse sunt, et illfe ut enim se habent illse quae non sunt ex
sunt quae sunt de simplicissimo scibili, additione ad eas qute ex additione sunt :

respectu cujus ex additione se habet sicut enim qusedam magnitudines sunt

consequens scientia. Nam quae ex pau- quidam numeri , et numeri illi conci-
cioribus sunt, certiores sunt quam illse piunt magnitudines illas esse corporis
quae sunt ex additione, sicut arithmetica mobilis, in eo quod mobile est quoddam
qme in demonstrando non egreditur ge- esse de principiis substantice tluens et

nus discreti, certior est quam geometria creatum, et illud esse substantiae est

qua5 in multis passionibus egredilur ge- conceptum cum motu et materia. Est
nus continui immobilis et mensurabilis. igitur ista sapientia sic prima omnium,
Sicut enim in primo Posteriorum deter- et ideo vocata philosophia prima. Quare
minatum est, non est arithmeticam de- autem doceatur post omnes, posterius
monstrationem invenire in magnitudini- determinabitur.
bus, et accidentia demonstranda, nisi
magnitudines non solum continuas et
immobiles, sed etiam commensurabiles
et incommunicantes, sicut patet in deci-
mo Theorematum Euclidis. Quan-
libro
CAPUT IV.

titas autem qua commensuratur, aliter

1

secundum numerum aliquem commen-

Qualiter prima philosophia est maxime
suratur, et omnium duarum quantita-
doctrinalis et maxime desiderata.
tum communicantium proportio alterius
ad alterum est tanquam proportio nu-
meri ad numerum : et ideo in talibus
passionibus magnitudinum demonstran- Est autem ista prima philosophia /„ />/„/ oso .

dis se habet per additionem geometria etiam doctrinaus maxnne mter aoctnna- ,jra .

el arithmetica : quia tales passiones de- les. Sicut enim ex superius habitis con-

monstrantur de magnitudine divisa vel stat, hi docent qui causas proprias es-
signata per partes dlvidentes eam in ali- sentiales de singulis dicunt. Cum igitur

quotas. C.um igitur numerum cognosca- noscere sive intelhgere et scire sit ma-
mus divisione continui, tales passiones xime propter causas intelligere, el scire
numeri concepti sunt cum continui par- maxime erit scientias illius qua? est

tibus, et sic continuum ex additione se sciti illius quod est maxime scibile :

habet ad discretum. Etenim eodem mo- hoc autem, sicut ex Physicis constat, est
 2S 1). ALB. MAG; ORD. PR^D.
ejus quae primas priorum causas assi- xime docentes. Quicumque autem dcsi-
gnat. Hoc autem probatur ex hoc quod derat scire propter idem ipsum scire,

quicumque scire non propter aliud sci- cum scire non eonlingat nisi per cau-
re, sed proptei" idem ipsum scire quod sam, magis scire magis desiderabit, et
quaerit, desiderat, maxime desiderabit maxime scire maxime desiderabit : sed

scire illam scientiam quae maxime est magis scire est per magis doctrinales
scientia, ex hoc quod plene satisfacit de- causas, et maxime scire est per maxime
siderio scientis in hoc quod prima do- doctrinales :maxime autem doctrinalis
cet, ultra quae non remanet aliquid in- est ista : ergo istam seientiam maxime
quirendum talis autem ista quae, sicut
:
desiderabit. Sie ereo dua? conclusiones

probatum est, ejus rei est qiise maxime habentur in hoc capitulo. Una quidem,
quantum ad modum vel me-
scibilis est quod principalis prima philosophia
et

dium sciondi quod est causa prima et maxime est Altera autem
doctrinalis.

principiuni, nulli aliquid addens, sed quae est corollarium istius per hoe quod

simplex : principia enim et causae sunt est maxime doctrinalis maxime est desi-

maxime scibilia quoad medium per quod derata scire : et per hoc ulterius patet

lil demonstratio : quia ex his alia digno- quod in antehabitis diximus, quod cum
scuntur. Ista autem non dignoscuntur omnes homines natura scire desiderent,

demonstrata per sequentia quae subjecta desiderium seiendi, sieut in fine non stat

sunt, sieut causata per ea : licet ergo per nisi in scientia ista, nec in tota scientia

modum abstractionis sint remotissima a stabit aequaliter ad omnia quaesita in ea,

sensibus, et ideo diffieulter scibilia, ho- sed stabit et omnino quiescet ad entis et

mini autem sunt in hoc prae omnibus universitatis principium et causam pri-

scire facientia, quia certificant per pri- manr quae est intellcctus divinus ex se
ma : sieut enim diffinitiones dicentes producens universum, cujus totum bo-
qnid, necesse est resolvi usque ad genus num tolum bonum vi-
est in ipso, sicut

primum, quia aliter non satis notificant ctoriae est in duce exercitus. Haec autem

diffinitum : ita oportet resolvi causam sequentia magis clare demonstrabuntur

quae medium demonstrationis est usque in libro undecimo.

ad primam causam quae non priorem se

habet quam certificet, sed certificat per
seipsam : quia sic primae demonstratio-
aes erunl ex primis et veris, et conse-
CAPUT V.
quentes demonstrationes erunt ex his
quse per prima et vera acceperunt fidem.

"^priuiam'"
Devenire autem in primam causam con-
Qualiter ista scientia per hoc quod est
Ungil duplicitcr, in genere scilicet et ex-
Sfo£u'dSj)i£
cner.
de eo quod vere bonum est, principalis
i,.., genus •
;„ genere quidem, sicut in
est et princeps scientiarum.
passionibus discreti vel continui venitur
ad primam causam dicentem quid est
passio, et propter quid inest subjecto :

extra genus, sicut quando fit demonstra- Eodem autem delectationis modo de-
tio de genere in genus, sicut in his quae terminatur, quod ista scientia principalis
superius dicta sunt, quando unum genus est et princeps scientiarum. Quaecumque
subjectum ex additione se habet ad aliud enim scientiarum practicarum non igno-
ni- subjectum, sicut quaedam magni- rat cujus causa agenda sunt singula,
tudines se babent ad numerum : et hoc non in uno, scd in omnibus agendis., illa
modo ista scientia licet alterius generis maxime principalis est et magis princi-
quibus subjecti dat primas causas et ma- palis servili quae subservit ad illud et :
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. II 29

hoc quidem jam in primo Ethicorum ma et finis universaliler cntis sive uni-
nostrorum ostensum cst a nobis '. Est versitatis. Ad hoc enim est omne quod
enim hoc videre in quibusdam et in om- est, et proptcr illud agit omne quod
nibus in quibusdam quidem, sicut in
: agit, et ipsum est causa ordinis sccun-
equestri, gladiatoria, et fraenifactrice, et dum omnem gradum omnis entis : quia
militari. enim non ignorat quod
Militaris vicinius illi esse est ipsuin nobilius, et
est cujus causa agenda sunt singula in per plura participare : et semotum esse
his artibus et quae cognatae sunt istis. ab ipso, est ipsum minus nobile, et per
Equestris enim quae docet currere equos, pauciora parlicipare : et sic per moduin
et praeparare ad cursum, et omnem equi participationis unuinquodque disponi-
motum, respectum habet ad bonum ini- tur in gradu universitatis, et per hoc
litaris quoniam : illi praeparatur equus :
est causa ordinis univcrsi, ct uniuscu-
cujus signum est militcs equites ab equo jusque nalurae malum nihil aliud est,
esse denotatos. Ad idem autem bonum nisi corrumpi in modis
infirmari et
respicit factrix armorum et gladiatoria commensurationibus sive proportioni-
et sagittatoria et fraenffactrix artes, et bus et habitudinibus participandi bo-
sunt omnes istae militari ancillantes et num illud secundum gradum uniuscu-
subscrvientes istae artes : et militaris jusque naturae dcbitum : perfici vero in
qua? bonum cognoscit et finem oinnium bono illo est vigorari, ct sccundum to-
istarum, ordinat istas, et est princeps tum essccommensurari proportionaliter
omnium istarum. In omnibus autem sibi secundum naturam et habitudine op-
agendis apparel hoc verum esse in civi- tima participarc illud secundum analo-
li, huinanum bonum publicum
qu33 quia giam unicuique gradui entis debitam. Hoc
non privalum considerat, omnes ordinat igitur bonum cst in priina causa, sicut
ad bonum humanum subservientes, sic- victoria totius exercitus est in duce exer-
ut militarem, praetoriam, senatoriain, citus. In exercitu autem quidam secun-
praefecturam, religionis cultricem, mer- dum parum parlicipant victoriae bonuni,
catoriam, et omnes bis cognatas, et ideo ut sternentes equos et coquinantes mili-
oinnium praedictarum princeps est et or- ti. Quidam autcm plus, ut armantes mi-
dinat eas : sicut enini jamdudum in ante litem. Alii vcro propinqui, sicut pugnan-
habilis diximus, illius est ordinarc, cujus tes milites. Alii cininenter participanl,
est cognoscere rationes et causas ordi- ut vexillifcri. Totum autem ipsc dux or-
nis : bonum autem humanum publicum dinans et continens cxercilum totum.
est causa et ratio ordinis in his omni- Hoc autem, sicut diximus, subtiliter in
bus : et ideo civilis in omnibus his or- scquenlibus hujus seientiae declarabitur.
dinat. Si igitur principalior est, quae Sufficit quod nunc dictum est ad
cniin
considerat uniuscujusque bonum, prin- propositi ostensionein, quod scilicet cx
cipalissima erit et princeps omnium alia- omnibus quae nunc dicta sunt, in cam-
rum quod est omnium
quae considerat id dem istam scientiam cadit nomen quod
in omni re rei bonum. Bonum autem quoesitum est hic, ct hoc est, quod sit
omnis rei est, quod in omni et tota na- philosophia priina maxime doctrinalis
tura rerum est bonum, secundum quod et scientiarumprinceps. Ex inductis eiiim
diximus in VIII Physicorum 1 quod na- , patet, quod oportet istam sapicntiam cs-
tura est causa ordinis in omnibus bo- :
se theoricam, sive conlemplationem esse
num aulem quod oinni naturae est bo- omnium principiorum el piimarum cau-
num, est participatio divini intellectus sarum non uniuscujusque secundum
secundum quod ipse est eflicicns et for- unumquodquc, seduniversalitcr omiiium

8
1
Cf. I Ethic. cap. 1. VIII Physic. tex. et com. 1.
 :M I). ALB. MAG. ORD. PR.ED.

speculatrix causae finalis om- sicut quod sol declinat ad utramque par-
ipsa eril

nium et: lioc cst bonum in omniuni tem aequinoctialis, quod quartus circuli
natura :bonum enim hoc esse quod est signorum transit temporibus inaequali-
cujus causa esl omne quod est, una est bus, quia eclipsatur, quod requat tempus

causarum, el principalis scientia consi- generationis et corruptionis terrae na-

derabil illam : et propter illud dignum scentium, et hujusmodi, et quod astra

esl causam esse prineipalissimam etprin- moventur alocis suis etnon a figura ima-
cipium omnium scientiarum. ginum, quod motum proprium hahent
super polos circuli signorum, et motum
diurnum super polos mundi, et hujus-
modi, quae ignorans scientiam astrorum
admiratur. Similiter autem prolicientes
CAPUT VI.
in physicis plus et plus admirari ccepe-
runt de generatione universi, queerentes
utrum mundus esset factus vel non?
hi quo ostenditur, quod ista sciottia
Qui autem dubitat et admiratur, igno-
non est activa, sed contemplativa.
rans videtur est enim admiratio motus
:

ignorantis procedentis ad inquirendum,

ut sciat causam ejus de quo miratur :

Quod vero non sit practi-

ista scientia cujus signum est, quia ipse Philomithes

P ho 'l''"su. ca sive palam ex hoc quod ad

activa, secundum hunc modum Philosophus
'"'"'
philosophandum inovit eos qui primo est : quia fabula sua construitur ab ipso
pliilosophati sunt. Nam omnes hoinines ex mirandis. Dico autem Philomiton

qui nunc in nostro tempore et primum poetam amantem fingere fabulas. Miton
ante nostra tempora philosophati sunt, eniin, prima producta, fahulam sonat, et

non sunt moti ad phiiosophandum nisi Philomiton sonat amatorem fahularum

Quidestaa admirative. Admirationem autem voca- si penultima producatur sicut enim in :

miratio ?
nius agoniam et suspensionem cordis m
,. .

ea parte logicse, quae poetica est osten- DO g l^.

q i

fa
P° .
las fingi
stuporem prodigii magni in sensum ap- dit Aristoteles, poeta fingit fahulam ut
parenlis, ita quod cor systolem patituf. excitet ad admirandum, et quod admira-

Propter quod etiam adiniratio aliquid si- tio ulterius excitet ad inquirendum et :

mile habet timori in niotu cordis, qui sic constet philosophia, sicut est de
est ex suspensione. Hujus igitur motus Phaetonte, et sicut de Deucalione mon-
admirationis in agonia et systole cordis strat Plato : in qua fabula non intendi-
est ex suspensione desiderii ad cogno- tur nisi excitatio ad mirandum causas
scendam causain quod apparet pro-
entis duorum diluviorum aquae et ignis ex or-
digii : et ideo a principio cum adhuc ru- bitatione stellarum erraticarum prove-
des philosophari inceperunt, mirantes nientium, ut per admirationem causa
erant qusedam duhitahilium quce para- quseratur, et sciatur veritas : et ideo poe-
tiora erant ad solvendum, sicut Pytha- sis modum dat philosophandi sicut aliae
gorici de numerorum passionibus, et de scientiae logices : sed aliae scientiae vel
pari et impari, et perfecto et ahundanti partes logices modum dant probandi pro-
et diminuto numero : deinde paulatim positum a ratione vel arguinentatione
procedentes in eruditione, et melius pro- perfecta vel imperfecta : poesis autem
Qcientes, etiam de majoribus dubitantes non, sed modum dat admirandi per
erant, quorum causa non erat adeo pa- quem excitatur inquirens : licet ergo
rata, sicut de passionibus lunae secun- quoad mensuram metri poetria sit sub
duin mansiones, accessiones, e1 eclipses, grammatica, tamen quoad intentionem
el de his quas sunt circa solem et astra, logicse est poesis quaedam pars. Umissis
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. II 31

ta quo- autem redeamus ad propositum, di-

his, bus manifestum est soli isti coavenire
nlo poe-
ia sub centes quod admirans ignorans suspendi- scientise. Dicuntur quidem alice scientiae
mmatica
.et sub tur ad causam propter quam sciat quod liberales et quaedam exercitia liberalia :

cailiver-
respec- iniratur. Igitur uon philosophatur
iste sed aliud est esse scientiam omnino libe-
tibr.a.
tantum ut fu-
ut aliqua agat utilium, sed ram, et aliud est esse scientiam libera-

giat ignorantiam non autem f ugit igno-

:
lem : quia liberam esse scientiam, est
rantiam nisi per scire ergo non philoso- :
nulli in principiis, vel in demonstratione
phatur nisi propter scire. Finis autem esseobnoxiam, et in tine suiipsius esse
omnis speculationis est scire et veritas :
causam, ita quod tinis quaerendi causa et
et praxis omnis finis est opus : ergo sciendi gratia sit in ipsamet scientia. Illa

scientiae sunt speculativae : hi ergo pro- enim stat in seipsa, non indigens aliqua
secuti sunt scientiam propter notitiam aliarum, et ideo nulli anciilatur : et hoc
simpliciter, non causa alicujus utilitatis. modo geometria est ancilla in quibus-
Testatur autem hoc etiain id quod accidit dam demonstrationibus arithmeticae : et

philosophantibus : sicut enim jam in omnis scientia ex additione se habens ad

praehabitis diximus, fere omnibus quae aliam. ancillatur illi : et cum omnis
ad utilitatem et necessitatem sunt vitae scientia de particulari ente existens ex
ei ad pigritiam sive voluptatem super- additione se habeat ad islam, omnis
lluam quae repletione pigros facit, et si- scientia ancillatur isti : et ista libera
militer cunctis jam inventis qua? sunt existeus in se, omnibiis aliis libertatem
adminiculum eruditionis, tunc primum a quamdam in hoc quod eis certitudinem
curis libero animo, el ad modum quae- in his supponunt, administrat : per hoc
rendi erudito, incepit inquiri hujusmodi enim liberas iaeit ab obligatione qua sibi
prudentia sive notitia quce ex admiratio- non sufliciunt. Liberalis autem est, quae
ne prodigiorum exorta est. Palam igitur non quidcm est libera, sed libertatis ha-
est, quia non quaeritur propter aliquam bet quemdam modum. Sciendum igitur
aliam necessitatem vel utilitatem, nisi quod modus iste libertatis, meo quidem
propter scire simpliciter. Cum igitur sci- judicio, potissimus est sumendus ex par-
re maxime quaeratur secundum islam te scibilis et medii per quod scilur et :

seicntiam, ista scientia magis inter om- quia tolum physicum negotium motui
nes est speculativa. subjacet et mutationi, propter quod non
perfecte scitur quod est de naturis, sed
error magnus est in physicis, et diversae

diversorum opiniones, ideo scientiaphysi-

cae non est libera, sed obnoxia est potius
CAPUT VII.
forma physicae varietati : et ideo non est
libere principium sciendi. Similiter au-
tem in divinis quae, ut diximus, omnem
Quod hsec sola sapientia sit libera omni-
non
praeveniunt intellectum, forma libe-
no, et quot modis dicitur scientia libe-
re creat scientiam : et ideo nec physica,
ralis.
necprima philosophia scientiae dicuntur
liberales, sed potius scientiae mathemati-
coeformas stantes habentes qua? prinei-
Ista scientia sola est libera inter scien- piurn liberorum sunt sciendi in ipsis et
t Philoso-
o ubi su-
tias : et hujus ratio est, quia sicut dicitur non pioeveniunt hoc modo enim libera-
:

mo liber quae non alterius utilitatis

ti suimet, homo liber, qui suiipsius causa est et lis dicitur,
non alie-
ns causa non causa alterius, ita scientia dicitur li- causa qmeritur, et libere scire facit scien-
est.
bera, quae nullius alterius utilitatis vel tem scientia dubitationi non obnoxia : et

scientiae causa est : et hoc ex praecedenti- hoc modo sunt liberales illae quae dicun-
 32 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

tur esse de quadrivio, scilicet, arithmeti-

Qu-esim ,;i, musica, geometria, et astrologia. Hoc
6
dSdpuil» » etiam Liberalitatis modo liberales dicun-

adminiculantes quia CAPUT

turillse quae sunl :
Ylll.
illffi sunl de intentione rerum quae aon
subjacenl varietati el proportionantur in-
tellectui propter hoc quod libere scitur Quod ista scientia est divina et divirue
quod quaeritur in ipsis, et non est error possessio)iis, el non humana neque hu-
in eis, nec varietas opinantium :
quia manae possessiouis.
opinionum diversitas accidit ex errore :

,t sic sunl tres in communi quae vocan-

trivia- lur trivium, gramniatica scilicet, logica,
Q U8e
tamen illum modum li- Eadem autem de causa juste putatur^ ^;7»*
et rhetorica, quae
hertatis non babent, quae secundum ti-
quod possessio hujus scientiae non est hu- MuI ^Sl
nem accipitur, eo quod istae propter alias mana, sed divina humana enim natura :
JUJ™
multis in locis ministra et ancilla esl et '

inquiruntur.
Ex autem superius accipitur
praedictis
secundum multa qua? sunt in ipsa pro- :

pler quod quidam sacerdotum Arabiae di-

etiam. quod istae liberae sunt, eo quod ab
cuns xisse fertur « Vae vobis homines qui
omnibus libere sunt inquisitae :
:

enim aecessitatum animus occupatus computati estis bestiarum in numerum,

potest, sed potest ani- et laboralis servitute reciproca, ut ex vo-
philosophari non
se- bis nascatur liber. » Nullus enim in ho-
mus liber et a curis evacuatus : et

cundum hunc modum logicae scientiae minibus liber est, sed omnes laborant ad
quadriviales et divinae et physicae gene- commodum, ei quod in ipsis divinum
raliter et liberffi dicuntur vel liberales. est, non intendentes. Est autem maxime
Quod autem quidam dicunt, omnes illas ancilla natura humana secundum accep-
esse liberales, quia a libero subjecto quod tionem scientiae, sicut patet ex dictis : et

intellectus ad liberum subjectum quia ea quae principia sunt scientiaj, uni-

esl

transferuntur, nullam habet rationem :

versale et ratio rei scitae mixta et sparsa

quia sic artes mechanicae per doctrinam colligit abstrahendo et separando mixtum

a Doctore acceptae erunt liberales. Exer- et confusum conferendo et colligendo

citia autem liberalia sunt, quae non utili- quod in multis sparsum est, ideo etiam
talis alicujus operati qmeruntur gratia, instrumenta sciendi habet decurrentia ex

sed exercentur propter seipsa, sicut vi- quibusdam in quaedam sicut est syllogis-
gella, tripudium, et symphonia, et hujus- mus et universaliter omnis argumenta-
modi quidem in liberalibus septem, libe- tio propter quod a Dionysio scientia ho-
:

rale upponitur mechanicae in qua operati minis discursiva vocatur disciplina :

ulilitas adulteratur scire : quia scire in cum inquisitione enim acquiritur et in-

talihus non propter scire inquiritur, sed cipit ab admiratione, sicut patet ex prae-
propter operationem vel operatum :
inductis. Unde etiam est, quod scientiam
propter quml practicum est illud scire simplicium colligit ex omnibus quae ex

quo non scimus rei naturam, sed scimus adilitione se habent ad simplicia, eo

operari, sicul mobile, vel aedificare, vel

quod in illis simplicia sparsa sunt et con-

vigellare : liberum autem in scientia di- fusa. Lmbrosus enim et continuo et tem-
vina scrvili opponitur, quia omnes alia? pori conjunctus est hominis intellectus.

civiliter ad divinam scientiam respiciunt, Propter quod possessio istius scientiae

ipsa autem divina ad nullam. Sic igitur quain nunc inquirimus, non est huma-
libera prima vocatur et est sapientia. na : simplicia enim semper et ubique
existentia ad intelligentiam simplicem
 LIBER I METAPHYSlCORLTM, TRACT. II 33

proprie sortiuntur locum, co modo quo spiritus sistens, et humidum viseosum

intellectus locus dicitur specierum : talis malos spiritus inobedientes admini-
autem intelligeado non est hominis in- strans :autem per calidum bene
utilis

tellectus. Kst aulem non omnino simplex movens, et bumidum subtile bene mobi-
humanus per alium mo-
etiam intellectus le ad simplieia attolli et aeterna quoniam :

dum quoniam enim non est causa re-

: talium a sensibus alienato multum et re-

rum, sed potius causatur a rebus, non moto intellectu vix aliquatenus percipitur
perficitur, neque linitur ad res accipiendo inlentio : hac enim de causa dixit Simo-
rerum causas et principia a materialibus: nides et caeteri ejus collegce poeta?, quod
ergo necesse est quod incipiens sit plus prineipium divinum invidit homini banc
materialis aliis intellectibus : propter scientiam : et ideo intellectum hominis
quod simplicissimus non omnino pro- reflectit ad continuum et tempus, ut
portionalis est secundum quod est in no- semper imaginabilibus et sensualibus de-
bis et vocatur humanus ct quando sim- : tentus, nunquam assurgat ad simplieium
plicium et divinorum aliquid percipit, intelleetum.
recte putatur non hoc ex hoe quod est Sed inconveniens est dictum poetarum lmprobatio
ejus em
bumanus percipere, sed ex hoc quod si non secundum fabulam dietum acci- '

partieipat aliquid divinum. Simplirissi- piatur quia si aliquid extra fabulam di-
:

moruin non liumana

igitur seientia est cere inlendunt, quod scilicet principium
possessio per naluram, sed id quod de divinum invidia/ subjacet, maxime inju-
ea habetur, luerum potius est quam pos- stum est ex hoc sequitur,quod nunquam
:

sessio habita ad nutum. Trismegistus perfecti et optimi sed imperfecti et infor-

enim Hermes dicit possessionem esse id mati sunt dii omnes : quia invidia non
in quo per naturam sedel possidens, est passio bono nisi ejus cujus potest
quieto jure utens. Ipse hoc modo sedet bonum, vel
perfici aliud alterius excelli
in cognitione sensibilium non divinissi- ab ipso, et per hoc effici minus glorio-
morum : sed intellectus simplex causa sum. Et ideo dicit Plato, quod invidia Dlvini Pia-

rerum per suam seientiam existens, pro- ab optimo longe impo- temia. invi-
relegata est, et
prie est divinissimorum simplicium. In tentia ab divinum mo longe
omnipotcnte : et ideo

nulla enim parte ancillans divina natura invidum esse non contingit. Et hoc etiam
cognitionem a posterioribus non accipit, poetae intendunl, sed secundum integu-
sed ex fonte el cardine causarum quae ip- menla proverbiorum et fabularum multa
samet est, omnium rerum praehabet in- Gngunt metro cantantes mendacia. In-
telleetus simpliciter, composita tempora- tendunt enim per invidiam deorum, in
lia intemporaliter, materialia immate- altissimo et sunime desiderabili locare
rialiter intelligens : quod proprium est hanc scientiam, et ita desiderium bomi-
hujus seienti;e : ideo divina non huinana nis ad ipsam excitare quia natum est :

proprie possessio est istius. desiderium hominis altiora inagis appete-

S»"seri- 1'ropter quod dicit Simonides poeta, re : propter quod dicunt deos hanc invi-
n "a
quod solus quidein Deus in seiendo habet disse seientiam, ne in altissima sapientia
honorem. Sed sicut non est hujus scien- homo diis minuere-
parificaretur, et sic

tiae possessio hominis, sie non est dig- tur honor divinus propter quod etiam :

num onmem virum inquirere hujusmodi referunt Apollinem Ilippocratem Choum

scientiam quia omnino secundum seip-
:
percussisse fulmine, ne sibi in futurorum
sam et propter seipsam est scientia et :
prognostieatione parificaretur.
ideo non possessive sed inquisitive a vi-
ro accipitur. Dico autem virum quo- :

niam muliebris animi est ad sensibilia re-

solvi propter frigidum motum animalis
i
34 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

species secundum quod suus intellectus

species specierum est, solius Dei est :

scita autem ipsa nosse non est solius Dei,

sed maxime suum. Sic igitur dupliciter

CAPUT IX. sapientia existente divina, tum propter
modum, tum propter scita, propter
utrumque horum est honorabilissima.
sola dupliciter est
Licet igitur aliae quaedam sunt magis ne-
Quod ista sapientia
cessariae ad vitae regimen, sicut praecipue
honorabilissima.
sunt architectonicae et civilis et medicina,

nulla tamen inter omnes dignior est

quam ista : sicut enim ex antehabitis
patet, illae quae sunt operatrices apoteles-
Per cadem etiam quae dicta sunt, pro-
matum, quibus vitae humanae conserva-
batur hanc ipsam scientiam honorabilis-
simam esse. Si enim honor praemium tur communicatio, sunt maximc neees-
sariae quia sine illis aut vita hominis
estvirtutis, ut in primo Ethicorum de-
:

terminatum est, consequens est dignissi- non est, aut omnino mala et laboriosa

mam omnium virtutum, honorc esse dig- est, et ideo sapientiae intenderc non pot-
autem est quae maxi- est : propter quod etiam in III Topico-
nissimam : hsec
me est divina. Nec dubium est sapien- rum '
dicit Aristoteles, quod tempore ne-
tiam esse virtutem maxime divinam ei cessitatis magis est eligendum ditari quam
qui advertit secundum eam et secundum philosophari : quia tempore necessitatis

ejus actum esse felicitatem contemplali- parum proficit philosophari, magis occu-
pato animo circa procurationem neces-
vam. Sapientia igitur sola honorabilissi-
ma est, eo quod sola maxime divina est sariorum, et ideo minus dedito inquisi-
dupliciter illa enim de numero scientia-
:
tioni mirabilium quae inquirit maxime
rum maxime divina est, quam maxime sapientia : haec enim etiam est causa,

habet Deus : Deus autem, ut ex antece- quod fere totus mundus scientiis utilium

denti capitulo constat, hanc habet solus deditus est : eo quod omnes lucris, el

homo habere pauci intendant his quae sunt per se cau-

et simpliciter. Et si dicatur
cam, liabct eam non simpliciter, sed in- tamen sola humana sunt
sa sciendi. Quae

quisitive et discursivc, et secundum hunc secundum quod homo tantum causatus

est intellectus, sicut in Ethicis determi-
modum cam Deus maxime habet, ita
natumest. Proter hoc etiam Aven- dicit
quod modosimplicitalis habet eam solus,
qui modus est possessionis. Ouoad sci-
dreth fere omnes homines,exceptispaucis
tum autcm in ea habet eam maxime. Si
honorandis viris, esse computandos in

qua autem scientiarum humanarum sit

numerum bestiarum. Ex his igitur cla-

tamen rum est hanc sapicntiam esse digniorcin.

scibilium divinorum, ea scientia
qua? Dei est, haec utraque habet. Deus

cnim omnibus videtur esse aliqua causa-

rum et quoddam entis universi princi-
pium per hoc autem idcm principinm
:

quod ipse est, habere scientiam entis aut

solius Dei est, aut maxime suum est :

quia suiipsius contemplationem omnia

scire simpliciter et intemporaliter et im-
materialiter, praehabcndo scita secundum

1
III Topic. cap. i.
 LIBER r METAPHYSICORUM, TRACT. II QK

hujusmodi causas ignorantibus mirum

videtur, si in genere
continuorum ali-
qu.d non minorum
acceptum, non com-
CAPUT mensuratur alii non minimo
X. finito. Dico
autemnon minimum quod
noninpuncto
est div.sum
minimum enim in quanti-
:

De ordine doctrink sapientise hujus, et non est accipere: et quidquidaccipi-

tate

qualiter per contrarium inchoat om- turnon ut minimum accipitur,

et ideo ac-
nem admirationem. cipi videtur utaliquoties
sumptum reddat
totum, et ideo a numero aliquo videtur
esse denominatum, sicut dimidium, vel
tertium, vel quartum,
i Ptiilom- n
Oportet , .
vcro hujus sap.entue ordinem i
• et sic deincms '

ho ubi su- Cum omne quod mensura

igitur
secundum numeruL aliquen "
pra. de.erm.narc Qu,a .g.tur ista sapientia ur afi '

max.me doctr.nahs est docens per cau- Le

am, oportet eam mcpere a causis, et
snratur ei, et partes tanW
ame 2m
«c con.nu.tup ordo ,ps,us ad ordinem
lateris quadratinon sint nTJnJZ
aliquol» secundum numeri
contranum quacstionum a quibus inci- Uen0min
d nomina*
,,;, •• • .... ^ uunem aciepue,
tionem acrenf f ,,11
valde videtur . ,
mirabile
p.t mquisdio ejus. D, x ,mus autem jam ei causam nescit quod diameter non
qui
m prahab, ,s quod mitiatur inquisitio commensuratu, OsLdimus nim in
d tl0ne iUm
5I,t' ;T °7 n
.^ Um; in ^Physicorum <, quodquantitasl^n
ve L
vers, n i'
ent.s .
U V
tahs fT
en.m adm.ratio om-
a
"
"
SeCUndUm aIiaU ° ta dividatur
aliquo numero diviso, et non
•** in
dividitur
'

nium est causa .nqu.s.homs in scientia ad infinita. Si autem secundum

.sta. Qusr.tur
minima
en.m ab mcm.entibus dividatur, cum non contingat
div.di n
m hac scent.a, s, ,ta se habet esse rei puncta, nunquam stabit divisio Sicut
per causam quemadmodum se habent igitur diximus, stantibus divisionibus
autonuUa hoc est, per se effectus exi- dianic » ri et lateris quadrati in
numero
stentes
,
et non per acc.dens d.cujus cau- cuju s partes mensurant totum,
videtu
s* et haBc qu*st,o quaritur ab his qui
:
niirura si non commensuretur in ahoua
nondum speculantur causam nisi confu-
proportione numeri. Inchoat igitur in
se et ,n umversal, Scunt enim hujus-
omnibus his ab admirationc
et ab effe-
modi automata al.quas per se causas ha-
ctu.Sed oportet doclrinam dignius in
bere sed nescunt qu* sit determinate
contrarium modum
^J
:

proficere,
P ut inchoet
causad.censqu.detpropter quid hujus- a causa , et devenie ns sit afl
mod. automata, sxcut patet ,n his qui in-
juxta proverbium quod et,am in moril
qu.runt causas pass.onum qua3 fiunt ex
bus est, ubi passio non ordinatur nisi
sole etmotu suo in crculo deferente sub per conatum in contrarium passionis,
crculo dechv. qme sunt vocata solis sicut faciunt qui tortuosa lignorum diri-
conversmnes ad s.gna tropica et aequino- gU nt. Illi enim per opposhum curvati
ct.aha : et s.cut ,n mathemat.cis fit in his l ateris incurvant formain convexj cur .
qu, qua^runt quare diameter quadrati vantes super formam concavi, et e con-
non commensuratur. Omnes enim hu-
verso, ut quod superf.cies convexa efficia-
jusmod. effectuum et passionum causam
tur concava, et concava efliciatur con-
ignorantes, ab effectibus sive passioni- vexa tunc redit ad situm rectum :
: et
bus mchoant inqu.s.tionem, inquirendo
ita ergo oportet facere et hic, quoniam
tendentesad causam. Omnibus enim admirans admiratur causam, et non sa-
1
III Physic. tex. et com. 68.
36 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

nisipereum quidocet
admiranti
rium modum inchoabimus sumentes ex
tisfacil
autem causam non mi- ordine doctrinae ab ultimo genere causa-
causam. Docens
Signum enim rum etprineipiorum. Quaeigitur sit natu-
ratur, quia scit causam.
ul diximus, est posse docere. ra hujus scientiae quam modo quaerinius,
scientis,
discunt qui mirantur a dictum est : et etiam cum hoc determi-
Quando igitur
contra- natum, quae sit intentio in qua oportet
docentibus, oportet doctrinam a
ordinem inchoare a habere qua?stionem de eo quod scire de-
rio ejus secundum
sideramus, et in qua oportet liabere to-
quoinchoat admiratio unde enim geo- :

tam istam methodum.

metricus sciens causam, non mirabitur
si diametrum non fiat commensurabile
[ateri quadrati scit enim omnia quae
:

commensurantur, secundum aliquem

numerum parem commensurari diame- :
CAPUT XI.
trum autem lateri neque communicari
in numero pari, neque in
numero im-
pari quia si detur quod communicant Et
:
est digressio declarans quatuor de
in numero pari, sequitur quod
par nu-
quibus est hsec sapientia, et in quo
merus sit impari et si detur quod com-
convenit cum topica et sophistica, el in
munieant in numero impari, sequetur e
quo differt ab ipsis.
conyerso quod numerus impar sit par .
:

hoc autem a nobis jam in geomelricis est

demonstratum. Eaautemquae dictasunt,
ad hoc sunt inducta, ut sciamus viam Dubitahit autem fortassis aliquis, quo-
doctrinae pcr contrarium inchoare via3 niam si ipsa sapientia est de esse quod
inquisitionis : quoniam via in inquisi- simpliciter, et ad quod ex additione est se
tione inchoat ab effectu et admiratione habens esse mensurabile vel numerabile
ignorantis causam. Via autem doctrinse vel esse physicum, vel esse mobile, et

inchoat a causas assignatione nihil mi- omne universaliteresse deterrninatuin,vi-

ranlis, eo quod ipse scit automatum et debitur haec scientia non posse inquirere
prodigiorum causas. de principiis illius esse nulla enim scien-
:

Amplius sicut patet ex praehabitis aliae tia omnino inquirit de sui subjecti prin-
scientiae speculativae ex additione se ha- cipiis : et sic videtur quod nec de causis

bent ad istas, et ideo demonstrationes esse sit, nec de principiis entis ista scien-

earum in istam exaltantur et per istam tia. Sed hoc, ut videtur, solvitur citias
fundantur : lumen ergo intelligibilium si ea quae dicta sunt, ad mentem subtili-

luijus sapientise colligit in omnibus aliis ter revocemus sicut enim Roetius in
:

particularibus entibus qua> sunt in intel- ffebdomadibus verissime dicit « >mne : <

lectu qui continuo et tempore conjungi- quod est, ab alio habet esse, etab alioha-
tur, et ipsi naturalius proportionantur. betquod hoc est quoniam a simplici con-
:

Paulatim igitur ac magis accipit luminis ceptu entis et essentiae habet esse eo quod :

ex resolutione intelligibilium physicorum esse nihil aliud est nisi actus entis vel

et mathemalicorum ad divina et ideo : essentiae : quodautem id quodest, hoe est

quoad nos etiam inchoat haec scientia a quod est, habet ex eo quod ex additione
physicis et mathematicis, et delermina- se habet ad ens et determinat ipsum et

tur ad speculationes divinorum : propter ponit in numerum. » Principium igitur

quod ultimo docetur, et Philosophi aliis et causa cum non simplex dicant esse,
scientiis manuducti in ista terminant to- sed quod hoc est, quod distinctum habet
tam vitam. Modo autem postquam indu- esse, palam quod sunt entis ct esse con-
cti et eruditi sumus ex aliis, per eonlra- sequentia. Doc autem adhuc mauifestum
 LIBER I METAPHYS CORUM, TRACT. II 37

est ex hoc quod dividentia sunt ens et diximus, cum omne quod est ab alio ha-
causa et principium : non eniin omne beat esse ab alio quod hoc est, sapientia
fjuod est seitum, principium habet, quia ista est de istis secundum quod a princi-
sic ipsius principii esset principium, et piis esse simplicis liabent esse, et physica
non staret illud usque in infinitum : sed vel mathesis est de eis secundum quod
omnc quod quod ha-
est scitum, oportet a physicis principiis vel mathematicis lia-

beat causas et principia, quoniam inlelli- bent quod lioc sunt. Quartum autem esl de
gere et scire circa omnes scientias con- his quae ad ea quae. nunc dicta sunt, habent
venit ex principiis et causis acceptis us- modum oppositum, et haec sunt separata
que ad elementa reruni quae sciuntur. omnino per esse suum ubique et semper
Attamen quamvis causa et principium existentia, sicut est Deus et intelligentiae
sint consequentia ens, non tamen hoc secundum ordines suos in quibus sunt.
quod causae sunt et principia, habent ex Licet autemde liis sit sapientia ista, pa-
hoc ente mensurabili vel mobili quod tet tamen ex dictis quod una est, quo-

est mathematicum vel physicum, sed niam de omnibus his est secundum esse
sunt ante hoc per intellectum. Et ideo non conceptum cum continuo et tem-
neque mathesis neque physica habet lo- pore ha?c enim forma est uniens omne
:

qui de eis, neque stabilire ea, secun- vel esse de quo est ista sapientia, et sic
dum quod bujusmodi sunt. Licet ergo inquirit propria accidentia omnibus prae-
tain mathesis quam phvsica delerminent dictis.

de causis et principiis propriis sibi, non Convcnit autem ista scientia cum ea
tamen determinare habent de causa se- parte logicae quee lopica dicitur, et cum
cundum quod causa est, vel de principio ea parte quee dicitur sophistica, cum
secundum quod est principium sed re- : utraque partium dictarum sil de eisdem

linquitur hoc primee philosophue deter- quatuor istis : sed difiert ab utraque si-
minandum. mul in hoc quod utraque illarum sic est
Qui£ ad Sequitur igitur exhis, quod haec scien- de his quatuor, quod non secundum esse
netaphysi
:am spe- tia est de quatuor in universo. Est enim simplex totum est de his, sed etiam se-
ant, redn
untur a.l de ente secundum quod ens, et de parti- cundum esse additum, quod est phvsi-
quatuor.
bus ejus, et hoc est primum de quatuor. cum, vel malhematicum, eo quod proce-
Est iterum de consequentibus ens secun- dunt a communibus quae in singulis in-
dum quod est ens, quae sunt ante esse veniuntur. Sapientia autem nou est de
mathematicum vel physicum, et ideo his nisi secundum esse simplex, non se-
per esse non dependent a mathematico cundum esse additum. Diilert aulem lioc
vel physico, sed accidit esse talibus in a topica specialiter, eoquod ista ex veris
physicis vel mathematieis, quia inveniun- principiis rerum docet virtutem et gene-
tur extra ipsa, et talia sunt principium rat scientiam veram et puram. Topica
et causa unde, et unum et multa et hu- autem ex icotibus quae sunt signa in sin-
jusmodi, et hoc est secundum inter ea gulis inventa communiter non docet veri-

de quibus est sapientia. Tertium autem tatem, sed generat opinionem. A sophi-
est,quod est de physicis conceptis cum stica autem specialiter difiert in line,quo-

motu et materia, et de mathematicis se- niam sophistica gloriari quaerit de appa-

cundum esse in materia existenlibus, sic- renti sapientia. Sapiensautem non intcn-
ut est de motu et materia et qualitate et dens gloriain, intendit docere veritatena
hujusmodi : sed non est de his secundum multum dignam gloria et honore.
quod in materia sunt, quin potius, sicut
 38
D. ALB. MAG. ORD. PILED.

TRACTATUS III

DE CAUSIS ET PRINGIPIIS SECUNDUM ANTIQUORUM

EPICUREORUM
OPINIONEM.

tis, quadrupliciter dicuntur : quia licet Quadru P 8x :

tres earum aliquando in unam coincidant au3a '

, °

modus tamen causalitatis semper divisus

est. Unam autem causarum
CAPUT I. dicimus esse Forraa.
substantiam qua? est
forma, qua? quid
erat esse, hoc est, quidditatem rei
dat
De aceeptione specierum e/ causarum.
et rationem. Si enim quaeratur, quare
res est haec quod
: est illud, quare vel
quid principium sive rei proximum,
re-
ducitur per resolutionem ad rationem
Primo meta Quoniam verojam perante dicta ma- ultimam
physics, qua stat diffinitio
in
causa :
cap, 1. nifesta sunt omnia haec, et jam de sapien- vero principium esse ejus est pri-
rei et
tia ista diximus quidquid necessarium mum ipsum quare vel propter quid est
fmt, ail investigandum quaesita qua? sunt res hoc quod est per quare enim
:
vel
prima ens consequentia nunc est atten-
quid quaeritur de forma vel
quidditate
dendum. Ante igitur omnia alia, oportet rei, nec quaereretur per
quare vel quid
quodaprincipio hujus scientiae sumamus nisi ipsa esset causa et
principium el Materia.
scientiam causarum quia ex scientia
:
quidditas. Unam etiam causarum
dici-
causarum sciemus omnia alia qua? qua?-
mus esse materiam
ei li» duascaus» sunt
:

runtur tunc enim singula quaesita nos

:
intrinseca quae habet causas. Tertiam
rei
debemus scire, quando putamus nos non Elficiens .
vero dicimus esse causam unde est
ignorare primam causam qua? omnibus prin-
cipium molus, quae est
aliis dat causare.
efficiens movens
Dico autem quando materiam ut inducat formam. Quarlam
scimus primam causam, non per subje-
vero dicimus causam quae huic habet Finis,
ctum solum, sed in ratione et virtute
modum oppositum : quia ista inchoat
causandi. Sic enim virtus ejus et ratio motum, illa vero terminal ipsum : b.oc
primitatis extenditurusque ad proximos, autem est qua? est. cujus causa lit tolum
et tuncoptime scimus quaesitum causae,
quod tit, et hoc est, qua? est uniuscucu-
Causae vero secundum modum causalita- jusquebonum, hoc est enim finis omnis
 LIBER 1 METAPHYSICORUM, TRACT. I 39

motus et omnis generationis : et ideo

causa causarum vocatur et est, quia per

intentionem movet efQcientem : et hoc

movet materiam et educit formam. De CAPUT II.

his causis secundum physicam intentio-

nem sufficienter speculatum est in Physi-
cis sed secundum ea quae
i
tra- jam ante rationibus dicentium
:
De vpinione et
ctata sunt, oportet de his aliam esse spe-
unumsolum esse principium, quodest
culationem in sapientia de qua nunc in- materia in communi sumpta, non de-
tendimus quaeremus enim de his secun-
:
terminala ad hanc vcl illam, nec ad
dum quod consequunlur ad ens, et sunt
unam rem vel plurcs.
ante esse physicum, et sic de physicis
causis et principiis faciemus mentionem
nec inquireinus de eis nisi secundum
Primum igitur philosophantium pluri- /„ phiiom.
quod dependent a principiis esse secun- , pfto ubi su-

dum quod est csse, et non secundum mi opinati sunt omnium eorum quae sunt pra .

principia, inesse in sola specie materiae.

esse physicum quod est in ipsis.
Diclo autem modo de causis.quaerentes Nullam enim speciem causae penitus esse

accipiemus opiriiones Antiquorum indu- dixerunt, nisi illam causse speciem quae

centes nobis priores in philosophia qui- est in materia : et hanc retulerunt eau-
cumque veniunt philosophando ad per- sam esse entis et motus. Rationem au-
scrutationem entium secundum quod esse, lem induxerunt dicentes lioc esse univer-

et quaecumque non topice vel sophistice saliter principium et causam, ex quo

sed doctrinaliter sunt de veritate puri et fiunt omnia entia, sicut conferentem sub-

simplicis esse philosophantes. Palam stanliam et esse subjecli : et lioc esse

enim erit ex positionibus eorum quas principium motus ex quo fiunt primo, ct

inducemus, quod et isti dicunt principia in quod corruiiipuntur ultimo, in fine

esse quaedam sive causas. Igitur via sive manente substantia, et passionibus qua-
methodus quae nobis nunc est prae mani- litatum solummodo mutatis hoc : est

bus, erit aliquid opussive utile viaeistisu- elementum, ut dicunt, componens esse

pervenientibus. Supervenient enim dicta principium : et id idem dicunt esse pri-

eorum huic hoc erit ma-

nostrae viae : et mum eoruni quee suntomnium esse. Ele-

gnae utilitatis in opere pretium aut enim : mentum enim est, quod compositione
in hac via aliud genus causre quod Anti- estprimum, ct resolutione ultimum, ma-
qui non invenerunt, inveniemus aut si : nens secundum quod principium est, in
non possumus, etiam magis acquiesce- omni eo cujus est elementum, sicul jam
mus his quas jam enumerando induxi- probatum est in Peri geneseos libro pri-
mus. mo 2 Materia autem sic est ex qua res
.

primo et in quod corrumpitur ultimo,

manens secundum esse materiae una et
eadem, mutata in passionibus. Igitur

materia est principium. Hi autem nullas

causarum et principiorum nisi in re ipsa

esse dixerunt : quia causamet principium

in ratione elementi esse ponebant. For-
mam autem quae ingreditur in rem, non

1 II Physic. tex. et com. 77. 83, et infra usque adtextum commenti ultimi.
'I deGeneratione et Corruptione,tex. et com.
40 D. ALB. MAG. ORD. PIEED.

dicebant esse causam, sed qualitatem pium. Quidam enim aquam, el quidam
sive passionem, eo quod non manet.Ma- aerem, et quidam ignem illud principium

aere autem secundum substantiam dixe-

esse dixerunl : hoc autcni sequenlia de-
nintesse de ralione principii. clarabunt.

Etpropterhoe niliil dixerunt secun- Hae auti-m ipsorumpositio multis An-

dum esse substantiale vel generari vel
tiquorum rationibus fultafuit, quaeusque
corrumpi,eo quod substantiale esse ma- bodie apud quosdam perseverat. Fortio-
aet semper etconseivatur,quodsolum di- resautem rationes eorum inveniuntur,
cebant entium essesubstantiam,argumen- qua pracipue videbantur inducere hujus-
tantes ex ratione accidentis quia quidquid :
modi positionem. Id enim, ut inquiunt,
adest et abest prseter subjecti corruptio- quod universi esse primum est princi-
nem, non est in eo velut qusedam ipsius pium, ingenerabile et iricorruptibile per
esse pars, et impossibile esl esse sineeoin se et per accidens est. Si eniin darelur R ali ° n <>s
I Anti|uoiura
quo est : el formam aulem sic inesse corrumpi per se vel per accjdens, ojtor- as seremium

dicebant materiae, quodinest etnoninest teret quod haberet aliud suae corrumptio- ^'g^
praster materice corruptionern et ideo :
nis et generationis principium, et sic P rinci ,ium
i
'

lianc non inesse dicebant velut quamdam principium esset primi principii, et sic
partem ipsius esse, sed potius ut passio- ibilur in autcm for-
infinitum. Conslat
nem subjecti qure a subjecto habet quod mam secundum esse generari et corrum-
est, et non dat esse verum : subjectum pi in his qu* generantur et corrumpun-
enim est cxistens in se completum, et tur : ergo forma non potest esse unum
causa alteri subsistendi ineo, quod in eo de principiis primis : et cum linis et for-
est, non est sicutquaedampars. Sicut enim ma sint res una, tunc etiam linis nonerit
dicimus Soeratem esse nec generari sim- prineipium. Efiiciens aulein non potest
pliciter,quando secundum corpus lit al- movere nisi proptcr formam et iinem.
bus, et secundum animum bonus vel Ergo nec efficiens erit et sic sola rema- :

musicus neque dicimus eumdem sim-

:
net causa materialisprincipium esse. Am-
pliciter secundum substantiale esse cor- plius si detur aliud principium primum
rumpi, quando deponit habitus dictarum esse prater maleriam, aut illud erit sim-
formarum, cum in talibus mutationibus plex, aut compositum. Compositum au-
subjectum maneat quod est ipse Socra- tem nou jjote^t
esse quoniam composi- :

tes. Sic nihil aliorum dicunt simpliciter ti est principium, et non ipsum cst prin-

generari et corrumpi viderunt enim :

cipium primum, quoniam omnis compo-
isti,quodin omnibus mutationibus opor- siti compositiva sunt principium primum.

tet esse unam aliquam naturam sub- Si aulem detur esse omnino simplex,
jectam motui et mutationi, conservatam oportet quod ipsum a nullo sibi coexi-
secundum subjeetum, ex qua liunt talia stente distinctum sit. Omne enim quod
omnia quae iiunt, sive illa una sit' distinguitur in essc ab alio ente, per
numero, sive plures unam enim sem- :
aliud additum ad esse distinguitur : esse
per oportet esse secundum subjecti ra- enimest, in quo conveniunt duo existen-
tionem. tia vel plura et non est idem ratio con-
:

Et ideo licet omnes Antiqui conveniunt venientiae el ratio differentiae : oportet

in hoc quod materia sola est principium igitur quod aliud addatur siijht esse,
cujuscumque, in hoc differebant, quod quod sit distinctionis causa et jirincipium,
quidam plura corpora dicebant esse ma- el sic est compositum.Compositum autem

teriale principium, quidam autem unum probatumfuit non posseesse principium.

solum el differebanl etiam in hoc quod
: Fgitur quidquid detur, quod principium
aliudet aliud corpus secundum speciem priinum in ratione principii balieat sim-
diversum dicebant esse materiale princi- plicitatem, non potest nisi principium
 LIBER I METAPHYSICORIM, TRACT. III 41

et causa unica quaj est materia : quia in eis remotionem, quemadmo-

faclain
hanc subjectam videmus esse in rebus. dum ccelo animas autem
est et in ipso :

Amplius cum forma non agat secundum esse moribundas propter majorem ad -

quod est essentia simplex, sed secundum passionum contrarietatem aflinilatem.

esse quod habet in agente, forma eteffi- Spiritus enim ex sublili et raro et claro
ciens secundum intellectumsibi praejacere perfectos et deos esse dixerunt et ani-
relinquunt subjectum quod autem ante : mas et horum omnium nutriculam e1
:

omnia est, principium est igitur subje- : matrem et principium et causam primam
cta materia est principium sola. Amplius materiam asserebant.
si dicalur quod principium est conse- Error autem hoc est, et sequentia haec E "° r Anti-
,
quorum et
quens cns primum, secundum quod in declarabunt : quoniam fundamenta en-
1
soiuiio ad
sua motiva.
ante habitis dictum est, tunc oportet tium quae supponunt, falsa sunt, et per-
quod illud ens quod consequitur princi- verse intellecta sunt, qua vera esse di-
si

pium, sitsimplex omnino ab uno autem :

cuntur : forina eiiim non secundum om-
simplici non causatur nisi unum proxi- ne esse natura corruptibilis est, sed tan-
me ergo principium quod imniediate
:
tum secundum esse actu quod habet in
sequitur ad ens, non est nisi unum. Nec hoc generabili et corruptibili, secundum
potest dici quod illud sit efficiens, vel esse autem potentia non corrumpitur in
forma ad ens quoniam hflBC ponuntur
: isto sccundum vero esse in actu quod
:

per substantiam subjectam, quia causa habet in efficiente qui per se movet et
movens non movet nisi materiam subje- non pcr accidens, qualis causa esl mo-
ctam et si movendo dicatur inducere
:
tor primus, non corrumpitur per aliquem

formam, non inducit autem eam nisi in moduni per se vel per accidens et se- :

materia subjecta : et sic iterum relinquitur cundum lianc sui consideralionem infe-

quod niliil aeternae sit permanentise nisi rius ostendetur quod est antc potentiam
materia subjecta, et ante motum, et in materiae substantia et ratione el tempo-
motu, et post : ergo nihil est principium re : et sic ipsa est principium, et ad ip-
et causa nisi materia subjecta : hrec enim sam educendam in similem formam effi-
sola est sternaliter permanens, sola sim- cienti secundum convenientiam aliquam

plex et prima ex qua sunt omnia alia. ponilur efficiens et finis : et per hsec de-
Addunt autem hi in suae positionis conlir- struilur ratio inducta. Quod aulein dicunt
mationem, quod oportet cum materia simplex a nullo distingui, verum est de
aliquid aliorum poui prineipiorum, sup- eo quod per resolventem intellectum est

ponentes quoniam rarum et densum nihil simplex, et hoc non est nisi conceptus
addunt supra materiam, nisi partium simplex entis, quod non est conceptus
positionem propinque vel remote. Sicut materia?, sed potius notio principii quae
enim motu videmus ex materia generari est ante notionem generis et speciei om-
omne elementum secundum quod partes nis : sed de simplici secundum essc non
niagis distant vel minus, sic etiam ccelum est hoc verunij quia simplicia prima se-
generaturex ratione perspicui, quod ni- cundum esse seipsis distinguuntur a seip-
liil est aliud nisi rarum depuratum in sis : illaenim supra simplicem notionem
partibus. Et quod plus est, generari
sic, entis addunt esse quo sunt hocquodsunt,
dicunt deorum et animarum naturas ex : et pcr hoc distinguuntur ab invicem, et
subtiliori namque raro spiritum produci: cadunt in pluralitatem : quia distinctio
quoniam spiritus principium est operum est est verum quod
causa numeri. Nec
v.itse animabus sed in hoc esse
in diis et : dicunt formam non agere nisi per esse
dilferentiam, quod dii de cceli luminoso moventis, quod habet in subjecta mate-
spiritu producti, immortales sunt propter ria sed potius agit, prout probamus in
:

longissimam ab excellentia passionum fine VIII Physicorum esse simplicem ct

42 D. ALB. MAG. OUI). PIUED.
impartibilem el nullam penitus habere vero aliud dixerunt esse principium om-
magnitudinem. Nec dicunt bcne unum nium materiale.
solum sequi unum simplex, quia unum
es1 causa pluralitatis : quia unum quanto
fueril simplicius, tauto erit multiplicius
secundum potestatem et quoad has po- :

CAPUT III.
testates multa potestates illas determi-
nantia exeunl cx uno et ut breviter di- :

catur, niliil sapienter dictum illa profert

De opinione Thaletis Philosophi, qui
positio. Quod autem idemper se subjecti
aquam omnium dixit esse principium,
naturam dicunl esse Deum et animam
et de rationibus ejus.
el corpus, penitus nihil habet rationis :

quia si daremus rarum et densum esse

sicut dicunt, et spiritum hujusmodi ge-
nerari qualem ponunt, non habebit vitse Thales enim Milesius, qui unus fuit de c ap . an
operationem, nisi insit causa septem sapientibus quos Apollo probavit,
'"*
et princi-
pium vitae, sieut clarum est ex his quse hujus philosophiee major princeps fuisse
in scientia de Anima bene et subtiliter videtur, eo quod in ea maxime floruit, et
prohata sunt : hoc autem vitae operum magis eflicaces et proprias induxit ratio-
principium et causa nihil potest esse nes, ut aquam omnium dixerit esse prin-
materiae, nec harmonia ipsius aliqua. cipium : qui a vero viditquod princi-
Propter haec tamen et hujusmodi fri- pium etsi sit subjecto unum, virtute ta-
vola quas induxerunt, dixerunt primam men multipliciter inesse oportuit, ideo
materiam Deum esse, et quidquid est, et tcrram super aquam esse dixit id quod
formas omnes Jiujus naturee dixerunt es- virtute omni est, per hoc quod in centro
se passiones, praecipue innitentes ei quod ponitur sequalem ad omnia habere re-
distinctuni in rehus et divisum aliquid spcctum. In minori enim mundo, qui est
est, quod est oninium distinctum esse
animal, sicut declaratum est in VIII Phy-
habentium principium et causa, et indi- sicorum l
, locus medius datur nutrimen-
stinctum ante ea existens Deus autem
: to : et quod est in minori, per conve-
et anima ccelum et
et elementum quod- nientiam causatur ab eo quod est in ma-
dam distinctum esse habent : distinctio jori, et ideo aquae ut nutrimenti omnium
viio nonnisi de subjecto fit : et ideo dixit locum esse medium : proculdubio
si distinguentiaperintellectum tollantur, enim iste fuit de opinantibus mundum
videtur unum manere omnium subje- esse animal, sicut fere omnes opinaban-
ctum distinguentia autem dicunt formas
: tur Antiqui.
non substantiales, eo quod posterius sunt Quod autem sit principium omnium
per naturam eo quod distinguitur sed : forsitan inde opinatus est, quia nutri-
dicunt eas esse passiones. Et hoc frivo- mentum omnium est humidum. Nutri-
lum est, utpatet per ante dicta : tamen mentum enim oportet esse immanativum
illud intenditur, cum dicunt ex uno eo- ei quod nutritur, et receptivum ligura-
dem omnia esse, et ad unum idem in li- rum formarum ejus quod nutritur ct
et :

nem etiam reverti. Kx his igitur et simi- ideo oportet ipsum esse terminabile ter-
libus talem induxerunl positionem, mino alieno, non terminabile proprio
et :

differunl in hoc quod quidam unum, et ideo verissime dixit humidum csse ac-
et
quidam plura, et quidam hoc, quidam tu nutrimentum omnium. Cum autem in-

1
VIII Physic. tex. et com. 17.
 LIBER I METAPHYSICORU.M, TRACT. III 43

corporabile ei quod nulritur sit nutri- subjecti alicujus, secunduni uaturam

mentum omne humidum autem aeris : principiatur a subjecto sicut a causa : et
cum sit spirituale, non sit incorporale : sic non calidumest causa vel principium,
ideo dixit humidum aquae nutrimentum quia calidum vitale causatur ab humido ;

esse, et non aereum. Adhuc quia nutri- et ideo humidum simpliciter est princi-
mentum ad omnem nutriti corporis mo- pium : et ideo dicebat animal isto modo
vetur partem quod non facit aer, qui le-
: vivere. Nutrimenti autem actum ponebat
vis est in duobus elementis, et ascendit, vitae principium : quia cum Dionysio
in uno tanfum descendens. Omnia autem Philosopho et pluribusaliis dicebat vitani
iste Thales nutriri dixit, eo quod omnia esse motum generis nutribilis, quod es1

capiunt augmentum. IVon enim augmen- naturam assequens : et calidum naturale

tum est sine nutrimento. Ignem enim quod est digerens, dicebat esse passio-
videmus ab humido nutriri et cum defi- : nem humidi, sicut paulo ante diximus.
cit humidum, non remanet nisi cinis, et Ex quo enim fit aliquid sicut ex materia
deficit ignis. Adhuc autem aerem ali nu- et subjecto, hoc dicebat esse omniuni
bibus videmus, quae sunt aquse formam entium principium. Hac igitur de causa

aeris accipientes. Terram etiam videmus eam quce dicta est, accepit opinionem.
humore cibatam producere quae producit. Amplius vidil iste Thales, quod semi-
Similiter autem solem et lunam et pla- na spermatica cunctorum habent natu-
netas et universaliter astra humore nu- ram. Cum enim semen sit, quod figuras
triri Oceani et paludum Maeotidarum, suscipit generatorum, oportet quod po-
et ideo deprimi impleta, et elevari vacua, tentia secundum bene susripere
ipsius
ct aliquando in cursu directa, et aliquan- determinetur potentia autem bene su-
:

do esse stationaria, aliquando autem re- scipiendi est humidum spermatis : igitiir

trocedentia. Id enim quod fluit et eftluit natura determinatur humido hoc : et

subjecto manente, est nutrimentum se- quidem est in Sed

animatis omnibus.
cundum naturam, ut probatur in libro quia potentia? factorum omnium non
Perihermenias : humidum aquae solum sunt in eisnisi expotentiisprincipiorum,
influit in omnia alia, et eflluit in pluviis videtur quod calidum et humidum sit
et roribus : ergo ipsa est nutrimentum principium ex quo fiunt omnia omnium :

omnium aliorum. Propter hoc etiam iste enim humidorum prima aatura quaj est
dicebat diluvium ex hujusmodi causa materia, est aqua igitur aqua est pri-
:

fieri : a multis enim temporibus minutis- mum principium omnium. Ha?c igitur
simis guttis aqua?. paulatim ingredienti- Thaletis est positio : et hanc propter in-
bus in alia elementa, paulatim dixit sus- ductas et similes istis dixit rationes.

pendi, et tandem vincentibus aquae par-

tibus effluere de sublimi ex uno et ex
omnibus, et sic inundare diluvium. Cum
igitur istis rationibus omnia dixerit aqua CAPUT IV.
nutriri humido, intulit quod cum ex eo-
dem principio materiali generentur om- eorum
De opinione antiquissima qui
nia et nutriantur, quod illud idem om-
aquam, scilicet Thetim, dixeruni esse
niuin generationis est idem humidum omnium prineipium, stygem eam vo-
aqueum principium.
cantes.
Cum autem ipsa veritate cogeretur di-
cere, duo esse in quibus est ipsa vita,
humidum et calidum, dixit calidum non
esse per se vita? causam, sed humidi pas- Fuerunt autem alii quidam istius opi- l" pmoso.
pno UOl 5!#»
'
sionem : qurecumque autem est passio nionis multum antiquiores, et multum p™1
41 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

ante eam qua> aunc esl generationem, ct aquam dixerunt esse in centro. Cujus ra-
ante eos qui fuerunt primo de divinis tio fuit, quia posuerunt totum ccelum et
theologizati existentes. Ista enim quasi stcllas esse deos propter crcationes et di-
prior omnibus esl opinio de pliilosopliia. vinas virtutes quas babent : et viderunt
Putanl autem de omni et tota materia quia virtus stellarum et tolius cceli non
existentium aestimandum esse, quod congregatur nisi in medio, et ad medium
aqua sit principium universorum : et ideo perpendiculariter incidil omnis radius et
isti poetice Gngentes fecerunt Oceanum virtus eorum : perpendiculariter autem
ul patrem, et Thetim deam aquarum incidens restringitur in seipsam, et mul-
quasi matrera : et haec duo dixerunt esse tiplicatur et intenditur virtus eorum
parentes omnis generationis omnium re-
plus quam intendi potest ex aliquo alio
rum. Ratio auteui quare posuerunt situ : quod ex omnibus in
et ideo id
Oceanum, fuit quod proprius est locus se refractis in aqua generatur,
radiis
aquarum e1 res in loco naturali sunt
:

Thetim nomen aquarum vocaverunt,

sincere secundum naturam, et sunt sim-
obscure videntes motivam causam. Sed
plices, et verius suae naturae terminum et
quia non per substantiam commiscelur
rationem habentes : et haec conveniunt
aquae, ideo putabant banc non esse
ralioni primi principii : quia multa acci- principium, opinantes nihil esse prin-
dunt quod extra locum suum natura-
ei
cipium nisi quod per substantiam con-
lem egreditur propter quod non sunt
:

stituit principiatum. Ilunc igitur con-

sincerum et verissimum naturae suae ter-
ventum virtutis deorum coelestium me-
minum attingentia. Cum enim sicut in dium aquae quidam vocant deorum syno-
\ III Physicorum probatum est, idem sit
dum, quidam autem deorum sacramen-
motus ad locum el ad formam, locus qui
tum. Synodum quippe propter virlutum
est terniinus molus localis, erit etiam suarum congregationem in loco illo.
terminus motus ad formam et relinqui- :
Sacramentum autem propter suorum
tur ex hoc sinceram naturam non habere sacrorum nimium infiuxum in aquam.
quod extra locum est naturalem e.t ideo
:
Ipsam autem aquam in loco ubi recipit
cum naturaprincipii
prima et sincera, sit
haec numina, stijgem vocaverunt, hoc
oportebat quod buinorem ponerent, qui
est, paludem infernalem. Infernalem
est in proprio loco humoris. Signum au- quippe propter locum inlimum. Palu-
tem inducens eos fuit, quia ex humore dem autem propter infixionem in ea
nasci cuncta videbant, ut praecedenti ca- virtutum ccelestium : quia in palude
pitulo dictum est, et humorem aquae ubi- magis figurantur, eo quod non fiuit,
que ad Oceanum moveri sicut res move-
sed in eamdem semper incidit aquam.
tur ad locum naturalem. Ratio autem
In stagnis autem non paludosis reno-
quare posuerunt bumorem aquae, est
vatur aqua de fundo fontaliter manans :

quod humidum aquae facile est pingue- et ideo saepe renovata non recipit stan-
scens, et facile evaporans, et facile dilata-
tem virtutem et : in hac regnare dixe-
bile, et facile figurabile : et cum pingue-r
runt regem stygis vel styge, quem re-
scit, concrescit in corpus solidum et
:
gem regitivam virtutemformativam et
cumvaporat, spiral in spiritum et cum voluerunt secundum fabulam, mentien-
:

dilatatur, distenditur in membra et par- do mirabiles philosophias docentes. Et

tes : et cum figuratur, recipit Bgurasani-
islae virtutes sunt semina rerum, in qui
raalium et membrorum animalium et
bus Plato de naturali justitia loquens,
aliorum corporum.
ait : « Horum sementem ego faciam,
HorumautemprincepsfuitHomerussive vobisque tradam : vestrum erit par exse-
Hesiodus, el convenerunt cum igitur sacramentum quod
isti prae- qui. » Hoc est
nlibus, quia in ordine elementorum
I

ex omnibus honorabilius esse dicebant,

 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. III 45

eo quod primum est entium principium i am malerialem causam rerum sive eri-
iu aqua. Quod enim secundum natu- ti UIU dixerunt, sicut qui unam corpo-
ram anliquius sive prius est, secundum ruin dixerunt esse tiniversaiem omuiiim
naturam est honorabilius : sacramen- causam : sed differebant ab aliis iu spe-
tum autem prsememoratum est omnibus cie illius corporis. Isti enim aerem
honorabilius : igitur est anliquius. priorem aqua esse dixerunt, et esse ae-
Hi autem Philosophi vel llesiodislae rem omnium prineipium. Fuit aulem
terram in medio esse non posuerunt :
Anaximenes iste Philosophus Epicureus,
quia frigida existens et sicea, sacramen- nihil omnino principium esse dicens nisi
ti hujusmodi non esset receptiva. Am- corpus. Diogenes autem licet ex condi-
plius dubitantibus Philosopbis utrum vir- tione, ut legitur, fuerit servus, lamen
lus motoris cseli sit in circumferentia, ex liberalium studiis libertate est dona-
yel in ceutro, sicut et ipse Aristoteles tus. Hi ergo et quidam alii aerem dixe-
in quibusdam locis dubitare videtur, runt antiquiorem omnibus maxime prin-
consenserunt isti in hac parte proble- cipium corporuin simplicium, et per
matis, quod virtus ejus sit in centro, consequens etiam esse principium cor-
ideo non posse ignobilius elemeutoruin, poruin compositorum. Ratio auteni in-
quod quasi faex aliorum quod est terra, ducens ad boc fuit, quia videbant i?ti

sed polius removeri ab ipso. Quod qui- humidum cum frigido non esse causam
dem dixil hujus sectae piinceps Hesio- vitae : quia frigiditas est qualitas sistens
dus, et tenam latam esse posuit, ut motum. Omnes autem isti licet poneivnt
ex ligura et dimensione latiludinis na- unum solum principium, tamen pone-
tare possit super aquas quae sunt infe- bant illud esse multarum virtutum agen-
riores. Forsan aulem non est mirum tium, sed omnes illas a subjecto causari
alicui si aliqua anliquior et senior sit dicebant, sicut passio a subjeclo causa-
opinio de natura et natur;e principiis. tur : quia igitur frigiditas tollit motum
Tales igitur sajvissimos Pbilosopbos di- et comprimit ad centrum, ideo huuii-
ciinus liunc afflrmare modum de prima dum cum frigido negabant esse princi-
causa naturae et principio. Unus enim pium : cum hu-
videntes quod calidum
sequentium eos qui praedecesserunt in mido, vitae et esse principium est ca- :

secta ista, Hippon nomine, non est di- lidum autem cum humido primo non
gnatus aliqutd proprium ponere cum his est nisi in aere. Amplius huniidum nu-
quae illi dixerant. Causa autem hujus triens est ingredieus inlra per os ejus
fuit, sicut et in illis, imperiectio suae quod nutritur : non autein ingredi pot-
sententiae de principiis : quia non vi- est nisi spirans : et spirans habet na-
dit nisi causam materialem, et banc turam et forinain aeris. Amplius cum
vidit subobscure. calido humidum movetur ad circumfe-
rentiam, et sic fluit ad omnia quae in
circumferentia continentur. Isteautem
motus convenit constitutioni rerum et :

CAPUT V.
sic aer videtur essse omnium primum
et principium. Amplius vehiculum om-
De opinione Anaximenis et Diogenis nis virtutis est spiritus, et est formati-
aerem dicentium universorum esse vus omnium : et ideo dixerunt hunc
pnncipium. spiritum esse omnium principium vitae

et causam animam. et Persuasi eliam

fuerunt ex hoc, quod circa circumfe-
Anaximenes vero et cum
Dio<renes renliam ignis est, qui est consumptivae
dictis conveniunt in hoc quod unam so- uatuice, et destiuit entia propter suae
 46 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

vehementiam actionis centrum

: circa densum non sunt nisi partium corporis
aulem videbant dominari mor-qualitates positiones, sieut et veritas est, dixe-
tificativas : et ideo medium elemento- runt hoc universi entis principium esse,
rum temperatum principium esse
et quod in genere corporum est simplicius.

dixerunt. Adhuc autem omue corpus Est autem ignis subtilissimum corporum
spirare viderunt id quod est in omni spheerae : ignis igitur erit principium
corpore humidum : et ideo quod ex omnium. Supponunt autem omnes isti
oninihus spirat, videbatur esse omnium trespropositiones, quarum prima est,
principium primum. Videbant etiam ex quod principium est compositione pri-
aere aquam lieri facili conversione, et mum, et resolutione ultimum, quia in
iu ignem mutari de facili : et cum ipso stat resolutio.Secunda autem est,
nullus terram poneret esse princfpium, quod principium sit simplex quia si :

sed principiatum, videhatur istis aerem esset compositum, non esset primum
aquse et ignis esse principium, et prio- entis principium, sed esset a suis com-
rem aqua ct igne : et cum hoec priora ponentibus principiatum. Tertia est,
sint qiiam terra, videbatur eis quod quod non ens non est entis principium
aer omnibus simpliciter sit prior : et sed potius ens est principium non entis :

per hanc rationem videtur prineipii no- non ons autem est entis negatio. Et
men habens et naturam illam. Omnes per primam quidem propositionem vi-
autem isli supponunt quod nihil per dentes quod rarum constantia et mul-
simplicem virtutem principium sit, di- tiplicatione partium componit spissum,
cenles niliil tieri ex aliquo sicut ex prin- et quod spissum resolvitur ad rarum,
cipio, nisi cujus substantia materialis et haec resolutio stat in raritate ignis,
efticitur ex ipso : ex quo enim genera- argumentabantur ignem esse principium.
lur res et in quod corrumpitur, in flne Per secundam autem considerantes
substantia principii salva, sed mutata ignem esse simplicissimum, et ideo ad
secundum passiones, dixerunt esse prin- concavum circumferentia? moveri, ite-
cipium, sicut jain anle determinatum rum dixerunt ignem esse principium :

est. simplex enim implicando se producit

compositum, et compositum explicando
se constituit et restituit simplex. Non
ens enim non est principium entis : et
ideo corpus a non corpore principiari
CAPUT VI.
non potest. Relinquitur igitur quod prin-
cipiatur ab eo quod maxime habet cor-
poreitatem, et hoc est simplicissimum
Delppinione Hipasi et Heracliti ignem
corporum sphaerse, et hoc est ignis. Sic-
dicentium esse universorum entium
ut enim in omnium calorum generibus
principium,
unum est principium, quod est calidis-
simum, ita ctiam in corporum constitu-
tionem unuin dixerunt esse principium,
i Hipasus autem Metapontinus et Hera- quod maxime habet corporeitatem hoc :

p/lQ tibi su-

pra. clitus civis Ephesius ignem dixerunt autem quoniam in physico cor-
est ignis,
esseomnium causam et principium. pore materia non est amplioris exten-
Omnes enim isti non qucesucrunt prin- sionis susceptiva quam in igne. Adde-
cipia nisi entis corporei : eo quod Epi- bant hi illud, quod secundum opinio-
curei Philosophi existentes, nihil dixe- nem eorum et inultorum aliorum dice-
runt esse nisi corpora. Cum autem om- batu rccelum esse : igneum,et stellae igneae
iics conveniunt in hoc quod rarum et et has videbant esse perpetuas et rerum
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. III 47

nferiorum qusedam esse principia. Quod

enim perpetuum est, principium non
habet et quod principium non habet,
:

est principium, cum omne quod est,

aut est de principio, aut principium.
CAPUT VII.

Perpetuum autem non est de principio,

ut dicunt. iVmplius ratione utebantur
De opinione Empedoclis cle principio
quoe usque hodie multos decepit : quo-
materiali entis.
niam quod primo movet ad esse,
id

principium est lumen autem est id :

quod movet ad esse omnia corporalia :

lumen, inquam, quod de ccelo descen- Empedocles igitur quamvis ponat plu- 0»i s «„ m
dit, et hoc dicebant esse delluxum lu- res causas et non unam solam, posuit "'
1*ouit?'
centis corporis, quod per indivisibilia ex parte causae materialis esse quatuor
fluit in perspicua, et per pcrspicua in elementa. Cum his autem qute sigilla-
terminata corpora, et sic constituit om- tim alii dixerunt materiam, posuit ter-
nia : nihil enim est, cui lumen sic se ram : sicut enim in libro de Anima
non misceat et ideo hoc principium : diximus, omnia elementa judicem ac-
dixerunt Iumen esse defluxum corporis :
ceperunt sigillatim praeter terram : hanc
lucem aulem primam esse dixerunt enim sigillatim nullus posuit esse mate-
ignem, ignem omnium dixerunt
et sic rialeomnium principium, sed cum aliis

esse principium. Addunt autem his ad principium matcriale dixit eam esse Em-
redcxioneiu luminis verum fieri ignem pedocles. Terra enim sola per se exi-
et operationes ignis, sicut patet in spe- stens ambas habet qualitales inortilica-
culis, et aliis solidis et politis soli dia- tivas. Sua cnim frigiditas cum sit con-
metraliter oppositis : lit enim tunc dis- strictiva, et per hoc humiditatis expres-

solutio per rarefactionem, et intensio per s ' va > per effectum repugnat subjecto vi-
calorem, et illuminatio per partium lu- toe, quod est humidum : per se aulem
centis corporis inlluxionem : et cum sint repugnat calido quod est activum vitas :

ista prima in omnium naturarum trans- per hoc autem quod partes constringit,
mutatione, videbatur lux ignis esse prin- fortius repugnat motui spiritus, qui om-
cipium est autem vera natura ignis
:
nium virtutum quae sunt secundum vitae
lux : vera igitur ignis natura principium opera, vector est, et omnis vitae forma-
est. Adhuc autem addebant, quoniam tor et rector. Secundum situm ctiam ter-
ignis assumit vincendo omnia alia pro- ra a fonte vitae, quem ccelum dixit esse
pter naturam activam quam habet :
Empedocles, terra est remotissima, nullo
principii autem est posse in alia, et quod motu bonitates ejus participans. Quin-
alia non possint in ipsum, quia prin- imo cum omne quod progredilur ad vi-
cipia minima sunt in quantitate et ma- tam, extendat se versus vitae principia
xima virtute, ut in libro Cceli ct Mundi quantum potest, et aperiat se ad ipsum,
dictum est 2
. Ex his igitur et talibus terra motu suo recedit a principio vitee
isti ignem esse dixerunt omnium entium et esse et cum in hoc quod est mate-
:

principia. riale principium, esse et vivere sit in-

choatum, non potest terra sola esse ma-
teriale principium vel causa. Hujus au-

tem testimonium est, quod Iumine par-

ticipantur formae ccelestes, esse et vivere

1
I ile Ccclo et Mundo, tex. et cora. 33.
18 I». ALB. MAG. ORD. PICED.

etperspicuum prineipia non dixit esse nisi corporalia :

conferentes his qu® fiunt,

et sola corpora confitebantur esse exi-
sii aliquid naturse luminosse, eo quod
stentia, et ignem ccelestem praecipue
iu illis iu quibus est ex communicatione
per limpidas flammas siderum entibus
,11111 perpetuo superius corpore, terraso-
principaliter csse Deum. In modo autem
la privata esl illo, et habet privationem
quae est esse opacum generationis omnino dixit idem cum
illi oppositam, :

ipsa per se mate- aliis : dixit enim nihil simpliciter gene-

propter quod non es1
rari de non esse ad esse, et nihil cor-
ria eorum quae conferuntur lumine cob-
Ilis igitur et similibus de causis rumpi de esse in non esse, sed potius
lesti.

terram non per se solam ista vocata elcmenta dixit seeundum

dictum est

principium. Et Empedocles quidem

omne esse suum semper manere, ct
esse
gcnerari res ex eis per congregationem
si.ut soli et ccelo multas dedit differen-
tias, et ipsum ignem esse fatebatur, sic- quorumdam ex uno mixto, et corrum-

ut fere omnes Antiqui : ita per omnia pi segregatione in unum mixtum ex ter-

differentias dedit oppositas, restribus elementis, et res denominari

terrae tot
ipsam per se acceptam nihil dixit ab eo quod magis abundat in eis, per
et
quod sol est dicens congregationem quarumdam partium ele-
participare divinum,
res calida, rotunda, alba, semper mota,
mentarium fit generatio. Quid autem
propter vitas principium quod est in ip- etfectivum sit in hujusmodi generatione
so, ita dix.it quod terra est res nigra,
secundum Empedoclem, posterius erit

immobilis.frigida, propter vitae privatio- manifestum.

niiii : et ideo dicit quod terra non nisi

mixta eum aliis, esset materiale princi-

pium : et ideo tria elementa, terram,
aquam, et aerem; simul permixta dixit CAPUT VIII.
esse materiale principium unum, et so-

lum ignem posuit ejusdem materiae par-

tem alteram et hujus ratio in sequen-
:
De opinione Anaxagorx de prindpio
liliiis opportunius declarabitur. Videns materiali.
enim Empedocles ea quae fiunt, figuras te-

nere et formas, ct considerans in eis

esse soliditatem, conjecit haec in entibus

non nisi ex terra causari posse : quo- Anaxagoras autem, compatriota Em- /„ phiiom
p l '"
niain humidum aquse etsi formas qua- (ambo erant italici), sed Anaxa-
pedoclis, °pra.

dam teneat, tamen nullam prorsus te- goras fuit civis Clazomenius, Empedo-
net Gguram. Aereum autem nec formam cles autem Siculus, postea in olla Yul-
tenet nec liguram, nec soliditatem prse- cani sepultus, quae etiam eadem de causa
slat, quamvis via et transitus formarum atrum Empedoclis vocatur ab Antiquis:
sensibilium sit per ipsum. Sieeum au- setate quidem temporis prior fuit Empe-
tem quod est in igne, molum babet ad docles, sed operibus philosophise et scri-
circumferentiam : et ideo non tantum ptis multo fuit posterior quoad positio-
non tenet, sed etiam dissipat tiguras, ncm principii materialis : irrationabilius
et permiscet et confundit formas quse enim multo quam Empedocles pronun-
ad ipsum perveniunt. Ilac igitur neces- tiavit de principio materiali, licet in aliis
tte terram cum aliis permixtam et melius quam Empedocles diceret, sicut
non per se solam materiale principium de intellectu agente et impcr-
et separato
esse tlixil Empedocles, et in hoc bene mixto multo melius dixit Anaxagoras
;li\ii el sapienter. Fuit autem et bic quam Empedocles. Hic igitur Anaxago-
de stcla Kpicureorum, et ideo entis ras maxiuie principium materiale dixit
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. III 19

fere omnia corpora homogenia vocata ei aliter non dixit aliquid generari vel
aumero et quantitate inilnita existentia. corrumpi : sed dixit omnia talia mancre
Dico auicm homogenia, qusecumque sunt sempiterna secundum substantiam siini-
unius formae ct rationis in toto et in om- lium inviolatam. Hsec est igitur opinio
nibus partibus divisim acccptis : ei haec Anaxagorae.
sunl qua; dividi dicuntur divisionc con- Sine philosophia vcro nec iste dixit
tinui. Continui enim quaelibel pars per quae asseruit : videns enim hoc esse ma-
divisioncm accepta, continua cst, et si- teriam ex quo fit res primo, et ad quod
militer quaelibet pars lactis esl lac, et si- corrumpitur ultimo, et considerans om-
militer quselibet pars sanguinis est san- nia heterogenia componi cx homogeniis
guis, et sie de aliis. Non onmia ianicn et resolvi in ea, dixit homogenia esse

talia dixil esse principia materialia, sed materiam heterogeniorum quamvis :

quaedam : vidit enim quaedam similia enim putrefactis animalibus et plantis

specie actu et operc esse diversa, sicut non remaneant visibilia siniilia ex qui-
radix et ranius cst in arbore, quas cum bus componitur, ita ncc visibilia ma-
aequaliter ligni liabeant spcciem, opera- ncnt elementa praeter terram solam : et
tione diversa sunt : et sic est de Iigno in ideo dixit hoc fieri : quia licet quodlibet
arboribus diversis, et simile de carne in sit in quolibet, ianien dcnoniinatur ab
animalibus diversis, hujusmodi quae- et abundantiori : ct in terra quae residua
dam excepit dicens tamen horum prin-
:
manel sanguis, et caetera similia.
es t,
cipia esse eadcni. sicut suecum in plan- Causa auteui cogens Anaxagoram ad
tis, et sanguincin vel humorem qui loco hocfuit, quod non vidit principium for-
sanguinis est, esse principium materiale male, ct ideo posuit omnium formas esse
in animalibus. Hic autem intinita dixit inlra niateriam genere et specie ct nume-
et numero et quantitate continua, hoc ro determinatas actu, sed latere, putans,
est, a multiludine et magnitudine esse et quod nihil educitur de aliquo
vere,
intinita. Multitudine quidem propterea nisiquod secundum essc cst in ipso. Ne-
quod inlinita in particulari dixit consti- sciens igitur distinguere esse secundum
tui ex his tam in totis ipsis quam in par- quod est in potentia et actu, pro con-
tibus totorum. Quantitate autem magni- stanii reliquit omnes formas esse in ma-
tudinis cogebatur ista infinita poneie : teria actu numero et specie et genere de-
quia alitcr in toto separaretur ununi ex terminatas et quia formarum genere et
:

aliOj ita quod amplius non possel produ- specie et numero determinatarum prin-
i i ex ipso, sicut si in lacte csscl finitus ct cipia materialia non sunt nisi proxima,
iu m inlinitus sanguis, tandcm invenire- ideo oportuit supposito hoc supponi
tur aliquid lactis, in quo nihil esset san- quod essent iniinita : cum autem dissimi-
guinis, et ex illo sanguis produci non H a sint composita, oportuit quod dissi-
possct, quod falsum est et ideo in lacte : milia non sint principia sed principia-
sanguinem oportel csse inlinitum, et si- ta. Remanet igitur quod principia om-
militer est in aliis. Inlinituni enim dixit Totum hoc sequitur ex
n ia similia sint.
esse passioncm substantiae materialis et duabus propositionibus quas et Anaxa-
non quantitatis, sicut etusque hodie multi goras et omnis concessit Philosophus :

confitentur. Cui tamen dicto nullus Peri- quia verissimae sunt si bene fuerint in-
patcticorum consensit. De hoc autem de- tellectae. Una fuit, quod nihil educitur

claratum est in Physicis. Iste etiam, sic- de aliquo nisi quod est in illo secunda :

ut oinnes alii Epicurei Philosophi, dixii autcm est, quod oinnc quod csl in ali-
generationem et corruptionem fieri con- quo, uno et simplici movente educitur
gregatione et segregatione solum harum de ipso. Cum autem videret esse simplex
materierum quae sunt similium partium, pcr naluram reduci ex alio, ponebat
vi 4
50 I). AUl. MAG. Oltn. PRiED.

quodlibet essa in quolibei actu, sed lale- stantiae rerum, et liis dissolutis dissol-

iv sub forma illius quod abundal in iilo vuntur. Ex his igitur positionihus Phi-
.4 boo dixil propter propositionem pri- losophorum potcst aliquis cognoscere
iuani : et ounl vidil uno raotore non Bolam causain dc numero qualuor eau-

educi aisi ex proximo sibi materiali el saruin superius cnunieratarum, quffl di-

proxims esse inlinila, liac necessitate eitur secundum speciem oausee materia-

ooactus dixil esse Bnita rnaterialia prin- lis : quia parttm vel nihil dixerunt <\f

cipia. Btquiavidit quod fonnes nou ex- aliis causis, e1 etiam de ista non satis

Lrinseous adveniunt, posuit eas omnes oerta pronuntiaverunt, sicut pet se pa-
ssse intufli sed lateiv, dixit quod sicut tet.

compositoruro uoti est forma nisi ligura

qua' ri'sullal ex siiuplicium compositio-

nc, ila etiam dixil generatidnem cssc e\
Forma congregatidhis simpiicium, et cor-
CAPUT IX.
ni|iliiinrni fieri quando ista forma sive

figura congregatorum secefnitur : ct in

lidc habuit plurimos sequaces, qui gette-

])>• ralione per quam coacli sunt ponere
1'alinni'ni uiliil esse dixerunt nisi manife-
Antiqui causam moventem cum mate-
stationem occulii : e1 isti in hoc quod
riali.
ultinio dicluni est, deducti sunt ex qua-
dam propositionc quam supposuerunl :

cl Uua estj scilicet quodnon corrumpitur

aliquid existentium, sed quod corru-
id Sie autem Ufocedentibus Antiquis in p™<> ™»
|iliiiuciii vocamUs, est dissolutid modi et pliilosopliando, lpsa rei veritas viam te- <•„,,. 2.

eommensurationis et harmoniae compo- cit anipliorfettl, et de aliis pfinciplis quaV

sitorum : et per bohvebientes tales uio- rere cdegit. Si enim secundum innnes
dos et oommensurationes et harmonias Antiquos quammaxime, quia valde pau-
generatur, et per destitutionem taliuin ci crant qui ponchant ens unum ct im-

infirmatur, ct roboratur per oonfortatid- ihdbtie ul Mllesius b1 Zehoh, quaihmaxi-

ncs Barumdem : sed existcns qttod non nie Igitttf convenit seeumlum Antiqttos,
corrumpitur, est per se ct non per aliud i|iiod oinnis gehefatio et corruptio est ex
BxistenSj e1 hoc est simplex sicttt est ma- aliquo nialeriali vel potentiali, et niliil

teria per sc, el sicul cst fornia per sc, seipsuui indueit in actuin. tunc qiuerere
quorum neutrUm generatur pcr sc, ne- ojiorluit quafe hoc cohvenit quod gene-
que corrumpitufj sed corruptio et gv]]f- ratio cst de isto : sieut enim dixi, nihil
ratio smii compositi : et nec illud gene- movel seipstthi, nec aliquid educitseip-
ratttr secundum compo-
aec corrumpitur suin de potentia ad actttm. Si enim hoc
aentia, omnia compo-
sed potius quia detuf, verificabuntttf contraria de eo-
aentia modis quibusdam componunt, ita dein. Qttod ettim in potentia cst, non cst
quod unum habel moduhl pdtentift, el actu : et qttod modd educit aliquid de
allcruiii modum actus, corrupto modo polcntia ail actum, cst actu. Si ergo illa
illo quo oonveniuntj neccsse est compo- iliin sunl quod ali-
iilmi in rc, oporlet
siti fieri dissolutiohem. Siniilitcr est de quid idcni in re sit non sit actu.
actu, et
commensuratione quce est penes mate- cl sic cohtradictoria de eodem verincan-
riam qUantitatem convenientium ad
e1 tur, qttod falsum est. Relinquitur efgo
formam compositionis. Harmdnia autem aliam esse cattsam moventem a materia.
penes virtutem activorum el passi- Qu&febaht igitur, qua? essct ista causa
vorum quibus commiscehtur et uniun- movens secundum rem. Per induclam
tnr : his enim cdhstahtibus rotistant sub- fatiohem convicti fuerunt, quod sub-
 LIBER 1 METAPHYSICORUM, TRACT. III ;;i

Btantia materjce qoii Eacil transmutare esl et ununi. El baec positio est propria
seipBam : et hujus excmplum est in arti- istorum, et lii fuerunt MUesius el Zeuon :

licialis : iu his enim neque lignurD, ne- sed Milesius, ut fugeret jnconveniens sn-
que ;es, quae sunt materiae suhjectae di- peritts inductaa rationis, hoc dixit : Ze-
veisis actibus, est causa transmntandi mni autem aegavil motum propter ilivi-
seipsum formam artis. Lignum enijn
i» sionem spatii quoniara id quod roove*
;

non seipsum movendo facitselectum.ner tur, ut sihi videbatur, facerel ad intinita

que sss seipsum mdverido facit se statuam si moveretur, sicut disputarum est in
iiloli. Sed aliud aliquid a Hgno el aere sb* Physicorum '. Inter omnes igitur qui
I /

cundum rein est causa lnovens, et fa- omne quod est, unum solum materiale
ciens liujusmnili mutalioneni, qua li- principium esse dicuut, nulli convenit
gnum lil lectus, et aes stalua imaginis. intelligere dictam causam quam moven-
Quaarere autem hoe qnod sic fial ei mo- tem vocamus, nisi Parmenidi : ct hoc
vet, esl qiuerere aliquid prineipiuin a etiam ideo convenit, quja non dicit illud

materia sulijeeta secundum reiii et ratio- esse immohile. Adhuc autem non conVe-
iicm causalitatis. Materia enim el efli- nit Parmenidi dicere causam moVentem,

ciens niinqiiani sunt idein secundum nisi in tantum quod viclus superius in-

rem, sicut jani anle prob&tum est. ducta ralione, non solum unam, snl
Universaliter igitur quicumque Philo- ( |u,, s bqbU c&usaH : tamen non bene el

sophorum taleni tetigerunt viam in phi- rrrlr eiiuntial de ipsis. Ilis aiitem qui
Losophando de his de quibus mirabantur nonunum solum, aed plura dicunt esse
aprincipio, el posl talem viftm inventam principia, roagis convenit dicere eausam
unum solum principiuin maleriale sssfl movenlein qiiani Paruiniidi. Sirul si di-
dixemnt, nec aggravaverunl se iu oon* camus, quod convenit eis dicere ipsum
siilerando iiiiilliim nl aiiimiiiii appliea- ralidiim et frigidum srcundum qualila-
rent ad ea quae res ipsa ultro inuessii tem esse moventia, aUI subjecta horum
eis. Caetemm quidam eoruin, qui di\e- esisemoventis et inola, ita quod unuin
runt unum soliim esse entis principiiim, inovcal el alterum moveatur, quee siinl
quasi devicti apud semetipsos, et videu- ignis et terra. Ili enim omnes utunlur
tes quod oporteret plura ponere priuci- igne quasi moventem habente n&turam.
pia si concederent ipsum unum esse ino- Aqua vero et terra et hujusmodi quae
hile, dixerunt illud ununi quod dixerunt motum hahent ilcorsum, uluntur e con-

immohile esse el illi iidem Philosopht

: verso, quasi hahentibus naturam mobi-
totam naturam di\eruul omnino esSf lem, hoc esl, qure moveatur. Panueiiidr
iinniohilein. non soluni dicrntes ram unum soliim dicente quod esl esse, cuin
esse immobilem secundum generationem ista sui positione non convenil dicere
et corrupliiinem, quia hor antiqiium est, moveiis principium esse subjeeto el loco
dixerunt Antiqui non esse generationem a materia separatum, sed ratione tan-
et corruptionem sccundum esse et non passionem a subjectis rau-
tiini, ul diral

esse mulalionem, srd esse tanluni se- salam movrrr, qiirmadmodum a princi-
cuuduni congregationem et segfegatio* pio harum opinionum diximus. Aliter
ncm in ununi mixtuni et ex uno, et hoc .
enim nori salvarelur hypothesis sua,
est auferre generationem et corruptio- quod unum solum esse omnium princi-
nem veram : sed isti addiderunt, quod pium entium dicrrrl. nisi illud movens,
secundum aliam omnem mutationem se- quod poslponeret a suhjrrto eausari, el
cundum locum et alterationem et aug- ideo non veram principii rationeiu liahe-
mentum et diminutionem ens iminohilr re. Aliis aiitem qui plura eutium princi-

1
VI Physic. tex. et com. 73.
 52 1). ALB. MAG. ORD. PRvED.
tingit e1 hoc est in eis quoa sunt, el lit
pia dicunt esse, convenit secundum suas :

in eis quae liunl ab hujusmodi determina-

positiones dicere principium movens esse
to efficiente quia nisi sic determinalum
distinctuma materiael separatum ipsum
:

sit movens, nec erit causa esse nec beue

ponere ab eo quod movetur quia isti :

imperfectum magis rerum esse. El sic philosophantes obscu-

secundum aliquid
re viderunl formam, sed non in ratione
appropinquaverunl veritati.
causae formalis, sed prout incidit inidem
cum efficiente : et ideo isti in nuinero
principiorum nihil prainductis addide-
runt, sed melius determinaverunt de ef-
CAPUT X. ficiente sive movenlc quam prahabiti.
Sic autem rationabiliter quarentes, for-
san non est conveniens ignem vel terram
De Anaxagorx et Hermotimi opinione, vel aliquod talium elementorum causam
quam preedicti determinant de princi- esse moventem, neque conveniens a?,sli-
pio e/ficiente. mare, quod taliter procedentes in philo-
sopbia aliquid talium causam esse dixe-
runt. Tgnis enim et terra et hujusmodi

autem e1 talia entium princi- qualitatibus suis agcntia, non agunt nisi
,,.,. Posl hos
ail formas suas. Jam autem habitum est
ipia, sicul prius aiebant, iterum et isti

coacti ab ipsa veritate, qucesierunt habi- quod eflieiens oportet essc conveniens
tum sive consequens principium, ac si secundum rationem quia aliter non erit :

generare sive causam exi- causa et bene eorum qua fiunt et sunt.
Qon sufficiant
stentium naturam ex his quae dixerunt.
Neque iteruui conveniens est aestimare
hujus causam sibiipsis esse automata sive
Habitum autem principium dico id quod
effecta, quia jam habitum est quod nihil
ipsa offert considerando materia, mobili
supposito, per necessitatem superius in- sibiipsi causa est transmutationis. Simili-

ductae rationis oportuit ponere eflicien- ter non est conveniens quod ipsum bene

tem causam. Posita autem illa, in genere habere rerum secundum optimum unius-
viderunt quod esse efficiens movet se- cujusque, fortuna? sit tantum immutare,

cundum formam quee actu est, et movet nec habeat aliquam aliam causam : quo-
materiam ad formam similem in specie niam sieul in sreundo Physicorum pro-
nus- batum est
1
forluna non cst eausa nisi
ratione formae moventis : et ideo ,

qiiam videntes formam sub ratione cau- per accidens in bis qua; propter aliquid

S33 formalis, determinaverunt melius de et raro tiunt. Isla autem automata non
efficiente, cum dixcrunt quod efhciens raro, sed semper vel frequenter fiunt.
movel secundum formam determinatam Oportet igilur quod causam effieienlem

e1 speciem quae esl univoce movens aut

habeant ad formam determinatam et or-
secundum convenientiam movens, inqui- dinatam, et nonper accidens existentcm.
Dicens autem aliquis inter Antiquos p.™»'1<:
rere :
quodcumque movens est
quia non ^ ^ efhciens
<"|

;nl hoc secundum convenientiam habens :

intellectum immixtum et purum unum inteiiucti

el ideo dixerunl quod eorum qua; sunt csse prineipiorum quod est principium

cxistentia, queedam habent hujus princi- movens intellectum dico dantem formas
:

pium ipsius esse e1 bene esse, et quaedam suo lumine, quod ad res naturales est
liunl ab hujusmodi in esse et bene esse. forma sicut ars ad materiam arti opera-

Esseenim et bene esse est unicuique se- tivae subjectam, et habet esse unum pri-

cundum quod optimum suae naturae at- mum principium, sicut causa in anima-

'
II Physic tex. et com. 52.
 LIBKR I METAPHYSICORUM, TRACT. 111 53

lium generatione et in natura generabi- fuitali aeterno, primum omnium posuit,

lium, et habet esse causa tutius niundi et quod amor deorum providit omnibus et
ortlinis oninium formatorum secundum praeordinavit unumquodque, et secundum
suas formas : haec pro certo talia dicens, quod proposuit et praeordinavit per amo-
apparuit sicut purificans priores Philoso- iis providentiam, sic unumquodque pro-
phos circa principia aliquid praeter con- iluxil in ordine et tempore suo, et in hac
venientia dicentes.Palam autem est, productione indidit et amorem eorum
quoniam Anaxagoras hos tetigit sermo- quae consistuerunt ipsum, et hoc ex amo-
nes videns eniin quoniam intellectus
:
iv sibi a differentiis indito commovetur
agentis lumine formae constituuntur et ad su;i? natune constitutionem : et sic po-
determinantur secundum quod lumen il- suit amorem movens principium. He-
ut
lud miscetur corporihus, sicut lux solis siodus vero dicitomnium primum fuisse
mixta cum perspicuo terminato consti- ehaos, quod est vacuum spatium in quo

colorum formas, dicebal intellectum

tuit mundus factus est deinde autem dixit :

agentem sic esse causam animalium et factam terram esse Latam natantem su-
naturre mundi et ordinis universi. Et li- per aquas, sicut in anle habitis dictum
cet primus clare dixerit Anaxagoras, ta- esl : e1 haec dicit esse factaamore mo-
men alium anle concivem et compatrio- vente, qui umuia condocet immortalia,
tam suum habuit causam hrec dicendi. deos appellavit, sicut superius dige-
i)u. e

Hermotimus enim, sicut Anaxagoras, ci- sluin est. Ab his enim, sicut dicil Plato,
vis Clazomenius caiisam haec dicendi de- invidia longe relegata est et quidquidfa- :

dit. Omnes ergo sic opinantes pariter ciunt ex providentia, faciunt ex amore :

uno consensu simul posuerunt princi-
pium existentium esse causam, qute est
causa ipsius bene in rebus,
cipium est causa, unde motus inest exi-
et hunc amorem influunt unicuique re-
rum secuudum conveniens suae naturae.
et tale prin- Ideoque etiam hunc amorem difBnientes, Jjg^fih.
dicunl amorem esse unitivam quamdam ^Shl^i
q«otu P iex /

stentihus moventibus secunduin formae virtutem superiora moventem ad inferio-

sua? convenientem proportionem. ruin providentiam, inferiora autem ad
reverentiam superiorum, et ad comma-
uendum germana : et bunc amorem di-

vidunt in divinum, intellectualem, ani-

malem, et naturalem. In umnibus enim
CAPUT XI. liis superiorum est providere, et ex pro-
visione amativa bona inferioribus inllue-
est se
re, ad quae suscipienda inferiorum
De opinione Hesiodi et Parmenidis di- reverenter aptare bona et ad indita sibi
centinm amorem deornm et naturalem quantum
secundum analogiam naturae
esse movens principium. germanorum autem
fas est assurgere :

in bis bonis coexistere el concordare si-

mul in unum : sic enim in omnibus par-

Kst autem opinio alicujus, quod He- ticipatur esse divinum, et bonum provi-
, Phihso-
"
,,"„" "
siudus primus fuit, quaj qua?sivit hujus- sionis secundum analogiam ad omnia se
;

modi movens principium. Similiter au- extendit. Sic enim lit necessariam cau-

tem si quis alius praeter Hesiodum po- sam quamdam et principium quoddam
suisset principiorum unum amorem qui esse in ipsisrerum existentiis, quae res
inditus est naturae existentium, hic est ipsas moveat congregando et uniendo :

Parmenides. Parmenides enim tentans hoc autem est movens causa tain prima
monstrare generationem nmndi universi, in diis, quam proxima ex bono amoris,

quod videlicet mundus factus estj et non quod inditum est unicuique secundum
 :; i P. ALIL MAG. ORD. PR.ED.

suaa natureB propriam analogiam : el mn- ter contraria ex pafte mobilis, el conlra-
vel i.un deoa quam intelleetus divinos, ridrum moventium per se est contfafia
qui intellectualiter nulli commixti per mo- movefe : el HOn soltim in natura iuveni-
iliiin virtutum corporalium, licel separa- tuf ofdinatio et bonum, sed etiam iflordi-
lim movel ad oonereeandum orbes ron- nabile el ttifpe : el ideo inveniuntur plura
ncxu amoris el amor hio esl causa quse
:
qua? sunl iflala contfaria melioribus, et
movet animas, nl dicil llcsiodus, ad cor- praVa invefliufltur contrafia bonis : et
porum provisi sm, el movel naturaliter ideo aliquis postefiortim Philosophofum
totam naturam : et in hoc amofis vincu- induxit contfaria moventia principia,
lo omnia connexa stifll el se inviecm amofem et odium scilicet, ita ut si-illa-
comjilrrlnnlur. In hoc igittir conveniunt tim singtila contraria sua habeant con-
tam Efesiodtls quam 1'armcnides, et om- traria moventia. Consideraverunt eniin
nes qui amorem principiuin essc ilixe- lii. ut diximus, quod omnis motus est
runt. Qtiofliam autem oportet opiniones inter contrarios situs, aut inter contrarias
eorum specialiter distribuere, quis scili- formas, quando rectus est inotus et fini-
cel eorum sit prior, et quis posterior, in
lus : et ideo isti ponunl contraria bo-
sequentibus facilius eril Inthoafe. Amo- num et nialum sicut contrarias forrflas,
rein auteifl omnes isti ponuut rflotivtim bonuin vocantes id per quod natura at-
entium, et pef moilura congregationis tingit finem optimum, nialum id quod et
motivum unius ad alterum, dicenles in- abjicitur in motu
hoc est a quo est
: et
feriora a stiperioribtis nihil penitus posse
inotus. Videntes iterum quod motus non
suscipefe., fliai quod illa ex atoiofe volunt esl inter contraria, nisi ponatur nalura
impartiri : et hoc esse niullum cum invi-
subjecta motui cujus ipse motus esl ac-
ilere non possint el Idfga sint et ideo
:
tus imperfcctus : et videntes illam natu-
de bonis suis unicuique tantum dat, ram subjectam in motu continuo exire
quantum est susceptibile unumquodque :
de privalione ad actum, ex illa posuerunt
et boc quod quodlibel suscipit, esse esse terminos motus, turpe et bonum, et
quamdam naturalem qua sibi invicem in
inordinationem el ordinem. Turpe enim
boflls oominunicant et bdfla distribuuflt
dicil privationem prout auferl materiae
pro uniuscujusque propfla dignitate ct
:
pulchritudinem ad actum : et inordina-
hunc amorem inovrns principium esse
tiodicit eamdemprout privat ordinans ad
dixerunt, el quod uon tam taatefiam mo-
actuin et locum et alia qua? formani sunt
vel quain etiam Immortalia omnia geflefa
concomitantia. Ilrec autem videntes non
dictorum ccelestium.
viderunt formam sub ratione causse for-
malis : sed ista dicebant esse passiones
de movente in materiam induotas : quia
contariorum elfectuum per se oontrariae

CAPLT XII. sunl causa', ideo dicebant quod movens

ad boc non potesl esse unum sed con-
traria : et ideo dicebant quod amor non
cst sufficiens motivum principium, sed
J)i- opinionibus et rationibus Bmpedoolis
oportet contrariuni amori ponere etiam
<jni dicit contraria esse moventia prin-
cipia.
odium boc autcm idco posuerunt, quia
:

non dicebant esse generationem et cor-

ruptionem simpliciter, sed fieri geflera-
tionem quamdam per amoris congrega-
Quia vero in natura quae tota motui el tionem, el corrtiptionem per segregalio-
pra. mutationi subjecta est, inesse videntur ncm amoris cnim unirc
odii : esi et con-
contraria, eo quod omnis muiatio esl in-
gregare, odii autem segregare ct disper-
 LIBEB 1 METAPIIYSH.OIU M, TRACT. III :;:;

btcm iletciininavimus, seilieet mali riam, et id

gefe. IIoc etiam aliquando vocanl
quod qtiod vocalur tinus motus, Sive inovcns
et amicitiam. Supponunt autcni isli

conlrariuni, e1 causa, obscUre tpiidem etiuntiantes, sed

oinni amori otlium sil

c.mlra- non nianifesle c| qualilcr in hcllis pti-

amori naturali naturale oilium sil :

pro- giliciiS faciunl primi incnulili,

rium, et amorem esse indiluin a dns
ila 1'eee-

esse a d;e- runl ct primi philosophantes. Elcnimsic-

videntibus, et odium inditum
malo, quem calkatheon ut primo illi a pugilibus cifcumducti
mone invido el
ssepe faciunt bouas plagas, ita bal-
appellabanl. qnos postea Platonici voca-
isti

Videntes autem butientes aliijuas de principiis [irotluxe-

verunt cacodsemones.
balbutiendo per impro- ruiil bonas scntentias : at illi nec pugnis
ista subobscure
istam sentcii- faciunt plagas e\ seientia artls pugilum,
pria dixerunt sed tamen :

non expres- nec isli in pliilosophando usi sunt scien-

tiam conati sunl dieere, licet
proba- lialibus verbis dicere quod debent. Scien-
serint per priora. Patct enim ex
supponunt et ex quibiis tialibus enim fere nou usi sunt nisi pa-
tionibus quas
sequuntur serun- ruin non ex habitu scientise et
quia
proccdunt, quod ista
:

couclusionum sed tantum ex habitu

dum intentiones corum. Si quis eiiim per ,

acci- principiorum primorum, ad qu;e ex ipsa

complexionem simul exsequatur, el

vcrilalem vciitale coacli sunl conceileuda.

piat hanc sentcnliam scciinduin
quotl dicit Empcdocles, el non cuiel ile
bal-
verbis impropriis ad quae deveniunl
biiliendo circa verilatem, inveniel secun-

tlum eum, quod ainor est causa

ZyiQw
CAPUT XIII.
veio
sive perfectorum bonorum, otliuin
causa malorum. Secundum dicta ilaque
si quis dixerit, quod Empedocles tbxitet Q /ia i;/ er Anaxagoras utitur inlcllcclu ut
primus invenit quod bonum et uialum principio movente.
sunt principia movenlia, forsitan bene et
vere id quod tlicere intcndil coniprehen-
sunl
dens, supposito quod contrarioiiim
contrarise causae moventes, ila quod bo- Anaxagoras quidem artilicialiter ad
norum omnium causa movens sil bo- mundi generationem utitur intellectu.
num, et malorum oinnium causa sil ma- Dico autem muntli generationeni, gene-
rationem cteli et elementorum qiue ex
'lumeo modo quo dictuni eSt. De hoc ta-
perscrutandum motu coeH etproportione situs ad cieluin
men in sequentibus erit
:

generantur, sicut etiam in scientia Cceii

quoniam in pioximis et physice moven-
et Mundi dictum est. Hasc antem
stint
lilius Empedocles vera dixit, sed
non in
priino niobilia secundum locum. In ho-
primo moventibus quoniam licel opti-
:

rum enim priitia generatione satis aitili-

mi primi optima prima inducere, ut
sit
causa prdprio ulilur inlel-
cum lamen hoc non cialiter vel ]iro
bene dixit Plato :

duliilat qua
lectu. Nam quando qmvrcns
babet contrarium malum, quod sil omnis
aluni non mal causa : quia inalum est iiiliiinilas et de eausa de necessitate est hoc vel illud,
u" sicut cteltim stellatum una stella vel plu-
isam effi defectus, et non producitur ex aliqua ef-
1
eam, setl incidit ex defectu alicu- ribus, aut qua de causa hoc est motum
Silnl ficiente
jus principiorum : sicut diminutio mem ciiriilantcr cl aliutl rccle, lunc oportet

brorum causatur in eneratione, sed quod attrahat pro causa intellcctum. Hoc
atilcni sic proliatur sicut in sccundo
non esl atl propositum. ,

diximus, Physicorum probatum est, quod neces-

fgitur isti omnes, sicul et

sarium in physicis aliter cst quam in di-

usque hoc balbutiendo, duas causas
atl
sci[ilinis. fn disciplinis enim posito an-
teligerunt, quas in secundo Physicorum
5« I». ALB. MAG. ORD. IMS.KI».

tecedente et principio, de necessitate po- similiter quaecumque quaerunt de diver-

nitur consequens, sed in physicis posito sitate primorum niobilium, necesse est
principio et antecedente, non ponitur determinare ex praesuppositione moto-
consequens, sed potius econverso, posito rum intelligentiarum et intellectus primi.
consequente, necessario ponitur antece- Et ideo Anaxagoras satis artificialiter uti-
dens si enim domus
: est, oportet poni tur intellectu,quando dubitabal de ne-
fundamentum, et non e converso: et ideo cessario in muinli generatione quoad
ia physicis sicut et in artiflciatis non est mobilia prima in quibus mundi determi-
necessarium nisi ex suppositione linis. natur generatio. In aliis vero quae sunt

De his autem inPHysicis satis determina- non de mobilibus primis, omnia homo-
tum est. Quaeramus iyilur, qua de causa genia iulinita quee materialia ponit prin-
necesse est ccelorum unum esse uniforme eipia, magis causantur, sive pro causis

et alterum multiforme, et ununi habere assignat intellectum. Aliaenim sunt mo-

unum motum et alterum plures, et unum bilia ad formam, hujusmodi motus et

mobilium ccelorum haberemotum apla~ dicit esse aggregationem homogeniorum

nes vocatum, hoc est, regulariter super et quando plura unius formae conveniunt

polos sequinoctialis et circulos aequino- ad hoc, dicit fieri denominationem, ct

ctiali parallelos a dextro mundi per sini- esse rein ad illius formam generatam,
strum revolutum : et alterum haberemo- quemadmodum inantebabitis dictumest.
tum planes, hoc est, errantium vel erra- Sic autem dicere est imperfecte valde de
tivum super polos zodiaci, et super cir- principio motus dicere ponere cnim :

culos zodiaco mundi

parallelos a sinistro principium in mundi gencratione ad for-
per dextrum rotatum. Hanc enim quae- mam substantialem, ct faciens in aliis

stionem hic determinare non possumus, mobilibus ad formam negare generatio-

nisi ostendamus qualiter ex luce simpli- nem, eo quod in illis oongregatio simi-
cis et permixti et omnino separati et primi lium, ad quaedam cst mobilia ponere
intellectus constituitur primi ordinis in- principium movens, et ad quaedam non.
telligentia : et ex luce et intelligentia Hoc aulem provenil ex imperfectione
primi ordinis obumbrante causae primas considerationis quia omnia quae moven-
:

quam vocat intellectum Anaxagoras edu- lur ad formam moventur virtulibus

,

citur orbisprimus et ideo est uniforme : eorum qua? moventur secundum locum :

et unius motus simplicis et aplanes. Ite- el quae moventur secundum locum, ino-

rum autem ex luee et lumine intelligen- ventur virtutibus intelligentiae, et non rx

tia3 primi ordinis eonslituitur intelligen- congregatione : et sic virtus intelligentiae
tia secundi ordinis multiplicior quam in- movet in tota natura, et totum opus
telligentia : et iterum ubi lumen intelli- naturae efficitur per hunc modum opus
gentiae primi ordinis occumbil intelli- motus intelligenliae, et quaelibet forma-
atiae secundi ordinis potentia, exit rum substantialium efficitur lumen intel-
orbis secundus non uniformis, duos ha- ligentiae el non ex congregatione simi-
bens motus, et habens motum planes : et lium : et ha?c ignoravit Anaxagoras, el

sic esl de aliis descendendo. Non enim lamen bene el artificialiter inceperat phi-
potest determinari necessitas ordinis losophari in causa mobilium secundum
mundi mobilium primorum nisi deter- locum secundum quod habent potentiam
minetur quod est ante ea ratione, sicut ad ubi, tamen male et insipienter termi-
nec necessitas carnium
et ossium in ho- navit in detcrminando movcns ad princi-
minenisi supposito homine* et ut gene- [)iuni mobilium quae sunt in potentia ad
ralitei dicatur, nulla determinabilis esl formani. Sic ieitur insufficienter 'lixit
O
necessitas materiae nisi ex suppositione Anaxagoras.
formae, quae esl causa el ratio ipsius : el
 LIBEIt I METAPHYSICORUM, TRACT. 111 57

oninia permixta sunt, distrahitur ad ele-

mentorum species ab odio, cujus est se-
cemere cuncta tunc ea qua? ad igneni .

constituendum conveniunt, in unum con-

CAPUT XIV.
cernuntur et similiter concernuntur ea
:

quae ad singula aliorum elementorum

constituenda conveniunt : et sic odium
De dictis EmpedocHs circa divisionem
secernens in toto, concernil in partibus.
principiorum moventium ct materia-
lium.
Cum autem e contra post annum mag-
num iterum cx constitutis elementis et
elementatis conveniunt amore movente,
necesse est ut rursus particulae quae sin-
Empedocles autem magis utitur causis gula constituunt, secernantur : et sic
j nit *;(-
quam iste, quia moventia quae ponit, amor secernendo singula congregat in
omnibus adaptat tamen et ipse insuffi- : unum, sicut odium secernendo uno «
cienter enuntiat de causis efficientibus concernit ad singula : et sic principium
sive moventibus quod pejus esL quia
: et horum simplicium primorum principio-
in causis quas ponit, non invenitur quod rum actus essentiales sunl oppositi in toto
verum est, et confessum.est ab ipso et ab et in partibus entis, quod est contra om-
omnibus aliis Philosophis Confessum . nia confessa.
enim dicitur, quod communis animi ao Empedocles igitur inter priores cau-
ceptio est, quod quisque probat auditum :
saill efficientem dividens, eam positionem
et tales sunl duae propositiones, quarum i, 1( quod non est unum primum fa-
iu\il,
una est, quod ea quae prima sunt rerum ciens motus p r i nc ipium, sed diversa et
Juia iluas
-
principia, per essentiam sunt principia contraria. Amplius autem quae in mate-
unl coin- et non per aliud aliquid : quoniam si per ri;i i is causae specie sunt) ipse Jixit esse
aliud aliqui.l sunt principia, tunc non plimi quffl dicuntur qualuor elementa,
sunl principia : et hoc esl contra hypothe- et causa qua>dam dicti superius assignata
sim. Alia autem est, quod ea quae per es- estj quoJ scyicet motus est inter contra-
sentiam sunt principia activa, unam et riUj et quuu contrar iorum per se causae
camdem actionem habent in omnibus, mov entes sunt contrariee, si essentialiter
ct non sunt contrariarum actionum. Et moveant, quemadmodum movere habent
contraria istis dixil Empedocles. Cum prinoipla. Sed licet quatuor ponat ele-
enim poneret amorem et odium principia menta, tamen utitur his quatuor ut duo-
esse effectiva, oportet quod per esseh- bus solum existentibus, sicut supra dixi-
tiam sint effectiva, sicut dicit prima pro- inus. Igne enim utitur quasi secundum
positin : et simplices et essentiales ha- se existente propter motum ef perpetui-
beant actus, sicut dicit secunda proposi- tatem et speciem quae ccelestibus flammis
tio : igitur amoris non ent msi congre vidit inesse. Tribus autem elementis igni
gare et continere vel concernere tam in oppositis, eo quod ad denlrum omnia
toto quam inpartibus, sicut caloris actus moventur, non perpetua sunt, et ma-
et

non est nisi calefacere, et lucis actus non terialia, utilur quasi una natura mate-
est nisi lucere : et per oppositum actus riali : et haec sunt terra, et aer, et aqua.
odii non est nisi separare et secernere. Ha?c autem quicumque vult, potest su-
Sed e converso secundum Empedoclem mere ex speculatione naturae ipsorum ele-
multis in locis id quod est vel lit, amor mentorum. Haec igitur Philosophus Em-
secernit et odium concernit
dispergit, et pedocles sicut diximus, sic dixit, scilicet

et congregat. Nam cum ipsum

quod esse quod principia sunt, qualiter sunt, et
dicit Empedocles, hoc est, chaos in quo quot sunt.
 38 D. ALB. MAO. ORD. PR EO.

corpora naturalia, oportet quod ipsa

prius sint in se simplicia : et sic prima
simplicia res constituentia sunt vacuum
et plenum quod ept corpus atomum sive
GAPUT XV.
indivisibile. Has autem rationes hujus
positionis quas induximus, Xenophontes
induxit prohatissimus istius opinionis dc-
De positione Leucippi et Democriti et
fensor : unde plenum dicunt esse yelut
genonis, qui ponebant inane et ata-
ens, et inane velut non ens quia si ip- :

IIIOS.
sum poneretuf esse ens, esset corpus : et

tunc non posset in ipso aliud esse cor-

pus : et sic non posset principiare cum
h> Pkiioso- Leucippus
l L
vero et araieus ejus
J
Deino- corpure pleno. Dicunt igitur plenum
pliu ubi su-
pra. critus, et ipsi Epicurei Philosophi exi- quidem elquod idem est ens,
solidum
stentes, dicunt prima eleraenta extsten- inane vero sive vacuuni ilicuut miu ens :

tium esse plenuin et inane sive vacuum. et ideo dicunt quod nun est ma^is prin-

Ratio autem ipsorum fuit, quia vidcbant cipium corpoiiini ens quam non ens,
in corporibus duo esse, substantiam ct quia nec inane magis vel minus est prin-
quantitatem sive dimensionem, et duo cipium quam corpus solidurn atoniuui,
dicebant horum esse principia. Primum sed sequaliter corpusautem quod vocant
:

igitur dieehant esse plenum elementuin plenum, cofpus atomum, hoc

dicUtlt esse

substantiae, et inane dimensionum pri- : est, indivisihile et dicunt qtiod ista duo
:

mas enim dimensiones dicehant esse va- sint causa/ eiitium velut causa materialis :

cui,quod nihil aliud esse dicebant, nisi sicut et illi qui unam dicurtt vel unum
distantias loci sine onini coipore vel cum suhstantiam suhjectam sive naturam, de
corpore. Nec dicebant distantias dimen- quibus in pfincipio Iiujus traclatus dixi-
sionem vacui lieri in corpore., nisi inter- mus. Sed dixerunt isli quoil suhstantia
positione divisionum vacili quia quan- :
cofpofUm consistit ex corporilms atomis,
do rarum lit ex denso, nihil aliud dicebant et (limensio ex ilistantiis inanis.
esge dimensionem, nisi positionem par- Dicti autein Leucippus et Democritus
tiuui rari. Atomus discedil ab atomo, et et Xenopliuntes omnem dicehant esse
interponitur distaiitia vacui. Et quando non mutationem de nonesse ad esse, sed
spissum fit ex raro, coeunl atomi in di- potius sicut illi rjui dicebant unum ali-
slantias rari, quia nisi vacuum sit in me- quid esse niateriam, aliam genefabant
dib, contingeret quod quando inspissatur passionibus et qualitatibus illius quod
raruin. duo vel plures atomi essent in materiain subjectam esse dicebant, et di-
ldiii unius : el lioc est impossibile. Ele- cehanl generationem esse alterationein :

mentura substantiae i-itur corporis ele- ita et isti dicebant generationem altera-
mcntatur ab atomis corporalibus, e< di- tionem secundum mutationem primarum
mensio e\ vacui interpositione quoniam : qualitatum vacui el pleni, qu;e sunt ra-
quaecumque corpora atomalia multipli- rum et densum, sicut patet per ante di-
centur ad invicem, non habebunl dimen- cta. Dicunt autein adhuc causas aliorum
siones, eo quod indivisibilia sunt opor-r : dilTerentes esse, et dicunt vacuum et
tci autem omnia naturalia quantitatem plenum per mutationem rari spissi. et

habere, eo quod omnia naturalia mobilia Has autem differentiae rerum causas,
Mint, et omne mobile divisibile. Amplius quod una fiat hoc quod est liomo, et alte-
cum esse quod principiat res, sit prius ra lignum, vel aliquid aliud, danl es?e
accipere simplex quam compositum : et tres. figuram quidam atomorum, et ordi-
cum videamus quod ha?c duo constituunt niin ipsorum, et positiones in raro vel
 LIBER I METAPHYSICORU.M, TRACT. III 59

spisso. Grace enim significantius hoc di- et hoc putabant esse corpus quia sup- :

cunt, quod differentia rerum sit aut rhys- ponebant eum omnibus antiquis Philoso-
phis, quod ex nihilo nihil fit non cor-
mo, aul diathige, aut tropo solis, ita :

quod non esl alia causa differentiae ho- pus autem putabanl esse nihil corporis,
et sic ex non corpore non fieri corpus
rum : nt rhijsmos Rgma.est, diathigtewe-
ro ordo, tropus autem positio. Dicebant omnino et eadem ratione ex non homi- :

enim atomos esse rflturtdos, '•! hoi ma- iv iiuii ]iiissr lirri hoQlinem non viden- :

les distinctionem Inter non corpus niliil

biles : anl acuti anguli, et lms penetrati-
existens corporis, et non corpus quod
vi is : aut quadratos, et hos stabiles. Or-
dincni autem dicebant ex hoc, quod pri- non actu est corpus, sedpotentia est cor-
mum illius fiarurae vel alterius ordinatur pus i'l i'sl fundamentum corporis. Sic

in compositione corporis. Positionem au- "gUur supponentes ex corpore fieri cor-

tem ex hoc, quod unius figuras extra, vel P us videbant ab ipsa Veritate coacti,
-

intus, vel altius, vel infra, vel supra, vel

quod darent illi corpori dimensionem,
ante, vel retro, et de aliis similiter, et sic essetque sic principiatum et non princi-
causari rerum diversas compositiones. P ium - Et ill( '" vocaverunt atomum, ne-

autem exemplum dabant in ele-

llujiis
scientes distinguere inter corpus physicum
mentis litterarum. Dicunt enim quod
el mathematicum : quoniam primum
eisdem litteris aliter ordinatis el aliter corpus physicum esl aptum natum men-
surari tribus diametris et ad rectos an-
silualis dlcUntur comcedise et tragcediae :

quae tamen sunl opposita vel composita gulos undique se secantes : et lioc cum
carmina laudis liominum vel vituperatio- actu atomum et potentiaatomum, et hcec

esl subjecta corporis materia et hoc

eo quod in figura Vocis quando
:

nis : lui-

matur vocalis prima, differt a figura pro-

quidam dicere intendebant, sed non va-
pria vocis non solum quas scribitur, sed
lelianl exprimere. Amplius ilerum sup-

qua formatur vocalis secunda. Qufe ^i

ponenles ex nihilo nihil fieri, et nihil
quanlilalis videntes esse in maleria suli-
apud GraecoSj apud nos e est vocata. Se-
cunda aulein differt a prima ordine quia :
jecta quod est subje-
prima, secundum

profundius formatur a quam e, el sim- < l .1 . quod potentia estin ea

et nescientes

pliciorem habet figuram formationis sua?. dimensio, dixerunl quod oporteret prin-

Tertia formando non ordine

aulem in cipium dare dimensionibus el non in- :

differt ab his, cum non sit ejusdem ordi-

venienles diinensiones slmplices omnino
Ilil,i! Ilisi in vacuo, posuerunt vacuum
nationis, eo quod sit consonans sed dif- :

fert et generat sui differentiam positione, esse >

et hujusmodi Ihterceptione rol spis-

sar) vrl rarificari corpora, et sic fleri ge-

do quod ante vocalem vel postposita ali-

ter sonal, et immediata vocali conjuncta, nerationem 6t Rguras corporum ex tri-

vel alia interjecta, sonat aliter et hoc :

bus superius dictis, figura, e1 ordine, et

mododiversis positionibus suis cum vo- oppositione. Hasc igitur de principiis est

cali multas vocis litteratsa generat diffe- P ositio 'storum. De motu vero unde, hoc
renlias : et sic dicebant facere atomos li- est, qua de causa movente inest existen-
tibus et his aliis °mnib us et in hoc si "
gura et ordine et silu diverso compositas > »

miles existenles negligenter dimiserunt

multas valde compositionum differentias
generare. intactum. Dc duabus igitur causis visum

rror Anii- Scias autem hos etiam sicul alios bal- est prius a primis philosophantibus in
loruni et
oris cau butiendo palpitasse circa veritatem. Ne- tantum quEesitum esse in quantum a no-
sa. el hasc
scientes enim distinguere inter potentiam bis dictum esl in ante habitis :

dicta sufficiant de positione Epicureo-

at actum, videbant bene quod oporterel
riiin.
aliquod esse principium quod esset natu-
ra subjecti ei fundamertti in corporibus,
 till D. ALB. MAG. OIU). lMU:i>.

TRACTATUS IV

DE OPINIONIBUS STOICOHUM DE PRINCIPIIS.

pia mathematicorum, principia sunt

cunctorum existentium. Rationem au-
tem hujus assiynantes dixerunt, quod
omnia corpora mobilia motu consi- in
CAPUT I.
derantur, et ante corpora non sunt nisi
ordines intelligentiarum quarum princi-
pia hic non quaeruntur. Ilum igitur ante
De Pythagoricis qualiter dicebant nu-
corpus mohile sit corpus secundum na-
meros mathernaticos esse principia.
turam, principia corporis erunt ante
principia corporis mobilis : sed qua? sunt
principia prioris secundum naturam,
i„ Phitoso- Stoicorum autem circa principia nunc magis habent rationem piincipiorum
i.hj. iap. 2. in ahotractatu inducemus assertiones, m- quam ea quoe sunt principia posterioris.
cipientes a Pvthagoricis, qui primiprin- Siinl igitur principia corporis magis
cipes in haosectalloiuerunt. Dicamus au- principia quam ea qu» sunt principia
tem primo, quod omnes Stoici convenie- mobilis. Similiter quo principia sunt
banl iu hoc quod physieorum principia priora, eo magis sunt universalia et plu-
ponehant essc non physica : sicut Epi- rium principiorum : ergo principia cun-
curei in hoc convenerunt, quod principia ctorum sunl principia corporis corporis :

phyi icorum physica csse corpora perhi- autem vel cujuslibet quantitatis sunt
buerunt, sicut patet in omnibus ante ha- principia quae constituunt ipsum in esse
liili> ii|iiiiiniiil(iis qu.is induximus. In his corporis secundum quod corpus est non :

igilur Philosophis et antc hos dc quihus autem constituunl ipsum in esse corporis
dixiinus in Physicis, ilh' qui vocantur Py- nisi mathcmatica : ergo mathematica
thagorici, tangentes physicorum mathe- sunl principia corporis, cl per consequens
tnatica principia csse, primi inter Philo- sunt principia cunctorum.
sophos produxerunt ea in medium phi- Et omnis iste error provcnit ex hoc
losophantium, et in talibus principiis quod non distinguebatur natura corporis
connutriti pertoluin tcnipus philosophia- quodprasreliquit sibi corpus mobile, et
sua- dixerunt, quod ea quaa sunt princi- quod supponitur in ipso. Si enim hoc
 LIBER 1 METAPHYSICORUM, TRACT. IV 61

dicatur csse corpus tribus diametris di- stentibus, sive essent per se non facla
mensum, et in esse corporis constilutum, per generationem, sive essent facta, sic-
impossibile est evadere rationes indu- ut tiunt generata : elsi magis sinl conati

ctas : et hoc pulabant Pythagorici per- per similitudines aptare entibus quam ea
suasi a quodam signo non snfficienti, quae speculantur in igne el aqua et terra
quod scilicel corpus mobile per velox el vel aere vel aliis corporibus physicis,
tardum divisibile esl in inlinitum, sicut quae Epicurei Philosophi principia esse
ostendimus in VI Physicorum nostro- dixerunt. Dicebant quidein, quod ha?c
rum : et cum dividi in infinitum sit pas- talis numerorum passio est justitia : eo
siomathematici corporis, oportet matbe- quod communicatione est se-
justitia in

maticum corpus esse quod supponilur in cundum medietatem proportionis geo-

corpore mobili physico. Hoc autem non metricae, et in distributione est secun-
est necessarium : quoniam si corpus ac- dum medietatem proportionis arillimeti-

cipiatur sub forma mobilitatis solum, sic cae. Illa vero talis numeri passio est ani-

abstrabita mobili ad situm, et a mobili ma, ettalis anima est intellectus quo- :

ad formam, et a figura recti motus, ct a niam dicebant quod nobilior anima ad

figura motus circularis, et hujusmodi intellectum sive intelligentiam se habet

motus addibilis est in velocitate addi- secundum proportionem dupli, et sensus

tioni temporis, el addibilis intarditate ad se habel ad animam superiorem secun-

irpus mo-
divisionem spatii : el ex illa parte sequi- dum proportionem sexquialteri, et ad in-
e sub for-
la niobili-
tur tlividi in inlinituin etiam corpus tellectuin purum secundum proportio-
.13 conce-
um, etiam phvsicum sicut et matliematicum cor- nem tripii natura autem corporis ad
:

lysice est
visibile in
pus : aut quod subjicitur in corpore sic sensum quidem secundum propositionem
nlinitum.
mobili, non est constitutum tribus di- superbipartientis, el ad animam nobilem
mensionibus quse per tres fiunt diame- secundum proportionem dupli, ad intel-
tros, sed potius quod aptitudinem habet lectum secundum proportionem quadru-
extendi tribus diametris hoc autem est : P 1 '- His enim proportionibus se habent
substantia in qua fundatur secundum es- invicem, unum, duo, tria, quatuor, qui
se mensurae diametrorum, et non ipsa sunt primi numeri secundum quod nu-

dimensio esl quffl habet hujusmodi apfi- merus duo est autem principaliter muT
:

tudinem et sir principia bujus corporis

:
ti secundum quod multum esl ad inlini-

sunt cunctorum corporum principia :

lum tendens, et tria principium esl finiti
boec autem sunt principia substantiae :
in numero, et quatuor est primum mul-
el hoc ignorantes Pythagoriei praedictos tum eonstitutum numero vero accidit :

inciderunt in errores. el mullum et paucum linitum et inlini-

A principio igitur suae philosophiae tum e sse. Similiter autem dicebant,

persuasi,quod mathematicorum princi- quod est in his quorum esse permixtum
pia sunt cunctorum principia, sic pro- cst cum potentia, sicut materia, et tem-

cesserunt ulterius" inquirentes quas sunt P us > et motus. Talis enim proportio vel
prima mathematicorum. Vi-
principia P assio numeri est materia, et talis est

dentes autem, quoniam numeri sunt na- motus, el tale est tempus : quoniam tem-
tura primi genere mathematicorum,
in P us ad motum sc habet sicut proportio

eo quod numeri qui differentiis causan- aequalis ad sequale, et motus ad mobile,

tur, prout sunt pluralitas, ab unitate sicut tria ad unum et materia>
ad for-

procedunt formae simplicis, quce primae mam sicut ,luo ad unum et ita : in om -
considerationes sunt enfis ei differentia- nibus dicebant singulorum esse princi-
rumenlis et unitatis ipsius. ideo nisi et P ia si nguIosnumeros.
conati sunt isti speculari et mullas sinii- Amplius speculabanturetiampassiones
litudines in numeris, quas aptabant exi- et rationes harmoniarum, quibus corpo-
02 D. \U\. MAG. Olllt. Plt.KI).

ra cornponebantur, el ex miscibilibus, citur in niotu continuc, el forma qine

aliter unibilibus, principiis oon6titue- cuniiniic educitur, ct subjectum
quod
bautur, dicentes li;ee uniri secundum movetur ; tamen non suntduo nisi

proportionem hanc, et ita secundum principia cntis, quae sunl fonna ct ma-
aliain. sicul subtriplum aqu;c ad Iri- lcria. Loquauiur igitur de forma, qu;e-
jiliiiu rsl lerrffl, el quadfuplum aeris in rcnics an forma el unitas sial idcm aut
hoc vel illo mixto, sfeul dioebal Empe- non. C.onstal autcm quod sunt idcin in-
doclcs, oonstituitur ex p&rtibus sex, qua- tcllcclu : quoniam sicul dieit Euclides in
rum quatuor dedil Yulcano. ct alias duae \ II QeometrifB et Pythagoras in Ariili-
distribuil aliis elementis. Sio feilur quo- metica, unitas est qua quaelibet res una
111,1111 .1 alia ab liis quffi hic diximus sc- isl. (Juadibet autcm rcs est una ca natu-
cunduui cssciiliain aeccjita videliantur ra qua ipsa cst hoc quod esl sed qu;eli- :

a-similari ntimcris, et nuineri sunl priini bel rcs csl hoc quod cst [icr forinain :

oinnis naltir;e exislentium, sieut anlc ergo quaelibet rcs es( una pcr forinaui :

probatuin cst, ideo Bestimaverunl quod e1 sic intelfectus unilalis posilus conclu-
elenienta nuineroruin ct priiuipia sunt dit et si e convcrsn
intcllcctum formae :

elementa el principia cunctorum entium. forma prius suniatnr. pcr formam con-
Haec igitur in numeris est positio Stoico- cliiilcliir intellectus unitatis. Ex quo coft-
ruin, quorum praecipuus princepc fuit vineitur idem intellectus esse formffl et
Pythagora8, vir utique probatiseirous, de unilatis. Modum tanicn alium habel uni-
quo al> omnibus Philosophis primis ta>, ct alium forma : ijuoiiiam in SB con-

praejudicfttum est primus dicta sila pro sidcrala cs| unitas, sed considorata prout

auctoritate debere recipi, cl niliil am- ejus propriclas cst cssc quod dat rci. c-t
plius probationis debere Biigi a quo- forma, E6pe autem dfeo formaB [iropricta-
quam dicta sua referente, nisi quia ipse tcm jiolius ijtiam effeclum : ijuia esse ni-
dixit : ipse autcm erat Pythagofas, bil aliud cst nisi dilfusio formae in BO
sicut dicit Tullius in libro dc Saluru quod cst actu exisleiis. K\ hoc accipitur,
deorum. quod licct idem sit iiitellcclus unilatis ct
forma?, tanicn raodus unilalis simplfeior
est quam modus formae. Quod sic clarc
videtur : esse quod csl proprietas for-
mae, qua? propter banc ipsam proprieta-
CAPUt II.
tem quid erat cssc vocatur, diffusio est
formae in eo quod participat actuin cs-
sendi : ergo tendit esse in potentias ejus
El cs/ digressio declarans qualiter prin-
quod esl ut perficial fes : et sic procedil
cipia numerorum secundum Sloicos
spargendo se, sicut lumen procedil a lu-
s/oil principia cunclorum.
ccnte : unitas auteni a qua res ima estj

jiroccdil sjiarsa in potentiis ejus quod

est, colligendo uniendo et finicndo ipsa
Nbs autem ad intellectum Stoicae po- et terminando ipsa ad unitatem : et isli
sitionis aliquantulum digfediemur : vi- sunt actus principii quod est naturans
dctur cnim nobis lia?i- summa esse philo- res : igitur forma esl principium per hoc
sophia. Dicamus igitur incipientes ab quod esl unilas : et si tinitas esl ratio
his quae omnes Peripatetici principia esse principii cum per seijtsa sunl jniiiia
dicunl : haec autem sunt forma el matc- jirincijiia. tinilas erit per se primum jtrin.
manifestum es1 ex determinatia
ria, sicul cipium omuis cntis. Similiter consiilciv-
anobisin \l Physieorum, licct sint tria mus id quod Pcripatetici principiuni vo-
principia motus : privatio vetfo quae abji- cant, quod est materia : ltujus enim
 UISER I METAPHYSICQRUM, TRACT. IV 63

consideratio est quod est aubjectum ei teia vooavit numerum abstractum a re-
fundainrnluni, quod ipsa est in poten-
et bus quo utuntur ad reg oumerandas et :

tia etperprimum quidem Bustinet for-

: hdc vel hoc, cum abslraclum sil ratione
mam, per secundum cst infinita, sed li- abstraelum ab aliquo, posterius sii illo,

hibilis. Quseramus igitur, ntrum materia non potesl iste csbg primum e&istentium
per hoc quod est rerum principium, aut prineipium. Eorraalem autera vocavit
per hoc quod est ista duo. Si esl prinoi- numerum, qui ponil res in numero, et
pium per hoc quod est in se. tunc in quo res ipsea in pluraljtate essendi cog-
nulla habitudine ad formam et ad mo- nogcuntur : el isle nusaerus esl formale
tum esl principium quia por Iwe quod : esse singulorum essentialibus differentiis
est id quod est in seipsa sed oportet : distributum c1 hio numerus adhasrel
:

principium ab arlu priin-ipiandi dictum, rrbus, etest principium rerum. Alaleria-

principium esse ab habitudine princi- tetn autem numerum vooavit res ipaas
piandi : ergo maleria per hoc quod est Cum autem ad primas spe-
nuiiieralus.
duo ista, est existentium principium. Re- oies numerorum rerunimus, primi nu-
siiuiii igitur ea quae sunt principii primi, meri rerum sunl unilas formee et bina-
quod per suam essentiam esl principium, rhis materiaB : e1 sic isti smil principia
et 11011 cui aliquid ab ipso confert princi- rerum prima. 8io igitur prinoipiatum in
piare : dualitas aulem isla conferl matc- entibus est numerus reiteralue materia-
riae principiare, sicut unitas confetl prin- lis sive rnateriatus, prinoipians entia nii-
cipiare formee : ergo binarius iste est mcrus csl formalis : el ratio id prin-
principium materiale rerum : et inde cipiandi ostenditur in proprietatibus in-
qualiter binarius iste ex unitate formali Btrumentalis numeri. lla/c autem adhuc
primo procedit. Constal autem ex his est accipere in his quas procedunt ab uno
ijlkc iu praehabitis bene disputata suul primo simplici, quod est universi Bsse
de principiis, materiam non esse Bubje- causa, nulli innitens numero, omni ta-
eluiu ncc potentiam nisi per aliquid for- men numcruin ilanlc, sicul dicit l'\ -
rei

mae quod inchoative est in ipsa hoc au- : thagoras. !n hoc enim processu lux cau-
tem cst cssc formas in potentia e6se : saa primaB, quaa Bimpiex cst railius inlel-
igitur formae et in potentia essc suni ligeiitieB agentis, cujiis lumine omnis
unius iterali : quia esse formee quale- oujusque csl unilas, et hoc praehabet
eumque sit, materiae dat unitatem et esse simpliciter, et est omnis rei unitas pote-
tale quale competit materiae', quando non state, sicut unitas potestate est omnis
esl adu per formam. Esse autem tole in numerus, el prineipium et causa el linis
eo quod lalc, non est nisi simplicis omnis rei, sic et lux primum principium
iinius. Potentialitasautem ipsius est ex et causa el linis est omnis esse cujuscum-
boc quod cuni privationc permixtum est. quc rei sil. Iber autem lux in se reflexa
Esf igitur iteratio istius esse quod id et diffusa in causato primo constituit in-
quod est esse et unum reiteratur in pri- teiligentiam quaa intelligit suam naturam
vationis infinitatem, eo modo quo unum et Iuceni, per quam constituitur, et haec
lcitcratum super se divisionis est cau- in ea non sunt aequalia : sed lux per
sa et inlinitatis, non per hoo quod quam constituitur, nobilior multo est
est unum, sed per hoc quod est ag- quam sua substantia constituta : et ideo
gregatum sibi sic unitas est princi-
: ex parte suae natura in quod agit et cui 1

pium rcrum et natura, et binarius pri- dal, cst cceluni primum ex : parte autem
mus ul materia. Sed hoc est eavendum lucis primao participatas, esl constituens
qimd 1'ytliagoras dixit triplicem esse nu- intelligentiam secundam. Scd nos de
liirrum, sciliret iiistiumcntalem, forina- omnibus liis in ullimo bujus scicntice Ii-

lcni, ct niatcrialem. Iiistrumentalem au- bro liaclabimus sublililer. Ex bis eniin

 fii I). ALB. MAG. ORD. PR.ED.

quae bic dixiraus, satis inlelligitur quod ticse loquens : « Omnia quae a primeeva

Hrimacsu- prima causa luce sua ex ipsa procedente, rerum natura constructa sunt, numero-
sa esl unit&s
rum videntur ratione formata hoc enim
, •

uiio esl lii\ umtas

. .

quse nulln
1

modo i

unitur
i
:

i.umerc. niimeio. I*;ilt Ul [>at a aillein USeC IUX .1 fuit principale in aniino conditoris exem-

tanto primo cujus ipsa constituil natu- plar hinc enini ijuatuor elementorum
:

iaiu iliin constituens el constitutum : et multitudo mutuata est, hinc temporum

haec esl anima nobilis el intellectualis, vices, hinc motus astrorum ccelique con-

quam Peripatetici vocanl motorem cceli versio. » Ex his intelligi possunt ea qua?.

primi, in qua sunt formae quas per mo- dixit Pythagoras, et ex his scitur quod
tuui cceli explicat in materiam, et hsec ea quce dixit, non dixit sine magna phi-

esl aniina intellectualis in quacumque, losophia.

qiur non esl alicujus corporis actus per
lucem qua constituitur : licei per hoc
quoil est constitutum in sulistantia, natu-
ralucis diversos habel gradus el diversas
CAPUT III.
potentias ex se manantes. Lux autem illa

occumbens inmateria opaca, sensus effi-

citur cum hic et nunc operans et ideo :

Qualiter Pythagoras numeros entibus

tres sunt ibi reflexiones quando lux par-
adaptaoit, et quee elementa esse dicebat
ticipata in se reflexa dat substantiam ani-
et /ii'/' quam rationem.
mae et corpori : obumbrata dat naturam
sentiendi, et proportionata organo di-

viditurharmonice ad sensibilia propter :

quod sensus est sicut tria heec. Adhuc Redeamus igitur dicentes, quod hoc /,. pim
"
autem lux mixta mobili ccelesti et lumini modo totum ccelum harraoniam esse <li- I
P ra
'.

moloris, constituit naturam quia inci- :

xit ct numerum et quae.cumque ipse :

dens materiae ejus quod est, nonincidit ei Pythagoras et sui habebant monstrare
secundum quod est lux primi numeri nisi per demonstrationem sicut confessa et
per substantiam : sed incidit ei per con- certa, aptabanl colligentes ea in numeris
stitutum in anima nobili : et sic est alia etharmoniis, hoc est, proportionibus nu-
per esse : et lunc materia est subjectum merorum ad coeli passiones et partes cce-
ei primum : et haec est quarta substan- li et ad totum ornatum ccelestem. Eodem
tia, lucis esse, lucis intelligentia, et esse modo est in non confessis et non certis.
in substantia sint juod esl el substal Scd si ijuid deficiehant dubilando ct qu;r-
luci in anima nobili, et ejus esse incidens rendo, advocabant ad hoc solvendum e1
corporali materiae : e1 haec esl quatuor, determinandum omne negotium numeris
qui quaternarius a prima procedil unjta- rerum continuatum. Dico autem ut quo--
te. In genere igitur loquendo ab unitate niam dcnarius numerus ea perfectione
procedil binarius qui esl anima in gene- perfectus csl, qui continet in se omnera
n , e1 ab unitate per binarium procedil numerum simplicem, ideo sphaerse ccele-
ternarius primus, el ab unitate per lii- stes quee sunt prima causarum co?lestiaet
uariura c1 ternarium procedil pri- simplicia, el simplicis sive regularis mo-
mus quaternarius. Si autem species ani- I us sunt decem. Cum autem novem tantuin
marum ot sensuum et corporum sigit- sunt manifesti, octo planetarum et stella-
latiin rccipiantur, multi erunt numeri, rum lixarum, quce omnes octo dicuntur
cl iiiulla- Dumerorum proportiones. El sphaeraa stellarum, ideo decimam fecerunl
hoc esl quod dixit Boetius substantiam primam antitonam, hoc est, contrarium
verborum Pythagorae Iransferens, et de motum habentem, quam vocabant mo-
substantia numeri in principio Arithme- tum planes, sicut diximus. Et de liis cer-
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. III 63

secundo nostro de Ccelo et Mundo

tius in talis proprietatem : quia cum inflnitum
determinavimus, ubi probavimus decem lvspectu adjiciendi in numerissit, impar

esse sphaeras, sicut et ante nosposuerunt numerus omni pari adjicit unita-
est, qui
et Peripatetici et Pythagorici et Aristote- tem. Sicut autem numerus par diffiniri
les. non potest secundum ipsumnomen, quo-
Sed cujus gratia in hanc disputationem niam paritas partium intrinsecarum pri-
de positionibus Pythagoricorum intravi- mam dicit aequalitatem, ex quibus par

mus, hoc est ut tractemus quae possunt consistit numerus,et illis impar numerus
esseprincipia rerum existentium, et quo- ut causam imparitatis dicit adjectam esse
modo omnia dicla sua etiam isti in super- unilatem, et sic impar difflnitur per ad-
nis claudunl causis, nullam novam adji- jectum, adjectum semper in numeris
cientrs : videntur igitur bi sicut et alii causa est infinitatis. De sistitiis autem
putare, quod numerussit principium exi- illis posterius faciemus mentionem.

stentium quasi natura eorum quse sunt, Quia autem vidil Pythagoras, quod om-
hoc est, forma et quasi privationes et ninocontrariain nullo convenientia niliil

habitus entium sicut numeri quidam :

penitus componunt et iterum vidit quod
:

prima vcro elementa numeri sicut et nihil fit ex non entibus omnino, dixit quod
unum dicunt esse par et impar quo- :
unitas sive unuin esl ex utrisque, scilicet

niam elementum est ex quo componitur pari el impari resolutis: el unitatem utris-

res primo, et quod secundum formam que esse pareni scilicet et imparem,
non ad formam resolvitur aliam et cum :
sicut principiuin : ex pari igitur et impa-

nihil componatur ex omnino similibus, ri suut numeri : ex uno dixit esse nume-
non potest unitas essc elementum nume- rum qui est par vel impar et qui est :

rorum, licet sit principium eorum, sicut etiam sic in reali numero sicut ante os-
punctum linea\ el nunc temporis. Adhuc tendimus, quia binarius materiae procedit
autem nihil componitur ex omnino dissi- ex unitate formae, et pluralitas rerum ex
milibus et naturaliter sejunctis nullam unitate luminis causae primae, ideo sicut

penitus proportionis aflinitatem habenti- dictum est, dicit numeros totum coTum
bus. Oportet igitur quod dissimilia ex tam quoad motores quam quoad ea quae
uno principio exorta sint elementa com- moventur in ipso, et quoad motus ipso-
positionis prima et sic se habent par et
:
runi, omnia haec numeris ligari et con-

impar in numero et ideo sunt principia

:
jungi perhibet, et simililer elementa et
compositionis ejus et par quidem est
:
quaecumque naturaliter constant.
sicut inlinitum, et impar sicut flnitum :

quia divisione facta per fequalia semper

non stat divisione autem facta per in-
:

aequalia semper stabit, sicut ostensum

CAPUT IV.
est in tertio nostrorum Physicorum et :

licet numerus additione sit inflnitus et

non divisione, tamen quia de numero De esse coelementationum quas principid

reali loquuntur Pythagorici, et in illis
posuerunt quidam Pythagorici.
par est principium intinitatis, et impar
stat in uno quod divisibilibus interjacet,
impediens per par requam divisionem,
ideo dixerunt quod est principium infini- Quorumdam autem Pytliagoricorum i» pmiom-
P "
tatis. Aliquando tamen in sistitiis quas quidam duas dixerunt esse sistitias prin- V'a.'

ponit Pythagoras, invenitur imparem cipiorum, unam quidem boni et perfecti,

conjungere cum infinito, et parem cum et alteram mali, et has duas coelementa-
finito : et hoc est per numeri instrumen- liter jungebant, unumquodque bonum
VI
 litj I). ALB. MAG. OM>. VW.VA).

sin) coelemento contrario malo jungen- inl inler philosophos in primo corpor
(cs quia viginti erant, decem bo-
: et sjc sic formato dextrum et sinistrum posue-
n;ie1 decem mala coeiementaliter jun- runt, nuii secundum liguram, sed secun-
cta, decem faciebanl prinoipia. Haec au- (liun virtulcm dextrum et sinstrum dis-

! m dicebant principia omnia, cum tri- tinguenteB. B contra vcro cujus non oin-
bu8 modis varicntur existentia quidem, uis bonitas secundum actum rerum cst

ila qUod quaedam brdinantur ad aiia a iulia, |ier inoluin acquiritur, et illud

qtiibus accipiunt cssequsedam autem sunt :

rliam esi iu potentia ad rootum et est

dbsoluta el inter absoluta

: quaedam prima nioliiiu : el quia id recipit ct sigillatur

existentia, quaedam autem sunt mobilia ab alio quodam niovcnle et si^illanle, est

sive mota dixerunt hsec decem istam

:
foeinininum : et quia semper regyrat de
triplicem entiutn dtvefsitatem a decem imperfecto ad perfeotum, el quod irahit

ri lelementariis principiis sufficienter cau- potenliam sui ad moventis virtutem, est

sari : tria vero coelementaliter accepta sinistrum : sinistrum eniin est quod tra-
3iXerun1 esse entis principia, inlinitum liitur in niotu post dextrum, et per quod
el liniiiiin. par el impar, uriufn e< plura :
ad ilrxtrum fit regyratjo. Quatuor autrm
ei accipiuntur ista secundum ofdinem i iMlementaria qine reliqua sunl in cnte
resolutionis, ita quod priris causatur a generabilt, inferiora posuerunt, et duas
onsequente el resolvitur in illud. Fini- quidcm cueleinenlaliones in simplicipo.su-

luin tiiiin omne per unum primo, et par erunl esse principia : duas autem compo-
inndo, sive per par proxime, et per sito seeuiiduin priina eleinenlantia. In
unuin primo linilum est : quoniatn lini- siin jilici quidcin jiosuerunl rectum et cur-
luiii esl cujus oninis pluralitas et poten- \ um : quoniam simpliciter leve et sim-
lialitas parsibi in complemento formae ad pliciter grave recta sunl medio vcl ad
a
lcrminum unilatis forniae redueta est, ct incdium mola. In alio aulem levc el in
aliter non existens perfecte et e contra : alio grave sunt curva et reflexa et sur-
cujus pluralitas et impaf
varietaspoteritiee Miin et quaj curvanlur inferius. In ignr
sibi ail iinius triininiim redueta non est, quidein aer, in aere autem el igne aqua.
inlinilum est. Similiter aiiteni in eadem A deorsum autein superius : in tena
coelementatione poncbanl pfineipis mn- (juidein aqua, in aqua aulein et lerra
lus coelementaliter aecepta, scilicet ile\- aer : et ideo hsec etmedia et alterabilia
tiuni et sinistruni, masculinuni el fieini- et inqiaria sibi cl multarum formarum
nimiiii, quiescens e1 lnotmn, sicut dictunn essr dixerunl : quia eurvum habet trcs
cs1 in aliis nen aeque prima : quoniam fonuas rccli et coucavi et convexi : re-
in liis quiescens abusive vocaverunl . ij I cluin aulem tanlum unam.Secundum au-
nnllu modo movetur : e1 hoc es1 < ujus tem ordmem inferioiis ad superius ponc-
omnis bonitas est intra ipsum, sicut uni- bant lucein el tenebras quoniam secun- :

las prima in qua nullus est. numerus, el dum Coiiiinentalorein, cum perpetuo su-
nulli unitur, et boc esl primum non mo- perius corpere parlicipant ista '. Qua?
iiiin stabile dans cuncta moveri et hoc : eniin jiarticijiant .ictu el jiolentia perspi-
est oinnia. alia lorniis sigijlans, el omni- cuum, Jiuniiiosa sunl et lueent, sicut di-
bus formas suas imprimens, et ideo
aliis xerunt lucer.e igncm. Qu;e aulem com-
masculinum etquiaformans es1 movens: niiiiiicant cum jierjicluo superiori in po-
ail locum, sicul in Ylll Pkysicorum leulia jieojiicui iantuin, sunt transparen-
pro-
batum est, ideo ubi abundal virtus sic lia el noii liiminosa : et qua> privanlur
'•niia sigiiianti6 e1 formantis, ilii est dex- utraque, sunf ojiaca : et luec lenebrosa
trura. Propter hoc etians Pythagorici pri- vocaseiunt : i't luee sunl in eleinentis

1
Cf. Commcntatorem, de Substantia orbis, cap.2.
 LIBER T METAPHYSICORUM, TRACT. IV 67

ante formas ei qualitates elementorum tus post acceptam quantitatem et velo-

secundum naturam : etideo isla princi- cifcer declinat : et horum perjodos ipscri-
pia vocaverunt elementorum, nihil in pta altera parte [pngipri quadrangulo, et
haec falsitatis dicentes, nisi quia principia est ipsorum duratofum permanentia irre-
substantiaseiementorum neglexerunt. In gularis et mala et cum aegritudinibus
non simplicibus autem secundum perfe- inultis, ct inlirma sunt ad suj esse opi-

ctionem quideni linis et inotus dicebant niones naturales. Sic igitur vigintj qui-
principium esse bonum, et secundum in- dem principia in duabus ^istitiis ljnni et

tirmilatcm et defectum consequendi ve- mali ordinata Pythagoriei posuerunt :

runi niiilusterminum et veruin linein, quae tantum decem sunt, quando elemen-
dixerunt essemalum. \A secundum con- taltter accijiiuntur, hfflc scilicet, linitum
secutionem virtutis ecelestis qua> inlerius et inlinilum, par el iinpar, unum et plu-
generata movet ex quatuor punctis obli- ra, dexlrum et sinistruin, masi iilinum et

qui circuli, et non pluribus, secundum tVemininum, quiescens etmotum, rectum

quce distinguitur uniuscujusque perfodits, et curvum, lucem et temhras, honum et

est quadrangulum ex altera parte lon- malum, ijuailiangulare quadralum, alte-

gius. Puncta sunt duo solstitialia distin- rapartr lon-ius qundrangulum. Et in is-

guentia profundum ab anle et retro, et lis rationibus quas induximus isla princi-
duo aequinoctialia ab ortu in occasum pia esse dixerunt, aon multum a veritate

accepta distihguentia latum longum : de^ iantes.

etiam generatorum
inferius disliuiruitur
secundum tnotum rectum ab inferiori ad

superius ascendendo. enim et Dicebant

Vere, quod quadratum ex ductu ejusdem
CAPUT V.
Lineae m seipsam producitur, sicut deter-
niinaluin est iu seeundo Qeomelriae.
Quadrangulum autem quod est longius
/)< his in quo Alcmseon Crotoniates con-
altera parte, conlicilur ex uiiius lineee
venitcum Puthagora in positiorie prin-
duetu in aliam" Quaecumque tgitnr iule-
cipiorurn.
rioruin aequales habent arcus periodi, ad
statum et decremenlum pertlnentes, et
arcus sive Bemicirculus sub quo condu*
cuntur ad statum secundum aequales rna- llis autem ahquid simile videtur susci- /« pmioso-

dietates quae sunt quartaB circuli,distingtli- pere et appronare Alcmaeon de Lroto- /""
tur, itaquod una quarta conducil ad sta- mantia civilate exorlus. Aul enim iste
tum quantitatis, et altera ad terminum AlciiKeon recipit istam opinionem a Py-
roboris et virtutis, et tertia a quantitate thagoricis, aut e converso Pythagorici
virtutis declinat sive ad dtminutionem suam opinionein receperunt ab isto. Alc-
quantitatis, et quarta mensurat declina- nueon enim istefuitjam in aetate rohu-
tionem quantitatis, horum perierdus est sla, quandn senio confectus fuit Pytliaiio-

circulus inscriptus quadrato : et latera ras, et valde simpliciter sic cnuutiavil

quadrati sunt mensura totius suae dura- principia rerum cum Pythagoricis. Alc-
lionis regulaFiter, et unice hanc solum mseon enim dixit, quod multa sunt duo,

periodum naturalem et bonum esse posu- eo quod principium sunl iimllitudinis et :

erunl, sicut et in veritate res se habet. hoc dixit Alcnueon quando determinavil
Quorumcumque autem incrementa et de- contrarietatem humanorum. De aliis
crementa quantitatls et virtutis ma- eniin paucis et parum loquehnlur nisi de
terialia sunt, tunc maxima mate-
erit humanis ad mores pertinentibus, et in
rialilas in eo quod parum cresci vir- hisomnem multitudinem vitiorum et vir-
68 I). ALB. MAG. ORD. PIEED.

lulma reduxil ad duo unum quidem :

quod est virtutis, alterum autem quod

esl vitii et hoc est duo, abundantia sci-
:

licet, e1 defectus. Sed iste Alcmaeon non

CAPUT VI.
posuit contrarietates determinatas el pu-
ras secundum aaturam, sed quascumque
fortunaet casu contingentes el non puras
De tribus positionibus in naturalibus,
secundum uaturam, sicut album et ni- qux omnes in hoc conveniunt quod
grum, dulce e1 amarum, bonum et ma- iniiiiii dicunt omne esse quod est, et
luin. magnum el parvum, et sie de aliis
sunt Parmenidis et Melissi.
quae casu contingunl haac enim contra- :

ria posuit iste de caeteris contrariis inde-

terminate : el ideo quasdam l
aliquando
dixit esse principia, aUquando principia- Sunt autem quidam Pbilosophorum, ln /7„7
pho ubi

ta : et 1'vlliagorici vero denuntianl et qui de omnis entis principiis enuntiave- pr.

quot et quas contrarietates dicunt esse runt, ac si omnia sint una sola natura et

principia. tantum unius naturae. Quia dicunl omnia

Ex ambobus Philosophis tan-
his igitur per naturam esse unum et idem, et to-
luni estaccipiendum, quod contraria sunt tam pluralitatem quae est in rebus, non
existentium principia, ethoc non potuit esse nisi per accidens sed non omnes :

accipi ab aliis qui generationem negabant, illi qui hoc dicunt, dicunt illud uno mo-
e1 uniiin solum principium esse dice- do, sed in tres opiniones distribuuntur,
bant : aut si dicebant plura esse princi- sicut patebit sequentibus. In hoc ta-
in

pia, non dicebant agere e1 pati. Sed con- men conveniunt omnes, quod non bene
gregatione e1 segregatione fieri genera- dicunt quod dicunt quia in syllogismis
:

tionem et corruptionem per litem et ami- probationum quos adducunt, peccant, et

citiam, quae vere non sunt contraria, eo in materia falsas propositiones ponendo,

quod non agunt el patiuntur ab invicem. et in forma syilogismi, quia non syilogi-
[tem accipitur ab istis quae suntilla quae zant bene, sicut ostendimus in primo
2
ilicuni esse principia et contraria. Sed Physicorum, nec oportet hic repetere .

quomodo hoe convenil ducere ad causas Gonveniunt iterum in hoc quod dicunt
a nobis superius per quatuor causas, non quod non est secundum naturam dictum,
satis plane est articulatum sive distin- quia motum et principium motus aufe-
ctum ab istis Philosophis. Yidentur ta- runt : et ideo naturalis Philosophus non

men ba?c ordinare elementa sicut in spe- habet disputare cum eis. Omnes isti
cie causalitatis et materiee. Dicunt enim convenerunt in hoc quod illudunum
constitui et plantari substantiam eorum quod dicunt esse, sit immobile. Igitur
quaj sunt ex liis, sicul ex eis quae sunt cum in praesenti quaeramus causas natu-
sicut materia : plantari enim dicunt ge- rales quae determinatae sunt a nobis in
nerabilia, et ingenerabilium dicunl sub- Physicis, nullatenus convenit uthabeatur
stantiam esse ex istis. Ex quo autem res sermo de istis quoad praesentem causa-
sunt vel fiunt, et est in eis manens, est rum perscrutationem, in qua per habita
materia. Suflicil igitur quantum ad prae- quaerimus numerum causarum natura-
sentem spectat intentionem Antiquorum lium. Isti enim non loquuntur ut quidam
et de principiis intentionem speculari ex Philosophorum, qui naturaliter loquen-
liis quae dicta sunl a nobis. tes, ipsum ens unum esse sicut aquam,

vel aerem, vel ignem, et non omnino

1
Scilicel ates. I Physic. tcx. et com. 10 et infra.
 LIBER I MKTAPHYSICORUM, TRACT. IV 69

auferebant motum, sed omnia generant Sicut igitur diximus in praehabitis, hi

ex uno per motum quasi ex una materia praetermittendi sunt quoad praesentem de
omnia ex uno esse dicentes : sed isti di- physicis causis quaestionem. Duo qui-
cunt alio modo omnia esse unum. Illi dem omnino, scilicet Melissus et Xeno-
namque qui physice loquuntur, illi uno phanes, quasi parum rudiores et agre-
quod dicunt esse ex quo omnia sunt, stiores, in schola non connutriti : eo
motum apponunt, dicentes omne quod quod dicunt ipsum unum quod est om-
est, generari quocumque modo genera- nia, esse intinitum et immobile. Parme-

tionis : non physice loquentes,

sed isti nides autem curialior esse dicitur, quia
dicunt unum
quidjsm omnia esse, et di- motum aliquem dat entibus, sed absolute
cunt illud esse immobile, et secundum substantialem aufert generationem : e1

tantum quod auferunt motuni, istius ideo Parmenides visus esl dicere quod
speculationis sive inquisitionis in qua su- dicit, melius videns quiddicere congruit.
mus, ens in quantum est inquirentes, est Arguit sic Parmenides quodcumque prae-
:

proprium de eis disputare et non philo- ter ens est, de omnibus nihiiest omnino:
sophirc naturalis. Et haec omnia determi- quia ens non distinguitur ab aliquo en-
nata sunt in primo Physicorum, unde tium : ergo ens omne est una et eadem
cum ibi disputavimus de istis, diximus natura entis indistincta ab aliquo entium:
nos facere inducendo Philosophum pri- et sic Parmenides uihil dignatur rsseprae-
mum quia ex principiis naturae non po-
: ter ens. Non ens igitur quod est praeter

tuimus habere viam contra ipsos. Haec ens solum, nihil dignatur penitus rsse.
autem in altiori existentes inquisitione, Si iTgo aliquid sit illud, nonest aliquid
quamvis de re naturali (|uaeratur, oportet praeter ens. Quod autem non est aliquid
nos latius de his interius considerando, praeter ens, est ens solum. Ergo omne
perquirere eorum positiones, et rationes quod aliquid est, ens solum est, el uni-
eorum quibus ponunt quodponunt, et in cum ens : tgitur omne quod esl aliquid,
quo conveniunt, et in quo dilleruut, ut est unum soluiii ens sed omne quod
:

videamus quid pliilosophiae dicta eorum est, aliquid est : ergo omne quod est,
contineant. unum solum ens est. De his autem ma-
Parmenides omnia esse unum,
dicit nifestius dixinius in Physicis, in libro
et videtur tangere quod omnia sunt unum primo : sic autem omnia unum solum
ratione formae et speciei quae est rerum ens esse dicens, ab ipso sensu coactus se-
quidditas. Melissus vero ipsum quod est qui ea quce apparent in sensu, dixit om-
omne, dicit unum et idein esse secundum nia esse unum secundum rationem et
materiam et ideo Melissus dicit omnia
: quid est et formam, plura vero per acci-
esse unum iinitum et immobile. 1'arme- dens in fonnis sensibiiibus esse suscepit,
nides autem omnia dicit unum esse inli- etibi accidentalem motum esse non ne-
tum et immoiiile. Xenophanes vero qui gavit. Et ideo postquam unum omnia
primus fuit inter hos tres, eo quod Par- esse dixit in substantia et esse, rursus in
meuides fuisse dicitur ejus discipulus, di- sensibilibus duo ponit esse principia, ca-
:it quidem omnia
i
esse unum, sed niliil lidum et frigidurn, ut terram et ignem di-

explanat de altera istarum uaturarum, cens esse principia. Ex liis autem quod
utrum scilicet sintunum per formam, vel principium est secundum proprietatem
unum per matcriam et ideo Xenopha-
: entis, est ealidum, quia motum habet a
nes neutrum istorum visus est attinge- centro : frigidum autem eo quod privat
re sed respiciens ad totum ccelum cum
: molum, et constringitur ad centrum,
omnibus coordinatis sibi, dicit hoc unum ordinat principium esse per modum
totum esse quod est Deus, et Deum dicit non entis. Hae igitur sunt horum trium
esse omnia. Philosophorum positipnes et in quo
70 D. ALIt. MAG. (>1U). PR_ED.

cdnveniunt, el in quo dilfcruut dictum principii noh geaaefzis, quia de hoc

ct
est. i]Uiiail ptopositum concludcndum nulla
csl pcnilus dilferentia. Mtidi cniin cnlis

ipiilius dicitur pcr jiritis et ]ioslcrius,

imn sunt de suhslanlia cl substaiilia, scd

dc Bubstantia cl acoidente. Quod si etiam

CAPUT VII.
[icr [irius ct postcritis diceretur, adliuc
cssci alitjuii niodo communis intcllectus
cntis dc ipsis dc qiiibus dicitur, el non
Et est digressio declarans ralionem Xe-
halicrct alitjuod cns deteriiiinationriii ail
nophanis, qua otnnia dicit esse unutn
lioc cns ab ipso intcllcctu ciitis : tjuia
Deutn.
alitcr idem esset principium convcnicn-
tfffi multorum ad inviccm, et principiuin
dilicrcntia' corumdein ad invicem, quod

Hursiis aulcm istorum scrutabimlir csl impossibile. Redit efgo, quod ens
jiiH|Misitit)iics, poneittes rationcs ct <lc- pritnum de natura divina cl nialciia ct

lcclus eorum, el poncmus priffio pdsi- incntc una natura communis in illis.
sit

tionem XehdphahiSj qui non distingtlehs \i'ti|iio _rgo quartam superius poiitam
de hiateria el fofma dixit omnia esse piH|Hisitioncm, quod simplcx non habet
Detitn. Innitcliatur autem iste quatuor ilillcicntiam, et proccdo sic : matcria
propositionibUs, qUarum una est, qUod pritila cst qnffl non habct aliquam ditic-

quffleumque distinctum csse habcnt suh rcnliain. eti tjuiid oinnis ditlerentia est. a
uno ciuniiiuni inlcllccluali alicujus natu- turma : et .
prima materia esl anlc nm-
ra?, pcr divisioncm differentittfiini oppo- ncin 1'orinam : quia aliter non essct in

silarum cxcunt ab illo communi intclle- [nilcnlia ad omnem formam : HTgO non
ctu natufffl illius. Sccunda cst,quod om- babet aliquam sub cntis intellectu tlilfe-

nc rpiod dislinclum cssc habet suli uno rcnliam : IgitUr ipsa nibil atldit supcr
sibi comniiini ct aliis, cst compositum c\ ens. Eodem modo Deus, quicaasa prima
alia natura coinniuni el diffettentitt conti- tsl, siniplc\ csl. et nullaui sti|icr cnlis
nentc ipsuin in actu. Tertia est, quod intcllcctum adtlil tlitlcrcntiam. Eodein
idcm est a quo non diffeft dilferentia. thddd via -c mens nihil addit, seoim-
siVB
(Juarta esl, quod simplex omnino nul- duiii tjuoil mcns dicit ipsam [irimam et
lam dillercnliam seeundum ineSse
1
balicl siiu|iliccin nalurain naturaB ihcorporeffl,
dislinctum distinguentem. 1 1 ;
i
proposi- niin cunlr.iclam ad aliquam naturam cce-

tiones Colliguntur c\ librO Alcxandri lcslcin, vfil aninue, vel alicujus alterius.
('rteci cujusdam 1'eripatelici, qui opinio- Revnceinus igilur ad mcmoriam lcrlio
nem istius XenOphanis pdsl cum suscc- positam propositioncm, quiid
sii|icrius

jiit. Accipianius igitur primo propositio- itlciu csl a ijuo non ditfert tlilferentia. Et
licin pcr scquod omne qlldd
notaiii, C •Iiulcinus quod Deus, vo_?, ct niatcria
prpedicatur de jiluribus, ct nnn conver- prima sunl idcin ct unum cns pcnilus :

siin de illis piaedicatur, et non accidcu- eo tjiinil i|ii,'ccunique cntia sunt, et nul-
taliter illifi e_l conVeniens, 631 una natura lam sub cutc participant diifcrenliam,
quffldam quoe est substantialiter in om- cadcin sunl : Deus autein, vou<{, ct matc-
nilms illis : cns 1'hiin pradicatur de Dco, i i.i cnlia sunl, cl sub entc niillam cntis
'v. el materia prima, non conversirh, et dilfcrciiliani jiarticijiant : ergo Dcus ct
hoh accidentaliter cohvenieTis illis : i t_ri— ;; :,: c| uia I ci ia slllit cadclll. Si aulcin da-
tur e-t un.i natiira ipiadain quffl sulislan- rdur quod aliquaih sub ente dilfcrcntiam
tialiter est in omnibus illis. [Vec potest participant, vel modum differentiffl, cum
dici quod intcllcclus i
nli- -[ inlcllectus quod es l in eis se habeanl cx
 LIBEH I METAPHYSICORUM, TRACT. IV 71

aililitione, sequeretur quod essenl cota- oinnibus quod sunt. Tertia divinum ubi-
posita : et hoc esset contra rationem pri- que et scmpcr esse. Quarta est divinum
mi : quia prineipiuin non potesl esse ail sui substantiam nulLo indigens. Ex
composituni : eo quod omne compositum liis igitur sie procedebat : materia esl
suiscomponentibus dehet esse suuin tan- quse ante oninem et posl oiniiein inula-
quam principiis. Sunt aulein ista prinia tionem, el in omni mutatione manet ea-
in mniii natura, Deus, vbus, et maleria. ilcin, eo quod iacorruptibilis cl iagenita,

Sequitur igitur quod ista sunl eadem in cl per eamdem rationem immobilis :

natura et csse. quoniam si moveretur ad esse materiae,

Ulterius autcin probat Xenophancs ex tunc moliii iu esse ni.i i iii;r et subjecti
his oinnia esse substantialiter iinum, sup- non subjiceretur, quod cst falsum : igi-
ponens tres propositiones, quarum una turipsa est immobilis e1 Eeterna, Adhuc
csl, quod de conscqucntibus essc, nihil ipsa sola est, qua? dc seipsa largitur om-
csl substantia
rei. Seounda est, quod mibus Ikcc quae siint quia ipsa prasstal :

differentia accidentales non variant suli-

1
omnibus subsiBtere et substare per seip-
stantiam. Tertia est, quod consequentia sa quod non facit forma, clianisi forma
:

esse sunt accidentia. Et inde processit esse pnncrclur, fu quod lorma non es1
sic : quaecumque suni post pritna de es- fundamentum substans el subsistens, sed
sentia rei existentia, sunt esse substan- polius si esset, inessel fundata el inba>
tia3 consequentia. Omnia autem quae rens. omnibus ubi-
Similiter ipsa esl in

suiil. sunl post prima superius inducta, quc ct semper quoniam in secundo :

quae sunl rcruin subslanlia. Ergo omnia liujus scientiaa habebitur, quod quando

qua? sunt, sunl cssc substantiae conse- aliquid unum est in niullis, per unam ra-
quentia. Non eiiim possct poni forma, liuncni illis existens, oportet quod illud
qu8B est substantia, praecedere materiam, sil primo in aliquo uno, quod csl causa
nisi poneretur esse lumen Dei vel vou sive oiuniutn illorum : sustinere autem el

intelligentiae autem sunt eadem ipsi

: haec fundare in se formas el suscipere eas, csl
materiee ergo ul lumen illorum non
: in omnibus quas sunl hoc aliquid : ergo
praecedit esse substantiae ipsa forma om- :
csl in eis gratia primi fundantis el

nia igitur substantiae esse sunl conse- suscipicntis e1 sustinentis : hoc autem
qucntia : ergo per primam propositio- csl nialcria : ergo niatciia cst ubiquc, ut
ncin sunt illa non stibstantia' : ergo sunl habitum esf superius, quod ipstt est sem-
accidentia si aliquid sunt, sicut dicil tcr- pcr. Siinilitcr materia ad sui esse nullo
tio supposita propositio : ergo non dis- penitus indiget quoniam si aliquo indi-
:

tinguit in esse substantiali, sicut dicil geretj jam 11011 esset prima. Congregabal
propositio secundo supposita. Ex Jioc igitur Xenophanes omnia haec in materia
igilur concluditur : qucecumque in csse prima, esse divinum, csse perpetuum
substantiali indillerentia sunt, subslan- immobile, omuibus dans niovcri in ipso,
tialiter eadem sunt : ergo oninia quaa omnibus pcr seipsum esse largiens, ubi-
sunt, substantialiter et in esse suhstan- que et semper esse, et nullo ad sui esse
tiali eadem sunt. indigere et concludebat quod materia
:

Amplius propositiones ah omnibus priina sil J)cus.

Philosophis suppositae sunt quatuor de Amplius Jujle secundum se accepta est
esse divino, quarum una cst illud esse impartibilis et impassibilis : ergo et im-
perpetuum et eeternum, quod idem sub- mobilis : quia non patitur aliquid nisi
slantialitcr nianet ante omnem et post moveatur, et non movctur nisi sit divisi-

omnem mutationem. Secunda esl illud liile, sicut in VI Physicorum probatum

csse divinum, quod per seipsum largitur csl '. Quod igitur mobilis cilieilur bvlc,

1
VI Physic. tex. et com 31.
 D. ALIL MAG. ORD. Pl! ED.

boc esl a corporeitale quae advenil ei. tum fertur fuisse, quod Pallas est quid-
Corporeitas autem adveuiens ei, esl acci- ijuid est. ct quidquid erat, et quidquid
dens ipsius. Ergo motus acciilil ei per ac- erit, e1 quidquid vides, cujus peplum
tus ipsius : ei similiter passio et omnis nullus unquam sapientium revelarepotuit.
diversitas corporum et motuum et pas- Et haec opinio placuit Alexandro Peripa-
sionum rst i'x hoc quod advenit ex cor- tetico : et aliquid ejus quantum scivit,Da-
poreitate et contrarietate ergo una hyle : vid de Dinando ascivit, sed perfecte et

esl in omnibus illis indivisibilis et immo- jn-ofundenon intellexit. Hoc autem quod
liilis et impassibilis : multa autem cor- hic inductum est de eo, sufficil ad hoc
pora mota et multa patientia : ergo om- quod sciantur rationes Xenophanis, qua?
ni^ diversitas est ab accidentibus et pro- cum in hunc produxerunt errorem, qucd
prietatibus advenientibus : et nihil diver- ad totum respiciens ipsum dixit esse
sitatis est a substantia ex parte materiae, Deum. Ccelum autem vocavit omnia
sicut dicit Xenophanes. mundi simplicia corpora, dicens Deum
Omnino auteni eodem modo se habet corporeitate distinctum sine passionum
vou? ad animam et animae differentias, differentiis esse ccelum. Ccelum autem
i|iKi se habel hyle ad corpus et corporis sive corporeitatem assumptis passionum
differentias : quoniam vou? in eo quod hu- differentiis fieri elementum : omnia
et sic

jusmodi, non comprehendit formas cor- substantialiter esse Deum.

porum nisi per aliquid adveniens ei quod
facit ipsam voun proportionalem corpori :

el tunc efficitur imaginans et sentiens et

patiens a sensibus et motibus a sensu

CAPIT VIII.
factis. Sicut ergo hyle non distinguitur a
diversitatibus corporum.eo quodsuntpost
ijisam : non distinguitur a diver-
ita vou<;
Et est digressio declardns improbationes
sitatibus animarum, eo quod sunt post
et solutiones rationum ipsius Xeno-
ipsam : et sicerh una hyle omnium ror-
phanis.
porum, et una vou<; omnium animarum.
Qua3cumque aiitem non difierunt, danda
sunt eadem : impartibile autem immo-
bile et impassibile non differunt in vol e1 Ne autem in errore isto cujusquc re-
hyle, eo quod utrique advenit partitio maneat intellectus, licet nobis non sit hic
et mobilitas et passio ex jiosterius adve- contra islas positiones disputare, tamen
niente corporeitate e1 contrarietate, in a I
faciliorem doctrinam ista improbabi-
se autem sunt uno et eodem modo im- mus hic, et vias solvendi demonstrabi-
partibilia et immobilia et impassibilia :
mus, et tunc ad Melissi procedemus po-
ergo nulla differentia differunt vou; et sitionem. Dico igilur, sicut probavimus
hyle : ergo eadem sunt per omnia. in II Physicorum \ quod movens et ma-
Eodem autem modo conclusit haec am- teria uunquam sunl res una el sicul pa- :

lio esse Deum et sic intulit Deum esse : tel per antedicta, si res movens el mate-

omnia, et fieri Deum corporalem ex po- ria rssent res una per substantiam. se-
sterius adveniente corporeitate,et sensibi- queretur quod contradictoria essent si-
lem ex posterius advenientibus formis mul vera Deus autem esl movens pri-
:

sensibilius. Hoc autem alii qiiidam imi- mum, et materia prima est motum pri-
tati sunt templorum facientes inscriptio- mum et sic illa duo nunquam possunt
:

nes circa idola enim Palladis inscrip-

: esse res una. Quod autem Deus sit causa

1
II Physi.-. tex. et coni. 70.
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. IV 73

prima el movens primum, et sic causans intellectus communis his de quibus prte-
per suam essentialem scientiam, proba- dicatur ens, ita quod ipsa per oppositas
bilur a nobis inundecimo hujus scientiae differentias exeant ab ente : sed natura
libro. Amplius probatum est in VIII Phy- entis simpliciter est unum, et alia omnia
sicorum*, quodprimus motor nec potest sunt modi illius unius, quod vere es1
esse iiuilus, nec inlinilus per quantitatem ens, sieut ens est substanlia, et omnis
vel virtutem corpoream, neque divisibi- varietas accidentium est secundum diver-
lis : sed oportet ipsum esse indivisibilem sos modos esse substantiae : licet enim
et impartibilem, uullam penitus poten- ipsa substantia sit ens vere unum, esse
teni habere magnitudinem. Si autem es- lamen ejus non est unuin et idem secun-
set idem cum materia, posset esse in ma- dum quod est materia vel disposita qua-
jori major, et in minori minor, et esset litas, vel relata, vel agens, vel patiens,
divisibilis. Potentia igitur non potestesse et sic de aliis et sic accidentium varieta-
:

idem cum materia. Adhuc primum regit tes sunt non essentia, sed entis esse quod
omnes res praeter quod commisceatur est substantia. Quod autem ulterius ex
cum eis materia aulem in nulla rerum
: ista dicitqnodens dietum de
procedit, ei

est nisi per unionem et mixtionem sub- substantiis diversis, non dicatur perprius
stantiae et virtutis : igitur Deus nullate- etposlerius, iterum esi falsum : quia ens
uus potest esse materia prima. Eodem pcrprius est actus, et ens per posterius
autem modo probatur omnino in minori est potentia, et ens simpliciter est suli-
mundo, quod vou«, Deus et meiis et ma- stantia quse est hocaliquid. Adhuc autem
teria et hyle non sunt idem et hoc satis : modo
alio falsum quod ens
sit com-
est,
patet per ea qu33 scripsimus in nostra mune sive per modum principii sive Deo
epistola de natura animas et conteinpla- sive causse primae et suo causato, ita
tione et Lmmortalitate ejus : et ideo ista quod sit aliquidquocumque modo in
relinquantur : agrestes enim et rudes utroque : quia secundum hoc aliquid es-
sunt in philosophia qui his ad consen- set commune causae primae et suo causa-
tiendum moventur. to : et sic causa prima esset composita
Ad propositiones ergo quas in prima cx illu eomniuni et quodam alio : et tunc
sua disputatione supponit Xenophanes, non prima causa. Ens autem sci-
esset
dicendum ad primam, quod illa proposi- mus esse causatum primum causae pri-
tio quam inducit, quod quaecumque dis- mae et sie non est commune causae et
:

tinctum esse habent sub uno communi causato : sed potius ante omnem entis
intellectu alicujus naturse, per divisionem divisionem est haec divisio, ens a seipso
oppositarum differentiarum exeunt ab el ens ab ajio : et ens quod ibi dividitur,

illo, falsa est, nisi intelligatur de sola est ens simpliciter, et potius entitatis
generis communitate : quoniam mulla ejus quod non est ab alio et ens ejus
individua distinctum esse habent sub uno quod est ab alio, non est sub illa, sed
communi intellectu naturae communis, potius vestigium illius et resultatio quaj-
quae est essentialis similitudo ipsorum, et dam et imitalio et non pars illius tan-
totum esse ipsorum, et per divisionem quam communis natura quoe sit in ente
tamen oppositarum differentiarum non a seipso et in ente ab alio : et patet ideo,
exeunt ab illo, sed potius per divisionem quod quo procedit
nihil valet processus

materiae. Si autem accipiatur de intelle- ex illa propositione. Similiter secunda

clu entis qui est ante omne genus, tunc propositio quam ponit, quod id quod
omnino seipsum non intelligit Xenopha- distinctum esse habet sub una natura
nes falsum enim est quod notio enlis sit
: communi sibi et aliis, est compositum ex

VIII Physic. tex. et eom. 78 et 79.

74 1). ALIl. MAG. ORD. IMLED.

illa aatura el differentia constitueute, maiiis teniporalis ct prope niliil existens.

falsa est, nisi intelligatur de generis <tis-
Secunda autem qtta dicit, quod divinum
tinotione vei speciei : quoniam illa diffe- es1 per seipsum largumel largiens oin-
rentia distinctum habet esse sub una na- uibus de seipso, hoc omnino verum est :

tura communi sibi et aliis, in qua eal po- quia lioc est dives in se et in aliis. Et
testate, et ta n non est composita ex cum largitur esse secundum actum, lar-
illa natura et differentia constituente, sed gitur cl bonitates quae sunl ab ijiso et
esl simples : el similiter omnia prima lumine divitiarum suarum. Maleria au-
seipsis differunl et distinguuntur, et ex lem sive hyle pauperrima esl oninino, ni-
hoc nullam benitus probantur habere liil de esse largiens, cum totum esse sit
compositionem, sicul Deus, voui;, el ma- effectus formaj, et avara esl suscipiens,
teria sive hyle. Tertia autem sitnplex est e1 omnibus indigens. Et quod ulle-
lurpis
vera, scd maxima differentia differunt rius eam omnibus dare qUod
inducit,
qu;e seipsia differunt et aliis differre sua sunt, omnino falsum est quia boc dat :

differentia tribuuntj sicut homo et asinus lornia per hoc quod est aliquiil de esso
seipsis Tioii differunt, sed eis sua? diffe- divino fundamentum tamen est in tpio
:

rentite, quae sunl rationale et irrationale, rei ipilur et fundatur esse, et contrabilur
differre tribuunt. Differentise autem dif- ad boc quod sit esse bujus secundum
ferunt seipsis : quia aliter ilillerenlite ipmd hOc cst, et boc est paupertalis et
esset differentia, et abiret in inlmilum. parlieularitatis ipsius. Similiter verum
Quarta autem falsa est, nisi tieret vis in es1 lioc, quod divinum est ubique et
habere differentiahl : eo quod habens et sehlper : sed boc nullo modo convenit
habitum sunt diversa tunc enim verum : maleria', qiue per parles esl, et ndn ubi-
esl qtiod habens differentias sit composi- que tota, lioc est, ita quod pars ejus una
tum. Si autem in hoc non liat vis, tunc esl bic et alia pars alibi : propler quoil
falsum cst quia id quod est in fine sim-
:
etiam in poeticis Atlas vocatur, qui
plicitatis, est quidquid habet, tamen ubique est et semper : ubique ipiidem,
multas habet differentias. Ex his igitur quia per parliuin distensionem : senipi'r
satis patel solutio prinue suse disputalio- autem per successionem forinaruin, in
nis. Patel etiam quod estagrestis et sine qua sueeessioiie manet hyle et sulijediini
disciplina. unum el idem. Deus autem ubique est
Adhuc autem, quod in secunda dispu- per rationem su« simplicilalis, non di\ i-
tatione ilicitur, quatuor esse de esse divi- sus per partes, sed semper est non ut
no, sine intellectu omnino est dictum. subjectum omnium quae succedunt ilii

Oninibus enim parum scientibus patet, formarum : sed extra tempus excelletts
qilod natura supponitur omni mutationi, et inensurans et regenS omnia, nulli ili-

el relinquilur posl omrtem mutationem vino permixtus est ex omnibus. Quarta

sicul subjectum omnis mutationis Deus : autem propositio, quod divinum nulln
autsjB el '>>: nullius penitus sunt vel indigcns ad esse suuni, omnino vcra es1
esse possunl mutationis subjecta : et quod de Deo, et de materia omnino falsa :

ex isla ulterius assumit non esse mutatio- quia licet nullo indigeat ut materia, ta-
nem ad hyle, illud vcrum est quod hyle mcn omnibus indiget ad esse perfecluni.
esl quod mutatur ad formam et ideo : Adhuc enim nihil omnium est quod ila

licet non si1 mutatio ad hyle, tamen im- et tot et tantis indigeat sicut ipsa : el

mutabilis non esl hyle ipsa. Deus autem qilod ail cssc maieriae nullo indiget, hoc
el vou? nec mutanlur nec ad ipsa potest ideo est, quia hoc est primuni in ratione
esse mutatio aliqua : el cum setemum sil subjecti : et si ad boc alio indigerct,
immutabile, patet non esl
quod hyle oportcrel quod boc esset sulijcctuin prius
seterna, sed in temporalibus omnibus prinio, et abiret hoc in inlinitum : et in-
 LIBKR I METAPHYSICORUM, TRACT. IV 7o

iinitum abhorret intellectus omnis. 1'atet a^entibus ad invieem contrariis, et mu-

igitur, quod haec disciplina etiam pneter luo s.e abjicientibus a subjecto. N»o<; au-
oinniMn rationem fiota est. tem nonsicse habel ad imaginationem
Quod auteiu tertio addueil, quod hyle quia cum vous in aninia bominis babet
secundum se est impartibiUs et innnobi- imaginationem, habei illam ex potentia
lis et impassibilis, el quod hyle acoepta organica, eujus organum non recipit nisi

corporeitate eflicitur divisibilis et mobi- Sguras corporum : et haec potentia iluit

lis. ri accepta contrarietate efficitur pas- ahanimae substantia secundum quodipsa

sibilis ct sensibilis : et quod vou« similiter est endelechia corporis organici physici
se habet ad acceptionem sensus et ima- habentis potentiam ad vitae opera: et
ginationis, et Deue similiter ad indumen- aon esl ex hoc, quod ipsa anima perhoc
tum quantitatis ccelorum et elementi, efficiatur, quod formam assuinat corpo-
multum est irratiunabile et totum penitus ream, sicut iste fatuus dicit, et eum Ale-
impossibile et abominabile. Dieere enim xander secutus est. Et fuit hoc princi-
bvle esse indivisibiliuin, etiam quando piuin haeresis cujusdam Tertulli Graeci
csl secundum se acoepta, est penitus fat- opinantis animam habere effigiem mem-
sum. Tunc ciiim esl divisibilis in poton- brorum. Si enim sic dimensiones corpo-
tia, non actu. liidc hoc non liiil dictum rum accipit sicut hyle, eo quod idem esl

alicujus sapientis scientis phUosophiam. voucethyle, ut isti dicunt, oportebit quod

Similiter dicere quod per contrarietatam sicul hyle corporeitate vestita el contra-
iimptam sit mobilis, omnino falsum rietate disposita, nullum prorsus actum
c-t, et a nobis improbatum est in riuj.si- habct extra corporis et contrarietatis per-
cis seeundum hoc eniin maiicrct einpn-
: missionem, ita vou« iinlula forma animae
reitas una nuincm in toto cl omni inotu quae esl dimensiones, ut istc dicit, nullani
et mutatione, sieut Bubjectum motus et habeat operationem separatam a corpo-
mutaliniiis manct unum numero et se- : iis meusuratione et similitudine : ct sie

eunduin hoc Oorpue naturalc constituc- nulla esset in uobis operatio intcllectus

retur dimensioUibus quantitalum et ma- : oinuino : quod expcnmcnla dpcenl esse

thematica seoundum esse accepta erunt falsum. Isti concedunl hoc adducentes Nota quon-
do intel ec-
principia physicorum, quae ambo sunt pro se quod dieil Aristoteies, quod no- tus nosier
conjungilur
absurda apud onmcs i[ui aliquid nove- slcr intelleclus est cuin continuo et tem- continuo et
iem|iuri.
runl de peritia Peripatetieorum : ideo in pore. Sedjam in praehabitis ostendimus,
Physicis determinavimus oorpus physl- quodlicetsit cum continuo et tcmpore
oum ab apliludiue mcnsurationis triuin in prima intelligibilis acceptione,tamcn
diainctriirum conslitui, et non ab actuali apud se invenU sine continuo ct tcm-
in :nsuratione quantitatis mathematicae pore intelligibiie quod est ipsa rei veritas

scciindum esse acceptae : hsscenim apli- et quidditas : et tune omnino est sine
tudo subjecti et .
materiae, quod unuin nu- continuo e1 lempc . . ilcusautem sine
mero manet m toto niotu et mutatione, syllogismo inducitur Bic se habere ad cce-
quo- etabhoc habet mobilitatem. Eieceptibili-
>ta
do mate-
lum ct ad mundum, et ideo esse vouv et
a seipsa
:i potest
tatcm autem fonme habet ante hanc a hyle : el seoundum hoc nec divinus in-
ere pas-
nliiatetn.
seipsa : et si passibilitas dicitur recepti- tellectus esset etiam sine continuo el
pomodo hilitas, tunc passibilitatem habel a seipsa tempore, quinimo hyle et secundum :
non.
hyle. Si autem jiassio est a contrario, hoc in omnibus rclm- esset intellectus
tunc passibilitatem habet a contrariorum apud se, el cum continuo el tempore in-
susceptibibtate, passiouem ipsam ha-
et telligerel in omnibus, el secundum hoc
hel a contrariis suscepUs el secundum secundum prudentiam dictus intellectus
actum agentibus : quia. haec passio magis essel inomnibus: el si dical iate, sicul
facta abjicit a substantia, et non fit nisi dicit Democrilus, quod hoc verum est,
76 I). ALB. MAG. ORD. PIl.EI).

sed in quibusdam obruitur corporeitate, forma esse ante materiam, tunc non est

quod adjudiciuro de rebus et conceptio- actu, neque agit, nisi substantificata et.

nero et notionem venire non potest, illud fundata per materiam. Igitur oportebil
esi absurdum : quia propter formam es1 quod materia fundans formam sit ante
materia : et ideo secundum potestates primam materiam, qviod est absurdum.
formsB aptatur materia. Si igitur hyle po- Si autem sit non fundata forma, hoc est

testates bas babet in omnibus, aptabitur contra tertiam propositionem : et tunc

ei organum potestati sua3 ad operationes queeratur in quo sit vel quale esse ha-

congruum. Loqui autem diu de abusio- beat ? et si quod est in intellectu

dicatur
nibus istorum virorum frivolum ost ex : agentis, cum hoc quod intellectu
igitur

dictis enim satis intelligitur istos in phi- est, sit secundumquid et non simpliciter,

losophia agrestes esse et rusticos, et na- eril actuagens id quod tantum est secun-
turales eorum positiones nullo modo exi- dum quid et hoc est contra propositio-
:

stere. nem secundam. Ex liis igitur relinquitur

formas omnes accipere esse ex hoc quod
fundantur in materia, et sic esse materise
consequuntur, et tunc nihil secundum
substantiam diversificant, sicut dicTt pro-
CAPUT IX.
positio quarta. Amplius iste Melissus di-
xit esse accidens id quod nihil addit de

substantialitate formarum, aut nullum

Et est digressio declarans o/piniones et
aliquid addit substantialitati materia? : eo
rationes, et solutiones rationum Me-
quod suam substantialitatem nec acqui-
lissi.
rit per formam advenientem, nec amittit
eam ea recedente : et sic forma de sub-
stantialitate nihil existens, lnateriam non
Mclissus autem positionis hujus susce- diversificat,neque numerat, nisi per ac-
ptor, articulavit eam : eo quod Xenopha- cidens. Tertio autem induxit id, quod om-
nes non distinxit aliquid, sed omnia di- nis forma qualitas qusedam est, et in

\it esse Deum. Melissus autem omnia quale pradicatur. Quod autem qualitas
dixit esse unum inmateria, persuasusra- est, substantiam nnn divcrsilieat : eo
tionibus tribus, quas ex propositionibus quod multcE qualitates sunl in uno et eo-
quatuor assumpsit, quas putabat esse dem et propriae et communes. Et ex his
veras. Qna autem et prima suarum pro- dicebat materiam solam esse rerum sub-
posilionum est, ante principium mate- stantiam : el quia formis non dividitur
riam nihil esse omnino de rebus natura- nisi pcr accidens, ideo dixit omnia esse
lili r et substantialiter existentibus. Se- substantialiter unum et idem : et cum ex
cuncra ' f
"''inain vel aliquid aliud non se sit infinila materia, etnon possit per

causare e1 agere, nisi .u-lu sit el substan- formam distingui, ilixit cam esse inlini-
tificala. Tertia est, formam non substan- tam et cum infipitum uon habeat quo
:

tificari ad hoc quod actu sit et agal nisi moveatur, dixit illud unuui esse infinitum
p r materiam. Quarta cst, consequentia et immobile.

non esse substantias rerum, sed esse ac- autem nihil habenl veritatis: li-
Iber
cidentia qu33 substantiam nec distinguunt cetenim in ordine materia3 nihil sit ante
nec in numcro ponunt. Ex his igitur sic materiam, et ideo sit ipsa materiale prin-
processil principium est rerum omnium,
:
cipium, tamen simpliciter forma est ante
ante quod nihil ust de esse rerum, et ex materiam tempore, et ratione, et sub-
ipsa esl esse totum : ergo materia est so- stanlia. Fpsa cnini efficiens per se forma
lum rerum principium. Si enim detur csl omnium, non quidem appropriata
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. IV 77

omnibus et incorporata, setl prsehabens turab altera numeratur cum illa et

et

in se omnia formata et omnia faciens ea, hnitur : et ideo unum ens, neque in-
nec
sicut principium nun coessentiale, sed hnitum : sed quia quod in ipso fuit in
immediatum in omnihus per substantiam potentia ad esse, est etiam in potentiaad

suam agens. Et hoc quidem exemplum non esse, habet quo et ad quod movea-
est in mierocusmo in quo una numero tur : et ideo non est unum omnia inlini-
anima in semiue ut artifex existens, et tum et immobile, Melissus. sicut dixit

non ut perfectio formalis ipsius, non per Agrestis enim et iste est et rusticus in
accidens, vel per aliud, sed per se et im- plivsicis, non civililer dispositus, sicut
mediate agit formam capitis, cordis, et et doctor suus Xenophanes : et ideo ser-
bepatis, et carnis, et ossis, et nervi, et mones istorum relinquuntur : quia suffl-
aliorum omnium per lioc quod est forma cit id quod dictum est in contradictione
talis corporis : et hoc modo ut artifex positionis istorum. Diximus tamen in
talis per seipsum, non per accidens, vel Physicis quaedam de ista positione, quae
per aliud agit materiam ad formas, et est si addantur ad ea quee hic dicta sunt, ma-
ante eam duratione et ratione et substan- gis erit sufliciens contradictum.
tia. Quod autem forma non sit actu nisi
fundata et substantificata in matcria,
penitus est falsum : quia sic materiacon-
ferret esse formae, quodfalsum est quia
:

CAPUT X.
e converso forma dat esse materiae : for-

ma enim est quasi foris manens dicta :

et quanto plus manet foras materiam sub-

Et est digressio declarans positionem
stantia et esse et operatione, verius lia-
Parmenidis et rationes ejns, et in quo
bet nomen formae : et ideo intellectus ve-
peccavit.
rius est forma quam sensus, et intelli-

gentia verius est forma quam auima, et

Deus maxime est forma umnia formans.
Illae autem formee qua; in materia sunt, Parmenides autem ambobus Iiis raiio-
imagines vocantur: co quoil sunt for- nabilius dixit omnia enim dixit unuin
:

marum verarum resultaliones et imita- esse seeundum forniam et rationem et :

tiones quantum permittunt materiae, ut fundatur dictum suum super sex propo-
dicitPlalo. Ex hoc auteni patet non esse sitiones, quarum prima est, primam for-
verum dictum Melissi. Licet autem forma mam omnium esse lumen causse primae.
nihil conferat materiee de esse materiae, Secunda omne quod
agit ad indu-
est,

eo quod csse materiae habeat materia a ctionem formae primee. informatum esse
seipsa, tamen cumposito sola confert esse virtute luminis, et ideo omnes secundas
forma, et materia suscipit illud, et dis- causas agere secundum formam primee
tinguitur et numeratur cx ipso. Nee se- causae. Tertia, nihil esse in aetu nisi
quilur si in quale preedicatur, quod sit quod a lumine primae causae in esse con-
accidentalis qualitas, quia est qualitas es- stituitur.Quarta est, lumen illud causae
sentialis, quae est conferens esse : et hoc prima3 per sccuudam non multiplicari,
ignoravitMelissus tamen forma non prae-
: sed potius secunda per ipsam uniri .

dicatur per hoc quodestcausa rei,sed per Quinta est, lumenillud praehabere virtute
hoc quod est esse rei sed de hoc modo : omne quod est et iit simpliciter, et in
disputandi non est Iocus. Sic igitur linita se continere omnia. Sexta et ultima est,
materia per furmam nec una manet, nec quod quidquid praeter illud est quod vere
inlinita quoniam quaecumque pars ejus
: est et unum et siniplex est, non esse sive
clauditur inter fines unius formae, dividi- nihil penitus esse. Prima autem istarum
7S D. ALIS. MAG. 0151). PTLED.

propositionum constal per hoc . quod lectivum el comprehensivum eorum (jua?.

omnis eausar-um naultiplicitas quae iri suuL sub ipso : quia ijisuin comprekendit
eodem genere est causee, reducitoir ad iunnia illa : et sic cunslat ulraipic jiars
aliquani anam primam in podem genere, quarla- |irupusitiunis. Quinta aiitcni cun-
in quo slat, el quod est prima eausa : quia 6ta1 per lioc. quuil nihil Largitu? aliquid
aliter in causis iretur in infinilum. Nulia nisi pr.-ehaiicat et cuntincal illml virlulc
autem formalifl causa aceipi potest ante ad ininus : quia aliter non possel laruiri
causalitatem largissimi. Gum oaim quae- ipsuin. Sexta el ullima constat per hoc,
libet Intelligentia sit plena formisi con- qiiml cxlra vcl praeter Bsseeai nihil ease i

stat jniniaiu eausain eujus iumen inlluit ipiia uinnc quod cst, pcr lioc cst quod
omnibus intelligentiis, lumen uniVera&H- aliquid esse habet. Constal autcin jaiu
terformans omne quod esl habefe. Non jicr antc dicta, quod omne esse luininis

eniui largitur omnfcus nfeti per intelllgi- simplicis est causae jirinne : el sic quod
biie luiuiMi siiuin. SeeuUda autem con-r praster illud est, nihil est omnino. Preae*
stat per hoc, quod causa el sie< unda et dil ergo sie : omne 66se existentium oiu-

tertia el deineeps, quod est el quod causa niuui esl Imninis eausae jniinie quod est

est, habel a eausa prima el lioc non : unum in se, non inultijilicatuiu per ali-

posset esse in ordine causarum forma- quod signdrum : evgo omne esse unius-
lium. nisi causa prima informet sequen- GUJUsque vei est simplex, unde nun inul-
tes lumine suu : el hoc patet, quod inde tiplicatum : omne qued esl simplei ,

virtus cceli movens cuin virtute elementi unuin csl non inultijilicaliiin : quia ;nl

et calore complexiones, sic informat vir- multiplioationem essc sequitur multijdi-

tutem elementi, ul secundum eam agat eatio cjus quod est, quia uiiuin csse csl

adforniain suhslantia?, quain virlus eler unius rei substantialiter. Adlitic quod
menti nunijuaiii jnoiluccret. Siiniliter in pfseter esse est, nihil esl : sed quod pfffl-»

semine calor animae animalis inlunnans teresseunum simplex esl, praster esse
calorem cosli et elementi, sic informat, es1 ergo quod praeter
:
cssc unuin siin-

ut secundum rationem ejus lial actio ad plex cst, omnino nun est, el uiliil cst.

formam vivi et animati, el sie est in om- Ihec igitur positio esl Parmenidis i e1

nibus viderc. In eadcm itdlur similitudine ijuia umnc quod tcrminatiir per lormain,
se habebit forma causaa prima-ad ewmm linituni cst, ideo dixit unmia essc iinuui
alias secundas formas el lcrlias et sic (initum : quia vero extra esse nullus mo-
deinceps. El per idem autem manifesta- \u< cst, ct cxtra cssc est, ijuud est extra
tur verilas propositionis lertiae: quoniam unius siniplicis primi essc . ideo dixit
c\ i|iin secundae causae virtutem causandi unuin essr omnia linitum et iinmoliile.

esse non habeni a se, sed a lumine su- El patei quod hoc quod dixit, iimi enun-
per eas a prima causa fluente, lumen liavil absque physiea et magna raliunc:
causae primae causativum est omnis esse : peccavil autem in hoc, quod posuil pri-
et sic nihil in esse aotu constituitur nisi rnum per secunda non eum multiplioari i

a lumine causae primsB. Quarta autem enim sint seeunda subjecta ijisius primi,
constal per lioc quod nihil multiplicalur constat quod prima per essc lnullqdican-
nisi per differentias dividentes ipsum. tur in ijisis : ct sic multa iiunt in genere
Secunda autem el omnia sequentia non et specie d numero : et unio qua uniun-
sunt differentiae luminis causse primae, lur secunda in primis, est unio secundum
sed sunl posl ipsum : etideo non divi- rationem principii unientis principiata :

•lunl ei luiilliplicant ipsum : et per hoc 61 hasc cst unio pruportionis sivc analu-
eonstal prima pars quartae propositionis. <na?. et non unitas secundum essc alieu-
Secunda autem per hoc quod omne quod jus substantiae. Attende autein, qiiod
esl ab uno simplici, unitivum
est et col- Averroes dicit peccasse Parmenidem in
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. IV 79

unum quod omnia, moventem et effieientem vel accipiamus

hoc quod illud est :

putabal esse anitatem quas est diswetae iterum illam qiiee eel ande motusa qui-
quantitatisprinciphtmquaeestnumerus*: busdam Bpioureis positam esse unam
simplieem, si.ul ab HesiodOj qui nott
ethoc egononputo: quiaparum experti
in philosophia sciunt hoc unum quod
ponit nisi amoFem deorum tnoventem.

convertitur cum ente et in genere, uori Ah aliis vrn. ejusdem seetae Philosophis

eet unum quod principium numeri est,

ponentibus eam, duas acGipimus duo esse
sed potius ita intelligendum moventia, sicut Empedocle dixit movere
nonesse :

rst, sicui iliximus, de positione et peccato litem et amicitiam.

ijtsius.

Omnes tamen Epieupei alii ab Italicis Text.etcom.

obseurius Ilalicis dixerunt di' causis his,

i'l movente causa. ltalici

ppaecipue de
CAPUT XI. enim Anaxauoras el Jlennotimus et Em-
pedocles fueruut, et illi distinctius po-
suituuI aut intelleetum agentem, ut
Quid in summa colligitur cx omnibus Inaxagorasel HeFmetimus i aut duomo-
opinionibus et qusestionibus inductis Empedooles: el ta-
ventio posueFunt, ul
tam Epicureorum quam Stoicorum : menoranes isti, ut iliximus, tantumdictis
c/ hoc est quod non ponit alia prmter unde sunt, materiali Bcilicet, et
oausis
prsedictas causas. unda motus, et liarum alteram, scilicel

qua est unde motus, quidam eoFum dt

xrrunl issi' unum, ([uiilam autcm duas.

imometa- llabilis autem liis ex omnibus dictis

rt.«icom. Philosophis concedentibus ideni et sa-

pientibus per rationem unkiecujusque Pythagorici vero a quibus secta ince- Text.eteon.

positiouis suae aceipimus ea quaB a princi- pi1 Stniiorum, duo principia dixerunt
pto diximus. V primie enim Epicureis sivun.lum eumdem modum causarum,
Phiiosophis accipimus quod prinoipium matcrialis scuicel et formalis. Quos mo-

exisientium e< formarum sit corpopeum :

dos superius inter causas enumeravimus :

aqua uamque et ignis ct bis similia sunt sed addiderunt unum in positione sua
eorpora, et talia pro principiis e6Be po- quod istorum est proprium. Dixerunt
sueiuul, sed ililliTenter : quia a quibus- enim quod linitum et infinitum e1 unilas,
ilam eorum accipimus, quod principium quee posuerunl esse principia tam exi-
existentium et subjectorum sit unum : stentium quam factorum, non sunt aliae
ab aliis vero aceipimus quod sint plura, quidem naturae corporum quibus ista in-

sed tamen corporea principia, utrisque sint u passiones subjectis sicut si dice-
I
:

tamen tam dicentibus quod unum, quaiu remus quod finitum et intinitumet unum
dicentibus quod plura sint corporea prin- esset ignis finitus vel infinitus vel unus,

oipia, non ponentibus ea in aliam spe- vel terra Hnita vel infinita vel una, vel

i siem causalitatis nisi in speciem materiss. aliud tale corpus sed ipsum finituin vel
:

A quibusdam vero eorumdem Epicureo- infinitum et ipsum unum, quae sunt fini-
rum accipimus, quod ponunt istam cau- tas vel infinitas et unitas, dixerunt ho-
sam quaui iliximus esse materialein. et rum essr substantiam de quibus praedi-

cum ea quam vooamus unde motus, sive cantur sicut principia de principiatis.

1
Isia positio Gommentatoris bene esl con- Parmentdi hoc imponat, non memini me Le-

bra A.vicennam (IV Metaphys. Com. 10).Sedubi gisse. P. J.

 80 D. ALB. MAG. ORD. lMliED.

Horum autem omnium rationem nos su- stunt, et simpliciter sunt multa, etnullo

perius assignavimus in capitulo ubi Py- modo unuin formaliter. Quidditas autem
thagoricorum assignavimus rationes : el rei simpliciter est unum et nun multa,
ideo numerum dixerunt formalem esse sicut probabiturin septimo libro scicn-

substantiam omnium per modum quem tiae hujus. De prioribus igitur 1'hiloso-

pbis Epicureis et aliis Stoicis sequenti-

superius declaravimus.
bus tot causas quot diximus, est accipere
el non plures et patct quod nullam
:

Texieteom. De his igitur causis secundum hunc nuvaiii causam addunt superius diclis a

nobis.
quem diximus modum, enuntiaverunt.
Inceperunt autem isti Pythagorici unum
dicere et difflnire de ipso quid est, sive

rerum quidditatem : sed valde simplici-

ter rl sine arte tractaverunt superficiali-

CAPUT XII.
ter, el aon per substantialia res iliffi-

nierunl : et cum primum inest hoc quod

dicitur rei terminus, hoc putaverunt esse
De causa positionis Platonis, ct modo
substantiam rei sive quidditatem. Diceri-
quo colligit eam ex Heraclilo el So-
tes enim formam non esse principium in
crate Philosophis, et qualiter posuit
eo quod forma est, sed in eo quod est
ideas, et quid ideas esse di.iil , et qua-
unitas et materiam non esse principium
:

liter unam, et qualiter plures dixit

in co quod materia, sed in eo quod duo :

esse ideas.
dixerunt per prius convenire terminum
esse unitati et biuario quam formae et
materiae : et idco numerum subslantia-
lcin tcrminum ct principium dixerunt Post omnes autem dictas philosophias TextM
cssc omnium tam existentium quani fa- et diligenter inspectas ipsarum causas in
ctorum. Et hoc est similc, ac si aliquis omnibus preehabitis, supcrvenit Platonis
dicat quod idem est dupla res et dualitas in philosopbia negotium sive studium :

sive binarius, et quod esse omnis dupli et in multis quidem sequabatur Pythago-
est esse binarii eo quod primo binario :
rieos, aliqua lanien pauciora habcns pro-
contingil esse duplum ad unum. Sed for- pria quse invenit prajter Italicorum de
tasse hoc non semper cst verum si :
physicis philosophiam. Cum enim con-
cnini in discretis accipiatur, est verum :
suctudo facile inducat ad opinanilum, et
sed in aliis contingit quod idem non est quod consuetum est, de difficili sit mo-
i ssc dupli quod binarii : quia uni et veri, Plato consuetus audire illud quod
eidem rei accidit aliquando aliqua dupli- convcniens videbatur cuidam PJiilosopho
cilas potentiae et actus vel alterius, cujus nominc Cratilo et opinionibus Heracliti
tamen essc non est essc binarii ct discre- Ephesini Philosophi, convenit cum eis
li : et si detur oppositum, sequitur quod in opinionibus quibusdam. Dicebant au-
luulla erunt unum solum : quia binarius tem dc sensibilibus particularibus nul-
vel ternarius vel alius numerus in mulli- lam posse esse scientiam, eo quod con-
ludine discreta una sola consistens erit tinue dclluant et nunquam permaneant
rcs quia diffinitum terminatum ex actu
: in eodem statu. Agentibus enim qualita-

11 potentia ex omnibus diffinientibus est tibus scnsibilibus et patientibus ab invi-

ununi solum : e1 hoc inconvenienssequi- cem, oportere dixerunt fieri abjectionem
tur generaliter ad dictum Pythagorico- continuam in subjecto et renovationem :

runi. il i sl inconveniens magnum: quia et ideo esse, quod est formse proprictas
multa in numero et in discretione consi- et effectus, non stat in talibus, sed fiuit
 LIBER I METAPHYSTCOROI, TRACT. IV 81

continue, et forma quae inest materiae per transmutentur. Sic itaque tali neces-
similiter. non est una
Quoil autem fluit, sitate compulsus, talia communiter dif-
forma, sed forma post formam, et sem- finientia quid et propter quid dicentia
per habet permixtum esse eum non esse, appellavit existentium ideas et species:
et potentiam cum actu : et ideo cum idea enim Graece, Latine est forma vel
omne nomen imponatur ab una aliqua species. Sensualia vero particularia dixit
forma, dixerunt isti quod res tales no- omnia dici de nominibus suam naturam
mina rem eorum significantia habere non significantibus, sicut Socrates dicitur ho-

possunt : et si habent, dixerunt illi quod mo, et Brunellns dicitur asinus. Propter-
infinita signilicant : eo quod in quolibet ea autem ideae vocantur in quantum cau-
fieri sunt intinita facta, sicut ostendimus sae sunt, sed species in quantum sunt
in VI Physicorum : et ideo ulterius intu- fi1111133, etsecundum ea in quantum sunt
lerunt de quolibet simul affirmare et ne- fonnae quid est esse rerum signiticantes :

gare : et isti plurimos averterunt a studio dixit enim quod a speciebus idealibus

philosophiae naturalis : eo quod despera- multa sunt et fiunt de ratione univoco-

verunt de scientia naturalium. Et ideo di- rum, omnia scilicet quae ad unam com-
cta istorum Plato posterius veniens su- munem idealem speciem habent respe-
scipit ita esse : et ideo Porpliyrius dicit, ctum unum et hoc dicit lieri secundum
:

quod descendentem a generalissimis usque participationemideae unius a multis. Plato

ad specialissima jubet Plato quiescere : enim mutavit nomen dictum Pythagori-
eo quod esse individui indivisibile sit, et cum inparticipationem. Pythagorici nam-
terminari propter sui esse transmutatio- que dicunt, quod existentia physica sunt
nem non possit : et ideo de ipso non pos- numerorum primorum mathematicorum
sit fieri disciplina. Haec igitur ita susce- immutatio in res physicas, sicut patet per
pit Plato a Cratilo et Heracliti positioni- ante dicta : et non posuerunt participa-
bus : ab alia autem parte a Socrate de tionem, sed potius totum numerum se-
Macedonia doctore suo : et praecipue cundum esse immutari, et fieri phvsicas
circa Stoicos in id circa moralia tantum res ex quibussunt sensibilia. Plato vero
studente et negotiante, et de philosophia quia dixit ideas esse perpetuas, dixitnon
naturali non se intromittente, licet de immutari in physica, sed participari
omnibus scientiis plenus exstiterit. sicut id quod est corruptibile et particu-
lare, participat incorruptibile et univer-
sale. Nomen ergo sive appellationem
tcom. I n moralibus ipse Socrates quaesivit transmutavit, participationem vocans
aies universale per quod diffinitio sit, et quod hoc quod imitationem illi vocaverunt :

so''a- est principium artis et scientiae : et ipse quia etiam illi numeros primos dixerunt
universale, primus fuit esse perpetuos et universales virtute,
•ana-
mhil.
Socrates quaerens
^
qui mstitit ad sententiam
. ...
ventatis de cet de universali sub ratione universalis
li-

danda diffinitione per universalia, in qua non fecerunt aliquam considerationem.

tamen quid est et propter quidest dicere- In communi autem tam Pythagorici quam
tur : et illum etiam quoad haec recepit Platonici dimiserunt et neglexerunt quae-

Plato propter hujusmodi universalium in- rere si sit specierum aliqua imitatio vel
quisitionem : quasi etiam de aliis quam participatio : et si sit, quae sit illa : sed

de moralibus quae sunt physica, hoc idem tantum supposuerunt hujusmodi esse

sit eveniens, et non conveniens sit hoc specierum participationem sive imitatio-
alicui seusibilium esse, quod illa sunt nem qualem diximus.
continue defluentia. Impossibile namque Plato enim dixit sementem omnis na-
esse dixit communem rationem difliniti- turae facereDeum deorum, et traderecum
vam de aliquo seusibilium : eo quod sem- diis inferioribus ad par exsequendum in

VI 6
 82 1). ALI5. MAfi. 0RD - 1'It/ED.

rebus physicis, Hoc autem dicebat licrj esl secundum actum sive lucidi cffectum
per lumen causae primae, sicut diximus iu sive fiirniani lucidi, qiuc lux vcl lunicn
opinione Parnienidis hoc lumen di-
: et est, ut in II Auima a
ilc nohis determi-
\it omnis
esse naturee sementem, eo natnin est. Eodem modo forniativa quae
({iiinl secundum suam virtutera efficltur cst iu semlne primo in corde se ponens,
orane quod fit. Lumen aulcm illud habet una quidem esl secundum suhstantiain et

i.l physica sicul forma artis ad mate- formam et substantiali operatione for-
riain. et sicul lux ad esse el substantiam mam suain qua? vit;e forma est, commu-
coloruni. el sicul formativa quae esl in uiriiis accipii spirilum instrumentum, per
semine animalium et praecipue hominis, quem sicut suae virlutis vectorem cuncta
se lialn'1 ad figuras et species memhro- distincte .producit : in se enim una exis-
rum forma enim : artis non inducitur in tens el per spiritum applicata et inlluxa
lnatcriam nisi applicetur virtuti manuum sjiiritihus et humiditatibus et caloribus et

artjflcis, ei virtuti securis, et perpendicu- lucis ct complexionibus nicmhrorum, ex

laiiuni. et omnium simetrarum, et om- unoqupque istorum distinete prodnrit
nium instiuuiiiitiirum per quae deducitur hoe mcmbrum quod est cerchrum, vel
a mente sive intellectu practico artificis in hoc quod est hcpar. vej hoc quod est ocu-
matcriam et omnia in quae deducitur, el
: lus, vel vcl manus
pcs, quia tamen :

quprum virtutihus applicatur, determi- omnia qqibus miscetur, format vel con-
nant ipsani. ct informantur ex ipsa : et tincf ail formam suam quae esl vitae. ho-

perhoc quidemquod determinant cain et minis vel altcrius, ideo omnis illa mem-
coaptant eam particularitate materiae : et brorum diversitas Goncorditer est ad vi-
quia infurniantur cx ipsa, ideo agunl ad tae opcratiiiniin. ct figura ad opus homi-
'
quod egt actus insius solius, ct non
;se nis vcl altcrius a qua virtus formativa
alicujus eorum quilius applicatur. Domus descendit in semen : et nisi essct unum
enim non esl actus seciiris yel perpendi- sic uinniuin divcrsilalcin djicrantium
culi formaliter loquendo, sed est actus continens el informans, tunc quod pro-
formalis fornue aiti,- iluinifieandi quaa cst ducitur, esset confusum : quia ealor ignis
in anima architecti. Similiter autem lux unuui. ct virlus cicli aliiul. et virtus hu-
se hahet ad colons : eq quod, sicut di- iniili itcruin aliinl. ct unumquodque si-

\inius. omnium culuiuiii lux cst una et niilitcr aliud ct aliud producerct. Prppter
BimplexhypQstasIs, applicata tamen su- quod ctiam cx dieto Parmenidis, dicente
qua plene diffupdi pot-
perlieiei clarae, in quod primum formans non distinguitur
est propter multum perspicuum termi- cx sccundis quibus adjungitur, sequcha-
natuni quod csl in ea, albcdineni pnnlu- tur in toto non esse differcntiam par-
cit applicata autem sive diffusa in su-
: tiuiu : propter quain causam illam dubi-
icie unius de perspicuo tcrminato ha- tationem movit Aristoteles in primo Vhij-
bente magis, impeditur diffusio, et erit sicorum ubi tractat Parmenidis positio-
pallor: el applicata ei in qua est perspi- ncm. Sed Plato melius ista dcclarans,
cuum aqucum, producit virorcin clario- dicil jnimum misceri cum secundis ct :

rem minus clarum et sic est dealiis

vel : ideo jiartcs quodammodo idem esse cum
inilum quod perspicuum aqueuni est toto, ct quodammodo esse diversas, sicut
clarius colorum generibus, ila quod in in primo nostrorum Physicorum deter-
omnibus lux colprum existens hypostasis minavimus. Sic igitur Plato « Patcrni :

determinatur, et proprium generans Jiu- intcllcctus luincii ejus qui est jiatcr. om-
jus vel illius efficitur : et in oinnibus for- nium una et simplex cst idea, virtute
niaail quam color constituitur non est quidcm et causalitatc universalis, et ideo
nisi lucis vel luminis forma : propter in scijisa praehabens virtualiter pmnes
quodetiam omnibus color motivus visus omnium formas cxccllcntiori essequam
 LIBER I METAPHYSICORUM, TBACT. IV 83

sint in seipsis : quoniam in intellectu pa- immixtum materise, et secundum aliquid

terno sunt lux et vita ipsius operativi non commixtum : ideo prseceptum Dej
intellectus : ct haec idea prooedens ex deorum cst, ut id quod ox produetis sibi
ipso, conjungitur luminibus oninium similo vidoront, ad se sumerent ad sedes
motorum orbium et motuum totius orbis, sidereas:et quod sibi dissimile corne-
et miscetur cum ipsis, el ipsi desiderant rcnl,dimittoront corpori materiae e1 trans-
eam sicut formantem lumina sua pro- corporationi subjtfeere. Ex omnibus
»

pria : et motus processus ejus est, quod igitur inductis patet, qualiter una omni-
mixta lumini primi moforis sic determi- bus idea univorsalis cst causa, virtutc
nala procedil in secundum, et ox illo de- omnia habens et preehabens et continons
terminata procedit in tertium, ei sic pro- ad ununi : et hoc multiplicatur ex respe- Q use sit v «-
l r ra mens
cedit in omnes, omnes informans e1 ah ctu ;ul iiloala. non m se, sed quia
1
mul- platonis d <s
ldea secun-
omnibus accipiens determinationeni : ct toiuni ost. vA iiatot qualitor ox mentc di- llum Do «o-
... rem.
lioc estsementem primum virtute inulti- vma proccilit m corpora. Et hsec est in
plicabilem Deum deorum facere, et diis omnilius IMatonis intcntio : ct istas sunt
infcrioribustradcre : ipsisquc prsecipitur univorsales idoae sive spccies, qua- sunt
ut cxscquantur oum per infusionem ejus anto ros, et sunt multee et una : origine
in virtute ccelestium corporum porom- onim una ol formante luce. Multse autem
ncm periodi monsuram in oninibus luini- c\ determinantlbus sic vel aliter, et luce
narium applicationibus el prseventionibus prima occumbente plus vel minus. Causa
et radiationibus trigonis ot exagonis e1 aiitom positionis ost quae dicta est a no-
tetragonistam accedendo quam recedendo bis iu principio oapituli.
sumptis, et ut univorsalitcr dicatur, in
omnibus periodi partibus el virtutilius

planos etaplanes motuum in circulo per»

fectorum : et tunc cfflcitur plus a pluri-

CAPUT XIII.
bus determinata, et plura inforinans, ct
sic infunditur elementorum virtutibus : et

in illis simpliciter determinata, informat

Qi/ulitvr Plalo j/nsui/ mulltcmaliiu ei
onmis et infunditur particulari generanti
/iriiici/iii/iii malcriale el /urma/c c/ in
ct materise particulariter generantls : e1
iiuii ciinvciiicl/al cuin Pylhagoricis, cl
cx omnibus virtutibus illis illa ilcruni
in i/ao differebat al> eis.
determinata et informans oas, olTicitur

tunc huic vel illi materiae congrua, sim-

plex in so quidom in csscntia existens :

scd omnium quibus determinatur, habens Amplius autom praeter sensibilia ot ideas Ten.ei com.
6"
virtutos : quod generatur
et sic ideaturid : Plato posuit mathematica corpora, quae
el hoc cst deos sementem a Deo deorum secundum csse sunt infra rcs sensibiles,
acceptum ad par exsequi. Quia autem in et dilTcrunt tam ab idcis quam a sonsibi-
tali infusiono primum aliquando
lunicn libus : a soiisibililiusquidom. quia sccun-
plus vincit lumcn motorum super viitu- dum rationem sempitcrna sunt et imino-
tcs materia? corporeae, ct aliquando e bilia : a specicbus vcro differunt, quia
convorso plus vincunt virtutos corporeae, sunt qusedam in multitudine existcntia
ot magis occumbit lumen intelligentiae ot sicutsensibilia, cum species sint eaedem :

paterni et primi intellectus. Sed in quo eadem onim spocios est una, et eadem
plus occumbit lumen, eflicitur corrupti- unius multitudinis univoce et unius et
bile. In quo autem vincit et irradiat non ejusdem secundum formam et speciom.
commixtum materisB primum lumon, Mathematica autcm sunt in multisunius
manot incorruptibile, secundum aliquid rationis, sicut omnis circulus et omne
Si D. ALB. MAG. ORD. VWJED.

anius rationis inquocum- In liis autem positionibus fere Plalo Teit. r ,

quadratum esl 7.

,,,,,. sii : eo quod abstrabit a materia dicit ut Pythagorici dixerunt. Non eniin

unde etiam quinque regularia differt quod ille dixit numeros mathema-
sensibili :

ultimo Euclidis probant, ticos cssc principia : Plato autcm ponit

corpora quae in

adaptabal quinque corporibus simplici- principium esse numerum idealem. In

Hoc autem aon convenit speciebus: hoc igitur quod dicit, quod numeri sunt
bus.
secundum diversitatem rerum causa substantiae sive formae cunctis
quia ideae
existentibus, simpliciter dieit ut Pytha-
sunt diversae secundum rationem sensi- :

eoncipiunt materiam detcr- gorici pro intinito vero quod quasi

bilia autem
:

minatam. Causa autem liujus positionis unum materiale principium ponit Plato,
fecerunt principium materiale duali-
erat, quod videbat mobile corpus inquan-
illi

mobile, prrerelinquere ante se tem ct infinitum illud quod cst mate-

tum esi
:

corpus, etideo illud putabat esse prinei- ria, dixit Plato constitutum ex magno et

pium corporis mobilis. Corpus autem parvo : et hoc est propria positio ejus in

omne putabal constitui ex principiis qua differt a Pythagoricis.

quantitatis : et ideo corporum natura-

liuiii ex quacum diversitate causabat«di-

versitatem: et hoc quidem non est ve- Amplius Plato quidem ponit numeros Ttat.t

rum, sicul per antecedentia satis est ma- ideales esse praeter sensibilia eo quod :

aifestum. Quoniam autem species ideales secundum principia suae essentiae non
sunl omnibus aliis qua? sunt per
causae dependent ab illis, sicut nullum supeiius
naturam secundum Platonem, putabat secundum principia essentialia dependet

Plato quod elementaspecierumidealium, ab inferiori : Pythagorici vero numeros

omnium existentium essent elementa. quos dicebant esse principia, dixerunt

Posuil igitur, quod causa materialis om- res ipsas esse secundum formam, et non
nium sit magnum et parvum principia habcre essentiam extra res ipsas : ct

rerum: scd illud quod est causa formalis adhuc Pythagorici non ponunt mathe-
ul substantia, unum est quod est idea pri- matica inter res et numeros, sicut Plato
ma. enim ex illis quee sint ma-
Dixil ponit mathematica esse inter species et
gnum et parvum, fieri et esse species et res sensibiles. Quod autem Piato posuit

numeros rerum secundum participatio- unum et numeros esse praeter res ipsas

iiein iinius ideae primae : et illud unum quaB sunt in natura, et non dixit unum
ideale principium dixit esse rerum sub- et numerum esse res ipsas sicut Pytha-

stantiam, el nullum aliud entium dixit gorici dixerunt : et quod universaliter

esse unum nisi illud unum : quoniam introduxit ideas , apparet perscrutatio
illud ununi cst quod unitur, etiamsi in de rationibus diftinitivis, sicut diximus
multiludine quadam sit, sicut patetex su- in ante habitis : quia cum videret quod
perius inductis et illud unum dixit ticri
: non convenit scire nisi per demonstra-
numerum ex communicatione primi eum tionem, et demonstrationis medium est
secundis, et huuc numcrum dicit esse diffinitio, investigabat diftinitionem, et

fornuis et species rerum omnium. Ma- videns quod in sensibilibus nihil est li-

gnum autem dixit componi ex parvis in- nitum et manens, quod sit ratio omnium
finitis, el magnum quidem esse subje- quae sunt diffinientia extra res sensibi-
ctum, sed elementum magni dixit esse les : et sic introducit ideas. Et ideo fuit

multa vcl inlinilu parva. quia priores Philosophi non habebant

artem resolutoriam docentem demon-
strare quae docet invenire rei diffinitio-
nem in ea parte logicae, qua? posteriora
analytica vocatur. Isti autem Platonici
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. IV 83

fecerunt in positione sua dualitatem ve- mus. Palam autem est ex bis quae dixi-
ram aliam principii, quia dixerunt eam mus, quia non est usus nisi solum dua-
esse materiam, sicutjam ante diximus : bus causis, scilicet ipsa quae quod quid
et hoc ideo, quia sicut omnes numeri est, sive forma, et illa quae est materia :

primos quae principia sunt nu-

praeter speciesenim sunt causae ejus quod quid
merorum, generantur ex dualitate ita , esl omnibus formas participantibus :

omnia generantur ex magno et parvo. speciebus vero dixit causam esse unum
Primi autem numeri sunt unitas et bi- parvum omnia alia formans. Utitur au-
narius quia unitas est principium nume-
: tem et illa quae est materia subjecta de
ri, et binarius est principium pluralitatis. qua species dicitur. Species autem sigil-
Generantur autem ex dualitate magni et lare habent in sensibilibus : sed unum
parvi sine materia et speciebus sicut primum formans habet esse in speciebus.
procedant ex quodam ethimagio sive Materia vero subjecta qua utitur Plato,
sigillo : quia sicut sigillum est praeter est illa dualitas quai est magnum et par-
causam quam imprimit, et non dat ei vum, sicut Amplius ad hoc
diximus.
esse suum, sed tantum formam sine ma- bene et male in moribus dedit causam
teria ita sigillant ipsae ideae materiam
: elementis hujusmodi idealibus, ita quod
sensibilem , et nihil dant ei de esse singulis dedit singulam causam. Elemen-
perpetui, sed tantum formam. Hoc au- tum enim boni est causa bonorum et ;

tem non est, sed potius e converso,

ita elcmentum mali causa malorum et ista :

quia non rationabile est sic contingere : elementa sunt ideae boni et mali quod :

hujusmodi autem in sequentibus hujus tamen non oportuit, quia existente qua-
scientiae est manifestum. dam causa boni, non oportuit esse cau-
sam formalem mali et quia malum est
:

privatio boni, et formam non habet et :

Sed quia nunc intendimus hoc quod ideo elementa rerum magis et melius di-
Platonici ex materia magno et parvo cimus investigasse quosdam primorum
divisa multa faciunt, sive fieri dicunt : Philosophorum ante Platonem sicut ,

sed ipsae speciesnon generant nisi sigil- Empedocles et Anaxagoras, eo quod illi

lando semel quantum ad unitatem sigil- propria rerum naturalium principia po-
lantis videtur enim in natura rerum,
: suerunt : Plato autem extra naturalia
quod ex una materia iit una mensura principia quae sunt reruin naturalium.
quantitatis ex qua sit res una sed ille : llajc igitur dicta sunt de opinione Pla-
qui inducit species in res sensibiles sic- tunis.
ut formator et sigillator unus et idem
existens in specie et forma separatus,
multas facit species particulares in rebus
sensibilibus. Et hoc habet secundum ali-

quam similitudinem masculi ad fcemi-

CAPUT XIV.
nam : fcemina enim impletur impraegna-
ta ab uno motu masculi seminis in eam :

Quod non est addere quintav, ntsam

masculus autem separatus a foemina,
prsememoratis qualiior causis ex om-
multas implet : et sic dixerunt separatum
nibus dictis intentionibus Philosopho-
inductorem formaa sigillare multas ma-
rum.
terias : et formae tales sunt multae simi-
litudines et imitationes principiorum quae
dixerunt esse principia existentium. Isto
igitur qui dictus estmodo, Plato deter- Breviter igitur et summatim sive par-
minavit de principiis qute nunc quaeri- ticulariter pertransivimus determinan-
 86 D. ALB. MAG. OHD. IM! Kl).

.lti qui Philosophij el quomodo sive qui- tilius. Omnes enim isli tale corpus
bus rationibue dixerunl de ]niin ipiis si- quale posuerunt, dixerunt esse mate-
ve causie rerum exi6tentium.j et de ip6a riam. Omnes igitur isli non tetigerunl

veritate rerum, quae esi reruffl quidditas \\\>\ solam materiaim nibilex quo licrcul
c\ Bimplicibus et primis substantise sub- rcs, novum quod non rationem materiae
1
jectaB principiis oonstituta . Omnia enim habeat, adjicientes,

aliorum dicta redeunt aut ad opinionem Alii autcm Philosophorum locuti sunl
Epicuri, qui ponit corporea aul ad upi- : dc causa unde esl prinoipium motus siva

nionem Stoioij qui mathematica ponit mdvente, sirut illi qui dixerunt amorcni
principta : aut ad opinionem Platonis, et odium, sivc litcin cl ainicitiain. quod

ijui consentit in aliquo cum utrisque. E* idcin cst, essc causas. Similiter aiitcm
omnibus inductis licet irrationabiliter et illi qui dixerunt esse causam aliquid
dicta sunt, lioc tamen ab eis habemus, c\ cujuslibct qme enumcravimus, dixc-
quia omnium loquentium de principio et runt esse aliquid niovens, sicut calidum,
ettusa nullus dixit aliquod novum genus vcl fiigidum, vel aliquid hujusmoili.
causee iiiniil praeter quatuor genera cau- Nullus cnini borum hoc generc cau-
in
sarum quae a aobis in secundo Pkysicd- salilalis invenit aliquid quod babcret
rum sunt diftiuilu, quasi quintuin genus raliuiieni eausalilatis novae : quia omnes
csse addere inlcndcrit. Sed omnes Pbi- in ralione moventis dixerunt esse quod
losophi sivc de natura sola loquentes, pusuerunt. Scd nullus Antiquorum plane
siva dc ipsa veritate prima existentium ct nianileste dixit causam formalem,
loquantur , obscure quidem quantum quee quid erat esse rerum et substantia,
potuerant, videntur in positionibus suis cii quod esse et quidditatem ct rationem
appropinquare illis causarum generibuBj dat his qme sunt. Maxime tanien hanc
ct nullum i,
r
enus causaj novum addere. dcderunt causam illi qui species esse po-
Illi namquc Philosophi qui soium matc- sucrunt, sicut Platonici, et illi qui po-
riani piincipium omniuni esse dicunt, nunt rationem diflinitivam esse in spe-
sivc podanl materiam esse tmum aliquid, ciebus et nnn in sensibilibus continue
sive plura : et sivc ponant esse coipus, transmutabilibus. lsti enim nnii ponunt
sive incorporeani, sieul Plato, qui dixit species essc ut majfceriam sensibilibus :

materiam esse duo, magnum scilicet et nequc etiam qua: sunt 1

in speciebus pri-
parvuin. Matlicinatici autcm omnes qui ma principia, sieut unum primaa causee
ponunt causam, materialem esse dicunt. et luminum nuiiieii, de quibus diximus
Similiter et Stoici qui dixerunt infinitum supra, ponunt esse materiain sensibili-
esse similium partium commixtum princi- bus : neque suscipiunt species sicut ea
piuin. El siiniliter Empedocles qui ignem a quibus proveniat principium motus
et tcrrani et aijuam dixil esse principium sicul a movente et efficiente. Dicunt
materiale. Anaxagoras cnim materialem cniin quod species magis sunt causa im-
causam dixit linitationem mixtionis si- iimbilitalis et sunt in quiete quam sint
inilium partium, sicut patet per deter- causa niotus vel moventis : sed potius
minata in anlc babitis. Omnes enim isti dicunt quod species [ii;estant sin^ulis si-
sunf agentes causam quam voeamus ma- vc sinuularibiis aliorum omnium a spe-
ierialem. Amplius autem quicumque di- ciebiis quid elat cssc, proptcr hoc quod
cunl, aut ignem solum, aut aerem so- immobiles sunt et quiescentes. Specie-
Juiii, aut aquani solam, aut corpus inc- bus aulem unuin quod est idea oausaa
dium quod sit igne spissius et aere sub- piillKV, pivestat esse.

1
Textus iate non est inArerroe quenj eipo- ropoli bene Wperitttr.
nit Doctor, sed in translalione Joannis Vrgy-
 LIBER I JIETAPMYSICORrM. TrACT. IV 87

Illam vero causam quce est causa aelus quod quid est : sed non dicunt lioc quod
sive perfectionis et transmutatidnis om- esl esse hujus causa : nec dicunt liujus
nis rei, et causa motus, hoc est, propter causa Qeri quod fit sicut causa iinis : igi-

quam est id quod est, et vocatur causa tur accidit eis modo quodam dicere id
iinalis, modo quodam dicunt : sed islo quod est causa, sicut bonum rei et finis.
modo nou dicunt quo vere est secuu- Dicunl enim seoundum accidens obscure
dum rationem causalitatis iinis : qdia sdcunflum qilod es1 dispositio efficientis
eam non dicunt prout esl iinis intentio- ail movendum, et simpliciter non dicunt
nis moventis et linis motus prout desi- el hoc esl secundum accidens dicere,
deriuin materise est in ea : sed balbu- non simpliciter hoc enim accidit fini,:

tiendo dicunt eam prout inclinat aliquo quod inclinatio sit efficientis substan- :

modo eitieientein, et lmc ipsuin non ile- tialiter autnn efel terininus intentionis el

terminant. Quidam eniin ponentes in- motus.

tellectum agentem, cujus facere est pro-
pter aliquid, et ponentes amorem intel-
lectus, bonum quoddam, dicunt esse
ut Quia igitur sic ab istis diffinitum est Text.etcom.
. , . . 10.
,
istas causas sicut hoc esse bonum a quo de causis el determinatum est quol et

invidia est longe relegata, et hoc quia quse sunt secundum istos., dicimus quod
bonum est ex amore causante res quas omnes inducti Philosophi videntur testi-
facit : sed hoc vero intellectum ul lm- monium perhibere in numero superius
num ponentes, non
ponunt lioc sicul dictarum causarum per lioc quod ali-

propter quid causam, quia scilicet sit quam quintae causalitatis causam addere
causa propter quain sicut finein, sicut nun valent.
illud quod est existens , aut propter Amplius autem ex inductis Philoso-
quam sit factum id quod sit in numero phorum inquisitionibus palam est, quia
existentiuin, sed potius ponunt eas esse inquirenda sunt principia vel in modo
causas sicut ab his, sicut motus eorum sic dicto per rationem omnium causa-
qui liunt et esse eorum qui sunt : finis rum, aut secuhdum alium modum qua-
enim est quod in termino motus includit rumdam dictarum causarum. Quo autem
id quod fit el tunc ultra id non movet
: modo vero vel falso quilibet inductorum
efficiens et hoc modo anior intellectus
: Philosophorum dixit, et quoinodo per
non est causa, sed potius movens, sicut rationes probavit dictum suum, et quo-
jam dictuin est. Similiter autem et illi modo se habent qusestiones quse ccmtin-
qui dicunt, quod omnia ista sunt unum gunt de principiis entis, post hoc dein-
aut ens principium, sicut Xenophanes ceps <le his perourramuSj videntes utrum
etParmenides, dicunt causam talem es- vera sunt quaB dixerunt, etutrum valen-
se quae est natura substantia?, et ejus tes rationes eorum.

-*>M !«-
 1). ALB. MAC.. ORD. PICED.

TRACTATUS V

DE CONTRADIGTIONE OPINIONUM INDUCTARUM DE PRINCIPIIS.

na haec enim sunt ante corpoream men-

:

suram, et sunt in eis potentia et actus,

et materia et substantialis forma, ut sae-
pius in pradiabitis determinatum est.
CAPUT I.
Amplius autem diminute loquuntur de
principiis gcnerabilium et corruptibi-
liiim : quia cum conentur physicc tra-
De contradictione Epicureorum, quipo-
ctare de omnibus corporibus, abstule-
nebant corj orum materiam esse om-
runt niotuin qui est movens et efiiciens
iiimn, iiiiinn corpus dicentes cam esse.
in materia generabilium et corruptibi-
liuin : cum tamen sine causa movente
materia nequaquam moveatur ad gene-
Text.eteom. Incipientes ieitur abhinc ad contradi- rationem et corruptionem. Amplius au-
11
ccndum his quoe inducta sunt, dicimus tem diininuti sunt et insufticientes : quia
quod quicumque omne quod est ponunt cum ponant tantum materiam, convenit
esse unam quamdam naturam quae est eis quod substantiam et quod quid est
materia omnium, et hanc dicunt esse nullius entis ponunt esse causam, quod
corpoream, hoc est, mensuram quanti- est valde inconveniens.
tatis habentcm, facile palam est quia
multipliciter delinquunt : diminute enim
loquuntur de principiis, et rationes non Adhuc autem rationes quibus utuntur xeit H{
probantes inducunt. Diminute autem et in ponendo hoc vel illud corpus mate-
insufficienter loquentes, primo insufti- riam, sunt valde vanae et debiles quo :

ciens ponunt principium materiale
poream enim materiam ponentes non
ponunt nisi naturam corporum, et non
ponunt materiani incorporeorum
tamen sint et exislant incorporea, sicut
substantiasecundum quod substantia, et
ens secuniluin quod ens, et omnia divi-
: cor- enim modo faciunt quodlibet simplicium
corporum per se solum omnium esse
materiale principium? aut quomodo per
: cum ralionein faciunt quodcuinque per se so-
lam esse matcriam omnium, praeter ter-
ram, cum specutentur in entibus gene-
ralionem et ad invicem factam? Dico au-
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. V 89

tem quod ponunt corpoream omnium praeinductae consenserunt rationi, dua-

esse naturam aut ignem, aut aquam, aut bus disturbantur rationibus : quarum
terram, aut aerem, vel plura horum si- una fuit, quod in circulari generatione
mul, vel omnia, aut aliud aliquid tale elementorum ad invicem, videbant ali-
corporeum : quaedam enim horum, ut di- quid esse oportere subjectum mutationis
cunt, liunt ex ad invicem concreatione salvatum : hoc autem nullum esse ele-
sive inspissatione, ut densa ex raris :
mentorum :et ideo consentientes supe-
qusedam autem discretione sicut rara ex rius inducta? rationi dixerunt illud esse
densis horum autem quod materiale
:
igne spissius et aere subtilius. Causa au-
principium esse dicunt, plurimum diiTert tem quare dicebant igne spissius, fuit,
secundum eos in prius esse vel posterius quia videbant materiam corpoream am-
esse eo quod ipsi supponebant esse, id
: plius extendit et rarilicari non posse
est, hoc elemenlum quod est primum quantum extenditur in igne et cum hoc :

in compositione, et posterius in resolu- ignis non sit, dixerunt ipsum minus ra-
tione : et in hoc conveniunt omnes. rum esse quam ignem. Aere autem sub-
tilius dicebant, propter superius dictam
rationem : quia scilicet subtile ex quo fit

i.etcom. Ouidam autem dixerunt quod spissum spissum, resolvitur ultimum. Secunda
componitur ex multis raris subtilibus, et ratio fuit, quia videbant subtile spiritua-

resolvitur in ea ultimo : et illi omnes le non esse incorporabile : et ideo cum ex

opinabantur illud nunc maxime esse ele- elemento corporea fiant, dicebant ele-

mentum inter omnia ex quo fit concre- mentum esse subtile quod incorporabile
tione et inspissatione aliquid sicut pri- est, et hoc esse aquam : quia humidum
mum compositum : tale vero est quod aquae est, eo quod est penetrativnm par-
minutissimae est partis, et subtilissimum tium et partis partium. Sic igitur et his
est corporum unde quicumque ignem : de causis singulum elementorum judi-
ponunt esse principium materiale om- cem accepit, praeter terram quam nullus
nium, dicunt hoc maxime confitendo Antiquorum ponit : propter hoc quod
hanc quam diximus rationem. Similiter confessum esse opinati sunt spissum
autem quicumque coniitentur quodli-
et componi ex raris, sicut magnum ex par-
bet aliorum corporum esse elementale, vis spissum enim dicebant quoddam
:

subtile scilicet in partibus, prsedicta ra- raasnum Sed cum ratio elementi
esse.

tione dicunt quod dicunt. sit, quod primum generatione in sim-

est
plicium generatione, et quod est in com-
positione primum et resolutione ulti-
tt.etcom. Nullus enim posteriorum Philosopho- mum, sicut confitebantur, quare non di-

rum unum solum corpus materiam om- cunt etiam terram elementum omnium
nium esse dicentium, dignatus est ter- esse corporum, sicut multi hominum
ram esse elementum, persuasus praein- esse dixerunt ? Multi namque dicunt
ducta ratione : et ideo propter magnitu- quod omnia sunt terra, quia cum non

dinem et grossitiem partialitatis terrae di- dicant esse formam aliquam, materiam
xerunt eam non
elementum. Quodli- esse dixerunt esse omnia, et accidentibus di-

bet autem aliorum trium elementorum versiticatam. et situ partium fieri boc
judicem quemdam Philosophum accepit, vel illud. Ttixit enim Hesiodus poeta,
qui ipsum posuit corporum esse mate- qui et Homerus dictus est, terram pri-

riam : hi namque Pbilosophi dixerunt mum lieri inter corpora simplicia, et

ignem materiam esse, alii vero dixerunt eam natare lato pectore super aquain.

materiam esse aquam, alii vero aerem Sic enim, ut recitat Ilesiodus, convenit
hoc elementum esse dicunt. Qui enim esse antiquam et publicam sive vulgarem
 90 D. alb. M.\r,. oftD. pr.ko.

esse siisceptionem quam omnes suscepe- omnium posuit, sicut dictum est Empe-
nnit. Ralio autem antiquitatis esl dii- doclis qui posuit quatuor corpora simpli-
piex. Uha ([iiiilcni. qiiohiam locus gehe- cia esee omnium materiam : hinc autem
rationis circa cenlrum esi : el ini esl I"- Empedocli contingunl qua?dam inconve-
i
us primus terrae : el ideo lh principid nicnlia, quse sunt eadem cuni his qua3

producitur nt mater et materia aliorum. contingunl prsshabitis, unum cor-

qui

Alia autem ralio est, quod elementa om- pus ponunt esse numerum quasdam :

nia composita sunt maxime ex terra, et etiam propria inconv.enientia liis accidc-

in ipsam maxime resolvuntur. tstae igi- re necesse est. Et illa quidem qiue illis et

lur sunl duae sectae Philosophorum sic isti contingunt, sunt inconvenienter di-

de materia corporum loquentium. Se- xisse de principiis, sicut et illi propter

cundiim igitur istorum primam sectam, insufficientiam materiae, et efQcientis, et

nec benedicit si quis horum simplicium formae. Proprium autem inconveniens

corporum aliquod praeter ignem qui esl est quod accidit Empedocli, quia nos
subtilissimus corporum specie et secun- :
cernimus clementa esse generata ex ad
iluia eosdem heque recte neque bene di- invicem, non salvata una elementi for-
cit, qui ponit quod elementum omnium ina in subjecto generationis., quasi non
cst corpus quod est igne grossius et aere semper in subjecto transinutationis igne

subtilius, quia nihil horum est subtilis- et terra eodem secundum formam cor-

simuni corporum : ct ideo secundum di- pore permanentc in tota transmutatione

cta eorum non est principium. Sivero, ignis :terra et alia hujusmodi non
et

sicut posterior dixit secta, quod cst ge- existcnt prima materia generationis. De
neratione poslcrius, hoc est, remotius bis autem et hujusmodi satis in Physicis

a generatione, cst prima natura prius in nostris est dictum versus linem primi

omnibus : et quod est densatum et con- libri, ubi de principiis dctcrminatum

cretum, est postcrius sivc longinquius in est.

generatione, tunc accidit contrarium di- Similiter Empedocles nec rccte nec
eto primorum : aqua cnim secundum omnino irrationabiliter putandus est di-

hoc erit prior acrc, ei terra prior aqua, \issc de causis eorum quffi movcnt,
ct sic tcrra cst elementum primum, cx utrum unuin vcl plura sint nioventia.
quo cuncta alia per resolutionem gene- Quod enim moventem causam posuit,
rantur, et quae praestant materiam gene- rationale fuit : el hoc fuit ipsa veritate
ratis. Ista igitur sunt dicta de opinioni- coactus, sicut in ante habitis dictum est.
bus eorum qui unani causam materialem Quod autem litem ponit et amicitiam
qualcni ilixiinus, intcr simplicia corpora quoe sunl secundum prima moventia et

posuerunt. non determinant subjectum actionis et

passionis eorum, non rectuni fuit. Ad-
liuc autem sic dicentibus sicut dicit Em-

pedocles, necesse est quod ex toto alte-

C.UTT II.
ratio auferatur. Lis enim et amicitia non
faciunt nisi congregationcm et segrega-
De bontradietiona Empedoelis pliira mar tioncm, et non alterationem in congre-
materialia pohentis, el de contradi- gatis et segregatis. Similiter ex calido
ctione ejtts quod dicil rfc movente non cxit frigidum, ncc e converso ex fri-

principio. gido calidum secundum dicta Empedo-

clis. Ijise cnim ponit quid ista patitur

contraria quasi materia el subjectum :

15. laem quoque sequitur ad ilictum ejua nec dicit quod est una natura sicut sub-
qui plura simplicium corpora materiam jcctiim manens in tota transmutatione
 LIBER 1 METAPHYSICORUM, TRACT. V 91

qua; Facta csl ignis quando lit ignis ex album nihil supponatur esse dc nalura
aqua, et qure facta cst aqua quando lil allii, album non iict cx non albo. Et
aqua cx igne. Non cnim ponil nisi agentia eadem ratio cst de omhibus aliis : he-
non dat eis inatc-
litem et amicitiam, et terogenia autem fiunt ex compositione
riam subjectam, sed tantum congrega- homogeniorum : omnia igitur homoge-
tione ct segregatione sine materia subje- nia sunt clcmcnta priina. (luin autcm
cta, qu;c una est sub utroquc eontra- multa et inunita sunt et distincta sicut
riorum : ct sic patct quod insuflicienler facta cl existentia, opprtet quod cx ali-
locutus csl de principio movente. Adhuc quo fiant iu quo actu sint omnia, sed
autcin ponere duo ajque primo moventia, latcaut : cl idco oportct quod primum
csl pcnitus iiiciiiivcniciis. Neeesae eBt elementum sit mixtum ex omnibus ho-
enini quod oninis multitudo lnuventiuni mogeniis, in quo actu sint, scd lateant.
et motum reducatur ad primum motum Ilanc crgo rationcm ab Antiquis laten-
et ad niovcns primum, sicut in VIII tiam formarum ponentibus susccpit Ana-
Physicorum ostcndiinus. Adbuc autem xagoras ct non arliculavit eam, ut per
quoniam si dcums lilcin moVere ct anii- intellectum videretur quid esset dictum,
citiam, quid movebit Litem aliqiiando ul oiniiia cssc permixta, et ad unum ac-
movcat postquam autem non moveatj tuni mixti redacta. Esl enim mixtum,
Empedoclcs non determinavit et eadem :
sicut in prirno Peri geneseos determina-

ratio cst de arnicitia : et sic ante hfleo ^imus i, miscibilium alteratorum unio
duo inovcntia ncccssc csl aliud niovciis ad iiiviccm : cl hoc modo non articu-
poncrc : et liis similia scquuntur incon- lavit Anaxagoras per intellectiim pro-
vciiicntia. bando quae miscibilia essent, ct qua3
non, ct qme csscnt natuia mixti ct mix-
tiiinis : scd simpliciter accepit ha^c ab
.\ntiquis, ac si cssct ex necessitatc, sic-
ut dixerunt. Accepit igitiit ijisum, illo
CAPIT III.
dicto tamcn absuido cxistcntc, quod
scilicct secundum principium alicui uni

fiunt pcrmixta. Sequuntur enim ex Jioc

De contratlietionr dd positionem Anaxa-
tria iiicinn cnicntia, quorum unum est
gorse.
quod syllogismum ca antc ea
accidit pcr
oportcre praeexislere impcrmixta quae- :

cumquc cnim miscentur ad invicem,

""" autcm suscipere volucrit Ana-
Si quis prius altcrari necesse cst ab invicem :

xagoram dicentem duo esse elementa non cnini atterantur ab inviccm, nisi

sive principia, quorum unum cst proprie qiue scpaiata sunt : igitur non misccn-
principium,et altcrum elementum, opor- tur ad invicem, nisi qua? sunt sepa-
tctquod suscipiat cum sccunduin An- ratim Sccundum aulcm in-
distincta.
tiquorum positionem, quam tamcn ipse conveniens est, quia non cst quodli-
Anaxagoras non articulavit. Dico autem bct aptuin sccundum naturam pcrmi-
articulare ad intellcctum et inlentionem sceri cuilibet. Dicere igitur omnia pcr-
exprimere et profcrre. Secutus est eniin misceri ad inviccin, cst absurduin. Non
istc Anaxagoras quosdam Antiquos di- enim miscentur ad inviccin, nisi quo-
ccntcs eam esse necessariam. Est autem rum una est materia e< cxccllcntire qua-

illa quani diximus in Physici.s, quod litatum activaruni el passivarum frangi-

scilicct c\ niliilo niliil fit ct cum non : biles ct remissibiles ab invicem. Adhuc

'I de Generatione et Corruptione, tex. et com. ullimum.

 92 D. ALH. MAG. ORD. PR.ED.

autem tertium inconveniens est, quia intellectum hunc enim solum dicit im-
:

secundum hoc dictum passioncs et ac- permixtum et purum. Patet igitur quod
cidentia alia separantur a substantiis : mirabilia dicit, et quod contradicit sibi-

quia per eamdem rationem sunt mixta ipsi.

accidentia, per quam alia mixta dicuntur

esse : quia album non lit formaliter ex
uon alhu. nec albedo ex non albedine.
Ex his autem eisdem dictis accidit Teit.etem

omnia mixta sunt, et

his qui sequuntur Anaxagoram dicere
[gitur accidentia
Latent actu existentia in mixto, sed eo-
duo principia quae ponit. Unum qui-

rum est permixtio et separatio : igitur dem, quod est agens omnia intellectus :

accidentia sunt separabilia a substantiis hoc enim dicit esse principium simplex
et impermixtum. Alterum autem, quod
el sic accidentia sunt substantiae. Patet
igitur quod ratio suscepta non fuit ar- secundum Anaxagoram et secundum ve-
ritatem, omnes ponimus velut indeter-
ticulata.
minate antequam determinetur et qua-
dam specie participet. Sed Anaxagoras
dicit hoc indeterminatum ex mixtura et
Ttn. ft eom.
^ qU j s t amen exsequatur articulans
Materia autem dicitur indeter-
latentia.
ea quae intendit dicere Anaxagoras, ap-
minata ex privatione et potentia cujus
parebit multo mirabilius dicens : quia
ipsa est subjectum. Anaxagoras igitur
invenietur contradicere sibi ipsi. Quo-
nec plane nec recte dixit de principiis :

niam namque in illo mixto nihil peni-

maxime quia intellectum ponit aliquan-
tus erit discretum, quia discretum non
do movere, aliquando non : et tunc
est mixtuin, patet quia nihil erit verum
oportet quod intellectus habeat alium
dicere de substantia illa permixta nisi
se motorem sui, sicut in YIH Physico-
quod permixta est : sed nihil omnino
rum ostendimus : et quia dixit mixtum
poterit praedicari vere de ea. Dico au-
interponens ipsum, sicut ostensum est
tem quod neque nigrum, aut caeruleum,
hic. Dicit tamen velut aliquid dicto eo-
aut colorem poterit aliquis praedicare
rum qui posterius dixerunt de princi-
de ea, sed potius non colorata erit. Si
piis propinquum, et his quae nunc magis
enim colorata esset, ex necessitate habe-
apparent : quia etiam Plato posuit da-
ret aliquid colorum supra dictorum ex-
torem formarum Deum deorum aliquan-
tremorum vel mediorum. Similiter au-
do movere el aliquando non, sicut Ana-
tem per eamdem rationem erit etiam
xagoras et posuerunt multi mixtum,
:

sinc humoribus eadem quoque ratione :

sicut testatur Ovidius tangens opinionem

non erit illa substantia mixta aliquod
eorum dicens '

homogeniorum non potest enim esse :

aliquod quale vel quantum, nec aliquod Ante mare et terras et quod tegit oninia cce-

aliorum homogeniorum. Si enim aliquod [lum,

Lnus erat loto naturae vultus in orbe,
talium inesset ei, oporteret quod inesset
ijueiu dixere chaos.
ei in parte aliqua dictarum entis spe-
cierum : hoe autem est impossibile, quod Sed hi sermones etiam si recipiantur
aliquod horum aclu praedicetur de ipso, proprii sunt sermonibus principiorum,
ideo ijuod haec omnia ponuntur esse per- qui sunt circa generalionem et corrup-
mixta. Si niiiii praedicantur actu de tionem et motum solum omnes namque :

mixto, tunc jam sunt discreta secundum bujusmodi Epicurei Philosophi solum
actum : et hoc est contra hypothesim, philosophantur, et quaerunt circa prin-
(juia dicit omnia esse permixta praeter cipia et causas talis substantiae quae est

1
Ovidius, Metamorph. lib. 1.
 LIBER I .METAPHYSICORUM, TRACT. V 93

generabilis et mobilis : et ideo inqui- et ideo secundum principia suae existen-

sitio eorum est insufficiens de substan- tentiae sunt sine motu, et °-eneraliter di-
tiis et principiis secundum substantiae cuntur esse sine motu, praeter
ea oure
quod est substantia. Ouieumque cnim sunt de astrologia, non quod
astrologia
speculationem faciunt de omnibus exi- considerat quae de mobilibus et
mo°ti-
stentibus, et ponunt quod existentium bus considerat per principia
motus, sed
quaedam sunt sensibilia sicut naturalia, potius quantitates el situs
mobilium et
quaedam insensibilia sicut mathematica motuum et quantitates temporum con-
et divina, palam est quia faciunt per- siderat in astris per principia
quantita-
scrutationem de utrisque generibus sen- tis mathematicae, et non considerat na-
sibilium et insensibilium propter quod turas astrorum quibus disponuntur
:
ad
magis nobis etiam investigandum est, motum, nisi illa pars astroloo-iae quae
quid bene aut quod non bene dicant mixta est physieae, de qua diximus
in
ad ea quae conveniunt nobis ad perscru- secundo Physicorum i. Sed redeamus
tationem propositorum quae modo in- ad propositum dicentes quod Pytha
go-
quirimus in sapientia ista quam prae rici quidem disputant et tractant de om
manibus habemus nunc. "' natura, ct dicunt modum generatio-
nis coeli, et observant ea quae accidunt
circa partes cceli, sicut circa solem et
lunam et alias stellas, et observant ea
quse accidunt circa passiones
CAPUT IV. et opera
tiones eorum. Dico autem
passiones sic-
ut eclipses et praeventiones
et situs eo-
run1, Operationes autem voco quaefaciunt
De contradictione ad posilionem Py-
secun(luiu naturam in calore et
thagoricnm de numeris quos ponebant frigore
et imbribus et ventis et
esse prineipia. hujusmodi. Haec
enim omnia diligenter observant Pytha-
gorici, et omnes communes
et proprias
dispensant causas ex principiis mathe-

xt.etom. Er S° Philosophi qui primi fuerunt maticis, non naturalibus, quasi consen-
19.
Stoicorum et vocati sunt Pythagorici, t' ajit
quod quantumcumque
physiologis,
cupientes supplere hanc quae dicta est communiter accipiatur,
quod non est
principiorum insufficientia, usi sunt eis nisi sensibile et naturale.
Omne enim
principiis et elementis cxtranee ab eo quod comprehendit id quod vocatur
modo quo usi sunt physiologi, qui na- ccelum et continet, dicunt esse sensibile
turaliter et per naturalia principia de ens : et ideo licet non naturalia po-
naluris locuti sunt : quia devitantes ra- suerunt principia, tiimen ipsa eadem
tionem Heracliti et Xenophanis et quo- principia non attribuebant nisi naturali
rumdam aliorum sophistarum, accepe- enti.

runt principia sensibilium ex non sen-

sibilibus : acceperunt enim principia de
natura et genere mathematicorum : et Haec enim principia quae ponunt, sic- Text.neoir..
hffic non sunt naturalia. Nam mathema- ut diximus , sufficientia dicunt esse
2 °'

tica de natura quidem sunt existentium quod ascendant et exaltentur ad princi-

sicut partes entis motu sunt
: sed sine : piandum quae sunt superiora inter entia
quia principia mathematicorum non con- sicut est ccelum et partes cceli, quae no-
cipiuntur cum materiis quae in motu sunt bilitate et loco altiora sunt cajteris en-

1
Vide Averroem hic com. 19 pro iita senten- tia.
 9i 1). ALB, MAC. ORI). PILED.

lihu^ : d1 dicunt ea magis esse conve- centes nihil existere de sensibilibus pro-
nientia entibus quam rationes prin- prium principium.
cipiorum quffl sunt de natura et natu-
raliter sumptae, eo quod principium
perpetuum debet esse. In naturalibus Amplius qiKTeramus ab eis, quomodo rex/.^ca»

autera naturaliter sumptum nihi) esl oportet accipere illa quae dicunt esse
slans et perpetuum. Sic igitur dicunt causas entium qua? sunt numeri passio-
de principiis entis s. nsiliil is : aed non nes, numcrus ipsc, quod sunl causa?
et

dicunt per quem modum oausatur mo- et principia eorum quee sunt circa na-
tus. uon posilis principiis, nisi Bne sive turam cceli et eorum quae sunt facta ab
linitu et intlnito, pro subjectis motus iuitio mumli, ct rerum quae tiunt nunc,

solum. cl posilo parc et impare nunfero cum ipsi dicanl nullum penitus esse nu-
ppo prinoipiis : ex his enim non eausa- merum alium praeter eum cx qtio con-
tur motus. slat mundus a principio facturae mundi ?

Et haec ratio fundatur supcr hoc quod

non est principium cssentialitcr consti-
Tert.etcom. Adhucautom si dicat ur non essc molus, tutivum alicujus Cofporis, quod in- nisi
21.
non dicunt illi quomodo sit possibile sic corporatur illi. Si crgo numerus consti-
generationem et corruptionem esse sine tuit a principio mundi corpora incor-

iiinlu : cum tamen generatio et corrup- ruptibilia quaa in motu reiterantur se-

tio convniiant sensibilibus. Adhuc ex cundum eamdem manentem substantiam,

his quse ponimt principiis, non dicunt et non sit alius numerus nisi ille tunc :

quomodo possibile est esse operationes oportet quod aut ille numerus cxcor-
um quae gestiuntur sive feruiitur et poretur illis, et illa corrumpantur, quod
moventur circa ccelum. Amplius sive csi absurdum. Aut oportet quod alius
dcmus et concedamus ex bis principiis sil numerus quo ista ct illa constituun-
qure ponit Pythagoras, esse magmtu- tur : et boc cst contra bvjnilhcsiin et

dinem sine probatione, sivc etiam boc contra vcritatem : quia cum uterque sit

ostcndalur per apparentem aliquam pro- mathematicus, una species numeri non
bationem, ct non fiat vis in boc aliqua, differt ab alia simili specie, sicut nullae

quin magnitudines ex talibus constitui forma? ejusdem speciei acceptae sine ma-
possint : tamen ex bis sic existentibus teria differentiam habent.
magnitudinibus quseremus ab eis, qua-
liter cx bis principiis quaedam corpo-

rum fiunl levia et quaedam gravia sive Dicunl tamcn Pythagorici numero Text .„i C om
gravitatem habentia. Kx quibus enim mathematico res constitui. Nam cum in 2J.

principiis supponunt ista fieri, et dicunl hac parte entis sit res mola non habens
ea ex illis esse facta, nihil magis di- essc habile, de qua non potest esse firma
cunl fieri de mathematicis corporibus et stans conceptio scientialis, sed potius
quam de sensibilibus : scimus autem cst de ea opinio, ct tcmpus mensura esse
quod mathematica nec levia nec gravia ipsius, sicut dicunt Pytbagorici : parum
secundum quod talia, non constituuntur vero dcsuper aut subtus est injustitia :

ali hujusraodi princlpiis. Et ex hoc ultc- cum tamen non diversificet id enim
sic :

rius sequitur, quod de igne secundum quod cst subtus, non subjacet ordini re-
quod est corpus naturale leve, aut de ctn et sic injuslitia dominatur in eo, et
:

terra sccundum quod cst corpus natura- hoc quod est supia, ordini subjacet re-
te grave, aut de aliis corporibus bujus- cto : et sic patet quod subtus ct supra
nicnli naturalibus, nihil penitus dixerunt differunt, ut justitia, et injustitia. Simi-
per hujusmodi principia, sicul sunt di- liter aulcm discretio rerum, quod quae-
 LIBER I METAPHYSICORILM, TRACT. V 9*

dam res slanl diserct;e suis forniis el suo uniuscujiisijiu sgenei is prjncipia oporteret
cssc : quffidaiu autem suul permixla: reduci in idem genus.sicut jirincipia sub-
sempcr, et seinj>er cst in cis permrxtio. slanlioe in substantiam, el principia
Onmia enim hcec, ut dicunt Pythagprici, quantitatis in quantitatein, et principia
cum per situin 11011 causeiilur. dcinon- corporis mnhiHs ad corjuis mobile : ncc
strationein faciunt quod horum divergo- videbanl corruptibilia reduci adprincipia
ruin unuinquodque est numerus, el di- incorruptibilium, sicut omnis motus re-
vcrsilas numcri sccuiuluin quod numerus ducitur ad primum motuin qui esl causa
generalur ex nuniero, hanc facit rrrimi ejus, ct motus primus ad motum primum
diversitalein : ct aeciilit sccuiiduin bunc (jiumI est incprruptibile et simplex. I)c

locum jam quaindain phualilalcm esse Pythagoricis ergo dimitlatur ad praesens.

cunslitularuin magniludinuiu : quia pas- Suffjcit enirn qute dixit tangere tantum

siones numeri tales scquunlur singula nunc quoad praeseptem. speculationem

loca, ita quod alius numerus est in uno
loco, et alius in alio secuinluin Py-
thagoricos. Ouceranms igitur ulrum idem
csl Iiic nunierus qui csl in cielo consti-
CAPUT V.
tuens cteluni, quem euindein sjiccie et

numcro oportet accipere, (juinl est bo-

rum ununiquodquc qua3 modo lianl cl

generanlur qu;e sunt sensibilia : aut ille

De conti-titliclimif contra Platonem, qui

numerus cst alius qui est jirasler sensibi- posuit ideas, et sumiiur contradictio
lia : et tunc redit superius inducta ralio r.r hoc quod separatae idese non possunt

contra Pytliagoram. rssr substantise rerum sensibilium for-

males, per quas sensibilia numerantur
et ponuntur in numerum, sicutnume-
ratur ves per suam formam.
. et eom, Licet autem Pythagoras eumdem nu-
21.
merum utraque constituentem cssc dixe-
rit, tamen Plato motus praeinducta ra-
tinnc dixit essc aliiiin cl aliuin nuineruni Oui vcro posuerunt quod idcce sui}t Texi. et com.

incorruplibilium et corruptibilium. Sed principia enlium, multipliciter pcccant.

dixit, quod illi qui sunt intellectuales et Primuin quidcm, quia cum ipsi sint qua?-

incorruptibiles nunieri sunt causae : renlcs causas cxistentiuni horum tju;c

et alios autem dixit esse rerum cOrrupti- sunt sensibilia, altulerunt alia ab bis
biliuin sensibilium, el Ims dixil esse sen- (rijualia nuincro istis. Qieo autem alia,
suales et Omnis autem ista
corruptibiles. quia scjuirata qua3 cum islis sensibilibus
diversitas provenit ex hoc quod Pytha- etiam sunl, nec habent esse idem : et hoc
goras ponit numeros matheniaticos prin- esl ac si quis velil jier formas rcruin nu-
cipiaj et non vidif quod niathcmalica ali- nirraie rcs, sivc 111 numerum ponere,
quam diflerenliam habercnt a mathema- sicut quselibet res per suam forniam po-
ticis quai sunt ejusdem generis et speciei : nitur in nuinerum, pulet quod non pos-
et idco dixit pe.rpctuorum et lientium eos- sit res istas numcrare sive in numerum
dem esse numeros iXumcros autem res ponere paucioribus existentibus numeris
materiatas principia dixit esse Plato : et idearum sive formarum per quas istae res
ideo diversorum nuineros dixit esse di- ponuntur in numerum quia res nume- :

versos, et praecipue incorruptibilium et randee supersunt numero numeranti :

corruptibilium. Amho autcm buiusmodi srd cuin plura facit quibus numeret, pu-
princijiia jHisucruut, ut evaderent sojihi- tel se jiosse numcrarc. Sjiccics cniin iilc-

sticata llcraclili. Nonenim vidcbant quod alcs suntferc ieijualcs bis qiue seiisibilia
 96 D. ALB. MAG. ORD. PR.KD.

numeramus. Non enim sunt pauciores mero res autem numeratae formis
: suis
cis. Dico tamen fere, quoniani essentia- non numerantur paucioribus quam ipsae

libus horum sensibilium eequales ponun- ressunt: oportet igitur formas tot csse

tur esse species : sed individuantia excre- ad quas a sensibilibus processimus, quot
scunt super numerum idearum. sunt sensibilia. Est autem lioc inconve-
niens, quod quaelibet istarum formarum
quae ponitur separata, est aequivoca ad
Text.eteom.
De quibus idcis quaerendo causas sen- sensibilia ejusdem nominis existentia,

sibilium, processimus ad ideas, rationem

cum ea quae sunt de esse separato, non

unaquaique enim sunt univoca ad ea quae per esse conce-

Heracliti fugientes :

idearum nomen habet commune cum is- pta sunt cum materia sed in separatis
:

lis quorum causa est, et rationem diver-

multis est unum praedicatum univoce de
non illis et similiter in multis conceptis cuin
sam : quia separati et sensibilis cst :

una ratio, quod unum est perpetuum, et

materia est praidicatum commune univoce

aliud corruptibile : circa substantias enim praedicatum de ipsis : sed non est unum
rerum quae sunt alia ab ideis, et haec sunt univocc praedicatum in separatis, etcum
individua sub communibus spcciebus con- materia conceptis. Si ergo ista per sepa-
rata sicut pcr formas suas numerantur
tenta, est unum quod est species in mul-
tis et de multis tam in sensibilibus quam
per alia in ratione ab ipsis quas non con-

in scmpiternis separatis. Haec igitur quae

veniunt cum eis nisi in multitudinc et

in sempiternis sunt, et substantialia prae- paucitate numeri, quod est absurdum

dicata sunt sempiternorum, attulerunt quia sic eadem ratione decem lupipossent

Platonici ad sensibilia, ut per ea ponan- numerari per formas decem ovium, et

tur in numerum, sicut res in numero po- sicforma canis vel lupi esset forma ovis,

nitur pcr suam formam, et sicutper suam quod absurdissimum est et falsum.
formam numeratur et sic id quod est a
:

re separatum, numerat eam et dat ei esse :

et id quod aequivoce convenit ei, nume-

rat rem et dat ei esse. Sicut si diceremus

CAPUT VI.
quod homo unus numeratur forma ho-
minis picti, quod est magnum inconve-
niens.
Et est secunda contradictio contra Pla-
ErrorAver- Aliter autem dicit Averroes objicere
tonem ex hoc quod idese ponunturnon
roriscausa. Aristotelem contra Platonem, dicens
esse praeter proprium rei intellectum,
quod Aristoteles vocat numerum ffiqua-
per quem de resyllogizatur.
lem numerum parem, et quod inconve-
niens sit dicere, quod par numerus nu-
meretur, et non impar, cum uterque sit
numerus, et dicta illa non sunt curanda : Amplius secundum quos modos secun- Tcxi.eit

quia non est verum quod Plato posuit dum Platonem ostendirnus, quia sunt et
numerum mathematicum esse rerum esse habent species ideales, secundum
principium, sed potius nurncrum rerum, nullum corumdcm modorum videtur
sicut dictum est in ante habitis et haec :
quod aliqua species separata esse possit
perversitas contingit extranslatione Ara- propter syllogismum enim et scientiam
bica quae mendosa et corrupta est. Obje- ostendimus secundum Platonem species
ctiti ergo est, quod numerus sensibilium esse. Scimus autem quoniam ex quibus-
est numerus suarum formarum formae : dam non est necesse iieri syllogismum.
autem sunt separatae ergo numerantur : Ex speciebus enim et intentionibus par-
sensibilia alio quodam ab eis allato nu- ticularibus ad nihil possumus syllogizare.
 LTBER I METAPHYSICORTJM, TRACT. V 97

Ex quibusdam vero est syllogismus : quia stens, sicut patet exipsatalium notionum
ex speciebus et notionibus universalibus diftinitione : quoniam species est eorum
rerum quoe sunt ubique et semper, syllo- quae principaliter in quid prsedicatum
gizamus ad quamlibet rem demonstran- magis proprium, et genus eorum quae
dam. Sed ista? species et notiones ex qui- principaliter in quid praedicatum ma-
bus syllogizamus, non sunt eorum quo- gis commune, et sic facile est videre
rum nos Platonici [)utamus eas esse in aliis : igitur species ex quibus ra-
quia species ex quibus syllogizamus om- tiones certissimae procedunt, secun-
nia, quorumcumque sunt seientiaesecun- duiu esse dependent ad ea quorum
dum rationes illarum scientiarum sum- sunt esse et notiones : ergo non habent
ptae, hce rationes sunt secundum id quod esse absolutum et separatum, sicut dici-
in affirmationibus est unum de mullis mus loquentes secundum Platonem : et
non habens esse scparatum ab illis, et in haec est una pars notionum et specierum
negationibus est similiter secundum di- ex quibus procedunt rationes certissimae,
versionem : quia illud quod est unum quae de rebus per ea quae sunt essentialia
in multis non habens esse separatuin, rebus, de rebus syllogizantes. Alia pars
negatur de quibusdam hoc autem est
: earumdem rationum qute de rebus sensi-
illud secundum quodper intenlionem ac- homine per
bilibus syllogizat, est quae de
ceptam aliquod particularium eorruptibi- formam hominis concludit et cum bomo :

lium intelligitur, quod universale habet in eo quod homo, sit solus et simplex
esse in ipso, et est esse ipsius : igitur intellectus, per quem concluditur dele-
syllogismus non iit per notionem et spe- ctatio quae est ex contemplatione theore-
ciem separatam. Horum enim sensibiliter matum esse pura et lirma, non habens
demonstrator est quidem intentio et contrarium : et liaec sola notio sive spe-
forma quae est phantasia : sed per univer- cies in syllogismo posita, habet esse
sale abstractum quod est in intellectu ab separatum, sicut in sequentibus hujus
eis, syllogizatur de eis, nec posset de scientiae probavimus : et ideo secundum
eis syllogizari, nisi esset esse ipsorum : ordines specierum per quas res, quia sunt
igitur per hoc quod separatum est ab sensibilium secundum quod sensibilia,
cis, nihil potest svllogizari de ipsis : igi- de quibus non est intellectus, sed phan-
tur idea? non sunt ponendee eo modo quo tasia, sicut diximus : et sunt notiones
ponuntur propter syllogismum. universales essentiales sensibilibus, de
quibus est intellectus, et per esse non
sunt separatae, et est intellectus ipse qui

it. el com. Amplius autem rationum et syllogis- est species et notio hominis per quem
morum quae sunt omnibus certiores, sunt opera propria homini, et passiones con-
demonstrationes ostensivce, quarum est cluduntur : et hic solus habet esse sepa-
diffinitio diccns quid et propter quid rei ratum. iVullo igilur modo per rationem
ad quam inferendam syllogizat : et istse et syllogismum certissime de re conclu-
rationes syllogismorum demonstratorum dentem potest esse demonstrari idea,

non secundum rationes quidditatum, non quam nos Platonici ponimus : et omnino
sunt nisi dure in genere : syllogizantes rationes quas inducunt illi qui ponunt
enim per formas rerum communiter ex species ideales propterquas ponunt ideas,
quibus syllogizant, quas Graeci vocant auferunt ea qua? magis esse volunt, quo-
ideas, faciunt eas, et accipiunt esse ad niam ideas ipsas quas ponunt hi qui di-
aliquid, non quidcm absolute, sed quia cunt esse ideas. Oum enim idea non sit
esse earum est conjunctum compositioni inventa nisi propter universale praedica-
et respectui : quia quidditas est alicujus, tum et essentiale quod substantialiter

et non absolute acccpta ut per se exi- similitudo sensibilium, oportet quod om-
VI
98 D. ALI5. MAG. OIU). IMi.KI).

nr commune praedicatum essentialo colli- alia inconvenientia quaecumque aliqui

gena multitudinem contentorum sub ipso, qiii opiniones quae sunt de ideis el ratio-

prius sit ipsius natura, tempore, et ra- ins opinionum sequuntur, opponendohis

tione, sicut in principio Physicorum os- qui dicunt de principiis. Sequens enim
tensum est. Tale autem praBdicatum est el examinans rationes eorum de prinoi-
numerus ad omnem oumerum sub ipso |iiis plurima ex ipsis rationibus eorum
acceptum, qui esl binarius, ternarius, et concludel inconvenieritia lalia.

sic de aliis : et hoc praedicatum commune

esl separate existens extra particularia :

igitur iilca numeri erit primam dua- ante Am|ilius ad eamdem aestimationem Text
2<J.

litatem ergo dualitas non est numerus

:
rationis secunilum quam el propter quam
primus, quod absurdum est et seeunduin dioimus esse ideas, non solum ponentur
rei veritatem et secundum ponentes ideee esse species substantiarum, sed
ideas. Supra enim ostendimus quod post etiam multorum aliorum. Intelligentia

monadem luminis causae primaB, primum eiiiin sive notio una in multis existens

quod constiluitur est bias intelligentiae. quae est scientiae principium propler
Quod autem numerus separatus sit ante quam ponimus ideam non solum esse

primum binarium, est simile ac si dica- circa substantias individuales et sensibi-

mus elementatum esse ante elementum, leSj sed etiam de aliis e1 scientiaa quarum
cum tanien elementum sit principium principium est universale, non solum
elementati.Componitur enim nuinerus sunt de substantiis, sed aliorum sunt
ex primo elemento pluralitatis quod est multorum qure sciuntur. Oporlet igitur

binarius, et ipse principium pluralitatis quod idea qua? est quidditas accidentium,

sme, sicut unitas est principium discre- habeat esse separatum, per hoc quod
lionis: quia sicut unitate divisa ab aliis oportet quod habeat ideam quae est prin-
ct in se indivisa fit disoretio in omnibus cipiuni sciendi ipsum hoc autem absur- :

unis, ita pluralitas aggregatione discreti dissiinum esl quidditatem alicujus quae

cumdiscretum sit principium pluralitatis ad aliquid est, habere esse separatum, et

i'| hoc magis volunt esse Platonici quam pcr se existere, el substantiam esse non
omnes ideas, eo quod hoc est principium habere nisi ab alio. Accident aulem mille
primum unde causant et constituuntmul- talia inconvenientia si quis sequatur ra-

titudinem idearum secundum quod ideee tiones quas ponunt de principiis, sieul

sunt formae separatse et discretae facientes diximus.

et discernentes ideata sensibilia : et nu-
merus in his qure constituunt ideas, a
prima qualitate constituitur. Sequitur
autem secundum rationes secundum
CAPUT VII.
quas ponunt ideas, quod aliquid prius sit
natura ct tempore et ratione, eo quod
es1 seeundum se absolutum. Diximus
El esl fertia cantradietio contra Plato-
i itiin praedicatum commune per hoc
iirm aceepta simul ex veritate rei, et
quod est elementalis natura quorumdam,
ratione opinionis ponentium ideas.
non esse sine respcctu ad illa: prima au-
tem sunt sccundum se sicutprima unitas
binarius : idea igitur numeri quae sepa-
Considerando autem ca quae dicunt se- r"'.'''
rata est, et ad aliquid esl,prior est primo
binario qui absolute el simpliciter: el ut cundum necessitatem secundum opinio-
el

nniversaliter dicamus, haec quaa dicta nem sive opinionis rationem, qua ponunt
sunl inconvenientia sequuntur : etomnia ideas, dicimus quodideas nihil aliud esse
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. V 99

necesse est, nisi species participabiles hoc non facit magis inesse illis quam is-
substantiis particularibus substantialiter tis : et ex hoc sequitur quod idearum sint
non enim ideae participantur secundum ideae, et qoidditatis quidditas, et formae
accidens aliquod, sedoportet quod ideam forma, quae omnia sunt absurda. Si vero
unumquodque partieiprt in ([uantuni dicatur propter hoc quod non est cadem
non de subjecto praedicatur de illo, sed species participata abhis et
illis, tuncnon

substantialiter : potest enim aliquid par- conveniunl nomine et non

ista et illa nisi

ticipare aliquod praedieatum ei aubstan- ratione quoniam tunc idea non dicetur
:

tialiter etper accidens. Ethocexplanando de sehsibilibus secundum suam substan-

dico, ut si quid particulare subjectum per tialem rationem : el sic dicetur de sensi-
seduplovel binario participal quod cst bilibus a^quivoce hocestsi aliquis vo-
: et
substantiale praedicatum ejus, participa- cat communi nomine Calliam sive So-
bit etiam sempiterno, sed per accidens : cratem hominem, el statuam ligneam
accidit eniin duplo quod sit sempiternum hominem, nullam inspioiens rei et nalu-
quia separatum est, utdicunt : igiturspe- rae communicationem et sequitur quod :

cies praedicata dc inultis erit substantia ideae non suut formae esaentialiter parti-

ipsorum, et non participata peraccidens. cipatae el substantialiter, sicul vero Cal-

Species autem illee sic de substantiis prae- lias homo per intentionem e1 naturam
dicatae, substantiam significant tam hic hominis Lignei vel idoli, quod siinilitudo
in sensibilihus quam illic in separatis : queedam est ejus. Veritaa ergo rei et ra-
quia etiam in illis multitudo colligit tioqua ponitur idea simul accepta pro-
ad unum aliquod praedicatum de ipsis : hanl ideas omnino esse nihil : et boc
lgitur in separatis necesse est ap- intendimus.
parcre aliquid unum in multis praedi-
calum de illis, quod sit habena esse prav
tcr ea de quihus prasdicatur, secundum
'

rationes per quas ponunl ideas. Et tunc

quaeremus de illo communi : quoniam CAPUT VIII.
siquidem una et eadem species idealis est
idearum habentium unum eommune prse-
dicatum, et sensibilium participantium
ideis : tunc oportet quod aliquod com- Et est contradietio sumpta ex hoc quod
mune sil univoce praediratum dcsensihili- sunt inutiles idese ad motum et scien-
bus participantibus ideas, et de ideis quas tiam, et est ratio sensibilium.
exem-
participant sensibilia. Et per hoc
plumvidere possuinus. Quod enimmagis
est in dualitatibus hic demonstratis corru-
plihilibus singulis et in aliis dualitatibus Maxime autem inter omnia praehabita Text.eicom.
31.
quffi multoe sunt, sed sempiternae sunt, aliquis considerans subtiliter dubitabit,
estipsadualitas, quae commune pra-dica- quid utilitatis conferrc possunt species
tum est ununi et idem ? aut quod magis ideales sempiternae secundum esse his
cst praedicatum commune unum et idem quae sunt facta vcl corrupta de numero
in ea dualitate quse est sensibilis, ct in sensibilium existentibus talis enim spe- :

alia quae est in sempiternis incorruptibilis? cies idealis

supposita nec potest esse cau-
Non enim potest dici quod praedicatum sa motus qui est de subjecto ad suhje-
commune unuin et idem, quod est dua- ctum : nee potest esse causa transmuta-
litas, contra participata magis insit illis tionis alicujus quae est de non subjeoto
quam Ostmdiinus cnim quod acci-
istis. ad suhjcctuin, vcl de suhjecto ad non
dit dualitati illi, quod sit sempiterna et subjectum et hoc
: :
est ideo, quia mo-
 1011 D. ALI3. MAG. ORD. PILED.
ensma- vens iiiati-riam esl iu matena , et ahter subjecto quod est matcria : sed omni-
le i iain est .

iii materia. ntill niiJYercl eaill, SlCUl patet quOU sc- bus formis in matcria potentia existen-
min movens iu generatioae, unitur ma- tibus iit cductio earum ad hoc quod in

teriae generabilium, et ingreditur in eam, effectu et actm sint per motum qui cst
sicut spiritus ingreditur in corpus, el actus existentis secundum in potcntia
virtutes ccelestes non movent materiam quod cst quod sic probat
in potentia :

nisi prius ingrediantur materiamcum vir- Aristoteles. Quoniam enim hyle est sub-

tutibus elementalibus, sicut ostendimus jectum mutationis et motus primum,

in \\ I de Animalibus : quoniam si non oportet in hyle ipsa tria supponi, sine
essent intus, non tangerent : ct si non quibus nullo modo est transmutatio vel
tangerent, nonagerent: etsinon agerent, motus est in transmulationcquodconti-
:

non sequeretur alteratio. Separatum au- nue abjicitur, et ha?c est privatio et est :

tem esse habens nec intus est,nec tangit, in ea quod continue fit et educitur, et hoc
nec agit. Ergo nihil confert ad molum est esse formae et est quod unum :

vel transinutationem. Sed nec ad scien- et idem numero manet in toto actu, ct

tiam sensibilium auxiliabitur idca : eo haec est substantia materiae et quodcum- :

quod sccundum esse de numero aliorum que horum desit, non est hyle subje-
est quae sunt separatim esse habentia. ctum mutationis et motus igitur in in- :

Non enim possunl separata esse subjecta tellectu materiae clauditur esse formae in
eorum quae sensibilia sunl : quia nullius ea secundum inchoalionem, quia aliter
substantia qua? est esse ipsius, separatum non exircl continue accepta per motum :

habcl cssc ab ipso. Si enim essent sub- forma igitur non est ei immixta per ad-
stantiee et quidditates ipsorum sensibi- vcntum ab extrinseco, sed intrinseca in
lium, pro certo non haberent esse nisi inlcllcctu ejus et ha?c est causa, quod
:

in ipsis : et motis eis moverentur, et eis unum est unius naturae constitutum ex
destructis impossibile esset aliquod illo- matcria et forma : sed non constituunt
rum remanere. Sic autem non sunt, sed ex subjecto et accidentc : et ideo dicit
permanentia et separata sunt. Ergo dis- Aristotelcs quod materia non intelligitur
tinctum csse habentiahis sensibilibus ni- nisi per analogiam ad formam.
hil conferunt utilitatis ad csse istorum. Dua3 autem alise sunt opiniones de Nota
Sic autem separatim existentia nec ad formis 2
. Una quidem Platonis, quod a^foS
scientiam, nec ad esse confcrunt, cuin scilicet omncs aliae forma? sint a datore
cadem sint principia essendi csse et cog- ab extrinseco influxa? matoria? : et hoc
noscendi ipsum : nec ista separala in- dicit Plato sccundum hoc formae sunt
: et
sunt participantibus ea sensibilibus, sicul sicut materiae superlinitee et non intrin-
causa ad esse quae cst causa formalis. secae per esse et intellectum materiae,
Sic tamen fortasse causas esse opinaban- et sicsunt sicut mixtae. Alia autem cst
tur illi qui ponebanl idcas, sicut dicimus Anaxagorae, qui dixit omnes in materia
licri album ex hoc quod miscetur color esse actu, scd latere, et quoad hoc itc-
albus subjecto ab extrinseco adveniens, rum cum materia mixta sunt, et ut in-
sicut cssc mixlum prius est scparatuin : trinsecae naturae per esse et intellectum
et ad lioc facilius intelligendum, oporlct materiae : et quoad hoc Plato et Anaxa-
nos hic anlicipare ea quae posterius in goras unum ponunt, licet causa suae po-
hujus scienliae libro nono probanda sunt. sitionis non una
sit et eadem. Omnia
Dicinius i^itur secundum doctrinam Ari- autem ista orta
ex propositione sunt
stotelis,quod nulla forma mixta est cum quam omnes concesserunt Antiqui, quod

1
Vide VII metaphys. com. 28 et com. 31 in 1
Pro his tribus opinionilms de formis vide
fine commenti. diffuse Averroem XII metapliys. cap. 18.
 LIBKR I METAPHYSICORUM, TRACT. V 101

scilicet ex nihilo nihil tit oinnino : et

ideo cuni forma actu tiat, dicebant opor-

tere praeexistere formarn ex qua fit : et

tunc diverterunt Plato quidem ad dato-

CAPUT IX.
rem et ideas, Anaxagoras autem ad la-
tentiam,et dixerunt formas praeexistentes
esse mixtas rnateriae et Aristoteles videns
:

quae sequuntur, elegit De eontradictione contra Platonem sum-

inconvenientia
ji//i penes ideas secundum quod dicunt
verum dicere, quod sunt in potestate ma-
modo mix- esse exemplaria o/iifixis.
teriae. Dicere igitur praedicto
ta esse cum materia, ratio rnohilis valde
etsubvertibilis est, quam, sicut per an-
tecedentia patet, primus dixit : licet per Dicere vero quod species sunt para-
Tejt. et eom.

hoc motivum ante se causam sic dicendi

digmata sive exemplaria esse, ad quaere-
haberet, et postea in ea successorem ha- quando fecil istum sensibi-
spexit opifex
buit Eudoxum, et alii quidam consense- lem mundum, et quod ista ab exempla-
runt islis : facile namque est colligere
ribus participant existentiam in isto
multaet valde impossibilia ad talem opi- mundo sensibili : et ideo istae formae sunt
nionem destruendam quia jam dictum :
imagines illarum qua' sunt in mundo
est unum inconvenientissimum, quod ex dicit Plato, vaniloquium
archetypo, sicut
forma scilicet et materia non sit unum :

est : et est hoc dicere fabulosas et poe-

et secundum est, quod motus non est ac-
ticas fabulas poemata enim figmentis
:

tus ejus quod est in potentia, sed efti-

talia sub integumentis mentiuntur, vo-
ciens nec motus est
: exitus de potentia
Lentes corruptihili metaphora significare
ad actum, sed est influxus agentis secun- universalitatem virtutis operativae primi
dum formam: et quia materia non est intellectus, qui omnia recte producit ac
subjectum motus proprium, sed est tan- si producit ad exemplar unumquodque.
tum in quantum intluit agens formam :
Dicere autem hoc simpliciter et sine me-
et quia materia non desiderat formam, taphora esse unum, vaniloquium est :

eo quod nihil desiderat aliquid nisiperali- quia ad perfectam rationem agentis non
quid similitudinis quod habet cum ipsa :
requiritur, nisi quod fonnam, quae est
et quod qurelihet forma potest fieri in
prinripium actionis, apud se habeat :

quacumque materia, cum nihil formae hanc autem formain habet agens intelle-
approprietur haec forma huic materiae :
ctus performam quae est scientia sua et :

et quod generatio non est compositi, sed naturaliter agens habel lam. quia ipsa
formae tantum, quia generatio nihil est est forma per quam inest ei agere : et
nisi datio formae a datore : ct quod mate- ideo neutrum agens indigel exemplari
rianon movetur, sed potius in eam quie- extra ad quodinspiciat quando agit. Quae-
tam ingreditur forma et multa talia fa-
:
ramus igilur a Platone qu: ' '
'iis

cile inveniunlur quae vidit Aristoteles, vel operans in tota natura, qt - i

ad
ruin abhorruit istam positionem. Adhuc ideas respiciens ? sine enim omni exem-
autem non est aliquis consuetus modus plari convenit, quod aliquando sit in na-
dici, quo ex speciebus sempiternis fiaiit aliquando non, sed
tura simile illi, et sit
alia ab eis quae sunt sensibilia corrupti- dissimile : tit enim aliquando quod ge-
bilia. Patel igitur omnino ad esse et scien-
neratur simile generanti., aliquando non
tiam rerum inutilem esse idearum posi- igitur etiam existente exemplari, So-
tionem. crate separato, et non existente eo, fit
islr Socrates ex Domonis patris sui, qua-
lis in natura rst istc sensibilis Socrr.tes.
 1112
D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Simihter autem palam est, quando se- Amplius etiamsi dentur existere spe-
cundum Platonem exemplaria nxt.et,
ponantur cies,tamen haec singularia non participa- 34 '

propter communia praedicata

quibus bunt ea, nisi ponatur aliquid movens
uniuntur particularia, erunt tot in
exempla- materia, quod faciat
ria, quot sunt
separata venire in
praedicata communia. quae ista singularia
et hoc jam in superiori
:
sunt praedicata per se, ex quibus scitur el capituloostendimus esse impossibile
syllogizatur ergo etsi ponatur :
Socrates Adhuc autem multa fiunt per artem quae
sempiternus ad quem respiciens
operator sunt aliaa speciebus
fecit istum sensibilem
quia non dubita- :

Socratem, oportet inus quin fonna' artilicialium

concedere quod sint acci-
illius sempiterni Socratis
dentes materiae et ideo scimus talia
sint exemplaria plura
:
non
ergo et species :
habere species quae per se existunt
plures erunt exemplaris et :

Socratis sicut sic domus et. annulus fiunt

sunt hominis praedicata sine speciebus
communia per separatis
se, animal, et substantia, et
: quia horum non dicimus spe-
hujusmodi : cies esse, sicut jam diximus. Igitur cum
ba?cenimsimiliter erunt etc<uTo ? iv6pa)7:o,-,(i)
artificialia imitentur naturam, palam quia
hoc est, per se homo, qui est homo
se- contingit et alia qua? naturalia
paratus sunt, et
: ergo speciei erit alia
species esse, et fieri, propter tales
pnor causas conjun-
ea : quod non dicunt qui ponunt ex-
ctas cum materia, quales et nunc dictae
emplaria esse.
sunt esse in artilicialibus.

Text.euom. Amplius species erunt non

solum
exempla sensibilium, sed etiam
exempla
specierum, sicut genus exemplatum
speciei
est CAPUT X.
et hoc ibi cum illud quod
:
lit ad
ejus exemplar, sit imago,
et non idea,
sive forma, sive species, sicut patet per
praedicta exempla specierum quae ponit De contradictione contra positionem Pla-
Plato, eiunt imagines sicut tonis, (/110(1 numerus idearum
etillae formae est prin-
quaj sunt in materia et hoc cipium.
:
est contra
Platonem dicentem formas formantes,
quae sunt separatae, non esse imagines.'
Amplius quilibet recte opinans opinabi-
Plato autem non solum posuit ideas r«*rf«l
tur inipossibile esse, quod forma
substan- esse formas rerum et principia, sed etiam 3V
tialis qusa est rei quidditas, et id cujus dixit species esse
est illa
numerum, sicut dixi
substantia, secundum, rem
sint
mus superius. Non autem dixit nume- Nota c|U8m
separata substantia enim est esse ejus
:
rum illum qui ingenere est discretae pZT/oZ.
cujus est substantia, et non habel aliud
quantitatis esse principium, sed potius pilm^m.
esseab ipso, ita qUod de subjectis illis Ulum numerum qui est specierum ett&l^
quorum est substantia, impossibile est
remanere aliquod substantialium secun-
idearum. Has enim dixit numeris et
merorum proportionibus junctas consti- sum
nnS^t '

dum esse : quomodo ergo erunt idea? se- tuere res in harmonicis compositionibus
paratim secundum esse, cum sint sub- tam ex parte formae quam ex parte ma-
stantiae rerum ? Et licet hoc absurdum teriae propter quod triplicem dixit esse
:

sit et contra opinionem oninium, tamen

numerum, instrumentalem
m Phsedone sic dicitur, quod species se- redditur
scilicet, quo
ef mensuratur entium discreta
paratae sint causae esse rerum et fieri
quantitas et formalem, quo res
earumdem.
:
quaeli-
bet ponitur in numero et constituifur in
1
Scilicet ipse />
 LIP.ER I METAPHYSICORUM, TRACT. V 103

proportione aumeri : et materialem ,

quae sic proportionata eonstituit substan-
qua? est res sensibiles in proportione tias, esl materia corporum sensibilium,

constitutse. Proeedamus
nunc con- igitur oportet quod el ipsi numeri sint propor-

tra istam positionem, dicentes quaecum- tiones illius materiee.el sinl proportiones

que inconvenientia sequuntur. Nec cura- alterius ad aliud. Omnis enim proportio
mus hic de liis quse dicit Averroes :quia e«1 habitudo unius ad aliud, sicut est

non videntur nobis rssc secundum lilte- proportio partium materiee carnis ad For-

ralem Aristotelis intellectum. Dicamus inaiii carnis. Dico autem parles materiie
igitur, ijuia si numeri quidam formales sicul tol partes terree ad tol aquas, et tot

quem modum aeris ad tot ignis, e1 in complexionatis

sunl ideales species, per
erunt islinumeri causee rerum existen- omnibus et compositis es1 similiter. Dico
linin? Queeramus utrum sint sienl causse autem generaliter, quod hoc dictum esl
sicut si est Callias proportio in numeris
rerum ? quia res ipsee constitutse sunt
parlium ignis, terra?, et aquae, et aeris
alii quidem causati ab illis nurneris, sic-
:

ul si dieainus quod unus numerus eau- tunc oportet etiam quod «&t<5« Sveptoitoi;,

satus ab illis est homo qui est species e1 hocest,per se homosive separatushomo,

esse individuorum , et alius numerus Bive ponatur esse numerus, sive non :

etiam ab illis causatus es1 Socrates indi- tamen oportet quod proportio sit in nu-
alius iterum numerus sub meris quarumdam rerum, qua? aliud sunt
viduus . el

hominis acceptus ipiam nunierus, quae non nisi in propor-

comnmni numero esl

omnibus individuis et tioue constituunt ipsuin : eonstal enim

Callias, et sic de
generibus ac- quod non est simplex, sed est in eo po-
communilms speciebus el

autem dicatur, tentia genus et actus nec ista conve-

ceptis ac individuis. Si
:
sic

tunc quaeramus quid eausalilalis liabent niuut ail invicem in proportione potentiae

illi numeri separati ad istos conceptos ad actum et actus ad potentiam. Sicut

autem existens rerum
proportione
cum materia? Xon enim esl sufliciens in

quae non sunt numerus, noneritillehomo

dilTerentia quam dicunt, quod illi sunt
sempilerni. el isli non, ad hoc quod illi aliquis numerus qui sit praeter res illas

sunt causes, e1 isti causati. Quod enim ex quibus in proportione convenientibus

aliquid sit sempiternum, non confertei constituitur et sic male homo separatus
:

quod sitcausa, preecipue prout causa et numerus esse ponitur a Platone.

principium est forma : sed potius hoc

quod essentialiter constituit ipsum, etsit
de esse ipsius, sicut et in ante habitis di- Amplius numerus dicitur esse idese
si Text.etcom.

ximus seepius. quas ponit Plato, ita quod esse idearum

sil esse eujusdam numeri
facientis ideas,

sicut anima dicituresse numerus seipsum

sive movens, sicut dicit Plato : tunc oportet

Teit. ft eom Si vero dicatur quod proportiones
36.
quod ea quae conveniunt numero com-
rationes numerorum sunt hoc in sensibi-

libus substantiis constitutis, sicut sym- muni, conveniant et formis idearum. Vi-
phonia qucedam proportio numerorum demus autem quod ex multis numeris til
in sonis, ita etiam in harmonia princi- unus per aggregationem, et ex quibus-
piorum constituitur substantia, illud non cumque numeris aggregatis fit unus nu-
lonere esl a veritate : sed secundum hoc, merus: quomodo autem ex quibuscum-
que speciebus pluribus lit una species
?
cum omnis proportio sumatur in aliqua
numerum E1 si forte dical Plato quod non consti-
natura, palam est esse aliquem
sensibilia tuilur numerus ex numeris primis, sed
cujus est ista proportio, e1 ea

constituta quorum sunt istae proportio- ex unis sive unitatibus numeri, eo quod
nes, sunt illa natura : el si illa nalura numerus esi aggregatio unitatum, el ita
 i.i; I). ALB. MAG. ORD. PRiED.

dicat fieri in formis, sicul millenarius concessa intelhgentiae, sicut sunt princi-
eonstituitur ex decies centum, et centum pia per se nota : ergo formae non sunt
ex decies decem, decem ex deciesuno,
et sicut formas numerus constituens. Am-
et recurrit constitutio omnis numeri plius autem cum numerus circa quem
usque ad unitatem qua? primum consti- est aiithmetiea, sit genus discreta? quan-
tuens. Tunc quaeramus quomodo se ha- titatis, qui nullum ens vel formam con-
bent unitates in numero qui formas con- stituit, oportet ad genus aliquod a nu-
stiluit ? Si namque illa? conformes sunt niero formas faciente numerum illum fa-
unius speciei secundum naturam, multa cere, circa quod est arithmetica : illius
sequuntur inconvenientia, quorum prin- enim unitatis nihil constituunt nisi nu-
cipale est, quod ex his quse sunt unius merum et : sic habemus quatuor nume-
speciei et naturse, nihil fit omnino quia : ros unum
: aritbmeticum, qui est deter-
ex homine et asino nihil fit omnino et : minati generis : et unum indeterminati
non est inter ea proportio nisi aequalitatis generis, qui in esse formali constituit
et similitudinis : proportio autem in qua ideas : numerum idearum et
et tertium :

res constituitur, est habitudo diversorum quartum numerum ideatorum constitu-

ad unum secundum aliquam medietatem torum, et haec est derisio : et ideo ideae
arithmeticam, vel geometricam, vel mu- numeri esse non possunt.
sicam. Secundum autem est, quod si
ponamus aliquod fieri in talibus totum
esse ejusdem speciei : et sic omnia essent Adbuc autem secundum ea quae ul- Text. ei com
39
ejus speciei : quia ex eisdem unitatibus timo diximus, numerus qui constituit,
fierent et ejusdem speciei ideae : et ex medius est inter numerum simplicem
ideis ejusdem speciei Berent ejusdem spe- arithmeticum, et ipsas ideas constitutas :

cici ideata sensibilia. Et alia intinita se- omnia autem quae sunt infra aliqua sive
quuntur inconvenientia. media aliquorum secundum naturam sunt
Et si propter hoc dicatur, quodunilahs composita aut ex bis quibus est simplici-
non sunt conformes, sequitur statim quod ter compositio mediorum, et haec sunt
nec eaedem sibi invicem sunt unitates se- qua? maxime illo. Aut
distant in genere
paratae quae constituunt formas : et se- enim sunt ex aliquibus quae sunt princi-
quitur propterhoc, quod nec aliae possunt pia ad ipsa media, licet non sint principia
esseomnes omnibus ad invicem, ita quod et prima simplicia absolute sicut com- :

quaelibet sit alia in specie ab alia. ponuntur media quaedam ex mediis, quae
comparata ad ipsa, sunt extrema, sicut
docuimus in V Physicornm.{ ) Aliter enim 1

n tr.m. Et hoc planum est videre : quia cum non posset dici quare numeri formarum
illae unitates quae formas constituunt essent medii inter formas et praesentia
sunt per naturam ante formas ideales, sensibiliasecundum 1'latonem quia for- :

sicut in esse formali constituentes eas : mae ideales non constituunt res praesen-
ipsae sunt omnino separatae ab omni ma- tes, nisi mediante ratione numeri, quia
teria materiatorum, et sunt impassibiles : ligantur cum sensibilibus : et sicut illi

el tunc quaeramus a quo differunt ab in- nunieri medii sunt inter eas et sensibilia
vicem separatae et sic impassibiles exi- praesentia, ita necesse est numeros qui
stentes unitates ? et non erit etiam fin- conslituunt formas, esse medios inter
gere volenti assignare differentiam. Ta- numeros mathematicos et ideas.
lia enim dicta non rationabilia sunt, sic-
ut constantia per syllogismum, nec sunt

1
V Physic. tex. et com. ';<>, et t.'x. et com. 0.
 LIBER I MKTAPUYSICORUM, TRACT. V 103

n. Amplius secundum luec quae dicta tunc sequilur quod substantiae formales
sunt, unitates qua: sunt in dualitate con- rerum non sunl numeri, sed potius illud
stitutae, ideas habent alias priores se unum quodcumque est illud. Palam au-
unitates dualitatis qusc prior est ea : et tem, quia si universitas rerum est ali-
hoc esl impossibile, cum una unitatuni quid unum et idem, et hoc est princi-
nihil addat super aliam, eo quod utra- piuin onmium formale, oportet quod il-
que ab omnium materia materiata sepa- lud unum mullipliciter dicatur, et non
rata cst, sicut patet per ante dicta. Am- uno modo aliter enim : impossibile est
plius in isto numero medio quaeramus, omnia dicere unum, sicut patet in ipso
quare ille numerus est unum simul col- ente : quia,sicut dicit Porphyrius, si quis
lecturn sive comprebensum ? Dico autem omnia entia vocet, aequivoce nuncupa-
unum, quod simpliciter est unum et :
bit : et ita est de lumine primas causce
hoc est quod forma unum est boc enim :
quod sementem omnium dixit Plato :

non erit assignare, quia discretio non est hoc enim non omnibus uno modo acce-
causa unitatis sinipliciter, cum ipsa sit ptum erit principium.
simpliciter multitudo : et multitudo in eo
quod Jiujusinodi, non est causa unitatis
simpliciter : igitur idea est inulta siin-

pliciter, et non ununi, eo quod ejus cau-

CAPUT XI.
sa est multiludo simpliciter.

Aetnm. De contradictione contra Platonem de

Aiuplius autein ad omnia quae dicta
reductione substantiarum <id princi-
sunt si in numero constituente ideas
pium numerorum.
unitates sunt differentes secundum spc-
ciem et formam, cum illa sint elementa
prima rerum, tunc oportebit eum aliquid
simile dicere, quemadmodum dicunt qui- Nos autem volentes substantias sensi- r"'-,';'"""•
42.

cuinque qualuor dicunt aut duo specie biles corporeas reducere ad principia
differentia. Horum eniin quilibet si plura prima pnememorati numeri secundum
dicit elementa specie differentia : quia Platonicos, tunc ponimus lineae longitu-
non primum elementum esse cor-
dicit tudines constare ex primis contrariis li-

pus quod commune est his qua? ponunt neae, quae sunt productum sive longum,
esse principia : sed dicit ignem et ter- et breve : et hoc dicimus esse ex contra-
ram esse elementa, sive sit eis commu- riis primis quantitatis quae sunt magnum
ne, sive non : et ita dicit Plato unitates et parvum, ut dicit Plato : et planum
difformes esse principia prima, non con- sive superticiem dicemus constare ex
siderando communem eis numerum, sic- primis suis c.ontrariis, quae sunt latum et
ut patet per ante dicta. Et sic aliquando arctum sive strictum, quae etiam sunt
dictum fuit sed nunc dicitur a Platoni-
: magnuni sive parvum in superticie. Cor-

cis, quod unitates quae sunt principia pus vero dicimus componi ex profundo
idearum, sunt similes : el hoc est dicere, sive altOj et humili sive imo. ln uno-

ac diceremus quod quasi uno in forma

si quoque enim genere principia proxima
existente elemento fiant tres, sicut ex ad constituendum res generis illius, pri-

igne, vel aqua quae sunt similium par- ma contraria sunt. Primum autem om-
tiuin secundum formam. Si autem sic nium in genere continui, qua: sunt ut
dicant aliquid unum esse elementuin, et primum subjectum sive materia eoruin

non unitatem absolutam, sed supposi- quae sunt in quantitate, est magnum et

tum et subjectum unuin homogenium : parvum, inter quae esl motus augmenti
 10(1 l>. ALB. MAG. 0I!|). 1'M/ED.
el diminutionis. Secundum igitur IMato- profundi latum esse, profundum esset
nis philosophiatn corpus reducitur cum latum, sed etiam corpus latum quoddam
sua contrarietate ad superficiem con-
el es1 sive superficies, quod impossibile
trarietatem suam sicut ad principium, est.Amplius puncta quae prima continui
et superficies cum sua contrarietate ad simt principia, ex quo sicut ex principio
lineam cum sua contrarietate, et linea exeunt, si omnia continua reducuntur
cum sua contrarietate reducitur ad ma- ad numeros sicut ad prima constituentia.
gnum ol parvum, magnum e1 parviim De hoc enim genere principiorum con-
reducuntur ad prima contraria numeri, tendebal IMato, ac si tota naturalium
qua3 sunt multum
paucum. Magnum et doctrina et existentium universaliter es-
enim diffiniunt.quod componitur ex mul- sel geometrica : sed aliquando vocabat
tis et parvum, quod componitur cx
:
punctum principium matcriale lineos : et
paucis et sic omnia reducimus a<l nu-
:
videns impossibilia qua? sequuntur, sci-
meros sicut ad prima constituentia. licelquod longitudo componitur ex non
longis, et quod rectum recto continua-
retur, et punctum puncto tangeretur, et
T?Jct. et com Attamen
43.
licet hoc ita dicamus secun- punctum consequens sive habitum essct
dum quaeramus ab eis quomodo sic
eos, ad punctum, et multa alia quce in VI
principium se materialiter constituens, Physicorum a nobis determinata sunt 1

habebit aut planum sive superficiem li- mutavit senlentiam et hoc quod est
:

neam quae nullam habet latitudinem? principium Iinece, indivisibiles lineas es-
Aut quomodo habebit soliduin corpus se posuit. Sed non evadit per hoc piaein-
sicut principia sic constituentia lincam el ductam qusestionem, quid sit principium
planum quee nihil habent profunditatis. puncti? et quia si concedamus indivisi-
Aliud eniin genus contrariorum est Ia- biles esse lineas, quod tamen falsum est,
tum et arctum sive strictum et aliud : quffllibet indivisibilium linearum habehit
genus contrariorum profundum sivc al- necessario terminum punctum igitur :

tum, et humile sive imum et non sub- : ex qua ratione numeri linea est numo-
alternatim posita ista, nec reducibilia rus aliquis, ex eadem ratione ctiam pun-
ad se invioem, nec sunt unius motus ctum eril numerus aliquis. Non onim
principia, sicut patet ex his quae in Coelo unitas sola punctum constituit quia sic :

eiMundo determinavimus. Quemadmo- differret constitutum a constituente, hoc

dum ergo numcrus in eis non est sicut est, punctum ab unitate. Oportet igitur
principium., co quod multum et paucuni quod punctum quidam numerus et
sit :

ab his per aliud genus divisum est, cui sic id cui penitus pars non est, numerus
nihil horum subalternatim positum est :
csl. quod absurdissimum osse judicatur
eorum quse sunt suli numero, et
ita niliil ab omnihus. Sic igitur numeri non pos-
super numerum, contingit istis quasi in- sunt csso principia ad qute substantiae re-
ferioribus sub numero constitutis et ita :
rum quantitatom hahentium reducuntur,
non reducitur ad quasi ad numerum nec ipsae quantitalcs continufe ad so invi-
principium aliquod praedictorum. Sednec cem causantur.
est profundi latnm si enim hoc dare- :

tur, tunc oporteret quod esset aliqua su-

perficies.Quando enim alterum de al-
tero de subjecto praedicatur, quaecum-
iil

que praedicantur de praedicato, et de sub-

jecto pradicantur. Si autem genus esset

1
VI Physir. tex. et com. I et infra.
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. V 107

quia non conjunguntur rebus, ita quod

sint esse rerum sensibilium. Nec vide-

mus in tota ista philosophia IMatonis,
i|iiinl species ideales tanganl illam cau-
CAPUT XII.
sam quam dicimus esse unum principio-
rum rein constituentium et facientem
scire eam quae est causa qua? vera est
De contradictione contra Platonem se- rei quidditas, sicul paulo ante diximus.
cundum qi«><l idese dicuntur esse cau-
Sed secundum dicta Platonis mathema-
sse generationis.
tica, sive separata, secundum rem facta
sunt praesentibus in sensu, philosophiam
adjicientibus Platonicis oportere tractare
i. Oninium autem et universaliter omni hujusinodi separata gratia aliorum ab eis
sapientia qiuerente causam de manife- quae sunt separabilia. Cum enim in sen-
stis, eo quod occultum non probatur nisi sibilibus non inveniatur aliquid perma-
per manifestum, nos qui philosophantes nens unum in niultis et de multis exi-
sumus seeunduin Platonis scientiam, stens, ponere ma-
oportere judicabant
praetermisimus haec qua- manifesta sunt thematicas. hoc est, separatas formas
inquirere : eo quod nihil omnino dici- quae immobiles existentes unum essent
mus de causa movente quae est princi- in multis et de multis : et sic facere res

pium transmutationis materiae ad for- esse quae sunt et sunt principium sciendi
main lmne enim, sicut in ante habitis
:
quae sciuntur. Et sic oportebat, ut di-

diximus, in materia esse necesse est. cunt, mathematicas formas tractari pro-
Sed philosophando putantes nos dicere pter sensibilia.
horum quae sensibilia sunt, substantiam
formalem, et opinantes formas quse in
transmutationibus sunt, non posse prin- Araplius autem si rei sequantur con-^e*'- *«»
cipia esse eorum qua? sunt et scientiae, venientiam, magis rationabiliter susci-
dicimus sine magna ratione alias quas- piet aliquis mathematicain esse substan-
dam a sensibilium formis esse separatas tiam illam quae subjecta est ut materia.

substantias. Sed omnino supervacanee (juain formam reruin esse mathemati-

dicimus quomodo illae separatae substan- cam . Materiam enim mathematicam
tiae sint horuni quae smsu demon-
in quam posuit Plato esse magnum el par-
strantur, substantiae formales cum sine : vum. sicul dixiinus in ante habitis, su-

transmutatione nihil sensibilium partici- scipiet aliquis prsedicari communiter de

nare conveniat hujusmodi separatis, sic- materia sensibilium, et ipsam esse sub-
ut in ante liabitis prius diximus. Sic jectum priinae contrarietatis formae et

igitur frustra ponuntur esse ideae sicut materice : hoc cnim convenit dictis Pby-
causae formales sensibilium. Adhuc au- siologorum, qui ponunt raruin et spis-

tein nullam prorsus ex istis positionibus sum, dicentes ea esse primas subjecti

in videmus causam existentem

scientiis materialis dilferentias. Cum enini oinnia

propter quam omnis intellectus rerum contraria quae principia sunt transmuta-
et omnis natura facit, sicut ponil IMato tionis i't motus, reducantur ad privatio-
ideas, propter quas omnis intellectus fa- nem el habilum pcr hoc quod unum est

cit scire res esse intellectus enim non

: superabundantia el alterum defectus, di-
facit scire per separatas eo quod sepa- : crbant Philosophi spissuin esse defe-

ratum secundum esse non est quid et ctum rarum superabundantiam, qui
el

propter quid rerum, et natura non facit ponebanl principia elementa magis for-
esse res hoc quod sunt per separata : malia el illi qui ponebant
:
principium
 108 D. ALIi. MAG. ORD. PILED.
esse materiale, magis dicebant c conver-
so spissum esse abundantiam, et rarum
esse defectum : et buie convenire vide-
tur dictum Platonis quia ex hoc quod
:

magnum seeundum eum quod com-

est
CAPUT XII [.

ponitur ex multis, parvum quod com-

ponitur ex paucis, erit spissum sicut ma-
De contradictione contra Platonem in
gnum, et rarum sicut parvum. Spissum
hoc qnod formas easdem secundum
enim est quod ex multis constantibus
esse separatum el distinctum dicit esse
proprie, et rarum quod ex paucis distan-
in omnibus et in pluribus.
tibus longe et sic ad minus congrega-
:

tione in spissum et segregatione in ra-

rum possit fieri generatio et transmuta-
tio. Et de motu quidem aliquid fit ratio- Quod autem Plato dicit unum esse se- rexi.etctm
nabiliter susceptibile dicit Plato. Siqui- paratum acceptum in multis esse et prae-
dem enim ea quse materialia dicit Plato, dicari de illis, et hoc dicit propter uni-
fuerint molus principia, palam quia spe- versalern et simplicem naturam quse in-
cies quas ponit, moventur. Dico autem venitur in multis et de multis praedicari
moveri, sicut moveri dicunt ea quse per in ratione una, et hoc maxime dicit de
motum accipiuntur, et non sicut illud magis universalibus quse sunt ens et
quod subjicitur motui et hoc multo : unum, improbare illud non est difficile :

magis susceptibile esset quam species namque videtur esse monstrare

facile
dicere mathemalicas nullo modo motus. parum studentibus in philosophia, quod
Si enim species praedieto modo non mo- unum secundum esse acceptum non sit
ventur, unde ergo venerunt in ista gene- omnia. Xam ex suppositione quse per se
rata sensibilia? Non enim erit assignare intellecta concedenda sit, non potest di-
speciem quam non semper habuit, nisi ciquod unum secundum esse distinctum
per motum accipiat eam et si sic non : omnia sunt, sicut dixit Plato sed si :

dicantur venisse in materiam, non pot- quis dicit concedendo, quod omnia sunt
est dici unde venerint : quia per hoc id aliquid demonstratum unum, quod
quod separatae esse et immobiles ponun- habet esse separatum, sicut dicit Plato
tur, tota perscrutatio quse de materia unani ideam entis omnia informare, sicut
proprie est, aufertur et destruitur per unus masculus implet multas fceminas
islam posilionem. Licet ergo etiam ex secundum esse separatus ab eis quod :

parte materialis principii non satis bene non faceret si uni fceminae per materiam
dixerit Plato, tamen susceptibilius et to- esset conjunctus, sicut masculinum et
lerabilius dixit quam ex parte formse foemininum non implet in plantis et :

quam posuit esse separatam secundum ideo masculinum non implet in plantis
esse. nisi unum foemininum. Sic dicenti obji-
ciemus dicentes, quod hoc non potest
esse verum, nisi det illud unum quod in
omnibus existendo idem de omnibus
praedicatur esse universale, sicut genus
quod una ralione praedicatur de omnibus
in quibus est hoc enim esse oportet
:

unde illud quod secundum esse unum est

numero in omnibus et hoc non potest
:

diversa ratione praedicari de eis. Sic au-

tem unuin in omnibus multis esse est
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. V 100

impossibile, sicut patet in quibusdam : divinam, et omnes alias, et habebil sla-

nullam enim unam unius naturae secun- bilire principia et causas tam divinae

dum esse habent rationem ea quae sunt scientiae quam aliarum : ct heec est ab-

omnia nec etiam ea quae in quantitate

:
surditas maxima.
suntpost numeros, ut dicit Plato, longi-
tudines scilicet, et latitudines, et profun-
ditates hujusmodi unius generis habent Adhuc omnino et univcrsalitcr si ali- Texl - «' ">«>.

unam rationem. Probavimus enim jam quis quaerat elementa sive principia quae

pridem hoc in unum genus non reduci, in esse existentium omnium ingrediun-

nec reduci ea ad genus numeri : similiter tur, sicut principia rerum existcntium
autem nec ea quae modo sunt, et ea quee sunt forma et materia, et non dividat

post futura sunt, hujusmodi unius gene- multipliciter dicta ens et unum, quae sunt

ris unam rationem quia sic di-

habent : in inultis, impossibile est invenire, eo

cendo unum et idem actu secundum esse quod nihilper unam rationem et
unum
acceptum et formam reiteraretur in his esse unum sit in omnibus, quin potius
quae secundum substantiam corrumpun- nihil unum secundum esse est in pluri-

tur, quod est impossibile : quia in secun- bus omnibus. Et si considcrentur etiam
do Peri geneseos probatum est quod ca quce ut genera sunt in pluribus, quae
quaecumquc corporalem substantiam lia- sccunduin csse tamen non sunt in eis,
hent rhotam, non reiterantur eadem nu- cum sint eadcm pcr unam coinmuneni
mcro '. Eodem autcm modo ncc illa quae rationcm cxistendi in multis undc in :

aliquam habcnt potentiam ad esse, pos- libro dc Anima quod

diximus
ratio 2
,

sunt hoc modo esse unum eo quod po- : animalis univcrsalis secundum unum-
tentia eorum non est una et uniformis : quodque speciale animal cui inest, altera

ista enim quae sic sunt in omnibus, non est : et si secundum unam communem
possunt aliquae species esse separatae. rationem sumptam penes intentionem
Dictum enim Platonis est, quod species simplicem et absolutam animalis est in

sunt numeri quidam constituti a numeris multis, ista ratio logica est et non physi-

simplicibus : et ista qua? insunt rebus se- ce sumpta. Multo ergo minus unum se-

cundum suum esse, non sunt numeri, cundum esse distinctum et separatum ab
esse ejus cui inest, potest esse in omnibus
necpossunt esse media qua> dicunt esse
infra duo extrema, sensibilia scilicet, ct vel pluribus. Et aliter adhuc in ista po-
sitione est peccatum. Quaerentes enim
numeros idcales. Si enim essent mcdia,
tunc essent mathematica materialia quae secundum dictum modum de rebus phy-
quibus sicut principiis suum esse
dicit Plato esse, et non in omnibus
esse sicis,ex

eadem. Nec etiam possunt corporalia elementatis non convenit accipere causas
esse ista sensibilia : quia tunc, ut dicit, aliquas, ex quilms est facere, aut pati
nec ad esse proiicerent, nec ad scire. phvsica, aut ex quibus causatur corpus
rectum, cujus est facere, aut pati sicut
Oportet igitur quod ista quae in omnibus
:

sunt eadem secundum rem, sint quartum enim dicitur corpus rectum propter mo-
genus entis et sic erit de ipsis quartum
:
tum rectum quem habet. Separata enim
genus scientiae theoricae : quia ncc est secundum esse actionis et passionis et
divinum, nec mathematicum, nec physi- rectorum corporum principia licet enim :

cum et cum illa quae in omnibus sunt

:
causas habent in materia secundum csse
uni- agentes, sicut in omnibus pliysieis dc-
sicut causee primae et proprife cntis
versaliter, erit ista scicntia universalis
ad monstratum est. Si autem quis dicat

de Generatione et Cor- s
Cf. I de Anima, tex. et com. 8.
i ViJe in fine !ib. II

ruptione.
 110 D. ALlt. MAG. ORD. Plt^D.
quod non oportet dividere multipliciter sente idea scimus. Quaeramus igitur,

dictum quod cst in omnibus vel pluribus, cum non liat scicntia in nobis nisi pcr

quia talia principia non dicuntur esse ni- principia, el prrccipue per cssentiales

si solarum suhstantiarum, et illis insunt causas et proprias quae sunt elementa,

p"cr unum modum : tune etiam si hoc quomodo volens discere et scire discet

concedalur, quod tamen verum non est, islas ideas, quas Plato posuit omnium
si aliquis quaerens solius substantiae ele- esse elementa. Palam cnim, quia non est
menta, putet se habere omnium existen- possibile sie dicere, quia sit quaedam
tium elementa, deceptus est : et n<>n est praecognoscens prius : cum tamen omnis
verum si hoc dicat, quia secundum di- scicnlia et omnis doctrina liat ex prae-
versitatem existentium differunt elementa exislenti inlellectiva cognitione opiorum-

rerum qure sunt ingredientia esse ipso- dam, r\ ijuibus sicut ex principiis cogno-

rum. Patet ergo ad esse non proficere sciinus alia de quibus quaerimus el dulii-

hujusmodi unum, quod in omnibus vel tamus : sicul enim geometram discentem
pluribus esse dicitur, et tamen habet esse conclusiones geometricas oportet pr;c-

separatum et distinctum ab esse ipso- scire alia quae sunt principia, quorum
rum. sicut principiorum est scienlia conclusio-
num quam addiseit, et non procognoscat
quaesila de quibus futurus esl disoere nisi
per praesentia praecognita : ita est etiam
in omnibus aliis quae addiscimus. Si au-
CAPUT XIV.
tcm ideae principium sunt sciendi, una-
quseque idearum immediatum ordinem
habebit ad intellectum, sicut immedia-
De contradictionc contru Plalonem in
tum ordinem ad sensum habcnt sensibi-
hoc quod di.rit idcas principium scien-
lia et sicut non accipimus unum sensi-
:

ii;e.
bilium per aliud praeexistens in sensu,
ita non scicmus in intellectu per aliud
praeexistens in intellectu : igitur si ali-

Text. et com Quod autem ad scire idese non confe- qua per ideas omnium est omnium scien-
47.
rant, sic oslendimus. Si enim formae per tia, quae ideae sunt particulares formae
quas scimus quid est vel propter quid est secundum esse separatae motivae intelle-

queelibct rerum, extra animam habent ctus,sicut sensibilia movent sensum.sicut

esse separatum, oportet quod sint sin- aiunt quidam, binc taliler et ex talibus
gulares, et comparatio earum ad intellc- oinnia non praeexistit aliquid cogno-
ctum non est ita quod intellectus abstra- scens : sed omne per seipsum cognoscit,
liat cas a rebus, sed potius sicul compa- et nullum per aliud prius eognitum cog-
ratur ad sensata, ita intellectus compara- noscit.

bilur ad intellecta extra cum entia : un-

de sicut habentes per naturam facultatem
non discimus Text. et oom.
sentiendi videre, scd prae- Cum tamen omnis disciplinaliter cog_ 18.

scntc scnsibili sinc doctrina accipimus noscens, non disciplinalus, nisi per cog-
siiisatum, ita omnino non discimus scire, nila,aut omnia, aut quaedam, quae ma-
sed praesente forma separata scimus. Non xime prima sunt aliorum hoc enini in :

cnim tunc ex multis sensibilibus memo- omni complexorum et incom-

ria, nec ex multis memoriis experimen-
tum, nec cx multis experimentis accep-
tis universale, sed omnino per nihil prius
acceptum doctrina vcl natura statim pra>
disciplina
plexorum tam secundum viam intellectus
quam secundum viam scnsus. In demon-
stratione enim quae est cognitio complexi
secunduni viam inlellcctus, oportet prin-
 LIBKR I METAPHYSICORUM, TRAGT. V 111

cipia preecognoscere, et in diffinitione nulla debel esse dubitatio de una et ea-

pe.r quam scitur incomplexum secundum dein iv, nec diversorum diversa opinio,
viam intellectus, oportel praescire e1 esse sed de omnibus una uinnium perfeotae
aata ea ex quibus est diffinitio. Similiter scientiae conceptio. Amplius autem ea
autem et in liis quae sciuntur per indu- scibiliaquorum est sensus aliquis, sicut
ctionem quae est cx prioribus secundum colorura, quomodo potest illa cognosoere
viam sensus. Scd si dicat Plato, quod ea nou liabcns illum sensum ? cum iu pus-
qua3 sunt principia sciendi omnem rem, terioribus Analyticis ostendimus quod
non aocipiuntur ab intellectu, sed suntin omnis nostra cognitio oritur ex sensu ct :

nobis connaturalia nobis existentia : e1 tamen si verum dicunt Platonici, hoc

tunc cuin ilhi sint quid est el propter oportet accidere. Si enim illae quas di-
quid est res quaelibet connaturalis, eril xciunt idcas, sunl onmium elementa et
scientia quid et propter quid est quaelibet immediata principia et quidpropter et
res : et sic potissima omnium scientia- quidunmium ilircnlia el cxistentia,quem-

rum connaturalis cst nobis. Connaturalia admodum coinposit33 voces syllabarum

cnini naturam non derelinquunt. et dictionum sunt cx propriis eleinentis,
et Ikcc sunt apud nos coimaturalitei', oa>

cus natus et oninino nullum sensuin ba-

Mirum ergo est quomodo alicujus rei benSj per ideascolorum demonstrabit de
49.

ohliviseimur, aut aliquid nos latet, cum coloribus,quod absurdum patet esse
connaturaliter in nobis habeamus potis- omnibus. Ex omnibus igitur inductis, est
siniiiin omnium scientiarum de qualibct manifestum quod ideas naturaliter nihil

rerum : tjure cnim connaturaliter haben- ad scire pruliciunt.

tur et perfecta per naturalem habitum,
magis habentur facultate el usu quam ea
qua? acquiruntur doctrina vel assuetudi-
ne. Amplius bis suppositis, quomodo CAPUT XV.
cognitionem aliquam potest suscipere
aliquis ? hoc enim non potesl videre,
quia manifestum habel apud se ex tali-
Et est digressio deelarans positionem
l»us formis ex quibus es1 res quaelibet, et
Platonis, ul melius iiitrlliijatur con-
quoinodo est ex illis : et hoc cst cogno-
tradictio contra ipsum.
scere perfecte et de nullo dubitare. Quod
falsum sit, patet : quia videmus multas
dubitaliones et opinioncs diversas esse
de multis rebus. Ambigil enim aliquis de \d intelligentiam autem eorum qua?
rebus quemadmodum et circa quasdam dicta sunt, interponere nos oportet quae-
syllabas ambigunt grammatici cum : dam de opinione Platonis. Quia igitur

enim syllaba sit comprehensio litterarum, superius diximus qualiterDeus opifex

quidiim opinantur a quae una cst littefa etpater deoruni scmcntem deorum facit,
Graeca, elemento composito venire in et diis filiis tiadit, et illi ad par exse-
compositioncin syllaboe, et dicunt com- quuntur. Dicebat Plato primas rerum
poni cx s et e : vel sccundum lioc nomen formas, quae verae formae dicuntur, esse
litterae exsy in a, sicut grammatici no- luinina intclligcnliaruni <jua? a nullo
stri dicunt,et essc duplicem consonantem formanlur, omnia formant alia,
sed
ex s et e. Alii vero dicunl alium esse quamvis quibusdam virtutibus materia-
simplicem sonum, qui nullis sil cognita- libus dcterminentur el approprientur ma-
rum in aliis litterarum. Si enim, ut di- teriaa tamen quidquid ill.c virtutes for-
:

cunt Piatonici, omnia perfecte scimus, mativae virtutis habent, ab istis esl : et
 112 D. ALli. MAG. ORD. VRMY).

sicconferunt ista' virtutibus materiae de- sicut lux corporalis est hypostasis colo-

terminantibus eas et ab eis nibil acci- rum :hoc enim nullo modo de-
per
piunt : et hoc est quod in libro de Causis pendent ad materiam. Sic igitur sepa-
dicitur, quod omnis intelligentia est ratum esse formae habens per hyposta-
plena formis : verumtamen ex intelii- sim suam quae in esse formali substan-
gentiis est quse babet formas magis tificat eam, babet quod principium est

universales, et quaedam qua? habet for- et scientiae, sicut patet per ante dicta.
mas minus universales : quoniam quo Quia autem anima intellectualis sacra-
illud lumen fuerit intelligentise superio- mentum est luminis intelligentiae, habet
ris, eo erit magis universalis virtutis, forma per lumen quod est in ipsa quasi
et plura informans, et virtutem prseba- hypostasis cognitionem ad intellectum,
bens in se inferiorum, ita tamen quod qui est imago intelligentiae, cujus lumi-
formae non distinguuntur ab essen-
illee ne est hypostasis formarum omnium,
tiali lumine intelligentiae, et non sunt et sic connaturales animae Plato posuit
concepta quaedam variata secundum res ideas intellectui nostro, et studium nihil
quarum sunt formae, sed potius lumen aliud esse dixit, nisi quod anima abs-
formans, sicut diximus animam se ha- trahendo a sensibilibus quibus intendit,
bere ad formas membrorum quas facit, hoc lumen inveniet in seipsa, et non
et lucem se habere ad formas colorum. abstrahat ista a sensibilibus rebus, sed
Quaiiier Propter hoc dicebat Plato, quod res sen- potius quod seipsam a sensibilibus qui-
Plalonistes-
'
/ .

timonio for- sibiles

mee nobilio-
rinoioaunt paratis
.

quam
...
sunt nobuius in suis tormis se-
m seipsis et numens :
bus intendit, avertat, et lumina verita-
tum omnium in seipsa inveniat. Quia
in separaiis .

idcis quam quia in seipsis sunt por casum et obtc- tanien haeclumina sunt imagines pri-
ir sci sis.
1 1

nebrationem lucis intelligentiae : in lu- mae lucis, formse rerum sensibilium sunt
mine autem intelligenliarum sunt lux imagines formarum sic separatarum.
quae est ratio conformativa formae eo-
rum quffi formas attingunt : et dicebat

quod principium cognitionis est forma Bene autem oportebat in acquisitione

x
Adqnids
.
dium esti
prout lumen est, et non prout obruitur scientiaelumina formarum separatarum
1
cessariui
secundui
materia et occumbit, quod forma per determinari ad formas rerum per scn- Piatonen

hoc quod est separata, est principium sum acccptas, et sic iieri propriam unius-
cognitionis, et non pcr hoc quod est cujusque cognitionem : quia dicebat Pla-
conjuncta cum materia. Nec tamen to quod intellectus universalia rctinet,
intendebat, quod simpliciter esse habe- et singularia perdit, et sic cognitionem
ret separatum secundum rem in natura omnium esse apud nos, et tamen stu-
existentem particulariter, sed intendebat dio indigere propter baec duo, scilicet ut
esse formae in eo quod forma est hoc : intellectus se in se convertens ct a sen-
enim esse form.33 eo verius est, quo sibilibus abstrahens, lumina formarum
magis separ^ta forma est esse autem : apud se inveniat : ct ut lumina illa ad
formae non habet forma, nec a materia, formam rerum determinata propriam rei

nec in materia per sc, ita quod non cognitionem perficiant modo : et hoc
habeat ipsum extra materiam. Si enim intclligendo Platonem, non multum de-
non haberct nisi in materia, non esset viavit a vero : quia etiam Aristoteles
aliqua forma, nisi esset virtus in mate- non multum diversa dicitur ab hoc in-
ria, quod falsum est nec esset aliqua : tellectu. Secundum dicta igitur omnis
forma, nisi esset virtus materialiter ope- contemplationis nostrae finis est, quod
rans, quae omnia falsa sunt. Sed forma anima hypostasim formarum omnium,
habet esse formae in eo quod separa- quae est lumen intelligentiae purum ab
tum lumen est hypostasis formarum : omni eo quod materiale est vel virtutis
 LIBER I METAPHYSICORUM, TRACT. V 113

materiae, inveniat quia tunc recte in-

:

venit seipsam prout ipsa est solus et

purus intellectus sine continuo et tem-

pore. CAPUT XVI.
De his autemlocuti sumus in epistola

nostra de Natura intellectualis animat

et contemplatione, e1 perfectius de boc

Quodnon sunt inventae ab Antiquis nisi
in ultinio scientiffl
trademus notitiam quatuor causse cxtra superius dictas.
hujus. Aristoteles autem ivit contra
illa non in hoc quod sie formas a pri-
mis luminibus intelligentiarum dixit de-
Quoniam ergo omnes dictas a nobis Text.etam.
rivari, sed putius in hoc quod ist <- non
datore in secundo Physicorum causas omnes
ex materia educi dicebat, sed a

quia sic Philosophi prseinducti nisi sunt qiiaere-

formarum extrinsecus dari :

quia extra has nullam penilus ex

non esset motus, sicut superius osten- iv. et

dimus. Ivit etiam contra ista in hoc quod dictis eorum habemus dicere novam cau-

Plato in multis sam, palam est et nunc el ex superius

unum secundum esse
-
non multipliciter dictum : dictis a noliis. Sed licet nisi siat ili'
esse dixit, et
nullam extra eas, tamen ob-
volebat enim Plato quod unitas formae iv istas et

esset ab unitate luminis quod est

hy- scure, et inudo quodam objcum omnes
autem dicebat, istaa causae prius dictae sunt quia etiam
postasis ejus. Aristoteles
:

quod lumen hoc sit quicum-

tiualein apposuit Socrates, licel
et verum est, licet

hypostasis formarum, tamen determi- que efflcientem. Cum enim omnis efli-
naturalia ciens ad finem moveat delerminatum,
nantia lumen illud sunt esse
quantum est forma rei illius : implicite etiam et obscure dixit causam
formae in
esse lumi- tinalem modo ergo quodam omnes ab
et ideo materia participatur
:

formatis, sicut et lux eis dictse sunt, modo autem alio nulla-
nis in formis et
esse accipit tenus secundum veritatem sunt dictte.
corporalis multipliciter 111

coloribus diversis : et quia sicut resolu-

tio colorum est ad hyposlasim unieain

lucis coloris, ita dicebat Plato quod re- Primi enim temporis philosopliia visa uxtMcom.
est ad hypo>tasiin uni- esl ut infans adhuc balbutiens de om-
solutio forma>
et ideo aliquando nihus his cauis, velut adhuc nova exi-
cam primae lucis :

stens circa principia qua? qu33sivit, et

objicit eum Aristoteles,
contra ac si di-

qu;e per praecipue circa primum entisprincipium,

cat omnium esse unam ideam
unicum esse sit in omnihus eadem : et quod homini cognoscere est difficile :

homo phi- boc autem patet ex hoc, quia etiam Em-

ion perfici- sc i as q U od non perficitur 111

pedocles ante nos diu os dixit inesse

JnP.osophia losophia nisi ex scientia duarum philo-
lsl SC
Platonis. Ex rationequa? est forma dans esse et ra-
"u i rum S ophiarum Aristotelis el

facile possunt m- tionem hoc autem quod dixit, es1 ip-

:

im Ansvo- ] us in-itur praeinducta

l
elis et Pla- n , „,,nm
Platonis, quam
. •
sumformale principium, quod erat esse,
tonis. telligi, tam ex parte
suhstantia formalis rei qu;elihet est
Hasc igitur et
etiam ex parte Aristotelis.
id quod est. Sicut autem dixit ens se-
dicta sufficiant.
cundum id quod est inesse rationis, si-

iniliter necessarium est carnem sic dicere

inesse rationi et alioruni singula, quee

dislinctuin habent essr in natura : aut

enim omnia sic sunt a forma boc ipiod

sunt, aut nihil eorum suum esse hahet

8
 114 I). ALH. MA(i. OHl). PR/ED.
a forma : propter hoc
enim princi- libel imperfectum, actu sit agens perfe-
pium formale caro et os est hoc quod
et cluin, e1 ab hacveritate compulsi posue-
est et aliorum unumquodque, et non verunt causam moventem et agentem. Per
propter materiam in qua noa distin- hocautem quodest imperfectus actus, erit
guuntur ab invicem hanc autein ma-
: actus exislentis in potentia, quod est
teriam Empedocles dixit esse ignem et subjecta materia : et per hanc necessi-
terram et aerem et aquam, sieut patet talem posuerunt materiam. Per hoc au-
«x dictis in opinione Empedoclis. Sed tem quod cst continue fluens actus se-
ista sic dixit esse de necessitate duo cuudum ipsum esse ipsius molus, quod
principia sine quibus non est res, quod non competit nisi forma3, posuerunt for-
alium ante se dicentem hoe causam ha- mam. Per autem quod ad finem
lioc
huit dicendi, manifesta vero et propria lluil intentum ah efficiente, causam fina-

determinatione secunduin naturam rei lem esse posuerunt. Nec plura sunt in
non dixit : de talibus autein quid et motu, et ideo veritas compulit cattsas
qualiter dixerit quilibet, dictum est a quatuor qu», dictae sunt quasrere, et
nobis in praecedentibus. Causa autem nullam eis qua3 dicla3 sunt, potuisse in-
quod non nisi quatuor dicere putave- venire. Qurecumque vero de bis causis
runt, est quia quaerentes principium et principiis dubitaverunt, recapitulabi-
entis sicul fecit Empedocles, non nisi nuis iterum <le causis intendentes se-
duo intrinseca elementa invenerunl, sci- cundum illas duhitationes, utrum scili-
licet formam quae esse confert et id cct finitas sunt vel infinitae, el utrum
cui confert quod est subjecta materia : sunt prima3 et ullimaa in eis vel non, et
consideranles autem principia motus et quero ordinem habeant primaa ad se-
fleri,omnia ista quatuor ipso motu ex- quentrs, ei de aliis hujusmodi quaeremtrs
traxerunt. Molus est actus imperfeclus : in sequenti libro : forsitan enini in tali-
ct cum sit actus, et actus tluens et non bus causarum demonstrationibus aliquid
permanens, et omne quod tluit, aliquan- inyestigahimus utile ad dcterminandas
do erit in termino fluxus. Per hoc igitur dubilationes posterioreSj quas in tertio
quodestactus,videruntquodnonestagen- hujus scientisa libro disponemus.
tis nisi in actu existentis cuni autem quod-
:
 LIBER II

METAPHYSIGORUM.

TRACTATUS UNICUS
DE SCIENTIA VERITATIS, ET QUOMODO CONSIDEKATIO DE VERI-
TATE UNO MODO EST FAGILIS, ALIO MODO DIFFICILIS.

sciendas dubitationes nos oportet uti

causis : quia aliter conclusiones quas

conclusimus ex causis, non erunt firmae
et stabilite. Quia autem scientia verita-
CAPUT I.
tis est quam per causas accipimus, ideo
oportet nos primo determinare de scien-
tia veritatis : hoc enim potissimum fa-
De comparatione intellectus, quomodo se
ciendum nobis hic putamus, eo qiiod vc-
kabet ad res cognoscendas.
ritas istius scientise causa est veritatis in

omnibus, sicut posterhis ostendemus.

Cum aulem habitum sit quod causse

sunt quatuor, non possunl esse plures
et Dicimus enim, quod theoria sive con- Tezi.etcom.

species causarum, causa autem est me- templatio sive consideratio de veritate
dium per quod scimus omne quod vere existens, uno modo est difficilis, alio
scimus, ncc causa faciatscire nisi sccun- modo facilis. Hoc autem probabitur per
dum quod est finita numero specierum, signum ex parle sui effectus sumptum.
et secundum quod causa in ante habitis Signum autem i'lud cst, quod nullus
accipiendo, quamvis post oportet nos Philosophorum digne, prout ipsa res

ostendere finitas esse causas, antequam exigit, unquam potuit acquirere inven-

progrediamur ad solvendas qu^estiones tione, vel doctrina, vel dpctrina el inven-

et dubitationes posteriores, in quibus ad tione simul : hoc enim signum est quod
116 D. ALB. MAG. OHl). PILED.

aliquo modo esl difficile. Quod autem liis non est aliqui errans et ignorans 0111-

alio modo sit facilis, signum esl quod nino, praecipue tamen hoc est in commu-
nullus omnium eorum qui considerave- nissimis et primis quee in hac scientia

runt in ea, omnino et universaliter fefel- considerantur : quamvis enim quidam

lil, ita quod niliil veritatis participaret Beracliti sequacium contradictoria simul
in oa : sed unusquisque aliquid ilixit de esse vera dixerunt, et noniinum signifi-
natura cjus, licel balbutiendo id dixeril cationem non osse- finitam, tanien hoc
tamen ab ipsa manifesta veritate com- nec ad idein nunc temporiSj sed sub for-

pulsus aliquid veritatis nisus est dicere. nia retuleiunt, et propter subjectam re-

Ulteriusautem ad hoc signum quod se- rum transmutationem quam sensibilibus

cundum unuin aliquem in ea consideran- in esse videbant, dixerunt nihil vere de re-
tem aul nihil aut parum valde convenit busposse enuntiari. Et sic patet, quod ab
immittere de veritate ipsi sapientiae. Di- his quae prae foribus sunt, non in toto de-

co autem nihil propter modum, et /»/- liquerunt vel deviaverunt. Hoc igilur mo-
rum quod dixit modo
propter dietum : do quo pra> foribus est ipsa veritas, faci-

enini aperto nullus Antiquorum id dixit. lis Sed in hoc quod non
esse signiticatur.
Dixit tamen quilibet intendendo et co- posse eam haberepro toto vel pro parte,
nando aliquid dicere principiorum, et vocabulis quantitatis ostenditur, quodest
parum circa hoc quod dixit quod alio- diflicile : et ideo in superiori diximus li-

ruin dictis conjungibile et commiscibile bro, quod ista sapientia est de his quae
fuit ad sapientia- sacramentum et aug- difficile est homini cognoscere, et quod
mentum. Signum vero ulterius facilita- possessio ejus est non humana, sed divi-
tis est, quod ex omnium considerantium na, et quod tamen non in toto effugit ho-
in veritate dictis simul coarticulatis fit minem, quia omnis homo naturaliter
aliqua vocabulis sapientiae mensura quan- scire desiderat ipsam, et nonest inane de-

titatis. Dico autem ex dictis simul roar- siderium. Et haec omnia in praehabitis
ticulatis : quia, sicut in ante habito libro sunt ostensa. Sed in his attendendum est
diximus, Antiqui dicta sua non articula- quod in Alarba sua dixit Ptolem;eus :

verunt. >'os auteni el articulabimus qua? <(Si aliqua scientia secundum aliquid ullra

balbutientes dixerunt et coadminiculabi- nosse nostrum exaltata est, et secundum

mur in unuin, quce sparsa et non con- aliquid eomprehensibilis est a nobis, om-
gregala dixerunt : nec ex his coarticula- nino et penitus stultissimus est, qui pro-

tis proficiens fieret sapientiae mensura, pter desperationem ejus quod supra no-
nisi, sicut diximus, ab ipsa veritate quae strum nosse et posse est, comprehendeic
ultro se eis otferebat, compulsi mul- negligit et illud quod de ipsa noscibile
ta vera dixissent. IIujus autem simile sit. Sic enim et omnia scibilia posset
est, quod in proverbio vulgari solemus negligere quia in humanis inventioni-
:

dicere. In foribus quis delinquit ? inten- busnihil exomniparte beatum est «. » Sic
dentes quod in eo quod coram et pra? igitur et in sapientia illis quae prae fori-

foribus est, non est qui in toto deviet et bussunt, primum insistentes, quantum
in toto averti possit, eoquod tolum iin- possumus, nitemur etiam ad ea quae ma-
pingit seipsum, quod omnino corain et gis remota ad cognoscendum.
prae foiibus esse probatur. Sic enim in
omnibus qu;e considerantur, sunt qu;e-
dam prima principia coram et prae fori-
bus, per quae aditus est ad alia : et in

1
Pro hac aurea Ptolemaei sentenlia vide et com. '('•

etiam in simili Averroeni XII Metaphys. tex.

 LIBER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 117

ctum et sic fit obscurum, non estnon

est ha?c obscuritas in ipso, sed in lip-

pitudine el imperfectione cognosce-ntis in-

CAPUT II.
tellectus quem prarvenit : et haec satis in

ante habitis ostensa sunt. Patet igitur, vespertiiio''

quod sicut oculi nocticoracis et noctua? merT" dlei '"e

a
sive vespertilionis ad lucem diei sive solis
fn°efiectus
/)/• causa difficultatis </ facilitatis in
se habent, sicet intellectus animsenostraj
a£™* d n °f'
theoria veritatis.
se habel ad ea quee natura sua omniurn S^ ^onin um
8

cognitio scibilium sunt manifestissiina. n

Hoc autem sic probatur : lux solis sive

fat.etcom. Difficuitate autem
secundum causam diei tripliciter se ostendit,scilicet in sole,
facientem eam existente secundum duos in sereno et claro aere, et immixta tene-
modos, scilicet rebus cognoscendis, qua? bris, sicut in crepusculo vel diluculo.

aliquando sunt causa difficultatis, et ex Et in rola quidem solis non aspicitur

dispositionecognoscentis, quaeetiam non- nisi a visu valde coadunato et forti,

nunquam est causa difficultatis cogno- sicut aquila? oculuin solcm videre dicunt,
scendi, lioc in theoria sapientiae non in cujus lainen oculos si diu aspiciant solem,
rebus cognosccndis est causa difficultatis, splendor solis vincit el excellit. In sereno
sed in nobis cognoscentibus causa hujus autem diei et aeris multi vident oculi
difficultatis existit. Iloc autem, ut melius lumen solis et claie non offensi, omnes
attendendum est, quod non
intclligatur, scilicel babenles pupillam mundam et

potest idem esse causa oppositorum per spirilum pleiium et fortem qui vocatur
se loquendo igitur idem non erit causa
: clarus s[tiiitus. Immixtum autem lumen
difticultatis ct facilitatis in theoria sa- tenebris videnl oculi debiles, spiritum
pientia? : non autem sunt iu ipsa nisi obscurum visivum habentes et pupillam
duo, theorans videlicet, et res theorata : humoris non coadunatam. Est autem iis ^ggA"
habitum autem est, quod ipsa res est pra? proportionatum triplex intelligibile et

foribus est enim

: res in sapicntia consi- triplex intellectus : esl cnim intelligibile

derala prse foribus, el via ad omne scire sicut lumen solis in sole, et hoc est tri-

et principia perquse cst scire stabilienda : plex sicut lunien solis in sole est triplex.
igitur facilitatis est causa res theorata, et Esl enimlumen solis insolesoli incorpo-
difficultatis causaest intheorante. Exem- ratum, ct luinen solis a sole existens, sed
plum autem horum qua? dicuntur. habe- in sole dictum, eo quod fulgor ejus est
tur cx liis qua? diximus in primi libri in solis claritate, nulla parte per aliud
} prooemiis : quoniam quando res ipsa iin- aliquidtemperamentumvelparumhabens
niixla potentiae qua? nullius scibilis cog- temperamenti et est lumen solis asole
:

noscendi principium esse potest, cum procedens, temporale quidem, sed non
et ipsa non cognoscatur nisi per analo- adhue temperatum. Primum estsolis na-
secundum estsolis character et for-
^^!
$™™«
ia
irium ad formam, illa est causa difficul- tura,
latis cognoscendi ex seipsa, sicul multa ma, tertium illuminationis ex parte illu-
difficulter causatur physica. Quando au- minatorum prima formalis causa et sic :

tem res ipsa ut primum principium peni- tri[)lex est cognoscibile primum ct divi-

tus est, nihil habens potentia? obumbran- num : et primum quidem est lux prima?

tis, tuncsi lioc difficulter cognoscitur, erit causa? in seipsa, et secundum cst lux pri-

causa diflicultatis non in re cognoscenda, nia? causa? ab ipsa procedens in fulgoris

dispositione cognoscentis licet sua? lucis vigore intelligi-ntia, et tertiuiu

sed in :

enini quod simpliciter primum est et est lux procedensab ipsa in prima rerum
causa omnium, sit praeveniens intelle- entitate et substantia antequam contra-
 118 I). ALI?. MAC. ORD. PR/Ef).

hatur determinatione quantitatis et con- materiae cui in parte illa plurimum per-
Sicut miscetur. Triplex autem intellectus, di- Tripiex es I

trarietatis ad imaginata et sensata. .

intellectus.
honn-
i

enim in prsshabitis diximua,lux causse pri- vinus, et intelligentui' srjiaratae, et

mae omnium formarum es1 bypostasis, nis intellectus. Est autem divinus om-
formas prsehabens, el lias simpliciter et nium horum eausa per seipsum : et ideo

immaterialiter habens, et virtutis exi- iste simpliciter et universaliter omnia

mia? omnibus conferens formationem, praihabendo intelligit, et nunquam oc-

el a nullo aliquid recipiens : el isti cumbitj et esl sicul lumen solis in rota

sunt modi primi intelligibilis, quod lu- solis, quod omnium luminum est causa
ci solis comparatur quod cst causa diei. et universaliter praehabet ea. Intellectus

Intelligibile autem seeundum est sicut autemintelligenlia' scparatuspaiticipando

lumen solis in sereno aere, et hoc est lumen jirimaB causae quaa universaliter

sicut intelligibile inathematieuin cum praehabet omnia, intelligit omnia per

imeiiigibiie matcria sensibili inquieta et obscura non lumcn quod est causa omnium : et hoc
malhemati- . . ,.»„ . .

cumtripiex. conccptum, sed secundum diHmitionem exsequitur qua?libet intelligentiarum per

ab ea separatum, stantia et linna hahens .
motiim sui orhis : et hoc modo desiderat
theoremata circa imaginatis oonceptum, ipsum. Kt ideo isti duo intellectus a lu-
sieut lumen solis a sole in aerem trans- minc ineipiuiit, et tenebris nunquam pef-
fusum, et hoc etiam triplex quoniam :
miscentur : lumen formoa qua3
quia licet

id quod serenissimum in eo est, illud est ab ipsis est, occumhat ettenebris permis-
quod absolutum et simplex in seipso exi- ceatur, hoc accidit lumini non secundum

stens ab omnibus aliis separatum, et hoc quod ex ipsis est, sed secundum quod
est theorema arihmeticum et illud quod :
esse liabet in continuo et contrarietate

minus serenum est in eo.estillud i|uod ex quffi tempus metitur. Intellectus autem

additione se habet ad istud, sieut theore- humanus, eo quod est animse intellectus,
ma geomctricum, ut in ante habitis dixi- qua3 imaginatione distcnditur et sensu
mus:etid quodmagis trahitur ad declina- patitur et alteratur, conjunctus est ima-
tionem, est illud quod utroque istorum in- ginationi et sensui : et ideo incipit ah eo
digel in demonstrationihus : et in altera luniine quod permixtum tenehris, et
est

parte sui conjungitur etiam rationibus <per separationem apud sefactam tandem
physicis, et theorema astronomi-
hoc est venit in intelligibile sincerum, propter
cum. Tertium autem lumen contempla- quod est sicut visus nocticoracis in ince-

tionis esf quod est sicut lumen tenebria ptione sua. Sed quia pra?cxistentium co-
permixtum et aeri inquieto non sereno : gnitio multum confortat lumen ipsius,
et hsec est theoria physica concepta cum per studium facit, quod visus noctuas non
materia, continuo, et tempore, sicut sa?- habet : venit enim ab intellectu ohscuro
pe diximus, et occumbit ab intellectu in ad lumen sincerum, et a lumine sinccro
opiniones, sensum digniorem habens coadunalo visu venit ad lumen primum,
quam rationem : et habet etiam tres et per gradus ascendens tandem accipit

gradus, ct aeceptum inuniversali est ma- ipsum in fonte luminis sicut aquila con-
gis certum, et habens viam demonstra- tuetur lumen in rota solis : et hasc est
tionis, sicut lnatet in Physicis : et est ac- sumina felicitas ct in eo finitur deside-
:

Inle!ligil,ile ,
'' . . ..
i;um contum
r in mobuiad situm matris mclina- rium quoties homines natura scire dcsi-
triplex.
i i
tum et minus mixtum, nitcns modo de- derant htec enim contemplabilia sunt
:

monstrationi et modo rationi, sicut in natura? manifestissinia : quia per se

Ccelo e/ Mundo acceptum in

patuit : et manifesta existentia, omnibus aliis cau-
co quod mobile csl ad formam, nitens sa sunt manifestationis.

simul rationi H opinioni, et ibi lnultum

est permixtum tenehris propterpotentiam
 LIBER II METAPHYSICOKUM, TRACT. UNIC. 119

res dederunl opiniones quas ot nos acce-

pimus sed et primi fiierunt his causa
:

dicendi et studendi, el ideo utriquelau-

dabiles et gratiis extollendi : propter
CAPUT 111.
quod et primitus hujusmodi viri laudabi-
lihus studiis operam dantes, a quibus
oneribus et ufbanitatibus absoluti sunt
Quod ijrates omnibus referendse sunt,
liberas accipientcs possessiones , nulla
qui in tanta difficuttate ad oeritatem
necessitate familiaris rei retracti, sapien-
conatisunt.
tiam invenirent et scriberent in otio et

animum nullis necessitatibus ad exteriora

retractum ad interiora colligerent : et
ct. et com Non solum autem justum est his ro- intellectum, ut ita dieam, iutus legerent
2.
ferre grates Philosophis, quoruni aliquis ei invenirent in lumine soli intellectui
in veris opinionihus communicat, sed connaturali : et de his quidem in praece-
etiam illis qui de veritate aliquid superfi- dentjbus dictum est, sed adhuc in se-
cialiter enuntiaverunl : ideo enim quia quentibus determinabitur . Patet igitur
difficultatis causa in natura plantata est, qualiter theoria veritatis sic quidem fa-
excusandi sunt de balbutione, et grates cilis est, sic autrm difticilis.

eis referendae de studii labore : cum pri-

mi viam aliis fecerunt, et in hpc pro
certo aliquid sunt cooperati,non con- e1

nexuerunt nobiscum. Remansit enim ve-

CAPUT IV
ritas in via quam fecerunt et possibilita-
tem ostemlerunl perveniendi quamvis ,

errarent in nmltis sic enim pra?instru-

:

Q/i.v sil scientia veritatis, et quod a ve-

xerunt el praeparaverunt, ut ab inventis
rissimo causatur omnis veritas.
ab eis proficeretur in philosophia. Et hoc
quidem videre possumus in scientia par-
ticulari quam Timotheus optime consi-
derans perfccit, qui si non fuisset, mul- Quod autem sola philosophia veritatis Ten.etcom.
tara ct multimodam melodiam secumlum scientia vocetur, recte habet rationem.
novem musarum causas in voce, tidibus, Rx his enim quae in priori ante hunc li-

et listulis, et non haberemus

cymbalis : brum determinata sunt, manifestum est,
et si primus qui prius viam dedit, non quod theoricae sive contemplathve sive
fuisset, Timotheus excitatus ad studium speculativae scientia> veritas est fmis :

in musicis non fuisset, et Phrynis causa autem sive operatme scientiae

practicse
fuit meritorum studiorum Timotheo. Ita socundum suum nomen finis esl opus :

Pythagoras causa fuit Timotheo, et Ti- quamvis enim practica? intendant ali-
motheus Ptolomreo, et hic Boetio, ot quando quomodo se habet opus secun-
Roetius mullis aliis. Et eodem modo de dum motus eflicientis et materiffl sicut
enunlianfiljus veritatem in theoria veri- architectonicas faciunt, sicut superius et
tatis. A quibusdam enim primis et lau- jn II Physicorum '
detcrminaviinus, ta-
dabilibus viris quasdam accepimus opi- men non considerant causam secundum
niones dubias et dobiles eo quod illi : se pront principium esl e9se < I scientiae

victoratis oculis ininitioviam panderunt, in causato : sed practici omnes speculan-

et praeterea alii meliores el acceptabilio-^ tur causam relatam ad aliquid asua sive

II Physic. tex. et com. "2i r{ 25.

 120 1). ALIL MA(1. ORI). PILEP.

utilitatis prout nunc et non semper sim- unumquodque sicut se hahet ad esse, ita

pliciter : et ad hoc utilis est, sicut qui se habet ad veritatem. Cum igitur haec
facit serram, considerat ferrum, eo quod scientia quae est de ente secundum quod
de lana incidens serra fleri non potest est ens, se haheat ad principia esse prima,
utiliter : et considerat formam in figura non cuidam, et alii non, nec quandoque,
dentium, quia nisi dentata sit, non inci- ct quandoque non, nec aliqua sit anlr

dit per minutias : et hoc modo nauta te- eam, et hoc modo nulla particularium
monis eonsiderat speciem et formam ad scienliarum se haheat ad esse et verita-

usum gubernationis. Omnis igitur pra- tem : sed unaqupeque particularium con-
cticorum speculatio non est ut sciamuSj cujusdam et cujusdam
siderat priucipia

sed ut agamus aliquid utiliter et ut nunc. non et qua- quandoque sunt principia,
:

In speculativis autem theoriis considera- et quandoque non, et quselihet aliarum

mus semper causam

universaliter et ut habeat ante se istam, patet quod ista
rei secundum quod causa est et hoc :
scientia causa est veritatis omnihus par-
ideo faciamuSj quia verum de re nesci- ticularibus scientiis. Et ah ista omnes
mus sine causa. accipiunl principia vcritatis qua? est in

eisdem.

Text.ctcom. Seire enim arhitramur unumquodque,

cum causam cognoscimus : unumquod-
que enim sic consideramus, et non ali-
CAPUT V.
quid special srvel magis particulariter
ad opus relatum. Id autem inler alia pro
causa maxime consideramus, secundum
/// quo inducendo probatur, quod ad re-
quod sicut eausa in omnibus est, aliis
ctam theoriam causse no» procedunt in
I univocatio nominis et rationis. Sicut,
infinitum.
verbi gratia,dicimus quod ignis calidissi-
mus est : quia caliditatem habet simpli-
cem et in termino : et hoc est caloris

causa omnibus aliis in rei etnominis par- Quia autem theoria veritatis non ha- Text.etcM
ticipatione. Licet eniin aer calidus sit, belur nisi per causam, nec theoria un-
non tainen sic activam in alia hahet ca- quam perficitur nisi causae sint finitae,

liditatem arguendo veris-

: a simili ergo oportet uos ostendere causas esse flnitas.
simum est illud quod omnibus poslerio- Dicimus igitur quod in onini esse et in
ribus est causa in hoc quod vera sunl, omni theoria, sicut cuilibet palam est,
el veritatis nomen el rationem partici- principium est quoddam in quodam ge-
•i : heec autem sunl principia existen- nere causalitatis : <! ideo causae existen-
i, sicul tium infinita? esse uon possunt, sive se-
saepius ostendimus. Quaproptor ea quae cundum directam theoriam : unam au-
perpetua ei seanper existentis suut prin- tem alteram ejusdem modi causam acci-
cipia, aecesse esl esse verissima : haec piamus, sive sumamus secundum species
enini non sunt quandoque
sunt quse causaruin inlinitos esse causalitatis mo-
vera, et quandoque non, sed semper :
dos hoc autem inductionis modo pro-
:

nec sunt illis vera ct non aliis, sed om- batur iu singulis causarum speciehus
nibus et ubique : nec talibus sicut causa Nec enim est possibile ut secundum
prima, causa aliqua est esse vera, sed modum causalitatis materiae hoc progre-
ista omnibus aliis sunt causa veritatis. diatur ex hocsecundum rectam theoriam
'.iiin autem eadem sint
<
principia esse et in inlinilum : velut si diceremus carnein
veri et scire, sequitur necessario, quod quidem progredi ex terra velut ex sua
 LIBEH 11 METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 121

propria materia, terram vero progredi ultimum et sic propter nihil

:
esset om-
ex aere sicut ex sua propria materia, et nino ultimum eaiin non est,
:
si distat
aerem ex igne, sicut dixit Empedocles : per inlinita media. Secundum autem om-
ethoc secundum rectam theoriam nun- uem eumdem modum considerationis
quain stare, sed abire in infinitum, ita probatur, quod similiter est in quid erat
quod non sit devenire ad materiam pri- esse, quae causa est formalis et rei propria
mam, communis est omnibus ma-
qua? quidditas : quia cum motus sit forma posl
teriatis. Quod si commune priinum di- fonnam, si forma quse est rei terminus,
stat per inlinita, nunquam convenit lieii distaret per infinita in aclu accepta me-
appropriationem usque ad propriam illius dia, nunquam contingeret aliquem mo-
et istius materiam quia quKcumque ad- : tum perfici, quod plaue et absolute est
ditis non appropriabitur quod a pro- falsissimum.
prietate istius distat per inlinita : et cum
non fiat generatio alicujus nisi ex pro-
pria sua materia, non lieret unquam ge-
neratio alicujus. Similiter autem hoc
manifestum est secundum eumdem theo-
CAPUT VI.

riae modum in causa efficiente, quae est

unuin principium niotus sicut si dice- :

remus hominem ab aere circumstante Qualiler demonstrative probatur, quod

moveri secundum virtutes cceli etaerem ,

causcB efficientes secundum speciem

moveri a sole qui fert omnes virtutes iiaitvadunt in infinitum, et hm- per
coeli et advehit radiis suis. el solem di- syllogismum.
ceremus moveri ab odio, sieut dixit Em-
pedocles, et hujusmodi moventium nul-
lum omnino esse linem : quia in causis lloe autem idem per syllogismum sic Text.etcom.
moventibus communis causa el remota demonstratur, et primum in causa efli-
efticitur propria, sicut et in materialibus ciente. In eausis enim moventibus, sicut
esse diximus et omnes movent virtute
:
in VIII Physicorum declaratum est, '

moventis primi. Et ideo si movenspri- quaedam sunt primae, et quaedam mediae,

mum distat per infinita, nunquam liet ,.( quaedam ultimae. in talibus autem om-
appropriatio : et omnis motus
cessabit aium mediorum moventium qu33 sunt
ettota natura. Similiter et secundum moventium mota, extra quae est accipere
eumdem probationis modum ostenditur aliquod quod esl ultimum, qnod est mo-
boc in causa finali, quae est cujus causa tumtantum, et extra quae estaccipere ali-
lit omne quod lit in aliis causis : quia quid primum, quod est movens tantum,
propter illam movet efficiens, el ad eam non motum, oinnium talium in toto or-
movetur materia. Ilanc iyitur secundum ,]; n moventium vel motorum, id quod
,.

directam theoriam non

p r U s est in ordine moventium esl
es1 possibile abire i causa
in inliiiitum : sieul si dieamus, quod am- movens omnium eorum quae sunt post
bulare est propter sanitatem, sanitas est ipsum in eodem ordine et priori ces- :

propter felicitatem, et feiicitas iterum est sante a movendo movens, necesse est
alterius gratia : et ita dicamus semper omnia alia eessare : et in hoe toto ordine
aliud esse alterius causa in inlinitum :
quantumlibet multa sint numero et sub-
quia si sic esset, cum omnia priora sint jecto, non tamen sunt nisi causa secun-
propter ultimum, contingeret si ultimum dum speciem moventis, si movens tan-
non esset, quod nec priora essenl propter tum non motum ab alio, e1 movens aliiul

1
VIII Physie. tex. et com. 37 et 38.
 122 I). ALB. MAG. ORO. PR.ER
el motum ab alio, e1 tertium quod es1 toto isto ordine moventium non est ali-
raotum tantum . Et si nos iriterrogati quid quod si1 movens pri-
universaliter
fuerimus, quod istorum trium oportel nnini onmia movens e1 non motum ab
dicere simpliciter causam moventem ? aliquo, sequitur quod ex toto ordine
Dicemus quod id quod est primum quod istorum nulla si1movens penitus causa :

per se movens est, oportel simpliciter, quia nonexistente primo, nullum move-
el ultra dicere moventem esse causam e1 liil aliofum.
esso universaliter movens Non cnim .
ln hac autem demonstratione, quae oiijedio.

possumus dieere quod id quod esl ulli- eliain posita esl in VIII Physivorumi, eo
mum, sit causa motus et movenSj quia quod quia lnovens motum compositum
hoe est motum tantuin: et ideo illud nulli est, et lmjus composilionis id quod esl
est causa movens, sed est Qnale in quo niotum per se, invenitur extra composi-
moventium. Sed
stat virtus et causalitas tionem. oportet etiam, quod id quod est
neque medium possumus dicere esse
movcns tantum, per se inveniatur et :

simpliciter causam moventem et motus tunc demonstratio eadem superal idem

principium quod medium est mo-
: eo quod hic dictum est. Videbitur autem
vcns motum, secundum Formam
et est forfe aliter contrarium quod hic dicitur,
moventis unum. et non esl causa motus ad id quod in VIII Physicorum diximus,
nisi unius quod est motum tantum. Quod motum infinitum esse et non stare : ab
autein non est nisi causa unius in ge- uno enim molore simplici secundum
nere aliquo, non est causa simpliciter :
formam in eo quod imraediate movet,
quia quod simpliciter est causa in aliquo non est Tiisi motus unus primum autem :

genere causalitatis. omnibus illam spe- movens simplex est secundum formam :

ciem causse participantibus est causa ,

el sic ab ipsa non est nisi motus unus.

sicut jam in ante habitis hujus ejusdem Similiter aulem et media moventia om-
libri ostendimus. Sicul autem jam ante nia non sunt nisi formaliter unum. Ergo
diximus, quoad formam moventis moti el in illis et ali illis non est nisi molus
nulla est differentia, sive unum, vel plura unus et sic stant isti motus in ullimo
:

subjecto dicantur esse mnventia mota, quod movelur. Ostensum autem est in
sive etiam dieantur ilnita, aut infinita :
VIII Physicorum, quod non stant omni-
quia quantumlibet linite vel infinite mul- no. Ad hoc autera intelligendum oportet soimio.
tiplicenlur subjecto vel numero formali- scire, quod nos ordinem et numerum nlodVoi-uo
ter, tamen omnia media sunt unum et :
moventium causarum dupliciter possu- moTeniTum
non curamusde materiali multiplicatione, mus accipere 3
: et dupliciter est iste ordo 5°™«
sed de formali tantum infinitorum enim :
in natura : uno quidem modo ut moven- p
C.l(.l.

numero e1 subjectoet omnino <'t univer- lium ordo et numerus accipiatur cumor-
saliter infiniti alicujus secundum istum dine convertente situra : el sic primum
accepti partes omnes in forma medii movens est primum
compositum cieluin
moventis sunt, et in illius forma sunt ex molore et ex corpore quod primo mo-
unum : et similiter est si demonstratur velur, et media quae sunl moventia quod
per omnia media quse a principio move- mola sunt oinnia sic composita, et ulti-
runt usque ad illud quod movet hoc el niuin motum est corpus in quo consistit
modo sive nunc. Cum igitur omnia me- virtus primi moventis quae est actus ejus
dia non tantum moveanlur el moveant, secundum quod esl movens : quia sicul
nisi ex aliquo primo el per se movente :
dixiums in III Physicorum, motus esl
et id quod movetur lantum, etiam non actus moventis : hsec enim non sunt mo-
moveatur nisi ex movente et moto, si in ventia situ el numero determinata secun-

1
\"I1I Physic. tex. etcom. 37 et infra. 2
Vide pro hoc Commentatorem hic com. 0.
 UBEH II METAPHYSICOBl.M, THACT. UNIC. 123

dum ordinem decem spheerarum, et un- attende, quod hoc modo accidentis mo-
dccima est spha?ra ignis, et praeter hrec ventia media potentia sunt iufinita : quo-
sphrcra aeris, et deinde sphsera aquae, ct niata si ponamus duos motus, scilicet

ultimo sphaeraterrffl mdventia propria el planes et aplanes esse superpolos diver-

ad generationem singularum plantarum sos sBcundum insequalem velocitatem ct

et animalium quae linil.i sunt nnmero cl tarditatem, el primum es1 motum apla-

forma in subjecto el situ, Aliter accipi-
lur ordo moventium per se secundum
quod abstrahit a silu cl secundum hoc
tnovens primum simpliciter movens
esl
nes, qui vocatur diurnus, e1 secundum
es1 motuta planes super diversos polos,
: sequetur necessario, quod quoniam prop-
tef diversitatem mediorum relatorum ad

el non motum, el movel motum primum superius quolibet momento motus est
in

per se unifornie, ct post ea vcnit motus diversitas angulorum et formarum mo-

per moventia mota per se, sicut prius ventium, et hoc potentia continue exeun-
dictum est, usque ad quod movetur
id tc in actum est infmitum et quia secun- :

tantum : et sic iterum Qnitus cst motus duui has formas currit generatio ct diver-

qui est actus primi moloris, et stat infra silas liguraruin in generatis, soquetur
duos tcrniinos, quorum primus cst mo- nccessario, quod generatio secundum hu-
vens lantuin, ct secundus cst inotum tan jiisinodi cifculum qui propter diversita-
tuin : et hoc modo proeessimus in de- lem polorum obliquus est, erit inquieta
monstrationo a nobis hic inducta. Tcrtio et virtualiter infinita, sicut diximus ih
modo sumilur nmncrus et ordo moven- secuhdo Peri geneseos E1 iste est intel-'
.

tium per accidens cl non per se, secun- lcctus Peripateticorum in hoc loco, quem
dum quod accipitur niovens primum uno multi ignoraverunt : non enim est du-
modo se habens ad SBternum, nec fini- biuin motum ct generationem infimtam
tum, ncc inlinitum hoc modo prout cor- esse secundum convcnientiam moventis
pus vel virtus corporis est finita vel infi- ct nioti, quatavis iiniri possit omni hora
nita, ct motum priinum accipitur secun- et omni die secundum imperium Dei u-

duin quod ijisuin est in principio et line lius qui dicitur deorum Dominus et Deus

simul potentia et non aelu : secundum Socratis, sicut bene dixerunl Trisiuegis-
enim hunc inoduin unus motus infinitus tus Hermes et Plato. Sic igitur patet,

secundum naturam est a primo mo- qualiter consistit motus secunduni quod
actus movcntis mobilis, linilur,
tore in mobili primo, et hoc non esl est et et

secundiun formam primi moventis secun- qualitcr non consislit ncquc fmilur.

dum quod esl movens, scd potius secun-

dum quod cst ipsuni est spheericum seni-
per in potenlia in principio in line exi-

stons. Hoc igitur modo

quo es- aecidentis
CAPIT VII.
sentialiter convenilquod non convenit
secundum ipsum moventi secundum quod
est niovcns, et moto sccundum quod est
Qualiter demonstratur quod causse mate-
inotum, accidil motum esse inlinitum,
deorsum.
riales stant in
ncque linitur intra aliquos duos ternii-
nos et hoc dico secundum naturam pri-
:

mi moventis et mori primi, et non secun-

durn quod detefminatur voluntas ejus ad Dumaulem jam manifestum sit, quod Text.eteom.

in ordine moventium est

status sursum
movendum ad quoddam determinalum,
probavimus. Per se
sicul dixerunl multi theologizantes. I.i ad movens, sicul

II de Generatione et Corruptione, tex. ct com. oO.

 I2i I). ALB. MAG. ORD. PILED.

enim ad sensum nobis erat certum, quod Ad boc autem intelbgendum oporlet
in deorsum steterint moventia eo quod : scire, quod esse ad quod est motus ma-
apud nos in sensu videmus mota nihil teriae dupliciter accipitur. Est enim esse
ullcriusmoventia si e contra in matcria
: formre quse est sicut somnus, et esse for-

videmus certissime, quod in sursum in mae quce est sicut vigilia, sicut diximus
prima materia stant causse quia necesse : in secundo de Anima* : esse autem for-
est, quod primum ex quo fit quidquid mte quae est sieut somnus, est esse liga-
lil, sil incorruptibile et ingenitum, sieut tum et potentiffi matcriali permixtum et

jam ante diximus : et ideo constat per imperfectum : et hoc esse habct multos
se, quod causae materiales stant in sur- gradus, eo quod molus est forma post
sum, sicut etiam constitit quod causee formam et hoc esse est esse formee se-
:

efficientes stant in deorsum et ideo sic- : cundum quod forma adhuc est fluens in
ut probavimus causas eflicientes stare motu de esse ad esse, sicut diximus in
in sursum, ita oportet quod probemus XVI de Animalibus quod non est vivum
causas materiales stare in deorsum. Di- et animal simul, et non est homo et ani-
camus igitur, quod sicut non cst possi- mal simul et lioc modo non est infans
:

bile inmoventibus in sursum in inlini- et puer simul, et non esl puer juvenis et
lum abire, ita nec in deorsum in causis adultus simul, et non est juvenis et vir

materialibus possibile cst abire in inlini- siuiul : et in viro cst status esse formae
tuin, sursum habeat principium in
licet quae cst sieut vigilia, non ligatas vel im-
eo quod primum est ex quo tit aliquid, peditas habens opcrationes : quia sicut
sicut si dicamus cum Empedocle ignem diximus in VII Physicorum 3 , non cequa-
esse primum, et dicamus ex igne qui- liter pueri judicant senibus presbyteris :

dem ut ex prima materia fieri aquam, et cl secundum hoc secundum prudentiam

ex aqua terram, et ita semper lieri ali- dictus intellectus non aequaliter inest om-
quid aliud ex aliquo, et boc nunquam nibus hominibus, sed potius in sedendo
DnplicUer stabit. Dupliciter enim fit aliquid ex ali- et quiescendo complexionem fit anima
ah|uiJ fit '
• •
i i
e.\ aiiquo. quo aul quod nuilctur ordo pnoris ad
: sciens et prudens. Alio autem modo lit

posterius et lunc oporlet quod poste-

: aliquid ex aliquo sicut ex potenlia malc-
rius sit perfectio priorum, et prius sit via riae quce est subjectum transmutationis
ad posterius, sicut dixinius quod ex Istb- et motus. Primo ergo modo boc licri ex
miis sive ludis incboativis aeronum
o liunt hoc est hoc fieri post hoc sine transmuta-
pp.rfccti agones olympii aut sicut dixi-
1
: tione substantiae, scd non sine alteratio-
mus exemplo nobis noto, quod ex
in ne qualitatis materiae. Secundo autcm
vespera tiunt lorneamenta aut sicut di- : modo fieri hoc ex hoc est unum fieri ex
xiinus, quod ex ordinatione castrorum altero non sine transmutatione substan-
liunl bella sive aggressiones : et univer- ikf. Eryo scrunduin ea qme nunc dicla
salitcr sicutdiximus fieri completum ex siinl, sic ex pucro viruin fieri dicinnis,
hoc quod imperfectum ejusdem formae siiut dicitur fieri hoc quod continue lit

existcns. Nec hoc dicimus solum in arti- ex forma post formnm ex eo quod jam
liiialihus, sed verius dicimus in natura- factum est sccundum eamdem formam,
lihns, sicut dicimus ex puero ad robur el secundum quod csl sicut somnus : etsic-
consistentiam complexionis mutato fieri ut ficri dicimus id quod conlinue perfi-
viruin perfectum. Secundus autem mo- citur pcrgressum ad perfectum esse for-
diis, cst, sieut diximus, quod ex aqn.i lil ma?, qui est sicut vigilia ex eo quod pcr-
aer. fectum secundum esse est imperfectum

1
Isthmia numerantur inter quatuor sacra - II de Aiiiniii. tex. et com. .'i.

cerlamina, quae quinto quoque anno 3

in Graecia VII Physic tex. el com. 20.
celebrari solebant.
 LIRER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 123

sed putius dicimus, quod sic factum et

et diminutum quod est formae quae est
sicut somnus ligare mutationibus et qua- perfectum in ultimo termino generatio-
litatibus materise. Generatio enim quae nis tit post generationem imperfecti pro-

est continua mulatio ad ultimam perfe- gredientis ad perfectum sine corruptione

substantia> et sic dies perfecta quae est
ctionem,semper est materiae infra esse et :

meridies, quando lumen solis totum im-

non esse, donec ad cQmplementum ulli-
plet hemisphaerium circulo pyramidis
mo deveniat, in quo forma perfecte ter- ,

miuat materiam, et sic omnes suas ope- luminis solaris directe super terram un-

rationes exercere super eain in nulla dique jacente, et diametro pyramidis

parte impedita et similiter quod quod-

:
perpendiculariter centrum in hemisphae-
ex aurora vel mane,
libet factum semper est existentis et non rio percutiente, lit

existentis quid cujuslibet tieri uiulta sunt in quo lunien quml forma diei, per- est

lnee facta, et iu quolibel abjicitur non niixtum est opacitati, et pyramis solis

esse et aceipitur esse : et eontiuue si est non nisi in puncto tangit sphaeram terrae
forma post formam et esse post esse, secundum hemisphaerii descriptionem :

primo quidem ex non esse ad esse proce- ab illo enim mane conlinue erigitur py-
i-.imi- dpnec in meridie perfecte stat su-
dens, et postea continue procedens quasi
vigiliam cum evigilat per hemisphaerium, ita quod circulus
ex soinno a<l : et
qui est basis pyramidis, ambil circulum
secundum operationem uuam, non evigi-
horizontis et ideo non potest dici, qnod
latsecunduiu operationem aliam et hoc :
:

secundum generationem diei aurora sive

de quodam non esse ad quoddam esse
progrediens. Et hoe exemplum est, quod mane fiat ex meridie. Exemplum autem
quod quidam hic ponunt, sicut in vapo-
non solum dicimus, ex ignorante fit
re nelmla. non est conveniens quia
sciens, scd etiam dicimus, quod addiscens lit :

niiii semper ex vapore lit nebula, sed va-

qui jam secundum aliquid habet scien-

tiae formam, factus est sciens perfecte : et por depressus est nebula, nisi dicamus

hoc sienificamus in motu cum dicimus, quod nebula dicatur vapor spissus et :

sciens.cum sic du- quia vapor per naturam faclus e.st, con-
quod ex addiscente fit

tinue inspissatur egrediente accidentali

pliciter dicatur hoc fieri ox hoc, illud
calido, et sic motus ille perficitur in esse
quodsic dicitur fieri ex hoc, sicutexpo-
ex aere aqua, nebulae. Altera quae est generatio sim-
tentia et non esse, sicut fit

plicium quibus nib.il praejacet nisi mate-

non tit ex illo nisi corrupto altero secun-
ria simplex ingenerabilis et incorrupti-
dum substantiam. Illud autem quo hoc
bilis, reflectuntur sive convertuntur
ad
dicitur lieri ex hoc sicut post hoc, non fit
corrupto secundum substan- invicem.
ex hoc illo

tiam : et hoc est in omnibus commixtis Sic igitur hoc fieri ex hoc dupliciter
ex elementis, in quibus paulatim progres- dicimus, quod utrumque horum impos-
sibile est in infinitum abire. Nam
gene-
sus tit ad esse perfectum per multa me-
dia quod non fit in simplicium genera-
:
ratio eorum quae non convertuntur, est

existentia imperfectum et perfe-

tione ex invicem. infra
ctum, et in his necesse est esse finem in
Propler quod etiam illa in quibus tit

quo stet generatio quia aliter periret

hoc ex hoc sieut post hoc, non reflectun-
:

qui in natura intenditur, et esset

tur sive convertuntur ad invicem quia :
finis

casuale opus naturee non fit hoc igitur

esse poste-
:

id quod est prius, non potest

sunt
rius ad iilem unde nec dicimus quod ex
:
ex hoc in talibus Alia autem quae
simplicia.reflectuntur ad invicem, et non
viro fiat puer, ex congressione ordinatio
semper hoc ex hoc in infinitum se-
non enim dicimus, quod fa- fit
caslrorum :

cundum rectam generationis theonam,

ctum jam m esse perfecto fial ex gene-
formam seil alterius generatio est alterius corrupti'
ratione illa quae est forma post :
 120 D. ALB. MAG. OBD. PB.ED.

in talibus, sicut ostensum est a nobis in materia quae esl subjectum motus, et
secundo Peri geneseos 1
. Ex hoc igitur principiuni lnovens cessat movere : in-

quod primuni sem-

ulterius concluclilur, linitum autem est, cujus partes accipien-
piternum ingenerabile, ex quo aliquid ti semper est aliquid extra accipere et :

iit, impossibile est corrumpi : constat ideo nunquam in ipso convenit acciperc
enim ex omnibus qu;e iu tine primi 1'iuj- ullimum. Si vero delur quod id quod
sicorum el bic dicta sunt, quod secun- est linis, non erit tale ullimum, sequetur
duin nullius unquam Philosopbi positio- quod linis non erit id cujus causa movet
nem generatio cst inlinita in sursum re- efficiens, et cujus causa movetur matc-

spectu primi : quia quilibet posuit aliquid ria et hoc est, quod causa finalis non
:

maleriale elementum esse primum. Ne- est causa linalis.

cesse est autem ex quo priino secundum Amplius autem illi qui sua positione Secunda n
substantiam corrupto aliquid factum est, faciunt infinitum in causa linali, qua^i
non esse illud sempilernum. (lum vero sui dicti obliviscuntur : quia volunt en-
circularis sit talium generatio, et unius- tia esse bona, et bonum esse quod om-
cujusque eorum generatio ex altero sit nia optant et ad quod et propter quod
alterius corruplio, nullum elementum moventur : et in ista positione auferunt
manet incorruptum, ct sic nullum eo- boni naturain et euim
rationem : nibil
rum esl simpliciter materia prima, sed optat hoc naturali appetilu quod nun-
polius quod est incorruptibile et ingeni- quain contingit conscipii : quia esset
tum. vanum el inutile naturale desidcrium :

id autem quod in inlinitum distat a quo-

libet entium, nunquam contingit con.se-
qui : igitur illud non contingit appeti :

non esse bonum alicujus con-

et sic illud
CAPUT VIII.
sequitur ex hoc quod intinituin. Iufmi-
tum igitur faciens in causa linali, aufert
rationem boni entium.
Quod causa finalis non potest abire in
Amplius autem nullus omnino mo- Tenia raiio

mfinitum. ventium et efficientium conabitur aliquid

facerej si non sit futurus venire ad ter-
niinuin motus vcl operis sui : quia ncc
Teit.ficom.
Amplius autem id quod est cujus cau- opus regitur intelhgentia, quia movens
sa sumit omnia alia. es1 linis sive causa esl universale motum, et ab ipsa est na-
finalis : el lalis causa sic ullinia esl in turalis appetitus boni omnis rei natura-
molu el prima in inlentioiie. quod ipsa liter: et tunc sequiturquod aut casu mo-
non est alicujus alterius causa, sed aiia veat omne quodmovet,e1 casu moveatur
omnia sunt prqpter eam el causa i|>>ius. oninequodmovelur:autqii(Ml causafinalis
Prima ratio.
gi igitur tale quid quod talis habel cau- actu includatur a motu qui est actus per-

sa? modum et rationem, fuerit ipsum fccli moventis,et aclus imperfecti mobilis

quod ultimum est iu molu lnovenlis et primum autcm horum est impossibile :

materia? hujus quod

motus est tinis secundum igitur erit necessario concc-
utriusque dictarum causarum. non pot- dendum.
est esse inlinitum quia ultimuin quod:

est tinis ultimo acceptum est actu qui

est motus efficientis et materiee et : Amplius autem intellectus activus, qui Text.etcom.
per sic acceptum actu perfecta quiesrit Grsece vocatur practicus, secundum hoc Qua>;'» m
1
II de (ieueialione et Corruptione, tex. et com. 56 et infra.
 LIBER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 127

nihil essel in existentibus. Oranis enim viduantibus, non contingit dividendo per
qni talem habet Lntellectum, causa ali- sua diffinientia reduci ad aliam ratio-
cujus facit omne quod lacit. ln liberali- nem quae suorum diffinientium sit diffi-
bus euim linis est operatio ipsa, in me- nitio, qu;c multiplicetur super ralionem
chanicis autem apotelesma sive opera- diffinientium superiorum in infinitum.
tuni, in musicis autem causatum volu- In lalihus enim constat id quod est su-
nius, iu fabrili autem gladium vel quid perius et prius sive ante, semper esse
tale per operationem effeotum, sicut de- magis causam rationis el esse : et id
terminatum est in principio nostrorum quoil ost posterius, minus esse causam
Ethicorum : id autem propter quod facit prffldictorum : quoniam id quod est
qui intelleclum habcl, terminus esl ali- prius, consequentibus est causa, et non
quis quem opere consoqui intendit :
econverso, sicul diximus sa-pe : iu om-
igitur idipsum est causa linalis : quia nihus autem talibus oecesse est priinum
linis intentus nihil aliud esl quam termi- aliquod quod csl causa omniuin quo- :

nus operis et intentionis et appetitus. niam sicut in movenlihus prius diximus,

m talihus cujus primum non est, iiec
consequens est, cuin primum sit causa
consequenti, el quod est, causa est : igi-
tur genera in quse ad superius forma
<:ai»ut ix.
resolvitur speciei, stant in aliquo uno
prinio, ct sic ad sujicrius forma non
procedit in infinitum.
Quid causse formales non vaduni in in-

finitum.

Amplius dicentes formam ab inferiori Text.etcom.

per differentias procedere insecundara-
divisivas
Ueteom.
10 -
Eodem aulcin niudo ostendemus, inlinitiiin. destruunt scire quod est de re
quod inliniluin oon csl iu cansa formali : sccuiiiluin propriam naturam et suhslan-
forma enim resolvitur in diffinientia, si tiani. Non csl cnini possibile scire ali-
est forma quaa est species. Si autem est quid secundum perfectum cl verum
forma yenerationis, slal in aliquo primo, sciendi modum, nisi iuius per diffinien-
sicut jam ostendemus. Loquamur ergo tia dividendo perveniatur ad ea qua> se-
priino dc forina quae esttotum esse et cundura formam individua sunt, ita

cst sjiccics. enim secundum duas

De illa quod formalibus ad esse conducentibus
eomparaliones oportet ostendere quod ulterius aon dividuntur quia illa forma :

non cst inlinila quia cuiin illa consti-

: sic accepta est ultiina cl propria rei pci-
luilur ex genere et differentia, oportet fectio, et convertibilis causa essentialis :

ostendcrc quoil slans infcrius ad ilillc- sed uon est aliquani rcni cognoscere, si

rentiam uitimam constituentem non est ponatur infinitus esse per divisas formas
inlinita ad supcrius per genera : et hasc progressus : impossibile cst enim qua?
cstprima ostensio. Et sccundo reverte- sic sunt intiuita, intelligendo pertransire.

mur ostendentes, quod stans superius in Si cnim detur, quod Terlia ratio.
Sicut dixit PlatO,
genere, noo cst inlinita versus inferius sic intelligere oportet. Qua?ramus,
quo-
diiTerentias divisisas propter quarum in- modo intelligere ojiortcl quodlibet com-
iiiiitatem non est accipere ultimam con- posituni cx mullis V non cnim siiuilc in-
stituentem differentiam. telligere ei quod cst, scilicd inlinita ao-

Dicauius igitar, quod forma qua? quid cipiendo in talihus, sicut quidam dicunt,
crat esse rei, eo quod quidquid est prae- quod in linea mtelligitur totalitas linea3
ter ipsam, non est de esse, sed de iadi- per divisiones roedietatum, sccundum
 128 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

qaod suarum medietatum divisiones non ria verificabuntur quod est

de eodem,
stat divisio et sic superficiem componi
: impossibile. Quod nullmn erenus
iiritur

ex lineis et intelligi, et corpus componi causarum sit intinitum sccundum rectam

ex superficiebus et intelligi, et omne theoriam, probatum est a nobis.
diffinitum ex inlinitis : et sicut isti di-

cunt, non coiitingit intelligere aliquid :

nisi einm staluatur ultimum in quo stet

divisio, nec pei"ficietur esse, nec perficie- CAPUT X.
tur scire, propter causain quam dixi-
inus : quia scilicet nos non arbitramur
cognoscere aliquid, cum Quod causse non .s/ail infinitee secundum
uos scire et nisi
speciem causalitatum.
causam cognoscimus, ei quoniam illius
r>t causa, et quod ultimum habemus us-

que ad elementales causas, sicut decla-

ravimus in primo Physicorum ideo '
: Quod autem neque secuudum specics T.st.etm
13
qui intelligendo lineam procedit in inli- causalitatum causa1 sunt infinita?, sic dc-
nitum, nunquain enumerabit sectiones claratur. Si enim non quatuor tantuni,
in quas dividitur : et ideo non intelliget ul in praecedenti libro diximus, sed inli-
ijpsam : sed si intelligi debeat, oportet nitae essent pluralitate species causarum,
quod intellectus ejus stet ad genus pri- non contingeret etiam hoc supposito ali-
i '.*" m. mum et ad differentiam ultimam, qui quid perfeclc cognoscere. Sicut ciiim
est alius intelligendi inodus quam per saepius diximus, tunc opinamur nos scire

sectionem divisionis . quamlibel rcrum, cum cognoscamus cau-

sas omnes ex quibus cst et si qua dees- :

Qua.;a ra- Sed adhuc etiamsi fonnain considere- sct, non esset vera rei comprchcnsio per

mus prout est actus materiae et perfectio intellectum. Quia vcro esse non cogno-
compositi cx materia et forma, adhuc scitur nisi per formam et materiam, co
impossibile est, quod ipsa sit intinita : quod forma multarum rcrum materiam
quia hoc modo intelligendi necesse cst, concipit in rationc sua, fieri autem re-
quod materia intelligatur in co quod jam rum non cognoscitur nisi per movens et
motum est et generatum : compositum subjectum et finem scd inlinitum est quod
:

enim hoc modo per motum esse el gene- pcr adjectionem specierum et causarum
ratum csse perfectum cst, et hoc quod in inlinitum cst, non contingit pcrtransirc
actu est et perfectum essc habet in na- in temporc linito a quoquam intcllcctum
tura autem quod infinitum est ma-
: ei rci per causas accipiente : igitur cuin
gnitudine vel multitudine, nullum est essc et fieri rei perfecte pcr intellectum
esse actu cl perfectum in natura : igitur eomprehendatur, non possunt species
iulinilum non est hoc modo actu perfe- causarum esse infinitse : esse enim rei est
ctum ergo forma sic aclu perficiens
:
per suas causas actu : et ideo non pos-
non cst ejus quod cst infinitum. Si au- sunt esse infinitae : quia cum inlinitum

tem detur, quod infiniti est talitcr forma non sit nisi potenlia,impossibile cst quod
aotu perficiens et complcns, sequetur pcr inlinitum aliquid sit in actu : quain-
quod ei quod non est infinitum, eo quod vis cnim forma universalis quae est esse
est per formam terminatum et perfc- rci, sitiniinitorum, hoc non est nisi in

clum, convenit esse infinitum : et sic potcntia ct non in actu. Nullo igitur
terminatum et finitum erit non termina- modo causae sunt infinitse secundum
lum el non linitum : et sic contradicto- aliquam rcctam tlicoriam, licct per acci-

1
1 Physii'. tex. el com. 1.
 LIBER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 129

dens secundum theoriam circularem, suetudinis habitus, leges ostendunt : quia

sicut diximus, quaedam earum sunt in- e nim homo civile animal est naturaliter
finitae finitis autem sive existentibus nun potest pernci
:
et civilitas sine congre-
sunt ipsa principia sciendi sicut sunt gatione, nec congregatio potest esse sine
principia essendi. republica, oportuit leges ponere ad rem-
publicam continendam multa autem in :

legibus hujusmodi propter metum pcena-

rum et allectiones praemiorum de his
conficta sunt, quas praeter rationem sunt
CAPUT XI.
et praeter veritatem in hujusmodi enim
:

legalibus fabularia et puerilia quaedam

Qualiler consueludinis habitus impedi- de poenis et praemiis conficta magis qui-

nientum est theorix veritatis. dem valent apud eos qui talia semper au-
dire consueverunt, quam vera cognitio
de praemio virtutis et pcena vitiorum : et

hoc non est nisi propter consuetudinem

(. /-(

14.
com Cum autem jam determinatum sit a quae facit credibilia, quae alias omnino
nobis qualiter theoria veritatis facilis sit incredibilia judicarentur : sicut expresse
secundum aliquem modum, et difficilis videmus in legibus his quae carnalia sibi
secundum alium, et quod theoria verita- p raemia constituunt, sicut delectari ve-
tis sit per causas quibus non accidit in nereis et potibus et cibis post mortem :

iufinitum abire, oportet nos determinare Gum non admittit aliquod virtutis
,-atio
Sunt au-
tlieoriae veritatis impediiiienta. praemium nisi in quo et Deus delectatur,
tem duo impedimenta videndi
in genere hocest, contemplationem suiipsius, sicut
veritatem. Unum quidem quod est ex in fine Ethicorum determinatum est a
modo naturae, et alterum quod est ex nobis. Sed quia non necessarium est ad Non «t na

natura. Ex niodo autem natura? existens liominum civilitatem homines *pure in- ad.'.". '.','",n "
Cl^ 11. llSM
civilitateni
1

lomines 8 pu-
est ex consuetudine : quia sicut diximus tellisere
O veritatem, sed potius
A
hominem j!?™
1
"?. ,.^
rH.ni veriia-
rani \Clliii

in Ethicis et libro de Metuoria et Reniini- et justitiam servare

f m inte
pietatem colere
'

et
gere.
scentia, consuetudo in natura transponi- rempublicam tenere, ideo a legislatori-
tur, et consuetudinalis habitus in moduin bus non principia quaeruntur veritatis,
naturae movet ad consentiendum, etiamsi sed potius dantur praecepta pietatis, et
sit contra naturam et contra rationem. qme facilius movent spe praemiorum et
Unde ethicus suum calorem praeternatu- metu poenarum ad regimen et conserva-
ralem esse non sentit, quamvis majorsit tionem reipublicae : et ideo facti suntesse
quam calor febricitantis. Contingunt igi- dii multi, et cultus multi, et religiones in
tur auditiones eorum qui auribus inso- quibus non attenditur quod verius, sed
nant secundum consuetudines. Nam ut potius quid facilius moveat ad reipublicae
consuevimus audire, ita dignum videtur conservationem. Hoc autem praecipue fit

nobis dici et esse verum et quaecumque : secundum hujusmodi sapientiae principia,

sunt audila praeter ea quae consuevimus quae de universitatis principio et de se-

audire, non videntur adeo nobis verisi- paratis intendit propter quod de his et
:

milia, sed potius talia propter hoc quod exitu rerum in esse multi multa con-
inconsueta sunt, minus nota et magis finxerunt. Sicut et Socrates tna gencra
extranea nobis esse videntur. Nam id deorum quasi rerum introduxit princi-

quod consuetum est, notius nobis esse pia, et in primo genere duodecim nomi-
videlur eo quod ad modum naturae no-
: na praeter Deum deorum esse posuit.
bis accidit. Dixerunt enim alii alia secundum leges
Quantam vero habeat vim hujus con- diversorum. Intantum autem factum est

VI
9
 130 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
hoc credibile apud diversos, quod cum cum et tempus usque in infinitum, nec
omnis inteliectus in theoria veritatis in suscipiunt aliquasesse intellectuales sub-
quihusdam ut primis principiis utatur, stantias qua± sine hoc sint et nunc, nec
illi propter vim consuetudinis contraria aliquid dicunt esse aeternitatem et hujus-
horum principiis esse et verilatis suppo- modi quae accipiuntur per intellectum ab
nant : ostendiinus enim superius in quo imaginatione non recipientem. Alii in
omnes conveneriint sapientes ex nihilo quibus omnino intelleclus ad sensum
secundum naturam nihil posse lieri, sed refiexus est, nec recipiunt aliquid si non
omnem formam ex propria educi mate- extra id per sensum demonstrctur. II i

ria, et ideo rerum perfectarum specificas

autem qui figmentis legum consueti sunt,
dilTerentias et species proprias habere conantur induci sibi testem poetam talia
materias omnia sunt principia apud
: quse poetizantem. llli autem qui pliysicis as-
recte philosophantem, tamen sunt qui- sueti sunt, omnia volunt audire secun-
dam physice loqui volentes, dicentes ali- dum certitudinem aut per sc notorum,
quid ex nihilo iieri suee essentite, ut mag- aut ex his demonstratorum. Aliis aulem
nitudinem ex nihilo magnitudinis, ct sic qui vulgaribus imperiti assueti sunt, Ue-
de aliis : rerum
et dicunt, quod species bilis et contristabilis est certiludo pliy-
et specificae differentiae liunt ex non pro- aut quia propter
sica : defectum studii
priis maleriis, ut homo non ex homine, non possunt oomplecti talem sermonem
sicul imperfecta qusedam ex putrefactione ignorantes veritatem conclusionis syllo-
generantur animalia. His igitur et
terrse gizatae, aut propter naturalem microlo-
hujusmodi apologiis vis perpenditur con- giam, sive defectum rationis vel ingenii.
suctudinis. Id enim quodcertum estper syllogismum,
aliquid habct tale ad quod non de facili
potest deficiens a studio, et id quod non
potest defieiens in usu rationis. Et ideo
cx omnibus inductis patet, quod sicut
CAPUTXII.
est in symbolis contractuum in merca-
tionibus, ita non liberum est unicuique
eligere secundum naturam in ralionibus.
De impedimento naturali ad veritatis
In contractibus enini non semperattendi-
theoriam.
tur valor rei, sed polius placitum vcn-
dentis vel ementis, et ad illud obtinen-
dum contenditur : et causa contentionis
Text. h com. Est autem aliud impedimcntum theoria? potius est in vendente vel etnente, quam
veritatis ex ipso modo nativitatis : quo- in re ipsa. Et sic in susceptione proposi-
niam licet homo secundum quod homo torum circa principia theorise veritatis,

solus intellectus sit, tamen intelleclus in ut patet ex inductis. Maxime autem hoc
homine secundum esse trahitur ab ima- est in sapientia prima, in qua, sicut dixi-
ginatione et sensu et aliis corporeis virtu- mus, inulta sunt in quibus homines om-
tibus non sinentibus eum pure contem- nes communicant circa prima enim ma-
:

plari theoriam veritatis. Alii enim si non gis communicant homines, quaui circa

mathematice quis demonstrat ea quse di- sequentia : et error circa illa est causa
cit, non recipiunt per consensum ea qua3 signum
crroris circa consequentia. Cujus

dicit : et isti sunt in quibus praevalet su- est, quod omnes homines circa princi-
per intellectum virtus imaginationis et : pium universitatis rerum aliqua niti, et
isti nihil credunt nisi quod imaginari pot- circa cxitum rerum in cssc et causas

erit : et ideo extra mundum similein multa lingere et paucos attingere verita-
huic inundo iniaginantur munduni ct lo- tem in illis videmus.
 LIBER II METAPHYSICORUM, TRACT. UNIC. 131

Contra secundum vero quod ex natura Text. Pi com.

16.
est impedimentum quod accepto , est
modo communi argumentationum d
CAPUT XIII.
nat circa uniuscujusque modum pro-
prium quia sapientis
: lioc est, quod de
unoquoque prout res se liabet sieut est
de eo tentet accipere demon- : et ideo
De remediis contra impedimenta mdu- stratio siveperscrutatio mathematica non

cla. in omnibus est appetenda quia si in :

una scientia differunt demonstratioms,

ita quod demonstratio prima? certitudinis

est demonstratio propter quid : et ea quae

xt.rt com. Remedia vero contra inducta impedi- est secundae certitudinis, est demonstra-
15.
mcnta sunt. Conlraprimum quidem quod tio quia : multo magis in diversis scien-
est ex vi consuetudinis et secum habet tiis erit diversitas demonstrationis : et Vide in si-
mili Aver-
ignorantiam mala? dispositionis , est , sic comparando scientias in genere pii- roeni hic.

quod oportet hominem primum erudiri ma3 certitudinis demonstratio erit mathe-
modum philosophia?, quo sciat quomodo matica : de non conceptis
quia illa est
singula sunt accipienda : quia tunc au- cum secundum esse sit in
materia, licet
drta contra modum illum existentia re- materia. Secundae autem certitudinis de-
fulabil etnon probabil ut animi concep- monstratio est physica, in quibus ipsa
tum. Modus autem iste est in scientiis materia et motus varietatem inducuut et

logicis secundum omnes partes perfecta- casum a certitudine prima, sicut in prin-
rum et imperfectaium argumentationuin : cipiis hujus scientia? diximus : igitur in
quia ex illis potentes erimus syllogizare non habentibus materiam, esse tamen
de omni problemate : et ipsi disputatio- habentibus in materia, appetenda acribo-
nis sustinentes nihil dicemus repugnans logia niathematica. In rhetoricis autem et

omnibus, probabilia communia in omni- ethicis sufliciat persuasionem iuducere.

bus vel pluribus inventa, ab his qua? Propter quod etiam hic modus i-tius
propria et sensibilia sunt, singulis scien- scientia? proprius, in quo modo sumus,
tes distinguere, et perfecta rhetoricis et non naturalis est, nec in eophysica a no-
poeticis per illa sciemus dignoscere . bis quaerenda est certitudo. minis enim <

Vbsurdum Propter quod absurdum quod aliquis ,

natura forsan materiam habet. Forsan
est simut
scientiaru illis non imbuatur, sed simul velit quae- autem dico propter intellectum qui ei t
il modum
:iendi qute rere scientiam speculativam aliquam de ultima perfectio hominis, qui a materia
rere.
his qua3 essentialis est speculativa, et separatus sicut ipsa? inteUigentiae, quae

modum proprium illius, non praehabendo secundum Peripateticos ultimae sunt per-
prius modum omnium philosophicB com- fectiones ccelorum : sed hominis intelle-
munem alterum enim istorum quod est
:
ctus continuus est cum conlinuo et tem-
acceptio scientiae cum modo proprio, ne- pore per imaginationem et sensum et :

glecto modo communi, non est facile ac- quoad hoc aliquam inclinationem habet
cipere : quia tales virtutes et complexio- ad materiam, quam nou habent intelli-
nes probationum non cognoscet, et saepe gentia? quas Peripatetici dicunt essi
Materia
falsa pro veris accipiet, et non probata lorum perfectiones. Tamen materia aequi- requivoce
dicitur de
sumet pro probatis et ideo tales qui in
:
voce est in his quae sunt in potentia ad his ouae
sunl in po-
logicis instructi non sunt, in omnibus er- ubi tantum, et in his quae sunt in poten- teniia ad ubi
tanlum, et
rantes invenimus. tia ad ubi et formam ' : et ideo eliam na- de his qua;
eunt ln |jo-
ad
tentia
1
Vide Commentatorem VIII Metaphys. tex. I de Coelo et Mundo, tex. et com. 02 formam.
etoom. 12, et de Substantia orbis, cap. 2, et
132 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

tura dicitur aequivoce de illis, quoniam tractatum est a nobis. Ex his enim quae
non est principium motus et quietis in ibi dicta sunt, scitur quod ista sapientia
quibus est per se et non secundum acci- non naturalem modum nec mathemati-
dens : et ideo de reiteratis in ubi secun- cum habcre polest, sed universaliorem
dum substantiam incorporalem semper utroque modo et probationes ejus erunt
:

motis, non per eamdem rationem dicilur citra certitudinem mathematicam etphy-
in his quae secundum substantiam incor- sicam et supra certitudinem lopicam qua;
poralem moventur. Ista sapientia vero est in logicis. Oportet etiam nos primo
quamvis sit de physicis quibusdam, ta- quaerere, ulrum unius etejusdem scientiae
men non est de his prout sunt physica, sit quaerere causas et principia omnia en-

sicut in ante habitis saepius declaratum tis, aut plurium si enim plurium esset
:

est.Et oportet nos perscrutari primum
quodest natura in universali, quod et fe-
cimus in scientia de auditu physico
enim de quibus particularibus est phy-
sica, manifestum erit, sicut docuimus in
hoc, ita quod una scientia quaereret quae-
dam principia et quasdam causas, et alia
: sic scientia quaereret alias, sequeretur quod
non omnes causae et prineipia essent en-
tis secundum quod ens, et quaedam es-

libris qui sunt de particularibus natura- sent cujusdam entis, et aliae erunt alte-
libus, sicut est mobile ad formam et ad rius entis, quod esse non potest et ideo :

locum, de quo in Calo et Mundo : ct mo- de omnibus hujusmodi quaestionibus et

bile ad formam, de quo secundum sui similibus oportet nos hic adunare dubi-
diversitatem in aliis libris naturalibus tationes.
 LIBER III
METAPHYSIGORUM

DE QILESTIONIBUS A PRINCIPIO QU^RENDIS

TRACTATL3 I

DE INTENTIONE LIBRl ET NUMERO CONCLUSIONUM.

liter dicta determinata sunt : quia ex

materialiter dictis et distinctis oportet
procedere, quod fieri non posset, nisi
prius essent distincta. Similiter autem ad
CAPUT I.
quaesita communia procedere habemus,
quoil iterum fieri non posset, nisi quaesita
essent praeordinata. Nbn enim illius sa-
De ratione quare in hac seientia rationes
pientise quae omnia declarat, celare est
propontentur simul.
intentum, sed declarare quod intendit, ut
sciatur quibus et qualibus principiis el
probationibus venitur ad illud. Ea vero
•ext.etcom. Nobis ad qusesitam scientiam quae so- quaerenda sunt, quas quicumque quidem
la theoria veritatis est accedere volenti- nou ignotae auctoritatis Philosophorum
bus, necesse est primum aggredi qine- aliter et aliter de diversis susceperuut per
stiones, de quibus in hac scientia in pri- rationem : et ea etiam qua? similia istis

mis dubitare et disputare oportet : in extra ea qua? suscepta sunt, praetermissa

particularibus enim scientiis dubitatio- sunt el intacta : hs3C enim quae aliter et

nes de quaesitis non simul sed sigillatim aliter dicto modo suspecta sunt, disputa-
cum his quae tractata sunt, commiscui- bilia sunt in utramque partem : et quia
mus. In hac autem universali sapientia latent, oportet ea praeordinarc et praedis-
quae de principiis est aliarum scientia- putare, ut bene declarelur omne quod in-

tendimus. Omnibus enim utiliter investi-

 1 3 i D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

gare aliquid volentibus, inest bene dispu- Cum enim haec scientia omniutn stabiliat
tare ad utramque partem ab initio circa principia, nec stabiliri et fundari possint,
ea quae primum quaesita declarationes nisi eontradicentium solvantur rationes,
debent esse omnium aliorum in particu- et universaliter illa? solvi non possunt,
laribus scientiis determinandorum : quia nisi pnedubitaretur de quibus contradicit
omnium posteriorum in scientiis particu- adversarius, necesse est hanc sapientiam
laribus certa investigatio est solutio cer- habere per pi;edubitationem rationum
ta priorum circa communia in universali omnium eorum quae audiuntur propositae
scienlia dubilatorum. Solvere vero non ab his qui sunt adversarii et praedubitan-
est ejus quse ignorat modum dubitatio- tes, et lias necesse est habere ad judican
Quid estdu-uis. Dubilatio namque interminatus mo- dum et determinandum de auditis
bhatio? , ,. .
tus est
,

rationis super utramque partem Ad intelligentiam autem horum quae Documen-

contradictionis : et ideo nodata est et li- dicta sunt, sciendum quod nos dubitatio-
gata ratio ne procedat ad alteram partem nem pro interminato motu ratiocinatio-
contradictionis, aequaliter ambiens utram- nis accipimus in praemissis, quando ratio
que. Hoc autem de ipsa re de qua dubi- ante eonsensum modo viarn liabet ad
tatur, demonstrat dubitatio ipsa mentis, unum, modo ad alterum et hoc esse :

quae utramque contradictionis metitur non potest, nisi quia in universalibus et

partem in quantum enim sic metiens
: primis non potest baberi modus demon-
mens dubitat, in tantum patitur aliquid strationis : et quia ista sapientia de talibus
simile ligatis hoc autem est, quod utris-
: est, oportet quod medius sit inter logicum
que, dubitantibus scilicet et ligatis im- et demonstrativum : quia enim ex com-
possibile est proeedere et pervenire ad id munibus est, oportet ipsum esse non de-
quod est ante, ad quod conantur et con- monstrativum quia vero non est inter-
:

tendunt. Propter quam rationem in hac minati generis, sed ex his quse sunt en-
sapientia oportet prius omnes difficulta- tis in quantum ens est, procedit, est mo-
tes speculari et eausas earum, sicut dixi- dus ejus proeter lotrieum. Aliter autem
mus. Quia bae methodo quaerentes de
in
. 7,7.-
minus large sumendo dumlatw est mde-
. • i
Q"'d
taiio,
dufci.
amt-i-

intentis consequentibus sine investigatio- terminatus motus rationis super partes nio. RdesJ
ne disputativa consequentiam, similes contradictionis sine ratiocinatione con-
sunl quidem in via se ponunt, et
liis qui sensum inclinante. Ambiguum autemest,
ignorant quo debeant ire, non determi- quando ambit utramque partem per ra-
nantes prius quo tendere velint. tiones aequipotentes. Opinio autem,
Et ad luec quse dixiinus eonlingit tali- quando non confirmato quidem consensu
bus, iiuinl miii cognoscunt quando quae- compleclitur alteram. Fides vero quando
situm invcniunt : quia nesciunt ad quid fortificatur in alteram sine fundatione in
disputant. Finis enim inquisitionis quce eadem scientia, aut quando fundatur per
est conclusio qusestionis, in talibus est demonstrationem.
incognitus. Sic ergo non preedubitans du-
pliciter errat, in via scilicel el in line.

In via quidem, quia nescit ad quid indu-

cit principia ex quibus procedit. In line CAPUT II.

autem. quia ncscit se conclusisse pro-

prium quando conelusit, et ideo nibil
De numero qusestionum in primis ponen-
certum habet. Et borum utrumque valde darum, et (/tae sint ipsse qusestiones.
impertincns est huic sapientiae : et ideo
iu ea praedubitandum est.

Amplius dignius et ulilius est in ea Est autem cirea communia isla dubita- Tcxt.etcom.
2
pra-dubitare, et non tantum necessarium. tio prima quidem de his de quibus dubi-
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. I 135

tavimus in pradictis in fine libri praece- sunt de diversis genere sbstantiis et enli-
dentis, ulrum unius vel multarum est bus sccundum rationem diffmitivam
et
scientiarum causas speculari. Quaedam utrum omnes illse sunt cog-
diversitatis,
enim scientiae sunt in quibus nibil de- natae tanquam partes unius substantiae
monstratur per linein vel cflieienlem, eo existentes, aut earum una quidem qua3
quod abstracta a motu sunt ea quae con- est de separatis secundum esse et ratio-
siderant : crederet, quod
et forte aliquis nem, babet nomen sapientiae, aliae vero
sic prima omnium sapientia,
esset in aliquo alio causentur nomine, ut illa qua?
quod non omnium speculatio causarum est de separatis sccundum rationem
pertineret ad unam scientiam primam, eo non secundum essc, dicatur doctrinalis :

quod ipsa magis abstrahit a molu et ma- quce vero de conccptis secundum esse et
teria quam mathematica et ideo hic :
rationem, dicatur naturalis.
oporlet quaerere, quia sicut diximus in Quinto autciii neces&arium est quperere
fine libri praecedentis, si non unius pri- propter Platonicos, utruiii sensibiles sub-
mee scientiaa esset contemplatiocausarum stantiaesolum esse dicendae sunt, an pra>
ommum, non esset una prima scientia ter eas dicendae sunt esse et alia? a sensi-
qua? stabiliret principia omnium, sed bilibus.
oporteret inquiri aliam ab ista scientia Scxto autem propter eosdem quaerere
quae de quibusdam principiis certilicaret. oportet, utrum omnes substanlia? non
Ha3C igitur quaestio primo est quserenda. sensibiles sint secundum genus
unitse
Secundo quasrendum est, utrum istius unum, aut sunt plura genera substantia-
scientiaa prinue est scire principia primi rum non sensibilium, sicut dicunt illi qui
entis, qua sunt principia substantias tan- sua positione faciunt esse plures species
tum, quaj sunt quatuor causaj superius ideales substantias separatas et causales,
inductae : aut ipsa eadem scientia cum et mathematica qua3 dicuntur esse media
causis et principiis esse habet etiam con- inter haec divina et sensibilia. De bis
siderare de principiis demonstrationis enim, ut diximus, perscrutandum est.
primis, ex quibusnon quidem in uno ge- Adbuc autem septimo qiuerendum est,
nere, sed omnes et in omni genere de- utrum speculalio istius sapientiffi sit cir-
monstrationum ostendunt hoc quod pro- ca substantias entium solum, aul sil

bant, ut utrum convenit unum et idem etiam circa ea qua3 secundum se acci-
simul aflirmare et negare vel non, et dunt substantiis.
utrum uni et eidem sint inter se aqua- Adhuc autem octavo quasritur de eo-
lia, et de aliis talibus primis principiis et dem et diverso : et quia ab eodem ens
dignitatibus. Ha3c enim etiam quaedam causatur inquantitate aaquale, etin quan-
principia sunt et causa3, et sunt circa esse titate simile, ideo sub eodem qusstionis
etnon esse in quantum est esse et in articulo qua3retur de «quali et imequali,
quantum est hoc esse vel illud. et simili et dissimili.

Tertia autem quasstio est, si luec pri- Nono autem quia diversitatis causa
ma scientia est circa substantiam sicut contrarictas est, qua?retur de contrario
circa ens primum, utrum ista sola scien- et de non contrario.
tia sit circa omnes substantias in qua- Et decimo de priori et posteriori, et

cumque accipiantur diversitate generis, de aliis omnibus talibus de quibuscum-

autnon omnes, sed circa plures
sit circa que dialcctici ex probabilibus incedere
qua3 magis accedunt ad unam generis ra- tentant, licet non bene certihcent ex pro-
tionem quoniam substantiarum multa
: babilibus solum facientes perscrutatio-
sunt genera abstracta et concepta cum nem. Eorum enim theoria inquisitiva est
materia secundum rationem diftinitivam. de omnibus sed primus Philosophus
:

Quarta quasstio est, si plares scientias de his certificat ex propriis entis secun-
130 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

dum quod ens est, quia ista consequun- tur, cum in compositis aliquando sint

tur ens in quantum est ens. Omne enim plura genera componentium, etsintquae-
ens comparatum ad ens, aut idem est dam etiam simplicia, utrum forma perfi-
illi, aut diversum : aut contrarium, aut ciens sit unum vel plura, utrumque enim
convoniens : aut prius, aut posterius, et ab antiquis dictum est, quod Anaxagoras
sic de aliis. multas et infmitas in quolibet esse po-
Amplius et undecimo quaeritur dc his suit, et Empedocles dixit inesse unam
qua?cumque his eisdem accidunt secun- quae est harmonia. Dico autem unum
dum se et non secundum accidens. quod ratione est unum, et plura qua? subje-
Duodecinio autem quaeritur non solum cto et loco sunt plura. Et quia sic de uni-
quod in se est horum unumquodque tate et pluralitate sunt Philosophi locuti.

prsedictorum, sed etiam utrum unum uni Decimooctavo etiam de forma quaeren-
tantum est contrarium, plura opponuntur dum est utrum ipsa est aliquid praeter tota-
,

uni, sicut uni videntur et multum et litatem cujus est forma, sicut dicitur ani-
paucum esse conlraria. ma addita totiquam Democritus in omni-
Tertiodecimo vero quaeritur, utrum illa bus esse dixit, et Orpheus, licet aliter di-

qua^ sunt principia et elementa rerum, ceret quam Democritus. Dico autem simul
sunt genera communia, aut sunt particu- totum quod Graeci sinolon vocant, quando
laria, in qua? dividitur et resolvitur sin- praedicatur aliquid de materia sive compo-
gularium existentia compositorum. sitione materiali, quod
additum nihil est
Quartodecimo qua?ritur, si detur quod illi, sed tantum praedicat compositionem
genera communia sunt entis principia, e.jus aut harmoniam tunc enim quaeri-
:

utrum finalia sive ultima genera qua?- tur, utrum forma est aliquid prae-
cumque de individuis praedicantur, sunt ter formam totalitatis illius aut nihil

principia, aut sint prima genera priora aliud. Dehis quidem dicta aliquid est prae-
finalibus et prima. Finalia autem dico ter compositionem materiae, sicut de ve-
in quibus stat communitas, et
generis getativis etsensibilibus et per se motis :

haec sunt species specialissimae. Et hoc de aliis vero dicta forma niliil est praetcr

est quaerere, utrum animal vel homo totalitatem materiae. Tunc sub eadem
magis sit principium, quia multis vide- quaestione quaeritur, qualiter sunt talia

tur homo magis esse principium, eo de numero existentium quae in eis sunt
quod inagis et proximus est circa sin- ormalia principia.
gularia : hoc enim Platonici inferunt quae- Decimonono quaerendum est, utrum
rendo univcrsalia ponentes principia qua? principia entium sint determinata nu-
sunt in anima. mero, aut specie : et hoc est quaererc
Quintodecimo quaerendum est, quod utrum sint ea quae in rationibus diffinitivis

e1 niaxime tractandum est, utrum ens sunt, determinata, aut subjecto, aut loco.
est aliqua secundum se causa praeter nu- De hoc enim inter Stoicos et Epicureos
merum, aut non hoc autem quaeritur : non parva est contentio.

propter formam quam nullus omnino An- Vigesimo autem quaerendum est, ulrum
tiquorum nisi balbutiendo posuit. eadem sint principia corruptibilium, et
Sextodecimo juxta hoc quaerendum incorruptibiliuni aut diversa.
occurrit, utrum illa causa quae propter Et si sint eadem, tunc vigesimoprimo
naturam entis causa esse ponitur, sicul loco quaeritur, utrum sint omnia priiui-
separata a materia, sicut quidam eam a pia tam corruptibilium quam incorrupli-
datore exteriori esse dixerunt, aut non bilium incorruptibilia omnia vel si sint :

sit separata ab ea, sed dc materia produ- diversacorruptibilium et incorruplibilium

catur de potentia exiens ad actuin. principia, tunc sub eadem quaestione
Decimoseptimo quaerendum relinqui- quaeritur, utfum incorruptibilum princi-
 LIBER METAPHYSICORUM, TRACT. I 137
III

pia sint incorruptibilia et corruptibilium puncta sint substantiae et substantialia

corruptibilia. principia entium, sicut quidam dixerunt,
Amplius autem quaeritur vigesimose- vel non.
cundo, quod omniuin diflicillimum et Et sunt substantiae rerum, ut dicunt
si

plurimam habet dubitationem, utrum quidam, tunc vigesimoseptimo quaeren-

unum quod est principium numeri, et dum, utrum haec mathematica secundum
ens quod est principium et causa prima esse separata sint a scnsibilibus, aut se-
omnium, sint non diversum aliquid, sed runilum esse sint in eis. De omnibus

sintomnium existentium substantia, enim his quaestionibus non solum difllcile

quemadmodum Pythagorici etPlato dixe- est veritatem ipsam inquirere, sed nec
runt, licet differenter dixerint, sicut in facile est bene dubitare, ita quod ipsa
primo hujus sapientiae et scientie libro dubitatio in rationem disputativam de-
ostendimus, aul non est unum quod est ducatur.
principium numeri ideni omnino enti,

sed id quod est entis principium, est di-

versum aliquid ab uno et ente, et est ali-
quid subjectum et determinatum sub ente, CAPUT III.

et hoc aut movens ponitur sicut prin-

cipium omnium. Empedocles dicit amo-
rem, aut materiam, sicut Philosophorum numerum el
Et esl digressio declarans
alius dicit ignern, alius vero aquam, alius
ordinem qusestionum iriductarum.
aerem, sicut in primo libro a nobis deter-
minatum est de bis qui unum aliquod
subjectum omnium esse dixerunt princi-
pium, ita quod quodlibet elementumju- Nos autem non omnes disputabimus
nec solvemus inductas quaestiones eo
dicem accipit praeter terram.
:

\ igesimotertio quaeritur, utrum prin- quod quibusdam earum disputatis et sb-

cipia rerum sint universalia, aut singula- lutis, facile est determinare de aliis : licet

ria, propter eos qui universalia ante res enim omnes inductae quaestiones sint de
esse dixerunt, sicut causae sunt ante cau- principiis, tamen quaedam earum sunt de

satum. principiis secundum quod theoria venta-

Vigesimoquarto quaeritur, utruin prin- tis fit super ea, sicut

duodecim a princi-
inductae alise
cipia rerum sint potentia vel actu quia :
pio secundum ordinem :

ipsa natura
id quod est in potentia, non fit in actu autem quindecim sunt de
Principia autem, secun- prmdp*
nisi per hoc quod est in actu quod ta- :
principiorum.
men miilti negaverunt. dum quod theoria veritatis est de eis, du- consUerad

Amplius quaeritur vigesimoquinto, pliciter ex parte scilicet

considerantur,

utrum universitatis pfincipia sint aliter speculationis in qua secundum rationem

scientite uniuntur speculata
omnia, quee
principia entium quam per motum, aut
non principient aliquid nisi per motuni : reducibilia sunt in unum genus specula-

et hoc prascipue quaerendutn est propter tionis : aut ex parte speculatorum, sc

dum quod genus speculatioms unum

motorem primum, quem aliter quam per
multiplicatur in speculatis secundum di-
motum qui est actus moventis, «lixerunt
secun-
quidam esse principium. ffifec enim ma- versas speculatorum rationcs. Et
gnam in hac sapientia prastant dubita- dum primum modum quo speculata

tionem .
uniuntur in uno genere speculatioms, sunt
acceptae quatuor quaestiones
primae s
Adhuc etiam vigesimosexto quaeren- :

dum est, utrum numeri mathematici et cundum autem modum alterum sunt

longitudmes et GguKB supcrficierUm et sumpta? oclo qucestiones quac sequuntur.

138 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
Inter quatuor autem prime tres priores bus dictis non quaeritur nisi secundum
sunt de unione quam potest faeere theo- quod una scientia est de his, vel plures,
ria sub scientia una : et quarta est de sicut cuilibet patet per seipsum.
ipsa ratione et dignitate talis seientiae. Aliae vero quindecim quaestiones sic
Primae autem tres diversiueanlur seeun- dividuntur, quod primae novem sunt de
dum prineipii rationem ex qua informa- principiis quae sunt causae secundum rem
tur speeulatio. Haec autem est triplex :
sivenaturam earum acceptae. Sequentes
est enim principium primum ex quo est autem sex sunt de his quae Pythagorici
aliud : si ergo sit principium essendi, et Platonici posuerunt cirea principia et
habet rationem causae secundum causae causas. Internovenautem primastres sunt
diversitatem : el qua?ritur de hac diversi- diversitates secundum tres causarum con-
tate si est reducibilis in scientiam unam, siderationes, et omnes praecipue sunt de
et hasc est quaestio prima. Et est princi- causa formali. Cum euim principium et
piuin non esse, sed eognitionis : et de causa esse dicatur causa in quantum ab
hoc quemadmodum redueatur ad scien- ipso causatum, et dieatur elementum in
tiam est quaestio secunda. Et est princi- quantum est essentiale primum eompo-
pium primum et principale ejus quod nens, potest esse quaestio,utrum remo-
est substantia : et de hoc qualiter in tum et confusum inventum sicutgc-
in re
scientiam ineidit, est quaestio tertia. Quar- nus sit principium et elementum, vel pro-
ta est de principalitate et natura hujus pinquum determinatum et specificatum,
scientiae.Per jam dicta patet ordo et con- vel etiam quod est pars esse vel id quod
naturalitas inductarum quaestionum, et est totum vel esse causatorum et penes :

qualiter determinatio secundae et tertiae hoc accipiuntur duae quaestiones primae.

dependet a determinatione prima? et Hoc autem formali principio sic accepto
quartae, sicut patebit in sequentibus. Ita dubitatur de ipso per comparationem
in octo autem sequentibus, quia patet ipsius ad aliud coessentiale principium
quod primae duas sunt de subjectis specu- quod est materia, utruin aliud sit ab ipso
lationis, et sequentes sex sunt de per se velnon et si aliud, utrum separatum
:

accidentibus : et inter duas primas prima secundum esse et si non separatum,

:

est de divisione primi entis secundum utrum sit vel multiplicetur secundum
naluram, et secunda est de divisione materiam in qua est et quia forma est:

ejusdem secundum quorumdam positio- natura et forma est anima. dubitatur

nem, secundum quod de ipsis est scien- utrum aliquid sit additum vel non et :

tia. Sex autem quae sunt de per se acci- peneshoc accipiuntur quatuorqmestiones
dentibus, diversiticantur secundum consi- sequentes, sicut cuilibet patere potest.
derationem accidentis absoluti et compa- Tertia autem diversitas sumitur penes
rati absoluti quidemin genere vel specie
: esse principii formalis in se vel in subje-
considerati secundum quod habet compa- cto, quod est materia in genere vel secun-
rationem ad subjectum cujus est per se dum materiae determinationem per po-
accidens autsecundum quod comparatur
: tentiam ad motum et transmutationem

ut subjeetum ad accidens proprium quod et sic accipiuntur trcs quaestiones conse-

per se convenit ei. Septima enim est in quentes, utrum numero vel specie sive
genere de accidente proprio absolute ac- ratione determinetur, et utrum corrupti-
cepto. Octava, nona et decima sunt de bilium et incorruptibilium sint principia
accidente absolute in specie accepto. Et eadem, et utrum principia eorruptibilium
harum diversitas plana est per ea quae et incorruptibilium sint incorruptibilia,
dicta sunt in praehabitis. Undecima vero sicut paterepotest facile per ante dicta.
est de accidente accidentium, et ultima Sex autem ultimar um quaestionum prima
est de accidente comparato : et de omni- est de principio formali propter positio-
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. I 130

nem Pythagorae factam, sicut scitur ex Si autem modus idem ex parte causati
his quae loquentes de positione Pythago- utrum causent cum
accipitur, quaeritur

ras determinavimus. Alia? autem quinque motu vel sine quia causatum non sine
:

fiunt propter Platonis philosophiam : et motu producitur, et tamen hujusmodi

primae quidem tres sunt de principiis principia separata videntur materiam
primis quoe non sunt elementa, sed sunt movere non posse. Ultimse autem duoa
ante res praehabentia eas simpliciter et sunt de his qua? sunt principia et elemen-
immaterialiter, sicut dixit Plato : alioe ta : et penultiina quidem est de suhstan-
autem duae sunt de his quae posuit esse tiahujusmodi elementorum quaa sit et :

principia et elementa. Tres autem prima? secunda est de modo, quoniam si mathe-
differunt sic, quod prima inter tres est matica sint substantia entiuin, cum ea
de modo ipsarum causarum, quae sunt qua? sunt de substantia rerum in ratione
principia prachabentia de quibus quaeri- sua concipiant materiam rerum, vide-
tur an sint universalia vel particularia buntur talia non esse separata per ratio-
quosdam. Scquentes autem duai sunt de nem diflinitivam. E contra autem cum
modo causandi illarum causarum quia : sintmathematica, separalaesse videntur:
Plato posuit formas aeternas causare : et ct ideo insurgit quaestio, utrum sint sepa-
ideo si modus causandi attenditur expar- rata. Ex dictis igilur ratio ct ordo facile
te causa3 causantis, qmeritur utium cau- quojstionum manifcstatur.
sent potestate vel actu causa? existentes.
 liO D. ALB. MAG. ORD. PILED.

TKACTATUS II

DE DISPUTATIONE QILESTIONUM INDUGTARUM.

cumque igitur per divisionem eontrario-

rum non reducuntur ad genus unum,
non sunt considerata in scientia una. Ge-
nera autem causarum, licet diversa sunt,
CAPUT I.
non tamen per modum hujusmodi con-
trariorum reducuntur ad genus unum.
Non igituruna de ipsis est scientia :

De disputatione primse quaestionis et

quia omnium hujusmodi contrariorum
quartse.
est scientia una, et non aliorum, ut per
se patet inomnibus.
Amplius eum una scientia sit de ente
Text. et com.
3.
Disputando autem de quaestionibus in- aliquo uno secundum genus, facile est
uwum ,] uc tis, non eumdem tenebimus ordinem, videre quod non omnis scientise consi-
unius, ,,
pluriun
scientiarum sed coniuneremus eas quarum ad invicem derare de omnibus generibus causarum :

siionmiage-
nera causa-
manifestatur determinatio. Primum i»i quiamulta sunt de numero existentium
.
rum sp CU " mr disputemus de quibus in primis dixi- quibus non omnia insunt genera causa-
i
a 9

mus, scilicet utrum unius vel plurium
seientiarum sint omnia genera causarum
quae speculandea sunt ? Et quia logice dis-
putabimus, et logici est inquisitive pro-
cedere, quaeramus quomodo erit unius et
ejusdem scientiae principia cognoscere
rum. Quo namque modo possibile est
causam quse est motus principium sive
movens, qure vocatur efficiens, inesse his
qua? sunt immobilia ? et cum omne quod
participat bonum, non participat ipsum
nisi exeundo ad linem molus qui est ap-

quse non sunt contraria existentia ? In petitus ejus quod movetur appetita perfe-
Analyticis enim posterioribus determi- ctio, quomodo possibile est inesse boni
natumest quod una scientia qua? est
1
,
naturam in his qute sunt immobilia ?
unius generis subjecti, et quaecumque Ihnne eniin quod secundum se et sui
considerantur in scientia, per divisionem naturam bonum est, tinis est et secuu-
:

ci ntrarium exeunt a genere illo. Ouce- dum quod est finis et ultimum appeti-

1
1 Posteriorum Analyticorum, tex. et com. 43.
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 141

tum, est causa : et ideo, sicut jam ante inesse hanc causam : sed casu fieri ea
diximus, illius causa, et propter illud qu;e fiunt. In aliis autem artibus illibera-
fiunt et sunt umnia coetera. Non enim libus quae mechanicae vocantur, ut est
loijuimur liic de puro et primo bono, tectonica sive a?dilicativa, et coriaria,
quod secundum quod ait Plato, per sub- dicit omnia dici ila quod aliquid in eis
stantiam est bonum. Nec loquimur de est melius et aliquid vilius sive deterius :

bono quod secundum supposita cum mathematicas autem scientias nullam de

cnte convertitur lioc enim eo quod a
: bonis vel de malis rationem facere. Ex
bono est, boni sumit rationem, quia his igitur patet non esse unam aliquam
boni est bona adducere. Nec potest intel- scientiam de particulari ente tractantem,
ligi, quod non est bonum quod ab eo qufe de omnibus inquirat generibus cau-
bono est, quod essentialiter bonum, et sarum.
quod non aliud dispop.it ad causandum Sed si propter hoc dieatur, quod scien-
nisi bonitas Causa enim prima quia
.
tiae considerantes diversitates causarum
bona est, diifundil causata. Et ideo om- sunt plures, ita quod diversa principia
nia quae ab ipso sunt, bona sunt quia :
sive causae sint altributae diversis scientiis,
prima bonitatis ralio, quantum possibile sicut mathematicis altribuitur forma per
est, resultat in ipsis. Sed nos bic non de quain demonslrant, et physicis movens
tali loquimur bonitate, sed de eo quod et materia per quam specialiler demon-
est ex ultimo et optimo quod res appe- strantur physica, et isti scientia' attribui-
tit ab ipsa haec enim est tinis. Finis au-
: tur ultimus iinis et fornia principalis
tem talis in quid est appetitus et cujus tunc antequam ad istam disputemus ,

causa fit totum quod tit, est linis actus oportet nos quartam superius motam hic
et complementi cujusdam. Omnis enim inducere quaastionem : quia ex ejus de-
talis actus est cum motu, quia est ulti- terminatione dependet determinatio quae-
mum motus. Ergo tale principium boni stionis primse. Quceramus igitur, si di- disJeTd^
et finis non convenit esse in immobili- versis scientiis speculativis diversas altri- afs^onsMe-
bus. Nec in talibus convenit aliquid esse buuntur causae, quae illarum scientiarum '^"'uarum^
autoagatum, hoc est, per se bonum in dicenda est sapientia illa quae hic quaeri- ^cend»™^.
quantuin hujusinodi sunt. Propter quod tur, aut quis illorum Philosophorum est sa i" enlia '

in signum hujus etiam in mathematicis maxime sciens rem quamcumque de qua

nihil ostenditur per eam causam quam quaeritur habentium causas illas quibus
iinalem vocamus. Non enim in mathe- causae attribuuntur ? Aliquando enim
maticis est demonstratio aliqua, eo quod contingit uni et eidem inesseomnes qua-
melius aut deterius sit aliquid. Nec om- tuor modos causarum, sicut domus causa
nino ullus mathematicorum talium ali- unde motus sive movens formaliler qui- t

cujus reminiscitur causarum : quia nulla dem movens est ars tectonica, efficienter
conclusionum mathematicarum posset autem movens est aedificator. Cujus vero
concludi. Quae enim separantur, secun- causa sit sive finis est operatio sive utili-
dum formam et rationem separantur : tas domus, sicut operire a caumate et a
secundum finem autem et efficientem et pluviis. Materia vero domus est terra,

materiam semper volunt esse concepta lapides, et ligna. Species vcro sive fornia
et conjuncta, et non separata. Propter domus estratio, quae dat esse et rationem
quod etiam sophistarum quidam, ut Ari- quae est figura in talibus artificiatis. Nec
slippus, causam in genere causarum po- putest esse, quod per quamlibet istaruin

nere praeneglexit opinatus est enim om-: causarum notifieata aequaliter sciatur .

nia causari naturalia mathematicis, sicut Quaeramus igitur, si diversis scientiis di-

et mulli alii : in mathematicis autem non versa attribuuntur genera illa causarum,
videns eam , etiam in aliis dixit non quam ipsarum scientiarum secundum
r,2 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

dudum a nobis de sapientia et sapienle novitprimum quid est. Non autem dici-

in primo libro determinata decet vocare mus illum maxime nosse, qui novit acci-
sapientiam ? Cum cnim sapiens sit qui dentia rei, sicut qui novit quanta, et

causam cognoscit, quia doctissimum cau- qualis est, aut quid facere, aut quid pati

sarum sapientem esse dicimus, videtur apta nata sit. Amplius et in aliis specu-
quamdam rationem habere quamlibet lativis scientiis, quae non adeo post for-
scientiam vocari sapientiam, quae docet mas considerant sicut ista tunc puta- :

per aliquam causam. mus scire ea quae singularia sunt, hoc

Sed haec omnia facile determinantur, est, determinati entis aecidentia, quo-
si considerantur in modo causarum quas rum smnt mathematicae demonstrationes,

considerant scientiae theoricae : in quan- quando scimus formaliter quid est, sicut

tum enim causa considerata in scientia patet ex ultimo secundi Geometriae. Si

senior est et prior, in tantum est princi- enim quaeramus, quid est tetragonizare ?

palior, et ipsa et scientia quae eam consi- hoc est altera parte longiori quadrangulo
derat : ethoc est cujus veluti servientes et dato trigono aequum quadratum de-
et famulantes existentes alias scientias scribere ? Dicemus, quia mediae inten-
non tionis proportio inter latus longius et
quae famulantes causas c,onsiderant,
convenit contradicere, sed omnibus
in brevius, dat lineam quae in se ducta tale

obedire et famulari. Talis autem juste describil quadratum : et hujus causa cst
est, qui est ultimi finis et boni ejus quod formalis talis aequalitatis quadrati. Simi-

totius universalitatis est bonum : hujus 'iter est in aliis omnibus demonstrabili-
enim causa sicut ducis et ordinantis tiunt bus. Igitur ista scientia princeps erit ex

omnia caetera Ad hoc enim famulatur consideratione nobilissimi iinis, et cer-

efficiens et forma omnis, et

materia et tissima ex consideratione formae quae

ad hoc bonum ordinatur omne quod est principalis et vera rei quidditas est. IIoc

in prima universitatis causa sicut in enim est principium substantiae in eo

duce exercitus, sicut saepius diximus et :
quod substantia est entis in eo quod ens,
ideo cum ista scientia principaliter con- sicut saepius dictum est. Considerat haec

sideret hunc finem, ipsa erit vocata sa- scientia etiam efficientem, sed non ita

pientia. In quantum verohaec eadem sa- principaliter sed considerat moventia

:

pientia est primarum causarum, sicut in prima et facientia. Et considerat ultimo

ante habitis dcterminatum est, et in loco materiam secundum redditionem in
quantum quod ma-
diffinita est esse ejus substantiam et ens. Et considerat omnes
xime scibile est, secundum suam natu- causas : eo quod cst de ente, et id quod
ram maxime etiam faciens scire : sic consequitur ad ens in quantum est ens,
etiam post considerationem ultimi finis, et causa vel causatum : quia omne ens
erit etiam considerativa substantia? quae vel est causa vel causatum. Et sic prima
est forma et quidditas rerum. Cum enim quaestio est determinata : quia causa et

multis modis aliquis idem sciat, niagis causatum sunt generis subjecti hujus
quidem dicimus scire eum qui per de- scientiae quod est ens. Nec tamen sic

monstrationem rem illam in ipso esse uniustur tanlum quae sunt unius scien-
formali quid ipsa res est secundum sub- tiae, sed potius ejusdem scientiae sunt
stantiam, quse quid est et propter quid qu33 sunt ad finem ultimum unum, qui
dicit, quam qui non novit rei substantiale est iinis illius scicntiae, sicut patet in
esse. Et horum et eorumdem qui sic di- medicina quae scientia una est, et omnia
versimode per diversa noverunt rcm, di- considerat quae sunt ad sanitatem quo-
cimus aliuin alio magis et certius nosse, cumque modo, aut judicandam, aut fa-
in quantum novit per formam priorem, ciendam, aut conservandam, et sic de
sed maxime illum nosse dicimus, qui aliis. Et sic etiam ista scientia de onini-
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 143

bus causis ultimo fini famulantibus. Est sicee secundum quemdam modum, ut
igitur vocata sapientia, quia doctissima patet ex inductis.
causarurn est : et est princeps, quia tinis

ejus intus est et sciendi : igitur et cerlis-

sima propter quidditatis primse conside-
rationem.
CAPUT II.

Physica vero etiam considerat causas

omnes, ut in secundo diximus Physico-
De disputatione secundse et tertise quse-
runt : sed quia priucipaliter est circa ge-
stionis, et qusestionis septimae quse est
nerationes et actus sive actiones gene-
affinis cum tertia.
aeratorum generanlium proprias, et
et
circa omnem quam cognoscimus ex
sensibiliter agentibus transmutationem,
motus principium
principaliter considerat Consequenter autem disputabimus ad Tt-xi. et com.
4.
quod vocatur causa movens eo quod : ea quee secundario quaesita sunt : non Utrumunius
an
scientite,
motus secundum sui primam causam et enim de causis quae sunt essendi prin- plurium sic
'

consulerara
rationem est aclus movenlis : princi- cipia tantum, qucerilur, sed et de prin- principiado-
monstratio-
pium autem sic movens est in modo cipiis demonstralivis non propriis quae nis ? Et si
unius. utrum
oppositum
causalitatis eo quod sic lini : sunt cujuslibet scientiae propriae, sed de illius qu*c
consklerat
movens famulatur ad finem hoc enim : tmiversalibus et primis, quae et dubitatio substan-
liarn. an al-
movens physicum movetur dum movct, est, utrum alicujus unius scientiae deter- terius? Et
si alterius.
et dum agit patitur quorum nihil con-
: minatae est notiticareet ccrtificare de om- quam illa-
rum oportet
vniit lini ultimo, propter quod est quid- nibus illis aut plurium. Dico autem prin- appellare
sapientiam ?
quid est et lit quidquid lit. et cui uihil cipia demonstrationis opiniones, hoc est,

contradicit ex omnibus causis, sed oin- conceptiones communes demonstrativas

nes coaptant se ad serviendum sibi. Qua- ideo notatas, quia ipsae sunt ex quibus om-
propter videbitur alterius esse scientiae nes demonstrant, et non propriae alicujus
harum causarum singulas speculari prin- earum, ut omne necessarium est affirmare
cipaliter quoniam physicus principali-
: aut negare, et impossibile aliquid simul
ter cOnsiderat quoddam movens et ma- in codem tempore et secundum idem
teriam, et secundario considerat formam esse et non esse. Et non solum quaeri-
et finein : nec considerat nisi quamdam tur hic quod dictum est in secunda prae-
formam, cum motu et materia scilicet inducla qmestione, sed quaeritur ctiam,
conceptam, et quemdam iinem qui est utrum harum omnium dignitatum sit
ultimum transmutationis et molus ma- : una et eadcm scientia cum scientia sub-
thematicus autem principaliter conside- stantiae vel alia? Et si detur ab aliquo,
rat quamdam formam cum quantitate quod tamen irrationabile est, quod non
conceptam, licet a motu et materia sen- est una scientia de substantia et digni-
separatam
sibili primus autem Philo-
: tatibus demonstrationis, tunc quaeretur
sophus considerat simpliciter tinem rei quam illarum oportet appellare eam sa-
qua3 simpliciter est forma principaliter, pientiam quaa nunc a nobis quoasita est,

et considerat movens immobile, et mate- hoc est, philosophiam primam '.'

et non
riam secundum quod est aliqua substan- erit assignare quod inevitabililer prima
tia. Consideratio igitur causarum oeque philosophia est quae est de primo et

principaliler de qualibet causa accepta, principali ente, ad quod sicut ad cau-

diversarum est scientiarum. Sed si prin- sam et substanliani reducuntur onmia
cipaliter et secundario accipiatur, tunc alia : et eadem necessitate convincilur
est sapientiae primae simplicitcr, et phy- prima philosophia esse, quae est de pri-
m P. ALB. MAG. ORD. PILED.

mis cx quibus omnia sciuntur, et non modi dignitatibus cst aliqua demonstra-
secundum unuin quodlibet ipsorum ha- tiva scientia, oportet quod illa sit alicujus
betur seientia per ipsa, sicut patel in generis subjecti. Umnis enim scientia
acceplione sapientise et sapientis in scien- demonstrativa exigit aliquod genus sub-
tia priini libri. jectum, et qurcdam habet sicut passio-

Disputemus ergo de prima parte quae- nes quae subjecto probantur inesse :

stionis, dicentes opponendo, quod unius quanlaiii autem habet dignitates illorum

scientiae esse cognoscere de omnibus ex quibus procedit, cum passiones sub-

principiis demonstrationum, non est ra- jecto inesse demonstrat. Nam impossi-
tionabile. Cum enim in illa sint ex qui- bile est de omnibus esse demonstratio-
bus omnes demonstrant, quid niagis nem. Omnem enim demonstrationem
geometrise est de bis certificare, quam necesse est de aliquibus subjectis sive

qualiscumque alterius scientiae universa- circa aliquid et aliquorum qua 1

inesse
lis vel partieularis de bis est obaudire probantur, et ex aliquibus confessis et

quid certiludinis est in eis? Similitudine notis dignitatibus. Sic igitur convenit
enim una se habet, qualiscumque scien- unam esse scientiam demonstrativam de
tia dicatur stabilire debere eas, hoc sup- his quibus utuntur scientiae omnes di-

posito quud dictumquod illa prin-

est, gnitatibus, tunc necessario ex syllogis-
cipiasunt ex quibus omnes deinonstrant mo accidit oinnium esse genus unum
quia hoc dato, omnes procedunt ex eis, de quo fit illa Omnes enim
scientia.

et nulla certilicat ea per demonstratio- particulares demonslrativae de quocum-

neni : omnium vero ita quod
scientiarum, que ente sint, utuntur ipsis dignitatibus.

cuilibel hujusmodi di-

cognoscere de Et ha?e quidem vera est demonstratio
gnitatibus non convenit, eo quod quae- primae partis quaestionis, quod una est
libet scientia secundum se sumpla utitur scientia qua; est unius subjecti non de-
eis et non certificat eas. Et ad istam dis- terminati de ipsis : et haec est ipsa
putationem alteram partem hujus quae- quae est de ente secundum quod ens in
stiiinis oportet inducere : sic enim nullius (juantum ens consequens est principium
aliorum ens particulare mathematicum demonstrationum, licet antecedat hoc ens
vel physicum scientium est certificare vel illud : et tamen haec scientia non per
de dignitatibus diclis ita universaliter, viam demonstrationis ostensivae certificat

nec ipsas substantias secundum quod de ipsis, sed potius deduceudo ad im-
subslantiae sunt cognoscentes, circa pro- possibile eum qui posuit horum contra-
priam de eis certitudinem cognoscere ria principiorum.
per demonstrationem eo quod et ipse : Sed hic positive quaeritur altera pars
qui substantias cognoscit, procedit ex eis quaestionis, utrum sit isla scientia ea-
et supponit eas. Similiter autem nalura dem vel alia ab ea quae est de primo
earum demonstrationi repugnat. Qua via ente quod est substantia ? Si enim
enim demonstrationis erit scientia, qui alia est scientia quae est de substantia,
etlectus ilemonstrationis est de talibus et quae est de dignitatibus liis, tunc su-
dignitatibus ? Cum enim omnis demon- perius diximus quae est earum princi-
stratio primum per se demonstret inesse palior, et quae earum est prior. Univer-
subjecto, nos etiam nunc sine demon- saliter enim et maxime principia et

stratione novimus per se quid cuilibet prima aliorum sunt dignitates, et si-
insit subjecto in dignitatibus eo quod : militer universaliter et maxime princi-
per se notae sint et onmes artes aliae
: pium omniuiri est substantia. Si iuitur
ab isla sapientia utuntur eis ut per se primi Philosophi qui considerat substan-
notis. Ad oppositum autem hujus obji- tiam, non est de dignitatibus specierum
citur. Si enim dicatur quod de hujns- veritatem et falsitatem qua-rere el sla-
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 145

bilire eas, cujus crgo erit ? sicut enim est etiam unius, sive sit ejusdem, sive
in ante habitis saepius dictum est, de alterius, sicut alterae, sicut subalternans
dignitatibus quibus utuntur omnes, opor- et subalternata sive ergo haec scien-:

tet ab aliquo slabiliri : aut oportet tiaspeculetur accidentia in propter quid,

quod omnes ex dubiis procederent. sive speculetur ex his in scientia quia,
semper de accidentibus et substantiis et
dignitatibus est scientia una in commu-
xi.n.um. Et tunc oportet nos tantum inducere ni. Est igitur veritas, quod scientia de
om quaestionem, utrum scilicet totaliter sive dignitatibus et
jiruin
jium sub- ... de substantia quae est

....
. .

iianiiaruni uiuversaliter una scientia est omiuuni primum ens, est una, sicut diximus : et
sit una
scieuiia? substantiarum,
,

sicut m ultnna parte scientia de omni

secundum substantia
qusestionis praeinductae supponi videtur, quod reducitur in substantiam primam,
aut sunt de substantiis scientiae plures? est una. Substantia autem prima est
Siquidem ergo dicatur, non de omni- illa quae simpliciter est accepta secun-
bus substantiiscst una scientia, tunc dum separata substantiae principia, non
quaeratur cujus substantiae est scientia concepta cuin quantitate et sensibili ma-
ista philosophia prima quae certificat di- teria : haec enim est causa et subje-
gnitates, non erit assignare. Si au-
et ctum substantiae conceptae, sicut saepius
tem detur de omnibus substantiis esse jam patuit per ante dicta : hoc enim
scientiani unam, boc non videtur ratio- modo prohibet corruptibilium ct
nibil

nabile esse quia secundum hoc una

: incorruptibilium esse genus unum, quod
scientia demonstrativa esset de omnibus est principium in uno quidem existens
per se existentibus, et de accidentibus per se, in aliis autem per analogiam ad
propriis sive praedicatis quae sunt in eis, illud : et tunc subjectum hoc convenit
quod est impossibile quia substantia : scientiee propriae cum una scientia : et

communis quae subjectum est scientiae, communis dicto modo sit de inductis,
non scitur nisi per divisionem eo quod : non enim est unus modus sciendi de
non habet prius et posterius partes :
ipsis, qutedam divisione, quaedam
sed
autem per divisionem acceptae per difli- autem quoedam vero demon-
diflinitione,

nitionem notilicantur : sed accidentia strative sciuntur quia nihil prohibetmul-

:

sequuntur inesse substantiis per coll e- tos esse modos sciendi in una scientia eo-

ctionem syllogisticam, quoe est demon- rum quae diversimode sunt in ipsa, sicut
stratio propter quid et veteres Peripa-
:
subjectum et partes subjecti et passiones.
tetici artem logices diviserunt in artem
dividendi et diftiniendi et colligendi.
Non igitur una et eadem scientia vide- Amplius autem quod septimo qusere- Text.etcom.
tur esse de substantiis et dignitatibus. batur, nunc tractandum, quia ex dictis utrum heec
Siquidem autem demonstrativa omnis e ., ...determmationem . . scientia sit
tacile acciiut : et hoc soium cira»
. .... subsiantias?
speculatur singularia, hoc est, propria est,utrum tneoria nlius scientiae est
. .

accidentia, et concludit hoc ex commu- solum circa substantias subjectas, aut

nibus opinionibus sive conceptionibus est circa ea quae accidunt substanliis?
animi, quas quilibet probat auditas, Dico autem exemplificando, sicut si so-
videbitur iterum una esse scientia de lidum sive dimensio corporis substantia
his. Nam hoc modo in subalternis scien- subjecta quaedam, ut aliqui dixerunt,
tiis demonstrationem, quia de om-
circa esse ponatur, et similiter lineae et su-
nibus subjectis ejusdem generis et acci- perlicies, tunc quaeritur utrum unius et
dentibus eldignitatibus est unius scientiae ejusdem scientias est ea cognoscere et
cognoscere, similiter in subalternantibus accidentia propria quae accidunt circa
propter quid et ex quibus aliae probant, unumquodque istorum generum subje-
VI 10
 146 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

ctorum, de quibus quidam ostendunt ac- aut sint plura genera substantiarum, sic-
cidentia mathematica, aut alterius scien- ut dixerunt Platonici dicentes species ide-
tiae esse cognoscere subjecta, et alterius ales, et ea quaj infra haec media inter

accidentia. Nam si detur quod ejusdem sensibilia el ideas esse dixerunt, inter

scientiae est utrumque istorum, cum una qua> media mathematicas dicunt esse
scientia sit ejusdem demonstrationis scientias. Quomodo autem nos dicimus,
effectus, non erit sola demonstralio per quod species sive formae causae sint en-
diffinitionem passionis, sed etiam erit tium et substantiae, dictum est a nobis in
demonstrativa quaedam scientia, quae prioribus sermonibus habitis de eisdeni.
est substantiae subjectae per diflinitio- His autem positionibus multis modis ha-
nem una demonstrativa
subjecti, et erit bentibus diflicultatem, nullo minus ab-
scientia de subjecto et passione, quod surdum est dicere aliquas quidem esse

est contra praeinducta. Non enim vide- naturas praeter eas quae in ccelo sicut in

tur demonstratio esse de aliquo si ip- continente et per motum causante conti-
sum est quid sive substantia. Si vero nentur. Hoc enim absurdius est omni eo

propter hoc dicatur quod sunt diversae, quod aliquis posuit Philosophorum de
tunc quaeratur, quae sit scientia quae principiis loquens : sed istas medias inter
erit speculans accidentia quae sunt circa sensibilia et ideas easdem nomine et ra-
substantiam, quae non speculatur aliquo tione sensibilibus praeterquam quod ideae
modo substantiam? hoc enim reddere et materia sunt sempiterna, sensibilia

est valde diflicile : quia sicut in sequen- vero sunt corruptibilia, absurdius est

tibus hujus scienliae patebit, principia omni absurditate. Nam autoantropon,

substantiae sunt principia accidentium sive per se separatum hominem et equum,
propriorum, et quorum eadem sunt prin- et per se separatam sanitatem, et haec

cipia, illorum est una scientia et hoc : omnia nihil aliud dicunt esse ab homine
quidem est verum. Et prima pars quae- concepto cum materia, et equo, et sani-

stionis patet per ea quae in praecedenli tate quae sunt in materia sensibili, simile

sunt dicla quaestione. aliquid facientes his qui deos esse dicunt
similes hominibus et animalibus, quos in
omnibus praeter solam corruptibilitatem
nomine et ratione humanae speciei dicunt
csse talia enim dicentes nihil aliud po-
:

CAPUT III.
sitione sua fecerunt, nisi quod dii quidam
sempiterni sint homines sic nec isti qui :

ideas et media ponunt praedicto modo,

De disputatione quintseet sextx quaestio-
nihil aliud aliquid faciunt nisi quod res
num.
sensibiles sint intransmutabiles et sem-
piternae quia quae ratione et nomine cum
:

sensibilibus conveniunt, acceptam cum

T,-xt. et com. Amplius autem quod quinto et sexto materia sensibili habent rationem, et non
8.
Utruni solse quaerebatur, hic determinandum est. ideo sunt sensibilia necessario. Amplius
substanlise
sensibiles atur igitur quajstio quinta, quomo- autem si quis praeter ideas et sensibiliaea
inveniantur?
Et supposi- do sensibiles substantiae solae dicendae ponat qua3 dicuntur infra sive media, sic-
to (|Uoa sint
ali uae sub-
sint esse sicut Epicureis placuit, aut sint ut quidani fecerunt Platonicorum, dicen-
stanthe prse-
ter sensibi- dicendae praeter eas etiam aliae substantise? tes mathematica media secundum esse in
ies, utrum
illte sint Et adjungatur huic quaestioni quod sextd sensibilibus non esse, sed separatum esse
unius gene-
ria .'
quasrebatur, secundum quosdam Stoico- habentia, hoc quidem sic diclum inultas
rum suntdicendaealiae a sensibilibus sub- per se sine idearum positione et sine his

slantiae, utruni illae sint unici generis, quae talia in sensibilibus dicunt inesse,
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II li7

habebit dubitationes. Statim enim palam cunt isti, nihil solum diiTert geometria
est, quia eadem ratione qua corpora sic mathematica ab ea quam vocant geodae-
ponunt separata, similiter erunt separatae siam, hoc est, scientiam mensurae agro-
lineae quse secundum esse sunt praeter rum : quia haec quidem quam geodaesiam
ideas linearum et sensibiles lineas : et si- dicunt sive mensuram sapientier areas
militer unumquodqtie generum mathe- mensurandi, est quidem mensurandi ra-
maticorum, sicut superticies, etpunctum, tio horum quae sentinms sicut arearum,
et unitas, et numerus, et proportiones, et dividitur in planimetriam et profundi-

etalia hujusmodi. Igitur quoniam astro- metriam et cosmimetriam

altimetriam et :

logia una est scientiarum mathematica- illa vero quam vocamus geometriam, est

ruin, et ipsa circa ccelum medium, et non non sensibilium quantitatum, quoe me-
circa hoc scnsibile coelum, quia scientiae diae et separatae esse dicuntur palam est, :

malhematicae sunt circa matliematica quia eadem ratione propter scientiae se-
media, ut isti dicunt. Secundum hoc parationem praeter medicinabilem sensi-
ergo erit, quod coelum secundum separa- bilium corporum scientiam, et erit alia

tum esse existens ab hoc ccelo sensibili, scientia medicinabilis separalorum, cujus
et similiter alia, sol, et luna, et stellae, ratio ponatur ut regula circa causas me-
etcirculi, omnia qu» in ccelo,
et alia dicina sensibilium, sicut ibi ratio geo-

erunt media separata secundum esse. metrica ponitur circa geodaesica : et si-

Et quomodo tantis absurditatibus nos militer est alia scientia medicorum in

credere oportet? hoc enim ceelum et cce- omnibus aliis quae est praeter singulas
lestia non est rationabile esse immobile :
aliarum quae sunt de sensibilibus scien-
quia ad nihil tunc utile esset mobile:
tias : quod plus est, quaedam erit me-
et

vero esse cum separatum esse, omnino dia inter hanc sensibilium medicabilem,
est impossibile : quia nihil mobile nisi et illam qme est idearum medicabilem.
quod cum materia, et molus conceptus Sed quomodo potest hoc judicari ab ali-
est secundum rationem. Similiter autem quo possibile ? Xam si quaedam salubria
est de his de quibus tractat optica sive sive sana sunt praeter sensibilia, tunc
perspectiva. Oportet enim esse radios et oportet quod etiam praeter ea sit salubre
lineas visuales medias alias secundum judicans sanitatem et faciens eam, sicut
esse a sensibilibus. Et simile sequitur de urina, potio, et cibus, quod absurdissi-
his de quibus inter mathematicas tra- mum esse nullus dubitat. Similiter au-
ctant harmonica sive musica hoc enim :
tem quidam istorum sunt, qui simplici
impossibile est esse praeter substantialia ter inducta negant et alia : ideas enim el

propter easdem quae dict;e sunt causas :

media propter scientiam quae incorrupti-
et tamen hoc sequitur secundum positio- biliumtantum est, ponentes, dieimt nec
istorum. Nam etsi ea quae nomine verum esse, quia geodaesia sensibilium
sunt infra sive me-
Inem tunc palam
et ratione sensibilia
dia, est, quoniam et sensus
sit mensurarum et corruptibilium

si ita esset,
quia
corrupta esset scientia, lineis
:

medii et separati, et similiter animalia corruptis : quod est inconveniens, cum

erunt separata materiae infra ista sensibi- scientia sit incorruptibilis et incorrupti-
lia corruptibilia et aeterna idealia. bilium. Adhuc autem dicunt hi, quod
nec sensibilium mensurarum est scien-
tia aliqua astrologia enim scientia non
:

i.eieom. Dubitabit autem aliquis et aliter circa est circa coelum hoc sensibile, neque
istam positionem quaerens circa quae is- etiam sensibiles lineae tales sunt qua-
torum quae ponunt existentium, oportet les dicit esse geometria : quod patet
quaerere eas scientias propter quas ista ex hoc, quod cum nihil sensibilium

separata esse dicuntur. Nam si, ut di- sit longitudo sine omni latitudine, ni-
 148 D. ALB. MAG. ORD. PILEI).

hil omnino est scnsibile rectum : et ea- lam est per eamdem rationem, quia cum
dem ratione nihil sensibile est flexum species ideales convenit per eamdem ra-
sive curvum, cum tamen rectum et tioncm in sensibilibus esse, nec extra ea
curvum lineam dividarit et ideo circulus : habere esse aliquod quia ejusdem ratio- :

sensibilis qui est lineae ilexae, tangit regu- nis et nominis cum sensibilibus sunt
lam quae cst linea recta sensibilis, non utraque istorum, sicut scitur ex ante ha-
secundum punctum cum tamen, sicut : bitis. Amplius autem cum esse medio-
in XV et XVI terlii Gcometrue nostrae de- rum sit esse perpetuorum et esse sensi-
terminatum contingens non
est, linea bilium sit esse corruptibilium, esse illo-

nisi secundum punctum contingat ip- rum non est esse istorum, licet unum fin-

sum hujus autem causa est quam di-

' : gatur esse in alio : secundum hoc ergo
ximus, quod scilicet omne sensibiliter ac- duo solida corpora duas quantitates se-

ceptum corpus est, et corpus secundum cundum esse habentia, necesse est esse
superflciem tangit, et non secundum in eodem loco et sic duo corpora essent
:

punctum. Propter quod etiam Pythago- unum corpus, sicut demonstravimus in

ras alia non dicensa sensibilibus, et ideo IV Physicorum. Et ad hoc sequitur quae-
geometras redarguens, ait nec motus sive dam non esse mobilia, sicut separata se-
motuum quantitates cicles, hoc est, cir- cundum esse existentia, cum tanien sint
culos coeli similes in aliquo esse his de in subjecto et loco in his quae sunt mota

quibus in astrologia fiunt sermones per sensibilia quod est inconveniens, quia
:

demonstrationes geometricas, nec astris talia solida quantitatem habentia, mo-

puncta dicit habere eamdem naturam. ventibus nobis moventur si in nobis sint.

Cumtamen astrologia non nisi de centris Universaliter autem sive totaliter quaera-
astrorum facit demonstrationes, et illam mus, cujus causa aliquis quidem ponit
demonstrationem ponat cireaastra: dicit hoc esse in sensibilibus? Eadem enim
cnim iste abstrahentium hoc modo esse contingunt inconvenientia huicpositioni,
mendacium. eis quae in prima parte hujus disputatio-
nis dicta sunt. Est enim secundum istos
coelum aliquod secundum esse praeter hoc
Text.etcom. Sunt autem aliqui tertiam scctam inter ccelum sensibile, quod tamen non est

hos habentes, qui dicunt esse tria genera extra illud, sed in eodem cum isto
loco :

entium, quse dicta sunt: tamen ea media quod impossibile est magis quam si extra
qua? inter ideas el sensibilia dicta sunt, ipsum poneretur : et sic etiam redargu-
secundum esse, non esse extra sensibilia untur nostri temporis et gentis quidam
secundum esse, sed prius secundum esse iigmentis gaudentes, qui ccelum quoddam
dieunt ea esse in sensibilibus, sed proli- immobile dicunt penetrare per hoc cce-
xae et pluris quam proesenti speeulationi lum sensibile, et per quatuor naturas
expediat, est orationis pertransire, os- elementorum, quod loco confert mobili-
tendendo omnia impossibilia qua? acci- tatem et alia multa mendacia fingunt
:

dunt eis secundum suam positionem. de loco. De his ergo et hujusmodi quae-
Sufticit enim adfalsitatem hujus positio- stionibus dubitatio est multa, quomodo
nisostendendam, talia speculari quas spe- oportuit positam a Philosophis se habere
culata videntur esse falsa statim. Si enim veritatem.
hi veruin dicunt de mediis quae sensibili-
bus esse dicunt, quia nomine et ratione
conveniunt cum ipsis, non est congruum
quod media solum sic habeant : sed pa-

1
Idem habetCommnetator comm. 8 hujus.
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 149

posita sunt entia et insunt eis secundum

essentias suas primas. Sed non dicit esse
principia rerum quae sunt ut genera eo-
rum quae sunt. Et similiter si quis vult
CAPUT IV.
ad haec naturalia speculari et ad natu-
ram eorum quae sunt artilicialia, quaerens
cognoscere naturam eorum : sicut si spe-
culetur an lectum, speculabitur ex qui-
De disputatione tertise decimse quseslio- bus partibus est, et quomodo sint com-
nis el csl digressio declarans qualiter
:
positae partes in eo ad formam et tunc :

eadem su?it principia essendi ct cogno- si speculans vere cognoscet naturam illo-
scendi, et qualiter diffinitio substantise
rum. Ex his igitur et hujusmodi rationi-
data per componentia substantise par-
bus dicetur, quod genera eorum quae
ticularia et data pcr univcrsalia for-
sunt, non sunt principia entium.
malia, cst una eadem et non diversa.
In oppositum autem hujus objicitur,
quod si cognoscimus unumquodque per
diflinitiones, sicut in sequentibus osten-
detur, et principia difSnitionum sunt ipsa
I, fl com,
Conscquenter disputabimus id quod genera in quibus potestate sunt omnes
10.
rum pe- lunc videtur quod necesse
sra sint
dccimo tertio quoesitum est de princi- differcntiae :

icipia et
piis, ulrum oportet suscipere quod ge- est eliani dilTmitorum principia essentia-
nenta re-
ni,an ea
nera sunt principia et elementa rerum, lia esse Adhuc autem cum
ipsa genera.
quibus
umquotl-
est siout
an magis elementa et principia rerum ea unumquodque ex eisdem sciatur princi-
jartibus?
sunt particularia ex quibus res ipsae se- jiiis ex quibus cst secundum substanliam,
cundum substantiam componuntur, quae sicuteorum quae sunt accipienda scientia,
compositione prima sunt etinsunt rebus, oportet quod accipiatur scientia specie-
sicut clementa vocis litteratae esse viden- rum sive formarum secundum quas di-
tur, quibus prirnis componuntur voces cuntur esse essentia et secundum quas
littcratae omnes. Sed non videtur elemen- sunt hoc quod sunt. llarum autcm for-
tum vocum litteratarum genus commune niarum sive spccierum secundum quiil-
quod est vox. Similiter autem diagram- ditatem prima principia sunt genera.
matum, boc est, propositionum ea dici- Genera autem prima principia sunt en-
mus esse elementa quorum sicut mate- tium. Ad hoc idem inducitur, quod di-
rialium vel essentialiumdemonstrationes cunt quidam Philosophorum qui loquun-
insunt in aliorum demonstrationibus, et tur de entium elementis : et dicunt ele-

ex quibus ut probatis componuntur aut menta entium esse unum el ens formalia,
propositio communis et genus existcns aut magnum, aut parvum materialia : et

ad omnes propositiones vel plures. Ista utuntur eis sicut generibus : secundum
igitur est quaestio : sed si sequamur ea istos igitur sunt genera principia rerum.
quae dicunt Epicurei, sive plura corpora In contrarium aulem horum est, quod
ponunt elementa, sive unum tunc di- : ambo illa dicta, quorum primum est
cimus particularia ex quibus compo- Epicureorum, secundum autem Stoico-
nuntur corpora, esse elementa quia : rum, non simul possunt esse vera quia :

illi dicunt principia rerum esse res ex non est possibile ambo ista secundum
quibus corpora componuntur et con- intentiones ponentium ea dicere esse
stant, sicut Empedocles dicit principia principia : et ideo hoc est, quia sicut

esse ignem et aquam et elementa media esse substantiae rei diffinitae est unum,
quae sunt infra boc, ut dicit Empedocles ita ratio iliflinitiva substantise est una se-
quae sunt terra et aqua ex quibus com- cundum intenliones istorum, ea diffmitio
 450 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

ab ea ria, dicentes generationcm esse altera-

quae est per genera, diversa erit

qu;v dicit ex quibus materialiter est res, tionem : et ideireo intentio materia? non
csl per analogiam ad formam determi-
cum substantialiter insint cidem sicul

componentia composito. Hoe autem ul nata propter hoc intentio communis abs-

melius intelligatur, oportet scire quod, tracta per intcllectum ab hujusmodi ma-
teria, non habet rationem generis, quia
sicut paulo ante objiciendo ad utramque
partem quaestionis innuimus, eadem sunt nulla potestatc in sc liabet dilferentias,

principia essendi rei et cognoscendi eam, sicut nulla potentia matcria quani po-

sinon eodem modo sint accepta princi- nunt, in se habet formam. Similiter Stoi-
Nota quo- :

pia enim csscndi sunt ha?c materia in ci formas ponentes, cas ab extrinseco
"em^snnt
qua res esl in proxima potcntia, ei ex datore esse dixerunt, et ideo non educi
seiTii^efm-

dhersfmo- qua, sicut in praecedenti hujus philoso- de materia, et per consequens eas non
phiae libro diximus, procedit res sicut ex esse actus et determinationes et causas

imperfecto ad perfectum : et aliud est d principia coinpleta potestatum mate-

principium essendi rem, hoc est, actus ria?. : et ideo diximus, quod secundum
qui est finis generationis ejus vel a quo intentiones ipsorum diflinitiones sub-

res cst id quod est : et ha?c sunt ambo stanlia?. quas dederunt, sunt diversae, nec
partieularia : et ex his realiter diffmitur reduci possunt ad unum, cum tamen dif-

res, quando dicitur quod est composita iinila subslantia sit una et eadem.
cx tali materia et tali forma : sicut si de
homine loqueremur, et diceremus quod
homo est id quod componitur ex tali cor-
pore quod est physicum organicum ad CAPUT V.
potentias vita? hominis, et ex anima qua?
est endelechia et principium et causa hu-
jus vitse. Ha?e autem eadem principia per
De hoc quod quseritur in quarta decima
intellectum accepta sunt universalia et
qusestione, et est in eo de generibus et
prineipia eognitionis quiasic corpushu- :

speciebiis et di/ferentiis.
jusmodi physieum et organicum ad po-
tentias et opera vitae, est in quo potentia?
vitae sunl confuse et indeterminate et im-
perfecte et inchoate lantum : et hsec in- Ad luec autem qua? dicta sunt, inducc- Text.et

tentio per intellectum abstracta et sim- mus hoc uuod quarto decima qua?silum Uirum pi
„ 7 . . . ma eene
pliciter accepta est, alias forma aut quae est. Si cnini secundum btoicorum peri- an uiiim.
1'oneniiasi
esl actus et causae vitae et determinatio tiani conccdatur quod ea qua?. maxnna pnnci{B

ipsius : et eompletio est ai.ima rationa- sunt principia, sunt genera, qua?retur
lis : ct hujus intentio universalitcr et consequenter, utrum oportet aestimare
simpliciter per intellectum accepta est priina et altissima esse generum princi-
differentia constitutiva hominis, qus esl pia, aul ultima specialissima qu;e iiinne-

rationale : aon modo ergo eodem accep- diate praedicata sunt de individuis. Et-
ta, sed eadem sunt principia essendi et eiiiin hoc habet dubitationem : nam si

a< di : cl ralio substantia? est una universalia in eo quod sunt universalia,

ct eadem, sed rnodus diversus : el hoc suul principia magis quam non imiver-
est secuudum Peripateticorum sapien- salia, vel ininus univcrsalia, palam est

tiam. £ undum Epicureos quia lunc, quod suprema inter genera maxi-
secunduni materiam diffinierunt, cl se- me sunt principia illa autem aiuliitu
:

cundutn Stoicos qui forinas posuerunt in suae univcrsitatis dicuntur de omnibus :

non est una.

Qnitione, fjuia Epicurei c! secundum hoc tot crunt numero prin-

formam nullam dixerunt cssc in male- cipia entium, quot sunt genera prima :
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 151

et tunc secundum Pythagoricos et om- omnibus. Si autem non sunt genera,

ncs Stoicos erunt ens et unum, quae com- tunc non erunt principia si principia ge-
munissima sunt principia cntium et ejus nera esse ponuntur.
quod quid est. Ita namque secundum
ambitum suse communitatis maximae de
omnibus praedicatur existentibus. Isti
enim ens in rationc generis non accepe-
CAPUT VI.
runt, nisi quia de differentibus specie
praedicatur.

autem hujus est, quod

In contrarium
De duabus conclusionibus ad inlellectum
secundum rei veritatem non est possibile
prsecedentium introductis.
quod unum et idem genus sit omnium
entium, quod sit unum vel ens quia :

non omnia entia in unam possunt colligi

generis communitatem, Necessarium est Amplius autem juxta illud quaeritur de Text.eu

enim quod differcntiae, boe est, ea in mediis, quae sunt post ens ct unum, et

qua? per differentias dividitur, et sub eo infimis quae communissimis

sunt sub
per eas constituuntur, sicut et ens et generibus. Omnia quae infra sive mcdia
unum, in sui natura quodlibet et quodli- sunt, quaedam suut genera concepta cum
bei eorum sit una natura generis, quae de differenliis quae divisivae sunt superiorum

ipso in quid univoce praedicatur : hoc et constilutivai inferiorum, el hoc est us-

enim de ratione generis quod praedicatur que ad specialissima quae ulterius forma-
univoce in quid de pluribus specie diffe- liter per dilferentias individua sunt et :

rentibus. Sed impossibile est quod aut ideo quaedam horum videntur genera
species praedicetur dc differentiis proprio- esse, et quaedam genera esse non viden-
rum generum essentiali praedieatione, tur : propter quod qiuTrendum relinqui-
aut quod genus praedicetur de differentiis, tur, quae illorum magis sint principia ?
si purae ditferentiae sine speciebus in qui- Adhuc autem amplius qujeritur, cum
bus sunt per esse accipiantur. Differentia duo sint constituentia species individuas,
enim, sicut jam paulo ante diximus, est genus scilicet et differentia, utrum diffe-
intentio formae puraj, et genus est inten- rentiae magis sint principia quam genera,
tio materiae propriae, et species est inten- vel e converso ? Si autem haec quae dif-
tio compositi forma autem pura neque
: ferentias vocamus, sunt principia, hoc
est materia, neque composituin et ideo : est ac si dicatur infinila esse principia :

natura differentiae nequegenus, neque est quia cum positione materiae non sunt ad
species, neque in praedicatione essentiali tot quin possunt esse ad plura, et mate-
subjicitur ei genus vel species, nisi diffe- riale praedicatum sit divisibile generatio-
rentia secundum esse accipiatur per spe- ne inquicta, quae generatio causatur a
cies cujus est actus. Differentia enim se- figuris periodi in declivi circulo, quae sc-
cundum naturampraedicalurin quale,
sui cundum renovationem situs moventium
licet univoce sit quid genus autem et
:
potenlia sunt infinitae formae differentia-
species in quid pnedicantur secundum na- les, hoc modo potenlia sunt infmitae, sic-
turam. His ergo sic suppositis, concludi- ut patet ex lnultis quae in libris natura-
tur unum et ens impossibile genera esse : libus a nobis secundum perfectam ratio-
quia si unuin aut ens genera essent, nul- nem determinata sunt sunt tamen etiam :

unum, el ens esset

la differentia divident differentiae infinitae nobis et sic si sunt :

secundum sui naturam unum et ens, principia, principia sunt ignorata a no-
quod falsum est quia unum et ens in-
: bis : quia infinitum quoad nos non est
distincta praedicatione praedicantur de notum nobis. Aliter autem objicitur ad
152 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

praecedens problema qusestionis, si ali- secundum naturam prius, et aliquid se-

quis ponat primum et conveniens genus cundum naturam posterius, ita quod
esse principium, sicut in prsecedenti vi- prius non habet nisi esse imperfectum et
detur rclinqui quaestione : tunc enim dif- confusum, quod peiTicilur et determina-
ferentia non erit principium. tur per posterius, non est possibilc prius

Contra hoc autem esse videtur : quia quod in posterioribus est, secundum ali-
si de ratione principii quod est sim- est, quid esse in natura prater ca qua? sunt
plcx et spirituale sive secundum speciem posteriora : quia in talibus esse prioris
unum, unum autem est magis quod ma- est esse secundum quid : et ideo talium

gis est indivisibile, videbitur magis spe- determinatio, sicut in libro secundo de

cialissimum esse principium quam gene- Anima diximus, est sicut determinatio
ralissimum vel subalternum omne enim :
numerorum et figurarum : et hoc est sic-

quod divisibile aut est divisibile secun- ut si prima inter species numeri est
dum materiae proprietatum quantitatem dualitas, non erit aliquis numerus in ge-
per quam in partes dividitur et in multi- nere, qui sit pra?ter species numerorum,

tudinem agitur, aut per formam sive et in omnibus sequentibus est dualitas :

speciem, sicut quod dividitur per opposi- et similiter non erit figura in genere ex-

tionem differentiarum. Quodautem prius tra species figurarum, et in omnibuscon-

participat divisionem, secundum magis sequenlibus erit figura prima, trigonum

est id quod ilividitur secundum speciem, enim est in tetragono. Si horum autem
sicut genera in species dividuntnr per genera non sunt pra?ter species, qua? ta-
formales diiferentias non : species vero men sunt a quibus omnium aliorum esse
dividuntur nisi per materiam, qua? non dicuntur principium esse, eo quod ma-
tota est in ipso quod dicitur et ideo :
thematica omnium aliorum principia esse

species dicitur sic ut integrum esse po- dicebant, tunc multo magis systola, hoc

tentia et operatione in omnibus indivi- est, contracta ad species, etiam aliorum

duis : genus autem est potestas, non se- erunt : genera mathematicorum gencra
cundum idem esse in omnibus indivi- maxime prseter species esse videntur. Sic

duis, neque etiam secundum eamdem autem genera se habent ad subalterna

potestatem, neque secundum easdam et species, et est habitudo ha?c prioris

operationes, sed potius secundum unum- imperfecti ad posterius sicut ad actum et

quodque est ideo animal non

altera : et complementum, sicut dualitas secundum
salvat integrum universale quod totum potentiam est in sequentibus numeris,
secundum partem materia? in qna poten- et trigonum est in sequentibus figuris,
tia est, multiplicatur genus autem divi- :
et genus in sequentibus speciebus in :

ditur divisione universalis, quod multa individuis vero quorum esse totum inte-

ambit in quibus est secundum formam, grum est species, non est hoc principium
et ideo pars est illorum multorum. Spe- secundum naturam, hoc posterius secun-
cies autem integrum totum omnium suo- dum naturam aliam qua? se habent ad in-
rum individuorum, quse sunt materialis vicem sicut actus ad potentiam, sed
multiplicatio. Ipsius igitur ultimum pra?- omnia sunt coa?qua secundum naluram
dicatum quod est specialissimum, est perfecti aclus principium autem per-
:

magis unum integrum quam generalissi- fectissimum est et maxime secundum

mum vel subalternum homo cnim ma- :
actum : specialissimum igitur magis est
terialitertantum multiplicatus in homi- principium quam generalissimum vel

nes, non cst genus hominum aliorum subalternum.

sive diversorum species ergo magis est
: Amplius ubicumque est hoc quidem
principium quam genus. mrlius et nobilius, id vero vilius et
Amplius in quibuscumque est aliquid iynobilius est, semper quod melius et
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 153

nobilius, est prius et magis principium

quam id quod est vilius et ignobilius.

Cum igitur nibil horum sit genus : quia

secundum potentiam dictam et privatio-
CAPUT VII.
nem et vilius et ignobilius est, species

autem secundum actum divinum et opti-

mum dicta et melius et nobilius est.

Cum igitur principium sit melius et di- De disputatione quxslionum decimse

quintse, decimse sextse, et decimse se-
vinius et nobilius, specialissimum erit
non genus aliquod. Ex ptimse.
principium, et

his igitur et hujus rationibus videtur,

quod specialissima quae de individuis

solis sunt praedicata, esse principia ge- Est autem continua his nuae dicta sunt th rteom
12.
nerum potius quam e contrario. dubitatio, et cum preecedente convenien-
Iterum autem in contrariurn hujus ob- tiam habens, et omnium dubitationum
jiciendo, quomodo oportet suscipere ista difticillima, et ad considerandum maxi-
principia, non est facile dicere per ra- me necessaria, qua secundum ali-
de
tionem. Id enim quod est principium et quam sui convenientiam et partem etiam
causa, oportet esse praeter res principia- nunc in pracedenti quaestione institit
tas, quarum est principium, et oportet ratio disputativa, et ex qua simul deter-
quod possibile sit quod separetur ab eis, minatur tolum quod quaeritur in quae-
et secundum esse principii et essentiam stionibus decima quinta, decima sexta
non dependent ab ipsa tale vero quod :
et decima septima. Quaestio autem haec versale sit
Uirum uni-

sic est, oportet aliquid esse in se praeter est, utrum aliquid sit forma et univer- ^^fsin
singularia : quare autem sive qua ratio- sale praeter materiam et synolon sive
gularia 1

ne suscipiat aliquis sic separatum prin- simul totum quod est particulare, sicut
cipium esse, nisi quia univcrsaliter et de quidam Stoicorum dixerunt ? Nam si,
omnibus non conversim pranlicatur? sicut illi objii ienles dicunt, non est ali-
Sed si propter hoc principium dicalur quidforma sive universale praeter parti-
esse principium, ea qua? magis sunt uni- cularia sive singularia, et singularia
versalia, magis dicuntur esse principia, sunt intinita, sicut in ante habitis osten-
quae de pluribus absque conversione sum est, et intinitorum non est discipli-
sunt praedicata : igitur prima principia na, quomodo conveniet accipere scien-
prima erunt genera. Istae igitur sunt ra- tiam inlinitorum ? Non enim sciuntur
tiones disputativae ad quaestiones praein- singularia per hoc quod sunt intinita,
ductas ab Antiquis ad utramque partem sed per unum quod unum aliquid et
disputationis inductae. idem secundum substantiam et ratio-
est
nem et hoc non est principium cogno-
:

scendi secundum quod est individuatum

in quolibet ipsorum, sed est principium
cognoscendi quantum est universale in
in
anima secundum esse abstractum et se-
paratum ab istis in tantum enim in
:

quantum sic separatum est, in tantum

scimus et cognoscimus omnia per ipsurn.
Sed iu contrarium bujus est, quod si
hoc est necessarium, et oportet propter
istam rationem aliquid esse universale
praeter singularia secunduin esse separa-
154 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
tum ab eis, tunc per eamdem rationem cesse est esse aliquid quod factum et ge-
erit necesse quod genera sint prseter neratum est, et aliquid necesse est esse ex
singularia, sive ultima, sive sint subal- quo tit sicut ex materia et horuni ex :

terna, prima generalissima,

sive sint quibus tit res per generationem, ulti-
sive etiam generum principia quae sunt mum per resolutionem oportet esse in-
unum et ens. Quod autem hoc sit im- genitum et incorruptibile, si sicut in se-
possibile, nunc in qua?stione immediate cundo libro hujus sapientiae ostendimus,
praecedente, dubitativa et disputativa ra- stans est in causis materialibus : etsi
tione probavimus. supponatur, quod omnes philosophantes
Amplius si praeter hoc maxime poni- supposuerunt, quod ex non ente sive ex
tur forma et universale esse aliquid prae- nihilo non possibile est tieri generatio-
ter synolon, hoc est, quod est simul nem.
totum, et hoc est particulare simul ha- Amplius autem cum omnis generatio
bens formam cum materia, quando con- sit etiam motus quidam rectus, et omnis

ceditur aliquid esse primum de materia motus rectus sit finitus, necesse est esse
sine multitudine materiali, quseramus finem omnis generationis, in quo id
utrum prsedicatum illud est species ali- quod generabitur, est in generatum esse.
qua ? Si enim est species aliqua praedi- Nullus enim omnino motus est infini-
cata de multis, cum id quod est in par- tus : cum enim motus sit forma post
ticulariuno, non praedicetur de alio, sed formam, omnis motus est actus imper-
potius negelur de ipso, oportet quod illa fectus, haec est forma permixta potentiae,
species sit aliquid aut prseter omnia, aut hic autem permixtus potentiae non est
praeter quaedam sit, et preeter quaedam nisi sit actus purus qui
est finis motus :

non sit, aut praeter nihil omnino sit eo- motus ergo omnis stabit in actu puro :

rum de quibus praedicatur. Non est ra- et cum motus localis et locus sit a gene-

tionabile, quod praeter qujedam sit : quia rante, stahit etiam motus localis quando
non est ratio quare sit praeter quaedam, stabit motus generationis in omnibus in

et quaedam non. Si autem detur quod quibus simul est motus ad formam ad
nihil est praeter aliquod singularium, sed locum, sicut alibi ostendimus. Sed om-
est in omnibus illis, cum omne singulare nis motus recti est aliquis tinis in quo
sit tantum cum sentitur, sequitur quod est in motum esse id quod movebatur :

nihil erit omnino intellectuale, sed om- generari enim quod non est possibile ge-
nia erunt sensibilia : et non erit scientia nerari, hoc est, generatione perfici, est
alicujus comprehensio, nisi aliquis dicat impossibile, movens ad generari
quia
sensum et comprehensionem sensus qua Quod
inlinitum est impossibile inveniri.
singularia comprehendit, esse scientiam, autem generatum jam est, illud est ne-
sicut dixit Heraclitus. cesse esse, quando primum ingeneratum
et factum esse completum est et ho-
Amplius autem si hoc detur, quod :

universale nihil sit praeter singularia,

rum nihil potest esse, nisi materia in-
corruptibilis et ingenita generationi sub-
non est aliquid sempiternurn et immo-
bile omnia enim sensibilia qualitatibus
:
jiciatur, et nisi sit forma impermixta
sensuum aflecta et determinata corrum- potentiae motum terminans : ergo mate-
ria est incorruptibilis et ingenita, et per
puntur et sunt in motu, et de talibus, ut
Heraclito visum est,
non est scientia. Si consequens perpetua secundum naturam.
autem cum Heraclito concedatur quod Amplius autem si materia sic est,
nihil cst sempiternum, et ea quae indu- quia inconuptibilis et ingenita est, tunc
cla sunt non esse inconvenientia, tunc multo rationabilius est substantiam for-
sequitur quod impossibile est esse gene- malem sic incorruptibilem et immobilem
rationem. In omni enim generatione ne- esse. Hoc autem ideo rationabilius est,
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II loo

quia ha?c qua3 est materia, aliquando fit puro, et nihil finit motum nisi actusim-
in eo quod ipsi fieri et generari subjici- permixtus et purus, et nihil est in mate-
tur. Forma autem nunquam iit vel hoc ria nisiquod est permixtum potentiae :

modo vel alio modo : nam si daretur et quando haee tria conjungebantur, con-

quod universale nec erit haec materia, nec
illa de qua dictum est formalis substan-
tia, tunc sequeretur quod universale ni-
hil omnino erit quia universale non est
: tu,
particulare sicut communicabile non est
incommunicabile, sed sunt opposita. Si
igilur haec quae dicta
cludebant formas moventes esse et extra
materiam esse, et quod moventes forma?
essent fines motus, et nihil essent de mo-
syllogizantes ex aftirmativis in se-
cunda quod licet movens et finis
tigura,
sint idem, non tamen in eodem sunt
sunt, impossibilia idem et licet movens sit in actu, tamen
:

sunt, necesse est formam e1 speciem uni- non oportet quod sit idem numero vel
versalem esse aliquid praeter synolon, specie semper, sed conveniens, sicut spi-
hoc est, simul totum quod est particu- ritus formativus cum anima, et sicut for-
lare, sicut diximus. Actus enim purus ma manens in arte cum domo, et sicut
potentiae non est permixtus, neque est in forma intelligentiae incorrupta ccelesti-
materia : quia totum quod est in mate- bus virtutibus et elementalibus cum for-
ria et educitur de ea, est potentiae per- mis naturalibus : facientes autem formae
mixtum. non sunt endele hiae aliquorum, sed fa-
Sed si hoc iterum tanquam verum cta? sunt endelechiae eorum quarum sunt
quis ponat propter rationes inductas, du- formae.
bitatio in contrarium procedens ponet
hoc quibusdam quae per se substantia-
in
les formae sunt in his enim habet ali-
:

quam rationem in quibusdam autem:

ratio dubitativa non permittit hoc poni :

CAPUT VIII.

quia in omnibus non aestimatur aequaliter

esse materiam. Cum enim in omnibus
artiticialibus non sit forma nisi figura
De disputatione qusestionis decimee octa-
vae principaliter i>iductse.
accidentalis, constat quod non ponemus
rationabiliter formalem et separatam do-
mum aliquam quae sit praeter domos ma-
teriales, nisi ponamus eam in anima te- Ad autem qua?
ha?c determinata sunt, Text.etcom.
* 13.
ctonici. Similiter autem se habet in om-
.

querere utrum omnium qua? utrum sit

oportet
nibus formis accidentalibus. Ratio enim
^ r
...
unasubslan-
sunt sub uno comnruni, hoc lpsum com- ua sive for-
ma omnium
.

accidentis repugnat ad separatum esse :

mune est una substantia eorum omnium. eNistentium
in una spe-
et cum universalia aceidentiuni sint prin- Ex hoc enim declarabitur, quod qua?- cie, ut P uta

cipia scientiae et universalia, videtur

.

stione nonadecima est mquisitum et

...
hominum?
:

quod non propter scientiam vel utilita- hujus qua?stionis est exemplum. Sicut si
tem oportet nos ponere formam extra dicamus omnium hominum esse sub-
animam habere esse praeter synolon Grae- stantiam unam. Sed hoc statini in super-
cevocatum, quod nos particulare voca- ficie impossibile esse videtur hoc enim :

mus. ad sensum patet, quod non omnia par-

Haec autem quaestionis determinatio ticularia sunt unum, quorum formalis
patet per se ex his quae ante determinata substantia est una : sed multa sunt nu-
sunt : tamen scias, quod haec fuit ratio et mero, et differentiam, qua? causa nu-
causa quaestionis : quia Sloici videbant, meri est, habentia ad invicem secundum
quod nihil educit aliud de potentia nisi esse. Si autem hoc concedatur, est hoc
quod est in aclu potentiae impermixto et etiam , ut videtur , extra rationem.
 156 D. ALR. MAG. ORD. PR^D.

Uniens enim omnia haec est forma, quae quod omnino non sint in materia et nu-
non nisi per accidens, hoc est, secundum mero, sed tantum formae in nulla exi-
esse dicitur per materiam cum omnia :
stentes multitudine, neque potentia, ne-
sint simpliciterunum, quorum est forma que actu, aut sint determinati numeri se-
una, omnia quse sub uno communi sunt, cundum speciem et materiam, ita quod

simpliciter sunt unum, et per accidens numero nihil addi possit omnino se-
illi

multa. Adhuc autem ex parte materiae cundum aliquod subjectum in quo sint
in quantum est materia, non dicitur spe- vel esse possint? Nam si sicut primo po-
cies quia si ita esset, in omni materia
:
nitur, specie simplici nec multiplicabili
divideretur, quod non est verum, sed per materiam sint unum, tunc nihil om-
fit divisio hoc accidens
per materiae, nino sub ipsis erit unum numero quia :

quod non est totam materiam esse in- unum numero est synolon per hanc for-
tra formam et ideo in primo
: Cceli et mam participatam et individuatam per
Mundi diximus, quod si homo unus es- hanc materiam. Nec iterum unum erit

set ex omnibus carnibus et omnibus os- unum et ens : quia eorum in omnibus
sibus humanis, tunc non esset possibile non est forma unica et vere una, et sic

esse plures homines igitur per accidens :

unum ens non sunt principia. Hoc
et

formEe non dicitur forma primo, sed po- etiammodo non erit generatio quia hoc :

tius per accidens materiae : et sic forma modo unum forma de potentia ad actum
in se et in materia est una, sed per ac- non procedit, sed actus est simplex et

cidens ejus in quo ipsa non per se divi- purus. IIoc eliam modo scire oportet

ditur. Et ideo similiter extra rationem quomodo erit. Non enim sciuntur naturae
est, quando materia fit horum singulum et suhstantiae rerum per hujusmodi sepa-
qua3 particularia sunt, et tamen id quod rata ab eis : non enim sciuntur nisi
synolon est et vocatur, sit ea ambo, ma- fuerint unum ratione ct forma in omni-

teria scilicet et forma. Si ergo sic est, bus, quod sit esse et substantia ipso-

formaliler sunt omnia unum ratione et rum.

substantia : per accidens autem materiae Sed si propter hoc dicat aliquis quod
quae non est particulare, sunt multa : et principia non sunt determinata forma et

sic quidem secundum veram quaestionis ratione, sed subjectum habentia et ma-
determinationem est unum in multis per teriam sunt numero unum vel determi-
accidens et de multis per seipsum. nata in numero, ita quod quodlibet prin-
cipiorum numero unum. sicut si di-
est
cerem, ignis unus non multiplicabilis in
amplius quam in unum, et non sunt prin-
cipia in multitudine agibilia quemadmo-
CAPUT IX.
dum mulliplicantur sensibilia, et sunt in
sensibilibus quae principia sunt aliorum,
sicut alia forma et alia materia est diver-
De disputatione qusestionis decimae nonse
sorum sensibilium, sicut videmus multi-
inductse.
plicari numero elementa orationum in
diversis compositionibus vocum, sicut
in hac alicujus dictionis syllaba qua? spe-
Text.et com. Amplius autem etiam de principiis cum cie eadem existit cum alia alterius syl-
utram prin a ljj s quae
*
inducta sunt etiam hoc quod laba, sicut specie eadem sunt primae syl-
eipia rerum .

Bunt eadem quaestione decima nona quaesitum

*
est labae syllogismi et syllabae numero diver-
numero vel *
spede? dubitabit aliquis : et hic est quaerere, sae tunc enim elementa litterarum sunt
:

utruin principia essendi et cognoscendi specie eadem et numero diversa. Quod

sint ratione et specie determinata, sic si non ita est in principiis entium, sed
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 157

potius quiB sunt existontium principia

sempef numero unum et idem sunt, noc
iterantur secundum numerum in princi-
piatis : lunc sequetur, quod nihil oinnino
CAPUT X.
aliud est in omnibus entilius prseter prin-
cipia :quia dicere numero unum, et di-
cere unumquodque totum particulare
De dissolutione qusestionum vigesimse et
constitutum in esse, nihil dillert : quia
vigesimse primae secundum Hesiodistas
vocamus sic hoc aliquid unumquodque
et secundum Empedoclem et Peripa-
quando sic nuinero unum est. Si ergo
teticos.
principia sic una numero constituta sunt,
nec sunt iterabilia, nec miscibilia in alia,

nunquam constituent aliquid, sed sem-

per in numero in quo sunt, manebunt :
Non minor autem ea quae determinata Te.tt.eic

et si nihil erit penilus prseter principia, cst dubitatio de principiis, relinquitur utrum ea-

universale vero erit forma quos est in his tam modernis Philosophis quam etiam corruptibl-

principiis. Et hoc est simile ei quod si prioribus, qui licet laboraverint in ea, corruptibi-
01
diceremus, quod vocis lilteratoe elementa tamen non nisi balbutientes tctigerunt """pia""

essent numero determinata ita quod ,

eam : et haec est quae duabus superius
quodlibet eorum essent tantum unum, positis vigesima et vigesima prima quae-
non ilerabile vel nuinerabile vel commu- stionibus est proposita , utrum scilicet
nicabile ad forinam aliam, sicut si esset eadem corruptibilium et incorruptibilium
tantum ununiA, et unum b, et sic de sint principia, aut diversa ? Nam si di-
aliis, nec essent iterabilia vel jungibilia cantur eadcm utrorumque esse principia,
ad formas alias, sed semper manerent in cum causatum sequatur causam, et prin-
forma sua quae numero sunt una tunc :
cipiatum sit secundum numerum princi-
oporteret, quod litterae omnes essent tan- piorum suorum, quae sunt ipsius ele-
tum secundum numerum elementorum menta essentialia, et unum uno modo se
suorum, et nulla duo essent eadem spe- habens non constituat nisi unum, quo-
cieneque ctiam plura et sic omnia :
modo potest esse quod principiatorum
constituta ex litleris non essent : quia ha?c quidein erunt incorruptibilia, sicut
litterse in eis diversa conjunctione ele- ccelum, vero corruptibilia, sicut ea
illa

mentorum numerari possent. Hoc autein q u <£ habcnt corporalem substantiam mo-
lalsum est, et causa dicti fuit : quia con- tana : et propter quam causam talis in

sidcrabanl rationem principii esse pri- principiatis erit variatio eisdem et eodem
mam intransmutabilem, non aulem
et modo existentibus ulrorumque princi-
posse putabant talem esse, si unum nu- P" s -

mero et subjecto non remanerent. Ilis Igitur de ista quaestione quasrentes ra- soiatio h«-
igitur qui primam liujus qusestionis par- tionem reddere Hesiodistae et omnes qui ""rum""
tem defendunt, convenit principia gene- primi temporis Philosophi theologizan-
rationis non esse contraria his autem : -tes, hoc est, principia divina ponentes

qui secundam afllrmant, convenit quod erant, curaverunt persuadere ex lalibus

licet contraria sint, tamen non se trans- quaesolum ad eos ipsis sufficientia erant.
mutant ad invicem et sic secundum : Nos enim Philosophos per syllogismum
utramque partem aufertur generatio phy- omnia investigantes spreverunt tanquam
sica, sicut facile patet per ea quoe pradi- ex his certilicati quae omni ratione cer-
cta sunt a nobis. tiora essent : et haec fuerunt oracula re-
velationum et responsa deorum , qua?
omni dicebant esse certiora syllogismo :
 lo8 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

el ideo quidquid a Pqilosophis syllogis- rabile videbitur si sempiterni erunt hi

ino in contrarium objici poterat, fallibile qui propter restaurationem deperditi cibo

contempserunt et incertum. Deos enim indigent.

isti facientes sua positione principia pri- Sed isti fabulose philosophantur.nectar

ma, et unum quidem deorum esse dicen- dicentes sublile resolutivum apaludesive

tes, qui opifex paterque est omnium duo- mari .Meotide. Manna autem dulce divi-

decim, alios deos incorporeos esse po- num signant in fabula motorem primum
suerunt. Ex his autem deis vel diis om- esse in centro mediae inimobilitatis sphae-

nia esse facta dixerunt : et unum quod- rae totius : resolutum autem primitus ex
dam his omnibus esse inditum tam ccele- isto et ascendens esse subtile et nobile

stibus quam terrenis : et ideo duo genera materiae superiorum, quod tantum est in

deorum esse dixerunt, et tertium com- potentiaad motum. Dulce autem formam
positum ex utrisque : et quidam quartum siveluci similem : et hoc gustari continue
addiderunt de helisiis loquentes. Pri- dicebant dum per niotuni ccelestia conti-
muin autem genus esse dixerunt coele- nue primo motori se assimilare, et boni-
stium, secundum terrestrium, et tertium tates ejus participare satagunt : et ideo

hominum genus ccelestium deorum ha- cibata ex his ccelestia poetae dicunt de-
bentium in veritatis cognitione, pietatis primi, dum hoc per motum generabili-
Quartum au-
eultura, et justitiae amore. bus infundunt, et jejunia his dicunt le-
tem infernalium deorum quidam con- vari de cursu dirigi ut bonitates divinas
junxerunt. Cum ergo omnis isla diversi- percipiant. Quae autem liic non nisi qua-
tas a primis et incorruptibilibus qui dii dam remota resultatione percipiunt, di-

sunt ,
procedat ,
quaestionem inductam cunt tieri corruplibilia participantia ma-
solvebant, quod quaedam facta sunt in- teriam secundum potentiam ad formam
corruptibilia, quae nectar etmanna degu- privationi subjectam. In omnibus autein
stanf, quae quidquid est hic sive admira- numinis aliquid remanere, quodfacit ipsa
tio interpretatur, et a poetis ambrosia ad aliquam deorum similitudinem resti-
deorum dicitur, sicut ccelestia qusedam : tui. Ha?c autem in poeticis determinata
autem facta sunt corruptibilia, quae ne- sunt.Sed in ista philosophia non est
ctar et manna non degustant. dignum cum sludio intendere de his quae
Palam autem est, quod ista nomina fabulose sunt sophi/ata.
impugr.atio.

symbolice sumpta dicunt sibi secundum Deautem qui positionem suam per
his

suam facultatem nota, in qua non est demonstrationem sive qualemcumque

peccatum uti melaphoris eo quod divina : probationis dicunt rationem, oportet cum
non bene nisi metaphoris vestita intelli- studio contradicendi vel consentiendi au-
guntur et ideo praeter nos Philosophos
:
dire, cum inlerrogando proponunt de
inter quos peccatum in problemalibus praedicta quaeslione, quare scilicet ex eis-

est metaphoris uti, dixerunt esse quod dem et hujusmodi principiis existentia
de prolatione harum divinarum causa- principiata quaedam secundum naturam
rum enunliaverunt. Si enim proprie se- sempiterna sunt de numero existenlium
cundum quod sonant hi accipiantur ser- principiatorum, quaedam vero secundum
mones, objiciemus eis dicentes : quia naturam corrumpuntur? Sed quoniam
gratia vuluptatis et non naturalis necessi- Antiqui nec causam hujus veram dicunt,
tatis tangunt ea quae nectar et manna nec rationabile est sic se habere ut di-
sive ambrosia deorum dicuntur, nectar cunt, palam est dicendum hoc a nobis,
et manna non sunt causa exislendi si : quia nec eaedem sunt causae corruptibi-
vero tangunt ea gustu causa existendi, et lium et incorruptibiiium sunt illae causae
naturalis necessitatis, ut restauretur de- quas illi dicunt. Quod ex hoc constat,
perditum in corpore per cibum, tunc mi- quia causa hujus quam aliquis Antiquo-
 LTBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II lo9

rum maxime existimal per rationem dif- affectum sive amorem, et odium scimus
ferentia? confessae rei quaesitoe sccundum pcr difficile et abominabilecunctisodium.
consonantiam ejus quod qmeritur, est Sed quia nos de Empedoclis positione
iolutio sententia Empedoclis et boc idem in- : mulla in praecedentibus et in libris phij-
peiloclis
>ugnatio conveniens passus est, quod alii bic : sicis diximus, redeamus ad quaestionem

enim principia omnia materialia quatuor unde incepit disputationis ratio. Hoc ta-
elementa, et formalia amorem et odium men palam est ex dictis Empedoclis,
ponens incorruptibilia, dicit ex. his eis- quod odium non magis sit causa corrup-
dem incorruptibilibus principiis qmedam tionis quam existendi sive generationis.
fieri corruptibilia et quaedam incorrup- Similiterautem nec amor secundum di-
tibilia : ponit enim principium quoddam cta ejus non est magis causa existendi
et causam corruptionis esse odium, in quam non existendi amor enim colli-
:

quibus est et in quibus odium non est, gens quaedam in unum, quibus est causa
haec esse incorrupta moventia. Videbitur existendi, corrumpit alia quibus collecta
autem secundum dicta Empedoclis
aliter separantur. Similiter autem odium se-
eliam haec omnia generare odium praeter parans quaedam conjungit ad alia.

unum solum. Nam omnia secundum Em- Simul autem cum his qure dicta sunt
pedoclem ex odio tiunt praeter Deum reprehensibilis est Empedocles, quod
quem coelum etcoelestia vocat. Dicit ergo transrnutationis quae in entibus, nullam
isteEmpedocles principia ex quibus dicit causamsufticientem, praecipue quare
omnia sunt praesentia, et quaecumque hree transmutanlur ad hanc formam et
futura e*unt, et ex quibus arbores pul- illa ad aliam. Non enim dicit nisi quod
lulaverunt secundum partem animae, et sic aplum natum est ex natura, quod
ex quibus viri secundum perfectionem amantia se et habenlia symbolum et ger-
sexus, et fceminae secundum sexus occa- manitatem, conveniunt, et diversa ab liis

sionem et imperfectionem, et bestiae grcs- separantur. Sed quando magnuin odiuin

sibiles, et vultures volatiles, et aqua na- ex niulta elementorum componenlium
tatiles nutriti pisces, et etiam praeter haec contrarietate in membris ejus quod com-
dii ccelestes longaevi et immorlales. Et positum est, nutritum est, et amicitiae
praeter quae dicta sunt, dicit, quia si non colla dissoluta sunt, ad honorem intende-
esset odium in rebus, ainore uniente bat ut separalum esset et vinceret perfecto
essent unum omnia. Nam quando ista tempore periodi hic eniin honor quo
:

conveniunt in unum, tunc illud consti- gloriatur odium dissolvendo colla amici-
tutum scit et experimento novit odium, tiae, dissolvit sacramentum a diis ccelesli-

quod ultimo facit dissolutionem in omni- bus perfectum omnis ejus quodest muta-
bus cum quibus est per naturam. bile. Est autem mutabile omne id in cu-

Propter quod etiam accidit ex syllo- jus compositione miscetur odium colliga-
gismo Empedoclis secundum suam posi- tum amicitiae. Hoc igitur dicit Empedo-
tionem felicissimum Deum, qui infelici- cles quasi necessarium sit ex istis causis
tati non subjacet
corruptionis quem , transmutari omne quod transmutatur.
ccelum vocat minus prudentem esse
,
Causam vero convenienlem quare sic vel

omnibus aliis eo quod non omnia ele-

: sic mutetur, nullam ostendit.
menta et principia secundum eum cogno- Attamen tantum solumdicit quod etiam
scit. Nam odium in se non habet noti- : confessum est ab aliis. Non enim dicit
tia vero secundum Empedoclem perfici- quodexistentiumprincipiatorumquiedam
tur similis simili, sicut in primo de Ani- SU nt corruptibilia, et quaedam incorrupti-
ma diximus : terram namque perterram bilia, sed omnia dicit corruptibilia prae-
cognoscimus, et per aquam aquam, et ter elementa. Dicta vero superius dispu-
per affectum sive amorem cognoscimus tatio, quam hic disputavimus, quaerit cur
160 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

hsec existentium sint corruptibilia, illa rum similes videntur debere esse effectus :

vero non, si ex eisdem sint principiis ? et unde sic contrarios a similibus principiis

ideo pro illa parte non solvit quia cum : fieri effectus non congruum : sed aut

dicit causam quare quaedam non corrum- [mpossibile est si essentiales et immedia-
puntur, dieit ideo esse, quia nou habcnt ti sunt efTectus, aut multa indiget ratione,
odium pririeipium et sic dicit non ex :
si effectiis non sunt aequaliter immediati
cisdem prineipiis esse corruptibilia et in- et essentiales. Amplius aulem in hoc os-

corruptibibilia et hoc in ista parte quae-

:
tenditur ista opinio esse vilis : quia nul-

stionis non quaerebatur. Tot igitur et ta- lus unquam Philosophorum ratione uten-

lia dicta a nobis ad probandum quod tium conatus est dicere praeter studium
sunt eadem principia corruptibilium et diversa esse principia corruptibilium et

mcorruptibilium. incorruptibilium, sed concorditer omnes

Si vero dicit quis diversa esse corrupti-
perstudium loquentes eadem dicuntutro-
bilium et incorruptibilium, una quidem rumque esse principia : verum omnes
prima dubitatio, utrum principia Pbilosophiconcordantetquasimasticando
efit
corruptibilia et et dividendo per distinctiones inquirunt
ipsa corruptibilium sint
incorruptibilium incorruptibilia, sicut qualitereisdem existentibus principiis
Nam qusedam principiatorum fiant corruptibi-
vigesima prima qua±rit qucestio. si

corruptibilia, lia, et quajdam incorruptibilia, alteram

dicantur illa principia esse
tunc manifestum est, quia necessarium partem hujus quaestionis accipientes ut
parum aliuuid. Et in hoc ostenditur vilis- ViiisdB
est quod ipsa principia ex aliquibus aliis 1 1 otniuuni ha
sima esse omnium haeresis Manicha>i, resis M an
inter se sint principiis. Omnia enim qua? u
cbeej.
.

qui istam quaestionem solvens, duo dixit

physice corrumpuntiir resolvuntur in ea
cx quibus sunt principia principiorum esse principia, unum incorruptionis, alte-

priora ipsis : hoc autem est impossibile rum corruptionis.

sive status sit in principiis in ante su- Non ignoro autem Avicebron in libro
mendo, sive non, sive in intinitum prin- Fontis vitse istam videri solvere qurestio-
cipiis sicut alia principia priora. De prin- nem, dicentem ea quae principia sunt et
cipiis enim principiorum eadem est elementa, sicut forma et materia prima,
quaeslio quae de istis : et sic abitur quidem esse omnium eadem, proxima
in intinitum. Si autem status sic non autem non esse eadem, Et primam qui-
potest esse nisi in corruptibilibus prin- dem materiam vocat in qua primae iuve-
cipiis : et tunc non solvitur quaestio, niuntur materialis principii proprietates,
sed manet. Amplius aliud inconve- quffi sunt sustinere, recipere, substare,
niens est : quia corruptibilia principia fundamentum esse sive fundare, indivi-
possunt non esse et auferri per corruptio- duare, participare, hujusmodi
et et :

nem et tunc quaeramus, quomodo erunt

: lianc dicit eamdem esse tam corporalium
in natura principiata corruptibilia ablatis quam spiritualium et tam corruptibilium
principiis ? ablato enim principio non quam incorruptibilium. Proximam au-
potest causari principiatum. tem esse determinatam forma substantia-
Si vero propter ea quee dicta sunt,ite- li secundum gradus ipsius quae sunt esse,

rum quis eligat aliam partem istius quae- vivere, sentire, et intelligere, et determi-
stionis dicensis, quod principia corrupti- natam cum forma substantiali aptitudine
bilium sunt incorruptibilia : tunc quaeri- per tres diametros orthogonaliter se se-
tur, curex quibusdam principiisincorrup- cantes hanc secundum suos gradus
: et

tibilibus existentibus tiunt corruptibilia, esse materiam corporum omnium, et

ex diversis autem ab his quae cum his determinatam tertio loco per qualitates
similiter incorruptibiliasunt, etincorrup- primas activas et passivas, et hancsecun-
tibilia causata : similium enim causa- dum suos gradus esse physicorum trans-
 LIHKll 111 METAPHYSTCORUM, TRACT. II 101

mutabilium materiam. Quod autem istam cum studio in undecimo bujus sapientiae
materiae facit diversitatem, non dicit, libro intendemus.
nec intendit dicere de principio etelemen-
to quod es1 forma hoc enim lumen est
:

intelligentiae, sicut saepissime diximus :

e1 gradus accipimus secundum lumen in-

CAPUT \i.
telligentiae purum, et secunduni lumen
intelligentiae virtuti corporis, quod ejus
instrumentum est, permixtum : et tunc
j)c dissolutione qusestionis vigesimse
seoundum gradus illius diversificatur :

secundse.
quoniamsi virtus corporis non determi-
natur qualitate, efficitur forma physice
transmutahilis : et sic unam primam for-
main ponil in omnibus : et fere tendit Omnium autem ad considerandum dif- Text.etcom.
16.
hoc ad positionem Platonis: multa enim ficillimum, el ad considerandam el vi- uu-um
unum et ens
dicta Parmenidis et Xenophanis et alio- ilcndain veritalem inaxime nccessarium sunt sub-
stantiee re-
rum de quibusin primo libro menlionem est, utrum unuin el cns sint substantiae rum ?

fecimus, omnia dicta sunt ad hujus qua?- cnliuin ? Et quia difficilc cst valde videre
stionis solutionem. quid Antiqui inilla senserunt quaestione,
repetemus eam de verbo ad verbum se-
sit A ri- autcm Aristotelis est, quod
Opinio cundum quod superius posita est. Vigesi-
lis opi-
e iiien- principium movens idemsit et cum mo- : ma secunda enim est quaestio, et quaui-
princi-
rura ?
tus sit actus moventis priini et instru- tur in ca, utruin unum quod est princi-
mentum, et motor moveat ad formam pium numeri, et ens quodest principium
quam habet in seipso, quod forma quaj oninium et ad aliquid ante se non resol-
cst in materia potentiali sit una, sicut vitur, sint omnino idem et non diversum
una sanitas ex aninia medici per instru- aliquid, scd tamcn sint separataet prima
menta medicinae in animal traductae, et substantia cntium, an non sint ista pri-
sicut forma formativae virtutis quse ipsa masubstanlia cntium, sed |M>tius aliquod
est per virtutem spirituum in distincta subjectum el determinatum sub unoct ente
membra enim motus primi
traducta. Sic sit principium reruift, sive illud sit mo-
motoris stat ad id quod movetur et non vens, ut amorem unitatem et principium
movet, et est dux virtus ejus omnibus entium ponit Empedocles, sive sit aliud
ad formam moventibus. Materia autem materiale principium, sicut ignem vel
secundum Aristotelem secundum esseac- aquam vel aliquod tale, ut ponebant di-
cepta, sicut proprie sumitur in physiciSj vcrsi Philosophorum esse substantiam,
non est unius generis, sed accepta sicul et non unum et ens? Quaeramus igilur
substantia fundans una est. Similiter au- secundum bunc intellectum quasstionis,
tem cst de fine qui ultimus quidem unus utrum unum primum separatum quod
est : uniuscujusque autem est diversus. secundum Antiquos est principium nu-
Causa autcm corruptionis in omnibus est meri et est ipsa unitas prima, qua quaeli-
ionge a principio primo distare, et cau- bet res est una, et ens quod est entitas
sa incorruptionis est propinque esse juxta primo, sit separata existentia substantiae
principium, ct causa motus est participare omnium entium, eo modo quo de eis in

velle esse divinum. l)e omnibus autem opinione Pythagorae et Platonis in libro
his in physicis quidem multa diximus, primo exposilum est, ita quod ulrum-
prrecipue in VIII Pkysicorum et in se- que eorum ita est substantia rerum, quod
cundo Coeli et Mimdi, et ubi de natura praeter ea aih.il aliud est entium aliquid,
loci disputaviinus iterum autem de his
: nec ipsa ad invicem sunt alia, Lta quod
VI 11
1 62 D. ALU. MAG. QRD. PILED.

hoc quidem sil cns, illud vero unuin, jiia cnliuni. Onmes onim isti cogunlur
sed ipsa rei unitassit ipsa rei entitas, e1 al> ista rationc qua' super duas fumlatur

sllbstantia sui quidditas ipsius : aul opor- propositiones, quarum una ost, quod
tel quaerere quid in entibus determinatis jirincipiuui sulislantialc rci ajus est onti-

csi ipsum ens, quod es1 principium entis, las qiia esl iil (juod cst. Alia csl, quod
vel quid est et quae esl substantia in iilcni omnino eg1 rei unius quse esl ojus
ipsum primum ens quod esl principium, cnlilas. Isla igHur cst divorsitas ujnnio-
quasi sil quaedam alia natura subjecta num do hac qiKostione.
huic communi intenlioni quae est ens et Objiciamus iyitur primo contraeosqui
iinuni. dicunt unuin et ens communia non esse
Hi namque Philosophorum qui mathe- rerum sulistantiain. scil aliquid subje-
matica principia ponunt, dicunt jnimo ctum cjus, sicul dicunt Plulosophi. Dici-
modo. Illi voro de numero Philosopho- mus crgo quod si qui non ponunt unum
linn sicut naturalia principia ponentes, et ens, qua sunt primi
1
intellectus, essc
secundo niodo naturam entis et uniusha- sulistantiani et quidditatem primam qua?
bere se putant. Plato namque et Pylha- cst rcruin sul)stantia et princij)ium, illis

gorici putant ens cl unum quae primae c\ syllogismo aeciilil nec aliorum aliquod
sunt intentiones, esse non aliud aliquid esse scparaliini cl leiiiin sulislanliam :

ab invicem hoc idem quod est unum

: et ununi enim et ons sunl jiriina et nia-
el ens, esse naturam entium substantia- gis omnibus universalia et ideo si :

lem, qu;isi substantia entium sit id quod principium quod (;sl sulistantia entium
esl uniini aliquod esse et ens : eo quod cst quoil est jniinuin ol inpluribus imc-
viderunt, quod in quolibe! ah eo est rei nilur, ens et ununi sulislanlia' sunl, vel
entitas el rei unitas, idemque est entitas nulluni aliorum est subslantia : quia sc-
unitas et substantla qua res est id quod cunila habent a jniinis quad sunt prin-
el

csl : el dixerunl ista esse prima ab iunni- cjpia sunt. Si vero non est aliquid quod
luis particularibus maxime separata, et in- sit in se separaluin ot, jirincijiium unum
corruptibilia, e1 ideoesse principia prima. et ens, vix aliorum aliquid erit prrcter ea
Alii vcro de natura loquentes, et. ul Em- quae dicta sunt singularia : et sic nec dif-

pedocles, quasi ad notius secundum sen- linilioncserunl.nec (lemonstrationes,quod

suin reducentes principia, dicunt quia valde impossibile est. Amjjlius cum
aliquod unum determinatum in natura unuin sit jtrincijnum numeri, et nu-
cns est principium. Videbitur autem ali- inorus sil multituilo ex unitatibus ag-
cui effeclum ai is, sicut Empedoclis gregata, ei unumconvcrsum cum sit

vel dicta eonsideranti hoc principium ente, si ponatur substantia unius quod
quod csl uuitalis etentitatis causa, amo- est principum non cxistere per se ct
rcm cssc conciliativum eorum quae in osse principium, lunc palam est quod
generatione unius uniuntur, et sic amo- nec numerus erit quasi natura aliqua se-
rem esse unum, el ens entium sic per jiarata ab existentibus. Numerus eniin
causam dicta hic enim amor, sicut dixi-
: est unitas, sicut diximus. Unitas aulem
mus, csl causa quarc omnibus insitunuin. .
cst jirinci|iium unum : et ideo est quod
Alii vcro dicunt hoc ignem esse, alii ac- cst aliquod separatum : quia de ratione
rcm dicunt esse unum lioc cl ens, uxquo principii est quod sit scparatum per se

facta sunl cntia, ct esse entium. Simili- existens, quod ostcontra omnes Pvlbago-
ter autem aliquid subjectum communi ricos et Platonicos, qui jionebant nume-
intentioni entis dicunt.et illi qui plura ruui cssc rerum et jirimum unum
ponunl elementa esse principia entium. separatum principium . sicut satis
Necesse esl etiam iis tot dicere ens et in primo libro est expedilum . Si
uiniiii, ijunt dicunt csse csscntialia princi- enim aliquis dicat, quod unum et cns
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 163

non sunt substantiaB separatas, quae sunt possibile esse quod numerus sit quiddi-
rerum principia, hoc stare nuu potest : tas ei substantia entium : quia diximus
quia si aliquid cstunumet ens idem, quia ijuimI aumerus est unitatcs : et ideo si

convertuntur, tuuc aecessi est quod pri- juiina unitas entium substantia
non est,
ma eorum principia sint unum e1 ens : numerus substantia eatium aon erit.
quia nihil aliuil ab ipsis prsedicatur de Quod si dixerimus aiiam partem, quod
eis uuivi rsaliliM- uon conversim, sed ea unum el ens esl tota substantia entium,
ipsa suut prima praedicata per ae et de eailein dubitatio esl de ente quai prius
omnibus aliis. Cum igitur quid est res dicta est,unde scilicel veniat pluralitas
ft substautia rei est quod substantialiter rcnun? bl inim unum quod alietatem et
non conversim de re praedicatur, et est diversitatem habot ab unoquodesl prin-
a re scparatum, eo quodnon convertitUr cijiiuiu el primum unum, hoc est,secun-
cum ipsa, oportet quud substantise pri- dum unum quod aggregatur primo uno,
mae sint cns et unum, et sint principia et uecessario eril ex aliquo quod sil praeter
substantia rerum oinuiuiu. ens primum : et si tunc primum ens est

Sed in contrarium hujus objiciendo tuta rei substantia, tunc illud secundum
videtur, quod si ipsum eus et ipsum nibil csse aecesse ost, ex quo in aumero
uniini secundum se aoceptum dicitur esse substantiali quod diversitatcm facit, abun-
quiil ei subslantia sejiarala et quidditas dal ab ente primo. Sed hoo dato, iterum
omnium aliorum, multa eril dubitatio, niin erit numerus : el sic iterum nume-
per quem modum esse possil diversum rus iuin potesl osse substantia rerum.
autem hoc expo-
aliquid praeter ea. Dico Omnia enim ontia aul sunl tantum unum,
nendo, quod dubitatio magna erit, quo- aut mulla quorum quodlibel est primum

modo uno crunt plura entia quia cum :

lanliiin miinii, el sic unitalis uniiis : et

differentia sit causa pluralitatis el au- hoc aon Facit numerum, quia una uni-
meri, cl nilnl differentiae et distinctionis tas aon esl aumcrus, sed multae e1 di-
in entibus ponanl primum ens el primum versae. i''.i ille es1 intellectus hujusdispu-
unuin, eo quod omnia conveniunl in eo laliuiiis : ei ideo Averroes errat non tan-
quod cus et uuuni sunl : et quod esl gens vrruni inlelli rluin. Amplius Zeno
principium convenielatiae, aon est princi- omnibus bis oontradicens dicebat unum
pium differeatiae. Si ergo dicatur quod niin esse aliquod eus. Si enim unum est
tota substantia et quidditas omnium en- indivisibile sioul vere, lunc Mcundum
lium sunt jiriinuni ens et unuin. non erit buc quuil dignius in opinando judicavit
possibile dicere unde venial entium di- /eno. unum nibil erit omnino : quia
versitas ct pluralitas : quia quoil iliver- quod nec additum facit majus, nec abla-
suin est ali ente, non cst omnino : igitur, tuin 1'acit niiiuis. existentium omnino ni-
sieut in primo libro diximus, oecesse est bil csse dixit, pro ratione accipiens quod
aecidere secundum Parmenidia rationem, talc lali additum facit magis lale : et si

quia omnia entia sunt idem unum et pri- unitas el punctum essent entia, addita
mum ens. Utrumque ergo diotorumin ista cnlibus facerent majus, el ablata facerent
quaestione est vaide difficile, sive uamque minus hoc autem dixil Zeno quasi pa-
:

dicamus, quod unuin primum ens sil lam sit quod enlis veri sit mensura, et
idem rebus el substantia earum. sequitur quod non est dimcnsum non sit ens :

impossibile esse quod numerus rerum sil quod autem dimensum est, corporale est
rerum substantia sive substantiale princi- aliquid. Corpus enim solum secundum
pium entium. Si autem dicamus primo Zenonem est vere ens. Alia vero diversa
modo, quod unum et ens non sunt sub- aliquo modo diinensa faciunt majus, et

principium priua anima. sicul

stantiae et quodammodo addita nihilfaciunt majus,
paulo ante diximus quare, sequitur im- et quoad hoc sunt non entia. Linea addi-
164 D. ALI5. MAG. ORD. PR/ED.

longitudinem auget, etdiminuit abla- palam, quodmensurae continuae fiant cx

ln

ta, sed noii latitudinem et prohinditatem.

uno et eodem ex quo fiunt numeri nec :

ctiain palam cst, quomodo continua fiant

Superficies autem addita augel Longitu-
latitudinem, <{ ablata easdem ex numero : quia ex principiis essentia-
dinem el

dimensiones diminuit, sed non profundi- libus lem modo se habentibus palam
ideo quodam modo sunt,
E1
el 11,111 esl quomodo diversorum generum
tatem.
ergo quantitas continua non
quodam modo non sunt. Corpus autem sunt Facta :

punctum \<-i" el unitas se- esl ex iino unico, nec ex pluribus unis,
esl simplex :

dictam rationem nullatenus nec ex uno et non uno et sic nullo mo-
:

cundum
do unum quod est indivisibile ct princi-
sunt.
Sed quoniam iste Philosophus Zeno pium numeri, est principium entium om-
sic ponderose per graves
rationes specu- nium. Onmis autem illa Antiquorum om-
Iatur, elsecundum eum indivisibile unum nium contradictio causatur ex hoc, quod
non convenit esse, quod falsum es1 el
rei non distinxerunt multitudinem umus et
veritati repugnans, ideo licel non ad cntis quoniam in veritate communissi-
:

propositam quaestionem pertinens, tamen ma ens et unum non sunt subjecto en-
ut perfectior sil doctrina, habeatur re- lium sicut univoce praedicata de entibus,

sponsio sua- orationis. Dicamus igitur, sed analoga sunt primo quidem dicta de

quod indivisibile additum alicui, majus substantia, et de aliis prout sunt substan-
sequentibus hujus scieatiae
non faciet sed additum aliis. faciet plus
:
li;e. sicut in

secundum discretam quantitatem quo- : declarabitur.

niam additur vel indivisibili vel divisibili

tale indivisibile quia antea additum plus
:

facit, et subtractum paucius vero nihil,

scd aliquid.
CAPLT XII.
Sed quserendum est, quomodo cx tali
uno indivisibili a pluribus erit mensura
euiitinuae, sic-
sive dimensio quantitatis Dc disputatione vigesimse sextse qusestio-
ut quidam dixerunt ? lioc enim simile nis.
est ei quod est lincam cx
punctis compo-

ni dicere quia jam

:
in multis locis li-

brorum naturalium tcstatum est.

Consequens autem dubitatio post ea Teit.,
Adhuc autem si quis suscipiat opinio-
qua' dicta sunt, est quae vigesimo sexto ut™
nem aliter dicentium, quod scilicet ut
loco proiiosita fuit, utrum scilicet numeri magt
quidam dicunt fiet quantitas in genere 1 J
sintsi
et superticies et corpora puncta sub- tias n|
tam discreata quam continua ex duobus,
et

an non ? Nam
quorum unum est ipsum unum indivisi- stantiae aliquae sunt, si ita

non unum, et ex his substantiae non sunt, et principia sensibi-

bile, et aliud sit
lium, ut quidam dicunt. diffugit a nobis
duobus dicat quod fiat numerus, nihil
aliquid esse ipsum ens sensibile quia
minus quam prius quaerendum est, quare
:

non uno quando- non vidcmus ex quibu^ componatur nisi

et quomodo ex uno et
discreta quanti- componatur ex dimensionibus et si ista
que fiat numerus qui
:
est

tas. et quandoque mensura

qua? est quan- non sint substantialia principia, ditlugit
litas continua, id quod factum
cst cx uno rationem nostram quaenam entiuin siut
illud non unurn quod ad- substantiae sive substantialia principia
el non uno, si

principium factorum est corporum physicorum omnis enim :

ditum uni es1

aequalitas quaedam, et sem- uria natura quantitas corporum constituitur ex tri-

dimensionibus nec corpus ali-
per, sicul principium primum semper Iiii- : est

convenit unam naturam esse nec enim :

quod ncc rationem corporis habet, quod
 LTRER III METAPIIYSICORUM, TRACT. II 163

non est dimensum : et ideo corpus phy- sex bases quadratas ct similes aequales,
sicum secundum lianc rationem est, comparatur terrae : et quod habet octo
quod cum quantitate trium dimensionum bases triangulatas aequales et similes,
motui et mutationi subjectum est : ct comparatur aeri id autem quod est vi-
:

cum nihil mobile sit nisi quantum tribus ginti basium triangularium aequalium et

dimensionilms terminatur, el non con- similium, comparatur aquaB : habens au-

vertatur, quia non omne tribus diinen- tem duas et viginti bases pcntagonales et
sionibus terminatum est mobile secun- aequad.es et siniiles, comparatur cielo. Sed
dum saepius jam inductaui rationem, erit secundum dicta corpus est minus sub-
corpus dimensum tribus diametris praedi- quam superficies, et superticies est
stantia

catum substantiale et principium substan- minus substantia quam linea, et linea

tiale physici corporis : et sic principia minus est substantia quam unitas et
corporis erunt principia corporis physici: punctum, sicut principiatum et constitu-
quia quod est principium principii, est tum minus est substantia quam princi-
etiam principium principiati. Si ergo illa pium constituens : bis enim diflinitur et

dicanlur non esse principia, videtur effu- determinatur corpus : et haec quidem
gere rationem nostram quae snnt princi- contingere videntur esse sine corpore :

pia : passiones enim sive passibiles qua- corpus vero esse sine his impossibile es1 :

litates, et ea qufe sunt ad aliquid sive quia si corpus est, superficies est et li-

rclationes, et dispositiones sive habitus et iii a, et non convertitur : et talia omnia

rationes, et omnis alia multitudo acciden- separata per naturam, sunt praedicata
tium, nullius penilus videntur significare essentialia et ratio essendi et cogno-
substantiam, sed potius sicul conseqnen- scendi, sicut saepe dictum est in bujus libri

tia esse substantiae individuae referuntur ante habitis. Propter quod multi quidcm
ad subjcctum quod est boc aliquid sicut <\r prioribus Philosophis, qui Epicureo-
ad causam, sicut in sequentibus ostende- riiiu sectam tenebant, putant quod id

mus : omnia enim isla et suut in suhje- quod vere ens est, corpus est et sub-
cto, et denominatione dicuntur de aliquo stantia. Alia vero omnia quaecumque for-
ul de subjecto. Subjectum autem esl in ma? putabant esse passiones, e1 ideo cor-
se completum, quod est causa existendi porum principia vere entium principia
in eo, et nibil eorum hoe aliquid ea :
esse opinati sunt. Posteriores vero qui
vero quae maxime sunl prima secundum Sloicorum sectam inchoaverunt, et sa-
naturam, subjectum significare vidmlur, pientores fuerunt quain priores, princi-
ul sunl aqua, ignis, et caetera elementa pia entium opinati sunt numeros esse, el

ex quibus conslanl composita sive com- hos esse anle principia corporis. Quem-
mixta corpora : boruin autem corporum adinoduni autem (licebaniiis, si ea qu3E
calores el frigiditates el similes passio- dicta sunt, non sunt substantia et prin-
aes, sicul humiditates ei siccitates, licel cipia vere entis," omnino nulla sunt sub-
sinl potentiae naturales, tamen non sunt stantia nl vera el principia physicorum
substantia, sed corpus isla suscipiens et corporum, quae sola vere sunl : et om-
paliens solum remanet ut ens aliquod pcr nino, ul videtur, nullum vere ens, si cor-
se, et sicut substantia alia per se cxi- ]mis dimensum non sil vere ens quia, :

stens corpus autem componitur ex di-

: sicut diximus, horum accidentia non esl
mensionibus linearum el superficierum. dignum vocari vere entia esse.
Et ideo Plato tradidit, quod quinque pri- Sed in contrarium objiciendo, si haec
mis corporibus attribuuntur quinque cor- qua> inducta sunt confitetur aliquis,
pora secundaria, ila quod corpus quatuor ijuod scilicet corporum longitudines e1

lasium quod continel triangulos aequales piiiicla sunt inagis substantia e1 princi-
et similes, all ribuil ur iffni ha IrllS pia, tunc non videmus secundum rectani
Ilili i). ai.h. m \<;. <>iii>. i'i! i:d

rationem considerando qualium corpo- stantiale principium est, tunc figura esi

rum sunl substantia el principia. Nam si oonsubstantiale principium. Quamvis

i<ta impossibile esl esse principia el sub- enim ipsa figura sit determinans medie»
stantiam in sensibilibus, cum illa sola sinl tatem corporis, et sic dividatur diviso
corpora physica principiata, lunc aulla corpore sicul dimensio, et nec separetur
erunl substantia el principium puncta et a corpore nec a medietate, quia corpore
lineae et superficies. Quod autem impos- resoluto in partes dimensionis, resolvitur
sibilesil esse ista principiael substantiam ligura in partes figurae : tamen non es1

in sensibilibus, rclinquitur ex dudum propter hoc substantiale principium

in Physicis. Gorpus
determinatis a nobis corporum : ergo nec dimensiones primo-
enim physicum secundum naturam esl rum et superficierum erunt principia
ante corpus mathematicum quia corpus : corporUm. Eadem autem ratio est et in
physicum est substantia ex materia et puncto et unitate, quorum utrumque ac-
forma aptum undique intersecantibus se cidentalis quantitatis esl principium et
ad rectos angulos tribus diametris deter- non substantiae. Kst igitur seoundum
niinari, et huc est ante corpus tribus dia- dictum istorum, si maxime inter prinei-

metris mensuratum el ante ipsas dimen- piata substantia esl corpus, dimeneiones
siones quae smit corpus mathematicum. autem el principia quantitatum sunt ma-
Relinquitur crgo, quod impossibilc e l
substantia quam ea substantia quae
quod istse dimensiones sinl principia el esl corpus, et ista, sicul jam probatum
substantia sensibilium corporum. Am- est, non sunt substantise aliquae : tunc
plius autem ea quse dicta sunt omnia vi- diffugit a nobis, sicut a principio quae-
dentur esse dimensiones corporis jam stionis dictum est, aliquid esse primum,
secundum substantiam subsistentis, su- quotl secundum ipsos vere est ens, et dif-
quidem mensurans ad latitudi-
perficies fugil a nobis id quod vere esl aliqua sub-
nes, corpus vero sive corpora dimensio stantia vere entium.

mensurans ad profunditatem, linea vero Ad haec autem omnia quae dicta sunt
mensurans ad longitudinem. Sunl igitur circa generationem el corruptionem ac-
omnia ista secundum naturam consequen- cidunt ex ista positione irrationabilia. In
lia corpus jaui constitutum ex principiis generatione enim videtur vera substantia
substantialibus, non suul principia sub- non ens prius nunc esse per generatio-
stantialia ipsius. Ad haec autem quae iiem, cum generatio sit mutatio ex non
inducta sunt, esl quod si dimensiones ente in ens : au1 per corruptionem vide-
siuit in quolibel corpore, simpliciter esl tur e contra, prius existens posterius non
(igura iu quocumque solido corpore na- existere, et substantia sensibilis videtur
turali. [gitur si in lapide figura Mercurii pati ista cum generatione el corruptionej
non esl principium substantiale, nec in et sic fieri a principiis substantiae vel re-
cubo figura cubi sicul principium deter- solvi in ea : el generatio quidem cst
minatum et substantia, tunc nec firmi compositi ex his quae non idem sunl no-
sive corporis dimensio, nec superficies mine e1 diffinitione, sicul ex eisdem no-
erunt principia ad esse determinantia mine el diffinitione componitur linea el
corpus sensibile : quia Ggura nihil esl superficies, similiter et mathematicum
aliud quam quantitas linea vel lineis de- corpus : e1 cum dividuntur ista, dividun-
terminata : et ideo si divisiones debeanl tur in eadem sunt eum diviso
ea quae
dici substantialia principia, ideo quod cor- nomine et diffinitione. Secundum autem
pus secundum quod esl non esl sine eis, ea quae nunc dicta sunt, non convenit
tunc etiam ligura eril subslantiale princi- fieri sive gencrari e1 corrumpi puncta el

pium : quia nullum corpus es1 sinc figu- lineas el superficies el corporis dimensio-
ra. Nam si quaacumqne dimcnsio sub- nes, ita quod quandoque illae dimensiones
 Ki7
LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II

tufiquod constituat sedde hocsufficien-

existentes getieratae ex non punctis
:

sint
determinatum est in quarto nostro-
etnon lineis e1 non superficiebuS el non
ter

corporibus, et quandoqUe sint non exi- rum Physicorum. Sed quoad praesentein
intentionero sufficit hoc quod non
est
stmtes corruptaeex punctisinnon puncta
compositum ex materia et Eorma, sive
et ex lineisinnop lineas, et
ex superflcie-
potentia aclu, ul possil generationj
ex corporibusin e1
bus in non superficies, el
corruptioni el sua copulatio
non corpora. Nam sicut quando fiunt subjici et :

qua prius el non es1

posterius coputat,
mathematicae quantitates ex pluribus quae
compositio qua componitur generatum.
conveniunt nomine et ra#me corpora
Palam es1 autem, sicul diximus, quod
si-
simul copulantur, sicut quidam Antiquo-
militerse habel circapuncta etlineaset
rum corpora ex corporibus dicebant co-
quandoque una quantitas superficies. Eadem enim ratio quae ad ea
pulari, tunc iit

qua- dicta Sunt, esl de omnibus. Omnia

copulatorum nornine et ratione conve-
enim secundum unam similitudinem
nientium, aut distinguuntur ex uno in ea
haec

ratione conveniunt quia sunt aut tennini copulantes continuum

qua; nomine et :

distin-
duaa quantitates liunt sic distinctorum, ex continuis, aut divisiones sunt
Haec
sicut omne continuum ex continuis copu- guentes continuum in continua.
autem qusestio accidit his qui non distin-
[atur et in contmua diffinitur. Igitur se-
guunl inter corpus mathematicum et
cundum superius inductam generationis
com- physicum, principia mathematici di-
rationem taliter copulatum non esl el

et haic dis-
positum, sed potius id quod est corrup- cunl esse principia physici :

putatio qua\ Eacta est in contrarium, est

[um et cum accldit corruptio cum sit
:

ejus vera determinatio, lamen a nobis in

de numero discretorum, lioc esl in prin-
qua; pluribus digesta.
cipia suaex quibus est resolutorum,
prius sunt non substantiae existentes, il-

larum, inquain, coinpositio est generatio,

Indivisibile
et sic componitur generatum.
punctum non polesl sic dividi in
autero CAPUT XIII.
duo componentium, materiam et tor-
mam : quia mutationi el motui non sub-

jicitur, et per consequens ea sic dividun- ultimse qusestionis prius

De solutione
tur : quia essentialiter principiantur a inductee.
puncto sicut linea et superlicies et corpo-

ralis diiuensio. Non ergo subjiciuntur

generationi, et componuntur et dividun-

n*.«*m.
gene- Omnino vero sive universaliter dubita-
tur per materiam et formain sicut superius mrnmg-;
datur quod gene- bit atlquis de quaestione ultimo
et corrupta. Et si
rata
sive de vigesima septima, qma ^ica^
rantur et corrumpuntur, oportet
quod ex p OS ita,
cum ea quae jam ;;«^|;
aliquo quod sub privatione ipsorum
est haec affinitatem habel
est. Ila-e autem est, quare Uurnju»
materiali principio generentur, et ad disputata
sensibilia m apecies?
etiam p rae ter mathematica et
idem corrumpantur, quaeomnia impossi- secundum esse,
quibus snul mathematica
bilia sunt.
qussdam quae nec infra
quod oportet quaerere
Heec non Similiter etiam se habet circa id
abet Aver-
enim sunl sive media? et hoc est quaerere, si
"roea. ipsum iiuuc est in tempore : lioc
sunt praeter
corrum- substantiae quaedam separatae
eliam non per se convenit fieri et
Quae-
sensibilia, aul omnes sunt in eis ?
pi altamen ipsum nunc in tempore vi-
:

non rimus hic ergo, ad quam utilitatem quae-

aliud esse,
detui' semper aliud et quas se-
runtur haec quae sunl substantiae
quidem subslantia alia vel alia exislens, ponimus esse species?
praeteriti et fu- cundum Platonem
sed aliud secundum esse
 168 D. Al.l!. MAG. ORD. PP..ED.
Nam hoc cogit nos quaerere species quia :
namque in mediis infinita sunt per
el illis
mathematica non possunl esse formalia numerum quae specie sunt determinata :

principia sensibilium, cum in aliquo quo- ergo non habent diversum modum essen-
dam quam species ideales differanl a sen- di a mathematicis ergo
si non sunt
:
in
sibilibus eo quod matliematica cum
:
aliquo esse quod sil praeter
differenti
fonnis substantialibus non conveniunt sensibilia et mathematica alia quaedam
nomine et diffinitione, sed differunt ab entia, qualia esse dicunt quidam ipsas
eis, eo quoil non habenl rationem con- species ideales, non eril idea unanumero
ceptam cum materia sensibili, et tamen et specie substantia separata, sicut di-
secundum esse sunl in non
eis : et ideo cunt unum esse hominem specic et nu-
possuntesse principia eorum quia prin-
:
mero, cx quo sicut ex sigillo fiunt omnes
cipia nomine et ratione conveniunt his homines, et sic dicunt esse unum nu-
quorum suntprincipia, sicut per se homo mero asinum, et sic de aliis. El iterum
cum homine, et per se asinus cum asino, ex ista ratione sequitur, quod nec princi-
et sic de aliis, et sic esse plura similia pia entium numero erunt quanta sunt
specie, quorum quaedam sunt separata, et alia ab eis sensibilia, sed specie tot erunl
quaedam sensibilia, non differunt ratione quanta sunl illa specie., et quot sunt in
diffinitiva sicut mathematica et physica, eis multiplicata per numerum eorum :

et hac necessitate species inquiruntur : el sic non sunt separata. Igitur si hoc
quia id quod non esl in actu speciei et quod dictum est necessarium est, tunc
formae, sed in potentia, non fit in actu etiam necessarium est propter hoc quod
nisi per hoc quod est actus et species. dictum est sic esse : etenim quamvis hoc
Sed si sic dicatur, sequitur quod prin- per talem rationom non certificaverint
cipiahorum sensibilium quae sunl ideae, illi qui dicunt esse species ideales, hoc
non emnt in aliquo determinato nume- tamenestquod dicere yolunt, e1 cos ea
ro : quia sicul praesentium sive sensibi- qua3 dicta sunt necesse est dicere : quia
lium litterarum, hoc est, litteratarum vo- secundum eos idearum singula substan-
cum quidem omnium non possunl esse tia quaedam formalis est, et non
secun-
nuniero determinata principia quse eom- dum accidens, sed per se, quia es1 forma
ponunl eas, cum ipse litteratae voces inli- et ratio substantiae.
nitae sint, sed specie Tn contrarium objiciendo,
et forma possunt uuod si po-
esse hujus vocum principia elementalia nimus species esse et non esse numero
determinata, sicul sunt Latina elementa determinatas sicut sunl singularia sensi-
determinata, quae tamen voces biliaquorum sunt principia, scd ponimus
compo-
nunt infinitas in quibus materiata sunt multas quidem species, sed quamlibet
mfinita, nisi quissumat elementa unam numero
et prin- el esse sicut principia, jam
cipia hujus syllabae determinatae
aul hu- disputando quaeslione decima nona dixi-
jus determinataB vocis : harum enim mus quaeex hoc contingere necesse esl im-
principia el elementa sunt numero etiam possibilia : cum enim sint principia et cle-
determinata, et non tantum menta, contingil secundum hoc
specie. Se- tol esse
cundum hanc igitur rationem, si ideae principiata, quol sunl principia el non
quaeruntur ad hoc quod principia et ele- plura.
menla sint sensibilium existentia de ra-
Est autem hujus quaestionis Nota m0 -
solutio,
tione eorum in eis, oportel quod specie quod PJato non sic ponil ideas licel eniin : lionis^dM
quidem determinata sunt, sicut et sensi-
poneret specie multas ct numero unam, ''lumPiatc
bilia, sed non numero, sicut em
nec sensibilia ipse tamen virtute dixit eas universales, "
'

sunl determinata per

materiam. Omni sicutcausa una eadem manens praehabel
autem eodem modo simile est in
eis quae causata multa etfacil ea. Sed ista dispu-
sunl infra sive media mathematica :
tatio destruit Formas in hoc quod sunt
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. II 169

principia essendi et cognoscendi : quia est a noliis in principio VIII Physicorum

sic oportet ipsa esse in re et aliquiil esse nostrorum.
rei : et sic quod iu artifiee
veritas est, In contrarium autem hujus objicitur,
primo sive motore primo est forma una, quod si detur quod principia et ele-
el multae in rebus, et hrec forma una est menta primo sunt potestate principia,
ipsa mens motoris secundum substan- tunc contingere potest quod aliquando
tiam et esse, et non multiplicatur nisi nihil omnino sit entium et lioc ideo :

secundum rationem relationis agentisper contingit, quia illud quod nondum est,
intellectum adea quaeagit. possibilr esl esse non enim fit aliquid
:

nisi quod primo est non ens. Et hoc

impossibile est produci in esse nisi ab
eo quod actu est. C.um igitur nihil fiat

quinl est de numero impossibilium essr.

CAPUT XIV niliil erit omnino si principia non actu
sint.

Est autem bujus quaestionis veritas,

quod necessarium est primum princi-
D<> qusestionibus vigesima quarta et vi-

gesima quinta.
[liiim actu esse primum motum, et
el

per illa naturaliter produci omne quod

producitur et causatur: a primo enim
principio causantur intelligentia? secun-
•xt.eicom. j[| s autem quae in hac qusestione di- iluin >uns ordines el ccelorum ordines,
trum prin- ota suut. afline et cognatum
° est quasrere
*
siculostendemus in sequentibus. Non
pia ani in
|.oteniia. (|uuil vigesimo quarto loco suora in autem loquimur hic de elementis qua-
cnumeratione qua?stionum es1 positum, tuor ex quibus tiunt mixta corpora,
utrum scilicet illa qoa? sunt principia quia illa non sunt elementa rntis : seil

et elementa entium, sunt principia po- loquimur de elementis el principiis en-

testate existentia, aut alio modo, hoc tis. sicut Anaxagoras et Empedocles el

est, actu?Haec autem qusestio causatur Plato posuerunt principia quandoque

ex hoc quoil unumquodque prius vide- agentia et quandoque non agentia, et
tur esse in se, quam in actione produ- incipere agentia fieri postquam non ege-

cendi alterum. Si igitur detur, quod runt : et hoc sa^jiius fieri in revolutio-
aliter existentia sunl principia quam po- iiilni- multorum saeculorum ,
quse succes-
tcstate, ita quod sunl actu principia, sive Qeri dicebant ]inst magnum mundi
tunc sequitur, ut videtur, quod aliquid annuin revolutum. Contra quas positio-
sit prius principiis primis : i|ui;i in uno- nes perfecte disputatum esl in \ III no-
quoque uno quod est actu quandoque, strorum Physicorum, sicut iliximus. Istas

et potentia quandoque, prior est pote- igitur omnes disputationes quaerere esl

stas quani actus qui est causa alia se- necessarium de principiis. Cx istius au-
cundum modum a potentia ente : sed tnii ejusdem qusestionis disputatione el

possibiie non esl quod aliquid sit prius deterniinatione scilur id quod vigesimo

primis principiis : ergo necessarium esl quinto quaesitum utrum scilicel cum
est,

esse illo modo quo potentia videlicet inntu principia vel sine molu sinl ?
sunt principia, propter rationem quain constat 1'iiini. quod si primo potentia
primo induximus propter quain Fere : sunt quam actu, quod oportet ea per
omnes Antiqui posuerunt et dixerunt motum lieri principia : et haec est lalsa

aliquando ex non agentibus principiis pars qua^stionis. Si autem sunt actu.

facta esse agentia, el sic incepisse mun- tunc primum principium esl immobile,
ilum j>er generationem, sieut disputatum sed per motum qui cst aclus ejus, prin-
 :

170 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

cipiabit oinne quod est, sicul diximus dueenilo ;nl impossibile : si enim tale
in ante habitis. significans est hoc aliquid, ct est forma
particularis quae pr33dicatur, sicut qui-
ilani ilicunl : e1 cuin hoc supponilur,
quod [ircdicatur communiter, tunc idem
numero prasdicatur de omnibus, sicut
CAPUT XV.
homo unus numero de Socfate et Pla-
tonc et omnibus aliis. Socrates ergo est
idem homini, idem Plato, e1 omnes alii
De solutione quxstionis vigesimse iertim
ct qusscumque uni et eidem sunl cadcm,
prius propositae.
ipsa siinl eadem ergo omnes homi- :

ncs sunt unus numero homo. fdem est

cum dicitur Socralcs auiinal, quod iiicui
Text.euom Ultimo quaeramus quod vigesimo ter- liiinicro animal cum omnibus animali-

utrum prin- tio quaesitum t'st. utium principia uni- bus aliis, si singulum talium praedicato-
universaiia versalia sint, aut, ut dicimus, singula- runi significat hoc aliquid el unum idem :

vel singula- . . , . _ -. . ,.
ria? na rerum singuiarium / iicet ennn ali- ergo si detur quod universalia sint
quid simile qucesivcrimus liuic in qn;c- principia, haec el talia contingunt im-
stionc vigesima quarta, tamen non esl possibilia.
idcm : quia ibi qufesiviinus quae sit Si autem detur quod non sunt uni-
natura gcncris tantum, hic autem quae- versalia. sed quasi singularia, tunc nulla
rimus de natura formse quae vcrc est erunl per ea scibila : co ([uod omnrs
rei principium. Si enini detur quod omnitim scientias sunt universales : ergo
principia sint universalia, tunc videtur principia universaliter praedicata oportet
quod non erunt vere et realiter substan- ponere diversa a principiis istis primis,
tiae nihil enim prsedieatorum commu-
:
si futura est esse corum scientia de
nium signifieat lioc aliquid, sicut onine ipsis.
quod hoc aliquid signalur per suain Kl veritas bujus quaestionis est, quod
Formam, sed potius significat quale quid : eadem prineipia sunt universalia et par-
substantia vero oinnis significat lioc ali- ticularia et preesentia essendi et cogno-
quid, co quod dat ei rationem et no- scendi diversimode accepta, sicut in ante
men : hoc autein etiam ostenditur de- habitis dixiinus.

t C"f^P * !> * '>.'"'**

 LIBER III METAPIIYSICORITM, THACT. III 171

IKACTATIJS Ell

QUI EST DE ITERATA DISPUTATIONE VIGINTI SEPTEM INDUCTARUM

QILESTIONUM, ET EST TOTUS DIGRESSIO DEGLARANS ANTE
HABITA.

culari ornnium causarum ? Si

genera
enim, sicut in primo
hujus sapientiae
libro determinatUm esL una sit scientia
ab aliqua unitate qua subjeetum unum
CAPUT I.
immediate subslat passionibus, eo quod
passiones ejusdem omnes lluunl de sub-
stantia una, videbitur non esse unius et
De disputatione qusestionis primae et de
ejusdem theoria causarum eo quod :

terminatione ejusdem
causaruni non siinl ejusdem naturae
passiunes : aliae eniin sunl passiones
eflicienlis, et aliae materialis, et alioj

Expeditis autem et determinatis his formalis, et aliae linalis causae. Nec vi-
quae secundum Aristotelem de viginti detur aliqua esse unitas qua causa se-
septem problematibus succincte dispu- cundum genus commune accepta sub-
tantur, videtur nobis rursum de his stet accidentibus pmpriis uniuscujusque
eisdem a principio inquirendum et la- cauSEe : eo quod passio immediata effi-

tius disputandum secundum ea quae a eienti non lit immediata causaa secun-
posteris considerata ct inventa sunt, ut dum se, sicut nec passio trianguli est

ex collatione ipsorum cum pradiabilis immediata figurae in eo quod fignra es1

melius videatur theoria veritatis. In sub- in genere sumpta abslrahens a qualibet

stantialienim discussioiie quaestionum specie figurse. Amplius in multis scien-
inductarum de principiis maxima con- tis usus est causarum, in uuibus tamen

sistit pars istius sapientiae, et praeter nullius causarum est consideratio. In

hoc sccundum seipsum philosophiam geometricis enim et arithmeticis et aliis
habel ille modus. Quaeramus isritur id doctrinalibus nsus est causae formalis :

quod a principio qiuesitum est, ulruiii cum tainen nulla sil de causa formali
unius aut plurium scientiarum sit spe- consideratio sive theoria. Sic igitur licet
 172 D. ALB. MAG. ORD. PR.EP.

et primus Philosophus utatur omnibus unde in primo libro de numero quaesi-

generibus causarum, eo quod per omnia vimus et speeiebus causarum, quarum
demonstrat, non tamen propter hoc etiam finitatem et stalum determina-
Lheoria causarum videtur pertinere ad vimus in secundo hujus sapientia? libro :

ipsum. Amplius causa unde motus et nec possel inquiri status causarum per
causa quae secundum se subjectum mu- singula ^enera, nisi etiam causarum
tationis et motus est, non videntur pertineret ad eamdem scientiam consi-
considerari nisi ab illa scientia qua? con- deratio.
siderat motus principia : haec autem Sed hoe dato, iterum omnino inordi-
esl physica : videtur ergo, quod hae natum videtur in primo Pbilosopho
duae causae a sola physica habeant con- prius quaerere causarum genera et de-
siderari. Aliae autem, sicul formalis terminare quot et quae sunt, et deinde
causa videtur secundum sui primam ra- tinita illa est ostendere, et tunc deinde
tionem non respicere motum si reci- dubitare utrum ad se pertineat hujusmo-
piamus formas formantes separatas esse, di consideratio vel non : cum enim sa-
quarum illae quae sunt in materia sunt pientis sit ordinare et non ordinari ab
imagines : et sic trium causarum qure alio, omnino judieainus inconveniens
sunt, unde motus, et materia, et forma, aliquid ordinationis esse in eo qui sa-
consideratio ad nullam unam scientiam pientissimus est omnium, et cujus error
videtur pertinere, eo quod non unius est a nullo unquam corrigi posset superio-
scientiae consideratio mobilis et iinmo- ri.

bilis, nec eadem sunt principia mobilis

et ijus quod est immobile. Similiter au-

tem causa finalis propter quam fit quid-

Propter quod absque prtejudicio sen- Soiuiio ad
quid lit, et movet omne quod movet, non . ... , . . . . quEestionem
tentiae melions nobis vnietur, quod tota ex intemio-
videtur esse nisi finis motus, et in cujus '

theoria causarum ab una eadem scien- iheoria

consecutione movens cessat a mo-
el ... . causarum
tia potcst mquiii, scihcet ut quaesitum tripiex con-
vendo, el id quod movetur quiescit el . cipi iiotest.
:
et conctusum per consequens, et ut
sic etiam illa ad physicae videtur perti-
par subjecti sive subjectum de quo ali-
nere theoriam. Et sic hujus scientiae non quid concluditur, et tertio ut medium
eril considerare nisi causam unam, et sive prineipium per quod coneluditur id
ailphysicam pertinel theoria trium cau-
quod concluditur de subjecto vel de parte
sarum aliarum et formae cujusdam quae
subjecti. In hac autem quaestione non
posita esl in materia, el per mutationem
quaeritur <\r cansis primo vel secundo
et inutum educitur de eadcm.
nindii. licel hoc videatur innuere ratio
In opposi- Sed boc aliquis confiteatur, objicit
si Avicennae, sed solum lertio raodo quae-
tum.
in contrarium hujusmodi Avicenna, di- ritur hoc, utrum unius el ejusdem scien-
cens ens dividi causam e1 causatum, in tiae sit consideratio causarum, e1 in

el hanc esse divisionem entis secundum hac intentione a nobis in praehabitis sc-

q I esl cns : entis autcra thcoria el cundum intentionem Aristotelis disputata

omnium partium entis quae sunl ejus esl quaestio, e1 oritur ex hoc quod ex
partes in eo quod ens, esl theoria pri- praeinductis scitur, quod causarum ge-
i/i.t philosophise : et ideo dicil omnium nera ut partes entis el passiones ejus
causarum speculationem non essr nisi pertinent ad banc sapientiam : ideo nc-
primi Philosophi. In idem el per eam- cessarium est qua?rrre, utruin etiam
diiii rationem consentit Algazel, et his per omnia haec demonstret, aut non, eo
consentire videtur, quod haec scientia quod ipse est de separatis ratione el re :

est de primis principiis entis et haec : et quae sic separata sunt, principia ba-
iinii vidcntur esse nisi causarum genera : liriil separata. Causarum autem genera
 LIBEU 111 METAPUYSICORUM, TRACT. III m
non oiiinia separata esse videntur, sie- quia cum sit geometria de conceptis
ut in objiciendo ostensum est. Quod cum materia secundum esse, et separa-
igitur (lieitur, unam scientiam esse ab tis secundum rationem, et effieiens et
onitate aliqua substandi passionibus, liuis sunl causae esse potius quani ra-

omnino concedendum es1 : sed secun- tionis, et non possel considerari in ma-
iliim boc causalitatis vel causarum esse thematicis causa unde motus vel finalis,

sunt passiones quee insunl enti, el sic nisi quae sunt principia concepti cum
quaesitae sunt in scientia de ente se- materia mobili, quae consideratio non
cundum omnes causalitatis causarum
et pertinet mathematicis, sed in divinis est

esse differentias, sicut in primo et se- consideratio esse pneeipuc, et bujusnio-

cundo libro docuimus, et sicut docent di sunt principia ante esse mobile, el
verba Avicennae et Algazelis. Et quoil sunt ejus principium omnia genera cau-
non unitatem aliquam qua sarum et ideo cum heec scientia uta- Nota
dicit
causa
esse
in ijriiere substet passionibus cau-
. .-,
tur
i

lns,
•
:

onortet
....
lnimiri 111 ea quatiter
quaii-
ter primus
phiiosophus
° • • de qua' u or
-i
saruin, dicendum est
i
(iuod passionibus ueinonslret
I

peromma erenera causarum : causis con-

siderat.
quae sunt communes omnibus subslant el ideo simile non fuit quod pro simili
causse in genere, et passiones specialium inducitur : licet eniin causa unde mo-
causarum per se insunt specialibus cau- lus et materia el finis videantur ino-
sis qua3 per divisionem sub cominuni bilis in eo quod mobile esl esse prin-
genere causa aecipiuntur, sicut
1
in ante cipia, tamen et causa unde niotus iinmo-
habitis diximus, in una et eadem scien- bilis praedicatur, et esl materia non de-
tia diversi sunt modi sciendi,
quod ita terminata per subjectum mutationis el

primum subjectuni quod prius non ha- motus., sed potius per hoc quod ipsii esl

bet ex posterioribus qme potestate sunt fundans ens et individuans et substans

in ipso, scitur per divisionem, eo quod hujusmodi quae sunt ante mo-
entitati et

per priorasciri non potest et partes : tus subjectum, eo quod non subjicitur
ejusdem subjecti quae priora se habent mutationi et motui nisi fundalum et in-
sciuntur per diffinitionem : et passiones dividuum et substans, et non converti-
tam subjecti quam partium subjecti, per turquod causae fundamentum el indivi-
collectivam sive syllogisticam demon- duatum et substans in seipso mutationi
strationem sciuntur. Sed secundum hoc subjiciatur et motui : et similiter est
scientia non est effectus demonstrationis finis qui est in primo motore univer-
sive habitus conclusionis tantum, sed sum esse immobili, qui est in eo sicut
est habitusoinnium eorum quas ad idem in duce exercitus, quam non includit
immediate ordinantur. Iloc autem quod aliquis motus secundum se : et quoad
inducitur de usu causarum, non habet hujus considerationes determinatur pri-
rationem quia non est aliqua scientia
: muin movens et prinia materia sub-
quce in suis demonstrationibus causis stans ct abstractus ab omnibus finis et :

non utatur, sed ejusdem scientise quae sic illae causa? sunt, quarum moduin
utitur causis, si est essentialis pars theo- determinare habet primus Philosophus,
riae, est modum causie qua
determinare et secundum eumdein modum utitur eis-
utitur, secundum modum separationis dem : et per hoc satis clare patet et
subjecti et passionum quas communicat necessitas et intellectus et determinatio
et ideo in preehabitis ubi secunduin quaestionis primae >.

verba Aristotelis disputaviinus, induxi-

mus quod geometra nihil demonstrat
per causam unde motus vel finalem :

1
Cf. etiam II Metaphys. tex. et com. 6.
17 l 1). ALR. MAG. ORD. PR/ED.

mathematicus
aequaliter Bapiens, quia et
docet mathematica per eausam, et natu-

ralis naturalia, sicut divinus divina : vi-

CAPUT 11.
diliitur quod plures sunt prima?
ergo
philosophiae sive sapientiae secundum da-
tam in primo libro sapientiae diitinitio-
Et esi digressio deelaram disputationem
nrin. Hoc autem videtur adhuc per hoc
et delerminationem queestionis quartee.
quod ab Antiquia omnibus confessum
est, opus esse sapientis de unoquoque

prout res se habet de eo, ita fidem facere

His itaque determinatis, consequenter tentare , sive igitur fidem faciat per
oritur ex ista quaestione quod quarto unam, sive per plures, sive naturaliter,
quaesilum induximus. Si emm conceda- sive mathematice, sive divine, dummodo
tur quod plures scientiae sunt in suis de- durrat per causas rei prout res ipsa se

monstrationibus utentes causis, et ad babct. sapiens eril, et suus liabitus voca-

diversa quae diversitatem halieaut con- tur sapientia. Amplius si secundum quod
cepti esse et separati : quia secundum in Ethicis deteriuinalum, haec sapientia
hunc modum diversa diversis sunt prin- virtus sit scientiae et ultiinum : tunc
cipia, lunc quseri habet, quae scientia- quando uniuscujusque demonstratioae
rum causis in demonstrando ulentium ilinitur et resolvitur ad ultima quae se-
sil notanda nomine scientiae quaesitae luniluin naturarn prinia sunt, erit eife-
quam primam sapientiam sive philoso- elus talis demonstrationis sapientia. Fit
phiam vocamus, et quis scientium ha- aulent hoc lam iu physieis et matheina-
bentiuni scientiam per causas est maxi- ticis quam in divinis, eo quod medium
me sciens rem quaesitam, Surgit autem esse demonstrationis, aut est primum,
bie quaestio,sicu1 inante habitis diximus, aut ex priniu ad quod reducitur fidein
r\ hoc quod uni cl eidem conveniunt faeiens. Erunt igitur gecundum omnia
aliquando omnes causae, licet secundum induela multse sapienlia'.
diversum esse, conceptum scilicel et sc- Hoc autem quam ininossibile sit, ip- in opposi-

paratum diversimode convenianl ei, et sum demonstrat nomen sive emm sa- :

cum rei conceptae omnia genera causa- pientiam primam philusophimn dicimus,
rum conveniant, demonstrabitur et illud sive ultimum dicamus scientiae, non pot-
per omnia genera causarum : et cum est esse nisiuna quia non sunt multa
:

sapiens sit doctissimus causarum, sieut ultima, sicut nec sunt duo prima. Am-
in primo libro determinavimus, videbun- plius omnis multitudo reducitur ad ali-
tur plures esse causarum doctissimi i'l quoil unuin piimum unde sicut a prin-
plures sapientes et sic primi Philosoplii. cipio proeedit. Si igitur multitudo sive
YA quamquam mathematicus sui esse pluralitas sit in spceulalivis theoriis qu;e
causas ilat formales in demonstrando, et essentialiter speculativae theoriae sunt,
non materiales, vel moventes, vel fina- apparet illam pluralilatem reduei ad
les, non erit minus doctus causarum, principium aliquod primum, a quo sicut
sicut placuit Aristippo, quam alii qui fonte tota in omnibus emanat considera-
ejus quml considerant omnes causas eon- tio : hoc autem samius doeuimus, quod
siderant sicut non est minus sapiens
: illa prima quae considerationis princi-
qui docet rem per eausam quam habet, pium est et linis, est seieiilia divina. Ula
ct non docet per causam quam non ha- igitur sola vocabitur onmis seientiaa vir-

bet. Non enim est sapientia docere per tus et ultimum philosophia prima.
causam non
quos est. Secundum hoc Quod absque omni ambiguitate verum soiutioquee-

igitur videtur quod quilibet scientium sit. est : sicut enim ex ante dictis patet, ipsa
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 175

eo principalior omnibus, quia cst senis- cientes : quia non subsistunt intra sola
simi el antiquissimi linis, qui omnia se- subjectiB rei principia, sed concepta sunt
cundum ordinem causalitatis anteeedit, cum his quae determinanl subjectum
qni et in sola universitatis esl causa, sic- mensuris : et quaelibet licet substanti;e
dl el bonum victofiae est in duce exerci- aon sinl, et haec sunl accidentia qute ali-
lns : ille enim finis esl ad quem omnes quo moda faciunl ad cognitionem. ejus
aliae causee famulantur, et se coaptant ad quod quid est sive substantiaa physico-
hoc quod nihil ottuwno aganl cobtradfc- rum : sed haec cognitip est ex posteriori,
censilli, sed nninia quae agunt, semper ,t ideo non esl potissima nec prima ta- :

sunt illi subservientia, sioul quilibel cu- li a tamen quia eonun esse et natura
juslibet operis in exercitu, coquinando, intransmutabilis est, sunl circa gencralio-
multi sternendo equos, gladios aptando, nes et actus el cprapleroenta quae sunt
et qua'liltct anna paramlo, subscrviiinl generationum lincs, in quibus id quad
ad inchulcnilum ducis mililis viclnriam :
generatur, est in esse. et perfectum, et
quamvis unus agftl aliquid quod viciniiis S unl citra omnem liaiisniulationem : et
subscrvil, alius aulcni quod remotius : et quia omnium lalis mulus esl moventis,
cum sola divina sil dc hujusmodi fine et est actus ejus qnod movetur, ita lalia
prppter quein sunt omnia, et propter propria cognoscuntur ex movente et ma-
quem quaeritur quidquid scire desidera- terja : forma enim in his in idem cojnci-
lur, ab hoc habel quod esl principalior ,lii oum linc cl forma in [icri est motus

et prima, et quod finis ejus cl faciendi in lalilms. , i

esl concepta cum malcria
gcnera in semetipso est : sicul auleni quae miitatur |>rinci|ialilcr : ergo physi-
caus.c nnn sunl aequaliter primae el prin- C us consiilcral iiiovcntcin qiiciiulain et
cipales et antiquae, ita nec aequaliter la- inalcriain, ol considcrat fonnain nnn sc-
ciunt scirc : forma cnim es1 per quam paratam a materia ; ergo movcntis est ct
eflicacissimc sciinus, et a qua [nilissinia materiae : propter quod ncque ]irincipa-
scienliaruni oiniiiiiiH qua' est per quid lis esl nec virtus scientiae in facic.ndo
csl rcs. Formarum autero omnium duces soire.Sed modum oppositum in his ba-
ct jiriiiKc sunl illae quae sunl primae intel- bet prima philosophia propler considera-
ligentiae reruro ideales enim dicunt
: istae lioncm antiquissirni finis el prjroaB sub-
et informant omncs orliiuni elemento- ct stanli» fonnalis et quiilditalis, sicut di-
rum virlutcs, cl cas qna- sunl in genera- xinius : cl quia sic in bis movens et
tis et corruptis, el ad ipsas omnes aliae raateria oppopitur lini, idco secundum
formae resolvuntur, d ab ipsorum imita- diotos modos demonstrare per di\ersita-
tione in minori vel niajori babent quod lcin induclaruin causarum, erit allcrius
formae sunl et quidditas. Propter quod et alterius scicntia? quamvis pbiloso- : et

etiam optime Plato cnunlial de cis, quod phia prima ilcnionstrct per causam quae
Deus deorum ppifex cl patcr producit principium est movens, tamen tantum
istas ex seipso sicul sementem esse et considerat primum iuovimis immobile,
vjtae el sensus et rationis et intelligentiae. quod per suam formam quam intra se
Et cum
has formas solus consideral pri- substantialiter habet, agendo ad formam,
mus Pbilosophus, ab cis babet quod ipse 1'aeit scirc substantiam : sicut cognosci-
solus attingit ultimum seientiae quod cst tur domus ex forma domificantis in
scientiae virtus. quantum domificans est, et sanus ex for-
Licet igitur rnalbematicus quasdam ma medici sanantis in quantum est sa-
consideret quidditates, sicut ejus quod nans et si utilur materia in demon-
:

cst tetragonizare, el physicus ctiam con- strando, illam inducit per analogiam re-
siiicrct quasdam, illae tanicn non suut latam ad formam quas confusa est in
primae : et ideo non sunt ex se scire fa- ipsa : quia aliter non esset principium
17f> D. ALB. MAG. ORD. PRjED.

cognoscendi aliquid. Et patet clare qua-

liter primus Philosophus usum moventis

et fonnam refert et finem

materiae ad :

sicut etiam domus cognoscitur de effi-

CAPUT III.
ciente secundum actum formae moventis
el materise relatas ad formam, et per
formam quaj est actus efficientis, et
Ill est digressio declarans secundum
finem i[iii esl efficiens ultimum intentum
qusesitum ex rationibus posteriorum
ad quain famulantur ligna et lapides et
Peripateticorum.
qusecumque alise partes secundum mo-
dum sibi proportionatum euni tamen :

ille linis sil in prima causa domus sieut

in duee omnium illorum : et sic est in Rursus autem revertentes ad secundum

oinni anima agente formas membrorum superius inductum problema, quseremus
ex suis formis quee in ipso substantiali- utrum unius et ejusdem scientise sit cog-

ter existunt, et sunt virtutes ejus : et si- noscere substantise principia demon-
militer est in omni causa universaliter slrationis universalia, ex quibus omnes
agentc formas multitudinis ad unum scientise demonstrant quae quidem in hac

universalein finem ordinatas. Patet igi- sapientia communes opiniones dicuntur,

tur, quod licet physicus omnes indueat eo quod non supponitur, sed inquirendo
causas et physica doceat per eas, non disputatur de ipsis : et ideo per modum
tamen ipse potissime facit scire : neque opinionis qua? estnon conlirmatus habi-
est prinius Philosophus, sed doctus et non per modum intel-
lus, accipiuntur, et
ordinatus et persuasus est a primo. Et lectus. Ha? autem ab Antiquis demon-
siiniliter licet nunquam assignetur a sa- strationes vocantur ideo quod omnis :

piente causa quce non est, tamen assi- demonstratio fit per eas. Qusesitum igi-
gnatur ab ipso potissima causa quse est :
tur principale in lioc capitulo est, quod
nec a numero causarum inductarum di- dictum est : sed adjungi iterum hoc qure-
citur sapicns, sed potius quia inducit situm ad quartum oportet, quod si detur
primas qure non docentur per alia qua; non esse unius scientiaa determinare de
sunt ante ipsas. Opus autem sapientis utrisque his, tunc oportet qusrere quse
quod ab Antiquis detcrminatum est, in- scientiarum sit appellata prima /i/ri/oso-

quod fideni facit

telligitur sapiens de phia quam hic inquirimus ? Oritur au-
unoquoque prout res se habet : et ideo tem haec qusestio de principiis ex hoc
cum naturalia doceat, haec ulterius non quod omnium primarum propositionum
docerent, nisi docta essent per divina :
complexio fit ex primis et simplicibus
et sic facit fidem sapiens. Et hoc etiam substantia? principiis, sicut omnis com-
modo sapientia virtus esse scientiffi dici- plexus et compositus intellectus lil i
i
x
tur et ultimum. Igitur sic ipsius induei- simplicibus : quia sicut Empedocles de
tur et deducitur per disputationem et talibus, quod germanorum primorum
determinatur tertio qucesitum. omnia capita fuerunt prius sine cervice,
et postea per amicitiam colla conjuncta
sunt indissolubiliter. Capita autem vocat
primas causas simplices cervicem vocat :

compositionem et germanitatem vocat

:

babitudinem proximam primorum ad

invicem, sicut quando pradicatum est
ratio subjecti, vel e converso : et hujus
amicitiam vocat naturalem taliuni incli-
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 177

nationem : et colla vocat eorum quae potest dici, quod alia scientia inquireret
conjuncta sunt necessitatem. Cum ex pri- de principiis demonstrationum quam illa

mis simplicibus principiis ita componan- qute inquirit de ente primo et principiis

tur, et ex tali compositione faciant scire ejus : quia, sicut diximus, propositionum
et doceant, videntur ad idem genus scien- primarum complexio est compositio pri-
tiae pertinere cum primis substantiae prin- morum simplicium intellectuum entis
cipiis. autem ct hoc efficiens proba-
lloc primi et principiorum ejus : et ideo aeque
tur per hoc quod talia principia demon- primae secundum theoriam sunt propo-
strationum non sunt in genere aliquo sitiones primae cum principiis entis primi
affirmantia vel negantia, sicut est idem secundum materiam et eodem genere prio-
quod impossibile est simul esse et non ritatis. lncomplexum enim etcomplexum

esse, aut quod nomina finita significant, prius et posterius non causantur in re-
aut quod nomina inlinita non signilicant, rum generibus, scd in intellectuum com-
et hujusmodi haec enim nullum sibi pe-
: positione tantum. Hoc autem in hujus
nitus vindicant determinatum genus. Si libri sequentibus erit manifestum. Non
igitur extra genus omne sunt, videntur igiturposset assignari rationabiliter quae
esse circa esse et non esse simpliciter : scientia esset de primis propositionibus
esse autem et non esse simpliciter non ab ea quae est de principiis primi et prin-
considerat nisi sapientia ista : et ideo vi- cipalis entis.
detur quod ad istam sapientiam perlineat Et ideo *procul dubio quaesiti huius ve- soiutio
* •>
quxstionis.
siientia istorum, ad quam pertinet cogni- ntas est, sicut et inevitabiliter probatum
tio et theoria entis. Amplius quaecumque est, ad istam eamdem pertinere cogno-
demonstrative docentur, docentur extali- scere non modo per usum, sed per inqui-
bus opinionibus primis : docere autem sitionem tam de principiis substantiae
universaliter non est nisi hujus seientiae : quas est ens primum, quam etiam de
cognoscere igitur de talibus ex quibus principiis primis demonstrationum ex
universaliter docelur omne quod demon- quibus omnes demonstrant universaliter.
stratur, non est nisi liujus sapientiae pri- Sed inquisitio de eis duplex est, ad ho-
mae. minem scilicet, et ad naturam rei et :

Siautem hoc concedatur, in contra- prima quidem melius fit deducendo ad

rium hujus sunt quaecumque in ante liabi- impossibile, si protervus et errans fit ho-
tissecundum verba Aristotelis bene obje- mo aut per viam sensus per inductio-
:

cta sunt, et haec dimittantur. Pneterautem nem, si manu ducendus sit et in via ac-
omnia illa, boc esse videtur, quod omnis cipiendi scientiam ex nobis notis : aut
qui aliquid docet, ex aliquibus principiis per terminorum expositionem, si sit

docere videtur hoc : et illa principia non ignorans signata nominum : et hoc mo-
demonstrat, quia aliter demonstratio do sapiens ille inquirit de principiis de-
iret in sumendo vide-
intinitum in ante : monstrationum. Ex prioribus autem se-
tur igitur quod sicut omnes aliae scientiae, cundum naturam et ostensive nec inquiri
ita et prima philosophia supponere habet nec dcterminari potest de ipsis, sicut ex
propositiones primas. Hoc autem iterum necessitate inducta probat objectio.

videtur inconveniens quia cx quo in- :

quirit de causis primis et principiis ex

quibus oriuntur complexiones prima-
rum propositionum, et affirmationes
et negationes, oportet quod etiam in-

quirat de propositionibus primis : et si

inquirit, oportet quod per disputationem

stabiliat et probet esse earum. Non enim
m
 178 D. ALB. MAC. ORD. PR/ED.
consideratio subjecti etpassionis : in om-
nibus cnim illis ex communibus concep-
lionibus speculatur accidcns'esse in sub-
jecto. quod pri-
Si vero diceret aliquis,
CAPUT IV.
ma non esset omnium sub-
jdiilosophia
stantiarum, sed quarumdam, sicut Platoni
videbatur dicenti, quod sit substantiarum
Et c.sf digressio declarans iteratam dis-
separatarum non sensibilium, videtur
puiationem et determinationem quse-
hoc csse inconveniens. Cum enim ipsa
stionis terlise.
sensibilitas videatur essc passio substan-
tiae, videtur ipsa substantia subjccta sen-
sibilitati non dependere nisi exipsisprin-
Est autem adhibila praeinductis quse- cipiis substantiae secundum se sumpta 1
,

stio tertia, utrum una et eadem scientia quac abslrahit a substantia sensibili : et

est dc omnibus substantiis, ut videtur? sic iterum redit, quod omnis substantia
quia ex quo scitur unumquodque per sua est de contcmplatione ejus de cujus con-
principia prima, cx quibus tota ratio tcmplatione est cognoscere principia sub-
sciendi cmanat, vidctur illius similiter stantiae secundum sc sumptae : ct si cog-
cognosccre omncs, cujus est cognoscere noscere habet subjecta, habet etiam cog-
prima piincipia substantiae : et sic primae noscere accidcntia : ctsicsecundum prius
philosophiae est cognoscere substantias inducta videbuntur alise scientiae esse su-

omnes. Ex quo etiam patet, quod haec perfluae.

quaestio oritur ex determinatione quae- Est autem hujus quaesiti dcterminatio, Soimio
.
f|ua?s(ioni!
stionis secundae. Amplius principia quid- quod cum qmeritur utrum una et eadem
ditatum sunt principia substantiac in quo- sit scienlia omnium substantiarum, potest
libct jam autcm in secunda patuit
: quaeri de substantia in eo quod substan-
quaestione, quod principia quidditatum tia est : quia sic est primum ens ad quod
quae sunt forma et finis, ex quibus difO- omnis alia rcducitur multitudo acciden-
nitur omne quod recipit diffinitionem, tium : et sic ctiam quaecumque sunt sub-
cognoscit sapicns qui est primus philoso- stantice determinata 1
, dependent secun-
phus : cognoscere igitur videtur sub- dum theoriam veritatis ab ista substan-
stanlias et subjecta omnium : subjecta tia : ct hoc modo ista sapientia quac est
enim, sicut diximus, aut divisione aut de causis el principiis enlis ct dcmon-
diflinitione cognoscunhir. slrationum, una et eadem sit existcns dc
Ad r>|,|iosi- <2,
noc conceditur, videbitur prima
ed si omnibus substantiis. Si autem substan-
lum. r
philosophia csse sufticiens ad omnia tia in ambitu toto accipiatur suae preedica-

scienda, et omnes aliae videbuntur su- tionis, prout omnis substantia stat inter-

perflu33 scientiae : quoniam accidcntia minis generalissimi et individui, sic una

propria sciuntur per sua subjecta, cum scienlia quae essentialis pars est thcoriae,
subjectum uon solum substet accidcnti- non cst de omni substantia est tamcn :

bus, scd etiam sit causa corum, et in una quic docet modum thcoriae scientia
diffinitionc accidcntis loco differentiae do omnibus substantiis. Sed haec est pars
ponatur et aclus : cognitis igitur in prima rationalis scientiae quae coordinalionem
philosophia omnibus subjectis et passio- docet praedicabilium exeuntium ab uno
nibus omnium substantiarum sive subje- priino praedicato : accepta enim substan-
ctorum, superfluae erunt omnes partieula- tia in hujus praedicationis ambitu, non
res scientiae : in omnibus enim illis, sivc habel eadem ncc univoca principia sc-
sint scientiac quia, sive scientiae quid et cundum essc quia non sunt eadcm ncc
:

propter quid, unius ct ejusdem scientiae est unius rationis principia mobili.s ct immo-
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 179

bilis, neque sunt eadem vel unius ratio- sapientia? Et constat quod secundum
nis principia corruptibilis vel incorrupti- praedcterminata, nort omnes sapientiae
bilis substantiae : propter quod quaedam sunt dicenda?, sed ea sola quae est de
principia substantiae difiinientia ipsam substantia quae est ens et om- primum
sunt separata, et quaedam sunt cum ma- nium principium. Nec omnes de sub-
teria concepta : et horum non est una stantia scientiae sic cognatse sunt quasi
scientia et eadem : propter quod ctiam unius ejusdem generis, sed aflinitate
et

non sunt eaedem omnes substantiae pas- i um philosophia in hoc quod sua princi-
siones. jiia stabilimentwm habent ab ea quoe est

philosophia prima. sicut omnis substan-

Quod igitur dicitur prima philosophia
sola cognoscere principia substantiae, hoc
tia slabilitur a principiis primae substan-

quidem verum esl de substantia quee ens tiae quae est ens primum et uuiversi en-
tis [nincipium. Haec igitur est determi-
est, ad quod sicut ad subjectum etcausam
natio inductorum.
refertur accidentium mulliplicitas, et ad
quod secundum ordinem principii redu-
citur totius determinatae substantiae com-
munitas : et sic est de omni substantia
et accidente una scientia qua> est primn I.APUT V.
philosophin. Alia? tamen scientiae parti-

ciilares necessariae sunt, quae substantiam

determinatam sccundum esse conside-
Et est digressio declarans septimum
rant, et per priricipia concepta cum ma-
qusesitum aliter quam superius dispu-
teria et motu determinant de ipsa. quod
tatum est.
non facit prima philosophia. Sic enim
substantia habet multas passiones quas
non habet in quantum est ens primum ct
aliorum existentium principium. Nec esi autem adjiciendum est quod
Praedictis
verum quoil sensibilitas sit passio sub- septimo quaeritur, utrum videlicet primac
stantiae, sed potius cst differentia consti- phuosophiae circa substantias theoria cst,

tuens cum motu et materia conceptis aut ctiam circa omnia ea quaecumque
substantiam. Sicut cnim de talibus for- per se accidunt substantiis ? Haec cuin
mis dixerunt Peripatetici, Porphyrius, praeinductis fere habet eamdem determi-
Alexander et Avicenna, essentialiter sunt nationem. Oritur autem haec quaeslio r\
qualitates virtutem substantiae habentcs : immediate qua^sito : quia dicto quod pri-
secundum autem doctrinam Aristotelis, ma philosophia est de omni substantia
hujusmodi formae sunt verae substantise, reducta et resoluta in eam quae est pri-
etnominant formam cum virtute natu- mum ens et entium pTincipium', surgit
quam habet ad agendum vel patien-
rali quaestio utrum eodem modo etiam sit de
dum propter quod sccundum nomen
: omnibus differeritiis passionum oinnis
qualitates et passiones dici videntur. Haec substantia? velnun.ut si dicamus quodsub-
igitur hujusmodi est determinatio quae- stantiae subjecta sunt corpora mathemati-
stionis: sicut enim ad alia quaesita, ila ca, et similiter lineae quae secundum Pla-
etiam necesse est adhoc quaesitum referri tonem substantialiter constituunt superfi-
quod quarto qufesitum est. Si enim ali- cies, quae sunt substantiae constituentes
quo modo una est scienlia de omnibus corpora? tunc prima philosophia erit de
substantiis et aliquo modo plures, sur- his secundum quo resolvuntur ad sub-
I

git quaestio ulrum omnes dicantur primae stantiae, quaeest primumens, snbstantialia
sapientiae eequaliter, vel non? Et si non, principia. Tunc igitur quaeritur, utrum
tunc qua?ritur qua? illarum sit vocarida etiam sit de per se accidentibus istarura
 180 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

substantiarum subjcctarum de quibussunt

demonstrationes mathematicae, aut alte-
rius scientiae est accidentium horum spe-

culatio ? Si enim detur quod est de ho-

CAPUT VI.
rum per se accidentibus sicut de substan-

tiis prima philosophia erit

subjectis, lunc
demonstrativa quajdam sive particularis
Et est dierressio declarans determinatio-
considerans ens in parte et substantiam
nem octavi, noni el decimi quxsilo-
particularem quia accidens determina-
:

rum, prius inductorum in ante ha-

tum non inest immediale nisi subjecto
bitis.
determinato. Non autem videtur demon-
stratio esse primae philosophiee si sic quid,

sive aliquid est, scddeeo quodsimpliciler

cst et accidentibus ejus. Haec igitur cst Dixit autem Aristoteles quod si divor-

disputatio ct causa prseinductae quse- sae sunt scientiae considerantes subjccla

stionis, quam aliter in praecedentibus dis- et accidentia, quod hoc reddero erit valde

putavimus sequentes Averroem, qui in difficile : quoniam si accidens (ut dixi-

alio intellectu eam exponit, et

videtur mus) causatur a substantia, et est sub-

sua expositio verum Aristotelis intelle- stanlia loco dcterminantis dillercntiae in

ctum non tangere quia parum est quae-

:
diflinitione ipsius, non potest cognosci

rere, utrum unus et idem modus sciendi accidens sine subslantia, sed accidens

sit suhjectum scire ct accidens, et talis non proprium cognosci non habet a

quaestio non est de principiis : sed prout scientia quae est aliquo modo omnium
hoc disputalur, quaestionis habet ratio- substantiarum, sed coguoscitur de hisquae
nem et est de principiis. Adhuc autem iluunt immediate ab ente quod est subje-
non est inconveniens passionem conclu- cluin primum, vel ab eo quod converli-
dide subjecto per diffinitionem subjecti,si tur cum eo sicut est unum : et ideo cogno-
subjectum non ut subjcctum tantum, sed scitur de eodem et diverso, simili et dissi-

ut subjectum et causa passionis diffinia- mili, a?quali et iiuequali : unum in

quia

tur quod tamen Averroes habet pro in-

:
substantia causat idem, et unum in quali
convenienti. substantia secundum qualitatem causat
Solulio Est igitur hujus quaestionis determina- simile, et unum in quanta substantia
qua?stionis
tio, quodprima philosophia
aliquo mo- secunduin quantitatem causat aequale :

do est de substanliis omnibus, sed non et quia haec a primis fluunt, ideo etiam

est de omnibus accidentibus : quia acci- a prima liabent determinari philoso-

dentia determinatarum substantiarum phia. Adliuc cum omnis divisio tiat

non emanant de ipsis secundum quod re- per oppositionem, et oppositio sit cau-
ducuntur in ens primum, sed potius sa prima diversitatis eorum quse cxeunl

•prout cum materia determinala conceplas ab uno prinio , in quo sunt pole-
habent rationes, et ideo de talibus sub- statc, erit ejusdem scientiae primae deter-

stautiis concluduntur. Hoc autem patet minare diversum et dissimileet imequale,

in simo et claudo ct omnibus acciden- quae causanlur ex hoc quod dividenda

tibus determinatarum subslantiarum sub- prima comparantur ad invicem. Et si ac-
jectarum. Pcr haec igitur patet determi- cipiatur comparalio in formis priniorum

natio quaesiti. dividentium, ir.venitur quod contrarietas

formarum est causa divisionis : et sic ite-

rum adeamdem scientiam de contrarieta-

te pertinet considerarc.autem divi- Si
dens primum comparetur primo diviso,
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 181

surget natura prioris et natura posterio-

ris : et tunc eadem scientia tractare habet
de priore etposteriore : etsic contrarietas
in aclu in his qu;e idem sunt potentia,
causa est diversitatis in substantia : et
CAPUT VII.

causa dissimilitudinis in qualitate, et cau-

sa inaequalitatis in quantitate. Et cum
comparalurhffic contrarietas adid in quo Et est digressio
declarans disputationem
contraria simul sunt in potentia, causa etdeterminationem undecimse et duo-
decimee qusestionum
est prioris et posterioris secundum natu-
ram. Et sic terminatur id quod octavo
quaeritur et nono et decimo.
Sed dubitalio ineidit quoniam de his : .luxta haec quse dicta sunt, quaeremus
omnibus determinant dialectici ex proba- id quod undecimo posuimus ethoc
Ioco :

bilibus facientes perscrutationem : et nos est quaerere de his quaecumque his eis-
jam ante diximus, quod dialectica non dem quae enumeravimus, accidunt. Quam-
esl aliqua pars essentialis philosophiae : vis enim aliquibus videatur hoc incredi-
unde videri posset alicui, quod adsapien- bile, si accidenti aliquid accidat, eo quod
tiam primam, quae potissima est parsthe- videatur abire in infmitum : tainen hujus-
oriae et dea scientiarum, tractare de his modi accidentibus primis qualia deter-
.joTver- non pertineat. Sed hoc facile solvitur minavimus, multa accidunt eo quod :

d
us phiioi P er noc quod dialectica et prima philoso- quodlibet istorum multipliciter est dictum:
aie"?t1cus P ma saepe sunt eadem et de eisdem tra- et quaedam conveniunt eis per se praedicata
nS
jon°e ver-
ctantes sed dialcctica inquisitiva
: est :
de ipsis, quaedam autem per accidens
8
eadem? et ideo facit interrogationem per inesse sunt attributa eisdem, et ipsa accidentia
sicut accidens, vel inesse sicut praedica- quibusdam per se, quibusdam per acci-
tum substantiale non convertibile, vel densconveniunt secundum quod per ac-
inesse sicut praedicatum convertibile ad cidens convenire dicitur, quod per aliud
quod consequitur idem et ideo inquirit : convenit, sicut patebit in quinto hujus
non de natura talium prasdicatorum, sed sapientiae libro. Ex quo enim multiplici-
potius quid cui insit secundum horum ter dicitur unum et ens qus sunt prima
praedicalorum rationes : et ideo ex pro- quibushaec accidunt, oportet etiam quod
babilibus oportet dialecticum procedere, accidentia eorum multipliciter dicantur
quia non quferit rei naturam per essen- tali multiplicitate quae est principii
tialia illi naturae convenientia : et pro- multiplicitas, scilicet quod quodlibet
pter eamdem causam non est philosophus, illorum primo quidem sit in uno, et

sed potius docens modum philosophandi. posterius in aliis : et tunc in ambitu

Sed sapientia prima de natura horum in- illius multiplicitatis in accidentia et pri-
quirit per ea quae essentialia sunt ipsis ma qua multi-
dicentur multipliciter, in
naturis istorum, sicut nos jam in hoc eo- plicitate multa conveniunt uni et eidem

dem capitulo naturas et origines horuin in uno suae multiplicitatis modo, quaenon
oslendimus : et ideo patet quod aliter conveniunt ei in modo alio multiplicila-
tractat de his primus Philosophus, etali- tis cjusdem. Propter quod etiam id quod

ter dialecticus. Hoc igilur modo sunt de- duodecimo est quaesitum, his adjunge-
terminatae hae quaestiones : nec opinor mus, quod utrum unum uni sit con-
est,

vera esse quae dicit Averroes in talibus, trarium vel non ? sicut unum videtur
quod scilicet dialecticus et primus Philo- contrarium esse multo et pauco et mul- :

sophus communicent in probabilibus ra- ta sunt huic similia, sicut voluntario in

tionibus. moralibus opponi videtur tam involunta-
 182 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
rium per ignoranliam quam etiam volun- vocamus intelligentiam secunduin ratio-
tarium per violentiam. nem determinalum essc habet, et tamen
"'' onmibus enim his oportet determi- est de consideralione Philospphi primi :

uocloril
nare ad quam scientiam pertinet tractare eo quod sua forma non concrctam habet
de istis : constat enim ex his qua; jam ante rationem, sed potius separalam.
determinata sunt, quod primce philoso- Quod aulem dicilur, quod si acci-
j)hiu' est determinare de primis. Non au- dens accidat accidenli, quod hoc abibit
tem sufficieriter dete"rnimatur de ipsis, in intinitum , non est verum in liis

nisi ambitum communitatis

deterniiiiet quce per se accidunt, sicut patet cum di-

eorum eominunitas autem primorum

: cilur quod numero accidunt [>ar el iinpar,
quae sunt unum et ens, non est commu- et pari et inipari mulla accidunt, quaj
nilas generis, sed potius ejus quod pcr oinnia determinare habet aritbmeticus.
prius et posterius diciturdc multis. Opor- Ouod autem multa accidunt pari et im-
tet igitur primam philosophiam omnes pari, palet cum par dividitur in pariter
lalcs primorum determinare multiplici- parem, et in pariteriniparem, et similitcr
tates : non autem suflicienlcr determina- impari et unicuiquc illoruin accidunt
tur de multiplicibus, nisi etiam ostenda- multa. Similiter autem reclumet curvum
tur quid accidat onmibus his in quibus accidunt lincse, ct tam recto quam curvo
aliquo modo per suam communitalem multa accidunt, de quibus onmibus tra-
est primum multipliciler dictum. Opor- ctat geometer. Similiter igitur tractabil
tet igitur philosophiam primam determi- Philosophus primus de per se accidenli-
nare de accidenlibus omnium supra di- bus primorum, et de accidentium acciden-
ctorum : ct per hanc ralionem etiam ha- tibus omnibus,ettanget omnes multiplici-
betur vcra ratio quarc in prima philoso- tates eorum, etutrum unum uno oppona-

phia simul oporlet tangere distinctiones tur, vel plura uno opponantur, et quaeret

multipliciter dictorum. E contra aulem dc omnibus his secundum naluras ipsorum

videtur quod si detcrminanlur accidentia et non per signa et icotes praedicatorum

eorum in quse dividitur mulliplieiter di- quae in multis inveniuntur inesse. Istae

ctum, cum ea in quibus dividitur multi- igitur sunt quaestiones duodecim qua:
citer dictum sint entia determinata, vide- sunt de principiis primis secundum quod
bitur prima sapientia deteiininarc accidcn- theoria veritatis philosophiae est dc ipsis,
tia orimium determinatorum quod supc- :
sicut diximus in hujus libri principio.

rius dictum est esse particularis speculati-

vaj quce considerat ens determinatum hoc :

cnim accidens si secundum ipsum etper

se convenit sive accidcnti, sive subjecto, CAPUT VII*.
de particulari ente enumat : et sic convenit
Huic autem occurrit
scientiae particulari.
quod non quodcumque delerminatuni ad
Et est dieressio declarans decimo iertio
scientiam perlinet particularem, sed po-
loco qusesitum.
tius id quod tali forma determinalur,
quae per esse et rationem vcl per esse
solum est in sensibili materia. Si enim
aliquid per divisionem determinetur ad Jam autem quajstiones quae de ipsis
speciem quae nec secundum esse nec se- sunt principiis aggrediamur. Primum au-
cundum rationem et essc sit in sensibili tem tangemus eas quae de ipsis sunt
maleria, quantumcuinque determinelur, substantiis principiorum ,
quaerendo in
tamen adhuc ad considerationem meta- quo gcnere substantiae quaerenda sunt
physici perlinebit sicut hoc ipsum quod : principia. Primum igitur id quod decimo
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 183

tertio loco superius positum est, tanga- curei dixerunt materiam in se formam
mus, utrum scilicet principia et elementa habere, sed diversa disgregatione et ag-
genera sint qure sunt principia formalia, gregatione iieri generationem.
aut principia sunt illa materialia in quse Nos autem, secundum Peripateticorum Soiuiio
,,..• quieslionis.
secundum materiam dividitur singulum pentiam, m ante habitis diximus
i-
quid
i

existentium ? et hoc est quserere, utrum de hac tenendum est quaestione. Hoc ta-

principia et elementa rerum primaruni men hic adjungamus, quod materianullo

sint in genere substantiffi formalis, aut modo potest esse generationis aut entis
in genere substantise materialis? Stoico- principium, nisi secundum analogiam ad
rum eniin studiuni videns, quod forma formam ad formam autem non habet
:

dat esse et per formam res est id quod analogiam nisi per formse esse imperfe-
est, et quod esse proprius aclus et effe- ctum et indeterminatum confusum et

ctus est essentialis formae, et qnod in for- existens in ea : propter quod ipsa non est
mis prima sunt genera universaliora substantia simplex : et si ut substantia
adhuc autem, quod res omnes cogno- simplex acciperetur, non potest esse mu-
scuntur per formas suas secundum hoc tationis subjectum,cum mutatiosit forma
quod sunt, et quod hrec notitia incipit a facta post formam continue : nec siinpli-

generibus primis, dixerunt genera esse citer accepta esset entis principium, cum
principia et elementa existentium. Am- omne ens perfeclum principietur ab im-
plius autem viderunt aliud esse princi- perfecto secundum idem esse imperfe- :

pium, et aliud principiatum, et aliud id ctum autem secundum idem esse perfe-
in quo prineipiatum est id quod princi- cti sumptum est ejusdem formse cum per-

piatur a principio et eleinento. Cum igi- fccto secundum modum et csse differens
tur esse singulorum quod princi-
sit id ei sic materia est principium esse et ge-
piatum est, suhjectum autem sive mate- nerationis subjectum. Sic autem accepta
ria sit in quo fundatur esse quod princi- habet potentiam ad actum formse et ope-
piatum est, neutrum horum erit esse rationes et si intentio hujus esse per
:

principium et elementum et cum in re : intellectum accipitur, ha?c intentio est

niliil sit prseter hoc nisi forma, relinqui- geiTus secundum quod genus est primum
tur quod forma est csse et entis princi- subjectum confuse et indeterminate, et
pium et elementum. potentia in se habens differentias quibus
Adopixisi- E contra autem Epicurei, considerantis determinatur et perficitur potentia ejus.
tuiu.
omne esse per generationem de materia Peccatum igitur Epicureorum fuit mate-
educi,et diversa compositione eorumdem riam ut substantiam simplicem accipere,
elementorum diversa fieri, sicut patet in et eam sicprincipium et elementum entis

diversa compositione litterarum ad ora- esse dicere. Stoici autem peccabant in

liones diversas constituendas, et in di- hoc quod formam ab extra venire esse
versa compositione simplicium ad diver- dixerunt. Secundum autem illum mo-
sitatescomplexorum, et in diversa com- dum nec est esse prineipium, nec cum
positione primarum propositionum ad materia facit unum nisi congregalum.
diversitatem syllogismorum, et in diversa Non enim est unum
nisi quod et idem,
compositione elementorum ad diversita- prius est in idem numero
potentia sit

tem complexionum, pronuntiaverunt ma- postea in actu, licet secundum modum et

teriam et partes materice principia esse esse sit ditferens idem autem numero sic
:

et elementa eorum quce sunt : et sicut in non est materia cum forma simplici et :

ante habitis diximus, has sententias non ideo non tieret ex istis unum nisi congre-
ad unum referebant intellectum, cum gatione unius cum alio. Propter quod
nec Stoici formam dixerunt esse in ma- forma extra materiam sumpta dici esse

teria, sed a datore extrinseco nec Epi- : principium et elementum non potest. In
 184 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
materia autem sumpta esl ipsa finis ge- esse sequentia constitui : sic igitur ad
nerationis et actus materiae, et principium omnia sequentia sehabent unum et ens.
esse et distinctionis ab aliis : propter quoil Ex his igitur et hujusmndi rationibus
est idem quod ditlerentia secundum ra- Stoici unum et ens esse dixcrunt princi-
tionem dilferens. Sic igiturpatet qualiter pia et elementa entiuni.
forma sit principiuui, et qualiter materia, In contrarium autem hujus Peripateti- Ad oppos

et qualiter in idem concurrit diffinitio corum objicit subtihtas, dicens omne

data per materiam et formam cuia ea quod est principium entium, aut in quid,
quaj datur per genus et differentiam. aut in quale esse pnedicatum de ipsis.

Et siquidem in quid sit praedicatum ,

oportet ipsum esse principium ut subje-

ctum prinium quod primum est ad esse
potentia ad primum subjectum. Si autem
CAPUT IX.
sit praedicatum in quale, oportet tamen
illain qualitatem esse substantialem sicut
est actus rerum et difierentia : et ideo
Et est digressio declarans intellect ><m
dicunt illam verissime esse rerum sub-
decimx quartse qusestionis prius propo-
stantiam et entium formani. In his au-
sitse.
tem principiis neque potentia est actus
neque actus potentia et idem composi- :

tum non est aliquod istorum, sed naturae

Ex isto autem aliqualiter innotescit ditferentes et a se invicem et a composito
quod decimo quarto quaesitum est. Si sunt ambo praedicta : unum autem et ens
enim genera per aliquem modum princi- sunt naturee, non differentes ab aliquo
pia sunt et elementa entium., cum in for- eorum quae sub ipsis accipiunlur : non
mis illae quae sunt magis universales, in- igitur possunt esse principia et substan-
fiuant secundum causalitalem, non in- tiae existentium.
fiuentibus minus universalibus, et non e Quia autem quaestio superius inducta
converso videtur maxime universales
,
qua?sivitutrum universaliora geiiera ma-
esse per se principia et elementa, et mi- gis sint principia vel specialia magis,
nus universales non esse per se principia, idco etiam de hoc aliter quam superius
sed per maxime universales Amplius .
oportet disputare . Stoici enim magis
autem in motu ad formam, illa maxiine universalia genera magis dicebant esse
est principium ante quain nibil est in principia, tum propter hoc quod sunt
motu : beec autem est maxime confusa priora, tum propter hoc quod magis sunt
et indeterminala : sed sicut est in fieri, simplicia et in pluribus inventa, tum quia
ita est in esse et in maxime igi- enlibus :
etiam ab aliis separata sunt non ab aliis
tur universalia videntur maxima princi- dependentia, sed aliaab ipsis : et maxime
pia : sunt autem maxime universalia quia primse causae magis sunt propinqua
unum et ens : igitur boec videnlur esse cum omnis denominatio fiat ab aliquo
principia entium prima. Non huic obsi_ propriorum talia autem non sunt mate-
:

stere videtur, quod unum et ens non sunt rioe vel specialissima. Cum enim prima
genera : non enim piveinducta ratio pro- causa tequaliter se habeat ad omnia, et
bat universalia esse principia per hoc oequaliter omnia praehabeat in seipsa, in
quod sunt genera, sed per hoc quod sunt ea quae maxime aequaliter se habent ad
prima essentialia prima autem essen- :
entia et maxime praehabent ea, maxime
tialia esse uni et enti maxime convenil. sunt principia. His autemadhuc addebant
Adhuc autem in ratione principii, esse rationem, cujus sophisma non videbant,
videtur ante ipsum nihil esse, et ex ejus dicentes hoc non posse esse principium
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 183

quod per aliquem modum est in alio, et sunt quasi prima subjecta quae formis
educitur de ipso : species autem omnes et diversis constituunt species discretorum
differentias per aliquem modum videbant et continuorum. lloc etiam modo scitur,
esse in genere, et per intellectum edu- quod aclus et forma et differentia pro-

ctas de ipso esse : propter quod subal- pinquior est motori, et genus propin-
terua et ultima specialissima nullo modo quius materia?, eo quod actus est divi-
dicebant esse principia. E contra Peripa- num et optimum et desideratum quod
tetici dicebant naluram eam et substan- pluribus bonitatibus cum primo convenit
tiam secundum hoc quod differens est motore, melius eadem de causa et
et est
substantia a natura generis, non esse in perfectius,non dependensad aliquid, sed
genere, nec educi eam de ipso, sed se- potius ad quod est aliorum dependentia :

cundum esse potentiale forma et differen- et hic est verus Peripateticorum intelle-
tia est in genere et ad esse accidentale ctus et subtilis : et secundum hunc intel-
educitur de ipso : et ideo prior est actus lectum propinquiora genera sunt magis
potentia substantia et ratione. Est autem principia : et ut generaliter dicatur,quod-
et simplicior, cum non dividatur nisi per libet generum eo magis est principium,
accidens, scilicet quantitate materiae, et quo magis ultiraas differentias partici-
est ratio sua secundum unumquodque pat.
dividentium eadem. Similiter autem et
operatio substantialis. Genus autem cum
dividatur potentise divisione, et cum po-
tentia perfecta per actum secundumi
unumquodque dividentium ratione effi-
CAPUT X.

ciatur aliaet alia, erit etiam substantialis

operatio altera : eo quod omnis potentia
Et esl digressio declarans intellectum
determinatur per analogiam ad actum :

decinue quintse qusestionis prius indu-

et sic divisibilius est genus quam diffe-
cta>.
rentia : et licet in pluribus inveniatur
hoc, non est ratione simplieitatis, sed ra-
tione divisibilitatis quam diximus : et

quod dicitur separari ab aliis et non alia Continua autem cum his dubitatio quas
ab ipso, et ideo prius est natura et intel- omnium est difticillima propter rationum
lectu, dicendum quod verum est hoc, ad utramque partem obviantium difficul-
quod prius est his quorum est primum, tatem, et ad considerandum maxime
et ha?c sunt species constitutae, sed non necessaria, eo quod est de essentialibus
est principium naturse illius quse est dif- et primis principiis, etestea quae decimo
ferentia et actus et forma, et ideo non quinto inducta est loco in ordine quae-
separalur ab ipsa sicut prior natura, sed stionum superius inductarum, de qua
sicut imperfectum a perficienle, et sicut tamen jam aliquid in praeinductis est dis-
confusum a determinante, sicut separa- putatum. Haec autein quaestio est, utrum
tur dualitas a qualibet specie pluialitatis illa quae secundum se est causa et prin-

constitutae per aggregationem, et sicut cipium substantiae quae forma vocatur, sit
separatur trigonum a qualibet figura plu- aliquid praeter materiam, aut non sit ali-
rium angulorum in qua est secundum quid praeteream? In hac autem quaestione
quantitatem et quantitatis divisionem, diu contenderunt duae sectee Stoicorum
quando per formas numeroium et figu- et Epicureorum dicentibus Epieureis
,

rarum quantitatis continuoe et discretae nullam penitus esse causam praeter ma-
fit divisio. Secundum hanc divisionem teriam, Stoicis autem formam praeter
dualitas et trigonum non dividuntur, sed materiam causam esse asserentibus. Nec
 :

18« D. ALB. MAC. ORD. PR^ED.

h«ec quaestio quasrit utrum Forma sit ali- in ipsis rebus. Cum igitur non sint nisi
quid separatum a materia ? sed utrum duo cssentialia rerum principia, fornia
aliqua substantia diversa ab ipsa ? Cum soilioet et materia, non vidclur aliquod
enim materia sola principium sit indivi- esse prineipium reruin praeter matcriam.
duationis, et nib.il sit singulare nisi ma- Uis igitur etsimilibus rationibus quidam
teria vel per materiam,sed nihil estforma cum antiquis Epicureorum Philosophis
praeter materiam, sed est quidam motus consentientes dicunt formam nihil peni-
materise resultans ex ordine et cbmposi- tus esse praeter materiam.
tiono et figura materiae, sicut dixorunt Contra quod Stoici objicientes, dicunt
Democritus et Leucippus, nihil erit in re quod si vorum est quod inductum cst,
nisi singulare. Et oum haec infinila sunt, perire scientiam, et perire intellectum,
et inliniturum non ost scionlia, non cril et perireid quod est per naturam : scien-
scientia aliqua do rebus : eo quod non tia enim non est nisi per id quod unum
est scientia alicujus nisi per id quod est cst in multis, sicut prBeinductum cst : in-
unum in multis et de multis, et hoo non telleclus autem non est de hoc quod sen-
est materia, quia materia non est unum titur, sedpotius de lioc quod per abstra-
in multis et de multis. Adliuo nutem esse etionem accipitur ab intellectu : non au-
perpetuuni immobile non est nisi
et tem fit abstractio materiaB a materia,
unum materia autem habet esse perpe-
: sed potius forma? a materia : igitur forma
tuum et immobile in omnibus igiturhoc : es1 aliud a materia. Intellcctus enim fit
esse est unum eo quod ipsa ante om-
: per id quod idem et unum cst in multis
nem mutationem est et motum, et post similitudo essentialis eorum : hoc autem
omnem mutationem et motum cadem non est materia : quia non est una ma-
permanens, sicut alibi saspe probavimus teria in multis, sed potius diversa, quse
est igilur maleria perpetuum quid et im- diversitas causa est diversitatis numeri
mobile secundum substantiam : a forma in eis. Essc etiam perit ab existentibus
igitur non recipil esse aliquod. Cum igi- si non sit forma : csse cnim actus est ali-

tur forma non sit inventa nisi propter cujus essentialis causoe : non autem est
csse quod confert, videlur propter nihil actus causae illius quae se habet ad esse
penitus forma esse invonta forma igi- : et non esse : ad esse autem et non esse
tur non est aliquid in genere causarum sc habet potentia : materiae igitur esse
prseter materiam. Amplius ex duobus di- non estactus sive eiTectusmateriae. Opor-
versis in natura et esse non tit unum ali- tet igitur ponere formam pratcr mate-
quid seoundum ossc naturam: proposi- et riam, cujus etfectus sit esse. His igitur et
tio enim per se nota est, quod ex uno hujusmodi rationibus forma ponitur esse
simplioi lit unum, et ex duobus diversos causa praeter maleriam. Et quod materia
modos habentibus in causando nunquam ponitur ununi quid et perpetuum et im-
tit unum : ex matcria ct forma lit unum mobile, hoc est verum quantum ad hoc
non congregationc, sed natura et esse : quod non mutatur vel movetur ab esse
igitnr forma unum videtur esse cum ma- vel ad esse materiae, sed non quantum
teria, licet modo quodam dillerat elhaec : ad hoc quod non mutelur secundum esse
ratio maxime movcbat Kpicureos. Adhuc et esse sicut mutatur subjectum mutatio-
autem indueebant quod quidquid est in nis et motus, et propter boc esse neces-
reest singularc : singulare autem esl in- saria est forma. Similiter etiam unum
communicabile forma autem ab omni-: fit ex materia et forma non in eo quod
bus a quibus esso ponitur, dicitur esse haec duo sunt substantiae diiferentes se-
communicabilis et comrnunis : igitur ni- cundum seipsas, sed in eo quod matcria
hil est inrerum natura de formis. Sub- analogiam habet ad formam, per hoc
stantia autcm omnium rerum aliquid est quod forma secundum esse confusum et
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 187

imperfectum est in ipsa. Itl sm enim quod mationes membrorum. Si igitur sic sunt

est in potenlia, iit in atiu : et ideo idem in lumine causa? primae, sunt omnes ante
ct non congregatum fit x potentia el i materiam, et eam secundum esse
extra
actu. Propter quod etiain liffinitio com- etlocum : et omnes formas
sie constal
plcctens potcntiam et acium est unum secundum esse separalas existere a ma-
secundumesse et non multa licet eliam : teria. Adhuc autem omne fonnatum ha-
in re existentia singularia sint et incom- lni aliquid formans ipsum quod est ex-

municabilia. tamen forma accepta pro- tra ipsum, sieul agens et operans est
plfef rem cujus est forma communis est extra paliens et operatum. Cum igitur
et principium cognitionis, sicut sa?pe in forma? materiales in materia formatae
krmacom- ante habitis determinalum est. Et tune sunt, oportet quml agens et formans sint
iinis quse . . ,. ...
t cogni- accipitur tnbus modis, ante rem sciiicet extra materiam. IIoc etiam argui videtur
'.ium! trf- sicut causa formalis, et in re, et post rem ex ratione generantis quoniam generans :

is modis , . , .

ccii.itur. per abstractionem separata ab ipsa, se- est dans formam quam superfiue dare vi-
cundum quos modos triplex universale detur, si forma est in materia, et cum
Stoici esse dixerunt, sieut in aliis locis ipsum generans movens sit extra ma-et

saepius determinavimus. Hic igitur est teeiam, videntur formae omnes separatse
intelleetus decimae quintae quaestionis. extra materiam existere. Amplius ad hoc
est inntiis ccelestium, ut ex motorc pfi-
mo formas in se defluentes per motus
suos activis et passivis inlluant, ct per
generalionem et complexibnem illorum
CAPIT XI.
inferidribus explicentur. Si igitur sic dis-
cetlunt nec descendunt nisi ab his prin-
cipiis in quibus sunt, videntur forma?
Et est digressio declarans inielleclum
primitus in hisquae extra materiam sunt,
decimx scxtee < usestionis.
existere separatae, et primce quidem for-
ma 1
esse divinse et intellectuales, secundse
auliin in sitibus et proportionibus perio-
Sexto deeimo vero loeo quaeritur, tii, quasi mathematicam ante qualitates
ulrum fornia loco et subjecto et esse se- activas accipientes dimensionem in ter- :

parata sit non sit separata

a materia, vel tio loco subjici passivis et activis sensibi-
ab ea, sed conjuneta eidem loco et subje- lium. Sunt igitur triplices formae, divin.r.
cto, esse habens in ipsa, et non ensextra mathematica?, et sensibiles, sicut Plato
ipsam ? Et haec quaestio est inducta ex tradidit, qui in secta Sloicorum pracipue
conlrariis assertionibus Stoicorum et Pe- iloruit. Et secundae quidem imagines
ripateticorum. Stoici enim formas extra quaedam sunt primarum, tertise autem re-
materiam separatas esse dicunt, et esse sultationes et umbrae quaedam secunda-
formantes eas quae sunt in materia, et rum, prima? autem seeuntlarum et ter-
eas quae sunt in materia" esse imagines tiarum archetypus.
quasdam et resultationes et umbras ea- Siautem objicitur de formis acciden-
rum quffi verae formae sunt et extra ma- tium, qua? non possunt intelligi esse sc-

teriam esse habent : hujus suae assertio- paratae, dicunt Stoici nullam esse instan-
nis multas et fortes atferentes probatio- tiam : quia accidentia potius sunt essc
nes, quarum prima est, quod formae om- quam essentiae, nec sunt esse simpliciter,
nes prodeunt ex lumine prima? causa?, sed modi quidam essendi : et cum in ac-

quae se liabet ad totam materiam sicut cidentibus accipitur universale quod tlicit

artifex ad totum artificiatum, et sicut for- quid accidentis, est ipsa quidditas non
mativa virtus quoe est in semine, ad for- simpliciter quidditas, sed qualitas, vel
188 D. ALB. MAG. ORI). PR/ED.

quantitas modum quemdam imitans quid- paternum intellectum, secundum autem

ditatis et substantiae : et ideo accidens sicut deos quorum opifex et pater est in-
causatur omnifariam, nec habel talem a tcllectus primus, mundum autem sensi-

primo descensum, sicut formae substan- bilcin sicut filium, et materiam sicut ma-
tiales, sed lluit a subjeclo cujuslibet for- terculam. Aliquando autem primum di-

mae substantialis. cunt sicut animam mundi, et secundum

Addunt etiam Stoici,quod cum in om- sicut vires, et tertium sicut corpus, diffi-
ni substantia naturali triplicem invenia- nientes primum, sicut Apuleius tradit,

mus modum, unum quidem quod sub- dicens primum esse mundi animam motu
stantia est, alium autem quod determi- et ratione mundum gubernantem. Haec
nabilis est et determinata dimensionibus igitur conlirmatio est opinionis Stoicorum
et figuris, tertiuin autem quod distincta de scparatione formarum.
est et distinguibilis affeetionibus qualita- In contrarium autcm hujus J
totis viri- Ad opposi
tum
tum activarum et passivarum, oportet bus Pcripatetici objiciunt dicenles, quod
quod isti modi causas habeant ad quas sine natura intrinscca, ut est omnis for-
refcrautur. Quod autem substantia est, ma substantialis, maleria subjecfum esse
non potest habere nisi a primis substan- non potest motus et mutalionis quae cst
tiae principiis, inter quae fons et origo est generatio : cujus inpropatulo demonstra-
lux et intellectus causae primae : fons au- tio est : quia omnis est forma
mutatio
tem et origo omnis mensurae et figurae post formam, et ideo prima mutationis
est dimensio et figura periodi. Cum igi- inchoatio est forma de potentia exiens ad
tur in his sicut in moventibus et instru- effectum. Cum igitur materia subjectum
mentis sui esse est substantia, mensura- sit generationis primum, oportet formas
bilitatem accipit et figurabilitatem : in omnium erenerabilium
o esse in materia.
materia autem activorum passivorum et Adhuc autem si nihil formae praeexistit
necesse est quod alfcctum agentium et in materia, materia per analogiam ad
patientium accipiat. formam non determinatur : non igitur
Adliuc autem in assertionem suae opi- est aliqua materia alicui rei magis propria
nionis adducunt, sic esse in majori mun- quam alia : et sic redit inconveniens in
do, sicut est in minori : minor autem /Vi//s/c/,simprobatum,quodex quibuslibct
mundus perfectus non est nisi homo per quodlibet potest generari : quia maleria
intellectum agcntem et operativum ope- per hoc quod est tanlum substantia a
rans, et sub se habens motorcs per ima- fonna dilTerens, aequaliter se habet ad
ginationes et sensum moventes ct in po- omnem formam recipiendam. Amplius si

testatc habentes universam materiam nihil fnrmae in materiaprasexislit, sccun-

membrorum corporis : in hoc autem dum lioc unum secundum esse vel essen-
exemplo omnes formas substantiae mem- tiam non fit ex materia et forma : quia
brorum ab intellectu agcntc procedere, non est idem secundum subslanliani
et in ipso simplices esse substantias, in quod primo est in potentia et postea in
imaginativis autem virtutibus diinensibi- actu sed est ibr congregatio duorum na-
:

litatem et figurabilitatem accipere, el in turas differentes babentium, quae non

materia qualitatibus sensibilibus affiei. vcre faciunt unum neque una diffinitio:

Similiter igitur erit in mundo majori, in erit sic ex materia et forma constituti,
quo ad intellectum primi motorcs se- quae omnia absurda sunt ct recto intel-
cundi qui quantitati conjuncti sunt, or- lectui contraria. Ainpliussi forma extrin-
dinantur ut instrumentaliter servientes : secus est ingrediens in materiam, in om-
et materia elementorum subjacet sicut ni generatione formae inductio incipietin
materia quam in potestate habet motor exterioribus materiae, et sic paulatim in-
primus. Propter quod primum vocant gredietur ad interiores partes materioe,
 LIBER IH METAPHYSICORUM, TRACT. III 189

in inflammatione li- est in spiritu seminis, et sicut moventur

sicut videmus fieri
Hujusautemcontrarium. qualitates elementales in corpore ani-
gnorum ab igne.
videmusin omnium generatione physica, mato per virtutem et speciem animse
animatorum qure est in eo. Et quoad hunc modum
et prcecipue in generatione
motus primi moventis et instrumentorum
in quibus partes materiae prius interiori-
dicuntur divinae ideas et
bus distribuunlur ct tunc demuin exte-
:
ccelestes formae

incipit formatio. Amplius autem formantes et imprimentes et agentes et

riorum
omnino ab extrinseco, extra manere, et materialcs formse dicuu-
formam qure est

materiam, de potentia lur resolutiones et umbrae et imagines,

est ingrediens in
sicut est intel- et formata quaedam, licet totum esse ea-
nulla materice eductam,
lectus, videmus in nulla materiae obliga-
rum edueatur de materia. Hoc etiam mo-
tione coarctari, neque alicujus corporis
do generans est dans formam, non qui-

actum fieri. Si igitur omnis forma sie ab dem eamdem quae secundum esse est in
nulla materiae ipso, sed similcm illi vel convenientem
extrinseco ingreditur, de
potentia educta, necessario relinquitur quantum possibile est educendo de ma-
et nullius teria. Xec ad hoc est motus ccelestium ut
omnem formam esse liberam,
materiae actum existere. Et hujus conse- eadem quae in primo sunt, motus inlluat,
quando sed ut instrumenti virlute formetur a
quentice necessitatem Plato vidit,
dixit substantias rerum esse intelleclus primo ut ad conveniens moveat mate-
simplices ab omni materia puros. «am. Et ex his patet, quod non est
Hffic igitur et hujusmodi sunt qiue Pe- aliud universale a particulari nisi in mo-
Soiutio
quaesiionia.
r ip atetici inducunt : et quia nos hic sus- do, et quod sunt eadem principia essendi

cepimus vias Peripateticorum declarare, et cognoscendi, nec sunt aliquae formae

dicimus cum Averroe quod nulla causa mathematicae inter ideales ct sensibiles,

fuit quare 1'hilosophi vias Aristotelis Pe- etquodvera est instantia de accidentibus
ripatetici in pluribus secuti sunt, nisi quoad hoc quod forma substantialis edu-
quia pauciora vel nulla inconvenientia citur de materia sicut et accidens, licet

sequuntur ex dictisejus
1
. Secundum igi- alius sit modus eductionis utriusque : et

tur intellectum Arislotelis, dicimus om- ideo sicut accidensnon habet esse sepa-
nes formas potentiaesse in materia el per ratum a substantia, sic forma substanlia-

motuin educi de ipsa. us non habet esse separatum a materia.

Ad ea autem quse inducunt Stoici de Quod autem est triplex formae determi-
lumine primi moventis, dicendum vide- natio, causaturexprincipiis ejuspropriis :

tur quod illa non probant formas esse di- quoniam illa per se faciunt eam csse sub-

stinclas extra materias nisi in ratione for- .

stantiam per esse autem quod habent
:

mae efficientis, qute causa alia est a causa iumateria mobili, faciunl ipsam quantita-
formali : forma enim eadem numero quae tem determinabilem et per esse quod :

in efficiente primo cst, et est lumen in- habent in materia sensibili, faciuntipsam
tellectus et ratio operis, 11011 efiieilur in aftici passiunibus : et liujus causam in

materia, sed conveniens vel similis, se- multis locis determinavimus. Ex his au-
cundum quod quod effectus
est possibile tem ulterius patet, quod forma secun-
imitelur causam omnia secunda mo-
: et dum esse non est ante rem cujus forma
ventiu sunt instrumcnla primi, elmovent est, nec aliud cst intellectus entis, ct

in virtute fornue intelleclus agenlis a pri- aliud esse ejus, sed idem. Et sic dissol-

mo usque ad ultimum, sicut movent vitur quod inducunt Stoici.

qualitates elementales in semiiie per vir-

tutem et speciem formativaj virlulis quae

Averroem Ooeli et Muudi, com. 1 et XII Metaphys. com. 18.

i
Pro hac sentenlia vide II
190 D. ALB. MAG. ORD. PR^D
Amplius quod subtractis omnibus sc
consequentibus remanct unum et idom,
ipsum in se unum est et idem subtra- :

olis autem omnibus formam consequen-

CAPUT XII.
tibus non remanet nisi forma una et ea-
dem : ergo in se forma est una et eadem.
Ainplius forma qua? pranlicatur de omni-
Et est digressio dedlarans intellectum
bus similitudinem essentialem habenti-
decimse septimx qusestionis inductse.
bus, aut est una et eadem re et nominc,
aut noniine quidom eadem, sed re diver-
sa. Et si eadem re ct nomine forma, una

Consequens autem quaesitum est deci- crit in omnibus re ct nomine. Si autem

lni i scptimo in ordine superius enumera- est diversa re et nomine eadem, tunc

tarum quaestionum, et hoc est, utrum oequivoce prBedicatur. Et haec est ratio
unum sit hoc principium quod ost sub- Averrois in quibusdam librorum suo-
staulia. aut plura numero ? Haec enim rum, et roputat eam fortem et insolubi-

qua^stio est orta ex prreinducta et supe- lem.

rius secundum dieta Aristotelis imper- In contrarium autem hujus est, quod Ad opposi-

fecte dispulata : omnium enim Stoico- sicut in praamissis habitum est, quaedam
rum sentenlia fuit substantiam hanc formarum dividitur quantitate, et qua?-
unam numero simpliciter, annexam ta- dam dividitur formalibus ditferentiis : et

mea sibi esse quamdam pluralitatem. quocumque modo fiat, forma semper
1 Iiijus autem rationem assignabant quia :
agitur in pluralitatem. Ad hoc autem
sive forma consideretur ex parte origi- omnis forma numeratur numero subje-
nis, sive in seipsa, sive secundum com- cti : constat autem subjecta esse plura :

parationem ad ea quorum est forma, plures igitur sunt et formae et multa? nu-
semper est una numero et eadem. Si moro. Hujus autem quajstionis veritas
enim ex parte originis considerelur, esl satis patet in disputatione priori, in qua
ipsa una et eadcm qiue lumen est ope- Aristotelis sentontiam dcclaravimus : for-
rativum intellectus primi agentis : nec ma enim secundum quod est in multis,
hoc secundum esse vel essentiam multi- multiplicatur per aliud secundum au- :

per aliquem modum, cum

plicabile est tem quod est de multis, est una per se,
sit substantia primi intellectus, siout sub- et secundum rationem, non babons ex

stanlia animae una est non multiplicata, se diversitatem numeri. Licet autem sit
separans tamen virtute propria unius et una secundum originem et in sc et se-
cjusdem speciei formas ossis et carnis el cundum quod est de multis, 1amen cui-
nervi et aliorum membrorum similium libot harum unitatum qusedam est anne-

e1 heterogeniorum. Si autem in se con- xa pluralitas. Una enim iiloa in lumine

sideretur forma simplex, esl essentia intellectus practici pluralitatem habet ra-
simplex et invariabilis. Igitur ex illa tionum ad speciem et finem operum ro-
parto etiam est una simplex. Si autem latarum, sicul unus intellectus ratio est
comparelur ad ea quae sunt post eam, ossis et nervi 1 1 manus quando
ot pedis,
hoc ost, ad ea quorum est forma, constat intollectus corpus operatur, cum tamen
quod ipsa causa ost unitalis ot pluralita- intellectus por se idea sive species una
lis omnium illorum. Igitur unitas ot plu- sit : ct hanc pluralitatem facit relatio
ralitas ipsius non causatur ab ipsa : el speciei intellectus ad opus. Forma? au-
ideo si in so est una, ipsa etiam in illis tom secundum conncxa virtutum etse
erit una : et sicvidetur omnibus modis potestatum pluralitas est ct hanc plura- :

forma una !•! eadem aumero remanere. litatem lacit iluxus forma? de pluribus
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III l«Ji

per ordincm ante se propositis, sicut synolon vocant? et hoc raaxime dico sy-
plurium potcstatum est vita quam esse, nolon sive totum, quando aliquid nomi-
ct sensus quam yita, et intellectus quam ne formoe totius et compositi* pivedicatur

sensus. Formaj autem qua? est de multis, de materia sic composita, nihil addens
connexa est subjectorum pluralitas se- nomine prsedicati nisi materiaB composi-
cundum potentiam vel actum : quia vel tionem, sicul coagulatum, liquabile, are-
est in multis, vel in multis potest esse factibile, scissibile, et alia hujusmodi
quantum est de sua natura, cum sit qure in scientia Meteororum sunt a no-
communicabilis. Hoc igitur modo forma bis determinala : aut forte nihil addit

cst una de multis re et ratione, sicut di- supra hoc, aut in quibusdam addil, in
cit Averroes. Scparata enim ab hoc et quibusdam autem non addit : et tuhc
nunc removet id quod idem est ubiquc oportet quserere el scire qualia sunt in

et semper, cujus locus et species est in- quibus addit, et qualia sunt talia in qui-
tcllectus, eo quod, sicut dixjnius in libro bus non addil ? Sienim nihil addit in
de Natura animse et opere ipsit/s, intel- omnibus, sicut Empedocles et mulli ili-
lcctus est specics intelligibilium et locus: xerunl quod substantia formalis nofi est
critenim agens intelligibilia per intelle- nisi harmonia compositorum et compo-

ctum agentem : et est species intclligibi- sitionis, tunc non oportet nos aliqua
lium per lumen agentis, quod proprie est consiilerate per speciem, sed invenire
intelligibilium forina : et est locus intcl- quse sit prima materia in quolibet, ct qua
ligibilium per intellectum possibilem :
qualitate activa vel passiva illa materia
cx his enim tribus et minimis natura ad formam s^nolon deducatur : et scir-

constat inlellectualis : et haec sc babent liuistotam materiam entium, sicut in li-

sicut sol etlumen solis et perspicuum ad quabilibus calido et huraido diximus
colores esse secundum quod est motivus inateriam primam csse aquam : arefacti-

visus. Et hoc modo dicunt Philosophi bilium aulcin lalem calido ct sicco dixi-

quod idem univcrsale est in omni intel- mus ile materia tevrae cssc : et si sic est

lectu, et est ubique, et seraper praesentia in omniluis.Ilmnium etiam animatorum

sui potius quam informatione subjecti ct ccelestium scireinus naluram, quo-
alieujus. niam scimus propriam eorum materiam,
et quo agente, et quo patiente ad compo-

sitionem conveniunt. Et hoc quidem

raulti etiam posteriorum Philosopborum

etmodernorum dixcruul, volentes for-

CAPUT XIII.
mas nibil esse nisi accidentia composi-
tionis et miscibilium, in tantum quod et

intellectum possibilem qui locus est spe-

Et cst digrcssio declarans intellectum
cierum, mixturam quamdam elemento-
dccimm oclavx tfusestionis.
Quorum
rum tradiderunt cssc. ratio est,

quod omne esse quod est in aliquo, cst

in eo secundum potestatem ejus in quo

Quia autem principium quod vere est est. Cum igitur formse sunt in composito
substantia, est in materia, nec separa- synolon, sunt in eo secundum potestates
tum ab ea, et est unum, conjunctum compositi est autem potcstas compositi
:

tamen raultitudini, oportct induci qure- proportio potcstatum eorum quce com-
stionem dccimam octavam, utrum scili- posita siint et mixta : fonna igitur oinnis

cet sit aliquid prceter simul totum com- quaj est in composilo synolon, noii esl

positum ex mixtis et coinpositis alia nisi proportio mixtuia' et composilionis

quacuinque compositione, quod Qraece eorum qua3 miscentur el componuntur.

 192 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Hoc idem adstruebant per rationem for- perpetua et incorruptibilis, hoc jam in
mae. Cum enim omnis forma endelechia parte in scientia de hnmortalilale dnimse
sit potentiae materiae, sicut docent Peri- tradidimus et ad hoc in hac scientia po-
:

patetici, et potentiae materiae non sunt sterius ostendemus. Ea autem quae indu-
nisi proportiones potentiarum et virtu- cta sunt in contrarium, non est diffieile
tuin eorum quae mixta sunt et composi- solvere. Materia cnim non solum hahet
ta, non erit forma actus nisi hujusmodi potentias et virtutes ex miscibilibus, sed
potentiarum synolon, et sic forma non etiam ex infiuentia ccelestium desuper,
erit nisi talis compositionis et synolon ex virtute moventium intellectuum super-
harmonia. Talibus igitur formiset non ccelestium, et ex virtute animarum, in
circumdatam dixerunt esse mate-
aliis quantum corporibus matura-
dirigitur et
riam et hoc secundum poeticas fabulas
: tur, sicut in scientia de Animalibus de-
peplum dixerunt esse Palladis : et quia terminatum est, et secundum bujusmodi
difficile est scire naturas et quantitates potentias perfectivos accipit actus qui
hujusmodi miscibilium, dixerunt quod sunt aliquid praeter synolon. Tanta igitur
peplum hoc nullus hominum revelare de decima octava quaestionc dicta sunt.
potest : cum tamcn Pallas scit quidquid
est et erat et erit, et quidquid in mundo
apparet et non apparet. Et de his nos
alibi locuti sumus.
Ad opposi- In contrarium hujus objicitur : quo- CAPUT XIV.
niam si forma non est aliquid prseter
synolon, non est ambo ista quae sunt
forma et materia, tunc nulla potestas ap- Et est digressio declarans intelleclum

paret in synolon nisi qualitatum compo- decimx nonse qusestionis.

siti : sed ubi non est potestas, ibi non

est opus : opus ergo omnino nullum erit

nisi qualitatum compositionis nulluin Ex quo

:
igitur jam constat principia
igitur erit opus animae : quia omne illud
formalia esse aliquid in quibusdam prae-
opus est secundum potentias vitae et non ter synolon, in quibusdam autem nihil,
secundum potentias synolon sive com- restat inducere id quod decimo nono
positionis. Opera autem vitae sunt nu- utrum sint determinata
quaesitum est,
trire, augere, movere secundum locum,
principia talia, sive sint in rationibus,
sentire, et intelligere, et hujusmodi alia.
sicut illa quae sunt aliquid praeter syno-
Ouod quia omnibus patet esse falsum,
lon, sive sint in subjecto, sicut illa quae
constat praeinducta non solum esse falsa,
nihil sunt, nisi formae synolon, sint de-
sed haeretica. Nec patiendum est tales
terminata numero, ita quod sint duo
homines vivere, qui quidquid boni est in vel tria vel aliquid secundum nunierum
natura, nituntur destruere. aliquem et non plura aut determinata
:

tio
e r
<?u «stio"
Dicamus igitur bujus quaestionis deter- secundum speciem, ita quod sint unius
ms -
minationem, quod in quibusdam forma vel duarum ^pecierum vel alicujus de-
non est aliquid prceter synolon, quae sunt terminati alterius numeri, licet sint in-
materialia non altingentia natura? perfe- determinata secundum numerum sub-
ctum, sicut est nix, grando, et qualia jectorum suorum. Et quocumque modo
diximus in Meteoris : et in aliis est ali- dicantur esse determinata, ita quod nec
quid pra>ter formas synolon quae naturae ordine nec compositione sint agibilia
perfectius attingunt, sicut maxime sunt in pluralitatem majorem quamsit nu-

animata. autem in animatis aliquid

Si mcrus in quo determinata sunt principia,
est, cujus anima separatur a materia ut cum principia formalia entibus dent esse
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 193

et rationem ct substantialitatem, conclii- mus. Haec igitur dc ista quaestione cum

ditur quod entia nun erunt plura quam his quae in prsecedentibus determinata
sunt principia, sicut in ante habitis os- sunt, sufficiant. Sic igitur patet deter-
tensum est disputationibus : et ideo mul- minatio soptem quaestionum quae de
ti fuerunt qui infinita dixerunt esse prin- principio formali sunt.
cipia forma et subjecto et omnia esse
in omnibus. Consideraverunt enim cpiod
principia incorruptibilia sunt, ct ideo ad
inviceni in mixtura non
compositione et
CAPUT XV.
transmutantur quod nullum
: propter
dixerunt esse actum niixti, sed omnis
actus esse principiorum compositorum
Et est digressio declarans intellectum
et denominationem fieri a dominanlo,
qusesiti vigesimi.
cum tainen omnia sint in omnibus.
Cum enim incorruptibilia sint, non al-
terantur ad invicem, sicul dicunt. Alii

autem determinata dicunt cssc principia \ igesima autem quasstio est, utrum
in specie, et aon secundum numerum eadem sini corruptibilium el incorrup-
subjecti, ut Platonici qui ideas dieunt liliilium principia, an diversa? Nec mo-
esse principia, et bas numero intellc- do quaeritur qu33 sunl principia, sed
ctuum primorum cssc species determina- quorum : nec do uno quaerimus quo-
tas eo quod tot sunl
: idcaB primae, eimiqiio principio, sed de quolibet se-
quot sunt intellectus activi qui in po- cundum quamlibet causam determina-
testate habent materiam : quae tamen lam. De bac igitur quaestione, si qua
idese omnes sunt ex ipsa unius cl sim- multa sccunduin theologizantes dicta
plicis intellectus primi idea, et ad illas sunt, autem adhuc de hac dispu-
aliter

omnia formantur subjecta materiae pro : tare Si enim eorumdem effe-

oportet.
rationo ponentes, quod ante omnom ctuum sunl principia eadem, videtur
iiiultitudincm es1 unitas, et omnis mul- quod contrariorum ellecluum sunt prin-
titudo reducitur ad unum et sic omnis : cipia contraria : corruptibilia autem et

multitudo subjcctorum ad unum in for- incorruptibilia sunt contraria : videtur

ma reducitur, ot omnis multitudo for- igitur quod corruptibilium et incorrup-
maiuin reducitur ad unitatcm illam quoe tibilium principia sunt contraria : et

csl furmarum spccies, ct liuc est in- haec fnil ratio Manichaei de duobus prin-
tellectus agens formas, ot multitudo ta- cipiis. Adhuc autcm principium primiiiu
liiim intellectuum reducitur ad unam causa est per se, non est
aut non. Si
unius primi idcani quae est species ol Iu- causa per so, primum, sed ante
non est

men omnium intellectuum activorum. ipsuni ost principium aliud. Si autem

Et isti non abcrrant omnino, sicut in per sc causa, tunc non causat aliquid
consequenlibus apparebit. Alii autem nisi in sui conformitatem. Si igitur
subjocti nuinero dicunt principia csse de- principium est incorruptibile, erit omne
terminata, dicontes quod omnia sunt aut causatum suum incorruptibilo. Videmus
aqua una, aut unus aor, aut unus ignis, autem multa corruptibilia. Ergo illa
aut aqua et ignis, aut quaecumque duo sunt ab illo quodam principio. Dicet
aul tria aut omnia quatuor olomenta autcm fortasse aliquis, quod primum
intransmutabiliter composita, et compo- principium causat per voluntatem et
sitione sua entia facicnlia, quae non sunt intellcctum, et idoo causat prout vult.
aliud ab ipsis. E1 horum omnium ra- Contra hoc est, quod in sequentibus
tiones jam in anto habitis determinavi- hujus scientiaj probabilur, quod in pri-

13
 I'.)i D. ALB. MAG, ORD. PR.ED.

mo voluntas esj idem qupd essentia, el ma resultatione, participant lioc per suc-

non disponitur diversis volitis : igilur cessionrin genrrationis, habentia causam

eausatio sua voluntatis est uno modo Suse successionis motum dcclivi circulij

sicut causalio naturae : ct sic scquitur in quo elongatio generantis primi solvit

idcni quod prius ponclusum rst. Ailbuc harmoniam et inducil corruptionrni ff&r

detur quod causet pcr intellcctuin : vi- neratorum : et hoc esl cori upliu rl natu-
demus autem quod ccelestia per intel- rae inaluni : et per hop jiatrt quod ra-
lectum mota uno modo moventur sem- dein sunt moventia princijiia eorruptibi-
per, et nulli subjacent diversitati. Cum lium et ineoiTuplibiliuin, srd moventia
igitur intellectus primi magis sit stabilis non mota sunt prjncipia curriijitibilium

quam intellectus niotorum, magis uno jier instrumeiita tjua' sunt moveiitia mo-
modo erit causatio intellectusprimi quam ta per accessum et recessum et alios mo-
spheerarum ccelestium. Quidquid igitur tus sive diversitates, ila quod semjirr
procedit pcr ipsum, procedit per unum mali nulla est causa eflicirns, sed deti-

modum et in dispositione una. Cum igitur cicns. Quojiiam si movens jir;esrnlia fa-

res sint contrariarum dispositionum, non cit esse, absentia facil non pssfi, sicut

videntur procederc uno ct codrmprin- ali patrt jirr inducla. Quod. igilur dicitur,
cipio. D;ec et hujusmodi movrbant Py- quod cnnlrarioruni cnntrar'ue suntcausa?,

thagoram ad ponendujn duas sistitias per se falsum est, si sub eontrariis com-
principioruni, unam boni, et alteram jirrbrnduntur privative opposita : sed
mali : et tota causa hujus dispositionis unum idem diversimode sc habens,
et

est, quia qu.erebant causam mali, igno- causat taliter opposita. Nec negandum
rantes an est malum, et quid est malum. esl quin principium primum sit causa
Soluiio. Nos autem, quantum hoc negotium per sr et essentialitrr, et sriiiiulum vo-

cxigit, detriniinare volentes inducta, luntatrm uno modo stanlem semper : et

dicimus quod malum in natura non esj idro ad oinnia a?qualiter sr liabrt : sed
aliquid rxistrnlium, et ideo non lialiet non omnia wqualiter se hahent ad ijisum,
causain aliquam rssentialrni, sed priva- sed qiKcdam propinquius, et qmedam

tio est harrnoniea el eunimensurationis longinquius sccundum ]irrcrptionem sua-

principiorum conslituentium, et privatio rum honitatum, sicut alibi saepe diximus.

modi ipsorum, et ideo non habet cau- Et ex his cum illis quae in ante hahitis
sam esse causantem, sed defectus cau- detrrminata sunt, patet satis quod te-

salitatis c.-t sibi rausa, cum malum na- nrndum est dr j)i;einducta qurestione.

turalium quod ost cnnupliu, nihil aliud Nos malo animae et homi-
eniin hoc de

sit quain contra naluram illam esse quse nis in moribus non loquimur quia non :

est pnipiirliii piincipinruin cnnslituen- rsl dr proposita quaestione secundum

tium in esse, rt solutio modi compositio- propositum opus quod liic prosequimur.
nis et liarinonia' nnum. Dico igitur,

quod in his in quibus insqualis est di-

stantia et cunvenientia adprincipium pri-

mum, non est aequalis participatio esse CAPUT XVI.
tlivini quoniam propinquissima, sicut
:

intelligentiae, sine motu participant :

propter quod intelligentia iudivisibilis ct Et est digressio dcclarmts intcllectum

simplrx facta esl in iuce principii primi. vigesimss primm qusestvonis.
Mauis autem distantia participant hoc
per molum lncalrni, in quo cst substan-
tia ineoiTuplibilis mola, sicut corpora Deinde rsl qujserendum dc intellectu
supercoelestia. Qua autena sunt in ulti- qu.'estioiiis vigesinui' ]irima\ utrum sci-
 LIBER III METAPIIYSR.ORIM, TRACT. III 193

licet omnium tam oorrpptibilium quaiu cnri ujilin ima sint eirca idem, neccssario
incorruptibilium principia sunt incorrup- sei[uitur quocl ncque corrumpitur per
tibilia, aul corruptibilipm principia sunt corruptionem.
corruptibilia. et incorruplibilium incor- In contrarium autem hujus est, quod
ruptibilia ? Et quia de moYenlibus jam moventibus uobis mpventur ea qua? in
constat per determinationem quaestionis nobis sunt, et genesaiis nobis generantur
praecedentis, quaeramus de aliis principiis ea quaa in noljis sunt. et corruptis nobis
materialibus et formalibus ej iinalibus. eorrumpuntpr ea quae ip npbis spnt for- :

YiilenUir euiin principia materialia esse nne autem qpae miuI prineipia sulistantia-
incorruptibilia per Aristotelis determina- ruin, suut innobis: yidetur igitur quod
tionem in superiori positam disputatione : innventur et geperantur ei corrumpuntur,
quia nec motus essei peque inulatiii, nisi nobis corruptis, el genera^is et motis.
subjectum quod est materia, incorrupti- Adhuc autem aliler videntur fprmae in-
bile et ingenerabile ponatur, sicut cons- corruptibdes esse, pep hpp quod principia
tat ex scientia primi Physicorum. Per scicntue perpetua sunt et incorruptibilia,
eamdem enim demonstrationem constat, sicui Platoni vidclur.

quud fonna neque gpnerabilis est, neque II.tc autem e| hujusmqdi in praehabitis,
corruptibilis. neque mobilis. Quidquid sufficjenter |irrlractala sunJ : quia prin-
enim secuiuluin essentjam non lil per cipia proxima rcj principiatae ei essentia-
motum vel geqeraliopem, essc suppo- lia, corruptibilia spnl per accidens, quan-
nitur ante omnem motum el antc i- do res cocrumpuntur per se, el sic sunt
nem generationem, secupdum essentiam etiam gepcrabjlia el mpbilia : per se au-
non fit per motuni vel generatiopem : tcin miiiI ingenerabilia, incorruptibilia et
1
forma? autein esseptia esse supppnitur in iipmobilia, sicul optime esl probalum .

matcria ante motum omnem el ante ge- Fprmae autem primae quae spni lnoven-
nerationem omneni : non lit igitur per di rationes movente, e| Gnes ultimi
in

motum vel geperatiopem. demop- EJuic qui suut in primq motore sicut ip duce
strationi non obstat quod forma npp est iq exercjtus, supl absolute immqtabjles e1
materia nisi in potentia. In potentia enim immohiles. .Materia autein secundum id
es.se dicitpr esse compositi, non esse for- qupd subjectpm est ei fupdamentum,
mae secundum essentiam : forma enim ineoiruptibili- esf ei ipgenita : per esse
per essentiam eadem est, sive si| in po- tamen quqd habet a disponentibus cor-
tentia, sivesit in aclu. Quod autciu se- rpmpitur et generatur, et corruptjrj unius
cundum essentiam praesupponatur cssc esl generatio alterius.
in materia. ex hoc palcl quod nmncs
Philosophi in hoc convenerupt, quod ni-

hil fit physice ex nihilo, sed ex aliquo.

Si autem essentialiter forma nop prae-
CAPUT XVII.
existeret in materia, oporteret cjuoil ab
alio extrinseco daretur materiae, aut quod
fieret ex nihilo, quorum utrumque sae-
Et est digressio declarans intellectum
pius a nobis improbatum est. Amplius
mgesimse secundss qusestionis.
motus et inutatio non sunt nisi ad esse :

et hoc est compositi et non essentiae for-

mae simplicis : ergo forma neque per
motum neque per mutationein fit quae Dillieillimum autem ad considerandum
e-t generatio. Cum igitur generatio et omnibus Antiquis visum est id quod

1
Cf. VII Metaphys. tex. et com. 23, 26, 27 et 31.
 :

[96 D. AL15. MAG. ORl). PR.l-1).

vigesima secunda quaeritur quaestione, uua natura quae primum ens est et pri-

utrum scilicet unum et ens qure sunt miim unum, antiqui Pythagorici et Plato

primi entium intellectus, eadem sint dicebant omnium principia : lumen euim
subslantia, et nou diversum aliquod intellectuale factivum quod lluil a prima
subjectum, aul aon, sed aliqua conten- causa, sementis cst omnium, et hoc esl
ta sub ipsis sunt rerum substantiae, sic- causa eutitatis omnium, et uuitatis om-
amor, aul odium, aut ignis, aut niuiu aliorum, quae sunt posteriora ipso
ut
aqua, aut aliquid aliud bujusmodi ? Et et boc aliquando volebant dicere quan-
hanc quidem quaestionem superius mul- do dixerunt omnia Qeri ex ipsa unius et
entis idea.
tum exquisite disputavimus per Aristo-
telis rationes, et ideo illa non repete- Est autem deceptio secundum aliquid
mus : sed altius ordinantes disputatio- in bae opinione, quia cum resolvuntur
nem, rationes Platonis et Pythagorae omnia in ens et ununi, non stat in ens
inducemus. Videamus igitur de rerum resolutio in una natura quse univoce sit
principiis primis. Oninium eniin quo- una nalura omnium id autem quod :

rum resolutio stat in uno, est una na- substanliale est principium entium, uni-
tura principium in quam decurrit om- voce est in illis quorum est prineipium,
nium resolufio, et nou resolvitur in aliud quia aliter non csset diflinitivum : et ideo

sed eutium omnium resolutio stat in peccaverunt hi Plilosophi in eo quod

enle et uno : lnee non resolvuntur in non (bslinxerunt unum et ens. Similiter
aliquid quod sit prius ipsis : igitur ens autem cum Quxus omnium est ab uno
etunum substantiae sunt et principia faciente, illud faciens non influens etiam
omnium enlium. Amplius omnium eo- essentiam suam in facta, licet non opere-
rum quorum est substantialis egressus tur accidentaliter, eo quod nihil penitus
sive profluxus ab uno faciente per es- potest accidere illi, sed operatur per
sentiam omnia, necesse est esse natu- suam scientiam, qu;e est lumen intellectus

ram unam, sieut patet per inductionem sui qui activus est, et hoc lurnen proce-
omnium ab uno essentialiter Quentium, dit in diversitatem generum et specierum

quod per essentialem operationem pro- secundum ordinem quem constituit sa-
dueitea non autem dubium esl om-
: [lientia sua, qu;e causa ordinis est uni-
nium entium profluxum esse ab uno versi : et cum illud lumen non partici-

primo principio faciente essentialiter et petur secundum potestatem et naturam

uon accidentaliter operationem : vide- ejus a quo iluit, sed secundum potesta-
bilur igitur esse omnium natura una : tem percipientium ipsum : ct haec pote-
el hocnonpotesl esse nisi ens et unum : stas sit valde difformis genere et specie,
sunt igitur principia et substantiae om- in in est in eis ut una natura uno modo
nium uiiiiiu et ens. Simile hiijus vide- accepta, sed potiusut unum multiformi-
tur lam in sensibilibus quam in iulel- ler participatum : el lioc non est sub-
lectualibus : quoniam quia visibilia stantiale principium, sicul paulo anle di-
Quunl a luce, omnium visibilium prin- ximus. Et est simiie hujus in lumine so-
cipiuin essentiale est luinen : et quia Iis, quod formativum est omnium gene-
omniuni intelligibilium iluxus est ab ratorum et tamen quia non participatur
:

intellectu agente, lumen intellectus agen- unica solis poteslate, sed multis potesta-
tis principium essentiale omniuin est lilms participantium, non facit ut omnia
eorum quae intelliguntur. Hine est quod sinl unius naturae per quam difliniantur
Plato Deum deorum patrem et opiQcem formaliter, sed sunl diversarum natura-
inducit dicentem « Horum sementem : ruin el formarum el difQnilionum, et

ego Faciam vobisque tradam, vestrum tamen iu lumine solis est ul liat quid-
erit parexsequi ». Et haec est causa quod quid lit in eis : et similiter in lumine
 LIBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 197

inlcllcctus primi est, ut lial quitlquid lit, omnino esl prius, sed omnibus est poste-
et tamen non cst formalis substantia nus secundum naturam et ideo singu- :

omnium. Et forte ideo hoc vocavitPlato lare non praehabet aliquid, sctl praehabe-
sementem potius qunm genus vel for- tur ab universali causa : et cum diffinien-
mam : quia informativa sementis est ut tiapraehabeantdiffinitum, diffmientia non
liat radix e< ramus et
stipes et folium et possunl esse principia.
fructus, et tamen non est univocum E contra autem illi qui dicuntur Epi-
principium salvatura in omnibus inductis. curci, concedebanl omnium principia esse
Exliis igitur probatur, quod non est recta singularia, causas sui dicli potissime
demonstratio superius inducta et proba- quatuor assignantes. Quarum prima est,
ta per ea qiue univocc procedunt ab uno quod principium rei secundum naturam
essentiali aliquo principio. Patet igitur esse habel in re ipsa : autem csl in
nihil
praeinductae quaestionis determinatio se- singulari nisi singulare. Secunda autem
cundum Peripateticorum subtilitatem. cst, tpiia piincipiiiin rcrum singularium
esl proprium et proximum : quiu alitcr
singulare non constitueret : proprium
autem et proximum singulari cst singu-
CAPUT XVIII. lare. Terlia vero est, quia singulare non
constituitur nisi per generationcm : ge-
neratio autem cum sit actus quidam
principii, et aclus particularium ct sin-
El esl digrcssio tleclnnms inlellectum
gularium sint, oportet principia singula-
vigesimae tertise quaestionis.
ria cssc. Quarta
cui potissime innituntur,
est, quia univcrsalia in intellectu sunt :

ea auteni quae in intellectu sunt simplici,

Consequens quaestio quae vigesimo ter- causje rerumsecundum esse quod habent
tio, ordinc quaestionum est ponitur in in natura, esse non possunt.
utrum principia sint universalia, aut Sententia autem Peripateticorum me-
ut singularia rerum ? quae licet jam dia via inter haec incedens «licit, quod
in aliis determinata sit , tamen ut principia rerum secundum esse accepta
sufficientior sil doctrina, dignum esl singularia sunt secundum rationem au-
:

dc ea aliquid disputare. Omnium au- tem abstracta a rebus et separata univer-

tem Stoicorum sententia fuit universalia salia sunt hoc motlo natura sim-
: ct si

reruin esse principia, et hujus potissi- plex principiorum consideratur, sunt ante
mum causas rcs assignabant : quoniam res et principia cognitionis earum, licet
si esscnt singularia, cum singularia sint abstractio eorum sit post esse, et accidit
infinita, et inlinita non sint seita, neque rei, et universale abstrahatur ab ea. El
perfecta essent rerum principia et igno- quia de hujusmodi multa dicta sunl, vi-
rata et imperfectissima non ergo esseni : denturnobis sufficere quae diximus ad
causa scicntiic rcruni et perfectiones ea- praeinductae quaestionis determinationem.
rum. Secunda autem causa est, quia si

essent singularia, non essent nisi tantum

unius solius rei principia : quia singulare
non convenit nisi uni : principia autem
quseruntur quae sunt omniuni principia.
Tertia autcm causa cst, quia si essent
singularia,non essent diffinitiva diffi- :

nientia enim priora sunt diflinitis secun-

dum naturam singulare autcm nullum
:
198 n. ALl?. MA(.. ORn. PH Klt.

in uno et eodem genere prius primo,

quod est impossibile. Si autem propter
hoc dctur prima in actu esse, et non po-
lcnlia tunc scquitur quod aliquis sit
CAPUT XIX.
:

uniis actlis primus qui csl actus oimiiuin,

cl omnia erunt ununi, quod sa3-

in lioc

pius in anlc lialiitis improbalum cst.

/,'/ est digressio declarans inteltectum
vigesimse quartse qusestionis.
Secundum Peripateticos autem quos
didciidiiniis, iliccmus adhuc quod linis

iillimus (^sl iu actu et non in potentia,

nisi sccundum aliquid. lunis eniin ulti-

Quaerebatur autem vigesiino quaftu, mus est honitas et perfectio causse pri-
utrum potcstatc vel actu sunt principia? mae, quse omnimode actu est et non po-
quae quidem qusestio secundum superius testate, sed conscculio ejus in jiarte cui-
inducta non est disputata nisi secundum Iibet cnti proportionata est in potentia :

cotttrarietates assertionum Epicureorum et idco prima causa cst immobilis in se,

Philosophorum ad Peripateticos nunc : cum nihil sui sit extra ipsam, sed movet
autem de ipsa secundum Stoicorum sub- omnia alia quse sui consecutioncm ha-
tilitatem disserendum cst. Quia igitursic- hcnt extra se secundum aliquam bonita-
ut in piadiabilis diximus, ista sapicntia lum suarum participationem. Similiter
maxime intendit dc liue iiltiitto e1 prima autem et prima forma quse lumen cst in-
fonna, queeramus aii fisec principia po- tellectus ejus, in actu cst, in qtiaest quod
testatc sinl principia aut actu ? Videbifcuf liat omnc quod lit. Sed rcsultatio cjus quee
fortassis linis ultimus eSSe polcslalc : cst forma entis facti, est in potentia : sicut
propter quod enim inovct principiuni forma artis in actu est, sed resultatio
movens, et movetur omne quod iliOve- ejuS iu lignis et lapidibus cst in poten-
tur, potestateesl e1 ttoh actu : qiiBhiaih tia : ct sic es1 de lonna solis ad formas
si actu esset, non ihoveret miitor, ncc gonciatoruin, et forma luminis ad colo-
moveretur materia. Quamdiu igitur durat res. Per haec igitur patet determinatio
motus, videtur potestate essefmis ultimus queestionis liujus.
moventis, et cjus quod movetur: Amplius
dux exercitus tamdiii rttdvet exercitum
quamdiu in polcntia est victoria linis :

autem ultimus iihiversi entis est sicul CAPUT XX.

finis ducis exercitus. Ex his igitur et hu-

jusmodi vidctur cssc in potentia.

Huic aulcm contfafium vidctur quia :

Ei est digressio declarans inteltecium

id extra quod aliquid est et maxiine linis,
qusestionis vigesimse quintse.
est indigens et imperfectum : prinms au-
tem motor nullo est indigens omnino et
omni perfectione perfectior videtur ergo : Jam i\c vigesima quinta qusestione per-
quod omnis liuis motus ct operum ejus sci ulandiiiii cst, ulrum scilicet princi-
sit intra ipsum. Similiter autem videtur pia aliteT sint principia quam secundum
de forma prima si enim illa in potcn-
: lnoliim, aul niotum sint principia
pef
tia sit, et non sit actu, cum nihil redu- iiiiiin? Diceba! enim Plato formalia
catur de potentia ad actum nisi per id pfincipia ivnim ct idealia sine omni mo-
quod esl inactu, erit ante primam for- tu [iiincipia ferum existere ct rcmancic,
mam alia quae educil primam materiam cl cliam rcmotis cis quorum sunt prin-
de potentia ad actum et sic aliquid erit
: cipia : liujus assignahat calisas tfeS cl
 LIBER TII METAPIIYSICORUM, TRACT. III 199

modos duos. Causarum autem una est,

quia separata sunt a materia hujusmodi

principia aliter enim non possent esse
:

principia, cum omne quod in materia

CAPUT XXI.
est, prineipiatum sit : et cuiri forthae

principia sint, oportet formas esse sepa-

ratas. Secunda autem causa est, qnod
Et est digressio declarans intellectum
formae secundum essentiam sunt ante
tjtwestionis vigesirrue sexttie.
materiam, et non dependent .ili ipsa, s< >l

e converso materia dependet ad formani

quod autem ante aliuil est secunduni na-
turam non dependens adipsum, non sub- LJtrum autem numeri et longitudines
jacet motibus et jiassionibus ejus : forma et Qgurae et puncta substantiaj quaedam
igiturnon subjacetmotibus et passionibus sint entium, aut non, vigesimo sexto est
materiae. Tertia causa est, ijuod formasit quaesitum, et a nobis in anteriori dispu-
praeter omnem immobi-
luotuin et causa tatione secundum sententiain Aristotelis
litatis quia omne quod movetur, quie-
: multum discussum : et ideo pauca de
scit quando adipiscitur formain ad quam hoc quaesito remanent addenda. Non enim
est motus. Cum igitur separatum ahte Plato dixit boc omniumesse principium,
mobile exislens quod est causa quietis et sed niuudi sensibilis tantum : et ideo
immobilitatis, sitpraeter omnem motum, quaedam liic dixit essr jirincipia, et non
et forina sit hujusmodi principium, vi- simpliciter. Videbatur enim liac pra^ter
detur forma aliter quaiu secundum mo- imluctas uti qiiia id quod esf
ratione :

tum Hujus
esse existentium principium. substantia? aliquiil. non habet accidens
autem quidani Platonicorum ponebant causani sui et jirincipium partes autem :

duos modos, quorum unus est in sigillo, substantiae sunt substantiae aliquid non :

quod absque oinni motu quo cera move- habent igitur partes substantiae princi-
tur, nihil accipiens, et nihil ahjiciens, pium et causam sui accidens partes au- :

format ceram, et est principium forma- tem substantia? non sunt aliquid substan-
tionis ejus. Alius est forma artis secun- tiae nisi per dimensiones dividi possunt :

dum quam fit calceus, in qua arie ad dimensiones autem qua? diversitaiem
unam formam separatam et immobilem substantia> conferunt in ea quaj aliquid
multi tiunt calcei. Et sic dicunt esse de substantiae sunt, sunt substantiae et non
opifice rerum paradigmatibus.
primo et accidentia: cum enim divisibilitas non
In contrarium hujus est quod in octavo fiat substantiae nisi in substantias, ipsa
Physicorum demonstratum est, quod vi- divisibilitas non videtur accidens causaui
delicet nunc ageus et ante non agens, habere. Adhuc prima indivisibilitas in
non agit nunc nisi per motuui aliquem habriitiluis situm in potentia est puncti :

factum in ipso. Si igitur principia siut si autem substantia sola sit, ipsa sic in-
aliquando principiatum, aliquando princi- divisibilis est : videtur ergo puncti babere
pia non fuerunt, et sunt facta principia per rationem. hujusmodi multos ino-
ll;ec et

molum. Propter quod Peripatetici dixe- verunt ad dicendum, quod dimensiones

runt, quod principia rerum per motum substantiae sunt rerum diversarum.
sunt principia, neque sunt formae rerum Sed ad omnia luic sciendum, quod li- soiuUo.

separatae nisi per motum illuiu quo prin- cel substantia indivisa sit aciii, si sola
cipia sunt scientiae rerum. Qui modus a intelligatur, tamen potentia divisibilis est,
No[a subti

nobis determinatus est. snl nini esl potentia ilivi^iliilis nisi quia le ™ ™ dU m
n di
potentia habet parles: et ea quidem quae Do c s et
nd g r a
sunt juirtes. haljrl in seipsa, sed secim-
200 D. ALB. MAG. ORI). PH.ED.

tliiinactum partium non habet ea nisi nominis e1 rationis ? Sicut enim olinj dis-
quando partitur el dividitur non autem : putavimus, ea quse principia sunl rerum,
ilividilnr nisicum dimensionibusaccepta: dant eis nomina et rationes et ideo si :

el ideo accidens partialitatis secundum dimensiones numeri mathematici sinl

et

actum habei a quantitate sed id qnod : principia sensibilium, oportel quod cum
esl pars quod potentia est ad hujusmodi sensibus nomine et ratione conveniant :

accidens, habet in seipsa et quando di- : sic qusedam lineae et superficies erunt
citur indivisibilis si sola esse intelligatur, rationale animal.quaedamautem rudibile,
esl illa alia indivisibilitas a puncti indi- quaedam hinnibile, et sic de aliis, quae
visibilitate quoniam negatio esl divisibi-
:
valde absurda et ideo coactus fuil Plato
:

litalis a substantia secundum omne ge- haecprincipia secundum materiam dicere,

nus, ita quod niliil cst divisibilium. Non et alia separata ponere formalia, quse
autem ita est de puncto : quia licet sit nomine et ratione cum sensibilibus con-
indivisibile secundum potentiametactum, veniant, sicut et autoantropos et au/oa- ,

esl tamen hoc aliquid in genere divisibi- nos, et autopegasos, et hujusmodi dequi-
liuin ,
quia principium divisibilium et bus saepius multa dicta sunl. Ratione
substantia. El per hoc patet inductse qua?- autem usus esl Plato ad probandum lin-

slionis declaratio secundum Peripatetico- jus principia esse : eo quod hsec nullum
rum studium el enim
subtilitatem : sicut relinquunt sensibilium et omnium eorum
in Physicis nos dixisse meminimus, a quorum cst una in communi natura, est
substantia quae actu quanta non est, snl etiam quantitas una cominun et una in 1

potentia, educitur sicut a causa et sub- figura. Amplius autem omnium quorum
jecto quantilas, quando lit actu quanta : esl uiia figura, duo sunt termini quanti-
el similiter ab eadem quae actu divisibilis tatis in magno et parvo, interquse secun-
non est, egreditur divisio el hsec quidem : dum materiam est ista natura : sicul
divisio primo est quanti secundo autem : enim diximus in libro dc Anima ', quod
per quantuni est substantise. Nec propter omnium natura constantium terminus
hoc aliquid sihi substantialium habet ab est et ratio magnitudinis et augmenti :

accidenle, sed aliquid habet substantia videtur igitur, quod haec sunt principium
quanta a quantitate, qure non habet sub- corporum sensibilium secundum mate-
stantia per se solain. riam. Amplius non subditur materia ge-
nerationi nisi divisibilis et quanta. Non
csl autcm divisibilis et quanta, nisi per
magnitudinem et parvitatem quia non :

dividitur nisi compositum ex parvis, et

CAPUT XXII.
est hoc magnum : nec per divisionem ac-
cipitur nisi minus toto, et hoc erit par-
vum : parvum igitur et magnum suut
Et esl digressio declarans /t//ima' quas- substantise secundum mate-
principia
stionis determinationem.
riam.
(Juod si concedatur, optime disputa-
tum est in contrarium per sententiam
Ultima omnium superius enumerata- Aristotelis in praecedentibus inductam,
rum qusestionum est, qua quseritur, quod quse omnino est necessaria : et secundum
si qusedam horum substantiae sunt, utrum eumdem Aristotelem dicendum est, quod
sint nomineetrationeseparataa sensibus, dimensiones et ligurse nec sunt principia
aut sunt in eis secundum convenientiam substantise secundum formam ,
neque

II de Anima, iext. et cora. 42.

 IJBER III METAPHYSICORUM, TRACT. III 201

secundum materinm. Et quod non sint jectum, generatio autemet corruptio non
principia substantiaesecundum formam, siut nisi tines motuum, nec mobile nisi
patel r\ superius inductis. Quod autem quantum, inde est quod oportet genera-
secundum materiam non sunt principia, bilium materiam esse quantam Patet .

ex hoc patet qnod materia principium igitur quod accidit materiae quantam
esl et nmi habet principium. Est autem esse et hoc ignoravit Plato, el adhuc
:

principium ut subjectum et non ut ,

multi ignorare videntur. Similiter aulem
quanta magna vel parva. Et quod aliqua materia non subjicitur formae sensibilium
quantitas et aliqua quantitatis Qgura con- secundum quod est quanta, sed cum for-
sequitur esse generatum est propter, mse sensibilium sint multarum potesta-
potestates forma?, quas non explet nisi in turn, et baec diversitas potestatum exigat
quanta et tali figura partium materise et materiae diversitatem in quantitate par-
organorum compositi : et ideo omnium liuin materiae Bgura, oportet materiam
<!

talium est ratio quantitatis el figurae : el subjectam sensibilibus formis quantam et

cum haec sint consequentia compositum, distributam esse, et in diversas figuras
patelquod non sint principia substantiae in partibus illis. Xon ergo ba-c suntprin-

secundum materiam, nec materia subjici- cipia materiae, sed potius in composito
tur formae vel generationi secundum quod principiantur ab ipsa. Sic igitur determi-
est quanta, licel sine quantitate motui et ii.il.r sunt quaestiones in bac scientia de
mutationi non subjiciatur : quia cum per principiis inductae.
se sit generationis el corruptionis suh-
 LIBER IV
METAPHYSIGORUM

DE PRINCIPIIS HDJDS SCIENTLE, QU.E SDNT PASSIO, SDBJECTDM, ET DIGNITAS-

TRACTATUS I

DE QUO SIT UT DE SUBJECTO, ET DE QUIBUS PASSIONIBUS.

librum est, qu;e sur.t qusesita islius sa-

pientiae, atque eausaj jamdudum investi-

gatae quaeruntur. Restat igitur nunc ut

ostendamus iu hoc libro sapieutiam liane

C\I'UT I.
esse talium qusesitorum, etper hujusmodi
extremas causas quales assignavimus .

licet jam dixerimus in praemissis, non

Quod hiec scientia est universalis, et nul-
omnis entis omnes causas esse : quia si
li seientiarum particularium est ea-
omnes causae aeque principaliter essent
dem oporteret quod otnne ens
omnis- entis,

esset ejusdem naturas cum ente transmu-

tabili, in quod conveniunt omnes eausa-.

Text.rt com. Jam complevimus in praecedentibus sicut diximus in seeundo Physicorum '
:

1.

libris de quibus causis inquirere habet non igitur entis in quantum est ens sunt
haec scientia, quouiam inquiruutur hic omnes causae diximus autem in praeha-
:

primae causae, qua? extreinae sunt in re- bilis, quod sapiens qui dicitur Philoso-

solutione causariim priiicipiofum. Praeli- phus, est aoctissimus causarum, princi-

batum est etiam in eo qui ante hunc paliter autem cognoscit Gnem altimum

1
II Physic. tex. et com. 70 et infra.
 1

20 R. ALR. MAG. ORR. RR.ER.

el formam primam entis secundum quod natain entis, et speculatur accidens sive
esl ens el hoc quidem
: sine demonstra- passionem el praedicatum quod accidit
tione dictum osl in praehabitis nunc au- : per se circa partem illam entis determi-
lcin demonstrare intendimus, quod est nati per principia non extrema, sed pro-
quaedam scientia quae per extrema et pria et proxima, sicut faciunt illae de nu-
prima principia formae primse el linis nl- mero scientiarum speculativarum quae
tinii quantum est
consideral ons in ens, e1 sunl mathematicae, etsicul facitphysica :

quaeinsunl enti:hocenim habito stabi- physica enim ens contrahit ad corpus

lita est sufficienter scientia ista, cumjam mobile, et illius accidentia per principia
determinata sint principia et quaesita el propria entis mohilis speculatur : ita nia-

subjectum el passiones ipsius '. Hoc igi- tbesis tota contractum ens ad quantum a
tur facere principaliter intendimus in lioc motu et materia sensibili separatum con-
libro quarto : ex consequenti autem, siderat, et praedicata quae insunt illi per
quia scientia de primo ente secundum se considerat per principia non extrema,
quod est ens, est etiam de primis princi- sed propria. Cum igitur non sint plures
piis demonstrationis omnium seientia- speculativae quam istae quse inductae sunt,
rum, sieut in secunda qusestione libri seientia quse considerat ens in quanlum
praecedentis determinavimus . Quidam ens, nec in substantia, nec in passioni-
contradicunt principiis illis , asserentes bus, neque in principiis estalicui scientia-
niliil penitus scire aliquemnecscireposse, rum particularium eadem. Nulla enim
ideo ex consequenti manifestabimus scientia considerans ens non in parte, et
mendacium hujusmodi sophistarum et in principia et passiones entis non in parte,
his duobus tractatibus completur Liber est eadem alicui ens in parte, el passiones
iste quartus. in parte entis et per principia propria
In primis igitur praemittemus proposi- consideranti. Scientia autem ista quse
tionem tria qua? in primo tractatu inten- sapientia vocatur, considerat ens non in
dimuscontinentem, dicentes quod certis- partem determinatum, et accidentia entis
sime scientia quaedam una est et eadem, non determinati, et per principia entis
quse speculari habet ens in quantum est non determinati : igitur illa scientia nulli
ens et subjectum , et eadem speculari particularium est eadem, sed diversa ab
habet eas passiones et praedicat quae liuic ambabus illis. Non dicimus autem hic
enti insunt secundum se sive essentialiter scientiam particularem ideo quod parti-
secundum quod est ens : haec aulom culariter prsedicato subjiciatur, aut ideo
scientia nulli scientiarum quae iu parte quod prsedicatuni particulariter et non
cntis speculari dicuntur, est eadem. Hoc universaliter insit subjecto : hoc enim
autem ultimum primo ostendemus, quod modo omnis scientia universalis el uni-
scilicet scientia universalis quae est de vorsalium est : sed dicimus scientiampar-
ente secundum quod ens, et de praedica- ticularem, quae consideral naluram de-
tis entis, nulli particularium scientiarum terminatam per formam unam generis,
est eadem. Nullam enim scientiarum spe- aut speciei, aul passiones quse secundum
culativarum intendit universaliter de ente illam naturam illius formse illi enti de-
in quantum est ens, ciiin duae sinl spe- terminato conveniunt secundum ipsam
culativse praeter hanc, physica scilicel el naturam per quam determinatur, sicut
mathematica, utraque istarum est abscin- est corpus physicum et quanlilas mathe-
iliiis per fuimam ens, ad genus determi- niatica. Rer oppositum aulem hujus dici-

naluni trahens partem aliquam determi- mus scientiam universalem, quae est en-

1
Idem habet Commentator hic et III Meta- Physicomm.
phys. com. 3, et in prologo suo super primo
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. I 205

tis indeterminati secundum se et se- quseruntur principia naturae subjecta? se-

cundum sui communitatem. Sic igitur cundum accidens, sive secundum aliud
patet quod scieutia universalis non est convenientia. Si igitur Philosophi alii
aliqua particularium speculativarum praeter nos etiam sicul et aos entium cle-
Qtiod autem haec scientia universalis non menta et principia quaerentes, ea quaesie-
sit sibi subalternans particulares specu- runt principia quae naturae rei subjectae
lativas, et quod ita habila adbuc necesse convenerunt secundum ipsam, et non per
sunt aliae, jamdudum in scientia primi aliud, sicut quaerentes naturae transmu-
libri declaravimus. tabilis elementa, attulerunt ea qua: con-
veniunt transmutabili in eo quod trans-
mutabile, et non in eo quod elementum
vel ignis, necesse est etiam entis elemen-

CAPUT II.
ta et principia non
esse principia entis,
secundum accidens, nec secundum aliud,
sed secundum ipsum essentialiter in
quantum est ens. Nobis igitur istani sa-
/// quo probatur, quod hsec scientia est
pientiam tradere volentibus, necesse est
de ente secundum quod ens, et solvun-
accipere causas primas entis in quantum
tur objecta qux sunt contra hxc.
est eus, el iion in quantum hoc ens vel
illud.

Dubitabit forte aliquis si de ente possit objectiones

r
.,.,,. ,. sophista-
Teit.eicom. )sti'nilamus autciu primam partem esse scientia, cum nilnl diversum in;edi-rum contra
(

..... . .
prajdicta.
superius induetae propositionis, quod sci- cabue sit deente: omnis auteni scientia
licet sit scientia quaj speculatur ens in est passionis quae sic estin subjecto, quoil

quantum est ens, et quod haec scientia innumero est cum subjecto : differentia

sit ista sapientia, cujus esse stabilire in- autem causa cst numeri ubi : igitur uulla

tendimus. Si enim est scientia quae per differentia est et nulla diversitas, nullus

extremas causas et per extrema principia est numerus : et sic nulla demonstratio
speculatur primum ens, oportet quod et nulla scientia. Amplius ens est causa-
quaedain scientia sit quae speculetur ens tuni primum et non est causatum aliquod
inquantuni ens. Jam autcni in qua»stione ante ipsum : igitur nulli subjicibile esse

habitum est primi libri praeinducti, quod videtur, sed praedicabile deomnibus: et
extremarum causarum et principiorum sic scientianon videtur esse de ente ut
consideratio pertinet ad hanc scientiam, de subjecto, neque ul de praedicato, cum

et in quaestione tertia habituin est, quod non habeant differentiam ad aliquod en-
ejusdem est speculatio primi entis: igi- tiuni. Et sunt isla objecta sophista-
lur scientiae istius est entis speculatio :
rum.
quoniaiu enim principia prima, et extre- Ens enim subjectum csl habens acci- Soiutio.

mas in quibus stal resolutio quaerimus dentia multa quae accidunt ei per se, li-
causas,sicut primamformam, et ultimum cet realem ad ipsam non habeant diffe-
tini'iii, palam, quiaprima illa et illascau- rentiam, habent tamen differentiam in
sas necesse est esse alicujus naturae sub- inodo : quod patet per hoc, quia cum ens
jecta? in hac scientia, non secundum ac- nihil habeat ante se, patet quod non pro-
cidens, sed secundum ipsam causae au- : cedit in esse sicut forma alicui addita
tem illae et principia non sunl naturae praecedenti, sed sicut subjectum in quo
alicujus significantis ens in parte, sed informata sunt omnia sequentia : vila
naturae secundum quod est ens.
entis cniin est ex additione formae cujusdam
Oportet igitur quod ista scientia sit cntis se habens ad ens, et similiter substantia,
in quantum csl uns. In nulla enim scientia et sensus, et ratio, et intellectus. Nec di-
 206 D. ALR. MAG. ORR. PR II).

cituF esse subjeetum sicul speGies opiaB naturam, ad quam oinnes illi modi de-
subjicitur generi dilVcrc.nl ia constitutiva : pcndcnl : et ideo non est sequivocum se-
sed dicitur subjectuin sicut illud quod cundum veram sequivocationem, secun-
praesupponitur- in omnibus sequentibus, dum quam solum nomen commune cst
et omnibus ejs. Kl sic patet, quod
substal ct ratio substantia? et natuise diversa est,
lieel sequentia realem ad ipsum nqn iia- ct ad unam naturam non depeiidet ipsa
beant differentiam, habenl tamen ad ip- divcrsilas. Et lioc vidcmus in analogtet
suiu difTerentiam iu modo. E1 haac diffe- communitatis dictae secundum causam
rentia sufficil sGieatiaiprimssphihsophiiB. finalem. Sic enim dicitur sakibre multis
Sie cnini ;iulcccdcntia enli denionslrantur modis diversis ad ununi quod est sanitas,
incssc, ul cntia per informationem cssc et finis omnium salubrium: hoc enim di-

liabentia insunt cnti pcr creationem so- citur salubre sive sanum ut conservans
lain habentis cssc in eo quod nihil pcni- sanitalcin sicul exercitiuin : aliud autem
tus antc se habeat. Reliqua autcm admi- salubre sive sanuin diverso modo dicitur
nus sibi pivesupponunt ipsum ens. Sic a conservante sicul in actiune sua sani-

enim intelligitur quod in libro de Camis tatem faciens, sicut potio sive phannacia
dicitur, quod prima rerum eausataruin humorcm putridum expellens aliud au- :

est essc, ct non cst antc ipsum eausatum tem salubre sive sanum dicitur tcrtio mo-
aliquod. Omnia autein alia sunt perinfor- do a dictis duobus sicut signum sanitatis,
mationem, utbonuni, et vcrum, ct om- sicut pulsus, vcl urina, vel cretici dies
nia alia. laudabiles : quartum autem salubre sive
sanum dicitur sicut susceptibile sanitatis
defacili, sicut curpus mundum ab humo-
ribus malis. Et cum diversi sint inodi
CAPUT III. quihus isla sana dicuntur, cst tamen uni-
ca natura sanitatis ad quam sicut ad li-

nem omnia sana dicuntur, et a qua sani

Qualiter scientia quse considerat ens in accipiunt nomen.
quantum ensest scientia una. IIujus autcin ailhuc similc excmplum
cst in communitatc analogiaa causa? efli-
cientis dictum, et cst communitas qua
Text. °A com Ouia vero omnis scientia una est unius multa dicimus esse medicinalia per com-
2.

generis subjecti, ensautcmnon cstunum parationem ad unam camdem mediei-

^enus aliorum, oportet nos osjendere nam. Dicitur enim hic medicus incdici-
quomodo possibile sit scientiam i\r ente nalis in habcndo facultatcm inedicinasse-

essc unam Dicamus igitur

scientiam. cundum hahituni regentem actum mcdi-
quod ens multisquidcm modis dicitur de ca?. actionis. Aliud autem dicitur mediei-

his qua? sunt sub ipso, ut partes ipsius. nalc in cxistendo subtile secundum in-
Et ideo non dicitur univocc. : quia uni- dustriam ad mediciiiam, sicul vetula sinc
vocum de multis dicitur uno modo et ra- arte operans. Aliud autcm dicitur medi-
tione una, licet magis et minus
fortc cinale, quia facit actum confcrentem me-
communicat illis de quibus univoca prae- dicina?, ut clyster vel syringa. VA cum
dicationc praedicatur, sicut substantia ma- modi omnes isti, tamen una
sint diversi

xime dicilur dc prima substantia, ct mi- est ars medicinse secundum naturam et

nusde secunda, si ab actu substandi sub- nomen et rationcm ad quam omnia ista
stantia dicatur. Ens autcm cum multis modis diversis dependent, ct a qua acci-
modis diversis re et ratione de multis di- piunt noincn medicinalis. Similitcr au-
catur. dicitur tamen omnibus his modis tcni multa alia sumemus ad siinilitudi-

ad uniun niiinen, et ad unam aliquam nem istorum multiplicitersecundum ana-

 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. I 207
i*»
logiam dicta, de quibus in quinto hujus dieuntur, sicut tota accidentium nmltiiu-
sapientiae libro determinabimus. Simile do : nec tantum reeipiunt nomen entis
vero istorum multipliciter dictorum ad qure sic secundum primos intelleetus re-
unam formam el ail unani materiam di- rum, sed etiamquaB respiciunl ens secun-
ctorum, non est possibile invenire : quia duin intellectus secundos logicos linde :

multa respicientia unum secundum for- horum quie ilicta sunl. non soluin affir-
mam sunt univoca : eorum autem tjuo- mationes, sed etiam ncgalioiios : liorum
rum una maleria, est transmutatio
est autem entiuui nrgationes substantiaa di-
ad invicem si autem non transmutantur
: cimus esse et non esse significaro, licet
ad invicem, non est eorum materia gene- hujusmodi inlentiouuiii disjiusitio non
re una. Quando aulem est una materia sit nisi in anima propter quod etiam :

secundum genus multornm, haec non to- dicimus non cns esso non ens. Omnilius
ta est in aliquo ipsorum e1 ideo sicut ad :
igitur diclis modis dicjtur ens psr depen-

unum ad niateriam unain mulla 11011 di- dentiam ad subjectiim unuin, quod rsl

cuntur. Mullipliciter igilur dictaad unum vcre ens, ciii alia vcl inferunt passiones,

sunt secundmn linein et efiicientem cau- vcl sunl Iransinulatioiics ejus, vel trans-

sain. mutantia ens vcrum, vcl ad ipsum dicta

si,ul djsposjtjones, vd inensune, vel re-
Ita etiam mullipliciter ad unum sub-
jeclum mimium, sieut superhis dictum
spectus, vd hahilus. vd acliones yere
rlllis vrl <"* ioius se.unda acceptae
est, diam ens multiplicilcr dieitur de ' i'i»

omnia depen.Ient ad unum

multis, quffi dlva 'I'*" 1 » '
>sl ' v, '
lv '' Iltis '
Vtl alicujus

ens. ipud est verum ens d subjectum M "" di.ilur ad

1 1 ijisuin ul accidcns ad suli-

unicum omnium, el aeeipiuat nomen ab JP«tW»: propter quod diam quidam di-
ipso : d idcu talis didi miiltijdicitcr ratio cunt aepldens nou ens, sed cssc quodam

rcfertur ad principium unuin : ijuadam rSM '

¥ signare. (Iinnia igitur divcisis

enim dicuntur etiam quae sunt substan- U1 '" lis (li ''
UI1,UI
'

ad uuum -

tise, quaedam vero ad substanliam de- Quemadmodum igitur salubrium om-

penilentia, quaedam sicul passiones suli- nium una et cad.in esl scientia quae cst
stantise, ijuadam autem si.ul viae in sub- fte yefe sano, et medicinalium omnium
slantiam, sicnt generatio quae est sub- una est scientia cum vere medicinali di-
stantia? aclus potentiss permixtus, aut cln : ila lioc c.mvenit esse et in aliis

sicut corrupliones ijua' sunl via in non mulliplieiter ad unum dictis. Non enim
esse in qua cssc substantise conlinuc abji- sohun csl uiiiiis d ejus.lcm s.ientia' sjie-
citur, aut sicui privationes quae sunl po- eulari circa aa quse univooe ununi dicun-
lentia jiura actui mm jierniixta, aul sic- tur, sed etiam est unius et ejusdem scicn-
utqualilales prima vcl secund.T alteran- 1
tiae speculari omnia illa qiune praedictis
tes substantiam, alleralionis enim linis modis ad unam dicuntur naturam om- :

est generatio vel conuplio : aul sicut ef- nia enim illa quodam modo dicuntur cir-
fectiva substanti.-e, sicut sunt virtutes in- ca unum, et secundum quod circa unum
formantes qualitates activas et passivas sunt, essentialia habent praedioata quae
ul actum inducant substantiae, sicut sunt probantur eis inesse. Ea aulem quae 33-

virtutes ccelestes, et aninnv virlutes in quivoca sunt, licet aliquod habeant prae-
caloribus et spiritibus seminum et ani- dicatum quod universaliter convenit se-
matorum aut sicut generantia substan-
: cundum totum amhitum vocis, tamen
tiam elementaliter, sicut materia et for- nullum penitushabentpradicatum essen-
ma : virtutes eniin faciunt suhslantiam tiale secundum communitatem vocis om-
elfective, generantia aut constiluunt eam nibus conveniens. Vere enim dici potest,
eleinentalitor, aut sunt entia, eo quod quod omnis canis est pulcher sed cum :

sint aliqua de his qua ad substantiam res penitus sit diversa quae in communi-
208 I). ALB. MAG. ORD. PR.ED.

tate vocis continetur, quod essentiale est

uni, non est essentiale alteri : et sic ni-

hil essentiale praedicari potest de sequi-

voco. Ex dictis igitur palani est, quod
CAPUT IV.
unius et ejusdem scientise est speculari
entia seeundum quod entia sunt in tota
entis communilate dicta. Quia vero ana-
l)i quu devlaratttr, qtiud Itivv vadvm scivn-
logum esse dieitur et dependens ad
lia est de his quse insunt cnti svviin-
unum eujus simplieiter et primo esl ip-
tlttiii qitod erts, vt cunvvrlunlur vitin ip-
sum nomen, ideo proprie illius primi
so, sicut est unum.
est ipsa scientia, ex quo omnia depen-
dent alia, propter quod accipiunt ipsum
nomen commune. Si igitur in analogia
entis hoc primuin est suhstantia, oportet Nunc igitur tempus est ut secundam Text.etcom

primum Philosophum, qui de ente inten- partem a principio hujus libri inductae
dit habere scientiam suhstantiarum : et propositionis declarenius, quod scilicet

quia scientia non hahetur nisiper eausas secundum hoc eadem scientia est de his
et principia, oportet Philosophum habere quse insunt enti secunduin quodest ens,
causas et Adhuc
principia substantiarum. sicut superius diximus. Primum autem
quoniam omne analogum est in eoinnni- inter hsec quse sunt entis in quantum est
nitate quadam eujusdam generalitatis et ens, unum
est, quod convertitur cum ip-

ambitus multorum, et omnis geneiis so. enim ens et unum sunt sic idem
Si
unius est unus sensus et una scientia, quod sunt una natura formse et non tan-
sieut grammatica quse orthographia dici- tum unuin suppositum quod subjicitur
tur, una existens scientia omnes specula- illi uaturae, sed sunt sic idem, quia eon-
tur litteratas voces, ideo etiam unius et sequuntur se ad invicem sicut consequun-
ejusdem scientiae est speculari entis in tur hsec duo nomina prineipium et cau-
quantum est ens omnes species quascum- sa, quae eamdem rem modis diversis signi-
que species habet ens, et species specie- Gcant, et ideo non consequuntur se sicut
rum, sive sint separatae, ut Platoni pla- ostensa uno et eodem verbo sive nomine.
cuit, sive sint in re, sive in anima, se- Sed illa diversitas verbi nihil restat sive
eundum quod ad ens referuntur. Sic resistit, si utrumque isloruin similiter

enim unum genus vocamus, quod esl accipiamus ut magis piinnun inler alia.

unum et primum subjectum, ad quod Principium eniin et eatisa unam dicunt

aliaquocumque modo oinnia referuntur. naturam, sed non modum unum quo- :

Palam igitur est de ente omni esse scien- niani principium dicit modum negationis,
tiam unam ut de subjecto, quod multa secundum quod ante non est aliud : di-
liabet esscntialia pra?dicata, quoe sequun- eit igitur modum abnegationis prioris il-

tur ens in quantum esl ens, sieut poten- lius naturae, quae est causa ad quam se-
tiam et idem et diversum, et
actum, et quitur aliud, quod est ex ipsa natura
hujusmodi et haec eadem est de specie-
: qu33 est causa et sic principium non
:

bus entis omnibus et specierum specie- addit super causam rem aliquam secun-
bus, secundum quod ad ens primum sic- dum modum qui consistit in negatione
ut ad unum subjectum quoeunique modo quae consequitur naturam illam quam di-
referuntur. eit eausa, quae est ex qua sunt omnia
alia : luec enim est ratio causae quae
tantum causae, et non causati habet no-
nien et rationem. Si igitur sie unam na-

turam modo negationis consequentem

 LIBER IV METAPIIVSICORUM, TRACT. I 209

dicil unum, non differt ab ente et talis : consequente hanc afli 1111,1 lionom qua tli-
difTerentia, quod non oslonditur haec na- citur hoo ons esse ens. Patet igitur quod

tura nomine uno, non impedit quin ip- licet differentia sit inostensione nominis,
suni ununi sit magis primum inter alia non tamen ista nominatio removet ip-
sicut et ens. Quod autem principium et sum a natura primi entis.
causa miii suul nominabilia nomine uno, llujus aulein probatio est, quod cum
ct quod similiter eiis et unum non snnl dicitur iinus homo, et ens homo, et ho-

nominabilia sive ostensibilia nomine uim, mo, non diversum sivo ilivi-
est aliquid
Quare
LTammali-
cbs dicit
nomen si^-
...
ideo est,
imponitur,
l
quia
ita quod
x
omne nomen

t
al> aliqua
•
sicut alicui
impomtur
sum
dem
in nominibus istis, sed una et ea-
natura hominis sed ostendunt haec:

Ijflcaresub- qualitate
l
vel modo qualitatis
»
propter : tria dietioneni ejusdem naturae diversis
stantinm \
um maii- (juod eliain omne nomen substantiam modis significandi repetitam, cum dicitur
ta 'e-
cum
.. ,....„
quahtate dicit signmcare grammati- ens lioiiio, et unus homo, et homo pa- :

cus : qualitatem tamen large accipit pro l.ini autem est, quia non separatur natura

qualitate et modo qualitatis sive per af- illa per luec nomina eo quod est eadem
:

firmationem sive per negationem dietae : generatio el eadem corruptio entis homi-
modos eiiim polius quam res attendit nis, el iinitis hominis, et hominis. Nul-
grammaticus. Non autem idem modus liiin onim naturam per se vel per acci-
ejusdem naturae quo imponitur qo-
rsl a dens addil generatio unius super gene-
tiieit principii, et a quo imponitur uo- rationem entis hominis, vel hominis. Et
men eausae in eo quod esl causa quia : niilhiin alicujus naturae substantiafis vel
causae nomen imponitur a modo affir- accidentalis adimit corruptionem corrup-
malionis, quod esl universaliter el essen- lio iinitishominis aliam a corruptione
tialiter aliud esse ex ipsa. Nomen autem onlis hominis, vel lioininis. Si autem
principii imponitur a modo negationis. uiium aliquid adderet super ens, haberel
Ilanc affirmationem consequentis quod illinl generationem et corruptionem jira3-

estipsum non esse ex alio, qua> negatio lor generationem et corruptionem entis,
non consislit nisi ex affirmatione priori : sicut Michaeles generatur, el corrumpitur
et ideo nihil apponit causae, seddicit mo- musicus, manons Michaeles et homo. Et
dum alium : et cum
modi sinl affir- illi ideo palam est, quia in ltis nominibus
mationis et negationis, non sunt signili- unus homo e1 ens homo et homo, et os-
cabiles nomine uno et diffinitione una, tendunt hoc quod diximus de diverso
modos illos determinante. E1 similiter est modo significandi, et quod nihil aliud sil
de modis entis el unius. Ens enim est a imum praeter ens. Amplius autem unius-
Forma : Forma autem duo facil per suam cujusque rei substantia est unum quod-
essentiam, et non per accidens. (Jnum ilain non secundum aliquod accidens, sed
quidem, qnia dal esse per hoc quod est por soipsam. 8i enim secundum actiones
aetus alterum autem est quod terminat
: aliquod aliud a so esset una, illud acci-
per lioc quod est terminus entis : ternii- dens aut essrl unum, aut 11011. Si non
nat autem per hoc quodfacit indivisum esset uiium, tunc non esse unum facerot
in se ab aliis divisum, et divisum ab aliis substantiam unam, quod non potest es-
est per hoc quod non est alia : et sic ter- se. Si autem esse unum, tunc aut illud

minatio formae consislit in negatione pcr seipsum esset unum, aul per aliud.
quae consequitur entitatem formae in eo Et non dici potest quod per seipsiim,
quod est nomen ergo entis est formae
: quia datum est quodaddil naturamaliam
per hoc quod dat esse, et nomen unius qua id esl unum quod unum dicitur. Si
esl ejusdem natiine per hoc quodest ter- autem per aliud est uniim, tunc iterum
iniiius nec addit supor ens naturam,
: quaeritur de illo alio : ot ibit in inlini-

sod modum qui oonsistit in negatione luni. lgitur (huo oporlet, quoil uniuscu-
14
 :

21(1 D. ALB. MAG. t>IU>. lMt.Kl».

aon sceuuduin
unum esj ciiim viilclur e\ hoc quod numerum ct
jusquc rei per se
aliud accidens aliquod. Siiniliter aulem suppositum trahit ab ente sicut denomi-
uans a (lciioiuinalo, et adjeetivum a sub-
sulislantia uniuseinusque entis cns cst per
isain ct uon sccuinluiii aceiiiens aliuil stanlivo. Ihiini' autcm denominativum
substanliae ejus : e,fgo ens '' sl rl "num. forinain aliam ponit quamdam supra d,e~

iinuin, nouiiuatiim. rnuin igilur dicit aliquam

cuni dico, lnic cst cus, e| llQC est

•.] ijisa naluia quae esl rei sulislaulia :

lonn.im culi additam, cuin dicitur unum
uua cns.
crgo ens el unum sunl iilcin. siye (
'
1

e.iilcin iialura. Ainplius iiniim dicit indivisionem

Kx linc aulcin eoiollarium soquilur ul- (|iiain non dicit ciis : et euin dieiturunum
tcrius quocl t|iml suul species unius, tot cns, indi\ isionem ponit unum supcr ens :

sunt species culis : cl de iunnilius illis cst

addit ergo aliijuid cnti.
unius scicnlia' scciiiidum geuus s|iccula- Auiplius unuin principimn esl nunie-
ri. i|ua> cst illa quae \ucalur yfclosophia ri : punctum est naturaconli-
sicut igitur
prima. Unum aulcm in subslantiis facit
nui, licet non sit eontinuum ita unum :

iilcin. et uiiiiui in i|iialilalc csl, siinile, et

cst nalura nuinoii. licct non sit nume-
unmn in quantitate est eequale : et haac
rus : csl igilur unum accidens. Oum igi-
(iinuia spccies sunt unius et cnlis, el
iinum cns, addit uniim quod-
lur dicitur
consideratio lniruin et similiuin his per-
dam aceiilcns super ens.
tinel ad Ph,ttosopJhuin.
Adliiic sicut ex praehabitis scitur, ens
solum esl creatum : unum autem est

pcr inforniationem : quia suum intcllc-

ctuin ponrt circa ens praesuppositiim : est

CAPUT V. enim unum ens indivisum : ergo addil

aliquid super ens.

Amplius omne dividens aliquid addit

tirrltiruus solutiouem ra-
super divisuni unum autem cum multo
:

Etest digressio
sibi 0pp.9s.it0 dividit ens : ergo addit ali-
tionum sopfoi&tagum ituluctaruui ad
quid enti.
hqcquod ew et uuuiu non suut uuu et
eadciu iit/turu. Amplius si ens et unum sint penitus
una et eadem natura, quidquid opponi-
tur uni, opponitur et alteri : multum
autem opponitur uni ergo opponitur et :

JUiliitabit aliquis de inductis an unum enti, quod falsum est ergo unum et ens :

et cns coiisequuntur seinvieein sicut non sunt penitus una et eadem natura.
naliuam Il;ee et similia indueit Avicenna pro se,
unam el eamdem cem c,t signifi,-

canlia. Objicit enim contra boc Aviceana quando contradicit Aristotelem in supra
quod si unum et ens significant inductis ralionibus.
dicens,
camilcm naliiram, tunc ista noniina unum (Juia aulcni superius inductas rationcs
qs sunt svnoiiima, ct ost nugatio sunt irrefragabiles, revertemur dieentes
cmanilo uiiuiii alteri additur, cuin dicitur quod cns et unum sunt una et eadcin
iiiniin. natura : el uniuscujusque rei vera entitas
Aonplius ciiin dicilur ens unum, hrec est ejusdein rei vera unitas : nec addit
duo noinina junguntur sibi per apposi- unilas cnlilati nisi indivisionem qua? 11011

tionem, sicul cum dieilur animal homo : ponit aliquid, sed in negatione consistil
quia unum iuni ilclcrminat alteiuin : vi- ct li;ec negatio consequens est affirma-
detur ergo, quod unum jungatur enti per tionem verce entitatis, quando dicitur,
denominationem et inlormationem hoc : hoc est ens, vel ens est ens, vel hoc ens
 LIBEB IV MK TAIMIYSIKOIU M, TRACT. I 211

eat li <
»c ens '.
Cum enim duo facil forma esl conyertibile cum ente, scd jirimum.

daudo esse et determinando, et terminet Exdictis autem patet qualiter unum sit
per hoc i[uod esse dat, erit terminatio laclum per inforinalionom, et ens per
secundum rationem intelligendi conse^ creationem, et qualiter unum consequi-

quens dationem esse, licet simul genera- turens : et ideo dividil ipsum, et modum
et quoad quemdam addil ei. gratia cujus opponi-
tione et tempore si1 utrumque :

jhoc uiiuiii esl consequensad ens, cum ta- tur multitudini, cui mm opponitur ens :

nun unanaturasitutriusque : modusigi-- i

! s,ic patet omnium prseinductorum so.

tur, diversus importatus, per ens et ununi, lutio. Et per haec quae hic di-
facife est

lacitquod nomina uon suut synonima, cla suni. excusare dicta Avicennaj, quia
prii ecrto si quis sublililer dicla sua in-
noc est uugatio, quando sibi canjungun-
spiciat, dicere intendit hoc quod dietum
tur, nee per appositionem conjunguntur
licct unum pmiai modum suum est. Kx oinnilius autera inductis hoc ae-
sibi. Et
quem imporfat circa ens, sicut ciroa sup- cipiendura est, quod ens el unum unam
modus non est dicunt naturara H '° Speeies unius
posilum simm, lamon ille : et i'

alieujus formee alterlus ah cntc, sed mo- sunt s[>ccies cntis. Kt philosophus tra-

ilus negationis qui aufficil gram,maticq i ctans ile enle el speciebus cjus. Iractahil

ei ideo non cst denominativum, sed mo- de uno el speciebus unius.

(luin habens ilcuominativi et hoc forte :

altendit Aviccnua cum dicil esse deno-

minalivuiu. sed modum habens denomi-
nativi. Sic i^ilur liccl m.livist. .in-in addat
CAPUT VI.
sujira cns, d quoad hoc prasupponal
cns, hoc tamen non est aliquam forra^m
adilcrc, scd potius modum qui ex nega= /// quo ex praedictis deolarantur pai
tinnc rcsultal. tes ei ofdo /irim.r philosophix.
Quod autcm dicitur, quod unum prin-
cipium cst numeri, dupliciter accipi pot-
e-t, propter sequivocationem prihcipii ;

liodoaillllS iuillll ad propiisitllin, d'l- lext.etc»m.

cst enim prineipiuin connaturalo ei cu- 4.

esl primipium et reduclum ad ge-

ecnlcs quod fere omnia eunlraria redu-
jus
hoc est quasi prin-r cuiilur ad iiniiin el sicul ail principium :
nus principiati, et

punctum est princi- quia ciim idem sit unum, sicut diximus,
cipium intra, sicul
et illi opponitur divcisuin, a diversitate
pivnn continui, et nunc temporis e1 :

omnis contrarietas et omnis oppo-

est prineipium quod esl causa non in-
incipit

genus causati, sicut sulislantia siiiu. Dico autem/ere propter oppositio-

ipiax e8 t trans in
mi,as nem privativam quse relinquit subje-
'

est causa accidentis, el subjectum pas-

J
ctum et quoad hoc a diversitate non
sionis, et hoc modo duplex est unitas ,
:

incipit haec autem speculata sunt in

quarum una est terminus substantiaj :

parte in Logicfs^pi speculanda sunt melius

vel entis, et unum hujusmodi est entis
hoc est causa unitaluni posterius in egloga, hoc est in distin-
terminatio, et

non de genere unitatum existens alia :

ctione contrariornm et in quantum prin- :

est unitas qute est indivisibile sive in- cipiantur ab uno, in tantum speculatio

divisibilitas eausata et abstracta ab hoc eorum pertinet ad istam philosophiam :

hoc accidens, cujus collc- quia tamen specul&tur 1'hilosophus de

uno, et est

ctio facit numerum : et hoc unum non ente, e1 primum ens ex quo alia pendent

1
Vide pro liac via Aveiroem IV Metaphys. * Vide etiam Averroem hic, com. 3 et X Me-
com. 3, et X Metaphys. com. 8. taphys. com. 8.
212 I). ALB. MAG. oiili. IMi.EI».

et entia nominantur, cst substantia, quol physica, quae erit determinanda in octa-
sunl substantiae, tol sunt partes philoso- vo, cl de consequentibus substantiam el

phiae primae. Sunt autem substantiae uuani substantiam, quae erunl scientiae

separatae quae priniae sunt in esse secun- noni, Libri, quoniam potentia et aclus
diiiii omnes sui differentias, licel ultimae sequuntur primum ens, e1 uiiuin et
sunl in nostra cognitione, et sunl sub- multum, cl idem el diversum ct con-
stantiae physicae quae secundum suas dif- trarium sequuntur primum unum : el

ferentias posteriores sunl in natura, licet potentiam et actum considerabimus in

priores sint in nostra cognitione quae a nonu, ct unum ct multum et idem et

sensu incipil : et ideo sequcntes facilita- diversum et contrarium pertractabimus

tem doctrinaein septimo et octavo deter- in decimo, et undecimo, et deinceps attin-
minabimus quidditates physicarum sub- gemus ad loquendum de substantiis

stantiarum, et sua consequentia, sicut scparatis : et in his complebitur tota

potentiam et actum, unum et multum ista philosophia. Quoniam autem est

in noiio et iu decimo,et tunciriundecimo li- istius scientiae speculari ea quae oppo-

bro deinceps et de separatis cum subtili- nunUir uni, ct uni opponitur plura-

tate loquemur. Ex bis igiturpatet, quod Iitas quacumque oppositione, oportet

necesse est esse aliquam primam philo- quod ista scientia speculetur et uega-
sophiam habentem istas substantias, et tionem et privationem unius : utraque
similiter habentem eoijnoscere unum et enim istarum oppositionum speculatur
ens. Omnia enim ista recta ratione exi- unum, cujus aliqua oppositio est sicut

stunt habentia pro generibus primis negatio, et aliqua sicut privatio : haec

unum et cns. autem negatio cujus oppositionem ali-

Dico autem unum et ens esse genera :
quaudo importat unum, est duplex aut :

eo quod sunt priina subjecta, ad quae enim simpliciter dicitur extra genus e1
omnia alia se babent per informationem negat universaliter, quia non est illi uni-
cl additionem, sicut diximus in ante ba- versaliter conveniens : aul negat in ge-
bitis. Ex quo prima philosophia est de nere, quia scilicet non est illi coriveniens
his, necesse est etiam quod scientiEe li- de his quae sunt alicujus generis deter-
brorum in quos ista philosophia dividi- minati. IToc autem est, quia sicut dixi-

tur, sequanlur hoc sicut diximus : est iiius in praehabitis, unum non addit su-

enim Philosophus in hac parte similis pra ens nisi modum negationis : cst

illi qui dicitur lnatbematieus. Mathesis cniin umini indivisum in se e1 divisum

enim babel partes in quibus quaedam est ab aliis : et cum actus negationis sit di-

scientia prima, sicut in quanto discreto videre, est unum nori alia silii opposita,
est arithmetica prima, et in quanto con- etcum sic negatur ab aliis sibi opposi-
tinuo geometria esl prima. Est autem in tis, quaj sunt plura et multa et pauca,
discretis secunda scientia, sicut musica : liis enim opponitur, potest esse opposi-
et in continuis, sicul perspectiva : et sunt tio negationig, et potesl esse oppositio
in mathematibus aliae deinde scientiae, privationis. Et sicut oppositio negationis
sicul in discretis scientia Algorismi et de potesl csse oppositio universalis nega-
pugnis numerorum, et scientia abaclii el tionis in omni genere vel in genere de-
hujusmodi : et in continuis scientia de terminato : sicut dicam unum in
si dis-
planimetria et cosmimetria et de ponde- cretis esse negativum pluralitatis, aul
ribus et de ingeniis. Et sic etiam partes paucitatis, aut multitudinis, sicut par et
habet philosophia prima de substantia e| iinpar negative possunt opponi in gene-
accidente, quae eril scientia libri scxli : re numeii. Quando autem habet opposi-
ci de quidditate substantise, qua: eril lioiicin privativam ad sua opposita, acci-
scientia libri septimi, et de substantia pitur ul potentia privaita formis opposi-
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. [

tonim suorum : ct hoc eslquando acci- liis opponitur diversum et dissimile ef

pitur ut potcntia oinnis Dumcrus quia : inaequale causata a pluralitate in dictis
sic poteutia esf pluralitas, et potentia generibus accepta : et ideo diximus quod
multituilo. ct potentia paucitas. Omnes aegatio unius duplex est, extra genus
autcm istos modos oppositionum unius secundum quod cum ente convertitur, in
oportet determinare hanc scientiam : gcnerc quando in uno determinato ge-
huic enim uni quod haec scientia consi- ncre accipitur, ut idcm, simile, ct cequa-
derat, adest differentia harum opposi- le : unum autcm eorum quae sic uni op-
tionum. sicut diximus. Et causa differen- ponuntur in geuere uuo accepto, esf cod-
tia- est, quia intellectus ejus est in nega- trarietas. Differentiae namque accipiuntur
tiouc Absentia cniin unius in suis oppo- in geaere determiaato, et differentiae
sitis ncgatio cst ipsius in oppositione qua sunt contrarietas generis in quo potesta-
opponitur ut negatio : in oppositione au- te sunt differentiae : contrarietas autem
tem privationis quaedam fit natura subje- diversitas est et causa diversitatis.
cta qua? potentia cst sub formis suorum Ex omnibus igitur inductis planum
oppositorum : et de illa dicitur privatio. est, quod cum multipliciter dicatur
Ilorum aulcin omnium causa cst, quod ununi. oportei quod el ea quae dicta sunt
unuin extra genus est, ef unuin in gene- oppnsilionuin. multipliciter dicantur : at-

re. Extra genus quidem universaliter tamen quia non dicuntur aequivoce, om-
coDvertitur cum ente : in genere autem nia haec csl cognoscere unius ef ejusdem
unuui quidem in substantia facit et rst scientise. Non enim sic multipliciter di-
idem, et in qualitate est simile, et in cta sunt simpliciter diversa sicul aequivo-
quantitate est aequale, ct sic de aliis. t ;i : si uec secundum
sederunt aequivoca,
Oportet igitur quoil unum extra genus primum quo nomcn acci-
dicerentur a
importet modum negationis extra genus, piunt ncc dieerenUir ad unuui ad quod
:

cl unum in genere importet modum nc- dependent secundum rationem tunc :

gationis in gcnere. Si autem accipitur cnim omnino csset ratio substantiae di-
utpotentiapura, importabit modum pri- vcrsa ct ideo de eis uon |iM>>r| deter-
:

vationis. ininarc una el eadem scientia. llne iui-o

Quia igitur omnes istos oppositionis tur est ransa divisionis et ordinis par-
modos habet unum, ef pluralitas opponi- tium hujus scientia?.. Quoniam vero om-
tur uni, oportef quodjam dictse scientiae nia sie muttipliciter dicta referuntur ad
quse rsl prima philosophia, sit cogno- id quod primum et principaliter habcl
scere quaecumque opponuntur quae his nonien illinl et rationem, sicuf verbi gra-
dicta suut praedictis modis oppositionum: tia quaecumque multipliciter unum di-

ct habebit cognoscere quaecumque oppo- cuiilur, referunlur ad primum unum,

nuntur liis quae dicta sunf praeinductis mo- quod principaliter unum dicitur, e1 simi-

dis oppositionum, et habebit cognoscere liter dicendum esl se habere in aliis mul-
opposita modis uuiiis. quod in unosumi- tipliciter dictis, sicul est idem, el diver-
iur genere, sicut diversum, e1 dissimile, sum.el contrarium, et his similia, opor-
et inaequale,quaeeumque alia uni iu
el tel quod sigillatim sic reddendum sil ad
eodem genere dicto opponuntur, aut [iiimum cuiri divisum e1 distinctum est,

quae sunl dicta secundum ista opposita, quoties sive quotmodis dicitur in singu-

aul etiam quocumque modo dicuntur lis praedicamentis quae tali multiplicitate
secundum pluralitatem ct unum sicut communiter de multis dicuntur : opor-
causata ab ijisis : unum cuiin in genere lel enini distinguere quomodo singula
substantiae dicitur idem, ef uuuin in ge- ad suum primum dicuritur : in tali

uere qualitatis dicitur simile, et uiinni riiiui multiplicitate dicitur hoc quidem
in genere quantilatis dicitur aequale : ef hahendo illud primum per nomen e1
 2\i I). ALB. MAG. 0111). PK.EI).

principalem rationem illa vero alia di-

oportet quod qui consideret
:

sil alicujus
cuntur nomine illa faciendo actionem ens determinatum quem sujira vocavimus
aliquam illius. sicul vetula dicitur meili-
Philosophum particularem, sicut est
ca : alia vero secundum quosdam alios
mathematicus, vel physicus : et tunc
modos dicuntur. Sic igitur oportel aos qiucialur quis ,-it ille qui LUVCStigat, si
iu hac sapientia specialem inducere li-
iilcm cst Socrates Socrates sedens, ct
e1
bfuin, ul distinguamus quoties siu-
similiter in aliis iu quibus dicitur idem
gulum talimu dicituf, et ille eril libef
\i'l diversum : aui quis sit ille qui in-
quintus.
vestigat, si unum uni esl contrarium vel
De principiis autem enlis et de statu
non aut qui investigat quid est contra-
:

principiorum oportuit lieri librum pri- rium secundum esse et naturam aut qui :

mum et librum secundum. El quia pfin-

inVestigat quoties dicitur sinyulum mul-
oipia sunt per qua3 determinantur hujus
tipliciter dictorum : et similiter quis est
scientia^ quassita, et oportuit praescire
ille omnibus talibus.
qui investigat de
qusesita, oportuit de qinesitis inducere
Quoniam enim secundum omnia qua3 in-
liljruni lertium. Qualiter autem quaesita
duximus ehtis secundum quod est ens et
suut determinanda per principia, el qua- unius secundum quod cst unuin, sunl
liter in unain scientiam reducuntur, et
ea^dem passiones, el easdem |>assiones
quo ordine tcriiiinanda sunt, oportuit non sunl numeri in quantum csl nuinc-
scire per istum librum quartum. rus, nec sunl lineas in quantum est lirtea,
Palam es1 igitur illud quod iu quaj- nec suul ignis in quanluiii est ignis, pa-
stionibus in prascedenti libro dicturii est, Iam est quod non pafticularis scientia?,
quod unius et ejusdem scientiaj est ser- sed universalis illius scientiffi qua3 con-
monem habere de liis omnibus qua3 se- siderat ens et unum, est in talibus cog-
quuntur unum, et de substantia et con- noscere et quid csl sive suhstantiam, et
sequentibus ejus : hoc enim fuit unum omnia accidentia consequentia cani : et
dubitatorum in qiueslionibus quia licet
:
ideo etiam primi Philosophi qui de illis
plures fuerint quasstiones, tamen circa accidentibus intendebant, non peccant,
unum versantur omnes. lu sex enim qua3- sicul nec recte vel de quibus cunvenit
stionibus qure sunt a septima usque ad philosophari : sed ideo peccant, quia in
duodecimain inelusivc ha3C qua3sita sunt, omnibus talibus primum eiis est substan-
utrum scilicet unius et ejusdem scientia3 tia, de qua uihil audiunt per inquisitiu-
esset determinare de substantiis el con- ncni, quia mui receperunt, dicentes et
sequenlibus vel non. ponentes principia substanlia?, noluc-
et
runt ponere nuinerum et unum et multa
esse principia, cum illa sinl substantiam
et substantiaj principia consequentia.
CAPUT VII. Sicut enini nuineri sunt qua^dam subjecta,
et illorum subjectorum in quantum sunt
numcri sunl uumerorum qiucdain passio-

/// quo prohantur ea qux dicta $unt ues per se consequentes numerum, sicut
in
imparitas, e1 paritas, et coinmcnsuralio,
prsecedenti capifulo.
el eequalitas, el excedentia sive abundan-
tia, e1 defectus, de quibus in arithntetica
dictum est,e1 alia liis similia qua3 ad invi-
Text. et com.
Haec autemomnia probantur cx hoc cem sccunduni scipsa insuiit numeris ut
5.

quod Philosophi de omnibus indudis est passiones subjectis. Similiter autcm sicut
jiosse apeculari secundom facuhatem is- iiisuni qiucilain passiones pef se et solido
tam quia si QOB esl PhitosopM, tunc
:
cl immobili el levi et gravi, qua3 in phy-
 LIBER IV METAPHYSICORIJM, TRACT. I 215

sica sunt determinata, insunt aliqua pro- vationem et habitum : et qualiterfit, in

pria : sic etiam enti in quantum est ens,
parte diximus in Physicis et in parte
quaeilain insunt propria, et illa sunt posterius dicemus. Omnia enim talitef
etiam de quibus primi Philosophi est opposita referuntur ad ens el non ens,
scrutari veritatem, sicut diximus. secundum quod ens et rion ens privative
..irca idem Signum autem hujus est, quod dialecti-
opponuntur, ei referuntur ad unum
jenus ver- . •
el
1
anlur dia- Cl ct Sophista' IlCfet (l( )Ci']|i|( ilialeCtlcaill
lectica et . • .
i

.
pluralitatem secundum quod unum po-
i
iwphisftca et sopiusticam >int drternunati goneris,
et prima . .
° u tentia plura privata actu pluralitatis.
phiioso- tamen in usu eamdem suhinduunt hgu- eniin inter ea est oppositio privation
ram cum primo Philosopho, eo quod habitus, sicut ex ante habitis constat :

imitantur eum sophistica enim cifca :

secundum hoc enim motus et status, hoc
omnia apparens est sophia sive sapientia, est, iinmobilitas quae sunt contraria. re-
omnibus sicut et
et dialectica disputat de
feruntur secundum Antiquos ad unum et
Philosophus. Disputans autem de omni- plura : quoniam imlivisibile quod vere
bus non potest inquirere de omnibus nisi est unum, est immobile, et mobile plu-
secundum id quod commune est omnibus: ralitate partium qu» sunt ante et post,
ens autem est id quod commune est om- continue refertur ad pluralitatem. Simili-
nibus et unum. Similiter circa ista eadem ter autein fere omnes Philosophi corifiten-
vero communia est philosophia, sicut tur omnia entia ef substantiam componi
diclum tam sophistica enim quam
cst :
ex contrariis. Fere autein dico propter
dialectica idem genus subjectum
circa eos qui ponebant unum ens infinitum ef
versantur cum prima philosophia. Sed immobile, sicut Melissus el Parmenides.
diflert philosophia a dialectica quidem enim
lli entia ex contrariis componi non
modo potestalis et virtutis medii : quo- dicebant. Omnesautem alii dicebanl entia
niam dialectica procedit ex signis quae componi ex contrariis quidam namque :

inveniuntur in multis : srd philosophia dicebant numeros esse principia, el hi

procedit ex essentialibus propriis el pro- dicebant eutia componi expari et impari.
fundatis in natura rei. A sophistica au- Alii autemphysica ponerites principia, di-
tem differt secundum vitae prohaeresim cebant contrafia esse calidum et frigi-
sive electioncm quia sophistica eligit
:
duin, ex quibris omnia dicebant coinpo-
consequi glofiam, philosophia autem ve- ni. Alii autem materialia volentes ponere
ritateiu. Est eniin dialectica quasi cum contraria, diceharit ea esse Griitum ei
foimidine tentans per probabile de eis- intinituni, ex quibus omnia dicebant
dcm de quibus philiisiijihia pcr esscntiale componi : ex liis enim dicebant cOmponi
mfediiim est scieiis quidem veritatem :
inagnum et parvuin. Alii autem fbrifaalia
sophistica cnim visa es< Scire, sed non ponentes coritraria, dicebant illa esse
est secundum Veritatfem cns sciens. amorem et odium, ex quibus omnia di-
cebant componi. Alia etiam omnia quae-
cumque contraria ponebant Antiqui, re-
ducta videntuf secundum veritatem ei
ta*.«co»i.
Amplius autem alia contrariorum co- secundum eos ad unum, et pluralitatem,
elementatio ab ea qua? dicta est, quod sicut ad ens ei non ens privative opposita.
reducuntur contraria in genus uniim pfi- Hic igituripsa rediictio sumatur et sup-
mum quod est privatio : omnia eniiri, ponalur a nobis ab ipsis Antiquis princi- :

sicut et in Natiiralius ddcuimus, con- pia vero omnia qiue sunt pfaeter alia quae
traria reducuntiif ad pfivationem el habi- dicuntur principiata entia, cadunt secun-
tuin, reducuritiir ehim ad coritfaria in situ duiu reductionem ad unum el ens, ijuasi
sicut ad prima elementa et principia ad ea genera quae dicta suni esse generia
contrariorum : et ha?c reducuntur ad pri- principiorum. Sicut cniin in primo Phy-
 .

21(5 D. AIJ5. MAG. <»[{|). PRiED.

sicorum ostendimus ', omnes qui pone- Manifestum est igitur, quod unius et

banl principia contraria, ponebanl unum ejusdem scientiae universalis est ens in

sicui ens, ft alterum sicul non ens, el quanlum est ens speculari, et oninia qua3

sicut diximus, hoc ponebant sicui unum, insunt quantumest ens. Manifestum
ei in

el alterum sicul plura. est etiam, quod theoria ista non soluni

Palam igitur esl de liis ijikt dicta sunl csl substantiarum secundum suas diver-
1 1 u ,
quia unius e1 ejusdem scientiae es1 de sitates, sed etiam existentium quocumque
his quae dicia sunl contraria speculari, el nioilo.seciindum quod ad ens reducunlur,

ens in quantum esl ens. El hujus ratio et eliam dictorum superjus quee insunl
est, quia secundum praeinductos Philo- enti secundum quod ens : esi igitur de

sophos, omnia aut contraria, aul ex con- inductis supra, el de priori et posteriori,

trariis Facta : principia vero contrariorum e1 genere e1 specie, et toto el parte, el

secundum eosdem Philosophos sunl aliis et de omnibus talibus. E1 sic patei

ununi ei pluralitas, et illa quad sic redu- de (juibus est scientia ista. Ex islis patel

cuntur ad ununi el ens, suni unius ei solutio omnium quaestionum duodecim

ejusdem scientise, sive unum quod es1 primarum praeter secundam.
genus ad quod reducuntur secundum
unum ei idem nomine et ratione, dicatur
univoce, sicut dixit Plato, sive non dica-
tur seoundum unum univocum, sed mul-
CAPUT VIII.
tipliciter, sicut forsan veritas se habel :

e1 hochicnon probatur, sed supponimus,

ei in consequentibus ostendemus. Atta- El est digressio declarans coelementatio-
men quamvis multipliciter dicatur unum
nem contrariorum ad privationem et
de multis, alia tamen omnia una dicuntur habitum, qualiter unum in genere et
ad unum primum, et contraria uni, sicul
extra genus habent negationem.
multa, et diversa, et dissimilia, et inae-

qualia, et hujusmodi alia, dicuntur etiam

ad unum quamvis ens e1
prinium. Ei
unum non sint universaliter idem nomi- Ad autem doctrinam opor-
faciliorem
110 et ratione sieul univocum, tamen tel nos hic ostendere quod supposuimus,
Forsan in omnibus non separatas habenl qualiter scilicet coelementatio contrario-

rationes sieut aequivocum, sed quidam rum ad privationem et habitum reduca-

modorum ejus esl dictus ad unum pri- tur, et qualiter prima contraria sint con-
mum nomine et ratione alii vero mo- : traria accepta secundum situm. Ad lioc
dorum ejus participant nomen ad idem autem intelligendum est, quod et in

dictum sive posterius et luec omnia : quarto Cceli et Mundi diximus, et perfe-
speculari est istius universalis scien- etius in libro de Natura loci et locati.
li;e. Si enim intelligamus materiam universi-
Propter quod non esl geometriae spe- talis generatorum extensam in concavo

culari quid absolute et universaliter sit orbis lunsa sine forma naturali cum po-
eontrarium, aul quid absolute et univer- tentia ad ipsam, non eril causa quare hic
saliter sil perfeclum, aul quid universali- generatur lerra ei iln aer, nisi aliquod
ter sil ununi, aut ens, aut idem, aut di- generans : quia generans dando formam
versum: non enim ista considerat nisi ex dat locum : generans autem non potest
conditione qua ad materiam sibi propriam esse nisi motus cceli secundum quod mo-
contrahuntur. tus est actus talis corporis secundum

1
i Physic. tcx. el com. 1 1
 LTBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. I 217

quod esl compositum ex motore el nin- molus. et iilcu sislil motum. Sic etiam
hili : quia sie virtus ejus formas producit rarum est habitus, et spissum esl priva-
substantiales, sicut et calor naturalis per tio propter eamdem causam :et albumesl
hoc quod instrumentum animae. Si
est liahilus propter lucis participationem, et
igitur concavum lunaesumatur secundum uigrum es1 privatio ejusdem in igne :

ijuimI cst locus, sunt in concavo virtutes autem siccum est habitus, et liumidum
cojlestes generantes. Non enim accipitur csl a privatione causatum et in terra est :

locus mathematicc, sed physice. Virtutes conversus modus horum contrariorum :

igitur istae sunt fortiores etiam in imme- ct hoc cst ideo, quia humidum in aere
diatoquam in mediato, et Fortiores in esl ex privatione completae raritatis : in

propinquo quam in remoto. In eo igitur terra autem siccum est ex privatione,

quod immediate conjungitur concavo su- quia cst cx sicco humidum exprimente,
perficiei luna\ quae est locus altus, sim- sinit in aliis locis salis dcclaratum cst.

pliciter generabitur eorpus rarum et ca- IMiilusujilii autcm haec omnia reducebant
lidum formalissimum intcr corpora, cl
et ail ens et non ens, quae similiter dicebant

in concavo ignis in quo jam virtus cceli njijioni sicut privatio et habitus opponun-

diminuta ct privata est, et deficit virtus tur, ct ad iimi iii et plura quae similiter
itiiiis, ^cncraliitur illi conveniens magis : dieebant opponi. Et causam hujus assi-
et iterum in concavo illius ulii virtus gnavimus in primo libro : entitatem
cicli adhuc minor est, et deficit virtus cnini ebant esse in omni v< ab uno
dic x

aeris, generabitur copus quod est sub illo priino,quoilcumque ponelianl essc illud
materialius et spissius il!o,et sicdeinceps, primum, et illud esse univocum in omni
sicut iliximus in libris physicis. Et si ob- genere entis dicebant, e1 hoc dicebant
jiciat aliquis, quod differentiae situs sunt esse uniiiii non ens dicebant esse
: sed
accidentia : el secundum hoc accidentia privationem illius primi in omni eo quod
sunt causa substantiae patet quod hoc : non est, et sie cadebat in resolutionem in
non valet, quiaaccipil hic locum physice plura : el ideo dicebant pluralitatem esse
in quo agunt virtutes corporis illius cujus n n> : el sic sieut ail jiriina opposita
esl superficies, el agunt ut vires substan- reducebant omnia in ens el non ens, et
tise ciclcslis et elementalis. Hoc autem in unum et plura. Unum autcm secun-
modo producunt substantias el generanl diiin intellectum Axistotelis dupliciter ac-
cas ct hoc modo prima in
: matcria ac- cipitur, extra genus scilicet, secundum
cepta contrarietas esl rarum et spissum quod convertitur cum ente : et in genere,
e\ parte patientis : exparte autem gene- et sic in substantia unum cst idem, et in

rantis est prima contrarietas altera, et qualitate unum est simile, et in quanti-
unum, et in omnibus forma el virtus esl tate csl aequale, el sic de aliis : et ideo
generanset dans Locum, et privatio virtu- euni iinuni non divisum in se e1 divi-
sit

tis et formae inducit aliquid materialius, siuii ab aliis, habel negationem extra
quod se habet per modum privationis ad genus cl in genere, et habel etiam oppo-
illud : et hoc modo calidum esl lialiilus. situm privationis ad ea quae sihi oppo-
el frigiditas esl privatio : quia in ea defi- nuntur, sirnl patel per ante dicta.
cil virlus ccelestis, el deficil in ea virtus
 218 I) ALB. MAG. ORD. PBJED.

TRACTATUS II

DE STABIIJMENTO PRINCIPIORUM DEMONSTRATIONIS.

sophorum, sed [mtius omnes utuntur jui-

mis dignitatibus. Et lioc non potest esse
causa, nisi quia primsB dignitates qua?,

sunt principia omniuin demonstratio-

CAPITT I.
nuin, sunt entis iri quantum est ens :

niliil eriirii aliud commune

omni ge- est

neri subjecto nisi ens secundum se ac-

Quod unius et ejusdem scientise est tra-
ceptuni. Cinn igitur dignitatibus demon-
ctare de primis principiis demonstra-
stratioriiiiri utantur omnia genera scien-
tionis, et de ente primo quod est sub-
tiarum, oportet quod dignitates sint se-
slantia.
cundrim ens acceptae : unuinquodque
enim genus subjectum particularis scien-
tiae unum est et dcterininalum, sicut

Text. et com Deterrninatis auteiri his, dicendum est corpus mobile, et sicut continuum, et
7.
de hoc quod in secunda qusestione quae- sicut riumerus, et hujusmodi. In tantum
rebatur, utrum videlicet unius et ejus- ergo I133C genera determinata utuntur
demscientiae sit tractare de his dignita- principiis, in quantuin eis sufficiens cst

tibus quse in omnibus mathematicis di- ad naturam propriam. Scd hoc principio
gnitates vocantur, et de primo ente quod quod dc quolibel affirmare vel negare,
est substantia, au de hoc determinare sit et de nullo simul, quod est circa esse et

scieritiarum diversarum ? Ex autem

his non esse, utitur geometer sic, quod
quae ante dicta sunt, palam est quod quamlibet lincain necesse est csse sime-
unius et ejusdem scientiee tractare estde tram vel asimetram et arithmeticus :

utrisque, et est illius scientiae qute est utitur eo sic, quod quemlibct numcrum

Philosophi primi perscrutatio illa qua? necesse est esse parem vel imparem.
utrisque. Dignitates enim com- Sufficienter ergo sibi his dignitatibus
est de liis

munes sunt omnibus generibus subjectis utitur quilibet Philosophus particularis :

in omnibus scientiis, et non sunt conve- hoc autem es1 quod utitur dignitatibus

nientes tantum el contractae ad unuin quantum continel genus sibi subjectum,

geuus aliquod proprium aliorum Philo- de quo faciunl demonstrationes Philoso-
 LIBER IV METAPHYSICORl U, TRACT. II 219

phi particulares per ipsum deruonstra-

tionis principium. Manifestum cst igitur
« ili.tis, quod dicta omniuin demon-
strationum principia insunt omnibus in
CAPUT II.
quantum communicant in ente, et hoc
est in quantum entia sunt. Igitur specu-
latio de liis principiis esl illius Philoso-
Quod principium firmissimum congruit
phi qui cognoscit quantum esl ciis in
dictse primse philosophiee, et <ju;i> sint
ens. Hujus autem signum est, quod nul-
principii firmissimi proprietates et
lus Philosophoruin particulariter de par-
differentiee.
te aliqua entis intendentium nititur ali-

quid dicere de generalibtis et universali-

ter primis principiis demonstrationum.

Nullus enim iutromittit se dicere vel pro- Quicumque vero Pbilosophi qui de lext.

bare si haec prima vera sint, an non. Et veritate prima loquuntur, dicere conan-
hoc patet per iridtictioneta : quia ilec tur quomodo oportuit recipere ber intel-
geotaetficus facit hoc, nec arithmeticuS. lectum priina demonstrationum princi-
Sed quidam Philosopliorum ignoran- pia, lii in faciunl hoc nisi propterea quod
tes propriuin subjectum, de his vdlebarit ignorant posteriora enim
analytica. Si
determinare, ct hoc sectindum suam fal- illa scirent, profecto supponerent quod
sam opinionem meritb fecerutit, qrii ipsi circulo non potest fieri deiiionstratib : ei

soli a suis sequacibus putantur de natura ideo prihcipia per conclusiones demon-
tota intendere : et quia putant naturale strari nmi pbssunt. Scirenl etiam per
esse totum universaliter ens, putabant eadem analytica, quod demohstratio non
quod illius sit intendeie de ente ciijiis est vailit in iiilinituni in antc sumendo, sed

intendere de natura. Sed quoiiiam ex stat in principiis priinis demonstratio-

praedictis patet, quod aliquis Pliiloso- nuni, qu;c ailte se alia principia non ha-
plius i'sl superior physico, eo quod natu- bent ex quibus demonstrentur : el ideo
fa esi determinatum qboddam genus e\ nullus cst rnodtis dbttrinae quo sciantur,
Stibjectum entis, ideb de bis principiis nisi forte pef cbgnitionem terminofiim
perscrutari erit illius qui thebrizat ea in principiis positorum, qui suis diffini-

qua' sunt entis universalis, et qui S[Jecu- tiohibus sciuntur. Ipsa autem principia
latur ea qua^ sunt circa priinam sub- secutidum sc qiuc dignitates vocaritar,
stantiam quae cst omniiim principitim, et oportct scierites pra^venire, anteqtiairi
hoc esl ipse Deus. Physica eniin pliiloso- aliquid sciant per demonstrationem : et

phia quaedam quidem est, sed non pbilo- non oportei distipulos audientes ha?C
sophia priina : et ideo non est physici de quaerere a doctoribus : Ikcc enim sunt
bis cognoscere. iiistrunienta qtiibns orrinis intellecttis ac-
cipit omiicin scieiitiam : e1 ideo ex po-
tcntia sciendi 11011 egreditur in actum
sciendi, nisi pcr illa, et cst talium scicn-
tia innata nobis. 1'alain igitur ex dietis
est, quod Philosophi primi cujus est
speculari de substantia prima, qtise est
substantia omniuui dicta, ed qubd est
causa omniuin, csl perscrutaii cliani de
principiis primis syllogisticis, ex ijuibus
omnis scieritia demonstfal bmrie essi
quod probat : illi cnini Pnilosbpfib qui
 2-20 0. ALB. MAG. OIW). PH/EP.

maxime inter omnes Philosophos hahel venire ei qui lialiet eam, et non per ;ui-

dicere el docere de unoquoque prout se ditum discere. Venire autem dico cum
habel in rei veritate, maxime convenit natura potentia scientiam accipiente. Pa-
dicere Qrmissima rei principia : quia non hiin agitur est quod tale principium
potesl docere de re qualibet ita ut so quod quatuor illa habet quse induximus,
habet, nisi per rei cujuslibel principia : omnium es1 firmissimum. Quod autem
igitur illi maxime convenit qui habet do- \d quod sil principium postea ea quse
cere de ente secundum quod est ens, fir- dicta sunt, continue deinceps dicam.
missiina entis principia : quia ille solus Principium igitur de quo diximus, esl

habet dicere de re qualibet ut se habet, quod affirmatio et negatin de nullo veri-

et noii esl circa hoc ens prout est hoc ficantur simul eodem et secundum idem
ens vel illud : hic autem Philosophus el in eodem tempore, sed de quolibet est
qui sic de ente loquitur, est Philosophus affirmatio vel negatio vera.

primus, sicut patet per descriptionem sa-

pientis quam in primo hujus sapientise
libro posuimus. Diximus enim ibi omnia Tdem enim simul inesse et non inesse Text.rt,
maxime seire sicut decet non singula- eidem et secundum idem est impossibile :

rem, sed unumquodque eorum scientiam et accipiantur adhuc omnia qme cirea
habentem. principium determinata sunt, sicut quod
Omnium Firmissimum autem omnium princi- in eodeni loco et in eodem tempore et
certissimum . . . ..

principium niorum est quatuor dilierentiis omnia eidem e1 secundum idem omnia talia sint
quaiuor dif- r
x
., . . .

lereniiisom- alia exeodens est enim manitestissi- : hic determinata, quse ad hoc principium
nia alia ex- . . . . . . . ,,
cedit. mum quod mentiri et decipi nulla-
circa exiguntur, quando accipitur ad iogicas
tenus contingitj absque conditione uni- difficultates determinandas. Logici enim
versaliter verum existens, et quod opor- utuntur hoc principio siculet metaphy-

te1 praevenire scientes, et non audientes sicus, eo quod uterque horum Philoso-
quserere, sieut diximus. Quod enim im- phorum viam habef ad principia metlio-
possibile sil mentiri eirca ipsum, ex hoc dorum. ld igitur principium quod nunc
patet quod notissimum esse esl necesse. diximus, esl omnium principiorum iir-

Nemo aulem deceptus mentitur in no- missimuni : habet enim illud principium
lissimo omnes enim qui decipiuntur et
: |iraedielain determinationem per quatuor
abducuntur in mendacium, decipiuntur praeinducta : impossibile namque c^l

circa ea qua3 ignorant et lune modica : quemlibet suscijiere per intellectum,

deceptio in principio, maximum in con- qiind idemsecundum idem simul sit
et

clusione inducil mendacium et defectum. et ni m sit non enim est sic in rei veri-
:

Oportet etiam hoc principium firmissi- tate, quemadmodum quidam putanl Jlc-

mum esse non conditionale, ut hic vel raclilum dicere. Non est enim necesse
niiiii' vel liiiiesil verum, et non verum quod illa suscipiantur esse vera el intel-

ubique el semper el in omnibus. I>i\i- lecta, qiia'cunique aliquis dicil simplici

niiis eniin, quod principium illml neces- dictione : el si dicatur quod non sil ve-
sariuni esl pra?habere apud se antequam iiiin ijiiihI nos hic dicimus, sed verum sil

aliqua per doctrinam accipiat quilibet quidquid aliquis dicit, tunc sequitur
intelligcns aliquid. Quod autem sic ne- quod eidem et secundum idem simul in-
cessarium est praehabere, non est condi- sint contraria, quod esl impossibile.
tioquaedam secundum quamsitverum el Quod autem hoc sequatur, palam est :

non aliter sit verum hoc enim princi- : determinentur enim noliis e1 concedan-
pium nccessarium esl cognoscere quem- lur ea qua' consueta sunt concedi per
libet nui aliquid liabet cognitionis, et eamdem quam uunc diximus propositio-
cognitionem hujus principii esl necesse nein,(|uud impossiliile sil idem esse elnon
 LIBER IV METAPHYSTCORUM, TRACT. II 221

esse simul et secundum idem. Scimus non sit : per boc enim ostendimus quod
autem quod opinio contraria est opinio- istud est fiiinissimuui principiorum mu-
ni,cum opinio sit habitus suscipiens ve- niuni.

rum et secundum rei mutatio-

falsum Quidani tamen imperiti dignantur de-
nem, sicut et oratio verum et falsum sus- monstrare principium istud, volentes ad
cipit. Opinio autem opinioni contraria hoc inducere demonstrationem ostensi-
praecipue est, quae est oppositionem se- vain : el iste error contingil eis propter
cundum contradictionem habens. Palam apedepsiam. Est autem apedepsia igno-
igitur eslquod impossibile suscipere per rantia, qua non cognoscitur quorum
intellectum vel opinionem eumdem et oportet quaerere demonstrationem, et

secundum idem esse et non esse simul. quorum non oportet quaerere demonstra-
Si enim hoc detur, sequitur quod ille qui tionem. Omnium enim esse demonstra-
hoc mentiens dicit, simoJ et idem et se- tionem est impossibiie. Si enim hoc da-
cundum idem habebit opiniones contra- retur, tunc procederet demonstratio in

rias si eniin dicat se opinari idem esse

: infinituin in anlc sumendo : igitur tunc
ct non esse, oportet quod cum hoc opi- demonstratio nulla fierel sic, cum omnis
netur illud non esse verum quod dicil : demonstratio sit ex primis : in infinitis

ex quo contraria dicit simul esse vera : auteni nullum est primum. Si vero quo-
et >ic habebil siinul duas contrarias opi- rumdam 1 1 • • 1 1 oportel quaerere demon-
niones de eodem et secunduin idem, strationem quae suut principia omnium
quod videlicet contradictoria eidem in- demonstrantium, tunc non haberenl ex
sint simul secundum idem, et non in-
et ralionc dicere quae sunt illa quae magis

sint eidem el secundum idem. 1'atet igi- dignantur tale esse principium de quo
tur quod non cst accipere per intelle- non quaeritur demonstratio, quain id
ctuni eontradieloiia siinul incsse eideiu quod induximus. Contingit autem ali-
et secundum idem : et haec est causa quando non quidem demonstrationem
quare onines demonstrantcs, principia semper esse propter quid, sed contingit
suarum demonstrationum resorventes, quaedam argumentative demonstrare, de-
reducunt ea in istam qua? dicta est, ulti- monstrationc sciliccl quia, qua? esl per
niam opinionem sive acceptionem, et effectum vel per causam remotam non
istam non reducunt in aliquam acceptio- convertibilem. Et etiam hoc modo impos-
nem principii qu;c sit ante istud. Ista sibile est demonstrare principium supe-
enim dignitas est naturaliter principium rius inductum, dummodo hoc solum
etiam aliarum digriitatum omnium. supponatur, quod ille qui dubitat circa
Sunt autem multi, sicut paulo antc hoc, aliquid dicit ct scil se aHquid dicere.
diximus, qui dicebant hoc contingere, Si vero nihil dicit vel scit se dicere, de-
quod idein secundum idein simul sit et risio est, quod quaeramus rationem ad
iion sit, et dicunt se ita existimare, quo- eum qui nullam habet in seipso dicti sui
rum in sequentibus dabiinus rationes. rationem,in quantum nullam babet ratio-
Hac autem ratione existimationis mulli nem, similis est plantae talis in quantum
utuntur in bis tantum quae de natura talis est enim ab asino et quo-
: vincitur
sunt, eo quod iila in motu omnia esse libet bruto, quod non existimat idem

dicunt. Et quia motus est actus existen- esse el non esse. Quod si existimaret asi-
tis in potentia, dicunl omnia simul esse nus idem esse et non esse, non vitaret
per actuni et non esse per potentiam. Nos foveas, existimans idem esse cadere in
autcm nunc quantum proposito sufficit foveam, et non cadere. Dico ergo diffe-
sine probatione accipimus supponentes rentiain csse inter argumentative de-
ex inductis, quasi impossibile sit hoc monstrare, et dcinonstrare : quia in ve-
quod ideiii secunduni idein simul sit et ritate deinoustraus opinabitur accipere
 221! 1). ALB. MA&. ORD. PR/Ul).

cjuod in veritate est in principio per quod nobis inviccm simiiliccmus. Si igitur ni-
demonstrat propter quid : sed si talis non hil signifioat dicliu, non es^ct talis dictio
sit demonstratio, tunc argumentatia erit scrmo, nec ci qui loquitur ad seipsum
et non demonstratiOj sicut scilicet s per i aliquid siguilicans, neque aliquid desig-
etlrcluin vel per causam remotam ar- nans ad aliuin cui loquitur. Scd si de-
guat. Oportel autem dignari quemlihel dcril aliquis, qilnd diclum ali(Jlli(l siglli-

etiam sjne demonstratiane arguentem ad lical, tunc cril dcinonslratio quod idcm
omnia talia quae sic argumentfttive \ n '°- sccuniliim idem uon simul cst ct non cst:

hantur, id qnod diximua esse prineipium ^vi-v nanique aliquid erit diflinitum no-
taliuin oinniuni dicefe, seilicet idein sc- niini' significatum, quod dicilur inesse
cuniluni iilcm ess.e vcl non cssc : lioc vcl iion incsse : sed causa dcinonstrans
enim farsitan quilibet arguens sic opina- hoc quod erit hujusmodi demonstratio,
liilur ijuiercrc a principio antequara ad cst illc qui suslincl. hoc essc verum, quod
aliquid procedat : quia sine illo nullain sermo loqucntis aliquid significat dum- :

penrtus in argumentatione potest ponere modo enim linc dclur, ijise qui dicit ra-
propusitioncm. Alanifrstum i^itur, quoil tioncm sivc locutioncm inter|irelativam
hoc principium non esl aiulienlem qua> non cssc, cl dcstruil eain, dc ncccssitate
rere, sed prseacientem habrrr. llabet siislincl cl |ionit cam essc Diccns enim

igitur prinoipium lotam lirmissimi

linc ratiiincin intei jirclalivam non cssc, ali-

quam diximus deterniinalionem. quid signifieat, sicul jam e\ hypothi'si

conccssiun csl : et si hoc diclo aliquid
ilitcrminatum dicit, lioc idem verum est
quod siirnificat j, (
.
r nomen. Deinde igitur
nomen dictum signilicat detenninate ali-
CAPUT III.
ijuid essc vel non essc : igitur nou omne
dicluin se habet simul sic cl non sic, quod
si^nilicat simul idem esse et non esse
Quod non convenit simul affirmare et »r- secundiim idcin. Ainjilius jicr camdem
qare per probationem sumptarn ex Jtoc
hyjiothesini si hoino significat unum de-
quod sermo aliquid significat. terininatum et univoce, sit hoc quod si-

gnifioat, animal bipes. Dico autem etiam

unum signilicare in his complexis enun-

Text. et com Quaravis autem oatensive in»n prohe- tialionilius, quando signilicant hoc essc
10.
tur pramicniiiraliiiu lamen princi|iium, si hoc est : et siquidem illud significatum

dedueitur ad multa impossibilia qui hoc sit hoino, hoc erit homini esse : quia hoc

praesumpseril negare^ si dedcril quod di- est esscntialilcr praedicatum de ipso et

cta sua, scrmones et rationcs aliquid si- totum et solum significatum ipsius.
gnilicanl inquantum in eo sunt sibi si- Si autem aliquis dicat cum Heraclito,

guificando vel in quantum in alio sunt quod homo vel aliud nomen non signifi-
auditum signiticando alteri hoc cat unum solum, secl plura hoc nihil :
per :

enim est necesse, quod scilicet sibi et al- reslat sive impedit, dummodo solummo-
per sermones do illa plura dicat esse linita, et essentia-
teri significant aliquid, si

aliquid dicere iiitimlit. Sin autcm dclur liter non denominative, sed
significata,

tunc diclum sicut plura quorum quodlibet est essen-

quod nihil significando dicit,
rationem liale subjecto de quo pnedicatur nomen :

lale non habebit virtutem et

sermo |H>natur enim in singulis rationihus no-

sermonis : nec erit talis dictio :

quia omnis sermo institutus est aliquid

minis jiroprium nomen diversum. Dico
significare, cum sepiBC ad aliud non sit aulem exponendo hoc, ut si quis non di-
ni- 1 ii l conceptus cordium nostrorum C at, quod hoc nomeu, humo, siijnijlcat
 LIBEU IV METAPIIYSICORUM, TRACT. II 22:i

unum, scd multa. de guibus tamen uni- Sed sic sicut a prineipiu dictuin est, Text.eteom
voce dicatur animal bipes, si illa plura eril aliipiid unum signifieans nomen
quae significal hqc nomen, homo, sint unuin, el signilicahit Nee unuin in re.
unuin in natura el univoca : tunc enim hoc modo quod homi-
igitur convenil
patet quod hoc nomen, homo, significal nein ease significet, cwoa hac eodem mo-
illin! uniiniunivocutn, quod dicitur de ilu siinul liuiniucni nnn eas,e. Si aulcm
pluribus, el dicei illixl essc, et non dicit aliijuis dixeril, quod lninio non suluin

illud esse el non esse simul. Si vcro ho- significat inulta ul donominalivo. dicta
mo dicit ratipnes dtversas et plures, sed de uiKi nt ^ulijeitn, seil signilicat ea ut
distinctas numero, idem sequitur. Pona- iniilta quaa dcimminaiit ipsum ut ununi
tur enim nomen speciale cuilibel rationi sihi esscntialitrr et univrO.ce : el lmc ideo
substantiae secundum unain-
diversee dicunt, quia ims nmi dignanrar diccre ut
quamque ratinnem licd enim nobis im- : unum significenj ea quae de uno deno-
niina fingere tunc enim nomcn illud
:
minativc pi;i'ilicantur, hoc iteruni erit

significabit ea quae significal e.sse tantum, inconvciiiens : quoniain sie musiciiiu et

et non significaf ea es^e simul et qoii alluiin ciunt easentialiter unum univo-
esse. Haec autem positio ra.it fleracliti, eiim in imminc hiiniinis nuisici el alhi.

quod plura significal nomcn, scd finita. Sequitur autew ex b,oc ulterius, quad
Si autcm non ponatur nomen significarc oiunia oriint nnuni ralmnc el gi nero,quia
plura et liiiila,scd po.tius plura el inlinila, oinnia <lo sulislanlia ilcniuninalivc pr.e-
sicut dixit Anaxagoras, luuc palam ex ilicanliir. Omnia cnim seeunduna Imc
praedictis est, quod nulTa eril ratio vel crunl univoca. Et hoc falsuiB csl. quia
disputatio vel sermocinatio inter nomi- donominaliva inni snnl univoca. T.imen
iirs : ipiia iinmcii non significarc unuin, cliani scciiniliini hanc positionem in uno
esl nomen nihil significare. Unum cnim iioiniui' imu cril idcni esse ct non esse
nomen univocum est ab una forma iiu- nisi soeuiuluni .•equivoeationoni illain sn-
posituin. et hoc importatur per nomen :
lain, si ipicin ims Latinc hoininein voca-
et si non significat illam rem, penitus ni- mus, alii aulcin allerius linguae vocant
hil significat. Illani autem rem signifi- nuii lioiniuein : tunc euim imiucn unum
care non potest, si inlinila significat : diversis iiliniualilius signilicabit liuituin
quia si plura signilicarct, tunc posset et inlinituni, et affirmatio et negatio in
cujuslibet nomen aptari, sicut dixiinus :
genere qure est negatio termini inliniti,
sed si non possunt ap-
infinita significat, quod scilicet non honio significet aliquid
tari nomina inlinitis et sie illa tunc uno :
in gcnerc uno, quae est negatin termini
noinine significari non possunt quiauno : infinili aniinalis, quod est non honm, re-
nomine semel posito, nullus potest uti ferunlur ad vocem unani pnedicto modo
segaivoce simul quia non contingit in-
: aiHiivocani. Sed quod a nohis hic duhi-
telligi simul nisi unum nomine uno. Non tatuni et quaesitum est, non est hoc quod
siguilicantibus autem nominibus a nobis quaeramus, si contingil simul hoininem
aufertur disputatio quam simul liabemus esse et non hoininein esse secundum
ad invicem, et illa quae secundum verita- ajquivocuin nouien lantuni : sed qua>si-
tem est disputatio ad alterum, et illa quae tum est a nohis hoc, si contingit secun-
lninus proprie disputatio vocatur, quae dum rem idem et non esse
esse hominera
e*t boniinis ad seipsum. Njih.il enim con- homineni simul et. sccuniluin idem. Si
tingit intelligexe seeundum aetum, si ni- auteni dicatur quod non liomo et homo
liil inlclligal essp uuuni : sed si convenit nou signiticant aliquid diversuni, tunc
intelligere, tunc hoc inodo convenit ut palain est <juia non esse hominem secun-
ponatur huic determinatee rei quse intel- dum rem iion erit diversum ab esse ho-
Ugitur, noinenunum. luinem : ergo hominem esse erit non ho-
 22 \ I). ALB. MA(i. ORD. 1'KEI).

minem secundum rem

esse haec enim :
catione. Si quis autem dixerit quod al-
duo erunl iuium e1 idem secundum rem buui natura et diffinitione idemquodho-
et rationem. Esse enim unum e1 idetn mo significat, tunc contra hoc idem dici-
significat re el aomine esse unum, sicut iiius quod et prius diximus, quodscilicct
unum el idem sunl synonima vestis et secundum hoc omnia erunl unum et
indumentum, el vinum e1 merum e1 bac- idem natura et diffinitione, tjuia omnia
chus, et ensis el gladius : el hoc unum alia denominant substantiam, el erunt
es1 quando ratio rei est una. Si vero ista idem natura et diffinitione cum ipsa :

fuerint sic unum, nomine

re et ratione omnia igitur erunt unum, et non solum
tantum differentia, tunc hominem esse opposita erunt unum. Si autem hoc non
significabil hominem non esse et hoc :
contingat, sed est impossibile, tunc se-
esl contra hypothesim quia datum Fuil :
quitur necessario quod uno nomine non
ijuod ista diversa significant, quamlo da- significantur opposita : et hoc maxime
tum fuit quoil quodlibet significat id cu- patet, si concedatur quod interroganti et
jus est ipsa diffinitio. Verbi gratia homo quaerenti potest responderi directe ad pro-
significat quod es1 animal bipes. Ila-
iil
positum hoc quod interrogal el quaerit :

que si quidem csl verum dicere quod si enim aliquis interrogat et quaerit una
homo est animal bipes hoc enim, sicut :
simplici interrogatione, an booest homo?
diximus, significal nomen, cum dicimus et respondens respondeal negationem
quod homo erat, necessarium est quod iiiiu affirmatione, dicens quod hoc est
nomen non significal nisi unum seil si :
bomo et nonhomo,non dal resppnsionem
hoe est necesse, modo tunc nullo contin-
congruam interroganti, quia plura re-
git quod hoc idem hominem esse si1 non spondet unum solum interroganti e1 quae-
animal bipes esse. Necesse enim esse,
renti. Quamvis enim nihil abest sive dif-
sicut in Logicis dictum est, significal
fert unum et idem esse in rc bominem ct
idem quod impossibile non esse, et con- album, et alia mille in pluralitate acci-
vertitur cum ipso. Igitur ex omnibus dentium, quaa omnia unum sunt subje-
praedictis sequitur, quod non contingil cto, tamen interroganti simplici et unica
hoc quod simul verum sit dicere una <li-
quaestione, et verum est dicere hoc esse
ctione hominem esse et non esse liomi- hominem vel non, danda est unica re-
nem. sponsio, etrespondendum est ei nomen
unum signifieans id quod interrogat, et
non csl addendum iu responsione, quia
Text.it com. Eadem autem ratio est de negatione hoc sitctiam album cl nigrum etmagnum
12.
in dictione <jua dicimus non esse bomi- et alia mille talia quae aecidunt ei : im-
nem hoc enim non significat esse bo-
:
possibilc enim accidentia quae infi-
est
minem et hoc est ideo, quia hominem
:
nila permanere debenl pertransire respon-
esse et non esse hominem diversa signi- dentem. Oportet ergo quod aut omnia
ficant magis quam disparata sint diver- respondendo permeet, cum eadcm ratio
sa. Si cnim album esse et hominem sit de onmibus, autnullum sed nonom- :

esse diversa signilicant, qua? cum subje- nia permeabit : nulluin igitur respondebit
unum, tunc multo ma-
cto jiossuiit esse nisi interrogatum. Similiter igitur secun-
gis et hominem non esse
hoinincm esse dum omnem eumdem modum, quamvis
diversa significabunt. Ista enim duo, ho- millies idem sil homo e1 non homo, quia
minem esse et hominem non esse, mille per negationcm termini infiniti suji-
multo inagis opponuntur, quam al- ponere potest, tamen interroganti si est
bum esse et hominem esse : igitur hoino ? non respondendum simul,
est
i>la iliui significant diversa, et 11011 quia cst liomo et non bomo, si, sicul di-
aggregantur sub uuius nominis signifi- etum est, non homo, et alia quasque acci-
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. II
->:

ilunt homini, sunl regpondenda secun- non est vcruin, cum ista sini uegatione
dum affirmationem et negationem, ut quidditatis quae cst esse lioniinis : secun-
respondeat quaecumque sunt ct nonsunt, dum cniin rei veritatem unum tantum
sieut album et non album, et nigrum et erat quod significabat rei substantiam
nnii nigrum,et magnum ct non magnum, qu» cst quid ipsius, sicut et unum est
elaliainlinita talia quse accidunt. Si cniin esse. Ostendimus enim in ante habitis,
hoc facit sic respondendo una responsio- quod diffinitio dataper ruateriam, reduci-
nc unum interroganti,tunc non disputat :
tur ad eam qua? datur per formam : hoc
quia nunquam respondet ad intentioncm autcm unuin quod significabat substan-
mterrogantis. Ex omnibus igitur quae in- tiam, crat secundum reni substantia ali-
ducta sunt, planum est quod nomina ucc cujus : significare vero substantiam esl

inlinita ncquc opposita neque multa si- terminum rei significare : et hoc non est

gnificant. Et sic patet ulterius quod si- alicui convenire nisi rei illi et al> omnibus
gnificant contradictoria. aliis separare : el ideo significans substan-
tiamrei esl non esse aliud aliquid illud

ipsum quod cst rei diffinitio. Si ergo

omnia ista dicantur esse falsa, ct contra-
dictoria dicantur esse simul vera, cuin
CAPUT IV.
eiquod est bominem esse sit aliud illud
quod est non hominem esse. E1 similiter
aliud sit ab quod est non esse ho-
ijisu
Quod si contradictoria sint simul vera,
minem : eo quod negatio sive sit infiniti,
sequitur nihil dici secundum substan-
sive simpliciter negationis, semper es1
tialem prsedicationem, sed omnia se-
aliud ah affirmatione : et si tunc contra-
cundum accidens.
dictoria contingunt eidem, ut dicunt,
tunc diffinitio non contingit tantuni uni,
sed uni ct alii : et quod contingit eidem
et com,
Omnino vero destruunt substantialem inesse et non inesse, estaccidens : neces-
13.

diffinitionem quae quid erat esse rerum sariuni ergo est istis. ut dicant quod non
dicebat, qui dicunt quod contradictoria erit aliquid ratio diflinitiva alicujus : sed
suut siinul vcra. Est eniin secundum Hiunia dicuntur secundum accidens quae
istos necessarium dicere, quod omnia praedicantur de aliquo : ratione enini in-
quae de rc praedicantur, accidunt ei, dueta diflinita est substantia et accidens,
et nihil sit substantiale praedicatum, quod scilicet substantia quae est quiddi-
ct quod accidat hoinini hominem esse, tas, nun alii eunvenit, scd ah niimiluis
ct similiter accidit ei animal esse, scparat accidens auteni est quod con-
:

ct alia similiter praedicata non prae- tingit cidcm inesse et non inesse hoc :

dicantur nisi secundum accidens. Si enim modo alhum accidit honiini ho- :

cnini dicamus contradictoria <lc eodem inii alhus cnim est el uon albedo, el ideo

praedicari, tunc si detur quod id praedica- contingit albedincm silii inesse e1 non
I quod est hominis esse sit quid ipsius,
ii in inesse quod nun contingeret si sulistan-
:

scquitur statim ex tali hypothesi, quod tialiter essel alhcdo.

illud idem erit non hominem esse, aut

non esse hominem. Negatione enim in-

linita qme rclinquit aliquid, sequitur Si auteiu forte aliquis diceret, quod r«^'-«'«""-
quod idciu sil essc non homincm, cl ne- hoc nnn essel inconveniens,e1 concederel
gatione extra genus quae niliil relinquit, quod onmia secundum accidens dicuntur
sequitur quod idcin sit non esse honii- quajcumque prasdicantur de aliquo, lunc
nein vel non sit esse hominem et hoc : cum hoc dicatur secundum accidens,
VI 15
 . •

2Hi 1) ALB. MAG. 0111). VHAU.

quod lu m contingil secundum ipsum : tur, Socrales cst musious, eo quod am-
quod autera nun secundum ipsum ctm- lio ilicantur eidem aocidere tertio quod
tingit, contingil Becundum aliud tunc :
ilivcrsuin sit siTumliiia asse sulistanliale

omnia praedicantur secundum aiiud, et ab iitioijur : qiiia Sociatrs est priina sub-

secundum seipsum. Sequitui? erga

niliil stantia qu.c de ratione sua niaxinic sub-
ex hoc, quod nullum esl primum univcr- stat. Quoniam igitur quaedam acciden-
sale praedicatum, sed ibitur in pfaedicatis. tiuin ita dicuntur, quoil ilr ratione sua

secundum atiud in inliniluin. si semper inhasrentia illi insunl quoil de ralione sua

accidehs non seGundum ipsum <le subje- et non sccumluni asoidens siilijiciliir. alia

cto aliquo signifieal praedicationem : hoc vero dicuntur alio moilo, quia ambo de
autem esl impossibde : opoptet eaim rationc sua inhfflrentia acciilunt ei quod
quod omne per accidens ad aiiquod per de patione el natura propria substat,

se praedicatum reducatur aocidens enim : oportet quod qusecumque sic dicuntur

rst quod cum sit in aUquo, non est ineo esse in subjecto accidcntia, sicut album
velul quaedam pars : et impossibile esi inest Socrati, non contingit esse infinita
esse sine eo in quo esl : ei sic pafel quod in superius, ita qund semper unum prae-
in ratione acGidentis cailil esse in alio dicatum gratia alterius insil : quia tale
c( de alio praedicari, aut simplicitor, aul accidens de rationc eua inesl ei quod de
secundum quid : el sic acoidens seeun- natiiia etratione propria subjicitur. Non
iluni se el sceumluni ipsuni pncdiratur igitur vadit hoc in infinitum, ita quod
de subjecto. Subjectum non esl nisi ilu- Socrati albo divcrsura aliquod ah albo
plex subjectum, videticel par accidens, el accidat propter quod insit ei albedo : et

quod per se os1 subjeotum. Subjectum hoc ideo cst, quia non lil unuin diflini-

vero per accidens dioo, quod non gratia tione el esse exomnibus subjectisel acci-
sui el sccunilum se es1 subjectura, sioul dentibus in inlinitum : el ideo Socrates
quando accidons dicitur inesse acoidenti, per se etdenatura sua habel subjici, et
si.ul rausicus dicilur allms. vele convcr- non gratia alterius alicujus quod facial

Subjectum ml Suhjcctuiii vcro j»er sc. csl in eujus ijisuin subjcctuin, sirut Socrates gratia
Vccidens. rationc csl quod sit subjeelillll, sicutsub- allerius partioipat rationale, quia gratia
ahud vero , .
, , . ,

oum unum
,

P er se.
stantia. ijmc ulco SUOStantia cst. quia hominis, fiat e\ animali quod
substal accidenti, in se perfectum quid esl esse Socvatis : et ideo cum dicitur
ct per se ens e^istens : ct hoc cum dioir Socrates albus, non oporlct quod Socra-
tur, Socrates est allms. mm potosl esse ti aliquid aliml accidat. gratia cujus sub-
jilurilms inmlis pr.Tilicalum aiciilcns : et jicitur illi, sicut gratia alterius subjicitur
.. sic non abiliit in inlinitmn. .\on cnim, rationali animali, cum dioitur Soerates
•"^'v
1
'
sicul (lixiinus.plura tluolms n nnjiliri itur :
rationale animale : nec ctiam oportet
"'-
ulrumque
dens i-iiim non accidit acciilenti, sic- quod albo aliquid aliud accidat, gratia
eidem^a ci-
ut ambo ciilcm acci-
dixinius, nisi quia cujus insit Socrati, sicut musicum : quia
dunt, ijuod per se esl subjectum, quia neutrum horum magis accidit alii quam
quud si! sulijcctuiii. cailit in ratione sua :
nliquum reliquo et lioc simul et aequa- :

et si millc essenl accidentia, ideni essel liter una accidentis diffinitione sunt diffi-

ac sitantum duo. Dico autem hoc

essenl nita, scilicct quodcum sit in alio, impos-
cxplanando, sicut quando dicimus album sibilc cst csse sine eo inquo est, cum non
- •
musicum, aut e converso, lioc scili- sit jiars : utrumque perse, id est,
e1 ideo
cel liiusicuiii esse album, eo quod ambo jicr suani rationem inest, et non uiiuni
accidunt liomini qui jier se sulije- jicr alterum vel jicr aliud et hoo ideo :

ctuin est, eo quod esl substantia qua- est, quia hoc quidem sunl accidenti quae
de raliimc sua lialnl quod rst subje- praedicantur et insunt : illaveronon sunt
riiiui. Sed uoii est eodero modo si dica- accidentia quae subjiciuntur et quibus in-
 LIBER IV METAIMIYSICOIUIM, THACT. II 227

Bunt. Quaecumque vero sio insuni de ra-

tione propria, illa aon insuni accidenti
per aliud in infinitum accidens :sed quse-
oumque alio modo dicuntur sicut musicum
CAPUT V.
albo, illa quidem accidenti insunt per ac-
cidens, hoc esl, gratia alterius <|uikI est
de se subjectum : et illa etiam non va-
Quod ad dicere contradictoria esse simul
dunt in infinilum : ergo neutro istorum
vera de eodem secundum idem, sequi-
modorum omnia semper dieuntur sccun-
turomnia esseunum et idem secundum
dum accidens aliud, et heec esl detructio idem.
hypolhesis inductse : ergo lalsa est el im-
possibilis : el sequebatur ex hoc quod
dicehalur nihil dici securtdum substan-
tiam quod Ainphus auteni
muliii
: oportet igitur necessario, si contradictiones si- Text.etmm.
15 -

substantiam et quod quid erat

aliqtiid sit eodem dc verse sunt oinncs, sicut
csse significans. Si autem hoc detur, tunc quidam dicunt, tunc palam erit ex ista

in principio hujus capituii ostensum est, quamhic induoemus quod omnia

natione,
quia impossibile est simtil prsedicari con- erurti unum cl idem: sequitur quod iderq
tradiclioncs. Quando autem dicimussub- i| lcumque subjectum sil navis Irirc-
stantiam et maxime substantiam primam mis i[iiam galeram vpcantj el hoc idem
per sc esse subjectum, et acciderts pcrse sii aavisuniremisquam^c^oAamvocamus,

esse in alio, el esse prEedicatum, intelli- ct iliud idemerh homo, sicut consequen-

gimus deillo modo dicendi perse, in qtio ter ostendemua. Dicitur autem galera na-
praedieatum estde ratione subjecti : qucm vis triremis, propter tres ordines rcrno-
modum intcr modos dicendi per se irt ruiii qiii sunl in ea, quorum anus re-

Analytids posterioribus jam dudum di- migubernanteSj el hinc et inde sunt duo
ximus esse primum sic enirn substan- : (irdines in lateribus remorum remigan-*
tia esl. quae suhstat, ens in se perfecta : tiuin unus super alterum. Scapha autem
et , accidens est, quod est in alio in quo uniremis vocatur, quia uno utitur remo
Accidens habet esse : propter quod et accidens po- tam ad gubernandum quam ad remigan?-
poiius est , . • . •

duiii. Sic ergo si de omni uno et eodem

] ,

euse quam tius est esse quain essenlia, ct uleo eliam

^ 6 "" 3 '
perfectam non habet diffinitionem. Sic igi- subjecto et secundura idcm simul contin-
tar patet quod impossibile esl omniadici gal aflirmarc et aegare, tunc sequetur
per accidens et inesse per accidens, quta illud iinuin subjectum esse aavim Irire-

ipsum accidens perse inesl snbjecto. Nec mem el uairemem et hominem : et hoc
possibile oninia subjici cl substare per inconveniens aecesse est ooncedere om-
accidcns, quia ipsa subslantia el prseciptie nes illos qui dicunl illam ralionein Py-
prima substat per se. Et sic patet quod thagorse veram esse, quam i|>>e assignat
contradictoria non verificantur deeodem, causam esse ejus quod esl contradictorias
ut manifestum est per ea quse induxi- simul esse veras di- eodein. Pythagoras
mus nec : ibitur in inlinituni in his quse autein. sicul inferius ostendemus, dicc-
praedicantur de accidentibus. Nec est hsec bal quod existimationes hominum sunt
«Kfferentia in his quse per accidens praedi- causee affirmationis ct aegationis rerum,
cantur,"utruni simpliciter vel secundum el nun i-eiiiin compositiones et divisiones :

quid prajdicentur : hoc enim nilnl impedit quia mille siinl extia aiiiiiiain, ul dicc-

propositam hic nostram intentionem. li.il , causa cxisliinationis . SequitOT

igitur seciindiiin Pythagoram, quod si

alicui videiur quod homo iiun sii triremis

navis : quia luiic nciratio ("-(, vcra, qu«B
 :

228 D. AUS. MAG. OKI). PR II».

dicil ijucnl homo niiii est triremis navis. alicui subjecto non convenit affirmatio
Si autem conlradictoriae omnes sunt si- disparati vel oppositi praedicati, sequitur

mul verae de eodem secundum idem, quod illud principium negatur de eodem

tunc sequitur quod afQrmatio dictae ae- magis quam suum essentiale praedicatum,
gationi contradictoria sil simul vera de sicul jam ante diximus. Si autem ipsa

eodem. Ex eadem etiam causa lil utcon- negatio inesl talis praedicati, tunc etiam
cedatur dictum Anaxagorae, qui dixit om- affirmatio inest eidem, ex quo contradi-

nia esse in omnibus. Et sic dixil omnes ctoria sunl vera de eodem : et sic quod
res siimil secundum actus suos simul in iKui csl triremis navis, esl triremis navis :

eodem esse, e1 nihil vere esse unum ab quia cui convenit negatio, eonvenit et

una forma, sed unumquodque esse omnia opposita affirmatio : e1 sic esl de quoiibet

rl hoc verificatur secundum istam opi- essentiali et disparato praedicato : ergo

uiiuiciii. quae dixit contradictoria simul omnia sunt unum et idein : quia omnia

esse vera. Anaxagoras enim videtur quod- quae sunt, de uno et eodem pra'dicantur.

libel ens dicere esse indefinitum sive non Haec igitur impossibilia sequuntur contra

definitum ad formam unam, eo quod di- eos, qui islain Pythagorae et Anaxa^orae
cit omnium esse in omnibus esse el isti :
defendunt rationem : quia etiam secun-

putantes dicere ens actu secundum for- duin Pythagoram esse rerum sequitur
niain quod indeiinitum sit, eo quod om- iniidum opinionum in anima quia idem
:

nes formae sint in quolibet, dieunt igno- ct diversum cum eodem el ab eodem pot-
rantes de non ente actu quod sit indefini- est componere et dividere. Secundum
tum. Nam indefinitum ad esse est pote- Anaxagoram vero omnia sunt in omuibus,

state ens et non endelechia: et hoc qui- cl sic iuniiia de omnihus negantur vel
dem voluerunt dicere, sed propriis ver- affirmantur . Adhuc autem ipsum non
bis exprimere nescierunt : sed tamen esse secundum hasopiniones necessarium
quia isti indefinitum quodlibef esse dixe- est de eodem dicere piwdicando, et de

runl ex hoc quod in quolihet sunt inti- eodem simul negare est enim negatio :

nita secundum formam, oportet quod di- negationis. Si autem concedatur quod

cant de uno omni simul vera esl affirma- verum est quod ideni secundum idem sit
tin el negatio omnium, sieut eliani sequi- hoino et non homo lunc negationes ,

tur hoc contra eos qui dieunt rationem utriusque horum sunt etiam verae de

Pythagorae. Hujus autem lisec est ratio. cinlcin : ct sic palain esl (juia id quod est

[nconveniens enim videtur si de aliquo homo non homo, neque homo est nc-
et

virilicetur sui substantialis praedicati ne- que non homo

h;ec enim duo duae sunt
:

gatio, et quod non verificetur de eo ne- negationes praedictorum duorum. Si au-

gatio praedicati, quod diversum per dis- tem dicalur quod una sola negalio est
parationem vel oppositionem esl ab quae componitur ex utrisque negationi-
illo : cum niinus videatur verificari <le eo bus, tuuc etiam opposita illi eomposita?
negatio sui essentialis praedicati, quam erit ctiani una. Et tunc illae contradicto-

disparati vel oppositi. Dico autem expla- riaj siinul verificantur de eodem. Patet
nando hoc, quod si secundum islos ve- igitur quod quocunique modo accipian-
rum est dicere de eo quod est homo, tur contradictoria, dummodo concedatur
quia iii ni esl homo : tune multo fortius eas simul de eodem et secundum idem
verius esl de dem dicere, quod non esl veras esse, sequetur quod omnia sunt
navis triremis : el sequetur quia etiam UUUlll.

est triremis, et nontriremis navis.Secun-

iluin i>lns igitur si esl affirmatio de ali-
(liin i-l alicujus, tunc nccesse
esl etiam

negationem ejusdem inesse eidem. Sed si

 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. II 229

ail aflirmationem, et e converso aftirma-

tio ad negationem, ita quod istie eondi-
tionales sunt vera? : si aliquid aflirmatur
de aliquo, hoc idem negatur de eodem
CAPUT VI.
:

et e converso, si negatur de aliquo, hoc

illud aflirmatur de eodem. Aut non est
quod de quibuscumque quidem contingit
In quo per consequentiam affirmationis
aliquid affirmando dicere, de eisdem con-
et negationis, et e contra, probatur
tingit hoc idem negare, sed non e con-
quod contradictoria non siml simul
verso quod de quibuscumque eontin-
est,
vera.
git aliquid negare, quod de eisdem con-
tingat illud idem affirmare et hoc est :

quod negatio quidem sequatur universa-

et.it com. Amplius si dicantur contradictoria si- liter ad affirmationem, sed affirmatio non

mul esse vera, aut hoc est ita in omnibus universaliler ad negationcm sequatur. Et
quod ad affirmationem sequelur negatio, si sic dieatur quod sequatur ad affirma-

et e converso ad negationem affirmalio, tionem negatio, et non e eonverso, cum

aut uoii in omnibus sic se habet, sed in negatio dical non esse quod non est, et
quibusdam (antum.Si dicatur lioc in om- iion sequatur ad eam affirmatio, lunc
nibus sic se habere, tunc omne quod est non cssc erit lirinum et intransmutabile
ens, est etiam non eus, et omne quod in esse, e1 opinio negationis et non entis
est album, est etiam non album. Et si- eril firma secunduni eos qui ens dicunt
mili modo se habet circa alias affirmatio- scqui opinioneni : secunduin illos enim
nos et negationes : et hoc essc ineonve- hoc loquimur, quia tunc opinio non en-
nieus iu praecedentibus cst oslensum : tis non potest esse opinio entis. Si aulem
quia sic nihil praedicalur iu quid, et 0111- lioc datur quod ipsuin non esse quod
nia erunt unum et ideni. Siautem dica- significal negatio, firmum sit el notum,
tur quod hoc est circa quasdam res, et tunc neeessario sequitur quod affirmatio
circa quasdam uonestita, sicut dixerunt cril notior, aut negatio quae opponitur
Pythagoras et Heraclitus, quoniam de negationi : quia illa aifirmationi ;equi-
quiluis sunl opinioues contradictorise, de pollet, sicul si dicam negationeni hujus
illis sunt contradictoriavera.de quibus quod est hoc, non est ens : hoc enim ne-
noii sunt opiniones contradictoriae, de il- gatio cst, non hoc est non ens, el hoc
lis nou sunt contradictoriae verae, sicut aequipollel huic, hoc est ens : et ideo al-
inferius patebit, tunc ad minus conccs- firmatio, hoc esl ens, el negatio negatio-
surn erit, quod contradictoriae sunt oppo- nis quae est, non hoc est non ens, sunt
sita? lii m habentes medium secunduni se noliores quam ncgatio quae est, hoc non
in quibus suntsecundum se : et contra ens, vel hoc non est ens : quia privatio
hoc nihil habemus dicere disputando, non intelligitur nisi per habitum, et ne-
quia hoc absolute est verum. Si vero <li- galio noii intelligitur nisi per aftirmatio-
citurquod contradictio simul verificatur ncin. Si ergo negatioesl opinionis firmae,
cirea resomnes, iterum quaeremus divi- ila quoil ad eain noii sequilur affirmatio,
dendo sic aut cniin tunc dicetur quod
: tunc iiiulto magis eril quaestio de affirma-
de quocumque contingit aliquid dicere tione lirma, ila quod etiam ad allirmare

affirmative, de eodem contingit hocidem non sequitur negare et sic concluditur :

negare el de quocumque contingit ali-

: proposilum, quod nec ad affirmare sequi-
quiil negare, de eodem contingit etiam e tur negare, nec ad negare sequitur allir-

converso ilhnl idem affirmative dicere, mare : et sie liiinquani simul verifican-
ita quoil negatio universaliter sequatur tur contradictoria. Heraclitus tamen cu-
 :

230 D. ALB. MAC. Oltl). PH.KI».

jus est haBC positio, flicebat negationem quod boc ipsum verum et pro-
oportel
sequi ad aflirnialioncin, et non e converso prium significel ipsum suum dictum :

didebat negationem riotioreih quain si1 quia nisi convcniat ci aliquid vere ct
aflirnialio :quia di\il res siinpliciter nun propric quod dividit ipsum ab aliis : alia

ess6, esse autem sefcundum quid, eoquod vero non vere negantur de ijiso. Ex his
oiiines iu inolu sunl. Si aiilcm aliquis igitur omnibus non scquitur ad affirma-
ilicat similitef esse de negando sicnt de tioncni negatio, nec e converso ad nega-
affirmando, ita quod quidquid de aliqui- tioiicm aflirinalio, sicut dicebanl in priori
Ims contingit negare, de eisdem neicessa- mcmbro superius inductae divisionis.
riiun cst lioc iilcm aflirinanilo iliccrc : Ad haec autem quae dicta sunt, sequitur
tunc iterum dividendo qiueriiuus : aut aliud inconveniens : quiasi ita est, iif di-

cnini vrruin csl qiitid dividens negando cunt, quod aflirmatio sequitur ad nega-
dicat illud idein aflirmando, ut vcrhi tionem, ct negatio sequitur ad aflirmatio-
gratia una pronuntiatione dicat aliquid nem, sequitur quod omnes aliquiddicen-
esse album, dicendo pcr aftirmationem, tes dicunt verum, et cum hoc mentiun-
ct eadetn dicat dividendo per negationem lur, et dicunt falsum ct idem hdmd sc- :

illud idcni non cssc album aul non al- '

ipsiiin falsum dicefe confitetur in oinni
liiiii.it divideiiS sivc negans'; aul aflir- dicto suo : quia si detur quod dicat vr-
mans dividit sivc aegal El si dctur quod rtiin, Sequitur quod non dicat veruin : et
non rsl veftim, quod dividens sivc ne- hoc idcin confitetur quando dicit aflirma-
gans dicat sivc aflirinel, non allinnabit lioncin scqui ad negationem, et e con-
ea eo ijiso quod negat ea nec est caiisa : wrso. Similitcr autem palam est ad haec
quod non aflirmat ca nisi quia non sunt inconvenientia quse dicta sunt, quod se-
quae enim non sunt, non possunt aftir- quilur cliain, quia de nullo pcnitus pot-
mari et qtlse non sunt, non possunt ali-
: cst csse perscrulatio vel disputatio : eo
quo modo proiiuntiari aflinnanilo Et . quod niliil concrdit vel dicit proponens,
causa hujus esl, quia non intelligtintur el nih.il respondet respdndens : quia quid-
cssc, et quse HrJti contingit intelligi; non quiil dicit, interimit: el quidquid interi-
contingit significari : igitur in talibus af- niil, asscril : non enini dicit ita esse vcl
firmatio non sequitur tiegationem et di- : ita noii cssc aliquid quod dicit, nec etiam
ctum erat quod in omnibus sequeretuf. dicit non sic vcl sic esse, sed simul esse
Si vero verum est dividfentem eo ipso dicit ila el non ila dicit cssc, et iteruin
quod negando dividit aliquid ab aliquo, ambo isla negal simul, quod scilicet nec
aftinnat dicenilo illud idem de eodem, ita sit sicul dixit. Sienim non ita affir-
tunc omnia erutit unum et idem, sicut nial cl negat cssc quod dicit, tunc neces-
etiam in ante habitis dictum est : et idem sarioquod opinando de re novit, aliquid
erit boino, cl Iriicinis uavis, el Deus, et determinatum novit tunc quando aflir- :

asinus, el sic de aliis: et eorum contra- niiitio cst vera, ttegatio est falsa : cl

dictiones erunl vera3 de eodem, de quo quando negatio esl vera, affirmatio cst
verse sunt affifmationes. Sed adhuc se- falsa : tunc sequitur quod non contingit
cunduni banc pOsitirjflem nibii videtuf siiuul idcm dc eodem et secundum idem
differre una ns ab alia : si enim dicere- vcrc aflinnare ct negaresimul. Sed forsan
tur una reS ab alia differre, cum non dif- dicet aliqtiis sophistarum ad hsec qua'
ferat nisi per fbfmam propfiam, illa pfse- induxiinus, quod hoc quod induximus,
dicafetur de illa rd, sicul prtedicattif ve- est posiltiiu a principio, scilicet quod si-

rum de ea el propfium: ct ideo nfigatio nnil contingal affirmare et tlegarej et

ejusdem iu>n essel Vefa de eodem. Simi- ideo ea quse inducta sunt, non sunt in-
liter autem si detur quod divideiitem ali- cortvenientia, quia sequuntur cx hypo-
quid ab aliquo fcontingil esseverUm; tutlC thesi : e1 sibdixil Heraclitus: et ideocon-
 LIBER IV METAPIIYSIf/im M, TRACT. II 231

cessit quod nihil penitur seiretur, nee ali- sunlel non sunt, proptef motum conti-

quid vere possit respomleri vel intgfro- nuum quem Videbat in eis et id lixit :

gari, el positio sua fuit eonlrailictoria si- omne esse contitiue non esse el dicebat :

mul esse vera. hor non cottvefti, i-t niliil pofese dici, ni-
hil respomleri, ct penitus nihil sciri : et
conlra huuc Philosophutn vailit nostra
diSputatio. Si autern aliquis dicat, quod
hdc iliceus nihil peuilus suseipit iu .
anima
GAPUT VII.
per consensuni : el dicil itnpossibile

quod aliquid scialur, seil seeuniluni si-

niilitudiiiein uiiain .estiinat ile quoliliet,

et nou a_'stiinal de eodem. quiil isle hruto
/// quo probatur, quod contraria non
pejof ililferentia' h.ihel ail plaiitam? sic-
simul verificantur propter mutationem
ut etiaiu in ante habitis diximus,
et fugam de ipsis : quod est secun-
duni susceptionem cui acquiescunt ho-
tnines.

y
Propter quod etiam maxime patet,
quod nec aliorum a philosophis qui idio-
tajsunt, aliquis ita disponitur quod hoc
xt.etcom.
Amplius qui dicil contradictoria sinml credat : nec etiam ila disponitur aliquis
esse vera, aut est siiscipiehs pef interio- eorum qui istas rationes el positiones di-
rem eonceptum aniini, qiiod ita sit vere cunt, licel verbotenus ita dicant. Si eniin
sicut dicit, aut mentitus est ita se liabe- ita disponitur ul ditit, quare sailil do-
re dieens, el inlus tamen non suscipiens. mum motu pedis, nec acquies^it dicto
Si enim suscipii se verum dicefe, tunc suo. putat quod est eamdem do-
quamlo
oportet quod aliquid sil ipsum dictum : mum, si idem est ire domum, e1 aon irc
oportet igitur quoil ipsuiu iliclum suum domum? Si enim huic dicto suo suo ac-
referatur ad rem, et quod talis sit enlium quiescil, lunc quando putat ire domum,
natura sicut dicit, et sic ens nun est ens : non debel ire : quia, sicut diximus, idem
r| hoc jani ante ostehdimus esse impos- esl ire quoil isoii ire. Similiter iste non
siliile. Si veronon verum dicit, el susci- vailit rectam viain ducenteni ad casum
pit se verum non dicere, sed tamcn di- in puteum vel in torrentem : sed videns
cil se verius dicere quam ille qui dicit puteuin vel torrentem, esl timeiis. eo
de conlrailictoriis sieul et ipsa res se ha- quod putans esl quod non similiter sit
bet, quorJ scilicet ilividant veruni et fal- bonuin incidere iu puteuui vel torrentem,
sum, tunc ex quo dicit verius, sequitur et non incidere cum tamen utrumque :

quod non simulcuni illb veriori dicatnon horum similiter bonum sit, si dicto suo
vertim et sic contradictoha non sunt si-
: acquiesril : ex quo Sgitur cavei viani ad
mul. Sed tamen secunduiu istius dictum puteum el ail torfcntem, palam esl non
rtiani omnes mentiuntur, et simul cum esse melius, sed nocivius. Sed si dicatur
illo verum dicunl et nec pronuntian-: hoc, sequitiir quod unum eslbonum et
dum est aliquid tali homini, nec aliquid aliud non bonum, et per eumdem mo-
dicendum est ei : eo quod iste secundum dum hoc quidem esse dulce, aliud vero
unam similitudinem ea quae prbnuntian- non i-sse, sequitur necessi esse sus-
ilulce

tur vel dicuntur, dicit esse et non esse. cipiendum iste enim non omnia con-
:

Et hcec omnia ilixil Heraclitus :quoniam tradictoria aequaliler quseril et suscipil :

ille dixit verius nihil esse quani esse, et quando enim putans est melius sibi vi-

nihil verius dici de re quani quod simul niun quam iiquam bibere, el aliqucm ho-
232 l>. ALB. M.Ml. ORD. IMJEIt.

minem amicum videre, deinde |><>sl is- sic sr habenl res, et non sic, sed tamen
i ,iiil apprehensiouem cui acquiescit, i|iia'- clliuc. utdicunt, estmagis minus vc- el

rit ista et cquidem oporterel quml ae-

: ruiii, el magis et minus falsum, oportet
qualiter se haberel ad quaerere ulilia silii ergo quod ita hoc sit in natura entium
el non quaerere eadem, si daretur
ad de quilnis est affirmare et negare. Non
quod idem esset apud eum homo et non enini dicimus secundum unam similitu-

homo, i-l alia contradictoria, de quibus dinem esse in vero et falso, quando dici-
dicti st. Sed boc quod dictum est, per mus quod duo sunt paria et tria sunl im-
hoc esse verum perpenditur, quod nullus paria, sed potius unum horum est ve-
idiotarum e1 istorummet Pbilosopho- rum, el alterum est falsum : et non pot-
rum est, <|ni ail certitudinem oculorum cst dici quin in falso sit falsius aliquando,

non videal hoc quod est nocivum timens, et in vero verius. Nam si daretur hoc,
et uon nocivum non timens igitur, sic- : similiter et aequaliter mentiretur, qui
ul visu videmus, in eis omnes homines opinatur quia quatuor sunt ttevte sive
el isli el alii suscipiunl per interiorem quinque, et qui opinatur quoil quatuor
i
onsensum, sicul dictum esl simpliciter suntmille. Et si dicatur quod non simi-
el universaliter habere circa contradicto- liter et aequaliter isti duo mentiuntur,

ria circa omnia entia, aut ad minus circa palam est quod alter islorum minus nicn-
eligibilia el fugibilia, quse suscipiuntur tilur quam alius ergo etiam unus ma-
:

ut meliora nobis el deteriora. Et si dicat gis vcrum dicit quam alius magis au- :

quod non sumus aliquid scientes

aliquis tem el minus non dicuntur in rebus, nisi
vera sumus opinantes ali-
scientia, sed ox altera duarum causarum, quod inten-
quid habitu trepidante et non confirma- sius et contrario est impermixlius : et sic

to, sed inter utramque partem contradi- suscipiunt intensionem mediam quae sunt
ctionis vacillante tunc multo magis cu- : intcr duo contraria, quorum utrumque
randum est nobis de veritate sciouda, est qualitas positiva, sicul album et ni-
quam si omnia sciremus per causam es- grum, et caeteri colores. Altera est, quod Nota qu-
intensio
sentialem, quemadmodum infirmo ma- suscipit magis ct minus secundum acces- remissi
duplici i

gis curandum est de sanitate quam sa- sum et recessum ad unum, nuod
1
dicit causa p
venire p
no. Opinans enim propter trepidantem loin illam in termino, sicut in liis quae 'e 5 '-

inter contradictoria habitum, non salu- opponuntur ut privatio et hahitus, et af-

briter.sed infirme sed habet ad scientem : firmatio et nogatio : et in hoc non pot-
quod non faceretnisi aliquid esset sci- es1 csso falsius quod est falso permixtius:
tum : sicut seger ad sanitatem non se ha- eo quod falsuni nihil est : et similiter
beret corruptus morbo., nisi aliquid esset non ost caeciusquod est caecitati permix-
verasanitas : non ergo potest dici, quod tius, quia cajcitas non est aliquid : scd
nulla sit scientia de veritate. Dicebant est verius certissimo vero vicinius, et
autem quidam nihil sciri, sed habitum falsius a certissimo vero longinquius :

omnium quo concipitur de rebus esse hoc igilur modo si dicatur, quod id quod
opinionem el quia opinains trepidat in-
: niagis est verum, est certissimo vero af-
ter contradictoria e1 complectitur utrum- linius, erit de necessitate aliquid certis-
que . dicebanl hoc essesignum quod simuni voruin, quo judicatur quod nulli
utrumque sil verum : causam vero veri- allinius est magis vcruni. Kt nnn si ila

tatis in opinando esse dixerunt. Amplius ost, siout diximus, et lamon concedatur
adhuc isli dicebanl nihil esse certissime quod aliquid est firmius ol verius quain
verum, sed omnia falsa esse, unum la- aliud, tunc in voriori ibitur in infinitum
men esse falsius alio. et in falsiori similitor. Cum ergo omnis
Dicamus igitur, quod si ideo sunt con- intellectus refugiat infinitum, oportel
tradictiones simul verae, quia maxime nos liberos osse a ratione iJJa quam in-
 233
LIBER IV MffTAPHYSICORUM, TRACT. II

seimo.dicit vero verius in iuBuitum esse,

ducunl quaenullimenti sive intellectui
ot similiter falso falsms. Non
.grlur dis-
c,uia ipsa
reS mensuranti permixta
est :

linem id de quo est putabimus cum ist,s qui s,c dicunt.

prohibet diffmire per
 234 D. ALIS. MAG. 0111). Pl(.EI).

TRACTATUS III

DE OPINIONIBUS DIGTORUM PHILOSOPHOHUM DIGENTIUM SIMUL

VERA ESSE GONTRADICTORIA.

susceporunt. Cum igitur ens secundum

Pythagoram sequitur opinionem, et mul-
ti opinantur contraria, necesse est idem
esse et non esse. Et si hoc concedatur,
CAPUT I.
sequitur necessario quod omnia visa ali-
cui sunt vera. Sed opposita sibi invicem
opinantur : hi autein ad opinionem
De opinione Pythagorm et sequentium in
ad opinionem
mentiuntur, et verum di-
eadem opinione. quod sol est monopedalis,
cunt, sicut et
nim monopedalis. Si igitur enlia sic se
habent opposita, dicto modo opinantes

Text. et co>n.
Ab eadera autem opinione quse nunc verum dicunt onmes secundum Pythago-
19.
dicta est, quod videlicet contradictoria rain : et sic contradictoria sunt simul ve-
sunt simul vera, indueitur etiam ratio ra. Palam igitur est, quod utraeque ra-

Pythagorae : et secundum unam eteam- tiones superius scilicet inductae et Py-

dem similitudinem necesse est ambos thagorae ah eadem sunt sententia.
eos Philosopbos quos induximus, Pytha- Fuerunt autem rationes inducentes Py-
goram scilicel et islum qui dixit contra- thagoram quod ens sequeretur opinio-
dictoria simul esse vera, aut non esse nem, tres fortiores inter alias, quarum
vera. Si enim ea quaecumque videntur una, et cui magis innitebatur, erat illa,
omnia sunt vera, sicut dicit Pythagoras, quod toturn opus naturae est opus intelli-
el vera sunt omnia quaecumque apparent, gentiae : quia aliter non esset ad finem
tunc sequitur neccssario quod simul om- determinatum, sicut saepe in libris na-
nia sunt etiani falsa. Multi namque sunt, turalibus ostendimus : intelligentia au-
qui per opinionem suscipiunt ea quae tem cum sola sit pura et immixta, nulli
contraria sunt sibi ad invicem, et tamen aliijuiil habens commune, separata est

firmi sunt silii in quod pu-

opinione illa ; et ubique et semper, et non fit propria
tant omnes illos mentiri, qui non opi- rei, nisi per aliquid proprium, et cum
nantur ea quce ipsi jam per opinionem appendiciis materiae sumptum : haec au-
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. III 233

tem est forma opiuionis et aestimationis :

dine motoris orbis alicujus de superio-
per aestimationem ergo et imaginationem ribus anima igitur ex eadem orbis mo-:

iiunt proprise formae quoe indueuntur in toris virtute iinprimere hahct in itlatte-
materiam. Quod autem est principium riain omnis divttrsitas material
: el sic
essendi in propria uatura, hoc est etiam sequitur quarumdani aniniaium opinio-
principium cognoscendi eam : ergo for-
nes et ssstiitiatidhes : e1 sic iterritii con-
mae aestimationis sunt principia essendi cluilitur, qtibd contradictio aestimatio-
et cognoscendi omnes res. Ad opposi- nuiu contradictiotietti facit rerum : e1 sic
tionem ergo opinionuin et aistimationum cotttradictio est simul vera. Hoc iaituret
sequitur oppositio rerum : et sic si con- htijusitlttdi mdVerunt Pythagdrain : et
tradictoria simul sunt aestimata vera, est senteutia eoruni. qtibd aninias diee-
contradictoria erunt simul vera. a, ,,
SS( ,
magme _
|, i ,.,
resultatibnes inoto-'
Secunda autem est, quod cum opinio mm _ rma _a : &{ ideti sicill maleria ridfi
sive sestimatib sit passiva qusdam vir- n ,
(
.
ipit fortflaS) Ilisi a nmloribus orbium
tus, oportetquod aliquod agens inferat ei per c .cloru.n inotum. ita etiam reeipit
passioneni non autem infert passionem
:
mu t a tiones e* fonnis aestiinationuni qiue
nisi quod agens est quod autem est et SUIlt in sequitu r olunis
:
; , niin;ii ,., ,,
;1S ,,,_
agensest, actu esl oppositarum autem :
ra m dfaersitas, Sicul effectus catiSas suas
passibnum opposiia 6un1 agentia qua sequuntur : et si ndn sequitur res visa
sunt et actu sunt oppositee autem opi- „innis aniina-, sequitur tamen
:
visa ani-
uiones sive aestimationes sunt oppositaj marum .
,
lua uni( aui
,.
| ,., , 1U(1(1 U(J11 s ,,_
passiones: igitur agentia eas ambo si-
quitur dthnluhi visa, ex defectu es1 ani-
mul sunt et actu suni : sed unum est marUm, iJtiJB non perfectam attingunt
esse actu, et alterum non esse : igitur ralionein iinagittationis motorum or-
simul aetu 6st id quod est. et quod actu _ium. Deeeptus est auteni Pythagoras,
non est : et sic ambo sunt simul vfera. quia | ir ,, t .,„;,„., sit umbra (
.

( Pesmtat i
Tertia ratio est, quia in oninihus sicut L. ilna _ Intelligetitise,
t ( ,
iion taiticb esl
motor est causa mohilis, ita fbrifia qu83 inia _ (1 ,,j us in , M .|„. se(] iu c _ rp _ rc ,j im _
eSt in movente, causa Bst fdrnlffl quffl est j am ;lllilu;i an lna
_lj conveniente et
i |,, .
:

in mobili : aiiiina autein est motor na- ;_ eo op0rtei quof v j sa ejus quatt-r
,„,,, |

tune, ut probatur in lihro dc Causis ; tuin.pie sint pmpria el deterininata md-

quia imprimit in naturam sieut intelli- veattt, nisi corptis illi aniinse moVenti
gentia in animam. Forma igitur quai est conjunctuni : nec turic seitiper movetitj
in anima, eausa est formae naturalis in se _ ,.,,,„ sunt a \ appetitae vel detestata? :

materia : ens igitur in natura sequitur cum _ on cd_vjunctis autem non babetil
formas astiiuationuui et opinionuui qua? cdtiltnunicafltiam, et ideo illa nott mo-
sunt in aninia : et sic iterum redit, quod vent. Nec opbrtel quod moventia sesti-
oppositae aestimationes si sinl simul ve- mationem siut in rerrim nalura, sed suf-
rai, causa' erunt quod contradictoria in licit quod sint in imaginatione solum, et

natura erunt simul vera , causie erunt sic sunt secundum qriid, et rion simpli-
quod contradictoria in natura erunt si- citer et non sequitur quo.l eontradicto-
:

mul vera. ria simul sint in reruin natura, ad boc

Juirtest
scinaiio '!
Signum hujus dicehat esse Pythagoras quod moveant aestimationem sed suffi- :

fascinationem autem fascinatio,

. Est cit quod siut secundum esse imagina-

quan.lo aniina unius per visum vel aliam tum in anima, sicut jam determinatum
appropinquationem imaginationis vel est : et hoc modo sunt in motore corpo-
excitationis operationeltt iinpedit aJte- ris qui est aniina, et suut causae tnotuum
rius. Hanc autem viitritenl fascifiandi et mutationum corporis, horum, dico,
anima fortis noii hah t, nisi e* simililu- inotuuin quibus moventur, ul esl ani-
 236 D. ALB. MAG. ORI). PH/EO.

matum organa habens ad potentias vi

tae enim non movetur nisi motibus
: sic

animae prout autem cx contrariis com-

:

mixtum est, movetur motibus naturae,

CAPUT II.
alteratione quse ex actione provenit et

passione qualitatum primarum. Fascina-

lin autem, sicut dicii scientia incantatio-
/>< medela harum corruptionum quse vn-
nuin, pro certo est ex virtutibus animae,
ductse sunt a nobis.
quas accipit a rwlestibus secundum quod
i-sl imago motorum superiorum sic :

enim habens virtutem illius, non habet

movere solum corpus sibi conjunctum, autem ab eadem opinione sint T"
Licet
sed lutuni quod subjacet sphaerae circuli utraeque rationes inductae, non tamen
quam niovet motor, cujus ipse est ima- idem modus homiliae est ad omnes. IIo-
go haec enim anima duo habet, quod
: milia autem idem quod colloquium vul-
videlicet est anima, et quod esl imago gariter vocamus. Quidam eniin praeindu-
ejus qui niovet sphaeram motoris coele- ctas positiones aflinnantes, indigent per-
stis alicujus, aut Jovis, aut Saturni, aul suasione, alii indigent vi sive violenlia.
alicujus aliorum : et haec consecuta re- Quicumque enim Philosophorum susci-
sultationem et umbram aliquam virtutis piunt et acquieseunt dictis rationibus ex
illius, movet ea quae subjacent illi sphae- dubitatione, eo quod non intelligunt be-
rae, et niovens ea secundum propriam ne principia, et ideo dubitant de eis, ho-
virtutem imped.it ab operatione naturaii. ruin ignorantia curabilis esL ita, sicut
Et haec est movet maxime
fascinatio, et jam diximus, quod persuadetur vcrus in-
ea qua3 virtutem ccelestium minorem aut tellectus principiorum per distinctiones
Scientiafas- ininiinam consecuta sunt et quoad
1
hoc :
et declarationes noniinumtalium enim :
cmationum
rinrilinniim
astroiogise fascinaiitiuin scienlia quae
x
una est de iluliitatio non ad proterviam oratio-
est
subaHerna-
tur. speciebus incantationum , astronpmiae nis, sed ad mentem, quct habet in aliquo
subalternatur : sed haec relinquantur ad malo intellectu principiprum, vel termi-
praesens.Hoc autem attendendum est, norum quoium complexione llt princi-
quod Pythagoras et mulli alii adliuc vi- piuin et hoc modo oportet quod per
:

ventes ponebanl animam a rebus nihil antidotum obvietur eis. Quicumque au-
pati el niliil recipere, sed potius sentire, tein Philosophorum dicunt contiadiclo-
el omnia alia fieri extra mittendo, ita ria siinul esse vera causa orationis in
quod virtus supponit se sensibili quain : voce, cujus protervia gloriam quaerunt,
opinionem nos subtiliter prosecuti sumus horum medela est argumentatio violeula
in libro de Sensu et sensato : et quia ni- ex positione eoruin ad ineonvenientia tot
hil accipit aniina a rebus extra, ponebant ducens, quod ipsimet cogantur ad verila-
quod formae ajstimationum et opinionum leni : et oportet quod hoc iiat in voce el

sunl ab anima potestate circa res e1 : nominibus, quod scilicet voces aliquid si-

ideo rerum veritates et falsitates ilixil gnificant, el quod non significant infdnita

sequi conceptus a^slimationum et opi- nec opposita, sicut nos fecimus in prin-
iian iuin. Hsec ii;iliir cl similia dicla sunl ci[iio hujus disputationis usque modo. Al>
pro ratioue Pythagoraj. hinc autem volumus uti medela obvia-
tionis qme est persuasio ad intellectum :

posita enim utraquc via, facilius curabi-

tur morbus in philosophando tam peri-
culosus. Si aiitcm forle etiam aliqui con-
cedunt dictis talibus propter dicentiuin
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. III 237

auctoritatem el amicitiam, erit cura eo- ambo contradictoria et contraria ens.

rum cum attenderint, quod priscae au- Cum enim dicam, honm lit ex non ho-
ctoritatis viri, non dii, sed homines fue- mine, aut album ex uigro, homo non lit

•i na rant et errare potuerunt : nec ila ainan- cx nibilo sua? formalis essentiae, sed lit
tndus
, ali-iuis dus esl aliquis ut veritas deseratur pro- cx aliquo suae formalis essentiae : quia
l jropter
3 veri- pter eum : quia licet diligamus et verita- forma non lit ex materia, sed potius
l' desera
iur. tem et tamen omnibus oportet
amicos, composilum, et non fit etiam ex niliilo :

prsehonorare veritatem. Hoc enim modo ergo lit ex aliquo sua? essentiae : lioc aut
curabilis est morhus iste. Si enini cre- non est nisi homo : id ergo quod lit ante
danl dictum hominis esse oraculum, sic- motum et iu motu, est homo nonct

ut niulti crediderunt de scholis Pythago- homo : |H>sl motum autem lit uon homo
rae et Platonis, illi sicut Ilesiodista? quae- cx lioniine : et illud iterum per eamdem
runl ex revelatione sibi satisfacere, et ralionem cst homo et non homo simul.
non habenl communicationem cum Plii- Quod ut melius inteliigatur, reducenda
losophis et ideo non convincitur error
: smit ad inenioriani quae in Naturalibus
eorum, et ideo non curatur. Cum enim perfecte et in praehabitis hujus sapientiae
verilas onmilius praehonoraiula est, veri- terminata sunt, quod videlicet mutatio
tatem prjeponere amicis non est incon- molus
linis es1 e1 noii motus : iu toto
veniens : et si persuadeatur amicus, bene autem motu movent in
qualitates primae
est acluin cum eo. virtute generantium coelestium et com-
munium propriorum quae sunt planta,
et

et et homo. el motus ipse est

animal,
forma post formam, cl csl multa lieri et
multa facta. et est continue in potentia
CAPUT III.
quia est actus potentiae pcnnix-
et actu :

tus : et ideo motus ipse dicitur esse im-

perfectus actus, et est continuus proces-
l)e ortu erroris eorum qui ex sensibi-
sus potentiae ad actum, sicut de sonmo
lium motu dicebant simul esse contra-
ad vigiKam, sicut in ante habitis dictum
dictoria vera, et de medela erroris eo-
esl : et iste motus durat usque ad sta-
rumdem. tuin substantiae el virtutis : e1 tunc con-
tinue reflectitur primo cum dctcrinina-
tionc virtutis, postea cum diminutiOne
ct. et com. Adhuc autem ut melius isti morbo substantiae usquc ad dissolutionem : pro-
2<:
paremus antidotum, oportet nos praeos- pter quod aequalia sunt tcmpora genera-
tendere ortum hujus morbi et causam, tionis et rorruptionis : et gratia hujus
ut ea amputata curetur ex integro labor habct continue praeteritum et futurum et
infirmitatis. Venit igitur multis Antiquo- praesens. Hoc autem considerantes qui-
rum ista opinio ex consideratione natu- dam Philosophi viderunt, quod sicut in
rae sensibilium corporum, quod videlicet tempore non est accipere nisi nunc, quia
dicunt contradictiones et contraria sinml nihil est temporis, sed est indivisibilis
eodem
esse in et secundum idem, videnl temporis substantia, ita in re sic conti-

ex uno quod est subjectum molus et nue tluente non cst accipere nisi ipsam
multationis, facta esse per motum et rem et substantiam, non sub esse alicu-
mutationein contraria et contradictoria : jus formae : et ideo constanliores et

et arguunt ex eo quod supponil omnis firmiores sunt in ea negationes quam af-

Philosophus, quod ex non ente simpli- firmationes : quia cum continuus est tlu-
citer niliil lit. oportet quod res subjecta xus non entis in ens, vel e converso en-
motui praeesset simpliciter, et aequaliter tis in liiia ens : quod verissime de ea di-
338 I). ALH. MA(i. OHI). PILED.

eitur, hoc esl quod sit ans et non ens plicilcr ilicitiir. Kst ergo quaestio, quo-
simul. Et haec est causa quare secundum moilo contingit aliquid fieri ex non cnle?
quod dicit Ptolemaeus, res aaturales per- Est eliain, quomodo non contingit ali-
Fecta scientia sciri aon possunt. Et hoc quid cx nori ente lieri ? Et est aliquis
c<t causa quare augmentum el iliininu- niuilus. quomodo aliquid simul csl cns
tio et alteratio secundum materiara aun- el non ens. Esl etiam aliquis modus, sc-
quam stanl : quia materia eontinuc in- luinluin qucin non simul est idein cns
lluit et effluit, siiut determinatum est in el nuii cns. Ex nnn ciite tantum actu,
jniiinp Peri geneseos* : Kt quia omnis potestate aiitem ente, contingit aliquid
ulia cl nomen el diffinitio csl per for- licii cx nun ente : et similiter conlraria
lnain stantem, ideo dicebanl rcs natura- eodem, sed actu
potestate sunt simul in
lcs iici' scientiam nec nomen nec dilfini- cuiitiaiianon sunt simul. Hoc autem Propter
quid in ro
tionem habere : in talibus enim nun- multotics dcterminatum est a nobis :
tn contra
ria sint.
iniam cst planta ct herba simul, neo egt quia quamdiu in motu sunt contraria, non lami
denonii-
herba et i>lus simul, neque arboret ficus sunt piilcslalc, ct non perfecte sive actu :
nant.

siuml, siiut neque vivum et animal, ne- et idco quanidiu potentia sunt, non dant
que animal el equus, neque animal et noincn, neque rationcm rei. Aniplius au-
homo, el etiam cum homo
secundum est tcm instando rationibus istoruin, iligna-
prudeotiam dictus intellectus, non lainen birnur eosdem Philosophos suscipere et
eequaliter inest, scil plus et plus et minus acquiescere, quod aliqua sit substantia
et niiniis. it sciisiis similiter, ut dicunt. secundum eos motus incst
ipsos cui nec
Ili igitur qui rationem Heracliti susci- nec generatio neque corruptio omnino :

piunt, cx lali eam suscipiunt ratione el illa substantia est species idcalis, quas
qualis nniie dicta cst. dicunt esse generatjonis et scientiaj prin-
Anaxagoras autem eo quod omnia vi- cipia.
ilit licri cx oiniiibus, aut omnia homio-

nicra misGeri cx omnibus homiomeris :

siniilitcr autem e< Democritus dixit ens

el nim cns incssc eidero atomo, quod

principium materiale dixit omnium esse :
CAPUT IV.

contraria cnim prinia dixit esse inane et

plenurn : et inanc ilixii esse non ens, et
/), errore eorum qni verum es.se dixe-
plenum cns : ct Ikcc duo dixit essc simul
runt, quod apparet secundum sen-
secundum quanililict partiin niaterias
smn.
indivisibilem ,
quam alomum vqcavit.
Anaxagorae autem et Democriti rationes
opinionuin nos in primo hujus sapientiaj
liliro sumus prosecuti. Igitur ex his qua3 Similiter autem secundum alios Pbilo- Text.ttm
ante de homilicis sermonibus diximus, siqibos qui contradictoria simul essc di-
ilicimus ad cos qui ista suscipiunt et his cunt, eo quod dicunt quod veritas est cir-
acquiescunt : medicina enim horum est ca apparentia in scnsu, sicut superius de-
persuasio ad mentem per distinctionem terminavimus : jhic enim error venit cis

cnlis et iuin cntis quae dicunt esse in eo- cx sensibiljbus, et ex bis quae tiunl in
ilem simul et secundum idem. Dicimus sensu ex actionibus sensibilium, qua?
enim. quod modo quodain non ente in- isti enim
sensibilibus inferunt passiones :

tellecto de ente ignorando dubitant, et putant,quod vcrum non sit attendendum

iuoilo quodam non recte. Ens enim du- etjudicandum hominum pluralitate, ita

1 de Generatione et Corruptione, tex. et com.37et38.

 LIBER IV METAPllYSICORUiM, TRACT. IIT 23!)

quotl hoc sit veruni quod plurcs esse vo- suscipitur ab eis quod secundum pru-
rum dieunl. Nao eliam dieunt quod judi- dentiam dictus intelleptus sit sensus :

candum sit paucitate. Idem enim nume- propter hoc enim oportet talem essc alle-
PO i|uibusdam gustantibus dulce esse vi- rationem, quod idem sit et non sit, ct sit
detur, et quibusdam videtur esse ama- veriim et falsuin. Ifiue eiiim csl. ipiod id
ruiu. Nec esl ratio quare quoruiudain quod videlur seeundum sciisiiin el ,i|ipa-
juilieiuni verum sit, quoruindani uon. Si rel, ilicunt cssc vcrum e\ neoessitate es :

enim judicium verius debfii esse ex eo bis ciiiin posilionibus duabus, quod sci-
quod est pluriuui vcl paiieiorum, lunc si licei iilem \eriini sit apparendo secun-
jn
ponamus omnes iulirmilale laborare, vel dum sciisiiin, et ipmd sccundum pruden-
omnes esse insanos vel ainenles, st duos tiam dictuB intelieotus sil scnsus, Bmpe-
vel Ires cssc convalescenlcs sivc saims, doclcs el Deiniiciihis el alinriiin 1'bilo-
aul intellectus judicium habentes, vidc- sopborum sittguii (ut ila loqui lieeat) facti
bitur tunc quod sani el eompotes sui sint sunl rci lalibus opinionibus. Reatus enim
sicut laborantcs, aut ainentcs, 80 quod magnus est Philosophum lales incurrere
plurium judicium judieal eos laborare et opihiones. Rrnpedocjes eniro eosqui pef-
cssc iusaniis, cl judieal alios qui plures liiutant liabilimi eiiinplexiiinis ct sanila-
sunt, esse sanns el sui srciindimi inlcllc- lis, dicil eiiani permutare eum qui se-
ctum pompotes: pura lainen in verilatfl ciinilum priidenliaui dictus est inlellcctiis:
paiiei sunl sani, el plures inlirini. .ludi- vidil enim ipmil
sensiis csl barmonia
ciuin ergo scnsus iuin lil verius vel fal- qusedain sensum qui est funda-
: el ideo
sius : eo quod csl plurium vel paucio- menliini sensuinn cl primorum scnsibi-
ruin, seil pnlins csl in ipso sic vel sic se- liuin et pluriiiin dilfcrcnlianim, qui est
cundum sensum apparere, sivc pliirilius, laeliis, dixil essc secundum pnidcnliani
sive paueioribus appareat. Amplius mul- diellllll illlelleeliiin. |',sl aulem laclus se-

lis aliorum al) homine animalium bru-
torum dicunt contraria videri quia quod
uni esl delcetabile, alleri est contrarium
et etiam quod uni est eonvenieus,
cundum medietatem complexionis cor-
: nnn est una uumero
piuis. El ideo sieut
: sanilas in mane ct in vcspcre, ita dixit
alteri ni ui unum numerii esse tactum ct cum :

estnocivum el simililer cst in nobis

: : tactus sit intellertus, dixit quod non est
quia quod uni bomini est delectabile, al- unus numero inlclleclus. Hoe autem de '"'oJgfbiliS
leri est contrarium et etiam sibimcl bo- inlcllcclu pnssiliili nonestpree-
:
*
inlellexit et ipse
l
ct
paratio ln
mini unicuique ad seipsum eontraria vi- alii, queni etiam seculus Alexander, pos- cor P° re -

denlur : quod inodn esl alieui deleela- sibileiu inlellectuin non dixit esse nisi
bile, postea videbituf oontrarium : et pi-cTparationem quanidain in corpore :

ideo patct non eadem seinper videri se- el niulli bodie sunt de hoc errore, et
cundum sensum. Quae igitur borum qnaB jain nos dispulavimus contra istos in
sic contraria videntursceundum sensum, tertio dc Anima, el maxime in libro
veia sint, vcl falsa, non est manifestum, quem fecimus de natura et origine ejus.
ut dieunt nibil cnim magis videntur
: Signurn aulem quod intellectus sit sen-
hfee vera csse quam alia, ex quo judi- sus, dicebatesse Empedocles quia ad ap-
eium paucorum vel multorum nibil facit parens in sensu multa homini accrescit
verius vel falsius : sed similiter el Eequa- intelligenlia, sicut in principio hujus sa-
liter vera essc videntur, qusecumque ap- piehtiae est ostensum. Dieit autem et in
parent secundum sensuin. Proptcr quod aliis ab homine : quia quanto sensibilia
etiain Democritus quod nibil est ve-
ait transfiirmant alteratum, lanto inquil
rum : aul si aliquid est verum, nobisnon esse diflicile curare cisdcm, quia atten-
essc manifestum. Omninovero sive uni- dere non possunt : et ideo non provenit
versaliter eausa bujus erroris est, quia eis aliqua ex his intelligentia. Parmeni-
240 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

des vero eodem modo de intelleeluenun- tasi ab ictu plagae aliud cunctantem :

tiat ' : dicil cniin quod ut quilibet liomo cunctabatur enim primo ratiocinans per
liabel membrorumcomplexionem mollem intellectum quemdam suae sanitatis, et

valde circumflexorum e1 ad diversa nio- turbata sanitate per amentiam inductam

bilium, ile etiam omnibus adest secun- a plaga cunctabatur aliud Iper alium in-
dum prudentiam dictus intellectus : eir- tellectum qui sequentis fuit sanitatis et
cumflexibilia enim membra sunl ex spi- aequalitatis alterius, ad quam reducta
rituet ealido bene moventibus el bumido fuit complexio : unde dictuin fuit Home-
optime mobili et tales optime dispositi : ri, ac si Hector cunctaretur quidem, sed
simt mente. Quoil, ut dicit Parmenides, non eodem modo cunctaretur ut prius,
esse non posset, nisi intellectus possibi- nec eodem modo quo prius cunetaretur
lis qui locus estspecierum, esset quaedam intellectu eodem. Sicut enim in Proble-
praeparatio corporei spiritus, in quo es1 matibus dicit Aristoteles, Hector melan-
eliam sensus. Idem enim esse dicit, quod choliam paticbatur accidentalem, eam
curat ile membris et ossibus et omni scilicet quae est ex humore adusto, qiue
sive toti homini, et quod curat de intel- peracumensibi aliquando adduxit amen-
lectu : quia bonus et clarus spiritus et tiam in bello autem Trojano ex animo-
:

calidum temperatum et bene commixtum sitate efflabat per nares spiritum ex ira,

et subtile humidum curat optime de ita quod ilebullivit sanguis cum spiritu,
membris omnibus ad sensuum et intel- et quasi amentiam sui oblitus patiebatur
lectus operationem in talibus enim est : in ictibus gladiorum et telorum, et sic
intelligentia ad plus quod potest esse in quasi amens tandemjacuit extasim pas-
hominibus. Anaxagorae quoque pronun- sus : et ut videbatur Hectori, non fuisset
tiatio de intellectu secundum prudentiam talis alteratio intellectus, nisi intellectus
dicta est eodemmodo enim in aliis,
: sicut fuisset virtus organica fundata in organis
ita etiam in hoc recordatur ad quosdam sensus. Hienim Philosophi considerare
llalicorum, quorum dictis amicus fuit, et nesciverunt, quod intellectus possibilis
ea ab eis suscepit : et illi dixerunt quod secundum id quod est cum continuo et
talia in veritate et falsitate erant cis en- tempore, continuaturcum organis virium
tia, qualia suscipiunl per aestimationem sensibilium, et ex ea parte destituitur a
sensualem : et. hoc non posset esse, nisi regimine et opere, quando complexio or-
sensum esset ratio rerum
aestimatio per :
ganorum illorum turbatur : et haec fuit
et ad hoc sequitur quod intellectus sit eis causa erroris, et est adhuc multis, ut
sensus, ex quo unum et idem est, quod ilictum est a nobis de his in aliis. Palam
cs1 per se movens utramque potcntiam est ergo ex dictis liomeri et aliorum Phi-
inferens ei passionem : dicit autem, ut losophorum quos diximus, quia utraque
ilictum est, de possibili intellectu. De sensus et intellectus sunt prudcntiae, sive
agente enim melius omnibus Antiquis quidam secundum prudentiam
intellectus
enuntiavit, quod est scparatus et immix- dicti et ideo secundum istos entia si-
:

tus et simplex et nulli aliquiil habi ns niul in uno tempore sic se habent, ita
commune. quod contradietoria sunt simul vera. Sed
Dicuntautem quidain, quodetiam Ho- numquid non gravissimum aliquid acci-
merus videtur hanc defendisse quaestio- dit ex consideratione dictorum istorum ?
nem seu opinionem. Jn poematibus enim Quis enim considerans, quod illi Philo-
heroicis fecit llectorem jacere, ut in ex- sophi qui maxinie inter alios videbant

1
Namque ut quisque suam retinet per membra
[reflexara]
Temperiem, sic mente valetmortalisubique.
Pahmenides
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. III 241

verum, quod possibile est videri, sive dum hypothesim suam, consequentiam
quod contingit videri abhomine, et quod habent, sedtamen non dicunt vera. Et
hi quidem Philosophi sunt id quod di- causa hujus est, quia falsa est hvpothe-

ctum est, verum maxime quaerentes per sis, etuno falso dato alia consequuntur.
studium et amantes, et non protervien- Dico autem quod deeenter dicunt, quod
tes contra ipsum ut sophistte, propter sic ex hypothesi quam ponunt magis

quod etiamPhilosophorum nomenmeru- convenit eos dicere, aut congruit eos di-
erunt : hi, inquam, tales acceperunt per Epicharmus quidam nomine
cere, sicut
consensum opiniones et acquiescentes dixit ad Xenophanem.Cum enim Xeno-
eisdem,talia qualia dicta sunt,enuntiave- phanes omnia diceret unum, et hoc esse
runt de veritate rerum : quis non despe- Deum, Epicharmus instabat per multitu-
rabit et retrahet se a philosophiae inqui- dinem qu;e videtur esse in sensu diver-
sitione? Sic enim philosophia videtur sarum substantiarum sensibilium, et
ducere hominem in stultitiam. Quomodo convenit cum istis omne ens nihil nisi
ergo non est dignum omnes qui philo- sensibile esse dicentibus, et ideo non
sophari parati sunt, dolere de proposito ? omnia esse unum quod est Deus : et de
Nam secundum istos veritatem quiercrc. hujusmodi talibus quantum oportuit, iri
est persequi aves volantes, in qua per- primo hujus sapientice libro disputatum
secutione nihil nisi lassitudo acquiritur. est.

Amplius autem isti, quia viderunt eam

naturam quae continue movetur esse
t.etcom.
22.
Sicut autem
parte opinantium causa erroris
horum Philosophorum ex
fuit, qma
... naturam omnium, et liuic acquiescentr-
positioni, dicunt quod nihil verum dici-
secundum prudentiam dictum intellc- mus vel dicere possumus de eo quod sio
ctum dicebant esse apprehensionem per continue se permutat. Xon enim dicunt
sensum, ita ex parte apprehensi causa contingere aliquid verumdicere circa id
fuit eorum erroneee quia de
opinionis : quod omnino sic permutans est et con-
entibus quidem veritatem quae per difli- tinue ex ista enim susceptione sive aas-
:

nitionem et demonstrationem est, intcn- timatione pullulat extremaet ultima hu-

dunt quaerere, et susoeperunt acquie- jus sectae opinio, quas opinio est eorum
scentes positioni illiqute supra dicta est, qui docent heraclizare, haec est quam
quod entia omnia sccundum totum esse Heraclitus tenuit, qui tandem post lon-
suum sunt sensibilia solum, nullas sub- gum sludium in fine vitae suae sic profe-
stantias nec esse habentes nisi sensibi- cit in philosophia, quod opinatus est
lium qualitatum. In his enim qua- sensi- quod nihil penitus de aliquo verum pos-
bilia solum sunt. existit multa natura iu- set dicere : quia ante dictum mutaretur
diffiniti et indeterminati : quia propter ad aliam forrnam per quam dictum falsi-
continuam actionem et passionem talium ficaretur et ideo dixit digitum debere
:

qualitatum continue ahjicitur et adjici- solum quo significaretur res

nioveri,
tur aliquid a subjeeto : et ideo nec dif- esse in continuo motu. Et cum Aristip-
finiti nominis est, nec diffinitae rationis : pus dixisset quod bis eadem aqua secun-
etideo etiam non est diffinitiintellectus, dum formam ab eo qui flumen ad hau-
nec diffinifae veritatis, nec diflinitae falsi- riendum intrat, hauriri non potest, pro-
tatis, sed estsimulnon sie, et simi-
sic et hibuit eum increpando propter dictum,
liter indiffinitam naturam dicunt entis, dicens se aestimare quod nec semel hau-
ut diximus quia dicunt quod ens non
: riri potest, quin ante haustum ad for-
est nisi sensibile ens, sicut praedictum niam non aquac mutata sit, et iterum ad
est : et ideo pro certo hoc quod dicunt, aliam et aliam.
decenter dicunl : quia dicta eorum secun-
VI 16
 :

242 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

tum illa enim ambo necesse est
: esse et
non procedere in infinitum, sicut saepius
ostendimus in secundo hujus sapientiae
libro aliquid igitur aflirmatur de gene-
CAPUT V :

rato et de eo quod generatur per formam

in qua non simul et non esse si-
est esse
mul : et aliquid aflirmatur de principiis
De medicina erroris eorum qui contradi-
ejus quod movetur, quae sunt materia et
ctoria simul esse et non essc dicebant
movens, in quibus iterum non est simul
propler motum sensibiliuni.
esse et non esse. Sed haec praetermilten-
tes quae secundum naturam rei adducun-
tur contra eos, illa solum dicimus quae

Tejct. ft cotn, Nos autem istis aegris opinionibus ho- sequuntur ex positione ipsorum.
n.
milicis sermonibus medelam apponentes, Dicimus igilur, quod causa dicti ipso-
dicimus quodetiam idquod seipsum con- rum, ut supra diximus, est quia videbant
tinue permutat, ut illis videtur, habet ta- ista sensibilianon stare, sed influere et
men quamdam orationem veram, quse effluere secundum partes materise unius-
etiam secundum omnes sequitur dicenda cujusque eorum et hujusmodi motus
:

de ipsa vere, quod contradictoria ip-

ita est acceptus in partibus quantitatis ma-

sius est falsa et haec oratio est, quod

: teriae. Nos autem dicimus, quia non est

nihil existimetur vere esse. Hanc enim idem permutari rem aliquam secundum
orationem ipsimet pronuntiant de exi- materife quantitatem, et permutare se
stentibus, et negant contradictoriam ejus secundum qualitatem substantialem quae
non semper igitur comradictoriae sunt si- dat nomen et speciem et rationem. Si

mul verae. Et lamen etiam est dubitatio ergo demus eis quod corpus sensibile se-
alicui per instantiam in dicto eorum. cundum materiae quantitatem sit non
Nam omne permutans se secundum for- manens, tamen secundum speciem est
mam, habet necessario permutari in ali- manens. Cum igitur secundum speciem
quid, eo quod recta mutatio non potest omnia cognoscamus, relinquitur quod ali-
esse infinita. Similiter omnis facti per quid certum de re potest praedicari et
mutationem necesse est jam aliquid esse sciri esse enim quod est actus formae
:

universaliter eo quod motus est forma

:
sicut causae, et est perfectio materiae sic-

post formam sive forma fluens et sic :

ut subjecti consideratum secundum quod
aliquid affirmari potest de mutante se fluit a forma, manet idem numero non
postquam immutatum est, et aliquid af- motum materiae autem partes influunt
:

firmabile de ipso quamdiu est in fieri : et effluunt in id quod est et ex parte :

affirmatur enim forma quando mutatum illa habet aliquid quod continue abjicit in

est, et id quod anticipat de forma, aflir- praeteritum et aliquid quod continue

,

matur de ipso dum adhuc mutatur. Quod acquiritur in futurum, et aliquid quod ut

si corrumpitur, constat quod non cor- nunc est accipere et ideo diximus in
:

rumpitur in non ens simpliciler, sed in primo libro Peri geneseos ', quod in his
materiam quae existens aliquid manebit quae augentur et nutriuntur ,
quaelibet

post corruptionem. Et similiter si sit per pars secundum formam nutritur et au-
generationem, oportet quod aliquid sit getur, sed non quaglibet secundum mate-

ingenitum ex quo fit, et haec est materia, riain, quia illa influit et effluit sub forma

et a quo sicut a movente et generante et esse formae eisdem permanentibus : et

generatur et hoc etiam est non muta-

:
haec est vera solutio totius dubitationis

i
I de Generatione et Corruptione. tex. et com. 33.
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. III 243

istorum. Sed de accidente non est simile : cta sunt, dicemus eadem his quae olim
quia illius esse est inesse, et ideo muta- diximus : hoc autem est quod dicendum
tur : propter quod dicit Aristoteles quod est de ipsis et credendum est, quod na-
non eadem sanitas in mane
est et in ve- tura oinnium in tota est quaedam res im-
spcre, etiam non intercepta intirmitate. mobilis omnino hoc enim sequitur ex
:

Causa autcrn quare omnino erraverunt, hoc quod dicunt eis euim dicentibus in
:

est quia non cognoverunt formas sub- omnibus et secundum idem simul esse
stantiales, sed materiam tanlum. Et ideo omnia et non esse, contingit magis di-
quod in partibus materiae accidit, in tota cere quod omnia quiescant et immobilia
esse materia judicaverunt. sint quam quod moveantur. Est enim
omnis mutatioad aliquid quod non inest
secundum actum in omnibus autem si- :

'. et com.
Amplius autem dignum est renuere sic mul existentibus et non existentibus non
23.

recipientes et dictis opinionibus acquie- esl abquid in quod moveatur id quod

scentes : quia cum essent scientes quod ponitur moveri omnia enim insunt om-
:

numerus talium sensibilium dicto modo nibus secundum istos qui dicunt omnia
mutabilium esset in minoribus et pau- mutari. Hjsec igitur dicta sunt ad medici-
cioribus, et quod quiedam parva et pauca nam eorum, qui simul esse et non esse
se , sicut eis videbatur, sic habebant dicunt, propter hoc quod omnia dicunt
quod continue mutabantur, enuntiave- continue mutari.
runt de toto coelo superiori, quod ita
esset transmutabile, etcontinue de forma
in formam mutaretur. Nam solum ille

locus qui est circa nos est in terra, ubi

CAPUT VI.
concurrunt tria elementa, et calor per
reverberationem radiorum stellarum ens
in generationem et corruptionem deter-
De medela eorum qui contradictoria si-
minatus est sensibilis, ita quod activus
mul esse dicebant, ideo quod ponebant
et passivus sensibilibus qualitatibus est
verum esse quod /i/>j»/r<i sentienti et
determinatus, quae agendo et patiendo
sestimanti.
mutant subjeetum corporumillorum. Sed
ille locus qui est circa nos, ut ita loqui
liceat, nulla pars est universi, praecipue
in comparationem stellarum tixarum et De opinione autem altera qua; dicit Texi.etcom.

sphcerae ipsarum quia diversitas aspe-

:
verum id quod apparet aestimanti, dici-

ctus nulla est a centro terrae et a superQ- mus quia de rerum secundum
veritate

cie productis lineis respectu sphaerae stel- ipsam rei naturam loquentes, quia non
larum iixarum : et ideo non habet totus est verum omne quod veium in sensu

locus generationisetcorruptionis aliquam aut aeslimatione apparet. El primum qui-

quantitatem sensibilem respectu sphaerae dem quod contra illos est : quia sensus
illius : justius ergo fuerat propter immu- proprius non est hoc quod dicit verum
tam magnorum
tabilitatem et tam mul- et falsum in sensibilibus : sed potius plian-
torum corporum hsec parva et pauca im- tasia quae componit ct dividit sensata.
mutabilia dicere, quam propter mutabili- Phantasia autem licet sit motus a sensu
tatem istorum parvorum ct paucorum illa secundum actum factus, tamen non est
dicere mutabilia. sensus. Haec autem in secundo de Anima
Amplius autem ad omnia haec qute di- a nobis determinata sunt'. Deinde autem

II de Anima, tex. et com. 61.

 214 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

dicimus increpando istos : quia vakle Amplius autem si considerentur ipsa Te.tt..

dignum est admiratione si tanti Philo- sensuum judieia de sensibilibus, non sunt
sophi hic ponunt in quaestionem, utrum simpliciter sive eequaliter propria et certa

tantoe sunt quantitates et mensurae re- quse sunt objecti proprii, et quae alieni,

rum.quantaeremotisvidenlur.aut quantae aut ejus objectiquod est proprio propin-

videntur propinquis, aut colores sint ta-
les quales videntur remotis, aut quales
videntur propinquis. Scit enim quilihet,
quod omnia minus vere videntur remota
quam propinqua. Et
stione utrum saporosa
quum, sicut quod est commune sensa-
tum. Visus enim certissime judicat et
non fallitur circa proprium sensalum
quod est color, nisi sit ex mala habitu-
si ponant in quae- dine oculi, aut turbatione medii, aut ex
talia sint, qualia longinquitate objectiet haec omnia visui :

sanis videntur, aut qualia aegrotis sive accidunt.Alienum autem objectum est
laborantibus : quia scitur quod tales sunt quod alterius sensus non certificat. Com-
sapores quales sanis videntur, infirmis mune autem objectum quod etiam per
autem omnia amara videntur, eo quod se apprehendit, sicut est magnitudo, vel
cholcra combusta inficit eis linguam. Et figura,velnumerus, vel molus, vel quics,
utrum graviora secundum pondus judi- non simpliciter et aequaliter certificat sicut
canda sint, qualia videntur debilibus, aut proprium de coloribus enim certificat
:

qualia videntur robustis : robusti enim visus, non gustus. De chimis autem, hoc

nonsentiunt pondus, infirmi autem etiam est, saporibus est gustus, non visus et :

levi valde supergravantur pondere et si :

in eodem quidem tempore quisque sen-

iterum de veris quseritur, utium sit ju- sus circa idem proprium objectum, et
dicandum de veris per illa quae videntur eodem modo se habens medium nunquam
dormientibus et somnia sequentibus, aut mutatur aliquis sensuum,ut dicalurquod
illa judicanda sint vera quae vigilantibus aequaliter proprium objectum ita et non

videntur. Palam enim est per ea quae ita habere simul : sed certc suum nun-
inducta sunt, quod isli non aeslimant ea tiat objectum, sed nec in diverso tem-
quae dicunt vera esse quia si verum : pore nuntiat idem et eodem modo se ha-
esset quod dicunt, quod in apparendo bens objectum se habere aliter. Quod
esset verum, ita verum essct quod appa- enim visus nuntiat album, semper nun-
ret longe, sicut id quod prope et ita : tiat album, si albuin similiter ut prius se
verum esset quod apparet infirmo, sicut habeat, et sic de aliis. Sensus ergo non
et sano et adeo verum esset quod ap-
: sic et non sic se habere nuntiat circapro-
paret dormienti, sicut quod apparet vigi- priuin objectum.
lanti. Similisenim eorum quihoc dicunt, Dubitant autcm isti circa sensus pas-
est qui si per aestimationem suscipit sive sionum infirmorum, aut circa id cui pas-
acquiescit in aliqua nocte esse Athenis, sio accidit membrum quod est superficies
cum secundum veritatem sit in Libya, linguae adusta. Dico auteni, exempli gra-
surrexit ut iret adportum Atheniensem tia, veluti vinum quod in se dulce est,
qui vocatur wohov. Amplius autem, sicut videtur amarum : et dubitant isti, utrum
et Plato dicit, de futuris per nos operabi- hoc sit quia ipsum vinum est mutatum,
libus non est aequaliter valens consilium aui accidit quandoque quidem esse dulce,
sapienti, et visum ignoranti, sicut de fu- quandoque autem non, corpore gustante
tura sanitate acquisita qua quseritur ali- mutato. Sed ad hoc dicitur, quod dulce
quos fore sanos, non est aequivalens pro- quale es1 quando est in suacausa manens,
pria opinio medici quam habet ex pro- nunquam mutatur, sed manet dulce, et
|iriis mcdieinae, et opinio ignorantis : et semper dicitur verum de eo quod est
lainen hoc oporlet si omnia sinl vera dulce, el tale niaiiens de neeessitate
quae cuicumque videntur. etiam futurum est dulce : et ideo non est
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. III 243

tale quale videtur in passione infirmi : enim quod aliquid inferat ei passio-
hoc enim sapete aceidit ex linguae adu- nem, quod est praeter ipsum et aliud ab
stione, sicut diximus non ergo verum :
ipso omne autem agens et movens prius
:

est quod apparet in sensu. Adhuc autem est eo quod movetur et agitur ergo sen- :

hae ratioues quae inductae sunt horum sibile faciens sensum prius natura esse

Philosophorum, omnes auferunt hic sen- necesse esl ipso sensu qui fit secundum
omnia. Sicut enim concluditur,
sibilia actum sensibilis. Quod autem prius est
quod secundum dictas rationes non est natura alio sicut agens acto, prius esse
substantia alicujus, ita convenit secun- potest sine illo ergo sensibilium subje-
:

dum eas non esse aliquid penitus : hoc cta sine sensibus esse possunt. Nam
enim est necessarium, quod non conlin- quamvis agens et actum aliquo modo ad
git aliter et aliter se habere. Si igitur ali- invicem per respectum dicantur, tamen
quid est ex necessitate, hoc non se ha- nihilominus sequuntur eadem quce dixi-
bebit ita et ita. Si igitur se ita et ita ha- mus inconvenientia.

beat, non est ex necessitate : sed si ve-

rum est in apparendo, habebit se quod-
libet itaet ita : ergo nihil est ex necessi-
tate. Non ergo est aliquid sua substan- CAPUT VII.
tia, vel aliud aliquid erit sua quidditas,
quae necessario praedicatur de ipso, et sic
nihil erit penitus : secundum omnia enim ratione non
De revietione eorum tjid ista
genera praedieamentorum praedicatur ex
persuasi, sed cx contehtione dicunt,
necessitate aliquid de altero ut de sub-
quserentes victoriam in confiictu ora-
jecto : et si haec praedicatio non erit, ni-
tionis.
hil penitus relinquitur quod sit.

Amplius autem ex toto et universaliter

secundum dicta istorum sensibile secun-
*<**««"*
dum totum esse suum, et id quod est, Sunt autem aliqui qui noninterrogant
ad sensum est quia si sensus dat ei ve-
: de veritate rerum, nisi eos solum qui
ritatem et falsitatem et esse et non esse, persuasi sunt in his positionibus, et non
sicut consequens est dicere necessarium interrogant nisi has tantum quas isti ju-
qui dicunt quod verum et falsum, et esse dicant per se rationes. Quaerunt enim illi
et non esse rerum estin apparendo tunc : quis sit iste qui judicat judicio apprehen-
non existentibus animalibus sentientibus sionisomnino, et universaliter convale-
se et esse et non esse rerum, nihil erit scentem opinionem quae in nullo ahter
omnino eo quod isti dicunt omnino ni-
: se habeat quaerunt universaliter et
: et

hil in sentiendo esse prseter sensibilia, et omnino recte judicantem circa singula :

horum esse et non esse in senliendo esse. et quaerunt adhoc quod

consentiunt quod
Si enim animalia non sunt, sensus non verum est omnino in opinando illum de
erit: nam sensu non existente, sensibi- rebus sic vel aliter, ac si res et esse re-

Iia non essc secundum quod sunt sensi- rum et veritates non sint nisi in anima
bilia secundum actum forsan verum secundum aestimationis sensualis appre-

est sensibile enim ut sensibile dicit pas-

: hensionem. Tales vero dubitaliones si-
sionem sentientis ut est sentiens sed : miles sunt, ac si nos dubitaremus, utrum
impossibile est non esse subjecta quae nunc loquentes de rerum quidditatibus,

sensum movendo facere possint sine dormimus, aut vigilamus : quia in dor-

sensu hoc autem probatur ex hoc quod

: mitione movemur ad imagiues apprehen-
sensus cum sit potentia passiva, non se- sas sicut ad res : et ideo isti faciunt, ac

cundum actum suimet ipsius oportet : si tota philosophiae consideratio sit som-
 :
: :::

246 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

nium et passio dormientis. Omnes autem eo igitur cui apparent aeslimante, ea

hujusmodi dubitationes idem valent. Ili sunt, et non aestimante, ea non sunt.
enim qui hoc dieunt, dignantur dicere Sunt igitur relativa, et apparentia aesti-
principiumquoddam esse rationem om- mantis dat eis esse, sicut lux dat esse co-
nium per quod probantur : et illud etiam loribus : igitur qui omnia quae apparent
quod est omnium prineipium, quaerunt esse, vera dieit, et ideo quia apparent
aceipere per demonslrationem. Volunt oninia quae sunt, facit esse ad aliquid :

enim supponere, quod hoc sit principium propter quod sophistis quaerentibus vim
indemonstrabile quod non contingat si- et victoriam in oratione, custodiendum
mul affirmare et negare : ct ideo quia et praeservandum est nobis dignantibus
quserunt boc aliud accipere principium, eis simul sive similiter dare, sive reddere
et non invenientes ipsum in rebus, re- orationem contra proterviam orationis
currunt ad ea qua? sunt in anima et: quia non res, sed pugnas et conflictiones
cum ibi inveniunt opposita in uno tem- verborum ostendunt Licemus ergo .

pore de eodeni apprehendi, dicunt simul quia non apparens est. Non enim est
contingere affirmare et negare. Quod igi- proprium quod apparens sit simpliciUr
tur persuasi sint rationibus istorum, ma- quod res secundum sui substantiam non
nifestum est in actibus eorum : quia ope- est apparens, ita quod apparentia sit esse
ra eorum interrogando declarant, quod et subslantia ejus. Sed quando apparet
jam in rationes eorum quae inductaesunt, alicui cui apparet et quando apparet et
sunt introducli. Haec autem est passio in quantum apparet,sic in apparentia est,
sive aegritudo eorum quam diximus. ct non simpliciter et sic solvilur dubita- :

Quaerunt enim rationem demonstrationis tio persuasi in rationibus inductis. Si au-

in his in quibus nulla demon- est ratio tem non persuasi sunt, sed dant oratio-
strationis principii enim primi per quod
: nem ut in verbis quaerant victoriam, et
alia demonstrantur non est demonstra- non ita dicunt ex nientis persuasione
tio et haec quidem quse nunc dicimus,
: tunc sequitur contra eos, quod statim co-
quidam istorum qui persuasi sunt, facile gunlur dicere contraria sibiipsis, et sic

credent. Non enim sumere

est difficile confusionem pro gloria reportant con- :

per intelleetum id quod dieimus, quando tingit enim, quod eidem homini idem se-

solvitur eis ratio in qua de errore sunt cundum rem diversum apparetsecundum
persuasi: illi enim qui non quaerunt nisi diversos sensus : citrina enim cholera ei-

vim sive victoriam in verbo disputationis dem visui potest apparere mel, et gustui

et gloriam, sicut sophistae, et persuasi non mel et duobus oeulis existentibus

:

sunt, quaerunt impossibile ad quod sicut contingit,quod non uterque unum et

ad metam deducant : hi enim dignantur idem videt, si dissimiliter situs eorum
pro magno reputantes contraria dicere mutetur. Si enim digitus uni oculorum
in sermone disputationis, et recte sibi supponetur, et exprimatur ad superius
ipsis dicunt contraria : et per hocconvin- extra situm naturalem oculus, contingit
cuntur : verum etiam sic contra illos dis- unum et idem non unum, sed duo vide-
putabimus dicentes, quia si detur quod ri : et sic contraria idem homo et de eo-
non omnia sunt ad aliquid, sed quaedam dem judicabit : quae contrariaambo sunt
dentur esse secundum se et absolute di- vera, si totum est verum quod apparet
cta, tunc non erit omne quod apparetve- quoniam quoad praeinductos sophisticos
rum. Nam quod apparet, alicui apparet dicentes quod apparet verum esse pro-
et ideo qui omnia quse apparent dicit pter jam dictas causas, sequunlur statim
esse vera, et ideo quia apparent, cum ista contraria sui dicti : et sequitur pro-
idem sit verum esse quod esse omnia ptcr hoc quae dicunt omnia similiter si-
quae sunl dicit csse, ideo quia apparent mul esse falsa et vera : neque enim pos-
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. III 247

sunt omnibus semper eadem apparere : dicitur et est ad unum solum sibi oppo-
neque potest esse quod eidem homini situm correlativum : aut concedamus,
semperappareant eadem, sed multoties quod suum correlativum est determina-
contraria sunt, et quae secundum idem tum et non abibit in infmitum et si :

tempus apparent eidem secundum diver- concedamus quod ita ad unum et ad fi-
sos sensus tactus enim unus in duobus di-
: nitum est idem et dimidium et aequale et
gitis variatis, ita quod medius supraindi- omnia alia relativa, et quod secundum
cem exterius recurvetur, et globulus ro- hoc duplum non dicitur ad aequale, nec
tundus sub digitis moveatur, dicit unum aliquid aliud nisi ad suum oppositum
esse duo, quod tainen visus dicitunum in correlativum. Sed secundum haec quae
eodem tempore. Aut igitur nullatenus diximus, dicemus quod duplum non di-
est causa, quare hoc sit quod est idein et citur ad suum correlativum quod est di-
secundum idem sensu, et similiter et in midium, sed dicetur ad opinantem et ite- :

eodem tempore aut contraria, sicut di-

:
rum secundum dicta dicemus, quod ho-
ctum est, coguntur concedere secundum mo est ad opinans ut opinans, si idem
judicia diversorum sensuum simul esse penitus est esse hominis et esse opinati :

vera hoc autem est impossibile opor-

: :
tunc enim opinans non est homo in esse
tet igitur aliam partem disjunctivae esse hominis, sed est opinatum in esse opi-
veram, scilicet quod hoc nullatenus sit nati : et iterum ille homo opinans non
causa, quia hoc sit verum vel illud, quia habebit esse nisi opinati, ex quo datur
est idem et secundum idem sensu cui quod nullum sit esse nisi opinati, et sic
apparet et similiter et in eodem tem- eril quartus opinans : et hoc modo in in-
pore. finitum ibitur in speciebus opinantium,
quod est impossibile falsum est ergo :

quod non sit esse verum in rebus nisi opi-

Sed forsan diceret aliquis ad hoc, nionis. Haec igitur dicta sunt ad hoc pro-

quod hoc quod dictum est, ideo necesse bandum, quod cunctorum hominum fir-
erat eis dicere, non propter hoc quod du- missima omnium opinionum est haec,
bitent in re, sed orationis causa et victo- quod oppositre propositiones contradicto-
riaequam quaerunt in disputando, necesse riae non sunt simul verae neque simul

fuithoc dicere, dicentibus eis quia hoc falsae. Dictum est etiam quid inconve-

non est verum in re, sed est verum huic nientium sequitur contra eos qui hoc di-

cui apparet, ila quod totius veritatis ap- cunt, et qua de causa hoc dicunt.

parentia sit causa : tunc sicut prius di-

ctum, sequitur quod necesse est, quod
isti faciant suo dicto omnia ad aliquid
esse et nihil esse absolutum, et quodom-
CAPUT VIII.
nia sint relata et ad opinionem et ad sen-
sum : igitur nihil factum est in prasterito,
nec est in praesenti, nec eritin futuro ali-
In quo ulterius concludifur, quod con-
quid quod nullius sit opinantis, sicut
traria in eodem simul esse non pos-
nullus est iilius nullius patris nec fuit nec
sunt.
erit. Si vero aliquid in praeterito factum
est, aut aliquid factum erit in futuro ab-
solutum, quod ipsum quod est, non opi-
nantis est, tunc palam quod sequitur, Quoniam autem jam probatum est, r"'|
'

8
quod non omnia ad opinionem esse di- quod impossibile est contradictionem si-
cuntur. Amplius autem si concedamus, mul esse veram de eodem secundum idem
quod et verum est, quod unum relativum et in eodemtempore ulterius ex eisdem
:
248 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

probationibus palam est, ijuia nec con- in genere virtutemhabens: est enim pri-

trafia simul actu convenit inesse eidem vatio negatio ab aliquo genere determi-

scciiihIuih idem et in eodem tempore: nato. Quod autem contradictoria nonpos-

cujus certissima ratio est, quia alterum sunl esse simul, non est ex hoc quod sunt
cpntrariorum est in omni genere priva- extra genus, sed potius boc est ex natura

tio. Quamvis enim rationes contrariorum oppositionis : eadem enim est natura op-
oon sunt rationes privative oppositorum, positionis ingenereet extra genus, quan-

eo quod aliud genus est oppositionis con- 1 11 iii ad oppositorum repugnanliam. Cum
trarietas, etaliudpriyative oppositorum :
igitur contradictoria repugnantiam ha-
tamen prima causa contrarietatis est op- beant contradictionis in genere, sicut
positio privationis et habitus secundum contradictoria simul esse non possunt,
naturam : sic enim calidum ct friiridum ila nec contraria simul esse possunt actu
causantur a propinquitatc generantis ca- in eodem secundum idem. Si igitur im-
lidum per modum Localem, et a defectu possibile est secundum veritatem unum

propiuquitatis bujusgeneratur frigidum :

de uno eodem secundum idem et in eo-
et album causatur a receptione luminis a dem tempore simul affirmare et negare,
superticie elara, et nigrum a defectu sus- tunc etiam impossibile est contraria si-

ceptionis hujusmodi, et humidum a sub- mul actu inesse in eodem secundum

lili interminato, et siccum a defectu idem et in eodem tempore sed vel :

subtilis hujus :et sic est in omnibus quandoque insunt ambo secundum par-
aliis contrariis secundum naturam. Licet ticipationem utriusque secundum for-
autem contraria sint in genere qualitatis mam, vel ita insunt, quod alterum inest
secundum rationem eorum quae sunt quandoque et non perfecte, alterum vero

contraria, sunt tamen in omni genere in secundum perfectio-

quo est motus vel mutatio secundum ipsas
naturas et essentias quae sunt contrariae
nihil enim prohibet nomen aliquod dicere
qualitatem qure qualitas est circa natu-
ram aliquam, quae est
simpliciter inest et
nem. Hoc autem ideo dico, quia contra-
:
riorum quaedam sunt immediata, et quae-
dam mediata. Ea vero quae habent me-
dium, utrumque contrariorum est in me-
alterius generis, dio secundum formam, sednon est in eo

sicut magnum et parvum qualitatem di- distinctum quinimo utrumque est ad

:

cunt circa id quod est quantitas, sicut actum medii reductum: ethoc modo con-
etiam modus substantiae est circa ea quae traria sunt in quolibet mixto, sicut in

significant res aliorum generum. Si quis fine primi libri Peri geneseos a nobis est
enim bicubitali longitudine posita, dixe- determinatum '. Si autem non habent
rit id quod positum est, quantum esse, medium, sicut calidum et frigidum, quae
quid est dicit, et quantum significat et :
non habent medium secundum formam :

si quis albedine posita, dixerit id quod tunc nunquam simul ambo inesse pos-
positum est, colorem esse : qui est dicit, sunt, nisi ita quod unum insit secundum
et qualitatem significat. Omni eodem exitum, et alterum perfecte, sicut est in

modo licet modus contrarietatis quale di- motu, in quo ambo sunt in eodem con-
cat,tamen ea qua? sunt contraria, in omni traria et secundum idem et in eodem
sunt genere in quo sunt mutationes vel tempore sed unum est in abjectione sic-
:

motus hoc autem in Physicis detenni-

: ut id a quo est motus, et alterum perfecte
natum est. Secundum hoc igitur priva- sicut id quod denominat motum, et ad
tio qu33 est contrarium, non minus est quod est motus utrumque tamen est in:

substantia* quam alterius generis, in quo potentia adhuc permixta actui et sic si- :

motus est. Privatio autem est negationis mul esse contraria non est impossibile.

1
1 de Generatione et Corruptione, tex. et com. 89 et 90
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. III 249

Sic enim quod in abjiciendo est quando- est id a quo fluit, et id in quod influit-

que quidem et secundum quid inest, quia dicebant in eodem continue esse et ess<>

secundum potentiam. Quod autcm est in et non esse, nee tantum dum est in fieri
intrando, simpliciter inesl, non quando- el corrumpi, sed etiam duni generatum
que, sed permanens. Patet igitur ex his, esl :propter hoc quod sensibile est. el
quod contraria proptef eamdem causam est in eo continua et passio contrariorum.
non possunt esse in eodem simul, pro- Diximus autem supra ad hoc, quod iste
pter quod etiam in eodem esse simul non motus qui est in sensibili generato, est
possunt contradictoria. Jam igitur pro- secundum continuum infiuxum et efflu-
batum est sufficienter a nobis, quod con- xum partium materiae et quantitatis, et
tradictoria simul esse non possunt, sive quod forma et esse quod est actus for-
hoc dicatur a sic persuasis, sive dicatur mae, fiat unum et idem, et illud est quod
ab his qui victoriam quserunt in oratione praedicatur vel negatur : et ideo diximus
sive disputatione. Sicut eniin dictum est, quod non non sunt permixta
esse et esse
contraria si sunt simul in mixto, non in talibus, sed tantum sunt vel non suut.
sunt in eo secundum excellentias suarum Hoc autem addidimus ad hoc quod in
actionum : et ideo in illo non sunt secun- mixto sunt formae et esse earum secun-
dum quodmaxime distant. Si autem sunt dum actum medii, et non secundum ac-
in fieri, tunc unum inest sicut quando- tum extremorum, et sic pradicantur, et
que et in exitu, et alterum sicut simplici- non esse earum sic non est permixtum
ter et semper et permanens. In fieri enim ad esse secundum autem quod sunt in
:

sunt contraria secundum potentiam et iiiri, una inest ut via, altera ut finis mu-

non secundum actum purum : et hoc non tationis : et ideo iterum neque in motu
est simpliciter simul esse contraria. et fieri rei est esse permixtum ad non
esse, sed est ibi esse tantum. Dubitabit
autem aliquis de hoc fortasse cum enim :

forma materialis fit, videtur quod mota

CAPUT IX.
materia dum mutatur, demutatur secun-
dum aliquid forma, et sic non est motus
tantum secundum quantitatem partium
materiae, sed etiam secundum formain
Et est digressio declarans qualiter esse
materialem. Adhuc autem cum res cog-
secundum formaiu manet iu re muta-
noscatur secundum id quod affirmatur
ta secundum materise quantitatem, et
de ea, nec negari possit ab aliquo nisi sit
ideo resnon simul est etnon est, et est
alicujus formae quae distinguit eam a re-
perfecla solutio dubitationis Antiquo-
bus aliis, videtur quod id quod affirma-
ruiii qui dixeruut simul esse coutradi-
tur et negatur de rebus, sit in ipsa re
c/oria.
principium cognitionis ejus mota au- :

tem moventur ea quae in ipsa sunt

re, :

et sic id per quod cognoscitur esse mo-

Oportet autem nos ad eorum quae in- bile, et movetur in re ipsa, ut videtur :

ducta sunt majorem intelligentiam, ali- nec movetur tanturn secundum quantita-
quantulum plus intrare in raliones eo- tem et materiam, sed etiam secundum
rum qui dixerunt omnia simul esse et formam. Si forte dicatur quod forma se-
non esse propter molum secundum for- cundum quod est rei ratio, est principium
mam, quem continue dicebant omnibus cognitionis et nominis hoc modo
: et

rebus sensibilibus inesse. Motum enim forma est in anima et non in re et hoc :

ponebant esse de non esse hoc ad esse modo non mutatur, sed manet, et sic

hoc, continuum fluxum. Et quia in fluxu non praedicalur et negatur : videtur hoc
250 D. ALB. MAG. ORD. PIUED.
adhuc nihil penitus esse : quia ideo non est,ne vel incidamus in opinionem Stoi-
praedicatur aliquid.neque negatur aliquid, corum, qui ad hrec evadenda ideas inve-
nisi quod est in re ipsa : quia aliter nulla nerunt, et formas aliquas medias inter
esset prsedicatio vel aegatio. Id autem formas materiales etideas esse dixerunt :

quod est in anima, non est in re secun- et ab altera parte, nec incidamus in erro-
dum quod est anima : quia aliter una res Epicureorum, qui non nisi materialia
numero forma essel in duobus, quod est esse dixerunt, et ideo simul esse et non
impossibile : videtur igitur, quod ista esse in rebus esse concesserunt. Dicamus
nulla sit solutio dubitationis inductae. i^itur ad primam hujus quaestionis par-
Ulterius autem quajritur a multis, tum, sicut superius diximus, quod res
utrum forma quee est in re, re mutata, aut est in fieri, aut in esse, aut in cor-
cedit in non esse, vel manet. Si autem rumpi et demus omnes res sensibiles
: :

cedit in non esse, tunc aliquid ex ente tit quia hoc nihil facit ad difticultatis eva-
nihil, quod est impossibile, sicut si dica- sionem, utrum quaedam res tales sint vel
tur fleri aliquid ex nihilo, quod abhorruit omnes. Res igitur quae est in fieri, esse
semper omnis Philosophus. Adhuc au- habet accipiendo et non est inabjiciendo.
tem secundum hoc, id quod est princi- Quod patet jam per ante dicta et hoc :

pium cognoscendi et existendi, non est non est simul habere esse et non esse.
idem in his quee sunt unius et ejusdem Res autem quae est in corrumpi, non es-
rationis, et sic sunt aequivoca et adhuc : se habet accipiendo, et esse non habet
secundum hoc, non sunt principia cog- nisi abjiciendo et hoc iterum non est
:

noscendi res incorruptibilia,quod in tan- contradictoria vel contraria esse simul.

tum abhorruit Plato, quod formas idea- Res autem quae est in esse stante, non
les posuit. Si autem dicatur manere for- fluit et refluit, nisi secundum quantitatem
ma, re ipsa mutata, hoc est iterum im- partium materiae, stante inimobiliter esse
possibile non enim esse maneret in ma-
: secundum quod est actus formae et hoc :

teria propria absurdum autem est ut

: stat in hoc quod est proprium ejus sub-

dicatur manere in aliena nec iterum : jectum, quo manente manet et ipsum :

manet prout est in seipsa quia forma : nec hoc totum fluit, sed sicut dictum est,
materialis est materialis, nec habct esse secundum quantitatem aliquam partium
in seipsa, nec iterum manet in anima : materiae venit et recedit. Et hujus imagi-
quia prout est in anima, non habet ali- natio per simile est, sicut si aqua in
quod esse in rebus extra abstractionis : idem vas influat et effluat, vase manente
enim habet esse in anima et secundum immobili. Aliter enim dici non posset
hoc nullum esse habet forma quia prout : quod idem de praeterito per praesens stat
est in anima, non habet aliquod esse cu- in futurum continens enim est forma
:

jus ratio concepta est cum materia in re- quaestatin proprio subjecto, cujus dum
omnis autem forma naturalis
bus extra : una pars secundum materiam recedit,
hoc modo rationem habet conceptam venit alia in formam quae jam fuit, et est
cum materia, sicut in sexto hujus scien- et erit et continetur ab illo, sicut illa
tiae libro oslendetur. Nulla igitur talium quae jam effluxit, continebatur. Non
formarum habet esse extra materiam. Et enim lluit vel mutatur esse formae cuin
sicvidetur quod non possumus evadere una materiali parte materiae vel subjecti,
diflicultates superius inductas. Omnes sed cum omnes simul fluunt vel radica-
enim forma talis erit, si ponatur
entis les. Et haec est solutio Aristetelis si bene
nihil entium nisi sensibile esse. intelligantur ea quae dicta sunt in primo
3
Adhuc autem secundum Peripatetico- Perl geneseos libro : et hoc non vide-
rum sententiam caute valde solvendum runt isti Philosophi, quorum rationes in-

I <le Generalione et Corruplione, lex. etconi. 3o ad tex. et com. 38.

 LIBER IV METAPHYSTCORUM, TRACT. III 251

duetae sunt : nec etiam Stoici, qui prop- malia, resolvetur in dirigens et termi-
ter timorem istarum rati >num formas nans calidum elementi et spiritum cor-
medias et ideas invenerunt. poreum, qui vehiculum est virtutum a-
Sed hoc magis est diflicile, quia ulte- gentium in generabilium materia. Et si

rius quaeritur utrum scilicet manet for- ulterius resolvatur, resolvetur in radios
ma, toto mutato subjecto, aut cedit in et angulos radiorum ccelestium, infor-
non esse. Adhoc dicendum est secundum mantes calidum digerens et terminans,
Peripateticos, et secundum hujus sapien- et informantes spiritum qui est instru-
tiae proprietatem, quod sicut formae arti- mentum virtutum generantium : et si

ficiatorum se habent ad intellectum pra- iterum resolvatur ulterius, resolvetui in

cticum artilicis, ita se habent formae re- motus corporum hos radios ad locuni
rum naturalium ad lumen intelligentire generationis mittentium : et si ulterius
;oia an agentis in natura. Si autem resolvatur iterum fiat resolutio, stabit in lumine in-
'-ma loto O
naio sub- forma artificialis in principia
r r
formalia lelligentiae agentis et informantis omnia
'elo cedat
nihiium. proxima, resolvetur in moventia instru- ista, et in illo est secundum formalissi-
menta et membra artificis quae informavit mum esse suum et simplicissimum, et in

ars et movit dum produceretur in mate- illo lumine est ubique et semper : sed
riam, et in motus illorum instrumento- haec omnia in generatione intrinseca sunt
rum : quod si ulterius resolvatur in prin- materiae : et ideo transmutantia mate-
cipia formalia, resolvetur in imaginatio- riam generant : et ita manifestum est,

nes motuum instrumentorum et mem- quod nulla formarum substantialium ce-

brorum quibus ordinata sunt instrumenta dit in noii esse. Cederet autem pro cerlo

ad motus, qure imaginationes in se for- in non esse, si opus naturae non essd
mam intellectus et membra in spiritibus opus agentis intelligentia? : et quia quan-
deduxerunt prima formalia re-
: et si in do forma est in lumine agenlis intelli-

solvatur, resolvetur in lumine artis et gentiae, sine hoc et nunc est in eo, ideo
intellectus quod apud se habet et praeha- prasentia suiipsius est omni lumine in

bet omniumimaginationum et organorum lali : et hoc modo est in anima intelle-

et motuum determinationes, quibus ipsa ctuali quando est sine materia et non :

forma inducitur : et in illo lumine sim- est in ea per informationem sicut forma
plex est essentia, cum tamen multiplicis in subjecto, sed est ea sicut in loco forma"non

sit virtutis et immaterialis et incorrupti- specierum, sicut docuimus de fecti^eHn-

in libro
0T
lis. Eadem tamen est in essentia, sed di- Natura animse et ejus naturali operalio- ^m.°
versa in esse in his quatuor in quibus ne.Et hoc modo patet qualiter non fit

est, etnon manens in uno secundum esse aequivocatio in his quae de pluribus pree-
manet in altero. Sed connaturalius est dicantur, et qualiter unum universale est
sibi esse quod habet in lumine intelle- in multis intellectibus, non prout multi
ctus et artis, quam id quod habet in ima- sunt, sed prout unum sunt iu lumine in-
ginationibus et adhuc magis connatura-
: telligentiae agentis. Et scitur hoc modo,
Ie est sibi esse quod habet in imaginatio- qualiter principium scientiae est incor-
nibus, quam id quod habet in instrumen- ruptibile, et qualiteridem est principium
tis et motibus membrorum organicorum : esse et scientiae secundum esse differens.
quia quanto resolvitur ad simplicius, Et hoc modo scitur ortus alterius opinio-
tanto habet esse formalius. Sed hoc est nis quae dixit verum esse in apparendo :

non praetereundum in formis hujus : eo quod supponit idem esse intellectum

quia ea ad quae resolvitur principia for- et sensum convicti enim fuerunt illi qui
:

malia, sunt extrinseca extra materiam in tenuerunt illam opimonem ab ipsa verita-
quam inducitur existentia. Forma autem te, quod primum principium eliam est
naturalis si resolvatur ad principia for- forma in lumine intelligentiae agentis
252 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
existens : et tunc suum intelligere est runt quod verum et falsum est in appa-
dans esse : et quod est causa esse, est rendo sensui, sicut in prima causa veri-
causa veri : et sic verum est in lumine tatis, et non in rebus ipsis. Haec igitur
intelligentia'. Krrorc autem prsepediti di- est solutio vera praeinductorum. Sic igi-

cebant idem esse intellectum et sensuin : tur manifestum est quod contradictoria
et sic idem est esse in apparentia inlelle- non sunt simul vera, nec esse et non es-
ctus et sensus : et sic procedentes, dede- se sunt simul in aliquo.
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. IV 253

TRACTATl§ IV

QUI EST OSTENSIVUS QUOD CONTRADICTIO EST OPPOSITIO NON

HABENS MEDIU.M SECUNDUM SE.

persuasus, sed dicit ha?c causa victorije

in oratione sive disputatione. Similiter
autem neque id quod est, dicitur non
esse neque iil quod non est, esse, nisi
:

CAPUT I.
falsum dicat vel mentiatur. Si igitur in-
ter falsum dicere vel verum in partibus

contradictionis non est medium, simit

/// quo m/tltis rationibus probatur, t/ttod
jain probatum est, concluditur necessa-
inter duo extrema contradictionis itoit
rio quod inter contradictoria nihil est
est medium aliquod.
medium.
Amplius autem si aliquid est medium Secumia ra-

contradictionis, hoc dicetur aut medium

t.etcom Est autem contradictio oppositio cujus per abnegationem utriusque extremorum
27.
non est medium secundum se : et ideo quae commisceri non possunt, sicut me-
sicut non sunt simul, ita
contradictoria dium inter equum et hominem, quod
etiam necessarium est quod inter con- neque equus est, neque homo, sicut
tradictoria nihil sit medium : sed de quo- grammatici dicunt neutrum genus esse
cumque uno unum vel alterum verum sit medium masculini et fceminini, quia
contradictoriorum, et reliquum falsum masculinum fcemininum dicunt essen-
et

de eodem : hoc autem ostenditur multis tiam formatam, neutruin autem dicit
raUo modis. Et primum quidem ostenditur essentiam informem privatam utraque
hoc si determinemus quid
diffinientes formatione aut erit medium quod est par-
:

sit verum et falsum. Est autem falsum ticipando utrumque extremorUm, quem-
dicere ens sive quod est, non esse, aut admodum viridemedium est albi et ni-
dicere quod non est, esse verum autem : gri : et quocumque duorum modorum
est dicere quod est, esse, aut quod non dicatur medium, ens actu erit mediuni,
est, non esse : ergo qui dixerit illud et mutatio qua? est in ipsum, vel ex ip-
quod non est, esse, aut non verum dicet so, erit de subjecto ad subjectum, et non
si persuasus est, aut mentitur si non est de non subjecto ad subjectum, vel de
 251 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

non subjectum. Si ergo tale cundum haec quaedam transmutatio quae

subjecto ad
non motus, qu» erit praeter genera-
est
sit medium, non tit mutatio inter extre-
ma contradictionis. Si enini sit vere mu- tionem et corruptionem, sicut paulo an-
diximus.
de subjecto est in non subje- te
tatio illa
Amplius dicatur esse medium con- Quintai
ctum, sicut ex bono in non bonum aut :
si

tradictionis, tunc in quibuscumque gc-

e converso ex hoc quod est non bonum
non subjeeto ad neribus inest contrarium quod est sicut
in bonum, quae est de
est medium, tunc negatio, in bis contrariis erit etiam me-
subjectum sed si :

dium quia illa contraria in illo genere

oportet aliam esse mutationem praeter
:

modum habent aftirmationis et negatio-

dictas et illa noii apparet in aliquo en-
:

medium, pro certo

autem esset
nis : secundum hoc igitur in genere quod
te. Si
numerus inter par et impar, erit me-
manifestaretur mutatio ad illud medium: est
dium quod erit numerus, qui neque par
quia nulla est permutatio nisi ad contra-
me- est, neque impar sed hoc est impossi- :

ria vel media. Sed si dicatur esse

bile et hoc manifestum est ex diftini-
dium inter esse et non esse, eril aliqua :

tione paris et imparis : quia par est nu-

generatio, sicut si dicamus generationem
non merus qui in duo squaliter dividitur,
esse in album, exempli gratia, quse
et impar est numerus qui in
duo aequa
est ex non albo, sed ex medio
inter ens
inter-
dividi non potest propter unitatem
album et non album erit igitur sic ali- :

positam et patet quod istae diftinitioncs

qua generatio in album, non ex non al-
:

per affirmationem et negatio-

(lifTerunt
bo, sicut dictum est talis autem gene- :

nem, et ideo compreheudunt omnem nu-

ratio non videtur de entibus essc.
merum.
Tenia ratio.
Amplius omne sermocinale sive quod
Amplius tale dicatur esse medium Sext^ r.

enuntiative profertur, et omne intelle- si

conceptum, inter par et impar, hoc necessario vadit

ctuale composito intellectu
in intinitum quia medium contrario-
mens quae metitur sermonem et intelle- :

rum erit numerus : ergo dividitur per

ad res, aut aftirmat, aut negat.
ctum
par impar, sicut patet ex diflinitioni-
et
Hoc autem palam est ex diftinitione vcri
bus paris et imparis et tunc eadem ra-
ct falsi quam supra paulo ante
posuimus. :

tione inter illud par et inter illud

impar,
Omnis enim ex sententia dicens aut in-
quando qui- erit numerus medius et ille iterum ea- :

tclligens, aut verum dicit,

dem verbo vel intellectum
sic ut est in re
dem ratione dividitur per par et impar :

et sic abibit in inlinitum,

quod refugit
compositum dicens, vel negans sicut est
standum ergo erit in prima
in re, tunc verum dicit quando au- :
intellectus :

vel menti- divisione paris et imparis, quae non ha-

tem non sic, tunc falsum dicit
bet medium. Si enim sit alius quidam
tur.
numerus medius, tunc ille habebit por-
fVmnlius si aliquid medium dicatur
1
tiones numeri alias ab his quae sunt hu-
Qurn-ia ra- . ,
oportet quou
. ,

esse contradictioms, tunc

'
ti0 -

jus numeri qui dividitur per par et

im-
medium illud sit praeter omnes contra-
par ergo non solum sunt hemiola sive
dictiones, ita quod nullum extremum sil
:

quia sexquialtera ista quae novimus, sed plura

contradictionis quod conveniat ei :

et hoc alia novimus, sed plura alia quae

quffi
extrema non conveniunt medio :

nisi aliquis dicat ha?c numero medio conveniunt oportet quod :

quidem sequitur,
ille medius numerum iterum neget de
causa yictoriae in oratione sive disputa-
autem aftirmatione et negatione, quas sunt ex-
tione, et non credens sic esse. Si
medium, tunc
tale illud medium di- trema ejus, et dividatur per par et im-
sil
par medium inter illa iterum erit ali-
cens quis, nec verum dicet, nec non ve- : et

dicit aliquid hoc dicendo quod quid quod neutrum est extremorum : eo
rum, et

est praeter ens et non ens : igitur erit se- quod substantialis diftinitio medii, alia
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. IV ioo

est a diffinitionibus substantialibus ex- ex nominum diflinitione. Diftinitio au-

tremorum. tem est ex hoc quod concedunt nomina
iroa ra- Amplius quando ad interrogationem aliquid iinitum significare, quod sit res
tio.
qua quaeritur, si hoc est album? respon- esse necessario : ista enim oratio quam
detur quia non est album, nihil negavit nomen significat, est diftinitio Heracliti
nisi ipsum esse album. Negatio enim quam supra diximus, oratio quidem vi-
non est nisi non esse simpliciter. Si er- detur esse dicens omnia simul esse et
go non negat nisi unum extremum con- non esse propter motum qui ex esse et
tradictionis, quod affirmatio dixit esse, non esse componitur et licet ila dicat, :

tunc nullum est medium inter ea. Si tamen ex dicto suo sequitur quod omnia
enim esset medium, oporteret sic qusere- sunt vera : quia ex quo omnibus simul
re, aut est album, aut non album, aut inest esse et non esse, quidquid negatur
medium?Et similiter oporteret respon- vel affirmatur de eis in quibus est esse
dere. Ex his igitur patet quod contra- vel non esse, tolum verum erit : sic

dictionis non est niedium secundum igitur patet Heraclitum omnia vera esse
se. facere ex consequentia suae positionis. Ea
vero ratio quse est Anaxagorse, quse di-
cit aliquid esse medium contradictionis,
quod medium neutrum est extremorum,
necesse est omnia facere falsa quia de
CAPUT
:

II.
medio utrumque falsificatur extremo-
rum. Quando enim miscentur extrema,
tunc mixtum medium nec bonum est.
De xgritudinibus wn.de contingunt i*t<r
nec non bonum et similiter est de
: aliis
opiniones, et homiliis eontra eas, et
extremis contradictionis : nihil igitur
quee sunt ipsas opiniones, et Auclores
erit verum dicere de tali medio : omnia
earum.
autein qua? sunt, dicit sic mixta esse : ni-
hil igitur verum dicere contingit de his
quffi sunt onmibus. His autem sic deter-
t. H com. Ista autem opinio quie dicit contradi- minatis, palam est quia impossibile est
28.
ctionis esse medium, evenit quibusdam esseverum de omnibus aliquid esse uni-
ex altera tantum duarum causarum, sicut voce sive uno modo dictum, sive dicatur
etiam aliae opiniones inopinabiles quas su- per affinnationem, sive negationem : eo
pra diximus eveniunt. Aut enim eveniunt quod nihil est unum, sed quodlibet mix-
ex hoc quod non possunt solvere opposi- tum ex omnibus et hoc quidem conce- :

tiones litigiosas sive contentiosas sophista- dentes dicunt. Quidam enim dicunt ni-
rum ettuncannuentes orationi conlirmant
: hil omnino esse verum et dicunt quod :

verumesse quodsophistico syllogismo syl- nihil prohibet omnia esse falsa sic, sicut
logizatum est et quidem quidam tali de
: falsum et impossibile est diametrum esse
causa concedunt istas inopinabiles posi- simelrum : et isti sequuntur ea quae se-
tiones. Aut propterea quod quidam qui- quuntur ex dictis Anaxagorae, alii vero
dem putant omnium esse demonstratio- qui sequuntur id quod sequitur ex dictis
nem : et cum quaedam verissima et pri- Heracliti, omnia esse vera hae
dicunt :

ma demonstrare non possunt, dicunt ea enim rationes sive positiones fere sunt
esse falsa, et concedunt opposita princi- eaedem ipsius Heracliti rationibus se- :

piorum esse vera. Quacumque autem ha- quuntur enim ista? ex illis. Nath cum
rum causarum aegritudo causetur, unus Heraclitus dicat quod omnia simul sunt
modus erit homiliae. cum istis ad hos : vera et falsa, utrumque dicit aliquantu-
enim omnes principium disputationis est lum extra orationes istas, qua? divisim
 —

236 D. ALR. MAG. ORR. PR.ED.

dieunt omnia vera el alii omnia falsa : tradictionis hujus est falsa etiam secun-
propter quod si illa quae Heracfitus « 1
»
dum Anaxagoram, contradictoriam enim
cit, sunl Lmpossibilia, >icut in ante habi- hujus qua dixit omnia esse falsa, sup-
ti> probatum est esse quod quaedam ponit esse falsam, et istam veram. Con-
sunt vera, quaedam falsa, tune etiam tingit etiam quoddam quod omnibus ta-

ista sunl impossibilia per eamdem ratio- libusfirmatum est per eonsequentiam :

nein. sicul patel cuilibet. hoc autem est quod seipsas destruunt.
Nam qui omnia vera o-se dicit sieut Hera-
elitus. ex dicto suo sequitur quod pro-
I>"-itii>nis suae contraria et contradicto-
ria etiam sit vera : igitur cum contra-
CAPUT 111.
dictiones non possint esse simul, sicut
dudum ostensum est, oportet quod sua
oratio quae contradictoriae quam conce-
/>r improbatione opinionum Anaxago-
dit opponitur, non sit vera : et sic de-
r:>< et Heracliti et sequentium secundum
struit haec omnino seipsam. Qui vero
eumdem modum de contradictoriis.
omnia dicit esse falsa, sicutAnaxatro-
ras. sequitur ut etiam seipsum dicat
esse falsum in hoc quod omnia dicit esse

1 1 i- igitur ita suppo>itis, palam est ex falsa.

prius habitis, quia extrema contradi- Si autem forte adhuc dicere velit He-
etionis sunt quse non est possibile siniul raelitus quidem auferendo sive exci-
vera esse, neque simul falsa et putabi- : piendo contrariam sui dicti, dicendo quod
tur hoe maxime contingere vel sequi ex sola illa est non yera, alice autem om-

dictis quas diximus, cum tamen ad om- nes verae. Anaxagoras autem excipiet
n - tales orationes inopinabiles dispu- solam propriam quam dieit esse veram,
tandum est. tunc quemadmodum in su- tune erit consequens, quod non minus
perioribus oratinnibus pluries dictum quam istas quas excipiunt, oportet si-

cst. oportet quaeri non quidem de re gnificare intinitas quas necesse est exci-

ipsa, utrum scilicel aliquid sit, aut non pere. Et hoe contingit dupliciter, quod
>it : sed quaeri oportet de signiGcare ali- videlicet inducendo de quolibet quod
quid per orationem : igitur ex difiini- dicunt esse verum vel falsum, et hoc
tione nominum disputare oportet. sieut sunt infinita enim Heraclitus hoc
: dicit
si aecipiamus quid per diftinitionem si- et illud et hujusmodi infinita esse vera.
gnificat verum vel falsum: quae eontradi- et eujuslibet orationis oppositum dieit
ctorie opponuntur, eum nulla sitdiffini- esse falsum. Anaxagoras autem hoc et
tio falsi nisi per veri uegationem : unde illud et hujusmodi dicit esse falsa, et
circa orationem opponuntur verum et fal- cujuslibet suae orationis oppositam dicit

sum, sieut par et impar opponuntur circa esse veram. Alius autem modus ejusdem
numerum. Siigitur nihil aliudest falsum, .

est, quod qui dicit omnia esse vera, dabit

ni>i negareverum quod dicitur.tunc patet omnia esse vei esse verum i et dabit :

positionemessefalsam quaedicit ouiniaes- quod qui opinatur hoc, opinatur verum :

se falsa. quae est positio Anaxagorae : est et quod qui dicit hoc, dicit verum et qui :

enim necessarium alteram partem con- significat hoc et intelligit hoc, et talia

tradictionis esse veram. Amplius si se- liujusmodi intinita. Per hunc etiam mo-
euudum praeinducta nei sl omnia dum inlinita vera esse cogetur conce-
aut dicere affirmando aut negare, tunc dere,qui dicit omnia es>e falsa quo-
impossibile est utrasque falsas esse con- cumque modo varientur concessae ab
tradictiones : altera namque pars con- eis n ss
: -t quod oppositae earum
 LTRER IV METAPHYSICORUM, TRACT. IV 257

quas concedunt, sint falsae, et esse fal-

sae credantur ab eisdem. Qui enim quo_

cumque modo variatam dicit veram ora-

tionem, est verus secundum istos : et
CAPTJT IV.
hoc in infinitum vadit, ut jam osten-

dimus. Harum autem opinionum causae

sunt omnia in omnibus dicere quiesce-
Et cst digressio declarnns utrum veritas
re, aut omnia dicere continue moveri :

hujus principii, qnod est contradicto-

et palam est ex liis quae in praehabitis
rias non esse simul veras, sit ab xter-
determinata sunt, quia nec 111 verum i

no.
dicunt qui omnia dicunt quiescere, nec
illi qui dicunt omnia moveri. Nam si
contraria existentia in eodem quiescunt,
tunc semper sequitur quod eadem vera Ex omnibus autem inductis oportct
sint et falsa secundum Anaxagoram. Hoc nos inducere dubitationem de veritate
autem statim ad visum est falsum, quia hujus principii : quidam enim ex hoc
hoc aliquid est transmutatum. Qui enim quod istud principium est simpliciter et
dicit istam orationem Anaxagoras ipse
: absolute primum, non in genere, quod
idem aliquando non erat, et iterum ali- omnibus est manifestissimum, et circa

quando post mortem non erit et sic patet : quod non eonlingit errare, quod non
quod falsum dicit. Sivero omnia moven- habet contradictionem, et non est ac-
tur, sicut dicit Heraclitus, tunc sequitur ceptum ab alio, dicunt hoc principium
secundum eum, quod nihil sit verum : esse veritatis primae. Prima autem ve-
ergo omnia sunt falsa : hoc autein os- ritas non est nisi unica et aeterna : vi-

tensum est impossibile esse jam pluries : detur igitur hoc esse principium veritatis
quia oppositum liujus erit verum. Am- primae etaeternae. Adhuc autem hoc idem
plius ens permutari est necesse, sicut aflirmant quidam per hunc modum :

dicit Heraclitus et consonat ipsa veri- aut enim veritas fuit ab seterno.aut non.
tas, ex aliquo ente in aliquid est oin- Si fuit ab aeterno, habetur propositum*
nis permutatio : sed jam in praehabitis Si autem non ab aeterno, tunc ve-
fuit

ostendimus quod nec omnia quicscunt ritatem fuisse ab aeterno est falsum et :

nec omnia quandoque moventur quod

ita si hoc est falsum, ejus contradictorium

nihil seniper moveatur quaedam enim : est verum : et si contradictorium est,

sunt quae semper moventur,sicut ccelum, verum, veritas est : ergo si veritas

et sunt mota a motoribus suis, et pri- ab aeterno non est, veritas est ab aeter-
mum movens est semper id ipsum et no. Quidquid ad destructionem sui se-
immobile et quEedam sunt quae ali-
: quitur esse, aeternum est ergo veritas :

quando moventur, et aliquando non, sic- enuntiationis est ab aeterno et seternaest.

ut inferiora. Palam igitur est quod non Amplius simus eodem in spatio vel in

semper omnia moventur. instanti aliquo aeternitatis ante mundum :

in illo igitur aut verum est mundum

fore, aut non. Si detur esse verum mun-
dum fore : ergo ab aeterno fuit verum,
eadem ratione : et sic veritas aliqua

est eeterna. Si autem non fuit verum,

ejus contradictorium erat verum : et si

hoc fuit verum ab aelerno, verum fuit :

et sic iterum redit quod veritas enun-

tiationis fuit ab aeterno. Hoc autem ct

17
 2o8 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

hujusmodi multa quidem objiciunt, vo- ritas divinanon est principium dcmon-
leutes per hoc ostendere animam esse strationis.Quia igitur istud principium
immortalem, cum hujusmodi sit sub- de quo locuti sumus, extra genus esse
jecluin veritatis : nec pOtesl esse quod dicitur, hoc est ideo, quia extra unum

veritas si1 aeterna, subjectum autem ve- quodlibet genus esl in quolibet genere

ritatis non sit seternum. Similiter autem existens : prima autem veritas non est
objiciunl ad futurum quoniam aut ve-
:
iu quolibet genere existens, nec habel
ritas erit in perpetuum, aut non erit : aliquam ad demonstrationis generum
el si erit, habetur propositum. Si au- ordinationem, nisi sicut causa efGciens
tem non erit, veritatcm fore in per- umnium non coordinabilis alicui suo-
petuum non est verum : et hoc dato rum effectuum. Et hoc constat per hoc,

ejus contradictorium verum in per- est quod prima causa et veritas sua est su-

pctuum : et sic redit quod veritas du- pra inlellectum et supra narrationem et
rabit in perpetuum, etiamsi ponamus innominabilis, a cujus nominatione om-
omnia redigenda esse in nihilum. nes linguae deficiunt propter excellentiam

Soiutio. Ad haec omnia sophismata non est ejus. Quod autem sic se habel ad intel-

veritas pri- difficile respondere, quoniam veritas lectum, non potest esse in accipiendo
ma (lupiici- ,. ,-.. .,
principium.
emm
. .. . .
scientiae
tor smuitur. pnma dupliciter sumitur. Dicitur
prima quai non sequitur ens in quan- Ad omnia autem alia sophismata est
^re^iion"!

tum est cns in quo stat omnis entis re- una quod scilicet contrarietas et ^f|,™a£
solutio,

solutio.Et haec est veritas divina quae contradictio et hujusmodi accidunt pro- "f^l^*

sub cnte non cadit et haec non est : positioni ad rem relatae, quae quidem

illa circa quam non contingit errare : secundum causam veritatis et falsitatis
quia illa licet sit manifestissima, tamen sunt in rc ipsa : sed tainen ut com-
propter sui excellentiam non est perfecto ponente et dividente et coinpleclente

intellectu intelligibilis, ut dicit Philoso- secunduni complexionem sunt in anima.

phus : et ideo multipliciter erratum est Unde cum quceritur, utrum ante mun-
cirea eam. Neque hoc modo manife- dum cum nulla res fuerit, sit verum

stissima est, quod ipsa sit principium quod mundus erit, aut mundum
dicitur,

essentiale aliorum verorum, sicut sunt forc? Dicendum quod hoc nec verum
illa quae sunt manfestissima secundum nec falsuin fuit : quia non fuit propo-
sui naturam : sed est manifestissiina in sitio vel dictum, et ideo non habuit con-
se et sibi ut principium elTectivum alio- trarium vel cOntradictorium eadem de
rum, a cujus esse deficiunt intellectus causa, quia non fuit res in qua sicul

et linguae propter sui excellentiam : et in causa esset veritas, nec fuit intelle-

ideo apud multos conditionata est et ctus ista componens vel dividens. Yeri-
ab aliis accepta veritas ista, neque est tas enim, sicut supra dictum est, est di-

unius rationis cum aliqua alia veritate. cere quod quod non est
est esse, vel

Et licet dicatur quod vcritas prima om- non esse et falsitas est dicere quod
:

nibus per naturam impressa est, tamcn non est esse, aut dicere quod est non
haec impressio non cst nisi de scientia esse. Et secundum hoc vcritas est adae-

quia est et non quid est eo quod non : quatio rerum et intellectum componen-
habet diffinitionem, nequc est difliniens tium et dividentium, et adaequatio rei

alia vera : et ideo conditiones inductae el significationis in oratione est veritas

de manifestissimo, et circa quod non orationis.Ex hoc enim scquitur, quod
contingit errare et quod est sine contra- in eo quod res est vel non est, omnino
dictione, non ab alio acceptum, per hunc vera vel falsa est et si dicatur quod :

modum quo supra inductae non sunt, ante mundum fuit hoc in mente divina
onveniunt divinse. Similiter autem ve- verum, etsic ah aeternofuit verum di- :
 LIBER IV METAPHYSICORUM, TRACT. IV 239

cendumestquodomniafutura quae postea mum, quod non est simul affirmare et

facta sunt, fuerunt inmente divina sed in negare, et quod contradictio est opposi-
mente divina existentia fuerunt ipsa mens tio, cujus non est medium secundum
divina simpliciter, et sine omni comple- se, et est principium quo sicut quodam
xione est enim notitia divina mate-
: instrumento intellectus hominis omnem
rialium immatorialiter, et temporalium accepit scientiam aliorum : et hoc est
intemporaliter, el composilorum et com- secundum quod hoc quarto libro in-
in
plexorum simpliciter, et diversorum tendimus, quod scilicet ejusdem scienliae

unite et ideo non fuerunt in ea per

: universalis quae est philosophia prima,
esse et rationem complexorum vel enun- sit determinare de primo ente, et de
tiationum : et ideo nihil accidit eis ibi primis principiis demonstrationum. In
dr his quffi consequuntur enuntiatio- hoc enim, sicut a principio liujus libri
nem in eo quod enuntiatio est. Non diximus, completur hujus quarti libri
enim capit aliquis intellectus, quod enun- tota iutentio.
tiatio sit nullo existente subjecto et
pradicato : et iterum non capit intelle-
ctus, quod suhjectum sit et praedicatum,
nullo penitus existente subjicibili et
CAPUT V.
pnedicabili : et iterum non capil in-

tellectus quod sit aliquid conscquenlium

enuntiationem, nulla penitus existente
enuntiatione. Omni eodem modo dicen-
Et est digressio declardns, quod major
est oppositio contrddictionis qudfn <ili-
dum videtur ad ea qute qureruntur in
futurum, etsi per hypothesim ponatur
qua aliarum.
quod omnia desinant esse in futurum :

haec enim penitus eumdem habent mo-

dum solutionis. Licet autem jam tota nostra in hoc
De quadain autem veritate rerum et libro pateat intentio, tamen ad faciliorem
signorum, qua signum verum dicitur, intellectum pracedentium etsequentimn,
quando recte facit hoc ad quod facien- adhuc attendendum est quod hoc princi-
dum est ordinatum a prima yeritate, pium de quolibet aflirmatio vel negatio
secundum quam rectitudinem haec ora- vera.et de nullo simul vera est: quia affir-
tio, me sedere, vera dicitur esse, sive matio maxima oppositionum quo-
est :

ego secundum rem sedeam, sive non niam inter ensetnon ensnihilomnino est
sedeam, eo quod oratio facit suum re- mediuin : quoniam licet idem sit subje-
ctum debitum signilicando, nos hic ni- ctum in affirmatione et negatione, tainen
liil loquimur : quia nihil spectat ad prae- esse et non eidem
esse qua? attribuuntur
sens in quo sumus negotium et ideo : subjecto, nihil penitushabent medium,
non quterimus utrum illa veritas separa- et non distanl tantum secundum exten-
bilis sit a signo quod est oratio vel sionem quse potest esse in una natura
non ? Nec quterimus utrum sit una in generis, sicut contraria, sed infinite di-

onmibus signis vel non? nec etiam cu- slant extra omne genus : et quidquid
ramus hic qua^rere, utrum omnia talia aflirmatur in una, totum negatur in
vera sint sicut vera divina et aeterna altera : et ideo in nullo penitus con-
veritate? De his enim omnibus reputa- veniunt, nec uniri possunt, sicut con-
mus deterniinare non esse diflicile suf- traria quidern in uno actu esse non
lirienter litteratis, et ad propositum m - possunt, et maxime distant secun-
gotium nihil prosunt : hoc enim hic dum extensionem quee potest esse in

suflicit, quod islud est principium pri- generis natura, sicut album el nigrum
260 D. ALB. 31 AG. ORD. PILED.

secundum coloris naturam.quae est ex sus- mationem prsecedentem quae est aliquid
ceptibilitate lucis in subjecto uno, quae repugnans nigro et sic est in omnibus di-
:

quidem susceptibilitas privata est in ni- versis cum enim dico, homo non
:

gro, ita tamen quod remanet esse colo- est capra, hsec negatio causatur ab hac
ris. Et sic est in calido et frigido secun- affirmatione, homo
homo. Sed cum
est

dum participationem virtutis motus dis- dico, est et non est,negatio non causatur

solventis, qui quidem privatur in frigido, nisi ab eadem aflirmatione cui opponi-

ita tamen quod remanet virtus motus tur et quod ponitur in una secundum
:

secundum qualitatis quidditatem, licet seipsum, negatur in alia. De privatione

non dissolvat situm partium materise. Et autem et habitu constat, quod licet pri-

ita est in humido fluente ad aliud propter vatio dicatnon ens, non tamen dicit sim-
motum et ad seipsum cum diminuitur pliciter non ens, sed dicit non ens entis

vis motus, et cum cessat, tantum con- et inente. De relativis etiamconstat quod

stringuntur ad se partes.quod exprimitur posita se ponunt, licet non ponant se ut

humidum, et causatur siccum, ita tamen sunt opposita. Et ideo patet contradicto-
quod qualitas virtutis motus remanet. riamaxime esse opposita, et non esse
Et sic est de omnibus contrariis maxime medium contradictionis quia inter : esse
sub eadem natura generis distantibus, ita et non esse non est aliqua unius natura?
quod semper remanet una natura in om- extensio, non ens quod ponat
neque est

nibus extremis, sive habeant medium, quod negatur, neque

aliquid illius esse
sive non habeant et ideo distant in ge-
: uno posito aliud ponitur. Sunt igitur
nere et si unum negatur de alio, non
: contradictorie opposita maxime opposita,
est semper negatio secundum se, sed per et non possunt simul congregari, et inter
aliud potius. Si enim secundum se esset, ea nullum potest esse medium. Utrum
sicut uno posito negatur aliud, ita uno autem hoc principium habeat causam vel
negato inferretur et Hoc
poneretur aliud. sit commune causato et incausato, non
autem non verum quoniam si dicam,
est : potest hic determinari, sed inferius, ubi
hoc est album, sequitur quod non est ni- ostendemus quod nihilunivoce prredicatur
grum: sednon convertitur,quod si dicam, de causato et incausato, vel negatur de
hoc non est nigrum, quod propter hoc eodem.et quodtamen negationes veriores
sit album et hoc ideo est, quia non esse
: sunt de incausato quam affirmationes
nigrum est negatio consequens ad affir- Haec isjitur de his hic dicta sufliciant
 LIBER V
METAPHYSIGORUM

DE NOMINUH DISTINCTIONE-

TRACT4TLS 1

DE DISTINCTIONE NOMINUM PRINCIPIORUM ENTIS.

divisionem istorum, ut sciatur in qua

sunt multiplicitate : tunc enim sciemus
nos habere scientiam perfecte, cum om-
nium illarum partium assignatae fuerint
CAPUT I.
propriae passiones. Non
diffinitiones et
enim adhuc distinguemus nomina huic
scientise convenientia, ut aliquid inten-
De distinctione principii sive initii.
non
tum accipiatur, et aliud abjiciatur

intentum, quemadmodum fit in scientiis

particularibus : quia sic cujuslibet distin-
t.etcom.
g icut j n ante hahitis diximus, ista sa- ctio cum tractatu de eo esset ordinanda,
P
i i"ig nifi- pientia sicut pnestituit qusesita et princi- sed potius distinguemus principia et ens
itiones.
D a> ita p rse p 0nere habet analogorum de
j et partes entis primas, ut totus ambitus

quibus intendit multiplicitatem potestas: eorum quae consideranda sunt, sciatur,

enim subjecti non scitur nisi per divisio- et cum de omnibus erit tractactum, per-
nemsubjecti inpartes, et partiumulterius fecta sciatur esse doctrina. Sic igilur dis-

in partes. Et ideo cum de principiis entis tinguemus primo nomina principiorum

et ipso ente et partibus entis primis se- entis, et deinde ens et unum, et postea
cundum quod ad ens reducuntur, ista in- nomina partium entis primarum et com-
tendit sapientia, oportet in ea tangere munium : hoc enim spectat ad sapien-
262 D. ALB. MAG. ORI). PR^f).

tiam de omnibus habere scientiam, et a primo secundum ordinem temporis :

luin secundum unumquodque particula- quia ad alia quamdam addit super ordi-

riuin reddere rationem de ijisis, sicul di- nciu temporis causae rationem, sicut in

xiinus iu primo libro : quia vero princi- generatione tam naturali quam artificiali

piuui prius est quam causa, eo quod om- dicimus principium unde, sive ex quo
nis causa principium est, et non conver- primum res generatur, quse composita

titur quod omne principium sit causa, est ex multis se per ordinem temporis et

ideo prius de principio incipiemus dislin- motus et formationis consequentibus, ita

ctionem. quod illud primum sit existens per sub-
stantiam in eo quodaecipitgenerationem
Dicamus igitur, quod principium om-
ex ipso, sicut fabricae navis dicimus essc
ne est primum in ordine ante quod nihil
piincipium id quod vocatur carina navis
est, ct quod sunt ea quse sunt ex
post
ethoc est lignum quod in carina navis,
ipso principiata. Primum autem in or-
per totam vaditnavis longitudinem : quia
dine situs maxime inter omnia habet pri-
in illa sedet tota navis compaginatio, et
mi rationem, et ideo praecipue dicitur
ad ipsum sicut ad fundamentum quod-
principium, undealiquid esse quantum-
ilain omnes partes navis referunlur. Sic
cumque priinum moveat, ita quod ante
ctiam principium domus est fundamen-
ipsum nihil sit unde fiatmotus, sicut di-
tum, ct principium animalium alii dicunt
cimus primum in longitudine et in via,sic-
esse cor, quidam alii autem cerebrum,
'cut dicimus quod venientes Athenas pri-
alii autcm quodcumque aliud membrum
mummovimus a Thebis : et sicut dicimus
dicunt esse principium, s*ecundum quod
quod incrementum primum est secun-
susceperit quilibet per consensum suse
dum diametrum longitudinis, et postea
secundum diametrum latitudinis, et ul- opinionis. De hoc autem tradidimus in

timo secundum diametrum profunditatis, libro nostro de Animalibus, quodin om-

sicut in libris Phijsicis ostendimus. Sic niuin generatione animalium principium

autem dicto principio, per contrariam

est cor, praeterquam in his quse de ovis

hujus rationem dicitur diversum a prin- in vcrmes et de vermibus in volantia

cipioquod est ultimum hoc enim quod :

qusedam generantur, sicut sunt. apum
vocamus ultimum, maxime opponitur genera. In his enim principium ost caput,

ultimo in liac intentione principali dieto. e1 iil quod est loco cerebri. Si qua lanicn
Secundo vero dicitur principium, non estgeneratio animalium ex putrefactione,
secundum ralionem primi in situ, sed pri- in talibus eliam necesse est principium,
mi in tempore, et non simpliciter, sed scilicetprimo caput formari quia aliter :

secundum rationem primi quod accipitur non sumeret nutrimentum a circumstan-

secundum convenientiam ejus quod mo- tibus, quod ei quod formatur est neces-

vetur ad aliquid : et tunc dicitur princi- sarium.

pium unde, quo optime fit ununi-
sive a modis dicitur princi-
llis igilur tribus Suificienti»
{ireedicuv

quodque. Sicut quando aliquisdebetfieri pium, quod primum, ita quod intrin-
est rum signifi
catfonui

imbutus disciplinis. Ille enim non fit pri- secum est et manet in eo existente cujus principiL

mo incipiens a principio rei illius quam est principium hoc enim cum sit ordine
:

dcbet discere : quia sic inceptio doctrinffi primum, aut est secundum duplicem or-
esset a divinis metaphysicis, ad qua? se dinem primumsitus scilicet et temporis,
habet dispositio nostri intellectus, sicut aut secundum alterum tanlum, ut est
oculus vespertilionis ad lumen solis : temporis. Et siquidem est secundum
unde a tali rei principio in docendo non dupliccm ordinem primum, est primo
esl inchoandum, sed a primo, unde qui modo primum principium. Si autem cst
docendus est, opportunius addiscat. priinum tcmpore, non situ necessario,
Tertio autem modo dicitur principium aut cst secundum bene esse, aut secun-
 LIBER V METAPHYSTCORUM, TRACT. T 263

diim esse. Et secundum bene esse, est artes autem maxime dicuntur esse hoc
modus sccundus secundum esse autem :
modo principia iilae quee sunt architecto-
est modus tertius. Et lios quidem modos nicae, praecipue secundum illani archite-

addit intentio principii super intentionem ctonicarum rationem, quam in principio

causae secundum ambitum suae commu- Ethicorum assignavimus •, scilicet quia

nitatis: etideo non eonvcrtiturconsequen- architectonica dicitur magis considerati-
tia a principio ad causam. Et in bis qui- va finis : quia illius est preeordinare om-
dcm modis primus modus cst priricipalis, nes alias ad illum finem quocumque mo-
et principium in his modis dictum qui- do respicientes, sicut dux exercitus or-
dam dicunt magis proprie initium appel- dinat eos qui divcrsis actibus respiciunt

lari. ad victoriam.
Quarto autem modo dicitur principium Amplius autem sexto modo dicitur

sub intentione causae efticientis, id unde principium unde, sive per quod res pri-

sive a quo res primo iit et generatur pri- mum fit nota : et hoc oportet aliquid esse
muin, cum noninsit in illo existente cu- rei, etquoad hoc vergit jam aliqualiter
jus est principium unde sive : et hoc cst adintentionem elementi, et ideo minus
a quo principium primum motus quo proprie inter omnia dicitur principium :

lit et generatur aliquid, natus est initiari, hocautem principium dicitur sicut sup-
et permutatio qua aliquid permutaturad positiones dicuntur principia demonstra-
esse, sicutpueri principium dicunlur essfi tionum. Hoc igitur secundario modo
pater et mater : quia sunt extrinsecum principium dicitur, quod virtute movct,
principium suae generationis per modum quamvis pcr substantiam non sit intus in
moventis et initiantis. Sic enim in vo- re mota. Hoc autem aut est principium
luntariis dicitur principium belli convi- nihil rei existens.aut aliquid rei existens.
cium, quia primum niovit ad iram eos Et siquidcm nihil rei existit, aut cst prin-
qui pugnant in bello. cipium secundum totam substantialcm et
Quinlo modo dicitur principium etiam naturalem virtutem movens, aut secun-
secundum causaa intentionem, quaj cau- dum virtutem finis tantum. Et primo
sa finalis est movens efficientem et mo- quidem modo principium est quod posui-
ventem primum : et illo modo dicitur mus in quarto modo, et secundo niodo
principium illud secundum cujus praevo- est principium quod posuimus loco quin-

to. Aliquid autcmreiest quod facit ad

luntatem movenlur mobilia aliqua et rei

mutantur mutabilia, sicut movere civita- notitiam, cum eadem sint principia esse

tem, principatus, et potestates, et regna et cognitionis, sicut ssepe diximus. Hoc

sive imperia haec enim sieut animata
: igitur modo primus modus principalius

quaedam jusla movent ut tinis reipublicae. attingit rationem nominis, et deinceps

Non enim aliter possent movere multitu- quilibet sccundum ordinem suum pro-
dinem, nisi omnium eorum qui moven- pinquiorem vel remotiorem dicit princi-

tur voluntatum finis esset principis prae- pii modum. Et sic accipienda sunt quae
voluntas, quae non nisi justa esse suppo- dicuntur de principio, et non secundum
nitur : et secundum hunc modum etiam Vverrois considerationem. Putabat enim Nota contra
expositio
artes mechanicae dicuntur principia, eo quod id quod participat verius causae ra- nem Aver-
quod ars quae est recta ratio factibilium, tionem, verius et participaret nomen et

niJiil rationem principii et

aliud est, ut dicit Tullius, nisi colle- : hoc non est ve-
ctio principiorum ad sicut patet ex jam dictis.
eumdem finem ten- rum,
dentium, qui finis causa cst motus in :s Ulterius autem majori improprietate
omnibus mobilibus arli subjectis. Inter -'dieilur principium tot modis, quot di-

1
I Ethicorum, tex. et eom. I.
m
264 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

cuntur causae : omnes enim causae sunt

principia, sed aon convertitur : ratio au-
tem una primi communis est per analo-
giam omnibus modis dictis principiis :

CAPUT II.
ethocest unde omne principiatum autest,
aut unde lit. aut unde cognoscitur. Pri-
lnuni horum autem, quse sic prima -unt,
De distinctione hujus nominis, quoa
quaedam quidem sunt in ipsa existentia est causii.
rei principiatae quaedam autem sunt ex-
:

tra existentiam principiati. Sed secun-

tlum primos tres modos cum sit intra
Te*'-*«»
existentiam principiati, non est in eo sie- Causa autem quse minoris ambitus est
ut elementum, sed sicut pars prima a quam principium, consequenter distin-
qua incipit motus, vel doctrina, vel gene- guenda est videtur autem a nobis te-
:

ratio : extra vero est sicut in sequentibus nendus esse idem modus quem tenuimus
principium cogni- in secundo Physicorum l nisi quod hic
tribusmodis: quia licet ,

tionis realiter sit intra cognitum, non dicemus causas secundum quod sunt en-
tis ibi autem diximus eas secundum
tamen esl hoc modointracognitionisprin- :

cipium, quia sic est universale in lumine quod corporis mobilis. Causa igitur dici-
intellectus existens. Quando vero intus tur uno quidem modo, ex quo sicut

et extra esse extensius accipiuntur, tunc ex materia fit aliquid, ita quod sit in
ea a quibus fit vel cognoscitur vel est res, ipso causato existente, sicut aes dicitur

quocumque modo sumaturintus velextra causa statuae sive idoli : et sicut ar-

existentia. principii habent nomen, el sie gentum dicitur causa phialae sive scyphi,

nalura dicitur esse principium, et elemen- et horum similium genera dicuntur per

tum dicitur esse principium, et mens quse modum dictum causae. Alio vero modo
per rationem rei et notionem ipsius men- causa dicitur forma sive species et exem-
surat res, dicitur esse principium : et hoc plar, quod a quibusdam Graecis paradig-
modo pnevoluntas et substantia formalis, ma vocatur ha?c autem causa qua? sic
:

et id quod est cujus causa sunt omnia, vocatur, ratio est et quid erat esse, sive
tinis videlicet, est principium : bonum rei quidditas : et hujus quidditatis genera
enim quod est tinis et malum ei opposi- quae cadunt in etijuslibet rei diffinitione,
tum sunt causa multis, et principium et sicut causam formalem et rationem ejus
s uitionis et motus. Multa enim cogno- notae quae est diapason, est proportio
scuntur per fines suos : et quaecumque dupli, sic habent se duo ad unum secun-
moventur, propter tinem moventur : et dum speciem, et ex toto sive universali-
ideo superius diximus quod in mathema- ter forma ejus est numerus : quia ille

ticis non fit demon-

quae immobilia sunt, est ultimum genus talis formse. Hoc etiam
stratio per finem. Non ignoramus autem modo partes essentiales qua? cadunt in

quosdam accipere modum quintum se- diffinitione, sunt formalis causa. Nos au-
cundum rationem causae efficientis : sed tem hic ordinamus causas secundum
illorum dicta non curamus : quia indu- quod sunt causato propinquiores. Sicut
ctos modos non uisi secundum materiam enim materia est propinquior quam for-
verificant, et civilia et civilium rationes ma quia forma aliqua est etiam secun-
:

ignorant, ut videtur hic : igitur de princi- dum modum aliquem extra. Nulla autem
pii distinctione dicta sint a nobis. materia et secundum nullum modum esl
extra omnis autem materia est inlra
:

' II Physic. tex.et com. 27 et 28.

 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 265

causatum. Amplius autem causa etiam quantum est statua sed non eo-
tuae in :

dicitur id unde est primum principium dem modo, sicut diximus sed hoc quidem :

motus aut quietis, sicut consiliator est est causa sicut materia, scilicet aes : illud

causa, et pater pueri sic causa est, et vero c-st causa unde motus sive efficiens,

generaliter onine faciens hoc modo est effectorscilicet statuae. Adhuc autem istae

causa facti, et hoc modo mutans sive causae comparatae ad invicem sunt causae

movens est causa mutabilis quod move- ad invicem, ut dolor sectionis causa

tur : enim causa piius

haec secundum est efficiens sanitatis, et sanitas est

esse est quam fmalis quia motus efti- : causa dolendi sive doloris sed non :

cientis ad finem stat quando secundum eodem modo et secundum unam cau-
esse includit ipsum. Amplius autem salitatis rationem, sed sanitas est cau-
causa dicitur principaliter et primo sa dolendi ut finis, et dolere est causa
quod est causa ut finis hoc autem :
sanitatis unde motus sive efficiens.
ut

est quod est cujus causa sunt omnia Amplius autem idem in eodem genere
alia, sicut saepius in ante hahitis de- causalitatis aliquando est causa contra-

terminatum est, sicut causa amhulan- riorum. Quod enim praesens alieujus efle-

di est sanitas. Nam quando quaeri- ctus est causa, hoc absens causa videtur
mus quare aliquis ambulat, responden- quandoque de contrario, sicut absentiam
tes dicimus ut sanetur, et ita respon- gubernatoris dicimus esse causam perdi-
dentes putamus nos causam reddidisse. tionis navis, cujus praesentia erat causa
Est autem tinis duplex, ultimus scilicet salutis utraque vero praesentia scilicet
:

qui est finis in quo quiescit intentio mo- et privatio causae sunt in genere causae

ventis : et finis circa illum qui est termi- moventis.

nus moventis cujuscumque operis ad
iinem illum ordinatus : et sic dicuntur
fines quaecumque movente aliquo tiunt Omnes vero causce dictae in quatuor Tat.etcom.

infra finem ultimum, sicut lines dicuntur modos cadunt manifestissimos et essen-
circa sanitatem attenuatio, seu purgatio, tiales. Nam elementa sive lilterae syllaba-
aut pharmacia, aut organa sive instru- rum et materia in mechanicis factorum,
menta medicinae, sicut clyster, et chirur- hujusmodi simplicia
et ignis et terra, et
gia, et hujusmodi. Ista enim omnia sunt omnia quae quidam ponunt elementa cor-
finis causa sicut differunt ab invicem in porum commixtorum et compositorum,
modo : quaedam enim horum sunt organa et partes totius compositi ex partibus,sicut
sive instrumenta quaedam autem sunt
: heterogenia in partibus animalium coni-
opera mediein», sicut attenuatio et pur- ponuntur exhomogeniis, et etiam suppo-
gatio. Causae igitur fere tot modis dicun- sitiones sive propositiones conclusionis,
tur. Dico autem fere, quia divisio essen- omnia sunt causae sicut ex quo fitressic-
tialis causarum est in quatuor dictos mo- ut ex materia : sed in hoc differunt,
dos : sed modi accidentales causarum quod quaedam horum sunt quasi sub-
sunt plures, sicut inferius ostendemus. jectum formae artificialis vel naturalis,sic-

Accidit autem sic multis modis diclis ut materia factorum, et materia cor-
causis, quod mullae ejusdemrei sunt cau- porum naturalium : quaedam sunt mate-
sae immediatae et non secundum accidens, ria et virtus ejus quod lit ex ipsis, sicut
sed non in una ratione causalitatis, sicut litterae sunt materia syllabae ordine ag-
causa statuae sive idoli efticiens quidem gregationis in ea, et elementa simplicia
est effector slatuae, et aes est causa ma- corporum sunt materia per mixtionem
terialis statuae ejusdem : et sunt hae cau- ab excellentia contrariorum quaedamau- :

sae ambae non secundum aliud aliquid sive tem sunt sicut coinpositione sua consti-
secundum accidens, sed sunt causa sta- tuentia, sicut partes constituunt totum :
 266 I). ALB. MAG. ORP. PR,EP.

etqiuedam sunt sicutnecessitasquaeperop- formales et finales et cst unus modus

:

positum modum est in disciplinis el natu- conspecialium causarum quae dicuntur

ralibus e1 mechanicis, sicut ostendimus prius et posterius una ad aliam in com-
in II Physicorum, et sic sunt suppositio- paratione ad unum et eumdem elfectum,
nes materia conclusionis, aliquo existen* sicut in conspecialitate causae efiicientis
te in ea : quoniam ex ambabus extremi- istius effectus qui est sanitas, dicitur causa
tatibus conclusio conficitur, el ipsa con- proxima hic medicus, et remotior medi-
junctio extremitatuin est per medii virtu- cus, et remotissima dicitur artifex. In
tem. Causa autem quae est ut quid erat conspecialitate autem causarum forma-
esse sive quidditas, est diversiticata ut lium unius et ejusdem effectus qui est
forma totius sive totalitas et forma com- diapason, proportio dupli in tonis, causa
positionis et species : sed species est est prima, et remotior est proportio du-
materiaetotum partium et compositio pli, et est numerus
remotissima et'in :

mixtorum. Sperma vero et medicus omnibus conspecialibus causis sempcr illa

et consiliator et universaliter omne quae sicut species et genera sunt conti-
efficiens, omnia hsec sunt causa quam nentia singulares etproprias causas, sunt
vocamus causam unde est principium posterius et remotius causae, et ipsa sin-
motus et permutationis, aut status gularia sunt propinquius causa? ejusdem
sive quietis sed sperma est
: resolu- effecfus. Eaedem autem causae dicunlur
tum in spiritum moventem materiam ge- communes et propriae : quia commune el

nerationis animatorum ad organa deser- proprium cum priori et posteriori, et

vientia ad vitae potentiam. Medicus autem propinquo et remoto in eodem ordine
ex forma quae est in anima, movet ad causarum facit unum modum et in isto :

sanitatem per id quod juvat naturam. modo omnis communis et remota potest
Consiliator autem movet ad eligendum fieri propinqua et propria per appositio-
in dubiis per nos operabilibus. Alia au _ nem et determinationem propriorum su-
tem sunt causa sicut finiset bonum alio- pra communem.
rum quae sunt propter illa. enim
Illud Amplius autem secundus modus divi-
quod est causa, cujus causa omnia
fiunt sionis conspecialium causarum est, ut
alia, vult esse optimum in eo quod finis causa per se et causa per accidens respe-
ultimus appetitus moventis et mobilis. ctu ejusdem effectus: et hoc modo acci-
Quantum autem ad istam attinet inten- pitur etiam propinquum et remotum si
tionem nihil refert dicere fmem sive bo- accipiantur genera ejus quod est causa
num simpliciter bonum,
sive apparens per accidens, sicut dicimus Polycletum
quod est bonum huic et hic et nunc, et esse causam statuae, aliter statua? facto-
non simpliciter omnibus, neque ubique, rem : quia statuarius est causaperse, Po-
neque semper bonum. Causse igitur per lycletus autem per accidens, in eo quod
essentiam divisae hae sunt : et tot sunt accidit ei statuarium esse, et accidit etiam
species earum, quot sunt dicta? a nobis. statuario Polycletum esse in hoc or- : et
Modi autem causarum accidentales dine accipiuntur commune
proprium et :

sunt quidem multi numero valde. Hi ta- quia accipiuntur ea quae sicut genus et
men modi capitulariter in summa accepti speciescontinentcausas per accidens, sic-
sunt pauciores secundum accidentales
:
ut dicimus quod homo est causa statuae :

enim modos causae divisae dicuntur mul- aut etiam universaliter accipiendo dici-
tipliciter etiam quae sunt conspeciales in mus, quod animal est statuae causa, eo
una specie, et ratione causalitatis acce- quod Polycletus qui est propria causa,
ptae : efficientes enim dicuntursecundum per accidens est homo, et homo est ani-
multos modos qua? conspeciales sunt mal. Contingit autem non solum ponere
et similiter materiales, et eodem modo causam per accidens, sed etiam causam
 LIBEK V METAPHYSICORl M, TRACT. I 267

quse est accidens, et per accidens causa est tertius modus

causarum, ut
specialis
quae quidem est acciden^ accidentaliter sidicamus non Polyeletum secundum se,
causa existens et in ista quidem contin-
: nec statuae factorem secundum se, sed
git accipere propinquum vel remotum., complexe Polvclelum statuae factorem
sicut si album vel musicum dicamus esse esse causam statuae. Sicigitur cum multi
causam statuae, eo quodstatuarius estal- sint modi causarum omnes sunt in pluri-
bus musicus dicamus coloratum
: et si tale capitulariter accepta, sex numero,
- vel disciplinatum esse causam statuae et dupliciter acceptis tribusmodis inductis :

non solum tale per accidens, quod est in aut enimsunt ut singulare, aut ut genus
seipsa substantia, sicut Polycletus aut continens, sicut dicit primus : aut se-
homo aut aniinal. Licet autem isti modi cundum se, aul secundum accidens, sicut
conjungantur unus cum alio in his quae dicitsecundusmodus.inquoetiamest acci-
causae dicuntur, differunt tamen quia
: pere commune ut genus accidentis, sicut
alia omnino est ratio communis et pro- diximus : aut ista accipere est complexa
prii, et alia ejus quod est per accidens et aut simpliciter et incomplexa dicta, sicut
per se, sicut patet cuilibet. dicit tertius modus. Sic igitur per opposita

Prae omnibus enumeratis quee scilicet intribusmodis dictasunt sex modi causa-
communiter et proprie sunt dicta, et quae rum. Amplius omnia ista accipiuntur ut
sunt dicta per se et secundum aecidens, agentia secundum actum, aut secundum
quaedam dicuntur ut potentia causae, potentiam causa dicta et sex multipli- :

quredam autem dicuntur causae ut actu cata per duo quae sunt potentia et actus,
agentia. Sed iste modus non addit super faciunt numero duodecim : differunt au-
alios modos naturam aliquam specialem : tem in tantum, quando sic per potentiam
quia ipsa natura una et eadem qua causa el actum accipiuntur, quod quando causa
propria est propria, vel remota est re- singularis proxima causa accipitur se-
niota causa accipitur autem ut potentia
: cundum actum agens, tunc simul sunt,
agens, aut ut actu agens. Et similiter est et non sunt eadem manentia et posita in

de natura qua causa per se est per se esse vel destructa cum his quorum sunt
causa, et qua causaper accidens est causa causee : et sic singulariter acceptis secun-
per accidens, sicut diximus causam aedi- dum actum : quia sic sumpta causa po-
ficationis esse eedificatorem in potentia, sita ponit effectum, et e converso : et

quia ex habitu artis potest eedificare cum destructa destruit, ut hic medens secun-
voluerit : sed aedificantem dicimus in actu dum actum hoc convalescente secundum
agentem ipsam eedificationem. Sicut au- actum convalescentiae, hic tedilicator se-
tem diximus, quod causaruin modi acci- cundum actum cum hoc iedificato secun-
dentales sunt multi, ita multi modi sunt dum aclum aedificationis. Quae vero sunt
eorum effectuum in quibus dicuntur cau- secundum poteslatem causae non sem-
s;e, sicut dicitur causa essc hujusmodi per. Non enim simul corrumpuntur aedi-
eifectus, qui est haec statua, aut statua?, Jicium et aedificator secundum potesta-
autimaginis, aut etiam aeris iigurati : aut tem. Si enim accipiatur aediiicator secun-
secundum materiam dicitur causa hujus dum potestatem quam habet ex habitu,
aeris, aut aeris, aut metalli, aut universali- non est causa propria et per se aediticii,

ter materiae : et in accidentibus similiter sed appropriabitur per hoc quod aediticet

accipitur effectus secundum diversitatem in actu, hoc est, ex hoc quod fluat ab
accidentium, sicut patere potest cuilibet. ipso motus aedificationis : et haec est

Amplius autem non in re solum sim- causapropria eodem modo non

aedificii

pliciter, sed secundum complexionem secundum potestatem, sed secundum

subjecti et accidentis vel etiam acciden- actum accepti. zEdilicium enim secun-
tis cum accidente dicuntur causae. Et iste dum actum eedificationis acceptum est
268 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
aedificium subjectum aedificationi secun- autem non continue sequitur ad esse
duia actum : eedificium autem quod est ipsius esse causati, tunc etiam est ea causa
lectus vel dornus, est apotelesma Grsece quam formalem vocamus. Si autem hoc
vocatum : et hoc est factum ab aedifica- continue sequitur ad esse ipsius esse cau-
tore per sedificationem, et inter cedifica- sati, tunc estquamvocamus causam
illa

torem et tale apotelesma sunt multaj cau- materialem. Vel sic cum omne causa- :

sae alia? efficientes, sicut dolatio, com- tum sit hoc aliquid quod est, aut causa
paginatio, et conclavatio, et partium ex parte esse, aut ex parte hujus in'

compositio ad hanc figuram quae est ulti- quantum est hoc. Et primo quidem mo-
ma causa efficiens artificiati, et est et non do estforma, secundo autemest materia.
esl cum artificiato existente vel non exi- Si autem id cujus esse sequitur aliud
slente. esse, non est in re sed extra, aut est
propter quod est, aut a quo. Et siquidem
est propterquod, tunc est finis qui dis-
tinctus est a forma. Omne enim agens
agit propter aliquid, et ex illo pendet
CAPUT III.
scamni pen-
esse ejus quod fit, sicut esse
det ex apta sessione quam intendit ei

qui facit scamnum et si illa non sit, non

:

Et est digressio declarans numerum cau-
sarum et modum aliter quam prius.
Subtilius autem
fit scamnum nec est. Si autem est a quo
fit motus adhoc quod illud fit, tunc est
efficiens sive movens. Ex quatuor igi-
tur pendet esse rei, ex duobus intrinse-
ista speculando, eo cis, quorum unum sequitur esse in quan-

quod in his consistit magna pars hujus tum est esse, et aliud sequitur hoc esse
sapientia?, dicimus quod omnis pars quo- in quantum est hoc. Et ex duobus extrin-

cumque modo dicatur, prior est suo toto, secis, quorum unum est propter quod

et est causa suum totum et

causandi :
est esse in quantum est, et aliud a quo

non e converso
totum est causa essendi est illud ut movente ad hoc ut fiat. Sic
parti. Hoc autem patet in aceto et melle igitur intentio causse, et ratio est cujus

ex quibus fit oxymel quae causa sunt esse sequitur aliud, et intentio formae
oxymellis, cum oxymel neque causa sit est dare esse, et intentio materia? est fa-

melli neque ut sit acetum. Cau-

ut sit, cere hoc quod est esse hoc, et intentio

sam autem voco, quod facit aliud ha- efficientis est inducere esse et dare ipsum
bereesse: partes autem faciunt habere post non esse, et intentio finis est omnia
esse totum, et non e converso, et pra^-
propter ipsum et sic esse compositi pen-
cipue partes essentiales . Cum autem dere ex ipso : et ideo oportet quod finis

causa sit quam sequitur esse, causa est prior sit in intentione agentis, ultimus
quae facit habere esse. Quae autem sequi- autem secundum esse rei.
tur esse, aut intrinseca est ei quod debet Amplius autem adhuc considerando
esse, et ex quibus pendet esse ipsius, modos causae efficientis,sunt quidam modi
aut cxtrinseca. Si autem est intrinseca valde ad considerandum utiles in hac
ei cujus esse sequitur ex ipsis, aut es1 scientia. Si enim res essent semper uno
sicut dansesse et rationem, hoc est, cu- modo, et motus nullus esset, neque ge-
jus esse continue sequitur esse : autqui- neratio et ingressusrerum in esse et uni-
dem non continue sequitur esse, sed po- versaliter rei novse inceptio, causa efti-
testate tantum. Et siquidem esse ipsius ciensnon quaereretur. Et tunc penderet N
continue sequitur esse causati, tunc est esse rerum ex forma et materia quo- :

ea causa quam formalem vocamus. Si niam finis etiam tunc propter quem mo-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 269

vet efficiens, universaliter nullus esset. ordinem : esse autem sibi secundum in-

Sunt autem modi efficientis qui stalim tellectum nihil ante ponit a quo fit. Cum
per accidens. Efli- igitur sit a causa efueiente, necessario fit
occurrunt, per se, et

ciens autem per accidens est non finito-

ex nihilo : jam autem ostensum estquod
ipsum est a causa efliciente. Amplius
rum modorum quia infinita eidem ac-
:

efficiens illudnon est nisi efliciens igi-

cidunt. Movens autem quandoque, etnon
:

movens quandoque, necesario movet tur per essentiam suam est efficiens.
Oportet igitur quod sit essentia separata
per accidens, sicut ostendilur in princi-
omnia efficiens secundum esse. Si enim
pio VIII Physicorum, aliquid necessario
quod non accidit ante, quod detur quod est composita substantia sic-
accidit ei, et
ut ignis, tunc sequilur quod agit per
facit eum movere nunc et non ante et :

virtutem aliquam quce in ipso est, et non

ideo etiam ipse movens movetur, et ideo
per essentiam, sed per aliquid additum
non potest esse movens primum. Ante
io-itur hoc movens est per se movens. In essentiae, et sic non est primum nec per
moventibus autem per se aliud est movens se et essentialiter agcns : quse omnia
aliud est movens determinate sunt impossibilia.
simpliciter ;

ad hoc in quantum est hoc, sicut
mus quod est movens univocum,
sperma hominis ad hominis generatio-
nem. Simpliciter autem movens est id
quod est regens et ordinans omne parti-
culare movens, sicut est motus coele-
stium. Ad hoc autem in simpliciter et
dici- Congregemus ergo omnia quae dicta
sicut sunt, quod sit agens perse, et quod sit
agens simpliciter, et quod agens per es-
sentiam, et quod sit agens primum, et
quod agens unicum, et quod sit agens
primum quod est actum, et hoc est esse
in omnibus his quae sunt. Cum autem

universaliter moventibus, omnis multilu- dicimus quod esse necesse est fieri ex
do necesse est quod reducatur ad unum nihilo, sensus est, quod nihilfitanteesse
primum movens et de ipso est adhuc : actu eo modo quo nihil potest habere or-
considerandum, utrum ejusdem est fa- dinem: consideratum enim in ratione
cere esse et movere id quod est et mobile oppositionis qua opponitur ad aliquid
est vel non cum cnim omne esse sit
: sive ad esse, ordinis est particeps. Hoc
necessario ab ente primo, eo quod prin- igitur ante potest dicere ordinem tempo-
cipium universi esse sit necessario unum, ris, aut ordinem non temporis, sed exi-
non puto quemquam sapientium dubi- stendi simpliciter. Temporis autem ordo
tare,quin ante movens hunc motum et physice loquendo esse non potest : quia
hoc mobiie sit esse hujus moventis et omnis ordo temporis fundatur in poten-
hujus mobilis : hoc autem esse cum jam tia exeunte de potentia ad actum per mo-
sit in pluribus et de pluribus pra?dica- tum : nos autem jam ostendimus istum
tum, et non aequivoce omnino, oportet modum esse ante motum om-
causalitatis

ad unum reduci principium quod sit ip- nem secundum naturae ordinem igitur :

sius causa et a quo ipsum fluit in mulla : oportet quod cum dicilur, esse primum
erit igitur causa esse ante movens pri- causatum cst ex nihilo, quod aut dicat
mum secundum ordinem naturae et ratio- ordinem essendi, et hoc est esse quod
nem. Cum autem causa esse sit, non est nunc primo est, et non ante, vel esse
causa formalis, quia forma est in omni -
quod ab alio incipit esse, vel secundum
bus his quorum est forma et hoc non : aliquem talem modum. Amplius etiam
potest esse primum nec potest esse finis, si ponamus quod hujus esse nunquam
quia ille est ultimus secundum esse : incepit, sed semper fuit, nihil minus se-
oportet igitur quod sit causa efficiens : quitur ex dictis ipsum et ab alio esse, et
ergo causa efficiens est ante causam mo- ex nihilo esse. Resumamus igitur quod

ventem secundum naturse et intellectus jam ante probatum est, quod causa se-
270 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
sed in sequentibus erit de talibus tem-
cundum actum ost, ot non est cum efTcctu
pus inquirendi.
secundum actum ct tunc sciemus quod:

si esse cst permanens in actu, oportet Cum aulem causse efficientis duplices cc^"nifs e
<iu-

P S Unt
eum semper agere e1 fluere fontaliter sinl effectus, scilicet univoci et aequivoci: e'nlctu s

esse omnis ejus quod est cx quo conslat :

univoci quando in specie una vel genere

primam causam non nisi per essentiam uno secundumproportionem commu-

vel

agere. Amplius cum agere sit perfectius nicant effectus in eo quod effectus est,

quam habitus, secundum qucm facultas e1 causa secundum quod causa est, sicut

agendi, el perfectio secundum habitum ignis calidus calefacit et ignit : aequivoci

nonsit nisi compositi, et non per cssen- nutem, quando communicant dicto mo-
tiam suam agentis, oportct necessario do, sicut motus calefacit, el ignis rarefa-

quod primum agens sit agens continue, cil et constat quod primomodo
dissolvit :

et non sit agens per intentionem acquisi- cmn communicans causa compa-
effectu

tam in eo. Quod enim agit per intentio- ratur causato secundum aequale vel

neiu acquisitam, aliquo indiget et est inaequale magis et minus. Est autem haec

imperfectum : et sicut dicit Algazel, si comparatio aut in his quae communicant

objiciatur quod aliquis agat intendens in materia una, et est eorum transmu-

aliquid acquirere alii, et non sibi, non tatio ad invicem, sicut est materia gene-
esl instantia : quia nisi aliquid boni sibi rahilium, sicutignis catidus qui causa est
acquiri intenderet, in alio non ageret. aquae calidae : aut est in his quorum ma-
Haec ergo est vera consideratio causse teria non est una, sicut lumen solis,

agentis secundum hujus sapientiae pro- quod est causa luminis in luna. Et sicut
priam considerationem : et ex ista con- quorum materia non est una, tunc aut
sideratione scitur, quod causa movens est ita quod diversa materia nihil penitus

est intendens, et quod illa cst de consi- habet prohibens ad effectum suscipien-
deratione physici. Causa autem agens dum, aut habet aliquid prohibens. Et
prima est per essentiam separatum primi exemplum est superioris aetheris
agens: et hoc est proprie de considera- superficies ad suscipiendum lumen lunae

tione primi Philosophi. Scitur etiamqua- et stellarum: et ideo per totum illumina-
liter esse pendet ex causa ista, qualiter tur in profundum sui aequali lumine et

ipsa est una de causis quatuor et prima aequipotente, ut est in stellis. Exemplum
inter eas. Scitur etiam ex his quse dicta autem secundi est lumen in sole sicut in

sunt, qualiterquidam dixerunt esse quin- causa, et stellis et luna sicut in elfectu :

que causas eo quod efficientem quam

: etnon est aeque potens in luminositate,
sequitur esse in quantum est essc, divise- eo quod luna aliquid habeat opacitatis :

runt a causa movenle in quantum est propter quod de natura terrae esse dici-
movens. Quidem autem quatuor esse di- tur. Et similiterpropteraliquam substan-
xerunt co quod una in communi est
: tiae materialis puritatem non est aeque
ratio efficientis et moventis : et hujus est potens lumen in stellis. Si autem est

facere esse quod non est. Patet etiam comparalio in his quorum est maleria
quod efficiens secundum istam rationem una, aut est in ea materia effectus quae
est ante omnes alias substantia et ratione ad effectum habent potentiam adjuvantis,
et ordine naturae. Sed non oportet quod aut potentiam non prohibentis, aut po-
movens in eo quod movens sit ante om- tentiam prohibentem. Et si habet poten-
nes alias substantias, nisi in quodam tiam adjuvantis, aut est potentia com-
quod videlicet movetur, sed simpliciter pleta et perfecla, aut diminuta et imper-
et universaliter accipiendo non est ve- fecta. Si autem estcompleta, tunc aequi-

rum, quin potius linis ante erit, et etiam potens potest esse effectus cum causa :

forma quaedam si qua est forina prima : et hujus exemplum est, sicut quando
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 271

ignis agit in aerem adjutus calido aeris, unicuique : et sic patet qualiter causa
tunc enim potest ignire ipsum et facere finalis est divisa a forma, licet aliquando
iguem, sicutipseignis generans esl ignis. finis et terminus in unam rem coincidat
Exemplum autem secundi est, sicut cum cum forma. Haec ergo est determiuutio
ignis agit in aquam calidam, quae virtu- finis quae est terminu> operis, et causa
tem habet caloris incompletam. Et ideo finalis quae est finis intentionis. Amplius
nisi illa virtus perficiatur, nonerit cequi- autem linis dupliciter consideratur, se-
potens effectus cum causa. Exempluni cundum esse videlicet et secundum quod
aulem virtutis non prohibentis est mate- movet efficientem et materiam, et forma
ria ad igneitatem praeparata, qute sine etiam ordinatur ad eam, non est in ipsa
prohibitione parata est suscipere ignem : causa secundum quod
L
accipitur in esse, No ' a ^u
°-
L mouo fims
et in his potest esse aequipotentia. Exem- sed potius t->t finis, licel multi dicant sit cau * a -

plum autem virtutis prohibentis est contrarium : non enim sic est causa oin-
quando materia in quam agit ignis, est nium, sed potius prout est iu imVntione,
actualiter facta : tunc enim manente eo sic est causa omnium : quia sic movd
quo agit in contrarium, non est aequipo- propter eam efficiens, et sic appetiteam
tentia. Ex his patet, quod cum causa materia : et etiam forma talis aptatur ma-
prima nihil commune habeat eum cau- teriae per quam finis includatur : secun-
satis suis, nulla est aequipotentia inter dum esse ergo est finis, sed secundum
causam primam agentem et sua causata. quod est in intentione causae finalis sic
Amplius cum illud quod per essentiam esl causa.
est agens, totum est agens et nihil pa- Si
... icut
.

autem jam consideravimus mo-

• i Nota diver
sos mo,in S
ticns in ipso. Et cum illud quod primuiu dos efficientis et finis, sic iterum consi-
matena> -

estagens, a nullo sit aliquid suscipims derabimus modos materiae. Sunt autem
vcl habens, patetquod sola prima causa modi materiae multi: aliquando enim ma-
vere est agens, et quod nulla secunda- teria dicitur quod sine omni sua muta-
rum causarum vere agens est, sed agere tione est receptibile alicujus, sicut tabula
suum habet ab alia, vel secundum ali- rasa receptibilis est imaginis. Aliquando
quid agit et secundum aliquid patitur. lit receptibilis cum aliquapermutatione :

Ihec ergo est consideratio causae agentis. et hoc fit dupliciter : aut enim est causa
In causa autem finali considerandum cum permutatione situs partium, aut
est.quod alius est finis operis, alius est finis cum permutatione situs et alteratione. Si
intentionis : et sic in natura alius est iinis autem est cum permutatione situs, hoc
generationis, et alius est flnis naturae ge- esl dupliciter : aut enim est permutatio
nerantis. In arte enim mechanica alius cum transpositione partium materiffi tan-
est finis operis, ut forte domus, vel aliud tum, autcum abjectione partium aliqua-
inquo quiescit operatio operantis. Finis ruiu. Et cum transpositione partium est
autem intentionis est aliud a fine operis, materia sicut cera sigilli, et sensibilia re-
sicut forte securitas habitalionis a plu- ceptibilia sunt imaginum, et similiter
viis, caumate, et seeuritate lat»*onum, vel illa quae dicuntur productibilia. Si autem
hostium irrumpenfium est finis : et hic cum ablatione et additione vel altero is-
tinis constat quod diversus est a forma torum, tunc est sicut figura incisionis,
artificiali. Et similiter est in natura: sicut ex ligno lectus vel ex ligno ^Escu-
quoniam forte finis generationis est lapius. Si autem est cum alteratione,
forma finis autem generantis secundum
: hoc potest duobus modis
esse aut :

naturam est esse divinum quod partici- enim est solum unicum alterationis suh-
patur per generationem. Et haec non est jectum, aut unum cum aliis. Si qui-
forma, sed assimilatio primae causee, se- dem unum est cum aliis, tunc est sic-
undum quod possihile est participare ut miscibilia sunt materia mixti . Si
272 D. ALB. MAG. ORD. PPwED.

autem per se solum, tunc aut est mate- riae secundum se acceptae. Ad imitatio-

ria ex quafit, aulpostquam, sicut osten- nem hujus dicuntur formae accidentia,
sum est in libro secundo hujus sapientia? quia constituuntsecundum quid in esse

superius. Et siquidem est ex qua fit, tunc quodam. Et quia formam dantem esse

aut subjicilur cuin privatione, aut cum propriam in omnibus sequitur figura quse

contrario, aut simpliciter. His enim tri- esl determinatio quanti, ideo figura dici-
bus tnodis subjectum motus consideratur tur forma extra circa aliquid consistens.

cum dicitur: ex non albo, aut ex nigro, In artificialibus tamen figura est princi-

aut ex eo quod fit album, fit album : palis forma, sicutpatet cuilibet, nisi forte

byle eniin est substantia generationis ars sit naturse juvamentum, sicut in al-

et corruptionis primum, et per conse- chimicis et in his artibus quarum opera-

quens aliorum motuum est subjectum. tiones sunt mixturae digestiones et corpo-

Et si est ut post quod fit id quod tit, rum transmutationes. Ex his ergo et hu-

lunc est sicut ex puero fit vir, et sicut ex jusmodi forniarum sciuntur diversitates.

addiscente et disposito fit sciens. In bis Qualiter autem trcs causse aliquando in
omnibus est commune accipere, quod id unam coincidunt, in secundo Physicorum
quod est potentia aliquid et non actus, est determinatum. Hcecergo dicta sint de
dicitur materia cum fit potentia quod re- causis et causarum differentiis et mo-
cipiat id quod fit ex ipso, vel habeat illud dis.

ut subjectum, vel mutetur ad ipsum. Et

ideo materia est subjectum mutationis
per hoc quod est in potentia, et funda-
mentum rei per hoc quod est suscipiens CAPUT IV.
et habens et substans. Et per haec et si-
milia satis cognosri potest materia.
Forma vero etiam dicitur multis mo-
De modis elementi.
dis. Et tamen proprie dicta forma quae
principium est constituendi id quod est
secundum actum et esse et ideo quia :

separata sunt prima qiue constituunt id Elementum post causam est distin- r« t.eicm j

quod est in actu, separatae dicebantur guendum quia elementum de

: ratione
formae principaliter ab Antiquis : et deinde sui dicit aliquid constituens rei constitu-

dieebantur formae imagines harum quse tae intrinsecum, quod non omnino dicit
constituunt in actu materiam. Et hse causa. Dicamus ergo quod elementum
quidem duplices sunt : quia aut consti- dicitur illud ex quo componitur res pri-
tuunt in actu perfecto, aut imperfecto. mo, itaquod ante ipsum nihil venit adrei
Actus enim perfecti sunt qui dant esse compositionem, ita quod illud primum
et rationem ei quod eonstituitur in ac- componens sit in existente composito, et
tuali esse, sicut formse materiae quas vo- sit indivisibile et irresolubile secundum

camus formas. Imperfectus autem actus speciem ad aliam speciem se componen-

et imperfecta forma motus est. Actus au- tem. Et hoc est quod elementum est in
tem perfectus, aut respicit et perficit ma- compositione primum, et in resolutione
teriam simplicitcr, et sic dicitur forma : ultimum. Et quia estultimum in quo stat
aut respicit materiam in multitudine resolutio, ideo non dividitur resolutione

quadam compositionis existentem, et sic ad speciem aliquam sive speciei priorem.

dicitur totum sive forma totius tunc : Sic autem dicto elemcnto dividitur se-
enim forma virtutum habet multiplicita- cundum modos primi componentis exi-
tes per quas est perfectio partium mate- stentisin composilo : aut enim est intus
riae, sicut per seipsam cst perfectio mate- re sive substantia, aut virtute. Et si dein-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 273

de est intus virtute, tunc est sicut de- dicebant ultima illa in quae dividunlur
monstrationes primae dicuntur elementa resoluta corpora, ita quod illa ultima non
sequentium demonstrationum. Si autem resolvnntur in alia a so specie differentia :

esl substantia intus, tunc aut silu solo lalia enim dicunt esse elementa omnes
componit, aut ordine, aut etiam compo- Antiqui. sive uniim tale, sive plura lalia
nentium alteratiorie. Situ autem sunl dicant corporum physicorum esse de-
lineae elementa fisrurarum : et ordine menta.
sunt elementa litterae syllabarum, et syl- Similiter autem secundum eamdem
laba? dictionum. Alteratione autem mi- elementi rationem, sed solo situ compo-
scibilium ad invicem, sunt ignis, aer, et nentia elementa ea quae sunt
dicuntur
aqua, et terra elementa corporum physi- priina componentia diagrammatum, boc

corum. Secundum hoc ergo quod estesse est, descriptarum in continuo figurarum.
ij ••v
compositione primum et resolutione ulti- toto sive uuiv. rsaliter si elemen-
mum substantialiter iritrinsecum existens tum virtute dicatur intrinsi •cuni, tunc
et ordine componens, sunt vocis littera- adbuc secundum inductam elementi ra-
tse elementa illa ex quilms primis vox tionem dicuntur elementa demonstratio-
iitterata eoinponitur, et in qu;e ipsae voces num. Nam primae demonstrationes ante
litteratae dividuntur ultimo : et illa non i|',ias nullae sunt, in pluribus sequentibus
dividuntur in alias voces priores se et virtute existente- esse demonstrationum
specie diversas ab eis. Aut forte si ali- elementa dicuntur. Licet autem virtute
quibus priina elementa dividantur, non dictfflsint primae demonstrationes in con-
dividuntur nisi in partes similes sibi in- sequentibus inesse, insunt tamen aliquo
vicem et toti secundum speciem, sieut modo secundum substantiam : fit enim
aqua elementum, dividitur in
quae est circa snbjectum et praedicatum implicatio
partieulas quarum qiuelibet est aqua :
demonstralionis prima? in secunda, ct sic

sed hoc modo non dividuntur syllabse, et deinceps semper prior est in consequente
elementa syllabarum divisibilia secun- secundum theorematicum ordinem. Et
dum quantitates homogenii : sed ele- secundum bunc modum sunt petitiones
menta syllabarum simpliciter sunt indi- et suppositiones et diffinitiones elementa
visibilia. primarum demonstrationum. El Iioc

Similiter autem secundum rationem etiam modo verissimae sunt propositiones

ek-menti praescriptam, dicunt Philosopbi elementa quaedam conclusionum. Et hoc ,\ i a erro .

elementaea qmeponunt corporum physi- non vidil Avicenna qui negat omnia ista, SJIhkb"!
A| s azel,s
coruni esse elementa. Sed hocjam secun- similiter Algazel insecutur Avicennae. -

et

dum veritatem alterata ad invicem fiunt llis ergo modis dicitur elementum magis
elcmenta, quod mininiuni unius
ita sit proprie : sunt enim prinii syllogismi ex
cum minimo alterius quia non sunt : al- tribus terminis per unum medium : et

ad invicem
terabilia nisi divisa per mini- horum implicatio fit in omnibus conse-
ma. Hoc autem primo libro Peri geneseos quentibus.
satis est ostensum. Philosophi lamen an- Transferentes autem elementum ab ista

tiquinon omnes sic esse dicebant eo :

similitudine, vocant Stoici elementum
quod quidam ponebant non nisi ordine et hoc quod in se est unum existens et par-
figura et conversione, sicut compositio- vuin substantia, non ad multa
virtute,

nes quas vocabanl rhysmum et diatbigen est utile in quibus est salvatum. Et de-
et tropen, sicut alibi diximus 1
. Quocum- terminantes elementum, dicunt quod
que autem modo positiones varient, in parvuin est substantia et simplex, et in-

hoc conveniunt quod elementa corporum divisibile. Parvum aulem dicunt in quan-

1
Viile supra, I Metaphys. tract. III. cap. IS.

VI 18
 '21 \
!>. ALB. MAG. OHI». PILED.

titate, simplex autcra in formis, et indi- habent : quia licel dicatur substantia ens
visibile in materia substantiae secundum ]ier se exislens, el hoc videatur csseralio
se aoceptre : dicunt enim magnum com- ipsius. id tanien esl indivisus inlelleetus
[Kiiii ex parvis, et species ex simplioibus sulislanlia' : per hoc enim separatur ab
mis, et substantiam ex imlivisibili ma- accidente. Unde sicul ens simpliciter esl

teria. Et ex ista translatione elementi simplex, non habens rationem, ita in

provenit ;ilia elemcnti multiplicitas di- sulislantia :quia idem est ens simphciter
viTsa ab ea quce inducta est : seoundum el subslantia. Ouod eniin dieilur pcr se

cniin prredictam elementi multiplicitatem existens, non dicit nisi modum iiiiussim-
elementura est materiale oomponens, plicis entis quod est substanlia. 1'ndc non

quod in esse forma3 salvatum inlus existit. cst verum quod quidam dicunt, quod

Al> autem secunda aeeeptione ele-

illa generalissimum non liabet rationem extra
menti evenit, quod maxime universalia se, sed intra se, et sic sit compositum ex

ante quas non sunt alia sunt elemejata potentia et actu: quidquid enim intra se

vocata eo quod uUumquodque ipsoxum

:
habel diffinientia, illa extra se explicai
ununi ens el simplex inest in niullis for- diflinitio. Sie ergo generalissimum sini-

maliter salvatum in illis, aut inest omni- plex et primus est conecplus substantia'
lius, aut pluribus sub ipso existentibus : et indivisibilis : et ideo dillinitorum reso-
omnibus quidem sicut unum el ens plu- : lulio stat ad ipsuai, et ideo voeatur elc-
ribus autem sicut, genera entium. Est mentum.
autcra quodlibet ipso.rum unum inlumim: Colligamus ereb modos induetos de
intelligentire el simplex, eo quod non elemento, et videbuntur reduci ad tres in
habet aliquid ante ste ex quo lil ilcficil :
communi. Esl eniin indivisibile primum
lanii'n ab elementi ratione, quianonesl compositione, el ultinium resolutaone
coordinatum aliis e| mixtum, quod esl de fnrnue eleincntum : boe autem imlivisi-
elementi ratione. Hac etiam translatione bile aut esl indivisibile diflinitione, aut
unitas et punctum videntur esse quibus- forma. aut quantitalc. Kt siquidem quan-
dam eiementalia principia : unilas quidem titate est inili\ isibile. aut indivisibilitas
quia ipsa es| simplex indivisibilifas re- c-l natura eius per quam in esse eonsti-
rum : punctum autem, quia constit.uitur tuitur, ct cst unitas : aut constituitur situ
uno tanlum silu addito super rationem addilu super indivisibililatem. et est
simpliccm indivisibilis, el lioc remoto punctum. Siautem est indivisibile forma,
non differt penitus ab unitate. lioc i'st duplieiter secundum duplex esse

Ila'c autera elementa dicebanl esse qui- fornue universalis vcl particularis, ct se-

dam Stoicorum antiquorum rerum prin- cunduni divisionem fornue partieularis

oipia. Et horum alibi assignavimus ralio- vcl univcrsalis. Et secundum divisioncm

: tainen hoc oonvenit tantuni dtcere, formee particularis dicuntur clementa
quod illa quse simpliciter vocantur gene- vocum, et corpoium, ct dia^rammalum,
s.i, quod nullo modo sunt species,
ita secundum differentias superius inductas :

sunt indivisibilia, eo quod non habent quia clementa voeum in aliam formam
diffinitionem, illa genera quidam vocant non dividuntur. Et similiter quadibet
elementaj et magis dicunt elementa esse pars aqua1 aqua est, sicut qiuelibet pars

hasc genera quam diffefentiam : eo quod linea? linea. Si autem est sccundum esse

secundum esse accepta in plus sunt illa forma? universalis, tunc universalia sunt
genera quam diffefentia : nam eui eon- clemcnla : eo quod ipsa in pluribus c\i-
venil inesse differentiam, sequitur gehus slcntia salvata nianent secundum uiiam
inesse : sed non sequitur c converso, formain simplicem, qua? est intellectus
eui insit genus, quod eontinuo insit diffe- iiiunium illorum in quibus sunt. Si autera
rentia : generalissima enim rationes non indivisibiha sunt per dilliiiitioiiem, sunl
 I.II5EH V METAPHYSICORUM, TRACT. 1 27 i

prima genera elementa. Omnium autem quod illud cx quo formatur, sit formans
sic dictorum elementorum commune es1 primiini. ila quod sit in ipso existente
hoc quod elementum cujuslibet esse di- formato per aliqueiri modum, sicut

catur, quod primum est indivisibile sub- membra formantur ex corde, et sunt in
jectum unicuique. Et hoc modo materia ipso per aliquem modum quem consc-
prima csl subjectum, eo quod ipsa cst quentcr dctcrminabimus, et sicul fruetus

intlivisibilis diffinitione' et forma et quan- et scuiina formantur ex planlis, et sunt

titalc sic cnim sumpta prima materia
: in eis per modum statim determinari-
est simplex nalura sinc forma ct quanti- dum.
tatc existens : et boc modo nec molui Amplius ailliuc juxta lumc niodum di-
nec mutationi subjicitur, sed quod est iil
cilur nalnra id unde motris primus esl in
est in composito pra^ter omncin formam. quolibet naturaliter existentium, ita quod
principium illius motuS sil in eo, et in-

trinsecum eidem existens, sicul in ani-

matis primum motum dicimus esse mo-

CAPUT V tum nutrimenti, et principium bujus

molus intrins.i iiim esse naturam nutriti.

siVe illud virlus sil cordis, sive bcpatis,

De modis naturse. sive radicis in plantis, sive alterius : hoc
enim non esl i\r intentione propositi dis-
tinguere : quia hoc in librode Animalibus
.et com. Naturam aufcm post hoc corivenil dis- cst disputatum. EIoc etiam modo motus
5.
a["ouo-
i tinguere, quod licet prout principium prinius spcrmalis in sc bubet priucipium,
n
difTe- i
non secundum natura ipsius in quantum exi-
, , . i

tei- 'me- motus el status pcr se «l quod est

nstura accidens, sit a nobis distinctum in II Phy- slli sperma. El boc modo bhlnia quafe mo-
itaraiis. sicorum, tamcn etiam hic commuriius na- veritur secuhdum naturaih, habent in >c

turam speculantes congruit distinguere : motiis sui in quantum sunt

pi ineipiiiiii

quia ct formam quffl natura csl, et alia talia. Quid autcm sit boc in qtlO conveni-

hujusmodi speeulanmr scciinibim cnim : re videntur onmia sic mota per naturam,
quod sunt entis eonsiilcramus hujusmodi non babemus euni sludio hoc dicere :

et non sccundum qudd sunt rci vel mo- quia in scquentibus de boc crit tractatus.
bilis corporis. Dicimus ergo quod nalura Sed quod hic sufficit, boc est, quod sicut
diiituruno modo quBedam generatio gc- diximus, forma priini motoris slat ad UI-
ncratorum talis, inquam, generatio quaa
: timuin quod movetur tanttim : nCcstarct
non sit ipsa ad esse mutatum, sed talis ad id ultiumm. nisi per omnia mdlia
ut si quis id quod ex cst se abquid por- ditfunderctur usquc ad ultimum. Kt boc
rigens, dical naturam : dicimus enim cst ]irincipium motus comniunc iu cis,

virlutem illam naturam, quia ex se pof- sicut supra in sccundo bujus scientiffl

rigit formatum sibi cohserens, sicut vir- Ouod autcm princi-

libro est declaratum.

tutem pullulautem qua; ex se porrigii id pium motus est omnibus atuibuens mo-
quod ex sc formatum dicimus naturam : tum sccundum naturam, declarafum csl
sii ul videmus a scmine pullulare radices in VIHnostrorum Physidorum. ln conse-
et stipilcm, el a sfipite ramos, et bujus- quentibus taincn cum studio subtili de

modi : et dicimus quod natura scminis hoc intendemus. Ilis ergo tribus modis
porrigit illa, et natura slipitis porrigit ilicta nalura bonvenit iri hoc quod est

ramos et vigas et bujusmodi. principium niotus existcns in eo quod

Et juxta illum modum dicinms illud movethr. Et ideooportet dislinguere qiia-
naturam, ex qUo -cncratur sive forrnatur iilcr insit bis qute pullulando ex aliquo

pullulando id quod esl LTiirratum, ita porrigunlur.

276 I». ALB. MAG. ORD. Vtt.VA).

Dico ergo, quod hoc modo porrectio- tatem : quia alia esl qualitas porrigentis,

nis generari ex aliquo dicuntur quaecum- el alia porrecti, et alia medii. Et hoc vo-
que nutrimentum et augmentum habenl catur coctilidon in plantis, et umbilicus
per aliquid a se divisum el in substantia in animalium conceptibus, et subnesis in
et figura, e1 motum nutrimenti el aug- membris. Sic ergo dicitur natura jniiici-

raenti el formationis accipiunl ex ipso in piuin (juoddani motus primi secundum

tangendo ipsum. Et in hoc quod insimul tres diversitates. Et hoc modo nalura
apte sunt cum ij>s<> in aliud ad esse apte aliquod habet de ratione causae moven-
ultima eorum cum eorum ex qui-
ultimis tis.

Imis pullulant, sicut embrya plantarum et Amjdius autera natura ex quo sicut

animalium quoniam fructus plantarum

: ex materiali principio, aut est aliquid,

poris suorum apte adsunt ullimis jioro- aut fit aliquid eorum quaj naturaliler
rum plantarum : et adhaerent ultima ul- simt, ita quoil illud ex quo fit sit salva-
timis adeo apte, quod parvus spiritus et tum in eo quod existit ordinatum in ef-

porus recipiens succum est super porum fectu, et non sit mutatum a proprietale
per quem decurrit succus in planta : et suae esscntiae, vel a sua naturali potesta-
siccx planta continue haurit spirilum et te : et lioc modo maxime materia
dicitur
nutrimentura et virtutem formantem. In artificiatorum nalura eorum quia illa :

animalibus autem embrya per umbili- salvatur in eis secundum esse, et potes-
cum cohserent apte matricibus, ita quod tatem naturae, sicut statute et vasis aereo-

porus arteriaeembryi est super porum ar- rum aes dicitur natura, et lignorum dici-
matricis, et porum venae super po-
teriae tur natura lignum, et similiter est in

rum veiiEe, et porus nervi sensibilis super aliis. Et ideo ab hac materia denominati-
porum nervi sensibilis, et porus nervi vam accipiunt praedicationem, qua aerea
motivi super porum nervi motivi et sic : et lignea dicuntur : unumquodquc enim
apte cohaerens adest malrici in tangendo talium per arlem factorum est ex his, ita

apte. Ei ideo forte et nutrita coalescunt : quod prima materia in qua conveniunt
virtute enim et porriguntur ex matrice. secundum naturoe potestatem, salvata esl
Hoc etiam modo apte conjuncta cordi in ipsis. Erapedocles enim hoc probavit
pullulant ex ipso, sic patet per ea quae esse naturam etnon forraam, dicens quo-
in libro deAnimalibus et Plantis dispu- niam si plantatur lectus, pullulavit uti-
tata sunt. Qmnia autem quae sic simul que lignum, non lectus. Et quia ars imi-
suntaptc, sunt simul tactu ultimorum re- tatur naturam, ideo quidam Philosopho-
ciproce agentium et patientium invicem rum dicunt elementa ex quibusfiunt na-
e1 ab invicem aut super tactum eonflatio- turalia corpora, esse naturam eorum quae
ne et conglutinatione quadam. llujus au- sunt cx ipsis. Elementa enim salvata
tem conflatio sive conglutinatio differt a sunt in ipsis secundum primum esse ip-
tactu : quia in tactu nihil est praeter con- sorum : nec omnino potestate privata
tactum ultimorum quae sine medio sunt sunl, licet excellentiam naturalium po-
simul niliil,
: inquam, quod diversum testatum amiserunt per aliquod medium
esse sit nccesse a tangentibus. In his au- mixtum alteratione. Hanc autem alii di-
tem siraul apte conflata vel conglutinata cunt ignem, alii terram, alii aquam, alii
esl aliquid unum
idem medium in am-
et aerem, alii aliud aliquid tale ex quo fiunt
bobus existens, quod pro tactu facit si- corpora dicentes esse naturam, alii au-
raul apte esse, e1 facit ea unuin esse se- tera quaedam plura eorum dicunt esse
cundum quantitatem extensivam, et con- naturam, alii autem omnia ista quatuor,
tinuitatis modum illum quo apte utrius- sicul saepe alibi diximus. Cum autem na-
que particulae ad medium copulantur, li- tura dicitur materia, per posterius dicilur
cel uon facial ea unum secundum quali- natura, cuin naturaproprie sil principium
 LIBER V METAPIIYSICORUM, TRACT. I 277

motus et quietis, sieut diximus nuper. non simpliciter, sed quaa ad hoc in spe-
cie determinata est prima et heec voca-
Est tamen etiam ilii matefia et aliquid
:

formale, quod principium est materialis tur proxima, sicut operum sereorum ad

motus, sicut sa?pius ostensum est. ipsa quidem opera prima sive proxima
Amplius alio modo dicitur natura pro- materia est aes : totaliter autcm et uni-

pric ea quce est natura existentium et versaliter prima materia adillaest aqua,
quia in quarto nostrorum Meteororum
substantia quce est forma rerum et quid-
ditas. Et quia forma est multiplex, qu.v-
ostendimus omnium eorum quce lique-

harmonia compositionis, fiunt calido sicco, primam naturam esse

damenim est

quae in Meteoris determinatur : et aquam. /Eris ideo forsan prima materia

est aqua, si omnia liqucscentia secunduin
qusedam cst actus et perfectio mateiue,
non harmonia, nec harmoniam conse- primam materiam sunt aqua. Ex juxta
quens : et ideo quidam sunt dicentes na- quintum modum sumendo naturam, et

luram rerum esse primam compositio- species et substantia rei formalis est na-

ncm quse est harmonia compositorum tura : substantia, dico, quae est finis sivc

ad niedium geometrium, sicut alihit seepe terminus generationis, quamvis non sit

ostensum est a nobis. Aut etiam ratio U- forte finis generantis, sicut in praecedenti

liuscompositionis, sicutdicit Empedocles, capitulo diximus. His crgo modis dicitur

quod natura rei compositse nullius est natura magis proprie : metaphorice vero

siinplicis existenlium. Sed natura est so- et minus proprie omnis

et universaliter

lum permixtio, et relatio sive remissio substantia dicitur natura quaedam com-

permixtorum ab excellentiis miseibilium posita : propterea quia a natura illa quee

ad mixti rationem mediam, ita quod la- forma est substantia, cst substantia id

lis ratioetiam in hominibus qui substan- substantia quaedam est. Secundum quam
habent niagis super miscibilium na- rationem ctiam Roetius dicit, quod
tiain

turam elevatam, vocatur natura. Et si sit natura est omne quod agere et pati pol-

ut est in hominibus, quod natura est est.

mixti, ideo et harmonia, tunc multo ma- Kx diclis crgo patcl, quod primo ct

-iscsthoc in aliis aliorum formis natu- principaliter natura es1 substantia fonna-

ralibus. Quapropler etiam qiuecumque a lis haec enim secundum quod est causa
:

uatura sunt, aut liunt, etiamsi jam existat agendi principium motus habentium hoc
materia exquanata suntiieri, aut esse, principium in seipsis, non per accidens,
ii,,u dicimus habere naturam, si non
ea sed inquantum ipsa sunt Materia nam-

habent species secundum rationem et que natura dicitur, quia hujus naturse

formam quee dat esse et nomen. Gratia quae est forma, susceptibijis. Similiter

quad ex his utriusque est, autem gcnerationcs sivc pullulationrs,

hujus eliani id
ex materia videlicet et forma, ut ipsa am- et ctiam ipsa mutatio generari vocala,
eorum similes et dissimi- naturae dicuntur quia sunt niotus sive
malia ot partes :

dicuntur naturae qusedam, socundum

les, mutationis ab ea vel ad cam. Similiter
quod talem naturam quoe formaesl, attin- id quod cst principium motus eorum
gunt. quse a nalura sunt, dicitur natura, quia
autem potcstatc,
forma
Et etiam dicitur natura juxta modum esl talis : existens

dicitur autem aut perfectione quidem quau- potcslalc

quo materia est natura :
:

materia quse est in materialo ab esse suo do non movct actualiter, potest tamcn
laierin du- et potestate permutata. Et lueo materia movcrc perfectione autcm quando mo-
:

ple.<
dupliciter considcrata natura dicilur vct sccundum effectum motus. Ikec ergo
materia quae est secundum dicla sint de modis natune.
aut enim est
gcnus prima ante quam nulla est in ge-
ncre eorum quorum est natura aut quee :
278 I). ALP». MAG. OHI). PU.EIh

\iuare. ut recipiatup pecunia quse ibi et

non alibi dabitur. llasc e.niin licet abso-

lule necessaria non sint, tamen supposi-
to line lali, si includi debeat, sunt ne-
CAPUT VI.
cessaria. Et similiter esl in mechatoicis
et naluris. Si eniin militaris esse delieat,

necessaria est ea quffl esl fabricativa ar-

De modis necessarii. morum. El si homo esse debeat, ncoesse
est et buinoruiii sit complexio.
vim faciens et ipsa vis sive
Aniplius

Necessarium autem post hoc distin-

violentia quamdani dicuntur inferre ne-
quoniamlicel riecessarium shn- cessitatem hoc autem est secundum
:
gueirius :

non sit nisi id quod est causa, ta-

pliciter
6?^ sive metum et voluntateni impe-
diens proprios actus, et prohibens ab his
men non dicit causalitatis modo causam,
et niiiius dicit eam quam natura quae
quae libere concupiscimus. Hoc enim
aliquid habet efficientis et formae, sicut iiiYoluntarium est, cujus principium est

diximus! Dicimus ergo quod [iecessarium in alio, nihil conferente eo quod viin

aliquando dicitur, sine quo viyere viven- patitur. Et ideo vim patiens necessarium
tibus non «ontingit, et est ad vitam co- dicitur : eo quod cogatur ex necessitale

elementalc, et teriet se tariien ex parte suam praepediente voluntatem. Propter

riiateriae, sicut spirafe inferiori vel exte- quod omne tale nrcessarium llebile est e1
riori spiritu, et cibus aniriialium ad vi- contristabile. LTnde Evenus poeta dicit,

tam dicitur esse quodd am necessarium quod omnis res tali inodo necessaria fle-
ex parte corporum vivorum : sine his
bilis facta esl : vis enim ipsa nccessitas
enim impossibile esf vivere. Quid autem quaedam est. Et ideo Sophocles reotor ad
sit spirare spiritu interiori, quod neces- Periclem dicit : « Hoc quidem quod sua-
sarium est omnibus viventibus, et quid des facio, sed vis me ea quaejubes, facefe

spirare spiritu exteriori, diximus in libro cogit'. » Et ideo in civilibus ait praetor :

nostro de Spiritu et Itespiratione.

« Quod vi metusve causa lil, ratum non
Et alio modo dicituf necessariurii per
babeo. » Yidetur tamen hujus necessitas
comparationem ad causam finalemet uon per rectam rationem esse quoddam in-
materialem. Et hoc vooatur necessarium credibile et inopinabile. Gum enim opi-
suppositionis : quia posito in talibus
nio sive credulitas praeordinet agenda
posteriori secunduin esse, necessario per voluntatem, est necessitas violentiae
in-
fertufprius quod est ad illud, quasi via et motus contraria motui illi qui secun-

ad obtinendum, ut sine quibus bonum dum prohaeresim es1 e1 praevoluntatesoi et

alicujus esse non eontingit, propter ta-

praecogitationem. Et hoc necessarium
lcm suppositionem necessaria dicuntur. sumpturri est secundum modum causae

Et pro uno accipimus et eodem modo, efficientis et moventis.

sive per boc detur fieri bonum, aut ali- Amplius penes causam formalem
quod malurn expelli, aut etiam malum sumptum necessarium est, ijuodnoncon-
privari, aut cessare non expulsum velut : tingit aliter se babere : lioc enim dicimus
dicimus necessarium esse bibere phar- necessarium sic se habefe ut habet. Et
maciam, si debeal expelli putridus bu- boc necessarium quidam posteriorum
mor. ul homo ex putrida febre non labo- Peripalrtirorum vocaverunl, dfbiluni sic
ref : aut alterativis uti necessarium est, esse, et biiic oppositum impos^ibilc esse
si debeat privari febris incerisa ex humo- vocaverunt prohibitum esse : medium
non putrefacto el sicut dicimus
re alio : autem cujus esse ex aliis quibusdam
necessarium ad /Eginam civitatem na- pendel carisis, vocaverunl possibile. Se-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 279

cunduni hoc Srgo ueeessarium quod est tnii aecessitatis esl ueoessariiim; est ip-
debiturri sic esse el prohibituffi nonesse sum simplex prinmm quod non habel
el nonpossibile ad esse et non esse, et causam, sed esl causa omnium prima.
alia oumia dibuntur necessaria. Iste Iloc enim solum est quod non contingit
enim est modus principalis, et ad istttm plus lialirie, eo quod a oullo aliquid iv-
respiciendo omnia alia proportionalitcr ci[iit : sed omnibus largitur quidquid
tfebessitatis nomeu accipiunt : id enim balient et sunt : oinnc niiiu quod ab alio
quod patilur vim, curjus principium est recipit, quocumque modo, contingit ha-
in alid, dicitur ideo pati vel facere, bere plu- et minns : igitur omne tale

quod patitur vel facit necessario, quando contisgit habere aliter et aUter : quia
aon contingit aliter iaeere vel pati proji- plus et miniis babetur, el h&befur ali-

ter !j?;j-v 9ive metum vel coafttionem : tcr et aliter. Qaod antem a nullo reci-
quasi illa cxistat neeessitatis ratio, puop- pit, nullu minlo contingit plus babere
ter quam imn oontingit aliter jiali vel quain babcat, (juare nec aliter et ali-

faeere. Similiter autem est in coneausa- tcr eoutingil ip-iun plus habere. Quia
libus vivemli, et suppositioue boni quod -i alilcr ct aliter contingerel ipsum ba-
debeat includi : cum aliter non
natura bcre, contingerel ipsum plus hab
contingit bino quidem bonum finale, il- lluc autem ideo c.-l. quia causam non
linc vero vivere in concausalibus, vel babct a qua recipiat cssr. vel lumen,
cum nofl coritingit esse sine aliquibus Vel lniiuiiii. vel aliquid talium. Et hoc
pro suppositis, ea necessariii esse dici- ex seipso esse debitum. Si qua igi-
mus. Kst cniin necessitas qmedam cou- tur talia sempiterna el immobilia sint,

sa. el juxta numerum et conditionem sicul in scquentibus el ultimis partibus

oausarum sumpta. ln liis autcm. sicul in hujus sapicui' i
ostendemus, illis nihil

secundo Physicorwn ostendimus, suppo- cst vi praeter uaturam

vcl cum om- :

sito posteriori, ncressario infcrlur id nis violentia et pra^ter naturam exi-

quod est prius, tam in physicis quam stens lit ex quadam extrinseca el fortio-
metapbvsicis. Sed in doclrinilibus et de- ri causa : et Ulud vere esl necesse, cui
monstralivis per eonversuin modum e-t opponitur impossibile esse, quod prohibi-
uecessarium. tumest esse oinnino, et in se.et in ordine

Et ideo, prceter omnia prsedicta, opor- ad eausam.

tet scire quoil demonstratio est etiam Possibile autem esse est duobus mo-
de nuinero necessariorum : eo quod dis : est enim possibile csse, quod in
demonstratum et demonstrans non con- quadam alterius est potentia, cx qua
tingit aliter se habere, si bene et sim- pendel esse suuin : et hoG modo oinne
pliciterdemonstratum est. Hiijus autem ( tusatUm e-t possibile secundum natu-
causa est, quia prima sunt ex quibus ram suam. Alio modo dicitur possibile
est demonstratio : sed illa impossibile esse, quod ex inlirniitate eausae suoe ad
est aliter se liabere ex quibus demon- et ad non es-e se habet et hoc op- :

strativis est syllogismus : in demonslra- ponitur necessario secundum modum

tione enim quorumdam necessario est -ui. Et utroque modo dietum "possi-
diversa causa ab ipsis per quam de- bile secundum esse suuin pendet ex alio,
monstrantur, et haBC sunt conclusa et et illi debetur esse suum propter quod :

causata : aliorum autem nulla est eaus i, ornne suuin esse quod debet alteri, c-l
sed ipsa sunt propter quam alia sunt possibile secundum hoc quod debet alte-
ex necrssilate. ri quia sic e-t reeipiens. Si autem ali-
:

Ex bis autem necessario concluditilr, ijuid est causa et causatum respectu ui-
umnium prinmin et quod secun-
qtiod v r-nriim. hoc necessitatis rationem jx>l—
dum omnem conditionem et proprieta- esl babere in tjuantum e-t causa. si sil
 :

280 1). ALB. MM\. ORD. PRjED.

causa stans, cujus esse propter necessi- «livisionis quam ens, propter modum
tatem sui esse sequitur aliud cui esse at- quem addii supra ipsum ens. Dicimus
tribuil : quia sic Largitur, el aou recipii : ergo quod unum coinnmniori divisione
et ideo in ista consideratione non pl us ha- (licilui- quam habet, ita quod aliud dica-
bere poterit, nec aliter e1 aliter habere. tur unum secundum accidens, ct aliud
Sed secundum quod causatum est, recipil dicatur ununi sccunduin se.
cl plus habere poteril ei aliter e1 aliter : el
Attendendum autem, quod nihii om-
tdeo possibile e1 non necessarium. Haec nino unit nisi ijuod continet et tenninat
autem dicta sunl de ordinibus causarum nihilautem cdntinetet terminat aisj quod
sumptarum ex primo motore us- perficii unde lit quod nihil unit rrisi
:

<rae ad ultimum, quod movetui motum quod pcrlicii. Ex hoc cniin quod perlicit,
tantum, in quo stai motus primi moto- totum intra terminos sui esse concludit :

ris : et 11011 sunl dicta <le necessario et quod inlra terminum sui esse conclu-
demonstrationum. In his enim licet con- sum est. unum cst : quia in se indivisum
clusum cx ulio accipiat necessitatem, ta- cst, et ab aliis esl divisuin. Ex his autem
men esl non habens plus ut
riecessarium Faoile clicitur accidens nihil penitus uni-
habens aliter el aliter. licec autem de re. Et ideo unum sccundum accidens
necessario dicta suni valde enim erunt :
cssc non potcst per unioncm quam facit
ulilia ad ultimam istius sapientiae par-
aceidens, sed per unitatem quam iacit
lcin. in qua de prima causa erit loquen- sulijccl iiin. Dicuntur crgo ununi secun-
•luin, elc.
dum accidens dupliciter, accidens vide-
licel subjecto, et accidens accidenti gra-
tia ejusdem subjecti. Et utrumque ho-
iiiin cst dupliciter propter duplex subje-

CAPUT YIT. ctum, particulare scilicet et universale :

particulare enim esi accidenti, quod

communiter accidens vocatur sive acci-
dens per accidens, principaliter et inaxi-
De modis /miits.
me substat. Univeisalc autem est, quod
csl quidem in subjecto particulari sicut
esse ipsius : accidens auteni est in eo
•
t com Quamvis autem jam diximus de quin- sicut esse babens ab eo. Horum autem
que intentionibus quae suni de ratione omniuni exempla sunt, quoniam subje-
principiorum entis, secundum quod est unum, sicut si di-
ctuin et accidens sunt
ens, necessitas enim concomitatur cau- cam Coriscum et musicum esse unum,
sani, et est quaedam proprietas ipsius : et Coriscum musicum, eo quod idem
ei natura csl causa qusedam, i
I praecipue subjecto cst dicere, Coriscus ei musicus,
cslcausa quae principaliter est conside- et Coriscus musicus. Exemplum autem
randa a Philosopho primo, quae esi for- de unitate accidentis cum accidente est,
ma. Causa autem est principium entis, sicut si dicani et musicuni el juslum
bt omhis causa es1 principium, sed non esse idem quodjustus musicus Coriscus:
convertitur. Oportet tamen adhuc tracta- unum ciiiiii dicuntur omnia Imc secun-r
tui isli inserere distinctiones duorum no- dum accidens. Justum quidem ct musi-
minum quse sunl primi intellectus uni- cum unum dicunlur, quia uni subjecto
versorum, e1 ideo principia sunt om- accidunt ambo. Musicus yero et Coriscus
niinn. Et hoc sunl ununi el cns : prius dicuntur ununi, quia alterum alteri ac-
tamen distingucmus intentioncm unius : cidit. Simibter autem sicut. in subjcclo
eo quod unum a multis entis diccbatur posita ista sunt unum per accidcns, ita
esse principium, et quia amplioris esi etiam modo quodam sunt unum si in
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 281

praedioato ponantur, ut dicam Coriscus

si ad unum copulata, sive per artem, sive
est Coriscus musicus hoc enim unum
:
per naturam copulata. Copulata per ar-
sunl cum Corisco : quia earum partium tem, ut onus quod ligatione el ligamen-
quae sic unum sunt, altera accidit alteri. tis est unum ex mullis copulatis in
Et similiter est in oratione complexa, unum : et lignum quod copulatur visco
quando duo accidentia dicuntur idem, ut sive glulino, est unum ex multis con-
si dicam, sicut enim dico in dictione sim- glutinatis in unum. Et linea eliam si sit

plici, quod musicum est idem Corisco indirecta, sive eurva, una dicitur. Et
praedicatum de eo : ita dico in oratione, etiam haec omnia dicuntur in communi
quod Coriscus musicus est idem justo continente unuin, sicut unuin dicuntur
Corisco : quia Coriscus musicus praedi- singulae partiuro animalis, sicut tibia di-
catur de justo Corisco : pars enim uliius- citur unum : sicut linea indirecta et bra-
(jue orationis, sive in subjecto, sive in chium dicitur unuin ex niultis eonvisca-

praidicato posita, accidit eidem uni : pars tum et conglulinatum, et corpus dicitur
enim unius est justum, et alterius est unuin sicut ligamentis colligatum ad cor,
musicum, et haec ambo accidunt Corisco. sicut ostendimus in libris Animalium,
Cum enim dicitur musicum esse justum, et in libro qui de Principiis motuum
nibii differt quain si dicatur Corisco ac- Animalium intitulatur. Ea autem quae
cidere musicum, eo quod accidens acci- de numero hoiuin continuuruin sunt na-
denti non sultjicitur nisi gratia subjecti tura ununi, niagis uuum sunt quam ea
in quo est, sicut patet per anle dicta. Si- quce sunt arle unum. Continuum vero
imliter autem uuum est per accidens, in natura dioilur unum, cujus motus qui
sive in nomine generis, sive in nomine secundum se tinis esl est unus, et non
cujuscumque universalis dicatur subjecto possibile est aliter esse, sed est unus mo-
inesse accidens ut si dicani quod idem
: tus qui est unius indivisibilis subjeeti, et
est bomo et musicus homo hoc enim : est indivisibilis secundum lempus. tlic

est altero duoruin modorum aut enim : autem est sicut in his qu;v de Principiis
sic est, quod uni subjecta^ substantia» motuum Animalium disputavimus, qui
existenti accidit musicuni aut ambo, : esl ab iininoliili uno, sicut motus brachii
yidelicet homo et musicus, accidunt ali- tntius ab iinmobili humero, el motus
cui de numero singuloruin, lioc est, sin- asseid sive iocilium ab immobili cubito,
gularium, ut Corisco non tamen eidem
: el motus manus ab immobili rascpta, el
ambo ista insunl. singulari subjeclo. Sed motus tutius corporis ali iimnobili corde.
boc quidein quod est secunda subslantia, Tales enim mutus omnes sunt ab uno
forsan ut genus vel sicut species inest, iimnobili secundum unum tempus indi-
el est natura et csse ipsius : et ideo esl visibile secundum actum non enim in :

in subslantia ipsius, aliud vero non : sed unp tempore niovetur una pars tnemhri
aut inest ut liabitus, sicut musicum et colligati et in alio alia, ila quod ali im-
justuin : aut passio, sieut album, dulce, mubili huincro prius moveatur adjuto-
vel aliud tale accidens : quaeumque rium, el posterius asseid, et deinde ma-
<i secundum accidens unum dicun- nus : sed haec oinnia moventur simul in-
tur, hoc modo qui dictus est dicuntur diviso tempure. Hoc ergo dicto modo
unuia. suut continua.
Secundum se autem sunt continua
qua^cuinque non tactu sunt unum, sicut
w.f/mm. Eorum autem quae secundum se unum colligata, aut conglutinata quia qiue :

dicuntur, quaedam dicuntur unum con- tactu sunt unum, horum ultima sunt si-

linuitatis essentia. Continua autem di- inul et ciintincntur hsec intra sua ultiina
cunlur communiter quocumque modo nuii copulata ad unuin et eumdem com-
282 D. Al,i;. MAG. (tlU). l'K.K!>.

sicut faciunt particulae lineae curvae, quae

iiu ni termmum. El ideb securtdum se
in parte quiescunl et in parte moventur.
non sunl continua : narh si ponis Se esse
tangentia ligna.non dices ea esse unum
continuatione quae secundum se et pro-

prie contirtuatib est, sive sint ligna, sive Amplius alio modo dicilur unum spe- Texl

corpus, sive aliud quod contiriuum eSSe cie sive unuin forma, hoc dupliciter
el :

dicitur secundum se. Ea vero quae om- aut enim fornia est causa unitatis repug-

ninosunt continua ad unura communem naris multitudini divisibnis subjecti pen

terminum secuhdum se 6opulata, ea sim- situni et loCuin, aUl non repugnat buic
pliciter sunt quamvis
continua : etiarti multitudirti, sed partes divisae per divi-

habeanl curvitatem, magis tamen una sioncm subjecti adbuc rooipiunt pr.vili-

i'sl linea quae non habet curvitatetti ad cationem totius sicut prius. Et si forma
angiilum, eo qrtod ad unum punctum uniens substantiam non repugnat divi-
esl corttinua copulatio lineae rectae, qui sioni subjecli, lunc forma substantialis
es1 terminus ipsius : ad angulum autem in toto non ost causa Imitatis iotius, sed
signatur situs, et ideo dividitur quodam- potius causa unitatis ost superficibs plana
modo in angulo, et recedit secundum concava continentis corporis extronia,

aliquem modum ab unitate. Et similiter vel supefficies platla continens intra quae
ctinm ost in partibus membroruirt ani- est superficieS rotunda corporis conta-
malium quoecumque recta sunt copulata cti : et sio dicitiir unum subjectum cor-
in una partium positiorte, magis sunt porum simplicium forma inditTcrens. In-

unum quam curva ad angulum, sicut li- differens vefo specie sive forma est spo-
bia inter genu et talos, aut femur quod cies quae non dividitur secundum sen-
es1 coxa cruris a femore usque ad genu sum, ut pars ejus sit hic, et pars ojus sit
porrecta. Causa est, aut quod curva mi- ibi, sed totum intra unam superiiciem
nus est cnntinua in membris animalium, continuatur, sicut una aqua qure in una
aut quia curvae ad angulum non contin- superficie aqUee forma indilTerens conli-
git unum esse motum totius, sed plures :
netur. Similiter dicitur unus una
aor, et

quia unus motus es1 a quolibet musculo terra, et sic de aliis sirrtplicibus homoge-
immobili autem musculus
uno. Talis niis. Sod subjectum quod sic intra unam
unus est post quamlibet juncturam cuf- superficiem contentum ab ipsa unitate
valurre et reeta propter causam hujus
: superficiei habet unitatem, est duplex :

magis est unum quam curva ad angu- aut eslprimum quod est primum subje-
lum. Curvam vero et eam quae habet an- ctuttl omnium in illo gehere generalium,
erulum in membris animalium, et unam aut Bst firtale ad tinem uniusCujusque
ei non unain esse dicimus : quia contin- acceptum, et ab utriusque indivisiono
gil et rion simul esse motum ejus, sicul per situm dicitur corpus unum vinum :

quando movetur motu diverso diverso- enim unum dicitur, el aqua una ab hu-
rum conjunctorum ad angulum. Et con- jus mensurae supefficiei indivisione se-
tingit etiam simul esse motum totius, cundum speciem quam habet subjectum
quandb movetur motu musculi post to- indivisum. Et similiter liquorcs omnes
tum membrum positi et moventis totum sic unum dicuntur, ut oleum unum,
membrum. Rectee vero lineee in mem- et fluida omnia, ut lixivia. Heec enim
brisanimalium motus es1 siinul semper : dicuntur unura, non a forma substan-
quia in ea nec una particula quidem tiali quae divisioni non repugnat : eo
rnensuram habens in parte quiescit, e1 quod qUeelibel pars aquae aqua est, et

in parte mbvetur non enim haec pars :

quselibei pars vini vinufn esl : sed potius
quidbrh sua quiescit, illa vero movetur, ideo quia oinnium ultinium et pfimum
 LII5ER V METAPIIYSICORUM, TJRACT. I 283

unuin subjectum et idem est indivisum dum esse autein osl differcns. El haec dif-
superiiciebus secantibus el dividentibus ferentia cst, ct secundum
per aceidens
ea per situin diversuin : oinnia enini ta- seipsam naturam non dividit generis,
lia uuum cxislentia sunt aqua cadein, sed secundum esse, ut diximus.
aut idem aer |ier subjectum primura et

ultiiuuiu. Dico aulein primum subje-

cluni, sicut omuium <ju;e sunl aquaa Bpe- I*!l modo propinquissimo ad istum T"t.eia>m.
cies, aquii esl subjectum primum : prot modum dicuntur unum qua? sunl unum m°£^ s
xiinuin aulein sive linale subjectum se- in materia, differentia oppositis foTmis
in u
:
pr ^ c i^
cundum unumquodque est alteiuin. licet eniiu-cnus non sit materia, in duo- "Sft,,
similatur.
Oportet autein in liis quoruni forma di- bttstamen ad minus materise esl propin-
visioni non repugnat, utrumquc Subje- (juissimurn, quorum unum est, quod ma-
ctum esse indivisum in una snperficie teria est formarnm primum subjectuin,
esse contentum, si una esse dicuntur sicut et genus esl subjectum primnm dif-
bujusinodi corpora. Si autem est forma ferentiariini. Sccundum est, oraia sicul el
qu:e divisioni rcpiiiniat, sicut cst forma genus potestate habet differentias, actu
bominis ejus non quaelibeJ pars est lio- vcro nulliiin. et ha?c potestas non ipsa
mo, tune luee aliam babebunt unitalcin, natura esl generis et substantia, sed esl

de qua inferius prosequemur, cum de illa habituatis inchoatio confasai et imperfecta

loquemur unitate quae est a tali perfectio- differentiarum : ita et materia potestate
ne quam non facit continuitas ad unam babct formas, quaB pdtestas non es1 ipsst-

superfieiem, sicut facit ea de qua nunc mel materia, sed esl habitualis confu
dixiinus, sed quam facit formss perfectio et inchoatio formae ad speciem indistin-
sic ordinatis partibus attribuens esse peiv cia el indeterminata, et ideo ainbit for-
fectum. Haec ergo sie un;i dicuntur forma nias oppositas, sicul potestas generis dif-
subjecti in divisione. ferentiarum amhil oppositionem . Es1

enim ha?c confusio permixta potentiaB :

e1 ideo Sic non esl qtlod pra^habeat eon-

• Dicuntur etiain unum forma, quoruro traria simul in esse. Ea autcni qu33 sic

genus est unum differens oppositis drffe- genere aut communi forma unum sunt,
rentiis. ln his enim generis natura una duplicitef nnum qussdam enim
sunl :

oxtensa ad totam differentiarum distan- quandoque quidem unum dicuntur in

tiam unit, et in uno retinet quidquid di- eommuni modo praedicto generis, (juod
vidit dilfeivntiarum oppositio. Unum er- ambit differentias oppositas quandoqne :

go etiani ista dicuntur. E1 id (juod unit vero dicuntur unum genere supcr id
ea, esl subjectum primum quod differen- quod idem dicitur hoc autem dicitur :

liis supponitur, sieut liomo et equus et idem si species habeat linales sive specia-
canis sunt unum quidcm existens in eis, lissimas superiores his qua? in numero
el in quid praedicatuin : quia oninia ista singulafium demonstrantur tunc enim :

sunl animalia. Nec hoc dico secundum illa sunt eadem genere, quia a generis

lioe quod abstrabituT ab eis, sed potius divisione non exeunt, nec ipsnm genus
undum id quod realiter in ipsis sub- dividuiit per differentiam aliquam. I"t

jieitur differentiis. Ostendimus enim su- ideo cum idem quo non differt per
sit a
perius omnia h;ec in lumine intelligentise dillcrcntiam. remanet idem genus cum
agentis primitus esse, el lumen intelli- iliis secundum se et unius potestatis :

r
i. enti;e omnibns formas attribuere. Ununi sicut dicimus, qiiod isopleupus qui est

autem esl et una uatura, qure in lumine S30mitibiarum triangnluS, duas tibias

est intelligentiae ab omnibus quaB sul> icqualcs biibcns el tertiara inaequalem,

gftnere conlinentur participata, secun- et isosceles qui est saquilaterus triangu-
284 I). ALB. MAG. OHl). PR/ED.

lus sunt unuiu iu (igura quse est genus> eral esse ipsius. Rationem autem dico
licei iiiiii sint unum in speeie trianguli.
indivisibilem , hoc est indifferentehi':
,

Quadratum autein ei triangulus non sunt securidnm se eriim ratio diffiriitiva omnis
uniiin generis potestate. Et hoc probatur esl divisibilis, cum ex genere sit et diffe-
ex hoc, quod (igura erit ex figura, si po-
rentia, vel ex genere et eo quod est loco
trslas qua figura est in figura, reducatur differentieej qute divisa sunt secundum
ad actum per divisionem : quoniam tri-
suasnaturas. Taliter autem dicta unum,
gonum est in tetragono potestate : et dupliciter sunt unuin, secundum quod
si dividatur tetragonum lineis duetis ilia-
dupliciter est ratio diffinitiva. Est enim
gonaliter de angulo uno in sibi oppo- ralio passionis, et ralio subjecti : et in
situm angulum quadrati continuum, con- ratione quidem passionis subjectum est
tinue fiet in actu trigpnum : sed diviso loco dilferentia?, et genus est coinmune.
trigononon erit ex divisione nisi trigo- Si enim diftiniam claudum et simum,
num. Et ideo trigonum et quadratum hsec genere quidem eadem sunt, quia
non sunt ejusdem potestatis propinquae utrumque est curvuin sed subjecto solo :

figurae : sed trigonum

tetragonum et differentia sunt : quia simum est nasi, et
suni ejusdem potestatis figurae, sed non clauduni cruris curvitas. Et sic augmen-
ejusdem sunt esse in triangulatione. Si- tatum et minutum idem sunt : quoniam
militer descendendo per genera quo- :
utrumque est passio ejusdem subjecli :

niam ejusdem potestatis sunt in genere augmentum eriim est existentis magnitu-
quae uno vel unius generis agente edu- dinis additamentum minutio autem
: est
cuntur de generis potestate. Et similitcr existentis magnitudinis decrementuni :

esl in Eormis qua3 sunt polestate in mate- id autem quod augetur et minuitur, jam
ria : harum enim omnium eadem est de-
est penitusidem in utroque. Et sic ejus-
terminatio quae ligurae est, sicut jam di-
dem est diflinitionis id quod augetur, et
ctum est. Sic enim exit vivere de esse, id quod minuitur hoc enim est existens
:

et sentire exit de vivere, et sic de aliis,

subjecti magnitudo. Sic etiam est una
et in perfectis vivere est in sentire pote- ratio in differentiis speciei unius in su-
state, et esse in vivere, et quodlibet ab perficiebus, sicut indifferens ratio est su-
alio educitur agente : et ideo est unius perficierum planarum, sive sint una li-
simplicis potestatis ununi enim aj;ciis
Est enim
:

nea, sive pluribus contentae.

est ad actum vitie, et unum ad actuin jilana supra quam non elevatur angulus.
sensus, et unum ad actum intellectus. 1"!
in diflinilionibus autein subjectorum hoc
cuin differentia sit ad conformitatem planissimum est, quod eadem sunt diffi-
actus agentis, patet quod per se non de- nitione, quorum diftinitiones sunt indif-
terminat nisi confusipnem immediatee ferentes, sicul ensis ei mucro sunt unum.
silii Media autein potestas alio
potestatis.
Omniao vero sive universaliter in tali-
quodam secundum naturam priote indi- bns ea sunt ununi dillinitione, quoiuin
get agente, qui in agente secundo est
intclligentia indivisibilis est sive indiffe-
potestate, sicul trigpnum in tetragono ;
rcns est, quae est formaliter intelligens
sic enim esse esl in vila, el vita in sensu,
quid erat essc, quod non p.issit sepa-
ita
e1 sic deinceps. Sic ergo idem genere
rari in aliquo esscnliaii quo uni ei non
determinatum. alteri conveniat in tempore aliquo vel in
Amplius aulein unuin dicuntur, quo- aliquo loco, neque aliqua ratione et :

una. Et h;ec sunt quo-

rtnii esi diflinitio luec sunt niaxinic unum inter ea quae se-
rumcumque ratio diftinitiva qusa ipsum cuiulum forinam sunt unum. Inter om-
quid crat esse dicii Lndivisibilis, hoc est, nia tamen ea inagis sunt unum, quae dif-
indifferens est ad aliam alterius rationem liniliones shnpliciter habent : et ha3c
ostendentem esse ipsum hoc quod quid sunt in genere substanliae : unde sub-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 285

stantice indifferentes secundum rationem, unam. Contingit autem

vel ultiini esse
maxime secundum formam unum sunt. aliquando, quod non possumus unum di-
Universaliter autem omnia inde nomen cere proptertalemcontinuitatem, eo rniod
et rationem unius aecipiunt, unde indi- ipsa non est causa unius contingit au- :

visionem habent ut si in quantum ho-

: tem hoc quod videlicet ex una continui-
mo unicam per formam hominis non ha- tate non unum dicimus, si istud quod
bet divisionem, omnia sub forma liomi- unum dieinuis, non habet unam speciem
nis unita sunt unus liomo. Si autem sunt praeler continuitatem qua ipsa res dicitur
indivisa in quantum animal, ambitu ani- una sicut non dicimus unum calceum,
:

malis unita sunt unum animal, sicut ea licet videamus continuitate quadam ad
quae genere sunt unum : et si sunt unum siinilitudinem unam compositas et con-
per suhjecti mensuram sicut copulata tinuas esse, qualitercumque contingit
sub una superficie ad unius corporis partes calceamenti, si non suntcomposi-
mensuram unain unum sunl corpus, sic- tae propter continuitatem solain : sed po-
ut diximus aquam esse unam, et vinum tius sicut est calceamentum et speciem
unum indivisione prinii et ultimi subje- Iiabet calcei quse dat esse calceamento
cti. Igitur etiarn plura unum dicuntur in in quantum calceamentum est. Ha?c enim
hoc quod faciunt aliquid unum indivi- speeies est propter continuitatem, ita
sum et inditferens : haec enim in nullo quod ab ipsa continuitate calceamentum
uniuntur, aut in hoc quod patiuntur non Iiabrl esse el rationem calceamenti.
unum, sicut duo oculi unius visus, el Et tamen cum omnis unitas sit a for-
du;e aures unius auditus : quia unius iiki, jam est unuin calceamentum quando

sunt passionis : aut dicuntur unum in ultra continuitatem talem attingit for-
ambitu uno quem habent aut esse in : main. Propter quod et ipsa circuli linea
hoc quod uniuntur relatione ad aliquod inter omnes lineas hoc modo unitatis est
unum. Piimum autem in omnibus his maxinie una, eo quod tota et perfecta
modis unius secundum diversitatem prte- est : perfectum autem est, cui ad com-
dicamentorum est unum quo dicuntur plementum nibil deest : et ideo nihil sibi
unum, quorum substanlia est una. Talia aildi potest lineis aUtem rectis et curvis
:

vero, quorum substantia est una, dicun- in eadem forma quam iiabent, addi aliquid
tur aut continua ratione quae mensura et niiiuii ab ipsis aliquid potest : sed cir-
est subjecti, aut remota vel pro-
specie culari nihil addi potest vel minui secun-
pinqua : et ad hanc unitatem reducitur dum formam qua circularis est. IIoc au-
unitas ditferentia? : quia non sunt unuin tem iu primo de Coelo el Mundo per-
diirerentia, nisi quas specie sunt una aut : fectius ostensum est.
sunt una ratione difiinitiva. Ea autem
quae plura sunt istis opposita, per id
unum divisionem habent, plura sunt : et
hoc est, quia aut numero sunt plura so-
lum, aut quia non sunt conlinua, aut
CAPUT VIII.

quia sunt quorum species non est una,

aut quorum ratio diffinitiva non est una.
Et esf digressio declaraus quidditatem
Amplius autem adhuc unum forma to-
unius secundum quod est principium
tius ut lotum et perfectum idem est. Con-
numeri.
tingit autem aliquando, quod unum di-
cimus totum si quantitas ejus est conti-
nua, sicut in his quae divisa nomen et
rationem habent totius , sicut dicimus Unum autem praeter inductos modos
unam aquam continuitate subjecti primi sumptum est id quod est principium nu-
280 I». A.LB. MAG. ORD. PHiED.

esl dotermi* niiinerus : el. iileo |iatet, quod inultitudo

meri. I'.l boe valde difficilc
iii m esl aliquid pra-ter numerum nume-
nare per ejus propriam diffinitionem el
ro comniunius.
naturam. enim ftjcimus sic, quod es1
Si
Sunl aiilein aliqui omnia inducta pu- Evasio alio-
indivisibile habens positionem in
aon
tantes evadere diffimendo numerum,
partibus, idem eril dictitm, quod unum
qiioil numerus sit quantitas discreta ha-
est, quod non dividitur positione carens :

bena ordinem, el non evadunt : quoniam

sed quod non dividitur, convertitur se-
disoretum habens ordinemnon inteliigi-
cundum iiiicllrrima cum hoc quod non
Inr nisi ex nuinero. Ordo enim numera- impiobaiio.
multiplicatur : cum hoc constat, qttod fli-

muffcrlttdiflis nisi
Iis esti qiiem liabet qui a numero deler-
liil est causa Aura&eri el

divisio : sic ergo dicendo, multirtrdb et minatur, cum dieitur prinius, secundus,

lerlius, qiiarlus el sieut species ordinis

diffinitione unius, qtiod
:

numerus sunt in
cum unum prinCi- illius delerniinatur a speciebus nunieri,
est inconveniens : sit

pium sui iteratiofle et aggregatiofle et itaordo ipse deteiminatur ab ipso nu-

multitudinem. mero. Adhue aulem cum discretum dici-
constituens nutnerum et
lur, est iilem qiiiid multum et numera-
Amplius quacumqUe diffinitiofte diflini-
tur multitudo sive numerus, semper ifl
tum. hoc ileruin non inteQigitur nisi
B1

ponitur unum. Multitudo per divisionem, quffl esl causa numeri,

diffinitione illa

illml quod aggregatUr ex uflo sicut dociiiinus in 111 Phi/sicorwn. I'er

oniiu est

vel unitatibus. Cadel ergo unum in difli- omnia ergo indsacta patet, quod difficilc

est valde invenire quidditatem unius se-

nitione multitudinis et numeri. Et etiam
alio modo videtur peccare diffiflitio quia :
cundum quod est numeri principium :

euni lainen hoc esse unius proprium,

dicitur quod multitudo vel numerus
sit
oum
rst aggregatum eX uno, cum aggrega- qmnl est prindipium numeri esse : et

tuni iiihi sil aliquid aliud quam ipsa cum nunierus sit accidens, oportet ip-

mttltitudo vel numerus, ponitur idem sum ununi quod est principium numeri,

sub alio nomine in diffinitione suiipsius. de nalura aeeidenlis esse.

Amplius si aggPegafem e»1 aliquid intel- iNos ergo in liis sine pra'judicio melio- soiutio pro-
pna.
Ugibile vel diffinibile; hoc nOfl polest ris sentenlioe dicinius supponentes qua>
intelligi nisi per niiilliliiiliiiem et nunK'- dain qiue jam ante diximus, quod cum
rum. Et sic ista circulaiiter difliniunt se dicimus unum, aut est adeo simplex,
invieem. Si autein sie dicamUs, numerus quod ipsuin cOttStitUitur in esse ct unius
multitudo numerata vel mensurata esse ipsa indivisibilitate, aut proeter indi-
est
per uninii, jani cadil nnitas in diflinitio- visibilitatem constituitur in esse quadam
nc numeri, el in eadem diffinitione po- alia nalura sui generis. Et si quideffl

nitur numerata, quae non intelligitur si- pra>ter indivisibilitatem a natura consti-

ne numero : el eailil in ea multitudo tuitnr in esse sui generis, aut liaec est

qua:' es1 idem cum numero : et hsec om- nntura corporis quasdam, aut non. Et si

nia valde absurda sunt in ea quae vera qiiidem est nalura corporis, sive quanti-
et propria est rei diflinilio. Si quis forte lalis eorporea 1
, sive etiam positionis,

ad hoc velit dicere, quod cum dicitur, tunc est punctum. Si autem est alia na-

quod numcrus cst multitudo mensurata tura qiiaMiinique, tunc est indivisibile

vel aggregata ex uno, mullitudo cst ul principium illius generis cujus est nalura
uiis numeri, quoniam multitudo est in constituens ipsum : et hoc forte in ge-

mullis qiue non sunt numerus, ut in ca- nere subslanlia' est intelligentia, et in

nilms, et hominibus, est ridiculosum : generibns aliis alia natura ad quam lit

quodiam multidudo non est in illis nisi resolutio ipsorum quae sunt in genere
sicut in sulijeilis mensuratis per eam : illo sicul ad priinum. Si autem nullo nisi
et in illis per eumdem modum est etiam ipsa conslituilur indivisibilitate, et ipsa
 LIHER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 287

indivisihilitatis ratio aon ad aliquid de- separata est, aul non una.
est una, aut

terminata est ratio ipsius, sic est unitas Si drtur quod non una cum re in est

quce est principiuin nunieri. Quod autem esse superposrta ad non unum, sequi-
lioc sit accidens, sie prohatur. Quamvis tur essr multa, eril i[isa res niulla :

enim, sicul jamdudum dixiinus, unum quod est di\isio enim est
alisunluin :

ciini ente oonvertatuf, el ipsa forma rei causa autem ilivisio esl
Qumeri : nulla
reiu terminans sit unitas ipsius : tamen facta in re ex eo quod ah ea separa-

ex hoc quod quodlibeJ eic in se termina- tur unilas. Si autrin delur quod est

tuin est. sequitnr ipsum indivisibilitas adhuc una, tunc sequitur quod aliqua
quffl secundum aaturam es( po6< esse ip- uuitate est una. et illain hahuit ante
sius : quod auleiu poslrrius rst ipsn BSSft, sepafationem prioris unitatis : et tunc
fteque neque differentia est
genus, :
hahuit iluas unitatrs : dua? autem unita-
quoil autem neque genus ncque diireren- l.s iaciunt duo : ergo una res tunc fuit

tia esi esse eonsequensj de aatura acei- duo, quod ahsurdum est. Amjilius de
il ntiuin est : indivisihilitas igitur rei de ipsa quaratur separata unitate : aut enim
natura accidentilun esl. Quod autem sit aliijuiil prffidicatar de ip-a. aut nihil.

har natura discretionie principium, sic Constat quod aliqnid praedicatur de ijisa :

juohatur. Discretio est separatio rerum quia ad minus prsedicatur ens de ijisa,

inter se : idem enim esl discernere el ul dieatur, unitas esl ens. Et de illo ente

parare. Res autem separantur per hoc qu.ero. utruiu sil suhstantia, vel acci-

quod dividuntur ab aliis : sed indivisibi- dens? Si ilelur esse acciilms : cuin igi-
lilas ipsa principium separationis esi :
tur et ijisa sit accidens, accidens quod
piT iiliMii euini dividittlr ab aliis. per rst unitas jier aocidens, ponitur circa ea
ipniil in M est indivisihilis : niliil iuitur ijua' ilirniltiir Ull.i, ijuiiiI rst ahsuriluin.

diviililur ali aliis, nisi qiunl in S€ 6S< in- Si autnu rst siihslanlia, lunc unitas per

uivisiliile : detur quod si( adliuc divisihi- Bubstantiam aUquam accidil unis, quod
le al> aliis : efgo non esl ilixisum : efgo est absuTdissimum. Simiiiter quaritur,
in srifiso iiim est indivisihile : datuin utriim illud ens quuil prsdicatuF de uni-

aulem eral quod fuit indivisfbile. Quod tale. sil ununi, vel non ? Et de ipsa el de

autem sit discretum permanens in sui> unitatr subjecta multa sequuntur in-

partibus, per hoc patet : quia imlivisilii- cniivriiirntia : unilas autem per unita-
litali/s pnmanenl reluis [irriiianriililius. tem applicahitur uni, et sic essrnt duae

Est Bfgd hfflc unitas qja* est piiueipium unilates vel plures in eodem. Et inulta
numeri, accidens : efgo et numerus ac- alia hujusmodi sequuntur ineonvenieii-
cidens qui rsl colleclio taliter discrelo- tia.

ruin, el halient permanentiam in suis Et ideo dici nduin, quod unitas nullo
[mrtibus propter indivisibilitates perma- modo separalur ah unis licet enim se-> :

neutes : et sic inventum est verum r>sr cundum quod principium numeri est,
unius quod esl principium numeri, et ni ui sil pars qu» sit genus, vel ditferen-
verum esse numeri. tia : tamen manat hoc accidens quod est

unitas Tncidit autem liac quapslio gravis. et indivisibilitas, sive unitas, de differenlia?

Ta^re non dissimulanda. QuaM'itur, utrum uni- proprio actu qui esl terininare et tinire
* d
n a?"
ur
tas qua, ut dicit Euclides, qualibet res etiam ad terininum potentiae et actus.
dicitur una, sit separabilis ab ipsa re, Et quia iste actus differentia? rem non re-

vel non?
enim detur quod sit separa-
Si linquit, ideo unitas qua qualihct res di-
bilis, ideo quod cum nec sit genug, nec cilur una, rem ipsam nunquam relin-

differentia, non est in re sicut qiwedam quit. Et si qua?ritur, cum dicitur, unitas
pars, et ita videtur a re posse separa- est, vel unitas est ens, quid de unitate
ii : drtur srjiarata essr : ics autem a qua prcedicrtur ? Dicendum niihi videtur ip-
 288 1). ALB. MAC. ORD. PR.ED.

simi esse indivisiliililalis, cl nihil aliuil : pium mensurans, totum csse relinquitur:
hoc autem esse est accidens per modum quia aliter non ut mensura aliis applica-
supra dictum, et non aliter quia si da- : retur. Nam
quo primo agnoscimus, hoc
retur quod esse alicujus generis ibi prae- esl mensura eorum quae cognoscuntur
dicaretur, tunc hoc essel substantia vel per ipsum in quolihet genere. Princi-
hoc essei esse unitatis. El
accidens. Kt pium autem essc quod noscitur in quoli-
quodcumque horum daretur, sequeretur het, est unum et indivisihile primum
inconveniens : quia si diceretur quod esse, ad quod lii resblutio omnium eor
hoc esse sil de natura accidentis, tunc rum quae verilicantur. Et hoc est unitas
per naturam accidentis constitueretur et indivisihilitas cujuslibet generis :

numerus substantiarum. Et si daretur unumqnodque eniin cognoscilur per

quod essel natura substantiae, tunc nu- suum terminum terminus autem : est

merus qui est collectio unitatum per na- unilas ipsius, sicut patet per ante dict.i.

turam substantiae poneretur circa acci- Sedhocunum quod cst terminus cujus-
dentia quando numerantur et sic sub- : unum
Ubet non est in omnihus gcneii-
stantia accideret accidenti quod valde : hus : hinc enim in musicis est unum
inconveniens est et absurdum. Kt ideo, mensura omnium discretive, hoc est, no-
sicui diximus, unitas per nihil ita peni- mensura tolius quod iteratio-
ta discreta
tus constituitur in esse unitatis, nisi per ne sua mensurat novem notas sive neu-
ipsam indivisibilitatem : et cum dicitur, mata. Et illinc in orthographia est pri-
unitas est ens, esse indivisibilitate illius mum principium indivisibile vocalis sim-
praedicatur de ipsa, et nihil aliud penitus. plicissima vel consonans gravitatis, aut
Et quod a principio quaeritur de hujus- iterum est aliquid indivisibile primum
modi assignationibus, unitas est princi- mensurans diversum a praedictis et licet :

pium numeri, et numerus est multitudo hoc non sit indivisihile secundum rem,
numerata vel mensurata per unum, et est tamen indivisibile positione, ut pon-
hujusmodi. Dicendum niliil horum esse dus gravi, vel aliquod aliud. Similiter
veram difnnitionem, sed assignationcs mensurans motum,
est aliud indivisibile
qusedam sunt. Et de hujusmodi in con- et hoc est motus velocissimus, quo
sequentibuserit traclandum ad praesen- : omnes alii motus numerantur et hoc :

tem onim intentionem sufficit quod nunc est motus diurnus in omnibus ergo et :

dictum est. ubicumque est unum indivisibile, quod

iteratum mensurat ea quse sunt sui ge-
neris, ut quanlus est cantus, ascendendo
tono mensuratur, et quanta est littera vcl
vox, vocali longa vel brevi mensuratur :

CAPUT IX.
et quanta est gravilas, minimo pondere
mensuratur et quantus est motus, men-
:

suratur minimo motu est enim diur- :

De modis unius indivisibilis quantitate,

nus, vel horanus hoc accipitur ad
: et
aut specie, sive forma.
parles primi motus. Cum ergo in omni-
hus ita sit, erit etiam in quantitate nume-
ri discreta unum primum principium to-

Text.ct com. Sccundum ea ergo qu;e nunc dicta tam mensurans numcri quantitatcm : et
12.
sunt, unius esse etquiddilas est esse prin- illius esse et quidditas est principium
cipium numeri. In omni enim re prima numeri esse : onmibus enim, sicut
in
mensura et id quod primo est mensu- dixinius, est unum mensurans primum.
rans, est prjncipium : quia hoc notum Et hoc aut quantitate est indivisibile
iacit tolum sciri. Omne autem princi- unum, aut specie est indivisibile unum
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 289

secundum diversitatem eorum quorum punctum. El ideo contingit, quod niotus

ipsum unum est meusura et principium. imaginarius puncti fa.it continuum :

Illuil ergo ununi quod esl unum secun- quia esse suum est a positione, et non
dum quantitatem, et est indivisibile ab indivisibilitate. Sed motus imagina-
quantitatum ut quantitatum in ipsa na- rius unitatis facit discretum : quia esse
tura quantitatis acceptarum, esl duplex : siiiini asola el simplici esl indivisibilita-
quoddam enim indidivisibile non habens te qua? nihil esl continui. Et quia esse
positionem a sola indivisibilitate esl ha- illius indivisibilitatis omnem rem in
bens esse et rationem, est unitas : aliud quantum est una est consequens per
vero quod habet positionem a qua ba- unam ralionem, ideo est unus numerus
bet esse et rationem, est punctum. Et et unicus quo omnia numeramus. Et nisi
forte aliud adhuc, quod non est quanti- ita dicatur, oporteret concedere quod
tatis ut quantitatis, sed substantiae ut alius esl numerus substantiae, et alius ac-
substantia esl prima forma, quae est in- cidentium secunduni diversa irenera. sic-
telligentia : et sic est in aliis generibus : ul unum terminans aliud est substantiae,

licet enim in omnibus generibus indivi- et aliud Hoc enim unum Notaaquo
accidentium.
... r -i i. sumaiiliver-
sibile primuin reddat quantitatem ess quod almd
I * i i i-
el aliquid secundum di-sitaiem uni-
est
i

;.„r „ tas in iliver-

generis, tamen non semper reddil
. .
illius versitatem generum, non esl prmci- sisgeneri
bus
quantitatem ut quantitatem : nec reddit pium, nec a sola ef simplici indivisibilita-
eam iteratum super quantitatem quia : te esse accipit, sed potius ab ipsa rei for-
sic punctum mensurat continuum, quod ni.i proul es1 terminus, sicut saepe in an-
est impossibile sed reddit eam modo
: te habitis dictum est. Per dicta ersro sci-
principii determinantis esse prineipiati. tur naluia unitatis et nuineri quantum
sirut quod est principium
indivisibile pertinet ad istam intentionem quae re-
continui per hoc quud est terminus li- rum genera in esse habet producere et
nea? secundum lineain unica dictione di- in esse stabilire : et numerum sic in esse
visiliilein duas habere indivisiones. El stabilitum deinceps accipial arithmeticus,
per hoc scitur, quod non est quantitas et consideret partes ejus et differentias et
nisi secundum longitudinem Quens a passiones. Haee ergo dicta sint de indivi-
puncto motu imaginationis puncti. Et sibili quod est quantitatis ut quantiiatis.

per hoc quod superficies terminatur ad Diximus autem quod unum est indi-
lineam terminatam puncto, facit sciri visibile aut quantitate, aut specie. Spe-
quantitatem quae est superficies, quae est cie ergo unum, dicimus
distinguentes
indivisa unica indivisione profundi, dua- quod quaedam sunt secundum nume-
bus autem divisiontbus divisibilis. Et rum unum, qua^dam autem secundum
ideo scitur, quod est quantitas fluens a specieni sunt unum, et quaedam genere
linea motu lineae imaginario. Et per hoc sunt unum et qusedam analogia unum,
:

quod est superlicies terminus corporis, sive proportione. Xumero quidem sunt
superficies dico terminata linea qua? ter- unum, quorum materia est una, sicut
minatur puncto, scitur quod corpus est Marcus Tullius Cicero, quae sunt nomina
in toto perfecta quantitas. nullo inodo unius secundum numerum homini. Spe-
indivisibilis, fluens a motu imaginario cie autem sunt, quorum ratio diflinitiva
superficiei. Facta etiam conversione in una est, sicut Socrates et Plato. C.enere
his tunc duale divisibile in divisione est autem sunt unumquorum eadem estfigura
superficies, unicum autem secundum di- praedicationis, sicut homo, et equus.
visionem nullatenus autem di-
est linea, Dico autem figuram praedicationis eani-
visibile est punetum et unitas. Hoc enim dem quoniam sicut figurauna est, quae
:

quod non habet positionem, est unitas : linea vel lineis terminatur : ita potestas
illud vero quod habet positionem, est est generis differentiis ad speciem vel spe-
\i i9
 290 D. ALB. MAG. ORD. Pli.EI)

los ri Plato sunl supposita ejusdem gene-

cies terminata : quae enim sic sunl sub
potestate una, in una sunt ris vd ejusdem speciei. Conveniunt ergo
generis
ambitus generis. Haec Socfates ct quod supposita
Plato in lioc
quantitate illius
sunl. ol su|i]insili oommunitas ost com-
enim translatio similitudinis facit generis
ambituni appellari figuram praedicationis. munitas proportionis, quiat est oonimu-
nilas iinius haliiludinis duorum vel plu-
Secundum analogiam enim sunt unum,
quaecumque se habent in una habitudine riinii inlVriorum adunam naturam com-
anum, inuiioin.
aliud et aliud. ul sicd tria ad il.i

sex adquatuor : et sicul gubernator na- rnuin autom in liis quatuor considefa-
vis ad navem, ita rector civitatis ad 'ur, aut in eo quod adnaturam conipara-
civitatem. Et ih his et talibus unis tur, vol ad aliud. Et por similom compa-

semper posteriora sequuntur ad praece- rationoni accipitur ununi proportiono.

dentia. Qiiaecumque enim numero sunt Si autcm ununi causatur a natura una,

unum, etiam specie sunt unum : sed aul lioc est materia, aut forma. Si

niin convertitur, quod omnia qua?cum- forma, aut est totum essc, aut tlon

que specie sunt iinum, sini etiam el nu- Et

totuni eSse, scd est potontia ad csso.
mero.Qmedam enim sunt specie unuiu, primo quidom modo a materia accipitur
qu» non unum numero sunt, sicut ea unum numero. Et secundo modo a for-
quoriun natura est diversa, etformauna, ma accipitur unum spccio. Et tcrtio mo-
ut Socrates et Plato. Quaedam etiam quae do a forma accipitur unum genere. Palam
sunt unuin numero, sunt unum specie, auteni csl por hoo quod indivisio ost oau-
sicut ea quorum tota materia secundum sa unius, quod ct divisio qua? cst indivi-

potentiam est intra formam, et nihil de sinni opposita, causa est multitudinis

eadem seeundum potentiam ad formanl ijua? ost opposita uni. Et quia niulta mo-
estextra.sicut soL etccelum, universaliter do oppositionis so habent ad unum, et

et mundus, et universaliter quorum nul- scimus, quod si unum oppositorum dici-

la est transmutatio ad invicom : et etiam lur mullipliciter, quod reliquum ost niul-
sicut diflinitio et diffinitum qua? sunt ea- tiplcx, oportet quod multa ita sint multi-
dem numero, licet verius illa dieantur plicitef dicta sicut uttum. Alia enim di-

unum simpliciter quam unum numero. cuntur multa per hoc quod non sunt con-
Non igitur omnia qu33sunt eadem spceie. tiniia por subjectum primum, vcl ulti-

sunt eadein numero. Et qua?cumque sunt raum, vol socundum aliquem alium mo-
unuin specie, sunt eadem genefe sed :
diiin oonlinui superius determinatuin.
non convertitur, quia non quaecumque Alia autoui dicuntur multa per hoc quod
sunt eadem genere, sunt eadem specie : hahcnt divorsam matcriam secundum
quia homo
et asinus sunt eadem genere, speciem diversam, sivc illa materia sit
sed non sunt eadem specie. Et qua?cum- prima, sicut omnium specierum aqua3 et
quesunl eadefn genere, sunt eadem pro- una inatoria
liquofaoliliiliuni ost aut in :

portione sed non convertitur, quod

:
hoc quod hahont materiam finalem qute
qusecumquc sunt eadem proportione, sint proxima csl divisa. Alia otiain dicuntur
Nota contra eadem generc Scd liujus non ost causa multa qua divcrsas habcnt rationes dif-
:

expositio- ». * •

finitivas per formam datas, qua? dicunt

•
i i i
nem Aver- quain dicit Avcrroes, quod viclelicet pro-
rois. . . . .

portio sit genus quoddam : quia propor- quid oral rsse. Et ut universaliter dicatur
tio non ost genus. Sed oausa hujus gene- secunduin omnem dcfectum unitatis ante
ris est, quia ox omni communitate naturae detenninala? inducituf pluralitas, qua?

sequitur ooinmunitas proportionis, ot principium est multitudinis cujusdam

non convortitur. C.um enim dico, Socra- qua? opponitur uniinaliqua significatione
tes et Plato sunt lioinn vel animal, ex is- unius. Haec ergo de uno et multo dicta

ta communitate relinquitur cjuod Socra- sint, et in eo stahilitum est cssc unius

 LIBER V METAPIIYSICORUM. TRACT. I 291

quod est principium nuineri, et stabili- numerus eo quod par et impar

par, est :

tuni est esse ipsius numeri, ita quod non numeri sunt passiones, in quarum ra-
oportet nos amplius de hoc in illa scicntia tione diffinitiva subjectum est. Est ergo
sollicitari : quoniam dicta sufficiunt se- hujusmodi unitas principium numeri,
cundum hujus sapientise proprietatem. non numerus. Considerandum ergo hic
est de ipso numero, quid sit, et quid sint
species ejus. Et ut mclius inlclligatur, ac-
cipiaturspeciesaliqua numeri : quia quod
in una est, in omnibus esse esl necesse.
CAPUT X.
Si enim sic dicain, denarius ex septem et
tribus constituitnr, vcl dcnarius est sep-
Et est digressio dcclarans cssc numeri, tem et tria, nibil amplius addens, falsum
et qualllcr unum constituit numeriim, est quod dicitur quia secundum hoc de-
:

et qualiter duo est multitudinis princi- uarius essetseptem, et denarius esset tria,
pium, et qudliter multitudo qiisedam et esset ex septeni et trilms, quod falsuin
est numcrus, et quali/cr non est nu- cst. Similiter etiam si dicam, denarius
mcrus. esl septem el tria simul suinpta, lioc ite-
rum est falsum : quia cx quo denarius
non cst septem, rclinquitur quod dena-
Cum autcm istius sapientiae sit stabilire rius non est septem cum quibuscumque
partes entis quas supponunl scientiae par- aliis.Et ut universaliter dicatur, unaspe-
ticulares, sicut ssepe jam in ante habitis cies nmneri de alia non pradicatur nec
diximus, et numcrus sil uduiii tale ens difliiiit cani ideo denarius
: et non est
de quo considerat arithmeticus, quiajam novem ct unum, neque octo et duo, nc-
quod diximus de essc numerl digressio- que septem et tria, neque sex et qua-
nem faciendo, complebimus id quod de tuor, neque quinqueet quinque.
numero secundum primee philosophiae Forte diceret aliquis quod denarius
proprietatem vidctur esse dicenduin : sic est summa
quae excrescit ex aggregatione
enim facilior fit doctrina quaiulu ea ijuas septem et trium, vel sex et quatuor, vel
ejusdem sunt naturae, simul ponuntur, quinque et quinquc. Ad hoc autem dico,
quando bono modo lieri potest quiatunc :
quod hoc quidem verum est : scd haec
intellectus unius inaiiifestatur cx altcro. nonest diffinitio dcnarii, quodest species
Quia ergo jam determinatum cst qu;e sit quod
discreti est numerus : quia septem
unitas, quae est principium nunieri, et et tria quae ponuntur in illa descriptione,
quod unilas haec non sit separabilis a cequaliier sunt ignota sicut ipse denarius.
rebus unis, licet ratio unitatis sit in ani- Xulla cnim quantitas divisibilis nota est
ma abstractione iritellectus a rebus abstra- nisiper suam mensuram primam con- :

cta, facile est ostendere quod unitas nul- stat autem septem et tria quantitates esse
lo modo potest esse nuincrus : quia cum divisibiles non ergo certificant esse alicu-
:

non sit esse unitatis aliud ab esse simpli- jus numeri, secundum quod hujusmodi
cis indivisibilitatis, et simplex indivisibi- sunt. Mensura autem prima numeri est
litas nullo modo possit dividi, et omnis unitas aggregatione sua certificans om-
multitudinis causa sit divisio, unitas non ncm numcri quantitalem : idem autem
potest fieri multitudo : oiunis autem nu- est omnino in talibus certificans et con-
merus multitudo est quaedam : unitas er- stitucns in esse aggregativo : crgo unitas
go nullo modo potest esse numerus. Si et constituit et certificat omncm nume-
autem non potest unitas esse numerus, rum oportet ergo quod denarius sit ag-
:

constat ergo quod neque est par, neque gregatus cx uno et uno et uno et uno
impar. Omne enim quod cst par vel im- usque ad decimam unitatem.
 292 1). AI.lt. MAll. ORD. IMLEl).

Quo.i nume- Nec ileruin erit (lcnarius id (juod iil ex uno, et uno, et sic deinceps : si ergo
rus <lena j^,
rius non sit CX 11110
, .

deCieS SUIlipto. \A llUJUS SUIlt

. i , 1
llU;e unum inseparabile est a rebus unis, re-
Formaliter r
ij quod nt
,.
rationes, quarum una est,
<
quia cum dico linquituret numerum inseparabilem esse.
X
cfe s sumpto! decies, facio denominationem de decem : Secunda ratio est, quia quaecumque nu-
et ideo decem notius est quam dccies : merantur, non veniunt in numerum nisi

propter quod decies non cadil in denarii fonnis suis quibus distinguuntur : quam-
diffinitione. Alia ratio est, quia si unum diu ergo salvantur in esse suo, tamdiu
decies sumatur, nihil multiplicat, nec adhaerel eisnumerus. Sienim dareturhoc
facil actualem discretionem : seddenarius accidens separari, tunc quaeratur utrum
constituitur ex unis diversis, quae aggre- separato binario a duabus ovibus, adliuc
gala actualem faciunt discretionem : idem remanent oves diue, vel non ? Si adhuc
autem est intelligere de essc cujuslibet remanent duae, tunc aliquo binario sunt
nunieri. duse : et ille binarius cum priore qui in-
fuit, facit quatuor prius ergo quatuor
Sed tunc forte quaereret aliquis, quae
:

fuerunt qualuor ergo sunt quaecumque

sit unitas qua nuinerus est unus, cum di-
:

binarius est unus, et denarius duobus binariis numerantur. Si autem

eitur,
unus, et ternarius unus ? Cum cnim non remanent dua?, tunc sequitur quod
non remanent oves et hoc falsum^est, :

unumquodque sua forma et sua essentia

sit unum, videtur quod et numerus ha-
cum non
accidente separato a subjecto
Nota qua
un iiate ira- dieitur unus. Ad hoc
destruatur subjectum. autem esl Ideni
merus
3rus est
j^ u form am tiua
i
unus.
quod cum numerus sit de aliis numeris. Licet autem hoc modo
autem dicendum,
inseparabilis sit numerus, non tamen
in genere discreti, forma cujuslibet nu-
meri est forma summae aggregati ex unis
falsum omnino dicunt numerum in ani-

sive unitatibus : propter (juod ultima ma esse enim numeri

dicentes. Ratio
formalis, qui numerus est quo numera-
unilas acceptaut linis, in qua et ad quam
mus, in anima est. Est autem quo
finitur motus aggregationis, est unitas
eniin sola est causa
numeramus, non numerus et estquo :

numeri etforma : illa

numeramus, numerus. Eorma enim
indivisionis talis suminae sicut finis acce-
indivisionem causante numeramus, et
pta, ut dictum est habitum autem estin
:

est non numerus. Et coacervatione unita-

praehabitis, quod idem esl causa indivi-
tum numeramus, et haec coacervatio est
>i. mis et unilatis. Palet ergo quodhaec est
numerus numerans omnia et hic nu- :

causa unitatis et omnis nunieri.

nierus potissime est in anima, si forma-
Amplius in praehabitis ostendimus,
liter accipiatur ipsa coacervalio : materia-
quod unum non esl separabile a rebus :

liter vero subjectum materia dicitur et

quia si separaretur, adhuc remaneret res
unum re-
est in rebus numeratis.
una. Et si separatum esset a

bus, et intelligeretur conjungi, iterum De binario etiam scire oportet snecia- Q" 0,1 °ir
_
* nus niatl

duabus diversis unitatibus una liter, mathematice de illo loquendo,

tiuod maiice u
esset res :
1 *
quenuo n
t

una duse res probaturnonessenumerus,sedpluralitatis est numi

et sic esset quadibet res :

... . .

numerus
rus.se.lpl
et multa alia sequerentur inconvenientia. princiiiium.
1
Si cnim esse detur, raiitatis
_ ,
principiu
Omnino autem eodem modo probatur, aut eritnumerus simplex, aut compositus.
quod nec duo separabile est et a rebus Si autem sit numerus simjdex, tunc se-
duabus, nec aliquis alius numerus sepa- quitur quod non dividitur et hoc est fal- :

rari potest ab ipsis rebus quae sunt in nu- sum. Si autem sit numerus compositus,
mero ipso. Hujus autem licet sint niul- sequuntur duo inconvenientia, quorum
tae rationes, tamen ad praesentem inten- primum cst, quod componitur ex nume-
tionem duae sufficiunt, quarum una est, ris quibusdam, quod falsum est. Alte-
quod jam probatum est numerum nihil ruiii autem est quod sequituiv, quod non

esse penitus nisi discretum aggregatum sit numerus jirimus, nec pluralitalis prin-
 UBEK V METAPHYSICORUM, TRACT. I 293

cienter scitur esse numeri : et hoc inten-

cipium hoc est falsum. Videtur ergo
: et
dimus in hoc quinto libro, quod slabilia-
quod binarius nou sit numerus. Ad hoc
autcm secundum proprietateni hujus mus ens et partes entisetprincipia ipsius,
sicut a principio hujus libri diximus.
scientioe dicendum est, quod dicitur nu-
merus dupliciter. Uno modo prout nu-
merus ad suum ordinatur principium :

et sic omne illud est numerus, quod coa-

cervatur ex unis : et hoc modo binarius

CAPUT XI.
}uod bina- est numerus. Alio modo numcrus dicitur
ius tnela-
physice passionibus subslans numcrorum, quae
unsidera-
s numerus sunt par et impar, et perfectum et dimi-
ici possit. De modis entis quod nec diffiniri, nec
nutum, et abundans, et simplex et com-
describi potest.
posituin, et hujusmodi. Et sicbinarius
non estnumerus, sed pluralitatis princi-
pium. Et haecest causa, quodantiquissimi
(irammatici dixerunt tres esse numeros, Ens diffinitionem vel descriptionem seu Tezt.etcom.

scilicet siiigularem, dualem, et pluralem. interpretationem, seu quamcumque assi-

Quia autem haec scientia numerum prout gnationem haberc non potest quia pro- :

est ens in parte substans passionibus non pter quidquid notificaretur, hoc essetens

considerat, ideo binarium dicit esse nu- et minus notum et simpliciter et quoad

merum. Omnis enim unitatum coacerva- nos, quam ens ipsum. Et hoc quidem

tio esse habet numeri : esse enim secun- patet ex hocquod nobis nihil notum est

dum quod ex primis principiis causatur penitus, nisi ipsum ens csse sup-
ens
et pendet, considerat iste Philosophus. ponamus. Et quoad nos cns no-
sic

Sic autem sumpto numerus est binario, tius est omni eo per quod posset no-
in ultimo paucitatis consistcns, et aume- tificari. Simpliciter autem notius esse

rus stat in niinimo, licet respeclu maxi- probaturperhoc quodest simplicissimum

el primum. Dividemus ergo ipsum,
di-
mi non stet, sed procedat in intinitum.
Uullilu.lo Adhuc autem ipsa multitudo dupliciter ccntes quod ens sicut et unum dicitur,
iluplir.iler
onsidera- consideratur, et similiter multuin etetiam aut secundum accidens, aut secundum se.
tur.
paucum et paucitas : quoniam quodlibet Secundum accidens autcm dupliciter, vel
istorum potest accipi absolute vel com- forte melius tripliciter. Uno quidcm mo-

paratum per respectum ad alterum. Et do, quod unum accidens alteri accidere

siquidem absolute accipitur, tunc nume- dicitur, propter unum subjectum cui am-
rus quilibet est multum quoddam et bo accidunt, sicut dicimus justum esse
multitudo omne eiiim coacervatum ex
:
musicum. Alio modo dicitur esse secun-
unis est multum et multitudo quaedam. Si dum accidens, quando accidens subjecto
autem multum dieat respcctum ad alte- accidit, non quidein subjecto primo, sed

rum, tunc opponitur pauco : et sic duo ei quod substantialiter inest suhjcclo pri-

erunl paucum et nullo modo multum : mo, et primum subjectum subjicitur

per
quilibet auteni aller nunierus eril mul- accidenti, dicimus hominem esse
sicut

t iim et paucum respectu diversorum. musicum, et musicum hominem hoc :

Multum ergo et paucum sic opponuntur enim quodammodo dicitur similiter ei

sicut correlativa : unum autcm opponi- quotl esf musicum aedificatorem esse :

tur et pauco et mulfo sicut principium quia accidit gedificatori musicum esse,

principiato, sicut patet per ea quae hic aut e converso aceidit musico esse sedili-

dicta sunt. Nos tamen in sequentibus liu- catorem in talibus enim boc esse hoc,
:

jus sapientiae subtilius de his disseremus quando unum simplieiter inesse alteri

per hsec enim quae hic dicta sunt, sulli- dicimus et non incsse ut genus, neque
 294 D. ALB. MAG. ORD. PIUED.

inesse ul convertibile quod esl proprium alia situm, et alia habitum. Et csse
vel diffinitio, significat hoc huic accidere quidcm sive ens signilicat idem ali-

cl incssc ul accidcns, sicut cliam in secun- quid unicuique generum horum : cu-
do Topicorum es1 determinatum : praedi- jus probatio est, quia niliil refert
catuin enini accidentale nihil addit super dicere, homo convalescens est, ut esse
inesse simpliciter. Et sic esl in liis quae significetur in dietione, et homo conva-
nunc dicta sunl, quando dicimus homi- lescit : et honio vadens est aut stans, et

ncin musicum, au1 e converso musicum homo vadit aut stat. In omnibus enim
hominem, aul etiam unum accidens alteri adjectivis quocumque modo significatis
inessc, utquando dicimus musicum al- principaliter importatur aceidens, et se-
bum, aut e converso album musicum. cundario subjectum : et quando praedica-
Hoc enini ullimo inductum ideo dicimus tur de substantia tale esse signifieatur,
esse, quia ambo accidentia eidem subje- quale importatur pcr adjectivum et non
cto accidunt. Aliud vero dicimus sic ut esse substantia'. Et ideo tale esse sccun-
significemus alterum inesse alteri, quia dum figuras praedicamentorum varialur.
accidens accidit ei quod est vere ens Amplius autem esse et ens signifieat
completum in seipso. Tertium vero dici- Et boc dupliciter.
ipsam rei verilatem.
mus, ut quamlo dieimus musicum esse
Uno quidem modo in ipsa re extra ani-
hominem, ideo hoc dieimus, quia huic mam, et extra sermonem accepta et sic :

quod est homo, musicum accidit, quod veritas rei est ipsa entitas quam habet ex
tamen non est primum subjectum ipsius. sic dicimus verum au-
sui perfectione :

Et similiter etiam dicitur et musicum al-

rum quod perfectionem auri attingit,
bum esse, ideo quia cui accidit musicum, et verum hominem, et verum tempus, et
illud estalbum. Epilogando ergo dicimus,
veram materiam, et hujusmodi. Huic
quod secundum accidens dicta sic dicun-
vero opponitur permixtum sive apparens
tur, aut eo quia eidem enti ambo acci-
et non existens, quod vulgariter falsum
dunt, aut quia enti per se accidens acci-
vocatur, et hoc verum cum quolibet
dit, aut quia illud cui inest accidens, esl
ente convcililur, nec est separabile ab
illi subjecto idem de quo praedicatur acci-
ipso, sicut ncc unum. Et hoc probatur
dens, sicut secunda substantia idem sub- per easdem rationes quibus probatum est,
jectum est substantiae primae cui proprie qnod unum non separatur a rebus unis.
inest accidens praedicatum de ipsa.
Alio modo significat esse veritatem com-
positionis in complexione sermonis quia :

in eo quod res est vel non est, oratio ve-

Text. et com. Secundumautem esse sive ens di-
se ra vcl falsa dicitur : et hoc proprie est
11.
cuntur quaecumque praedicantur secun- cssc quoddam, quia compositio dicit esse
dum coordinationem ligurae praedicamen- potius quam ens simplex : quia cum di-
torum, ita quoil alterum de altero praedi- cimus aliquid esse, monstianius ipsa di-
cetur essentialiter ut de subjecto, quoties ctione ipsum esse verum et quando di- :

hujusmodi praedicatum de subjecto dici- ciinus non aliquid esse, ipsa dictione
tur, tot modis dicitur esse secundum monstramus quia non est verum, sed
se : quia tale praedicatum esse quoddam falsum hoc autem secundum similitu-
:

dicit et significat. Et diversitas qiiidem dinem unam est in affirmatione et nega-

est ex significatione praedicatorum, licet tione, ut quando dicimus quod Socrates
omnia qnid dicant praedicatorum enim :
esl musicus, significamus hoc esse ve-
talium queedam significant aliquid sive niin. Et quando dicimus quia Socrates
substantiam, alia significanl quale, alia csl non albus, signilicamus quia non cst
quantum alia ad aliquid, alia face- Acrum ipsum esse album. Dicimus au-
re, alia pati, alia ubi, alia quando, el tem nmi esse iliamctnini coinnicnsurabi-
 LTBER V METAPHYSICORUM, TRACT. I 295

lem, signilicantes hoc esse falsum : in sequentibus dicetur. llaec enim breviter
omnilms iMiini talibus esse et uon esse ilicta sufficiunt.

secundum se sunt causa veritatis et falsi- Est autem hic non praetereundum
quamvis forte attributio extremo-
tatis, qiinil ensetiam, sicut in ante hunc habito
rum ail invicem sit accidentalis. libro diximus,
etiam comprehendit ea
Amplius autem esse et ens dicitur aut qua? sunt in anima el esse, el enti oppo-
potentia effabile aut perfectione effabile nitur non ens non entis autem quml
:

sive significabile : horum enim duorum nihil omnino est, nullae sunt species, nullae
terminorum sive extremorum et boc esse differentiae, nullae proprietates, et nullae
dicimus, quod potestate esl effabile sive comparationes. El si aliquid illorum at-
significabile deduobus extremis ei hoc : tribuatur aon enti, oportet quod sibiali-
essedicimus, quod est effabile sive signifi- quod esse ponatur, sicut ponitur ei esse
cabile perfectione. Sedin talibus potentia quando dicitur esse significatum in ora-
ens est posteriusens.et aon addens supra tione, vel quando dicitur altera pars
generis naturam. Perfectione autem ens Gontradictionis, vel aliquid hujusmodi :

est, quod determinatum est ad esse per et hoc transeo, quia est manifestum.
differentiam et formam. Dicitur tamen Sed dubitabit forte aliijuis de hoc quod Dubium.
potestate ens dupliciter, potentia videbcet diximus, quod ens dividitur in potentia
materiae et potentia habitualis formae, effabile e1 actu effabile, et atrumque ho-

sicul dicimus scire dupliciter, scilicel rum quemdam di\inm- esse terminorum,
qunil potens est uti scientia secundum potentia aon videtur effari nisi per ac-
habitus facultatem, et id quod est utens limi. nec terminum habet nisi actus : po-
sive considerans. F.t hoc modo dicitur tentia diffinitur per actum, siiut in se-
dupliciter quiescens secundum actum : cundo de Anima ostensum est '. Adhuc
enim quiescens dieilur, cui jam inest autem objiciens quis, quod cum omne
quies et id quod potens est quiescere,
: dividens positum relinqual divisum, vi-
dicitur potentia quiescens. Similiter au- debitur sequi secundum ea qua? dicta
tem dicitur hoc secundum actum et po- muiI. si est aliquiil potentia ens, quod
tentiam in substantiis. In artificialibus ipsuni sit ens secundum se. Est enim en-
enim dicimus idolum Mercurii esse in la- tissecundum se divisio in ens potentia,
pide, vel actu, vel potentia. Et similiter etuon inensactu. Hav autem omnia et soiutio

potentia vel actu dicimus inlapideesse quaecumque talia sunt, solvuntur per hoc
medietatem lineae vel lineationis et idoli. quod ens secundum se sumitur hic a no-
Et dicimus etiam frumentum nondum bis per oppositionem ;ul <-n- peraccidens.
perfectum esse actu et potentia si cundum Ens ergo secundum se diciturhic, quando
modum quo actu et potentia dicitur esse, ununi attribuitur alteri srratia sui et non
quod secundum aliquid perfectum est, et gratia alterius, ita quod ipsum est de na-
secundum ultinmm agere uondum habet tura illius. Hoc autem variabile esl du-
perfectionem, sicut puer est vir potentia. pliciter, scilicet secundum rei principia
In omnibus autem talibus potentia dici- et secundum esse quoil esl in anima de

tur esse, quod cst in potentia proxima : rebus extra. Et si quidem est secundum
potentia vero proxima est, quae unico ipsa entis principia, illa dupliciter est ac-
motu deducitur ad actum, sicut habitus cipere, scilicet au1 secundum quod sunl
ad agere, et habilis ad habitum, et etiam diffinientia universaliter accepta, sic enim

de aliis est accipiendum. Quando vero dicunt esse quod determinabitur figuris
res lil potens et quando non, subtilius in praedicamentorum. Et quod quidam cli-

1
II de Anima, tex. el com. 33.
29G li. ALB. MAG. nlil) IMt/El).

cunt esseaccidentia, per hoc probatur, etiam accipitur ex eisdem principiis se-
quod quando denominative praedicantur cundum alium modum esse consideratis,

de substantia, esse quoddam dicunt, et interposuimus modum

esse secundum se
illius cssc (i|i(»rtcl accipere principia se- quo veritas rerum demonslratur. Quod
cundum difflnitionem secundum primum autem dicitur potentia non esse etTabilis
modum dicendi per se. Et lioc esse se- nec diffinitionem habere nisi per actum,
cundum se determinabitur figuris prsedi- niliil est ad propositum quia licet non
:

camcntorum. Alio autem modo accipiun- sit effabilis nisi per actum. tamen est

tur rei principia secundum quod ipsam effabilis et diffinibilis. Et boc modo sig-
rcni constituunt. Et hsec sunt actus et nifical nioilum quemdam esse, qucm

potentia in omni genere. Quia vero cx modum non significat actu ens. Et quod
inhffirentia praedicati cum subjecto cau- dicitur dividens debere relinquere divi-
satur esse veritatis rerum significatum in sum, verum est in divisione univoci :

orationc, et hwc est causa veritatis se- bic autem dividuntur analoga, et ideo
cundum non secundum accidens
sc. et dividcntia non simpliciter relinquunt di-

aliquod propter hoc inter primum mo-

: visum, sed relinquunt ipsuni secundum
dum cntis secundum se qui accipitur ex niodum quemdam, etc.

ipsis rerum principiis, et secundum qui

 LIBER V METAPRTSICORUM, TRACT. II 297

TRAUTATUS li

DE SUBSTANTIA ET SIBI ADJUNCTIS.

cum ipsum in aliquo, non est in eo

sit

sicut quoedam pars, et impossibile esl es-

se sine eo in quo est ct hoc est acci-
:

dcns, et est in subjecto. Aliud autem est,

I.AITIT I.
quod est essentia acquisita ex principiis
essentialilius, sed secundum esse non iu

Et digressio
alio hoc modOj eo quod non est in sub-
est declarans generaliter
quid substantia,
jectd, et haec est substantia. Si enim da-
est et quse sunt divi-
siones ejus generales et primse.
retur quod substantia esset in subjectu,
tunc quseritur de isto subjecto : aut enim
haec iterum esset in subjecto alio, vel non.
Et si diceretur quod esset in subjecto,
Antequam nos distinguendo dicamus ilerum de illo quaereretur, et abiret hoc
modos substantia?, oportet nos stabilire in inlinitum. Et quod pri-
ideo oportet
substantiam secundum hujus primse phi- mum accidentis subjectum non sit in
losophiie proprietatem. Et ideo ex prae- subjecto. Propter quod dicit Avicenna
inductis dicimus, quod esse aut est per quod substantia est constituens esse acci-
essentiam, aut per accidens. Esse autem dentis non constituta ab illo el ideo esl :

per accidens est infinitum, eo quod sunt esse substantias ante esse accidentis. Ex
inlinita qure per accidens conveniunt. hoc tamennon negatur accidens esse ali-
Esse vero per essentiam est per essentia- quando in accidente, utvelocitas in mo-
lia quce sunt Qnita, et fines esse rei. Inter
tu, et rectitudo in linea, et figura in su-
oinni.i autem quse sunt essentialiter, sub- perficie, et accidentia etiam dicuntur
slantia estprimum, sicut palei ex prima multa et unum,
hujusmodi plura in-
et
divisione esse secundum se, quam iu veniuntur. Propter quod opurtet quud
preesenti capite induximus. Esse enim ambo accidentia talia sint in alio quo-
secundum so duobus modis in gene-
est dam quod est subjectum amborum, quia
re. Unum quidem esse, cujns essentia accidens non substat accidenti, nisi acci-
acquisita ex sibi essentialibus est : sed deiis staret in substantia, qme ipsum es-
 298 D. ALB. iMAG. ORI). PR.ED.

se facit'. non sufficienti credide-

El ideo omnibus igitur substantiis hujusmodi
runl quicumque materiatn esse
signo, quse vere substantise sunt, oportet intcn-
dixerunt omne quod substat. Fuerunt dere secundum omnes suas diversitates
etiam quidam qui aliqua dixerunl esse e1 probando eas cssc, cl ostendendo diversi-
substantiam e1 aecidens., sicul primas ele- tates e1 differentias earum. Primum au-
mentorum qualitates dixerunt in ipsis tem loquamur de substantia corpora-
elementis esse substantias, et in aliis di- li.

xerunl esse accidentia, quod ost. impos-

sibile : quia quod in se substantia est,
non potesl esse accidens respectu alicu-
jus alterius. De his autem in libro Peri
CAPUT II.
geneseos determinatum est.

Esse in aiio Ex inductis autem patet, quod subje-

conlingit
dupiiciier. etuin est ens per se perfectum, quodmse
in esse constituit alterum. Unde quod Et est digressio declarans esse substan-

est in alio, dupliciter esl in ipso : est

/i,i> corporalis in eo quod est corpus.

enim in eo ita quod faeit ipsum esse, et

est eausa quare ipsuin est in actu., et hoc
es1 in alio sicut pars compositi et pars Substantia autem corporea est sub- Text.eitM
esse rei, et haeo est forma essentialis, et stanlia una contiuua non ex atomis
non accidens. Aut ost in eo nihil confe- composita : eo quod indivisibile indivi-
rens ad esse, sed potius constitutum in sibilinon continuatur, sicut ostendimus
esse per hoc quod est in alio, et hoc est in VI Physicorum 2 Substantiam autem .

accidens. Et id quod priori modo esl in corpoream compositam ex materia et

alio, non est ut in subjecto, quamvis sit fornia quidam dixerunt esse quasi diffi-
utin materia subjeeta sed quod secundo :
niendo, quod est corpus substantia lon-
modo est in alio, est in alio ut in subje- ga, lata, et profunda. Quod etiam nos in
cto. Unde maloria subjecta non est in alio ante habitis sa^pe diximus. Consideremus Muitipfi
accepiiolo
ul in subjecto, et ideo est substantia : sed eraro verborum mtentiones, et
ipsorum gitudujB
lalituWinis
omne quod est in alio ut in suhjecto, est
.

videamus quomodo corpus quod est profundffl

in materise substantia : sed non conver- substantia, sit longum, latum et profun-
titur : quia subjectum substare non ha- dum. Dicitur enim longitudo aliquando
bet nisi gratia malerise proprie loquendo, linea ducta in continuum quocumque
sed materia habet illud a seipsa. modo ducta fuerit ot secundum haec li-
:

Ex iuductis autein est accipere quam- nea et longitudo est una specierum quan-
dam substantiae divisionem : quia sub- Aliquando etiam dicitur longitudo
titatis.
stantia aul est corpus, aut non corpus. major linearum superliciem eontinentium
Et si cst non corpus, aut est pars cor- dimonsio. Aliquando iterum dicitur lon-
poris, aut non. Et si non est pars corpo- gitudo major dimensio extensa in quanto
ris, aul habct conjunctionem motoris ad quocumque modo extendatur, et sive sint
mobile corpus, aut non. Et lunc corpus linese, sive sint aliquid aliud ejus cujus
est substantia coniposita pars corporis, quantitas mensuratur. Aliquando etiam
uua quidom materia, et altera forma :
dicitur longitudo spatium quod est inter
non pars corporis conjuncta corpori ani- caput ot podos hominis, vel inter caput
ma intellectualis, sive cceli, sive hominis ot caudam alterius animalis. Dicituretiam
niin conjuncta corpori intelligentia. De longitudo mundi spatium quod est iutor

Ista opinio fuit Aiexandri, sicul imponit 5

VI PIiymc a tex. com. 1 usque ad tex. cottt.
^ilii Avciiim - v Physic. com. 10. 10.
 ;LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. II 299

sursum et deorsum. Et aliquando dicitur hoc quod ipsuni ponit esse corpus, sedin
longitudo climatis et habitationis arcus, hoc quod ipsum ponit infinitum esse.
qui interjacet inter punctum Orientis et Nec iterum ad esse corporis requiritur,
punctum Meridiani cujuslibet hominis. quod habeat plures actu superficies prae-
Latitudo etiam dicitur mulliplieiter. Ali- ter corpora enim corpus
terminata : est
quando dicitur latitudo ipsa superlicies. unica terminatum, quod es1
superficie
Et dicitur latitudo mensura minor dua- sphaera. Nec oporki iteruni ad esse cor-
rum dimensionum. El dicitur latitudo poris ipsuin esse positum sub ccelo quo-
spatium orbis arcus, qui est inter Oriens cumque inodo, ut ab ipso recipiat dimen-
et Occidens. Et dicitur latitudo climatis siones quia ipsum ccelum est corpus, et
:

Meridiani arcus qui est inter aequinodi.i- sicdimensiones non recipit. Ex omnibus
lem et zenith capitis cujuslibet hominis. ergo hujusmodi concluditur, quod cor-
Profunditns etiam dicitur multis modis. poris esse non pendet ex habere tres se-
Uno quidem et primo modo quantitas cundum actuni diincnsiones : sed potius
diametri quae continuat inter duas super- corpus est, quod aptum est tribus dimen-
ficiea : et haec habet duo nomina, a su- siunibus niensurari, quod tres diame-
ita

premo ad imum mensurando diciturpro- tri orthogonaliter ad unum angulum con-

fundum ab imo autem ad supremum

: juncti meiisurabunt ipsum nec plures :

mensurando dicitur altum sive altitudo. possunt in ipso esse orthogonaliter in an-
Et dicitur profundum quod est inter ante gulo uno convenienles, licet plures et in-

et retro animalium. Et dicitur profun- finiti possunt non ortbogonaliter pcne-

dum orbis quod est ab Austro in Aquilo- trare per ipsum. Forma autem hujus ap-
nem, quaj sunt ante et retro mundi. I'l titudinis esse corpus scd
lacit c.orpus :

dicitur profundum climatis medium ip- mensui;r secundum actum in ipso accep-
sius in quo sicut in centro figitur diame- tae consequuntur esse ipsius et ejus sub-
ter pyramidis luminis ccelestis quod inci- stantiam et succedunt sibi, substantia
dit in clima. Isti enim suntmodi commu- manente una et eadem. Si enim aecinia-
niores quibus utuntur Philosophi islis <i comprimatur, pro certo mu-
tur cera
nominibus istarum dimensionum. tantur in ea dimensiones qme sunt actu
Cum autem dicitur corpus longum, la- in ea, cl tamen manet idem corpus.
tuin, et profundum, non oportet quod is- Dixerunt autem quidam, quoil lon^i-
tae dimensiones actu sint in ipso. Yidc- tudo est spatium quod extenditur in di-
mus ergo sphaeram esse corpus in quo mensionibus in omni corpore. Et constat
nulla penitus est longitudo sive linea. quod etiam haec longitudo non est essen-
Quod enim dicitur axis sphaerae, quem tialiscorpori, quia cubus est corpus con-
megvat Arabes vocant, qui est linea tentum sex superficiebus, quarum nulla
transiens per polos et centrum spliaerae, excedit aliam. Aliqui autem omnino im- Positio aiio-
. .
runi.
non assignatur sphaerae nisi cum move- -
periti dixerunt dupliciter dici corpus, a
tur sphaera autem non est corpus, ex
: corporeitate videlicet et a repletione quam
hoc quod movetur nec est corpus, ex : vocant corporalitatem. Et primum qui-
hoc quod est sphaera sed principia cor- : dem dicunt corpus esse mathematicum,
poreitatis sunt in ipsa constituentia esse et secundum corpus pbysicum sive sub-
corporis ante utrumque illorum. Nec ite- stantiale : sed haec verba adeo fatua sunt, : n pr0 batio.
,

rum oportet quod corpus in eo quod quod non est de bis dignum cum studio
corpus sit terminalum superficie quia : intendere : quae enim differentia sil cor-
si ponamus corpus infinitum sicut multi poralitatis et corporeitalis, usque adhuc
posuerunt, ipsum erit ct non
corpus, non est auditum. Prseterea si corpus a
erit superlicie terminatum tamen po-
: et hoc non distinguit
repletione dicitur, :

nens corpus esse infinitum, non errat in quia omne corpus replet, etiam mathe-
300 D. ALM. MAG. ORD. PR/EP.

maticum. Si autem dicunt grossitiem ali ipsa continuitate. Et hoc est materia.

esse replentem, hoc est idiotarum : et se- Amplius cum dimensio propria passio sit
cundum hoc aliam naturam corporeitatis eontinui,patet quod incontinuum non

babebil ignis, el aliam terra, quod est es1 susceptibile dimensionis, nisi forte in

penitus absurdum. Si autem est aliquod potentia, sicut etiam in potentia est con-

corpus quod retinet et conservat perpe- tinuum. Ex autem colligitur, quod

his

tuo divisiones actuales quae sunt in ipsn, substanlia corporea secundum quod est

hoc fcon habebit a natura corporeitatis substantia corporea, est aliquid in poten-

secundum quod est corporeitas, sed a tia, et aliquid in effectu : in potentia eniin

forma phvsica addita corporeitati. Ex est id quod est susceptibilis dimensionis

omnibus ergo inductis concluditur, quod secundum actum in actu autem est cor-
:

corpus in eo quod corpus est substantia pus continuum, et in eo quod est con-
corporalis, est substantia continua, in tinuuni, est compositum ex forma con-

qua possunt poni tres diametri orthogo- tinuitatis et materia quod est hyle, quae

naliter se secantes inomni parte sui et :

de se sequaliter se habet ad continuum et
secundum hanc forniam omne corpus incontinuum, licet a continuo nunquam
aequaliter est corpus omni corpori. Sed separetur, sicut inferius probabimus.
secundum mensurare vel communicare Objiciel autem forte aliquid dicens,

vel hujusmodi non omne corpus aequali- quod hyle corpus est compositum ex ma-
ter se liabet omni corpori quia talia ac- :
teria et forma quia hyle est in actu sub-
:

cidunt ex dimensionibus disciplinalium stantia quredam apta continuitatis. Igitur

qua? secundum actum accipiuntur in cor- est substantia actu ens et aptitudinem
poris actuali quantilate. Constat etiam habens, et sic est composita ex actu et

quod corpus per formam corporeitatis potentia.

1
Sed ad hoc dieendum, ciuod
*
Subsiamia
litas hyle

sub eadem forma corporeitatis est rare- substantialitas hyle nihil addit supra hvle '"i" 1
<««
.
• " supra livle

factibile et condensabile, licet non reti- nisi modum nuod non vide- nisi moeffl
negatioms,
negatiunis
i

tur esse m subjecto. Et ideo per hoc quod quod non

. . y-, .

neat secundum eamdem formam dimen-

,
videtur ess *..*
sionum secundum actum. Corpus autem est actu sulistantia, non ponitur in actu m subjeH

disciplinale est quantitas actualium di- alicujus formae. Et per hoc quod additur

mensionum superticie vel superficiebus apta continuationi, non ponitur in actu

terminatum, non secundum esse, sed se- aliquid esse, sed in potentia. Et ideo si

Gundum rationem mensurae quantitatis ha?c potentia determinatur ad actuin cor-

acceptum. Et hoc consequitur ad corpus poreitatis indistinctae, in quantum pos-

praedicto modo acceptum : et ideo est ac- sunt orthogonaliter penetrare tres dia-*

cidens ipsius : corpori autem omni sicut nietri, efficitur compositum ex materia
et omni quanto accidit divisibilitas ra- el forma. Corporeitas auteni rursuni de-

tione continuationis quam habet. Et si

terminabilis differentiis corporeitatis, quae

non dividatur, hoc non est ratione conti- sunt sphaericum, cubiluni, et hujusmodi,
nualionis, sed ratione physicee formse el iiun comparatur maleria ad hujusmodi

continuationi superadditee, sicut di\i- aptitudinem et actuni qui determinat ap-

mus : forma ergo continuationis forma titudinem illam, polius csl compositio
est materiae corporis : et hoc probatur simplicis materiae ad genus et differen-

per hoc quod idem est susceptibile con- tiam, quam compositi ad matcriam el

tinuationis et discontinuationis sive in- formam. Corporeitas enim isla in se

eontinuitatis continuatio
: autem est forma non differt in aliquo corpore : sed species
non susceptibilis incontinuitatis : ergo ejus differunl ab invicem : et hoc ideo
qund suscipit cunlinuatiunem, aliud es1 est, quia sicut dicit Porphyrius ', nulla

Porphyrids in communitatibus.
 LIBER V METAPIIYSICORUM, TRACT. II 301

specie inteUecta ratio generis potest acci- plius si separatur a forma corporis, aut
pi : ergo cum generis natura non pendeal est designahilis in loco, aut non. Si est
cx principiis speciei, sed ex his quse sunt designabilis in loco, cum omnc id quod
ante omnem speciem : si autem adve- realiter in loco designatur sit divisibile,

niant formae physicse, sicut coelestis et sequiturmateriam divisibilem esse. Si

terrestris, et calidum et frigidum et hu- aulem non est designabilis in loco, aut
niiilum, non dividunt corporeitatem habet situm, aut non. Si habet situm,
cum non sint dilferentiae ipsius, sed con- tunc est punctum : et cuin ad omue pu*-
sequentia, sicut dictum est. ctum possit duci linea, linea ducetur ad
ipsam. Si autem non habet situm, et est

indivisibile, videamus quomodo acquirit

formam corporis. Aut enim acquirit eam
subito aut successive. Si acquiril succes-
CAPUT III.
sive, tunc erit divisihilis : quia omne
quod movetur, autem
est divisibile. Si
accipit subito, aut accipit eam in omni
Et est digressio declarans utrum materia
loco suhito, aut in nullo, aut in uno e1
prima, quse esl substantia, separala
iion in alio. Si autem diceretur quod ac-
esse possit a fonna corporeitatis.
cipit eam in omni loco cum non sit :

causa quarc accipiat eam in omni loco,

nisi quia est in omni loco et quod in :

Licet autem corpus sit composituui ex oinni loco est divisibile et quantuni : er-

materia et forma, et corporeitas prima go corporis forma invenit materiam sub

qua? est forma suhstantialis corporis non 1'orma corporis, quando venit in eam.
sit nisi continuitas apta penetrari trihus Non autem potest dici quod nusquam in-
diametris, tamen hyle non est separabile veniat eam corporis forma, quando acci-

ah hujusmodi forma priina, ita quod rea- pit eam quia hoc cst impossibile apud
:

liter actu existat sine ipsa. IIoc autem quemlibet. Si auteni dicatur quod iri uno
sic prohatur : si enim materia potest se- et non in alio, hoc erit irrationabile

parari a forma corporis prima, detur etiam fingere volenti.

hoc : possibili enim posito nihil accidit autem forte dicat aliquis, quod coi-
Si
impossihile. Separata ergo materia, aut poris forma dat ei locuin quando accipi-
est divisibilis actu, aut non. Si autem est tur a materia, hoc est inconveniens :

divisihilis, cum dividi sit propria passio quia nec omne corpus est in loco, nec
continui, ipsa materia est conlinua, et forma corporis dat unum locuin potius
cum non haheat nisi continuitatein cor- quam aliuin cum nos videamus ex nia-
:

poris, sequilur ipsam esse corpus. Da- teria in uno loco fieri terram, et in alio
tum autem ipsam separatam esse a
erat ignem : et hujus causa nulla esse potcsl
forma corporis. Si autem est indivisihilis, nisi quia forma ignis materiaj partem in-
aut indivisihilitas est ei essentialis, aut venit in suo loco : et forma terrae vel ge-
accidentalis. Si autem est ei naturalis vel nerans terram, aliam partem materiae
essentialis, niliil unquam potest recipere invenit in loco centri vel juxta centrum
contrarium, quod falsum est : quia sus- distandi, et circumferentia ad centrum
ceptihilis est forma? corporis, etiam per nonconvenit materiae sine corporeitate.
consequens susceptihilis est divisionis. Si Patet ergo quodmateria a corporeitate non
autem non est ei naturalis, tunc est ei est separabilis, ita quod aliquid sine ea
accidentalis, et sic accidentale esse est, actu ens designatum existat. Sunt autem
quod uon conslituitur persubjeclum in se quidam qui dicunt divisionem non primo
perfectum, quod csse non potest. Am- convenire continuo, sed materia?, assi-
302 I). ALB. MAG. ORD. IMLEl).

pro ratione, quod partes Bub- alia [tars, vcl quoil ilcxtra non est sini-
gnantes
etsubstantia non sl ra, vel inferior non est superior, vcl alba
stantiae qusedam sunl,
acquiritur per accidens : continuitas au- non est nigra. Sed quando non signilica-

quod quidem licet lur bujiisinodi accidenlibus, et non acci-

tem esl accidens :

irrationabile sit, quia tamen sapien- pilur nisi prout forma terminatur et odn-

tibus et insipientibus debitores sumus, tinetur, una est et indivisa materia ergo :

dicimus hoc refellendo id quod esl pars actu a forma corporis non scparatur.
esse substantiam : sed quod pit in ra-

liono cl esse parlis, hoc accidit : et non

est inconveniens accidens aequiri ex ac-

cidettte. Hoc ergo omittentes fedeamus CAPUT IV.

ad propositum.
Atoplius si geparari possel nialcria, a
forma corporis separarelur et constat :

/*.'/
cst digressio declarans qualiter forma
quod separata erit indelerminata quod :

causa sit quare actu sit materia, et

autem separatn? inaterise et simplici con-
qucv sit quid
causa unitatis materim, et
venil, essentialiter convenit : igitur toa-
materiam.
formte propriam attribuit
teria? essentiale est esse imlclcrminalam.
Palam autem est materiam Beri deterthi-
natam per cohtinuitatis et mensnraruiu
acceptionem igitur id quod substantiale
: autcm maleria non separatur a
Sicul
ct essentiale esl sibi, amittit per assump- forma secundum actum, ila nec forma
tum, quod omnino esse non potest. Affi- secundum esse separatur a niatcria. Eam
plius si separabilis csl materia a corpo- autem nunc dico formam, qure est forma
reitatc, ponamus quod aliquid ejtts sepa- corporis, quocumque modo sit forma
fetur primo, et postea ab aliqua corpo- corporis licet enim materia in eo quod
:

rcitate separetur aliud ista? dUSB ergo : substantia est quas est lundamentum, di-
materia? aut sunt per omnia idem, aut versa sit a forma et forma secundum :

iliversa?. Si sint per omnia idem, unian- quod est substantia.sit diversaa materia,
tur. Cum ergo unita sint, aut totum quod nec altera istarum substatttiarum refcra-
provenit, est sequale parti, quod in ma- tur ad aliam, nec altcra sit causa alte-

terialibus est inconveniens : aut altefa rius : materia enim non est causa sub-
pars destruitur, ct non eril assignare quid stantire fdfmse, quia id quod est in po-
destruat eam : aut utraque destruitur, el tentia, non est causa ejus quod est in

iterum illius nulla erit ratio : aut opor- effectu : forma autcm secundum suam J?,™* "«"
6St Cauail

tet dicere quod altera abundat super alte- naturam actus est. Forma etiam non est
^re^inata-
men- s sut",
ram, et iterum illius nulla cxislente causa quare materia sit substantia, vel ri
^ j!

sura non erit assignare rationein. Ex quare materia sit materia : lamen forma t
i
ua ™ ma ' e-
1 na sit niate-

omnibus autem his manifestum est mate- est causa quare materia est seu sit itt
ria -

riam a corporeitate nullo modo posse etfcctu sive in actu : quia forma dat ma-
separari. Quod autem materia sit majo- teriBe esse in actu, et non dat ei esse itt

ris vel minoris spatii, vel rara, vel densa, actu in quantum est forma haec vel illa,

vcl figurae hujus vel iliius, hoc hahet a scil quanlum est forma. Et ideo per
in

forma physica quae separabilis est ab successionem formarum semper est in

ipsa. Est autem advertendum, quod ma- actu, et corruptio unius est generatio al-
teria stans sub forma est una et indivisa terius. Et e converso hoc modo etiam est
forma? unitate, quamvis forte vocetur di- in bis quse non generantur : matcria
vidi per accidens, sicut si dicam quod enim semper est per formam. Et quia
corporis tacta una parte non est lacta forma est causa actu esse materiam, et
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. II 303

materia uon potest esse in rertim natura B1 dividitur in esse materiae, proul ma-
nisi sit actu, ideo fonna est causa quare teria esl in potentia : quia secundum
sit materia. Et ideo sequilur, si nulla sil esse fundamenti videturesse una materia
forma, quod materia uon est. Et non si in omnibus quae materiam habent. Et
ni materia, quod non sii materiarum hoc eliam nihil prohibet esse unam in
maleria : quia eausa interempta iuterimit formis quibuscumque qua3 sibi supeream
effectom, et effectus interemptus causam succedunt. 8ed in esse materiae cui con-
interimit. \ix Iiis aulein accipitur, quod juncta est [lolentia, aon est sic : quia
forma aliquo modo prior est materia potentia ad unum non necessario est po-
Nota quo-
moilo fcrma
est causa
esse mate-
prioritate causae

.
.

matenae vcl subslantue

.
: quia
.
licet

m eo
non sit

quodmate-
*
causa
....
leiilia

substantia
ad

.
alterum
el lundainenlum
.
: materia enirn

...
est, pnor
.
ut
est
Materia ut
substanlia
et funda-
mentum
riae. ria vel snlislanlia est, tamen est causa ad matenarn secundum quod materia mpriorestad
essr materiae e< mm est causata ab ea. pOtentia esi •
quiaisto secundo modo est secundum
. . . . quod .tiate-
Utrum ma- Quaerel aulem utrum rna-
forte aliquis.
l
subjectum mutationis et inotus : priori "a e st in
lena sit una r . .
potentia.
numero •
teria sil eadcin numero ? VidetUf enim aiilem modo est ante mutationem et mo-
qund in ipsa nialeria in 60 quod materia tum. Et quseritur qUid atlribuit ei unita-
esl, non invenitur divisio, sic vldetur leni nuiiieri ? Dicendum quod nihil nisi
quod quaniiim csi de 8e eadem butnero indivisiu sui es9e, secundum quod sic vel

remaneat. AmpliUs eftdetn quae esl suli sic coUsideratur. Hoc aliquid autem nu-
forma una.cril sub alia qnaudo de aqua meratur nuincro compositi. E< quod su-
fit aer. Adhuc autem in artifloiatis illud pra dictum est, quod eadem ^unt numero
maximuin videlur, quod idem aes suc- in quibus est unamateria, intelligitur de

cessive accipit formam Mercurii et Jo- una materia quae esl pars compositi per
vis et si liuc est unum, tunc qureret ali-
:
formam ad actum tcrminata quia ill.i :

quis, quid atlribuit ei numeri uuitatem? in eo quod cst idein numcro, cst imli-

unitas enim in specie vel genere forma- visa.

rum super eam sibi succedentium non QufiBrel adhuc fortasse aliquis, cum
attribuitei unitatem numeri et tunc re- : forina sit causa esse actualis marteriee,
manel adbuc quaestio, quae sit causa uni- quid atlribuit forma? propriam materiam? Quid attri-

tatis numeri in ipsa ? nihil enim prohibet Si enim nihil atlribuil materiam forinte, propriam
. , , , , ., materiam ?
diversa numero esse composita, et eam- quod unius inodi pemtus re-
viilelnlur
dem nuineni esse materiam, sicul patet maneant materiae maleriarum autem :

in praeinductis, quamvis ef boc quarn- quse sunt penitus unius modi, formae
damhabeal objectionem quia si eadem : sunl eaedem : el sic omnino viderehtur
numero sunt quorum est una numero formae esse unius. Si enim aliquis dicat,
materia, tune duo composita forma diffe- quod lieet substantia materiae sit una, ta-
rentia succedentia sibi super eamdem men habitudines sunt diversae, et illae

materiam, videbuntur esse idem nume- causant formarum diversitatem, hoc est
ro. irrationabile : quia secundum hoc poten-
Soiutio. Ad haec aulem
notandum, et similia tia esset causa etfectus, hoc est, ejus
quod aliud est dicere materiam in esse quod est in effectu : et diversitas poten-
substantise eamdem esse numero, et aliud tiae causa esset diyersitatis ejus quae est

dicere materiam in esse materia? esse in effectu sive in actu : quod esse non
iilem numero. et aliud dicere hoc ali- potest, cum actus suljstantia et ratione
quid esse idem numero sicut enim su- : sit ante potentiam.
pra cum de unoageretur, dictumest uni- Amplius quaeratur, quid sit causa illa-
versaliter, indivisio causa cst unius : et rum diversarum habitudinuin ? et tunc
inde.contingit quodmateria in esse fun- reditur ad quaes,tionem primam non :

dantis substantia? indivisa est et manet. enimconveniens videtur esse solutio Pla-
 304 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
tonis dicentis, quod formsedantur secun- tis, revertentes ad propositum dicamus
tliiin merita materiee, nisi explanetur quae divisionem per modos ejus coinmunes.
sint illa merita materiae, et quid attri- Dicamus ergo, quod si incipiamus ab in-

bnit materise diversitates meritorum. limo, quod potentia est substantia per
soiuiio. Ad haec igitur e1 hujusmodi dicen- sui substantialitatem alia substantificans :

(lum, quod id quod formae attribuil nia- tunc substantia dicitur id quod substut
teriam sub diversitate dispositionum sic- primo in compositis, ut simplicia corpora
ut sub diversitate meritorum est motus quos elementa vocamus, quae sunt terra,
«iidi commiscens et in diversas disjio- ignis, et aqua, et aer, et quaecumquc
sitiones agens materiam. Cum enim in- sint talia secundum diversorum Philoso-
telligentiae luminum, sicut nos in parte phorum jiositiones. Haec omnia enim
ostendimusi, el in sequentibus melius primo substant compositis : et jam uni-

sumus ostensuri, det formas intelligentiae versaliter hoc modo corpora dicuntur
cuilibet, cuilibet motu orbis attribuit suhstantiae eo quod sunt subjecta formis
:

materias dilTerentes, ut indesinenter dare quae vere actu sunt formae. Dicuntur au-
possit suas divinas bonitates intelligen- tem haec corpora animalium corpora qu;e
tia : et quod propter formam
sie patet, sunt instrumenta animae : dicuntur etiam
et formae diversitatem diversitas est ma- substantiae ex corporibus consistentia
teriae, et diversitas est dispositionum animalia. Et quia partium quselibet ba-
ejus, et non e converso. In his aulem bet virlutem aliquain animae qua pcrli-
quae perpetuasunt sine motu diversitatis, citur, quod si separetur a toto, ipsa pars
non facit materia neque causa prima :
esset animal, et virtus illa esset aniina :

cum utrumque unum sit et uno modo se propter hoc etiam dicuntur partes ani-
habens : sed causa diversitatis est longe mulium substantiae. Et juxta hoc dicun-
primo secundum cau-
vel propc distare a tur etiain substantia? dsemonia : 8a![Atov

salitatis ordinem. Uoc autem est per enim Graece, in Latino sonat intellectum :

hunc modum quod a primo est ununi, et liic autem ponilur pro idolo, unde alia
ab uno et primo necesse est provenire translatio liabet idola, quod dicit sub-
multiplicius et distantiusaliquid quam sit stantiam composilam in arte. Omnia au-
primum, et secundum, et a tribus istis tem hujusmodi probantur per hoc esse
iterum major provenit multiplicitas, et substantiae quia non dii-unturde aliquo
:

magis distans a primo unde et in his : substantivo sibi subjecto. Daec enim est
causa diversitatis est ex parte agentis, et generalis ratio substantiae: quia licet sc-

non ex parte materiae. Hoc autem in ul- cunda subslantia dicatur de prima sub-
tima parte istius sapientia; esl manife- stantia, non dicitur de ea sicut de substan-
stum : ad praesentem enim intcntionem tivo in se perfecto, quod constituat se-
sufficit quod dictum est, etc. cundam substantiam, sed potius dicilur
dc ca sicut essentiale principium ejus.
De his substantiis ergo alia per denomi-
nationem dicuntur sed ipsa substantia
CAPUT V.
:

non dicitur de aliis in quibus esse acci-

piat. Omnia ergo quae dicta sunt, sub-
De divisione substantise secundum modos stantice dicuntur, sicul individua substan-

tia, vel composita substantia est substun-

tia.

Text.Hcom.
]\ unc cr
g stabilita substantia, et mo- Alio autem modo dicitur substantia,
dis ejus veris et principiis sic determina- quod existens in talibus sicut essentiulc

1
Vide pro isla solutione II physic. lex. et com. 87.
 LIBER V METAPHYSICORI M. TRACT. II 305

priacipium, est causa existendi, itaquod riam, superBcies autem terminat corpus,
ipsum est eausa talibus per quam sint
et linea terminat superficiem, et pun-
hoc quod sint illa qua? non dicuntur de ctum terminat lineam. Et ideoista dicunt
subjecto aliquo sicut individua? substan- esse substantiam, et magis puncta dicunt
tiae : illae enim de nullo sibi subjeeto di- substantiam quain lineam, et lineam
euntur : secunda? autem substantia? di- magis dicunt substantiam quam super-
cuntur de aliquo ut de subjecto, Iicel
ficiem, et superticiem magis dicunt esse
aliterde subjecto dicantur seeunda? sub- substantiam quam corpus : isli enim non
stantiae et aliter aecidentia : quia cum ac-
potuerunt distinguere inter substantia-
cidens sit in aliquo, et dicatur de aliquo lem corporis formam, et corpus quod
sicut de subjecto, non est in eo sicut non est natura nisi quantitas pendens ex
qiuedam pars secunda autem substan-
:
solis quantitatis principiis : et ideo istas
lia est sicut qua-dam pars essentiae. Itoc substantias es>e dixerunt : sicut etiam
autem modo sicut existendi causa primis quidam naturalium qualitates sensibiles,
snbstantiis hoc quod sunt substantia, est calidnm, frigidum, et humidum, et sic-
forma, et praecipue inter formas anima cum, et odores, et colores dixerunt esse
animalium quia ha?e est actus ultimus
:
substantias corporum
penetrantes in
naturae forma? autem corporum sunt
:
quantitates: propter quonnn sensibilium
forma? qua? sunt in potentia ad alia, et
in se penetrationem ea qua? secundum se
non in actu ultimo, et preecipue formae quanta sunt, sensibilia liunt. Sed distinc-
elementorum. Sunt etiam aliae ut forina? tio corporis substantialis a corpore
coagulatorum et complexionatorum et quantitativo patet per ante dicta : in se-
compositorum omnes enim ilhe sunt :
quentibus autem ubi loquemur de quali-
corporum qua? sunt in potentiaad vitae tatibus, ostendemus sensibilia esse acci-
opera qua? perticiuntur per actum qui est non substantias. Universaliter
dentia, et
anima animalium : anima enim, sicul in autem numerus quibusdam Pythagoricis
secundo de Anima dicimus, principium videtur esse talis substantia terminans, et
est et causa talis vitae. Ista enim qua1 sic quo ablato nihil remanet de rebus. Hoc
sunt substantia?, non proprie sunt sub- autem constat per antecedentia qua3 di-
stantia?, sed sunt causa?eorum de quibus ximus de numero. Eadem enim res esl
sicut subjectis alia dicuntur. Cum enim una et est res diversae sive duae sua dua-
scientia dicatur esse in anima vel vir-
litate et dua? sunt, et non potest a rebus
tus, non proprie ha?c sunt in anima sic-
numerus separari, ita quod aliquid re-
nl in subjecto. Et hoc quidem in secun-
maneat : et ideo unitatem dicunt i ss

do de Intelleetu et Inlelligibili jam os- principium primum, et numerum princi-

tendimus, et melius in seqnentibus de- pium medium inter unitatem et res prin-
monstrabitur. cipiatas : et ha?c principia dicunt esse
Amplius secundum quosdam substan- continuorum et continuitatis principia
tia dicuntur, qua? particula? materiales quia linea et superlicies et corpus suis
vel formales sunt existentes in talibus continuationibus sortiuntur nnitatem, et
corporibus, qua? non de subjecto aliquo qua?libet illarum quantitatum est una. Et
dicuntur, qua? termini sunt terminantes ideo punctum etiam dicunt principiari
ea in quibus sunt, et hoc aliquid signi- ab uno et discretum
: ideo dicunt esse
iicant, ut quibus destructis destruitur to- principium continui, quia sicut ex prae-
tum. tanquam superticie destructa de- babitis constat, ideo est unum, et ab
struitur corpus, ut quidam dicunt Plato- alio quam a divisione contrahit punctum
nicorum, et lineadestructa destruitursu- esse puncti : a positione enim habet quod
perficies, et puncto destructo destruitur punctum est, cum in divisione nec habet
liuea : et corpus quidem terminat mate- posilionem vel situm, ita quod sit in lo-

20
 306 D. ALB. MAG. ORl). PRJED.

eo : sed quia est principium habentis dicitur, sed potius per oppositionem ad
silum, el ideo ad situm refertur, quia se- aeeidens : et sic substantia est ens per
cundum situm es1 principium vel liuis. se existens, sive non in alio : el quia se-
Ista ergo dictis inodis dicuntur substan- cundum quod ostendimus in ante habitis,
tiae. maxime ens per se existens est forma,
Amplius autem substantia dicitur id eo quod ipsa per se existere non habet
quod quid erat esse uniuscujusque sive ab aliquo alio, et alia quce per se exi-

quidditas cujuslibet secundum omne slunt, habent ab ipsa forma per se exi-
prredicamentum. Et lioc est eujus ratio stere, ideo primo et principaliter forma
est ipsa rei diffinitio. Hrec ergo ista de est substantia : et hoc concorditer omnes
eausa substanlia dicitur uniuscujusque. hactenus dixerunt Peripatetici, licct qui-

Tot ergo modis dicitur substantia. dam modernorum huic contfadicant,

Si autem omnes istos specialiter dictos propter id quod in Preedicamentis dici-

modos ad invicem referamus et confera- tur, quod prima substantia est, quae pri-

mus, tunc accidit substantiam secundum mo et principaliter substat et maxime.

duos modos dici, quorum unus est, quod Sed hoc dicitur in coordinatione praedi-
subjectum ullimum quod de nullo alio cabilium et subjicibilium, et non ubi na-
dicitur, substantia vocatur et hoc sub- :
tura substanliae principaliter eonsideia-

jectum dupliciter dicitur, subjectum vi- tur.De modis ergo substanliae hoc modo
delicet accidentium tantum, et sic sub- determinatum sit a nobis, etc.
jectum ultimum comprehendit tam pri-
mam subslanliam, quam secundam. Si
primum subjectum ab actu substandi su-
matur, quod scilicet maxime substat, et
CAPUT VI.
de nullo dicitur, sed omnibus subjicitur :

tunc primum subjectum adhuc dicitur

dupliciter : est enim quod substat, et ab

eo cui substat actu eflicitur, et gratia De modis cjusdcm quod causantur ab
cujus substat omne quod substat alicui : uno in subjcclo sumpto.
et hoc priinum subjectum est materia.
Est etiam quod substat primo ens in se
perfectum, et haec est prima substantia.
Ilic ergo est unus modus substantiae a Post substantiam, anlequam ad alio- Textm non
.. .
, habens com-
proprietate sumptus materia?, cujus pri- d.lstinctionem accedamus, „ ie „tum.

mo proprium est subjectum esse. Se-

et distinguemus ea qua3 principaliter adjun-
cundo autem dicitur substantia qua est cta sunt substantiee secundum relalio-

hoc aliquid ens id quod est et haec est : nem subslantioa ad ea qua3 sunt ante
forma quae dupliciter est aut enim est : omne gcnus entis relata autem sub- :

conjuncta, aut separata. Conjuncta sicut stantia ad unum facit idem, ct relata ad
forma concepta cum materia quae est for- principium facit prius, et relata ad causam,
ma materiae, et species quae est princi- elemenlum, et ad necessarium, incidit
pium scienlire. Separata autem est, quae in potentiam et actum. De his ergo cum
non est concepta cum materia, sicut ani- suis oppositis consequenter post sub-
ma intellectualis et intelligentia secun- stantiic divisionem dicendum est, quia
dum superius inductam divisionem. Isti relata substantia ad ens, non fit nisi sub-
ergo sunt modi substantia3. stantia : quia licet mo- ens habeat plures
Est autem hic non praetereundum, dos, tamen primo non est nisi substan-
quod si accipiatur ipsa natura generis tia et eadem natura entis primo et sub-

substantiee, hoc non ab actu substandi stantiffi. Dicamus ergo primo de eodem
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. II 307

cum suis oppositis : unutn enim in sub- cidens, hoc est omnino falsum. Quia si

stantia facit idem. compositio in eo quod est compositio,

Dicimus ergo, quod eadem dicuntur est causa unius ejusdem secundum ac-
et

secundum secundum se. Se-

accidens, et cidens, tunc omnis composilio esset cau-
cundum aecidens quidem dicuntur eadem sa unius et ejusdem secundum accidens,
sicut et unum, sicut album et musicum et hoc omnino falsum. Et ideo, ut
est

sunl idem propter substantiae identita- hsec caveantur, notandum est secundum
tem : quia ambo uni et eidem subje-
illa supra dicta, quod aecidens dicitur attri-
cto accidunt. Alio autem modo dicuntur butio alicujus alteri, non secundum ip-
eadem ,
musicum sunt
sicut homo et sum, sed per alterum et ideo quod sic :

idem, eo quod musicum homini sicut accidit alteri, non necessario est acci-

subjecto accidit et sic non ista ambo : dens : quia homo sic accidit musico, et

accidunt cuidam subjecto

alteri sed , tamen homo est substantia : et musicum
unum eorum non secundum se exi- sic accidit homini, sicut diximus. Quali-
stens accidit alteri secundum se existenti, ter autem accidens sit ens secundum se,
sed etiamsecundum istum modum mu- et qualiter non, superius in distinctione

sicum quod non secundum se existit, di- entis dictum est.

citur homo, et est idem homini secun- Dubitabit autem forte aliquis quia
:

dum se existenti quia musicum accidit :

cum unum sit causa ejusdem, et est
homini. Tertio autem modo dicitur unum causa per se, quamvis
videtur quod
quando utrique hoc quod est sub-
accidit
unum secundum accidens dicatur, tamen
jeetum, et iterum quando utrumque duo- idein ab uno per se causatur semper, et
rum accidcntium accidit subjecto : di-
sic idem nunquam videtur dici secundum
cuntur enim idem et homini musicum, accidens. Sed ad hoc dicitur quod idem
et musicum homini iterum accidenti- : et
superunum non addit nisi relationem, et
bus his quos dicta sunt ipsum subjectum relatio in extremis in eamdem divisionem
quod est homo, dicitur idem secundum cadit cum eo quod est causa relationis :

dictos secundum accidens ejusdem mo- ct ideo sicut unum dicitur secundum ac-
dos. cidens, ita secunduin accidens dicitur
Est autem attendendum, quod licet ad- idem : enim esse debile est
relationis
jectivum primo intellectu dicat accidens, ct multum habens de ratione. Sic ergo
et secundario dicat subjectum, sicut di- dicitur idem secundum accidens, ita
xit Averroes et si primo diceret sub-
'
:
quod etiam subjectum quod est homo et
jectum, esset nugatio cum dicitur homo subjectum non accidens, hoc modo acci-
albus : et sensus esset, homo homo al- dit accidenti et hujus signum est, quia
:

bus, et illud adjectivum iterum diceret si secundum ipsum diceretur homo mu-
subjectum ut diceretur, homo homo, ho- sicus, universaliter omnis homo esset
mo albus, et abiret hoc in inlinitum, cum musicus nunc autem non omnia talia
:

albus et alia adjectiva dicunt secundum universaliter dicuntur non enim con- :

se existens, sicut patet in divisione entis tingit vere dicere quod omnis homo
supra posita, ubi dicimus quod ens se- idem sit et musicum universalia enim :

cundum se dicitur secundum tiguras prae- licet sint in particularibus sicut in subje-
dicamentorum : et ideo mirum videtur ctis, tamen existunt secundum se, ila
forte alicui si dicamus hoc esse causam quod non sunt in aliis subjectis, sicut ac-
unius et ejusdem secundum accidens. Et cidentia quse cum sint in aliquo, non
si forte dicat aliquis, quod compositio SU nt in eo sicut queedam pars. Acciden-
est causa unius et ejusdem secundum ac- tia autem hoc modo non existunt secun-

1
Averroes, V Metapliys. com. 14.

I
 308 D. ALB. MAG. ORD. PILEP.
duin se : et ideo quia non seeuudum ip- quis dicit quod idem eidem est idem :

Miin homo attribuitur musico, per alte- tunc enim ut duobus utitur uno eodem :

rum attribuitur sibi : et ita est unum oportet enim ut duobus uti uno propter
cum eo secundum accidens, et similiter respectus qui sunt in eodem sibi. Sic er-
idem. Sed haec eadem in singularibus di- go determinatum sit de eodem.
cuntur eadem simpliciter. Socrates enim
videtur simpliciter idem cum musico, et
tamen Soerates per accidens et non se-
cundum ipsum est idem musico sed :

CAPUT VII.
quod simpliciter Socrates dicitur idem
musico, est ideo, quia Socrates non est
commune quod sit in multis et de mul-
Dc modis diversi et differentis, etc.
tis propter quod non contingit Socra-
:

tem signilicare quoniam universaliter,

quia non omnis Socrates dicitur quemad-
modum omnis homo dicitur et ideo : Eidem autem propter duo qute in se ou »"p™

cum dicitur Socrates esse idem musico, habet, duo sunt opposita habet enim :

nihil est de Socrate quod non sit idem,
et tamen secundum ipsum Socrates non
atlribuitur musico. Haec ergo quae dicta
sunt, dicto modo
vero dicuntur eadem seeundum
unitatem suppositi, quo tamen in eo
quod simpliciter est idem, necesse est
ut duobus uti uno, etgratia hujus oppo-
dicuntur cadem. Alia nitur ei diversum. Habet etiam unionem
se, sicut formse, et gratia hujus opponitur ei ditfe-

et unum secundum se dicitur ab aliqua rens. Et ideo de modis ejus oportet nos
una natura secundum se unis et eisdeni determinare : quia non difiinite scitur
conveniente : et haec quatuor modis di- unum oppositorum, nisi diffinite scialur

cuntur : dicuntureuim eadem numero et reliquum. Dicamus ergo quod diversa

sicut et unum numero, quorum maleria proprie sunt, quorum aut species sunt
est una, sicut Mercurii et Stilibontis est plures, ad quarum pluralitatem sequitur
eadem materia quia non dilTerunt nisi
: etiam pluralitas suppositorum, sicut bo-
noinine hoc modo sunt eadem Cyn-
: et mo et asinus sunt diversa : aut quorum
thia et Luna. Et dicuntur etiam eadem materia secundum supposita est diversa,
specie, quorum forma est una, et haec sicut Socrates et Plato sunt diversi : aut
quandoque sunt eadem numero, quando quorum ratio substantiae diffinitiva est
tota materia est intra quandoque autem : diversa, sicut coloris et odoris rationes
sunt diversa, sicut in his quorum mate- sunt diversse. Isti ergo modi diversitatis
ria non est intra. Dicuntur etiam eadem magis sunt usitati et communes. Cum
genere, quorum genus est unum. Et di- enim diversitas sit separatio per formas
cuntur eadem, quorum substantialis dif- disparatas, quod eliam ipsum nomen in-
iinitio dicens quid erat esse, est una, sic- dicat, deinde quasi diversus situs, constat
ut colorum, qui omnes sunt extremitas quod omnia talia diiferunt in suis suppo-
perspicui in corpore terminato horum : sitis quaecumque proprie loquendo di-
eiiiin substantia quae est hypostasis om- versa sunt. Et omnino quidem sive uni-
niuin, est una, et hsec est lux vel lumen. versaliter loquendo diversa dicuntur op-
Ex omnibus autem qme inducta sunt, posito modo ad ea quae sunt eadem : et
palam est quia identitas est qusedam ideo quot modis dicitur idem, tot modis
unio, aut est unio alicujus quod est plu- dicitur diversum. Sed qu33 proprie di-
rium per hoc quod est in pluribus : aut cuntur illa sunt quae dicta sunt. Doc er-
si est in uno, tunc est illius quando quis "o
O modo de diverso sit determinatum.
ulitur illo uno ut pluribus, sicutquando Differentia vero, sieut diximus, dicun-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. II 309

tur quaedam de genere diversitatis di- : autem prima et vo-J? et Deus simplicia
cuntur enim illa differentia quaecuinque sunt et prima, et ideo indifferentia ea- :

quidem sunt diversa in formis suis idem dem autem sunt quaeeumque sunt indiile-
aliquid habentia, quod est quasi subjecta rentia : materia ergo prima, vo};, et Deus
natura in ipsis. Non ergo solum numero sunt eadem : et hoc concessil Alexander
dicuntur aliqua differentia in quibus est Graecus. Hoc autem cito refellitur : quia improbaiio
eju
eadem species et diversa materia, sed si omnia quae differunt, differentia diffe-

etiam dicuntur specie differentia, in qui- runt quae conjuncta est alicui naturae in

bus est idemgenus et diversae differentiae, ipsis differentibus, tunc sequitur ipsas

et genere proximo vel remoto dicuntur ditTerentias ab invicem non differre :

differentia,in quibus est vel una natura re- quia differentise sunt simplices : et si

moti generis, vel quorum unum est ens omnia simplicia eadem sunt, omnes
simpliciter, et alterum modus entis, sic- oppositae differentiae sunt eadem :quod
ut substantia et accidens sunt differentia: quia falsum esse constat, patet prinia
vel quoruin utrumque modus entis,
est simplicia seipsis differre : et quod jam
sicut accidentia diversorum generum sunt dictum quod differentia sunt quae di-
est,

differentia : inter differentia enim semper versa sunt idem aliquid existentia, intel-
vult esse ambitus natura* unius et ejus- liiiitur de his quae quemdam modum ha-
dem, in cujus naturre ipsae differentiae bent differentiae, in quibus differentia est

uniunlur potestate. IIoc etiam modo di- primo : haec enim sunt genera in quibus
cuntur differentia proportione : quia sic- potestate sunt diiferentia- : in primis ta-
ut in ante habitis diximus, unitas pro- men prima est ratio, et causa
differentiis
portionis causatur ab unitate generis, et differendi. Hoc autem videtur ex nomi-
differentia proportionis a differentia ge- ne quia sicut diversa sunt quaedam se-
:

neris, non semper causetur ab ip-

licet parata per formas disparatas, ita diffe-

sa quia potest esse quod illa quae sunt

: rentia sunt quaedam composita unum
diversorum generum, unam aliquam aliquid existentia, contrarietatem haben-
proportionem habeant ad aliquid secun- tia in differentiis : unde differentia sunt
dum unum aliquid quod est in eis est : quasi denominative ct concretive dicta :

enim proportio identitas habitudinum et ipsa? autem diiTerentiae sunt formae sim-
differentia proportionis est differentia plices et actus : et de illis differentiis nos
hujus habitudinis. Amplius etiam diffe- hic nihil loquimur : inferius enim erit

rentia dicuntur ea contraria qu» largo tempus loquendi de illis. De differentiis

morio dicuntur contraria, quorum est ertro concretive dictis dictum sit tan-
diversum genus et etiam dicuntur dilTe-
: tum.
rentia quaecumque habent diversitatem
in substantia, quae est quidditas sive
diffinitio.

Error A!e- Est autem hoc attendendum, quod in

xandri.
hoc materiam erroris videtur accepisse CAPUT VIII.

Alexander Graecus, qui dicit materiam

primam et voo? et Deum esse indifferen-
tia et eadem, propter hoc quod generali-
De modis similis el dissimilis.
ter dictum esse putavit, quod quaecum-
que differentia sunt, quod illa formis di-
versa sunt, aliquid idem habentia dicit :

enim ex hoc omnia differentia esse com- Nos jam in praecedentibus diximus,
posita et ideo quaecumque simplicia
: quod unum in quantitate quod est unio
sunt et prima esse indifferentia : materia diversorum, facit aequale et aequalitatem:
310 D. ALR. MAG. ORD. PR/ED.

sed nos de sequali hic non dicimus, quia in talibus non adaequat causain, et par-
ad modum unius in substantia non redu- ticipat de lumine causae quamdam resul-
citur : sed cum forma el differentia sub- tationem. Et non participat cum
ideo
stantialis in quale p'\T<licelur, et qttalitas causa aliquid Secunda ratio
univoce. :

qusedam sit essentialis, el unum quod quia cum similitudo sit quaedam imita-
es1 unio in qualitate facial simile, opor- tio, causa non imitatur causatum, nec ad

tel nos distinguere de simili. Dicimus hoc infundit ltinien ut imitetur quia sic :

ergo quod similia generaliter dicuntur, iinitaretur vilius se, quod non polest fie-

quae in substantia suppositi vel subjecti ri secundum naturae ordinem et ideo :

diversa existentia idem sunt omnino pas- causa non dicitur similis causato, nisi in
sa secundum qualitatem. Secundum hanc his in quibus perfecte assimilat sibi cau-

ergo generalem similium difltnitionem satum : et non dicitur si-

adliuc perfecte
plura quae in specie suntunum, aut etiam milis sibi propter impedimentum etiam
diversa secundum formam et speciem, rationis. Contra autem causatum dicitur
dicuntur siinilia, quorum qualitas est simile causae in talibus, cujus sunt duae
una, quamvis non sit de passibilihus rationes. Una quidem, quia nihil est et

qttalitatibus, sed queecumque sit alia nihil habet de esse nisi per assimilatio-
qualitas sed tunc minus proprie dicun-
:
nem sui ad causam quantum potest. Alia
tur similia, quia similia primo sunt quae autem, quia quantum pot-
iniitatur illam

sunt idem passa : et hoc t secundum

f i
est et hoc est sibi optimum quod se
:

qualitatem quae est passio vel passibilis totum refert ad eam dissimilia autem :

qualitas. Ulterius etiam dicitur similitu- dicuntur opposite ad similia : et ideo tot

do quse attenditur non tam in ipsa qua- sunt modi dissimilitudinis, quot modi
litate, quam in modo ipsius qualitatis :
similitudinis sunt jam determinati.
etsecundum hoc dicuntur similia eorum
contrariorum, secundum quae contingit
alterari physice : et haec sunt passio vel
passibilis qualitas, quando qui plura ha-
bet talium ad primum alterans, dicitur
CAPUT IX.

primo alteranti similior : sicut igni si-

milius est quod habet calorem et lumen
De modis oppositorum et maxime de
et raritatem, quam id quod habet calo-
modis contrariorum.
rem tantum.
.luxta eumdem etiam modum dicitur
siinile, quod inter plures qualitates pri-
mi alterantis participat id qtiod est magis Oportet nos loqui hic de oppositis,
proprium primo alteranti sicut similius : quae a diversitate causantur. Dieunlur
igni est quod participat calorem, quam ergo oppositorum esse quatuor genera,
id quod participat siccitatem. Omnibus contradictionis videlicet, de qua opposi-
autem his modis dicta similitudine, npor- tione satis in quarto htijus sapienliae li-

tet scire quod comparatio et proportio bro dictum est. Dicuntur etiam opposita
est inter siniilia quae non sunt nisi uni- contraria. Terlio modo dicuntur opposita
voce vel analogice idem participantium : quae sunt ad aliquid. Et quarto modo di-
simililudo tamen non proprie est causae cuntur opposila quae opponuntur ut pri-
ad causatum, sicut dicit magnus Diony- vatio et habitus. Sed de his qure sunt ad
sius, praecipue causae illius quae exeellit aliquid, inferius in eodem libro locus eril
causatum, sicut est prima causa, et in- proprius inquirendi. Restat ergo ut de
telligentiae : el hujus suhtduae rationes, contrariis hic praecipue disseramus. Di-
quarum principalis est, quia causatum cuntur ergo opposita per modum con-
 LTBER V METAPHYSICORUM, TRACT. TI 311

nem, sicut visus visui contrarius, sicut

trarietatis simul secundum duos modos,
est visus herodii ad visum vespertilionis
scilicetex quibus sunt generationes sive
mutationes, et in qua? ultima sunt muta- eo quod lumen infert uni passionem, alii

tiones tales : generationes enim tales et autem delectationem. Alia autem dicun-
tur contraria quia contraria sunt agen-
et ideo
:
mutationes sunt inter contraria,
quaedam sunt contraria agentibus,
tia, et
ex quibus sunt contraria ad ea in quae
quia sunt tantum patientia, sicut ipsum
sunt. Dicunlur etiam contraria generali-
agens dicitur contrarium patienti quia
numero amborum opposito-
:

ter quae de
nihil patitur nisi a sibi dissimili et
contingit inesse eidem
:

rum non simul

quoad hoc dicuntur contraria agentia
susceptibili : ea enim opponi dicuntur
et patientia. Quaedam autein dicuntur
quamvis non sit mutatio inter ea : et
contraria per expulsionem et susceptio-
haec dupliciter dicuntur opponi : aut enim
nem, sicut adamas et magnes in trahen-
ea dicuntur opponi gratia sui, aut etiam
do ferrum et expellendo sunt contraria,
ea ex quibus talibus sunt qusedam quae
et sicut combusta et scamonea sunt con-
simul non insunt. Simplicia enim extre-
traria quia combusta generant chole-
ma simpliciter opponuntur. Ea autem :

qua? ex quibus sive quibusdam talibus ram, et scamonea expellit eam. Picuntur
sunt, etiam sic opponuntur, sicut medium etiam contraria, quae sunt sicut privatio
comparatur extremo, non simul inest ei- et habitus talium, sicut superficies susce-

cum nam ptiva luminis, et superficies non suscepti-

dem susceptibili contrario : vi-
riilo album non simul eidem insunt
et :
va habens ad album et
se Om- nigrum.

unde patet quod ea ex quibus talia me- nibus ergo his modis dicuntur contra-
ria.
dia sunt, haec contrarie opponuntur. Ad-
huc autem largius dicuntur contraria
quae de numero differentium secundum
genus proximum non possunt simul ei-
dem inesse subjecto. Et adhuc magis CAPUT X.
proprie dicuntur contraria, quae sunt sub
eadem generis potestate,' plurimum dif-
ferunt secundum remotissimas dilTeren- diversi et contrarii et ejusdem,
De modis
tias. Et adhuc contraria dicuntur, quo- quze sumuntur penes modos entis et
rum differentia est maxiina aut simplici- unius.
ter extra genus, aut secundum idem ge-
nus, autsecundum eamdem speciem ad
quam oppositio alterius attenditur ejus-
dem generis speciei quaedani autem ta- :
Est autem et alia horum multiplicitas Text.eteom.

lium contrariorum dicuntur opponi habi- quoe inducta sunt : quoniam enim ens et

tu, sicut contrarii habitus virtutis et vi- unum multipliciter dicuntur, sicut pree-
tii : quaedam susceptione, sicut substan- determinatum est, necesse est sequi,
tia suscipientis contraria : alia autem ta- quod et alia quaecumque dicuntur secun-
lia dicuntur sicut existentia ipsa secun- dum ens et unum, ita quod sunt sequen-
dum se contraria, sicut calor et frigus, et tia ens in quantum est ens, etiam mul-
albedo et nigredo : alia autem talium tipliciter dici secundum entis multiplici-

oppositorum activa, licet eadem qualitate tatem. Et ideo idem et diversum et con-
non disponuntur, sicut Jupiter, et Sa- trarium multipliciter dicuntur, et sicut

turnus dicuntur contraria, et piper et ens dicitur multipliciter. Dicuntur ergo

jusquiamus. Illa auteni dicuntur contra- illit secundum unamquamque catego-
ria. quia contrariorum sunt passiva, sic- riam, sicut et ens : enim specie
diversa
ut potentiae quibus talia inferunt passio- dicuntur in eodem genere quaecumque
:;ij D. ALB. MAG. ORD. PIL^D.
cuntur per oppositum modum istorum
sunt ejusdem generis existentia, nonsic-
modorum.
ut subalterna, sed sicut coaequaeva de eo-
dem genere per divisionem exeuntia. Kt
adhuc diversa dicuntur specie, quiecum-
que in eodem genere existentia liabent
ad invieem differentiam, sive sint subal- CAPUT XI.
tcrua, sive non : ct baec minus proprie
dicuntur diversa specie. Et atlhuc tertio
modo dicuntur diversa specie, quaecum- Dc modis priorum et posteriorum.
quc in substantiali quidditate sive difli-

nitione contrarietatem habent. Et adhuc

non tantum species compositae, sed et ip-
De adjunctis causae et principio et sub-
sa contraria simplicia, sicut ultimae diffe-
invicem stantiae est prius et posterius quoniam
:

rentiee diversae sunt specie ad :

cnim aut omnia quaecumque aliquo substantiae adjunctum estprius secundum

haec

modo contraria sunt, diversa sunt specie quod est substantia et accidenli posterius.
Prius etiam est consequens ad causam :
ad invicem, sicut sunt media sive cxtrc-
primum dicuntur con- et ideo hic convenit nobis determinare
ma : aut ea quae
maxime distant, boc modos priorum. Dicamus quodergo
traria, sicut ea quae
priora et posteriora dicuntur quoedam
modo dicuntur diversa specie ab invi-
dicuntur multipliciter. Et quidem primo dicitur
cem. Et adliuc diversa specie
jtiius tanquam illud diciinus prius, quod
ab invicem, quorumcumque rationes dif-
Qnitivae sunt diversae, quae sunt sumptce estprimum in singulo genere determina-
quam vocamus to, a quo sicut a principio fluit tota na-
in finali specie generis,
homo et equus di- tura illius generis, sicut a forma in sub-
specialissimam, sicut
stantiis, et a puncto in eontinuis, et ab
cuntur contraria et diversa specie, quae
unitatc in discretis.
sunt individua genere, eo quod secun-
dum divisionem generis non dividuntur Aliud autem et secundo modo dicitur
ulterius. Xon enim dividuntur ulterius prius, quod propinquius est alicui princi-
divisione formae, sed divisionc materiae : pio determinato, quocumque modo illtul

quia individua quae sunt sub ipsis, non determinetur, aut simpliciter sive univer-
differunt nisi per matcriam, et species saliter sit illud principium detcrminatum,
ipsa totum eorum et si divide-
est esse : autnaturaliter determinetur, aut in com-
rentur secundum formam, tune species paratione ad aliquid quod ponitur esse
non esset totum esse ipsorum, sed opor- principium, aut determinetur ad ubi sive
teret quod speciei differentia constitutiva atl locum, aut etiam determinetur se-
adveniret : et sic species speeialissima cundum recessum ab aliquihus. Istc enim
esset genus : et sic nunquam staret di- modus multas habet subdivisiones, ut
visio generis descendendo : et ideo de- verbi gratia, priora dicantur quae sunt
scendentem a geaeralissimo usque ad secundum locum in hoc quod propin-
specialissimum jubet Plato quiescere. quiora cxistunt ad principiuni determina-
Hoc ergo individuorum genere sunt dif- tum in loco, sive natura determinatum
finitivae rationes diversae. Et adhuc divcr- sit hoc principium, sive aliter, sicut vio-
sa dicuntur, quaecumque adhuc praeter lentia, vcl casu. Hoc autem principium
praedicta in eadem substantiali et diffini- determinatum ad
dupliciter potest esse
liva ratione existentia habent differen- ultimum locum, videlicet qui est coeli
tiam : et haec non hahent differentiam concavum, aut medium quod est tcrr;e
nisi materiae, sicut Socrateset Plato. Ea- convexum et hoc materialiter aut sic-
: :

dem vero specie et eadem simpliciter di- ut evenit per violentiam vel casum, tunc
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. II 313

enim dicimus prius quod est illi propin- urbanitates. Tale vero potentius est, cu-
quius, et posterius quod est ab eo remo- jus imperium secundum prasvoluntatem
tius, sicut descendenti ab orbe prior est potentioris factum necesse est alterum
ignis quam aer, sed ascendenti a medio quod illo posterius est sequi obediendo :

prior csl aer quam ignis. Alia autem in et non movente illo quod
ideo in talibus
eodem isto secundo modo dicunturpriora est potentius, non moventur inferiores,

ad principium determinatumintempore : et ipsomoventeper imperium moventur:

et si principium id dicatur praesens nunc, et principium ad quod refertur prius et

tunc aliter dicuntur priora in praeterito posterius in talibus cst praevoluntas ex-
et aliter in futuro : in factis enim in prse- cellentioris. Eadem autem ratio est de
terito qusedam dicuntur priora quse re- praevoluntatc tyranni. ln hoc autem eo-
motiora sunt ab ipso praesenti nunc : dem adhuc secundo modo dicuntur alia

priora enim dicimus Troica bella quam priora secundum ordinem, et ea sunt
Medorum, etMedorum bella quam Ma- quoecumque ad aliquod unum determina-
cedonum, et Macedonum quam Romano- tum in ordine illo differunt secundum
rum, eo quotl in talibus priora sunt in rationem vicinioris vel remotioris, sicut

tempore remotiora abipso nunc. Alia au- in neumatibus cantuum parastata prius
tem dicimus priora esse quai ipsi nunc est quam circotata, et id neuma tricotata

prsesenti sunt afliniora sive viciniora, ut prius est neumatibus quffl paramenita vo-
in futuris : in talibus enim si nos esse cantur : sicutsi apud nos dicamus, semi-
ponamus in tempore quoadhuc nascituri tonum est prius lono, et ditono, et dia-
eraut Menelaus et Pyrrhus, dicemus quod tesseron, et diapente : eo quod est vici-
Menelaus est prior quam Pyrrhus, et na- nius in ordine ad unisonum in omnibus
sciturus ad annum, prior est nascituro musicis : hoc enim initium dicunt, et il-

post decennium, eo quod prior cst ad lum medium sonum dieunt, et ulrumque
ipsum nunc. Hi autem qui sic dicunt horum dicunt quodammodo primum est :

prius, usi sunt ipso nuncsicai determina- enim medium primum diversimode inci-
to principio ad quod referunt prius lam pientihus et ponentibus primum. In se-
in praeterito quam in futuro. In hoc ite- cundo modo ergo ista dicuntur nriora
rurn secundo modo alia dicimus priora dictis modis quinque.

esse secundum modum, et ibi determi- Alio vero modo et tertio dicitur prius

nalum principium ad quod referimus quod cognitione est prius, el hoc est de
prius et posterius, dicimus primum mo- his quoe simpliciter sunt juius, et uon ad
vens, sicut a spermatis motu dicimus principium positum tantum. Horum au-
unum motum esse usque ad virilis robo- tem quae cognitione sunt prius, aliter di-
ris perfectionem. et in hoc motu dicimus cuntur priora, quse sunt secundum ratio-
prius quod primo moventi est propin- nem sive intellectum priora : et aliter

quius, sicut puer est prior viro. Princi- sunt priora, quae secundum sensus sunt
pium etiam hoc modo determinatum est priora. Nam secundum rationem univer-
simpliciter principium, et non casu vel salia sunt priora : quia hsec sunt princi-
voluntate determinatum et in hoc eodem :
pia cognoscendi particularia. Secunduni
secundo modo dicimus prius secundum autem sensum singularia sunt
priora
ordinem potestatis et dignitatis. Potesta- quia haec prima sensibus occurrunt. Et
tem autem accipimus civilem potentiam juxta hunc modum si diftiniri debeat to-
prdinatam et stantem ad limites juris se- tum aggregatum ex subjecto et acciden-
cundum continentiam populi secundum te, accidens et diftinitio erit prior quam
urbanitates talibusenim excedens po-
: in diffinitio totius ex subjecto et accidente:
testale. qui majoris est auctoritatis, prius tota enim ratio subjecti simul et acciden-
est : ut id quod est potentius secundum tis non est sine parte et ideo partem :
 :

314 D. ALI5. MAG. ORD. PRiED.

oportet praecognoscere. Oportet autem erunt et resolvuntur in illa, sicut totum

ante accidens preecognoscere subjectum : in partes etperfectio in materiam.
quia musicum non contingit esse nisi exi- Attendendum est autem, quod in om-
stente aliquo musico : el ideo diflinitio nibus dictis modis est aliquo modo
subjecti secundum rationem est ante ac- prius et posterius secundum ordinem et :

cidens, et diflinitio accidentis ante totum ideo priusct posterius secundum ordinem
secundum viam rationis. dictum quibusdam non videtur facere
modum speeialem. Sed hoc est enor,
Amplius quarto modo priora dicuntur
quia in omnibus aliis modis aliquid ad-
priorum passiones subjectorum, sicut re-
ditur ordini quod facit prius et posterius :

ctitudo prior est lenitate rectitudo enim :

in priori autem et posteriori secundum

secundum se passio est linea?, lenitas au-
ordinem nihil est nisi ipse ordo, qui fa-
tem superficiei et constat quod linea est
:

cit prius et posterius, sicut priorem et po-

ante superficiem. Quaedam ergo dictis mo-
steriorem dicimus in ordine sedentium :

dis dicuntur priora et posteriora.

omnia ergo prius et posterius dicta <li-
Alio quinto modo et differenti ab om- cuntur secundum ea quee dicta sunt
nibus inductis modis dicuntur priora se- nam illud quod secundum generationem
cundum naturam, et hsec natura est pri- est prius, est illud quod contingit esse
mum subjectum in his in quibus est, et sine divisis qua? sunt partes ejus. Hoc
hsec sunt a quibus non convertitur con- enim quo non convertitur conse-
est a
sequentia sicut qusecumque contingit
: quentia. Dico autem secundum genera-
esse sine aliis salvata secundum suas es- tionem esse quod est secundum genera-
sentias, etalia non contingit esse sineis- tionis intentionem et fmem : quia genera-
tis, sicut animal prius est speciebus ani- tionis intentio est forma et finis : et in or-

malis : et hac divisioneprioris etposterio- dine formarum quo non con-

prius est a
ris Iste autem modus sub-
usus est Plato. vertitur consequentia. Alia autem priora
dividitur quoniam enim esse et ens
:
sunt secundum corruptionem, sicut pars
multipliciter dicitur, tunc secundum pri- prior est toto, potentia prior est perfe-

mum modum essendi primuni in omni- ctione : et hoc ideo est, quia corruptio
hus subjectum est prius : et ideo substan- est ad materiam et ad partem resolutio

tia prius est in generibus entis : et quia perfecti et totius : et in talihus pars et
etiam ens in potentiam et actum dividilur, potentia priora sunt. Dicuntur autem
ideo iterum aliter dicitur prius potentia priora secundum naturam, quoecumque
et actu sive potestate et perfectione. JVam sunt causa aliorum : sed de his in Phtjsi-
quaedam potestate sunt priora, sicut in cis satis dictum est. Qua>cumque autem
his quse generantur. Quaedam autem talia sunt priora et posteriora, dicuntur

priora sunt perfectione secundum ordi- secundum similitudinem alicujus indu-

nem, videlicet naturce et substantia?. Et ctorum modorum, etc.
hoc quidem modo potestate quidem prior
est dimidietas toto : quia potentia est di-
midium totum : quia duse medietates
constituunt totum. Et hoc modo gene- CAPUTXII.
raliter pars est prior suo toto : et hoc
modo materia prior est quam substantia Et est digressio declarans radiccm cx
quse est forma. Si autem perfectionis et ijiki sumitur diversitds polcnti.c.
naturae hsec sunt posterius, et totum et

substantia sunt prius : et hoc probatur

per hoc quod ea qua; secundum perfe- Eorum cniee sunt prius et posterius
etionem sunt dissoluta, modo quodam qua>dam sunt dicta secundum potentiam,
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. II 313

sicut in Gne capituli praecedentis dictum et quidam etiam concedunt hanc, homo
est. Ens autem jam in ante habitis per est animal, et liomo est substanlia, et

potentiamet aelum divisum est. Potentiae homo est ens : quia si homo est homo,
autem omnis diversitas provenit ab eo homo est animal, et substantia, et ens :

quod est in potentia passiva entis in po- et tamen tunc videtur illud esse quod si-
trntia ens, et ab eo quod est ens in actu : gnilicatur per verbum non esse actus en-

quia potentia passiva est entis in poten- tis actu vel potentia. Amplius juxta eum-

tia, et potentia activa est entis in aetu :

dem intellectum quo concedilur haec, ho-
et ideo subtiliter lueo inquiri oportet, mo est homo, nullo existente homine,
quia tunc seiemus unde provenit in ve- videtur haec esse concedenda, ens est ens,
ritate diversitas modorum potentiae. Fue- nullo existente ente : et tamen tunc non
runt autem quidain dubitantes de ipsa potest diei esse illius esse artus alicujus
divisione entis in potentia et actu. Haec essentiae secundum actum vel secundum
enim si entis est, convenit etiam partibus potentiam dicti.

entis : est ergo bomo potentia et actu, et Sed ad omnia hujusmodi videtur dici soiutio.

similitcr bos, et asinus, et quodlibet alio- secundum supra dicta, quod in veritate
rum et hoc verum non videtur quia
: :
ens in potentia radix est potentiae passi-
cum dico, bos est, vel omnisbosest, va\ et ens in actu radix est potentiaeacti-
cum verbum essendi notet esse ut aetum vae : etsi non sil ens in actu et ens in po-
qui egreditur ab ente, sicut lucere egre- tentia, non erit aliqua distinctio modo-
ditur a luce, nee aelus alieujus naturasic rum potentiee : quia ens in potentia prin-
egrediatur ab ea nisi quae actu est cujus cipium est potentiae passivae, et ens in
est suum esse sic ditiundere, videtur actu principium est potentiae activae: el
quod ens in potentia non sit esse, eo quqd illa quaj dicitur naturalis potentia, sive
esse suum non ita dillundit. Cum ergo ad esse, sive ad bene esse, provenit ex
dicitur, bos est, non videtur hoc bovi in vietoria formae supra materiam. E con- venia"°na™-
r S
potentia existenli posse convenire. Ifu- tra autem opposita illi naluralisimpoten- fia V eMm-

jus autem signum est : quoniam si di- tia provenit ex victoria materiae supra P° ,enUa -

cam, bos est in potentia, et inferam, ergo formam, vel ex destitutione alieujus prin-
est, ponimus paralogismum secundum cipii formalis. Et ideo quando dividitur
quid et simpliciter, quod non esset si in ens in potentiam et actum, est divisio
potentia ens esse rei ut aetum daret et : analogi, et ens in potentia dieit qucm-
si non dat actum talem, tunc sequilur dam modum entis, non simpliciter
et

ipsum non esse quoniam sieut lux dcsti-

: ens : ens autem in aetu non dicit modum
tui non potest a proprio actu qui est lu- entis, sed simpliciter ens : sicut etiam
cere quamdiu aliquid in se est, ita ens non quando ens dividitur in substantiam et
potest destitui a proprio aetu qui est es- accidens, substantia dicit ens simpliciter,
se, quarndiu aliquid de ente est : hic au- et accidens dieil modum entis : et ideo

tem actus signifieatur per verbum quan- est eadem determinatio entis simpliciter,
do dieo, hoc est. Amplius nullo existente quae est determinatio substantiaj in actu
homine non potest dici quod homo sit in In talibus ergo non oportet
existentis.
actu. Similiter etiam dici non potest quod omne divisum de dividentibus sim-
quod liomo sit in potentia, si hoc susci- pliciter prtedieetur, sed praedicatur sub
piamus quod nihil est in polentia in ali- determinatione modi quem importat : et

quo nisi quod est in potentia propinqua ideo ens in potenlia est ens quoddam,
ex qua uno motore videtur duci ad actum, non ens simplieiter : et eadem ratio est
sicut Aristoteles videtur dicere et tamen : de partibus entis, ut est bos in potcntia,
multi sunt, qui nullo existente homine et bos in actu : et ideo cum dicitur, bos
hanc dicunt esseveram, homo esthomo: est, nullo addito, stat pro bove in actu
 316 1). ALIL MAG. OHD. PILED.

existente propter esse quod ut actus im-

portatur per [verbum substantivum ra-
tione prsesentis temporis. Cum autem di-
citur, homo esi homo, alia ratio est se-
CAPUT XDL
cundum quosdam quoniam esse actus :

dupliciter signiGcatur, simpliciter videli-

cet, el tempus praesens du-
utnunc: e1
De modis potentise et impotentise, et pos-
pliciter, simpliciter quod re posita sem-
sibilis et impossibilis.
per est praesens, et ut nunc prsesens. Di-
cunt auteni in hac, homo est homo, si-
gnificari esse ut actum simpliciter consi-
gnificatur tempus praesens, propter hoc Polestas ergo dicituruno modo etprin- Tezt.etcm
consignilieari ut praesens simpliciter, cipali id quod in movente est principium
quod est nunc stans in tali tenninorum motus, aut in mutante principium inuta-
cohaerentia : et sic licet nulla sit inhae- tionis, indivisio ab ipso mutato velmoto,
rentia, tamen actum esse qui importatur aut diversum secundum rem ipsam, aut
per verbum esse actum entis in actu talis in quantum mutans et movens, quamvis

qualis dictum esl : et hoc modo sequitur forte secundum rem sit idem ipsi. Hujus
ad hominem animal, et omne illud quod autem exemplum est, sicut ars aediticati-
est in ratione subjecti sicut actu pars esse va principium est in eedificante : quia est
vel totum esse ipsius secundum actum. potestas movendi et transmutandi ;edi-

Non autem simpliciter est de hac judican- ficatum diversa ah aedificato, et non exi-
dum, ens est, nullo existente ente : quia stens in ipso : sed ars medicinalis quae est
nullo existente ente nullum est subje- potestas transmulandi in sanitatem, ali-

ctum et nullum praedicatum, nec aliqua quando existit in eo qui sanatur, quando
cobaerentia praedicati et subjecti, nec ali- medicus curat seipsum sod tamen tunc:

qua propositio, nec aliqua passio propo- non est in eo in quantum sanatum est,
sitionis, sicut conversio, vel oppositio, sed potius in quantum sanans est. Huic
vel aliquid tale autem habitudines
: tales est simile quod naturam dicimus esse
non tolluntur per hypothesim aliam, qua potestatem movendi vel transmutandi, et
ponitur nullus esse homo : et ideo relin- in eo est quod transmutatur, sed non est
quitur illas propositiones esse propositio- in eo in quantum transmutatur. Ergo to-
nes, et subjectum esse subjectum, et prae- taliter sive universaliterprincipium muta-
dicatum csse praedicatum, et habiludi- tionis et motus in movente dicitur pote-
nem esse inter subjectum et praedicatum, stas mutandi diversum re,vel re idem. Sed
propter quod taleesse habitudinis rema- tamen movet et mutat in quantum diver-
Potestas et net salvatum, ut dicunt. His autem sic sum est tunc enim ab alio principio
:

ferint. praenotatis, adhuc oportetscire quod dif- niutat, et ah alio principio mutatur. Alia
fertpotestasapotentia inhoc: potestascst autem est potentia secundum materiam
potentia stans sub complemento actualis dicta, quae est principium mutandi, hoc
habitus, et ideo activa est potestas : po- est, ut mutetur et moveatura diverso se-
tentia autem est interminata adhuc et cundum subjectum, aut sicut idem mo-
incompleta, et ideo proprie materialis vens et motum, tamen movetur a moven-
potentia vocatur. te diverso in quantum sunt diversa mo-

vens et motum,sicut praedictum est haec :

enim est potentia secundum quampatiens

patitur: ethacpotentia dicimus quandoque
esse possibile, si aliquid est possibile : et

dicimus quod ipsum quandoque patietur

 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. II 317

hac potentia. Quandoque autem quando potentiam et per defectionem alicujus

dicimus aliquid habere hujusmodi poten- principii quod est de potentia naturali :

li.ua patiendi, non significamus omnem et secundumistaspotentias et impotentias

sive quamcumque passionem, sed illam determinata sunt ea quae de potentiis
qua patitur excellenter. Diximus enim in passivorum in quarto Meteororum dicta
primo de Coelo et Mundo \ quod passiva sunt a nohis. Impassibilia autem de
potentia excellit, quando a minimo pa- numero talium existentia sunt, quae

titur et quando patitur a maximo, non

:
per naturalem potentiam resistendi hu-
excellit, nec dicitur tunc proprie passibile jusmodi passionibus vix paulatimque pa-
sive passivum. Isti ergo sunt duo modi tiuntur propter suam naturalem poten-
potentiae principaliores. tiam : et propter posse se aliquo modo
Amplius juxta primum modum poten- habere contra ista. Haec ergo dicta sunt
tiae sumitur potentiae modus tertius, quo de niodis potentise et potestatis, etc.

dicimus aliquid habere principium bene

perficiendi aliquid, et nonsimpliciterper-
ticiendi : aut quando dicimus aliquid ha-
bere principium perliciendi secundum
CAPUT XIV.
praevoluntatem et elcctionem sicut vult et
eligit : aliquando enim ii qui progre-
diuntur, non autem bene progrediuntur,
De polestate agere et de poteslate pati.
aut non progrediuntur ut maluerunt :

sed dicimus habere potentiam progredien-

di in alligatis, aut in itinere, signilicantes
quod potentiam quamdam habent ut Dicta vero tot modis potestate, etiam
principium qui hoc optime possunt perfi- possibile sivcpotens dicitur multis modis.
cere. Sicut autem modum istum acci- Uno quidem modo dicitur possibile sive
pimus in agere secundum bene, ita mo- potensjuxta potenliam activam quam lia-

dus accipitur juxta modum potentiae pas- betinsemotusaut principiumniulationis,

sivae secundum bene et optime pati ab quo movere polest et mutare idenim :

aliquo agente. quod in se stabile est et immobile in actu,

Amplius quartus modus potentiae vel dicimus possibile sive potens in diverso
potestatis estquicumque habitus tales inquantumestdiversummovcndiettrans-
sunt, sive naturales sive acquisiti, secun- mutandi. Alio vero modo dicimus po-
dum quos aliqua eitieiuntur impassibilia tens juxta potenliam passivam, si aliquid
oninino, ut ccelestia quae sunt immutabi- aliud ab eo quod potens esse dicimus
lia : aut secundum quos aliqua efficiun- talem habet potestatem qua ab alio mu-
tur non facile in pejus mutabilia, dicun- tetur secundum quod est aliud. Alio au-
tur potestates et potentiae in talibus. Se- tem modo juxta tertium modum poten-
cundum quem modum potentiae dicitur tiae sumptum, dicimus potens communi-

esse una species qualitatis naluralis po- ter sumptum, si habet principium quo
tentia, et secundum privationem sive permutetur facile in quodlibet secundum
contrarietatem ejusdem habitus dicitur potestatemsuam,sivehoc sitinpejus,sive
naturalis impotentia : franguntur enim sit in melius. Dico autem in pejus : quia

ea quae franguntur et conteruntur et cur- id quod est corruptibile quod habet po-
vantur omnino sive universaliter corrum- tentiam mutandi in pejus, videtur potens
puntur ea quie ista patiuntur, non per sive possibile esse corrumpi quia aliter :

polentiam naturalem, sed potius per im- non corrumperetur. Et similiter incorru-

I de Coelo et Mundo, tex. et com. 116.

 318 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
ptibile quod habet potentiam nonpermu- privationem dicitur, sed per negationem,
landi in pejus, videtur non posse corrum- non habendo suam potestatem, aut corru-
|ii perpotentiam resistentem corruptioni. ptionem potestatum suarum non haben-
Et hic modus cst etiam juxta quartum do principium transmutationis in alio,
modum potentise sumptus. ld autem non in re, scdin quantum aliud est, sicut
quod sic faeilc ])crmutatur, sive in pejus, ea quae licct habeant in se materialia de-
sivc in mclius, vidctur nunc habere quam- tamen in altera parte ex parte for-
bilia,

dam dispositionem, et quamdam causam. malium habent potestates activas, qute

Et viJetur habere talis facillima? passio- vincunt et conlinent impolentias materia-
nis principium. Et si ita est, ut viJetur, lium principiorum scd quando illa defi-
:

tunc non irrationabiliter talis dispositio ciunt, tunc non restat nisi deficere.
videtur potenti.aeattingere rationem : quia Amplius autem ca omnia qua? dicta
tunc raJix illius potentiee est Jispositio sunt, dieuntur potentia, ila quod aut di-
formalis aliqua, quae est principium : et cuntur sine potentia fieri ex solo hoc
sic fundatur in ente aliquo, et entitate quod sic fuerit simpliciter, aut non
alicujus formae : et sic est in veritate in fuerit, aut ex hoc quod potentia sunt
omnibus illis in quibus estfacilis mutatio licne fieri, aut nonbcne fieri. Quod enim
aJ bonum et aJ melius. aliqua dicantur potentia in hoc quod
SeJ si bene ista et subtiliter interius bcne fieri possunt vel non, probatur ex
consiJerentur ea quae sic sunt facile mu- hoc quod quaedam inanimata in se talem
tabilia, viJetur aliquanJo esse mutabilia liabent ad bene potestatem, ut in orga-
per habcrc aliquid, ct hoc est per habere nis musicis. Dicunt enim musici quam-
aliquam formam subjectam aJ talem mu- dam lyram sonare non posse, quando
tabilitatemdisponentem, sicut dictum non potest bene. Et aliam dicunt jjos-
est : aliquando autem non per habere ali- se sonare, quando bene potest perfi-
quid sunt talia, sed potius per hoc quod cere sonum. Impotentia enim, sicut dixi-
privantur tali esse quod conservabat et mus, privatio est potentiae : ct est ipsa
praeservabat a mutabilitate : et tunc tali- impotentia talis principii sublatio, qualis

lcr possibile. sive potens proprie est im- prius dicta est. Sublatio autem nrincipii
potens, et sua potentia est impotentia : est tripliciter : aut enim omnino aufer-
eo quod sua possibilitas non fundatur in tur, sicut arborem dicimus infantem : aut
ente, sed in privatione principii conser- aufertur in apto nato habere, sicut dici-
vantis. Si autem dicitur ens potens per mus homincm mutum infantcm : aut
habere privationem talis principii, illud quando aufcrtur ab eo quod jam aplum
posse est aequivocum ad aliud posse natum est habere, sicut dicimus in tricn-
quod fundatur in dispositione vel in for- nem infantem, nonenim secundumunam
ma aliqua : et talc posse est cum dicitur similitudinem et rationem dicuniurimpo-
istc posse mori, vel posse claudicare, vel tentes generare puer qui nondum aptus
posse male facere, vel posse deficere, et nalus est habere generativam, et vir qui

hujusmodi : talem enim habcre privatio- jam aptus natus cst habere, et cunuchus
nem est quoddam principium quo potens a quo omnino generandi potestas est
est possibile. Si tamen concedatur quod ablata.
contingat liabere privationem, eo quod
licet privatio nihil sit per se, non tamen

est reducibilc in simpliciter nihil.

Alio autem modo dicitur aliquid isto
modo non habet
potens in hoc, quod
suam potcstatem praeservantem ab hu-
jusmoJi passione. Et hoc jam non per
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. II 319

mpotens sive impossibile in rebus phv-

sicis mobilihus. Possibile ergo sive po-
tens uno quidem modo. sicut dictum est,
dicilur illud quod quidem non significat
CAPUT XV.
falsum, sed verum non ex necessitate.
Alio autem modo dicitur possibile, quod
est quidem falsum, sed non ex necessita-
De modis imputentias et qnis modus
te falsum, sed verum non ex necessitate.
principalis potenlise.
Tertio vero modo dicitur quod est contin-
gens verum. Et hoc est quod se habet ad
verum et falsum sed potentia quae est in
:

msupra. Amplius uutcm quia si unura opposito- geometria secundum quam necessarium
rum est multiplex, et reliquum, oportet est possihile, non potest dici principium

quod secundum unumquodque modum transmutationis aliquo modo. Et ideo ta-

potentiae sit oppositus modus impoten- lis possibilis potentia dicitur secundum

tke, tam in ea potentia qua? est respectu metaphoram, et non secunduin analo-
mobilis solum secundum se, quam in giam aliquam ad verani potentiam. Et
ea qu;e accipitur in bene mobili. Et ha?c ideo etiam talia non dieunlur possihilia
opposita proprie dicuntur impotentia. secundum potentiam praedeterminatam.
Quidam tamen dicunt ea impossibilia, Ques autem vere et proprie dicuntur ali-
sed impossibilia dicuutur dupliciter : quo modo secundum potentiam, omnia
quaedam enim dicuutur iinpossiliilia se- dicuntur aliquo modo a primo modo di-
eundum eam impotentiam qme nunc cta, qua? est una principalis et primo
dicta est : alia vero alio modo dicuntur modo dicta, et illa est principium muta-
impossibilia : sicut enim multipliciter di- tionis in alio subjecto et loco, aut si est
citur possibile, ita et pef oppositum ineodem, est tamen in ipso secundum
multipliciter impossibile dicitur. Impos- quod est aliud. Quaedam namque dicun-
sibile nainque in disciplinis dicitur, cujus tur possibilia abhujusmodi potentia. Et
contrarium ex necessitate est verum, qucedam horum dicuntur potentia in ha-
sicut est impossibile diamelrum commen- bendo talem potentiam patiendi in ba-
surabilem esse : ergo diametrum com- bendo aliquid aliud a sua substantia in
mensurabilem esse non solum est fal- qua radfcatur hujusmodi potentia. Quae-
sum, sed etiam ex necessitate falsum. dain vero potentia pati dicunlur in non
Dico autem necessarium et impossibile habendo aliquid, sicut prius dictum est.
esse contraria : quia si ista inferantur ad Quaedam etiam potentia dicuntur in eo
res ipsas, necessarium quidem semper et quod sic habent in bene vel male pati.
ubique est : impossibile autem nusquam Similiter autem ad dictam potenliam per
et nunquani est : ideo necessarium non analogiam dicuntur impotentia sive im-
est potens sive possibile illa potentia possibilia. Erit ergo propria diflinitio
de qua dicimus, nec impossibile opposi- potentia? ea quae est primo dicta» poten-
tum necessario dicitur per privationem tiae diftinitio. Heec autem est, quod po-
illius, nunc dicta est potentiae im-
quae : tentia est principium permutationis in
potenti autem sive impossibili de quo hic alio secundum quod est aliud.
loquimur, est contrarium illud potens si-
ve possibile, quando contrarium suum
non est necessarium falsum esse, sicut
sedentembominem dicimuspossibile esse
sedere quia sedere hominem non est ex
:

necessitate falsum : et tale impossibile et

320 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

haec agenda, sed dispositio suscipiendi

ista. Et 1 1 ;
i
• c est potentia ut transmutetur
aliquid, e1 ba?c est potenlia passiva.

CAPUT XVI. Transumptive etiam dicitur polestas in

geometricis, secundum quod dicimus
quod linea potest in quadratum vel exa-
gonum, et praecipue quando imaginamur
Etesl digressio declarans differentias po-
motum lineae in seipsam facere rpiadra-
testatum secundum posteriores Peripa-
tuin vel aliquam aliam figuram. Dis ergo
teticos, etc.
modis dicitur potentia. Secundum autem
inducta dubilalur de morali forlitudine,
utrum ipsa sit potentia?Et eadem est
Posteriores autem Peripatetici quaedam dubitatio de potestate qualibet quae est
addideruni in eonsideratione potentiae et ratione : haec enim est principium actio-
potestatis et impotentiaj. Dicunt enim nis qua quis agit quando vult, et non
nomen potestatis esse proprie nomen va- agil quando non vult. Et sic videtur
loris animalium virtutum, ex quibus si- quod idem sit principium agendi et non
ne impedimento operationes fiunt ani- agendi quod non est rationabile, quia
:

males, qua; motus animales vocantur, principium non agendi non habet ratio-
cujus summum augmentum vocatur vir- nem Adhuc autem dicitur,
potestatis.
tus, et decrementum vocatur debilitas quod omnibus potestatibus animre
in
vcl impotentia et iste est unus modus
:
sic est, quod sint liberae ad agendum et
potestalis, ut dicunt Avicenna et Alga- non agendum, et ad'hoc et ad illud agen-
zel. Secundus autem modus est, quod dum, nec est in eis aliquis habitus vel
potestas dieitur, ex qua aliquid facile agit principium quod sit unius tantumetnon
difficilia et diflicilia patitur. Si enim fa- alterius et oppositi illius unde in omni- :

cile pateretur, et traheretur ab operatione bus illis principiis agendi exspectatur

difficilium sensu laborum et dolore. Jux- electio. Ipsum autem principium sive
taautem bune niotlum dicitur potestas, potestas non est nisi agendi principium,
ex qua non est pati facile, licet non sit et est perpetuum illius actionis princi-

alicujus actionis principium : pra?cipue jiium, sed non agit nisi electione et appe-
tamcn potestatisnomen convenit his quae titu accidentibus propter libertatem. Si-
nullo modo patiuntur. Dicunt etiam for- militer autem est in potestatibus aliis

titudinem moralem quamdam esse pote- aliquando qua? non agunt nisi cum natu-
statem eo quod facit intrepidum et, im-
: ra : et tunc oportet ut in talibus princi-
passibilem circa agressionem magnorum piis et potestatibus natura exspectetur.
propter bonum. Dis ergo modis potestas Dujus autem exemplum est in effectu et
dicitur in habentibus appetitum et vo- potestate stellarum et medicinarum ac-
luntatem. Ulterius autem dicitur pote- ceptarum. El hoc est simile ei quod in
stas principium transmutationis aliud sive potestatibus animse praecipue rationalis
variationis, sicut dictum est in praehabi- exspectatur electio, sicut et potestates

tis, in quantum est aliud : quoniam si quaedam sunt et principia agendi consi-
liomo calefacit se per motum vel aliquid lia, in quibus tamen non sequitur actio
aliud, est ipse quasi duo, unum movens, nisi concomitetur voluntas accipientis

et alterum motum : et sic est de sanante consilium. Sunt in potestatibus naturae

seipsum : quia principium motus est in quaedam potestates quorumdam, quae

anima, et sanitas inducta est in corpore. non agunt nisi per media, sicut est po-
Minus autem i)roprie dictis vocatur po- testas spennatis ad unum producendum.

tentia aliquid, quod non est perfectio ad Et tales actiones non proveniunt ab hu-
 LIBEK V METAPHYSICORUM, TRACT. II 321

jusmodi principiis statim, sed per me- accidens et generatum corpus et inceptio
dia. animae cum educitur de possibili ad effe-
Amplius autem sunt potestates diver- ctum.
sae,quarum qnaedam proveniunt ex na- In omnibus autem istis est attenden-
tura, quaedam autem ex artilicio, quae- dum, quod omne corpus a quo provenit
dam vero ex consuetudine, et quaedam adio a]iqua non per vio entiam neque i

casu. Sedpotestas ex artificio esl ars per casum, habet in se potentiam natu-
quae provenit usu, et experimento indi- rai em qua agit illam actionem. Et haec
get el tempore. Usttm autem voco motum quiaem actio,si ei convenirel in quantum
instrumentorum et forma proveniens in
:
est corpuSj sequeretur qU0fl omni corpo _
anima, est potestas quae vocatur ars. Ex ri ,.
onv ,. uir ,.|. t aoc
|.; es1 falsum. Conve-
consuetudineaute.n in actibus voluntariis ui , erg0 ei in quaullim est hoc corpus :

provenit forma consuetudinis, quae est

n n au(em
,, ,. sl hoc corpug uisi per fu| ._
potestas agendi tales actiones, quales luam naturalem naturalis ergo forma :

sunt illee quffl usitatae sunt in opere, el

es< principium et causa omnium hujus-
sunt absque instrumenti ratione, vel con- mo dj potestatum.
cupiscentia, vel irascentia elicitae. De
Qlterius autem advertendum est hic,
potestatibus autein naturalibus jani di-
quod hanc potestatem aut habet a se
ctum est. Cum autemjam scitur differen-
semper, aut acquiril eam per generatio-
ti.i potestatis, de facili scitur dilTerentia
nem. I.t si quidem semper habet, tunc
potentis sive possibilis secundum omnem est ex immutabilibus el necessariis, quo-
potestatem.
rum potestates sunt tales ex quibus sem-
Fuerunt autem quidam asserentes in per suae prov0 niunt actiones. Si autem
nullo potentiam praecedere actum, sedin est non se mper habens eam, tunc opor-
omnibus comitari. Scd secundumhoc se- tet quod acquirat eam et tunc aut ac- :

quitur, quod illi non possunt videre sae- qu r t a seipso,

j ; aut ab alio quod separa-
pius una die, et qui non polest videre tum st ab ipso et constat quod non :

quando vult, ca;cus est. [gitur sunt isti aC quirit aseipso, quia tunc semper acqui-
fatui et caeci. Attendeergo quodpotentia re t. Si autem acquirat ab eo quod se-
,.,.

praecedit actum et ideo omnis potentia

:
paratum est ab ipso, cum illud separa-
ad aliquid relinquit subjeetum in quopo- tum non largiatur ipsi formam nisi per
tentia radicatur, et ex quo pendet incep- hoc quod islud aliquo modo recipiendi
tio ejus quod est in potentia. Hoc autem se habet ad illud quo se non habel ad
fit altero duorum modorum aut enim :
jp slim aliquid aliud : quia aliter generans
subjectum potentise est ens in se eomple- non darel isli formam plus quam alii, se-
tum per dispositiones advenientes, cau- quitur necessario quod istud sil in po-
sans id quod est in potentia eduetum ad tentia recipiendi ad illud : aliter enim
effectum, et sic accidens esl in potentia aut violenter reciperet, aut casu. Casu
subjecti aut subjectum potentia est ens
:
autem non reeipit : quia ea qua- casu
incompletum transmutatione sui edu- sunt, rara sunt. Istud autem est de his
ctum ad effectum, et hoc vocatur proprie q U ge fiunt frequenter. \iolentia autem
possibile. Et hoc est duobus modis aut :
n on lit quia hoc fit per accidens, ct
:

enim est ex subjecto, vel cum subjccto non semper neque frequenter. Opor-
est
incipiens id quod possibile esse dicitur. tel ergo quod id quod est in potentia, sit

Primo quidem modo sicut omnis forma inelinatum ad ipsum per aliquam simili-
corporea. Secundo autem modo sicut in- ludinem quam habet ad id quod dat for-
ceptio aninise rationalis, sieut in scientia mani. Ipsa autem inclinatio aut esl res
de Generatione animse determinavimus. in se completa, aut non. Si est in se
His ergo tribus modis dicitur possibile completa, tunc est substantia in se exi-

V 21
322 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

qs. Substantia aotem absolutum habet potest super ipsum. Itelinquitur igitur
esse et non esse comparationis. Jam au- quod ex lioc determinatur potentia, quod
tem diximus quod esse islius potentiae est eouijiaratio materiae ad actum, sicut
esl esse, non absolutum, sed compara- comparatur etiam impeffectum deside-
tum ;ul actum. Oportel ergo quod sit in rans perliei per lioc quodaliquo modo in-
alioquodam. Habemus igitur quod id iu choata est in eo perfectio. Etper lioc pos-
quo est, substantia qusedam est, et hoc sibile est fleri hoc el non aliud. Si enim
vocatur materia idipsum autem quod
: impossiliile esset, nunquam fieret. Agen-
comparatum habet esse, inchoatio quae- tiaergo prima largientiaformas, possunt
dam formae esl quee est in materia. Et si sempef sine impedimento possibilia au-
:

hoc determinare velimus qualiter mate- tem si'eundum suas habitudines recipiunt
ria est in poterrtia ad formam, non possu- formas et liunt agentia frequenter : age-
mus ita determinare, quod dicamus quod rcnt enim semper si non occuneivt impe-
perhoc in potentia est, quia aliquid ha- dimentum ex parte materiafe fecipietttis :

bet super eam : quia per hoc non cog- quia id quod est frequenter, est semper ali-
noscitur esse in potentia ad hoc : imo quo modo impeditum. Sic ergo scitur
potentia ejus per liue efficitur magis ig- ijualiter forma naturalis principium est
nota quaiu prius luit : quia cum dicitur omnium potestatum materialium, et qua-
lioc esse in potentia illud, ad minus ali- liter in omni generato quod incipit esse,
quem intellectum habet potentia ex liis oporlet esse materiam in qua radicatur
ad quae comparatur. Cum autem dicitur (Milentia ejus, quia possibile est esse, et
aliquidposse super eam.exhocnihil intel- quod perpetuam non habet hujusmodi
ligitur de potentia materiali : quia sive potentiam, et impossibile similiter. Haec
possit violenter, sive casu, semper pot- ergo de potentia et possibili dicta sint a
est super ipsum de quo dieimus quod nohis.
 LIBER V METAPIIYSICORIM, TRACT. III 323

TRACTATD§ IIB

DE GENERIHUS ACCIDENTIUM.

Pvsedicameritis detcriuinavimus. Oratio

etiam qu:e esl discre'ta qUantitas, quatn-
tilatem esse accipit a mensura motus et
temporis et ideo potius dicit mensurati
CAPUT I.
:

vel mertsurae modum, quam ehtis : pro-

pter quod etiam de ipsa hic non curamus.
Accipientes efgo modos quanlitatum
De modis et natura quanli et quanti-
secundum quod ex ente pendent, diffini-
tatis.
inus quantitates, dicentes quod quantum
dicilur id quod est divisibile in talibus
dividentibus quae insunt ei per essen-
Ttxt.etcom. Loquentes de generibus accidentium, tiam : et quorum uterque si fiat divisio
loquemur primo de quantitntr. non qui- in duo media, aut quorum singuhnfl si

dem prout est mensura corporeae sub- divisio fiat in plura, est unum quid quan-
stantiae, prout determinatum est de ipsa tuin in seipso quando aetu divisum est a
in Prsedicamentis : quia sic diffiniri umi toto : ct hoc unum est aptum natum esse
[nitest eo quod non est unius ralionis
: salvatum in se, sicut el totum : quia in
mensura discretorum et continuoruin, lalibus ratio perfeeta uniuseuju-que inanet
nec entis et esse quae mensurant Locus et in partibus sicut in toto : et non est in
tempus neque etiam numeri et oratio-
: quanto sicul in substantia pneeipue na-
nis, quoruin unum permanentiam in par- lurali : quia in illa divi-a pars a toto
tibus habet, et non aliud sed loquemuf : ainiltit rationem entitatis quam prius ha-
liie de quantitate prout pendet ex ente, buit. Caro enim non est caro -i abscindi-
et ponemus modos ejus qui sunt entita- tur, neque manus est manus sed si :

tis modi speciales. Propter quod etiam eontinuum dividitur in aliquot partes,
locus cum non dicat alium entitatis mo- quoelibet habent entitatem ct unitatem
duin specialem a superficie vel spatio, continuitatis sicut et totum. Et si nume-
nou dicemus hic locum esse specialem rus dividitur in unitates, quselibel est
mcnium enlis, cum tamen locus dicat unitas, et in divisione sua habel entita-
specialem modum mensuras, sicut in tem. Haec crgo est ditlinitio t/itaitti pro-
324 D. ALU. MAfi. ORI). PR^ED.

quia per ea quae essentialiter non est numerus, sed longitudo tinita est
pria : Ilt

linea, e1 latitudo est superticies, et pro-

sunt in quanlo :quantum secundum
et
Funditas esl corpus. Diximus tamen quod
quod entitate sua constet, non refertur
nisi quantitas inlinita esse supponatur,
ad alterum sicut mensura, sed per intrin-
non eadit propter boc aratione quantita-
seca sua determinatur, prout absolute
quantuin est iu seipso. Pluralitas ergo tis, sicut saepe quanlum inlinitum ponit
mathematicus. Sed nos hicnon loquimur
est quoddam quantumnumerale, hoc est,
quia numerus niside modis entitatis quanti nullus au- :

divisibile in unitates :

Latine componitur a nutu, et a Grseca tem modus entis est inlinitus isti ergo :

sunt modi et species per se quantorum et

dictione quac est memer, quod Latine
quantitatis.
sonat divisionem. Diyisio enim, sicut
supra diximus, esl causa numeri et di- : Amplius alia dicuntur secundum se

citur numerus nutus divisionis : quia ubi quanta, secundum accidens,

alia vero
est numerus, ibi est nutus mentis ad di- sicut linea quantum quidem est secun-
visionem concipiendo aggregationem duin se. Ea autem quse secundum acci-
divisionis factse numerus et
: et ibi est : dens sunt quanta, dupliciter sunt quanta :

huic accidit quod mensura ejus quod sit quoniam qusedam aceidunt quanto in eo
est mensurabile. Dicitur autem pluralitas quod quantum cst, ita quod non substat
proprie per naturam suce entitatis, quod eis uisi in parte qua quantum est subje-

quidem secundum naturam totius accipi- ctum, sicut album, et calidum, et grave,
tur, solum est potestate divisibile in ea et et hoc mcnsuratur men-
hujusmodi :

quse non sunt continua, sed potius indi- surasubjecti unde quantaest superficies,
:

visibiles sunt unitates quia numeri pro- : tantum dicimus esse album. Qusedam au-
pria divisio est in unitates ex quibus coa- tem accidunt quanto, non in ea partc
cervatur. Continui autem divisio est in quaquantum est, sed in eaparte qua sim-
duo media, et iterum in duo, et sic in in- plex et impartibilis est, sicut musicum
finitum ,sicut dictum est in libro de Calo ct dicimus esse quantum. Et hoc non men-
Mundo. Mcnsuravero corpore substantise suratur mensura subjecti. Non enim pos-
qua mensuratur, qusedam quidem qu;c sumus dicere quod tanta est musica,
est continua in terminum unum copulata quanta est quantitatis hominis musici.
est mensura continuata longitudine lon- : Quantorum autem quse secundum se

gitudo enim est prima divisio aliqua : sunt quanta, alia dicuntur secundum se
vero mensura est continuata in duo, et est quanta secundum suam substantiam et

continuata latitudine adterminum longi- quidditatem : quia quantitas est in ratione

tudinis : quia licel superficies nulla inter eorum hujusmo-
diffinitiva, sicut linea et

duas lineas contineatur, sicut in primo di : in ratione enim talium diflinitiva

nostrse Geometriae ostendimus, tamen quse dicit quid, existit quantum quid et
superficies revera est, quod in duo sive qua? sunt et quanta et quantilates. Alia
in duos terminos copulatur : secundum autem secundum se quantorum sunt pro-
latitudinem quidein copulatur ad longitu- priae passiones et habitus sive proprieta-
dinem, secundum longitudinem vero ad tes lalitim quantorum, quas secundum
punctum habet copulationem. Alia vero sua' rationem quanta exi-
substantise
mensura sive quantitas in tria copulata stunt hsec enim sunt secundum se quan-
:

divisibilis est propria divisione secundum ta, eo quod subjectum eomm cst in ra-

profunditatem. Linea ergo longitudine, tionc diflinitiva ipsorum, sicut mullum

superficies autem quod lalitudine proprie, et paucum circa numerum, et productum

et corpus profunditate. Horum autcm sive longum et breve circa lineam, et

quantorum pluralitas quidem finita nu- latum et strictum circa superficiem, et

merus est : et quia inlinilum cumnon sit, profundum ethumile circa corpus. Quia
 LD3ER V METAPHYSICORUM, TRACT. III 325

autem quantitas ost subjectum motus se- Tempus vero est quantum in hoc quod

cundum differentias, sicut qua1 dicunt est passio motus secundum quod motus
ilistantiam quantitatis, et grave et Ieve quantus est. Hoc autem planum est vi-
determinantia sunt hujusmodi mobile, dere, quia motus est in eo quod fertur

...
ideo etiam grave et leve sunt passiones sicut in subjecto : sed ab illo subjecto
ejus. Et praecipue propter hoc quod penes absolutc non habet quanti esse, nec inest
erave
D et leve sit divisio motus, sicut in ei absolute considerato, sed inest ei mo-
scientia libri Physicorum diximus : ha?c tus in quantum ipsum contmue accipit

enim addita et diminuta faciuntvelox et in spatio ante et post ab ante in posl

tardum, quae dividunt tempus et magni- procedendo. Et ideo licet unum sil id

ludinem tamen haec non sunt adeo pri-

:
quod fertur in toto spatio, tamen non
mae passiones quanti sicut ea quae praedi- accipit unum esse tantum in spatio, sed

ximus. Haec ergo et hujusmodi sccundum potius accipit continue aequale sibi ante
duos modos dicendi per sc secundum se et post, donec pcrtranseat totum spa-
dicuntur quanta. Sunt autem praeter ea tium : et sic motus esse est divisum po-

quae dicta sunt magnum et parvum, et tcntia in cis quorum quodlibet cst unum
majus et minus relative ad invicem dicta quid. Est ergo quantum et habet esse
quaedam quanti passioncs quia licet haec :
quantitatis per accidens eo quod non :

imponantur nomina a quibusdam quali- cst passio sui subjecti per se, sed potius
tatibus circa quantitatcs dictis, tamen id in co quod dicto modo accipit spatium.
cui iiuponuntur, quantum cst quanto Tcmpus autem est quanlum perhoc quod
comparatum : et ideo per rationem qua- accidit huic quanto per accidens.
litatis quam circa quantilatoin dicunt, Si autem ista ut mensurte consideren-
transferuntur etiam ad alia nomina entis tur relatae ad aliquid quod numerant ad-
in alio genere quam quantitatis : dicunt jacentia sibi, non habebit motus rationem
enim qualitates quasdam, vel relationes. quanti quod sit quantitas : quia natura
Earum vero quantitatum quae secun- niotus non est per hoc natura motus,
duin accidens dicuntur, alife quaedam sic quod mcnsuratur spatio vel tempore,
dicuntur, sicut dictum ost : quia videlicel sed polius per lioc quod est vel ubi fluens
musicum quantum est et album per hoc vel quale vel quantum fluens, accipiendo
quod subjectum est quanlum, cui haec ubi post ubi, vel quale post quale, vel
accidunt ct insunt. Differunt tamen sicut quantum post quanlum. Et ideo ctiam
paulo ante dictum cst. Alia vero dicuntur motus non est in gencre uno aliquo per
quanta : quia accidunt quanto in quan- hunc modum acceptus. Tempus vero li-
tum referuntur ad quantum numerando cet referatur ad motuin qui cst per acci-
aliquo modo partes illius quanti, ct oon dens quantum, nun refertar ad ipsum
secundumse, sicut motus et tempus haec : prout habet aliam naturam qua ponitur
enim dicunlur quanta quaedam, et sunl in genere, sedrefertur ad ipsum per esse
continuae quantitatis, ideo quia illa quo- molus quod habct, et refertur ad ipsum
rum sunt, non sicut subjecti primi, sunt ut numerus ipsius et ideo non habet nisi
:

passioncs divisibiles, et acceptae sieut esse mensurae propter quod non est nisi
:

continue unum post alterum tluens vel de genere quantitatis. Locus etiam prout
uuum ex altero lluens. lloc autcin quan- accipitur in ratione mensurae per esse
tiuu divisibile dico non ipsum motum mensurae ab omnibus aliis mensu-
differt

ijuoil movetur et fertur, sed potius per ris, quia Locus est mensurae existentis in
essequantum divisibile ipsum factum quo quantum est stans in loco : ct est alia

motum, sivc in quo sicut in spatio mo- copuiatio loci et iocati ad unum commu-
tum cst. Nam per hoc quod spatium illud uem terminum in quantum spatium sive

quantum est, etiam est motus quantus. distantia una est loci et locati, quia lil
 ,

32G D. ALB. MAG. ORD. PBJED.

copulatio linese yel superficiei vel corpo- tem circa quantitatem quamdam : unde
ris alia quam temporis. Et ideo locus figurationi quantitatis convenit angulus.
secundum hoc esse acceptus, rationem Ei ideo sicut terminatum esse est quali-
habet specialis quantitatis : secundum tas circa quantitatcm dicta, ita angulatum
autem quod pendel ex entitate quam ha- esse ei ipse angulus. Angulus enim est
bet, nihil habet additum superficiei vel passin quanti continui finiti linca, sive
corpori. Et ideo hic non ponimus locum illud superficies, sive corpus sit. Et ideo
intermodos quantitatis. in alirjuo sequitur lineam, in aliquo se-
An angulus Est aillcill dltliitalio satis l'a lii llialiil is quitur superficiem : in quantum cnim
sit specialis . . . .

modus dc ipso anerulo. ulnun ipse sit speciaiis puncto terininatur sicut linea, sequitur
ciuantitalis ?
' ° . . . , • • •

modus quantt et quantitatis. Ubjiciunt ipsum latitudine non dividi, sed longitu-
enim quidam dicentes angulum essc diiie : in quantum autem est terminus
specialem modum quantitatis. (lonstat superficiei planee, sequitur ipsum duabus
autem angulum non esse quantum ad lineis contineri. Et quod angulus dupla-
modum lineae, eo quod est inter duas tus rectus non fuit angulus, hoc accidit
lin sas angulus contentus alternus cnim : ex esse anguli recti, quia est medium dia-
ntactus duarum linearum expansarum metri: dum enim supra quamlibet descri-
supra superficiem el applicatio non dire- ptamlineam finitam liceat circumducicir-
cta est angulus : igitur modum lineae in cinum, si linea perpendiculariler supcr
quantitate non habet. Similiter aiitem lineam ducatur, et in centro contactus
non habet modum superficiei, quia om- pes circini immobilis ponatur, et ad quan-
nis superficies secundum latum dividi- titatcm unius partis linea? circulus cir-
tur : autem secundum latum
angulus cumscribatur, angulus rectus est , cui
dividi non potest, sed secundum longitu- subtenditurquarta pars circuli. Et si du-
dinem solam aliter enim non esset
: pletur, subtendetur circuli medietas. Et
contactus indivisibihs duarum linearum. ideo non remanet aliquid tunc pra?ter
Et iterum nonsit corpus, hocpatet : quia diametrum circuli, nullo existente angulo
non habet profundum : quia inter duas in centro circuli. Idem autem accidit, si
tantum lincas nulla potest esse profundi- quocumque modo linea ducatur in con-
tas. Amplius quaecumque est sjtecics tinuum, et angulus rectus dupletur supcr
continua? quantitatis, duplata manet in eam : cessante autem angulo et sublato,
eadem specie quantitatis. Et modo angu- remanct tamen continuum. Nos autem
lus autein aliquis est, qui duplatus non diximus angulum acpidere continuo tcr-
manet in eadem specie quantitatis. Et minato. Tamcn propter hujusmodi ratio-
modo sic.ut angulus rectus, qui si duplc- ncs quidam dixerunt angulum esse me-
tur, nullus manet linearum indirecte dium inter superficiem et lineam sed :

applicatarum contactus. Angulus ergo secundum proprietatem istius sapientise

modus quantitatis
videtur esse specialis :
dicendum cst modo prsedicto quia non :

non enim potest dici non esse quanlum ponit entitatem aliquam quanti aliam ab
quoddam, cui contingit magis et minus inductis. Sed potius sicut si intelligatur
esse secundum quantitatem, et finitum punctum terminans a linea tolli in una
essc secundum quantitatem, et pracipue partc et remanere csse linese, remanet
quod constituitur ex mensuris quantita- linea inlinita, ita cum angulus sit termi-
tum angulus autem est, cui omnia dicta
: nus continui expansi, si tolli intelligatur
conveniunt. per duplationem recti anguli, remanet
soiuiio prae- Haec autem et similia solvere non est continuum expansum infinitum. Nos au-
difficile. Dicemus enim angulum non tem sujira ostendimus, quod non cst de
essc specialem modum quanti vel quan- esse superficiei in quantum superficies esl
titalis : sed potius angulus dicit qualita- quod terminctur linea vel lineis : sicut
 LIBER V METAPIIYSICORUM, TRACT. III :S27

nec de esse corporis in qunntum corpus majus et minus et ccquale, uno corpore
est. quod terminetur superficle vel super- manente secundum substantiam, insunt
lieiebus. Haec ergo de modis quanti et et non insunt, sicut patet in cern extensn

quantitntis dictn sint a nobis hic enim :

et contracta, cl nube contracta et dilatata,

niiter habent doctrinnri qunm in catego- et generaliter in rarefactis et condensatis :

riis. prima ratione, et non

igitur ista insunt ex
sicul quaedam pars, cum consequantur
esse compositi el ex secunda ratione
:

insunt et insunt eidem salvato secundum

esse subjecti. Oportet igitur quod ista
CAPUT II.
sint aceidentia, el esse ipsorum es1 esse
accidenti>.

Hic tnmen Plato non dicit el plures

Et est digressio declarans csse et natu-
Stoicorum Attende iuitur,
. quod quia
ram quantitatis, ctc.
qunntitatum mensurae non insunt sub-
jecto determinato secundum aliquamfor-
mam specialem, sed secundum ipsam
Oportet nutem nos hic adhuc declarare, formam corporeitatis primam,ideo in dif-
quod omnes modi quantorum
prneindueti finitiva ratione quantitatum disciplinabi-
accidentis habent entitatem et non sub- lium non intrat subjectum sensibilis ma-
stantia?. Aliter enim non sntisfnciemus terise, nec concipiuntillud secundumsub-
de bis seeundum vsXmsprimse philosophias jectum intellectualis sive intelligibilis ma-
proprietatem nec satis eril certum mn-
: terisesolum nec est dicendum quod
:

thematico suum subjectum, nisi ostenda- concipiunt maleriam imaginabilem. Ipsae ^su^ec!
mus, quod non nisi accidentis habet esse enim disciplinales quantitates sunt ima- SSh^SS?i.
et rationem hoc autem si prseinducta
: ginata quasdam subjectum autem quod ra^ n'™ ^»_
:

memoriam in sua ratione diftiniliva concipiunt, non "'"p-^"

'"
ad revocentur, facile erit no-
bis. Diximus enim quod substnntia quae ist imaginatum, sed in intellectu conce-
corpus est, constituitur ex materia et ptum per prima principia substantiss
forma corporeitatis tali ,
quas suscipit corporeee solum. Et lioc est valde notan-
omni modo mensuram trium diametro- dum in tota ista philosophia. Ex hoc au-
rum. Et hac forma nullum corpus
in tem quod illud subjectum nullam habet
differt ab alio corpore, nec est mngis unum dilTerentiam ex imaginatis circa ipsum et
corpus quam aliud. Et ex hoc patet, quod sensibus , quod dimensiones
contingit
mensura dimensionum actualium secun- omnes unius sunt rationis in
disciplinales
dum qunm compnrantur ad invicem se- omni mntcrin Quod esse nequaquam
.

cundum majus et minus et aequale, est posset, subjectum imaginatum vel sen-
si

mensura : et quantitas suscepta ab hujus satum concipit quia per imaginata et

:

substantia secundum hoc quod suscepti- sensata differunt corpora, et sub talibus
bilitas per nctum formce substantialis est differentiis caderent in diffinitione disci-

in ea igitur quantitas quae. mensura est

: plinabilium, oporteret ipsa sequivocari
in esse composito et non materiae sim- quando unum esset nomen et ratio sub-
plici. Adhuc hoc habitum est suprn. quod stantiae diversa subjectum enim per
:

Forma corporcitatis substantialis non re- et secundum ipsum cadit in passionis dif-
linquit unquam materiam,et est in ipsa fmiiione. Amplius advertendum est, quod
ante omnem motum et mutationem, non totum oppositum ejus quod dixit Plato,
pendens nisiex principis substantise sim- est de hi< divisionibus secundum subtili-
plicibus. Isla? autem dimensiones quibus tatem Peripateticorum : quia Plato dicit
corpus comparatur ad corpus secundum quod punctum constituil lineam, et linea
328 D. ALB. MAG. ORD. PB.ED.

superficiem, et superficies corpus consti- iliim, constituit corpus, penitus est frivo-
luil. Et ideo punctum maxime dicebat lum : quia punctum non movetur. Et si-

esse substautiam, e1 lineam posl hoc, et militer nec linea, nec superficies, neque
deinde superficiem, et minime corpus, corpus mathematicum, sicut bene osten-
sicut in praehabitis saepius dictum est. sum prsehabitis. Talia enim dicta
est in
Esl autem totum contrarium si esse ha- sunt secundum imaginationem solam,
niin dimensionum secundum hoc quod et non secundum rei naturam. Est lamen

in esse constituitur, consideretur : super- non praetereundum, quod in omnibus ac- i n omnibua
., . . • • accidemibus
autem non habet mensurari duo, , .
, i ,

ficies in eideiitibus c.st accipere qunl accidentis est assume-

secundum quod terminus corpo-

, ... . .,-,.. re quiii sui
nisi est secundum pnncipia sui genens. 01 ennn generis.

ris : et nisi corpus mensuraretur per tres bicubitali magnitudine posita dixerit quis,
diametros, non mensuraretur superficies quod propositum est quantum esse
, ,

secundum duas. Hocautem sie probatur: quid est dicit : et secundum liunc mo-
omne illud cujus perfectio est mensurari duin natura cujuscumque rei procedit ex
per tres diametros quocunque modo ad primis finibus essentialibus ipsius et ter-
certum angulum dispositos, perfectius esl minis. Et necesse est quod oinnis quiddi-
secundum rationem mensurati, quam il- tas naturae uniuscujusque perveniat ad
lud quod mensuratur secundum duas :
unum indivisibile ex quo causatur. Et
quuil autem imperfectius est, secundum illud esl primuin indivisibile illius gene-
esse dependet aperfectiori, praecipue quia ris : et hoc modo cum punctum sit sub-
secundum essr mrnsuratum non depcii— slantia posita lioc modo quo indivisibile
det a mensura, sed potius e converso. ens in continuo refertur ad potentiam,
Mensurat autem omnis mensura secun- principium longitudinis est punctum. Di-
iluiu iil quod est fmis, sicul patet in uni- viditur enim in puncto, et terminatur in
tate quae est mensura numeri. Cum igi- punctis : nec divideretur in puncto, nisi
tur jain probatum sit quod quantitas om- punctum potentia esset in ipsa. Tamen
nis est accidens, et istud sit accidens hoc modo non continuatur linea ex pun-
quod est substantiae terminus et iinis, clis, quia boc est impossibile : et ideo
constat quod causatur a subjecto : igitur essentia et substantia potentialis lineae
quod proximius est subjecto, est prius :
est punctum : forma autem continuatio,
est autem terminus corporalis proximior quae forma provenit ex processu puncti
subjecto quod est mensura perfecta illa :
per conlinuum, sicut nunc transiens facit
igitur est mensura prima nec superficies :
tempus, praeter hoc solum quod tempus
habet mensurari in duas dimensiones, non permanet Et ideo dicitur fluxus .

nisi in quantum est terminus hujus cor- puncti facere lineam. sicut lluxus formae
poris, et non secundum se nec corpus :
in materiam et diffusio facit esse. Et ideo
habet hoc a superficie, sed e converso: et facit formale esse temporis a llnxu ipsius
adhuc lineahabet mensurariin unam di- nunc, e< substantia est nunc ipsum. Ita
mensionem quantum est terminus su-
in subslantia lineae et subjectiva et funda-
perficiei, et punctum esse habel indivisi- mentum punctum, et conti-
dicitur esse
bile in quantum est terminus lineae et :
nuatio dicitur processus ejus permanens
lioc totum conversum est ejus quod dicit simul. Et si objicitur quod iste processus
Plato. nunc aon polest esse nisi sil inaliquo sic-

Quod autem quidam dicunl de motu ul in spalin : el haec eril longitudo con-
puncti, quod motu suo constituit lineam, tinua : et sic longitudo est ante proces-
e! linci motu suo superficiem, quando sum ipsius : et ideo nunc causatur ab
non movetur ad punctum sed ad longitu- ipso puncto sic procedente : objectio illa

dinem totam simul in continuum, et non facit ad propositum : processus enim

quando superficies movetur in profun- puncti non esl motus puncti jam separa-
 LIBER V METAPIIYSICORUM, TRACT. III 329

lim existentis in spatio : hoc enim jam secundum naturam quantitatis, sed pas-
diximus esse impossibile in pra-habitis : siones talium omnium eorum quse dicta
sed est processus principii in ditFusionem sunt, pendet ex vero esse entis primi. Et
naturae principiatae, sicut forma dicitur ideo in ista philosophia sic consideranda
procedere in dilfusionem esse, et sicut sunt, sicut in prima hujus capituli parte
nunc procedens causat tempus, et in tali diximus. Si quis autem connaturalitatem
processu facientis esse simul est princi- eorum altendat, tunc secundo modo ac-
pium, quod est ab ipso et in
et esse : cipiunlur. Et sic lit cx eis coordinatio in
omnibus talibus idem est principium pro- genusunum,sicutaccipiunturinca/e<7or//.v.
cedens secundum substantiam, differens Et ideo primo modoconsideratamulta re-
autem secundum esse quia ipsa proces- : feruntur ad ipsa sicut passiones ipsorum,
sio ipsius facit csse quoddam formale. sicut motus, et tempus, et hujus. ^Secun-
Utor autem hoc nomine, processio : quia do aulem modo non referuntur ad ipsa,
illo maximi viri Peripatetici usi sunt in nisi qiue sunl connaturalia ipsis : quan-
istamateria loquentcs, quando loquuntur titas enim vera
et secundum naturam
de processu principiorum in esse, quod quidditatis suse non est nisi id in quo
causatur seipsis in eo quod est. IIoc ile- potest accipi aliquid numerans ipsum,
rum modo processus lineae non ad pun- sive hoc sit secundum se in ipso sicut
ctum, sedsecundum longitudinem totam, unitas in numero, sive sit secundum po-
peromnem eumdem modumcausa estsu- sitionem sicul in conlinuis et ponderi-
perliciei : el sicut punctum est divisio bus. Ilaec igitur de quantitate dicta sunt
lineae el terminus, ita linea sectio super- a nobis.
Qciei et terminus est : et hoc ilerum
modo superficies non ad lineam tcrmi-
nantem se, sed tota latitudine procedens
facit corpoream dimensionem nec sunt :

plures, eo quod angulus rectus non pot-

CAPUT III.

est esse nisi per tres diametros, vel per

duos, sicut diximus. autem qui angu- lli

hun ponunt quartam dimensionem esse, Et est digressio declarans an qualitates

dicunt processum linea3 smil substantise qusedam.

esse duplicem,
directe scilicetsecundum processum pun-
cti, et et hunc secundum pro-
ohlique :

cessum dicunt facere angulum. Sed hoc De modis autem qualitatis seire non
nihil esse constat jam ex pnedictis quia :
possumus nisi primum seiamus esse qua-
cum processus lineae sit processus princi- litates, et ipsas esse non substantias, sed
pii et in esse proprium, non potest intel- accidentia. Qualitates autem quae maxi-
ligi processus obliquus nisi sit alia obli- me su 11 1 qualitates inter aecidentia, sunt
quitalis causa quaj est extra lineam pro- illai quae dicuntur passiones et passibiles
cedentem, sicut est reflexio, vel aliquid qualitates. Et hoc quidem jam esse con-
tale : el hoc cst per accidens, et non est stat exbis quae in libroPen geneseosei in
causa ejus quod est secundum naturam libro de sei/s/i etsensalo a nobissunt dis-
principii. Sic igitur videtur esse intelli- putata. Sed bic inquirendum est, utrum-
gendum de quantitatibus tam secundum ne iske qualitates subslanliaj sint vel ac-
esse, quam secundum siiam quidditatem cidentis babeant esse. Fuerunt enim qui-
consideralis. dam praecipue de scholis Anaxagorae, qui
Ex his autem scitur etiam natura tem- illas qualilates substantias csse dixerunt.
poris et oinnium coium quae supra dicta Et per ingressum earum substantiarum
sunt : quoniam non omnia illa sunt quid in corpora dixerunt corpora ficri sensi-
330 D. ALB. MAG. ORD. PP. EI>.

bilia. Ei haec dixerunt separariet trans- dem manent secundum se, iunc ipsa se-
ire de corpore in corpus. Sed separatio cunduni se sensibilia sunt. Et tunc sunt
earura esl successiva ei latens, sicul se- in aliquo spatio et loeo et secundum se
paratur aqua a panno humido per eva- agentia sine subjecta materia: quae om-
porationem, et fton annihilatur, et ta- nia ostensa sunt esse inconvenientia in
incii aqua substantia est. Contra hos igi- libris physicis. Praeterea seeundum hoc
tur primum oportet intendere. Quaera- imn egeremus aliis corporibus sensibili-
niib igitur, utrumne substantiae istae bus,qua3 constituerentur per ista : et sic
quae sic ingrediuntur in corpora et sepa- ista non ingrederentur in corpora ut fa-
rantur quocumque modo ab eis, sunt cerenl ea sensibilia : ct hoc est contra
corporeae vel incorporeae?Et si dicatur hypothesim. Si autem continue transfe-
quod sinl incorporeae, quaeramus an ex runlur de corpore in corpus, tunc se-
eis componatur corpus vel non?Si au- querentur duo inconvenientia, quorum
tem dicant quod ex eis componitur cor- unum quod non erit assignare ubi
est
pus, hoc est inconveniens : quia incor- sunt in medio quando de corpore mo-
poreum non habel silum neque divisibi- ventur ad corpus quia non sempercon-
:

litatem : et ex hoc nullum omnino potest tingunt se corpora de 'quibus in quae

corpus componi. Si autem dicatur quod transferuntur. Secundum autem est,
ex non potest corpus componi, ex hoc
eis quod tunc quando ipsum corpus calefa-
sequitur quod ex eis non componitur cor- cil aiiud, postquam ealidum est, rema-

pus sensibile et hoc est contra hypothe-

:
nebit calefaciens frigidum, et non cali-
sim. Si vero dicatur quod calor et frigus dum quod: nos videmus esse falsum.
el hujusmodi sunt corpora, tune primum Adhuc autem quid facit ea de subjecto
quod sequitur ex illo, est quod de illo ad subjectum transferri?Translatio enim
est : quia hujus quae dicimus nos quali- illa non iit sine causa : quaecumque ergo
tates sensibiles, habent situm et positio- illa causa est, oportet quod ipsa talis sit,

nem in partibus suis et in loco. Et cum quod faeiat ipsa debere non esse in sub-
idem sit album, dulee, calidum, et sic de jecto iiiid. et esse debere in subjecto al-
multis aliis, sequetur omnia illa in uno tero. Hujus igitur eausa non potest esse
loco esse, et omnia hoc unum esse cor- subjectum in quantum subjeetum est :

pus, sieut in praebabitis est determina- quia causa qu;e facit aliquid non existe-
tum. Secundum autem quod sequitur ex re in subjecto in quantum subjectum
hoc, est quod ista, quando ingrediuntur est, facit ipsum non debere existere
corpora ut faeianl ea esse sensibilia, aut in aliquo subjecto. Eadem ratione non
separari possunt ab eis, aut non. Si non pote-t isla causa accidere subjecto in
possunt non habent esse
separari, tune quantum subjectum est. Oportet igitur
nisi in corporibus. Corporaautem in qui- quod accidat liuie subjecto in quantum
bus sunl. non constituuntur in esse sub- est lioc subjectum : et tunc qua?ratur,
stantiali per ipsa, sed sine ipsis sunt sub- qua?, sil illa? Sulilatis enim hujusmodi
stantia designata : igitur sunt in corpori- accidentibus omnibus de subjecto vide-
bus non sicut quaedam pars, et non pos- turnon posse inveniri, etiamsi quis velit
sunt esse sine his in quibus sunt : ergo iingere. Causa enim illa non est de natu-
in veritale sunt accidentia, nee habent ra accidentium : et si illa causa nulla sit

de substantia nisi nomen. Si autem di- qualitatum quas illi substantias dicunt,
catur quod possunt separari, tunc hoc non eril tamen neque spissum : quia
non potesl esse nisi altero duorum mo- causa illarum qualitatum sunt calidum et
dorum, scilicet quod separata aut sunt frigidum, quae cum non sint causse illae,

manentia per se.aul quod continue trans- patet quod nullae possunt inveniri. Ad-
ferantur de corporein corpus. Et si qui- huc autem quod isla transferuntur de
 LIBER V METAPHYSICORTM, TRACT. JTT 331

subjecto ad subjeetum, uon tollit ab eis rum : hae enim separata? sua praesentia
accidentalitatem : quia inulta sic acci- sunt in anima : separatio autem non fa-
dentia transferri possunt. Ex omnibus cit eas esse accidentia : igitur videntur
etiam his videtur relinqui, quod subje- substantiae esse in anima, praecipue quia
ctum sit causa essc istorum et singulari- ostendimus in libro secundo qui est de
taiis : et tunc pro certo sunt accidentia. Intellectu et Intelligibili, quod hujus
Adhuc autem calor et alhedo quando ha- formae non sunt in anima sicut in subje-
bens esse singulare, sunt distensae per cto omnino. Et sic videtur quod scientia
situm et magnitudinem, sicut constat per qua? esi de hujusmodi formis, non sit

sensum. Ista isitur magnitudo aut est de accidens : cum tamen scientia dicatur
quidditate earum, aut non. Si est de esse habitus qui ost una specierum qua-
quidditate earum, tunc cum omnes natu- litatis.

rae sint hujusmodi magnitudinis, sicut Si quis auteni diceret, quod hujusmodi
albedo, dulcedo, et hujusmodi, omnes quidditates in anima quidem sunt acci-
erunt quoad hoc unius quidditatis. Et dentia, et in singularibus sunt quiddita-
insuper habent aliud quod est materia et tes, hoc nihil ost : quia quod in se est
forma : et sequitur quod sunt corpora non potest unquam iieri acci-
substantia,
multa in eodem loco, sicut superius di- dcns, quocumque esse intelligatur.
in
ximus. Si autem non est ipsa magnitudo Adhuc autcm jam anto parum iliximus,
de quidditate ipsorum, tunc formae sunt quod separatio non facil subjectum esse
tantum qua? sunt in magnitudine, et non accidens : quia substantia de se et per s^
possunt habere singulare esse sine ipsis : separata cst : et accidit ei mancre esse
nec sunt in ea sicut pars esse ipsius, cum conjunctam. Quod autom hanc fortificat
magnitudo perfectum esse habeat sine quaestjonem, est id quod intelligimus et
ipsis : sequitur igitur ipsa esse acciden- scimus de substantiis separatis, quse sunt
tia procul dubio : et hoc quidem esse intelligentiae agentes. Ista? enim per hoc
necessarium. quod sunt scita? a nobis, non amittunt
suam substantialitatem, nec habent esse
aliquod nisi separationis.
Sod de omnibus bis non est difficilo Solutio pro-
.. . .
pria.
reddere rauonem, si ea quae in naturab-
CAPUT IV.
bus mullis libris do anima loquentes di-
cta sunt, ad mernoriam revocentur. Dici-
mus enim quod id quod est in anima,
/'/ est digressio declarans esse aliarum
cum revera sit in ea, non siout quaedam
qualitatum, quse sunt habitus et dis-
pars esse anima?, et animam possibile sit
positio.
esse salvatam in essesine eo quod est in
ipsa, oportet quod sic est in ea sicut ac-
cidens. Et quamvis anima in talibus non
Quaerunt autem multi qui rationibilius in toto se habeat in ratione subjecti, ta-

quam isti dubitaverunt de scientia qua? men aliquid habet ad ista de subjecti
est in anima, utrumnc ipsa sit accidens, ralione. Et idoo dicitur esse sicut tabula

maxime secundum ca qua? nos in secun- rasa ad illa : et quidditas quidem sub-
do de Intellectu et Intelligibili disputavi- stantia? per hoc quod cst quidditas sub-
mus. Scientia cnim quse est in anima, stantiae, nunquam est accidens, sivo sit

et ex formis quidditatum separatarum, in anima, sive non : sod per esse quod
nuae quidem sunt accidentium in anima : habet in anima, non est quidditas, sed
et de illis non est dubium quin sint acci- potius per esse quod habet in rebus. Et
dentia, sed de quidditatibus substantia- ideo per esse quod habot in anima, acoi-
332 ]). ALB. MAG. ORD. PR.KD.

dentalis efficitur, et ipsum esse est acci- rae esse potest ostendi, nisi prius osten-

dentis esse. Et hoc vocant quidam esse datur esse circuli : quia sphaera quae est

intentionale : et in illo accipitur ut quid- figura corporis simplicis, fit ex ductu

dilas rerum, non ut quidditas animae. circuli et processu et revolutione circuli

Quod autem de intelligentiis agentibus super seipsum. Columna autem iil cum
quaeritur, frivolum esl : quia intelligen- movetur circulus directe procedendo, ita
tias agentes esse in anima aon est nisi cjuod centrum ejus procedat in linea re-

impressiones earum esse et in anima, cta. Pyramis autem fil quando angulus

non ipsas. Non enim efficiuntur in ani- rectangulus movetur, ita quod centrum
nia per separationem, cum jam separatae fit linea rectuin angulum eonlinens, et

sint : sed ipsae luminibus suis se sigillant alterum latus moveatur continue ascen-
et impiiinunt hoc esse est accidenta-
: et dendo circa centrum usque ad extremita-
le aniuue. lloc aulem probatur per hoc tem lineae.
quod impossibile est id quod imprimitur Antequam autem manifestemus esse
in una aiiiina, esse impressum in anima circulum, oportet nos removere errorem
alia : et sic patetimpressum et acquisi- quorumdam dicentium circulum compo-
tum in una anima, non esse acquisitum ni ex atomis. Dico igitur, quod si circu-

in alia, propter esse singulare aliquo lus componatur ex atomis sensibiliter,

modo quod liabet ab anima. Hsec autem non erit vere circulus : quia circumfe-
omnia sunt melius et subtilius alibi de- rentia erit non indivisibilis, sed anfra-
terminata. Hic eniin sufficiat hoc quod ctuosa propter diversam positionem ato-
esse rationes rerum in anima, facit sci- morum. Amplius concedatur atomum
re : et hoc est quoddam esse in subje- indivisibilem secundum sensum esse
to, licet non sit oninino sic prout acci- centrum, licet non sit vere centrum.
dens naturae est in subjecto extra ani- Educatur autem linea de centro ad ali-
mam : quia etiam illud ens quod est in quam longitudinem hoc enim est pos- :

anima, non omnino ens si prout est ens sibile : quia talis linea fiet compositione
in natura extra animam. atomorum, sicut isti dicunt. Principium
igitur lineae quod est in centro, stet im-
mobile, et finis ejus continue compona-
tur ex atomis, donec tangat circumferen-
tiani una pars moveatur circa cen-
et
CAPUT V :

trum, aut undique tanget circumferen-

tiani, aut non. Si undique tangit circum-

ferentiam circumducta, tunc procul du-

Et est digressio declarans esse formse et
bio describit circulum circa centrum <b-
circa n/iiji/ii/ constantis figurse.
quidistanter mota. Si autem non undi-
quetangit, adbuc describet circulum qui
non lit compositione atomorum : iyilur
Est autem una species qualitatis quae circuli esse secundum quod est circulus,
est forma vel circa aliquid constans figu- 11011 fit compositione atomorum. Adhuc
ra, secundum quod in Prasdicamentis di- ponamus circulum atomorum composi-
ctum est, quae es1 qualitas in qualitate tione faelum poni in vase aliquo regula-
continua accepta. Et hanc oportet nos riter circulari, sicut in vitro aliquo, aul
probare esse : eo quod lianc esse non implet spatium aequaliter, aut excedit,
probat geometer, sed relinquit eam. aut diminuitur ab ipso. Si dicatur quod
Non enim probatur aliquid de aliquo ni- aequaliter : sed quod supponitur alicui
si relinquatur esse. Convenit ergo quod quanlo divisibili, aequaliter ei esl divisi-
probatum si1 id esse. Nullius autem Ggu- bilc sieul ipsum : et quod es1 divisibile,
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. III 333

componitur ex divisibilibus circuli illius : tur nisi ex quantis el ideo non potest :

ergo compositio ex divisibilibus est : et componi ex atomis. Destructo igitur hu-

hoc estcontra hypothesim. Si autem ex- jusmodi errore, probemus esse circulum.
cedit ipsum, tunc diminuto aliquo ab ip- quia ipse radix et principium omnium
so sequabitur ei. Et si exceditur a vase figurarum est : triangulus eniin non
apposito aliquo, iterum aequabitur, et se- componitur nisi per circulum. Dicamus
queretur idem quod prius. Si autem di- igitur non dubium corpora simplicia
esse
cat aliquis, quod superiori positione sal- esse ante composita. Corpora autem sim-
vata linea videlicet positione atomorum plicia sunt unius naturae, et motus inom-
continue crescat de centrali atomo usque nibus partibus : sunt igitur unius figurae
ad circumferentiam, linea illa in tactu el unius virtutis in omnibus partibus :

circumferentiae non potest moveri circa bujusmodi autem corporibus non conve-
centrum sequidistanter eo quod in mo- : nit nisi Bgura sphaerica quia si babue- :

tu recederet atomus ab atomo, et cor- rint angulum, ille plus distaret a medio

rumperetur linea hoc non impedit, quia : quam pars alia : et hoc non posset esse
cessanlibus omnibus atomis mediis, ad- nisi propter aliquam differentem virtutem
huc remanet directa in situ opposito a et naturam a natura et virtute partis alte-

centrali atomo ad illum qui tangit cir- rius. Sphaera igitur sic probata dupliciter
cumferentiam, etiam si dicamus inane el probatur esse circulus : possibile enim
vacuum esse in medio, sicut dicunt illi est quamlibet parlem in circumferentia
qui ponunt atomos esse : inter centrum sphaerse positam tam in convexo quam
igitur et tangens circumferentiam potest in concavo positam moveri secundum
desciibi linea motu alterius atomi ad al- naturam corporis : sicut stellae moventur
teram : quia hoc dicunt esse conveniens et partes ignis et partes aeris et partes
quod atomi moveantur in vacuo, et quod aquae, quacumque de causa moveantur.
vacuum sit locus habens distantias quas Moveatur igitur in una parte superficiei
nemo potest intelligere sine quantitate : punctum unum, et in alia aliud, et mo-
nec est intelligibile aliquid moveri per veantur contra se invicem. Constat enim
continuum nisi motu describat lineam tunc, quod propter homogeneitatem cor-
vel spatium. Et si quis omnia haec nega- poris movebuntur aequidistanter a cen-
ret liomo, esset sine intellectu, de quo tro : ergo una pars obviabit alteri di-
non est curandum. recte : ergo describent circulum. Sic pro-
Sicautem destructa opinione dicen- bata sphaera et probato circulo facile est

tium atomos posito circulo et quantitate omnes figuras probare per modum supe-
linearum, facile destruitur vice versa tota rius determinatum.
de atomis positio : scimus enim omnem Attendendum autem, quodcirculo po-
lineam dividi in duo media, et medieta- sito et moto secundum naturam ejus quod
tem in duo media, et sic in infmitum : in Ioco suo movetur, erunt principia recti
quod non posset esse si componeretur secundumdiiferentiaspositionum in circu-

ex atomis, quia staret divisio in atomis. lo : et in his erit rectus motus : et illis

Scimus etiam quod diameter circuli chor- motibus existentibus posito motu lineae vel
dae non communicat et sunt quaedam : superficiei a dextro in sinistrum, et alte-
lineajcommunicantes, et quaedam incom- rius ascendentis a deorsum inferius, vel e
muuicantes et si linea componeretur ex
: converso, causabitur angulus rectus, et

atomis, omnis linea communicaret omni ab ipso causabuntur omnes alii anguli,
lineae : quia quaelibet atomis uumerare- quocumque modo fuerint et a recto etiam :

tur, et hoc
inconveniens. Adbuc au-
esl causabitur curvum quia quod de cir- :

tem ex propriis istius sapientiae loquen- cumferentia subtenditur angulo, est cur-
tes scimus, quod quantum non componi- vum. Si autem corpus in una parte gra-
 331 D. ALB. MAG. ORI). PPLED.

ve e1 in alla leve, ducatur sriper contrum sat esse', quasi circa subjcctum ponens,
in superficie secarite spiaeratm iri drio et quasi in subjecto existens, idco quale
media, et cx pafte leviori ascendefe po- quoddam est simpliciter. Hoc modo est
riatur, el feflexum stat in ihferiofi, illud essentialis qualitas unde qui-
materias :

causabil circufriflexum. Si aiuteiri iriovea- dam dicunt quod forma in se quidem est
tur inferius, et non refcedrl a centro nisi qualitas, virtute autem substantia. Undc
discurfendo in sripefficie ifi qua esl ceri- qriaerendo, quale quid homo? rcsponde-
tnun : e1 ibidern catisabil fectufri angu- tur, quia est animal bijies : et quale cjuid
lum siipet superflcierii destriptritii ulii- equus ? respondctur, quia est animal
cumque frierit ct friotus ejtis crit descfip-
: quadi upcs : ct juxta liunc modum dicitur
tio diametri circuli. Et sicfacileost omnia circulus qualis quando
quaedam figura,
invenire ijiue faciunt ligurationcm quan- dicitur quod circulus est supcrlicies una
titatum : figtifa cniin nihil aliud rst nisi linea terminata, iri cujus medio est pun-
tcrminalioquantitatis. !)c ca autcm specic ctum.a quo omnes lineae ductce adcircum-
qualitatis quae est naturalis potcntia vcl ferentiaria sunt aequales vel quando di- :

impotcntia, jarii diximus in pfaehabitis, citur quod circulus est figura agonalis,

ubi iliximus modos potentiae secundum hoc est, sine angulo quoniam nulla :

quod esl qrialitas aliqua : sic eriim es1 acci- omnino una linea angulum facit, cum
defis, cum sit consequeris esse cjus cujus angulus sit alternus contactus duarum
est potcntia : ct idco non potest ess'e pafs lineafum in puncto sibi non directe ap-
esse ipsius. Diccmus igitur modos quali- plicatarum, sicut in ante habitis diximus.
tatis aliter quam in Priedicarrietititi : quia Haec cnini omnia qualitates dicuntur :

ibi dixiftiUs de coordinabilibus ad invi- rjuia dillcrentia illa qua? sccundum se est
cem secundum unam naturam pfaedicabi- et quse substantiae est completiva, quali-
lis univoce dc omriibus hic autem mo- : tas existit : iino quidem igitur hoc modo
dos entitatis diccmus, qui sunt qualitatis dicitur qualitas substantia? dilleientia. Et
secunduni quod qualitas dicitur quocum- hoc est in omnibus generibus entium quae
quc modo qualiticans lioc cujus est qua- habcnt diflinitioncm.
litas. Alio vero modo qualitates dicuntur
quaedam passiones immobilium et ma-
thematicorum, quae sunt etiam quaedam
immobilia et mathematica, sicut numeri
dicuntur qualcs quidem, quando sunt
CAPUT VI.
pares et impares vel comjiositi vcl primi
et hujus : et non solum numcri cxisten-
tcs ad unum ex quo coacervantur quae
De modis qualitatis.
sunt unius disposilionis quasi linearum ex
unius coacervantia procedentes, sed etiam
illi dicuntur hoc modo qualcs. quorum
Tl>j t. et com. Quale igitur hoc modo comrnunisump- mutatio quaedam est ad superficiei latitu-
11).

tum dicitur multiplicitcr per analogiam. dinem, et ad solidi sive corporis profun-
Uno enim et prinio modo dicitur (juale ditatem sive tcrtiam dimensionem. Tales
quod est in diffinitione substantiae et quid- vero numeri qui imitantur superlicicm,
ditatum omnis rei : et hoc est quale quid sunt qui sunt quoties quanti. Quoties au-
quod vocatur qualitas essentialis, quse tem sive aliquoties quanti sunt, qui dicti

est differentia substantialiter rem consti- sunt in se vel in alium quemcumque nu-
tuens, in quale tantum prsedicata. Et iilco merum si dicamus tertria,vel quater
:sicut
ipsa est substantia dans esse subjecto pri- tria : in hoc enim quod numerus in nu-
mo quod est genus : et quia in alio cau- merum ducitur, linearis longitudo nume-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. III 33o

ri in lalitudinem dilatatur. 1 11 1 aulem qui ista in tactu : eo quod in manu apprehcn-

imitantur solidi dimensionem, trinam sum grave deprimit, et leve inclinatur
qui proveniunt ex ductu numeri in nu- sursum per impetum quo impellit ma-
merum, el exductu numeri in totumpro- rium : et ut universalitcr dicatur, quali-
ductum, ut si dicam ter tria, vel bis tria, tatcs hoc modo diclffi sunt, qriaecumque
vel quater tria : et illi sunt toties quoties sunt talia secunduin qu;e dicuutur muta-
quanti vocali propter duplicem ductum ri cofpofa eorum quae peinuitantia sunt
numeri in numerum, et ex ductu numeri ad iiiviccin.

in totum productum : numeri enim ex Amplius qualitates dicuntur ea quae

hoc dicuntur trigoni, vel quadrati, vel sunt secundum virtutem et vitium dicta:
sphaerici, vel cubiti : qute omnia dicunt haec enim sunt quae vocantur dispositio-
qualitates quasdam circa numeros, et to-
ncs ct habitus : et generaliter loquendo
taliter sive universaliter esse illud dici bonum malum qure sunt
quae dicunt et
numeri qualitatern, quse existit in sub-
generataliumexistentium. Ethaec omnia
stantia numeri praeter quantitatem quae est jam inprsemissis ostendimus esse acciden-
unilalis ad aliquam summam coacerva-
tia. Eam autem dicimus qualitatis speciem,
tio. Et talia quidem mulla sunt in quoli-
quae naturalis potentia vel impotentia vo-
bet numero qu;e aeciduul sibi. Ouod pro-
catur, ubi potentiam distinximus et de-
balur ex hoc qiniil snbstantia formalis
tenninavimus, quamvis ipsa in eo quod
cujuslibrt nini esl nisi una et seniel, qiue
potenlia non proprie dicat qualitatein jam
finil et specilicat ipsuiu sicut sex hori quamdam
:
cxistentem, sed dicat subjecti
est bis ter, sed cst aliquid semel : sex aptitudinem et praeparationem ad quae-
enim sunt semel sex : et de hoc iri pfae- dam facienda vel paticnda : et secundum
habitis salis ilictiiin est. Cum autem om- hoc conscquitur qualitatem primo modo
nia talia sunt in nuinero praeter substan- dictain. Et in hoc quod consequitur esse
tiam numeri, constat quod sunt in eo totum, patet quod noii est pars, et non
non sicut qua'daiu pars esse numeri, et potest esse sine eo in quo cst : quia in-
pendent secundum esse ex ipso numero :
tellectus non accipit quod iuclinatio sive
et ideo non possunt esse sine eo in quo praeparatio vel aptitudo est. Et ideo non
sunt : propter quod accidentia esse con- oportet nos specialiter ipsius accidentali-
venienter dicuntur. Omni autern eodem tatem aliter quam nunc dictum est, de-
modo sunt qualitates etiam quse circaf monstrare. Reduccndo igitur modos qua-
continuain dicuntur quantilatem, sicut litatis dicimus, quod fere secundum duos
rectum, etcurvum, el planum, et aspe- modos dicitur qualis : et dico fere prop-
rum, et secundum omnium dispositionem ter naturalem potentiam vel impoten-
figurarum. tiam : qualium enim quaedam et quae ma-
Amplius qualitales dicuntur quaecum- xime qualia sunl, dicuntur secundum
que sunl passiones vel passibiles qualita- priorem modum qualitatis : prima eniin
tes inferentes vel illatae numeratarum qualitas et constiluens esse et causa om-
substantiarum, ut calor et frigiditas, et al- nis alterius qualitatis est differentia sub-

bedo et nigredo, et gravitas et levitas, stantiae, quae facit quale quid : istius vero
qua? tamen supra diximus esse quantita- qualitatisquaedam pars est ista qualitas
tes. Nihil enim prohibet has secundum quaj est numerus in hoc quod omnes il-
suam essentiam esse qualitates, et tamen lae numerorum et continuorum qualitates

esse quanti passiones dividentes motum iluunt ex substantialibus priueipiis, et in

in velocitate et tarditate secundum quod illis quaedam est differentia substantiarum
adduntur sibi duplafae, et diminuuntur difliuitarum, sicut per propria substantiae
sibi subtractae partes gravis et levis, sicut differre dicuntur. Et omnes istae differen-

ostensum est in Physids. Inferunt enim tia' sunt aut corum qua3 non moventur,
336 D. ALI5. MAG. ORD. PR.ED.

niil eorum quae moventur, sunt

si sunl siones, tamen non lit in eis laudabilis ac-
tamen eorum mm secundum quod mota tus et motus secundum quem lit bene et
sunt : el haec est causa, quia prima dif- prave. Haec igitur de quali et qualitate
ferentia facit substantiam cujuslibet : dicta sunt a nobis.

propria aulem substantiae sunt immediate

consequentia substantiam secundum ip-
sam pcr se convenientes ei : et nibil ino-
vetur nisi quod esl : el sicut esse esl ante CAPUT VII.

nmtum, ita ist.ne qualitates sunt ante

motum. Et ideo una earum reducitur ad
Et est digressio declarans </i(<iIi> <'it* sit
aliam, et fere unuin modum habent qua-
relatio, ete.
litatis in ostendendo differentias substan-
tiarum. Passiones vero sive passibiles

qualitates sunt motorum in quantum mo-

ta sunt et sunt motuum differentiae : et Diflicile est autein nobis loqui de <i<I Text.eta
. 20.
quod sunt circa pas-
virtus et vitium, eo <//i</itit/ et relatione : quoniam aliam pc-
siones, sunt qusedam pars passionum : nitus hahet naturam et esse a generibus
virtus enim et vitium ostendunt dif- entis quae sunt determinata. Et ideo pri-

ferentias motus ct actus, quae sunl in mo oportet nos determinare in communi

passionibus |illatis tristitiarum et gaudio- de modo entitatis istius generis, et postea
rum et delectationum, secundum quos dividere modos ejus, et tunc redire et
actus homines faciunt aut patiuntur bene substantialiter inquirere quam haheat in
aut male sive prave se habendo in eis : suis modis entitalem '. Dico igitur, quod
et hoc sunt in motu alterationis passio- : inulti jam fuerunt qui relative ens non
num ea namque quae sic possibilia sunt esse dixerunt,pro sua assertione inducen-
agere vel movere, ut ad modum virtutis tes quod quidquid mutatur, alio quodam
exigatur bonum, esse dicimus secundum mulato, nulla mutatione facta circa subje-
virtutem : illa vero alia possibilia agere ctum in quo est, ens esse non potest se-
et moveri sic, sicut ad vitii modum et cundum veritalem : ad aliquid autem sic

contrarie virtuti, dicimus esse quoddam mutatur : patre enim mortuo, filius non
primum : ergo istiduo modi inducuntur est filius, nulla facta circa lilium muta-
ad invicem, et sunt sibi via et sic qua-
: tione. Amplius quidquid apposilum sim-
tuor modi fere reducuntur in duos sed : plici, non tollit simplicitatcm ab ipso,
non sunt in toto duo, quia specialibus dicunt ens non esse primum autem :

modis differentcs sunt quatuor sed bo- : quodcumque illud est, simplicissimum
num et malum qua? sunt passiones et de- est et in fine simplicitatis, cum tamen

lectationes in communi, secundum quod nibil sit adeo multiplex secundum relatio-

etiam felicitatem et intellectiialem virtu- nem. Amplius quidquid cst in re signa-

tem dicimus esse circa delectationem ad- tum unum solum, est in seipso et non
mirabilem et puram et firmam, maxime in alio. Si ergo resolutio est aliquid in
significat bene et prave se habere in acti- reunum solum, erit in seipso et non in
bus et motibus, quae sunt circa hujus alio : et quidquid cst in seipso, cst abso-

passiones in his quse sunt animata : et in- lutum : igitur resolutio est quid absolu-
ter ha?c maxime sunt in eis hominibus tum : non estautem quid in seipso absolu-
qui habent prohseresim, hoc est, discre- tuni : igitur resolutio non cst aliqua na-
tam et liberam eligentiam : in aliis enim turaentis, ut illis videtur. Talia autem
animalibus vel hominibus licetsint pas- niulta adduci possunt.

1
De istis loquitur Commentator XII Metha- phys. eom. 19.
 LIBER V METAPRTSICORUM, TRACT. III 337

Solutio. Nos autem diciraus ad hoe, quod in eoqu od illa non sinl in re ipsa, sicut jam
veritatesecundum Peripateticorum sa- diximus ante. Et hoc esl planum videre
pientiam relatio habet esse sed non :
in omnibus relativis, quorum utrumque

habet esse nisi in relativo quod est ad refertur ad alterumsecundum suum esse,
aliquid. Et ut intelligatur, oportet scire et qusecumque totum quod sunt ad alte-
quod in eo quod est ad aliquid, non est rum sunt. De relatione autem fraternita-
quo id quod est aliquid,
nisi respectus, tis etea quae causantur ab uno, ut est si-

comparatur ad aliquid et ille respectus :

mile et aequale, jam inveniuntur quidani
importatur per relativum, cura dicitur dubitasse : quia qui jam est, sine onini
pater, vel quando dicitur filius : et hujus sua mutatione efficitur frater, nascente
quidem quidditas et hoc ipsum quod est, quodam alio ex eisdem parentibus : et

alterius est, et habitudo quae esl media lemmodoestde simili et asquali, et

iuter tales duos respectus, importatur per dextro et sinistro, et multis talibus : pro-
nomen relationis. Et ideo relatio, ut di- pter quod multi praesumpserunl dicere
cunt, est in anima : respectus aufem esl hujus relalioiies non nisi in anima
res siguata in re ipsa : et hic respectus esse. Sed hoc non esse videtur : quia non
commuui nomine significatur, cum dici- nato fratre, sicut jam diximus, respectus
tur nil aliquid, et hoc modo est ens et est lilii ad parentem, ut ad naturae ori-
genus quoddam entis. Sed non est nisi in ginem : el ex hoc respectu in actu exi-
subjecto quod esl aliquid designatum : stellte est possibilis Convenient ia ad id

el idi'11 alium ab inductis generibus habel quod in origine est in potentia. Et h

modum entitatis : quia aliagenera dicunt potentia reducitur actum ad nativitate
ens absolutum, et ideo essenlia? eorum fratrum. Et ideo non omnino niliil est
sunt constantes ex suis principiis absque fraternitas in fratre, qui prius nalus est.
principiis subjecti in quo sunt, sicut Idemautemest in similibus et aequalibus.
quantitas, et qualitas : illud autem non Quod autem de primo inducitur, quodest
habet entitatem aliquain talem, sed ipse in fine simplicitatis, et tamen multiplicis-

subjecti respectus est sibi entitas : pro- simum in relatione, non habet rationem :

pectus
bjecli vi-
pter quoil etiam noraen hujus generis quoniam primum non refertur ad aliquid
tur esse
entitas,
non esl relatio vel aliquid tale. sed potius relatione propria, sed alia referuntur ad
quo vide- ipsum. Multa autem sunt
ur velle ad aliquid propter dictam causam : eo talia relativa,
)il relatio

sit reali-
quod esse suum est in concretione ad in quibus unum refertur ad alterum, et
distincta
indamen- subjectum, et non res quaedam quae sil non e converso, sicut in sequentibus erit
quod ta- inaiiilestum. Ex omnibus
l indii;et
absolute abstracta, aut res quasdam ab- igitur quae di-
jculalio-
solutas significat in omnibus. Ea autem cta sunt. jani videri potest quod relatio
ne.

quae vere relativa sunt, ita quod utrum- dicit quoddam, quod esl respectus
esse
que ipsorum relationem importatut exer- vere in re existens, et quod hoc esse sem-
citam, non omuino destrauntur altero per est in eo quod respicil ad aliquid, et
niutato : pater enim est qui aliquid sui non cst essentia quaedam absolute desi-
habet in filio : et ideo patre mortuo, gnabilis proprie loquendo. G enushuJ us
genus entispropne
Et ideo —
'-
* * *
manet adhuc aliquid quo dicebatur lilius hujus eutis proprie
1
relativum est, e1 ini- relalivum
l
est.et minus
ad patrem et ideo filius non
: omnino nus proprie
1 v
relatio vocatur, et conveni- ,i' r °P r ' e
relatio voca-
.

cessat esse filius, sed cessat esse tilius ex entissime vocatur ad aliquid
1
: ouia
*
hoc lui el pon-
\
venientissi-
co quod habitudo cessat qure fuit inler oppositum
1 *
modum habet alisolutum. me v ea ' ur
?
ad ahquid.
patrem et hanc dicimus inani-
lilium : et Est autem tlubitatio cum nulluin rela-
nia et iiim in re ipsa. Similiter autem mor- tivorum intelligatur absque suo eorrela-
tuo filio, remanet adhuc quo respectum tivo. et relativa sinl simul natura. iilruni-
habuit ad patrem hoc enim est id quod : ne ad aliquid generalissimum habeat re-
habet a patre : sed comparatio non est, spondens sibi correlativum quod siinul sit

VI
338 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

natura cum ipso. enim sic sit, vide-

Si lilii pater : quia cum unum relalivorum
buntur esse relativorum duo genera pri- determinat alterum, non determinat

ma, quae non admittil intellectus : quia ipsum sicut quidditas termini, sed po-

aic esset aliqua multitudo naturae unius, tius determinat ipsum sicut est ter-
quo? non ordinatur ad unum et idem minus potestatis secundum quam yincil
principium. Propter quod advertendum ipsum, vel vincilur, vel sequatur ei,

est, quodsiout iu aliis generibus entium

vel alio aliquo talj modo se liabet ad

ea quse sunt communiapotentiaa, quoedam ipsum : et hoc etiam modo accipiuntur

species relativorum, patehit infe-
sunt quse operationes naturse illius in qua sicut

sunt sicut superius et inferius ordinata, rius. Est autem attendendum, quod sive

non habcnt nisi specificata el determinata relativa nominentur ab una forma qu;e

adesse determinatum in specie, sicutsub- esl utraque relativorum, sicut idem,

stantianonagit nisi ad speciem determina- sequale, et similiter, ethujusmodi sive :

a diversis, sicut pater et filius, tamen

tam,neque qualitas quali(icat,neque quan-
titas mensurat nisi determinata: ipsa au- respectus suntsemper diversi in extremis,

temcommunia dicunt naturam illam ab- siciit patet per ea quae ante dicta sunt : et

stractam el conceptam, et suas operationes habiludo media est una dilferens per ex-
prout accipitur non sic exereentem. Sic Ircma, sicut eadem via est de Athenis
etiam est < 1* • aliquid : in cominuni enim ad Tlirbas, el de Thebis ad Alhenas. De
acceptum non exeroel relationem, sed in aliisaulem qua? de relativis inquirenda
csse determiuat iim, sicut pater et filius, sunt, magis pertinet ad logicum determi-

ethujus. Et ideo non oportet quodin ge- nare in categoriis.

nere habeat correlativum simul existens
naturacum ipso. Et hoc est quodAntiqui
dixerunt, quod talia dicunt relationem
ut conceptam, non autcm ut exercitam.
CAPUT VIII.
Ex his igilur patet, quod ad aliquid
principia habet potentia* et actus, et ge-
neris et differentise, sicut et alia gene-
De modis relativorum.
ra : communia enim sunt genera etditfe-

rentiis propriis determinata constituunt

et faciunt relativa specie determinata :

lamen quia non praedicant aliquid rei Modos igitur relativorum determinan-
ex '-^°"
absolute existens, sed potius praedicant tes dicimus, quod qua?dam dicuntur ad
rem se aliquo modo hahere ad aliquid, aliquid sine motu per hahitudinem men-
non omnino sunt illa principia ita ratae surati ad mensuram, ut duplum dicilur
realitalis sicul principia generum alio- ad dimidium, et triplum ad tertiam par-
rum fluit tamen esse relationis
: quod tem sive subtriplum : et totaliter sive
est in relativis, praecipue secundum quod universaliter multiplicatum sive mulli-
considerantur in suis subjectis, ab hujus plex ad suhmultiplex, quod est mul-
principiis : sicut et esse aliorum qute sunt tiplicati pars aliquoties sumpta numc-
in generibus aliis, fluit a suis diffmienti- rans totum : et generaliter sicut se hahet
bus. Hoc enim admittit intellectus relati- conlinens ad contentum in quantitate
vi quidditatem a principiis quidditatis ipsius quod proprie subcontentum appel-
illius causari. Si aulem relativum non ut latur. Aliaautem dicuntur ad aliquid pcr
in subjecto consideretur, sed ut est ad actionem et passionem causata, sicut ca-
alterum, sic pro certo alterius cst sine lefactivum et calefactibile, sive calefa-
quo intelligi aonpotest, licet illud nihil ciens el calefactuin, et sectivum dicilur
sit de quidditate ipsius, sicutpater dicitur ad scclahile, et secans ad sectum, ct uni-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. III 330

versaliter activum ad patiens, et passi- quam numeri speciem determinatam, sic-

vuin quando actio est coniparatio agentis ut neque multum et paucum a quibus
ad paliens, et passio eomparatio patientis et submul-
accipitur proportio multiplicis
ad agens, sicut determinatum est in tiplicis : enim omnia sunt sicut
ha?c
III Physicorum. Et amljo isti modi sunt multiplicatio quaedam ad unum aliquod
relativorum, quorum utrumque refertur numerans totum, quod est indetermina-
ad reliquum. Tertio autem modo dicun- tum, et numerus continens ad contentum
tur relativa, quorum unum secundum dicitur omnino secundum determinatum
hoc quod est, dependentiam habet ad numerum. Quia btec enim omnia nec in
aliud, et non e converso, sicut mensura- communi nec numerum detcr-
in speciali
bilis ad mensuram, et scibile ad scien- minant, sicut multiplex in communi et
tiam, et sensibile ad sensum. Istae igitur triplum in speciali dicunt numerum nu- :

sunl differentix eorum quae per se sunt merus enini commensurabilis dicitur se-
relativa in communi. cundum aliquem non commensurabilem
Revertentes autem ad modum primum, numerum qui numeraturcum conlinente.
dicimus quod primi modi relativa in Continens enim numerus dicitur ad con-
quocumque sunt, sive in discretis, sive tentum in hoc quod cst totuin con-
in continuis, dicunturadnumerumquem- tentuni et amplius : totum autem et
dam, et hoc dupliciter aut enim sim- : non determinant aliquem numerum >pe-
pliciter dicuntur ad numerum, non acci- cialiter determinatum, sive in communi,

piendo nomen ab aliquo species numeri sive in speciali, sicut multiplex quidem in
determinata : aut dicuntur determinate communi, quadruplum autem in speciali
sieut ad Qumeros quod accipiunt nomen a determinant oumerura. (Jnde quocumque
specie numeri determinati : aut dicuntur modo evenit sive contentum numeret
determinate ad unuin ex quo lit numeri continentem ad sequale quod nec plus
coacervatio, sicut duplumdichuradunum neque minus, sive ad non aequale ita
quod est dimidium ipsius sieut numerus quod sit plus vel minus quam continens
detcrminatus a quo nomen accipit, qui si aliquoties sumatur, semper est conti-

numerus est duo : multiplex vero sive nriis dictus ad contentum, Unde. ista talia

secundum numerum
multiplicatio dicitur relativa dicuntur multipHciter sicut vide-
ad aliquod unum. Sed hoc non est deter- lieet in dcterminaluin a d m specie inde-
minatum, sicut dicimus hunc signatum terminatum, et sieut in genere determi-
numerum et determinatum dici ad hunc natumet sicut oinnino inderminatum et

alium numerum signatuni et determina- in genere et in specie : hoc igitur ad ali-

tum quia multiplex et submultiplex se-

: quid quae sic dicuntur omnia secundum
cundum sua nomina denominantur a numerum dicuntur et numeri passiones,
multo et apauco, qui licet sint numeri sicut multiplex et submultiplex, et con-
passiones, tainen non determinant et tinens et contentum, quae dicuntur nu-
specifieant aliquem numerum determi- meri passiones. Amplius autem aequaie
natum, sed emiolium ad subemiolium etsimileel idem dicuntur secundum alium
sive sexquialterum ad subsexquialterum modum ali uno quod est in numero. Itec
etiam dicitur secundum numerum et : enim omia dicuntur secundum unuin
hoc dicitur secundum numerum deter- moduin fdrmse qua; estin utroque relati-
minatum a quo nomen accipit et hoc : vorum. Eadem namque dicuntur, quo-
est continens totam et alteram partem : rum una est substantia. Simiiia vero di-
sed superparticulare ad superparticulare cuntur, quorum qualitas estuna. yEqualia
dicitur secundum numerum indetermina- vi ro, quorum una est quantitas. I nitas
tum : quia accipit nomen a toto et vero a quo relativa ista dicuntur, est

aliquota parte, qute non dicunt ali- numeri principium, et metrum sive
 :

340 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

mensura. Omnia igitur quae induccta mero. Et si quidem sunt secundum di-
suntj ilicuntur ad aliquid secundumnu- versam formam numeri, aut hoc est se-
merum, sed uon eodem modo : quia cundum formas numeri in specie deter-
quaedam ab unitate, quaedam autem a
minatas, aut indeterminatas. Et si est se-
uumero diversimode dicuntur. cunilum formas determinatas, aut deter-
Activa vero et passiva sunl dicta ad minat determinatum genus nuineri quod
aliquidsecundum potentiam activam et est pluralitas vel multiludo : aut omnino
passivam ei secundum actiones hujusmo- sunl determinatae diversae formae. llis

di potentiarum, sicut calefactivum et ca- enim niodis sunt dupluin et diinidium et

lefactibile ad se invicem dicuntur: quia sexquialterum et subsexquialterum, sic-
uniuii potest agere in aliud, et aliud pot- ul diversi numeri in specie determinati
esl suscipere actionem ipsius : et iterum et multiplex et submultiplex et superpar-
calefactiones calefacientium ad calefacti- ticulare el subsuperparticulare et super-
vum se habent, sicut actus ad potentiam : pertinens et subsuperpertinens, sicut di-
secundum quos actus comparatur calefa- versi numeri et non in specie
iu genere
ciens ad calefactum, et similiter secans delerminati. Continens aulem ad conten-
ad sectum. Hsecomnia enini comparantur tum, et commensurabile ad commensura-
ad passiva sieut agentia eorum. Eorum hilem, et communicans ad communican-
vero quae sunt secundum numerum dicto- tem, et incommunicans ad incommuni-
rum non sunt hujusmodi
relativorum, cantem, sicut omnino in genere indeter-
actionis : sed si illae non
hahent actiones, minati numeri et in specie. Idem autem
sunt nisi quemadmoduni in mathematicis ci simile ct pequale sunt ad aliquid, se-
dictum est, quae sunl sicut numerare et cundum quod est unum in utroque re-
id

mensurare et hujusmodi sed ista nullas : lativorum, quae forma est ab eo, et quod
habent actiones secundum potentiam unius formaj est in toto numero. Si au-
movendi et mutandi. Eorum autem qure tein secundum potentiam innascuntur re-

secundum potentias activas etpassivas di- spectus, tunc cumomnis potentia talis sit

cuntur adaliquid, proprium est secundum aut polentia agentis, aut patientis, et illic

temporum differentias dici ad aliquid, sic- coaccidat differentia temporis, erunt illa

ut faciens dicitur ad id quod factum est, relativa sicut pater et lilius, et dominus
vel lit, vel facturum, ad id quod futurum ct servus, et socius, et ainicus, et hujus
esl lieri. Hoc autem modo pater dicitur secundum actionum diversitates : et sunt

lilii : non enini onini tempore potest gc- dicta aut secunduni superpositionem ct

nerare, sed tempore determinato : pater suppositionem, aut secundum aequiparan-

eiiiin inhoc est sicut faciens, et lilius est tiam:ethoc modo per aliquem modum
sicut passuin quid. Ad lninc etiam nio- iterum causantur diversae species relativo-
dum reducuntur quaedam relativorum se- liun: relativum enim quia esse dicit el

cundum privationem hujus potentiae di- non essentiam quamdam, sicut diximus,
cta, sicut impossibile, et alia talia qua?- non constituitur in speciebussuis per di-
cumque sic dicuntur, ut invisibile. Innui- visionem generis, ut postea genus cum
tur igitur talis relativorum ilivisio ex di- differentia constituat speciem, sedpotius
ctis, quod relativa et relationes quibus per habitudines unius ad allerum species
comparantur ad aliquid, aut habent se relativorum constituuntur, sicut ex ante
secundum numerum ad numerum, aut dictis ostenditur. Ex his igitur facile cog-
secundum potentiam ad potentiam. Si nosci potest, quod omnia ista sunt ad
quidem secundum numerum ad nuiue- aliquid, quae sunt secundum numerum et
iiiiu. aul hoc est secundum diversam for- potentiam dicta ad aliquid, insunt sicut
mam specierum numeri, aut secundum quod ipsum ad aliquid
alicui subjecto, ita
hoc quod es1 uniiis formae in luto nu- hoc ipsum quod est secundmn suain quid-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. III 341

ditatem alterius dicitur id quod est essen- ad se referuntur. Fuerunt autem quidam
tialiter: quia utrumque correlativorum errantes qui dixerunt in hoc ordine rela-
alterius est per ipsam suam quidditatem: tivorum quae vere relativa sunt, non dici
et non suflicit ad esse talium relativo- ad esse ipsorum qua? diximus sed dixe- :

rum, quod propter hoc dicatur ad ali- runt sententiam et scientiam dici ad eum
quid, quia aliud referatur ad ipsum, et cujus est sententia el scientia: et sicut
id ad quod refertur etiam secundum scientia scientis est sententia, et sensus
suum esse non sit ad aliquid. Quaedam sentientis sensus, et sic de aliis hujus rela-
enim sic non quod
dicuntur ad aliquid, tivis. Et lioc non est verum quod dicunt.
ipsa sint ad aliquid lioc ipsum quod sunt, Si cnim hoc esset verum quod dicunt,
sed ideo quod alia quaedam secundum oporteret quod bis idem relativum dicere-
hoc ipsum quod sunt, referuntur ad ipsa: tur, et esset relationis relatio. Et hoc

mensurabile enim et sententiabile et scibile abiret in inflnituin. Scientia enim non

et sensibile non hoc ipsum quod sunt ad refertur ad habentem scientiam, nisi se-
aliquid sunt, sed suis nominibus signant cundum quod ipse esl sciens, hoc est, ha-
quaedam ad ipsa
referri ef illa sunt ad : bens scientiam ergo dicitur quod scien-
:

ista secundum hoc ipsum quod sunt suis tia est scientis secunduin scientiam : bis
quidditatibus, quam importantper nomen igitur idem relativum dictum in intiniluni
quidditatem designans : sicut enim sensus aluliit. secundum istos visus
E1 similiter
secundum hoc ipsuni quod est. sensibile es1 secundum quod habel
alicujus visus
est, intellectus intelligibile, et sententians visum. Haec autem omnia impossibilia
sententiabiie, el mensura secundum ac- sunt : et ideo licet visus sit alicujus visus,
tum mensurabilis, et de aliis similibus est non tamen est verum dicere, quod sit

ide.m judicium : et hoc signatur ipsis no- ejus cujus est visus, sicut videnlis sive
minibus. Sententiahile enim ipso nomine habentis visum. Sed dicitur ad colorem,
non dicitur quod est ad aliquid, sed po- non quidem sub noinine coloris, sed ad
tius id quod est aliud : quia sententialiile aliquid tale suh nomine visibilis. lllo ve-
est id cujus est sententia. Id auteni cujus ro modo quo diceretur ad videntem dici,
est sententia, non est ad sententiam di- bis idem diceretur, et abiret hoc in inBni-
ctum, sed potius e converso sententia est tum, sicut paulo superius diximus: se-
dicta ad ipsum. cundum hoc enim visus esset ejus cujus
Hujus igitur estalia acceptio specieruin visus es1 : et hoc non esset nisi secundum
relativorum, et secundum hanc omnia visum : et ideo sequeretur inlinitas. Haec
illa quibus ex mutatione unius eorum et autem relativa quorum unuin est ad al-

non amborum innascitur res, dicuntur terum, alterum aut non est ad ipsum,
ad aliquid. Et hoc modo omnia qua? sunt sed nomine suo dicit alterum esse adip-
prinium, dicuntur ad ipsuin, et possibile sum. non ad coavertentiam dicuntuf.
dicitur hoc modo ad uecesse, ef primura Sed de hoc in Prsedicamentis plenarie
etnecesse non dicuntur ad aliquid. sed salis dietum est.

suis nominibus ostendunt quod alia sunt Quaecumque ergo secundum se dicta
et dicuntur ad ipsa. Et ideo sua aomina sunt ad aliquid, dicta sunl praedictis mo-
determinanl secundum eorum quae ad dis.Sunt autem praeter omnes dictos mo-
ipsa referuntur, ila quod illa relativa non dos ea quae secundum accidens dicuntur
indigent alio correlativo ad quod ilican- ad aliquid et haec dicuntur uno aliquo
:

lur, et ad quod determinetur respectus trium modorum : aut enim dicuntur ad

ipsorum. Amplius non sunt talia oppo- aliquid, quia genera eorum sunl ad ali-
sita relative, neque sunt simul natura, quid seeundum quod ipsa participant ge-
sed potius priora sunt ea quae suis nonii- uera illa, sicul medicina esl ad aliquid,
nibus signanl a se referri, quam illa quae quia suum genus quod est scientia, vide-
342 D. ALB. MAG. OIID. PILED.

tur esse ad aliquid. Amplius sccundo rum relationis, licetnos hic non intenda-
niodo dicuntur ad aliquid ipsae habitudi- mus nisi ponere modos relativorum
ncs sccundum quas qmccuniquc habcntia secundum quod sunt modi essendi. lli
subjecta dicuntur ad aliquid, ut paterni- autem sunl per se et per accidens. Per
las dicitur ad aliquid, quia pater est ad sc quidem autem in his quce sunt ad ali-
aliquid: et similitudo est ad aliquid, quia quid, et in his ad qu;e sunt ea, et quae
similc cst ad aliquid. Alia vero omnino sunt ad aliquid : et in his quse sunt ad
dicuntur secundum accidens ad aliquid, secundum numerum, aut se-
aliquid, aut
sicut homo dicitur ad aliquid, quia acci- cundum potentiam agendi et patiendi ac-
dithomini duplum esse, quod est ad ali- ceptissecundum diversilales ante dictas.
quid, vel ut album csse dicitur ad ali- Probare autem ista accidentia non est
quid, quia accidit eidem subjecto duplum opus quoniam jam ostensum est quod
:

esse et album esse id enim quod est per

: non accipiuntur nisi in subjecto et multi-
accidens, gratia alterius contingit : et hoc plicantur non secundum dillerentias per
aut est substantiale, aut accidentalc. Si divisionem exeuntes ab uno genere, sed
substantiale, autdicil reiationem ul exer- per subjectorum comparatorum diversi-
citam, aut ut conceptam. Ex hac igitur tates. Hsec igitur de relativis dicta sunt a
divisione vera accipitur diversitas specie- nobis.
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. IV 343

TRACTATUS IV

DE CONSEQUEINTIBUS ENS.

consequuntur et quffi probantur de ente,

dupliciter considerantur : aut enim con-
siderantur secundum ens ipsum determi-
natum, aut considerantur secundurn se-
CAPUT I.
ipsa. Determinantia autem ipsum ens tri-

pliciter considerantur : aut enim acci-

piuntur secundum id quod efficitur in
De modis perfecti.
ente ex ipsa determinatione, aut accipitur
ipsum determinans in ratione determi-
modus quo determinans inhae-
nantis, aul
>.xt. et com. Exsecutis autem his quae secundum ret determinato : e1 penes haec trialoque-
21.
praesens negotium de partibus entis di- mur de tribus, de perfecto videlicet, et
cenda videntur, tangcmus etiam modos termino, et eo quod est per se.Haec enim
entitatis eorum quae sunt entis conse- tria penes tria quae dicta sunt, accipiun-
lia

camenta
prsedi- quentia. Alia enim prsedicamenta omnia tur horum trium modum omnia
: et alia
otius sunt
abitudines
polius sunt habitudines quaedam quam quodammodo imitantur.
«dani en-
is quam
ens verum cum praedicantur de ali-
: et Uicamus igitur quod perfectum dicitur
irum ens. quo, magis dicunt quomodo se quid ha- multis modis. Uno quidem modo dicitur
bet ad aliud, quam in re aliquid signili- perfectum, extra quod non est accipere
cent in esse. Sunt etiain eorum quaedam aliquam particulam de integrantibus et
consequentia ens in parte acceptum, sicut ad esse pertinentibus et hoc est dupli- :

quando etde his non pertinet ad

ubi : et citer, secundum exigentiam entis videli-
primum Philosophum de aliis
tractare : cet, et secundum exigentiam esse. Se-
autem quaedam dicemus in sequentibus. cundum exigentiam autem entis adhuc
De aotione autem, quia non una ratione dupliciter, scilicet essentialium et quan-
detenninabilis est, partim in libro Peri titatis perfectionem. Omnium enim na-

geneseos, partim etiamin sequenlibus,ubi tura constantium terminus est et ratio

insequen-
ieas du- de actione priinorum loquemur principio- magnitudinis et augmenti, sicut in se-
-iter con-
ipossunt. rum, distinguemus. Ea autein quea ens cundo de Anima* est ostensum. Seoun-
1
II df* Aniina3, tex. et com. 41.
344 D. ALTJ. MAG. OI!l>. IMS.KI).

dum autem esse perfectum quod est se- mendacem perfectum, et latronem perfe-
cundum tempus quod est mensurans 1'tuin : et ratio translationis est, quia
esse, nou habet defectum, sicut singulo- etiam ad talia referimus et trausferimus
ruai dicimus hoc tempus esse perfectum, nomen boni, dicentes sycophantem bo-
extra quod non est accipere tempus ali- num, etlatronem bonuin, quandosecun-
quod quoil sit pars quaedam quse ad illius dum artem latrocinii et sycophantis nibil
temporis desit complementum. Hoc au- deest. In omnibus enim hujusmodi et

tem es1 dupliciter aul enim simpliciter

: maxiine in his qua> secundum bene e1

esl hoc secundum tempus, aut secundum virtutem dicuntur, iliciinus perleetum, eo
tempus singulorum simpliciter enimnon : i]iinil virlus est perfectio quaedam : quod-
es( perfectum tempus nisi esse mundi cui lihet tunc est perfectum ei quaelibel sub-
se committitur lotuin tempus secundum stantia tunc perfecta est, quando secun-
revolutiones causantes omnem generabi- iluin speciem propriae virtutis in nulla
lium diversitatem et successionem. Tem- deficitparte quae virtus secundum sit, snl

pus autem singulorum mensura sui est aaturam suae mensurae attingil ultimum
periodi secundum naturam procedentem e1 summum. Formam autem proprise
ab imperfecto substantiae et virtutis ad virtutis ilico virtutis illius quae converli-

statuin in utroque, e1 a perfecto substan- hilis est, et secundum illam naturam qua
tice et virtutis usque ad ultimam dimiuu- esl id ijuod est : sicut virtus hominis est

tionem in utroque : si enim aliquid desit secundum intellectum, quia solus intelle-
huic teinpori, est iinperfectum secundum elus est quo homo estid quod est homo:
naturam. propter quod etiam talia adipiscens non
Secundo autem modo dicitur perfe- est alteralus, sed perfectus et in oppo- :

ctum, quod est perfectum secundum vir- silis istorum non est alteratus, sed cor-

tutem, et bene habens secundum il-

se ruptus.
lam, et hoc non habendo hyperbolem Amplius autem tertio modo perfecta
sive minus secundum suum genus sive dicuntur esse, quibus jam inesl finis stu-
generis et naturae facultatem : et hoc est diosus et secundum naturam perfecta :

secundum utramque virtutem intelle- ,

enim dicuntur omnia secundum habere
ctualem videlicet et, moralem has eniin :
linem optimum. Juxta autem bunc mo-
innati sumus suscipere periicere autem :
dum iterum fil perfecti translatio ad im-
quidem unius est per experimentum et perfecta quia enim finis de numero
:

doctrinam, alterius autem per assuetudi- ultimorum est, ideo etiam nomen per-
nem. Et quia innati sumus suscipere, non fecti ad prava transferentes dicimus pei-
erit anima hominis perfecta nisi quando fecte perdi et perfecte corrumpi, quando
perfecte invenit se in utraque parte sive nihil deest corruptioni et malo, sed est in
virtute, et procedit in ea usque ad sum- ullimo in quo esse potest : mors
et ideo
mum felicitatis ejus : et hoc jam nos os- secundum metaphoram a quibusdam di-
tendimus in secundo libro de Intellectu citur linis, quia est ultimum, sieut et linis
et Intelligibili, ubi de perfectione animae ultimum quoddam est. Sed differenter :

ostendimus, sicut etiam in singulis dici- quia tinis est ultimum cujus causa fit
mus perfectum, sicut dicitur perfectus omne quod lit. Mors autein ultimum est
medicus et perfectus fistulator sive tibi- non intentum, sed corruptio ejus quod
cen, quando secundum speciem et for- intentum erat. Perfecta igitur secundum
mam propriee silii virtutis sive artis in sc dicta tot modis dicuntur. Kt primus
nullo deliciunt. Juxta hunc autem mo- quidem modus aliquo modo secundum
dum transferentes nomen perfectionis ad quantitatem sumptus est, secundus au-
imperfectiones secundum male et pravi- teni modus secundum qualitatem, el ter-
tatem dictas, diciinus sycophantem sive lius penes substantiam quae est linis el
 LIBER V METAPHYSK.nnUM, TRACT. TV 345

perficiens esse. Metaphorici autem modi

non sunt modi perfecti secundum esse,
sed translatione ad modos perfectionis
referuntur sub quadam perfectionis sinii-
CAPUT II.
litudine. His modis alia quidein
igitur
perfecta dicuntur secundum bene qu?e in
nullo deticiunt secundum genus suum, nec
Et est digressio declara \s modos perfe-
hyperbolem habent. Alia autem qu;e uihil
clionis, et plus quam perfecti, ii ultra
extra accipiunt, nec sibi deficiet virtus.
plus quam perfecli, et deficienlis, et
Alia vero omnia dicuntur perfecta insub-
abundantis.
stantia secundum quodnonhabent hyper-
bolem in ultimo genere, quod est naturse
ultimum, ita quod non est aliquid extra
ipsum ultimum quod exigatur ad esse. Adhucautem de modis perfecti consi-
Alia vero dicunlur perfecta secundum ac- derabimus largius extendentes perfectio-
cidens, et non per se aut quia faciunt
: nem secundum quod opponitur abun-
aliquid simile perfecto, aut aliter se ha- danti et deficienti, el accipit plus quam
bent ad haec quae secundum primum mo- perfecti additiones : sic enim quidam Pe-
dum perfecta vocantur. Perfectum enim ripateticorum de perfecto considerave-
aut est in esse quoad intrinseca reiprin- runt de prima philosophia tractantes.
cipia et principiata, aut est in liis qua? Nomen i^itur perfectionis primum qui-
sunt extra esse mensurantibus. Etsi qui- dem est in numeris, cum sicex siiis con-
dem est in his quae sunl extra mensuran- slituiturpaiiibus, quod nec abundat, nec
tia, aut haec sunt secundum modum en- deficit in ipsarum coacervatione. El lioc

tis, aut secundum modum esse. El ista modo senarium perfectum esse dixerunt,
anibo faciunt primum modum qui in vul- et ea qure fiunt secundum senarium,
gari usu prihcipalis est significationis perfedioni consecraverunl : propterquod
perfecti. Si autem est secunduni intrin- etiam rebus incipientibus sex scintillatio-
seca, ad hoc secundum proportionem ues stellarum dederunt , et septimam
potentia? naturalis ad bene esse, aut per- quieti et custodiae in jurejurando deorum
fectionem potentia; ad actum in esse ipso dixerunt esse dedicatam : ad esse enim
et sic accipiuntur niodi secundus et ter- et ad motum defendendi esse dederunt
tius, ut patet cuilibet et isti sunt modi
: incipiendi principium. Principia autem
perfectisecundum se dieti, et illis oppo- esse aut factiva sunt, aut formabilia et

nitur inodus quod secundum accidens materialia, aut sunt instrumentaliter ope-
vocatur. qui per accidens non est deter- rantia, quemadmodum calor digestivus.
minabilis. Facientia quidem et formantia calido et

humido temperato el spirituali dixerunt

esse detenninata, el haec dederunt Jovi
summo patri : propter quod etiam pater
juvans vocatur quia spiritum vivificum
:

etformantem et calidum et humidum om-

nilius immittit, quem imbrem aureum de
vapore ccelesti rorantem esse dixerunt.
Huic autem respondens ut proportionata
materia est temperate frigidum et liumi-
dum. Et ideo factum est, quia subtili ter-
restri permixtum est. el hoc quasi gutta

matris : el hoc venerabili atlribuerunl

 ,

346 D. ALB. MAG. OUD. PRyED.

matri quam propter naturae venerationem secundum numerum,

igitur est perfectio

Venerem placuit appellari. Et primo cpui- quod in esse consistit in scnario, et in

dem virtutem formantem, secundo autem tempore septenarii numeratur perfe-
informabilcm attribuerunt : et ideo Jo- ctione.
vein imbrem aureum infundere gremio Secunda autem perfectio rei estsecundum
Veneris poetice loquens dixit yEschylus. quantitatis continuae consummationem,
Esl autem ad rei inceptionem et de in- secundum quem modum perfectum dici-
trinsecis maturans e1 digestivus et vivi- mus longitudinis et latitudinis et profun-
Qcus calor cum sicco babens acumen :
ditatis motus perfecte attingens, qui etiam
et liunc dederunt Soli moventi ad vitam a coeli motibus causantur motus quidem
spiritus omnia, per formam spiritus om- augmenti secundum altum et imum, mo-
nibus vitam invehenti : et ideo currum tus autem localis secundum dextrum et
quo vehitur, huic attribuerunt. Ex parte sinistrum, et motus sensuum secundum
autem materiee duo sunt necessaria, quo- ante et retroin profundum, et ex profun-
rum unum est proportio simplicis hu- do ex corde enim in organa diffunditur
:

niidi ad mixtum secundum perceptain virtus, et ex organis in cor redeunt sensi-

cceli virtutcmhanc dederunt Lunae
: et hilium motus et in his dicimus perfecta
:

moventi primum humidum quod est animalia quae hos tres motus sine defectu
mare. Aitcrum autem ipse mixtionis mo- attingunt : ct quae ab his deficiunt, dici-
tus et hunc
: dederunt Mercurio valde mus imperfecta.
multiplici et tortuoso, ut undique pene-
Ampiius tertio modo dicimus perfectum
tret et ideo stillosopontem, hoc est, bo-
:
secundum commensurationem potcntia-
num stillantem vocaverunt. Ne autem rum ad actus secundos, sicut dicimus
destruatur alterantibus et in contrarium perfectum robore vel intellectu vel albe-
agentibus, calido audaci quodfit in corde dine secundum commensurationem su-
dederunt principio, et hoc deo Marti duci perficici ad lumen, et perfectum pulchri-
belli consecraverunt. Nec plura dicebant tudine, quando quidquid hujusmodi bo-
exigi ad iutentionem et lieri rerum : et
nitatis debet habere, jam habet, et nihil
ideo magnum annum revolutionibus ho- de his extrinsecus exspectat : additum
rum redire jurejurando confirmave- autem his nec ad necessitatem nec ad es-
runt. se pertinens, in ratione supertlui determi-
autem in esse dederunt septi-
Quieti natur : additum autem ad rei necessita-

muin cum enim omnia contineantur in

: tem quod prodest, licet prosit non ad
esse, et quiescant frigido comprimente esse, plus quam perfecti accipit rationem.

et sicco contincnte tiguras et formas, Sa- Ex autem accipituf cum omnis ordo
his :

turno omnia ciicumdanti quietem sancti- principio,mcdio et fine determinetur,

ficaverunt. Est igitur fieri et esse perfectio numerus autein ordo quidam sit plurium
in senario : in septenario autem tota tem- unitatum, patet ternarium primum nu-
poris successio : quia et inceptio quse est merum perfectum esse : ideo hoc subje-
motus ad esse, et quies ipsa in esse de- ctum motus determinat, quod diximus
terminatur tempore. Quia vero calor et esse primum susceptibile trium diame-
spiritus vivificus restaurantur continuo trorum et hoc modo diclum est quod
:

ftigido sicco extrinsecus opprimente, sic- omnis res est tres, et quod per numerum
ut reducente et reflectente spiritum ad ternarium Deus magniticatur gloriosus.
fontem ipsius , ideo Satuinum patrem E conlra autem est omnis numeri princi-
esse Jovis dixerunt : qui tamen intus pium et medium et linis. Sic parnumerus
convalescens el ad exteriora confortatus, est imperfectus ex defectu medii, licet

inundans iu exterius expanditur, et pa- habeat principium et finein, eritque om-

trem Saturnum expellit a regno. Haec niuin numerorum binarius imperfectissi-
 LIBER V MCTAPHYSICORUM, TRACT. IV 347

mus, qui principium et finem habet sine

medio, et duos finessua? resolutionis sine
principio et medio, et duo principia sua?

compositionis sine fine et medio. Omnia

CAPUT III.
enim ista est secundum diversas
unitas
rationes. Propter quod in duobus natura
nonsistit, sed in tribus in his quae per- De modis termini.
fecta sunt : et ideo omnis motus est in

tribus, prineipio, medio et fim- : et si qui-

dem sint multa media, hoctamen in ra-

tione medii sunt omnia unuin. Terminus qui est perfectio quaedam et Text.etcom.

Amplius perfectum secundum ipsum finis, dicitur multipliciter. Dicitur autem

esse accipitur, quod quideiu nihil amplius terminus id quod est cujuslibet ultimum :

exigit ad esse quam habet et hoc qui- :

et hoc quidem est quod occuril in re pri-

dem est duplex unum enim necesse esl

:
mum, extra quod nihil est de re, et infra

inesse, cujus proprium est non habere quod sic occurens in re primum sunt
plus : alterum autem possibile est inesse, omnia qua? sunt rei et hoc modo infini- :

cujus esse quamvis debeat ad aliud quod tum est interminatum,quia non est acci-
est causa, habet tamen hoc ad quod pcn- pere aliquod ultimum et primum intra :

det eonjunetum sibisine defectu, sicut nos quod conlineatur totum, sicut pellis est
supra diximus in modis necessarii, quos ultimum et primum in animalibus, intra
distinximus. Plus quam perfectum autem quod eontinetur totum animal et primum :

in esse, quod ultra suum esse in quo nul- et ultimum ccelum est, intra quod conti-

lum patitur defectum, exuberat et profun- netur univereum. Alio autem modo dici-
quod hujus exuberatio
dit esse in alia, ita tur ultimum terminus, qui est species
sit sibi specialis et secundum Peripale-
: mensurae aut mensurati habentis mensu-
ticorum sapientiam prima causa habel ram, et generaliter finis quantitatis unius-
modum perfectionis primum, iutelUgen- cujusiiue : tale vero est ad quod est motus
tia autem habet modum perfectionis se- et et non a quo proprie.
aitus mensurantis
cundum. Id autem quod est circa perfe- Aliquando tamen ambo ha?c dicuntur
ctionem, duplexest : est enini unum suf- termini, a quo videlicet incipit motus, et
ficiens, et alterum insufficiens. Sufficiens actus mensurantis, et ad quod pervenit,
autem est, quod licet non simul habeat secundum quod dicimus duos rssc termi-
ea qua? operatur et profundit, tamen ha- nos quantitatis eorum quorum est quan-
bet apud se unde semper effieiet, et mo- tilas. Tertio autem modo dicitur terminus

tum semper ab ipso attribuit ei mate- cujus causa tit omne quod iit et hic ter- :

riam : et hoc modo sufticiens dicunt qui- minus est causa finalis, quae est terminus
dam esse mundi animam, semper
qua? intentionis quando in esse aceipitur, licet
efticit successive formas, et motus coeli sit principium omnium quando accipitur

primi attribuit ei materiam. Insufliciens in intentione : et de lioc quidein qualiter

autem quod non habet apud se ea
est, aliquando finis sit et non causa finalis, et

quibus perfieitur, sed aliunde moventia aliquando causafinalis et finis, in pra?ha-

movent ipsuin ut ea consequatur, sicut est bitis istius ejusdem sapientia? satisdietum
generabilium et corruptibilium materia. est. Quarto autem modo dicitur terminus
Haec igitur de modis perfecti dicta sunt a substantia cujuslibet diffinitiva, quae est
nobis. quidditas sive quid erat esse ipsius hoc :

cnim est duorum terminorum, potentia?

videlicet et actus, sive generis et differen-
tia-. In his enim terminatur esse cujus-
 348 D. ALB. MAG. ORD. ITLED.

cumque rei sive entis. Hoc autem proba-

tur per hoc quod si cognitio demoustra-
tionis resolvatur in inedium quod est
cognitionis causa, resolvetur in diffinitio-
nem quid et propter quid dicentem : et
CAPUT IV
hajc difliniliii terminus esi et dicitur : et
cognitio facta per ipsam, comprehensio
voeatur : est enim ista cognitio taetus De modis ejus quod est per se, sive per

intellectus super rei terminos. Cum autem i/isttm, sive secundum quod vel non
diffinitio est cognitionis terminus, oportet t/tmt/.

quod etiam sit terminus esse et rei : quia

eadem sunt principia cognitionis et entis,
sicut saepe ostendimus : sed diverso modo quod est per se, pluribus designatur
Id Q
Tex,-<* C
liine et inde sunt accepta. Palam autem nominibus designatur enim per secun-
:

est, quia quot modis principia dicuntur,

dum ipsum esse, et per seeundum quod,
tot modis etiam dicitur terminus, licet in
el perin eoquodesse et hoc quocumque :

plus terminus quam prineipium quia

sit :
modo designetur, significat aliquid esse
terminus primo modo et in prima parte
vel inesse gratia suiipsius, vel gratia ejus
secundi modi acceptus, non est princi-
quod inest propter seipsum : et ideo di-
pium. Et ideo omne principium terminus
citur quamdam essendi vel inhaerendi pro-
quidam est, non tamen omnis terminus
prietatem : et ideo nos distinguemus ip-
est principium. Terminus enim a termi-
sum hic secundum quod dicit modum
uando dictus est, aut entis, aut esse, aut
essendi quemcumque, sive immediatum,
tleri. Si autem est terminus entis, aut est
sive eum qui eontingit per aliquid imme-
terminus quanti secundum se, aut quan-
diatorum. Dicitur igitur uno et principali
titatis secundum numerum. Et
acceptae
modo per se, sicut per se ine>t species,
terminus quidem quanti secundum se est
et id quod est substantia uniuscujusque
ultimum et primum ipsius, intra quod est
rei, quaa est ratio vel aliquid de ratione
totum, et extra quod nihil est de re et :
ipsius diffinitiva : sicut id quod est bonum
sic est modus primus. Si autem est ter-
subjecto, dicimus esse bonum per se : et
minus quantitatis secundum numerum,
hunc hominem dicimus esse hominem,
est modus secundus. Si vero est termi-
vel animal. ve rationale per se. Et alio
nus secundum fieri, aut hoc est secun-
modo secundo dicimus esse per se sive
dum rationem terminantium, aut ejus
inessc pcr se passionem in eo in quo pri-
quod terminatur. Et secundum rationem
mum nala cst tieri sine medio, ut color
terminantium quidem omne principium
in superficie terminati eorporis : hanc
est terminus quidam
seeundum ratio- :
enim necesse est compositam esse ex
nem autem terminati non est terminus perspicuo terminato : et hoc per se est
nisi iinis et causa finalis, quia illo termi- causacoloris el subjectum. lsti ergo duo
natur quod tit et finis quidem terminus
:
iiiimIii essendi per se sie differunt, quod
estmotus eausa autem finalis est ter-
:
primum dictum per se esl sieut species et
minus intentionis, quae quidem nunquam forma. Secundum autem dictum per se
est terminus operis, sed esl aliudabipso, sicut materia est el subjectum primum
sicut in ante hahitis est ostensum. Termi- autem
cujuslibet passionis. Universaliter
nus autem essc eognitionis est ipsa quid- secundum
id qinxl vocatur per se, sive
ditas, sive substantia diffinitiva : et ha?c quod, dicitur tot modis sicut el eausa :

quidem principaliter dicitur terminus. hoc probatur per hoc quod eadem esl
et

qusestio de causa et de secundum quod,

sive iu eo quod. Dicimus enim inquiren-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. IV 349

tes causam adventus alicujus secundum cui inesse dicitur. Amplius autem dici-
quid venit iste, id est, intendentes : ac si mus esse per
se, aliquid oslensum est
si

dixerimus, qua de causa venit iste : et alicui primo inesse, aut ostcnsum cst

hoc etiam est in cognitivis, quia dicimus inesse primo in aliquo ipsorum quae sunt
inquirentes niedium quod est causa vel ejus per substantiam. Ambo enim haec
quod videtur, et est secundum quid
non dicuntur per se in secundo modo supe-
paralogizatum est aut secundum quidsyl- rius cnumerato, sicut supcrficies in qua
logizatum est, intendenles quaerere qua multum est perspicui, dicitur alba secun-
causa syllogismi sunl aut paralogismi. dum se, et hoc est cui immediate inest
Quantum ergo multiplicatur causa et albedo : et homo dicitur esse unum se-
prseeipue immediate, tantumdem etiam cundum se, eo quod anima est substan-
multiplicatur perse, sivesecundum quod. tialis pars quaedam hominis, in qua sicut
Amplius omne quod secundum positio- inprimo subjecto est ipsum vivere. Et sic
nem distinctum dicitur, hoc per sc vel secundus modus in duos dividitur eo :

secundum quod ipsuni est cxislit, eo quod quod aut passio iminediate incst, aut
ipsuni non in alio, scd omnia alia cxi- incsl gratia alicujus quod substantiale est
stunt in inso, sicut quod per sc existit ei cui passio dicitur inesse : ct illi sub-
nullo indigens in loco suo distinctum, stantiali passio inest immediate. Amplius,
aut quod secundum se vadit. Talia enim sicut diximus, per se et causa sequaliter
omnia positionem significant et locum, dicuntur : dicitur igitur per se id cujus
quia ab individua substantia locus abs- non est alia aliqua causa : et haec duo
trahi non potest : proptcr quod etiam lo- habent membra : aut enim dicitur de cau-
cus de individuantibus essc dicitur : nec sa iinniediata, qua posita neccssario po-
duo in uno loco possunt esse vel imagi- nitur cllcctus, et destructa destruitur,
nari vcl intelligi. IIoc autcin alibi deter- sicut boininis quidcm mullaesunt causae :

minatum cst et idco: iste modus est est cnim aliqua causa hoininis animal et
modus esscndi pcr sc. aliqua bipes, quorum neutrum est con-
Ex omnibus autem inductis accipitur vertibile nec simulambo dicunt causam
:

quod secundum se et per se multipliciter convertibilcm attamen secundum sc

:

dici est necesse. Aliud enim sccundum hoino est bonio : et idco habet aliquam
ipsum vel per se dicitur, quod hoc ali- causam convertibilem, et secundum
quid erat esse, sicut Callias secundum se illani dicilur per se et secundum ipsum.
cst Callias ct hoc designat quid hoc ali-
:
Aliud autcm membrorum est, quod oni-
quid crat esse Callias, sicut in ullimo nino nullam habet causam ex qua pen-
enumoratp modo dictum est. Aliud vero deal secundum se. Hoc enim maxime est
diciturper se sive secundum ipsum, quae- pcr se et sccundum ipsuin, sicut primum
cumque insunt in quid sive in quidditale quod solum est necesse, essc non habens
eorum in quibus sunt, sicut Callias ani- plus, ut dictum cst in ante babitis. Ain-
mal dicitur csse secundum se, eo quod in plius quinto inodo dicinius inesse per se

rationc difliniliva Calliae cst aniinal :

sive secundum qua?cumque alicui in-
se,

Calliascnim est animal quoddam uni- :

sunt soli, comedere dicimus eum
sicut

versaleautem est esse particularis non :

per se, qui solus comcdit et non habet
enim curamus hoc, utrum mediate vel socium incomedendo. lloc ideo est, quia
immcdiate conveniat, eo quod hoc potius id quod dicimus per se, vel secundum se,
dicit quoddam separatum et cum exclu-
est decondilione propositionis quam di-
cat modum essendi, sed dicimus esse per sione quadam ab aliis.

se in isto modo, prout substantia inest

 350 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

TRACTATUS V

DE PARTIBUS ENTIS, QUARUM ESSE EST IN HABITUDINE ET

RELATIONE SIVE COMPARATIONE QUADAM.

tionem ordinis partium ita distinguitur

dispositio vel positio : aut enim ordo ille

partium determinatur ad loci differentiam

aliquam, et ordinem partium in loco,
CAPUT I.
sicut supra et infra, ct dextrorsum el si-

nislrorsum, el extra et intus : et hoc

si/n,
modo situs sive dispositio est unum dc-
De chspositione sive posilione el
cem [medieainentoruni, et est ante age-
elc.
re et pati ethabere, sicut differentiee si-
tus sunt ante ditrerentias actionis et pas-
sionis, et quod est habere et hao
ejus :

Te.vt. el com. Sic diligenter exseeutis his quse sunt ratione ponimus ipsum in primis. Alio
24.
Nola quali- consequentia ens secundum quod unum autem modo dicitur dispositio partium
tersex prin-
cipia non di- refertur ad alterum, loquamur de his ordo in tolo : et hoc dupliciter : aut
cunt ens ali-
quod abso- quaelicet partes entis determinent, tamen enim es1 ordo partium in toto secundum
lutum, sed
mixta sunt non dicunt ens aliquod absolutum sed : positionem distinctus iu prius et poste-
habitudini-
bus compo- omnia mixtasunt habitudinibus compara- rius, et superius et inferius, et alias situs
sitionum.
lionum, et comparationes quasdam di- differentias : aut est ordo partium dis-
cunt : et hsec sunt sex genera quee re- tinctus secundum differentias situs dis-
stant, de quibus tamen quatuor veniunt tincte secundum speciem et formam par-

in hanc speculationem quia quando et

: tium in toto dispositarum. Prioris autem
ubi cum loco et tempore speculationem exemplum est in his quee componuntur
habent naturalem in Physicis, et secun- ex homogeniis, ut est aqua vel vinum,
dum prsedicationem in Logicis sunt de- in quibus partes non sunt distinctee nisi

terminata. Dicamus igitur primo de dis- secundum potentiam, sicut nos supra di-

positione sive positione sive situ, haec xiiuus, ubi nos locuti fuimus de niodis

enim idem dicunt sub diversa ratione. unius : quia in talibus non dicimus unam
Dispositio autem in communi dicitur ha- partem esse supra, et aliam esse infia,

bentis partes ordo et secundum distinc-

: unain extra, et aliam intra, vel unam es-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. V 351

se in dextro, ct aliam in sinistro, nisi se- tur, dicitur agere et hoc proprie
: est ac-

cundum nostram imaginationem, vel tionis praedieamentum. Et simili modo

tactum, vel in compositione ad vas con- infra sive habentem indumentum
intra
tinens, vel secuudum aliud aliquid tale : et ipsum indutun habitum est medius

simplieiter aulem sub fonna vivente ac- habitus, qui significatur per indutum es-
ceptis partibus nulla distincta est ab alia. se et cappatum el tunicatum et hujusmo-
Exemplum autem secundi est in partibus di et hoc habitus est praedicamentum. Ex
:

heterogeniis totum aliquod componenti- hoc autem palam est, quod habitus non
bus, sicut est in homine, in quibus per est habitus quo habeatur, licet habere sit

ipsas formas suas partes sunt intra, ex- lnedium : hoc eniin abiret in inlinitum,

tra, et supra, et infra, et ante, et retro, et si concederetur quod esset habitus

dextrae,et sinistrae : d differunt tam figu- quo baberetur. Aliu vcro modo tertio

ra quam virtute, sicut dixiinus in II Coeli dicitur habitus speeies qualitatis, qua> esl

et Minuli, et sicul euilibet etiam ad dispositio quaedam vej habitus vocata ;

sensum patet : positionem enim quam- et biic dupliciter : aut enim luec disposi-
dam oportet in his esse, sieut et ipsa tio est secundum bene vel male se habe-
compositio nominis ostendit, cum dici- re in luto vel in parte aliqua lulius : et

tur dispositio : sonat cniin hoc nomcn utrumque horum dupliciter csl quia :

parlium positionem in divcrsa seeundum autesl secundum bene simpliciter, aut

situm. sccundum beiie per cumparationem ad
aliud quod minus valet in illo babitu,
sieut dicitur sanitas liabilus quidam cor-
poris cx dispositione mixlorum humorum
et compositione membrorum procedens,
CAPUT II.
sicut Socrates sanus dicitur, aut simpli-
citer, aut respectu Plalonis vel alterius.
Amplius habitus dicitur si pars quaedain
De modis habitus secundum quod conli-
Socratis cst talis dispositionis aut sim-
net prsedicamentum aetionis et habitus
plicitcr, aut rcspectu alterius. Propter
etspeciem qualitatis, quse dicitur dis-
quod etiam partium seeunduin bonam
posiiio vel habitus. vel malam compositionem ipsarum est
quidam habitus habitus enim semper
:

vult esse quoddam medium habentis et

xt.H com. Habitus vero non sonat idem quod ha- babiti, quorum est mutatio quaedam, et
25.
bere, sed habitus est quoddam resultans ideo potius habitudo vocatur,

medium ex habitudine duorum ad invi-

cem, quorum unum est mutans, et alte-
rum mutatum secundum formam ali-
quam et ideo multa istudcomprehendit
:

CAPUT III.
in diversis existentia generibus entis. Di-
citur quidem uno enim modo habitus
tamquam actio quaedam habentis et habi-
De modis passionis.
ti, sicut aclus quidam medius aut motus

secundum quod est actus et motus exiens

ab agente et movente in patiens et mo-
tum nam quando hoc quidem facit, il-
: Passio dieitur uno quideni modo qua- Text.etcom

lud aulem fit et patitur, tunc media est lilas seeundum quamalteraricontingit,si-
praxis. hoc est, actio secundum quani ip- eut albuin et nigrum, et dulce et amarum,
sum agens in id quod subjicitur et pati- et gravitas et levitas, et qiueeumque sunt
 352 n. alh. mag. <U!D. i'i:.i;i>.

pas- dicamenti passionis el quia sic passio

talia sonsibilium qualitalum : et sic :

species qualitatis, quam vocamus illata est ab agente secundum potentiam

sio osl

passionem vel passibilem qualitatem. activam agentis, ideo primus modus su-
mitur penes inferens hujusmodi passio-
AMcp vero modo dicuntur el sunt pas-
passiones nes. I autem duo, habitudo actionis
l.i<-
siones horum actiones el in

quidem relatae el passionis, pro certo una sunthabituilo

subjectum, quaa ad agens
patiens autem relatae in substantia differens secundum esse,
sunl actiones, ad
dicta passio prse- quod haliet in terminis sicut eadem est
:

simt passiones : el sic

via uYThebis ad Athenas, et de Athenis
dica uluin est passionis. Amplius au-
ad Thebas, differens penes terminos et
Iciii sic dictarum passionum queecumque
:

quia penes hujusmodi differentias activi

sunt magis nocivae alterationes et motus
e1 passivi relativa quss secundum pote-
in his quaa sensum habenl et sunt lamen-

maxime propter nocumentum states agentium et patientium innasci di-

tabiles
ximus superius, ideo relationes nonsunt
quod inferunt sensui, illae dicuntur pas-
eivdein unde patcrnitas non est filiatio,
:

siones. Amplius autem in talibus quae

neque e converso. Est autem adverten- Aciio lic
faciunl in sensum quaecumque sunt ip- ,
. . . . ab agent

sarum exultationum vel tristitiarum sive quod actio agentis hcet sit ab
diiin liic, ?>*. tanm
in palienl
agente, et comparationem dicat agentis esi ul in
lamentationum, istae magnee passiones suhjecto

modi ultimi diffe- ad patiens penes potestatem qua agit

vocantur. Kl isti tres

runl : eo quod primus dicil ipsius natu- sumptam, tamen pro certoest in patiente
naturam. sicut in subjecto, et est passio ipsius,
rae quae praedicamentum est

Duo autem sequentes modi species pas- sicul et motus est a movente in motum,
sionis ejusdem secundum usum nominis
sive id quod movetur, et est actus mo-
ventis, et tainen est in eo quod movetur
determinant recipere enim quod Graece
:

vocatur naOeTv, facit passionis naturam :

sirul in subjectis. Haec igitur de passione
dicta sunt a nobis.
recipere autem contrarium inducit lamen-
luui. iii quod dissolvit continuum in quo

esl sensus : magnitudines autem recep-

1 i< >iiuiii in communi, sive sint conve-
nientis, sive inconvenientis, dicuntur
OAPUT IV.
passiones, quia vincunl sensum : et

uniiis quidem es1 volnptas sive delectatio,

alterius autem esl anxietas sive luctus ]>> iiindh privalionis quse opponitur ha-
vel lamentum, sive quocumque alio no-
bitui.
iiiiiie vocetur. Et contraria nomine qui-
dem passio magis vocatur voluptas
quam delectatio : quia non omnis il<'lecta-

tin habel contrarium, sed illa sola qua;, Quia vero privatio opponitur habitui, Text.it cu
ui dicil Plato, generatio esl in sensibilem ideo de privatione hic post habitum et
aniinaiii : ideo consequenter non omnis passionem oportet interserere. Dicamus
delectatio esl passio propter quod etiam
: igitur quod privatio dicitur a privatione
delectati m habens contrarium, magis principii naturalis tribus modis. Et uno
iu genere difQnitur operationis quam quidem modo dicitur, quando non habel
passionis : est enim delectatio operatio aliquid quod est aptum natum haberi,
proprii el connaturalis habitus et non licel hoc uou sit aptum secundum indivi-
impedita, sive, ul dicil Michael Ephesius, diiuin sive subjectum, neque secundum
effloritio nalurae in propriorum el conna- speciem, neque secundum genus, sicut
luralium habituum operatione non im- oculis privari dicitur planta. Est tamen
pedita. Tres igitur ultimi modi sunt prae- in talibus prima potentia ad habilum :
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. V 353

vita enim occulta potentia est ad vitam ctum, tot modis dicitur etiam privatio :

manifestam et perfectam : et hoc est se- quia haec negatio talis reducitur ad pri-
cundum omnium sensuum participatio- vationem praeter hoc solum quod nega-
:

nem. Sed neque insubjecto quod esthaec tio in genere non habet mediurn, priva-
planta, neque in speeie quae forte cst in tio autem aliquando medium habet, sicut
aliis, neque in gencre natum est habere ostendemus inferius : ct ideo a primo
visum vel oculos. Alio vero modo dici- modo inchoando quot modis dicitur ne-
tur, quando aptum natum est habere et :
gatio, dicitar tot modis privatio. Nam
hoc dupliciter, aut in genere, aut in spe- inaequale vel non aequale dieitur, quod
cie, ct non habet. Aliter enim homo di- non est aptum natum habere aequalita-
citur caecus, quando non habet quod na- tem, ut color, qui non est aptus natus
tus est habere in specie, sed non habet, commensurari alicui et hoc dicitur non :

et aliter talpa. Talpa enini privatur eo aequale pencs modum primum. Invisibile
quod non est apta nata habere secundum autem dicitur sive non visibile, aut quod
speciem, sed quod nata est habere se- non omnino natum est habere colorem,
cundum genus. Homo vero caecus priva- et hoc dicitur penes modum secundum :

tur eo quod natus est habere secundum aut (juod turpem habet colorem a quo
se, et secundum suam speciem. Amplius avertitur visus. El similiter dicitur id
privatur eo quod natum est haberc se- quinl esl sine pede, aul non babens pe-
cundum suam speciem sive secundum dem, aut quod non habet omnino pedes,
se, aut natum esl habere secundum omne aut quod turpes habet aut vitiosos el
tempus id quo privatur, sicut homo : curvos, sicut claudus pedibus. Amplius
aut privatur eo quod natum est habere adliucprivatum aliquid dicitur in parum
secundum tempus determinatum, sicut habere et minus quam exigitur ad opera-
catulus qui non habet visum citra nonum tionem, ut non ignitum dicilur quod
diem, unde privari dicitur si non habet non habet ignem intensioni sufficientem :

quod natum est habere,et ijuando natum sed hoc ultimum reducitur ad turpiter
est habere. Ca^citas enimestprivatio quee- sive corrupte habere secundum aliquem
dam, sed non secundum tempus quilibet modum. Amplius dicitur privatum,quod
co3cus est secundum omnem aetatem non facile aut non bene seu
:
exjtedite se
sed tunc caecus est si in aetate in qua ap- habet ad actum et operationem vel pas-
tus natus est habere visum, non habet. sioneni, sicut insecabile velnpn secabile
Similiter autem in privatione attenden- diciturnon solum ideo quod nonsecatur,
dum est non solum tempus, sed etiam sed quia non facile aut non benc secatur.
subjectum in quo est et secundum quid Amplius in privatione considerandum
sive secundum quam potentiam princi- est quod omnino non habeat, non ali-
pii, et ad quod membrum determinatum, quis dicitur privatus, quia dimidio ca-
et si sic non habet id quod aptum natum ret, si illud dimidium potest facere ac-
est habere, tunc privatum dicitur. Am- tum : monoculus enim non dicitur caecus,
plius praeter omnem principii naturalis sed caecus dicitur, qui in ambobus oculis
defectum dicitur aliquando privatum, non habet visum et hoc est ideo, quia
:

quod per vim sive violentiam ablatum unus oculus pcr se agit visus operatio-
est. Sed haec est privatio proprii actus et nem : sed monopes dicitur claudus,
motus, sicut lapis loco deorsum et motu ideo quia unus pes operationem non per-
privatus dicitur, quando sursum tenetur gressus. Quia
ficit autem sic est quod
violentia aut quia impeditur columna oportet esse in toto
:
privatum in multis,
supposita, aut aliquo hujusmodi. El Iioc etprivatio reducitur ad negationem in ge-
advertendum, quod quot modis dicitur nere, nisi in hoc quod privatio est oppo-
negatio in genere quae relinquit subje- sitio habens medium, negatio autem non
:

VI
23
 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

malum opponuntur bel homines secundum potestatem natu-

ideo licel bonum el

habitum, tamen aon rae. Secundum autem impetum potesta-

per privationem el
tisTrojani victores dicuntur habere Ilion
omnis homo bonus est aul malus,
aut
civitatem. Et habere iterum dicit com-
justus aut injustus bsec enim habent :

justus di- parationem tenendi a tenentibus ad ten-

medium : quoniam bonus el

vir- t uui . Secundum autem essentiam istius

cuntur dupliciter, ab actu videlicel
generis dicitur vestimentum induti ha-
lutis. et officio. Al. actu quidem virtutis
hitus et esl habitus ipse a vestimento
privatio secundum se, omnis bomo au! :

malus quia virtus circumdate ad eum qui indutus est accepta

esl bonus, au1 esl :

perficiens habitudo sive comparatio, qua quis di-

ethica monastica esl in seipso
autem virtutis, ut citurtunicatus,vel togatus.vel cappatus,
hominem. Officium
congruus actus personae vel generaliter indutus sive vestitus. Alio
dicil Tullius, es1
aulem modo dicitur illud habere, in
secundum statuta primae reipublicae deser-
quo aliquid existit sicut in susceptibili
viens, sicut dicitur bonus civibus bonus
et hoc materia e1 subjecto, ut aes habetspeciem
et justus ille qui civilia dirigil :

sive figuram idoli sive statuae, et corpus

modo rusticus el eremita neque bonus
habet intirmitatem. Tertio modo dicitur
neque malus est, aeque justus neque
habere sicut habet continens contentum,
injustus quia non est civilis qui hujus-
:

sive contineat ipsum sicut locus, sive

modi est. AJfirmationis autem et nega-
non est aliquod medium, sicut in contineat ipsum sicut vas, sive contineat
tionis
ipsum sicut forma. Contentum enim in
quarto hujus sapientiae libro ostendimus
superius, ete. aliquo dicitur haberi ab ipso, sicut dici-

mus lanam habere humidum, et civita-

tem dicimus habere homines, sicut locus

habet locatum, et navem dicimus habere

nautas, sicut vas habet id quod est in
CAPUT V.
vase :autem et totum dicimus habere
sic

partes, sicut forma continet et habet for-

matuni. Cum autem locus habetlocatum, f°^%M
/>< habere et modis ejits
cst ubi quod est praedicamentum in lo- "£,{^9

cato comparatione facta ad locum e f^JjM :

"a |l0
converso autem est de praedicamento
'
'gj.
ab

- . om. Habere autem dicilur multipliciter. habitus, quia hoc est in habitu exteriori

l'no quidem niodo dicilur esse illud ha- compositione facta ad indutum '. Am-
bere aliud quod tenet ipsum infra ter- plius quarto modo dicitur habere id quod

minos suae potcstatis, et habere dicitur prohibet secundum impetum suaepotesta-

comparatio media quae est inter habens tis aliquid ut moveat se, aut operetur se-

sic el habitum : el diversificatur hoc per cundum naturae suae motum aut opera-
tres differentias : au1 est enim habere tionem, sicut columnae dicuntur habere
secundum genus habitus, aut habel ip- sive tenere ponderosa supposita, quia
sum secundum suaiu naluram, aut se- prohibent ea ne decidant : et hoc modo
cundum impetum potestatis unde febris : habere est idem quod per vim retinere,
dicitur habere hominem secundum po- sicut in poeticis fahulis Atlas dicitur ha-

testatem retinendi naturam etilla ha- : bere coelum, tanquam casurum super ler-
bitudo est comparatio media a calore ram si non haberetur ab ipso quemad- :

innaturali procedens et naturae domi- modum etiam dicunt quidam Physiolo-

nans : et eodem modo frigus etiam ha- gorum sive de natura loquentium, qui

1
Vide etiam Commentationem pro hoc in commento prorsenti.
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. V 3o5

materiam ponunt causam esse solam, illi violentae potestatis prohibentis ipsum
enim diffusam undique materiam dicunt contentum ab operatione naturali, sicut

Atlnntem, etsua diffusionetenere coelum. ccelum Atlas prohibet a casu, et genera-

De hoc autem inPrincipiis motuum ani- liter loquendo esse aliquid in alio simili-

malium, et in secundo Caeli et Mundi, et bus modis dicitur, et seque communiter

in Poeticis a nobis dictum est. Hoc igitur cum habere. Octo autem modis dicitur
modo id quod continens est, dicitur ha- aliquid esse in aliquo, sicut in praehabi-
bere ea qu» continet, quasi ipsum con- tis determinatum est. Quscumque au-
tinens sit separata a contento substantia tem in categoriis de habere diximus, hic
per subjeetum et locum, et quasi conti- supponuntur.
neat singula qua; continet per impetum
 331» 1). Al.r-. MAG. ORD. PH.KI».

T K A C T % T II S V 1

DB CONSEQUENTIBUS ENS SEGUNDUM MODOS QUIBUS ENS

PRINGIPIATUM EST EX
PRINGIPIIS SECUNDUM OMNE GENUS ENTIS.

dicituresse ex aliquo quando materia per

ultimam speciem determinata est proxi-
ma : el ideo propria materia vocatur. Pri-
mi autem exemplum est, sicut omniallui-
(,AI'UT I.
da sive liquabilia dicimus esse ex aqua :

quia aqua est prima materia ipsorum.

Secundi autem exemplum est, sicut dici-
//, modis ejus quod dicitur ex aliquo. nius slatuam idoli ex aere eo quod a<s ;

propria proxima materia est idoli. Alio

et

vero modo secundo dicitur aliquid esse

Texi.ricom. P s1 ea (iu;r de generibus entiuni se- ex aliquo sicut exprimo movente, sicut
29
cundum modum essendi consideratis di- aliquando quaerentes dieimus, ex quo esl
cenda esse videbanlur, determinabimus pugna rcspondemus, quoniam esl
? et

ea quae consequuntur : el primode modis ex convicio, eo quod convicium princi-

principiorum entis secundum quod ens pium est pugnae. Alio autem modo dici-
ijisum constituunt. In his autem primum tur aliquid esse ex aliquo secundum in-
est, quod determinat ipsum cxitum prin- tentionem forma3 et materiae simul, ut

cipiati dc principio, e1 hoc est ex ali- patet in liis qute fiunt ex composito :

quo esse : hoc enim dicit generaliter omne enini quod estexillis. est in quoe
lluxuin principiati de principio. Dicamus resolvitur : autem conqiosi-
resolvitur

igitur quod ex aliquo esse dicitur multis tum iu materiam et formam et hoc :

modis. Uno quidem principali et primo, modo juxla hunc modum proprie resnl-
ut ex quo aliquid esl sicut ex materia. vitur totum in partes : et ideo composi-
lioc autem dupliciter dicitur unum : luin esl ex materia et forma, et totum
<
ii r\ quo rcs essc dicitur, est primum
i 1 1 1 csl r\ partibus hoc modo versus Ho-
: et

uus subjcctum, sive materia prima in meri de Trojana historia sunt ex historia
aliquo rerum. Alio aulem modo lliuii civilahs. qu;e Troja alio nomine
 LIBKR V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 337

vocatur. Et similiter de domo rcsoluta converso : quianox est postdiem, et dies

sunt lapidos: domus est ex
et ideo lapi- post noctem tempus est enim circula-
:

dibus. In omnibus enim talibus ti 1 1 i re : et lioc non tantuin dicimus pro sub-
forma totius, et perfectum et totum * 1 i stantia temporis, sed etiam pro qualitate:
citur id quod habet inclusum quod est for- et hoc modo dicimus, quod ex serenitate
ma totius. Amplius aulem quarto modo sit hyems sive tempestas, hoc est, post
dicitur aliquid ex aliquo sicut ex princi- serenitatem.
pio formali, et ex illo tanquam ex parte Cum autem in omnibus his non con-
dieilur esse species, quia est pars esse, siderentur nisi duo, scilicet ipsa princi-
sieut hominem dicimus esse ex bipede pia fieri sive mutationis, et ordo muta-
sive ex rationali quod est forma, quae torum, necesse est omnia inducta reduci
estpars esse et hoc modo syilaba est
: in duo. Alia enim dicuntur exaliquo fieri:

ex elementis, quorum quodlibet est pars quia transmutationem habent ad invicem,

essc ipsius : cum syllaba sit comprehen- sicut omnia quae inducta sunt praeter
sio litterarum indistanter prolatarum : moduin ultimum. Alia autem dicuntur
aliter enimsyllaba estex elementis quani fieri exhoc quia secundum tempus so-
:

statua ex aere : substantia enim naturalis lum sic dicuntur, sicut dicimus quod ex
est composita ex sensibili materia sicut qualitate dierum tuta (it navigatio : eo
ex materiali principio. Species autem esl quod est post aequalitatem eestivalem na-

ex speeiei materia : syllaba autem forma vigatio tuta, quando mare quiescit : et
et species queedam est : et ideo est ex hujus usus esl in astronomicis, ubi fiunt
materia non sensibili, sed ex materia ordines tales : quia in circulo periodi,
qu;e est materia et elementum speciei : alius est ordo ex Ariete in Libram, et

et Iioc est iil ex quo coniponitur syllaba, alius ex Lihra in Capricornum, et sic in
et est materiale in ipsa. Quaedam igitur festis deoruin dicitur quod ex Dionysiis

sic dicuntur ex aliquo sicut dictum est. sunt TragUia quia sunt post Dionysia
:

Alia vero et quiuto modo dicuntur festa celebrata Tragilia '. Dionysia au-
ex secundum causam effi-
aliquo simul tem quae Latine interpretantur tenebrans
cientein et formantem et materialem et : ettirpantia, fueruntfacta hominum illus-
ideo dicuntur ex aliquo secundum par- trium et laudabilium, qua? primo apud
tem aliquam praBinductorum modorum veteres cum laude celebrabantur. Tragi-
omnium, sicut ex patre et matre existit Iia autem fuerunt facta heroum et servi-

puer, non quod ex parte patris sit et ex lium personarum, qua» postea cum vitu-
parte matris : quia sperma virtute est perio vatuni celebrabantur : et ideo Tra-
totus pater, et gutta matris virtute est gilia vocata sunt a -yj.-^-^ quod est hircus
totamater sed quia puer duo est, et se-
:
quia vituperiis insistentes fcetens ani-

cunduni partem formae est ex patre, se- mal, quod erat hircus, in remuneratio-
cundumautem partem materiae ex matre nem acceperunt.
tota : et non omnino es1
similiter lieet
ex terra planta, quia planta secundum
aliquam sui partem est ex terra. Alio
vero et sexto modo qui inter omnes est
minus principalis modus, ilicitur aliquid
ex aliquo, quia est post illud : et in tali-
bus oportet quod maneat aliquid unum,
sicut substantia una est in loto tempore,
sicut dicimus ex die lieri noctem, et e

Alias Thargilia, ludi in honorcm Apollinis et Dianac.

 :

358 D. ALH. MAG. ORD. PILED.

partem dicimus esse aes, et alteram cubi-

tatem aes enim est materia in qua est
:

tanquam in subjecto species spherae et

species cubi : liujus enim artificialium
i :.U»UT II.
forma est figura. Hoc etiam modo angu-
lus est pars quaedam formalis, secun-
diim quam dicunt angulum esse per se
De distinctione modorum partis. unum genus quantitatis discretum a linea
et superficie etcorpore, quorum rationes
in praecedentibus induximus, licet hoc
Ttit.etcom. Id i\\i[uo aliquid tit. parsestejus quod magis pertineat ad geometram quam ad
lit rx ipso : et id quod lil ex ipso, totum metaphysicum ostendere. Amplius quinto
est : quod si deficial in uliquo eonsti- modo dicuntur pars, quae sunt in ratione
tuentium, ipsum diminutum et ideo esl :
diffmitiva, quae diffiniendo ostenditunum-
de lii-- tribushic per ordinem tractandum quodque per terminos sui esse substan-

est. Pars igitur dicitur secundum quan- tialis: illa enini etiam dicuntur partes
titatem, et dicitur secundum qualitatem esse totius, et diffinitum dicitur quod-
sive formam, et dicitur pars secundum dam totum : propter quod etiam genus
esse quae esl essentialis pars. Parsautem dicitur esse pars speciei, quia est pars
secundum quantitatem dicta est, inquam esscipsius, et est quid ipsius speciei sic-
dividilurquantitas quocumque modo di- ut subjectum in esse ipsius. Differentia
visionis, sive mensuret et numeret to- autem dicitur pars altera ipsius speciei,

tuin, sive non : semper enimid quod au- et est quale quid in ipsa. Alio autem mo-
Ferlur a quantitate aliqua finita tota do dicitur species pars generis : quia est
quantumcumque sit, pars illius dicitur, pars potestatis ejus. Genus enim dividi-
sicut duo dieuntur pars esse trium, et tur in species sicut in partes potestatis
tria cum tamen aliquoties
pars quinque :
suae. Genus autem ut constituens esse
sumptae non numerenl totum. Alio vero ipsius speciei est pars ipsius.
modo dicuntur pars ea quae sua tota ali- Ex inductis igitur patet partem esse
quoties sumpta dimensurant solum : et triplicem in genere, quantitativam vide-
hoc modo sumitur in geometricis pars, licet, et potestativam, et essentialem :

sicut duo sunt pars senarii, et similiter essentialem autem duplicem secundum
tria. Et quia sic dupliciter dicitur pars viam compositionis rei, et secundum
quantitativa, ideo hhu modo duo sunt viam rationis. Secundum quantitatem
pars trium, et alio modo pars ipsorum autem pars dicta etiam dicitur et dupli-
non sunt. Amplius autem praeter ambos citerpais, ut patet ex praeinductis. Prin-
praeinductos modos diciturpars secun- cipalis autem modus partis est secundus
dum formam sive quantitatem, in quae modus, quo dicitur pars qua? aliquoties
dividitur species sive forma aliqua : ea sumpta reddit totum et sub hac ratione :

enim in quae formaliter aliquid dividitur,

correlativa sunt adinvieem pars ettotum,
dicuntur partes ipsius ideo species di- : quia totum non estnisi finitumpartibus
cunturpartes generis, quia genus dividi- secundum primam autem acceptionem
lur in eas. Amplius adhuc dicitur pars id partis dicitur pars toto minus, et totum
in quod dividitur per resolutionem, et parte niajus : ista? autem partis et totius
ex quibus componitur totum aliquod, diffinitiones nihil diflinitum et determi-
"t species aliqua, aut modis
habens natum demonstrant. Igitur baec de
!

aliquis
1,1
- sicul dicimus aeneae sphaerae partis dicta sint. a nobis : partes enim
"iiaiu partem esse aes, et aliam partem sinc quantitate non ita proprie dicimus
' Bphaeritatem ; et cubi aenei unam partes : et hoc patet, quia illarum quaeli-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 359

bet habet rationem totius, etnon tantum partium, quod totum integrale
et hoc est
partis quia species e6t totum genus se-
:
vocatur : unum, quod est ex
aut sic est
cundum esse, licet non sit totum ipsum his quae continent unum, et hoc vocatur
secundum ambitum sua? potestatis ge- :
tolum universale, sive ut quibusdam pla-
nus enim secundum totum suum esse et cet universum licet enim ipsa natura
:

naturam salvatur in qualibet specie. Si- uniens multa non sit ex eis quae unit,
militer autein genus esttotum esse ipsius tamen totalitas ejus sive universitas sive
speciei secundum potentiam, et diiferen- universalitas accidit ei prout aliquo modo
tia est totum esse ipsius secundum actum. est ex ipsis. Omne enim totum habet
Et similiter etiam in partibus essentiali- hoc, quod est aliquo modo ex partibus :

bus secundum realem compositionem hoc autem in sequentibus doctrinae istius

acceptis quia materia est totum in po-
:
ejusdem libri clare probabitur, ubi natu-
teutia, et forma est totum in actu : et
ram universalitatis investigabimus. Omne
ideo istis modis non proprie pars est mi- enim quod universaliter dicitur, et simi-
nor toto, neque totum proprie majus est liter omne quod dicitur totaliter, dictum
sua parte. esttamquam unum aliquid ens, quodunit
multa et hoc quod sic unit,
:
est totum

quoddam universale, quasi multa conti-

nens vel actu vel potentia : praedicatur

enim de unoquoque ipsorum et ea de :

CAPUT III.
quibus praedicatur, sunt omnia unuin,
tanquam ipsum universale preedicatum
sit unumquodque ipsorum, sicut homo,
De distinctione modorum totius
equus, et Deus secundum Stoicorum opi-
nionem Epicureorum, qui deos anima-
et

ta corpora esse dicebant secundum hoc :

txl. el om. Totum autem quod fit ex aliquo, dici- enim omnia hsec sunt unum uniens ea,
31.
tur mullis modis. Et uno quidem modo eo quod ista omnia sunt animalia con- :

et primo et principali dicitur totum, tentum vero et infinitum est intra for-
quod idem est quod perfectum, cujus vi- mam totius, sicut quando unum aliquod
delicet nulla pars abest ex quibus est sic- totum est ex pluribus, quse insunt intra
ut se constituentibus : aliqua eniin non formam totius contenta : et illa quae in-

constituentiaprincipaliterpossunt abesse: sunt, plura quidem sunt aut perfectione

propter quod etiam distinguitur per par- partium, sicut est in heterogeniis totis
tes principales et partes secundarias. Hoc in quibus sunt diversae formae perficien-
igitur modo principaliter dicitur totum, tis, utforma ossis, et nervi, et carnis, et

et iterum secundo totum modo dicitur hujusmodi. Si vero non fuerint perfe-
natura sive per naturam formalem eo : ctione differentes, tamen sunt differentes

quod forma primo niodo dicta est natura inter se potentia sive potestate :
quia

et principaliter hoc autem nalura est

: alia est potestas unius, et alia potestas
continens contenta, quae in pluralitate alterius, sicut est in his quorum partes
aliqua consistunt terminata ad unum non multum differunt secundum for-
continens : propter quod etiam unum mam, sicut in plantis est, in quibus et

sunt omnia illa contenta. Hoc autem to- radix et stipes et ramus et virga, lignum
tum quod sic ab uno multa continente est, vel olus et tamen differentes habent
:

totum dicitur, duos habet modos. Aut potestates. Sin autem sic non differunt,
enim est sic unum continens multa, sic- tamen ditferunt potestate maxima, sicut
ut unumquodque singulare designatum in his quorum est una potestas in omni-

est unum multitudinem in se claudens bus partibus : et oportet tunc ut origo

 :

360 I). AUi. MAG. ORD. Pll.ED.

illius potestatis sil originaliter ex uno ralis partium, qua una sit supra, et altera
quod '-! loco cordis omnibus in talibus, infra, et una intus, et alia extra, et sic de
sicut esl in quibusdam ostreis quae ho- aliis positionum diiferentiis, magis dici-
mogenia et in substantia et potestate esse tur oinne sive universum omnibus : in
videntur: aon tamen omnia quae sunt in
autem illis in quorum partibus secundum
ipsis, sunt potestatis maxime. Sinautem aliquid positio facit differentiam, et se-
adbuc, et in hoc non differunt, tamen cundum aliquid non facit, dicuntur se-
differunt energia quae >
'^t idemquodope- cundum diversam rationem, et omne et
ratio interior, hoc est, operatione quaj tolum sive universum et totum. Diximus
ab interiori principio procedit. Alia enim autein in prcecedentibus, quod in hetero-
cst operatio unius, e1 alia operatio allc-
geniis positio facit diversitatem : in his
rius : quoniam una trahit, el alia dirigit
cniiii aliqua pars per naturam est intra,
et tertia unit, e1 sic de aliis operationi- dex-
etaliqua extra, et supra, ct infra, et
bus : hse enim operationes diversae sunt tra. et sinistra, ct ante, et retro : ct ideo
in quantumcumque similibus corporibus tota illa dicuntur proprie sicut sunt ani-
quae totius habenl rationem. Horum au-
malium corpora in his cnim quae sunt
:

tcm oninium totorum magis sunl distin-

homogenia per totum substantia ct ope-
cta? pluralitatis ea quae sunt, naturalia, ratione, non cst positio faciens differen-
quam illa quae sunl ab arte : sicut etiam tiam, nisi per accidens, sicut diximus su-
dicimus in itno, quod naturaliter unuiii perius ex hoc quod visus vel tactus vel
magis est unum, quam id quod est unum aestimatio vel vicinitas alicujus segregat
per artem : el hoc est dictum tanquam unam partem ab alia : et illa magis pro-
totalitas existal perrationem unionis ali- prie dicuntur universum sive omne : quia
cujus : ea enim quae sunl unum vel totum universuni est unum versuni in omnia
per artem, licet forte figura differant
et distributio totius universalis est ejus
membra, tamen formaliter per essentiam quod per unam rationem est in omnibus
non differunl neque eliam differunl:
partibus in omnibus autem illis in qui-
:

essentiali operatione. Sic igitur triplici- bus partim quidem positio facit mutatio-
ter dicitur lolum perfectione, integritate, inin, etpartimnon, in his dicitur totum
et universitate.
et omne, sicut in his in quorum positione
partium diversa est figura, et tamen una
substantia et eadem operatio, sicut est
pix et cera et vestis : positio enim in his

CAPUT IV. transposita mutat liguram exteriorem,

sed substantia formalis manet eadem : et
ideo dicuntur illa et tota et universa re-
totum ac omne aqua vero et
cipientia et :

De differentia tolius et universi, quod

qutecumque sunt humida species aquae
rninus proprie dicitur omne.
existentia, sicut vinum ct lixivia, et hu-
jusmodi ea quae sunt nullo modo in par-
tibus variata, dicuntur universum et omne
leit- ,t com Amplius autem observandum in diffe- quoddam : et similiter numerus dicitur
31.
rentia totius integri quod vere totum di- universum et omne, eo quod numerus
citur, et differentia universi quod magis non esl nisi unitates aggregatse, quae om-
proprie vocatur omne sive universum, nes unius sunt formae. Haec igitur non
quod in omnibus illis quae sunt quanta dicuntur tota : quia non dicitur tota aqua
quantitate ip6orum habente principium vel totus numerus, nisi sccundum meta-
et medium elultimum, quorum differen- phoram, si videlicet fiat distinctio situs
tiam in partibus non facit potentia natu- per accidensin partibus, sicut in ante ha-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 361

bitus determinatum est. Omne vero diei- ut id quod quantum de se et natura sua
tur in his in quibus est et universum simi- est vel potest esse in multis, licet aliquid
liter, quando est et inuno quodam unien- impediatipsum, quod non est de natura
te omnia, quod sit in his quae continet
ita sua, sicut sol : quoniam natura suae for-
sicut in quibusdam diversis specie vel mae non prohibet esse de multis et in
nuinero, sicut dicimus, omnis hic nume- multis : sed hoc prohibet materia in qua
rus, et omnes hae unitates significantes est, quae tota est perfecta per formam : et
universum numerum, et universas unita- ideo forma nonmultiplicatur : quiaforma
tes omne enim etuniversum idem dici-
:
non multiplicatur nisi per materiae divi-
mus. Haec igitur de toto dicta sint a no- sionem et sic est de luna
: et de omnibus
bis. stellis aliis, quarum quaelibet in specie
est una non multiplicata per numerum.
Universale autem secundum opinionem
quidain dicunt universale, non tamen ve-
re est universale et hoc est quando ali-
CAPUT V.
:

quid secundum sui quidem naturam est

incommunicabile esse inullis, pulatur ta-
men communicabile esse ideo quod par-
Et est digressio declarans quot modis
tes ejus vel operationes a quibus nomen
dicitur universale.
accipit, sunt communicabiles. Et primi
quidem exempluin est mundus, qui mul-
tiplicari non potest secundum sui natu-

Oportet autem nos hic digressionem ram, tamen quia partes plures communi-
facere, ut universalisnaturam considere- cabilessunt, multi putaverunt multos esse
mus, quod jam universum quoddam esse mundos : cuin tamen mundus ipso nomi-
diximus. Et liic cnim faciliter erit doctri- ne dicat perfectionem quae multiplica-
na tam praecedentium quam sequentium. tioni contradicit, sicut ostendimus in
Quia autem subtiliter universalis naturam primo de Ca?lo et Mundo. Secundi au-
inquirere intendimus, primo quot niodis tem exemplum est Deus, cujus operatio-
universale dicitur, distinguemus et unde : nes sunt providere et gubernare et hujus-
ortum habeat universale, ostendemus. modi quia ista communicabilia sunt
:

Jniversale Dicimus igitur universale quatuor modis multis, multi putaverunt Deum csse quod-
quatuor
iodis dici- dici proprie, et hoc quocumque modo di- dam universale, quod praedicatur de niiil-
toir.

catur tribus modis vel quatuor conside- tis cum tamen natura divina dicat quod-
:

rari. Dicitur enim universale actu et po- dam incommunicabile simplex et pri-
tentia et natura et opiaione. Actu autem muin et solum. His ergo modis cum di-
idem est quod actu esse de multis et in catur universale, ante rem videlicet, et

multis secundum esse non divisum ab in re, et post rem, et in ratione universa-
illis, sicut homo. Potentia autem univer- Ante rem autem dicitur universale
litatis.

sale est, quod licet aclu non sit, tamen dupliciter cum enim omnia, sicut jam
:

nihil prohibet ipsum esse vel iieri tam in multoties diximus, sint in intellectu pri-
arte quam in natura, sicut domus octan- mae causaesicut in formali et primo lumi-
gula quae forte nulla est, sed tamen pot- ne, etipsa sic hoc modo forma omnium,
est esse, vel corpus regulare viginti ba- quas tamen sunt in ipsa vita et lux, eo
sium, ita etiam in nafura propter reno- quod lnec est vita quaedam existentibus
vationes ligurarum ccelestium nihil pro- omnibus, et est lumen omnis notitiae et
hibet aliquid iieri quod non est : quod si ralionis omnium, dixerunt tam Stoici

esset, salvaretur in multis et esset uni- quam Peripatetici hujus causas, universa-

versale. Universale autem natura est sic- lia esseprima et rationes et formas, quae
 362 D. ALB. MAG. ORD. PIUED.
omnium sunt formae universaliter praeha- unum, nec est multa. Universalitas au-
bentes, et immaterialiter praehabentes, et tem ipsius quae magis proprie dicitur
simplieiter hubentes omnium apud se ra- universitas, est ex respectu sui ad sup-
tiones. Conceptus autem et notio univer- posita, qua respicit illa sicut uniens : et
saliter habens el simpliciter et materiali- iste respectus est quamvis
universitas :

ter vocatur universale. Hoc igitur modo forte tantum sit in uno, quia non unum
acceptum universale habet quoddam esse ut unum, nec multa ut plura sive multa
speciale, quod est esse causee intellectua- sicrespicit, neque finita ut tinita, neque
lis hoc modo quo lumen intellectus ejus infinita, sed respicit ut universumin esse
e-t forma rerum a se lluentium per in- omnium et ideo hoc modo est univer-
:

tellectum universaliter agentem et fa_ sum et patet quod in ratione hujus uni-
:

cientem existentias rerum. Alio autem versitatis aliud habet esse quam sit esse
modo dicunt universale ante rem, non ejus ante rem, vel in re, vel post rem ac-
tempore, sed substantia et ratione : et ceptum. Igitur isti sunt modi universalis
haec estforma aut causa formalis accepta et non totius, sicut in sequentibus erit
constituens esse rei. Actus enim talis manifestum.
formse et proprius effectus est esse in
omni eo quod est hoc autem cum indif-
:

ferens sit in omnibus quae sunt ejusdem

speciei vel forma? et quantum est de se
sic indivisum habet unam ad omnia vel CAPUT VI.
multa relationem, et sic aecipit univer-
salitatis quamdam naturam et rationem.
Universale autem quod dicunt esse in re, Et est digressio declarans originem et

est eadem forma participata a multis actu caitsam universalis.

vel potentia : et haec quidem dicitur uni-
versalis, eo quod de se semper est com-
municabilis et propagabilis in multa ex
Origo autem universalis, et causa du
uno propter quod etiam genus uno mo-
:
plex est. Una quod prima, et altera con
do dicitur unum ex quo est propagatio
juncta et quasi causata. Origo quidem
Qu
,{fa ori»c
omnium aliorum. Universale autemquod prima est quia omnis talis natura et
:
universnjE

est post rem. est forma in esse abstra-

forma est lumen quoddam intelligentiae
ctionis, secundum quod dicitur quod ex-
procedens in substantia. In praehabitis
perientia faeit universale et memoria, sic- autem diximus et in sequentibus osten-
ut nos in principio hujus doctrinae do-
demus, quod omnis intelligentia lumine
cuimus.
suo ambit totam illam materiam quam
es^e°un?ve°r- ^sse autem universalis in ratione uni- inovet motu spharae suae : et ideo ne-
tfcfneVnlver- versalitatis est sic accipiendum. In uni- cesse est quod lumen suum toti illi uni-
st
accipien- versali quidem aliud est id quod est versitati sit communicabile : et cum for-
iium.
ipsum universale, et aliud est universa- ma sit lumen intelligentiae agentis, et lu-
litas sive universitas ipsius, sicut in hoc men ipsum sit hypostasis et radix ejus,
universali, homo, aliud est ipsa natura ex illo habet universale quod universale
quae homoet aliud est communitas
est : esse potest, quia ex hoc ad plura habet
ipsius sivecommunio, quia ipsum in se communicabilitatem. Amplius universale
nec unum est quod multitudini contradi- in genere non habet nisi duplex esse, se-
cat vel multitudini opponatur, nec multa paratum videlicet, et participatum in lioc
est qua multitudine opponaturunitati so- aliquid constat autem quod ex hoc
:
I
lius :et ideo hoc modo dicunt Avicenna quod est participatum cum hoc aliquid,
et Amihamidin, quod universale nec est non habeat communicabilitatem habet :
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 3G3

igitur ex hoc quod est separatum pri- :

unumquodque est alterum et alterum,

muin autem esse separatum quod habet, sicut in primo de Anima diximus. In in-
est in intellectu a^ente ambiente mate- tellectu autem existens est separalum et

riam ex hoc igitur et non ex alio habet

:
ab esse quidem separati non habet com-
communicabilitatem. parari pluribus vel respectum universali-

Dicet autem fortasse aliquis, quod com- tatis, licet non habeat eum nisi separa-

municabilitalem habet ex lioc quodcom- tum. Separatum enim est per hoc quod
paratur pluribus actu vel potentia plura accipitur non conjunctum, et non con-

existentibus : sed hoc omnino est absur- junctum existens ad hoc quod accipiat
dum: non enim comparatio qua compa- universi rationem, oportet quod accipiat
ad multa de quibus est relationem a tali
ratur pluribus, causa est ejus quod per in- :

igitur relatione habet universi rationem

tellectum est ante hujusmodi comparatio-
:

nem nihil autem comparatur pluribus,

:
et ideo universale duobus constitu.tur, ™£*
natura videhcet cui accidit umversahtas, -»*r.
Communi- nisi quod est communicabile. Communi-
cabilitas
et respectu ad multa qui complet illam
causa est cabilitas igitur causa est, quod compara-
uoil univer-
sale pluri- tur pluribus et non causatur a tali com- naturam in ratione universi'. Dubitabit
<us compa-
alur, el non paratione ad plura. Cum igitur nihil sit autem fortasse aliquis de his qui nullam
e contra.
primum ambiens multa informanda ab subjectam habent suppositorum multilu-

ipso nisi intellectus agens, quod forma dinem, an ipsa ad multa referuntur. Vi-

aliqua ambiat multa per communicabili- detur enim ad multa non referri, quia

tatem sui ad ipsa habet ab intellectu pri- multitudinem non habet ad quam refera-

lumen tur. Sed ad hsec et his similia per ante

mo agente, cujus ipsa existit :
et

ideo diximus in scientia de Inlellectu dicta patet responsio : enim uni-

suflicit

agente, quod ipsa est ad ea quae ambit versali in eo quod est universum quod-
sicut ars ad materiam. Hscc igitur est pri- dam, quod ipsum de sc ambiat multa,
ma radix universalitatis in omnibus quae sive illa sint, sive non sint, dummodo
s nt ue potentia sui ambitus, sieut patet
universalia sunt. '

Quse est in forma solis quaa de natura sui ambitus

causa con- Causam autem habet universale suae
juncta uni
hoc est et potestatemulta ambit, licet nunquam
venalis 1
universalitatis conjunctam : et
•
muluscnnl0
i-,,„„ii: niH
'
procedat in aclum hujusmodi multitudo.
quod lpsum ftacit esse de
,
poteiuia
Sieut enim ars et intellectus agens multa
vel actu hsec autem cst comparatio ad
:

ambiunt de potestate sua, quamvis forte

multitudinem eorum quorum esse est id
quamvis nunquam aliquideorum quce ambiunt,
cui accidit universale esse :

procedat in actum. Hoc igitur de origine

enim forte nihil talium sil ipsum, tamen
universalis prout ipsum universale est,
aptitudinem habet suum esse consequen-
tantum dictum sit a nobis.
tem, quod omnibus talibus suppositis
comparetur et haec aptitudo facit ipsum
:

universale. Licet autem liabeat hoc in

intelleclu existens, et non habeat ipsum
extra intellectum in re existens, tamen
non habet per hoc quod in intellectu est,

neque etiam habet hoc per hoc quod est

in re ipsa. In re autem existcns habel essc
reale, et hoc proprium est per indivi-

duantia qua? accidunt ei in re ipsa : et sie

nullo modo habet esse in pluribus po-

tentia : vel quia sic universale secundum

' Yide pio hoc Avei-roein VII Metaphys. com. 46,

 :

364 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

id quod est homo accipitur, utrum sit

commune, vel proprium, vel unum, vel

multa? Dicimus quod secundum quod
CAPUT VII.
homo est homo, niliil est horUm quia :

niliil horum diflinit ipsum sed omnia :

haec consequuntur esse ipsius.'Si autem

_
Et est digressio declarans naturam ipsam
sic utrum homo in eo quod
quaeritur,

quse est universalis, et accidentia gene- homo est, sit unum, vel multa, vel com-
ra ipsiusper quse efficitur in anima et ue, vel proprium ? Dicimus quod locutio
duplicitrr intelligi potest. enim cum
in rebus, et unum et com-
multurn, et Si
mune ct proprium, per quse omnia dicitur in eo quod homo est homo, in
concluditur prsedicato intelligatur, tunc dicimus sicut
ipsiiis differentia totius et
universalis. prius, quod homo in eo quod homo ni-
hil est illorum, sed potius in eo quod ho-
mo est, animal est rationale. Si autem
homo in subjecto sit et esse praedicetur,
Natura autem illa quse est universale tunc sensus est, homo in eo quod est,
simplex, natura est sccundum seipsam hoc est, in eo quod habet esse, cum esie
existens, ex suis constans difiinientibus :
multipliciter dicatur, nihil prohibet tunc
aut si ipsa est primum diffiniens, tunc hominem in eo quod est unum vel multa
ipsa consistit absoluta in sua quidditate,
esse commune in re. Gum autem dicitur,
et non accipitur conjuncta alicui proprie- homo est homo, et homo in eo quod est
tati vel accidenti vel respectui qua? con-
homo est homo, non aliud esse importa-
sequuntur esse suum sicut si dicamus
:
tur nisiquod est ex diffinitione et ideo :

quod homo secundum ipsum quod homo siomnino simplex talis natura accipiatur,
est vel quod est homo sic enim non :
uon habebit diffinitionem et in talibus :

pendet esse suum ex intellectu esse vel idcm quariturper quaestioiicm an cst, et
in supposito esse quia secundum hoc
:
per qiuestionem quid est, et tale nec vere
nihilest de esse suo, quod non ingreditur unum, nec vere multa
Equinitas
est, neque com-
est tantum in suam rationem diffinitivam '
: et ideo munc, neque proprium, sicut esl incausa
equinitas,
etc. hoc modo neque est proprium, neque prima. Hoc igilur modo accepta nalura Univereaie
r ab hod
commune, neque unum, neque multa :
i
secundum se vere est causa eorum quo-
licel
(i u ° i1 « st irj
J inlelleclu
quia nihil horum est in ratione difiiniti- rum ii . . ,
illa natura est : et hoc modo secun- non s" «aH
versale, non
va, quamvis non repugnet quin quodli- i
dum naturam .

rem lpsam. Sicut est anlc

.

est tl,nien
het istorum conveniat ei per aliquid ad- ,. . . universale
autcm diximus universale licel ab hoc nisi ens in
inlellectu.
junctum natura? suae sive substantia?. Ac- quod! est m mtellectu non sit universale,
. .

cidit enim ei esse in hoc et in illo, et per non est tamen universale nisi ens in in-
hoc efficitur proprium. Accidit enim tcllcctu et hoc probatur
: sic : hoc cnim
etiam eidem referri ad mulla, et per modo est universale, prout accipitur
hoc efficitur universale sive commune. unum de omnibus unum autem
:
de om-
Accidit etiam eidem esse separatum, nibus non
et est in esse quod habet in rebus
per hoc efficitur intelligibile. Accidit quia sic uni eidem
et rci acciderent mul-
eliam terminatum esse et indivisum,
ei ta? individualioncs, vcl omnes, quod esse
et per hoc efficitur unum. Et accidit ei- non potest. Oportet i-itur quod sit unum
dem adhuc dividi per materiae divisio- omnibus,
de prout unum est separa-
nem, et per hoc efficitur multum. Si er^o tum ab omnibus. Hujusmodi autem
quaeratur a nobis, cum homo secundum fit per intcllectum, cujus probatio haec

Idem asserit Avicenna in V sua; Melaphys. cap. o.

 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 3G5

est. Duce enim formae ejusdem spe- partium est aliquid substantise ipsius.
in uno secundum idem inesse non Universaleautemnecnumeraturpartibus,
ciei

possunt. Accipiatur ergo bomo a Socra- nec sunt partes aliquid de substantia ip-
sius. Adbuc autem natura totius non
te et accipiatur a Platone sine omnibus
consliluit partes suas, sed natura univer-
individuantibus, aut sunt duss formae, aut
salis constituit omnes partes suas tolum
non. Si sint duce et secundum idem sunt
:

enim constituitur ex suis partibus uni-

in intellectu, tunc duce formse ejusdem
:

quod jam diximus versale autem constituit suas partes, e1

speciei insunt eidem,
autem sunt eaedem, tunc Si non constituitur ex ipsis : et ideo totum
impossibile.
eadem ratione de omnibus individuis ac- nunquam potest fieri pars partis suae :

ciperetur tdem igitur idem quod in in- :

sed universale quia constituit partes suas,

tellectu est unum et idem, quod lamen

polest lieri pars essentialis suce parlis.

est de multis : sic igitur non est univer- Amplius totum non est tolum unicuique
haec est vc- parti secundum se universale autem to-
sale nisi dum intelligitur : et :

ritas, licet quidam ex sola ignorantia tum est cuilibet parti secundum se. Am-
philosophiae hocnegant. pbus lotum non totum nisi partibus
est

T, .• ,„ nfivnrtpmliim
i,i„„, attvertenaum prcescnlibus universale aulem est uni-
,
Est autem luc quuduam i
:

versale prcesentibus et absentibus. Am-

valde notabile : ex quo enim una el sim-
secundum se neque pHiw totum est totum fimtarum partium:
plex est natura quas
universale autem rcsptct partes infmitas
est in intellectu, neque in rebus, heec
vel non finitas quantum est de se Hcec
rlo quantum est de se est una
«,
pro ceri
et per hoc quod
isritur de universali sint sic dicta.
ubique ej setnper :

cst in anima, nihil horum amittit non :

enim per aliud est intellectu nisi per

hoc quod est esse separatum, et boc non

opponitur alicui dictorum in intellectu :

CAPUT VIII.
igitur existens non videtur esse singulare,

licet hoc dicat Avicenna non cnim est

^
:

in eo sicnt in subjecto omnino, sicut ali-

d uidem
orf M , colob
bi ostendimus. ^ tdetur igitur tpso stc- m ^. ^.^
ut ubique et semper et tunc non erit :

aliudinuno, et aliud in alio. De his au-

tem alibi, et prcecipue in libro de Perfe-

determinatum Ex in- est. Habita differentia totius et universalis Text.ettm.
c/ione animse
ductis autem quoad propositam intentio- facile est scire quid est diminutum se-
nem est boc accipere, quod natura dla cundum quod opponitur toti in eo sensu

cui accidit universalitas, in_se est unum qU0 totum idem dicimus quod perfeclum.
quid : et secundum quod accidit eicompa- Hoc igitur Greeci significantes dicunt co-

rari ad niulta, est uniens multa et esse lobon, quod sonat diminutum mem-
ipsorum. brum sed
: membrum generaliter vocatur

iiTe- Et ex hoc accipitur differentia totius et pars quaj determinat situm aliquem in

imer^.ofum universalis quoniam tolum ex hoc quod

:
toto heterogenio, quod proprie totum vo-
a
rebus signifiea- catur. Dicitur enim colobon esse de nume-
est totum, non esl nisi in

tis sin^ulaiibus : universale autem ex ro quantitatum non quantumlibet, sed

potius illud quod esl colobon, oportet
boc quod universale, non est in ipsis.
esse quantitatem quce suo nomine et situ
Adbuc autem totum ex hoc quod est to-
partibus suis, et quaelibet sit partialis, et suo nomine sit totum
tum numeralur

1
Cf. 111 i-l Aniiiwi, com. 19.
 :u-,C> D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
continens partes tales multas : et hoc est quae in substantia partium per se
liabeant
qunndo heterogenium totum cujus pars positionis differentiam.
aliquatruncataest, totum non destruens: Amplius cum omnibus inductis oportet
el hoc est quod nos consuevimus vulga- quantitatem esse continuam partium
eo
riter vocare mutilatum, licet non proprie, modo quo continuum dicitur colligatum
quia mutilatum est amputatum naso si : ad unuin per naturam vel per artem
: ali-
enim duo dividantur, et altera unitatum qua enim quae sunt dissimilium
partium,
auferatur ah altera, non est colobon : habent quamdam harmoniam, et
non
quia neutrum est pars alterius : in colo- continuationem, et in compositione illa
bon autem amputatum oportet esse par- habent compositorum positionem,
quod
tem, et diminutum sive mutilatum, sfre unum est extra et aliud intra : et tamen
Golobonium oportet esse totum. Nun- illa non sunt colobonia : quia nullum di-
quam enim colobonium est aequale reli- minuitur ex alio, cum omnia
distincta
cto ex amputatione. Et universaliter nul- sintab invicem secundum suas totalifa-
lius quantitatis numerus detruncata ali- tes, et nullum eorum continuum cum al-
qua parte ipsius ex hoc non efficitur co- tero.
lobonium in coloboniis enim substantiam Ad
:
haecautem quae dicia sunt oportet
formalem quae est species, oportet ma- scire, quod non quaelibet tota continua
nere post partis detruncationem parte
:
dicuntur colobonia, et ea tota quae
colo-
autem aliqua a quolibet numero amputa- boniadicuntur, non sortiunturhoc nomen
ta, resultat alia numeri species, tam in cujusque particulae privatione. Si
enim
truncato quam in diminuto : et hoc est auferantur ea quae non sunt propria sub-
sicut si dicamus quod cilix sive arfti est stantiae, sicut ab ave plumae, vel
pili ab
coloba tunc enim post truncationem
:
homine, non dicuntur colobonia propter
adhuc manet arca, lieet sit aliqua parte talium privationem haec enim sunt non
:

diminuta. Numerus autem, sicut dixi- de esse totius secundum quod totum, sed
mus, dempta aliqua parte non manet
quaedam superflua quae recrescunt abla-
idem.
ta et si non recrescunt, hoc est
:
per ac-
Adhuc autem quae dicta sunt, oportet cidens in quibusdam. Adhuc autem etiam
addiscere, quod illa sunt coloba proprie,
si sunt propria substantiae totius, tamen
qua? sunt partium dissimilium, sicutdixi-
non adhuc diruntur colobonia, si aufera-
mus aut etiam nequo haec omnia qute
:
tur aliquid ubilibet :enim loco
in tali
dicta sunt, sufficiunt ad esse colobonis.
potest esse pnsitum in toto, quod abla-
Numerus enim est, ut diximus, non est tum non diminuit, sed destruit totum et :

colobon.quamvis dissimiles habeat partes,

in tali loco potest esse ablatum,
ut dualitatem et trinarium. Sed generali-
quod est
de influentibus et effluentibus secundum
ter dicemus quod nullum talium
toto- materiam, que non determinat aliquam
rum est colobon, cujus partium situs ipso
partem quae positionis determinatam ha-
nomine partium non facit differentiam, beat differentiam in toto : et hoc est sic-
sicut manus quae suo nomine dicit posi- ut dicamus, quod cilix sive arca per-
si
tionem extrinsecus in latere, et oculus
foretur in fundo non cnim ex hac parte
:

suo nomine positionem superius, et

dicit
positionem habente diminuitur, sed pars
cor suo nomine positionem interius
et :
aliqua laeditur in ipsa arca. Sed colobon,
sic de aliis, sicut superius determinatum sive colobonium vocatur, si auris ampu-
est : et ideo homogenia, sicut aqua, et tatur ab animali, sive oculus, aut extre-
ignis, et hujusmodi, quae in partibus non mitas aliqua pedum vel manuum : ex hoc
habent positionem nisi per accidens, non enim non destruitur animal secundum
sunt colobonia diminuantur
si : ea enim substantiam, sed manet adhuc animal,
quaedicunturcolobonia, oportet talia esse licet truncatum vel mutilatum.
Hoc ta-
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 367

mcn totum non dicctur colobonium, si tct tcrminare : quia aliter npn possumus
quis ab eo privel carnem aliquam quia : venire in cognitionem subslantise, ct
caro est pars secundum materiam in- quid est. Detcrmincmus igitur primo mo-
fiuens et effiuens, non detcrminans situm dos gencris, et modos differendi secun-
in toto secundum positionis specialem dum genus, et postea accipiamus pro-
dilferentiam. Nec est colobonium si di- prium modum gcncris, ct proprium mo-
minuatur cor, aut splcn, aut bepar, quia dum diffcrentia?, et ostendamus natur,;-
illa sunt intraet privata dcstruunt totum : ipsorum. Genus ergo dicitur uno modo
et idco illoruin subtractio interfectio est a generatione, quando eorum ruae simt
et non diminutio et ideo non dicitur co-
: unius speciei propagatio vel generatio
lobonium nisi diminuat extremitatcm continua est : ct hoc modo omnia illa
aliquam, quae est de propria subslantia quae multiplicantur sub forma una, ge-
totius, et qua ablata non dcstruitur to- neratione univoca dicuntur esse genus
tum. Adhuc autem non proptcr omnem unum : haec cnim omnia sunt unius po-
ablationcm cujuslibet extremitatis dicitur tentia\ ct unius formae ct eorum propa- :

colobon, sed oportet quod privatum non gatio cst sub forma una, sicut dicitur
recrescat. Alitcr enim esset de infiuenti- hominuni csse eo quod genus unum,
bus ct efllucntibus secundum naturam : continua eorum generatio ex uno non in-
et quia opoiict colobonium diminutum tcrcipitur aliquo gcnerante vel generato
esse in aliquo qimd cst dc propria sub- secundum formam aliam et ex hoc pa- :

stanlia totius, ideo calvi non sunt colobo- tetquod omnium corum quorum est ge-
ni. Sic igitur patet quod colobon cuidam nus hoc modo dictum unum propagatio,
toti accidit, et non omni, nec accidit uni- est unum ex uno secundum naturam,
versali quod suas constituit partes et sal- quodcumque sit illud lioc enim quidam :

vatur in quolibet eorum et id quod est

: ponunt constellationem quamdam qui- :

totum, pars est univcrsalis. Haoc igitur dam autem individuum ejusdem generis
dicta sint de colobon. Oportct autein unum quidam autem rationem naturae
:

scire quod si colobon secundum diminu- unam, quia virtus generantis est a na-
tam rationem ipsius accipiatur, tunc tura illa : et virtus quae est in materia,
quodlibet inductorum aliquo modo im- imago est virtutis illius : et ideo trcs
proprietatis colobon potest appellari :
opinioncs tangunt niovens primum et

semper tamen accidit toti et non univcr- agens primum et detcrminatum et for-
sali. mam primam virlutes et actus informan-
tem, et quoad hoc quilibet sic opinan-
tium aliquo modo dicit verum.
Alio autem modo
dicitur gcnus ex
quo aliqua sunt sicut ex primo moventc
CAPUT IX.
materiam ad generationem ipsorum :

sicut enim dicitur vulgariter, quod qui-

dam sunt Elines genere, et quidam Jo-
De tnodis (juibus determinatur t/ene-
ves, eo quod priorcs ab Elino primo pa-
ris multiplicitas.
tre, sequentes vero a Jove primo gene-

rante sunt traducti et magis quidem de- :

nominatur consequens a generante pa-

r
ezt. ?t com. Ea ex quibus est aliquid, qusedam tre, quam a matcria sive a matre. Ali-
33.
sunt principia secundum esse, et dc bis quando tamen denominatur a matre fce-
habitum est : queedam autem sunt prin- mina, sicut a Pyrrhea sive Pvrrha Pvr-
cipia secundum cognitionem, et haec rithae vocantur hujusmodi autem causa
:

sunt gcnus et differentia, et de his opor- in libro dc Animalibus assignata est :

 368 D. ALR. MAG. ORI). PR/ED.

quia videlicet mater est sicut materia, ctum : ct differentire sunt sicut qualitatcs
pater autem est sicut factor et species in essentiales istius generis, et hoc est ge-
generatione. nus proprie dictum.
Amplius autem tertio modo et genus Capitulariter ergo perstringentes quee
quod est quasi id in quo sunt species sie- dicta sunt, dicimus quod genus tot mo-
ut in suhjecto substantiali sibi seeunduin dis dicitur sicut dictum est. Primo enim
imaginationem et sensum et hoc est si- : modo dicitur secundum generationem
millimum cum materia, sicut superflcies continuam ejusdem naturee secundum
dicitur genus tigurarum superficialium, speciem, et hoc esl gencris fluxus sub
et solidum sivc corpus dicitur esse genus una communi natura. Aliud autem se-
figurarum corporalium : sed in hoc est cundum genus dicitur secundum genera-
differentia, quod haec sine transmutatio- tionem ex uno primo movente. Aliud au-
ne figuris superfieialibus vel corporali- tem dicilur sicut forma sive fitrura su-
bus determinanlur : figurarum enim est perficiei vel corporis. Aliud autem quar-

aliqua superficialis : et heec quae est su- to modo dictum dicitur genus sicut ma-

perficies queedam talis vel talis, hoc est, teria, non tamen omnino idcm cum ma-

sic vel sic figurata : figurarum vero alia teria id enim cujus difierentia est et
:

est qure est solidum sive corpus talis vel essentialis qualitas specificans ipsum et

talis hoc autem sivc sit superfieies, sive

: determinans, hoc est subjectum quod-
solidum subjeetum cst differentiis et in dam, quod aliquo modo dicimus mate-
differentiis quae constituunt figuras esse riam.
subjectum, tamen sine sui transmuta-
tione.
Amplius autem genus dicitur propriis-
sime, quod est genus, sicut dicitur genus
CAPUT X.
in orationibus diffinitivis : in his enim
id quod primum inest, et quod in quid
preedicatur, hoc dicitur esse genus et :

Et est digressio declarans naturmn ge-

hoc est quasi fundamentum omnium alio-
neris, cl distinctionem ejus \a maleria
rum, sive sint substantialia, sive acci-
et a diffcrenfia.
dentalia hoc enim est subjeotum pri-
:

mum non existens in aliquo sicut in sub-

jecto : et hujus quidein ipsee differentiee

substantiales dieuntur esse qualitates. Et Heec aulem ut plenius intelligantur,

hoc differt ab eo quod ante dictum est :
oportet nos determinare naturam gene-
quoniam superficies quidem realiter est, ris sublili determinatione. Sicut autem
in quo secundum aliquam parlem sui jam patuit, nalura generis est, cujus
fiunt figime et solidum est, in quo se-
: qualitas essentialis est ditferentia. Natu-
cundum aliquam partem sui fiunt figurae ra igitur quee in suis substantialibus con-
corporeae, et non secundum totum quia : sistit, ad esse suum non indigens difie-

figura non est nisi secundum exterius in rentia, est genus : quoniam si ad esse
solido, et tigura non est nisi in termino suum ut genus est, differentia indigeret,
supcrficiei. Et hoc quidem non conside- oporteret quod in omni generis diffini-

raverunt et ideo non nisi tres modos

: lione reciperetur differentia : et hoc fal-

generis esse determinaverunt. Genus au- sum quoniam licet aliquod genus
esl :

tem in orationibus diffinitivis est ipsa diffiniatur, hoc tamen accidit ei non in
substantia ojus cujus est genus, non se- quantum quidem gcnus cst, sed potius
cundum potestatem ipsius, sed secun- ut est species queedam ex genere supe-
dum totam ipsius naturam et subje- riori et diflerentia constituta si enim :
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 369

genus secundum quod genus haberet dividuantia : etsi non intelligatur deter-
diffinitionem. omne prenus haberet diffi- minari per differentiam rationalem, est
nitionem, quod falsum est : et constat ex enim homo substantia confusa, quae est
praecedentibus, quia id quod simpliciter quid ipsius, sicul esl substantia determi-
est genus et non est nisi genus, nulliiin nata et designata. De liis autem in con-
habet penitus diffinitionem. J;un enim sequentibus sequentis post istud capitu-
ostendimus, quod cum dicimus, substan- lum plenius agemus. Quantum enim ad
tia est ens per se existens, per se exi- pnesentem pertinet speculationem, non
stens non dicitur nisi non in alio existe- intendinius ostendere, nisi quid sit ge-
re : et hoc non addit sicut differentia ali- neris natura. et qualiter differt a mate-
quid super ens : et ideo realiter iileni est ria.

ens veruni et substantia, et omnia alia Quamvis igitur sic ditferat a materia
sunt modi quidam entis. Constat igitur sicut dictum est, tamen plurimam cum
quod genus in eo quod genus, ad esse materia babet convenientiam : et inter Nota tres
. . convenien-
sui secundum ipsum quod genus est, cseteras convementias quas nabet cum tias quas
, . habet genus
non indiget differentia ad esse igitur : lpsa, pra?cipue babet quarum unatres, cum mate-
suum secundum quod genus est, non est, qua? est aliarum causa. quod genus
est natum recipere alterum est igitur : est forma hujus compositi quotl est pro-
sicut existens in seipso in eo quod est pinqua materia vel remota : sive enim
genus. Igitur hoc modo est in se exi- materia remota accipiatur , sive pro-
stens, in nullo existens ut in subjecto : xima, semper est composita, et natura
et exinde habet, quod in quid preedica- formae hujus compositi quod est ex ma-
tur, et est substantia ejus cujus est ge- teria, qua? est substantia queedam, et po-
nus : quia eo cujus genus non indi-
est, tentia qua? est habitualis inchoatio for-
get aliquo ad esse suum in eo quod ge- ma?, est forma itl quod vocamus genus,
Nota in quo nus est . autem non comparatur
.Materia et in lioc habet aflinilatem eum materia :

genus dil- . . .

fen a mate- ad id cujus materia est, sicut non mdi- id enim quod nec forma est nec formam
gens aliquo, sed potius sicut imperfe- habet, nec babet analogiam ad forrnam,
ctum indigens forma '
: et ideo non com- non est designabile per nomen aliquod,
paratur nisi sicut pars,"quae est in po- et sui nulla potest esse penitus notitia.
tentia aliud secundum esse et ideo in : Secunda autem convenientia est, qua?
se subsistens non intelligitur, nisi per oritur ex ipsa, quod sicut materia non
analogiam ad formam et ideo differt a : est aliquid nisi in potentia, ita genus in

genere in hoc ipso et hoc est una cau- : eo quod genus, non est aliquid existen-
sarum quare materia non prsedicatur de tium determinatum nisi in potentia. Ter-
eo cujus est materia, cum tamen genus tia autem convenientia est, quod sicut

pra?dicetur de eo cujus est genus : genus materia in potentia est habens formas,
enim cum sit substantia non determinata ita genus potestate habet ditferentias qua?

per differentiaSj sed determinabilis, et sunt qualitates ipsius, sicut forma sub-
non designata per materiam. sed desi- stantialis essentialis qualitas est materia?.

gnabilis : et heee substantia est totum L'nde auteni habeat genus quod pra?dice-
quod in quid dicitur eorum quorum est : tur de toto, cum tamen non sit nisi pars
oportet quod sicut substantia pra?dieatur esse totius, posterius dicemus.
de bis quae sunt sub ipsa, quod ita etiam Quod autem jam diximus de natura oifferemia

genus prsedicetur : lionio enim est sub- generis, quod est quid determinabile dif- considerari
P olest-

stantia animata sensibilis, etiam si non ferentiis et designabile materia et indivi-

intelligatur designari per accidentia in- tluantibus in onini eo cujus est genus,

1
Vide etiara pro hoc A.verrocm 1 Uetaphys. com. 17 el \ll Melaphys. c ii.

VI
 : :

37(1 1). ALB. MAG. ORD. PR/EI).

ita dicimus, quod es1 essentialis uniuscu- tellectus in omnino simplici ponitgenus,

jusque qualitas quse esl differentia : hoc oporlet quod intellectus sic ponens ge-
enim potesl accipi dupliciter. Uno qui- nus, respectus diversitatis generis et po-
deni modo in se absolute accepta, sicut tentiae ponal in semetipso accipiendo
si rationale ipsam dicemus rationabilita- simplex ad modum compositi. Licet au-
tein, et hoc modo quidem potesl esse tem dixerimus ditlerentiam contineri in
pars ejus, scilicet liominis : et generali- amhitu gencris sive potestatis ejus, ta-

ter loquendo ejus eujus est differentia : non indiget eis ad sui sub-
nicn genus
sed non habet differentiae ralionem, nec stantiam eo quod omnes sunt post sub-
:

hoc modo de re cujus pars est, pr;edica- stantiam ipsius. Hoc igitur est quod dc
lur. IToc enim modo non est praedicabile generis hic dicere voluimus natura.
de aliquo, nisi forte de se ipsa. Secundo
autem modo accipitur, sicut esse determi-
nati actus : et hoc modo est dilTerentia :

quia hoc modo per divisionem exit a ge-

CAPUT XI.
nere, et est in ipso poteslate, et est qua-
litas ejus : non sit eadem na-
et sic licet

lura cuin genere, tamen hoe modo prae-

De his quse .sttit/ i/t potestate generis, et
dicatur de specie quam constituit, quia
sunt verse differentiae ipsius.
ipsa est esse ipsius secundum aetum,
sicut genus est esse ipsius secundum po-
tentiain.

Est autem aticmlcndum quod genus Posthsec autemconsiderandum estquae Text.etcom

in eo quod genus, non est nisi subjeetum recrpiantur m genere sicut cssentialia
33

prinium in esse ejus cujus est genus, sed ipsum ad spcciem detcrminantia. Posset
secundum quod sil determinatum ad ac- cniin aliquis duhitare quia ex quo dif- :

lum vel non detcrminatuin, vel sic desi- iciintios consequunlur naturam generis

gnatum individuantilius vel non dcsigna- et sulistanliani, d hoc quod consequitur

tum, hoc non convenit ei secundum se naturam alicujus et substantiam, ejus

per ea quse accidunt, sicut supra dixi- qualitas esl el accidens, videtur quod
inus de universali : et ideo unum et idem differentiee essentaccidenlia generis. lloc

in substantia est determinatum ct non autcm omnino est falsum et impossibde :

determinatUro, et designatum et non de- quoniam accidens non perlicit in esse id

signatum. Similiter etiaro accidit ei esse cujus est accidens. I)ifferentiaautcm,licet Difrerentia
_ . . . etsi non per-
in intellectu, vel non esse in intellectu. nim perliciat genus in esse genens, ta- ficiat genus

Quantum enim est de natura sua non men lpsum m esse

iierucit sicut et : neris, perfi-
„ ., cit tamen
torma qua? non perticit matenam m esse
.
, .

est nisi substantia quid existens non in ipsum in

alio per hoc quod est genus : et ideo per materite, tainen perficit ipsam in esse

hoc ipsum quod est, subjectuta primum quia tam esse generis quam esse materia?
csl quia id quod simpliciler non habet
:
est esse potentne omnis autem potentia
:

in alio existere est subjectum : propter indiget aliquo perticiente alio a seipsa.

quod accidit etiam ei commune essc, Unde notandum est quod cum dividitur

quia hoc habet in quantuin est non desi- genus, dividentia talia debent esse quo-
gnatum vel aon determinatum cumau- : rum unum non permutetur in aliud se-
tem genus sit sic subjeclum respectum cunduro esse vel secundum rationem.
potentiae habens ad differentias, sequitur salvata suhstantia dividentis : neque
necessario quod omnino simpliciter non unum et idem dehet salvata ratione sul>-

cst genus, ueque habet genus omnino stantiae sub forma duarum dividentium
simplicem naturam sicut Deus : et si in- inveniri, quia aliter genus non dividunt
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 371

si enim unum dividentium mutatur ad terminata : et ideo ista sunt coneomitan-

formam alterius ,
salvata ratione suae tia, ex passione materiae secun-
aniraal
substantiaj, tunc forma alterius dividentia d um caliduni vel frigidum, sicut in scien.
est in eo non sieut quaedam pars esse tia de Animalibus determinatum esl .

ipsius: est igitur accidens et quod in : enim multi sunt in materia, et

Conflictus
uno est accidens, in nullo est substantia :
aliquando quidem alterando inducunt
igitur hoc etiam in afio aliquo aliqua non aliqui.l proportionabde sibi vel propor-
potuil esse forma substantialis. Idem au- tionatum suo iini aliquando etiam in- :

tem sequitur, si daretur quod idem essel dueunt praeter proportionem illam aliquod
sub forma duorum dividentium. accidens : et ijuando lini animaiitatis de-
Amplius considerandum est, quodsunt terminandae in oranes species proportior
imraediate a generis potestate exeuntia : natum est, tunc illud accidens totam co-
hoc autera est genus sequantur secun-
si mitatur generis communitatem •
et ta-

dum ipsura quod est unde si quis divi-

: men ii< >ii esl differentia. Fiunt etiam ali-
dat sulistantiam diceiis quod est ens su- quando acciilentia, quas sunt accidentia
sceptibile motus, vel ens non susceptibile gratia generis superioris ve] differentiae
inotus, sive insusceptibile raotus, patet generis superioris : ut si dicerem quod
quod illae non sunt differentiae : ijuia su- animal est alliuin, vel fion albuni : ha;c
scepliliile e>se raotus non convriiil sub- eniin accidunt gratia' corporis, quod est
stanti;e seoundum ipsum ijuod substantia genus animalis. Aliquapdo enini liunt
est, sed sicunduin tjuod cprpus locabile accidentia gratia differentias generis quod
cst vel relatura ad locum : insusceptibile dividitur : sicut si dicam animal esse
autem non convenil eiperbocquod sflb- nutritivum ytA non nulritivum, vel alio

stanlia estj srd per hoc quod iucorporea modo tali enim accidunt, eo quod
: li;ec

est ijuredam substantia: et ideo dividenda accipiunlur a potentia animse et non ab

est per corporeum et incorporeum. I nde ipsa. Et quocumque modo tali accipian-
si fiat divisio per ea qua3 conveniunt gra- tur differentiae, differentiss communiter
tia inferioris, semper fif per ea quae non dictae sunt.etnon proprie, licet aliquando
conveniunt generi secundura ijisuin : et sunt concomitantes totum generis am-
ideo illa non substantialiter dicuntur esse bitum. Differentiae autein verae sunt, quae
in potestate generis , sicut ctiam non sicut formae et actus sunt intra generis
sunt in materia qua? non sunt inpotestate potestatem. Illa? eniin specilicant genus,
ijisius. sicut forma materiam: et illae sunt quae
Amplius si sint iramediata generi. non dant esse substantiale : et ideo genus ad
adhur necessario sunt differentiae ijisius. hoc quod aclu sit. indiget determinante :

quiapossunt esse accidentia concomitan- et ad hoc quod hoc aliquid sit. indiget et

tia genus et haec cognoscuntur in genere

: determinante et specificante et designante:
contracto ad speeiem et designato in et cum non praedicetur de eo quod sub-
individuo existentia non dant esse, sed jicitur nisi ^ecundura quod est natura
sunt esse consequentia si animal : sicut ipsius de quo pra?dicatur, constat quod
dividatur per masculura et fceminam : praedicatur ut determinatum el specifica-
haec enim concomitantur animal in eo tum et designatum, et >i>- est totum. Si
quod est animal, et sunt animalis solius enim praedicaretur ut non determinatum
et omnis, et in animali determinato et et designatum, cum hoc raodo non sit

designato sequuntur esse perfectura : nisi pars, sequeretur quod praedicaretur

quia potentia generandi non est nisi jam pars de toto : et hoc est impossibile. Si
existentis et perfecti in esse : differentia quis autem objiciat quod genus determi-
auteni sexus non est nisi secundum po- natum est idem cum speeie, et deterrai-
tentiain generandi in alio vel ex alio de- natura et designatum idem est cum indi-
 372 lt. ALB. MAG. OHI). VWAA).

viduo, et sic eadcm eril praedicatio gene- similiter quae sunt diversa genere, non
iis et speciei, diceremus quod hoc est transmutantur vel resolvuntur ainbo in
falsum. (ioiius enim sive sit determina- idem : quiasi in idem resolverentur, non
tum, sive seeundum se in esse potentiali resolverentur nisi in eamdem potentiam,
acceptum, semper est genus : e1 ideo su- et sic essent unius et ejusdem generis:
perius diximusquod generi accidit esse el boc est contra hypothesim, sicut spe-
determinatum.velnonessedeterminatum. cies et materia in arenere sunt unum,
Quod e\ hoc probatur, quod neuter ho- quoniani species sive forina est in pote-

rum ingreditur in illius naturae diflinitio- state materiee sicut in genere. Diversa
nemquae est genus: unde respectus queni etiam dicuntur in genere, sicut qmecum-
habet ad determinans et designans, non que dicuntur secundum diversam entis
faeit ipsum non esse genus : sublato categoriam. Alia namque secundum hu-
eniin non tollitur natura
determinante jusmodi categoriam quid sive substan-
generis, et posito ipso non ponitur quia : tiam signiticant, alia quale quid, et alia
sine hoc habet esse. et non indiget deter- quantum quid, et alia signifieant quid est

minante ad hoc quod habeat esse gene- aliorum prsedicamentorum secundum

ris. Similiter autem cum designantia ip- quod in locis prius est divisum ea enim
:

sinii sint individuantia qure faciunt ip- quae sunt in diversis categoriis, non re-

sum, sic id solum esse, non est aliud su- solvuntur ab invicem sieut sunt subal-
blatis per intellectum individuantibus, terna in quibus inferius resolviturinsuum

remanet adhuc genus id quod est, licet superius : neque resolvuntur ambo ad
destruatur singularitas quae per indivi- unum aliquid, sieut species coa?que re-

duantia designata fuit : species auteni est solvuntur in unum et idem trenus. JJi L
totum esse determinatum potentia et igitur boc modo et hac de causa diversa
actu : et ideo remota differentia per in- genere dicuntur.
tellectum species non remanet species :

et ideo species non indiget determinante

esse suum, sed designante tantum indi-

viduo et ideo species ut totum praedi-
:

CAPUT XIII.
calur.

Et est digressio declarans superius indu-

ctos modos multiplicis generis, el se-
CAPUT XII. cundum quem modum differentia sit
qualitas generis.

De modis quibus dicitur diversum ge-

nere.
Oporlet autem scire, quod modi qui
de multiplicitate generis et differentium
genere dicti sunt, omnes ad unum respi-
Tert.etcom. His babilis, facile scitur quse sunl di- ciunl : generatio enim continua unius

versa genere. Diversa enim genere sunt, primo quod id quod priino
esl generis, eo

quorumest diversum primumsubjectum, unum existens communicabile est multis,

cujus differentise sunt qualitates : et illa est genus el si species eommunicat se
:

sunt non ejusdem potentiae : et ideo non niultis, hoc non convenit ei primo, sed

resolvitur alterum in alterum : quia ea convenit ei in quantum esl aliquid gene-

quorum non est potentia una.non trans- ris : nec convenil alicui ante genus, quia
mutantur vel resolvunlur ad invicem : et illa quae communicant ante uenus exi-
 LIBER V METAlMIYSinomiiM, TRACT. VI 373

stentia, non communicant univoce, sed ipsa non est qualilas ejus cui dat esse, et
per analogiam. Amplius species non com- ipsum in esse constituit speciei autem :

municat se nisi per divisionem materiae : dat esse et ipsamin esse constituit:et ideo
genus autem secuniluin formalem mul- ipsius speciei est subslantia propria : ge-
tiplicationem se communicat, quae verior nus autem non constituit in esse, nec
est communicatio, eo quod formae qui- dat ei esse, sed consequitur ipsum : et
lius communicat sc genus, de ipsaexeunt quia consequitur ipsum genus, ncc ali-

generis potestate, materia autein de po- quid afiud in quid prredieatum est de ra-
testate speciei non exit. Generatio enim tione ejus, et ideo secundum totam es-
continua primo et perse est generis : ge- sentiam ipsius remanet qualitas, quod
nus enim dicitur sicut a movente primo, non facil species in cujus ratione est
in talicommunicatione oportet quod il- quid quod est genus. Et haec est causa,
lud sit particulare, quia talis motus non quod id quod simpliciter est genus, est
nisi particulari convenit : sed cum pro- tantum quid. Quod autem est dilferentia,
batum sit talem communicationem primo esl quale tantum. Et quod esl parlicipans

generis esse, constat quod et movens ad utrumque, est qualis quid, et hoc est spe-
talem communicationis lluxum non lia- cies, vel id quod secundum diversos re-

bet primo virtutem moventem ad hoc, spectus est species et genus.

nisi ex natura generis quae est in ipso : Sunt tanien quidam contra hoc obji-
patet igitur quod etiam secundus modus cientes dicunt enim quod id quod prae-
:

adgenus respicit, quia licet sit actus par- dicatur de aliquo ut ens de ratione ipsius,
tieularium virtutum, tamen quibus fiunt aut estcommunissimum praedicatum ,

actus omnes insunt particularibus a na- aut non communissimum, sed esl in
est
tura. Isti igitur sunt duo modi magisim- alio quodamcommuniore. Differentia au-
proprii. tem praedicatur de aliquo, sicut ens de
Tertius autein modus minus impro- ralione ejus de quo praedicatur, quia sic
prius est : in hoc enim dicitur subjectum pi;aedicatur de specie : non autem prae-
primum : sed quia non in toto subjici- dicatur ul praedicatum communissimum.
tur, ideo aliquid habet improprietalis. Praedicatur igitur ut ens in alio cominu-
Est autem adhuc et alius in illo modus niori. Omne autem uuod 1
csl praedicatum Nota
l
obje-
ctionem AI-
improprietatis quia et figura non est in
: in alio communiore existens, habetdif- ^
iarahu et
Avicenneeet
eodem genere cum superficie et corpore: ferentiam per quam differt ab his quae soiutionem.

et si quidem superfieies et corpus vere sunl secum in eodem : igitur differentia

genera essent figurae superfieialis et cor- habel differentiam. Est autem haec obje-
poralis, oporteretquod differentiae cum ctio Alfarabii et Avicennae philosopho-
genere essent ejusdem generis, eo modo rurn, quam et sic solvunt dicentes, quod
quo differentia ad genus reducitur. De liaec propositio, quod omne quod praedi-
modo autem illo in sequentibus eril ma- catur de aliquo ut ens de ratione ipsius,
nifestum.Haec autem quae dicta sunl circa aul esl praedicatum communissimum,
modum tertium, valde sunt notanda : aut est in alio communiore, propositio
ijuia circa modiini illum usque hodieplu- cst quaj concedi potest in aliquo : quia
rimi erraverunl. esse in genere communiori dupliciter di-
Quartus autem modus verus est, qui citur : aut enini est in genere commu-
est illequod subjectum primum in ora- niori, ita quod illud communius genus
tionibus diffinitivis subjectum dicitur esse, sit de ratione ipsius, aut ut sit concomi-
cujus qualitates siinl differentiae Ilum autem RaMonabiii-
: et juxta tans ipsum.
x
addilur quod
j tas non est
liunc modum sumitur modus tertius. differentia praedicatur de specie, hoc sim- self^"^™.
Quod autem qualitas generis dicilur dif- pliciter dicunt esse verum : quoniam ra- le-

ferentia et non speciei, ideo est, quia tionale praedicatur di lOlllllll' anae
 ::

374 H. ALB. MAG. ORD. PE 1 D

differentiae praedicanturde aliis speciebus quidditate differens ab omnibus aliis in

non enim ipsa rationabilitas differentia eodem genere secum existentibus. Bt
est, sed potius rationale et cnm hoc : luec valde notanda sunt, quia plurimam
iterum dupliciter dicatur, de habente vi- in hac scientia et sequentibus habent uti-
delicel animam vatioualem. et hoc litatem.
homo, et sic non esl differentia, sed dif- S I attendendum est. quod sicut di-
ferentiam habens : el dicitur de actu sive ximus, differentia nunquamest designan-
endelechia quae esl essentiahs actus qui da ut abstracta, ut.verbi gratia, rationali-
est ejus quod habet animam rationalem tas et irrationalitas differentiae dicantur :

sse in eo ijuod rationale est, et si quia ista signiticatio non est nisi in mo-
differentia qua? eum genere constituit do intelligendi differentiain per iifduru
speciem : et lioe modo praedicatur diffe- naturae existentis per se, cujus essentia
rentia de eo cujus est differentia : illo acquisita est ex principiis sua? diffinitio-
autem modo quo accipitur ut rationalitas, nis : et hoc modo non est acquisilum
non praedicatur nisi ad modum generis esse differentiae, cum ipsa sit qualitas
de hac rationabilitate et de illa. Cum simplex, sed intellectus differentiae est
aulem ulterius concluditur, quod diffe- sicut si ponamus non esse naturam ho-
itia non existens praedicatum commu- minis, et adhuc remanere hominem in
nissimum. sit in alio communiori, dicunt sse animalis rationalis : tunc inteli;. -

hoc posse concedi sub hoc sensu, quod mus actum animalitatis ultimum secun-
in ^enere esse dicitur id quod concomi- dum illum modum quo est actus ejus :

tatur geuus Haec autem solutio licet

.
quia sic non est abstractum, sed in ess
bona et vera sit, tamen aliquid addendum acceptum sic enim semper est simplex,
:

AUqaid po- videtur, ut intellisatur. (ienus enim du- et tamen semper est in aliquo quod de-
tost conco- ... ^
m;iang.nus pliciter concomitari potest, ut videlicet terminatur et perficiturper ipsum ess :
duobus mo- . .
l

bu. sunjectum tantum, vel ut subjectum et enim in potentia et esse in actu idem est.
principium quoddam. Si ut subjectum, et ejusdem esse secundum subslantiam :

tunccumillo qu oncomitatur, non et uon differt nisi per esse potentia? et

constituit aliquod uuum , sicut corpus ss actus, in eo quod est actus. et in eo
concomitatur praedicationem colorati : quod est potentia : quae differentia in
quia si est coloratum, est corpus. Ali- substantiali esse nnJlam facit diversita-
quando autem comitatur genus aliquid tem. Et hoc patet cum dico mensuram,
sicut subjectum simul et principium, - - et addo lineam qu» est mensura secun-
ut concomitatur differentiae positionem. dum solam longitudinein determinata,
Differentia autem per divisionem exit a nihil addo quod in mensura non fuerit,
genere, et est in ipso, et principiatur ab vel quod a mensura diversum sed id :

ipso. sicut determinatum et perfectum quod fuit potentia et indeterminatum,

principiatur ex indeterminato et imper- actu et determinatum esse au-
feci esse :

fecto : et sicut forma? principiantui ex tem mdeterminatum et in potentia el --

materia, eo quod inchoatio ipsarnm sl determinatum et actu demonstrant
in ipsa : et ideo genus et generis potentia quidem principiorum quamdam diversi-
perficitur et determinatur ex differentia tatem, sed nou inducunt aliquam diver-
l
tione°s% c^i
et in constitutione speciei non additur sitatem in ipso esse secundum substan-
1"
sibi di "i'rentia ut penitus aliud. sed po- tiam.
"leneri^i"

/enftu^iiud
tius ut idem determinatum. Quod autem Ampliusantem ex his patet, quod dif-
sic est in genere, non habet genus, ut ferentia substantiae substantia est. et dif-
tum. ens d e rauone su et yeo non j^quitu,. quia non
.
;
fereutia accidentis est accidens :

quod babeat differentiam, scd potius est potest esse nisi in substantia. cujus prin-
simplex actus seipso, hoc est, tota sua cipium substantia est, et cujus effectus
 LIBER V METAPIIYSICORUM, TRACT. VI 375

est substantia. Similiter autem non potest venil ens per accidens, sicut etiam ex ip-
esse nisi accidens, eujus principium acci- sa entis et unius divisione, quas supra
dens est, et cujus effectus est accidens. induximus, est manifestum : et ideo
Ostendimus autem principium differentis oportet nos in hujus lihri tine de liis tra-
esse gcnus quamvis enim non sit prin-
: ctare.Primoautem de falso tractabimus :

eipium effectivum, est tarnen principium eo quod accidit compositioni, accidens

in quo tota esl differcntia secundum esse autem magis accidil componentibus. De
confusum el inchoativum. Ex hoc autem vero aUtem non determinabimus quia :

ulterius patet, quod si in genere non sit de hoc multa jain in quarto lihro supe-
differentia secundum potestatem forma- rius sunt deterniinata. Dicimus igitur

lem, differentia per divisionem non exi- quod falsum est in complexis primo, et

bit a genere : et sidifferentia per divisio- in incomplexis secundo, vel in his qua?
nem non exit a genere, differentia cum sicut unuin esse dicuntur ineomplrxo-

genere non constituit speciem et sic : rum. Ealsum autem in complexis dicitur
genus non erit genus. Ex his igitur patel uno modo, proul dicimus res falsas sihi
generis et differentiaB natura. invicem non attrihutas, vel ad se invicem
autem cst ex his cognoscere di-
Facile divisas : quoniam licet veruin et falsum
versa genere secundum modum Buperius in anima sintsieut in subjecto eoniponen-

assignatum quoniam ex quo in genere

:
te e1 dividente el accipiente, tamen cau-
sunt differentiae oppositae et primae ma- sa veri et falsi est in rehus ex hoc quod
xime distantes, ex quibus sunt omnes eomponunlur vel dividunlur : et ideo in

medise differentiae, et ideo non sunt pri- eo quod res est vel non est, onmino est

m;e, oportet quod potestas generis sit vera vel Falsum auteni hujusmodi
falsa.

forma queedam arabiens differentias op- duplex est. Quoddam enim

esl causatum

posilas. QuEecumque autem ambiuntur per hoc quod res quae significantur com-
una formali potestate seeunilum rem ac- poni, non componuntur vel quando :

cepta, transmutantur ad invicem. Quw- signiOcantur dividi, non dividuntur sim-

cumque 6rgo sunt in genere uno, eorum pliciter. Aliud autem est quod impossi-
est transmutatio ad invicem, et est causa
bile est componi vel dividi, quae dividi
vera, quare ad invicem transmutantur :
vel componi signiticantur, sieul dicitur

quia sic sunt ejusdem potentia' : suhlata diametrum esse commensurabilem, vel
igitur hujusmodi causa tollitur effectus, diametrum non esse commensurabilem :

et sic diversa genera sunt unum : quia ad hoc enim est falsum et impossibile. Et
invieem non est transmutatio. Et sicut dicitur te sedere quando stas, vel
sic pa-
tet omnium quae inducta suntclarus in- non sedere quando sedes hoc enim est :

tellectus. falsum, sed non impossibile. Et ideo

primum quidem semper est falsum se- :

cundum autem quandoque est falsum,

sed non semper et hi modi falsitatis
:

non sunt unus et idem.

CAPUT XIV.
Dicuntur item falsa secundum rem,
sive sint complexa, sive incomplexa,
quorum non est nisi in anima
falsitas
De distinctione modorum jahi.
efficientc ea ideo quod illa apta nata
:

sint quidem videri, eo quod sunt rerum

quarumdam imagines. Sed cum appre-
Tr <t com.
: /.

31.
Ex compositione prineipiorum prove- hendente non videntur qualia sunt, aut
nit verum et falsum, et similiterex com- qualia non sunt, aut simpliciter nonsunt
positione partium entis, et ex eadem pro- et videntur esse. Simplicitcr eniin non
 376 1). ALH. MAG. ORD. PR/ED.

essentia quce tamen esse videntur, sunt Per oppositum modum verum eril Lndi-
sciagrafia, lioc ost, umbrae, non
quse visio esse et ejus quando ora- quod est,
sunt nisi lucis privatio : et quia lumen tio diffinitiva vel nomen attribuitur non
usque ad terminum quemdam privatur, diverso, sed eidem cujus est non secun-
ideo umbrae videntur Ggurari, el viden- dum partem, sed secundum totum. Cu-
tur motuluminis ascendere el descende- jusliliet autem si ratio diflinitiva consi-
hujusmodi motus habere,
re el reflecti, et
deretur, tluplex est contingit enim dif- :

cl propier hoc aliquid esse. Talium au- linitionem cujuslibet esse unam simplici-
lem aliquid quidem dicunt esse formam eam non
ter, et contingit esse unam,
quae apparel in speculo sed nos de hac sed multa quaedam congregataad
:
unum :

jam in scientia de Sensu et sensato de- si enim quaelibet res consideretur abso-
terminavimus. Quae autem aliquid sunt, lute secundurn quod ex propriis suae na-
sed non accipiuntur ut sunt, somnia turaependet principiis, sic quidem ratio
suiit illa enim sunt quidem aliquid, sed
:
diffinitiva quae dicit quod quid erat esse,
nou sunt ea quorum faciunt phantasiam una
:
est simpliciter, nec alicui diversae at-
quia sunt niotus a sensu secundum ac- tributa : et hoc quidem in substantiarum
tum facti, et in somno phantasiam faciunt diflinitionibus est manifestum. Est au-
rerum prsesentium : etideo anima con- trni etiam verum in accidentium diffini-
vertitur super ea sicut super res prsesen-
tione,quando secundum se consideratur
tes. Dico autem illa esse somnia, quae natura ipsorum si enim difliniatur al- :

non sunt verae intelligentiae in somniis bedoj quod est color disgregativus visus,
acceptae vel oracula illa enim non sunt
:
ad nibil diversum refertur haec diffinitio :

somnia, neque aliter accipiuntur quam et si dictum est in Topicis, quod si quis
sunt. De his autem jam quantum ad na- bicubitali magnitudine posita, quid dixe-
turalem philosophiam spectat, in Iibro de
quod positum est quantum
rit esse, quid
Somno et Vigilia est determinatum. Am- cst dicit, et quantum significat et siquis :

plius autem hsec inquirentur iu scientiis albedine posita, dixciit quod positum est
de divinatione. Istis igitur modis dicuii- colorem esse, quid est dicit, et quale si-
tur res falsae, aut quia videlicet non sunt, gnificat : et sic est in omnibus, nisi forte
cum tamen esse significantur aut quia
:
in relatione, et in bis quorum essentias
est ab eis phantasia non entis. rx compositione relationum causantur,
Alio autem modo dicitur falsum, eo sicut superius diximus. Considerata igi-
quod oratio diffinitiva cst falsa quaj :
tur eo modo quo diffinitiones habent
quidem est non entis in quantum est fal- qua; ad nihil diversum referuntur : et
sa omnis cnim oratio diffinitiva falsa
:
ideo illoa simpliciter sunt verae : autem
si Nota quo-
est, quae attribuitur diverso ab eo cujus •
, ,
• . .
,
modo acci-
ipsa accidentia considerentur secundum dens potest
ipsa est secundum rei veritatem, sicut esse, et
.

non secundum ,
- sumi ut es-
qttod siinl essen- semia qu*-
diffinitio circuli falsa esl de trigono. Isle .
•
, .
i . . 'Isni et so
tiae quaedam, sic sunt substantiae passio- cumium es-
autem modus in tres subdividitur modos:
nes, et oporlel eas per substantias diffiniri
si enim diffinitio de eo cujus non est, sicut omnis passio diffinitur per subje-
falsa est, tunc etiam nomen de eo cujus ctum et si substantia lioc modo
:
cadil in
iion est, falsum esl : et iste est modus diffinitione accidentis, tunc etiam diffini-
secundus. Est autem nomen et diffinitio tio substantiae cadit in accidentis diffini-
dupliciter attributa diverso aut enim in
:
tione: et quia subjecli el accidentis sunl
loto divcrso, sicut si dicatur lapis flgura- diversae naturae , ideo tunc diffinitio
tusDeus, idolum falsum est
sicut aut ad diversas
:
naturas videtur referri
m parte diversum est, sicut dicitur aurum et sic secundum ea quae
:

praedicta sunt,
falsum, vcl argentum, quod aliae uaturae falsa esse videtur, sed non est, quinimo
permixtum est et iste est modus tertius. vera
:
est : quia haec diffinitio non dalur
 LIBER V METAIMIVSICORUM, TRACT. VI :m
de uno secundum naturam, sed datur de quod unumquodque contingit diffiniendo
eo quod est unum secundum subjecti dicere non solum sua oratione diffinitiva
unitatem et ideo quando uni subjecto
: quse dicit quid erat esse, sicut est diffini-
attribuitur, non est falsa, sed vera et : tio data ex propriis rei principiis : verum
non attribuitur diversa ab eo de quo da- etiam unumquodque est diffiniendo di-
tur. Licet ergo talis diffinitio sit quasi cere oratione diversi, oratione diverso
nuiltie res, illa3 sunt in eodem subjecto, modo dicta, quae est subjecti et passio-
quod videlicet est idem subjecto : et id nis. Et contingit quidem omnia falso di-
accidens quod per ipsum subjectum est ccre diffiniendo oratione ad diversa rela-
patiens, et tale ununi, et idem est Socra- ta. Et contingit eliam omnia vere hoc
tes et Socrates musicus. Pata igitur de modo dicere per diffinitionem, diffinitio-
uno secundum subjectum et attributa iii' qua3 ad diversa sccundum naturam
uni subjecto vera est. Falsa auteni est refertur, sed ad idem subjecto, sicut su-
quando nullius simpli-
oratio diffinitiva, pcrius diximus : quia tunc subjectum
citer ejusdem est de quo datur, sed di- oblique cadit in diffinitione passionis,
verso ab illo attribuitur. Propter quod sicut dicimus simum quod est curvitas
quidem Antisthenes fatue opinatus est : nasi : et sieut dieimus, quod oeto sunt
hic enim nihil sermone difiinitivo dicere dupla ralione proportionis multiplicatio-
dignatus est vere nisi oratione difiinitiva, nis dualitatis : quia octo sunt bis qua-
qua omnino est esse
1
ipsius reiproprium, tuor, licet octo nec sint quatuor, nec duo,
ita quod non dieebat difliniri, nisi unum sed sint ipsa multiplicatio quatuor per
dicatur super ununi idem : et ideo cum duo. Ista igitur hoc modo quo dictum
genus et differentia dicant naturas diver- est, falsa dicuntur.

sas, dicebat per hoc non posse fieri diffi- Pra-ter omncs autem qui dicti sunt
nitionem nisi falsam. Similiter cum uni- falsi inodos, dieitur homo falsus, qui
versalia sint quae ponuntur in diffinitione secundum proha?resim sive eligentiam
magis quam diflinitum, dieebat ad diver- libens est hujusinodi orationum quae sem-
sum referri diflinitionem et nomen : et perdivcrsis quam conveniunt, attribuun-
ideo omnem diffinitionem esse falsam, et tur, praecipue quando fictor esl talium
non debere diffiniri nisi unum per unum, orationum falsarum, non propter aliud
et diffinitionem esse dixit nomine incom- aliquid, nisi propter idipsum, hoc est, ut
plexum propria significatione rem decla- mentiatur, quod libidinosum mendaeium
rans. Accidit enim aulem ex dictis An- a nonnullis eonsuevit appellari : hoc au-
tisthenis, quod non contingit contradi- tem est, cui placet mendaeium, non ut
cere quia si nomina non significant ea
: per mendaeium doeeat, ut poela : vcl ut
quae in diffinitione explieanlur, non cst lucretur, vel ul noceat per mendacium,
contradictio, sicul ostendimus in quarto sicut mercator : sed libet ei mentiri apud
hujus scientiae libro in praehabitis. Accidit se, et ad alios loquens est factor et inven-
etiam ex dictis ejusdem Anthistenis. tor taliuni orationum mendacium. IIoc
quod fere semper necesse est mentiri in autem homo dieilur falsus, sieut res dici-
omni omni enim
oratione diffinitiva. In mus falsas qu;ecumque falsam faeiunt
oratione diffinitiva compositorum oratio phantasiam, sicut illae quoe apparent et
refertur ad diversa, quia nihil componi- non existunt. Propter quod oratio impia
tur nisi ex diversis : sed si quae sunt se- merito refutatur, quae nihil habuit nisi
cundum Antisthenem, qui dicit unum prohaeresim voluntatem mendacii. l)i-
et
per unum difliniri, diflinitiones simplices cebat enim Leucippus, quod omnia ea-
simplieium in illis mentiri secundum di- dem sunt vera et falsa : hoc enim Philo-
clum cjus non est necessarium. Relictis* sophus dixil cssr falsiiin, qui potcst ex
igitur his tanquam absurdis, dicamus facultate mentiendi mentiri : et lalis est,
 378 D. ALB. MAG. ORD. PR.KD.
qui sciens elprudens mentitur et hunc :
proposuimus hoc determinandum de ge-
talein dicit etiam esse verum, quia qui neribus accidentis : quia genera illa sU-
volens el sciens mentitur, melior es1 se- jieiiusassignavimus, ubi diximus modos
cundum istum quam ille qui nolens men- quanti et qualis et ad aliquid et aliorum
titur et volens verum dicere. Sic i^itur praedicamentorum. Et ideo non restat
qui volens mentitur, volens verum dicit, hic determinare nisi de modis ejus quod
et esl idem Falsus el verus, sed mendax ihesl ut accidens. Propter quod etiam
melior quam verax. Amplius idem Leu- oportuit praemittere de modis falsi, quo-
eippus accipil hoc falsum, quod volen-
el rum unus fuit quando ad diversum ap-
tes turpia sunt meliores quam qui inviti propriatur diffinitio quia multi puta- :

et ignorantes aliquid turjie eommittunt. bant de eo quod inesl secundum accidens

Probal autem quod dicil per inductionem esse, sicut patuit ex prsedictis. Cum igi-
malorum corporalium. Claudicans enim tur jam ostendimus quod hoc non est
sola voluntate, dignior et melior est illo verum, restatnunc modos hujus acciden-
qui non voluntate claudicat quia qui : tis determinare. Dico igitur, quod acci-
claudicat non volens, elaudieat per neces- dens hic verius sumptum dicitur quod
sitatem curvae tibiae cum babet curvam inesl alicui. et contingit ipsum aflirman-
tibiam. Volunlate etiam claudicare dici- do dicere de aliquo, non tamen ex neces-
mus hoc imitari claudicantem : imitans sitate, nequesecundum magis, sive ut in
autem claudum, non habet tibiam eur- pluribus qund enim seeundum accidena
:

vam et sic dixit in aliis. Si autem ali-

:
inest, dicit esse cadens a necessitate et :

quis libens et secundum prolneresim sibi ideo per privationem sive negationem
faceret necessitatem claudicandi, sicut ejus quod de necessitate inest habet ex-
qui sibiipsi volens tibiam instringit, hic poni. Tale autem accidens est duobus
forsan indignior esset etiam eo qui per modis aut est causa quamvis sit causa
:

necessitatem essel claudus et talis clau- : per accidens, aut non est causa, sed sim-
dicans voluntarie in corpore esset indi- pliciter accidit subjecto vel alii accidenti.
gnior : sicut etiam in more turpior est, Et siquidem est causa, tunc est sicut ca-
qui voluntate turpior est, quam qui invi- sus et fortuna ut si quis fodiens ut plan-
:

tus. In more autem semper sic est, eo taret arborem, fossa

facta, thesaurum
quod nos per voluntatem domini sumus inveniat enim fodienti fossam
: accidit
nostrorum actuum et ideo Leucippus : thesauruminvenire, quamvis fossio in lo-
sponte dixit mendacium, et non erat si- co ubi latet thcsaurus, sit causa inventio-
mile quod pro simili induxit. nis thesauri. Ideo autem accidit, quod
nec ex necessitate, hoc est, ex hoc sem-
per, hoc est, ex fossura foveae inventio
thesauri, necsemper est hoc post hoc,
hoc est, inventio thesauri post fodere
CAPUT XV. foveam neque est secundum magis vel
:

in pluribus ita fiat, quod si quis fodiendo

plantat, inveniat thesaurum.
De modis ejus quod est secundum
accideits.
Et secundo modo dicitur accidens,
quod non est causa, et isto modo primo
et principaliter dicitur accidens : ut si
quis musicus est albus non est enim
:

Text. et com, Omnibus habitis quae determinant mo-

35.
vel lit albus in quantum est musicus :

dos entis per hoc ultimo capitulo

se, in neque dicitur sic, quoniam sit ex neeessi-
quod restat, determinandi sunt modi ejus tate musicus allms : neque dicitur sic,
quod inesl secundum accidens non enim quia
: ila sit in plurilius sive secundum
 LIBER V METAPHYSICORUM, TRACT. VI 379

magis tale fiat accidens : igiturquando secundum se. Et haec est causa per acci-
aliquid inest alicui, et inest non omni, dens. Hvems enim sive ventus Aquilona-
sed cuidam horum, et non ubique, sed ris saeviens est causa adventus, et non
alicubi, non semper, sed aliquando,
et aliquid quo navigaret ex inteutione ve-

et non quod sit, nunc autem hoc,

ideo niendi : et hoc estquod sic est causa per
illud inest secundum accidens quia si : accidens, erat /Eginam veniendi causa.
subjectum esset causa quare inest, non Ilis ergo modis dicitur accidens per acci-
esset dicto modo accidens accidentis, dens.
quod est per accidens et non per se, non Dicitur autem et aliter quam nunc di-

est aliqua causa determinata et ordinata ctum est accidens, sicut illa quae sunt in

quia in casu et fortuna illud quod est se- unoquoque subjecto secundum se, ita
cundum accidens, non habet unam cau- quod subjectum est in ratione ipsorum
sam, sed duas, quarum neutra est ordi- diffinitiva : ita tamenquodnon sunt entia

nata ad alteram, sed utraque est in eo in substantia ipsorum dicente quid abso-
quod accidit forte sive fortuitu. Qui enim lute. Diximus enim in praehabitis, quod

in loco aliquo abscondit thesaurum, non accidens duplicem habet diffinitionem :

ad hoc abscondit ut plantae fodiens inve- acceptum enim ut quaedam pars enti> et
niret : nec qui fodit plantae, ad hoc fodit natura, non pendet nisi ex propriis suae
ut thesaurum inveniret, sed casu accidit essentialitatis principiis, et non ex sub-
hoc igiturest indeterminandum
: sicut : stantia subjecti :
acceptumautemut pas-
si dicamus quod alicui accidit venire ^Egi- sio, diflinitur per subjectum : velut in

nain in portum sed tunc accidit quando: triangulo rectilineo inest duos rectos ha-
non propter hoc advenit navigando illa bere angulos secundum mensuram quan-
intentione ut in portum yEgiae nvenirel : titatis trium angulorum qui aequales sunt
sed potius cum ad alium Iocum navigare duobus rectis sed illud quod sic dicitur
:

intenderet, ab hyeme sive Aquilonari accidens, contingit esse sempiternum,ideo

vento flante contra navim detentus : aul quod subjectum est causa ipsius et ideo :

forte a latronibus piratis captus venit posito subjecto ponitur lpsum acci- et :

quidem .Eginam praeter intentionem et : dentium vero praedictorum nullum con-

hoc quidem est secundum accidens ^Egi- tingit esse sempiternum. Et hujus qui-
nam venire et non venit illuc in quan-
: dem jam assignata est m aliis locis
ratio :

tum ipsum, sive per causam secundum in secundo enim Physicorum hoc-est de-
si\ sed propter diversum ab eo quod est terminatum.
 LIBER VI
METAPHYSICORUM

DE ACCIDENTE.

TRACTATLS 1

DE INQUISITIONE PROPRIA PRIiVLE PHILOSOPHLE, ET DE MODO

DIFFINITIONIS QUO UTITUR.

dilferentem, oportet quod id quod primo

quaeritur sit accidens. Substantia autem
consei[uenter alium modum habebit co-
gnitionis. In ista enim sapientia quserun-
CAPUT I.
tur principia et causas vera entium. Yera
autem entia sunt, quae sunt ex principiis
substantiae composita : et talia entia pen-
Quas sit inquisitio ipsius propria.
dent secundum esse ex principiis et cau-
sis sui esse : et ideo entia vere secundum
quod sunt entia, sciuntur ex inquisitione
Texl. e t com.
Omnibus jam determinatis quae sapien- principiorum et causarum : in praehabitis
1.

tiae huic praeambula esse videntur, nunc autem saqiius distinctio habita est inter
inquirere oportetde ente etpartibus entis principia et causas. Quod autem inqui-
secundumordinem : et cuni prima divisio renda sint haec a nobis principia el cau-
entis sit in substantiam et accidens, et ^aeentium veraesecundum quodsunt entia,
accidens proprie sit demonstrabile de probatur per inductionem particularium
subslantia, eo quod accidens solum difli- scientiarum. In medicina enim praeser-
nitionem propriissime accipiendo, diflini- vante sanitatem, et in illa quaj ex aegri-
tionem habet a demonstratione potentiae tudine intendit inducere convalescentiam,
382 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
non potest haec fieri, nisi inquirantur stanliatum, quod nos sensibile corpus
principia et causa?, sanilalis et convale- vocamus, hoc cst, sensibilibus qualitati-
scentiae.Et similiter in mathematicis sunt bus distinctum hoc enim ens considerat
:

principaliter et elementa et causa'. per scientia naturalis. Aliae autein aliam acci-
qua? sciuntur ea qua sunt
1
quaesita in ma- piunt entis conditionem, quae facit quid
thematicis : et sic totaliter sive universa- sive aliquid cssc sic vel sic in aliqua par-
liter omnis sententia specialis quas est in te entis di>terminatum,sicut cst numerus,
scientia ex aliis certificata qua? pprticipaiis vel continua quantitas immobilis, vel hu-
esl nomen alicujus scientia? ostensiva?, jusmodi aliquid : et considerat ea qua-
csl circa causas et principia ejus quod secundum se insunt illi gcneri circa quod
queeritur inipsa. Sed in hoc differunt, sunt, ut de hoc quidem necessarium
quod aliqua earum sunt circa causascer- omnes demonstrent in hoc differentes, :

tiores et principia certiora et magis pro- quod quaedam magis et tirmius demon-
pria : et aliqua sunt circa causas simpli- strant,qua?dam autemminus et infirmius.
ciores et principaliter simpliciora et Sicut enim in principio libri de Anima
magis universalia, sicut musica magis est nos dixisse meminimus ', scientiae dupli-

circa certiora et propria et determinata, citer differunt ab invicem, ut videlicet

et arithmetica est circa magis siniplicia nobilitate subjecti, quemadmodum scien-
et univcrsalia : et perspectiva est circa tia de astris vincit neometriam. Diifcrunt
certiora, geometria aulem circa magis etiam certitudine demonstrationis, sicut
simplicia. Omnes tamen illse ideo parti- geometria vincit scientiam de astris. Quia
culares scientia3 dictae sunt, quia circa igitur omnes scientiae ens inquirunt in
unum aliquid sunt in parle enfis determi- partc, et de ipso inquirunt ea qua? insunt
natum : et de hoc uno circa quod sunt, ci secundum se, consequenter accipitur
tractant genus unum entissihi subjectum, ex talium scientiarum inductionc, quod
et tractant de eo circumscripte et ttrsscise in nulla earum cst dcinonstratio substan-
quaerendo tantum illa qua? sunt illius tiee in eo quod substantia cst, ncc in ali-

gencris in quantum hoc

Sed non est. qua carum demonstratio est ejus quod
quaerunt de ente simpliciter nec in quan- quid est in co quod quid est : quia de-
tuin est ens de ipso enim quod est in
:
monstratio substantise quod sub- in eo

quantum simpliciter est, nullam omnino stantia est,etdemonstratio ejus quod quid

faciunt orationcm diflinitivam quia : est in quantum quid est simplicitcr,perti-

quamvis forte aliquando utantur diffini- net ad istam scientiam quae considerat
tione quantum substantia
substantia? in ens in quantum est ens : quia alise sub-
est, non accipiunt tamen tunc substan- stantiam et quid est simplicitcr accepta
tiam in quantum osl substantia, sed ad non vcrc cognoscunt, sicut diximus : et

genus determinalum appropriant eam et :

idco de substantia et quid est simpliciter
ideo utentes substantia simpliciter non acceptis alius modus ostcnsionis est a

percipiunt substantiam simpliciter : prop- particularibus scientiis : ct iste modus

ter quod etiam non vere quod sciunt primse philosophise cst proprius. Et simi-

sciunt, nec vere demonslrant quod de- liter particulares scientiae nihil dicunt

monstrant sine primse philosophise sa- stabilicndo et probando si est vel non est

pientia. Ista? igitur scientia? particulares genus subjectum circa quod sunt, sed re-
accipiunt scientiam de hoc ente in quan- linquunt ipsum esse. Et hujus causa est,
tuni est hoc in parte entis determinatum. quia ejusdem scientiae est manifestum fa-
quidem scienliarum particularium
Et alia? cere hoc ipsum quod est quid in quantum
palam faciunt hoc subjeetum sive sub- est quid : et probatur hoc esse sive os.

1
I de Anima, tex. et com. 1.
 LIBER VI METAPHYSICORUM, TRACT. I 383

tendere si est hoc vcl non cst : sicut scitur quid est, et per idem scitur esse
ep ,n ostendimus in prcehabitis,
;
ita scien- in eo quod quid dicil esse et sic seien- :

tia vel sapienlia quae vere ex primis con- tia unius et ejusdem quEestionis seitur
siderat entis principia, sola vere dicit quid est et si est, quando hene et de-
quiil, et ex ipsis principiis quidditatis bite scitur quid est. el per eamdem
probat esse subjeeta particularium scien- scientiam scitur propter quid est, quia
tiarum. si vere scitur diftinitio, scitur oninis
causa : quia materia scitur ex genere,
El iste est intellectus verus Aristotelis.
el Averroes erravit in expositione intrn-
et forma scitur ex differentia : et cum
forma >it finis, ex forma scitur finis et
tiunis ipsius tamen verum Aver- : dicit
:

roes, seil non ad proposituin. Est autem

cum forma etiam >it ex forma, sicut sa-
teJe^posfiio
nitas sani vel sanilati est ex sanitate
ite>nn°se dictum ipsius, quod substantia non de-
V n
monstratur, eo quoil ipsa iuui est de ali-
quse est in anirna medici, sicut in sep-
temen'est
ad tiinu libro hujus scientiae demonsirabi-
?ma quamvis forte sulistantia se-
S1'
S° 1 U0 :

tur, scitur etiam efficiens primusexfor-

cunda possit ostensive syUogizari ile suh
stantia'sulijrela, tiuiiiii-r.milasulistan- ma Kx - autem his principiis probatur
tia prout est in pnedicato, ilieit quale quiil, esse de eo de quo qujeritur si est vel

quuil prnprie est esse sulistailtiale: et quale iinii esl quod in talibus
: et sic patet

essentiale prasdicatur de bo quod vere esl ejusdem scientiee est manifestum faoere,
siilisianiia subjecta,sicu1 ostendeturiq se- et si boc est vel non est. Dicit Aver-

quenti liujus operis lihro. Adliuc autem roes etiam, quod genus non demon-
U.rr via syllogfgmi ostensive, licet ppssel stratur, sicut diximus : quia licet de esse

lieri per diffinitionem substantiaj, tamen vero dubitetur de aliquo, utrum sit, vel

non est potissimus niodus dcmonstra- »" n sil tamen concepta

'» ''' veritate,

modo demon- s pecie quocumque modo in anima, non

tionis : quia in pptissimo
strationis oausa quare prajdicatum insit, dubitatur de genere, eo quod genus clau-

arripilur in subjecto quod in diffinitione dit ur in intellectu speciei, sive si1 con-
cadit passionis : et si del.ile sumatur cepta species extra animam, sive non.

subjeetuin, dicit et quid et propk-r quid :

si enim aulIus suPponatur esse trian-
sieut si qua-ratur eausa eelipsis solis, ^ulus ; n materia, sive esse supponatur,
no n est eausa luna simpliciter, sed luna semper verum est triangulum esse figu-
in nodo caudte draconis vel capitis infra ram unde triangulo existente li-ura,
:

gradus eolipticos ad directam aspectus dubitari potest, an triangulus est, vel

diversitatem ppposita : el sic accepta non est : et eum quseritur, an Iioc est,

ut subjectum proprium cadit in difti- vel non est, suflirit ad probandum quod
nitione passionis. (lursus iyituret trans- sit, quod habeat esse secundum quod
itus demonstrationis esl a subjecto in esse consideratur in principiis etiam quo-
prajdicatum : a pra-dieato autein in sub- eumque modo et hoc modo pro- : a/i est

jectum non est potissima demonstratio :

batum est per quid est secundum Aver-
demon- roem et ideo in principiis esse ens
neque etiam est indigentia talis :

strationis,eo quod cirea hoc non contin- est illud autem quod nee in prinei-
:

git mentiri, cum unum accipiatur in alio. piis esse est, nec fuit, nec erit, nec es1
Quando ve-
rescitur ]••) [,\,. li Avei'n.es uuod
,
i t uenus de in natura sua : illud determinatur ad
difBnaio,
< -

^
8ci f ur omnis snecie non demonstratur, intelligens hoe non esse, quando quseritur, an hoe est,
causa, J
se<ti r o
Ihoc jndiget ,l e potissima et propriissima via demon an non est. Sic igitur potissimo modo
considera- l l L

tione rjuia s i, a tionis. Dicit etiam Averroes, quod substantia non nabet demonstrationem .

causarum eiusdein seienlia? est ostendere et quid, eo quod non est de alio. Sed babet
lntrinsscn-
rum videtur et an est, sive si est hoc vel non est : alium modum ostensionis. qui vel est
diiflnitio- per demonstrationem enim simplicem per eompositionem, vel divisionem, vel
nem.
 384 1). ALB. M.\(i. ORD. PR ED.

forlc aliqua parte sui |ier (liffinitionem, quas ethicas vel civiles vel ceconomicas
vel rtiani per accidentia, quee sicut in vocant, est principium in agente, sicul
principio de Anima dictum est ', ma- etiam in factivis. Sed hoc principium est
ximam partem conferunt ad scientiam prohseresis sive eligentia conferentiuni
ejus quod quid est. Quod autem hic in- et honestorum. Idem enim dicimus esse
tendimus, hoc est, quod oportet esse factuni in arte mechanica, quod est pne-
unam scientiam quae considerat princi- voluntarium, eo quod principium ejus
pia et causas vere entis, (juod est ex est voluntas et intellectus. Colligamus
primis substantiae principiis composita igitur ex dictis dicentes, quod si omnis
substantia, sicut in ante habitis deter- scientia aut practica sive moralis, autpoe-
minatum est. tica sive factivaet artiticialis, autest the-
orica, cum practicarum et poeticarum sit

principium in nohis facientihus : theorica-

rumautem sit principium extranos, et de
quo est scientiaplrysica, non sit in nobis,
CAPUT II.
sed extra nos : manifestum est scientiam
qua? est physica practicam non esse, sed
theoricam sive contemplativam. Est ta-
Quod tres sunt theoricse essentiales.
men theorica non circa ens secundum
quod ens habens speculationem, sed cir-
ca tale determinatum ens, quod est pos-

Ex omnibus autem praedictis accipitur, sibile moveri, ita quod principium 1110-
Text otcom.
2-
quod physica est scientia circa quoddam tus et status hahet in seipso quod est cir-

genus entis : eo quod non circa substan- ca suhstantiam quee est secundum ratio-
tiam est simpliciter, sed circa talem sub- nem formalem solum, qua? secundum
stantiam, in qua est principium niotus magis sive in pluribus non est separabi-
et status, ita quod principium sit ir ea lis, sed concepta cum materia sensibili,

sive intrinsecum : et quia rnve substan- qua? subjecta est motui et mutationi. Si
tia non est causata a nohis, nec ab opere enim est circa aliquam aliam formam,
nostro, palam est quia physica neque sicut infra dicemus, non tamen est
practica est, neque poetica, neque factiva. circa fornnuu illam secundum quod
Distinelum autem est inter activum sive est separata, sed potius est circa eam
praclicum, et poeticum sive activum a secundum quod est inclinata ad materiam
nobis in VI Ethicorum : poeticarum enim talem qualem diximus. sicul est aliqua
sive faetivarum est principium quidem animaqureest intellectualis. Oportetenim
in faciente, et hoc est principium primum quid erat esse sive rationem diflinitivam,
quidein quod est intclleetus faetivus, aut qusemedium est in demonstratione omnis
ars quae est principium cum ratione fa- non oblivisci quiasine ratione
theorica3, :

ctivum, aut alia potentia quaedam defi- tali qua?rere conclusiones tales nihil est

ciens ah arte, sicut est industria scibilium proficere : quia si medium certum non
quam quidam habent exhahilitatenaturse: habetur in demonstratione, nunquain
in omnibus eniin intellectus strenuus fa- certitudinaliter pervenitur ad conclusio-
citpotentem, ars vero facit perfectum, et nem. Eorum autem qua? diffiniuntur, et
industria facit liahilem : et ideo dici' similiteripsarum diffinitionum sive quid
Plato opera puerorum cssc notanda, quo- est, qusedam ita suntconcepta cumdeter-

niam in priniEevo ostendunt ad qua? sunt minata et sensibili materia, sicut simum
potentes et habiles. Praecticarum vero quod ipso nomine et diffinitione in se

1
I de Aniimi, tex. et com. 11.
 LTBER VI METAPHYSICORUM, TRACT. I 385

concipit nasum, i[ui non est de quacumque iiulitclis patet, quod physica non poetica
materia, sed de ea per quam potest esse vel practica esl scientia, sed theoricahu-
sensus odoris. Quaedam autem diffinito- jusmodi substantiae qualis dicta nuncest.
ruiu e< diffinitionum sunt sicut concavum, autem per omnia eadem de causa
Sic
quod non dicil nisi depressum in super- cii ni principium sciendi quod est medium

ficie : el superfici«s licet sil subjectum in mathematicis, non lil ab opere nostro,

quoddam figurae, non tamen dicit mate- neque in nobis ctiam in mathematica
riam determinatam sensibilem aliquam, omnium esl scientiaquae est theorica ve-
sed unius rationis est in onini superlicic. ri. Sed si omnis mathematica est immo-
Quomodo •
, l
• 1 1 •

dillerunt si- UllllTUIll ergO UUO 111 ilOC, qUO(l Sl-

isla bilium et inseparabiliuma materia mobi-
mum et . .

concavum. mum est conceptum quidem cum mate- li el determinata, non est manifestum
ria sensibili determinata, quam quia con- nuiii' : scil opurtcl propriam ile hoc alibi

cipit in ratione diffinitiva, ideo non est esse considerationem '

: quia ipsa quae
univocum quando accipitur in alia ni.ilc- de astris est mathematica, videtur esse
ria, sicut in naso lapideo vel ligneo. l)i- de corpore quod esi determinatae naturse
citurenim simuui quasi nasus concavus : innliilis. sicut de ccelo et stellis : sed
concavilas vero secundum rationem diffi- quoad unain ejus partem quae est de
nitivam csl sine niateria sensibili : qaia quantitatibus ccelestium, licel consideret
licet superficies aon habeat esse nisi in iil quoil movetur, tamen iimi considerat
materia sensibili, tamcn in ratione diffi- in mensu-
eo principia molus, sed potius
niliva non concipit materiam sensibilem ras quantitatis eorum moventur et quse
hanc vel illam. Sunt autein omnia quae- motuum ipsorum et ideo malhematica :

cuinquc verephysica sunt, diffinibilia sic- csl illa consideratio. Altera autem pars
ut sunt concipientia materia sensibilem ipsius quae consideral effectum astrorum
determinatain, sicut patet per iniluetio- in interioribus miscet se physicae, sicut
nem : quia sic sunl nasus, oeulus, facies, diximus in secundo Physicorum. Quod
caro, os, et totaliter animah et folium, vcro sufficit ad praesentem speculationem
radix, cortex, et totaliter planta : et siini- est, quod quaedam mathematicse scientice
liter Iapis, mctallum, et ignis, et caetera spcculantur entia determinata in quantum
omnia horum enim: nullius est ratio diffi- sunt immobilia, in quantum per diffiniti-

nitiva sine materia in qua estprincipium vam laliouem separabilia a materia sen-
motus et mutationis, sed quodlibet isto- determinata per hoc quod nul-
sibili et

rum semper in sua diffinitione habel ma- lum principium motus determinat nume-
teriam cum principiis motus et mutationis rus vel quantitas continua secundum
conceptam. El ideo palam est, quoniam quml est mensura lantum nec aliquam :

iu praehabitis oportet quaerere
diftinire concipiendo
teriam hujusmodi. ldeo etiam de anima
aliqua speculari
enim anima speculabitur, quaecumque
non sine maleria sensibili est et talis esl
quaecumque est endelechia corporis phy-
sici potentia vitam habentis. Si qua au-
tem anima nullius omnino corporis esl
actus, de ipsa prout hujusmodi est, non
speculabitur physicus. Ex omnibus autem
quid est, et materiam sensibilem ita vindical sibi,
in diffmitione nia- quod univoce secundum esse non sit
etiam in alia. Semper tamen speculatur
est physici. De uiniii iil cujus cst, non in eo quod est mobile
et conceptum materiae sensibili. Si vero
: est aliquod ens quod simpliciter est im-
mobile, eo quod est simplex et imparti-
bile, nullam babcns magnitudinem peni-
tus, sempiternum, eo quod ipsum est
necesse, vel immediatc pendens ex eo
quod est necesse esse et est separabile :

1
Vide pin bac sententia Averroem 1 Meta- Ccelo et Mundo, Lex. el com. I II Physic
phys.,cap. 19, <• t XII Metaphys. cap. 44-, et II de tex. et com. 18.
VI 25
 386 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

secundum esse et rationem diffinitivam,

eo quod ipsum non est nisi substaniia
simplex palam est quod de hoc ipso esl
:

alicujus theoricae nosse, cum illius princi-

CAPUT III.
pium non sit in nobis. De hoc autem nos-
se non est physicae : physica enim non est
nisi de mobilibus quiljusdam. De hoc
Quod hsBC seientia sit divina cl konora-
etiam non est alicujus mathematicae : quia
bilissima et universalis et prima.
nullamathematicarum speculatur nisi ea
qu« secundum esse sunt conjuncta sed :

cst alicujus theoricae prioris his, quae ab

utrisque diversa est : physica namque Non non manifestum,
eniin est alicui Text.etam

est quidem circa separahilia, sicut uni- quod si divinum intus

in aliquo scibili
yersale separatur a particulari, sed non exisiil, tunc oportet quod in tali natura
est circa immobilia : eo quod in ratione immobih et separata et simphci existat.
diffinitiva concipitmateriam determina* Unde sicut in physicis physica sunt, in
tam prinoipiis motus. Quaedam autem ma- quorum difflnitione cadit natura quae
thematica est quidem circa immobilia, sed est -impliciter natura : et hcec estforma,
tamen forsan est circa ea quae secundum eo quod omnes alii modi naturae pro-
esse sunt inseparabilia a mobili materia, portioneillius naturae dicuntur natura : ita
sed esl circa ea quae secundum esse quasi in prima philosophia omnia dicuntur divi-
bunt in materia sensibili. Prima vero na, eo quod in diffinitione eorum cadit
philosophia quae ab utrisque diversa cst, Deus : quia sicut inferius late proseque-
et circa immobilia simpliciter est, et cir- inur, oinnia alia exeunt a piimis princi-
ca simpliciter separabilia. Immobilia vc- piis divinis, et in ipsis sunt sicut artilicia-
ro enlia sunt, simpliciter causae omnes, ta in meiile artificis : et sicut artiliciata
quae sunt sempiternae, non suhjectae mo- resolvuntur ad lumen inteliectus primi
tui secundum esse vel secundum ratio- aclivi. et per ipsum difliniuntur, ita om-
nem. Tales aulem maxime sunt eausae nia resolvuntur ad lumen separatum sub-
esse secundum quod est. Tales enim cau- stantiarum : et ipsce separatai sulistantiae
sae sunt divinse, et sunt cauae his singu- resolvunlur ad lumen intellectus Dei, per
laribus quae manifesta sunt in mundo. quod subsislunt et per ipsum sicut per
Omnia enim haec procedunt ex his quae priniuni principium difliniuntur. Et haec
divina sunt sicut ev causis et principiis est quod divina ettheologica dici-
causa,
primis. Patet igitur ex omnibus qute in- autem hono-
tur haec sapientia. Oportet
ductasunl, quod tres erunt philosophiae rabihssimam scientiam esse circa ho-
theoricae, et noii plures, mathematica norabilissimum genus subjectum est :

videlicet, et physica, e1 theologica sive autein honorabilissimum genus sub-

diviiia. Hoc autem late in primo hujus jectum hoc quod est divinum divina :

sapientiae libro a nobis disputatum esl. igitur est honorabilissima scientiarum :

siculenim in primo hujus sapientiae libro

probatum est, theoricae scientiae sunt de-
siderabiliores aliis scientiis omnibus, quae
vel sunt practicae, vel poeticae sive artifi-
ciales, vel adminiculantes, sicut sunt lo-
gicae. Ista autem sapientia desiderabilior
est inter theoricas : eo quod, sicut dixi-
mus, ijisa stat in lumine intellectus divi-
ni, quo scito nibil invenitur ultra quae-
 LIBER VI MHTAPHYSJCORUM, TRACT. I 387

rendum : et ideo hoc est scire quod om- nomen et rationem substantise physicae
nes homines naturaliter scire desiderant. dat omnibus tunc oporteret quod
aliis :

hoc autem quod diximus primam

\]\ physicaessetscientiaprimaetuniversalis 1 .

philosophiam esse circa divina immobilia Si ergo esl aliqua scientia de substantia
et separata et simplicia, dubitabit fortas- immobili quse principium est universi,
se aliquis, utrum i j » s;i scientia sit univer- esset prior quani physica, sequitur quod
salis sicut saepe jam diximus, aut forte illa sit philospphia prima et universalis.
sit circa aliquod genus sttbjecfutn uiiiun. Eftquls ipsa esl prima, oportet quod ipsa
el circa naturam unam determinatam, et sitspeculativaprimorum et universalium.
sic sit scientia particulari, sicut et alias Esl igitur esse ipsius de ente in quantum
scientise qute circa unam partem enfis est ens speculari, el ea speculabitur quse
contemplantur. Sed hoc solvitur, quod insunt enti in quantum est ens. Omnia
non est idem modufl in mathematicis et enim hsec reduoit ista in principium uni-
physicis qua? sunt circa unuin ens deter- versi esse., cujus intellectus causa est en-
minatum, et in divinis scientia : quia tis, non in quantum est hoc ens vel illud,
geometria et astrologia sunt circaaliquam sed inquantumesl fi\> simpliciter : hoc
naturam, cujus principia non sunt om- enim ens esse vel habeta determi-
illud,
niurn principia, neque sunf principia entis nantibus se et distinguentibus et in quan- :

secundum quod est ens el similiter est : tum per illa consideratur, in contem-
de physica. UJavero quam divinam vo- platione cadit scientiarum particularium :

caxnus, esi oommunis omnium, quae li- in communi autem determinantia ipsum
cet sit de Deo et divinis, e9t tamen de his sunt duo, quantitas videlicei e1 motus
secundum quod illa sunl principia uni- principia : esse enim primum iion pendet
versi essc, per hoc quoil sunl [irinci|)ia nisi ex. ipsis principiis esse et substan-
i-nlisvere secundum quod est ens : et tise. Consequitur autem ilhnl secundum
haBC est siibstantia aon nisi ex principiis inteJIectum mensuratum esse quantita-
suhstantia' in quaiiluin suhslantia est eom- leiu non concernens sensibilem mate-
posita.IIocenimpiohaturasimi]i:sieniin, riam. Ultimo autem determinans est id
ul quidam Philosophormn dixerunt, non quod lit ex principiis motus, et penes is-
est aliqua substantia diversa existens a ta tria sunt acceptae tres theoricee : et
Nota deduc- physicis, sed omnes substantiae inter illas sola prima est divina philoso-
tionem illa-
resoJ-
tionis quam vuntur ad illain suhslantiam quain prin- phia el universalis.
Philoso-
phus innuit cipaliter considerat Philosophus, et qua?
esse ad ho-
minem con-
tra moder-
nos. 1
Vide etiam prq hoc IV Metaphys. tex. et eom. 7,et I Metaphys. tex. et eom. 18.
 388 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

TRACTATUS II

DE EO QUOD ACCIDIT PER ACCIDENS.

ens communiter acceptum multipliciter

accipitur. Uno quidem modo ens dicitur
per accidens et diminutum, sive sit inre,
sive in anima. Secundo autem modo di-
CAPUT I.
eitur ens per se, quod habet entis prinei-
pia. Et hoc dividitur secundum figuras
categoriee quoddam enim dicit quid et
:

Quod de eo quod accidit per accidens,

significat quid, quoddam autem signifi-
non est aliqualiter speculatio practica
cal quale, et quoddam quantum, etquod-
vel theorica.
dam ubi, et quuddam quando, et alia
significat ad aliquid secundum hunc mo-
dum. Amplius preeter ea qure dicta sunt
Text.eteom. Quomodo autem ens simpliciter et ab-
i. . . . omnia, dieitur ens per se de putentia
solute acceptum prout ipsum est princi-
ente, et de aetu ente, sicut ante in entis
pium.diciturmultipliciter, sieutin quinlo
divisione dictum est. Quoniam igitur ens
superiori libro esl determinatum. Dicitur
sic multipliciter dicitur, primum in hoc
i -n <
1sccundum accidens, et riis per
11 rns
lihro dieendum est de eo quod est secun-
se. Et secundum accidens quidem dicitur
dum aeeidens.
Ensdiminu- ens diminutum. Ens enim diminutum di-
tum duplici-
ter dititur.
c jt U r dupliciter quoniam id quodcasus
:
Iluc autem et primo de hoc ente secun-
estentis, eo quod cadit a principiis enti- duin accidens est notandum, quia nulla

tatis, dicitur per accidens esse secundum

omninu circa tale cns potest esse specu-

suum nomen. Dicitur etiam ens diminu- latiu certa : non enim hic loquimur de
ipsins accidentis natura inse considerata,
tum, quod habet esse inanima, quod ac-
cidit omni enti: el hoc est verum, cujus
quae in genere est ordinabilis, sed potius
i , l . ,
• . De quo ente
oppositum non ens est quasi falsum. De
I

ue eu (jiiud acciait substantia' per acci- per lccidenB

, ,
. ... ,
• non est
hoc enim
i

his erit dicendum in libro hoe prius : dens : prmcipia sua? essentiali- scientia.

enim de ente diminuto rationem entis ha- talis non habet : et cum unumquodque
bente dicendum est, nl illo expedito tra- de quo est speculatiu, terminetur per
ctatibus entis veri cum subtilitate possu- principia sui esse e1 nun aliter, sequitur
mus intendere. Sicut ergo dictum est, necessario de ente per accidens non esse
 LIBFJ! VI METAPHYSICORUM, TRACT. II 389

aliquam certam speculationem. Signum

autem hujus est, quia nulla scientia stu-
diosaest de tali accidente, sive sitpracti-
ca, sive theorica : studium enim nullus
determinandum
impendit ad
CAPUT II.
artificum
hujusmodi accidens. Et hoc quidem patel
primum in potentiis sive artibus : ille

enim qui facit domum, nonstudet ut fa- Quod accidehs secundum aliquem mo-
ihim est non ens, et ideo non est per-
ciat eam ad quaecumque qua> possunl ac-
fecte scibile.
cidere domui factse. Talia enim quae pos-
sunt facta? accidere domui, sunt infinita :

enim domui domumesse quibus-

accidit
dam voluptuosam, quihusdam autem llue autem rationabiliter concidit cum Text.etam
nocivam, quibusdam vero utilem ad lu- ipsa natura talis accidentis : accidens enim in Rne
crum. e1 aliis inutilem. et quibusdam entis nnii balnt rationem perfectam nisi
faustam, aliisautem infaustam : et sic de nninini' snluin, et inui habel esse verum
aliis ad quae artifex cum studio non potot entis. Si iiiiiii accidens secundumsui no-
intendere. Nihil enim prohibet factam minis accbpiatur rationem, tunc est ordi-
jam domum esse diversam per accidens nabile in figura praedicamenti, et termi-
ab omnibus ul si dicam existentibus do- natum proprii generis principiis : el hoc
mibus et horum accidentium nulli pe-
:
modn est .'iis secundum se. Si autem ac-
nitus est sedificativa sive aedificabilis ipsa cidens peraccidens secundum suum es>«'
practica sive ars operativa. Patet igitur accipiatur, non causatur nisi ah eo quod
quod de practicarum nulla cum studio esl r.im, el hoc non esl entis principium,
intendil ad hujusmodi accidens per acci- sed potius defectus principii entis: prin-
dens. Eodem vero modo patel quod uec cipium enim entis aul esl secundum sem-
theoricarum aliqua intendit cum studio per, aut secundum frequenter el
esl :

ail tale geometerenim uon

per accidens :
quod nec semper nec frequenter est, ra-
speculatur hujusmodi accidentda, ulrum ro esl el per accidens. Unde patet quod
accidunt Bguris quas considerat, vel non. accidens secundum suum nomen casum
Non eniiii speculatur >i diversum es1 tri- dieit ab entis principio, el determinatur
gonum i't trigonum, per hujusmodi acci- per negotiationem ejus quod esl semper
dons, ut scilicet unum sit albuin, et alte- et frequenter esse. Unde etiam Plato mo-
rumcalidum, vel utrum ligneum, vel fer- do quodam non male onlinavit sophisti-
reum trigonum habeat diversitatem abeo eam circa non ens. Sophisticarum enim
qunil est habere tres sequales duobus re- rationes maxime sunt circa accidens ser-
ctis : quia Forte materialis trigonus habet moni vel rei. I".l bujus quidem exemplum
duobus rectis tres angulos majores vel est, sieul si dicatur ntrum idem sit vel
forte minores : e1 hoc accidit ei in quan- diversum musicum grammaticum, e1
et
tum est in srnsiliili materia : el ad 1 1 « »
<

musicus et Coriscus. Dico autem idem

tion studet geometer, eo quod ipse non quod essentialiter est idem. Si enim sic
demonstrat nisi de triangulo imaginario :
idem sit niusiriis et Coriscus, lunc quid-
el talis omnis triangulus rectilineus habet quid accidil iini, accidit et alteri : accidil
tres angulos requales duobus rectis. Pa- autem Corisco cognosci cognosci igitur :

tet igitur ex dictis, quod nec theoricarum accidil et musico non sequitur, igitur
:

aliqua cum studio inlendit ad hujusmodi musicusper essentiam est Coriscus. El

accidentia. sic est musicum casus ab essentialitate
Corisci. Si quis enim cognoscal Coriscum
secundum omnem essentiam Coriscitatis,
 390 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
linn propter hoc cognoscit musicum. Ca- quantum loqui contingit in ejus natura
dit igitur ab entitate Corisci hujusmodi qufie es1 valde indeterminata. Oportel igi-
accidens. Similiter autem es1 in aliis om- turnos determinare primo propterquam
nibus. Aliud autem exemplum hujus est, causam est hujusmodi accidens hoc :

si omne quod vere est, e1 non semper enim habito siinul cum illo, palain erit
fuit, factum est: ergo si aliquis musicus quare de ipso non ost aliqua scientia cer-
ens grammaticus est factus, vel gramma- la. Investigantes igitur causam et natu-
ticus ens musicus est factus, non autem ram hujus aocidentis, dicimus quod in
fuil ct similiter esl in aliis quaecumque
: universitate entium quaedam videntur si-
ali;c rationum sophisticarum sunl tales. militer se habentia el ex necessitate sc-
Non enim sequitur, si grammaticus esl cundum quod necessarium est quod im-
factus, quodnon ante fuit simpliciter : sed possibile est aliter se habere iu substantia
quod non ante fuit grammaticus graro- : et operatione propter sute nalura? ordi-
maticumigitur esse vel fieri niliil cst es- nem et necessitatem enim non sunt
: talia
sentiae esse vel fieri esl igitur casus ab : dicta necessaria secundum vim vel vio-
essentialitate : videtur enim accidenspro- lentiam : quia, sicut in ante habitis in
pinquum quid non enti. Et hoc quidcm quinto libro diximus. in talibus niliil

palam es1 ex hujusmodi rationibus qua- lieri secundum violentiam

polesl sed :

les inductae sunl : quod cnini est in ali- sunt necessaria primo modo dicta neccs-
quo vere exisleiitiuni modo, illius est ge- sitate, eo quod noncontinyit aliter se lia-
neratio, et habet determinata principia bere, sicut sunt causa jirima, et intelli-
suee generationis : et eoruin qufficumque gentiarum et ccelorum ordines : et hoc
taliasunt, est vera corruptio per ea quaj sunt in quibus non est materia : aut si

contraria sunt geiiorantibus eorum vero : est in quibusdam eorum, tunc sunt illa

qute sunt secundum accidens, quod per ex materia sua tota : et ideo nihil de ipsis
accidens est accidens, non est generatio remanet in potentia, nisi forte ad ubi, et
vel corruptio, quae determinata habeat exit hoc continue ad actum regulariter,
gencrationis vcl corruptionis principia : etde necessitate : propter quod nihilcon-
igitur secundum accidens, non
idquod cst tingens radicari potest in illis : licec enim
est aliquid vere entium secundum quod eo quod uno modo se habent, regula sunl
esthujus. '.mii igitur. unumquodque ex
(
omuium aliorum. Alia vero qiue sub is-

cisdcm principiis sit et sciatur, patet quod lis regulantur, ex necessitate quidem non
sicut accidens peraccidens nonhabet en- sunt, sed quasi secundum magis sive ut
titatis principia, ita non habet principia iu pluribus : et in bis est materia non to-
per quae sciri possit. Non igitur de acci- ta intra : haec eniin sunt frequenter et
dente est aliqua scicntia studiosa. possunt non esse utrumque istorum,
: et

id videlicet quod est seinper, et id quod

est frequenter, dicuntur secundum cau-
sam eflicientem. Est autem coutinyeus contingens
CAPUT III. ....
ad utrumli-
ad utrumbbet et lioc dicilur secundum bet esse so-
:

U n SeClin "
T '

causam matenalem Et ldeo ld m ordi- dumcausam

'
T^ 1 • 1 • 1 •

maleriilem.
De principio e/ causa ejus quod fit se- ne talium causarum non est ponendum.
cundum accidens per accidens. Id autem quod est frequenter, est pripci-
pium et causa talis accidentis qualis hoc
quaerimus, quod videlicet raro accidit :

TrTt.rteem. Oportet lamen nos loqui de accidente

.
cuin id quod est frequenter, non proce-
aliquid amplius quam dictum est, iu dil ad actum, in potentia materiae ipsius

1
Idem habet Commentator II Physic. \o\. et com. 48.
 LTBER VI METAPIIYSICORUM, TRACT. II 391

radicatur accidens raro causatum a dun- aliqua potentia. Dico autem potentiam
bus negationibus cuni casu vel fortuna, facultatem habitum ordinatum ratione
et

sicut in ultima parte quinti libri dictum non necessaria, qui est habitus non iir-
est. Quod enim nec semper nec frequen- mus, sed adhuc quasi tremens inter op-
ter est, cum potentia ad esse, hoc esl per posita, sicut est habitus opinativus : ne-
accidens, quoil raro accidit : et quod est que enimtalem potentiam practicam cum
frequenter secundutn causam efficientem, ratione potest habere id quod rst per ac-
nihil prohibet esse principium el can- cidens, licet ille habitus multum habeat
sam materialem ejus quod est raro, licet potentise in eo quod est ad opposita pro-
frequenter el raro esse sint oppositos ha- pter sui imperfectionem. Et hujus causa
bentia modos. Quod enim nec semper est, ijuia eorum quae sunt secundum ac-
fit, nec quasi secundum magis fit, sive cidi-ns, aut facta sunt secundum accidens,
ut in pluribus, hoc dicimus esse secun- causa est secundum accidens, quae causa
dum accidens : sicut cum in terra mino- esl casus vel fortuna radicata vel princi-
ris latitudinis quam est quantum clima, piata in potentia ejus quod fit frequenter,
non sit calor in vere, sed potius frigus sicut diximus prius : et ideo fil quando-
hyemale et glaciale : hoc enim accidere que quidem.
dicimus : sed quod cauma sit in vere in Non enim omnia sunl ex necessitate e1
talilms terris, non dicimus esse secun- semper auf existentia aul facta, sed pluri-
dum accidens : hocenim quod frigus sil ina liunl secundum magis et ideo ne- :

verno tempore, nec est quod semper fil, cesse es1 id quod esl secundum accidens,
neque secundum magis sive in pluribus, rieque semper lil. neque secundum ma-
sed quod raro. Aliud vero quod cauma gis, sive in pluribus, sicut dicimus nmsi-

sit, est non raro, sive frequenter. Simili- cum esse album quia tamen aliquando
:

ter autem hominem album esse dicimus tit, licel raro fiat, tanien opoitel quod se-

secundum accidens praecipue in terris cundum accidens lial el si sic non dice-i :

parvae latitudinis hoc enim neque sem-

: relur, tunc onorterel quod omnia fierent
perfit, neque ut in pluribus: hominem ex necessitate quiasi non aliquid raro,
:

vero esse animah non dicimus secundum oportel quod nihil fiat frequenter, in
accidens : quia animal est in hominis ra- quo radicatur id quod fit raro et tunc :

tione. /Edificatorem vero sanitatem fa- sequitur quod si nihil lil raro, quod nihii
cere, dicimus secundum accidens quia : fiat nisi semper et ex necessitate quia si :

non convenit hoc aedificatori facere, sed aliquid liat frequenter, habebit potentiam
medico quando Bedificatorem contingit ad non esse et quod baliet pqtentiam ad
:

esse medicum. Et opsopius sive coquus non esse, aliquando impedielur ab eo

cujus est saporatum quid in pulmentis quod est frequenter et tunc incidet id
:

conjectare, aliquando facit aliquid in ci- quod fit raro. Talia enim proprie inci-
bis salubre : sed non facit hoc secundum dentes habent causas, qua raro fiunt. 1

artem opsopoticam sive coquinariam. Et Propter quod etiam materia eorum quee
ideo dieimus quod hoc accidit et esl : frequenter iiunt, erit causa contingens
abquismodus, quia facit salubre contin- quando lit in ea aliquid prseter id quod
genter, simpliciter nonfacit : quia si sini- est secundum magis sive in pluribus.
pliciter faceret secunduin artem coqui- Oportet igitur ejus quod est secundum
nandi, faceret semper vel frequenter,
et accidens principia sumere ex tribus nega-
omnis coquus hoc faceret aliorum enim : tionibus, quaerendo utrum nihil est se-
qu8B videlicet frequenter fiunt, sunt ali- cundum aecidens. El oporlet dicere quod
quando alia3 qusadam potentise practicae : non esl nihil, neque semper, neque se-
horum vero quae dicto modo sunt per cundum magis, sive ut in pluribus. Im-
accidens, nulla esl ars operativa neque possibile enim est id quod est secundum
 392 D. ALB. MAG. ORD. PIVED.
accidens aliquid eoruna esse. Est igitur luni hahet, pluribuset quod au-
nl in :

quodlibet eveniens praeter haec tria secun- 1

1
'lii non frequenter exi-
praeter hoc est

iliiin Sed utrumque horum est

accidens. stens, non habebit principium quod lil
aliquo modo secundum magis quia il- : aliquando et alicubi quia per casum est :

lud est frequenter secundum modum aliquando et alicubi, et casus accipi non
movenlis et eflicientis, et est raro secun- potest cum sit indeterminatum sed neo- :

dum potentiam maleria? quod autein: menia accipitur per artem, sive lunae no-
est semper, nulli taliuin est principium et vae incensio, eo quod neomeniae secun-

causa : quia sicut dicimus, nihil est in eo dum ordinem suae causae semper sunt, et
in potentia qua^ respiciat ad non esse. Si secundum actum sunt seeunduin magis
autein qusedam sinl sempiterna, de his et frequenter accidens aulem de quo
:

posterius in liac sapientia perscrutandum Jiic loquimur, est praeter utraque haec.
est. Dictum est igitur a nohis quid est acci-
deiis. et propter quam causam est, et

quia de ipso nulla potest esse scientia.

CAPUT IV.

CAPIT V.
Quod de eo quod estper accidens non sit

scientia.
Quod non omnia fiunt ex necessitate,
quia qusedam fiunt per accidens. Si ne-
gatur qusedam fieriper accidens, tunc
Text.etcom. Quia vero scientia non est accidentis,
sequitur omnia ex necessitale fieri.
palam est ex inductis. Scientia nainque
omnis aut est ejus quod est semper, au1
ejus quod est frequenter sive secundum
magis. Si enim omne quod scitur, per Quia vero principia el causae hujus ac- Texuetcom
sua principia et causas scitur et id quod : cidentis sunt ea quae sunt genita quidem
uon haliel hujusmodi principia, simplici- it i nrniptiliilia, eo quod sunt frequenter,
ter quidem non scitur, sed modus quo manifestum est quod htec sunt causae hu-
scitur, est modus quasi privationis : per jus aecidentisquando sunt absque gene-
hoc enim scitur quod non nihil est, ne- ratione et corruptione naturali, ita quod
que semper, neque frequenter existens : ulterius non generant neque corrumpunt
et sic iinn simpliciter reducitur ad nihil : secundum ordinem illum quo pendent ea
sed in hoc quod aliquid est, caret princi- qu» sunt frequenter ex liis quae sunt
pio et causa secundum verain rationem semper. Diximus enim quod quando id

causae et autem et tahter

principii. Tale i|iiuil es1 frequenter, impeditur a cursu
rns nemo potest addiscere apud se, ae- suo et ordine exitus de potentia ad ac-
que potest alium docere. Si quis enim al- lum. lunc inducitur casus. IVfanifestum
terum istorum debeat facere, oportet est igitur, quod licet principia et causee

quod diffiniat hoc quod discil vel docet, hujus accidentis sinl genita et corruptibi-
aut per semper, aut per frequenler. Alia lia, quod tamen non necessario secun-
enim si secundum esse accipiantur, prin- dum ordinem eumdem generant et cor-
cipia determinantia se non habent, eo rumpuntj et generantur et corrumpuntur
quod universalia accipi non possunt, sic- secundum infinitam successionem ex
ut accipit medicus mellicratum utileesse praeterito vel in futurum : jinssunt enim
febrieitanti secundum magis hoc exper- : impediri ex materiae inaequalitatej vel ex
 LTBER VI METAPHYSICORUM, TRAGT. II 393

alia causa : el lunc incidet id quod esl ditur cx praesenti iu prseteritum, quod fa-

raro, sive oasus, et id quod est per acci- ctorum aliquid fuil ex necessitate factum,
dcns. et nihil contingenter sivc per accidens. Et

Si autem aliquis his contradicens hoc hujusmodi exemplum est, ac si dicamus

non concedat, sed omnia dicat cursu or- quod hic infirmus necessario sitit sitit :

dinato sibi succedere, et unum esse ex enim necessario si comedit sitim facien-
tia, quaj sunt calida sicca sed comedere
alio ex necessitate in omne futurum et ex
:

ouini praeterito, tunc sequitur quod oin-

sitim facientia ponitur ex necessitate,

nia eruntex necessitatc. Si enim facti e1 si est : aut ponitur ex necessitate non
corrupti non ponatur aliqua secundum
esse, si non est secundum superius indu-
accidens causa, sed omnia causam ha-
ctam hypothesim. Igitur iste aut ex ne-
bent essentialem et necessariam : tunc cessitate inorietur, aut ex necessitate non

oportet quod oninia tiant, et facta sunt morietur : quia calida similia complexio-

ex necessitate. Quaeramus enim do aliquo n i sua?. comedit : et si hoc comedit, siti-

futuro dicentes, utrum erit hoc, aut non? vit, et vinum Liiliit : et si vinum bibit,

causa nisi necessaria et felirim accendil, vel rixatus fuit : et sic

Si igitur niilla sil

per essentiam dicta, cum hac posita po- neccssario inlirmitate vel occasione mor-
nitur effectus, et destructa destruilur :
tuus est : positum autem primum esse
est

si hoc quod est causa, necessario lit

est
ncccssarium : et unumquodque medio-
hoc quod est effectus sin aulem non :
rum posilum est esse necessarium sup-

est illud quod est causa, tunc non tit hoc posito priori quod ponitur esse causa sua

qiiod est effectus. Hoc autem quod est, essenlialis et necessaria : ergo et ulti-

causa est, vel factum est, si aliud quod mum esl necessarium.

est causa ejus anterior est, vel factuni Similiter autem sequitur inconveniens
est : et ita inanifestiini est, quia si sein- si aliquis in lali [irocessu procedat super-
per auferatur tempus tempori infinito in causam de praesen-
siliendo de effectu ad
quoest decursus mediarum causarum in- ti in praeteritum eadem enim est ratio :

ter primum et ultimum, deveniet usque consecutionis secundum praeinductam

ad aliquoil nunc pra^sens, in quo erit ne- hypothesim. Jam enim est hoc quod di-
cessario generatum id de quo qusesitum citur ex necessitate esse in aliquo suo
est. Et hujus exemplum esl quod qusera- principio facto in praeterito, quod fuit

mus, utrum Socrates moriturus sit in in- etiam necessarium. Tale cnim dico fa-
firmitate naturali, vel violenta morte ? ctum praeteritum ex necessitate: undeper
quia in hoc non cst differentia quantum consequentiain necessariam erunt futura.
ad praesentem intentionem. Et dicemus Sicut si dicamus necessario mori eum
ipiinl secuniluni praedicta morietur de ne- qui vivit : eo quod jam in prseterito ali-
cessitate in hora futura aliqua determina- quid necessarium factum est, propter
ta, quia dicemus quod prima causa mor- quod ex necessitate non moritur et hoc :

tis sme esl uecessaria et hanc dicemus: est sicut si dicamus necessario mori :

esse si exit ab aequalitate animae etcorpo- quoniam contraria se invicem composi-

ris : exit aulem ali aequalitate, si aliud tum dissolventia sunt in eodem corpore :

quid faciat hoc quod est exiturus ab sed licet contraria sint in eodem, non ta-
aequalitate : et hoc iterum erit si causa men mors inducitur sine infirmitate
ejus necessaria fuerit : et sic decurrendo aut violentia : et ideo si contraria insunl,
a prima causa usque ad ultimum effe- necessario ponilur fore inlirmitas : et si

ctum, necessario ex prima causa posita infirmitas insit, tunc niorietur. Palam er-
concluditur effectus ultimus, qui est in go est, quod omne praesens supersiliendo
aliquo nunc determinato : et sic omnia a posteriori in anterius, vadit usque ad
erunt de necessitate : et sic etiam conclu- aliquod primum principium, el illud
394 D. ALR. MAG. ORD. PR.KI).

principium non vadil ad aliud ante ip- omnium entium universilas reducibilis
sum : e1 si illud erii necessarium, orunt sit ad principium universitatis
idem et
omnia uecessaria, el sequitur nihil fieri unum. autem omnia rrducuntur ad
Si
per accidens. Dico autem hoc necessa- unum universitatis prineipium, hoc non
riuni, non id quod est suppositionis el erit nisi intellectus divinus activus om-
consequentise, sed illud quod est neces- nium : e1 cum ille sil causa uno modo
safium absolnte el necessitatem habet existens el ordinata, videntur oninia esse
consequentis. Cum autem hoc sit incon- cx prinoipio uno et ordinato : ergo et ea
veniens, oportel dicere quod causa eo- quae sunt per accidens, sunt ah hujus-
rum quae fiunt per accidens, sit illud modi principio : et sie eorum quae tiunt
quodcumque evenil per accidens et con- per accidens, eausa prima nnn es1 per ac-
tingenter, et quod causa generationis eidens : et hoc est contra praedicta. Si
ejus qiiod est hujusmodi, per se nulla si1 autem non omnium sit causa una, tunc
omnino, sed easus et fortuna sunt ejus sequitur quod ordo universitatis non esl
causa, et istae sunt eausae per accidens. ad unum et ex hoc sequitur quod plura
:

Sed si quseratur ad quale principium, sint universitatis principia el plura uni-

et ad qualem causam fiat talis 4^07(0-^ versa, qua3 ambo sunt absurda. Si autem
sive supersiliens reductio, maxime per- universitatis principium est ununi, tunc
scrutandum est ad quam deveniat causam unde provenil diversitas eausa-
quseritur
primam, utrum videlicet illa sit materia, rum eorum qua3 fiunt semper, et eorum
aut linalis quae est cujus causa lit quid- quse liunl Irequenter, et eorum qua? liunt
quid lit, aut deveniat ad causam moven- raro.
tem? Diximus quod radicatur in materia Ha?c autem et hujusmodi non est diffi- Soiuiio.
eorum qu;e frequenter liunt sicut in sub- cile solvere : absque omni enim dubita-
jecto et causa ejus est movens secun- tenendum
:
tione est, quod universitatis
dum casum vel fortunam, et est in his principium est unum : et hoc est intelle-
quse fiunt propter aliquid, sicut subtiliter ctus divinus, qui per suam scientiam
determinatum est a nobis in II Pliysico- quae tamen seientia est idem ipsi, est
rtnn : et sive deductio fiat in praMeritum, causa omnium qua? sunt prima, et uno
sive in fulurum, nulla est deductio quia modo se habens ad omnia
:
: et est causa
talia accidentia, sicut est sitis, mors, et omnium eorum
rnilinis quae sunt : quia
hujusmodi, non eveniunt ex una causa, ipse est qui faeit causata et distribuit et
sed ex multis possunt evenire quae cau- ordinat ea, sieut una ars est in semine
saliter inducuntur, sieut cuilibet etiam hominis, quae facit et distribuit et ordinat
per parvam facile est videre considera- omnia corporis membra, sicut nos in
tionem. ultima hujus sapientia? parte sumus os-
tensuri. Quod aulem dieimus, quod ea
quae fiunt raro et fiunt per accidens non
reducuntur ad causam per accidens,
nisi
CAPUT VI.
intelleximus dr causa proxima, et non
de causa prima in qua stat reduetio om-
Et
nium. Jam enim ostensum est quod id
est digressio declarans quod omnia
quod est suam naturam,
frequenter per
reducuntur in causam unam, et quan-
esl principium ejus quod est raro. Re-
tum accidens per accidens est in rebus.
ducitur eliam ad causam vere moven
tem, licet aecidat illi : quia fodiens se-
pulcrum vere operatur ad inveniendum
Dubitabit autem aliquis, ex praediclis thesaurum, licet non operatur ad hoe in
dubitationis sumens rationem, utrum quantum esl sepulcrum fodiens, sed in
 L1BER VI METAPIIYSICORUM, TRACT. II 393

quanlum fodil in lnco thesauri : sicul intellectus divinus causando secundum

ctiam reduciiur ad eam qua? vere est cau- effectum, stat in ultimo causato. Nec du-
sa linalis, licel accidat etiam illi : quia bitamus quih oinne quod est in aliquo,

nisi fodiens etiam intenderet fodere so- sit in ipso secundum potestatem ejus in

pulcrum, non foderet : unde patet quod quo es1 : et ideo quae in mtellectuprimb

proptcr aliquid fodit et non vane fotlil : siml simpliciter e1 immaterialiter el in-
el sic fodienti invenire thesaurum accidit: temporaliter et immobiliter et uno mo-
et ideo dicitur per accidens evenire. Id do, omnibus contrariis dispositionibus
autem quod esl frequenter, reducitur ad sunt in materia : propter quod non se-
semper in quantum reducendo materiam quilur. quod si intellectus primus sit hu-
semper intluit esse divinum per genera- jusmodi immobiliter el certe, quod ista

tionem et corruptionem csse enim di- : evenianl immobiliter et certitudinaliter :

vinum influit motor. sed motus incorru- quia intellectus divinus non tollit a ma-
ptus praeparat materiam. Quamvis autem teria nec a causis secundis dispositiones
inteliectus divinus uno modo se habeat, suas proprias : et quando res eveniunt,
et immaterialiter e1 intemporaliter et tunc sunt in causis mediis ei in materia,
simpliciter ei immobiliter, tamen mate- et secundum potestates illorum eveniunt
ria eorum quae liunt frequenter, percipil e1 non secundum potestatem primae cau-
bonitates suas multipliciter et materiali- sae. Sic igitur patet quod omnia redu-

ter et temporaliter et composite el mobi- cuniur per iv.v-Wv ad causam primam :

liter : et hoc est ideo, quia intellectus di- e1 cum casus el fortuna e1 accidens de
inteiiecius vinus non tollit possibilitatem a materia : quo loquimur, verissime rst in rebus.
liviuus non ... -..
oiiu possi-
bililatem a
et uleo hcet m ipso omnia
_
.

siut immobih-
. ,
Non autem ad causam accidentalem re-
tarnen m matena liunt contingenter.
.

materia. ter, duci possunt omnia, eo quod ante

Et hujus exemplum est in anima, quae quodlibet per accidens esl id quod est
sicut ars cst in semine, in qua sunt om- pcr se nec possunt reduci ad id quod
:

nia quae fiunt in materia membrorum esl frequenter. cum hoc indigeat cau-
unile et simpliciter et immaterialiter et sa propter lioc quod est in potentia :

immobiliter, el in oppositis modis tiunt et omne quod est in potentia, indiget eo

in materia membrorum. quod est in actu per quod educitur de po-
Hota contra Et sic patet quod injuste Averroes '
tentia. igitur quod reducantur
Oportei
*
Avermem. ...
reprehendit eos qui dicunt omma proce- omnia ad iil quod est semper ei ubique,
dere ab intellectu activo sicut a tabula uno modo et simplex actus existens,
inscripta formis omnium : quamquam quod agendo per scientiam intellectus
exemplum de tabula non satis conve- largitur formam, ei motu corporis mcor-
niens sit activo intellectui, sed de possi- ruptibilis continue advehit materiam sus-

bili intellectu possct habere aliquid con- cipientem et ideo motus talis dicitur
:

venientiae, sicut nos tam in libro tertio esse tanquam vita quaedam existentibus

de Auima quam in libro de Intellectu et omnibus *. Esi autem non prcetereun-

Intelligibili ostendimus. Verissime au- duin, quod cum accidens de quo loqui-
tem scimus quod omnis forma quae est mur secundum esse sit accipiendum, sic-

in prima materia in potentia, est secun- ut jam ante diximus, non cadit in aliquo

dum rationem in intellectu causte pri- genere uno, sicut patet in omnibus exem-
mse : et ideo a Platone dictus est esse plis praeinductis : quia Socratem esse al-

mundus archetypus. Scimus etiam quod bum, vel musicum esse album, vel in-

i
Hoc est contra Averroem in com. 7 hujus sopho in principio libri VIII Physic. dicatur
sexti libri. esse tamquam vita existentibus omnibus
2
Et haec est ratio quare motus coeli a Philo-
396 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

ventum ex fossura esse thesaurum, et etiam quod ad causam uuam reduci non
hujus aliaomnia sunt in multis generi- potest hujusmodi accidens. Haec igitur et
hus :
et hoc contingit propter naturae tanta de accidente per accidens dicta sint
suae indeterminabilitatem quando secun- a nobis.
dum esse accipitur : et ideo contingit
 LIBER VI METAPHYSICORUM, TRACT. III 397

TRACTATUS 111

DE VERO ET FALSO.

bilium in quibus non est verum vel fal-

sum. In quibus autem verum et falsum
est, jam compositio quaedam intelle-
ctuum est. Priino enim componens et
CAPUT I.
dividens inter accepta est intellectus, vel
anima apprehensiva per phantasiam et
festimationem et quod componit et di-
:

In quo quod verum et fal-

ostenditur,
vidit, sicut componi tet dividit, ita enun-
sum sant in anima primo, et sunt ens tia et interpretatur in voce. Et ideo voces
animse potius quam ens ratum extra earum passionum quae sunt in anima,
animam. sunt notse : et ideo verum et falsum quse
sunt in enuntiatione, sunt signa veritatis
et falsitatis quae sunt in anima. Propter
Text.eteom. Prsetermittam ergo nunc de accidente quod dicitur quod veritas est adsequatio
secundum accidens : satis enim sufficien- rerum et intellectuum et quia voces :

ter determinatum est de ipso sed con- : etiam sunt signa rerum, ideo iteruni in
siderabimus nunc id quod est verum, eo quod res est vel non est, oratio vera
cujus oppositum est quasi falsum hoc : vel falsa est. Totum vero hoc ens est cir-

enim ens est de compositione et divisio- ca contradictionis partitionem. Contra-

ne, qua? in speciebus rerum facit anima dictio autem est oppositio propositio-

et intellectus : accidit autem naturis re- num, cujus non medium secundum
est

rum in intellectu csse, sicut diximus in se : universaliterenim omnis affirmatio

anle habitis ubi Iocuti sumus de univer- in compositione est, negatio autem in
autem sive universaliter distinctione sive divisione : falsum au-
sali. Totaliter
verum tem hujus entis est participatio opposi-
id quod sic vel falsum est, est cir-
ca participationem contradictionis : sicut tionis contradictorise. Et ex his patet,

enim in III de Anima libro ' determi- quod verum hoc in compositione est,
natum est, intelligentia, est indivisi- quam compositionem non facit nisi intel-

1
III de Aniraa, tex. et com. 26.
 ,

398 D ALB. MAG. ORD. PRyED.

lectus : quia res ipsae sine complexione sum in liis. Et hoc suhtililer a nobis
sunt, et quaelibet ipsaruro uon est nisi probatum est in secundo libro de lntelle-
una. Et cum praedicatur aliquid de ali- ctu et Intelligibili. Talis igitur determi-
quo, sive sii essentialis praedicatio, sive natio est enti quod est verum, et enti
accidentalis, quoad compositionem ip- quod esl falsum propria : nec per aliam
sam niliil differt quia utraque compo- : valel determinari essentialitas ipsius :

sitio est, el aequalitei una sicut alia el : (jiiia tamen ia quee facit intellectus, re-

si omne quod scitur, per sua principia feruntur ad rcm, eo quod sunt principia
sciatur. eum talis compositio principium eadem rei et veri quod est in anima,
efficiens habeat intellectum, et subjectum quamvis non sint eodem modo accepta,
primum, constat quod non terminatur ideu verum respectum quemdam dicit et
ens talis compositionis nisi per intelle- dependentiam ad rem extra sed tamen :

ctum componentem et dividentem el per esse veri aon est nisi in anima. Quomo-
intellectum in effectu qui est subjectum do autem accidit intellectui simul intelli-
ipsius. Adhuc autem, sicut patet ex his gere res in compositione existentes, sive
quae de universalis natura supra dixi- eliam in oppositione aut separatim, sic-

ums. praedicata enuntiationum et subje- ut sunt ea qua? sunt sine complexione

cta componuntur el dividuntur prout vel oppositione, alius sermo haliel deter-

sunt in Iumine intellectus, sicut sunt in minare : quia hoc spectat ad scientiam
forma prima et finis : est aJiquo modo tertii lihri de Anima 2
, ubi locuti sunms
forina eadem, in qua intellectus invenil quod intelligentia indivisibilium est in
seipsum : et tunc e&1 adepjtus seipsum : his in quibus non est verum vel falsum :

et tunc omnia bujusmodi enlis principia uhi autem verum et falsuin est, inde
sunt in intelleclu, nec per alia entiiatis cumpositio quwdam intellectuuni est : et

suce principia potesl determinari : quia incomplexa non collata ad invicem, sicut
ea quae componunlur omnia, aliam peni- dixit Empedocles, sunt sicut multorum
tus habent cntitatem : el sieut diximus capita germanordm sine cervice, quae
in ante liabitis, nun debent inquiri de postea Iile et amicitia complexa et com-
rebus alia principia quam quae sunt sibi pbsita vel divisa sunt per intellectum pu-
propria : quia sapientis primo
est, ut in runi immixtum, sicut dicit Anaxago-
et

hujus sapientiae libro diximus, omnia sic- ras ideo quando componit germana, est
:

ut decet scire '

: et boc est iu quantum compositio vera et quando dividit li- :

expostulat uniuscujusque nalura : et par tuantia, vera est divisio et si componit

:

potestatum est in gepmetricis probabili- litigantia, el dividit germana,sunt com-

ter et ex conjecturis et in rhetoricis di- posiliu et divisid falsa. Sic igitur cuiu ea
scipliuabiliter persuaduere. Et ideu pbilo- quaj componuntur in lumine sint intel-
sophus determinat de vero sicut ipsum lectus, et componens sil ipse intelleclus.
se habet : et hoc sufticit, uec est plus et subjectum sit intellectus, et linis sit

requirendum. Amplius falsum licet ni- intellectus adeptio, constat quod iteium
hil sil in re, tamen est eus apud intel- primu non est nisi in intellectu.
lectum, nec deterniinalur nisi per ea- Cum autem opposita componit, non Noia quare
... formee re-
dem principia quae sunl principia veri : m matena
sunt opposita nisi
.... extra aui- rum prout
m
. .

sunt ani-
quia diyidens est intellectus et idem mam ustendimus enim rn tus qua? de ma, non
: ha-
,,..,...,. . bent contra-
subjicitur eidem. Et qu;e dividuntur, amma ,
et intellectu et mtelligibili dispu- rium.

dividuntur prout sunt in lumine in- tala sunt, jquod formae rerum per boc
tellectus et ad tinem adipisciendi seip- habent esse in anima, quod sunt lumen

1
Cf. sentenliam Philosophi in I Ethicorum, - III de Anima, tex. et com. 26 et infra.

cap. i.
 LIRER VI METAPHYSICORUM, TRACT. III 399

quoddam intclligentiae agentis, et secun- verum, sicut in quinto libro hujus sa-
ilum quoil sunt tale lumen, non habent pientiaj supra distinximus, quod non est
oppositum sicut etiam
: in scientia de in mente, sed in re ipsa extra nientcm
Sensu et sensato diximus, quod colores accepta. Ens ergo verum et falsum sunt
secundumesse spirituale quod habenl in separata a rebus el sunl iu anima : et su-

perspicuo, non habent oppositum, et in pra quidem, ubi diximus de universali,

quolibet uno puncto medii perspicui pos- diximus quaedamde hujusmodj separatis:
sunl inesse secundum esse spirituale al- cum subtilitate autem omnia quaecumque
bedo et nigredo quia aliter prr idem : speculari oportet de hujusmodi ente se-
spatium undique non viderentur album parato, et circa non ens separatum quod
et nigrum ab e regione contra se aspi- tali enti oppouitur, posterius erit perscru-
cientibus. Et secundum Democritum qui tandum infrain libri hujus sapientiae duo-
dixit lumen corpus esse subtile quod est decimo decimo tertio, ubi omnes di-
et

deduxus continuus luminosi corporis in versilates opinionum circa tale ens exi-
pcrspicuum pervium et determinatum, stentium inducemus et quid veritatis
,

est hujus exemplum, quod cum radii di- habeant ostendemus.

versorum luminarium Solis etJovis et
aliorum defluant in medium in oppositis
virtutibus, tamen simul sunt in quolibet
puncto perspicui inconfusi et impermixti,
CAPUT II.
propter esse spirituale quod habent.
Quando in- Sic igitur simul et separatim comple-
tellectus in-
telligat plu- ctendo et sine complexione plura et op-
ra simul. ln quo ostenditur, quod hujusmodi ens
autem si-
posita accipit intellectus. Dico
relinquendum, sicut ei ens per ac-
est
mul et separatim quasi acceptio sua non
cidens : eo quod non est in aliquo ge-
sit deinde, ita quod sit unius primo et
alterius postea, sed plura complexa sunt
nere entium, nec aliter quam modo
dictum est potest determinari.
unum quid compositum per intellectum,
et uniente compositione liunt unum :

falsum enim verum non sunt in rebus

et

Bonum et sicutbonum et malum. Ostendimus enim Quoniam autem, com-

sicut jam patet, lext.eti
nialum sunt
principia in fine primi Physicorum, quod prima plexio hujus quod determinal verum, et
entis mobi-
lis.
principia entis mobilis sunt bonum et divisio est inmente,etnonin rebusextra,
malum : quia forma est sicut divinunvet manifestum esl quod hoc quod ita est
bonum el optimum, in quod est materiae ens, habet diversam entitatem ab aliis
appetitus : privatio autem non machina- quae proprie ens sunt extra animam ba-
tur nisi ad maleficium ab aliquo proce- bentia esse : aliquis enim in tali ente
dente intellectu : et cum hoc sint entis mente copulat, aut dividit id quid est
principia, oportet ipsa esse in rebus : quid cum aliquo, aut quale quid, aut
verum autem et falsum non sunt nisi in quantitatem, aut aliud praedicamentum
Falsum plus mente. Falsum autem plus est in mente
est in mente
cum aliquo, si quod tamen aliud ab his
quam ve- quain verum quia falso in re extra nihil
:
vere praedicamentum inveniatur, eo quod
rum : quia
in re nihil correspondet, propter quod relatum ad mnia alia potius sunt compositiones et
sibi corre-
spondet. rem est non ens : vero autem aliquid cor- respectus entis quam entia quaedam sed :

respondet per modum causae, sicut supra tamen hoc non est ad propositum. Sed
diximus. Et haec dicimusde vero et falso, hoc constat cum mens copulet ea qua?
quae sunt compositionis et divisionis . vel sunt in uno et eodem praedicamento,
Circa simplicia enim, hocest,incomplexa, sive ea quae sunt in diversis, ipsa com-
et circa quid est quod dicit diflinitio, est positio et divisio non est in aliquo pranli-
 illll D. ALB. MAG. ORl). PR/ED.

camento. Si enim compouit vel dividit ea incerta, sicut ostendimus superius : hu-
quse sunt in uno el eodem genere, com- jus autcm, veri vidclicct, causa csl men-
positio cl divisio m m sunt in eodem ge- tis aliqua passio : ct utraque istarum
nere : quia oinnia qua> sunt in genere, causarum est circa genus entis, quod re-
sunt aut genera, au1 species, aut indivi- liquum est et extraneum ab eo quod est
dua. aut principia eorum quae sunt in vere cns in aliquo generc entis determi-
genere, sicul potentia el actus. Cum au- nato existens. Et ideo neutrum istorum
tcm componil e1 dividit ea quae sunt iu entium ostendit aliquid dctcrminatum
divcrsis generibus, tunc magis est c.la- extra in rebus ratam entitatem habenti-
rum quod compositio et divisio non sunt bus : neutrum enim horum aliquam habet
in generc : sed singulum incomplcxo- unam cntis naturam. Prsetermittantur
rum cst in aliquo genere entis. Jgitur igitur ista entia : perscrulanda enim sunt
cum quaeruntur cntis gcnera et partcs. principia ct causa? illius cntis quod vere
prsetermittendum cst accidens per acci- cst cns in quantum est cns :hoc enim est
dens, sicut supra diximus, quod non est in generc aliquo cntis. Palam autcm est
in aliquo genere entis. E1 cst praetermit- cx his quae sunt determinata in quinto li-
tendum etiam verum quod est sicut ens : bro, ubi distinximus quot modis unuin-
quia, sicut jam ostendimus, illud etiam quodque dicitur, quod ens ipsum quod
quod non est in aliquo genere entis, et vcrc csl, multipliciter dicitur.
accidentis quidem causa est indefmita ct
 LIBER VII

METAPHYSIGORUM

DE SUBSTANTIA PROUT IPSA EST BEI QUIDDITAS ET TIJTUM ESSE.

TRACTATUS I

DE PBINGIPALITATE SUBSTANTI.E.

oportet secundum principia ipsius et di-

versitatem. Est autem substantia con-
cepta cum materia, el separata. Et ea
quidein qua? concepta est cum materia,
CAPUT I.
quoad nos notior est : et ideo prius de
ipsa, et postmodum autem de separata
dicendum est '. Amplius conceptam cum
Et est digressio declarans quas e.s/ inten-
materia substantiam tripliciter determi-
tio, et quse sunt ipsius substantise ac-
nari oportet, secundum principia videli-
ceptiones, et qualiter accidens est sub-
cct et secundum exitum ipsius ad esse,
stantise tnodus.
et hoc est per potentiam et actum, et

secundum quod in esse constituta consi-

deratur, et hoc ut unum et multum. Sic
Dictum quod perscrutandae sunt
est enim consequitur eam unum esse vel
cntis causae et principia quod estvere ens multa, et ea quse causantur ab uno et

in cjuantuin cst ens et veram dicit natu- multo, sicut nos in sequentibus ostende-
ram entis hsec est autem substantia :
: mns. Amplius principia substantia? sunt
propter quod de substantia perscrutari matcria et forma, et praecipue formaprin-

;
Idem liaLiet Commentator in prologo parvo istius libri septimi.

VI 26
 M)2 D. AEI?. MAG. ORD. PK.ED.

cipium esl substaiitiae. El hanc dupliciter diiin sui naluram potest enim accidens
:

determinari oportet. Uno quidem modo accijii sic, quod dicat aliquid substantiaj
seeundum quod ipsa est esse totuiu sub- sub esse lali quod cadit in genere acci-

stantiae primae et quidditas ipsius, qure dentis. 1'olest etiam dici accidens ipsum
significatur per diffinitionem :ethoc modo esse talis >ubstantise. Et bujus quidem
oporlct uos perscrutari de substantia in exemplum i"-l expressius in colore. Si

hoc septimo hujus primse philosophise enim diffiniatur color esse extremitas

mtfdodirer-libro. Alio autem modo pefscrutanda esi

perspicui in corpore lerminato, cum ex-
n de tremitas substantia, constat
lu bst a nul prout ij>s;i ost forma quaedam et natura jiersjiicui sit

ma^nS' secundum se considerata diversa a ma- quod color dicil substantiam sub esse

hoc loco
1

et teria quae esl altera pars compositi, sicut accidentali immutativum visus
quod est
octav<D
in
sequenti anima est forma hominis non praedicata rsse. Si iterum quod color est
dicatur

de ipso : et hoc modo large loquendo a motivum visus secundum actum lucidi
quibusdam etiam vocatur quidditas, licel lucide in actu luminis, iterum est sub-
improprie et hoc modo considerabimus
:
stantiaqua?dam quia lucidum in actu
:

de 1'orma in sequenti libro qui octavus luminis est perspicuum illuminatum et :

erit hujus primse philosophise liber. hcec est substantia : et sic iterum dicit

Forma ut C, msiderantes igitur de principio suh- color substantiam quamdam subtaliosse

quidditas . . .

prima sub stantire l

totum esse
quod cst ei quidditas quotl est visu^ ninlivuin: quidem et color
sranlia? con- . .

siderata,du- ipsius xpraedicata de ipsa, dixnnus primo innaturam cadit accidentis ab esse illo
l
pliciter con-
,
siderari po- quaedam tjuibus ab ente quod est acci- sub quo substantia talis accipitur: et --i

dens distinguitur. Primo quidein quod Lpsa substanjia subtrabatur, nibil jienitus

ijisa ut quidditas prilhae sulistantiaj coii- remanet, neque in re, nec in intelleclu

siderata, adbuc dupUcem habel considera- de natura accidentis et ideo principia Qupmodo
:
1 r pnncipia
ubi 1 substantiffl
tionem. Dixiuius enim in jira?habitis, substantia sunt 1principia
L
accidentis '
: et
sunt pnnci-
de universalis natura locuti sumus. quod hoc modo esl accidens ordinabile in p-e- v™ a ? ci -
dentis.
universalis natura esl ipsa natura rei sim- nere, et determinatur in novem genera-
plex accepta, qua3 est notio ejus cujus tionibus entis. Si autem color non dicat
natura esl bsec : igitur >i in ijisa sui sim- nisi ipsumesse talis substantia?, non coin-
plicitate consideretur, ipsa natura est tellecta substantia, erit colorens deficiens
quam explicat per se diffinitio: et hoc non intelligibile : quia non est motivus
modo per se refertur ad ipsam diffinitio, visus nisi secundum actum lucidi, qui si
et ea quaj per se conveniunt ijisi, et hasc in colore non intelligatur,non potest capi
non referuntur ad primam substantiam ab intellectu quid sit color : et erit res

nisi per accideus quod ipsanaturar>t esse quae in nullo genere locari potest. Et ex

prim;e substantisa substantiale : et sic his qiiie jam diximus, duo intelliimntur :

ipsa est natura unica simpliciter. Alioau- unum, quod per accidens vere non esl
tem modo consideratur secundum acci- nisi modus snbstantiae aliud autem, :

dentia consequentia ipsam, et praecipue quod si accipiatur accidens sine substan-

secundum hoc accidens quod est ipsam tia tali cujus ipsum est modus, non erit

esseprimam cnmniunicabilem et commu- aliqua diUerentia entis opposila substan-

nicationem multiplicabilem in multa ,

tiae, per cujus divisionem locari jjossit in

quorum omnium ipsa est esse substan- generehoc vel illo. Sicut autemnos dixi-

tiale, et sic efficitur pradicabilis de multis, mii- ijuml color bot; modo est substantia?

el communicala efficitur causa accidentis niodus, ita etiam calor est substanti.r

in bis in quibus est. El boc modo etiam modus dissoluta? et rarilicata1 extra se

ipsum accidens dupliciter accipitur secun- pulsce per motuin corporis continuumsu-

1
Cf. XII Melaphys. com. 12 ab Averroe.
 LIBER VII METAPIIYSICORUM, TRACT. I 403

per substantiam dissolutani factum : per

hoc enim liabet calor dissolvere et mo-
vere a centro, et congregare, et omnia
hujusmodi facere, quae attribuuntur ca-
lori. Si autem dicatur calor esse talis
CAPl! II.

substantiai, adri cointellecta sul)stan-

tia, non erit calor res aliqua ordinabilis
Quod substantia quae est principium sitb-
in aliquo gcnere vel comprehensibilis per
rationem. Idemautemest de frigore.quod
stantias primas, prima est omnium en~
tium.
non est modus nisi substantiae constantis
inseipsa, non dissolute, propter hocquod
distat acorpore incorruptibili dissolvente.
Et similiter est de qualitatibus passivis Ens enim dicitur multipliciter, sicut Textetam.
quae sunt liumiilum et siccum. Iluinidiim prius in quinto libro supra diximus, ubi
enim cst modus substantiae subtilitalc determinarimus quoties secundum ana-
refluentis super seipsam in aqua, et cst logiarn unumquodque dicitur. Sigriat
moilus substantiee fltientia ad aliud pro- eniin ens aliquauiln quid esl . sive quid-
pter spiritualitatem in aere : et hoc patet ditatem designatam per esse substantiale
ex ipsis diflinilionibus. Siccum aulem ter- substanties primee : aliquando enim si-
minatum apud se , uec refluens super gnat hoc aliquid
designatum quod est
Non potest seipsum, aec ad aliquid : et boc planum substantia prima composita designataj
acchlens
pleno intel- est videre in oninibus, nec unquam pot- quae proprie el prinoipaliter et maxime
lectu-intelli-
gi. nisi fini- est pleno intellectu intelligi accidens nisi substantia dicitur. Aliquando autem ens
tum intelli-
gatur per
esse sub-
fmituin intelligatur per esse substantiaj signat qudd qualis, aut quantum est, aut
Btanti.ae cujus ipsum est modus. Et sicut diximus signal singula aliorum secundum genera
de accidente quod est in genere qualita- entis qua? sic praedicaritur, determinatas
tis, est etiam verum de quantitate. Si naluras designantia in generibus acci-
enim accipiatur continuum cujus partes denlium, quorum quodliliel dicil aliquid
adunuin communem terminum copulan- subesse substantiee lali vel tali, vel esse
tur, constat quod hoc dicit esse ejus quod ipsum quod est modus quidam substan-
habet partes per se non autem habet
: tiae. Tot modis autem ente per se dicto,

partes per se nisi materia corporis : con- palam est ex his quae preeinducta sunt,
tinuum igitur dicitsubstantiam sub lnijus quod primum et principale ens inter heec
copulationis esse : et ipsa continuitas est est illud quod signat substantiam, et
esse talis substantiee quam si subtraham hoc secundum primum modum accep-
per intellectum, remanet intellectus acei- tionis substantiae : quia ipsa natura sub-
dentis infinitus, et non reducibilis ad ge- stantiee sic simplex in se accepta, quae
nus aliquod entis. In cseteris autem prae- designatur ipsa diffmitione, est princi-
dicamentis entium qua3 remanent, hoc Ii- pium substantise primae : et licet sub-
quido patet :cum ipsa non sint nisi quse- stantia prima principalior sit quam se-
dam substantiee comparationes, quee sine cunda substantia, quea propter hoc se-
comparatis nullo modo est intelligere. cunda vocatur, quia posterior est et de-
His igitur sic acceptis, facile est de prin- pendet a prima secundum esse, eo quod
cipalitate substantise ad alia entia deter- destructis primis impossibilc est aliquid
minare. aliorum remanere : universale autem aut
nihil est, aut posterius : tamen ipsa na-
tura prsedicto modo accepta, prior est
quam substantia prima, ijua' est indi-
viduum compositum designatuin in ge-
 fc04 I). ALIi. MAG. ORD. Vli.VA).

nere substantise, sicul principium prius principium substantiae designatae. Alia

esl principiato : universale enimest com- vero nomen entis accipiunt, quia sunt
mune, cum omne commune a sin-
et qualitates ipsius in substantia comjiosi-
gulari procedat, sicul et ipsa communi- ta principiatae ab ipsa substantia : et alia

tas procedil a singulari, nl ox ips;i dif- dicuntur entia, quia sunl hujusmodi en-
finitione communis patet, cum dicitur lis, quantitatis : e1 alia ideo entis habent
commune quod contingit pluribus,
esse nomen, quia sunt talis entis passiones,
oportet necessario quod hoc tnodo di- cl alia aliquid talc dicunt secunduin
ctum universale, sive secundum, sil distinctionem generum entis.
posterius primo singulari designato. Quod
autem natura i|>s;i simplex quae est prin-
cipium primae substantiae designatae, sit Propter quam causam etiam dubita- Text.mcom.
primuni ens inter tres modos entis ili- \ il ;ilii|iiis Antiquorum, et praecipue Me-
ctos, sic probatur: quia quando qua-i i- lissus, utrum vadere ct sanare el scdere
mus qusestione non designante naturam ct alia lalia praecijiuc qua? dicunt acci-
substantiae, sed designante aliquid circa dens comparationis, ita quod unum-
substantiam quod est modus ojus, sicut quodquc illorum sit ens, aut non cns.

cst qualitas modus ejus.ut cum diximus Et causa dubitationis fuit, quia haee non
hoc moiln iju;cii'iitcs.iju;ilc ijuid est hoc ? sunt entia, nisi quia sunt essentialiter

responsio non certificat nisi qualitatem : entis : et iileo subtracto essentialiter cn-
dicimus enim quia ma- cst bonum vel te, non videntur cssc entia. Similiter
lum, quse sunl qualitates non cer- : sed autem esse dicebant in aliis talibus om-
tificamus quantitatem ipsius, ut dicamus nibus accidentibus : nihil enim liorum
quia est tricubitum nec reddimus suh- : est aptum natum aliquid tinitum esse
stantiain ejus, ut dicamus hominem esse secundum*seipsum acceptum subtracta :

vel Deum. Quando aulem quaerimus de enim substantia ab ipso perintellectum,

natura ipsa substantia^ dicentes, ijuid neque aliquod accidentium possibile est
cst hue? nec respondcmus de quantitate, scparari a substantia sed magis hoc :

ut dicamus esse tricubitum, nec de ijua- veruin est, quod si aliquid praMnducto-
litatc ut dieamus alhum vcl nigrum : rum csl de nmncro entium, sicut va-
sed respondemus hoc de quo quaeritur, dens, aut sedens, et sanans, et prsecipue
hominem esse, vel Deum, vel aliquid sessio, ct sanatio. el ambulatio, lnvc pro
tale constat autcm quod per quid cst,
:
certo non sortiuntur nomen entis, ncc
de natura quaerimus, ct non de indi- apparcnt entia, nisi ideo quod est ali-
viduo designato : alia vero entia di- quid eorum subjectum determinatum,
cuntur et suut cntia. quia sunt csscntia- eujus ista sunt aliquod esse : el hoc
liter omnibus enim his (ju;c
cntis. In subjectum est substantia prima, in qua
multipliciter dicuntur ad unum, habent substantia quae est principium hujus sub-
id unum causam totius multiplicitatis. stantiae, esl principium talium quae sunl
Dico autem hsec esse entia, quae sunt modi essc ipsius. Similiter autem sin-
liujus sicut principii ct multiplicitatis, gula quaj in tali categoria accidentis
non sicut asinus esl Socratis : sic enim apparent, sic accipiunt nomen entis :

in se simplex acceptum est primum in bonum enim et sedens, et bonitas el

multiplicitate : acceptum enim suh esse sessio, non sine hoc ciiliajdicunlur. Pa-
tali vel tali constituit modos multiplicis :
lam igitur est, quia propter substantiam
ct modi sortiuntur nomen primum
ijisi qua? primum ens est, ctiam illorum sin-
per hoc quod dicunt essc hoc vel illud gula sunt entia vocata et existentia
sub quo primum designatur. Sic igitur igitur substantia esl primum eiis. el sub-
cns simpliciter est substantia quae est stantia non est aliquid ens, secundum
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I iOo

quod dicimus aliquid esse quod est ali- substantia prima substat, est ante quod-
cujus, et non absolute esl substantia : libet suum accidens tempore , ita quod
enim hoc modo non est aliquid, sed est ctiam est ante hocaccidens quod est tem-
ens simpliciter ot absolute. Et hoc cst pus et locus primae substantiae gratia ma-
quod intendimus probare in isto capi- teriae ex qua est. Cum autem dicimus
tulo. substantiam sic esse separatam ab acci-
dente, intelligimus quod quaelibet sub-
stantia prima secundum principium quod
sihi substare tribuit, est ante quodliliH
siium accidens, licet non sitante quodli-
CAPUT III.
bel accidens cujuscumque temporis. Sic
igitur patet quod substantia est accidente
prior tempore. Est autem ct alius modus
I>e modis quibus substantia est prior
intelligcndi hoc idcm, ut dicatur substan-
aliis accidentibus.
tia simplex illa nalura quae est quid et
esse substantiae primae qua; facit primam
siilislanliam esse id quod cst : hoc cnim
Tr.rl. rt ,<„, Cum autem multiplicitcr dicatur ip- sisimplex accipiatur, sicut in veritate suaa
4.
sum primum, substantia cst omnium essentiae est, non concernit aliquam loci
entium primum tripliciter, notitia vide- vel tcmporis dili'crcntiam : ct ideo est
licet, et ratione, e1 tempore. El quod ubique et scmpci'. Scd esse uliique et sem-
omnibus his modis primum sit, probatur per dicitur dupliciter. Diciturenim uliiquc
una rationc aliorum enim omnium cate-
: esse i't semper, quod essentialiter et prae-

gorematum sive prsedicamentorum nul- sentialitci' csl in iniiiii loco, cl in omni

Lumest separabile secundum cssc, aul se- tempore, in se ambiens omnem locum et
cunduni intellectum asubstantia scdsub- : omnetempus : etsic Deusdicitur esseubi-
stantia sola secundumesse et intellectum que etsemper. Dicitur etiam ubique esse
separata estab aliis in seipsa, et intelbgi- et semper, quod differentia lociet tempo-

turin seipsa.Dico aulem accidens non esse ris non coartatur ad esse hoc et nunc et :

separabile, non propter hoc quidem quod hoc modo formae quae sunl quid existen-
intclleclus non possit distinguere inter lium, quamlo in natura simplici accipiun-
accidiens et substantiam, sed quia acci- tur, sunl. ubique ct semper. Et hoc modo
dcns nec essenecintellectum habet, si pe- sunt isla antc tempus et locum, et Locus
nilus absolvalur a substantia, sicul pa- cttempus accidunt ipsis quando sunt cssc
lcl ex ante habitis. Substantia autem rerum existentium : et quia sic accepta
cum iniii dependeal secundum cssc et siinl anlc tcmpiis et locum, sunt consc-
intellectum ab accidente, el essc et in- quenter ante quodlibel accidens : et iste

tellectum habel separata ab ipso : sub- est verior intellectus quam prior.

stantia enim in eo quod substantia, du- Amplius hujusmodi substantia est

rationc cl tcmpore est ante omnc acci- etiam prima ratione : quia, sicutpatet per
dens, ita quod est etiam aate hoc ac- ante dicta, esse accidentis diffiniri perge-
cidens quod tempus quia Deusest
est :
nus ct differentiam entis nnn potcst, nisi
ante omuia hujusmodi aeternitate sim- cum substantia : sed substantiae ralin ni-
plici. Prima autem substantia quse ma- hil in sc habel extraneum, et ideonecesse
ximc substat, actum substandi habel a csl quod substantiae ratio insit in unius-
materia in qua fundatum est esse sub- cujuscumque accidentis ratione ct non :

stantiae primae. Et quamvis prima suli- convertitur hoc, quod in ratione substan-
stantia non sil ante accidens quodlibet tiae necesse sil rationem accidentis ines-
tempore, tamen prima materia per quam se.
406 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Amplius etiam aotitia praecedit sub-
stantiaomne accidens quia tunc puta- :

mus nos maxime scire omnia singula se-

cundum sui esse naturam, quando cog-
CAPUT IV.
uoscimus ijuid esl singulum eorum, sic-
ut quid est homo, aut quid est ignis-
Magis enim cognoscimus per quid, quam
Qualiter queeslio do quidditate substan-
per notitiam accidentalium rei : sicut si
ad notitiam pri-
tix sensibilis coiulucit
cognoscamus quale, aut quantum, aut
mse causce omnibus quseri-
: ct ideo ab
ubi, aut quando est ipsa res quam quae-
lur qualiter cl diversimode ponatur
limus nosse. Hoc autein palam est quia :

secundum opiniones Antiquorum ?

etiam in ipsis accidentibus in quibus hoc
minus videtur quam in substantia, ma-
gis cognoscimus ea per quidditates suas
quibus ipsa sunt hoc quod sunt singula, Ex quo igitur quidditas substantiae TeXt. et com.
5.
quam quando ipsum quod quid est cog- primae dictis modis principium est omnis
noseimus per accidentalia, sicut per entis, dignum est qurerere de ipsa. Inqui-
quale, aut quanlum, ei hujusmodi. Multo sitio enim de ipsa conducit ad notitiam
igitur dignius est lioc in substantia quae causae primse secundum quud ipsa est pri-
piopriam habet diflinilionem, cum acci- ma forma, et ultimus finis : et hffi sunt
dens non habeat propriam diffinitionem: causse quse principaliter inquiruntur in
eo quod in diffinitione sua recipitur sub- hac prima philosopliia. Quidditas enim
stantiae diffinitio secundum quod estcausa substantiee primas qua? est individuum
et subjectum accidentium, sicut in pne- dcsignatum in genere substantiee, in hoc
habitis determinatum est. Cum igitur differt ab accidente, quod accidens qui-
quid est accidentium non sit sine quid- dem non est secundum sui naturam es-
ditate substantiae, patet quod substantia sentia aliqua secundum se accepta, quas
qu.eest principium cognitionis quid est et facit esse aliquod, sed potius est esse
propter quid est, est ante accidentium quoddam substantia?, constitutum a sub-
cognitionem. Et si diximus in principio stantia: propter quod substantia recipitur
de Anima, quod accidentia conferunt in ejus diflinitiune : et sicbene dicit Aver-
multum ad cognitionem quod quid est, roes 1
, omne quod constituit aliquid in
hoc dictum intelligendum est de scientia esse, est diffinitum ipsius : propter quod Nota quali-
ter accidens
quia, et non de scientia quid et propter accidentis essentia nulla est secundum potest dici
essentia, et
quid. Manifestum igitur est, quod tripli— se accepla : et si dicatur aliquando essen- quomodo
non.
citer substantia prior est accidentibus, tia, erit essentia ab esse derivata dicta, Nota subti-
liter unde
tempore, ratione, notilia. et non erit essentia cujus actus sit esse, sit,quod for-
ma substan-
sed forma substantialis et quidditas est tialis secun-
dum se ac-
esscntia secundum se non ab esse deriva- cepta, habet
esse sim-
ta, sed potius cujus actus est esse secun- plex et im-
materiale.
dum substantiam : et ideo non accipitur
ut materialis tantum : quia esse mate-
riale accidit ei per hoc quod quidem est
in materia, sed accipitur etiam secundum
se, et sic habet esse immateriale et sim-
8
plex . El si qua?ritur origo hujus esse

1
Averroes, VII Metaphys.com. 4. septirai Iibri.
5
Vide pro hoc commentum nonum hujus
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 107

quod forma secundum se aecepta sic ha- tia? sensibilis ad hoc retulerunt. Et ho-
bet, non potest ad aliquid refefri, nisi rum quidam dicebant hoc quod est sensi-
quod habet hoc in quantum est radius hilium quidditas, esse unum, sicuf Par-
quidam et lumen primae formae, quae rst menides et Mclissus. Quidam vero dixe-
intellectus divinus. Aillmc autem fonna runt illud esse plura materialia, sicut
substantialis per esse materiale non est Empedocles ef multi alii et horum qui :

intelligibilis, sed per se ipsam. et non hoc principium plura esse dicebant, qui-
per aliud sicut accidens. Cum igitur sit dam ponebant esse plura et linita. sicut
intelligibilis per seipsam, oportet quod ipse Empedocles et quidam dicebant :

hiic habeat in quantum immixtum est ei ipsum rsse et plura et infiuita. sicut Ana-
lumen intellectus primi a quo exiit : et xagoras qui posuit infinila homogenia
sic iterum quidditas rei sensibilis condu- esse principia. Omnes autem in hoc
cit ad notitiam eausae primaeformalis. Ilis conveniunl, ijuod quidditas rei est ipsa
itritur de causis ipsa est, quod olim et materia. vel materiae compositio, et quod
nunc et semper quaesitum est, et qua-ritur nihil aliud esf quod dal Mihstantiae esse
et inquiritur : quia omnes homines na- quod est, nisi materia, el quidquid est
tura scire desiderant hnc modo dictam pra»trr materiam, est accidens. Et ideo
formam primarn. quae esl fons forma- nobis maxime et primum et solum, ut
rum, ultimum linem, qui sicut in duce
et ita dicatur, de sic ente est speculandum
exercitus universorum quae sunt, est in quid est quod est ipsa quidditas talis sub-
motore primo et ideo semper ab Anti-
:
stantiae. Dico autem maxiime : quia hod
quis de ipsa quidditate substantiaB indivi- maxime est ens, et alia enlia uon sunt
dua? designatae quid ipsa sil ens hoc quae enlia. uisi quia sunt aliquid ipsius. Pri-
substantia sit quidditas ipsorum sensibi- mum autem quia est principiuni omnis
lium. Propter quod etiam nus oportet eutis solum vero quia ipsa sola est vere
:

principium inquisitionis facere de ipsa : ens. Diversitates autem opinantium de

lioet enim in Physico auditu inquisivi- hoc est, quod quibusdam antiquissimis
mus de substantia' sensibilis principiis, videtur qund non sit aliqua substantia
hic non fecimus nisi secundum quod est nisi corporea eo quod suhstantiae quae:

ipsa mobilis. Cum autem dicimus, subs- est quidditas, manifestissime videtur
tantia mobilis, duo dicimus, quod vide- inesse corporibus quae sunt per se exi-
Hcet suhstantia est. et quod mobilis est : Mriitia teruiinata superficiebus et locis :

et cum sciuntur principia ejus in quan- et quaesunl terminata superficiebus et lo-

tum est mobilis, non sciuntur principia cis, maxime videntur esse per se et suh-
substantiae in quantum est substantia. slare in seipsis non ad aliquid aliud de-
Considerabimus igitur haee principia ejus pendentia : et ideo animalia et plantas i_'t

sensibdis in quantum est substantia, non eorum partes hoc modo substantias esse
in quantum hoc enim pro-
est scnsibilis : dicimus, et corpora naturalia quae sunt
prium est Con-
huic primiephilosophise 1
. elementa, ut ignem et aquam et terram
veiiientissime autem faciemus hoc si An- et singula talium el alia qua-cumque
tiquorum dicta considerabimus primo : sunt partes istorum, aut qua? sunt ex
cx his enim, quamvis forte non in toto his quse naturalia sive elementalia dici-
sint vera, juvabimur ad veritatis inqui»i- mus corpora, aut quae sunt ex partibus
tionem. istorum,aut etiamea qu;e sunt ex nmnihus
Antiquorum autem primi quidam qui islis, sicut illa qme ex omnihus elemen-
enlis principium in materiae specie esse tis sunt coinposila, sicut est mun-
posuerunt, quidditatem omnis substan- dus et cielum, et partes cpali, sicut

1
Iilem hahet Commentator XII Metaphys. com v, :; et 2'.K el in hoc libro, com Bel 9.
 108 D. ALB. MAG. OH|). PR.ED.

astra et luna el sol e1 omnia hujusmodi. lionis superius saqiius suut a nobis assi-
Sed perscrutandum est a nobis utrum gnatae.Leucippus autem, neposPlatonis,
haj sola3 substantiae sunt et quidditates Academicus Philosophus dixit plures esse
entium, aut aliae quaedam sunt substan- substantias, quas tamen ab uno quod est
tiae quae sunt quidditates substantia- unitas, inehoat : et uniuscujusque isto-
rum, et nulla praeinductarum est sub- rum dicit esse substantiam, quae est quid-
stantia quae est quidditas primae sul)- dilas eorum quae prineipiantur in uno-
stantiae designatse. Videtur enim quibus- quoque ordine principiatorum. Aliam
dam, quod nihil horum sit quidditas sub- igitur omnium quidem primam dixit esse
stantiae individuae eompositae designatae, substantiam sivequidditatemnumerorum:
sed potius quidditates sunt termini cor- eo quod numeri propter saepius a nobis in-
poris, qui sunt superficies et line;t' et ductas rationes, sunt prima principia et
punctum et unitas : haec enim viden- primae quidditates omnium : et quia nu-
tur magis esse substantire et quidditates, meri non sunt principia nisi in conso-
Nota diffe- quam corpuset solidum. Dico autem cor- nantia proportionis musicae naturalis,
rentiam in- . .
, . .

ter corpus pns et solict inn : quoniam secundum lstos ideo dixit aliam esse substantiam et
et solidum i . .
XT
secumium cluae sunt opimones. I na est dicentium quidditatem musarum quas novem esse
Anli.uos. ,

corpus esse quod mensuratur tnbus di- posuit, sub quarum consonantiaomnium
mensionibus, et illi dicunt superficiem et consistit quidditas. Et deinde post haec
lineam etpunctum esse quidditatem cor- posuit consonantias luminis et umbrae
poris. Alii autem corpus dicunt componi obtenebrantis lumen intelligentiae : et
ex superficiebus solide connexis, et illi has dixit esse quidditates animarum :

dicunt superficiem solam esse corporis quia anima rationalis in umbra intelli-
quidditatem. Et horum omnium rationes gentiae, et sensibilis in umbra rationis, et
iii antecedentibus explicuimus '. Unita- vegetabilis in umbra sensibilis ab ipso
tem autem dicebant, ideo quia ipsa est agentis intellectus lumine quidditatum :

qua queelibel res est una et ideo estan- : et hoc modo protendit Leucippus sub-
te punctum quia punctum est unum. et
: stantias usque ad haec corpora sensibilia:
linea una est, et superficies estuna: uni- quia ccelum ponit in umbra vegetationis,
tas autem est causa omnis unius : et ideo et elementum in umbra cceli quidditatis,
ipsa est principium omnis rei primum, et rursum mixta corpora ex irradiatione
sicut in ante habitis saepe diximus. Haec cceli super elementum dicit accipere suae

autem opinio videtur esse Pythagorico- quidditatis substantiam.

rum. Quidam posteriorum Philosophorum
Amplius autem quidam Antiquorum species e1 numerum eamdem dicunt ha-
sunt, qui praeter sensibilia non opinanlur naturam eo quod ipsa species res
bere :

esse aliquid talium mathcmaticorum, sed numerantur, et ipsas species dicunt

omnia hsec essein sensibilibus seeundum esse essentias separatas, quae applicatae
esse, sicul ipsi quos nunc nominavimus distinctionem
rebus conferunt eis esse ei
Pythagorici. Quidam autem opinantur et niumerum : et ideo speciem ipsam qua
esse plura praeter sensibilia, quae sunt numerantur, dicunt esse rei forma-
res
quaedam quidditates sensibilium,et tamen lem quidditatem, et id quod habitum
secundumessenon sunt in sensibilibus, sive con sequens est sult ipsa specie, est
sicut Plato, qui ipsas species ideales, et prima se-
linea et superficies, quse sunt
mathematica dicit esse duas substantias : cundum eos corpus, in quantum corpus
tertiam vero dich sensibilium corporum elementantia et sic devenit quiddi-
est, :

esse substantiam. Et rationes hujus posi- quae

tas usque ad cieli substantiam, est

Idem habel Commentatoi hic.

 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 409

quidditas prima corporis naturalis, et ritalem maxime. Etenim substantia di-

deinde sunt in quidditatibus suis corpora citur quid erat esse qua- cst ipsa rei ve-
sensibilia activa et passiva. Ilsec igitur in ra diflinitio. Adhuc autem illa natura
suinma sunt quae de rerum quidditatibus simplex cui accidit universale esse,sicut
dixerunt Antiqui. dixinuis in ante habitis, et cui per se ct
non secundum aecidens attribuitur difli-
nitio, dicitur substantia rei : et est prse-
Text.et com. rj
e his ergo quid bene dictum sit, dicabilis de rc ipsa cujus est natu-
aut non bene, et quse sit substantia quffl ra. Adhuc autem dicitur universale id
quidditasest et vocatur,et utrum quiddita- quod praedicatur in quid de re de qua
les sint aliquid separatae praeter sensibi- praedicatur, et quod est subjectum pri-
les existehtes substantias individuas, aut mum, cujus qualitates sunl differentiae :

non sunt aliquid praeter eas, sed ab eis et hoc est genus. Plalo autem dicit sub-
separatae, et iteruni quomodo sinl hiijus stantiam modo primo dictam, sicut hoc
quidditates quae vel sunt separatae a srn- dictum est, essc ipsam rei quidditatem.
sibus, vel non sunt separatae ab eis, el I niversale aulem dixit esse primum
iteruni utrum in rei veritale sit aliqua ideale causaliter praehabens essentialia

quidditas substantiae separatae existens, uniuscujusque sive entis. Genus autem

et prnpter quam eausam, et quomodo dicil esse essentialiter constitutionem
est separata talis quidditas, aut si nulla substantiae ingrediens iu quid praedica-
quiddilas est separata alicujus substan- tum. Fuerunt autem nonnulli qui qui-
tiae a sensibili substantia, sed omnisjquid- dem substantiam sic diversifieaverunt,
ditas esl in sensibilibus substantiis, per- quod substantia formalis aut est totum
scrutandum est a nobis : quia, sicut supra esse, aut pars ipsius : et totum quidem
diximus, ponimus substantiam quae est esse est nalura quae est quidditas : pars
quiddilas substantiae primae esse primum autem duplex est differentia, videlicet

ens, quod est qnid est, sicut superius i|u;e cst sieut universale, quae dicit esse

illa substantia tempore prior esse est substantiale, sicut quod est quale quid,
ostensa. el genus quod est subjectum in quid
prajdieatum, et in potentia existens : et

ideo proportionatum materiae. Omnibus

autem praeinductis modis substantia est

per tria divisa. Quartum aulem quoil di-

CAPUT V.
citur substantia, subjectum
est subje- :

ctiim vero est de quo omnia alio dicun-

tur, etipsum non dicitur de alio hoc :

. I quibusmodis multipliciter dicitur

enim habel veram subjecti rationem :

substantia, et tjuomodo magis dicatur

haec autem es1 individua substantia desi-
substantia.
gnata individuantibus in genere substan-
tiae. Et secundum hanc divisionem ma-
teria sub genere comprehenditur propter
fext.etcom. Ante omnia autem oportel nos distin- similitudinem potentiaB : el quia, sicut

guere quot modis dicitur substantia, ul in praehabitis diximus, genus ''sl forma
videamus quae sit prima substantia, quae communis materiam sub potentia pro-
principium est omnium entium. Quan- pinqua vel media vel primu designans.
tum igitur ad pra?sentem pertinet specu- Oportet igitur primum de hoc determi-
lationem, notandum quod substantia si nare. quia subjectum primum maxime
non multiplicius dicitur, quatuor modis videtur esse substantia : subjectum au-
dicitur apud Antiquos, el secundum ve- lcm primum modo quodam dicitur esse
 410 D. ALB. MAG. ORP. PR.EO.

materia : ab illa enim habet substantia sito. Sic igitur figuraliter sive superlicia-
prima quod substat : etideo materia « 1 i— liter et topice in quantum communi si-

citur substantia, et alio modo dicitur gno apparere potuit, dictum est quid est
substantia forma tripliciter variata, sicut substantia. Topica autem et ex probabili-
diversificavimus eam per quid erat esse bus logicis sumpta ratio substantiae est,

d universale et genus : quam quidam in quae secundum suum nomen videtur con-
se consideratam vocant essentiam : et venire, et hoc est quod substantia est,

se°conside- noc '' st s;1 *' s rationabile. In intellectu au- ideo dicta substantia, quia non dicitur de

tfa^dicfpo- * em consideratam vocant universale : et snlijecto aliquo quod sibi substet ad hoc

UniTOrsaie noc non ° st rationabile : quia licet uni- quod accipiat esse in ipso sed quia ipsa :

hc
non non la- cst subjeetum de quo alia omnia dicun-
1

fn "^eife
"
versalc nisi in intellectu sit,

ess^e.m^ta- men aD noc esl universale quod est in turpraedicamenta et aocipiunt esse in ip-

"ettunive?- intellectu, sed potius ad hoc quod est sa : et ideo non sunt entia, nisi quia

esf^n^ntei- uiultiplicabile, et communicabile pluri- sunt aliquid ejus, sicut paulo ante dixi-
S
Jfmius ab bus '.Prout auteni altera parsest compo- nius.
h t
mra?tipiica^ siti, vocant eam formam et haec nomi- :

mmiicabUe'! nnt '° etiam non est conveniens quia :

d!ct'um"efus m &gis dicitur forma prout est extra ma- Oportet autem nos non solum ita to- Text.etam.

Htorfno^S- * ei 'i am formans, et actus dicitur prout pice desubstantia determinare, sed etiam

qufa°effectj-
est in materia :imago prout
et dicitur per magis essentialia sibi et per modum
Tecfu habet refertur ad primuni formans quod est ex- demonstrationis. Non enim sufliciens est
esse-
tra materiam. Tertio vero modo dicitur secundum facultatem primae philosophiae
substantia compositum quod est ex his modo topico de substantia deferminare,
duabus substantiis et hoc : est indivi- eo quod iste modus communis est et ex
duum designatum in genere substantiae. probabilibus : et idco non manifestus, eo
Dico autem, gratia exempli, materiam quod non est per essentialia immediata
quidem sicut est a s i
: formam autem spe- determinans quid est et propter quid.
cialitatis quae speciem confert, sicut est Scd antequam hanc subtilitatem deter-
ligura idoli in aere : et quod est ex his, minemus de substantia inter ea in quse
dico sicut est tota composita statua in ar- divisimus substantiani, rationem facia-
tiliciato designata et perfecta. Haec igitur mus compositionis, ut ex ipsa compara-
divisio trimembris priorem quadrimem- tione magis appareat qua? substantia vere
brem in se comprehendit. Si autem fiat sit ipsa primae substantias quidditas. In
comparatio inter ca quae dicta sunt, vi- ipso autem primo aspectu topice consi-
debitur per rationemquidem forma ma- derando, videtur quod materia sit niaxi-
xime substanlia esse si enim species :
me enim daretur qund
substantia. Si
est prior quam materia, et est magis materia maxime non sit subslantia, tunc
enSj eo quod facit esse materiam, prior diffugit a notitia nostra quid sil substan-
ea existens, eo quod materia est in po- tia. Si enim ratio substantiae cst quam
tentia, nec de potentia educitur ad actuin induximus, quae oninihus aliis suhstat,
nisi per hoc quod est actus et species, et sibi nibil substat in quo sit, tunc ma-
oportet quod esse sit prior eo
tunc teria maxiine substantia essc videtur :

composito quod est ex utrisque quia : aliis enim sublatis per intellectum ab in-
quod est prius priore, est etiam prius dividua substantia, nihil apparet rema-
posteriore propter eamdem rationeni : nens praeter materiam : omnia enim alia
pars enim cum constituat totum, prior sunt aut passioncs, sivc qualitates cor-
est toto et sic materia prior est compo-
: porum, aut poemata quae nos factiones

1
cf. I de AninKi. i'"\. ci eonf. 8,
 LIBER VII METAPIIYSICORUM, TRACT. I 411

vel operationes et actiones in communi speculantibus accidit materiam vel solam

vocamus, aut potentiae sive virtutes ope- vel maxime esse substantiam.
rationum et passionum : longitudo vero Et summatim recolligenda sunt ista Nota qua-
tuor condi-
et latitudo et profunditas quje quibus- quatuor quse ad hoc inducuntur, scilicet tiones mate-
riae, per
dam substantiae esse videbantur aliquan- quod remanet ultiina omnibus aliis per quas primo
aspectu vi-
do, quantitates quaedam sunt materiaa et intellectum ablatis : et quod ipsa est detur quod
sit maxime
non sunt substantiae : quantitas enimnon quod substare et existere facil omnia, substantia,
ex quibus
est substantia, sed magis illud est sub- per hoc quod est subjectum, sicut jam Antiqui tbr-
mabant qua-
stantia, cui sicut subjecto hujusmodi in- ante dictum est. Terlium autem est, tuor raotiva
ad proban-
sunt primum : ablata autem longitudine quod ipsa est diversum quid ab omnibus dum solam
materiam
et latitudine et profundo nihil videtur aliis, ex quo omnium aliorum est inesse esse snb-
stantiam et
remanere, nisi si quid cst ipsum sub- suum aut non est inesse, sed cui insunt maximesub-
stantiam.
jectum omnibus in quo sunt hoc quod omnia. Sic enim habet rationem subje-
ab omnibus hujus quae insunt, est diffmi- cti ad omnia quotquot sunt alia. Quar-

tum et detcrminatum. Sic igitur ince- tum autem est, quod ipsa est cui nec
dentibus per hujus topicam considera- affirmationes, nec negationes conveniunt
tionem, necesse est quod sola materia aliquorum. Affirmationes aulem non
videatur esse substantia : propter quod conveniunt, quia si aliquid affirmaretur,
etiam moti plurimi Antiquorum dixerunt de ipsa per hoc quod illuil esset ia ea,
quod omncs formae sunt accidentales. non esset receptibilis alicujus alterius
Dicoautemmateriamquaequidemtalesha- quia per illud quod de ipsa afliriuaretur,
bet considerationes, quod secundum seip- esset aetu illud quoil aflirmaietur de
sam nec quantitas, nec aliquid aliud di- ipsa : negationes autem non convriiiivnt
citur, quibus ens deterniinatum dividitur ei nisi essent in ipsa aflirmationes ali-
per genera entis : est enim aliquid de quae, propterquas removercntur de ipsa
quo sicut de subjecto preedicantur horum ea quae affinnationibus opponuntur.
singula : et oportet quod illud habeat Adhuc autem si negationes ei conveni-
esse diversum ab omnibus quae praedi- rent,oporteretquod ilkeessent negationes
cantur de ipso, quae sunt in singulis ca- in genere quae supponunt privationes :

tegoriis. Alia enim omnia praedican- autem relinquunt subjectum

])i'ivationes

tur de substantia prima, et substantia cum aptitudine. Aptitudo autem dicit ha-
prima et etiam substantia secunda prae- bitus et formae confusam inchoationem,

dicantur de materia : et ideo ipsa est id quod non contingit materiae secunduiii
quod est secundum non relatum adse esse materiee, sed potius per hoc quod
aliud aliquid ipsa enim nec est quid-
:
aliquid accidit ipsi de esse formae quod
ditas praedicata quae est forma substan- Bst in ipsa.

tialis, neque est quantitas, nequc est ali- li;itur quatuor haec sunt materiae con-
quid aliud aliorum praedieamentorum, ditiones, ex quibus videtur materia plus
neque etiam negationes, neque privatio- omnibus aliis esse substantia. Si enim

nes horum negationes enim horum et

: remanet ultima, ipsa sola cst quas subest
praedicationes non conveniunt ei nisi omnibus et quod omnibus subest, ma-
:

secundum accidens illud quo ipsa xime substat ergo maxime est substan-
:

subjicitur motui et enti quod praedi- tia. Adhuc

si omnibus aliis per hoc
catur de ipsa : secundum autem quod quod sibi insunt, est causa existendi :

consideratur ipsa in sua substantialitate, et quod omnibus est causa existen-

solum est ipsa diversa ab omnihus his : di et verissime per se est, ipsa nia-
et est id quod est in ente praeter omnes xime per se est : igitur verissime est
formas. Ex his enim et hujus rationibus substantia : quia substantia est quod per
 »2 I). \U\. MAG. <tRD. PR/ED.

se existit. Amplius si ab omnibus aliis non esl esse determinaturo vel perfectum

diversa esl per hoc quod non contingit ei aliqua perfectione, sedestesse incomple-
inesse, ab omnibus diversa est per hoc, lissimuni et imperfectissimum. Patet igi-

quia non dependet ad aliud secundum tur quml hujusmodi determinatio non
esse quod autem non dependet ad aliud
:
sufticit de materia : est igitur impossi-

secundum esse, maxime est igitur ipsa :

bile quod ex his aliquis probet materiam
maxime est et quod maxime est, sub- :
maxime esse substantiam.

stantia est : igitur materia maxinie sub- Sed est Nota ratjo-
etiam unaratio omnibus indu- nem Philo-
stantia est. Adhuc autem a quo omniuin ctis praeponderans, qua probatur forma BopbJL3J * 1

removentur affirmationes et negationes, essemaxime substantia : quod cnim se- q"^'"^',*"'.

maxime est per hoc quoil ipsum seeun- cundum suam essentiam separabile est s se
m £^ m| s u b _
dum seipsum est a materia autem om- :
a materia, non dependens in essentiali- ___--_._».

nium removentur aftinnationes et nega- tate ad ipsam, et quod in esse quod est
tiones : igitur materia maxime est per essentialis actus ejus, dat esse omnibus
hoc quod ipsa secundum seipsam est. eis quffi sunt aliquiil hoc quodsunt, illud
Soimio ad Omnes autem istaj rationes sumptse sunt est verissimum ens et maxime ens:forma
ootiva Anli- , . ... .

quorum ex ox tvpis
*
et si_nis
° fallihililuis etideo non : autem est talis,ut patet ex superiusprobatis,
nenle Auc
»-«_ probant materiam maxime esse substan- qu;¥ ut essentia sit, non dependet ad ma-
tiam. Cum
enim dieitursubstare omnibus teriam. et in ipso esse quod est actus
quod relinquitur post omnia, boc quidem ejus, omnibus dat esse hoc quod sunt
est verum, sed hoe non dicit maximam quse aliquid sunt : igitur ipsa verissime
entitatem, sed imperfectissimam, quse in- est maxime
et est : el quod verissime
diget determinari per omnia accidentalia et maxime est, est substantia : est igitur

et substantialia, antequam possit in actu ipsa maxiine substanlia et prima sub-

completo designari : et sic patet cum sub- stantia.
stantia verissimam et completissimam ha_ Et quod aliquando dictum est ', quod
quod maleria minime est
beat enlitatem, substantia est qua. prineipabiter el primo
substantia. Cum autem dicitur quodipsa et maxime et proprie dicitur, ut aliquis
per hoc quod substat oinnibus, substare homo, el aliquis bos, per quod aliquibus
et existere facil omnia, hoc plane est fal- videtur maxime substantia esse imlivi-
sum : quia forma substantialis secun- duum designatum in genere substantiae,

ilum esse et existere prout ipsa essentia non est dictum secundum hanc intentio-
est. nondependet ab ipsa, sed potius ah nem qua modo sumus quia cum di-
in :

intellectu agente, cujus ipsa est lumen. citur substantia, duo dicuntur, ordo vide-

Similiter autem materia non per se sub- licet uuius svib altero, el sians per seip-

stat accidenti, sed potius substal ipsi suni in vera essentialitate et aliis causa
prout esse primum habet a Forma sub- essentiae. El siquidem ipse ordo atlenda-
stantiali : quia accidens, sicut jam dixi- tur. tunc prima substantia erit quae ordi-
iiius. proul ordinabile in praedicamento, nem substantis habet ad omnia alia su-

dicil substantiam sub lali esse vel tali : periora : e1 hoc est quod est ita suhje-
sicul cniin accidens reducitur ad per se. ctum,q I seeundum suam naturam non
Hoc patet per ante dicta. Ex hocite- es1 sujirrius aliquo : el hoc modo pri-
ruin quod dicitur, quod removetur ab mam diximus esse substantiam in scien-
affirmationibus omnium et negationi- tia in quaconsideravimus deordine prae-

bus, non sequitur, nisi quod nullum pe- dicabilium ad subjectum hic vero de :

nilus habeal esse determinatiim : esse vera iiilrinlimus entitate, qua5 convenit
enim materiae in eo quod materia est actui ad aliud secundum entitatem non

ii. Albertus concilial Iristotelis dicta lii>' >•! in Preedicamentis. cap. de substantia.
 LIBER VII METAPHYSICOIU M, TRACT. I 413

dependenti, qui omnibus aliis da1 esse : quantum est niotus ad ipsam, et sic de-
hoc maxime stat inentitate, et hoc
ciiini terminatum est in Physicis determina-
niodo verum et primum ens hujus actus tionc qua3 conducit ad cognitionem mo-
et forma est hoc igiturest ens primum et
: toris primi, ad quem reducitur omnis
maxime el prima substantia existens. Et motus. Determinari habet etiam in

hsec ratio auUara penitus potest habere quaiitum substantia el substantiae smsi-
contradictionem. bilis principium, el modo inquiri-
hoc
mus de ea hic : et hoc modo sicut paulo
superius demonstraviinus, conducit ad
Text.etcom. Et id quod est ex his duobus, materia scientiam forma? prima? et ultimi tinis : et

viilcliccl et 1'oi'liia, Compi isitlllll c>l sub- sic sunt in ea multa? dubitationes et multi
stantia apparens sive designata in esse errores, ut diximus.
per formam, et materia etiam est actu
esse habens per formam. Itaque dimissa
materia et composito, detertia substantia
qua? cst fonna primo etmaxime substan-
CAPUT VI.
tia existens, esl perscrutandum, cum vo-
lumits entium sensibilium inquirere
quidditates : illa enim lertia substantia
Qualiter procedendum est adquidditatis
csl dubitabilis, et multi dubitaverunt
inquisitionem ?
circa eam : substantia vero composita
quae esl individuum designatum, cst de
qua nullus unquam dubitavit, co quod
Admonet scnsus iitsani ostendit. I)e materia ctiani omncs confitentur quod
de iuntena L Quia igitur 'Uxt.etcom.
etiormadu- cr t guidam dubitaverunt uuid
phcem esse
ii
x _
*
sit, ta- sensibilium sunl substantue, qua?n?nduni
consi.iera-
tionem.
men ql UUl esset iiou dubilavcrunl, sed est de quidditate substantia? prima? in
onincs supponentes eam esse, dubitavc- illis sensibiliter designatis substantiis :

runt quid esset : et quidam atomos,

ideo verum etiam quia a principio istius con-
quidam autem homogenia, et quidam sidcrationis dividentes distinximus quid
unum vel plura elementa eam dixerunt. determinavimus substantiani. ct i|uot

De materia enim duplex potest cssc con- modis. ct boiuin modorum unus quidem
sideratio, in quantum videlicet materia videtur esse, quo substantiam dicimus
est, vel in quantum est substantia quae- quid eral esse sive rei quidditatem, spe-
dam De ipsa autcin in quantum mate-
'.
culandum cst primo dc illo. Sic igitur est
ria est, sufficit quod in praehabitis est de- speculandum pro omni quod speculatur,
terminatum : in quantum cnim materia ut speculando semper transeamus ab eo
cst, actus suus est transmutatio., qua? est quod notius est nobis ad illud quod no-
aetus in potentia cxistentis : et per hunc tius est in natura hoc cnim doctrinae
:

actum sufficienter cognoscitur et scitur. principium est, sicut diximus in quinto

In quantum autcm substantia qutedam libro superius.Omnibus enim accipienti-
cst, quae subjectum primum est, alias bus disciplinam, hoc modo fit disciplina
habet actiones quae sunt non in aliquo convenientius praterquam in solis ma-
esse, et alia in ipsa esse, et alia? qua? thematicis. Et liujus causa est, quia illa Q U „ re in
a
paulo ante determinata? sunt, et quoad nonab expericntiasumunt generationem. C is n on™ro"

illas determinatur in ista sapientia in se- Omncs autcm alia? scientiae ab expari- nobis^noifs
a 3"
quentibus. Similiter autem de forma du- mento sumentes initium, convcnientius a "urte"

plex potesl essc determinatio, videlicct in nobis notis inchoantur : et sicproccdunt :

1
Vide idem al> Averroe hic com. 9 ! inU Physic. tex. et com. 21.
 :

414 D. ALB. MA(i. ORD. VRJED.

dicunt ad ea quae manifesta unt in na- quid est in unoquoque sensibilium se-

tura ;nl quse dispositio nostri intellectus cundum se.

est sirut dispositio oculorum vespertilio-

nis ad luineii solis : et ideo cmu morales
scientiffi praeoipue sint oirca actus, opus
est in eis sic procedere licel enim divi-
:
CAPUT VII.
nius sit bonum civilatis quam lioniinis, et

divinissinmni quod gentis, tamenpro-

id

oesSUB isl in talibus exuniuscujusquebo-

nis quae liunt per monasticam primo in
Quod nec accidens per accidens, nec ac-
cidens per se est de quidditate sub-
lolaliter bona, quae sunt bona reipublicae
sunt haec singula stantise.
civitatis, vel gentis : et

bona per rationcm justitise legalis et spe-

cialis quae consistit in communicatione et

distributione. Ex his eniin qui circa pro- Inquirentes igitur de quidditate sub-
pria monastica probati sunt, civium
in stantiarum sensibiliuin probabimus pri-
rectores eliguntur, et sic ab his quse no- liio, quod nihil accidentium sejiarabi-
bis sunt nota proceditur in per se nota :
liuin vcl inseparabilium est de quidditate
quia eadem sunt natune nota et per se substantiarum : ct hoc quidem patel in
nota ea autem quae singulis sunt nota
:
accidente quod est accidens
separabili,
etprima secundum doctrinam, multoties per accidens cum enim :diffinitio quae
paulatim efficiuntur et sunt nota : quia dicit quidditatem sit eadem quae est res
paulatim de experimento in experimen- diflinita, oportet quod conveniat ei per
tum colliguntur : et entis quidem cujus magis intrinseca essentialia et propin-
per se est notitia, quod est ipsa quiddi- quissima ad esse : et sic oportet quod
tas, parum autem, aut nihil parum ha- :
conveniant ei cujus est diffinitio in prinio
bent, quia non nisi per accidens habent modo dicendi per se : quia ille est essen-
nihil autcin liabent, quia nihil stans ha- tialior omnibus, sicut supra in quinto
bent per seipsum, ut tamen notitia sit libro et in Analyticis posterioribus de-
stantis et permanentis seeundum seipsum. terminatum*est. Nihil autem eorum quae
Attamen ex sicmale notis oportet tentare conveniunt per accidens, est intrinsecum
noscere omnino et secundum seipsa no- et essentiale cui contingit per accidens :

ta :transire enim oportet, sicut diximus, propter quod secundum primum modum
per ha3C sensibilia eadem nota nobis :
dicendi per se non potest esse de ratione
hoc enim maxime est faciendum in sa- ditlinitivaejus cui contingit per accidens:
pientia, quae non habetur nisi oinnibus non enim te esse per essentiam et quid-
aliis ad ipsam adminiculantibus praeha- ditatem, idem est quod musicum esse,
bitis :ei sicut in secundo de Inlellectu et quod tibi contingit per accidens : cujus
Intelligibili ostendimus, intellectus no- probatio est, quia non secundum teip-
ster non surgit ad theologica comprehen- sum sive secundum essentialia tibi tu
denda, nisi prius se sit adeptus in omni- musicuses.
bus inferioribus in effectu intellectis. Quaeramus enim dicentes, quis tu vel
quid secundum teipsum
sis et secun- :

dum non es esse hoc

teipsum quidem
quod conficitur tuum per accidens ex
Text.etcom. Primum igitur sic procedentes a sensi- subjecto et accidente id enim ipsum :

bilibus substantiis ad substantias alias, quod tu es per substantiam, non ita se

dicemus quaedam rationibus logicis de habet secundum se, ut in essentia sua sit
eo quod est quid est,ostendendo priinum aliquid naturae extraneae ab ipso. Et ex
 LTBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 413

ista ratione ulterius concluditur, quod quod si subjectum quod est substantia,

nec accidens per se quod est insepara- difliniretur per accidens per se, oporteret

bile, est de subjecti sive substantiae diffi- quod subjectum actu esset in recto in-
nitione : quia est extranea natura ab ipso, tellectu accidentis diffiniti, sicut cum di-
el esse substantiae consequens : et ab eo cimus, simits enim dieit speciem : hoc
quod est esse consequens, aon dependet ejus modi accidentis, ei secundum hoc
ipsum esse substantiae sicut dependet a simus actu diceret nasum, el in recto, et
diffinientibus. lloc autem patet si enim : esset essentialis praedicatio, eum dicere-
sumam per se accidens ad subjectum tur, simus est nasus i sieut eum dicere-
proximum ut superficies alba sive co- tur, homo est animal. vel homo cst ra-

lorata albedo vel color, non est de quid- lionale. Ex hypothesi autem quod dicitur
ditate superflciei : non enim superficiem accidens esse pet se, et tamen diffiniti-

esse seeundum esse substantiale est su- vum esse substantia? est subjectum in in-

perficiem albam esse : neque est quid tellectu aeeidentis, non quidem aetu, nec
sive quidditas ipsius id quod conficitur in reeto, quia non est essentia acciden-
ex utrisque, superticie videlicet, et albe- tis : et tunc semper necesse esl fieri addi-
dine. El si ijuBeritur quare dicimus hu- : tionem nugatoriam : quia idem esset

jus causam esse, quia albedo adest ei : nasus simus, quod nasus nasns sinnis :

quod autem adeat, est extraneum ab eo el in iHn simo iterum esset intellectus et
quod intus est intrinsecum et esaentiale nasus in recto : et hoc procederel in in-
substantiee. Omnis igitur illa ratip in linitum : et haec additio srquitur ex eo
qua ratione id secundum esse substan- quod dicitur accidens per se remanere
tiale dicente, in qua non inerit aliquid accidens, ettamen esse diffinitivum : esl

accidentale, sed omnia insunt substan- enim, aicut diximus, in recto el actu et

tialia rei intranea ex quibus idsecundum essentialiter in simo intelligitur nasus.

ease substantiale dicit, illa ratio est quae Cum autem dicitur esse accidens, ad-
est quid erat ease singulis substantiis ditur ei sicut subjectum : et sic his erit

sensibilibus : quia si albam

superlieiem ilii nasus ut subjectuni et ut essentiale
esse est superficiem esse secundum esse praedicatum hoc mamfestum est, si re-
:

substantiale, eum mulla tam per se solvatur hoe quod dicii, riasus simus, se-
quam per accidens insint eidem super- cundum prfemissam positionem : erit

ficiei, sicut albam lenem sive planam enim tunc idem nasus simus quod nasi
ease, et aliahujusmodi omnia h.nec erunt : nasus curvus hoc autem non contingit:

unum in esse substantiali et ad invicem si dicatur accidens non esse diffinitivum

et cum subjecto et quod quidem eadem

: subjecti, sed potius subjectum esse quasi
sunt subiecto, patet-ex hoc quoil diffi- diflinitivum aecidentis : qui.i tunc >ulj-
nientia sunt esse diftiniti. Quod autem jectum non esl in intellectu accidentis

ad invicem sunt eadem, patet ex boe actu, sed potentia : et non essentialiter,
quoil diffinientia idem quod diffinitur, ad sed sicut constituens ipsum accidens lioc

niinus secundum esse, sunt eadem, licet modo quo accidens constituitur per sub-
naturae sint diversae. Hoc autem quod stantiam, sicut in ante habitis diximus :

diximus, quod accidens per se adest et et siciterum subjectum non est in intel-

additur subjecto, etiam alio modo intelli- lectu aceidentis nisi in obliquo. Et hoc
gitur. Sed ad hoc ut hoc facile accipia- patet, quia cum resolvo simum, tunc est

tur, volumus enim esse praemonitum Iec- nasi curvitas ipsa simitas : curvitas au-
torem, quod in specie diffinita actu smil tem non est dicens nasum nisi potentia :

diflinientia unde eum diftinitur homo,

: potest enim esseinnaso et in aliquo sub-
diffinitur per ea quse actu sunt in ipso, jecto, sicut in crure vel inalio, neque est

et explicantur per diffinitionem : propter essentia curvitas nasi, nec aliquid de

 1

ilii I). ALH. MAG. ORD. 1MLEI).

essentia ipsius : quia tunc oporterel

i|ii(nl substantia esset accidens, quod cst

falsum : cl ideo uon in recto praedicatur

de ipso.
GAPUT VIII.
Nota cau- Explicite ersro ponitur nasus ad simum,
sam quare *

....
. .

sub.ienu.ii Jeo
1( iimi remanet in intellectu iiisius
...
:

in diffimtio-
ne acciden- extrahi enim potesl extra intellectum 111-
lisin abstra- , ..... ... . . Quod accidens veram non polest habere
clo concepli sillS.CUlll 11 1 1 11 Slllt cssrlltiallUlll JUSI, IICC
cadit in diffinitionem.
obiiquo in recto praedicatum do hoc quod cst

essentia simitatis in quantum simitas est:

hoc enim non es1 nisi curvitas : et ideo

appositum non est de intellectu, sed esl Quoniam vero sunt composila haec
quasi differentia determinans essentiam cntia diversarum naturarum omnia qua?
simi in co quod simum est : esseenim dicuntur secundum alias categorias, et
accidentis secundum suum esse non de- non sunt vere unum, eo quod id quod
terminatur nisi per suuin subjectum : et subjicitur in nmnium entium diflinitione

quod in diffinitionibus est sicut determi- csl quid substantia? : substantia cniin es1
nans. hoc esl loco differentise. Dico au- id quod constituit accidens in esse cl :

tem loco differentise, quia accidens pro- ideoprimum diffinitione accidentisesl sub-
priam non habel diffinitionem,neque pro- stantia ideo oslcndcmus quod nullum
:

priam differentiam sed subjectum con- : accidentium secundum aliquam catego-

stituens ipsum in esse est loco differentiae riam veram habet diffinitionem in :

in notificatione accidentis. (imnibus cnim diffinitionibus vcrum

Quod autcm diximus de simo in quan- subjicitur quid substautia?, ct quid qua-

luin simum est, dicimus de colorato vcl litati, ct quid quantitati, ct quando,

albo, cum dicimus, superficies est colora- et ubi, ct aliis generibus : et his etiam
tavel alba : in antc habitis autcm osteu- quae sunt in pluribus generibus, ut

dimus, quoniam accidens ordinabile in motus. Cum enim diffmiens quid albedo,
genere et specie non absolvitur ab esse dico quod est color disgregativus visus,

substantiae, quia ipsum cst quaedam sub- si bfec vera diffinitio cst, oportel quod
stantia suli lali esse et idco non cst ni-
:
resolvatur in primum sui cssc princi-
si modus substantiae '. Ex praedictis au- piuin co quod omncs diflinitiones re-
:

tem patct, quod si aliquid eorum quae in solvuntur usque ad primum esse princi-
intcllectu aliorum actu insunt, non ad piuin : rcsolvamus igitur colorem in pri-

ostendendam essentiam addatur, nugatio mum sui esse principium, dicentes quod
erit siiut curn dicitur, homo animal :
color cst extremitas corporis terminati
cum autem dicitur, homo est animaLprae- pcrspicui natura perfecti, constat quod
dicatum ostcnditur dc subjecto, quod perspicui natura est substantia : et ideo
csl in ratione ipsius, ct illa propositio est principium primum esse coloris est sub-
per sc. De bis igitur in tantum dictum stantia. Et sic est iir motus ratione,

sit.
quando dicimus, motus est actus exi-
stentis in potcntia : existens enim inpo-
tcntia est materia : et sic est in omni ico-
te : propter quod in ante habitis diximus

1
Accidens propriam diffinitionem non ha- tamen srias quod sine subjecto non potest lia-

bel aeque propriam differentiam, quod intelli- beri diffinitio accidentis, cum diffinitio dical

g oparalive ad substantiam : quia non cst perfectum conceptum rei diflinitoe : et ad hiec
dubium quin accidentia balreanl propria ge- pauci advertunt. P. J.

ii' .i. et
i per consequens proprias differentias :
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 417

quod accidens non habet differentiam alicujus unius et unitse naturae sit primo.
entis qua ordinetur in praedicamento, Et ex hoc resultat quartum, quod sit talis
nisi accipiatur sic, quod substantiam dicat naturae et speciei quae unum unius naturae
sub esse tali vel tali : et sic in Topicis genus essentialiter parlicipat : quia illius
dicitur, quod si posita albedine, dicat quis essentialis qualitas est dilferentia, et illa
quod positum est colorem esse, quid conjuncta illi generi constituit diffinitio-
substantia^ dicit, significat autem quale. nein. His autem ad faciliorem intellectum
Cum igitur omnis diflinitio accidentis di- sic praesuppositis, dicimus quod hoc quod
cat substantiam ut quid, et significet vere est quid, non est eorum quae neque
accidens ut quantum, vel quale, vel aliud secundum se sunt dicta quia quacum- :

alterius praedicamenti : sic hoc modo que dictione et nomine signilicantur, illa
omne accidcns est ex diversis naturis dicit cum alio ens compositum aut for- :

dicens quoddam compositum cx congre- te distingucre oportet in eo quod est ens

gatione, non secundum unionem naturae secundum se aliquid enim est secundum
:

unius et ejusdem perscrutandura est, si se primo, cujus ratio et intellectus tolus

sit aliqua ratio vcre diflinitiva quae dicat est absolutus, non ad aliquid extraneum
quid erat esse cujuscumque eorum, et dependens : et hoc modo substantiae no-
utrum inest eis quae vocamus accidentia men et intellectus est absolutus, qui per
vere quid erat esse : sicut verbi gratia, nihil sibi diffinitur Ens
extraneum. Alio mo- dum ,
secun -
se du-
do dicitur secundum quodincomplexe p "c e cap
utrum albo homini quod dicit ex subje- sc,
jJ) t gS
'

cto et accidente, quae diversae naturae signilicatur quocumque modo, et hoc

sunt, non ad unurn esse per sua princi- per posterius dicitur secundum se, sicut
pia referibiles, sit attribuenda vera difti- dicitur, quod singulum incomplexorum

nitio, ita quod dicat verissime quid erat secundum se acceptum aut signilicat
esse unum secundum quidditatem albo substantiam, aut qualitatem, aut natu-
homini et quia omni diflinito ponilur
: ram generum aliorum et tunc
alicujus :

nomen unum quo significalur natura illa patet quod hujusmodi secundi secundum
cui per se attribuitur diffinitio, ponamus se dicti quid erat csse quoipsum est, hoc
quod hoc nomen, vestis, sit nomen quod est ex additione unius generis na-
illius naturae in albo enim homine diffi-
: turae ad alterius generis naturam illud :

nitio assignanda est, si vere habet difli- vero quod erat esse, quod est ejus quod
nitionem, quod illa diflinitio dicat quid
ita primo modo secundum se dicitur, non
est vestem esse secundum quod veslis est ex additione, sed ex essentialibus
significat naturara unam albi hominis. unius naturee principiis essc consti-
Nomen enim hoc congruit : eo quod acci- tuentibus hoc autem patet cx hoc quod
:

dens secundum quod dicit extrinsecum illud quod erat esse secundo modo secun-
quid substantiee, habitus quidam est sub- dum se dieti dicitur addi alii naturae per
stantiae, quod antiqui poetae per peplum idem esse quidditatis illud quod diflinitur.

Palladissignificabant, Palladem substan- Ut verbi gratia, si aliquis diffiniat dicens

tiam, peplnm autcin forraas substantiam albi hominis esse sub uno nomine desi-
circumstantes appellantes. gnati hoc enim dicit accidens ex quo sub-
:

Ad veram Sic igitur procedentes, dicimus ad hoc stantiam ut suae constitutionisprincipium

diffinilio- , ° .,.„,.;.
claudit in suo intellectu. Ratio enim diffi-
,
nem qua- quod. vera sit dimnitio secundum lpsorum
runtur. diffinientium considerationem, quatuor nitiva per aliud nomen simplex attribuitur
esse necessaria, quod videlicetdiflinientia eidem composito quod dicit, albus homo,
diffinito sint essentialia secundum primum ut supra diximus, quod vestis significat
per se dicendi modum. Et quod totaliter ad totum illud quod significat albus homo :

unum esse et unicum diffinientia referan- hoc enim qui sic difiinit, diflinit nomen,
tur, et illud dicanttotum. Et quod diffinitio vestem videlicet quasi album hominem :

27
 418 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

quia est nomen esse illius quod est albi rationes quorumcumque exdiversis com-
hominis : et hoc patet non esse verain positorum essent veri termini sive diffini-

diffinitionem, cum principia hominis et ti esse difiinitiones : possibile enim est

principia non possunt esse
albedinis nomen unum ponere diversis adunatis
essentialia eidem. Nec hoc dico quod al- quocumque modo et hoc nomen inest
:

hus homonon dicat quidalbum etsimiliter alicui rationi quae de tali assignari potest
vestis, cum subslantia ubique dicat quid : uno congregato. Igitur Ilion sive Ilionis

sed hoc quid non dicit quid erat esse : erit diflinitio unum esse dicens : cum la-

eo quod essentialiter ambo ista suis prin- men metrum Ilion infinita millia conti-

cipiis ad idem esse non referuntur : et neat actionum ct passionum et qualita-

similiter omne accidens dicit quid, et tuin et aliorum accidentium ad unicum
significatquantum, vel quale, vel aliquid esse non reducibilium. Ex his igilur pa-
hujusmodi. Sed hoc quid cum extrane- tet, quod principia verai diffinitionis de-
um sit ab accidentis natura, non est quid bent referri ad totalitatem unicani. Am-
erat esse diflinitionis. Delicit ergo et ac- plius considerandum si diflinitio sit alicu-

cidentis diflinitio in hoc quod esse acci- jus primi cui per se diflinitio attrihuitur.
dentis constituentia non sunt coessentia- Talia autem sunt, et sola illa quaecumque

lia supra, quod fuit prima conditio verae sic praedicantur per se, quod non aliud
diflinitionis. unius naturae praedicatum, vel dicunt de
Amplius quod est vere quidem aut
id alio alterius generis et naturee, sicut fa-

totaliter quid aut non est vere quid et :

ciunt omnia accidentia. Sic igilur per

hoc patet peripsius quidditatis rationem :

tertiam conditionem diflinientium patet

quid enim vere est id quod est et dicit accidentis non esse veram diffinilionem.
quid erat esse totum et unicum. Quando Ex hoc autem concluditur quarta, quod
vero aliud esse de alio dicitur, sicut in videlicet quid erat esse non erit in aliqua

diflinitione tit accidenlis, tunc non specierum qu;e est non generis suae nalu-
totum id quod est quod quid esse, rae. Cum enim omne accidens genus ha-
est
sed potius modus quidam esse qui est beat substantiam sub tali esse vel tali,

alicujus, sicut diximus in hujus libri non habet accidens speciem sub assignato
septimi principio. dicam quid Sicut si genere positam, in cujus intellectu aclu
album non enim dico esse aliquid quod
:
totum suum
et essentialiter et in recto sit

sit hoc absolutum secundum se sed :

genus quoad omnia ea quae ipsum in esse
dicam qualitatem alicujus hoc est esse non erit
constituunt. Diffinitioigitur vera

quid secundum se solum substantiis inest.
Igitur qui erat esse, verissime est
quoruin diftiuitio sui quidditativa est
tio rationum earum quae quid erat esse
dicentium. Diffinitiva autem ratio non
est nisi secundum se intelleetorum quia
nisi hissolum speciebus, quae dicto mo-
eorum do ponuntur in suis generibus. Ea nam-
ra- que quae sic non habent genus, non vi-
dentur dici in primo modo dicendi per se
secundum participationem. Illaenim sola
:
participantur, quae sunl in ipsorum par-

diflinitio est vera, quando diffinitio ha-

ticipantium ralione, sicut dictum est in

bet nomen cum ipsa ratione idem et Topicis. Ilaec igilur quae dicuntur secun-

unum signans : et hoc signatum est na- dum participationem generum, talium
tura unica generis unius cui per se attri- sunt passiones : nec est diflinitio ejus,

builur diffinitio. quae dicitur de aliquo quasi accidens : et

si dicuntur non ut quid, sed ul alterius
alicujus. Haec autem omnia plana sunt
Text. et com. Si enim aliler diceretur, quod per ante ilictas rationrs.
videlicet
13.
non unicae naturae unius, sed congregati
ex diversis esset dtffinitio, tunc omnes
 LIBER VII METAPHYSICORtLM, TRACT.I 419

substantite, et significant quantitatem vel

qualitatem et alia similia his in acci-
dentalitate praedicamentali : sic enim
ens est in omnibus, sed non similiter,
CAPUT IX. sed secundum analogiam et hine est
quod liuic praedicamento quod est sub-
stantia, inest primum : illi autem quod
Secundum quetn modum accidentia pos- est accidentis praedicamentum, inest con-
sunt habere dif/initionem. sequenter : itaomnibus quidem inestquid
sive quid erat esse et simpliciterquidem
inest substantiae, sicut et ens : quodam
Texl. et com autem modo inest
14.
aliis quae non sunt nisi
Quia per primo quidem dicitur duo-
se modus entis : et sicut bene dicit Averroes,
bus modis primo quidem secundum
: non sunt ens nisi ens ab esse derivatum
modum primum quando praedicatum est s ^> sicut in ante
habitis ostendimus '.
in ratione subjecti secundo autem se- :
Dicimus enim qualitatem aliquo modo
cundum modum secundum, quando sub- esse quid, sed non esse quid simpli-
jectum est de ratione praedicati et primo :
c 'ter : hoc tamen magis qualitati con-
quidem modo sunt per se verae diffini- venit quam aliis accidentium praedi-
tionis principia : secundo autem sunt camentis : quia est quaedam qualitas ge-
per se principia difiinitionis accidentis neris et speciei quae substantia est et
quod est per se : oportet quod accidens quidditatis pars quaedam et haec est dif- :

aliquo modo habeat diffinitionem. Ratio ferentia. Est iterum quaedam individui
quaedam erit etiam cu-
igitur diffinitiva designati qualilas quae est locata in na-
justibet praedicamentorum a substantia tura accidentis. In aliis autem praedica-
quae significant aliquo modo quid : et mentis non omnino sic est : quia quan-
ha?c ratio convenit accidenti si est sibi titas materiae accidit : alia autem etsi acci-
nomen signans quia hoc huic inest. IVon dunt quaedam ex ipsis generibus forte vel
enimpotesthaberenomensignificansquia speciebus, tamen non dicunt nisi quas-
hoc est absolute, sicut patet per ante di- dam comparationes ejus quod est. Sic igi-
cta. Haec autem ratio secundum illud no- turid quod quidem quibusdam contingit
men data non est ratio diffinitiva secun- simpliciter. Aliis autem quae non dicunt
dum primum diffinitionis intentionem, ens, sed dicunt entis aliquid, et dicunt
sed est ratio aitologia, hocest, perse no- id quod non dicunt quid ab-
est alicujus,
minatione certior : ethanc quidain vocant solutum unde difiinitio quaedam est hu-
:

rationem majoris declarationis quam sit jus quod est non ens, sed est illius quod
ipsum nomen : sed haec ratio simpliciter est ens aliquid, sicut logici dicunt de non

diffinitio non erit, nec dicens quid erat ente, quod sit diffinitivum entis hoc :

esse simpliciter, sedpotiushocesseinhoc: cnimnonest simpliciter non ens, sed ens

aut oportet dicere, quod diffinitio multipli- quoddam, sic et hujusmodi. Verbi gratia,
citer, et similiter quid erat esse multipli- quia licet negatio nihil diffiniat, tamen
citer dicetur : sicut enim saepius dictum negatio hujus vel illius approximare facit
estipsum quid est uno quidem modo et quidditati : sicut si venarivelimdiflinitio-
primo significat substantiam, et significat nem per negationem dividentium commu-
haec aliquid absolute. Alia vero singula ne aliquid, sicut quid est homo quaerens,
praedicamentorum dicunt etiam quid in dicam quod substantiarum alia estcorpo-
quantum non absolvuntur ab intelleclu rea, aliaincorporea : et homo non estsub-

' Averroes, Super com. \\>.

 420 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
stantia incorporea : et corporearum sub- difGnitione accidentis additur subjeetum
stantiarum aliam dicam esse animatani. sicut differentia eonstituens accidens :

el aliam inanimatam, et dicam hominein et illud aufertur ab entitate accidentis.

non esse substantiam inanimatam ite- :
Sicut etiam multipliciter dicimus esse
rum dicam animatarum et corporearum dictum non scibile per additionem sci-
substantiarum aliam esse sensitivam, bilitatis, sicut prima causa est non sci-
aliam vero insensitivam, ethominemnon bilis : quia vincit scibilitatem nostram n.
esse qua? insensibilis est : et rursus divi- et omnem intellectum, sicut nos in se-
dam sentientium aliam esse rationalem. quentibus ostendemus : quia id quod 0°°^ ||
»

aliam vero irrationalem, et negem ab non scitur nisi per posterius se, se- F er £ osle '_
r
homine substantiam corpoream vivaiu cundum sui maiorem partem remanet c "n umma';
J r i 'l
joretu sui *

sentientem irrationalem. In his autem non scitum. Prima autem causa non Pfif" J+
n.anet igno-
patet, quod negatio in quantum negatio scitur nisi per posterius se. Aliquid au- Ium -

est simpliciter, nihil diffinit tamen ne- :

tem dicimus non scitum quia aufertur :

gatio non simplieiter, sed relinquens ge- ei seibilitas, sicut tempus et molus et >

nus cum opposita ditTerentia in quantum materia prima, quae non sciuntur nisi
est negatio hujus : et ab hoc facit inve- in quantum participant de actu qui ta- :

nire diftinitionem hoc modo diffiniri

: et men aut nihil eorum est, aut non est
dicimus qualitatem per negationem dif- eorum secundum quod est actus simph-
iinitionis substantiae et entis, cujus tamen citer. sed in quantum est imperfectus :

ipsa qualitas est esse quoddam. est igitur rectum talia dici non a?qui-
voce, nec univoce simpliciter. Est enim Nota diffe-j
rentiaru inter
.

cequivocum, cuius solum nomen est tequivocum

univocum,
, .

Text. ei com.
Oportet igitur in his quse diffiniun- commune et unum, substantia autem anaiocum.
..--... et n.uliipli . .

tur intendere, et praecipue cum subtili- cui aptatur dittinitio et msuper lpsa citerdictui
tate intelligere quomodo oportet difti- diffmitio penitus diversa. Lnivocum au-

niendo dicere circa singula : ut non de- tem illi oppositum est, cujus nomen
tur eis magis quam quomodo se habent et substantia et substanti* ratio est

in esse,neque aliquid auferatur eis, penitus unum. Analogum autem est

Quapropter et nunc oportet considerare proportionatum ad unum, et hoc est

in accidente quomodo se habeat ad ess cujus nomen est unum, et res sive

quia hoc quod diximus est manifestum substantia nominata illo nomine, est

per ipsam diftinitionis rationem. Est una eteadem : sed ratio est diversa,
enim diffinitio ratio determinans esse eo quod ratio diversificatur per rem
per terminos ejus qui sunt actus et po- et modum rei illius. Huic autem oppo-
tentia : quid igitur erat esse similiter nitur multipliciter dictum, cujus quidem
inest rebus, sicut et esse et primum nomen unum et ratio nominis una, res
quidem et simpliciter inest substantiae. autem non penitus una, sicut totum et

Deinde autem et posterius inest aliis, sic- pars qua? de continuo et discreto unica

ut et ipsum quid est in talibus non est dicuntur ratione : cum tamen non una
simpliciter quid est, sed oportet illis quid sit totalitas, neque uua ratio continui et

erat esse qualitatem esse, aut quantita- discreti. Sic pro certo ens non est ni-i

tem aut oportet dicere ea cum substan-

:
res una quse est substantia ratio autem :

tia esse aequivoce entia aut nos oportet

: diversa non est. ideo quia res sit diversa,

in diftinitione entium esse addentes in sed potius quia modi ejusdem entis
entitate, aut auferentes et hoc est ye- : sunt diversi et ab ipso ente et ab invi-

rum, quoniam in diftinitione substantia^ cem, quemadmodum etiam dicimus me-

id quod additur alii, et cui additur, dicinale unum quidem esse et simpli-

ambo sunt de entitate substantiae : sed in citer secundum causam efficientem et

 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 421

finem, sed multos esse modos diverso- unius unum nomen. Oportet igitur si de-
rum secundum proportiones eorum quae beat unum nomen esse diversorum, quod
faeiunt aetum efticientis, referendo eum illa diversa claudantur in intellectu uno et
ad eumdem finem. Cum enim dicimus eodem : et hoc non estnisi in primo modo
medicinale esse corpus medicati, et opus et secundo dicendi per se : oportet igitur
medentis, vas seu instrumentum me-
et quod nomen cui aptatur diflinitio , dicat
dici dicimus, haec omnia esse medici- unum secuntlum primum modum dicendi
nalia ad unum quid et idem referendo :
per se vcl secundum : et quaecumque
non tamen haec omnia quidem omnino aliter dicunt unum compositionis vel
dicimus esse et unum, sed non propter continuitatisvelcolligationis, sub illouno
hoc dicimus ea dici sic aequivoee : et si-
non sunt diffinibilia : et ideo accidens per
militer est in quidditate et diffinitione :
accidens cum suo subjecto compositum
ea igitur quse sic proportione ad unum non est una ratione diffinibile, nisi ipsum
dicuntur ut quidam modi ipsius quocum- accidens per accidens ad accidens per se
que modo aliquis velit vocare vel dicere, reducatur primo : et ei tunc unum nomen
nihil refert quoad propositam intentio- speciei suae ponatur.sicut esthocnomen,
nem. simum, claudum, vel
vel simitas, et aqui-
lum, et hujusmodi. Et ex hoc patet quod
homo albus non est res diffinibilis una
rf. et com. Palam enim est quocumque modo di- ratione, id est. diffinitione, nisi prius ad
16.
cat ea : quia simpliciter qua? nihil habrt per se reducatur, utrum videlicet album
extraneum et prima secundum primum dicat superticiem ex multo compositam
modum dicendi per se diffinitio, et quid perspicuo, in qua clare diffunditur lumen :

erat esse cui diffinitio per se attribuitur, et huic nomen unum ponatur quod in se

non est nisi substantiarum difiinitio au- : claudat subjectum oblique, et esse acci-
tem quocumque modo dicta, non solum dentis in recto, sicut simitas estnasicon-
est substantiarum, sed et aliorum acci- cavitas, et hujusmodi. Ex his igitur sic
dentium : sed non est primum et simpli- intellectis dicimus unam esse diffinitivam
citer diffinitio ipsorum :non enim sequi- rationem si in altero modorum dicendi
tur de necessitate si ponimus quod hoc per se unius intellectus est, et non pro-
est per quod hoc sit vera diffinitio
se, pter hoc erit una diffinitio, si est unius
quod signat illud idem cum aliqua qua- quod quocumque modo continuitatis si-

cumque difftnitiva ratione : sed oportet ve colligationis sive alterius composi-

quod ipsum significet illud cum quadam tionis est unum : aut etiam quacum-
ratione, illa videlicet quae est ex talibus, que communicatione ordinis, sicut di-
quorum quodlibet dicitur de diffinito se- ximus in prashabilis, sicut diximus poe-
cundum primum modum dicendi per se :
mata Iliaca esse unum poema sed erit :

quia tunc omnia illa actu essentialiter et diffinitio una si est unius quoties vere

in recto clauduntur in intellectu diffiniti unum.

dicitur Unum vero dicitur sicut
non tamen est extenso nomine rationis, ens secundum se, aut primo modo, vel
sicut patet per ante dicta. Sed hoc opor- secundo dicitur ens dupliciter hoc qui- :

tet non ignorare quod sive ratio dicatur

, dem enim entium dicit hoc aliquid quod
primo modo, sive extenso nomine, sicut vere esl et est substantia aliud vero :

dicitur ratio accidentis quia non erit : signat qualitatem, et aliud quantitatem :

diflinitio nisi unum et unius sit nomen. et hoc non dicit ens sed hoc esse ali- :

Cum autem omne nomen imponatur ab cujus quod clauditur in intelleclu ip-

eo quod prirno cadit in intellectu impo- sius : et hoc modo dicit unum cui res-
nentis et significet idipsum, patet quod pondet diflinitio una. Ex hoc sequitur,
ubi non unitas intellectus, ibi non est quod albi hominis si ad per se subje-
 D. ALB. MAG. ORD. PR,ED.

ctum reducatur, erit quaedam ratio et tia. Si enim diceretur quod nisi talia
diffinitio sed tamen alia est ratio albi
:
liabent aliquam quidditatem, minus da-
el substantiae, sinit alia est ratio sub- relur eis quam habont secundum ea
stantiae ct accidentis. Sic igitur patet quae prcedicta sunt. Adliuc autem cum
qualiter est difllnitio accidentis, et qua- nihil demonstrari possit nisi per diffini-
liter nnn : et eum aptatur diffinitio ac- tionem, sequerotur quod si accidentia
cidentis ex suo genere et ex sua diiTe-
nullam haberent diflinitionem, quod non
rentia : sicut cum dicimus quod albe- possent demonstrari quod omnino est :

do est color disgregativus visus, neque absuidum. dicere quod

Oportet igilur
genus, neque dilferentia est sine intelle-
accidentia habeant diflinitionem. Sed si
ctu subjecti eo quod utrumquo illorum
:

hoc concedatur, ex omnibus quad prae-

sit accidens : sed tamen quia differen-
missa sunt, sequitur quod necesse est
tia refertur ad genus, et est qualitas palam facere diffiniendo ea ex additio-
ipsius, quando in diffinitione accidentis ne ad suum subjeclum. Dico autem gra-
conjunguntur genus et differentia, non tia exempli subjectum sicut est nasus,
intelligitur bis subjectum in illa difli-
et passionem sive per se accidens sicut
nitione : quia ex hoc quod unum re-
est concavitas in genere, et sicut est si-
fertur ad aliud ex ambobus, non intel-
mitas in specie, quorum utrumque est
ligitur subjectum nisi semel : et ideo ex duobus dictum : quia utrumque ho-
non fit in tali diffinitione repelitio nu- rum accidentium dicit hoc in hoc per se
gatoria. Heee igitur a nobis de diffini-
in secundo dicendi per se, et non se-
tione accidentis dicta sint.
cundum accidens. Attende tamen quod
concavitas est genus simitatis, ot non
potest esse quod omnino proprium sub-
jectum sit goneris et speciei : et ideo
CAPUT X. cum nasus sit proprium subjectum si-
mitatis, aliquid communc concavitati
erit proprium subjectum concavitatis :

hoc autem commune est superficies de-

De solntione erroris quoriundam qui di-
pressa, et superficies depressa non est
cebcuit accidentium nullam esse diffi-
genus nasi, neque etiam essentialis dif-
nitionem, et de differentia accidenlis
fercntia ipsius : et ideo non habet se
ad speciem veram et di/ferentiam ve-
omnino ad nasum sicut concavitas se
ram.
habet ad simuin. Et ideo cum dicitur
nasus concavus, de intellectu primo con-
cavitatis non est subjectum 'simitatis
Texi. el com Habet autem dubitationem ex Anti- proprium. Oportet tamen, sieutdiximus,
17.
quorum quorumdam opinione. Si enim quod utriusque sit aliquod subjectum
quis consideret vere ct proprie diffini- proprium et hoc ideo est, quia nec con-
:

tionis conditionem, dicet cum quibus- cavilas quae est genus, ncque simitas
dam Anliquis nullam esse diffmitionem qua? est species, est passio nasi quse sit

ex additione substantiae et accidentis accidens per accidens : sed utrumque

quoe sunt diversorum gcnerum natura? : est passio secundum se, sive per se ac-
et tunc oritur dubitatio magna, cujus- cidens : nequo accidunt ista sicut album
modi diflinitio erit eorum quce non sim- accidit Calliee, aut sicut accidit homini cui
pliciter sunt secundum suum intellectum accidit Calliam esse qui est albus, sedsic-
unius generis, sed secundum piincipia ut accidit masculinum et feemininum
se in esse constituentia, sunt de nu- animali, et sicut accidit quantitati a?quale,
moro copulalorum, sieul sunt acciden- et ut generaliter dicatur, sicut accidunt
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 423

omnia quae secundum se sive per se est essentialis qualitas sive per se no-
existunt in aliquibus subjectis. Sed in men : est tamen idem modus habitudi-
omnibus his licet subjectum sit de in- nis differentiae ad genus.et e contra sub-
tellectu accidentis, non tamen est de jecti ad passionem. el e converso : quia
primo intellectu ipsius : et ideo non differentia cum sit forma substantialis.
est essentialis sibi sicut ejusdem natu- est essentia non constituta a materia qua?
rae existens, nec in recto cadit in ratio- significatur per genus, sed potius in esse
ne ejus : et ideo non est in ipso nisi constituens ipsum secundum actum : et

potentia : et sic etiam dimidium clau- ideo non diflinitur per genus, sicut neque
dit in se duplum : et ut generaliter forma per materiam. Sed e converso
dicatur, omnia quae sine non in-
aliis genus et materia difllniuntur, non quidem
telliguntur absolute, cum tamen non per differentiam vel formam, sed in ana-
sint de primo intellectu ipsorum : con- logia ad ipsam. Accidens autem per se
cavitas autem cum genus similatis sit, habet se ad subjectum sicut constitutum
sicut color genus albedinis, est de pri- in esse per ipsum, et subjectum se ha-
mo intellectu ipsius : quia species in bet ad accidens sicut in se completum et

suo primo intellectu dicit genus et diffe- causa accidenti in essendo : propter
rentiam : et hnc duo dicit, unum in ac- quod accidens neque est ens, neque es-
tu, et duo et separata in potentia : et sentia, nisi ens et essentia ab esse dicta

ideo nunquam potest esse, quod posita inteUigantur : propter quod oportet ip-
specie separetur ab ea generis intelle- sum per suum proprium subjectum dif-

ctus et similiter differentise. finiri : jam ante diximus,

eo quod, sicut
n^ln^iudit Differentia autem cum in se genus idem est diftinitivum quod est in esse
"Jenus!'™
habeat aliquo modo, non habet in se ni- constitutivum et eo modo diffinit quoin
:

si potentia : et genus nihii est de natura esse constituit.

differentiae exislens '. Differentia enim Ex omnibus autem inductis hoc est
non constituitur in esse a genere, sicut necessarium accipere, quod hoc quod po-
neque forma a materia et ideo genus :
nitur difliniri sicut species absoluti esse,
non ita concluditur in intellectu differen- in suo primo intellectu claudit diffinien-
tiae sicut in intellectu speciei : propter tia : nec unquam possunt per aliquam
quod cum dicitur animal rationale, difti- appositionem vel determinationem ita
nitio est : quia licet genus sit subjectum, separari ab ipso, quod non sint in intel-
et differentia essentialis qualitas ipsius :
Iectu ipsius secundum aetum, ita quod
tamen quia non est in ipsa sicut aliquid diffinitio ipsius tota et ubique ponitur
essentiae.su 33, ideo potest extrahi de ipsa: pro nomine ipso : quaecumque autem
etquando conjungitur ei in ratione, jam diftiniuntur non ut species absoluti esse,
non intelligitur in ipsa non autem sic :
sed ut accidentia, diffmientia sua non
est de specie : et ideo cum dicitur ani- habent de intellectu suo primo : et ideo
mal rationale, dicitur aliquid quod difli- non actu neque essentialiter continentur
niri potest. Cum autem dicitur animal in ipsis : et ideo cum apponuntur eis,

homo, vel horao animal, non est aliquid separantur ab intellectu nominis ipso-
quod possit diftiniri quia propter intel- :
rum, et tunc non intelliguntur in ipsis :

lcctuni generis in specie idem bis in dif- sicut et grammatici dicunt, quod in ver-
lu fmitione dieilur. Adhuc autem
er diversa
cum diffe- bis primae et secunda? personae intelligi-
hai.iiu.io
ffeneris sicut subjecti eo quod
it
rentia sit
J cujus
j
est tur determinatum suppositum :
'eneris ad
dineren-
iam, et e
essentialis qualitas,
*
et accidens quod
*
est agere et pati substantia? est proprium :

a ab propria passio, sit etiam subjecti cujus ipsis quando

2SH' d et tunc non intelligitur in
«ubjecli ad
pro^iriam
jHasionem.
vi(j e et j am philosophum, VI Topic. cap. 8.
 :

424 D. ALB. MAG. OIID. PJUED.

apponitur. Ut si dicam, ego lcrjo, tu le-

gis: quia non est suppositum de primo
intellectu rei qua; importatur per ver-
bum.
CAPUT XI.
His ita suppositis et distinctis, scitur
quod omnia accidentia quae secundumse
existunt ex additione dictas habent diffi-
De determinatione erroris aliorum qui
nitiones : talia vero sunt accidentia per
dicebanl accidentium per se esse >fi//i-
se, in quibus sicut diffiniens existit per
nitionem vcram sicut ct substantise.
intellectum nominis aut ratio diffinitiva,

si loco nominis ponatur ratio, aut nomen

subjecti cujus erat per se passio ipsa, et

tale accidens non contingit diffinitiva ra- Est autem et alia duhitatio de hujus- lexteuom.
tione ostendere separatim per principia modi diftinitionibus, quac contingit ei

unius el ejusdem naturae et generis, sed quiconcedit talia accidentia diffmitionem

oportet quod diffiniatur per sumn pri- hahere. Si enim simus dicatur ab aliquo
mum et proprium subjectum. Si autem esse species quae absolute ponitur sub
essent quidem accidentia, sed non per assignato genere, et nondirigi simum ad
se, sed per accidens, sicut album, illa
substantiam sicut ad suum esse et quid-
possunt oslendi diffinifive sine subjecto in constitutivum, tum quidditas si-
ditatis
quo sunt : sicut si difliniatur album sine mi est quid absolutum ad nihil extra
homine : sed tamen non possunt difli- suam dependens essentiam et sic erit :

niri sine quocumque suhjecto : quia ac- verum ens et vera essentia et erit hoc :

cidens per accidens ad accidens per se dictum ejus qui dicit accidens esse ens,
reducitur, proprium subjectum
ct tunc non ex aliqua additione quidditatem ha-
diffinitur unde fcemininum quod est ac-
:
bens tunc enim diffinientia accidens in
:

cidens per se, sine animali non diffinitur specie acceptum, essent de intellectu pri-
quod est proprium ejus subjectum. mo accidentis, quae per nullam additio-
Ex onmihus igitur quae inducta sunt, nem determinationis possunt separari ab
hic accipilur quod hujusmodi acciden- ipso, itaquod in ipso non intelligantur
tium aut non est quid erat esse et diffi- et secundum hoc sicut non potest dici
nitio : aut si est talium quid erat esse et animal homo congrue, ita non potest di-
diffinitio, aliter est quam substantiae, ci nasus simus quia nasus seeundum
:

quemadmodum jam ssepius dictum est. hoc de primo intellectu est simi, sicut ge-
Dubitalio igitur qua quaerebatur utrum nus et ditferentia sunt de intellectu primo
talium est aliqua diflinitio, in partem af- speciei. Si igitur sic loquendo secundum
firmativam est determinata : quia quee- hanc positionem idem est simus nasus
dam est talium accidenlium aliqualis et concavus nasus secundum intellectum
diffinitio. primum, tunc erit idem simum et con-
cavum : quia concavum est quid simi,
sicut in rei veritate est verum : quia con-
cavitas est unum genus simitatis, et est

idem ipsi : quia in intellectu ejus claudi-

lur primo. Sed haec opinio dicit quod
simum et concavum sunt unius naturae
non ex additione dictse et sic idem in :

esse unius et ejusdem generis naturee

sunt sinium et concavum utrumque for-
maliter acceptum. Sivero hoc est verum,
 LTBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 423

curvus per eamdem rationem dicet in se

sicut probatur per omnia supra dicta,
etiam oportet dicere quod haec species, primo intellectu continendo nasum, et
simus, in quantum est accidens, est con- hoc non stabit unquam. Et hac de causa
cavitas in naso : et cum hoc concedatur, diximus supra, quod genus cum specie
positum, non est quid diftinibile et quia
quod difllnitur hoc accidens sicut species
:

absoluti entis et veram habentis diffini- hoc inconveniens sequitur ex hac posi-
tione quse dicit et accidentia remanere
tionem : tunc sequitur quod aut non con-
accidentia, et tamen diffinitiones veras
tingit dicere, nasus simus ex appositione
unius ad alterum : aut si dicitur, erit nu- habere, sicut habent species substantiee

gatio bis idcm dictum, ut dicatur, nasus qu* sub assignato ponuntur genere, pa-
lam est quod diftinitio vera non est msi
nasus concavus : ostendimus enim jam
in pra?habitis, quod subjectum est in dif- solius substantice.

finitione aecidentis. Si autem hoc acci-

dens non ut passio, sed ut species absoluti
entis accipiatur, lunc subjectum erit in Nam elsi aliarum categoriarum est dif- Text.etcom.

primo
diflinitione ejus sicut de intellectu finitio, est necesse difiinitionem ex addi-
ipsius existens et sicut tunc non con-
: tione esse, ut est diftinitio qualitatis, et

tingit dicere, animal homo, ita non con- diffinitio imparis. Xon enim negamus
timrit dicere, nasus simus aut si dicc- : difiinitionem esse accidentis per genus et
retur, erit nugans ejusdem repetltio diiTerentiam suae coordinationis et sui

quia cum dico, nasus simus, loco simi praedicamenti, sicut diffinitur albedo per
quod est nomenspeciei, ponam rationem colorem disgregativum visus, sicut est

ipsius qua? est nasus coneavus : et tunc diftinitio quod non diffinitur si-
imparis,
nasus simus erit idem quod nasus nasus ne numero, et numerus non diffinitur si-
concavus. Secundum hoc igitur nasus si- ne quantitate, et quantitas non diffinitur
mus est nasus nasus concavus. Patet igi- sine substantia, et diffinitio fceminini non
tur quod est inconveniens dicere, quod est sine animali sed neque genus neque
:

in hujus accidentibus sit quid erat esse differentia in talibus sunt, nisi ex addi-
absoluti entis. Sin autem hoc negatur, tione ad substantiam. Tit in his si dicatur
sequitur quod infinita sunt quse nugando quod habent veras et per se dictas dif-

repetuntur in una et eadem et ejusdem finitiones, tunc sequitur quod idem bis

ratione : quia cum dico, nasus nasus dicitur nugatorie. sicut et in illis quae su-
concavus, constat quod concavus non pra dicta sunt, quce sunt simum et con-
praedicatur de simo, nisi secundum esse cavum. Si vero hoc quod videlicet sicse-

quod habet in naso et cum sit accidens, : quatur nugari, tunc necessario sequitur
iterum dirigit ad superliciem depressam quod diffinitio non erit eorum quae se-
in naso : et lunc iterum cum lioc dicit cundum esse suum extranese naturae co-
haec positio, quod concavitas habet difli- pulata sunt, sicut est numerus, et impar,
nitionem entis absolutam : et ex hoc ite- et alia his similia accidentia. Omnium
rum sequitur, quod subjectum est de autem horum solutio vera est, quod sic

primo intellectu ipsius, et tunc difliuiens dubitans obliviscitur et ignorat : quia

hoc totum, quod est nasus nasus conca- rationes diflinitiva? talium accidentium
vus, dicam nasus nasus nasus in medio non dicuntur certse ad certitudinem diffi-

depressus : et cum iterum depressus, nitionum primam. Si enim concedatur

quod in hac diflinitione ponitur, sit acci- quod hujus accidentium sunt termini de-
dens, ut absoluta speCies diflinita cadit terminantes ipsorum esse, oportetalterum
in intellectuprimo continendo nasum et : duorum dicere, quod videlicet altero mo-
diffiniens iterum hoc totum dicam, nasus do sunt quam substantia aut quemad- 1
,

nasus nasus nasus curvus et hoc idem : modum dictum est prius, quod multipli-
 426 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
citer diffinitio dicatur, et similiter multi- et si accipitur ut species subjecta, sic
pliciter dicatur quid erat esse cui per se quidem intelligitur substantia in ejus
redditur diflinitio : et ideo uno quidem diffinitione, non accipitur
sed et sic :

modo nullius accidentis erit diffinitio, dicit Avicenna, quod intellectus acci-
prima videlicet et proprie sumpta diffini- dentis intellectus est absolutus. Si au-
tione : el hoc modo quid erat non
esse tem accipiatur ut passio., sic substantia
inerit alicui nisi substantiae. Alio autem et intelligitur et accipitur in ejus diflini-
modo, secundario videlicel el ex additio- tione. Et primo quidem modo diffini-
ne, ita quod diftinilum non sit species tio dicitur a quibusdam principium de-
absoluta, neque sub genere absoluti et monstrationis extra demonstrationem.
simplicis entis, posita erit diffinitio ta- Secundo autem modo difiinitio accepta
lium accidentium. est demonstratio positione differens : in
talienim diffinitione accipitur subjectum
quod est substantia, et causa accidentis
quae est medium et accidens ipsum :

quod est prsedicatum.

flAPTJT XII.
Sunt autem qui negantes diffinitio- objectio.

nem esse passionis, aliter objiciunt :

cum enim accidens diffinitur ex genere

De distinctione diffinitionis et quiddita-
et difierentia suae coordinationis, dicunt
tis, et de vero intellectu quidditatis et
quod est diffinitio formalis quae datur
diffinitionum accidentis.
de accidente prout ipsum est species.
Tales autem diffinitiones dialectic» sunt
et vanae omnes, sicut in principio de
Quia igitur est diffinitio ipsius quid Anima dictum est '. Et si aliquis ad
erat esse ratio, palam est ex praedictis : hoc dicat, quod sicut dictum est, etiam
in hoc enim differt ratio a quid erat esse :
in talibus diffinitionibus intelligitur sub-
quia quod quid erat esse, dicit naturam stantia, licet non ponatur expresse quae
cui per se attribuitur diffinitio, et diffi- substantia in esse con^tituit accidens,
nitio hujus naturae explicitam ra-
dicit quam quidem percipit primus Philoso-
tionem. Palam etiam est ex praedictis, phus, qui de unoquoque annuntiat prout
quia quid erat esse, aut solarum est ipsum est, eo quod ipse est doctissimus
substantiarum, si proprie quid erat esse causarum. Sed dialecticus qui non ac-
accipiatur : aut est substantiarum ma- cipit nisi quod extrinsecus adhaeret rei
xime et primum et simpliciter : ma- de signis et icotis, non percipit sub-
xime quidem, quia ipsum est causa quid- stantiam quae intelligitur et intrinsecus
ditatis accidentium primum: autem, constituit. Et ideo dialecticus in talibus
quia ipsum est primum cadens in intel- est vanus quia per id quod accipit,
:

lectum accidentium : simpliciter vero, ad esse accidentis constitutum non de-

quia ipsum non refertur ad naturam venit. Primus autem Philosophus in ea-

Documen-
alienam. Ad intellectuum autem om- dem diffinitione non est vanus : qoia
ium. nium eorum quae dicta sunt, et ut per- per substantiam quam in accidentis ge-
fecte distinguatur quidditas accidentis a nere et differentia intelligit, provenit ad
quidditate substantiarum, attendendum verum esse accidentis.
est, quod accidens quando diffinitur, Adhuc aliter objicitur de eodem : vi-
dupliciter potest accipi aut enim ac- : detur enim accidens veram hahere difli-
cipitur ut species subjecta, aut ut passio : nitionem : quoniam id quod veram liabct

1
I de Anima, tex. et com. 11.
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 427

demonstrationem, habet veram causam :

ideo est, quia minor extremitas est ali-

et quod habet veram causam, veram ha-

quid abstractum : et illius diffinitio cum
bet diffinitionem quia causa et diffinitio :
sit abstracti, est etiam abstracta : et

sunt idem. Amplius, sicut dicit Avicen- hujus non praedicatur de con-
diffinitio

na, accitlens duobus modis diflinitur :

creto quod est subjectum. Forte autem

aut enim diffinitur ut essentiale cujus ad hoc respondebit aliquis, quod si pas-
eo quod secundum sio secundum quod in abstractione est,
species est absoluta :

esse non dependet nisi ex suas coordina- poneretur in demonstratione, tunc esset
tionis principiis : et sic diflinitur secun- major propositio falsa, et conclusio si-
dum formam. Aut diffinitur secundum militer non autem sic ponitur et ideo
: :

esse : et tunc diffinitur ut est passio sub- major est vera, et etiam conclusio sed :

stantiae : et quando sic diflinitur, diffini- hoc est falsum, cum medium in de-
tio facit scire causam ipsius vera au- :
monstratione sit diffinitio majoris ex-
tem cst diffinitio quae facit scirc cau- tremitatis. Major autem cxtremitas se-
sam veram : igitur videtur habere diffi- cundum sic respondentem est aliquid
nitionem. Neutra tamen istarum videtur concretum, de quo non erit vera diffini-
posse esse medium in demonstratione :
tio abstracta.

quia prima non dicit causam, cum me- Sed quia haec non multum sunt ad Soiutio.

dium demonstrationis debeat csse causa. propositum, cum non intendamus hoc
Si autem videtur data esse per materiam demonstrare, sed potius de distinctione
et illa habet medium per quod potest diffinitionum et quidditatum, oportet
cohcludi et demonstrari : et sic etiam attendere quod in veritate accidens
illanon est medium demonstrationis. diffinitionem et simpliciter diffinitionem
Amplius aut accidens diffinitur secun- non habet : et licet causa et diflinitio
dum speciem facta diflinitione, aut se- sint idem, eo quod diffinitio datur per
cundum materiam : facta autem diflini- causam, tamen diffinitio et causa diffe-

tione quae est demonstratio positione runt secundum rationem : et ideo pot-
differens jam quidem ostensum est,
: et est alicujus esse causa simpliciter, cujus
quod prima non potest esse medium, tamen non est diffinitio simpliciter, sicut
neque secunda. De lertia autem simili- demonstrationis in qua demonstratur
ter videtur, quod non possit esse mcdium : accidens de subjecto : et in veritate ve-
quia illa in se continet omnes demon- rum est quod accidens dupliciter potcst
strationis terminos continet enim sub- : difliniri, materialiter videlicet et formali-
jectum quod est extremitas minor et : ter. Sed diffinitio materialis accidentis
si illa diffinitio esset medium, tunc mi- sola est quae est medium in demonstra-
nor extremitas esset medium vel pars tione potissima : diffinitio autem forma-
medii, quod est falsum cum minor : lis minoris extremitatis potest etiam esse
extremitas nihil sit eausae : nulla igitur medium in aliqua demonstratione quae
diffinitio ipsius crit medium : et sic vi- simpliciter demonstratio est. Unde no-
detur nullam haberc diffinitionem : quia tandum, quod tam substantia quam acci-
cum ipsa sit major extremitas, si habet dens potest demonslrari et formaliter et
diffinitionem, illa esset diffinitio primi materialiter : scddiflinitio materialis sub-
termini, sive majoris extremitatis, ut in stantiae potest demonstrari, et habet me-
Posterioribus dictum est. Forte autem dium quo demonstretur per diffinitionem
dicet aliquis, quod medium in demons- formalcm sui secundum speciem factam
tratione non est diflinitio minoris ex- ipsius substantiae, sicut diximus in se-
tremitatis : quia si hoc daretur, in de- cundo de Anima, de ipsius animaj difli-

monstratione semper esset major propo- nitionibus. Diffinitio autem secundum

sitio falsa, et etiam conclusio : et hoc specicm data substantiae, potcst demon-
 : :

428 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Nota quali- strari demonstratione propter quid di- Si autem aliquis

1
dicat, quod sic omnes objectio
ler ciiffinilio .
contra prre-
lurn;;ilissub- cente : sed si demonstratur, hoc erit de- termini cadunt in rectitudine, sicut cum dicta.
stantiae, li-
cet non pos- monstratio quia. Materialis autem diffi- dicitur nasus simus, et diffinitio simi di-
sit demon-
slrari per nitio accidens cum dicat quid et propter cto modo composita sit medium : tunc
materialem
clemonstra- quid, est medium in demonstratione po- erit nugatio secundum ea quae supra di-
tionem pro-
pter quid, tissima : et ideo demonstrari, hoc est, cta sunt. Dicemus quod hoc non sequi- Solutio.
potesttamen
clemonstrari demonstratione concludi non potest. Et tur :quia non dicimus quod subjectum
demonstra-
tione quia. si dicitur aliquando demonstrari, hoc cadens in diffinitione passionis sit genus,
erit intelligendum sic, quod ex demon- et id quod est naturee accidentalis, sit diffe-
stratione potest elici et sciri : quia scito rentia : et ideo non est de primo intellectu
medio quod est causa, scitur quod illud passionis, propter quod non est nugatio.
esl diflinitio. Diffinitio autem accidentis Sed forte contra hoc iterum ohjicet ali-
secundum speciem facta, concludi pot- quis sciens, quod si a sit species ac-

est per demonstrationem, sicut et cidentis diffinita diffinitione formali sive

ipsa passio sive accidens. Adhuc autem secundum speciem dicta : et sit b genus
diftinitio materialis accidentis duplex ejus, et c differentia, eo quod diffinitio

est : est enim materialis illa, in qua acci- secundum speciem data datur per genus
pitur subjectum nomine proprio suh et differenttam, cum tam b quam c sint
sulijecti et est materialis, in qua non
: accidentia, neutrum erit sine intellectu
solum accipitur subjectum sub nomine subjecti est autem b de intellectu c, eo
:

subjecti, sed potius ratio subjecti accipi- quod genus est aliquo modo de intelle-
tur, et hoc est medium in demonstratione ctu differentiae ergo subjectum quod est
:

potissima. Attendendum tamen est, quod de intellectu b, est etiam de intellectu c,

in mathematicis quae abstracta sunt, et et similiter ipsum simpliciter c in intel-

in quibus est demonstratio potissima, in lectu suo habet subjectum : haec ergo
qua omnes termini sunt in rectitudine, subjecla qua? sunt de intellectu c suntop-
subjectum quidem est quid abstractum, posita aut in specie, quod esse non po-
sicutlinea, vel triangulus passio autem : test : quia sic unum non esset de intelle-
quae est major extremitas, est quid con- ctu alterius : aut sunt idem, et tunc idem
cretum et diffinitio materialis quee est
: bis dicitur, et crit nugatio. Sed ad hoc di-

medium, est diflinitio accidentis et ideo : cendum, quod subjeetum b et subjectum

non totum medium potest esse materia c re vera sunt substantia?, et quod in c
passionis circa quam est passio, sed ali- intelligitur subjectum b : sed illa subjecta
quid ejus est materia passionis : et ideo se habent ad invicem sicut genus ad dif-
medium compositum est, et primum ferentiam : et ideo est unum determinans
quod in ipso est sicut genus passionis : alterum, sicut differentia determinat ge-
et hoc significatur in concretione : etquse nus. Et ideo subjectum b se habet ad
sequuntur, sunt materia passionis circa subjectum c sicut primum se habet ad
quam est passio : et haee materia est ne- id quod est consequenter, sicut vegetati-
cessitas passionis : autem sunt
haec for- vum se habet ad sensitivum. In talibus
malia subjecti in quantum subjectum est autem primum est in secundo in potentia
et ideo diffinitio talis materialis passionis tantum, et non actu propter quod non :

composita est ex eo quod est passionis, accidit idem bis dicere, sicut patet ex su-
et ex eo quod formale est subjectum in perius habitis talis tamen diflinitio acci-
:

quantum estsubjectum quia subjectum : dentisnonpropterhocmaterinlis vocatur

per formam suam causa est subjecti : quia illa est ex genere et differentia suee
et sic patet quod accidens dicit hoc ali- coordinationis : sed potius illa quae dicta
cujus, sive hoc in hoc, sicut diximus in cum formantur tres ter-
sunt prius, ex qua
praehabitis. mini demonstrationis, primus modus di-
 LTBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 429

cendi per se erit in propositione secunda, causa quare primum insit minori extre-
et secundus modus dicendi per se erit in mitati. Tantum igitur dictum sit de dif-
prima. Tertius etiam modus dicendi pcr ferentia diflinitionum accidentis et sub-
se, erit in secunda. Et quartus modus di- stantire, et diffinitionum accidentium ad
per se erit in conclusione, si replicatur invicem.
 430 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

TRACTATUS II

DE COMPARATIONE QUIDDITATIS ET DIFFINITIONIS AD ALIQUID

CUI ATTRIBUITUR QUIDDITAS ET
DIFFIMTIO SECUNDUM IDEM VEL DIVERSUM.

gulorum, quod est dicere substantiam

singulorum quod non esset verum, si
:

quidditas esset substantia quaedam se-

cundum esse separata a suppositis illis in
CAPUT I.
quibus est quidditas.
lisliones
Antequam autem hoc probetur, tan- Platoois
probaitfes
gamus aliquid de positione Platonis qui
De eo de
solutiones
qno cst inlentio, et

sophismatum Platonis.
simt in eo
hoc negat, dicens substantias quae sunt ~™?
qukldiiaies

a
rebus qua-
rerum quidditates, esse separatas a sub rum sunt
u ' dil " a,es
stantiis sensibilibus, sicut incorruptibile <i

separatur a corruptibili. Arguit autem

Text.etcom. Utrum autem idem aut diversum sit Plato sic, quod incorruplibile non est
quid erat esse et unumquodque designa- corruptibile : quidditas autem incorrup-
torum sub ipso suppositorum naturaj tibilis est : sensibilis autem haec substan-
communi, nunc autem deinceps perscru- tia est corruplibilis. Adhuc autem quid-
tandum est et hoc est quaerere, utrum
: ditas est praedicata de pluribus, et acci-
natura illa quae est quidditas omnium pitur exemplum quod au-
in homine :

eorum qute quid snnt ab ipsa et sub ip- tem praedicatur de pluribus, non est ali-
sa, sit essentialiter idem cum ipsis secun- quis homo i^ilur non est homo et sic
: :

dum esse, aut aliquid aliud separatum quidditas hominis non est liomo, ut vi-
per esse ab ipsis hoc enim est aliquid
: detur. Amplius quidditas hominisnonest
quod est praelibandum ad perscrutatio- substantia, ul in sequentibus patebit :

nem de substantia singulum enim sup-

: quod non non
est substantia, est homo :

positorum alicujus naturae non aliud vi- quidditas igitur hominis non est homo.
detur esse ab illa quidditate qua? est sui- Adhuc si quiddilas hominis est homo,
met substantia qua ipsum est id quod tunc eadem ratione quidditas Socratis est
est et idem est dicere quid
: erat esse sin- Socrales : si Socrates currit, quidditas
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. II 431

Socratis currit : et si homo currit, quid- aut enim accipitur absolutum a suis sup-
ditas hominis currit. Et hujusmodi so- positis, aut in quantum est sua sup-
phismata multa inducit valde. Adhuc di- posita. Et absolutum quidem accipitur
cit, si homo est species cujus est quiddi- quando dicit, hoino per se diffinitur. I t

tas, tunc conversim est verum quod spe- sua supposita existens accipitur, quando
cies est homo : et si est homo, tunc est dicitur, homo currit, vel homo est ani-
aliquod appellatum hominis : et hoc est mal, vel aliud hujusmodi : unde cum di- Ista propo-
siiio, quid-
falsum, quia nullius nominis primum si- citur, quidditas hominis est homo : luec diias homi-
n s est ho-
gniticatum est appellatum ejusdem. est simpliciter loquendo falsa '
: quia nio, simpli-
citer loquen-
Solulio Do Haec autem omnia quae infinita sunt, cum dicitur, quidditas est quidditas ho- do est falsa.
ctoris.
solvuntur per oa quae diximus in quinto minis absoluti a suppositis cui per se at-
hujus sapientiae libro, ubi de imiversali tribuitur diffinitio : et si illa esset. homo,
locuti sumus. Si enim ipsa natura sim- esset aliquis homo : quia quidditas est
pliciter accipiatur secundum se, illi multa singulare sub hoc communi, quidditas :

accidunt : et secundum quodlibet acci- et cum de ipso praedicatur homo, opor-

dens habet qua-dam sibi attribula, quae teret quod esset aliquis singularis homo :

non attribuunlur eidem secundum quod et est ac si diceretur, diflinitio hominis

est sub alio accidente et hoc quidem : cst bomo quod : falsum est, quia diffinitio
Cum igitur natura
cuilibet facile patet. hominis est oratio per essentialia dicens
hominis accipitur in hoc nomine homo, esse hominis, et homo. Li-
hoc non est
hoc potest fieri quantum ad primum si- cet autem homi-
haec sit falsa, quidditas
gnatum, vel quantum ad secundum. nis est aliud quam homo, tamen haec est
Primum autem signatum est, quod pri- vera, quidditas hominis non est aliud
mo cadit in intellectu, et illi rcspondent quam homo : quia si esset aliud, esset
applicata ipso nomine quae sunt sub illo aliquid aliud designatum separatum ab
signato. Seeundarium autcm signatum homine, sicut dixit Plato et hoc non :

cst id cui imponitur hoc nomcn, et hoc est verum. Cum autem dicitur, quidditas Quidditas
honiinis est
compositum. Primum aulem signatum hominis est substantia, distinguendum substatia,
est proposi-
cst forina simpliciter, sive qualitas es- est aut enim quiddilas hominis stat pro
:
tio distin-
guenda.
sentialis, quod significat homo. Et hoec diffinitione, aut pro forma. Si pro forma,
forma dupliciter consideratur : quia licet adhuc dupliciter consideratur : aut enim
in sc simplicitcr sit, tamen accipitur in dicit formam quae est alia a materia sub-
multis et oppositis modis significandi. jecta cum materia constituens hoc ali-
Forma du- Accipitur enimaliquando secundum quid, et quidditashominis est substantia :
l
pliciter su- \
m\ potest. quod est absoluta per intellectum a suis aut stat pro esse materiae accidentali et
appellatis, sicut quando dicitur, homo substantiali, et sic quidditas hoininis non
preedicatur de pluribus : nihil enim est est substantia, sed esse substantiale. Ex
in appellatis ipsis quod de pluribus prse- his autem jam patere quod ista
potest, 1

diectur cnim praedicatum contingit

: tatc duae sunt verse, quidditas rei non est
fornne, itaquod non contingit appellatis. aliud a re cujus est quidditas, et quiddi-

Accipitur etiam forma in quantum est tas rei est eadem rei cujus est quidditas :

inulliplicabilis, et sic ponitur cum dici- et tamen haec est falsa, quidditas rei est
tur, (ininis homo : multiplicabilitas enim res ipsa cujus est quidditas. Et accipia-
- contingit formae, et nihil csl multiplica- mus hoc in homine quodgratia exempli :

gompnsi- D j[ e ms j f orma
autem secun-
. Similiter enim quidditas hominis non sit aliud ab
jm duplici-
?r sumitur. darium signatum quod est compositum homine, patet per hoc quod quidditas
cui imponiturnomen, accipiturdupliciter: hominis in actu qui participatur ab ho-

Vidc Comraentatorem in coni. 21 hujus septimi libii.

 432 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

mine, non esi inalio oisipotentiain quan-

tuin participatur ab alio individuo : sicut
etiam dicimus quod genus et differentia
sunt unum in actu et duo in potentia, in CAPLIT II.

quantum genus potest determinari ab

alia ditferentia. Quod autem eadem rei
sit

cujus est quidditas, ex boc patet quod De rationibus quibus probaniur quiddi-

vere participatur ab eo cujus est quiddi-

iates 7ion esse diversie ab aliis quorum
tas. Nec tamen sequitur, si quidditas sunt quiddilates.

hominis non est aliud, sedeadembomini,

quod quidditas bominis sit homo propter :

hocquodsupradictum est quia significa- : In his autem qua? praedicantur secun-

tum hominis non est aliquod appellatum dum accidens, diversum esse videbitur
ejus quia hoc subjectuin, quidditas ho-
:
quid est a subjecto de quo praedicatur quia :

minis, est significare sicutdiffinitio homi- quidditas subjecti non est quidditas acci-

nis et cum dicerelur esse homo, oporte-

: dentis, nec e converso, sicut albus homo
ret quod esset aliquis homo singularis. in quantum bomo est, diversum est se-
Similiter cum dicitur, homo est species, cundum quidditatem, et album hominem
est vera, sive species accipiatur in ratione esse in quantum est albus. Si enim
illa quod praedieatur de pluribus, sive daretur quod idem est hominem esse in
in illa quae ponitursub assignato genere : eo quod est quid, et album hominem
sed primum contingit formEe, secundum esse in eo quod albus est, idem se-
erit

autem composito : et cum talia sint sub- cundum quidditatem homo quod
in eo
jecta qualia praedicata esse permiserint, liomo et albus in eo quod albus et hoc :

homo in subjecto, cum dicitur, homo est quidam jam dixerunt, dicentes formas
species, stat pro forma vel composito : substantiales esse accidentia, sicut in ante
sedconversa est falsa, species esthomo '
: babitis superius inductum est igilur se- :

quia ibi homo in praedicato stat pro na- quitur alterum duorum, quod videlicet aut
tura mulliplicata per sua supposita, sive album hominem et hominem secundum
singularia, vel appellata : nec haec est quidditatem sit idem esse aut quod non :

conversa istius, homo est specics : sed si est necesse, quod ea quse praedicantur se-

convertatur, sic debet converti, species cundum accidens, sint ejusdem quidditatis
est bomo qui diffinitur vel absolutus a cum his de quibus prsedicantur : hoc au-
suis appellatis : tunc est vera haec. Ha3C tem adhuc probatur per hoc quod si duo
igitur et hujusmodi sunt qua' Platonem vel plura accidentia accipiuntur ut exlre-
deceperunt : quia non vidit quod eidem mitatcs compositae cum uno subjccto, si
multi modi signiiicandi accidunt, secun- unum accidentium cum subjecto est ejus-
dum quos est species etuniversale et quid- dem tunc eadem ratione etiam
quidditatis,
ditas ethujusmodi et quod attribuitur ei
: secundum ejusdem quidditatis cum
est
secundum unum modum signilicandi, non eodem, et quce uni et eidem sunt eadem,
convenit ei secundum alium modum si- ipsa sunt eadem sequeretur igitur quod
:

gnificandi. Et ideo putabat illas res esse illa accidentia essent ejusdem quidditatis
diversas. ad invicem. Sed hoc estfalsum : quianon
videntur extremitates esse eaedem sibi in-

vicem secundum quidditales, sicut viden-

1
Nota quod conversa istius, homo est species, aliter esset eversio proposilionis, etnon conver-
non est ista, species esthomo. In conversa enim sio, ut dicit Gommenlator in I Priorum, cap. 2.
et convertente debet manere consimilis veritas :
 LIBER VII METAPHYSICORm, TRACT. II 433

tur esse ejusdem quidditatis cum subje- invicem, tunc erunt destructae ab invi-
cto : quia sic album esse esset secunduru cein : quia ea quorum sunt quidditates,
quidditatem musicum esse, quod absur- non erunt hoc quod sunt sine suis quid-
dum est : quia omnibus manifestum est ditatibus : et ipsre quidditates non erunt
hoc non esse verum. In his autempraedi- fundatae in esse rato in natura et hoc ali-
catis qua* dicuntur secundum se, semper quid sine his quorum sunt quidditates :

necesse est idem esse secundum quiddita- et tunc sequitur quod earum rerum qua-
tem substantiam et id cujus est substantia rum sunt quidditates, nulla erit per sub-
a substantialibus enim subjectisnon sunt stantiam suam : quia non sciuntur isfa
diversa substantialia praedicata : cum scientia propter quid nisi per suas quid-
enim verbum substantivurn, quod est ditates. Aliae autem substantia; quae sunt
nota compositionis, unionem significet quidditatea, non erunt entia perfecta et
praedicati cum subjecto,talem notat unio- fundata in esse : et sic sunt destructa, cum
nem qualem possunt habere composita : non sint nisi in intellectu. Dico enim de-
et in accidentaliter unitisnotabit acciden- strui tales substantias quidditatum, si nec
talem, in substantialiter autem unitis bono huic realiter ut non diversum ab
unionem substantialem denotabit. Sub- eo inest bonum, quod est quidditas per
stantiae ergo pra'dicatorum qua? formalia quam bonum est hoc quod est in bonita-
sunt et quidditates, non sunt diversae se- te sua : nec esse bonum inest huic bo-
cundum csse a suis subjectis, nec sunt no : quia quae diversa sunt ab invicem
naturae priores et diversa? secundum esse secundum esse, liorum unum non inesi
quae tempore praecedaut ea quorum sunt alteri substantialiter : et tunc haec non
substantiae : quales substantias dicunt sciuntur per suas quidditates. Scientia
esse illi qui ponunt substantias rerum enim cujuslibet vera est scientia, qua
esse ideas. Si enim, sicut illi dicunt, di- scitur quid erat esse illud : el in bono et in
versum bonum in substantiee quidditate, omnibus aliis non similiterse habet, quia
et bonae esse in re naturali, tunc erunt licet accidentia faciunt ad scientiam ejus
alise etiam et separatae substantia' per se quod quid est, hoc non est nisi de scien-
animal et animal esse, et ens aliquid et tia quia est, et non de scientia quidest
ens secundum se : et hse erunt naturae igitur si nec bonum esse est bonum,
qmedam et ideae praeter eas quae praedi- eo quod quidditas boni est a bono sepa-
ctae sunt, quae sunt res istae quae sunt rata, sequitur quod nec ens sit ens : quia
apud nos : et sunt illae priores tempore quidditas qua ens hoc est ens, est ab ente
quam istae substantiae sensibiles, eo quod separata : et sic sequitur quod nec unum
sunt facientes istas : ethoc totum sequi- est unum
est enim simul ratio de om-
:

tur ex hoc quod quid erat esse poni- nibus etomnia vel sunt suis quidditati-
:

tur esse substantia secundum se separa- bus non separatis ab eis, vel nullum pe-
ta ab eo cujus est substantia. Constat nitus, si suse ab eis separatae sunt quiddita-
autem quod falsum est, quianihil proxi- tes : unde si nec ens aliquod est ens per
mius generationi quam hoc aliquid et : suam quidditatem suae entitatis, sequitur
substantiae communes generantur per quod nec aliorum aliquis est hocpersuam
consequens quia hoc generat hunc,
: et entitatem et quidditatem. Amplius cui
per consequens hominem et animal, et non inest bonum
qua esse sive quidditas
sic de aliis. Amplius autem si ponamus bonum est, non estbonum eademigitur :

istas substantias, quidditatem videlicet et ratione sequitur, quod benignum non

id cujus est quidditas, esse absolutas ab est, cui non inest benignum esse con- :

1
Et haec est explicatio dicti Philosophi in tiamagnampartern conferunt adcognoscendum
I de Anima, tex. et com. 11, dioentis : Acciden- quod quid est.
VI 28
 434 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
autem quod sunt aliqua bona et be-
stat esse esset substantia, quod esset ali-

nigna oportet igitur ul benignum esse

: qua substantia : et licet ens non sit

et benignum et bonum esse et bonum sint distinctum per ditferentiam ab aliquo

unum secundum esse, et non separata ab ente, tamen in modo significandi differt,
invicem secundum esse et similiter est de : quando significatur per ens et esse sed :

omnibus praedicatis essentialibus, quae in praeinducta disputatione non sic acci-

non secundum aliud ut accidentia, sed pitur, sed potius dicitur ens esse, et bo-
secundum se dicuntur et sunt prima, sic- num quod est homini secundum
esse id
ut causa quae est forma et quidditas, esse fundalum in ente rato secundum
principium est ad id cui dat esse quid se- naturam et hoc est bonum id quod est
:

cundum quod ipsum quid est : hoc enim per quidditatem quaj est bonum secun-
sufticiens est ad esse et ad scientiam talis dum se.

prioritas, quamvisnon sintspecies ideales Adhuc autem diligenter advertendum

separatae. Adhuc autem etsi ponantur est, quod quiddilas praedicto modo sum-
esse ideae secundum aliquem modum, pta, si sub hoc accidente accipitur quod
tunc adhuc tales formae magis sufliciunt est potentia esse in suppositis praedicatur

ad esse et scientiam, quam ideae in hoc de superpositis : et sic oportet ipsam for-
quod istae sunt in rebus quarum sunt maliter accipi : quia si secundum esse
quidditates et formae, ideee autem non : materiale accipiatur, sic actu est in his
per id autem quod non est in re, res ipsa in quibus est, et sic non praedicatur de
uocumen- nec est nec scitur Est autem altendendum aliquo. Et his sic intellectis plana sunt ea
lum pri-
mum. quod
.... ,

in nis ommbus
.

.. ....
quidditas accipi-
. .

quae inducta sunt.

tur, sicut nos superius diximus, pro eo
videlicet cui per se attribuitur diftinitio :

et hoc modo quidditas non est difGnitio :

et licet hoc modomulta accidant ei, ipsa

tamen secundum esse est in appellatis et
CAPUT III.

suppositis : et ab ea sunt ea quae sunt :

et extra ea non est quidditas secundum

De improbatione positionis idearum per
esse simpliciter, nec est absoluta ab eis
hoc ipsum quod ponuntur esse substan-
nisi potentia secundum quam in nullo
tiee subjeclorum et principia scientias
sic est, quin possit esse in alio : et Plato
ipsorum.
videns hanc absolutionem ipsius, et ac-
cidentia qu33 accidunt ei secundum se,

putabat esse quidditates separatas a re-

bus secundum esse, ita quod haberent Ex autem qute inductae sunt simul
his Te.ct.etco

esse distinctum ab ipsis. Cum autem di- cumdictis, palam est, quia si fuerintideae
21

citur ens esse est ens, et bonum esse est quas quidam dicunt esse rerum quiddita-
bonum, duobus modis intelligi potest si :
tes et quidditatum partes, tunc sequitur
enim enuntiabile sit bonum esse et ens quod subjectum sive suppositum illarum
esse, tunc verumest bonumesse nonesse substantiarum non sit substantia subje-
bonum, non esse ens, et sub-
et ens esse cta non enim sunt substanliae nisi per
:

stantiam esse non esse substantiam, sicut substantialem formam et quidditatem

actus non est id cujus est actus, propter qufe in ipsis sicut in subjectis sunt et sup-
diversum modum significandi : enuntia- positis : ideas autem secundum hanc po-
bile enim formatum non est res in ali-
sic sitionem necesse est esse substantias per
quo praedicamento, quia non dicit rem se existentes, et non de subjecto aliquo
absolute ad actum rei, et est sic sin- in quo esse habeant pradicatas. Si enim
gulare oportet quod si substantiam
: sint de subjecto in quo sunt, ex his ratio-
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. II 433

nibus quae inductae sunt, sequitur quod quinto libro ubi distinxiinus unum per
secundum participationem sunt unum in accidens. In omnibus igitur his quce sunt
esse cum his de quibus ut subjectis vel quidditates vel partes quidditatum, sem-
suppositis praedicantur : et hoc est contra per oportet praedicatum per se inesse
hypothesim : et cum dicuntur unum cum subjecto, ita quod ipsum praedicatum sit
subjectis, erunt unum et idem secundum de esse subjecti absurdum enim appare-
:

esse singula non secundum esse accidens bit si quis unicuique substantiae, sive
sed ita quod sint esse singulorum sub- insit, sive non, nomen imposuerit quo
jectorum, et quid erat esse ipsorum et quid erat esse vocetur
:
: quia si separa-
quia sicut jam ostendimus, quod scire tuin est per esse a subjecto, tunc non est
singula per potissimam scientiam, hoc aliquid de esse subjecti : et sic equum
est scire quid erat esse ipsorum, et sin- equum
esse erit diversum ab equo : quia
gula sciuntur suis quidditatibus non se- id quo equus quod est, separatum
est id
paratis ab eis, necesse est ex positione est ab ipso. Si autem equus est cquus,
ipsarum sequi, quod quidditates unius- aliquo constituente ipsum in esse equi
cujusque sunt unum cum
ipso, et non erit equus. Et similiter de aliis est sub-
separatum quid ab ipso lioc enim se- :
stantiis apud nos subjectis et sensibilibus
quitur ex ipsa hypothesi dicente, quod existentibus. Hoc autem quo equus est
singula suis sciuntur quidditatibus : untle equus, est quidditas ipsius : quid igitur
ex quo Plato putabat adstruere ideas, ex prohibet quin etiam nunc statim sine
ipso destruuntur secundum suam posi- separatorum positione esse quidditatem
tionem. Quia vero non omnia quae ad- sive quid erat esse in substantia sensibili,
hserent substantiae, sunt quidditates ipsius qua ipsa quod
est est, si substantia sen-
per quas ipsas subjecta sive supposita sibilis est quid erat esse, si praedicatum
sint hoc quod sunt et sciuntur, sed tan- de ipsa non tantum est unum substantia
tum ea quae secundum primum modum cum subjecto sive supposito, sed etiam
dicendi per se praedicantur de suppositis, ratio talium praedicatorum est unum cum
ideo ea quae secundum accidens dicuntur supposito, eo quod ipsa praedicata sunt
de subjectis, ut musicum et album prop- :
quid de subjecti ratione existentia, sicut
terea quia duplicem habent significatio- satis palam est ex his quae dicta sunt : in
nem in eo quod denominative dicta duas talibus enim non est accidentalis unio
diversas dicunt naturas : ideo non est subjecti et praedicati, sicut nonsecundum
verum dicere de illis, quod idem sit quid accidens est unum esse et unum, quando
esse ipsorum, et id subjectum de quo hoc per causam dicentem quid intelligi-
praedieantur. Diversum enim quid est id tur tunc enim unum esse tit ab eo quod
:

subjectum, est id subjectum cui accidit, est unum, sicut dico lucem, solem esse
et ipsum accidens quod accidit. Et ideo dicit. Si enim actus essentialis unius est
prsedieatum de subjecto aliquando secun- unum esse, et actus essentialis entis est
dum quidditatem idem est subjecto, et ens esse, et actus essentialis hominis vel
aliquando non est idem cum ipso quid- :
quidditatis hominis est hominem esse, et
ditas enim eadem non est homini et albo similiter est in omnibus aliis : et hoc non
homini in quantum homo albus est eo : est si quidditates et substantiae separatae
quod diversae sunt naturae homo et albe- sunt : quia tunc actus earum non sunt in
do, et non est unum natura alterius, sed istis sensibilibus, et ideo non dant eis
tamen homo est idem subjecto passioni esse substantias. Amplius si aliud et se-
de se nominative praedicatae, quia haec paraturn fuerit quid erat esse, et aliud
sunt unum per accidens et si homo est
: quid est, tunc oportet quod sit formafor-
albus, animal rationale est album secun- mae : et si forma est formae, hoc ibit in
dum esse acceptum, sicut diximus in intinitum : quia separata ponuntur hoc
 :

436 D. ALB. MAG. ORD. PR EP.

aliquid esse quod aliquo siut

: et oportet

hoc aliquid, et hoc est iterum separatum :

et cum esse separatum secuudum

esse

uecessario hoc aliquid propter illud

sit
CAPUT IV.
quod supra diximus quia videlicet non :

est de subjecto aliquo in quo sit

ideo :

iterum hoc aliquid, et aliud a se

est illud
elenchorum
De solutione sopkisticorum
habehit quo ipsum sit et hoc ibit in in- :

ad positionem istam inductorum.

finitum quia, ut dicit Boetius \ quod est
:

hahet aliquid quo ipsum est id quod est

quo est autem, nihil habet admixtum :

quia si quo est haberet aliquid quo ip- Hoc autem modo dicendo, quod videli- Text.
t

sum esset, iret in infinitum. Et ldeo cet quidditas sit csse ejus, quod non est

oportet ponere, quod quo est essc ha- separata ab ipso, omnes sophistici elen-

beat in subjecto ct non separatum quia : chi solvuntur, qui sunt ad eamdem po-
si separatum esse haberet, esset lioc ali- tentiam adstruendam quse est de ideis :

quid, et abiret hoc in intinitum :

quia palam enim ex dictis est, quia eadem quae
hoc quidem quid erat esse quod consti- nunc dicta est, solvuntur solutione. Si
tuit rem in eo quod est, oportet
unum enim syllogizet his quae dictasunt conlra-
esse cum re, hoc est, non separatum ab dicens sophisma sic si quidditas est id :

ipsa et sicut dicit ponens ideas,

:
hoc in- cujus est quidditas igilur Socratem esse
:

diget alio separato, quod non sit unum est Socrates eadem ratione sed Socratem :

cum re quae est hoc aliquid : igitur et in esse in eo quod homo est, est idem cum
separatis eriteadem ratio, quod videlicet esse animal rationale, et animal rationale

quod in illis est hoc aliquid, indigeret cst duo igitur Socratem esse in eo quod
:

alio quod constituit ipsum et cum illud : homo Socratem esse duo. Adhuc
est, est

separatum, erit iterum hoc aliquid, et

sit Socratem csse in eo quod homo est, est
indiget alio usque in infinitum omne : animal rationale esse etanimal rationale :

enim quod separatum esse habet, distin- est diflinilio Socratis igitur in hoc quod :

ctum est hoc aliquid et ideo dicit Boetius,

: homo esl, est difQnitio. Sunt autem et
quod quo est, nihil habet admixtum et :
alii mulli elenchi sophistici, sicut si quid-

quia nihil habet admixtum, ideo separa- ditas hominis est homo : quidditas autem
tum esse non potest. Palam igitur est ex est incorruptibilis ct simplex et princi-

omnibus quae dicta sunt, quod in primis pium seientiae, et hujus multa qua? acci-
substantiis quee proprie et principaliter et dunt quidditati vel diffinitioni : igilur

maxime substantiae dicuntur, et quse di- homo est omnia illa, quod falsum est :

cuntur esse secundum se de non ipsis el omnes eiiim elenchi illi peccant secun-
sccundum accidcns hoc cnim secundum : dum accidens, sicut cuilibet patere puta-

primum modum dicendi per se dicuntur mus '-.

Solvuntur autem omnes ex his
quid
de ipsis unumquodque sic dictorum quae dicta sunt : quia quando dicimus
crat esse et unumquodque
:
quod est ipsa quidditatem hominis esse idem homini,
quidditate idem est et unum non separa- non intelligitur quod omnino sit idem,
tum ab ipso. sed intelligitur percausam formalem esse
dictum : quia videlicet actus formae et

quidditatis essentialis est csse hominis, et

homo per causam, et non est idem per
omnimodam indifferentiam : et ideo mul-

5 etiam Averroes in proesenli toco.

1
Boetiub, in libro de Hebdomadibus. Ita sentit
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. II 437

ta accidunt uni quae non accidunt alteri :

et cum quod animal rationale est

dicitur
duo, dico quod accidit difiinitioni assu-
mi. Est enim diffinitio actu unum, sed CAPUT V.
accidit ei duo esse potentia in quantum
genus potest esse cum alia dilferentia,

sicut superius diximus esse autem unum

de principiis eorum quae
:

De /tis qu;e
quo homo est unus, est ab unitate difli- ostendendum
fiunt, prsemittuntur ctd
nitionis qua ipsa actu est unum animal :

ideas ad generationem non prodesse :

enim in difiinitione hominis prout ipsuin

ostenditur etiam in /ioc capitulo, quod
esl de quidditate ejus secundum esse actu
generatio est a convenienti.
accipitur : et hoc est prout differentia ho-
minis est determinatum ad actum et esse

actuale : in genere autem acceptum non

dicit aliquid actu exislens : et ideo hoc Ad ostendendum autem quod illae for- Ttxt.etcom

modo est potentia alteruin et alterum. mae non prosunt ad generationem, opor-
Similiter autem cum dicitur, animal ra- tet nos praemittere de principiis ex quibus

tionale est diffinitio, et est idem homini : tit hoc quod generatur, et utrum genera-
ergo homo est difhnitio : et homo habet tur ex conyenienti omne quod generatur,
diftinitionem : igitur diftinitio liahet difii- etutrum generatur compositum vel ma-
nitionem hoc ibit in inlinituin. Dixi-
: et teria velforma. His enim pradibalis,
mus autem jam, quod animal ratioaale ostendemus quod formae separatae nihil
per causam formalein est homo, ita quod prosunt ad generationem. De prima igi-
causa formalis accipiatur non forma desi- tur dicimus, quod eorum quae fiunt, alia

gnata per nomen hoininis, sed tota na- fiunt a natura, alia ab arte : alia autem
tura composita cui diffmitio attribuitur : sunt automata, sive per se facta. Dico
j—et non diximus quod oinnino nulla diffe- autemper se facta quae non habent cau-
rentia sit inter hominem et ejus quiddi- sam per se, sed tiunt a causa per accidens
Muita acci- tatem : accidunt ereo multa quiddilati sive a casu et forluna. Omnia vero quae
lunt quiddl- t . .

liunt, quocumque modo liant, liunt ab

,
aiiaueenon n U je non aecidunt honiiui, et e converso
iccidunt ho- *
mini. et e ^ieut compositum esse ex earnibus et aliquo eflicienle per se, velper accidens :

contra. .... . .

ossibus accidit hoimni, et non accidit et fiuntex aliquo sicut e\ materia, et

diflinitioni : et habere diflinitionein acci- fumt quid sive aliquid secundum aliquam
dit homini, quod non accidit diflinitioni, formam distinguentem in esse substan-
et hujusmodi sunt multa quaj facile est tiali quid enim hoc dico
vel accidentali :

determinare secuadum dicta. Et ideo ante large essesecundum quamlibet catego-

istam disputationem quaedam pradibamus riam aut enim (it hoc, aut quantum hoc,
:

de talibus elenchis sophisticis. Omnes aut quale hoc, aut quando, aut aliquid
enim hujusmodi elenchi, de quibus potest aliorum pra^dicamentorum generati. Ge-
aliquis esse interrogatus in opponendo, et nerationes autem naturales in his quae

ex quibus veris sententiis potest solvere fiunt, hae sunt quorum generatio est ex
eosdem, nihil penitus ditTerunt ab his qute natura et ex materiali principio sicut ex
nunc dicta sunt : omnes enim peccant se- quo fit et hoc principium dicimus ma-
:

cundum accidens, et unam et eamdem teriam quo aulem dicimus principium

: a
quae nunc dicta cst, habent solutionem. efliciens quod lit aliquid eo-
naturale a
Sic igitur dictum est a nobis quomodo rum quae Gunt aliquid de numero entium
quid erat esse idem cum eo qubd est,
est per naturam quid vero naturale dicimus
:

et quomodo non est idem curn singulo eo quod lit quid el hoc aliquid secundum
quod est, et soluti sunt elenchi sophistici. formain naturalem, ut homo, aut planta,
438 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

aut aliquid aliud talium hoc dicimus : et casu quam a natura fiunt eadem, vel
convenientia suis efficientibus.
esse substantias individuas, quae primo
et principaliter et maxime dicuntur esse
substantise omnia verofaeta aut natura,
:

Text et com.
aut arte habent materiam et hoc proba- : Et aliquando fiunt ex semine sive ex .

23.

tur ex hoc quod quodlibet eorum potest spermate movente ad sibi simile ali- :

esse et non esse. Principium autem tale quando autem fiunt sine seminibus sive
quod se habet ad esse et non esse poten- spermatibus, sicut in his qua> fiunt virlu-
tia, in unoquoque est materia universa- : te stellarum et ex putrefactione. De his
literautem loquendo in omnibus natura- ergo omnibus secundum suas diversitates
libus et artiticiatis illud ex quo res est, in postcriori ab ista scientia perscrutan-

materia est : et illud principium secun- dum est : quod omnia illa iiunt
et patet

dum quod fit hoc quod est natura sive ab aliquo efficiente et movente secundum
forma, est cujuslibet, ut planta, aut ani- formam et speciem cum eo quod genera-
mal, aut aliquid aliud his simile : a quo tur ab arte vero fiunt quorumcumque
:

autem fit sicut movente aut efficiente, est prima species movens praeconcepta est in
natura sive naturale principium secun- anima : quia ars est factivum principium
dum similitudinem ejusdem speciei di- cum ratione. Speciem autem dico id quod
ctum : quia generans aut est univocum, erat esse cujuscumqueartificiati, etprima
aut reducitur ad univocum, quando est substantia formalis :si enim artificiatum
generans proprium : et si non est simile diffiniatur, dicetur quod est illud quod
in specie, tamen est conforme, sicut attingit speciem quae est in intellectu ac-

quando mulusgeneratur exequo et asina, tivo artiticis, et forma quae est in intelle-

vel quando fit generatio ex putrefactione. ctu et in artificiato differunt quidem se-
In his enim sementinum movens confor- cundum esse, sed non secundum ratio-
mitatem habet ad generati speciem, licet nem quia ipsa species qiue facta
: est in

non plenam habeat similitudinem hoc : re artiiiciata, secundum imperfectam in-

autem in Naturalibus est ostensum. Ea choationem est in intellectu. Sic enim
vero qua? sic sunt moventia, generant in contrariorum quodam modo est una ef ea-
alioquod est materia in generanlibus : dein species in intellectu, sicut species sa-
enim propriis et moventibus homo gene- nitatis judex est sani et aegri : privationis
rat hominem sic enim convenientia in
: enim species est illa species qua? est sub-
specie sunl genita cum suis generantibus stantia sive forma opposita, sicut jam
propter naturam speciei generantis, quae diximus, sicut sanitas species sani, et est
potentia simile sibi influit materiae. Alia? infirmitatis quodammodo, sicut in primo
autem generationes qua? non sunt natura- libro istius sapientia? diximus, quod nihil
les, sed artificiales, proprie dicuntur po- prohibetidem esse causam duorum oppo-
testates : omnes enim potestates sive fa- sitorum : quia absentia speciei sanitatis
ctura? sunt ab arte, aut potestate industria? ostenditur inlirmitas : eo quod iniirmitas
alicujus praeter artes, sicut aves faciunt privatio est, et speciem propriam non
nidos : aut sunt a mente qua? non adhuc habet : sanilas autem est ratio factiva
concepit artem, sicut multi homines ad quae est in aniina medici, et est species in
aliqua industriam habent ex ipsa naturce scientia factiva et non speculativa et :

aptitudine. Horum eliam quaedam fiunt ha?c est eadem ratio intirmitatis per hunc
quae dicuntur automata, sive per se facta, modum : quia huic scientia? sanitatis si

sicut quae fiunt a casu et a furtuna : haec vere sanum, sive sani ratio fucrit
et recte
enim duo reducuntur ad causam eflicien- in essc hujus quod est ratio sanitalis per
tem sicut etiam a causa efficiente fiunt
: praesentiam, et ratio infirmitatis per ab-
ea quae iiunt a natura : quaedam tam a sentiam. Ilaec autem ratio estsicut a?qua-
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. II 439

litas, quia ratio sanitatis consistit in sive potestatis, primum est inintentione :

aequalitate humorum sicci et calidi : et similiter autem his sunt et singula media
illius privatio inducit intequalitatem quae moventia, quae infra sive media vocan-
est causa infirmitatis et ipsa infirmitas :
tur, sive infima, sicut sunt in singulis

fit autem semper a convenienti, sive a quae fiunt ab arte vel a natura : sic igitur

natura, sive ab arte fiat. Si enim pona- de principiis eorum qua- iiunt, et quod
musaliquem frigiditate laborare, non fiet omnia a convenientibus sibi efficientibus
aequalitas quae est sanitas nisi fiat calidi- fiunt, dictum sit : haec enim sufticiunt ad
tas : et caliditas non fiet nisi fiat expulsio propositam intentionem.
humoris frigidi : et expulsio frigidi non
fiet, nisi potetur calidum frigidi dissolu-
tivum semper intellectus activus
: et ita

proceditomnia considerando secundum

CAPUT VI.
ordinem inter media usque ad hoc quod
idem ultimum quod per speciem primum
est in intellectu, valet perficere. Et posl-
Quod omne quod fit, ex convenienti fit
quam omnia sic ordinavit et disposuit se-
secundum efficiens et seeundum mate-
cundum rationem, tunc deinde jam ab his
riam.
motus incipit, qui vocatur potestas, hoc
est factura cum artis ratione. Et haec om-
nia tiunt post sanitatem in animamedici,
et ad sanitatem quae complexione
est in Dico autem adhuc, quod oportet quod Text.etam.

animalis : et omnia media sic disponun- omne quod fit, fiat a sibi convenienti,
tur, quod aliquid convenientiae habent non tantum in efficiente, sicut jam di-
cum primo et ultimo quae sunt eadem ctum est, sed etiam ex materia sibi conve-
ratione. Igitur in talibus accidit modo niente. In movente enim primum movens
quodam ex sanitate sanitatem fieri, et rationem movendi influit omnibus mediis
domum ex domo : accidit enim ex domo quae movent sicut instrumenta haec :

quae sine materia est in intellectu, fieri enim omnia ad motum prima specie mo-
sanitatem vel domum quoe est in materia ventis informantur. Dicoautem haec fieri,
perfecta extra mentem artificis. Dico au- ut convalescat aliquis ex infirmitate fri-
tem hoc exponendo, quod substantia sive gida, oportet ada?quari : et sic patet quod
forma sive materia est quid erat esse, qua quid sive quidditas sanitatis est id ada3 -
diflinitur artificiatum, sicut praediximus. quari ad geometricam proportionem sive
Generativum autem et motivum in tali- medietatem : hoc autem quod est adae-

bus est duplex primum enim in talibus

: quari, erit si calefiat, eo quod excessus
generativum vocaturintelligentia activa : frigoris causa fuit ina&qualitatis : hoc
secundum autem quod movetur ab illo enim existit quod est id quod est adae-

et est medium movens et motum, et haec quari. ld autem quod est adrequari per

vocatur potestas sive factura cum ratio- calidi inductionem, fit ab aliqua activa
ne : hoc autem quod est intellectiva, est potestate, et potestas haec, sive sit primi
movens a principio, hoc est, a specie agentis, sive medii, jam faciens in eo

quam concipit, quae est finis movens, et quod iit sanum : activa enim potestas
hoc est sanitas in mente : illa vero mo- est principium transmutationis in aliud
ventia secunda quae inducunt sanitatem, secundum quod est aliud : et ideo illa

potestate sua moventur omnia specie potestas est illud unde inchoat motus sa-

prima quae tinalis est intelligentiae moven- nandi. Et si illa potestas est ab arte, lunc

tis : quia illam finaliter intendit : et hoc principium motus est species quae est in

est quod dicitur, quod ultimum opeiis anima. Si autem est inchoatio illa ab au-
 :

410 D. ALR. MAG. ORD. PILED.

tomate, sive a per se liente, sive a easu, compositum ex utroque dicimus factum,
vel fortuna tune incipit ab hoc quando
:
sicut sunl Berei circuli. Sic enim dicimus

quideiu faciendi principium est ab arte, quid sunt in quantum sunt aerei circuli
mederi tunc forsitan prinei- sic enim et materiam dicimus, quia aes :

sieut est in :

speciem dieimus, quia figura talis

pium motusest a calefactione. Calorem et

autemfacitforte fricatione. Et tunc frica- quod ex medio puncto ad superficiem

tio est inceptio potestatis, el calor est ini- undique aequales hahet lineas, hoc quod
autem pars talis sa- dicimus iiguram, est genus et non mate-
tium sanitati-. et esl
aut sanitas se- ria, ad quod primo est differentia speciem
nitatis si manet in ipsa :

figurae constituens et cum dicimus no-

quitur ipsum si calor naturalis qui esl :

vigoratur a inine congregato, sereus circulus, hoc to-

pars sanitatis, convaleseit et
tum in ratione sua diffmitiva concipit
calore accidentali excitato per frieatio-
materiam, supra in sexto hujus sa-
sicut
nem tune enim sequitur aliquid tale
:

hoc aut pientiae lihro diximus de omnibus nomi-

quod est pars sanitatis : et fit

unum hoc au- nilms pradiabitis. Sed oportet distinguere

per plura media, aut per :

in eo ex quo fit aliquid quia id ex quo :

tem quod est ultimum finem includens,

aliquid tit sirut ex materia fieri dicuntur:
vocatur ultimum faeiens et quod est ita :

et illa ex materia fieri dicuntur quando

linemultimum includens, pars est sanita-
non fiunt illa materia, sed fiunt illius
tis et sanitati simile. Similiter autem et
sibi quae
materiae per transmutationem et altera-
domus fit ex aliquihus similibus
tionem et materiae assimilationem ad il-
suntpartes tigura? ipsius, sicut lapides sic
luil ciuod Gt. A"on enim statua fit lapis, Quaremate
eompositi, et eliorum umimqiiodque ex ^ ria denomli
sed lanidea et ideo materia non in re- na<»e pnl
quo fit domus. Si enim lapides et ligna 1
:

,
dicatur de

com- cto praeilicatur de eo cujus estmateria, materiaiol

sic disponantur, tiet contiguatio, et

pars figurae sed per denominationem. In privatione

pago parietum et recti est
autem etiam dicitur, ex quo fit aliquid,
domus : et eontiguatio non tiet nisi ita
sicut dicimus Et
fieri sanum ex infirmo.
disponantur quae sunt pars contiguatio-
privatio, neque in recto, neque per de-
nis ita vero non disponentur, nisi sic
:

est ilisposi-
nominationem praedicatur de eo qund tit
dolentur : et sic dolatio pars

semper praecedens est inse- ex ipsa homo enim convalescens non

:

tionis : et sic
dicitur denominative illud ex quo fitsicut
quenti ut pars qmedam ipsius.
ex privatione.

Propter quod, sicut dictum est, impos-

Text tt eom
24 -
sibile est aliquid lieri si non pra^existit f.ausa v. ro liujus est, quia hoc quod Text -
: om
25.

in suo simili quod est quaedam pars for- fit ex aliquo, dupliciter dicitur : fit enim
malis ipsius. Quia igitur sic pars conve- ex aliquo sicut ex privatione, et fit ex
niens ei quod fit,pra3existitfactoexneces- aliquo sicut ex subjecto: quod subjectum
sitate, palam est ex dictis, quod hoc non dicimus materiam, sicui tliximus quod
tantum est iu forma efficiens, sed etiam homo lit sanus sicut subjectum, et labo-
in materia : materia namque pars est : rans iil sanus sicut subjectum sub priva-
materia enim inest etfit, el in quantum tione existens. Magis etiam dicitur fieri

inest. esl principium facti : in quantum cx privatioue. ut ex laborante sanu-,

autem fit et transmutatur, est principium quam ex homine : quia privatio sicut

aliud ergo principium ejus quod dissimilecontrarium abjicitur

et subje- :
fieri :

fit,quod est aliud a materia. est de nu- ctum autem Mcut assimilatum manet :

mero eorum quae sunt in ratione : et hac propter quod laborans non dieitur tleno-

est forma quae non est principium ni-i minative >anus, quia nihil ejus manet
facti : utrunique vero horuin, hoc est, cum sauato sed dicitur homo et sanus
:
 **1
LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. II

homn non denominatur sanus ab ho-

et tudinem convenientiam quam habet
et

mine, quia subjectum est idem ipsi se- cum ipso propter quod probatur omne
:

cundum accidens, et non est transmuta- quod lit ex convenienti sibi fieri secun-
tum, sed sua quidditate exislens. In his dum materiam, et omnes formas genera-
autem quoe dicunt tantum iiiateriam, torum esse in materia per inchoationem,
et nullam esse separatam. Sic igitur
di-
oporlet denominative dici materiam, sic-
ut homo non dicitur caro et sanguis, ctum sit quod omne quod fit,
a nobis, fit

a convenienti sibi secundum movens

et
sed carneus et sanguineus. In omnibus
aulem mutatur materia ex privatione :
materiam.
sed aliquorum privatio non est manife-
sta, neque nominabilis proprio nomine,

sicut aereae figuroe cujuslibet, sive ido-

li, sive sphoeroe, vel cujuslibct alterius
CAPUT VII.
figurae, nisi forte in talibus ex inligurato
dicamus figuratum fieri : sed non dici-
mus ex inidolo lieri idolum, vel ex in-
In quo ostenditur, quod non fit nisi coni-
homine fieri hominem hoc modo ex: et
positum.
caementis et lignis fit domus, non ex in-
domo dicentes fieri domum tamen in :

talibus ex his subjectis privationi videtur

fieriquod fit sicut illic in his quae priva- Deinceps autem ostendemus non tieri T"<-^'
tionem habent, sicut sanum lit ex iabo- nisi compositum, et non materiam in

rante sive infirmo propter quod sicut

: esse materiae, nec formam in esse formee,

nec illic dicitur in recto illud quod lit sed compositum in esse compositi secun-
ipsum ex-quo fit, sed in obliquo per de- dum quod ipsum est hoc aliquul : for-

nominationem subjectiet nonprivationis, mam autem non fieri nisi per accidens
sic nec hoc dicitur statua lignum in re- secundum quod ipsa est in hoc composito
cto, et ex ligno producitur statua lignea, quod fit secundum esse compositi. Dica-
et non producitur lignum : et producitur mus igitur, quod illud quod lit ab aliquo
statua aenea, et non producitur aes, et la- lit omne .quod genitum est hoc autem a :

pidea, sed non lapis ex lapide, et domus quo fit, dico esse id unde est principium
caementaria, sed non caementum. motus et hoc est movens et faciens et
:

generans : oportet etiam fieri ex aliquo,

sicut diximus : hoc autem quod fit et

rext.etcom. Siquisenim hoc subtiliter inspexerit generatur, non fit privatio, quia non ma-
inlus, non dicit quod simpliciter absque net in genito : sed abjicitur, et est tota
mutatione et privationis abjectione fit ex abjccta in factum esse id quod lit, sed fit

ligno statua, aut ex caemento domus : ex materia. Jam autem diffiniendo sive

quia oportet ista fieri continue permu- distinguendo diximus secundum quem
tando id ex quo lit : et non dicit illud modum hoc ex hoc fieri dicimus, et quo-
fieri simpliciter, sicut ex sustinente for- modo fit hoc quod fit ex ipsa materia as-
mam in se sine mutatione : et hujus similata : hoc autem quod fit, gratia

causa est, quod ila dicitur illud quod lit exempli, est sphaera, aut circulus, aut
ex ipso fieri. Si autem sic lit ex ipso quodcuinque aliorum evenit fieri, quem -
quod continue abjicitur dissimile et con- admodum dicimus, quod sic faciens qui
tinue accipitur simile, palam estquoniam est principium motus : nec facit aes quod
omne quod fit, fit ex convenienti secun- est subjectum per se, nec facit sphoeram
dum maleriam. Oinne enim appetens ali- secundum se, sive formam spluericam,
quid, non appetit ipsum nisi per simili- nisi secundum accidens in quantum est
 442 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

sphaera sive sphaericitas in hoc quod cst niliilo, quod non accipit aliquis intelle-

compositum : sed facit id quod est aenea ctus.

sphaera siinul et hoc est : compositum :

illam enim seneam sphaeram facit. Cujus

prohatio est, quia facere aliquid ex tota- Palam igitur, quia nec species fit, nec Text.et,

liter subjeeto, sive ex eo quod totum ma- aliquid quod in sensibili substantia est,
puichra de-
ductio ad
net in facto, est facere hoc aliquid.
i
Non quod formam vocare oportet et praeci- :

probandum
compositum
en i, n { t um subjectum
J
fit ex totaliter pue propter primam rationem quam in-
t
per se jtem- suhjecto quia sic idem esset ex seipso,
ran, non ° *
:
r 7 duximus formae enim non est generatio
:

luuormam ^
110 '! non potest esse quia sic idem es- : per sc, sed per accidens, sicut diximus :

set et non esset simul. Similiter forma nec generatur quidditas quae est quid erat
non fit ex totaliter suhjecto, quia sic esse hoc quod facit esse hoc quod est.
forma haberet materiam partem sui ex Hoc autem quod est forma et quid erat
qua esset et sic non esset simplex, sed
:
esse, est quod per accidens in alio fit : et
composita hoc aliquid. Relin-
: et esset fit aut ab arte, aut a natura, aut ab aliqua
quitur igitur, quod ex totaliter subjecto alia potestate effectiva. Multum autem
non fiat nisi hoc aliquid. Dico autem ex- differt in alio fieri et ex alio : quia quod
ponendo hoc, quia bene contingit facere in alio fit, non fit nisi ex consequenti, et
efticientem aes rotundum simul quod est factio non est per se de ipso, nec ad ip-
compositum per istam rationem sed non :
sum transmutatur materia : sed quod fit

contingit eum facere rotundum, sive ip- ex aliquo, estdirecteterminus efficientis :

sam rotunditatem facere et aes rolun- :

et hoc est compositum facit igitur fa- :

dum facere non est ipsam rotunditatem ctor aeneam sphaeram esse, eo quod facit
facere ut sphaeram sive spheericitatem, compositum quodest ex hoc aere et sphae-
sed facere ses rotundum est facere aliud ra. Nam si artifex facit hoc demonstra-
aliquid ab ipsa rotunditate sicut speciem lum compositum hanc sphaeram esse,
constitutam hanc speciem facit in
: et cum hoc demonstratum et designatum fit
alio quod et hoc est per ac-
est materia :
spheera aenea ex materia et forma com-
cidens, et non per se sphaeram facere, per posita, constat quod hoc compositum fa-
se autem compositum nam si facit ali- : cit sphaeram esse sphaeram. Sphaeram
quid is qui facit, tunc oportet quod ex autem esse universaliter si est generatio
aliquo alio fiat, sicut diximus : et hoc est sphaerae aeneee, oportet quod illa genera-
subjectum, sicut dicimus eum facere tio fiat ex aliquo sicut ex materia : et sic
aeneam sphaeram et hoc compositum : omne genilum egebit esse divisibili, et
ita dicimus eum facere quia ex hoc :
oportebit esse hoc genituin demonstra-
quod est aes sive materia, hoc composi- tum essehoc et hoc materiam et formam,
tum facit quodestsphaera. Si igitur etiam sive compositum ex materia et forma :

hoc quod est sphaera sive sphaericitas facit, quia jam ostensum est, quod materia
tunc oportet quod illud similiter faciat ex manet in omni genito et facto. Dico au-
duobus sibi convenientibus quia ex : tem hoc quidem materiam esse in geni-
parte efficientis erit conveniens in for- to, illud autem esse speciem quia hoec :

ma, ex parte ejus ex quo

et fit, erit si- duo sunt principia facti et generati. Si
militudo in materia et sic : erit forma autem concedatur diflinitio sphaerae esse
formae : et hoc ibit infinitum : quia ea- et quidditas, quod sphaera est corpus
dem ratione qua generatur
una forma, quod aequale est ex medio centro produ-
generatur et alia hoc vadit in infini- : et ctis lineis hujus quidem spha?ra? sic difli-
tum. Aut oportet dicere, quod prima nitae, hoc quod est una pars ejus, erit in
forma generetur ex non forma et si hoc : quo erit ista formalis quidditas qua? facit
datur, tunc oportet quod generetur ex sphaaram esse sphseram, sive hoc quod
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. II 443

est secundum esse sphaerae hoc enim : sit praeter caementum et alia quae sunt
est in illo, etnon est sine materia. Aliud materia domus, aut nunquam facta est
autem est omne sive totum quod factum aliqua talis sphaera, aut domus immate-
est ex materia et forma simul, sicut quod enim in artifi- Prima ra«o.
rialis sive insensibilis. Si

est aenea sphaera. Ex omnibus autemquae cialibusnon est necessarium domum po-
inducta sunt, palam est, quia in hoc nere exemplarem extra facientem et ma-
composito facto hoc quidem quod est teriam, tunc multo minus hoc necessa-
quidditas dans composito esse sphaeram, rium est in praehabitis quia natura est :

est quasi species : deinde autem etiam omni arte certior, et non indiget aliquo
quasi subsfantia hoc modo quo artificia- extra faciente et dirigente et rectificante
les formas et quidditates vocamus sub- opus suum. Si enim isti quaestioni re-

stantias, quia dant nomen et esse et ratio- spondens dicat aliquis, quod oportet esse
nem artificiatis : et hoc non fit nisi per exemplaria extra,illa exemplaria erunt

accidens, sicut saepius diximus. Synodus hoc aliquid sive quid hoc dico autem :

autem sive congregatio totius ex materia hoc quod esse quando sunt primae for-
et forma composita et secundum
dicta mae et quidditates islorum : sed quia hoc
eam substantiam sive formam quae non quod sic quid dicimus, significat tale in
fit illa per se, tit ab efficiente et gene- communi : et hoc non est determinatum
rante : et quia pra?ter substantiam quae et designatum particulare in substantia,
est quidditas, materia unum est compo- non significat haec quidditas aliquid par-
nentium quod manct in ipso, et hoc qui- ticulare, sed quidditatem designat in
dem componentium est hoc sicut mate- communi : quod autem designat in com-
ria, et hoc aliud est hoc, sicut substantia muni quidditatem simplicem, et separa-
et quidditas, oportet quod omne genitum tum est, et non tangit materiam et :

sit divisibile in duo secundum potentiam, quod non tangit, non agit et quod non :

licet sit unum in actu : quia licet quid- agit, non alterat, neque transmutat. Istae

ditas praedicatur de ipso, sola materia ta- tales formae igitur neque alterant, neque
men etiam praedicatur de ipso per deno- transmutant materiam, cum in praeceden-

minationem : quod non non ma-

fieret si tibus habitum sit, quod non tit ali-

neretin ipso. Quod non liat vel ge-

igitur quid nisi ab eo quod materiam transmu-
neretur per se nisi compositum, et non tat.

materia, sive forma, sit dictum a nobis. Secunda ra-

Amplius formae substantiales simplices
non sunt alicui contrariae, neque activae
sunt, neque passivae et ideo ignis sim-
:

pliciter non agit, neque patitur ab ali-

CAPUT VIII. quo sed activa et passiva sunt qualita-

:

tes propter quod etiam ea quae sunt

:

formas substantiales ex solo situ partium

In quo probati/r, quod idese nihil materiae consequentia, neque activa sunt,

prosunt ad generationem. neque passiva proprie, sicut rarum et

densum, et causata ab his leve et gra-
ve. Si igitur ideae quae sunt substantia-
rum quidditates, sunt formae substantia-
ext.etcom. Omnibus autem his praelibatis, quaera- les simplices, neque agunt, neque pa-
mus utrum necesse sit ponere quamdam tiuntur, et sic iterum non transmutant
idealem vel extra rcm separatam sphae- maleriam. Istae sunt igitur dute causse
ram, quae sit praeter has sensibiles, sive quibus demonstratur formas hujusmodi
maleriales et faclas sphaeras : et utrum ad generationem nihil prodesse. Id enim
necesse sit ponere domum idealem quae quod facit artificialiter, et quod generat
441 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
naturaliter, facil et generat ex hoc de- ptuni sit in ipsa materia sensihili. Ad-
monstrato materiali principio tale hoc huc autem quia nec si essent aliqua? ta-
particulare factum vel genitum conve- les separatae species, propler ipsas essent
nicns in fonna cmn generante et mate- illae suhstantia? genitae singulares, quas
ria, sicut in ante habitis est probatum. nos eas qua? sola? suhstantia? sunt secun-
Et quando quod generatum est, tunc dum se distinctae substantias appellamus :

complete est tale generatum hoc compo- quia, sicut jam paulo ante diximus, nec
situin, qualc est generans in aetu, et ex activaeessent, nec passivae, nec mate-
quo generatur in potentia et ha?c po- : riam generahilium et corruptihilium tan-
tentia non est materialis tantum, sicut gerent quocumque tactu vero vel meta-
saape diximus, sed est formalis, sicut for- phorico, sicut formae tangere dicuntur,
ma inchoata et confusa qu» continue quando subjecto conjunguntur et alte-
procedit ad perfectum el determinatip- rant ipsum, sicut dicimus quod frigus
nem, siuut ex vita ad sensum, etex sen- tangit nos quando alterat, sicut determi-
su ad rationem, sicut saepius in Natura*- naluin est in primo libro de Generaiione
libus lilnis prohatum est, et in ante ha- et Corruptione. Si autem ohjiciat quis,
hitis scientiae istius. Et sic patet qualiter quod si hoc semper est ex hoc et tale
a convenienti secundum speciem et for- hoc ex tali illo conceptum cum materia
mam, procedit a convenienti secundum ex-concepto cum materia, hoc erit in in-
formam et speciem tam ex parte efficien- finitum in ante sumendo, et sic infinita
tis. quam ex parte materise. Omne vero erunt actu, quod est impossibile. Haec
quod sic fit et ex quo fit, est individuum duhitatio non est ad propositam inten-
designatum in genere substantiae, sicut tionrm, in qua nihil amplius intendimus,
Callias et Socrates, sicut in artificialibus nisihoc quod forma? separatae non pro-
omne quod lil, est compositum designa- sunt ad generationem ipsa autem dubi- :

tum in materia, sicut sphaera aenea, vel tatio tacta est a nobis et soluta in octa-
lignea est lioc aliquid designatum ho-
:
vo Plnjsicorum.
mo vero et aniinal in his qua? fiunt per
naturam, est sicut sphaera aenea non de-
signata, sed totaliter sive universaliter
accepta : et hoc etiam dicunt formas
conceptas cum maleria sensibili, sicut et C.APUT IX.
spha?ra aenea : et non dicunt formas a
materia sensihili separatas : et illa? sunt
in quihus denolatur essentialis conve- Dc verificatione hujus propositionis, con-
nientia hujus geniti ad generans hoc. Et veniens /it a convenienti i» natttrali-
quod nec termini generationis
sic patet bu.s.

qui sunt a quoet ex quo lit generatio, ct

idem quod generatur nec forma conve- :

nientia? quae est inter eos, est nisi in ma- Quia vero jam diximus, quod omnc Teit.et
teria sensihili. 28,
generatum fit conveniens a convenienti
Manifestum est igilur, quia specierum secundum formaui et speciem, et haec
idealium causae si qua? sunt species prae- propositio videlur in quibusdam habere
ter singularia extra materiam sensibilem instanliaui. et verificabimus eam primo
existentes, sicut quidarn Philosophi Pla- in his qua? tiunt per natuiam, et postea
tonici consueti sunt dicere species idea- itiam in aliis. Diximus igitur palam esse
les essecausas generationis, sunt ad ge- in inultis, quia generans secundum for-
nerationem non necessariae cum omne : mam tale est quale est generatum, sive
quod exigilur ad generationem, conce- sil generaas primum sicut homo gene-
 LIBER VII METAPHYSICORU.M, TRACT. II 445

rans, sive sit generans proximum sieut aliunde didicerit formam artiticiati, scd
semen generans : nee tamen est idcm potius qiuv ipsa per suam quiddilatem
numero, neque unum: sed est unum in est species et ratio fonnaruni, quas pro-
specie diversum numero, propter mate- ducit in sibi conjuncta materia. Propter
rice diversitatem. Et hoc quidem patet in quod dictum est a quibusdam Philoso-
generantibus primis physicis perfectis : phis Arabum peritis, quod comparatur
homo namque generat hominem, et leo ad substantiam spermatis sive seminis,
teonem, et sic de Manifestum est
aliis. comparatur ad suum
sicut intelligentia
autem etiam in generantibus proximis : orbem materiam quam movet suus or-
et
quia sicut in sextodeeimo et quintodeci- bis, eo quod etiam illa substantialis est

mo de Animalibus probabimus, gutta fce- ars formarum, quas motu orbis producit
minae in animalibus, non cst nisi mate- in partes materiae subjectee : sicut et ista
ria : sed sperma masculi est activum, primo forniat cor vel mcmhrum quod est
quod resolvitur in spiritum formantem, loco cordis, et molu illius et virlute, in
qui intra viscositatem seminis contine- partes materise produeit formas menibro-
tur, et ingreditur in ipsum sicut aniina rum : et heec est comparatio hujus vir-
in corpus ingreditur. In seminibus autem lutis ad substanliam semiuis. Et non
plantarum idem est : quia in liis dure comparatur ad euin sieut naula ad na-
virtules sunt conjuncta^, impraegnans vi- vem, sicut quidam mentientes dicunt :

delicet, et impraegnata. Est autem haec sic enim comparatur anima ad jam fa-

formativa virtus, quee radicatur in sub- etuni corpus. Sed coniparalur ad ipsum
stantia quae est quiddilas seininis secun- sicut factor navis ad materiam navis et :

dum quod ipsum semen est, et in genere istffl sunt duoe virtutes diversse et diversa-
causa: efficientis, ct non materiae sic enim : rum comparationum : quia una est de
habet virtutes omnium parlium similium genere architectonieae, et altera est de
Nota quo- et dissimilium. Et ideo virtus ejus est genere usualis. Sed id quod ad praesen-
modo virtus . . ., ... hoc
iniormativa sicut virtus mtclleclus activi, sive pra- tcin pertinet inlentionem, est, quod
existens in . . . , . . ... ..
semine, as- ctici. Omne quod ad siiiiilituinneiii
eiuni quidditas seminis in tali virtute proxime
similatur in- . .. r i
teiiectuipra- sui diversa operatur secundum tormam est generaus, et est cum generato con-
ctico et arti, . ...
prineipium operatioius
.

veniens secundum aliquem modum

•nimae et et speciem,
r est spe-
Deo . .

sicut lntellectus, et non sicut nalura ciei, quo secundum speciem convenit
quse uuuin solum operatur. Yirtulem au- artifex cum artificiato, et sic ex ipso pro-
tem illam constat valde diversa seeun- cedunt tam vegetabilia quam scnsibilia.
dum forniam et speciem operari : et ideo In aliis autem generatis quae inanimata
dicitur quod ha^c virtus a quibusdam sunt, virtus formans est a lumine de coe-
Philosophis vocatur intellectus in semi- lo desuper influente, quod est sicut na-
ne : et hoc diximus et declaravimus in tura, non sicut artifex, aliquid siniilc si-
sextodecimo libro de Animalibus. Unde bi in potentia producens in effectu gene-
etiam lieec virtus vocatur artifex, et pro- ratum. Sic igitur patet quod in physicis
ptervim creatricem quani habet in for- conveniens generatur a convenienti, sic-

mis membrorum, et virtutibus earum- ut honio ab homine, nisi aliquid fiat prae-

dem, a nonnullis vocatur divina et ab : ter naturam ex duarum specierum coni-

his qui subtiliores sunt Peripateticorum, mixtione, sicut generat equus mulum,
vocalur anima et artifex. Anima quidem, et leo leopardum, et leopardus leunzam,
quia omnia quee operatur, facit ad vitae et sic est in multis animalium commix-
tamen similiter conve- Hin,; sun,i
potentias. Artifex autem, quia omnia tionibus. In his
tu j iiiti la

conducit et produdit ad modum intelle- niens fit a convenienti sicut in simplici-

r
esse " ei er
lnnomina
ctus artificis, qui est forma eorum quae bus : quia proxime generans quod com-
producit : non enim dicitur ars quee mune est super equum et asinum, quo-
 446 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
rum virtutes mixtae sunt in semine, non rantis et geniti fit in materia : omnis au-
est nominatum quoad formam generis tem jam talis in materia concepta spe-
proximi, ex quo convenientia generantis cies est singularis et individua, sicut
accipitur ad genitum : ambo autem ista (lallias et Socrates generantes : et nihil
mixta essent forsitan vocanda mulus in talium est idea universalis et separata :

potentia virtutis formantis, si talis for- generans autem generatum numero

et
mativa virtus nomen proprium haberet : quidem sunt diversa, propter materiam
et sic patet,quod in his conveniens fit a namque divisam per actum generalionis
convenienti secundum formam. sunt diversa, sed ambo sunt idem spe-
Dubitari autem potest de liis quae ex cie species enim individua secundum
:

putrefactione generantur, utrumne ipsa essentiam est in utroque, licet sit divisa
fianl a convenienti secundum speciem et secundum esse.
formam? Sed nos jam de hisin Meteoris
et aliis librorum naturalium locis, reddi-

dimus causam. Quia videlicet humido

viscoso educto et exspirante, necesse est
CAPUT X.
ad frigus continentis aeris pellem circa
constare, qua circumstante, necesse est
inlraipsam in humido convolvi exspi-
Quod propositio quse dicit id quod fit a
rantem spiritum, et cum convolvitur,
convenienti, non habet instantiam in
pulsare incipit. Virtus autem radiationis
his qux fiunt ab arte et natura, neque
stellarum, in talibus inducit humido pu-
in his qu.e fiunt ab arte una simplici,
trefacto virtulcm forinativam : et cum
neque inhis quse a duabus fiunl arti-
sit in mobili et spiritu pulsante materia,
bus.
necesse est animal fieri ad speciem virtu-
tis formantis. Et sic patet, quod in om-
nibus physicis conveniens II t a conve-
nienti intra materiam physicam conce- Quia vero quaedam sunt quae fiunt si Text.etcom
pto : nec aliud est generans physice, nisi mul a nalura et arte, et in his non vide-
hujusmodi conveniens. tur conveniens a convenienti fieri, eo
Et ex his ulterius palam est quod in quod non polest idem secundum idem
pnecedenti capite conclusimus, quod vi- duobus dilferentibus convenire, ideo du-
delicet non oporlet nos probare, sive ap- bitabit aliquis quare alia sunt simul ab
probatum accipere id quod quasi exem- aTte, et ab automato, sive per se exi-
plar ponitur formans quod est species se- stente generantc, sicut sanitas et agricul-
parata idealis, quod ad conveniens sibi tura, etmullaquae per ccelestem effectum
formet generata. In his enim substantiis tieri de quo dicit
procurat astronomus :

sensibilibus generandis et formandis ab Ptolemaeus, quod sapiens juvat ccelestem

hujusmodi exemplaribus, maxime ex- effectum, sicut juvatur terra arationc et
quisitaj sunt separatae species ideales, eo seminalione : quosdam autem non fiunt
quod individua talia maxime primo et nisi ab arte, sicut domus. De his enim
principaliter sunt subslantiae :unde si in quae tantum fiunt a natura jam habitum
istis non sunt necessariae, in omnihus est : causa vero ejus quod quaedam fiunt
inutiles ad generationem esse probantur: a natura et arte, quaedam autem ab arte
sed secundum ea quae dicta sunt, gene- soluin, est quia quorumdain materia in
rans in maleria cxistens, sufficiens est se habens agens et formans principium,
facere omnia quae tiunt, et sufficiens om- talis est quod quidem sufticit incipere et
nino ad generationem est causa speciei facere et fieri aliquid istorum quae fiunt
et formae, in qua convenientia gene- ab arte, in qua arte existit aliqua pars rei
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. II 447

naturalis quae facere incipit natura, sicut superius praelibatis. Quorumcumque igi-
in ante praelibatis diximus, et in talibus tur factorum talis est materia, quod con-
ars ministrat expediens ad actum, et re- veniens facto ultimo nullo modo est in
movens impedimenta. Natura autem est ipsa secundum naturae principia, sicut se
quae operatur ideo haec quidem talis
: habent lapides ad domum, hoc impossi-
materia potens est moveri ab arte. Alia bile est moveri nisi ab alio quod materiae
autem cujus motus nulla pars contingi- est extrinsecum, Et ideo etiam non trans-
tur ab arte, illa non potest ab arte mo- mutat materiam nisi extrinsecus secun-
veri, nec mutari, neque juvari et haec : dum figuram solam : et sic quidem etiam
sunt pauca vires artilicum excedentia, sic- dicimus esse ignem et naturae instrumen-
ut est generatio montium, et terraemo- tum quibusdam, sicut in his quae ab
in
tus, et tonitrui, et hujusmodi. Et alia igne accipiunt speciem ignis, el artis esse
sunt quae nullam habent virtutem motum inslrumentum in aliis, sicut in fabrilibus
incipientia in materia, et in his oportet de ferro, in quibus mollificat ignis mate-
quod motus sit ab arte. Et hujusmodi riam, ut a malleis producantur in tiguras
materia quae a sola arte movetur ad for- gladiorum ea quae fabricantur. Et ideo Forma qu -e
mam, ad quam non sunt aliqua movendi saepius diximus in diversis libris, quod in fobV£ Tiffo"
principia in natura, moveri potest,
alia talibus forma quae est in mente fabri, in- raemTquT-
s
sicut ars habet potestatem movendi ab format instrumenta quibus operatur fa- tuT iX'i\~

arte simplici, sicut materia aedificationis. bet, et in motibus istorum eflicitur sicut
Et alia non potest ita moveri, ut potesta- est forma quae est in materia in principiis
tem movendi habeant artis praacepta, nisi naturae : et ideo conveniens in talibus ad
juvetur ab alia arte quia licet una ars: quod sit factum, non est forma separala
movere possit, non tamen sic movet ut per se existens, quae non sit in instru-
convenit, nisi juvetur ab altera, et re- mentis tangentibus materiam et membris
gatur, sicut est ars tripudiandi quae non artilicis in qua? derivatur a mente ip-
perficiturabsque musica, quia ad modu- sius : quia aliter nullo modo tangeret
los musicos tripudiat qui saltat. In omni- materiam aliquo tactu et tunc non es- :

bus tamen hujusmodi, quae a duabus vel set intelligibile quod moveret. Hsec igitur
pluribus sunt potestatibus, sive sunt artis est vera causa, quod quaedam nullo mo-
et naturae simul, sivesint duarumartium, do habente artem, alia
fiunt sine artitice
una est forma in facientibus et his quae vero sunt sine eo per naturam. Ab his
fiunt, ad cujus conveniens fit hoc quod enim non sunt habentia
principiis quae
fit : unde illa duo principia non sunt se- artem, qua?dam moventur quae absque
cundum formam differentia, sed unum omni arte certius per formam quam intus
sunt in forma. Et ideo idem ipsum quod habent, moveri possunt, quando movens
fit, potest habere convenientiam cum conjungitur mobili per immediationem,
utraque : etdiximus in
hsec est, sicut sicutdiximus in seminibus simul mixtis
VIII Physicorum 1 quod motus localis in
,
moventibus et mobilibus, quaa sunt im-
his queemoventur a natura motu recto est praegnans et impraegnatum conjuncta :

a generante, vel ab eo quod removet pro- alia vero non habentia hujus principium,
hibens. In omnibus hujusmodi virtus in- aut non sufficiens sicut convenit habentia,
cipiens motum est naturae, et artis est moventur ab habentibus artem, aut in
removere prohibens, dummodo ars illa toto, aut in parte.
habeat partem ejus quod fit, vel aliquid
quod consequitur quod fit, sicut est cali-
dum respectu sanitalis, sicut diximus in

1
VIII Physic. tex. et cora. 32.
 i48 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Ex omnibus autem quae dicta sunt, pa- rata a materia el ab efticiente nihil peni-
Text. etcom.
3U
lam est. quia modo quodam omnia liunt tus prodest ad generationem naturalium
i'x convenienti sibi univoco, quamvis no- vel ad facturam artificialium.
vertendum est, quod cum diximus samta-
.... Sedhoc ad-
.
Ouomodol
sanitas d I
essel
men aliquando non positum, sicul sit
... in
ciiur
snima m
tem esse in anima medici sive m mtel-
. . . I

dixinms supra de natura communi supcr dici.

equum et mulum, sicut etiam de natura- lectu, qua3 tamen sanitas est res natura-

libus diximus supra aut si non tiunt ex : lis, eo modo dicimus quo omnium rerum

utraque parte ex univoco, ex efficiente veritates dicimus esse in intellectu. Licet

videlicet et maleria, tamen non fiunt ex enim dixerimus in libro de Anhna, quod
omnino aequivoco, sed ex eo quod in lapis non est in anima, sed similitudo la-

parte univocum est, et in parte aequivo- pidis, intelleximus hoc de lapide secun-
cum, sicut dicimus domum fieri ex domo (ium esse lapidis : quia secundum hoc
aut intellectu arliticis, et in illa parte non est nisi in materia : ct cum dicitur

tieri ab univoco. Sed quia materia se- similitudo lapidis esse in anima, intelli-
cundum naturse principia nihil in se con- gitur lioc de similitudine lapidis essen-

cipit formae talis, ideo in illa parte non tiali, quae est in ipsa simpliciter natura

est univocum : et sic fit ex parte sequi- lapidis et forma ipsius vel quidditas, cui
voca domus ex domo
ex intellectu. aut in quantum est intelligibile quoddam
Ars enim est species tantum, nibil ha- lumen, accidit esse in anima, et est uni-
bens materiae, et sic tit ab arte tantum versale in ipso intellectu, licet non ex
simplici aut a parte artis per aliquam
:
hoc habeat universalitatem, sicut in ante
partem qua? in materiam per artem in- babitis determinatum est. Sunt tamen

duclahabet aliquam partemcum eo quod qui concedunt hujus locutiones, homo

tit haec autem omnia sunt vera nisi ali-
:
est in anima, sanitas est in anima, lapis
quod secundum accidens fiat : et de tali- est in anima : eo quod in talibus nomina
bus postea determinabimus. In talibus illa stant pro suis primis significatis vel

autem ubi pars facti sive faciendi est pars secundariis : sed nolunt concedere con-
facta per artem, ipsa pars est causa se- versas istarum, quod videlicet id quod
cundum se faciendi primum sive proxi- est in anima, sit homo, vel sanitas, vel
mum sicutsupra diximus. Calorenim
illi, lapis : et ratio ipsorum est, quia praedi-
in motu facto vel fricatione, calorem na- catum dicit inheerentiam et cum dicitur, :

turalem facit vel excitat in corpore et : id quod est in anima est hoc vel illud,

ille aut est sanitas, aut pars sanitatis, aut id quod est in anima significatur ut sin-

sequitur eum pars aliqua sanitatis, aut gulare : etcum praedicatum illi signitica-

sanitas ipsa ex integro : propter quod tur inhaerere, oportet praedicatum esse

etiam ars et arlifex dicitur sanitatem fa- denotans suppositum : et sic sequeretur,

cere : quia illud facit medicus, quod cum quod si id quod in animaest, essethomo,
opere natura? facit sanitatem : et ex opere quod esset hoc aliquis homo vel ille :

medici accidit calor, cujus excitationem sed quia hoc non est de intentionepropo-
scquitur sanitas. sita, non curamus. Sed hoc est non prae-

Sic igitur manifestum est, quod pro- tereundum, quod in his formis qua? nullo
positio illa, quod conveniens tit a conve- modo sunt in potentia materia?, intelle-
ni.-nti secundum formam, et quod con- ctus est forime prima causa : in illis au-
veniens est intra principium agens et tem quae sunt ab arte et a natura, natura
materiam, vel intra principium agens est causa, et intellectus apprehensor et

tantum, non habet in aliquo instantiam. minisler '.

Et sic ulterius patet, quod forma sepa-

1
Ista fuit Oalcni sententia in Microteclme.
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. II 449

dam univocationem : sicut quando dici-

mus quod ex homine est homo, fcemina
vero fit ex viro per dissimilitudinem ali-

quam principiorum generantium. Et ideo

CAPUT XI.
forma non omnino per
patris generantis
eamdem virtutem semper salvatur in
spermate, qua est in viro generante. Et
Quod syllogismi quid est scire facicntes hoc etiam est causa, quod mulus non fit
et generationes ab eodcm procediuit mulo pyroma sive progenitor quia licet :

principio. mulus habeat semen, non tamen omni-

modam retinet virtutem illius speciei quae
est communis equo, et asino, sed deficit
ab ea : et si quando proficit ad genera- Nota quo-
i n t. , . niodo quan-
ei com. Ex omnibus autem inductis patct, quod tionem, noc nt adjuvante calore extrm- doque potest
.... contingere
processus omnis ejus quod generatur et
. .

seci circumstantis
,.
: unde
.

m
.

calidis
.

locis muiam con-

fit, est a convenienti secundum formam aliquando mula concipit et generat. Om- se.

quae est ipsa ejus quod tit substantia. nia vero quae sunt ab automato sive per

Quemadmodum igitur in syllogismis vere se ipsa, a propria et commixta specie

scirc facientibus, est processus ab om- illa liunt, sicut illic diximus esse in arte
nium principio quod est substantia et et syllogismis : et haec sunt quorum ma-
quidditas, ita et in istis sunt proceden- moveri potest, eo modo
teria a se ipsa

tes generationes : omnes enim syllogismi quo sperma movetur a virtute formativae
quid est demonstrantes, etscientiam quid speciei, quoj sicut intelligentia agens est

in orbe, sic est in materiasibi conjuncta

est facientes, medium habent substan-
:

tiam quae est quidditas : et similiter se quorumcumque vero materia non per se

babent cum his ea quae fiunt, et prtecipue moveri potest, sic ea impossibilia sunt

illa quae sunt natura constituta. Sperma fieri aliter quam ex eis formis artium

enim facit a formativa specie sicut ea quae quas diximus : oportet enim ista fieri ab

fiunt ab arte, fiunt a formativa et faciente altera duarum artium, sive simpliciter,

specie. Sperma enim habet speciem po- sive natura est faciens, vel quae est sicut

testate non materiali, sed effectiva, sic- natura? minister. In omnibus tamen
ut prrediximus, et ab illius potestatis quoad generationem substantiae proce-

specie ad factum, sive faciendum est in dunt generationes et facturae ex quiddi-

parte aequivocum, et in parte univocum, tate, sicut syllogismi : et ideo quoad
Quomodo
>erma ani-
mai dici
gicut et forma
niodus a?quivocationis
... artis. Sed tamen
non enim
alius est
est
scientiam quid est
scientia?, et rei
eadem sunt principia
secundum naturam pro-
...
:
:

p° ssil? ,.
sperma parvum annnal, sicut dixit Plato,
.

pter quod ex eisdem ex quibus est res

sed est virtute factiva et generativa ani- per eadem scitur et cognoscitur propter :

mal '
: sicut forma artis non est artili- scire igitur non oportet ideas inquirere.

ciatum, sed virtute factiva est generatum :

et ideo non una ratione convenit mate-

riie spermatis et materise animalis : et

quoad hoc est nomen aequivocum, sicut

ostendimus in XV libro
Animalium. Et
ideo quando dicimus quod conveniens fit
a -convenienti, non oportet omnino sic
quaerere conveniens secundum omnimo-

* Vide etiam Commentatorem hic com. 31 et XII Metaphys. com. 18.

VI 29
 450 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
quod alterum sit in altero, sicut esse et
id cujus est esse : et ha?c se habent sicut
potentia et actus : neutrum ergo lit per
se, sed compositum, sicut superius de-
CAPUT XII.
In omni enim faciendo Nata ca
terminatum est.
satn qui
oportet praeexistere materiam seinper et m subsj
r * l
tiis oi'ut.
spcciem per
r
aliquem modum : et sicut prsexista
Quod tam in substantia quam in aliis
1 l
aliquam
hoc est in quid
*
substantiae et genera-
^
substamiam
in actu. a
m
,

prsedicamentis quod fit, est composi-

tione, ita est in qualitate
*
secundum alte- qua ut con-
tum,sedin aliis accidentibus non sem- ;
venienti ge-
rationem, et in quantitate
1
secundum neretur -.1

non autem
per fit hoc quod fit a convenienti. auarmentuin ct diminutionem, et in ubi
.

m acciden-
° ... libus
suppom
prffi-

secundum locimutationem, et in aliis di-

Clturallquoa
similiter cate&roriis.
° In nullo enim horum accidensao-
tu,sed pote-

nxt et com. Non solum autem de substantia est fit species nisi tiat in materia : non enim statesoium.

32 "
verum quod diximus, quod videlicet fieri fit quale forma separata : sed fit quale
earum non est secundum generatiouem lignum, vel aliud tale : nec fit quantum
quam faciunt species separata? sed hoc : separata quantitate, sed lit in materia
est verum de omnibus primis generibus sicut quantum lignum : sicut neque lit

entis, secundum eamdem similitudinem: animal separatum, sed animal carneuin

et ratio communis una est de omnibus, etosseum. Sed proprium substantiae in
sive fiant secundum substantiam, sive quo differt ab aliispraedicamentis, ex liis
secundum quantitatem, et in aliis cate- est accipiendum : quia in generatione
goriis similiter: in omnibus enimid quod substanliae semper necesse est praeexi-
fit, fit in materia, sicut aenea sphaera, in stere ante id quod fit, aliam substantiam,
qua fit non sphaerae forma, nec aes quod quae existat per se communis ad id quod
est materia,sed composilum et forma fit secundum convenientiata qua? facit et
secundum esse in aere fit,
sphaerae et non generat, sicut necesse est praeexistere
secundum se et sic forma fit per
:
acci- animal, quod iit sit animal. Sed
si id

dens : et si per se fieret forma, et per se quale et quantum, quando lit quale vel
a?s, sive materia, tunc ex forma et ma- quantum, non est necessarium praeexi-
non esset unum,
teria quia sed duo : stere secundum actum, sed potestate so-
quaecumque sunt duorum efficientium ter- lum et hujus causam jam in principio
:

mini, duo sunt, non unum. Adhuc au- hujus septimi assignavimus : quia vide-
tem non possent esse unius rationis effi- licet causa accidentis per quam est et dif-

cientia, si unum faciat formam, et alte- iinitur, est suhstantia quae est prinia sub
rum materiam et sic iterum unum non : tali quod est esse accidens. Ex his
esse
Qu-Kcumqua posset esse compositum. Amplius distin- igitur ostensum est sufficienter de sub-

rumefikien- cta in effieiendo distincta sunt in esse : stantia quae est quidditas, quod oporlet
nT^uoYum, quia per efficientiam efficientis proce- ipsam separatam non essc, et quod error
uiium" dunt ad esse : ex duobus autem in esse est si quis ponat ipsam separatam esse

distinctis nunquam iit omnino unum '

: ideam. Ostensum etiam est ideas ad ge-
oportet igitur si ex duobus unum tit, nerationem non prodesse.

1
Es hocdeducas consequentiam Commeuta- ducens formam, tunc forma et formatum non
toris in com. 3i contra Avicennam Si aliud :
essent unum in actu.

esset disponens mateiiam, et aliud esset in-

 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. III 451

TKACTATUS III

DE COMPARATIONE PARTIUM DIFFINITIONIS AD PARTES DIFFINITI.

ejus, sed potius e converso : quia por-

tiones circuli et ipse semieirculus difii-

niunturper circulum. Dicitur enim quod

portio circuli est pars circuli semicirculo
CAPUT I.
rnajor vel minor : semicirculus autem
circuli medietas est linea per centrum
ducta, quae vocatur diameter. In aliis
De duabus qusestionibus quas sunt circa
autem rationibus totorum videtur in-
hoc, et de rationibus quxstionum illa-
esse ratio partium : quia cum syllaba sit
rum.
quoddam totum, diffinitur per rationes
elementorum secundum quod ipsa est
vox composita ex duabus vocibus sonante
Quoniam autcm omnis diffinitio est et consonante unde dicitur quod syl-
:

fines sive terminos esse rei colligens, et laba est comprehensio litterarum indi-
omnis talis ratio partes habet, quaera- stanter prolata, argumentaliter, aut ge-
mus utrum sicut tota ratio se habet ad neraliter. Ad lioc dices, quod si priora
totum esse rei, ita se habeant partes dif- quaedam sunt partes toto, eo quod consti-
finitionis ad partes rei, vel non ? Adhuc tuentia sunt priora constituto : tunc cum
autem cum ex partibus constituatur to- angulus rectus sit totum ad acutum an-
tum, et esse totius pendeat ab esse par- gulum, et acutus sit pars recti, et inve-
tium, dubitabit aliquis etiam praeter in- niatur aliquando sine recto, et aliquando
duclam quaestionem, an oporlet partium cum ipso, sicque videatur prior esse na-
rationem esse in totius ratione diflinitiva, tura : et sic digitus hominis in homine
an non? Responsio autem istius secundaj sitpars ejus, nec extra hominem digiti
quaestionis est, quia in quibusdam ratio- habeat rationem videbitur alicui : forte,
nibus totorum videtur inesse partium ra- quod in diffinitione totorum debeant ra-
tio, in quibusdam autem non videtur tiones hujusmodi partium inesse, cum
inesse. Circuli enim ratio totius in se non tamen illa quae sunt tota istarum et si-
habet eam rationeni quae est incisionum milium partium, sunt priora secundum
sive portionum circuli, quae sunt partes rationem diffinitivam istis partibus : quia
 m D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

acutus diffinitur per rectum, sicut et ex- rei est, sicut ex parlibus, et de illis est
pansus inprimo Geometria» aculus enim : perscrutandum. Si igitur secundum ea
est recto minor, etexpansus est qui recto quae praemissa sunt, quoddam in re est
major est. autem cum digitus
Similiter sicut materia inqua vel ex qua est res
sit pars manus, manus autem sit instru- ipsa, aliud autem in esse rei est sicut
mentum et organum operativi intellectus, species et forma tertium autem est sieut
:

intelleetus autem sit de potentiis natura- compositum ex his, tunc sicut in praeniis-
libus consequentibus esse hominis, patet sis diximus, etiam substantia est istis

quod ct digitus est de his quae essc con- tribus modis. Est enim substantia mate-
sequuntur, ideo diffinitur per suum to- ria a fundando dicta, sive
substando et

tum. Angulus autem reetus in eo quod sit materia in qua, sive ex qua est res :

reetus est, formaliter efficitur a ratione sed hajc substantia non facit esse rem id
medii : et cum omnis a medio deviatio quod est secundum enim quod esse rei
:

cognoscalur, et sit medii deviatio, acu- quse est ab essentia, est luec substantia,
tus ad minus et obtusus ad majus, opor- nihil penitus est de esse rei : sed ipsa est
tet angulum rectum esse ut diffinientem in qua est esse quod est et hoc
ejus :

acutum et expansum et ideo hujus par- : modo dicta substantia non est, quod sit
tes secundum rationem dicimus esse dif- aliquid de esse rei, sed quia substat ipsi
iinita ex illis quae sunt sua tota. Sed si esse : et ex hoc patet ipsam non accipere
hsec accipianlur ut res absolutas et non in nomen substantia; nisi per aliquam ana-

ratione partis et totius secundum relatio- logiam ad formam quce vere substantia
nem : quia si ut relativa accipiuntur, tunc est : et est ipse modus analogia?, quia

ad invicem sunt priora : quia tunc ad substat esse formali. Est etiam substan-
invicem diffiniunt. tia et vere substantia species : et hoc sicut
superius dudum diximus , est duplex,
primum videlicet signatum quod est for-

ma a qua nomen imponitur, et est sim-

plex, quaj cum materia constituit compo-
CAPUT II.
situm : et quia pars est, non est de toto
prsedicabilis. Est eliam species compusi-
tum ex potentia quae est genus, et actu
De solutione secunda; quseslionis. qui est differentia constituens, quee est
natura et species, cui per se et primo at-

tribuitur diffinitio secundum quod abso-

Texi.eieom. Ad omnes autein hujusmodi qua?stio- luta et separata intelligitur et est a suis
3
Pars dicitur nes solvendas dicemus distinguentes ,
suppositis particularibus : et hoc quia
muiupi.ci-
tlll multipliciter.
.
Et unus totum non pars, praedieatur dc sup-
est et
^ uo j p ftrg j; c j
quidem modus est, quod pars dicitur positis, quando intelligitur ut multipli-

illud quod mensuratur vel mensurat se- cabilis per supposita sic enim est in :

cundum aliquam quantitatem quae pars multis et de multis. Et hiec omnia con-
accipitur in mathematicis, quee dicunt stant ex superius dcterminatis, ct partes
quaedam esse naturae et esse substantialis illius sunt partes ex quibus est rei esse

principia : sed hic modus praetermittatur secundum quod quadibet res est id quod
a nobis, quia nos qucerimus partes es- est, et non secundum quod ipsa res hoc

sentiales esse rei constituentcs, quod in- demonstratum est vel illud et hujus :

dicat diffinitio jam ostendi-

: et multoties quidem materia nulla est penitus pars,
mus, quod mathematica non sunt talis licet ipsa sit fundamentum in quo funda-

esse principia sunt autem partes ex qui-

: tur secundum quod in hoc est vel in illo
bus substantia uniuscujusque compositae per demonstrationem designato . Est
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. III 433

ctiam substantia quod est ex his, materia secundum esse concavi non est pars caro,
videlicet et forma, sicut hoc aliquid in sed illa ex quihus est formaliter concavi-
substantia per nutum demonstrantem de- tas. Caro autem vel aliud tale subjectum
signatum. Patet igitur quod aliquando est materia in qua fit, quae nulla est pars
materia pars alicujus essentialis esse di- esse concavi secundum quod est conca-
citur, et aliquando non : est enim pars vum. Simitatis vero secundum ea quae
ejus, quod ipso suo nomine designat dicta sunt pars aliqua est materia : quia
materiam. Haec enim non habet csse nisi cum ejusdem sit diffinitio cujus est no-
materiale, sicut in genere substantiae Cal- men, et nomen dicat esse ex hac desi-
lias et Socrates, qui dicunt id quod est gnata materia quae est nasus, oportet
ex his carnibus et his ossibus : et in ge- quod diffinitionis pars sit nasus . Hoc
nere accidentium simus, quod dicit con- etiam modo in artificialibus totius qui-
cavum in hac materia quae est nasus, et dem statuae designatae pars est aes quod
gihbus quod dixit convexum hujus ma- est materia : statuae vero absolute acce-
teriae quae est dorsum : et multa alia ptae pars non est aes : quia statuae accidit
sunt talia. Non autem materia designata esse in hoc aere, et non accidit ei hoc se-
estpars illorum quae nomine non dicunt cundum essc statuae,sedpotius secundum
designatam materiam et haec sunt quae
: quod est haec statua designata : quia sic
nomine suo quantum ad secundarium principium ejus individuationis est aes.

nominis signatum quod est id cui ipsum Hoc igitur modo specie qualibet absolute
aomen-imponitur, non dicunt nisi id accepta ipsae differentiae constitutivae sunt
compositum in quo est speciei ratio : species in quantum speciem habet unum-
quia hoc estunum actu, et duo, velplura quodque entium et illae sunt diftinitivae
:

potentia, sicut in praemissis diximus. Et ipsius et praedicatae de ipso prout sunt

ideo illud vere diffinitur :et hoc in genere actus ejus : quia sic sunt termini deter-
substantiae est sicut homo et animal et minantes genera, et sic dicunt esse to-
hujusmodi : et in genere accidentis est lum, et potius dicunt esse quam ens, et
sicut concavum, vel convexum haec : genus hoc modo determinatum ditTeren-
enim licet non sint secundum esse nisi tiis dicit esse et non ens, et praedicatur
in materia, tamen nominibus suis non de toto : sed materiale principium non
designant nisi materiam intellectualem. est dicendum aliqua praedicatione secun-
Designatio autem materias intellectualis, dum se, sed potius denominative, sicut
sicut in tertio hujus sapientiae lihro supra aereum, et carneum, ut patet ex supra di-
diximus, est per formam generis:eo quod ctis. Haec igitur causa est, quod circuli
natura generis non dicit aliquid in actu ratio diffinitiva non habet eam rationem
existens, sed in potentia solum : et quia in se quoe est partium, qua? partes sunt
tale quoddam genus respectu figurae est incisiones portionum : sed ratio diftinitiva
superficies et generaliter quantitas, ideo syllabae secundum quod est vox compo-
quiclam dicunt quantitatem esse intelle- sita ex duabus vocibus, sonante videlicet
ctualem materiam hoc quidem ve-
: et et consonante, habet in se rationem ele-
rum est. Sed dictum ipsum non est suf- mentorum litteratae vocis : consonans
ficiens : quia secundum ea quae hic dicta enim accipitur ut potentia, et terminatur
sunt , designatio intellectualis materiee ad vocalem sicut ad actum ejus, sicut pa-
aliquando est designatio materiae sensi- tet in hoc sono hujus syllabaj, da, in
bilis, sicut animal designat intellectualem qua d non sonat nisi elemento determi-
materiam. Aliquando autem est designa- nato et in actu facto per a, nec a sonat
tio materiae imaginabilis, sicut concavum, nisi ut actus d, et utraque littera hoc
velconvexum, vel rotundum, vel trigo- modo dicunt totum esse syllabae, sed dif
num designat materiam unde concavi : ferenter : quia d dicit ut potentia termi-
 434 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

nata in sonando, et a dicit ut actus ter-

minans, cum tamen d et a litterae sint di-

versaB. Sic igitur elementa sunt partes

rationis difflnitivae syllaba? quasi species
CAPUT III.
et forma? quaedam, et non ut materia :

incisiones vero hujus circuli demonstrati

sic suntpartes quasi materia? hujus inte-
gri,quod est haec rolundaquantitas, sive
De solutione instantiee quae datur circa
solutionem inductam.
rotundum quantum et sunt partes in ,

quibus tit ipse formalis circulus : et sunt

ha? partes propinquiores forma? quam
materia sensibilis, qua? est quando in
aes Videntur lamen quaedam eorum qua?
aere fit rotunditas circuli : sed tamen sunt dicta sunt, habere instantiam : contingit
in materia imaginabili : quia licet quan- enim sic considerare syllabam, quod ne-
titas per rationem diffinitivam abstrahat que elementa omnia sunt in ratione dif-

a materia sensibili, tamen est dispositio finitivasyllaba?, ut si consideretur syllaba

sive mensura materiae. Et ideo distin- scripta in cera vel charta, vel audibilis
guunt quidam intermateriam quse vere qua? in aere sonat : sic enim syllaba audi-
est materia, et materiam qua? est ut ma- bilisinaeresonans, est motus compositus
Nota quw teria et materia quidem quae vere est ex duobus motibus, naturali videlicet,
sit materia.
:
^ *

materia, est qua? est subjectum omnium et animali, quorum quidem naturalis est

et fundamentum formarum. Id autem tremor fracti aeris : animalis sive spiri-

quod est ut materia, est quantitas, cujus tualis est alteratio auditus sola forma
mensuram sequuntur forma? corporales, simplici sine aere : et hoc modo etiam
qua? sunt in majori subjecto majores et in syllaba scripta est integrum compositum
minori minores, sicut qualitates sunt qua? ex figuris distinctis, quarum nulla est ut
dicunturpassiones vel passibiles qualita- potentia vel actus ad alteram : et ideo

tes : autem partes dicuntur

utriusque omnes partes syllabae his duobus modis
partes secundum materiam, et non re- acceptae sunt partes secundum materiam:
ferunturad diffinitionem, sed referuntur et ideo hoc modo non ingrediuntur syl-
ad totum integrum quod constituunt : et labae diffinitionem, sed superius dicto
partibus quidem quantitativis similes sunt modo syllaba est discreta quantitas, et
partes totius potestativi, totum ipsum est mensuratur producto et correpto : et hoc
sicuttotum integrum potestate suarum modo Htterae sunt de ratione ipsius. Hoc
partium perfectum et ideo etiam partes : autem modo quo hic loquimur de sylla-
illius totius quodammodo sunt partes se- ba, syllaba est qualitas quaedam moti
cundum materiam. aeris : et ideo jam ut sic considerata
syllaba est elementum quaedam pars
ejus sicut materia. Hujus autem signum
est, quod linea accepta ut quantitas quae-
dam integra, corrumpitur et resolvitur
in individua : ex quibus etiam prout tale
totum est, componitur, sicut homo cor-
rumpitur sive resolvitur in carnes, et
ossa, et nervos, ex quibus materialiter
componitur. Et ideo etiam talia tota in-

1
Avenoem vide eliara hic com. 34 et 35 et tus.
ab ista. Doctore infra cap. 5 praesenti tracta-
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. III 455

tegra sunt ex his materialibus partibus, omnino ad materialia non resolvuntur,

secundum quod sic utimur partibus sub- sicut separata? substanti;e : aut si resol-

stantia? materialis sunt autem ex his vantur, non ita resolvuntur, sicut is-
:

quasi ex materia et quasi ex partibus ta quorum principium constituens est

integri quod integratur ex ipsis. Speciei materia ha?c enim non resolvuntur ad
:

vero qua? non est ex talibus, et illius na- materiam nisi per accidens, hoc est per
tura? cujus est ratio diflinitiva per se, esse quod habent in materia et non re- :

non est aliqua talis pars secundum ma- solvuntur ad materiam sicut ad princi-

teriam dicta : quia quidditas ipsa tota est pium quod constituat essc ipsorum pro-
ante hoc, cum materia et integrum non pter quod materialia et quantitativa sunt

sint in esse nisi ab ipsa quidditate : et qua?dam principia, et partes illorum qua?
qnia quidditas est ante ha?c omnia, ideo sunt sub eis. Speciei vero non concepta?
etiam partes quidditatis qua? sunt genus cum materia nec sunt principia, neque
el difFerentia, sunt ante omnia ista : et partes : et sic resolvitur lutea statua, eo

ideo in rationibus nominum nominan- quod cum luto concepta est, in lulum :

tium suum totum essentiale non inte- et spha?ra a?nea corrumpitur in a?s, sive

grum, non sunt talium partium rationes. resolvitur : et Callias resolvitur in car-

Talium igitur partium ratio inerit qui- nem, et ossa, sicut in materiam sensibi-

busdam, qua? videlicet sunt integra suis lem designatam. Amplius autem circulus

materialibus partibus constituta : qui- resolvitur in incisiones sicut in partes ut

busdam autem non inerunt, quia sunt materia? prout enim circulus nominat
:

tota essentialia constituta principiis esse, quantum integrum rotundum, circulus

qua? sunt genus et differentia : unde in est aliquid quod simul concipitur cum

nullis talibus accipitur materia, vel ma- hujusmodi materia prout autem circu- :

teria? pars, qua? dicant formam secun- lus non dicit nisi esse circulationis, sic

dum quod secundario signiticat no-

id habet alia principia constituentia, et sic

men, nisi sit nomen nominans formam non resolvitur ad incisiones, sed ad figu-
conceptam cum materia ipso nomine de- ram planam una linea contentam ut ad
signatam et hic sunt nomina quorum-
:
genus, et ad id quod in medio, cujus est
dam accidentium, sicut est simus, et punctum quod centrum vocatur, a quo
gibbus, claudus, et hujusmodi : propter omnes linea? ad circumferentiam ducta?,
, hoc enim qua?dam diflinibilia sunt ex his sunt a?quales sicut ad differentiam.
in qua? corrumpuntur per resolutionem, Ex his autem qua? dicta sunt, patet
quedam autem non. Qua?cumque igitur quod nomen proprie est illius natura?
sunt sicut concepta species in materia ut formalis cui per se attribuitur diffinitio,
simus et a?neus circulus, ha?c quidem et individuo designato quod per mate-
in eadem ex quibus sunt, quorum alte- riam individuum est, attribuitur per ac-
rum est materia, per resolutionem cor- cidens : et sic a?quivoce dicitur circulus
rumpuntur : cum unumquodque ex
et ille, qui simpliciter et per se circulus
eisdem sit secundum suum proprium est, et illi qui sunt singuli sive singula-
esse ex quibus componitur, pars illorum quod
res in materia designati circuli, eo
est maleria : illa vero qua? nominant ta- nomen non est proprium et per se
speciei
lia qua? si resolvantur, non corrumpun- et secundum ipsum sinyulorum sive sin-
tur, vel resolvuntur in materiam, sed gularium circulorum licet enim ratio :

sunt sine materia designata dantia sibi logice quidem pra?dicetur secundum esse
esse actu, sicut sunt rationes qua? solum de individuis. Et si physice considerelur Noia diffe-
• • , -
j • • rentiam in-
sunt speciei non concepta? cum materia esse quidem prnnum1
sit
i
mdividuorum, ter conside-

designata, illa in materiam non corrum- .

et
,

postenus
•,
sit eoruin qua? sunt
....
m lpsis, rationem
physici et

puntur resoluta in sua principia, aut tamen consideratione primi Philosophi

 456 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
primo et per se convcnit illi quod per se sunt materialia, quae non recipiuntur in
esl substantia et primo : et haec est na- ratione diffinitiva, licet secundum esse
lura formalis et quidditas, et aequivoce sint in tali materia. Recti vero ratio dif-

illis convenit quorum non per se est ip- finitiva non dividitur in acuti rationem
sum nomen, sed per accidens, sicut di- sicut in principium constituens angulum
ximus logicus enim considcrat ratio-
: rectum secundum hoc ipsum quod re-
nem, physicus autem csse mobilis, et ctus est, sicut patet per ante dicta : sed
primus Philosophus id quod est per se potius ratio quae est acuti anguli, dividi-
substantia faciens esse id quod est. tur et resolvitur in rationem rccti : qui
enim diffinit acutum, in diflinitione uti-
tur recto sicut principio constituente :

acutus est cnim acutus qui minor est

recto. Similitcr autem ad invicem se ha-

CAPUT IV.
bent circulus et emiciclum sive semicir-
culus : emiciclum enim diffinitur per
circulum. Et similiter se habent ad in-
De manifestatione ct declaratione solu-
vicem digitus ethomo et ideo digitus
:

tionis inductse.
diffinitur per suum totum quod est ho-
mo : est enim digitus pars hominis talis,
hoc est contemperata carne et osse ad
Text. et com Quamvis autem secundum veritatem opus et tactus subtilem discretionem.
35.
per praedicta sit soluta qusestio secunda, Talia autem sunt quaecumque sunt pars
tamen solutio haec non salis clare solvit ut materia, et in qua? dividitur quantita-
quaestionem primam : et ideo de eisdem tivum integrum sicut in materiam ex
de quibus diximus, amplius adhuc dice- quibus partibus est compositum. Quae-
mus manifestius, ea quae dicta sunt repe- cumque vero sunt partes ut rationis dif-
tentes. Constat autem, quod in ratione finitivae principia et substantiae quae est
insunt illaepartes quae sunt ipsius rationis quidditas, sunt secundum rationem et
et quidditatis partes, secundum quod est materiam priora, sicut principia sunt
ratio et quidditas : ab illis enim partibus priora principiato, aut omnia, aut quae-
sicut a 4
rincipiis dependet esse diffiniti : dam, sicut supra diximus.
et ea in quae sicut in partes et ipsius esse
Hoc autem ut clarum fiat, considere-
principia dividitur ratio diffinitiva, ea mus in ipsa animalium anima anima- :

sunt ipso quid est et diffinitione priora lium enim anima secundum vitam
est
secundum naturam, aut omnia, aut quae- manifestam. Anima enim est substantia
dam. Dico autem omnia, sicut in his animati a qua est ipsa substantia animati
quae nullo modo sunt in materia sensi- a qua est ipsa animalis quidditas est :

bili, nec concepta sunt ipso nomine cum enim anima secundum rationem sub-
ea, sicut divina. Queedam autem dico, stantia et species et quid erat esse talis
sicut in his quae concepta sunt cum ma- corporis, quod est physicum potentiam
teria. In his enim non omnia sunt for- vitae habens, sicut in secundo de Anima
malia, scd quaedam oportet designari diximus 1
. Considerata enim anima ho Nota qua
ter aniro
materialiter. Hoc autem in sequentibus cum habet divt

istius Iractatus erit

minis secundum quod ipsa est cor- g^ c
e co
manifestum. Ea au- pore constituens hominem, sic est for-
siderata
s e ra r

jf n e ^ fo

tem in quae non dividitur quidditas, nec ma : considerata autem secundum quod q u,' d '
JjJfFj e d
quidditati attributa diffinitiva ratio sicut ipsa est principium vitae sensitivi ad ra-
in principia ipsius esse, secundum se tionem sicut ad actum ultimum termi-

1
II de Anima, tex. et com. o.
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. III 457

nati et perfecti, est ipsa anima quidditas: ipsum integrum quod est compositum
considerata autem in principiis essentia- ex anima et corpore, participans illam
libus ipsum esse animo?. declarantibus, substantiam qua? est quidditas. Quia au-
est ipsa diflinitio et ratio hominis aliquo tem qualibet pars suo toto prior est, eo
modo : quia sie attribuitur ei explicans quod constituit ipsum. ideo etiam tales
esse diflinitio. Et quia anima per haec materia? partes sunt integro toto quanti-
talis est secundum essentiam quod est tativo priores : sed non sunt priores
principium hujus vita? in tali vel tali quidditate, quia non sunt partes ejus.
corpore, ideo sieut tota anima se habet Sunt igitur quodammodo ante animal,
ad totum corpus, habent ad
sic partes se et alio modo non sunt ante ipsum : par-
partes corporis : totum integruni
et sicut tes enim tales, sicut dicimus, nullo mo-
compositione membrorum corpus non do habent esse separata? a toto et ab actu
diftinitur bene nisi per animam quse est totius. Digitus enim animalis non est
actus ejus, et niliil tamen est de esse digitus, aliter quocumque modo contin-
ipsius animte : ita quaelibet pars non gat esse figuratum digitum, nisi sit ani-
bene diffinitur sinc parliculari virtute malis digitus, nisi quis dicat quod sit

ipsius quae est pars anima?, nihil existens digitus aequivoce, sicut lapideus, vel pi-
de esse ipsius actus. Unde pupilla nihil ctus : et ideo diffinitur per actum anima-
existens de quidditate visivae virtutis non Iis : enim partes sunt limargicae
sicut

potest diffiniri, nisi visiva virtute'. Et incisiones eirculi, licet non deterrni-
quod nihil sit de visiva virtute, osten- nent sibi materiam sensibilem specialem.
ditur per hoc quod si senior accipiat Quamvis autem quadam partes materiae
oculum juvenis, videbit utique sicutju- sunt qua? posita? ponunt totum, et de-
venis : quod non esset verum si pupilla structa destruunt ipsum integrum, qua?
esset de quidditate visus : animal enim vocantur principales, et ideo videntur
cujus actus est anima, nec in toto, nec non posteriores esse toto, sed simul, et

in partibus materia? existit sine sensu. qua? sunt proprie partes in quibus primo
Partes igitur animalis secundum quod est ratio substantiae quae est actus secun-

est animal, priores sunt ipso animali :

dum quod participatur a materia. Ut si,

aut omnino et universaliter, si animal gratia exempli, dicamus quod hoc est

secundum se accipiatur aut qusedam :

cor, aut -sicut quidam dicunt, quod hoc
ejus partes priores sunt ipso, si accipia- est cerebrum, nihil refert, vel differt

tur anima non in simplici animalis na- quantum ad propositam intentionem :

tura, sed participans ipsam naturam quia non loquimur hic de priorilate tem-
simplicem animalis : hoc enim habet poris, sed de illa quae est secundum ra-

corpus et habet quasdam partes materia- tionem et naturam, secundum quam dif-
les, quae non sunt priores ipso, sed po- tiniens prius est diffinitione et diflinito.

steriores : et ideo difliniuntur per ipsum Sic igitur clare patet, quod partes ratio-

totum, sicut est digitus, et oculus, et nis sunt ea in quae resolvitur ratio, et

hujusmodi. Sicut autem dicimus de ani- illa? sunt ratione priores, et partes ma-
mali, sic et similiter est unumquodque teriae sunt, in quae resolvitur integrum

aliud totum quod diffiuitur : corpus cnim quod ratione participat : et illa sunt in-
et partes corporis sunt materialia et po- tcgro quidem priores, sed quidditate

steriora tali substantia totius, et totum posteriores. Et hoc modo declarata est

animal dividitur in ea sicut in materiam: inducta solutio.

et quod dividilur in hoc, non est quidem
substantia quae est quidditas, sed est

1
I de Anima, tex. et com. 65.
 :

438 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

principiis substantia? qua? est quidditas

sic enim circulum secundum quod
esse
circulus, et ipse circulussecundum quod
circulus, sunt in hoc idem quod ad idem,
CAPIT V.
hoc est, ad idem esse et eadem ipsius
esse principia referuntur et hoc eodcm :

modo omnia supra dieto modo conside-

Quod diffinitio non est nisi universalis
rata in animae esseper quidditatem sunt
ct non particularis nisi per posterius
idem, hoc est, ad idem relata ; integri
et sequivoce.
vero ut est hic circulus et singularium
aliorum alicujus, sive sit sensibile singu-
lare quod
1
sensibili materia individuatum indiuidui
# (
mathemali
Ex his autem quae dicta sunt, perpen- est, sive sit intellectuale quod intelle- ca imeiiec
. tuali niaie-

quod illius quod ctuali materia individuatum «a

est universale
....est, sicut sunt
di potest designa-
ta sunt,
et quid absolutum, est diffinitio, parti- singularia mathematica, illius non est
cularis autem per se, nec nomen est, nec nomen, neque ratio quia in talibus hic :

diflinitio, nisi aequivoce et secundario : circulus non est idem quod hujus circuli
homo enim et equus prout in particulari- esse, nec haec caroest idem quod hujus
bus considerantur sive singularibus, et carnis esse,nec hic homoest idem quod
non in ipsa natura absolute universaliter hujus hominis esse : quia hic homo est

loquendo de omnibus similibus, non est ab individuatione materia? hujus : et ab

substantia per se et primo quae est quid hoc non est esse ipsius, sed potius a ra-
vel quidditas importata per nomen cujus tione et quidditate hominis sic partici-

est diftinitio, sed est totum quoddam pata per esse quod accidit ei in hac ma-
quantitativum integrum in materia de-
et teria, sicut cuilibet patere potest ex prae-
signatum, et ex materia in actu existente dictis, ubi diximus quod in talibus pars
perfectum. Diximus enim, quod partes non bene diffinitur sine suo actu sic par-
hujus materiae non sine actu suo sunt par- ticipato. Intellectualia vero singularia
tes. Est igitur tale totum ex hac materia dico ut singularia mathematica : sensibi-
ethac forma, et sic participata ratione et lia autem dico ut aerea, vel per aliam ma-
universaliter in omnibus loquendo. Sin- teriam mobilem individuata, sicut lignea,
gula vero particularia sub qunlibet com- et lutea, et similia : et horum non est

muni natura ut supposita accepta sunt ex diffinitio primo, nisi aequivoce et secun-
ultima per sensibilem demonstrationem dario : unde ista non sciuntur per suas
designata et in actu existente materia, ut veras diffinitiones, sed potius cognoscun-
Socrates, et de aliis singularibus omni- tur intellectualia cum intelligentia ma-
bus est similiter. Igitur secundum prae- teriae ima^inabilis, et sensibilia cosnos-
dicta est parsquaedam quae est pars spe- cuntur cum sensibili materiaper sensum,
ciei, ita quod dicamus speciem ipsum et abeuntia a sensibili vel imaginabili

quid erat essesive quidditatem pars : perfectione materiae et a praesentia sen-

etiam quaedam est integri ex specie et sus, non palam est utrum aliquando alic-

materia eompositi : sed illae quae sunt ubi sunt, aut non sunt : quia singulare
rationis partes, sunt partes speciei so- extra sensum positum est incertum uni- :

lum: et ipsa ratio est universalis, hoc versale autem est ubique et semper et :

est, ejus quod est universale, licet non locus ejus est intellectus. Alia autem
sit ejus ratio secundum quod est univer- qua? sunt particularia, semper denomi-
sale, sed secundum quod est essc univer- nantur et sciuntur universali nomine et
sum, ita quod de essentialibus nihil est ratione quae per posterius et per accidens
extra ipsum esse enimrerum pendet a
: convenit eis : et hujus causa est, quia
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. III 459

materia quidem si secundum seipsam ac- interrogatio potentia pluresest, eo quod

cipiatur, ignota est, nec est etiam princi- totum et pars non uno modo dicuntur,
pium cognoscendi aliquid, nec noscitur et ideo non simpliciter et una responsione
scitur nisi per analogiam ad formam, respondendum. Si enim, sicut in pra?ha-
lateria
undum sei-
se- sicut
sam ignota materia? Lpartes
necut
.
superius diximus. Et
non sunt pnneipia
l
i
cogni-
°
.... ideo etiam bitis Jiximus, anima est animal, et ipsum

animatum est etiam animal, etsingulum

aat, . . .

ic est P ro- tionis secundum rationem Matena du- '

. est animal, aut singula sunt animalia,
prium co- , ..
gnoscendi plex est, sensibihs quidem, et mtelle- animal ipsum in omuibus his modis di-
ctualis. Sensibilis quidem est, quse sensi- virsimode accipitur cum enim dicimus:

bilium quidem qualitatibus activis et animam esse animal, tunc animal est vi-
passivis distinguitur, ut a?s, et lignum. vum sensitivum ad rationale sicut ad ac-
et quadibet materia mobilis in qua sunt tum terminatum : hoc enim modo anima
principia motus ad formam. Iritellectua- est animal, quod est uniVersalesecundum
lis vero est, qua? per rationem intellectua- se absolute acceptum. Cum
autem dici-
lem abstractaest a motu et materia se- : mus animatum esse animal, tunc ipsum
cundum autem est in sensibilibus,
esse est quod est animal a substantia corporea
non in quantum sensibilia sunt, sed in materiali participatum. Hoc autein aci i-

quantum quantitatem discretam vel con- pitur prout secundum esse actu est in
tinuam habentia, sicut sunt mathemati- uno, et singulum est animal aut
sic :

ca : et ha?c etiani partes habent, qua? ni- prout actu est in uno potens esse in aliis,
hil sunt quidditatis speciei qua? est cir- et sic est in singulis et hoc modo sin- :

culus et triangulus et hujusmodi. Sic igi- gula sunt animalia. Similiter autem ili-
tur a nobis dictum est quomodo se ha- cendum quando quaeritur de circulo,
est
bet de toto et parte. De toto, inquam, et de hoc quod est circulum esse in eo
essentiali, et de toto integro, et de parte quod est circulus. Et similiter est si
integrali et essentiali, et de prioritate quaeritur quid est rectus et rectum
partis ettotius. esse, et quae sit substantia recti quae est
quidditas, et quid sit ipsum quid cui
quidditas attribuitur, et cujus sit secun-
dum participationem in quo habet esse :

et hujus quidem cujus est, dicendum est

CAPCT VI.
rectum et circulum posterius esse, et

rationem ipsorum esse ipsorum prius

quae sunt in ratione difQnitiva et est
De modo respondendi quasstionibus fa-
:

esse alicujus particularis recti sicut ejus

ctis a principio.
qui est cum materia a?neus rectus, et
ejus qua? est in lineis qua? sunt intelle-
ctualis materia, quando accipiuntur li-
Declarata autem sic ipsa veritate, nea? sin^ula? sive simmlares. Rectus au-
oportet etiam interrogationi sive qua?- tem et circulus qui est sine materia for-
stioni et objectioni obviare, quando ali- malis rectus et circulus est quid postcrior
quis interrogat, utrum rectus angulus eis partibus formalibus et essentialibus,
et circulus et animal et alia hujus- qua? sunt in ratione sua diffinitiva :

modi sint priora qua? sunt tota quae- prior autem est eis partibus qua? insunt
dam, aut partes sunt priores his in quas singulis sive singularibus : simpliciter
dividuntur ex quibus sunt ? Et quia haec igitur non est respondendum, si vere sit

1
Vide Doctorem in IIPhysic. supra tex. 27 etiam quid sensibilis materia, quidve intelli-
-
et 2S hoc subtiliter declurantem. Pondeia gibilis dioatur.
 :

460 D. ALB. MAG. ORD. PIUED.

ratio diversa quae non sit omnino ani- rialibus, in quibusdam est facile, et in
mal, sicut dixerunt qui separata posue- quibusdam est diflicile. Quaecumque
runt. Uno quidcm modo i^itur ha?c sunt enim statim ipso nomine et ratione no-
dicenda priora toto alio autem modo
:
minis apparent non intrinseca materiae
dicendum est quod non sunt priora, sed sensibili, sed supervenientia ei, eo quod
tota priora sunt ipsis. Sic igitur patet sunt ante in materia quam ipsa sensibili-
solutio duarum quaestionum quae a prin- tas, et secundum unam et eamdem ratio-
cipio de partibus factae sunt. nem sunt in diversa specie sensibilis ma-
teria?, sicut circulus sccundum unam et

eamdem rationem est insere et lapide ct

ligno et ccelcj, illa quidem manifesta esse

CAPUT VII. videntur : quia nullius horum pars esse

secundum nominis illius quidditatem est
materia. Et ideo pars quidditatis circuli
non est materia sensibilis quae est »s, vel
De inquisitione distinctionis partium
lignum, vel ccelum, vel lapis : eo quod
formalium et speciei a partibus male-
circuli quidditas separata est ab omni-
rialibus et materiee.
bus istis ex quo in diversis secundum
unam et eamdem rationem est. Nihil au-
tem prohibet idem esse similiter etiam
Tcxt. ct com. Dubitatur autem merito, quae sunt in his quae videntur secundum rationem
37.
species sive formales et qualitativae par- esse separata a materia sensibili, sicut

tes, et qua? non, sed conceptaecum mate- sunt physica tantum in illo esse accepta
ria, cujus sunt partes materiales dicentes quod causatur ab ipsis principiis sub-
ipso nomine actum cum materia concep- stantiae quae vere substantia est, quae est
tuni : eo quod sicut in praehabitis di- forma dans esse et quidditatem et hu- :

ctum, pars nulla bene determinatur sine jusmodi simile est sicut si circuli omnes
suo actu quae de numero partium mate- ponerentur esse senei hoc enim posito, :

rialium et physicarum est. Oportet au- adhuc non sequeretur quod aes esset ali-

tem hanc hic inducere dubitationem quid quidditatis circuli vel speciei ipsius.
quia nisi prius manifesta fiat hujus par- Sed in talibus quae concepta sunt cum
tium distinctio, non potest diffiniri sin- materia, speciem ipsam mente sive intel-
gulum eorum quae diftinibilia sunt ha- : lectu auferre et separare a materia est
bitum enim est in praecedentibus, quod difficile : hominis enim species semper
primo et per se est universalis
diffinitio apparet in carnibus et ossibus et talibus
illiusquod secundarium est nominis materiae partibus. Est enim impossibile
quod diffinitur significatum, quod qui- intelligere hominem sine materife homi-
dem universale dicitur, eo quod est uni- nis designatione, et similiter est de om-
versum quoddam, quod in se omnia nibus speciebus physicis. Oportet igitur
continet quae sunt ipsius esse principia : querere utrum hujus materiales partes
et hocest species, quae totum est esse, eo sint partes speciei et rationis, aut non
quod quidquid post ipsam est, de indi- sint partes ejus, sed tantummodo sunt
viduantibus est si igitur non sit mani-
: materia qua3 non recipitur in speciei dif-
festum quae partium est quasi materia, et finitione sed tamen quia talia physica
:

quae non est quasi materia, tunc neque non sunt in diversis specie materiis, ideo
ratio diffinitiva quae rei diffinitae est, non ea non omnino possumus separare. In
erit manifesta : quia speciei nulla pars his ergo valde necessarium est distin-

potest esse materia. Ad distinguendum guere inter partes formae et materi» :

autemhujusmodipartes formales a mate- quia in talibus maxime incidit error, in

 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. III 4fil

quibus difficillimum cst distinguere. Hac cunt esse eam rationem quae est duorum.
enim de causa Epicurus inter principia Horum autem rationem quare sic di-

esse non posuit, nisi materiam, auferens cunt, ostendimus in praemissis hujus sa-

omnino forinam quia vidit physicorum:

pientiae. Hi autem sunt de schola Pytha-
species sine designatione materia; non gorae.

posse intelligi : res enim ex eisdem est Eorum autem qui ideas dicunt esse
ex quibus intelligitur, sicut saepe dixi- ante ma thematica, duee sunt opiniones.
mus. Quidam enim numerum esse, separatum
autem ab eo cujus est numerus eo quod :

inseparabilis est, sicut supra in quinto

libro ostendimus et isti dicunt ipsani
:

CAPUT VIII. lineam esse dualitatem quae est idem ip-

si lineoe eo quod indivisio est causa
:

unitatis : et in linea sunt duo indivisa

Dc solutione inducta; quxslionis secun- quae sunt duae unitates, et duee unitates
dum dicta Stoicorum, I'ylliagorico- sunt binarius vel dualitas : et illi dicunt
rum, et Platonicorum. hanc dualitatem esse formalem lineae
quidditatem ex qua diftinitur. Alii autem
separant dualitatem a linea, et dicunt
Tezl. et com. Ad hanc autem de distinctione partium dualitatem esse speciem linece, separatam
38.
quaestionein diversi solvunt diversimode, quidem secundum esse, sed participatam a
et debemus enumerare opinio-
oiiiniuni linea, sicut et alia separata participantur
ncs, ut liquidius in liac tam utili qmestio- ab his quorum sunt. Hi enim dicunt,
ne appareal lucide veritas quia enim : quod quaedam sunt secundum speciem
videtur quidem contingere partes speciei eadem sibiipsis, sicutipsaespecies ethoc :

separari a partibus materiae in pliysicis, non dicuntur secundum aliam speciem :

sed non est manifestum qualiter hoc liat, quia si semper esset speciei species, abi-
ideo aliquando dubitaverunt quidam ret hoc in infinitum : et talem dicunt es-
etiam circa ipsa mathematica, quaesecun- se dualitatem et speciem dualitatis : quia
duin utrumne ha-
esse sunt in physicis, ex quo numeri species sunt, et dualitas
berent secundum forniam dictas
partes est principium pluralitatis, oportet quod
ex quibus diflinirentur. De circulo enim dualitas prima species specierum
sit et :

et trigono et aliis dubitaverunt figuris, sic dualitatis non potest esse alia species.
quce una vel pluribus tenninantur lineis, Dualitas igitur non dicitur dualitas se-
et consenserunt in hoc, quod non est cundum aliam speciem a seipsa. In linea
competens figurarum diflinitio per lineas autem non sic esse dicunt, quia linea di-
data terminantes et per continuum :
c itur et est linea et duo per speciem dua-
continuum enim et lineas et hujusmodi lRatis formalis quae est ante ipsam. Isti

omnia dicunt similiter habere se ad spe- igitur talesinnumeris ponunt esse rerum
cies figurarum, sicut se habent carnes et quidditates, etquidditatum partes. Omni-
^ ossa ad hominem, quae sunt materice ex bus autem istis accidit unuin inconve-
quibus quidditas speciei non constat, ne- niens : et hoc est unum multorum esse
que diflinitur : continuum
lineae enim et speciem, quorum tamen multorum spe-
iu ratione materiae referuntur ad ista, sic- cies expresse et ad oculi demonstrationem
ut aes et lapis sunt materiae circuli, sicut diversa esse videtur quia unus est nu-
:

illi dicunt : diffmitionum igitur partes merus quo numeramus diversa, verbi
formales secundum istos omnes referun- gratia, canes, et homines et ligna. Et
tur ad numeros, quos dicunt esse princi- hoc idem accidit Pythagoricis, quia se-
pia physicorum : et rationem lineae di- cundum dicta eorum contingit unam om-
 :

462 D. ALB. MAG. OHD. PILED.

nium specicm facere : et cum res non ha- physicum conceptum est cum materia.
beat simul diversas species specialissi- Et si dicatur quod etiam mathematica
mas, sequitur formas quae sunt
alias in diffiniuntur per genus, dicendo quod illud

rebus non esse species nisi numeros, et genus non dicit nisi materiam et designa-
taliter omnia esse unum specie
sequitur : tionem hiateriae intellectualis non sen-
et

quia omnium est unus et idem formalis sibilis : potest etiam dici secundum supe-
numerus quo omnia numerantur, sicut rius dicta, quod est in physicis materia
per se patet omnibus. intellectualis quae cst genus, et cum hac
concepta sunt omnia physica : et est
materia physica quae est sensibilis, et

cum hac non omnia physica sunt concep-

ta. Si autem aliquis dicat quod est mate-
CAPUT IX.
ria in potentia, et materia in actu, et ma-
teria in potentia est ea quae est adaequata
speciei, et designatur per genus : et cum
De vcra solutione prminductx quaestio-
hac concepta simt omnia physica. Mate-
nis.
ria autem actu est, quae accidentibus et
formis substantialibus secundum actum
demonstrata est, et haec est individuum :

Tat.eteom Ex omnibus autem inductis manife- et hcec omnia ad unum et idem revertun-
39.
stum est, quod ea quae sunt circa diftini- tur.

tiones, liabent quamdam dubitationem Hoc autem determinato, quaeramus an p|a| ° a rpe'

in qua solvenda diversimode sentiunt sit vera parabola sive fabula, quod So- <es minor.

Antiqui et dictum est etiam propter

: crates minor sensu, non aetate, eo quod
quam causam bujusmodi habent dubita- non ab setate defectio est, sed a sensu,
tionem. Quod omnia igitursic reducan- de animali consucvit dicere propter ce-
tur ad formas, quod omnino auferatur rebri defectum, bene se habet constat :

materia, est superfluum : quia sicut di- enim quod non bene habet so quod de
ximus, quaedam, sicut physica, sunt hoc per se animali et de per se homine dicit
in hoc quia dicunt quid in materia sen-
: stultitia Platonis educit enim hominis
:

sibili : aut similiter se habent, ac si sint intcllectum et abducit de veritatc ad er-

in materia sensibili : quia elsi non no- rores, et facit suscipere opinionem de se-
minent materiam designatam, tamen paratis, quasi sit contingens hominem
oporlet quod in diffinitionibus eorum fiat esse sine partibus materialibus, sicut si-
materiae propriae designatio : et hoc qui- ne aere contingit esse circulum per intel-
dem est veruin. Unde dicendum quod lectum, cum hoc non sit simile penitus,
conceptum cum materia dupliciter est eo quod animal omne est forsan aliquod
conoeptum CO nceptum cum illa. Uno quidem modo sensibilis, et sine designalione materiae
cuir. mate- l A

ria est .iu- conceptum cuni materia dicitur, in cujus

r non contingit intelligere animal, et sine
plictter. , .

ratione est maleria designala et determi- designatione mobilis materiae non potest
nala : et hoc quidem est in accidentibus, diffiniri, et hujusmodi designalionem
sicut simum, et in subjectis, sicut Socra- materia? importat genus spcciei physicae
tes. Alio autem modo dicitur cum mate- igitur eliam animal diffiniri non potest
ria conceptum, in cujus ratione non inest sine designatione partium materialium
quidem materia, sed materiae designatio qualitercumque ad actum sc habentium,
ad actuin terminatum et hoc modo ge- : eo quod nulla partium sine actu diffini-
nus proprium physicum dicit materiae tur, sicut jamdudum diximus. Et hujus
designationem, sicut diximus in tertio quidern signum est, quod manus non
libro hujus sapientiae : et hoc modo esse semper est pars hominis, sed tunc est
 LIBER VII METAPIIYSICORUM, TRACT. 111 4tj3

pars, quando perfecta virtute animae po- stantia quae est forma, et haec separata
tens est opus manus perficere. Ideo ani- non intelligitur : aut non tola intelliaitur
mata manus est pars hominis, non ani- separari, et sic diflinitio ejus concipit
ma-
mata vero, sicut abcissa vel clauda, non teriam, eoquod nominat hoc in hoc, et
est pars. Dico autem animatam, quaepar- non hoc separatum ab hoc et corpus in :

te animae est animata : quia si partes es- animalibus est sicut materia, quod sine
sent animalia, particulares aniniae poten- actu non intelligitur hoc sine materia
tiae essent animae earum. sensibili ex qua est. Homo vero et ani-
mal quod est ex utrisque est, et est qua-
si universale. Dupliciter
enim designatur,
utiutegrumvidelicet, ettuncestex utris-
que, et tunc partes ejus sunt partes ma-
CAPUT X.
teriae, et est in eis major et minor. Desi-
gnatur etiam homo, secundum quod ho-
mo dicit secundum hominis significatum,
Qualiter differenter mathematica et phy-
cui diffinitio per se altribuitur et homo
sica concepta snnt cum materia.
:

tunc est universale, quod est ubique et

semper. Quocumque autem modo acci-
piatur animal et partes ejus, impossibile
m.etcom. Potest autem aliquis secundum supra est ea intelligere nisi cum materia vel
dicta quaerere, quare rationes partium materiae designatione, sicut supra dixi-
non suut rationis universahs partes cum nuis. Siautem accipiamns individuum in
sint forinales, ita quod circulus difliuia- genere animalis, ut Socratem et Coris-
tur per emiciclia et portiones enim : ista cum, conceptum erit eniin cum sensibili
non sunt determinata sensibili materia, materia. Siquidem Socrates est animal
({iiia mathematica per ralionem a sensi- dupliciter, hoc est, est duplicis substan-
bili materia sunt abstracla. Sed dicemus tiae existens : Socrates est anima et cor-
ad hoc, quod sicut patet ex supra dictis, pus : et ideo Socrates resolulus in du-
nihil refert materiam quorumdam esse plicem substantiam est aniina et est cor-
non sensibilem, et hanc esse omnis talis pus, sicut diximus quod hydromel est
rei partem quae non est secundum se aqua et mel, quando resolvitur in sua

quid erat esse et species. Materiaergo ta- componenlia. In talibus enim composi-
lis non est pars circuli qui est universa- tum non est aliquid praeter sua compo-
lis, cui per se atlribuitur diffinitio, sicut nentia : in his enim individuis compositis
saepe diximus : sed singulorum circulo- aliud principiorum componentium esl ut
ruin liic et ibi imaginatorum
in continuo anima quae est perfectio aliud aulem est :

tales materiae sunt partes, sicut dictum ut totum eongregatum quia individuum :

est superius. Est enim materia quaedam non dicit materiam simplicem, sed dicit
/ sensibilis, cum qua concepta sunt physi- formam hujus parlicipatam ab hoc desi-
ca. Alia autem est intelligibilis, cum qua gnato per demonstrationem sensibilem.
sunt concepta mathemalica integra, et Si vero dicatur individuum quoad sua
secundum quam unus circulus vel trian- principia componentia esse simplex ani-
gulus dicitur major, et alius dicitur mi- ma, et simplex corpus, tunc designatur
nor, cum tamen ratio circuli vel trianguli ut composilum universali et particulari,
non sit major in uno, et minor in alio. In et utuniversale et particulare et hoc est :

physicis autem non est sic si eniin su- : quando dicimus quod Socrates esi hic ho-
mamus exemplum in animalibus quae mo, et hic homo est homo tunc enim :

perfectiora sunt inter physica, palam est compositum, videlicet ex anima simplici-
in his, quod anima est in eis priina sub- ter et corpore simpliciter, pradicatur de
 :

464 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

hoc homine, et hic homo de Socrate et : maxime scire facientem, oportet eum la-
hoc modo universale quod est secunda men secundario opere quasi ex altera
substantia, designatur in singulari quod specula prospicientem considerare quae
est esse ipsius, hoc modo quo supra di- sitforma hujus et cujus, et utrum sepa-
ctum est, quod species est esse individuo- rata sit forma sensibilium physicus au- :

rum : et quocumque modo varientur tem cum consideret principia motus, non
haec et ipsa composita et componentia, considerat formam nisi usque ad hoc
seniper dicunt conceptum cum
aliquid quod ipsa est terminus motus : et ideo
enim simpliciter de-
sensibili materia. Si determinare non poterit utrum formae
signetur compositum physicum, hoc est, sensibilium separatae sint.
non in individuo designatum, tunc dicet
per ipsa componentia extra quae non est,
primo formam, et deinde materiam. In
se autem dicet quod est ex utroque. Si
autem non simpliciter, sed in individuo CAPUT XI.

designelur, tunc et iterum quodlibet ip-

sorum dupliciter est designatum, scilicet

In quo est recapitulatio dietorum et con-
per componentia ut per animam hanc, et

animatum quod est t»tum, et est desi-

tinua/io dictorum ad dicenda.
gnalum ut prima substantia stans sub
secunda, et prima substantia est singula-
riter animatum hac anima, secunda au- Quaeret autem- fortassis aliquis, quo- Tert.etcom
teni substanlia est compositum ex anima modo in diffinitionibus cum sint partes
simpliciter et corpore simpliciter : et qure sunt in ratione diflinitiva, et quare
nullum horum est separatum a mate- sit diflinilio ratio una, cum plures conti-
ria. neat partcs : palam
enim quia res diffi-
Utrum autem quaedam substantia
alia nita est una quare autem sit res una
:

quae est quidditas talium physicarum parteshabens, speculandum esl posterius

specierum et individuorum, sit prseter in tractatu sequenti. Sed repetendo ea
materiam quae cum materia sensibili non quae determinata sunt, dicimus quod jam
sit concepta, ita quod oporteat nos quae-
dictum est quid erat csse, et quomodo
rere substantiam quidditatis eorum di- diflinitio, sive quid erat esse dictum per
versam quamdam ab ea quae dicta est et praedicationem de omni diffinito estidem
separatam a sensibilibus, sicut si dicamus secundum praedicationem, licet non sit
numeros esse substantiam istorum, aut idem simpliciter, eum diffinitio dicat for-
ideas, aut mathematica alia, aut aliquid mam quamdam, et diffinitum dicat com-
tale, posterius in hujus sapientiae libro positum ex materia et forma. Diclum est
duodecimo et tertiodecimo erit perscru- etiam quare quorumdam ratio quae dicit
tandum hujus enim gratia etiam tenta-
:
quid eratesse in se, habet partes diffiniti,
bimus diffinire et determinare de sensi- sicut ratio congregati sive integri in se
bilibus substantiis quod tamen opus :
habet partes quantitativas. Aliorum au-
modo quodani estphysicae speculationis: tem diffinitionum quae sunt speciei sim-
et est sccundarium opus primae philoso- plicis, non liabet in se partes quantitati-
phiae speculatio de substantia sensibili vas integri. Dictum etiam est, quod in
quia physicum non oportet solum scire substantiae ratione quae substantia est
de materia, sed etiam de substantia for- forma sicut species absoluta, non sunt
mali quae est secundum rationem sub- partes sic quae sint quasi materia : eo
stantia vocata : quamvis enim Philoso- quod partcs materiae sive quantitalivae
phus primus consideret primam formam non sunt partes illius substantiae, sed
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. III 465

sunt partes totius integri : et hujus to- etiam materia. Dictum est etiam in prae-
quodammodo
tius est ratio diflinitiva, et missis, quia quid erat esse et singulum
quodammodo non est, sicut in ante habi- diflinitum cui attribuilur quid erat esse,
tis determinatum
est nam in eo quod : in quibusdam esl idem, ut in his sub-
estcum materiadesignatum, non estejus stantiis universalibus quae sunt primae,
proprie ratio hoc enim modo estdiffini-
: sive immediate diflinitioni, sicut curvitas
tum et non cognitum cum materia, ne- sunt idem secundum hoc
et curvitatis esse
que finiat aliquid, neque sit principium quod ad idem referuntur secundum esse
cognoscendi : sed ratio est talis compo- si curvilas supponatur esse substantia
siti, quod est secundum illam substantiam prima in hoc quod est diffinitioni proxi-
quae estprimo dicta substantia : haec au- ma. Dico autem primam hanc substan-
tem est forma et compositum illud est tiam, quae non dicitur quid sive quiddi-
specics, sicut hominis qui est composi- tas, sed aliud quod in alio sit sicut in

tum quoddam, est ratio animae humanae subjecto et materia. Quaecumque vero
quae est primasubstantia hominis. Sub- substantiae sunt ut in materia, aut con-
•
stantia namque prima est specics et for- ceptoe cum hac sensibili materia, non
ma quae inest et non est separala, ex sunt idem ipsae et esse ipsarum : quia
qua et materia tota dicitur esse subs- esse ipsarum attribuitur universali sub-
tantia composita et integra, sicut con- stantiae, et ipsae sunt substantiae particu-
cavitas forma est ex qua et naso qui lares. Adhuc autem dictum est, quod
est subjectum componitur nasus simus :
substantia et substantiam esse non sunt
et sic componitur simitas sive simositas secundum accidens unum et idem, sicut
et ideo nasus simus non est quid diflini- idem sunt Socrates et musicum haec :

bile : bis enim erit in his nasus, si ambo cnim cadem sunt secundum accidens,
illa diflinianlur, sicut dictum est in pri- cuni tamen diversae naturae sint Socrates
mo hujus septimi libri tractatu. et musica. Omnibus autem his sic deter-
minatis, transibimus ad qua>renduni qua-
liter diflinitio sit una, et qualiter sit
t. et
4«.
com. In tota vero composita substantia qua? unius esse quod plurium est naturarum
est sicut nasus simus, aut Callias, inest ( oinpositum.

—=#SHSZS

VI 30
 466 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

TRACTATUS IV

QUARE DIFFINITIO SIT UNUM ET NON MULTA?

quantum sunt naturae rerum diffinita-

rum : et haec speculatio est primi Philo-
sophi qui considerat entia secundum
quod pendent ex esse prirnae substantiae
CAPUT I.
:
quce est forma, sicut saepius diximus .

llic ergo quaerimus quare diflinitio est

unum nonmulta, vel multae na-
actu, et
De ipsius qusestionis disputatione.
turae secundum actum ? sicut si ponamus
quod difJinitio hominis est animal bipes,
et quare cst animal bipes unum, et non
Ttxi.eicom. Primum autem quod nunc restat di- multa. Non enim potest esse causa quam
cendum, esl id quod in Analyticis poste- quidam dicunt, quod alterum insit alte-
rioribus diclum est. In Analyticis enim ri : quia cum dicimus, homo albus, alte-
posterioribus prius a nobis est mota di- rum inest alteri : et tamen in eo ipso
Quomodo cta de diflinitionibus dubitatio. Dico au- quod dicimus, homo et album, sunt mul-
<ie difflniiio- tem eam esse dubitationem, quare dici- tae natura quae actu multae sunt : unum
ne dialecli- ...» . .

cus et divi- mus veram ditlinitionem esse unam actu, vero secundum accidens dicuntur hajc
iiusconside- . . .

ret? et unius actu esse rationem, cum et ipsa duo, quando subjectum quod est homo,
partes habeat, et id cujus est sicut difli- patitur suscipiendo albedinem hoc quan-
niti, sitcompositum hoc enim in Ana-: do albedo inest ei : tunc eniin unum est
lyticis dici non potuit cum in logicis non subjecto homohomo. Sic autem
et albus
intendatur de diffinitione, nisi secundum non est in diffinitione cum enim in illa :

quod ipsa est principium faciens scire de sint genus et differentia, neutrum illo-
quo prffidicatur in quid, et sicut ipsa est rum participat altero, sicut participat
praedicatum propositionis quare autem : subjectum accidente : quamvis enim dif-

sit unum et non multa, non scilur ex ea ferentia sit generis qualitas, sicut jam du-
secundum quod est praedicatum, sed po- dum in ante habitis dictum est, tamen
tius ex consideratione partium ipsius in quia differentia est essentia secundum

' Vide Commentatorem in praesenti loco.

 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. IV 467
seipsam non causata ab aliquo alio : et nusnon numeratursecundum esse suum,
ipsa ideo non est in genere, sicut quae- nec diiTerentia secundum esse alterum,
dam pars, neque sicut accidens cum sit : licet sit aliud esse genus, et aliud esse
esscntialis forma generis secundnm quod dilFerenlia : et sic diffinitio est una nu-
genus secundum esse accipitur in specie: mero substantia, sive quidditas, secun-
et sic patct quod genus est ut potentia ad duni quod quidditatem substantiam vo-
esse dilferentia finitum et perfectum. Si camus, qua quaelibet res est id quod est
autem daretur quod genus participet dif- et quia diflinitio est una sic nurnero,
ferentiis, sicut subjectum partieipat acci- oportet eam esse rationem unius alicujus
dente, sequereter quod genus actu par- numcro et hoc est universale de quo su-
:

ticiparet contrariis simul, quia accidens pra diximus, cujus nulla pars est mate-
actu est quando inest subjecto : et cum ria, nec numeratur nisi per esse
actuale :

nihil differat nisi per ea quse aliquo mo- unuin, quod est suorum diffinientium
do sunt in ipso, et genus differat con- iinorum sive quae secundum esse unum
trariis differentiis, sequitur quod conlra- sunt. Infra autem ostendemus, quod
rise differentise sunt in ipso genere. Si bomo in esse et posse operari et a^ere
igitur sunt in genere sicut accidens in sunt unum et idem, quamvis ununi sit
subjecto, sequitur quod contraria simul >ubjeetum, et alterum forma, et actus
actu sunt in eodem, quod est impossibi- finiens esse et posse et operari subjecti :

le igitur genus non participat differen-

: substantia enim diflinita significat unum
tia, sicut subjectum accidente. Tamen quid, non unum qualis, et determinate
etiamsi hoc detur quod participet, sicut hoc aliquid, non quidem in in-
signilicat

subjectum accidente, eadem adhuc re- dividuo designalo, cum hoc per ipsam
linquitur ratio quaestionis, si plures dif- substantiam quidditatis sit hoc quod est,
ferentiae inuna colligantur diflinitione ad et non per seipsum, sed significat hoc
unum genus sicut si dicamus, quod ho-
:
aliquid in nalura diffinitum : ipsa enim
mo est animal liabens pedes, sive peda- natura composita quae est secundarium
le bipes non alatum : quando enim non hominis significatum, cui imponitur no-
habet nomen differentia, licet eam per men, hoc aliquid est determinatum, cu-
consequentem nominare ncgationem : et jus per se est diffmitio : hoc enim est
hoc modo non alatum sive carens alis quod dicimus per nomen diffiniti, licet
est differentia hominis. primum nominis significatum sit forma
Quaeramus inductajam diffi-
igitur de simplex a qua imponitur nomen, et quae
nitione, quare est unum, et non multa, primo cadit in intellectum nominantis.
cum multa colligat, si omnia haec ut ac-
cidentia se habent ad animal subjectum :

non enim potest assignari causa hujus,

quia diiferentiae insunt uni generi sicut
forma materia3, vel accidentia subjecto :
CAPUT II.

nam sic ex omnibus quce in mundo sunt,

unum quia, sicut in libro Coeli et
erit :

Qualiter ex natura divisionis primum

Mundi ostendimus, omnia superiora for-
perpenditur quare diffinitio est unum,
mantia et moventia sunt in inferioribus,
et non multa.
sicut in materia mota cum
formata et :

tamen in mundo secundum

sunt multa
esse et matcriam et non unum. Sed qute-
cumque sunt in diflinitione, oportetunum Ad hujus ergo quaestionis declaratio- Text.pt com.
43.
esse et non multa. Diflinitio enim est nem oportet primum intendere secun-
quaedam ratio una numero, ita quod ge- dum divisionem divisione enim, sicut
:
 . :

4G8 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

in Analylicis diximus, venamur diffini- genera comprehensa cum diiTerentiis.

tionem et oportet diligenter attendere

: Aut si est quoddam simplex genus, tunc
quoinodo dividens exit a diviso, el quali- erit genus sicut materia : quia ipsum est
ter se habet ad ipsuin in essenliali et for- materiae designatio, sicut in prsemissis
mali divisione niliil enim aliud est in : diximus quod enim : simpliciter dicitur
Quid genus difliniliono nisi genus, quod primuin ge- genus, aut erit forma subjecti illius quod
primum di- .. ..
citur? nus
,.
dicitur, aho ahquo eo quod non
.
m
. ,

substat formae prima? in ordine, ct illius

est genere, et ultima differentia est hoc : designatio est genus quod est simpliciter
enim genus quod dicitur primum, est et primum : aut erit subjectum et forma
simplex genus solum sinc compositione sicut genus subalternum, quod cum dif-

differentiarum. Alia vero genera quae ferentia vel differentiis est comprehen-
sunt species et genera, et vocanturgene- sum : et quocumque modo signatum fue-
ra subalterna, sunt priinum genus, et rit, erit simile materiae, quia potentia
cum hoc comprehensae differentiae quia : est : et forma ultima per in-
in eo est

non essent species superiora enini

aliter : choationem et confusionem, quia unum
secundum primum modum dicendi pcr se est ex materia et forma composilum aut :

prsedicata actu sunt in inferioribus : et accipit nomen ex forma, aut ex materia

ideo supponuntur iilis suppositis. Et hoc et quocumque modo fuerit, semper si-

est sicut si dicamus primum genus ani- mile est materiae propter rationem quam
mal : habitum vero sive consequcns ge- diximus : genus enim in ipsa re ac-
nus, quod differentiis est comprehen- ceptum secundum esse et non extra,
sum, dicamus animal bipes sive bipeda- est in actu, et actus ejus est difle-

le : et iterum consequens post illud dici- rentia ullima : genera enim hoc in difle-

mus animal bipes non animalum : et hoc rentiam habent, et quojdam magis assi-
dicamus determinari differentia rationa- milantur formae, quasdam magis mate- et

lis in
quas dicitur
hominem,
pigmeus.
et irrationalis in
Similiter
simiam
autem
rise.

ct materia?
...
Hujus autem quod est simile formae
simul est vox
enim vox : est
.
Aii )U i.i
test simi
esse gen
|

... et maler
est et eadem ratio si plura dicantur in- genus el matena m uuantum enim dif- : aiiquo™
ut vox lil
e > ii
termedia genera : omnino enim non dif- terentife percussionum vel syllabarum 1 i
rarum

fert per plura subaltcrna genera, aut per producto et brevi mensuratarum faciunt
pauca hoc dici. Ergo eliam non differt si ex ea species, et elementa vocum litte-

per pauca, aut per duo tantuin dicatur, ratarum, vox materia in quan-
sic est :

primum ultimam diffe-

videlicet genus et tum autem vox non transmulala praedi-
rentiam quantumlibel enim per multa
:
catur de vocibus litteratis, est genus. Et
dicatur, non sunt nisi duas naturae in dif- hoc modo cuprum idoli quidcm est ma-
tinitionc generis videlicet primi et diffe- teria tantum et non genus quia trans- :

rentiae : et differentia cxit de generis po- mutatum in figura recipit idoli formam,
testate in qua ipsa est inchoata et con- et non praedicatur in recto de idolo. Ju-

fusa, sicut saepe diximus et ideo duo- : piter cnim non ees, sed aereus vocatur.

rum qure in diflinilione sunt, hoc quidem Syllaba autem non vocea, scd vox dici-
est genus : aliud vero est differenlia, ut tur. Cum igitur sic diflinitio sit ex genere
animal bipes, quod supposuimus esse primo subjecto et diifercntia quae sunt
difiinitionem, animal est quoddam ge- differenlia ab invicem, palam est quod dif-
nus, et alterum qme est bipcs, est diffe- tinitio est ratio collectiva quae est ex dif-
genus est in diffinitione,
rentia. Si ergo ferentibus. Ex his cnim accipitur, quod
non genus simpliciter, accipiendo
erit diflinitio est ex genere et differenlia,
genus secundum generisnaturam lantum quae sit essentialiter in genere per incho-
quae est subjectum : sed est natura gene- ationem et confusionem : et sic patet
ris, non prteter species quae sunt ipsa quod genus sccundum actum differentia
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. IV 469

terminatum accoptum ad idem esse sub- qucedam est secundum actum existens
stantice et quidditatis referuntur, et quod pedalitas. Sic autem vult semper proce-
differentia lluit a potestate generis, sicut dere divisio quousque veniat determinata
actus exit a potentia trihuens esse dis- ad ea quce non sunt differentia secundum
tinctum potentiae. formam, nec formalem habent divisio-
nem : sed si dividuntur, hoc erit per ma-
teriam, sicut individua dividuntur : et

tunc in ultimis differentiis in quibus stat

CAPUT III.
divisio, tot erunt secundum actum spe-
cies pedalium, quot sunt pedum differen-
tice, sicut si dicamus quod est pes integer
duo
et divisus in et divisus in multa : et
Qualiler per divisionem investiganda est
tunc quia nulhim in genere commune
ultima cum specie convertibilis diffe-
dicit ultimo actu determinatum, sed in
rcntia.
specie determinatum facit actu existens,
tunc erunt animalia in actu et specie de-
terminata aequalia differentiis ultimis, si

etcom. Seff adhuc antequam solvamus prse- ista quce dicta sunt sic se habent quod
dictam dubitationem, oportet dividi om- vera? sunt ultimce differentice : hoc enim
nia formaliter dilferentia. Differentiae per hvpothesim petivimus. Ex dictis igi-

cum genere comprehens.e sunt, sicut di- tur palam est, quia finalis qure indivisa
cimus quod animalis dilferentice sunt est differentia substantia et actus rei est
pedalitas et non pedalitas. Similiter au- e1 diflinitio hoc moilo : quia diftiniens et
tem ulterius animalis pedalis suis essen- ultimo terminans diximus esse diftinitio-
tialihus differentiis differentes species nem : hoc enim non est genus quod ter-
oportet sic scire per divisionem, ita quod minatur, sed differentia terminans. Un-
accipiatur differentia pedalis animalis in de etiam ulterius ex hoc patet, quod dif-
quantum est pedale : ideo nulla est divi- ferentia ultima unica et convertibilis
sio si pedale dividatur per alatum non et cum specie quamvis enim in
diflinita :

alatum : quia alatum et non alatum non Posterioribus Analyticis dh-tum sit, quod
sunt essentialiter et formaliter in pedali partes diflinitionis sunt in plus quam dif-
in quantum est pedale : et ideo non bene finitum et totum in ceque, hic tamen di-
dividit qui sic dividit pedale : sic enim cimus quod ultima ditferentia est in
dividens, propter non posse et non scire seque cum diftinito, et non in plus : quia
dividere, sic dividit. Sic ergo dividen- ihi loquentes de demonstratione, diftini-

dum quod pedalium aliud est

est pedale, tione usi sumus secundum quod est me-
iissorum et in multa pedum, aliud au- dium faciens scire passionem inesse sub-
tem non fissorum et non in multa pe- jecto : passio autem verius sritur inesse
dum sic enim ex forma communi et
: subjecto, quando scitur secundum singu-
confusa et indeterminata et in potentia las formce partes inesse, ut si quceramus
existente semper per actum intelligendi hominis passiones, dicimus non huma-
reducitur forma specificans et distincta, num esse, sed potius esse vegetativum
sive distinguens et determinata et quce el nutritivum augmentativum et sen-
et

actui existit : et sic ex omnibus superio- sitivum et hujusmodi et sic accepta for-
:

ribus suis fluit inferius habens in se vir- ma secundum partes potentiales ipsius,
tutes et potentias omnium superiorura, semper est in plus quam diflinitum. Cum
cum tamen essentia una et simplex exi- autem hic consideremus rei diftinitce uni-
stat : pedes enim fissi non fissi sunt
et tatem, el unitas non sit a partibus poten-
differentice pedis : eo quod fissio pedis tialibus forrnce, sed ab ipsa tota ut est
 470 D. ALB. MAG. ORD. PIUED.

actus et terminus, hic consideramus eam albuin, aliud nigrum, erunt tot divisiones

prout cst tota et actus ct terminus : et quod sunl sectiones, quarum nulla est in

sic convertitur cum specie differentia. Ex alia essentialiteret ideo non ordina-
:

Noia quo- omnibus autem his quae dicta sunt, pa- biintur ad unuin ultimum quod sicut ac-
reni' a diiTort tel quod differeulia ullima ex oiunibus tus exeal ab omnibus aliis sicut ex po-

exit ut actus ex potentia, et quod actus tentiis. Sic igitur tria cavenda sunt, quod

^^
etcunllurr!
Doctorem.
.^ ^^ egsent j a a polciltia, Sed videlicel non accipiatur extraneum divi-

esse ejus est aliud et aliud : et ideo dif- dens a diviso et hoc fit quando dividens
:

fertper essentiam, sed est differentia sic- essentialiter non continetur intra ambi-

ut ejusdem indeterminali et determina- tuni divisi. Et quod non idem bis dica-
ti, et indistincti et distincti subjectum : tur quia hoc est contra ordinem difli-
:

autem primum quod nihil est differentiae nientium, in quibus unum debet esse
distincta natura est ab ipso sicut id quod prius et alterum posterius. Et quod non
est materia distincta est natura ab co sil accidentale dividens diviso, quia sic

quod est forma, sicut sa-pius diclum est : unuin non esset in alio essentialiter : quia
materia autem nibil est diffinitionis, sed accidens quod cum sit in aliquo, non est
totum esse est potentiae et actus forma- iu eo ut pars quaedam essentiae.
tivuin. Et ex omnibus dictis palam est, quia
Si autem fiat divisio, quod non idem diflinitio est ratio quae est ex veris diffe-
multoties dicatur in terminis diflinilio- rentiis harum differentiarum finalis
: el

num, hoc euiin esset inutilis : superflui- est secundum rectum differentia et actus.
tas autein liic accidit, sicut si quis dical Hoc autem palam erit, si quis tales dif-
quod homo cst animal pedale bipes :
finitiones ex divisionibus collectis trans-
quoniam bipes actu dicit pedalitatem el : ponal ab ordine verae divisionis in alium
tunc idem est dicere, quod animal peda- ordinein, quo secundum in priori essen-
le pedale duoruin pedum eo quod es- : Lialiter non conlineatur ul si quis dicat :

sentiale superius actu continetur in suo iu lioininis diffinitione, quod est animal

inferiori : et ideo per appositionem non bipes habens pedes superfluum enimest :

exlrabilur de ipso. Unde sic dicens nihil habens pedes dicto bipede, sicut paulo
aliud dicit quam animal habens pedes bi- ante ostensum est sic enim dicendo non :

pes : bipes eniin non est differentia ba- est ordo in substantia quae est diffinitio
bentis pedes, sed species : et hoc esl di- el quidditas.
cere animal habens pedes duos habens Si ergo sic idem dicatur, quaeri posset
pedes quamvis enim idem seepius acci-
:
quomodo oporteret intelligere iu diflini-
piat propria divisione, ita quod dividen- tione, hoc quidem prius, illud vero pos-
tia siinl essentialia diviso, et non addant terius : cum idem non sit prius se et

extraneam essentiam, et dicuntur sequa- posterius. Cum iyitur in diffmitione

liter differentiis veris, tamen idein multo- uiiuiii sit prius altero secundum naturam
ties dicere nugatorium et superfluum est. et intellectum, constat quod illud quod
Et hoc ideo est, quia cum differentia una esl sic prius, non est maleria. Adliuc
sit ulliina quae est dilTerenliae communis cum unum sitessentiale ad alterum, con-
divisie, lunc sic continue procedendo ea stat quod est aliquid formae. v\dhuc cum
quae est iinalis substantia, sicut forma et iiiiiiin sit non idem alteri, constat quod
actus existens eril species : quia est to- unum est genus, alterum differentia : et

tum esse species, et non erit species bis ex hoc sequitur, quod ultima differentia
accepta differentia aliqua. est tantuin una et simplex : quia abiret
Amplius autem cavendum est, quod in inlinituni, si quodlibet esset gcnus
non fiat diviso secundum accidens si : cum differentia comprehensum : et sic
enim dividat sic dicens pedalium aliud : primuni genus est tautum genus : etom-
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. IV 471

nes intermediae differentiae sunt potentiae chitecti non operantur ad formam arti-

ultimae differentiae, et ipsa est actus unus ticiati, nisi forma arte informata, ita

et ultimus. Omnia autem intermedia ge- nec principia generationis ad speciem

nera subjieiuntur ex primo genere quod aliquam generant, nisi informata ipsa
actu est in ipsis et hoc modo genus: specie : propter quod in seminihus om-
estforma distincta ultima differentia, nium animatorum anima dicitur artifex,
quando secundum esse accipitur quod et sicut in ccelo intelligentia '. Ilaec au-
explicat diftinitio. Sic ergo ab ultimo ac- tem omnia in ante habitis plene probata

tu, et diftinitio est una, et res distincta sunt. Sicut autem ad speciem generativa
est eadem. IIujus autem probatio
una et generat, ita ad eamdem speciem conver-
est, quia si consideretur animal secun- tit nutrimentum nutritiva, et auget aug-
dum esse secundum quod actu est in ho- mentativa. Sensus autem et sensibile de-
mine, ipsa animalitas nihil est extra ra- purant, et in ordinem agnnt ad intelle-
tionem : vivere enim et sentire ad ratio- ctum : et ideo dicitur in Elhicis, quod
nem formantem ea sunt terminata : quia vires sensibilis animae participant aliqua-
vivere velvegetarisiaccipiatur secundum liter ratione : et sicut est in actibus et

ipsum generare, patet ijuod generans est potentiis, ita est in natura. Oportet igi-
ad formam et Gguram hominis in quan- tur quidquid est animalitatis in homine,
tum homo est quoniam ^in Physicis
: informatum sit ratione. Patet igiturquod
ostensum est unumquodque generari a esse est unum et diffinitio una, quia si-

convenienti : generativa autem qua? es1 militer est in omnibus aliis. Haec igitur

in semine, non ad formam hominis gene- et tot dicta sint a nobis de diffinitioni-
raret, nisi formae hominis esset informa- bus qua? sunt circa divisiones, et quod
tae omnia generationis principia, sicutos- primum est et principalis in his, hoc est

tendimus in libro de Xatitra anhiue et quod diclum est quales qua?dam sunt
generatione : sicut enim instrumenta ar- difiinitiones secundum ea quae diximus.

1
Vide pro ista seutentia Commentatorem VII Metaphys. com. 31.
 472 D. ALB. MAG. ORD. PBJED.

TRACTATUS V

IN QUO OSTENDITUR QUOD UNIVERSALE NON EST GAUSA FORMALIS

SUBSTANTI2E SIMPLICITER, NEQUE ALIQUA PARS IPSIUS.

hoc aliquid, ut hoc animal, quod substat

passionibus sive formis accidentalibus,
quae sunt accidentia composita. Subjici-
tur etiam et dicitur subjectum, sicut
CAPUT I.
subjectum
materia est perfectione, quae

est forma perficiens : et de his qui-

dem jam dictum est. Quia autem uni-
De distinctione substanlise et de diffi-
versale ut universale videtur quibus-
nitione universalis.
dam maxime esse causa formalis et prin-
cipium esse ipsius singularis, oportet
nos de boc tractare : et sicut ostendimus
7>xt. et com, Quoniam autem hoc toto libro <le
in quod in generatione sensibilium univer-
II.
substantia perscrutandum est, iterum sale non est agens et generans, ita opor-
repetemus ab initio dicta de substantia. tet nos ostendere, quod in esse singula-

Dictum est enim quod substantia dicitur rium universale ut existens per se non
tanquam subjectum, ettanquam quiderat est causa vel principium esse alicujus.
esse, quod est diflinitio et quidditas et : Ad hoc autem quod hoc bene intelli-
tertio dicitur substantia quod est exhis: gatur, oportet repetere quacdam de supra
et quarto dicitur substantia universale, dictis, quod videlicet triplex est univer-
quod proprie, sicut dictum est, difli- sale, ante rem, et haec est causa praeha-
nitur per universalia quae sunt praedicata bens, sicut dicimus solem esse causam
de se, sicut quidditates ipsius vel partes universalem omnium generatorum, eo
quidditatum. De duobus autem modis qui- quod lumen solis generale formans est
bus di itur substantia, dictum est : dixi- omnia generata et lumen intelligentia-
:

mus enim quod quid erat esse, et de subje- rum hoc modo prsehabent omnia quorum
cto : diximus enim quia dupliciter sub- sunt causae : et universa sic praehabet id
jicitur id quod subjectum vocatur. Sub- quod est universi esse principium, sicut
jicitur enim prima substantia quae est ars et intellectus artificis praehabet artifi-
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. \ 473

ciataomnia. Aliud autem est universale, existens : et ideo ut sic acceptum, ut di-
quod est natura quidem prius re ipsa, et cit Boetius, quaedam similitudo essen-
sit

tempore est cum ipso et hsec est natura

: tialis eorum quorum ipsum est, et non
rei formalis, quam supra secundum si- dicit nisi esse substantialeipsorum et :

gnificatum nominis vocavimus, secun- hoc modo est consequens id cujus est
dum id quod est in re ipsa natura cum :
universale : et hoc modo est tertio modo
enim dico homo, duo importantur per dictum universale, ct sic praedieatur de
nomen, scilicet quod imponitur nomen omni eo de quo praedicatur nec sic di- :

et cui et quo imponitur ipsum nomen cit ens, quod sit substantia aliqua
exi-
est, quod primo format et movet intelle- stens secundum se, sicut dicimus mate-
ctum ejus qui audit vel nominat nomen :
riam existere non in alio, et formam esse
et Ikbc forma a qua nomen imponitur :
essentiam ad sui esse non indigentem
et per hoc devenitur ad hoc cujus est alio quodam in quo esse accipiat formae :

illa forma et haec est suhstantia cui no-

:
et sic dicit hoc aliquid existere secundum

men imponitur : propter quod dicitur, se : sed universale sic dictum est esse
quod antiqui grammatici quaarebant quid substantiale, quod semper est in alio,
nomen pro substantia, et quid pro quali- nec esse potest quando in alio non est :

tate : accipiendo igitur id cui imponitur et hoc modo non est substantia, sed sub-

nomen homo, secundum id quod est in stantiale quoddamesse, quodaccidit sub-

re ipsa, illud est vera substantia homi- stantioe per hoc quod universale secundo
a hic de nis, cui attribuitur vera diflinitio. Ilomo modo dictum est qualilas substantialis
liversali
aui Au- autem sive hominis substantia dupliciter et substantia existens : et de hoc univer-
ris sen-
:ntiam. consideratur, secundum se videlicet et sali sic esse consequente et substantiam
secundum ea quae accidunt eidem : et nullam dicente, sed potius modum acci-
secundum se quidem non est nisi ipsa dentis habente, dixerunt quidam quod
substantia, cujusmateria nulla pars est, erat causa et principium esse quod si :

sicut diximus in ante habitis. Si autem esset verum, cum causa et principium
consideratur secundum ea quse accidunt ejus quod existit per se, sit ens et essen-
ei,tunc consideratur secundum esse quod tia nullo indigens ad suum esse, et sit de-

contingere ei potest ex comparatione ad terminata una unius, etnon sit causaper

aliud : de se quidem consideratur secun- hoc quod est esse in alio, sed per hoc
dum esse quod habet ex hoc quod esf
quod est essentia absoluta divina et
radius immaterialis intelligentiae, sic ac- optima, oporteret quoduniversale praedi-
cidit ei esse in intellectu possibili, sicut catum de reesset talisexistentia et hoc :

in loco suae speciei. Si autem considere- non verum, cum existensde existente
est

tur secundum esse quod accidit ei in ma- et ens de ente non praedicetur, sicut jam

teria, sic est actus materiae : et si consi- ante diximus sed potius hoc quod prae-
:

deratur secundum quo est in parti-

esse dicatur, ut inhaerens praedicatur, et ut
culari, hoc est duobus modis hoc enim :
esse quo praedicatur pro-
subjecti de :

potestconsiderari secundum potentiam et pter quod diximus, quod si subjectum

aptitudinem, quo secundum esse multi- quod est existens et non inhaerens, de
plicabile est in particularia, et sic est subjecto praedicetur, nulla est praedicatio
universale : aut consideratur secundum quod Socrates est Socrates, vel Socrates
quod actu est in illis, et sic est singulare est Plato. Sic igitur accepto universali,
suppositum sub communi natura demon- ostendemus quod universalis non estsub-
stratum, sicut cum dicitur hic homo vel
stantia.

Et quorumque quatuor ultimo dicto-

ille.

rum modorum accipiatur universale, sic

universale esse dicit, et non ens per se
 :

471 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

sale secundum id quod est natura quae-
dam et quidditas, est pars particularis.

Si autem universale non universale nisi

ratione commune diceretur, hoc esset
CAPUT II.
verum sed ex hoc non sequitur univer-
:

sale esse substantiam, sed potius esse

substantiale, sicut diximus.
In quo ostenditur pluribus rationibus
quod impossibile sit quorumlibet sub-
stantiam esse de numero universaliter Text. et cor
Amplius substantia secundum id quod
dictorum.
est, non dicitur de aliquo subjecto ut

subjecto substantia, inquam, quae est

:

realiter substantia entis : quia illa est

Jextetcon Quod autem impossibile sit quorumli- propria : universale autem secundum es-

bet substantiam esse de numero universa- se universalis non secundum id quod est

liter dictorum, videtur multis rationibus. semper, dicitur de aliquout suhjecto, sic-
Primum quidem, quia id quod realiter ut constat ex praehabitis ergo univer- :

est substantia singuli est propria singuli: sale non secundum esse
est substantia
et qua? realiter non est in alio, nec con- universalis et hoc quidem est necessa-
:

tingit alii : universale autom quod a rium. Sed quaeramus an sic quidem non
quibusdam dicitur esse substantia, est contingat inesse universale eis quibus
quod secundum actum commune est inest, sicut animal dieitur inesse inhomi-
hoc enim dicitur universale, quod pluri- ne et equo, sicut quod sit qua?dam quid-
bus inesse aptum natum est et hoc esse : ditas ipsorum realis secundum quod id

commune et omnibus secundum actum est unum existens in utroque, ut non di-
inesse dicunt, qui universale substantiam catur quid in utroque, sed potius dicatur
dicunt esse omnium. Amplius si univer- quaedam ratio ipsorum, ita videlicet quod

sale substantia est hoc modo quo ipsum sicut dixit Plato, quod quid hominis et
commune omnium est, quaeramus cujus quid equi sit diversum, et singulare sit

est substantia : aut enim est substantia utrumque et corruptibile, sed quaedam
omnium, aut nullius : quia una ratio est forma est incorruptibilis communis utri-
de omnibus illis quae clauduntur intra que, quae non est quid ipsorum, sed se-
ambitum suae praedicationis omnium : parata : et illa est ratio ipsorum per quam
autem non est possibile quod unum et accipitur scientia incorruptibilis de ipsis.
idem secundum rem sit substantia com- Si autem sic dicatur, nihil ditTert etiamsi

munis, eo quod divisa et dislincta sunt omnium unum universale ratio dicatur

secundum suas substantias omnia. Sed esse omnium eorum quae sunt in sub-
si dicatur quod est unius solius, cum una stantia : quia per illam communitatem
ratione se haheat ad alia, sicut ad illud non unius erit substantia alicujus unius,
quod dicitur esse, oportet quod ipsum sit sicut hoc universale, homo, substanlia
etiam omnia alia : quorumcumque autem dicitur esse hominis istius in quo est et :

estuna substantia etunum quid erat esse tunc idem inconveniens iterum accidit
secundum esse, ea sunt unum : ergoquae quod prius : erit enim universale secun-
universale circuit ambitu suae praedica- dum esse animalis substantia, et illius

tionis, sunt unum et cum ponatur uni-

: substantia erit in quo est ut specie sive

versale esse secundum id quod esl in na- forma substantia existens ut proprium
tura commune esse omnium, sequitur illi et quod est proprium illi, non
:

ex hoc quod omnia sint essentialiter inest aliis et sic redit idem inconve-
:

unum : sic enim dixerunt quod univer- niens quod prius : et hoc quidem se-
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. V 473

quitur ex hoc quod universale ut ens do accipitur in esse formae et esse divini

aliquod secundum se existens unum de cujusdam et optimi quia : sic est radius

omnibus praedicari dicitur : quod non est divini luminis, quod optimum est unius-
verum : pnedicatur enim ut esse substan- cujusque secundum analogiam qua pot-
tiale, sicut perante dicta manifestum est : est pertingcre ad ipsum. Accipitur autem

et tunc non est substantia, sed est sub- aliquando ut designatio esse substantia-
stantiale. liscompositi et tunc est consequens
:

totum illud cujus esse substantiale desi-

snans. Hoc imtur modo relatum ad esse

?x/. et com. Amplius autem impossibile et incon- universalitatis in omnibus est universale
17.
veniens est hoc quod est universale se- et hoc modo qualitas est consequens
cundum esse universalis esse partem et compositum, sicut jam probatum est :

formam eorum quae sunt, et substantiae et hoc modo acceptum est ab his qui uni-

esse individuae designatae, sicut dicunt versale in esse universalis substantiam

qui universale secundum esse universali- esse singularium posuerunt.

tatis acceptum dicunt esse substantiam :

impossibile enim et inconveniens est ha±c

designata individua et substantiam quae Amplius Socrati secundum istam opi- Texl
''i'
vere est prima substantia, esse vel com- nionem inerit substantia si enim uni- :

poni ex non substantiis. Et iterum im- versale ut ens praedicalur, sicut illi di-
possibile est quod sit ex hoc quod est cunt, et non sicut esse substantiale, tunc
hoc aliquid, quia hoc est in se perfectum cuni dicitur, Socrates est homo, homo
existens, et non habet rationem essen- qui est in praedicato est in Socrate sicut
tialis partis componentis substantiam. substantia, et ens per se existens : ergo
Sed hoc quod est secundum universale inest ei sicut aliquis homo : ergo Socra-
esse universalitatis est quale, sicut prae- hoc quod est Socrates et aliquis
tes est
ostensum est : et id ex quo est aliquid, homo cum enim Socrates sit singulare
:

est prius illo : ergo si particularis sub- quoddam, et homo ut per se existens
stantia quae vere substantia est, ex uni- praedicetur de ipso, et non sicut inhae-
versali componitur secundum id quodest, rens et esse, oportet quod homo stet pro
sequitur quod ex quali componitur, et aliquo singulari et distincto homine et :

quod qualis sit prius ipsa substantia et :

cum Socrates sic dicaturessehomo, quae-
hoc quidem est impossibile qualis enim :
ratur : homo qui est Socra-
aut enim est
neque ratione, neque tempore, neque tes, homo qui non est Socrates.
aut est
generatione prius est quam substantia :
Si autem est homo qui non est Socrates,
passiones enim impossibile est essc prio- tunc haec propositio est falsa, Socrates
res substantia, quia si essent priores, est homo. Si autem est homo qui est So-
tunc essent separabiles : et hoc non pot- crates, ergo homo qui est intelligibilis
est esse, quia in principio hujus septimi substantia solum, Socrates est : est au-
ostensum est quod per substantiam dif- tem Socrates etiam quidam homo sensi-
finiuntur, cum nihil sint nisi esse quod- bilis : ergo Socrates est homo sensi-
dam substantiae. Est autem hic adverten- bilis et homo intelligibilis igitur Socra-:

dum, quod in veritate differentia est tes est homo quidam, et homo quidam.
qualitas essentialis et generis et speciei Totaliter vero sive universaliter accidit
constilutae : et ideo quia essenlialis est si homo qui praedicatur de singulis, est
essentia secundum se accepta, et non ab substantia in subjecto existens, ut sub-
esse derivata, sed potius per seipsam stantia distincta, et non ut esse substan-
esse faciens prior est ipsa composita tiale, et similiter alia quaecumque ita di-
substantia quam constituit :sed hoc mo- cuntur sive praedicantur, ut homo, quod
476 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

nihil talium praedicatorum quee sunt in Tex

Amplius etiam ita manifestum est uni- '^

ratione diffinitiva, est substantia inhai- versale, secundum esse univcrsalitatis

rens, et quod eorum est extra ca de
nihil substantiam per se existentem non esse,
quibus dicuntur, et quod esse eorum est nec aliquam partem hujus substantiae :

in alio. Dico autcm non esse extra ea de impossibile est enim substantiam unam
quibus dicuntur, quia sequitur ex dictis compositam esse ex talibus substantiis
quod non est quoddam separatum exi- duabus vel pluribus quse insunt, sicut
stens animal praeter animalia aliqua et pi rfectiones, hocest, sicut existentia dis-
singularia. Et similiter sequitur, quod tincta in seipsis perfecta : qmecumque
nihil aliud de numero eorum quse sunt in sic distincta sunt sua perfectione, et sunt
rationibus diftinitivis sint extra ea de duo, nunquam sunt unum perfectione :

quibus dicuntur. Et ex hoc sequuntur quia utrumque sua forma distinclum est
multa inconvenientia quando enim in- : ab alio : sed si aliqua duo suntpotestate,
sunt eis, et ut substantiee insunt, et non illa possunt unum fieri vel esse actu, sic-
ut esse substantiale, ut cum dico, quod ut linea potentia est duo media et actu
hic liomo est homo aut enim est idem : unum : et sic duplum actu ex duobus
homo, aut diversus. Et si est diversus, potestate dimidiis. Hujus autem causa
tunc propositio est falsa. Si autem est est, quia endelechia dividit ut forma ma-
idem et est in eo, tunc sequitur quod teriam terminans : sic autem suis ende-
idem est in seipso quod non capil in- : lecbiis separatae sunt substantia sensibilis
tellectus. Speculantibus autem subtiliter et universalis secundum eos qui univer-
ex his et hujusmodi rationibus palam est, sale substantiam esse dicunt : igitur si

quod substantia rei non est aliquid de his dicatur composita ex utraque istarum
qu.T universaliter secundum esse univer- substantia esse unum aliquid, non erit
salitatis quod nullum com-
existant, et composita ex his substantiis distinctis,
muniter praedicatorum significat hoc ali- qu33 sibiinvicem insunt, sicut dicit Plato :

quid, sicut per se existens, ut asserit et hac consideratione Democritus falsam

Plato : sed significat esse substantiale, positionem afferens, causam veram ta-
quod est qualis vel talis, sicut per nomen men suae opinionis assignans dicit recte,
praedicatum designatur. Sin aulem non cum dicit impossibile esse, aut ex duo-
sic dicatur, alia quoque multa impossi- bus aetu peifectis existentibus et separa-
bilia accidunt praeter inducta : et inter tis unum fieri, aut e converso ex uno
alia impossibilia accidit tertium esse ho- fieri duo perfecta et separata quae infe-
minem : et tertio dato accidit esse infini- runt ei sicut distinctum esse in ipso ha-
tos : quoniam cum dico, Socrates est bentia. enim qui sequuntur Democriti
Illi

homo, praedicatur homo non ut esse, sed opinionem, faciunt omnium rerum esse
ut homo per se existens et substantia substantiam dimensiones indivisibiles si-
ens : et hoc est hoc aliquis homo, et ille ve atomos, et hos esse distinctos suis ac-
est universalis, et non sensibilis : homo tibus : et ideo nihil vere dicunt unum
ergo est hoc sensibilis homo et intelligi- esse, sed compositione, ordine, et figura
bilis homo : praedicatur autem homo de atomorum dicunt res distingui, et non
utroque istorum, et per eamdem ratio- secundum veram quae facit unum disfin-
nem est etiam ille substantia per se exi- ctum : propter quod etiam negant esse
stens, et ille est tertius ab utroque illo- generationem. Palam autem est, quia
rum : et de illis tribus praedicabitur quar- etiam in numero se habebit similiter
tus, et sic in inlinitum. apud eos qui dicunt numerum esse exi-
stentium substantiam. Si enim numerus
est compositio unitatum, sicut dicitur a
quibusdam : in tali enim numero oportet
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. V 477

alterum dicere, quod videlicet dualitas ex natura universalis communicabili, et

quam illi aliquarum rerum dicunt esse natura particularis incommunicabili :

substantiam, aut non unum quid, et sic igitur omnis substantia est incomposita :

non una unius in dualitate

est substantia quia etiam species componitur ex quid
unitas existens, non est endelechia dis- est quod est genus, et quo est quod est
tincta per se, sed potius una unitas mis- differentia : et unum est incommunicabi-
cetur alteri, utex utraque fiat unum, sic- le et determinatum, et alterum incommu-
ut dicimus ex mixtis unum fieri et hoc : nicabile et determinans. Dico autem in-
illi non dicunt qui ponunt numeros esse communicabile per divisionemformalem,
substantias rerum, quin potius dicunt licet sit communicabile per materiae divi-
manere distinctas. Ex
unitates endelechia sionem : igitur nec ratio diffinitiva erit

omnibus igitur inductis manifestum est alicujus substantioe, quia omnis diffiniti-

universale secundum esse universalis va ratio est alicujus compositi. Hoc au-
substantiam distinctam et per se existen- tem est contrarium ei quod videtur om-
tem non esse. nibus. Omnibus enim bene sapientibus
videtur, quod et a nobis dudum in hoc
libro dictum est, quod aut solius sub-
stantiae est diffinitivus terminus, si vere
accipiatur et primo dicta diffinitio : aut
CAPUT III.
quod maxime sit substantiae, si communi
nomine diftinitio dicta accipiatur. Per
haec autem quae nunc dicta sunt, sequitur
De solutione dubitationis exortss exprse-
quod nec substantiae est diflinitio igitur :

diclis, e.r (/ua solutione arguitur con-

videtur quod nullius penitus sit diffinitio.
traponentes ideas.
Quajramus igitur, utrum modo quodam
erit per universalia diffinitio, et modo
quodam non erit ? Sicut enim in praemis-
extetcom. quam- innuimus,
Habet tamen quod dictum est sis si accipiatur universale se-
dam dubitationem, quae etiam movit Pla- cundum id quod est substantia, et difti-

tonem ad hujusmodi positionem. Si enim nit et diflinitur : autem accipiatur se-

si

secundum jam inducta dicatur, quod non cundum esse universalis, quale est, non
possibile est aliquam substantiam esse ex est diffiniens nec diflinitum. Hoc autem
universalibus, sicut probatum est : eo quod nunc in summa dictum est, in pos-
quod universale est tale aliquid quod terioribus in octavo libro dicendis erit

potius dicit esse substantiale quoddam, magis manifestum.

sicut et qualitas dicit esse substantiee :

et ideo universale impossibile est si-

gnare hoc aliquid absolutum ens sicut Ex his autem eisdem quae dicta sunt,
Tez
'^ com -

absolutum ens est forma secundum quod manifestum quid evenit inconvenien-
est essentia, et absolulum ens est ma- tium his qui ponunt ideas quee separata
teria secundum quod est essentia quae- dicunt entia, et substantias rerum singu-
dam, et sicut absolutum ens est com- larium et dicunt quod species consti-
:

positum. Secundum dicta etiam non tuitur simul ex genere separato ente, et
contingit aliquam endelechiam quse sub- dilTerentiis separatum esse habentibus.
stantia est, esse ex his quae nec sub- Secundum enim dicta quaerimus de
haec
stantiaj sunt. His omnibussic suppositis, animali illo quod est genus separatum,
videtur sequi ex dictis quod nulla parti- et est in homine et in equo aut enim :

cularis vel universalis substantia sit com- homo et cquus in illo animali idem et
posita : quia omnis talis composilio fit unum numero sunt, aut diversum nume-
478 P. ALB. MAG. oRD. PR.ED.

ro in illo est homo ah equo. Non enim Demum iterum objicitur contra posi- Tat.etn
quaerimus, utrum in ipso animali sint ho- tionem istam : constat enim quod unum
mo et equus unum ralione ? Palam nam- genus quod est pedale animal, constituat
que est, quia in ipso sunl unum ratione, oppositas species j>articipatione bipedis
uum et nomen unum sit, ef ratio sub- et multipedis : el ex hoc sequitur impos-
slantiae est eadem : dicens enim anima- sibile, si differentiae illa? sint separata?,
lis rationem in utroque, eamdem dicit oportel quod sint actu : non autem sunt
rationem. Si igitur homo qui est univer- nisi in genere uno : ergo unum genus
sale, cst aliquis homo secundum se sepa- actu simul habebif oppositas ditferen-
ratum esse hahens, tunc n — — quod t tias actu existentes : ergo contraria si-

etiam ea ex quibus componitur ille ho- mul actu inerunt eidem uni et eidem en-
1110. sint etiam separata secundum se : ti. quod distinctum habef esse et separa-

ct sic hoc aliquid siguificatum : quia om- tum. Si autem contradicat aliquis obje-
nc quod habet esse actu et separatum ct ctis istis. et dicat quod genus quidem est

distinctum. est lioc aliquid : haec iiritur res per se existens. et substantia non

sunt separata, et sunt de numero sub- substantiale, sicut diximus : sed

stantiarum secundum se existentium. non habet distinctum esse a rebus qua-
Lilur aninial genus secundum sc cxistit rum est substantia. sed est in eisdem.
sieut et homo, et sic animal non esf Tunc qua?ramus. quis modus est per
suhstantia hominis : quia id quod cst quem est substantia. quando dicit aliquis

suhstantia alterius, non separatum - - animal bipes, aut animal habens ped s,

cundum sc exi^tit. sicut in antc habitis secundum quem modum videticet con-
probatum est. Adhuc autem secundum jungitur animal bipedi ad con^tituendum
- hoc animal quod est in equo, aut speciem. sicut res eonjuniritur rei et ens
idem equo et animali sensihili quod est enti. ex quo non esf esse. sed ens per se.
cquus. aut diversum. Et si est diversum, sicut ista positio dicit ? Forsan enim di-
tunc propositio est falsa, cum dicitur cit aliquis. quod componitur sicut pars
hoc animal quod est cquus, est animal. parti. aut copulatur sicut pars continui
Si autem est idem, tunc animal separa- copulatur continuo. aut quod fnrte mi-
tuni est in non separato sensihili, sicut scetursicut miscibilia qua? alterantur ad
silu idem in teipso sis. < Istendimus au- unum niixtionis medium. Sed omnia
tein in quarto Physicorum !

,
quod intel- haec inconvenientia sunt : quia in his
leetus non admittit aliquid essc in scip- omnibus est communitas rei et entis - -

so. Adhuc autem quaeramus, quomodo cundum se in universalibus autem esse

:

erit unum in his quae actu et separatim commune non considerafur, sed ratione:
sunt existentia ? IToc enim nuper ex ra- in compositisenim ex forma et materia
tione Democriti ostendimus impossibile vel exmembris diversis quodlibet com-
-- . Adhuc qua?ramus. quare illud ani- ponentium est res qua?dam. ef non ess
lnal quod est ceims et separatum existit, rei quoddam : ef similiter e>t in copula-
non existil per seijisum. sed ponitur I
-- lis in continuo. ef similiter est de mixtis
in animali sensibili et substautia cjus in mixtione : omnia autem ha?c inconve-

existere? Omne enim quod per seipsum nientia sunt de universali dicta : quia
separatum habet esse. illud existit per omnibus dictis tribus modis diversum
seipsum, non indigens alio ad existen- secundum esse conipositum ef copula-
dum. tum vel commixtum est in unoquoque
compositorum et copulatorum et mixto-
rum. et non est unum in quolibet isti :

IV Physic. lei. et com. 0-i.

 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. V 479

autcm qui separata dicunt univcrsalia, ambiens omnes intellectus continuo et

dicunt unum esse in unoquoque sui am- tempore conjunctos, ita dixit ideam
bitus particulari. Si autem sic componi- unam ut radium quemdam agentis intel-
tur vel copulatur vel miscetur, sed infi- lectus in ipso intellectu existentem am-
nila sunt copulata composita et mixta, bientem omnes formas sensibiles eorum
quorum dicitur animal esse substanlia : quorum est una communitas. Et forte

non enim potest dici quod homo sit ani- non omnino dicit falsum : sed de hoc
mal secundum accidens igitur oportet : pertractare est alterius philosophiae :

quod animal multiplicetur id illa et in nunc enim non suscipimus explicare nisi

omnes partes compositorum copulato- dicta et opiniones Peripateticorum : et

rum et mixtorum igitur animal quod : ideo adhuc revertentes ad propositum

est substantia talium, est multiplicatum objiciemus contra eos qui dicebant univer-
in infinitum in hoc etpartes eorum : salia essequaedam separata. Dicimus igi-
ergo non est res una communis anima- tur quod secundum hoc idem animal se-
libus : et si res est diversa, ralio rei paratum multa erit eo quod unum et :

diversa est : ergo animal non est univo- idem separatum animal erit substantia
cum ad illa, et sic non est genus. in unoquoque animali seusibili et hoc :

ocun.en- Haec autem ratio Aristotelis valde est quidein sequitur ex hoc quod sensibile
advertenda : quoniam in compositis et animal non dicitur animal universale,
copulatis et mixtis nulla est forma, quae secundum aliud aliquid accidenlalc, cum
secundum esse non sequatur naturam dicitur hoc animal nisi secundum ipsam
mixti : et ideo dicimus quod non est ani- separati animalis substantiam : sin au-
mal ct equus simul, neque infans et ju- tem sic non dicatur, sedquod secundum
venis simul, neque juvenis et senex si- aliud dicitur animal, tunc sequitur quod
mul secundum pruden-
sive vir, et etiam homo sensibilis erit ex illo animali se-
tiam dictus intellectus hoc modo non vi- cundum quod dicitur animal et tunc :

detur aequalitcr inesse omnibus homini- illud idem secundum quod dicitur ani-
bus, sed potius in sedendo et quiescendo mal, erit genus ipsius, cum dicitur, ho-
iit animal sciens et prudens • : et cum in mo est animal, et separatum non erit
unoquoque tieri sint inlinita facta, vide- genus ipsius. Amplius autem secundum
tur quod quaelibet forma hujusmodi fit cos qui ponunt ideas esse omnia ex qui-
inlinita quodammodo potentia ad actum bus est homo formnliter, secundum
et
proccdenle, nec sit eadem in una hora diffinitionem sunt ideae est autem sub-
:

quae est in alia, sicut non est eadem sa- stantia hominis id ex quo est secundum
nitas in mane et in vespere : et si aliqua substantiam : igitur idea ex qua est ho-
forma est quae hujus nullam recipit alle- mo, non est aliud, et aliud substantia
rationem per accidens, videbitur illa se- hominis, sed idem esset enim impossi-
:

parata esse et non una esse omnium : bile quod liomo substantialiter
dicere
intellectus autem immixtus et separatus essct cx idea, et quod tamen cum illo
videtur taliter esse separatus : et ideo aliud esset secundum substantiam homo
idem esse omni. Haec autem et hujusmo- quam idea ex hoc autem sequitur, quod
:

di in libro tertio de Anima sufficienter idem ideale animal sit unumquodque

satis determinata sunt : tamen a simili animal per substantiain : et sic omne
hujus dixit Plato ideas esse separatas, et animal in animalibus sensibilibus exi-
formas quae sunt in individuis dixit ima- stens est idem animal per substantiam :

gines esse idearum : sicut enim unus di- et ea sunt unum numero quae sunt ea-
citur intellectus per suum lumen agens dem per substantiam : igitur omnia ani-

1
Vide pro hoc VII Physic. tex. et com. 10.
480 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

malia sunt umim numero animal. Am-

plius quaeramus ab istis. ex quibus sepa-
ratis illa sunt sensibilia, et quomodo
sunt illa animalia ex per se animali
CAPUT IV.
separato, aut quommodo potest intelli-

gi, quod possibile sit esse animal quod

idem est quod substantia istius sensibilis
animalis, et tamen sit separatum praeter Quod idese sensibilium sunt singularia,

animal hoc sensibile ? Amplius quaera- de quibus nec est diffinitio, neque de-
nius quomodo ea sint separata, et tamen
monstiatio : ex quo sequitur quod non
sint in sensibilibus haec enim omnia
:
universalia sunt.

sunt, ad quorum positionem sequuntur

multo absurdiora dictis : si autem impos-
sibile est sic se habere propter inconve- Quoniam autem sicut in ante habitis Tex < •<'«'
53.
nientia quse sequuntur, palam est quia est expositum, est diversa substantia id
non est idea istorum sensibilium separa- quod vocamus integrum, quod vo- et id
ta ab cis, sicut quidam dicunt. Oportet
catur ratio sive universale quod diflini-
igitur quod universale esse universalis tur oportet igitur iterum ex hoc consi-
:

dispositio particularis, et sit substan-

sit derare utrum separatorum sit diflinilio
tialis particularium similitudo et ideo
vel demonstratio si enim non est diffini-
:
:

non est substantia eorum : sicut enim tio ipsorum vel demonstratio, consequi-
jam sa?pius diximus, natura ipsa qure tur quod non sint universalia, sed par-
forma est ut natura considerata, multi- licularia per modum integrorum. Dico
plicabilis est in multa, et tunc multa est
autem quod hoc quod sic est substanlia,
et divisa et singularis : quia tamen est sicut integrum est cum materia conce-
essentialis similitudo intellectus, agit
pta ralio sive forma, sicut diximus in
eam ex multis ad unum : quia unum est
ante babitis. Alia vero substantia est,
quod abstrabitur ab omnibus : et hax qua? est secundum formam, et universa-
communitatis unitas proccdit a singula- leest tota ratio, cujus nulla pars est ma-
ritate sua in materia, in quantum est
teria. Quse cum ita dicta sint, constat
causa similitudinis essentialis : et hoc quod harum substantiarum quse sunt,
modo universale in intellectu est, et po- integra per se corruptio, eo
sicut est
sterius, et non causa rei particularis, sed quod etiam generatio est hujus rationis,
causatur ab ipso per intelleclum abstra- sive formae dantis rationem, quae est
hentem et sic patet quod est
:
esse quod-
concepta cum materia : illius autem ra-
dam, sicut dispositio est esse ejus quod tionis qua? est tota ratio, non est sic
disponitur per ipsam. Si quis igitur po- generatio, ut etiam corrumpatur secun-
nat ipsum ens quoddam in se consistens dum se : et hoc patet, quia in artificiali-
et causam rei particularis, tunc obvia- bus quae imitantur naturalia, non fit do-
bunt omnia inconvenientia inducta et :
mus universalis secundum se accepta
hoc modo dixerunt existens per se esse praeter particulares domos sed fit hsec :

illi qui posuerunt ideas, sicut manifestum

domus, et ab hoc artifice. Verum illa
est ex omnibus inductis. quaj sunt tota ratio, sine generatione
sunt et non sunt : quia non per se fiunt,
vel destruuntur, sed potius secundum
essentiam ingenerabilia sunt et incorru-
ptibilia : secundum esse autem quod ha-
bent in integris, generantur et corrum-

puntur illis generatis et corruptis : os-

 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. V 481

tensum est enim in antc habitis, quia rat, contingit diffinire. ideam Igitur nec
nullus talia generat vel facit per se : pro- aliquam enim idea de
est diffinire : est

pter quod substantiarum sensibilium et numero singularium, ex quo separata

singularium, nec diflinitio est vera, ne- esse secundum se ponitur, ut dicunt po-
que demonstratio quia omnia sensibi- : nentes ideas jam enirn ante diximus,
:

lia habent materiam, cujus hsec est natu- quod universalia sensibilium nonpossunt
ra, quod per eam contingit ea aliquando esse sine intellectu sensibilis materias :

csse, et aliquando non esse. Dico autem singularia igitur sensibiliurn omnia sunt
sensibilia qua?. qualitatibus tactus sunt corruptibilia : et ex hoc sequitur ideas
determinata primo Cceli et
: et sicut in esse sensibiles et corruptibiles, ex quo
Mundi ostendimus quod potentiam ', singularia quredam esse dicuntur : et sic

habet ad non esse, non est potens esse illa opinio destruit seipsam per hoc quod
semper et ideo omnia singularia sensi-
:
separate ponitur ideas sensibilium.
bilium sunt corruptibilia. Si ergo, sicut
in Analyticis posterioribns ostensum est,

demonstratio estncccssariorum quse sem-

per sunt, diffinitio scientialis quae est de Hoc etiam alio modo est necessarium. Texi.etcom.
54,
T J-
monstrationis principium, est etiam ne- lam enim supenus diximus nomen uni- •

cessariorum semper existentium : et hsec versalis non esse particularis nisi requi-

non contingit esse et non esse, sicut nec voce rationem autem omnem diffiniti-
:

ipsa scientia quae etrectus est demonstra- vam necesse est esse ex nominilms ip-

tionis, quandoque scientia est, quando- sam naturam universalis secundum seip-
que ignorantia : sed potius sic contin- sam nominantibus : unde si aliquis sic
gentibus est tremens
opinio, quae cst nomen non sciat, diflinitum erit igno-
unius partis contradictionis habitus, pro- tum quia non diffinietur per ea quoe per
:

pter formidinem alterius. lta ergo con- se et secundum ipsum conveniuntei, sed

tingentis non contingit esse demonstra- dieto modo posita nomina sunt commu-

tionem, nec diffmitionem : sed potius » ia oinnibus sui ambitus : igitur ista

opinio est de ipso. Palam igitur, quod nomina non erunt singulariter existentis
nunquam erit talium singularium sensi- unius, sed et .
aliorum ejusdem communi-
biliuin diffinitio, nec demonstratio : cor- tatis existentium et hoc est si quis te
:

rupta enim scientiam habentibus veram non diffiniet te per nomen pro-
diffiniat,

non sunt manifesta, quando habentur a prium quod ab individuatione imponitur:

sensu salvatis veris eorum rationibus eo quod hoc non dicit id quod vere est
universalibus in anima quia non pro- :
substantia qua tu es id quod es sed dif- :

pter hoc quod in sensu accipitur, est finiet te per communia tibi inha?rentia,

scientia ipsorum, sed per hoc quod in sicut si dicat quod tu es animal gressibile :

anima est universale eorumdem igitur :

et ponamus hoc esse diflinitionem, in

substantiarum sensibilium non erit de- q ua animal est genus, et gressibile est

monstratio, neque diffinitio vera, qu;e differentia : aut dicat quod tu es animal
est per partes qualitalivas, sicut dixi- album, vel aliquid hujusmodi, quod non
mus : quapropter quando quis diflinit, P er se distinctum quod in alio sit ens, sed
"
oportet illum ad tantum studentem esse, fit et esse dicat q uod se P a
:
P atet 'g itur
ut si diiiinit singulare, ut non ignoret rata singularia qua? sunt ut entia non in

universale quod semper et incorruptibi- alio existentia, non sunt nomina per qure

liter est actu : et hoc est universale, fiat diffinitio aliqua. Si quis autem ad
quod totum est ratio : si enim hoc igno- ll0C respondere volens, dicat nihil prohi-

1
I Coeli et Mundi, tex. et com. 124 et infra.

VI 31
 482 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

bere quin ea quae separatim existentia sum : quia secundum haec rationabilitas
sunt, eommunia multis simul cum hoc nihil est animalitatis, cum dicitur animal
huic soli inesse, et sic esse substantiam rationale.
ejus : et ita dicat, quod ideae in eo quod
sunt separatae, sunt communes : in eo
autem quod in istis sunt, substanlia1 sunt Amplius si secundum dicta ex specie- r.x/. <•< <?<»»

singulorum. Contra hoc primum dicen- bus compositis fiunt ideae, per resolutio-
dum, quod similiter sicut ista conveniunt nem compositi in componentia : ex quo
speciei, ita conveniuntambobus illis quae enim separata simplicia magis sunt et ve-

constituunt speciem, hoc est, generi et rius sunt quam composita secundum in-

differentiae : sicut si dicamus quod si ho- ductam opinionem tunc etiam in sepa-
:

mo communis est separatus actu exi- ratis magis et verius sunt ea qua? sunt in-

stens.ita erunt ista duo, animal et bipes, composita et simplicia istis, ex quibus
separata actu existentia, et etiam esse ip- sunt per resolutionem : et haec sunt com-
sa in sempiternis quae esse dicuntur : et posita. Amplius etiam illa simplicia ex
secuudum hoc necessarium est quod ip- quibus composita est speciei idea, sicut

sa per se existentia sint priora, et quod genus et ditferentia, separata egebunt

sint sicut partes compositi quae sunt prio- etiam praedicari in multis, cum sint uni-
res composito, sed quod sint separabilia versalia, sicut animal, et bipes : quia si

et separata si liomo ponitur esse separa- daretur quod non praedicantur in multis.
tus. Aut enim communium se-
nihil est non cognosceretur quod essent univer-
paratum, aut necesse est quod ambo ista salia. Si autem in multis praedicantur,

separentur. Si autem nihil est commu- cum separata sunt ab invicem, praedica-
nium separatum, sed semper habet esse bitur animal in multis : cum sit tamen
in alio, tunc sequitur quod genus non singulare separatum ens, ea de quibus
erit in esse aliquo praeter species : et hoc praedicatur, erunt animalia, nulla ditfe-

est falsum, quia intellectus generis non rentia vel specie animalis distincta : et

pendet ex specie intellectus autem est

: idem sequitur de differenlia idea enim :

separati secundum eos qui formas ponunt est quaedam separata idea quam impos-

esse separatas. Si vero genus est sepa- sibile est praedicari. Et ideo nec de mul-

ratum praeter species, tunc eadem ratione tis praedicatur, nec de uno cum non di- :

differentia erit separatim existens : quia ca1 alicujus esse, sed ens distinctum se-
ipsa magis substantia est. Hoc igitur est cundum seipsum et hoc non videtur
:

primum quod sequitur ex illa positione : esseconsonum veritati, quia omnis idea
et secundum lioc differentia est per se, participabilis esse a subjecto aliquo poni-
non in genere intellecta et cum magis : tur. Et ideo ex ista opinione opposita et
substantia sit, erit prior genere : quae seipsa destruentia sequuntur.
omnia absurda sunt. Deinde sequitur
etiam ex dictis, eo quod ista ponuntur
esse priora specie, et secundum hoc in
seipsis salvari quod non contrario au-
:
CAPUT V.
feruntur non enim sequitur secundum
:

hoc, si genus non est, differentia non

est nec sequitur quod si nulla differen-
:

tiarum est, genus non esse quia ponun- :

De causis erroris poneniium ideas, etc.

tur illa divisim habere esse ad invicem.

Sequitur etiam non declarare se invi-
ista

cem : quia secundum haec differentia Igitur quemadmodum paulo ante dixi- Tcxt.etcoi

non distinguit genus, nec determinat ip- mus, ponens hanc positionem oblivisci-
 LIBER VII METAPHYSICOnUM, TRACT. V 83

tur, noii attendens quod in sempiternis erroris. Amplius quaecumque secundum

singulariter existentibus impossibile est potestatem suae formee contingunt esse in
diffinire : quia singulare non diffinit, nec pluribus, illa non sunt singularia solum.

difiinitur, sive sit sempiternum, sive Si enim ponamus solem alium esse di-

non. Talia autem sunt qusecumque suut versum ab isto, talis erit secundum for-
secundum suas species unica in unico in- niam, qualis est iste palam igitur, quia :

dividuo existentia, ut sol ct luna, quas si ille etiam sol erit : et sic sol de istis prae-

diffiniuntur, non difliniuntur ut indivi- dicabitur univoce : igitur quanlu ad

dua, sed ut universalia, eo quod niulta potestatem formae solis de sole est m-
sunt universalia unicum vel nullum in- munis ratio. Haec igitur, sicut dici us,
dividuum sub se habentia, sicut diximus est secunda causa erroris : quia se n-
in quinto hujus sapientiae libro : i>ti duin istos sol est de singularibus, s ut
enim non solum peccant diffiniendo in Ilion, aut Socratesnon : quoniam si

hoc quod talia ponuiit in diflinitione, sunt ideae singulares, tunc quaeramus ab
quibus ablatis non propter hoc aufertur eis, quare nullus tantum aufert ideae,

diffinitum, sed etiampeccant in hoc quod quod neque habeat naluram quamdam
diffiniunt per singularia quae universalia communem diflinibilem? Si enim hoc
esse non possunt : quia si forma simplex fieret ab aliquo ipsorum, perfecto mani-

sit singularis, ista nunquam potest esse festum fierct ei, quod hoc est verum
univcrsalis : et hoc modo dicunt de ideis, quod nunc a nobis dictum est, quod vi-
quod quaelibet est singularis separata :
delicel singulare utsingulare non est dif-

putabant eniin coinmunionem non lieri tinibile.

nisi pcr actum naturse, quo simile pro-

pagatur a simili per generationem quam-

dam : et ideo in multis talibus invenitur Adhuc autem alia causa fuit eis e rro- Text.etcom.
I- • 56.
sed in his quae non generan-
.
forma una : ris : quia non discernere sciverunt mter
tur, dicebant esse singularitatem solam, ea quse concepta sunt cum materia.et non
non attendentes quod omnis forma de intelliguntur sine ea, et inter ea qua3
se communicabilis esl el quod etiam : cum materia concepta non sunt : mani-
nonien idividui a formis eommuiiieabili- festum esl enim, quod substantiarum
bus imponitur, sed principium individua- quae aestimantur esse separatae, plurimae
tionis in ipso est materia. Sicut igitur sunt potestate, et educuntur de materia
diximus, dupliciter peccabant diflinien- conceptse cum ipsa : nec diffiniuntur sine
do : quia videlicet in diffinitione pone- intellectu materiae, sicut est animal, et
bant ea quibus ablatis non aufertur diffi- ipsae animalium partes, quarum nulla ha-
nitum : et quia per singularia diflinie- bet rationem separatam : sed potius se-
bant : unde solem sicut singulare quod- paratre ab eis quorum sunt partes, et no-
dam diffmientes, dixerunt, sol est astrum men amittunt et rationem, nisi dicantur
perigeon, aut morephes, hoc est, per in- eequivoce : et quando separantur, non
ferius lerrae vadens, aut latens nocte : et remanet nisi materia in quam resolvun-
haec diftinitio nulla cst : quia sive sol tur, quae est sicut terra et ignis et aer :

stet sub terra latens, sive appareat, non nihil enim istorum est unum in se dis-
minus est sol, id quod est per substan- tinctum et separatum, sed ut coacervatio
tiam suam et formam et absurdum est,
: sunt, sive composita cum suis totis inte-
si diceretur non esse quando latet, et gris : et ideo nec nomen habent in gene-
quod omni die creetur sol novus : quia ratione, nec esse separatum aliquod quod
sol dicit substanliam quuindain, ut dixi- in potentia existentia antequam manife-
mus, quffi non aufertur ex hoc quod latet stantur educta ad actum, et fiat per gene-
vcl apparet. Istaigitur una fuit eis causa rationem aliquidex e',s unum per formam
484 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

cum materia conceptam, et non esse se-

paratum habentem. Maxime autem fit

causa erroris, si quis suscipiat per consi-

derationem partes quorumdam animato-
CAPUT VI.
rum, et ea quae sunt animae et talium
animatorum partium, et quod considcret
quod ambre partes divisae propinquae fiant
sive actu (Juod ens et uniim et principium et cau-
entes et potestate endelechia :

ethocest sicut in scientia Animalium sa et elementum non sunl substantise

existentium.
determinavimus, quod ea quae sunt simi-
lium partium, etviscosi humoris, quando
sunt vivum actu et motivum potestate
sunt duo
dividuntur
:

:
et

et
fiunt actu
tunc utraque pars vivit et
duo, quando
et
...
Quoniam vero unum
substantia unius una
dicitur esse ens,
est eorum quo-
Tc.et.etea
57.

movetur. Et putabant isti quod non vi-

ruin substantia formalis est una numero,
verent partes anima conjuncta corpori,
quae cum concepta materia conslituit ens,
cum corpore inciso destruatur talis ani-
sicut patet ex preedictis, palam est quia
ma, sed quod viverent et moverentur nec unum nec ens universalissima prima
anima separata, quae est numerus seip- contingit esse substanliam constitutarum
sum movens quia dicebant quod partes
:
rerum in esse sicutetiam hocipso quod
:

divisae ab aliquo habent principia sui dico elementum principium et universa-

motus : et hoc est maxime in animalibus lia sunt substantiae rerum. Et hujus si-
curvis, sive rucrosis : hac enim de causa gnum est, quia reddito nomine commu-
quaedain animalia divisa vivunt : horum ni de principio substantiae existentium
autem causa a nobis in scientia Anima- quaerimus adhuc, quod sit principium re-
lium sufficienter detenninata est. Atta-
rum determinatum, ut transferamus ad
men quantum ad praesentem sufficit in-
notius determinatum et particulatum : et
tentionem, est, quod haecomnia quod hoc habentes quiescimus scientes hoc es-
potestate sunt divisa, quando etiam ip- se principium : tamen eorum quae sunt
sum animal est unum natura et continui-
substantiaB proprie designatae magis est
tatesecundum actum et ideo separata :
principium ens et unum, quae indistincta
anima non est eis causa vitae et motus sunt ab ipsis formis earum, quam princi-
quando dividuntur. In copulatione tamen pium et causa et elementum, quae dicunt
quando colliguntur partes diviste, non quasdamconditiones consequentes vel ac-
convalescunt : quia talis divisio est eis
. cidenlales eis : et cum ens et unum uni-
laesio organorum, in quibus sunt opera versalianon sint sensibilium principia,
vitae, quaesunt cibum accipere, et digere-
multo minus eorum sunt principia prin-
re, et hujusmodi et cum in omni anima-
cipium, et causa et elementum
:
nihil :

li motus et sensus fluat ex uno, et refe- enim communium secundum esse com-
ratur ad unum, talis ordo ad unum laedi-
munis est substantia sensibilium ct ha?c :

tur in divisione. Has igitur sui erroris causa est, quia substantia nulli inest nisi
causas acceperunt. sibiipsi : hoc ad nihil dicitur nisi ad se
absolule, et inest habenti eain composi-
to. Dico autern substantiam eam quae est
causa esse quae est forma. Amplius cum
uiiiun multipliciter dicalur, non potest
esse' quod simul secundum multiplicita-

tem illam totam sit in uno, cujus dicitur

esse substantia. Conslat autem quod
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. V 485

unum commune multipliciter dictum est nunc non haberemus ista quae sunt sensi-
commune igitur substantiae non est
: : bilia,tamen forsan esset necessarium esse
propter quod manifestum est ex dictis, ista secundum incorruptibilem substan-

quod nullum universale separatum exi- tiam qua sciuntur et sunt apud intelle-
singularia secundum esse sin-
stit praeter ctum. Sed ratione eadem contra eos pos-
gularium praedicatum de eis. sumus uti. Si enim illa sensibilia non
habent esse per intelligibilia separata
quibus sciuntur, quae quidem non sepa-
rata sunt nisi in intellectu : et cum in
intellectu non sint, separata non sunt :

CAPUT VII. et cum separata non sunt, tunc simpli-

citer non sunt, sicut primo
isti dicunt, a
arguendo sequitur ad ultimum, quod si
In quo recte et quo non recte dixerunt
in
intellecta non sunt, quod siinpliciter non
ponentes /onnas.
sunt et sic entia non sunt in naturis
:

suis et principiis, sed potius ab intelle-

ctu esse accipiunt. Sed contra hoc est,

rt. e t e»m. Illi tamen qui ponunt species esse se- quod si substantia rei per quam res est
58.
paratas, uno quidem inodo dicunt recte, id quod est, ab intellectu est.tunc multo
et alio modo dicunt non recte. In hoc magis sensibile non est nisi quando in
enim dicunt recte, quod quando consen- sensu est et hoc absurdum est, quia
:

serunt quod sunt substantiae per se exi- astra sunt quamvis non videantur, et si-
stentes, quod separarunt eas quia tales : militer sensibilia alia quamvis non sen-
substantiae habent esse separatum. Sed tiantur. Hanc enim opinionem supra in
'onentes
in hoc non recte dicunt, quod dixerunt tertiohujus sapientiae libro destruximus,
as in hoc
in recte
unam separatam numero substantiam per etostendimus ens non relative dici ad
lixerunt,
tod unam essenliam in multis esse specie non enim : intellectum vel sensum, sed potius econ-
-nero sub-
tantiam
potest unum numero esse per essentiam verso : isti tamen maxime innitebantur
osuerunt
sr essen-
in multis numero. Causam vero hujus isti rationi quam paulo ante diximus,
m in mul-
is esse
positionis acceperunt, quia propter igno- qimd videlicet simile fit a simili : et pro-
specie.
rantiam suam non habent reddere quce pter hoc primum simile oportet esse pri-

sunt incorruptibiles substantiae et formae mum generans non generalum : et quia

quae sunt praeter singulares et sensibiles : est non generatum, est etiam incorrup-
hac enim de causa ideas dicunt esse eas- tum, et sic est sempiternum : unde dixe-
dem specie cum corruptibilibus : quia, runt illas esse veras formas : sensibilia

sicut dicunt, istas corruptibiles scimus, autem dixerunt non habere formas, sed
quando"per hominem separatum et
se formarum imagines.
per se equum separalum addimus sensi- Ex omnibus igitur inductis manifestum
bilibus secundum idem verbum sive no- est, quod nihil universalium secundum

men et rationem, exemplar et imago

sicut esse universalis est substantia, et quod
sunt ejusdem nominis et rationis et :
non est aliqua substantia ex non sub-
scitur imago per tropicum ejus, qui est stantiis, et ideo non est ex universalibus.
exemplar. Hujus autem dicunt esse sig- Plato autem et quidam Pythagoricorum,
num: quia quamvis sensu visus non per- quia universalia dicebant esse principia
cipimus astra, tamen nullum
existimo et substantiarum singularium et scientiae,

dubitare quod non propter hoc minus dicebant illa semper esse in intellectu

existunt astia ejusdem substanliae, per agente et possibili : et ideo discere secun-

quas nunc jucundamur in pulchritudine tlum ipsos non est nisi immemores recor-

cceli contemplata. A siinili ergo quamvis dari. Cum autem hoc ostensum sit uni-
iSii D. ALB. MAG. ORD. PR.EI).

versalia aon esse substantiam, sed esse ritur sic intenditur principium et causa :

substantiale abstractum a rebus, sequitur quaeritur enim per quare sic, ut quaeratur
intelligibilia semper fieri in anima : el quare aliud quod est praedicatum alii
sie possibilis intellectus lit in effectu : et quod alicui quod est subjectum insit, ct
hoc esl non recordari immemores, sed illud praedicatum essentiale secundum id

dc uovo scientiam accipere. Qualiterau- quod est, causa est principium subjecti.
tem intellectus agens semper agat et in- Cum enim quaeritur per quare, tunc quae-
telligat, alibi a nobis determinatum est. ritur, sicut si dicamus, quod quaeritur

quare musicus homo, musicushomoest?

et hoc non est quterere quare idem de se
dicitur, sed potius hoc est dictum quae-
rere, quare homo musicus est, aut quare
GAPUT VIII. esl aliquid aliud quod praedicatur de ipso,
si aliud queeritur de homine non enim :

facimus hic vim aliquam, si plures inter-

De intellectu quidditatis et substantise
rogationes fiant ut una. iVon autem con-
vera determinatione per qusestionem
tingil quaerere quaestionem quare, sive
quare, sivepropter quid.
propter quid, quare penitus idem est
idipsum sibi : quia illius nulla causa est
vel principium, sed de uno simplici pot-
Omnibus autem istis opinionibus im- est qua?ri quaestio quid est. In quaestione
probatis, faciemus aliud istius inquisi- enim propter quid sive quare, oportet
tionis principium, et seeundum veritatem quaestionem manifestam esse quia est et
Peripateticae opinionis dicemus et quid quod ipsum habel esse : et hoc ideo est,

et quale quid oportet dicere substantiam quia qutestio quia et quaestio propter
qute est quidditas, quam superius esse quid sunt circa idem : quia unde insit

substantiam diximus sensibilium et sin- aliquid et propter quid insit, de eodem

gularium : forsan enim ex quidditatibus sunt. Dicoautem explicando, ut si di-
sensibilium substantiarum palam erit camus quia luna patitur eclipsim, et
etiam de illa substautia qu;e secundum quando hoc manifestum est, tunc quaeri-
esse separata est a sensibilibus substan- mus quare patitur eclipsim ? volentes
tiis, qua? est forma prima et oninis suh- scire principium essentiale istius passio-
stantiae eausa prima etvera, quam nos in nis : ejusdem vero quia idem una et sim-
sequentibus ostendemus esse lunien in- plex esl subjecti ratio : nec intercidit ali-
tellectuum agentium separatorum: cujus qua causa quare idem sibi insit unde una
etiamin praebabilis jam aliquam mentio- esl ratio, et una causa in omnibus tali-
nrin fecimus. Incipiamus igitur dicentes, bus, ut quare homo est, homo, et quare
quod pro certo substanliae sensibilis com- musicus homo es1 rausicus homo : unde
positae queehoc aliquid est, aliquod esj in quibuseumque nulla est diversitas in-

principium, et qusedam causa quae esl ter praedicatum et subjectum, non potrsl
quidditas ipsius et licet hanc superius
:
quaeri propter quid sive quare et hoc :

ostendimus per diffinitionem, tamen ad- est in primo simplici quod idem penitus
huc ut certior sit doctrina, manifestabi- est cum omni eo quod habet.
mus eamdem per naturalem de qualibet Forle autem aliquis ad ista instando
re qua stionein : el hae ambae manifesta- dicet, quod singulum eorum quse sunt,
tiones sunt logicae : hinc igdtur liianife- indivisibile esl sive indivisum ad seipsum.
stum erit tales substantias habere quani- Indivisum autem est unum et idem esse
dam substantiam principium
et causam : secundum ea quae in quinto determinata
semper enim per quaestionem quare quae- sunt : et sic de nullo potest fieri quaestio
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. V 487
"

per quare, sive propter quid. Sed ad hoc causam hujus soni : sic enim sempe 1
respondemus, quod quamvis quodlibet aliud de alio est qua?situm, cum quaeri-
existentium sit in se unuin secundum nu- tur quare hoc est ? sicut cum quaerimus
merum et subjectum, tamen est aliquid dicentes, quare caementum et lapides sunt
commune de omnibus praedicatum et :
domus ? palam enim est quia sic quaerens
hoc est secundum veritatem conveniens quaerit principium et eausam, quae est
eis et de boc potest quaeri per quare
:
:
ipsa qmdditas domus sic ex materia
quiahocjam inest subjecto. factae : hujus autem causa quam qua?rit,

Quaeret auteni etiam non modo de ac- est quid erat esse domus in illa materia :

cidente quod inest subjecto, sed etiam de sic enim logice loquendo declaraturquid-
forma substantiali : et recte quaerit quae- ditas. Jn quibusdam autem per propter
rens, quarehomo est animal tale licet : quid et quare qua?ritur principium quod
enim jamdudum dixerimus, quod in ta- est cujus causa : et hoc est finis, ut for-

libus quae sunt in primo modo dicendi san in domo aut scamno iu quibus deter-
per se, praedicatum per intellectum non minatus attenditur tinis ultimus, sicut

possit separari a subjecto, et ideo non jamdudum determinatum est inlibris ante

intercidat causa per quam tale praedica- habitis. In quibusdam vero hac eadem
tum de subjecto possit demonstrari : la- movit primum
quaestione quaeritur, quid
men quia cum dicitur de subjecto, di- quod est causa movens ?ha?c enim etiam
versis modispotest dici de ipso. Hoc au- est una de numero causarum propter

tem planum est ex hoc, quod cum talia quam etiam res fit. Sed causa niovens in

sint subjecta, qualia permiserint pra?di- fieri quaeritur et corrumpi factorum et

cata, cum dicitur, homo est animal, stat corruptorum. Altera autem causa quae
homo pro natura multiplicata per indivi- est forma et quidditas, quaeritur inesse rei

dua : quia illis convenit esse animal, et cuilibet : qinTsitum autem per causam
quoad hoc aclu animal includitur per in- propter quid sive quare obliviscitur et

tellectum in homine tamen quia bene : latet, maxime in bis quae nondicuntur
dicitur, homo est animal, et homo est secundum naturae diversitatem ad invi-
rationale, licet nonbene dicatur sic,homo cem et hoc est in substantiis secundum
:

est animal et rationale : et ideo signifiea- primum modum dicendi per se dictis :

tur animal potentia esse sine rationali, et vel idem compositum de se dicitur ac si
hoc modo diversum est ab boniine et : ipsum penitus est simpliciter et haec :

quoad ambitum hujus potentiae quaeritur causa est simpliciter dici talia quia non :

cum dicitur, quare homo est animal ? et itadeprehenditur diversitas in his qua?
ambitus hujus potentiae impedit conver- unius naturae sunt, sicut in his quae sunt
sionem consequentia?, cum dicitur, si naturae diversae. : quia ea quae unius na-
homo est, et non convertitur.
est, animal tura? sunt praedicata et subjecta, sunt

Hoc autem quod est idem, de se penitus idem duo potentia et ideo se-
actu, et :

non quterit et hoc palam :

est ex dictis : cundum quod sunt idem praedicatum, non
unde animal non est omnino homini ponit in numerum cum subjecto. Insub-
idem jam enim noa quseritur, quare
: jecto etiam et accidente sunt duo actu :

illud existit? In omnibus autem in qui- quia subjectum ponit in numerum cum
bus quare quaeritur, oportet esse mani- praedicato : et ideo in his minus latet, et

festum quia existunt et sunt : nam si boc hujusmodi oblivio est, sicut cum homo
non sitita.tuncpenitusnihil quaerit quare quid est hoc, quando per quare quaeritur
sit, sicut quaerimus, quare est tonitruum, de quidditate hominis, et non quaeiitur
relinquentes esse manifestum quia est diffinite quare homo est hoc aut hoc,
sonitus in nubibus nisi enim bunc esse
: quod ul diversum praedicatur de ipso :

sciremus, non quaereremus principium et sed in talibus oporlet nos quaerere tan-
 :

188 D. ALB. MAG. ORD. PR.EP.

genles qusestionem ostendendo aliquam quo, si vere componitur, sic componitur

secundum potentiam praedicari ad subje- ut omne tiat unum, quod vcre sit ita

ctum diversitatem. Si autem ad subje- unum in quinto autem dedimus diiTe-

:

ctum aliquod nihil sit commune, sicut rentiam inter totum et omne '
: hic au-

est in primis simplicibus, tunc nibil est tem loquimur de unitate universi, qua?
quaerere, cum queedam sic per quare quse- magis est formae et qualitatis, quam quan-
runtur : quia illa sunt simplicia et cau- titalis unitas autem qua compositum
:

sam non habent. quod natura componit fit unum, non est
unitas coacervationis, sicut est in acervo
granorum et lapidum, sed est vera unitas

Text.eicom. Quoniam secundum dicta oportet talia qua quidditas etipsum quod quid dicitur,
^0-
subjecta habere aliquid essentiale com- est unum et non multa, sicut superius
mune, et secundum esse illa,
existere in hoc eodem libro est ostensum. Haec
palam, quia qmerens per quare, qua ril autem unitas est sicut syllaba est una,
materiam et naturam hujus quod existit vel dictio una quae componitur ex duobus
sic socundum naturam, sicut quseramus sonis et svllaba quidem non est ipsa
:

dicentes, quaere est haec domus ? Dicemus elementa materialia in ea sicut enim :

respondentes materiam dicendo, quia dicam ba, syllabaipsa non est idipsumi,
hoec cxistunt ex quibus est : et sic quid et idipsum a, nec caro est ignis et terra
crat esse domum materise adjungimus Et quae sunt materia ipsius : quia cum illa

si quaeramus, quare est hic homo ? Dicc- sint multa actu, non est unum ab illis,

mus materiam cum forma : quia ex tali scd ab aliqua unitate quse est alia ab ip-
corpore talisfigurae et talis complexionis. sis. Hujus autem signum est, quia disso-
Per quare igitur quaeritur causa materia? luta svllaba et carne, sunt et manent illa

per quam est in actu. Hujus est autem ex quibus sunt : et cum sic mancnt, non
species sive fonna cui inest esse quid, et sunt in actu caro, et in actu syllaba. Si
haec species, et forma, est ipsa rci sub- autem syllaba et caro nihil esset praeter
stantia.Ex dictis autem palam est,quia in ea, oporteret etiam quod post dissolutio-
vere simplicibus et primis non est aliqua nem factam in isla essentcaro et syllaba
quaestio per quare, nec doctrina demon- conjunctio enim et separatio istorum non
strationis est in talibus, sed diversus est inducit essentiae varietatem : et si ista

nicidus qua^stionis talium. essent syllaba et caro conjuncta, etiam

post dissolutioncm essent idem, sicut pa-
tet in acervo lapidum quipost separatio-
nem est lapides, sicut in ipsa coacerva-
tione : eo quod acervus non dicit nisi
CAPIT IX.
nos de non
unitatem collectivam : et illa

loquimur, sed de unitate naturae quavere

est imum compositum. Multi tamcn qui
De probatione, quod in omni composito unitatem na-
formam nihil esse dixerunt,
aliquid est forma substantialis prseter turae non dixerunt esse nisi coacervatio-
componentia.
nis. Dicimus igitur, quod illa ad qua? lit
resolutio compositi, sunt elementa, ut
ignis et terra : oportet igitur quod aliquid
Text.etcom. Nunc autem in iiiiL' hujus disputationis sit syllaba, non solum elementa compo-
60.
de substantia quas est
......
quidditas, dicimus sita voeale et consonans, sed diversuna
quod omne quod est composituin ex ali- ab illis, quod est ratio et forma compositi.

1
V Metaphys. tex. etcom. 31.
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. V 489

Et similiter caro non cst solum terra et Hsec autem forma generis quae inchoatio
ignis, aut calidum et frigidum alterata formarum est, intrinsecum movens est
ab excellentiis ad medium, sed est diver- ad generationem naturalem, quando ex-
sum, quod estquid et speciei ejus secun- citatur et convalescere incipit per motum
dum quod ipsa est caro secundum actum : efficientis qui est in actu perfecto. Ex di-
• licet enim mixta alterenlur ad invicem, quod omne composi-
ctis igitur constat,

et ad medium veniant, tamen ex hoc non tum est quidaliud a suis componcntibus :

habent formas substantiales quia for- : hoc autem quid aliud a componentibus
mae substantiales non miscentur cum sint elementis forte diceret aliquis esse, aut
simplices : sed ipsa mixtio secundum ra- elementum, aut ex elementis, et sic sub-
tionem suae proportionis qua miscentur stantiam compositi non esse nisi mate-
forma quae est actus materice, efliciuntur riam autem sic improbatur
: lioc si :

proprium subjectum sed tamen ipsa : enim hoc est elementum, iterum eadem
mixtio non est forma substantialis : cum ratio est de isto sicut de aliis : quia vide-
enim omnis mixtio quse secundum pro- licet caro in hoc et alia resolvitur, et sunt
portionem est, et praecipue secundum non caro ex his autem quae sunt non
:

proportionem geometricae medietatis, sit caro, non fit caro nisi aliquo alio addi-
ad aliquid, et illud ad quod est, sive to, quod facitcarnem essecarnem igitur :

propter quod, non sit aliqua pars mate- oportet illis iterum addi : addatur igitur
rialis mixtorum, quia aliter esset idein sexlum elementum illis : hoc iterum post
propter seipsum, oportet quod mixtio resolutionem et ante generationem carnis
corporuin naturaliuin sit propter aliquid, sunt non caro : iterum igitur non fit ex
et hoc est forma. Amplius aliquid est illis caro, nisi aliquo alio addito : et tunc
quod unit mixta : et si quis dicat quod iterum quaero si hoc sit elementum et :

hoc est actus medii, hoc esse non potest : hoc modo procedam in infinitum adden-
quia ille non est nisi alterationis extre- do ex hoc enim et igne et tcrra et aliis
:

morum, secundum quod medium est : omnibus elementis, et amplius alio quod
nos aulem inferius ostendemus, quod est praeter ea additum eis, caro erit er- :

forma substantialis accidens non est. Si go illud sic procedendo vadit in infini-
autem quis dicat quod medium est, quod tum. Etsi dicatur quod est ex elcmentis
educitur de extremorum mixtione quasi illud additum, tunc non est ex uno ele-
de potentia ad actum, et non est de na- mento, scd cx pluribus nihil enim est :

tura extremorum : et ex hoc sequitur ex uno compositum hoc igitur aut illud :

nostra intentio, quod videlicet forma idem erit compositum cx elementis, ex

specialis quae nullum mixtorum est, nec eo quod cx ipso sic composito ex ele-
omnia simul sic educta de potentia vel mentis componitur aut erit aliud et: :

substantia ad actum et sit unitas compo- postquam ipsum est per compositionem,
siti naturalis : quia, sicut in ante habitis tunc cum elementis componit aliud quod
diximus, hoc est in potenlia in materia est ex ipso. Et quocumque horum duo-
proxima et designalio illius potentiae est
: rum modorum dicatur, in ipso eamdem
genus proximum, et in potentia remota diximus rationcm quam diximus de carne
est in materia remota, et designatio il- et syllaba : hoc enim resolvitur in com-
lius potentiae est genus remotum : et sic ponentia quae sunt nonillud : igitur non
semper egreditur actus de potenlia co : fit ex ipsis nisi quodam addito : et sic
quod omnes differentiae in ambitu alicu- idem sequitur quod prius. Si autem quis
jus generis continentur, et educuntur de dicat, quod dato quod compositum est
illo : et ideocum producuntur in esse res, ex forma et materialibus, idem sequitur
non forma ex nibilo et cum rcsol-
fit : sic sit enim compositum ex a et
: et c is

vuntur entia, non cedit furma in non esse. materialibus et d sicut forma : etsit com-
490 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

posilum totum E dico igitur e totum :

compositum estexA b c etD: ergo resol-

vitur in illa illa autem non sunt e
: :

ergo e non fit ex illis nisi aliquo addito

Iterum procedo sicut prius e

CAPUT X.
sit illud f. :

enim rcsolvitur in A b c d f, quae nec

omnia nec singula sunt e igitur non fit :

ex ipsis. nisi aliquo addito : et hoc pro- De natura formarum accidentalium, et

infmitum sicul prius videtur qualiter distinguuntur a forma sub-

cedit in :

stantiali.
igitur non concludere ratio inducta.
Ad hsec autem respondentes dicimus,
quod ratio inducta de necessitate conclu-
dit: sed cum additum sit elementis, forma
Quomodo vero quaedam formae quoe Text.etc<m.\
dans esse compositum non resolvitur in etiam additae sunt elementis in composito,
formam et materialia manentia quia for- :
non sunt substantiae, eo quod non dant
ma nonmanet nisi secundum potentiam, esse simpliciter, sed potius causantur a
sicut diximus ante : et ideo postea ex ipsa subjecto in quo sunt sicut formae acciden-
et illis materialibus et alio addito non fit
talis, oportet quod quaecumque formae
unum, sed potius formam de materia quae sunt substantiae rerum, sintsubstan-
educit generans : et ipsa dat esse et no- tiae secundum ipsam rei naturam, et ipsa
men composito, et est quidditas ipsius :
forma rei constitutae natura est propria :

unde hoc additum elementis videtur esse et cum natura constiterit secundum ac-
elementum et causa quare haec est caro tum constituta, tunc manifestabitur qui-
et hsec syllaba. Dico autem elementum bus accidentibus ipsa naturaest substans
non materiale, sed intrinsecum consti- subslantia, ut subjectum cujusesse quod-
tuens : et sic hoc additum est totum ip- dam est forma accidentalis, sicut in prin-
sius esse : quia post suum esse non nisi cipio hujus septimi dictum est. Ab ipsa
materia est, quae nihil est de esse, licet enim substantia composita per formam
esse quorumdam sit in ipsa, sicut ante materiam continentem et terminantem
diximus de causa et substantia carnis et fluunt virtutes in materia, et ab ipsis cau-
syllabae : ita est in omnibus aliis ex ma- santur formae accidentales in composito.
teria et forma compositis, sive vocentur Et ideo quaedam istarum fonnarum se-
simpUcia, sicut elementa, sive vocentur quuntur formam, sicut potentiae natura-
composita, sicut materialia et plantae et les : quaedam autem sequntur materiam,
animalia forma enim materiae addita
:
sicut naturales impotentia? et quaedam :

substantia est singulorum haec enim :

causantur a passionibus vel actionibus
forma est prima et proxima causa ipsius
subjecti sicconstituti. Omnes autem tales
esse quo unumquodque est id quod est :
formae sunt esse consequentes, et non
esse enim proprius est actus ipsius. habent quulditates absolutas a substantia :

et non habent absolutam a

ideo etiam
substantia diflinitionem ethujus causam
:

jam in ante habitis diximus, quod videli-

cet unumquodque diffinitur per se consti-
tuens in esse principiorum. Et ideo cum
hujus formae in esse constituantur per
substantiam, oportetquod etiam persub-
stantiam diffiniantur : et ideo etiam ab-
solutae essentiae non sunt, quarum actus
sit esse, sed potius ab esse dicuntur es-
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. V
491

eis attribuatur syllaba ba resolvitur in sonans et conso-

si-ntia?, nomen essentiae
si
nans a et b forma autem nou est in
improprie. Forma autem substantialis, :
sub-

opne qua- vere substantia est, non proprie di- quod resolvitur compositum ex materia et
forma, quia forma non manet sed
ijin. :
sicut
citur elementum, sed principium '
: et

generaturperaccidens, ita etiam corrum-

eausa proprie vocalur, eo quod ipsa to-
materiae,
aliquo pitur per accidens in potentiam
tius esse est causa et principium et

materia- ex qua educitur per generationem. Sic

modo tinis : elementum vero est
igitur demonstralur, quod forma est prae-
le principium proprie loquendo, in quod
ter materiam aliquid
additumcomposito,
dividitur et resolvitur id quod ex mate-
rialibus compositum est, sicut in mate- quod multi negaverunt.
riam manentem et incorruptam, sicut

1
Cf. etiam X Metaphys. tex. et cora. 4.
 LIBER VIII

DE SUBSTANTIA SECUNDUM QUOD IPSA EST FORMA ET ACTUS ET NATURA.

TRACTATiS 1

DE MANIFESTAlIONE, quod materia est substantia, et quod

FORMA EST TALIS SUBSTANTIA.

stantia : hoc enim solum dicendum re-

mansit de principiis substantiae, sicut

patet ex divisione quae in principio sep-

timi libri in hac eadem scientia inducta
CAPUT I.
est. Haec igitur nostra est intentio in hoc
octavo primse philosophise libro. Dictum
est enim in ante habitis, quia in hac sa-
Quxsit libri intentio, et quis modns in
pientia vere entium, hoc est, substan-
ipso.
tiarum quaeruntur causae et principia et
elementa quia sine his ens vere non
:

cognoscitur, cui principium sit id a quo

fluit res prirao, cui convenit unumquod-
exl.el com. Ex sunt de substantia ad
eis quae dicta
que analogum per primara ipsius ratio-
quara refertur difLinitio, syllogizare opor-
I.

secundura nem, et alia sunt modi ipsius, liquide

tet et colligere de substantia
colligitur, quod sive hoc insit rei, sive
quod ipsa est forma et actus et natura
non, sed modus ejus, sine hoc non pot-
ejus cujus est substantia. Copulatira
igi-

et syllogizantes ex prin- est sciri id cujus ipsum est principium.

tur colligentes
cipiis substantiae preinductis, ostende- De causa est hoc magis evidens causa :

enim est quam sequitur aliud, sicut os-

mus eamdem substantiam ad quam re-
et actum tensum est in primo secundo hujus
et
fertur diftinitio, esse formam
sapientiae libro et ideo sive insit causa
et naturam diffinili : et hoc facto finem :

sermoue de sub- per essentiam, sive non, sine ipsa non

intentum attiugimus in
 494 D. ALB. MAG. ORP. PILED.
scitur id quod quaeritur. Et hoc ctiam in est : et de illis non est adeo manifestum
multis ad proprietatem hujus sapientiae quod sint substantiae et ideo de illis :

spectantibus planum est videre, quia nec quidam privatos et proprios enuntiave-
fluentia a prima causa et ab aliis separa- runt sermones quidam enim illas ne-
:

tis cognoscero possumus, nisi illis cogni- gaverunt esse substantias, quae non sub-
tis : cum tamen nulla illarum causarum stant aliis entibus. Quidam autem quam-
elementum sit sui causati, sed lumine vis concedant has esse substantias, ta-
suo constituat ipsum, sicut in sequenti- men quidam eorum ens dixerunt esse
bus ostendetur. Nec etiam accidentales numeros, quidam mathematica, et
et

forma? cognoscuntur sine causa sua quae quidam harmoniam, et quidam separata
est substantia subjecta : cum tamen sub- qiue vocant ideas, sicut saepius in ante
stantia subjocta non sit elementum acci- habitis dictum est. Ilhe vero substantie
dentis : et in substantiis sensibilibus quae substantiae esse confessse sunt ab
multa causantur ex ccelestibus, cum ta- omnibus, sunt physica? qua? subjiciuntur
men nullum ccelestium sit elementum motui et mutationi, ut isnis. et terra, et
inferiorum : et sic se habet influentia aqua, et alia corpora simplicia quae se-
intelligentiae supra animam, et in cau- cundum diversos diversimode ponuntur :

salitate vitae et sensus et imaginationis et et in secundo loco conlitentur esse sub-

desiderii et motus, quae causantur ab stantias quae sunt ex his, sicut sunt plan-
anima in corpore : lales autem causae tae et partes plantarum, et animalia et
quaeruntur in hac sapientia, et sine eis partes animalium tam homogeniae quam
non potest sciri quod quaeritur elemen- : heterogeniae, et corpora quae sunt om-
tum autem cst quod ingreditur in esse nium finis et extremitas continens quae
rei, sicut diflinientia ingrediuntur diffi- nulli nituntur, sicut ccelum et partes cce-

nilum : et constat quod sine illis sub- li. Propriis autem et privatis et non
stantia sciri non potest. Ex omnibus igi- communiter confessis sermonibus qui-
tur his planum est videre, quod volenti- dam dicunt esse substantias et naturas
bus nobis inquirere substantiam quae est rerum species ideales : et hoc ideo di-
actus et natura, ex talibus inquirere cunt, quia etiam mathematica, quamvis
oportet. sint separata a rebus, dicunt esse sub-
stantias rerum et naturas. Alias autem
substantias sequitur esse substantias ex
ipsis substantiae rationibus : quia videli-
cet sunt principia constituentia substan-
CAPUT II.
tiam designatam et compositam, sicut
diflinitio quid erat esse signilicans sive
quidditas, et subjectum cujus est diffe-
De diversitatibas substantise qwe est
rentia et actus.
nalura rei, etc.

Amplius autem secundum lianc eam- Text.etcm.

Substantise autem quaj sunt naturaj dem rationem genus quod secundum
rerum, dupliciter ab Antiquis determi- sui naturam est quid substanliae speciei,
nantur qusedam substantise communi-
: magis et per prius est substantia quam
ter concessee sunt ab omnibus esse sub- species, et universale magis est substan-
stantia? ideo quod primo substent et in
: tia quam singularia sed hoc est aliter,
:

se subsistunt. Aliae autem sunt nec ideo sive per aliam substantiee rationem quae
dictae substantiaj quia substant, sed quia superius inducta sit : materia enim ab
substantiam faciunt esse id quod vere eo quod est primo substare substantia
 LIBER VII METAPHYSICORUM, TRACT. I 49o

dieta est : individua? autem substantia? universale est substantia in ratione uni-
designata? dicta? sunt esse subslantkr. versalis, nec genus in ratione generis :

quia primo et principaliter et maxime quia natura? simplici qua? est substantia
substant : sed species ideales et mathe- rei, accidit universale esse, per hoc quod
matica ideo dicta? sunt substantia?, quia est separata per intellectum cuidam : et

cum in se separata? sint, causa sunt aliis tali natura? accidit esse genus, per hoc
quod sunt et dicuntur substantia?. Genus quod est prima potentia ambiens diffe-
autem et universale substantiae sunt, rentias qua> sunt ejus qualitates, sicut

quia sunt in ratione substantia? : quia patet ex superius determinatis : et ideo

non difflnitur neque diffinit nisi univer- de hujusmodi hic dimittinms, cum non
sale : et primum universalium diffinien- qureramus hic nisi subslanliam qua? est
tium est genus, et ultimum diflinitum uatura secundum suum esse, vel se-
rei

est species, quae est totum esse singula- cundum quod ipsa est id quod est. De
rium. Et ideo in hac ratione substantiae ideis vero et mathematicis, utrum sint

magis est substantia genus quam species, substanti» rerum, vel non,posterius per-
et magis est substantia universale quam scrutandum erit in ultimis liujus sapien-
singulare. Universali vero et generi tia? libris, duodecimo videlicet, et tertio-

etiam idete copulantur secundum eos qui decimo. Hoc autem Auctores earum di-
ponunt ideas esse rcrum formas et na- cunt esse pra?ter sensibiles substantias.
turas : quia secundum eamdem qua? di- Nunc autem tractabimus de manifestis
cta est, rationem videntur esse substan- substantiis, qua? ab omnibus confessa?
tia? : qui enim ponunt ideas, dicunt eas sunt, et ha? sunt substantia? sensibiles :

Qualiler
essererum singularium principia. Quo- nec tractabimus de eis secundum quod consldera
., ., . . .. . liode sensi-
niam autem sermo diflinitivus qui signi- sensibiles sunt, quia noc pertinet ad bmbussuu-
ficat quidditatem, est substantia, et ha?c plivsicum. sed polius tractabimus de metaphysi-
.. ..., , , . ca. diilerat
ratio designans ipsum est diffinitio, ideo sensibilibus secundum quod lpsorum a namraii

in ante habitis de difllnito sive de sub- substantia pendet ex substantia? princi- considera-

stantia ad quam primo et per se refertur piis primis, qua? sunt actus et natura
diflinitio, determinatum est. Adhuc au- sensibilium '.

tem quia diffinito non est simplex, sed

ratio composita est, et omnis ratio talis
habet partes, ideo necesse est nobis con-
siderare de partibus diflinitionis, utrum
videlicet designata nominibus partium
CAPUT III.

sint substantia? et natura? rerum, vel

non, et qua? sint de ipsis partibus difti-

nitionis partes substantia?, et qua? non :

De subslantiis qitee siint vera rei natura,

et oportet considerare si easdem partes

et qualiter probalur, quod materia ta-

difQnitionis
lis sit substantia.
diftiniri oportet, aut non.
Cum enim subslantia qua? vere diffinibi-
lis est, difiinitur, videntur partes diffini-
tionis esse substantia? : cum autem acci- Sed sensibiles substantia?, sicut omnes Text.eteom.

dens diffinitur, non videtur sic esse. Si- confitentur, materiam

quidem habent
militer autem partes diffinitionis non pri- sicut quamdam naturam
sui hoc enim :

ma? diflinibiles esse videntur : prima? quod dico materiam habere, cum omnis
autem nequaquam. Amplius autem se- materia in moto corpore consideretur,
cundum superius bene determinata, nec sicut in secundo hujus sapientia? libro

Vide etiam Comraentatorem, XII Metaphys. com. I et 29, et VII Metaphys. com. 5 et 9.
 496 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

probalum est, idem quod materiam

est hoc aliquid et est praedicatum de ipso :

forina enim ratione abstrahente est sepa-

situalem in polentia ad ubi, et formam,
rabilis, sicut diximus Tertium vero
aut in potentia ad ubi habere, et hoc est
.

quod etiam substantia est, illud est com-

causa ejus quod est sensibile et sic per
positum, quod est ex his et est substan-
se est, ita sensibilis substantia habet ma-
tia designata, cujus solius generatio est
teriam ei praedicatum rjus in ratione sub-
Substantia tamen aliter quidem est et corruptio et motus : quia non gene-
jecti.

materia, et aliter est ratio et forma, qua-

ratur nec corrumpitur nisi compositum :

et hoc in sequentibus hujus octavi libri

rum utraque esl natura sensibilis speciei
designatae. Dico autem maleriam in quo- probabitur : substantia etiam est id quod
libet cujus ipsa materia est nalura quae- est simpliciter in esse et natura separa-

dam, quae non est aliquid ens actu et tum : quia secundum rationem et ordi-

perfectum, potestate vero est hoc ali- nem substantiarum quaedam sunt sub-

quid. Sicut enim in praacedentibus dixi-

stantiae separabiles, quaedam autem non,
mus, si accipiatur materia ut altera pars de quibus in undecimo hujus sapientiae

compositi, non est pra:dicabilis de eo libro perquiretur.

cujus est materia : quia sic est actu ens, Quia vero materia sit substantia, pa- Te*'-"'*

et accipitur ut ens quoddam, et non ut Iam erit ex his quae dicam sicut enim :

esse : propter quod de nullo secundum in Physicis olim determinatum est, in

rectum praedicabilis, sed oblique : et si omnibus motibus et mutationibus quae
accipiatur ut in potestate ad formam, sunt inter opposita, est aliquid quod est
tunc ipsa non accipitur ut ens, sed ut quasi fundamentum fixum et subjeclum
esse et sic designatur per genus quod
: motibus et mutationibus illis, sicut in
praedicalur de eo cujus est genus : et motu secundum locum, oportet esse ali-
idt'0materia quidem non est genus, sed quid quod idem manens fertur in toto
tamen genus non est sine materia et :
molu, et nunc est hoc, et iterum postca
ideo sic dicitur quod materia potestate in substantia manens ibi, et sic idem
est hoc aliquid, quia ipsa cst hoc aliquid manens in tota situs renovatione eo- :

secundum esse inchoationis, sicut ssepe dein autem modo et in augmenti motu
rdiximus. Aliter vero dicitur substantia idem in substantia est quod nunc est
|
ratio et forma. Forma quidem qua hoc tantum, et postea minus vel majus et :

aliquid compositum ens est hoc aliquid similiter in alteratione idemin substanlia
Forma
plicilor acci-
du-
^ j pga es t
r
vera j la tura e jUS.
.
Et aCCipitur est quod nunc est sanum, et postea in
P' lur - etiam forma duobus modis. Uno quidem motu qui est de sanitate ad aegritudinem,
modo prout ipsa natura et actus dans laborat et hoc planum est in motibus
:

esse et substantiam ei cujus est natura : qui sunt de subjecto ad subjectum. Est
et sic praedicatur de ipso : ideo quod ipsa hoc autem verum in mulalione quae est
hoc modo considerata totum est esse secundum subjectum quia hile subje- :

ipsius. Alio aulem modo accipitur ut es- ctum est primum generalionis et corrup-
sentia quaedam separata, et sic est pars tionis et idem fundamentum, quod nunc
accepta, ut ens, et non ut esse et hoc : est in generationc, et iterum erit in cor-
modo non praedicatur de eo cujus ruptione : et illud quidem fundamenlum
est forma et quia hoc loqui susce-
: nunc quidem est subjectum quasi aliquid
piinus dc substantia secundum quod ens generatum et perfeetum, quoditerum
est natura rei substantiatae, non loquc- idem subjecto manens erit subjectum
mur hoc de materia, nisi secundum quasi secundum privationem, quae est
quod potestate est hoc aliquid et : secundum non esse hoc et in his muta- :

dc forma non loquemur nisi secun- tionibus esse materiam quae fixa manet
dum quod ipsa est actus ejus quod est in tota mulalione, et est primum subje-
 LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. I 197

ctumgencrationiset corruptionis.sequun- bis eam substantiam sensibilium, aux

tur aliae mutationes : quia quidquid ge- est quasi actus et natura formalis sensi-
neratur, alteratur, et augmentatur, et bilium et de hae quidem mulli, ut dixi-
:

mutatur secundum locum subjectum : mus, proprios jam protulerunt sermo-

autem et fundamentum aliarum mutatio- nes. Democrilus ergo qui corpora indivi-
num non necessario sequitur una, aut sibilia confessus est esse sensibilium ma-
dua?, aut plures mutationes seeundum teriam, tres primas difTerentias esse si-
formam mutationis dictae : quia non se- mul existiinat, ita quod nulla illaruin
quitur, si aliqua natura est fixuin funda- trium reducatur ad aliam sicut ad prio-
mentum in loci niutatione, quod eadem rem : nam secundum istuin corpus imli-
sitfundamentum fixurn in generatione et visibile est unum et idem : sed differt
alteratione et augmento non est enim : formalibus differentiis, rhysmo, trope,
necesse si quid habet inateriam, localem, diathige : et rhysmum quiileni vocat
quod etiam habeat materiam generabi- figurani, propter numerum linearum et
lem et corruptibilem. Quae autem diffe- angulorum indivisibilium, eo quod quae-
rentia sit inter fieri aliquid simpliciter, et dam atomorum suut trigona, et quaedam
inter fieri aliquid non simpliciter, in tetragona, et sic de aliis Gguris : tropen
physieis dictum est in libro qui de Gene- autem conversionem secundum positio-
rationeet Corruptione vocatur 1
. Ex om- nern et situm dicit, eo quod quaedam
nihus autem quae dicta sunt, syllogizari sunt supra posita in composita, quaedam
convenit, quod quidquid est tixum fun- infra, et qua^dain a dextro, et
quaedam a
damentum unuin et idein manens in quaulam ante, et quaedam re-
sinistro, et

omni et tota transmutatione sensibilium, tro. Diathigen autem dicit ordinem, eo

est substantia et natura eorum materia :

quod in quibusdam componitur trigo5-
enim est iixum fundamentum ununi et num cum rotumlo,
et in quihusdam cum
idem manens etiam in oinniet tota trans- tetragono, quibusdam orthogonium
et in

niutatione sensibilium : materia igitur cum octogonio,et inquibusdam cuinpni-

est natura et suhstantia eorum. tagono, et sic de aliis : ex his trihus di-
versae sensibilium causantur differenti«e
qua? sunt naturae eoruin et formae. Ifcec
igitur iste dicit primas formarum diffe-
rentias.
CAPUT IV.
Sed hoc mirahile, quod tres istas om-
nium sensibilium posuit formarum diffe-
rentias videntur enim multae esse sensi*
Dc opinione Democriti de substantia qwe :

bilium formales differentiae, quae ad istas

est forma et nalura sensibilium, etc.
tres reduci non possunt. Aliae enim <li-
cuntur differentiae compositione qua? est
complexio materiae, sicut omnia quorum
Sed quoniam ab omnibus etiam primis complexio in mixtura consistit, sicut est
pliilosophantibus confessum est subje- iu artificialibus, mellicratum miscetur ex
ctam materiam ut subjectam niateriam aqua et melle, et in phvsicis ea qua> rnix-
esse substantiam et naturam sensibilium, tibilia et mixta dicimus in libro Peri ye-
et quod illa materia qua: est potestate neseos, in quibus licet mixta sint multa
boc aliquid, ut paulo ante diximus, ideo per substantiam in uno actu mixti, sunt
ulterius ad hoc probationes inducere non tamen unum secundum formam et non
oportet igitur nunc dicere convenit no-
:
mulla, sieut ea quae ex causis frigidis et

1
I de Generatione et Corruptione, tex. et com. II.

VI
32
 198 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
humidis e1 siccis commiscentur : quia tem differre habent a mixtione. Alia au-
iiiiii perficitur mixtum actu ealidi, vel ac- tem talem constituentem differentiam ac-
lu frigidi, vel aetu sieci, vel actu el liu- cipiunt a ligatione, sicut in naturalibus
midi : nec perBcitur actu meilii inter ca- capitis ossa sunt unum caput juncturis et
lidum etmedium inter
frigidum : quia ligamentis in potentia existentia ad ac-
calidum el frigidum uou est medium in- tum capitis unum : alia autem talem ac-
ter humidum et siccum et si mixtum ac- : cipiunt diilerentiam visco, ut liber in ar-
ciperet formani ab actu medii inter frigi- tificialibus, et in naturalibus multa quae
dum et calidum, oporteret quod etiam viscoso huniore glutinantur. Alia autem
aeciperet formam ah actu qui est medium accipiunt eam gumpho sive encastratura
iuter humidum et siccum : etcum mc- unius in alterum, sicut in artificialibus
dium humidi non sit et sicci medium ca- arca, et in naturalibus membroruin
lidi et frigidi, oporteret quod mixtio non pyxides et vertebra. Alia accipiunt hane
esset unum, sed plura, vel duo ad minus differentiam ex horum pluribus, sicut
secundum praeinductas rationes et re- : corpus hominis in physicis, et domus in
currendum est ad ea qua? in ante habitis artilicialibus. Alia accipiunt eam ex po-
bene considerata sunt, quod videlicet sitione quse est ordo partium in situ.sic-
materia secundum quod est in potentia ut limen et superliminare in artificiali-
et designatur per genus, est in una po- bus, et cilium et supercilium in naturali-
tentia simplici ad medium calidi et frigi- bus : ista enim positione talia accipiunt

di, liumidi et sieci : mixlio enim est mis- nomina et differentiam. Alia iterum ac-
cibilium alteratorum unio : in Libro enim eipiunt eam a tempore, sicut prandium,
Peri gerveseos probatum est, quod quali- el ioena, et mane, et meridies, et hujus-
tates non sunt miscibiles 1
. Et ideo quod modi. Alia iterum aecipiunt eam a loco
minimum cujusque miscibilis est cum sui ortus, sicut spiritus sive ventus, Au-
minimo uniuscujusque alterius in mate- ster, et Aquilo, et Zephirus, ethujusmo-
ria resultat inehoatio medii actus unius di. Dico autem locum prout locus per
et simplicis : quod tamen medium fluit a qualitales activas et passivas quae sunt in

calidis et frigidis et humidis et siceis ad ipso, generationis est principium. Alia

invicem alterantibus et alteratis : et quia autem differentiam se constituentem ac-
fluit ab omnibus qualitatibus aetivis et eipiunt a passionibus sive potentiis et

passivis alteratis ad invicem. ideo habel qualitatibus corporis sensibilibus, quas

virtutes omuium qualitatum dictarum, in secundo Peri geneseos, et in quarto
elsi sit simplex et unum : quia sicut in Meteororum distinximus, sicut est duri-
materii.s una exit ex alia, sicut mixtuni ties et mollities, et spissitudo, et raritas,

ex simplici, et complexionatum a com- et siccitas, et humiditas, et frigiditas. et

mixto,
et
et

organieatum ex composito
composito a complexionato,
: ita forma
caliditas. ita
... quod
mas qualitates lormas substantiales ele-
alinui fuerunt qui pri- Quod
ii ,ates
non
qu
p"™
sint n
.... mtesubstt-
oxit ex fonna, et sequens semper retinet mentorum esse dixerunt, ta quod cahdi- j
tiaies eitf

virtutes praecedentium, cum tamen sit tas sit torma substantialis lgnis, et bumi-
essentia simplex : et hoc modo in for- ditas aeris, frigiditas aquse, siecitas au-
2
malibus causis causa primaria est in se- tein terree : hoc tainen falsum est : quia
cundaria, et secunda in terlia, et sic de non potest esse quod aliquid in se sit

aliis : sic igitur miruin fuil de Democrito, qualitas, et ad allerum substantia : nihil

quod non vidit quod quaedam ditferen- enim eorum quae sunt qualitates, facit

tiam se constituentem et ab aliis facien- substantiam : et ideo cum primoe quali-

1
I de Generalione el Corruptione, tex. et 2
l'ro hoc eliam vide Averroem hic com. 5.
com. 83 et inde.
 LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. I 499

tates in suis raturis non sint subslantiai cit tantum esse rerum differentias : limi-
formalcs,non possunt esse substantiales tis emm sive liminis esse ex tali positio-
formae alicujus. Id enim quod confert nCj quia ponitur in ostio, ct esse suum
alicui substantiam esse prius in seipso, suhstantiale est ita poni boc : et signifi-
est substantia. Quod autem qualitates is-
ca t nomen ejus. Simililcr autcm et cry-
tae in sc sint qualitates, et non substan- s tallum esse,estsic aqua inspissari appre-
tiae, metapbysica probatione probatur hendente materiam aquae frigidae sicc33,
sic : dctur enim calidum sive caliditas remo to universaliter calido : quorumdam
csse substantia : tunc oportebit quidcm vero esse substantialis formate, sicutdixi-
omne calidum sit calidum participationc muSj ex omnibus bis diffinietur. Alia
caloris, sicut Socrates cst bomo partici- emm sunt mx ; t a : alia vcro cum boc
pationehominis : etsccundum hoc unum CO mplexa, sive complexionata : alia vero
et idem plures formas substantiales par- cum ] ns duobus composita et ligata : et
ticipabit non ad se invicem ordinatas et :
ideo in homogeniis alia sunt spissata,
quarum una non cst potcntia ad alteram, s i cu t coagulata et elixata : et alia sunt
quod est impossibile. Adhuc autem si calor i n esse CO nstituta aliis differentiis in quar-
participatur a calido sicut substantia, ca- to Meteororum determinatis, sicutea quae
lidum erit vcre uuuin et non multa nisi fonnalilcr sunt entia : cl si ila sunt cntia
in potentia, quod falsum est, cum sit quemadmodum exigit esse quod est actus
plura actu et non unum nisi per accidens. formae qure ipsa constituit, ut maiius,
Quod ergo diximus, quod multa his qua- c t res, ct omnia alia hujusmodi. In om-
litatibus differunt, intelligendunfcstquod nibus autcm his sumenda sunt prima
ista sunt signa divcrsarum differentia- differentiarum genera sivc primae diffe-
rum : calor eniin in igne cst sicut po- rentiae in genere, ad quas omncs aliae
tentia naturalis ignis, sicut inciderc in rcducuntur : hsec namque sunt principia
cnse, et non inest ei, sicut in calidis per totius illius coordinationis qu83 est in illo
accidens, sicut albedo accidit albo homi- gcncrc, sicul dicimus ea esse prima quae
ni. Alia etiam differentias accipiunt a sunt sccundum magis et minus, sive su-
quibusdam horum alia vero a pluribus : perabundantiam et dcfectum, ut spissum
ct alia ab omnibus qualitatibus quae di- et rarum, quae sunt prima contraria a
cla? sunt et universaliter in his quaedam
: quibus alia contraria causantur, sicut ali-
dicuntur secundum superabundantiam, et bi estdcterminatum : omnia namqucquae
quaedam sccundum dcfcctum, sicut nos sub illis sunt, sunt qusedam superabun-
in ante babitis hujus sapientiae ct in li- dantia, etquaedam dcfectus ct similitci' :

bris physicis determinavimus ', quod estdebisquae sunt in genere figurse se-
contrariorum unum secundum supcra- cunduiu quod iigura cst dctcrminalio
bundantiam dicitur, et aliud secundum quanli corporis. Omnia cnim hsec primas
defectum : et ideo superabundantia ct differentias habent asperitatem ct levita-
defectus sunt prima contraria, ad qua tcm, quse causantur a rccto et curvo : eo
omnia alia reducuntur. quod curvi partes ab extremorum par-
Ex onmibus autcm quae dicta sunt, tibus cxcunt, et sic fiunt aspera : lenis
palam est quae et quot sunt ea quae dant autcm partes intra extrcma BBqualiter dis-
differentias quae constituunt rcs in essc : ponuntur,et hsec causantur a recto, cujus
totics dicitur etiam esse unius differre ab media non exeunt ab extremis : his sive

esse alterius. Et ideo nihil dixit Demo- aliis quibusdam accidit misceri et a mix-
critus, quando superius tres inductas di- tione habere esse hoc vel illud : oppositis

Hoc est quod subobscurc supra dixit

1
ut ablatio in ablato.
Commentator in finc com. qttad non est sic- .'i,
 500 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

autem per defectum mixtionis habentibus actus proportionalis potentiae praedicatur

esse. Accidit vero sie misceri, sive defi- de materia, sicut si difiiniamus domum
cere a talis mixtionis harmonia. Palam dicentes, quod domus est lignaet lapides

igitur est ex omnibus inductis, quod si ail figuram talem sic composita : aut for-

substantia quae est forma, causa est qua- te inquibusdam diffinitionibus addimus
horum habeat esse hoc quod
re quodlibel etiam causam finalem, cujus causa fit
eslsecundum speciem et naturam, quae- hoc quod fit si vero velimus diflinire
:

rendum est quae forma est causa per crystallum, dicemus quod est aqua con-
quam habet esse in natura et specie gelata et ita sive ad formam
: sit poten-
quodlibet istorum : substantia igitur quae lia» proportionalem congelata : et simul
est causa formalis ipsius esse uniuscujus- diflinientes sympboniam dicemus quod
que roi, uihil corum esl quae tlixit Demo- est commixtio talis soni acuti et gravis
critus, nequc cst aliquid cognatum his ad modulum taliter vel taliter sono pro-
quae dixit. portionatum. Eodem modo cst etiam in
aliis. Palam igitur ex dictis est quod alte-

rius materiee sive potentiae est alius aclus

et unumquodque est in potentia in illo a
quo suo proprio et proportionato motore
CAPUT V
educilur : et eodem modo alterius mate-
rise et potenlioe alia est ratio sive diflini-
tio quae refertur ad actum qui est sua
Qnod substantia quse est actus ejus cujus
propria natura et forma. Et hoc bene
est substantia, proportionalis debet
dixit Plalo, quando dixit quod secundum
esse potentiae et prasdicatur de m<il<'ri<i.
meritum materiae forma infunditur. Alio-
rum enim secundum quod diximus, ac-
tus est compositio, aliorum autem mix-
Text.el eota Oportet aulem scire, quod hoc quod tio, et aliorum est aliquis alius ac-
G.
uniuseujusque rei vera forma substantise tus de his quae diximus : propter
esl id quod niaxime est sihi proportio- quod etiam Philosopbi diffiniendoea quae
nale in potentia existenti : actus enim sunt, diversificantur. Ili enim quid cst
prOportionalis est semper propriae poten- domus dicentes, dicunt quia domus esf

tiae et educitur ex ipsa : ei hoc est quod lapides, eaementum, et ligna : et hi di-

in substantiis sive substantialibus de ma- cunt id quod est domus potestate mate-
teria pradicatur. Diximus enim jam in riae : ista eniin quae dicunt in diffinitione
ante habitis, quod si forma accipiatur ut sunt materia sub potestate ad actum con-
actus, et materia accipiatur ut potentia, stituta. Alii vero diffmientes domum, di-

quod forma praedicaturde potentia et ma- cunt quod est vas quod est cooperimen-
teria : ethoc modo designatur per genus, tum pecuniarum, aut corporum, aut ali-

el praedicatur de eo cujus est potentia : quid tale formalis addunt : et constat

quia sic utraque tam forma quam mate- quod illi in diffmitione dicunt aclum et

teria accipiuntur ut esse compositi, et formam prout est actus potentiae. Alii
non ut ens quoddam distinctum : ea igi- autem ambo ista, potentiam et actum
tur quae sic de materia praedicantur, sunt componentes, dicunt difliniendo teitiam
maxime actus etiam in aliis diflinitioni- substantiam qua? est haec et ex bis, et

bus qua» non tantum per formam, sed hoc planum esse putamus cuilibet qui
etiam per materiam dantur sicut causa : meminit eorum quae praedeterminata
exempli si nunc opus sitdiflinire lignum, siml : omnibus enim videtur quod diffe-
aut lapidem, dicimus diffinientes id essc rentia quae constituit rem in esse, .sit
actum quod in diffinitione est positum ul ralio diilinitiva spcciei et aclus in quo
 301
LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. I

completur diffinitio praedicata de poten- quaerendum utrum nomen istud significat

substantiain compositam qua; sola difli-
tia : ea aulem diffinitio quae est in exi-
nitur, aut significat actum ipsum ct
for-
stentibus materialibus, sicut lignis, lapi-
mam a qua diftinitum denominatur? Ver-
dibus, et caemento, videtur esse ma-
sive bi gratia, sicut in artificialibus
boc no-
eis materiae. Tales autem terminos
difQnitiones maxime probavit esse reci- men, domus, utrumsrt sjgnum commu-
nis compositi, ila vxdehcet quod
srgmQcat
piendos sapiens Architas. Hi et enim ter-
totum hoc quod est tectum ut decet com-
mini sunt utriusque completivi, scilicet
et caemento aut
diflinientes di- positum ex lapidibus
potentiae et actus, sicut si
signum actus et speciei swe forma
eamusquidest venema sive screnitas, sit

quse mansion.s. Simihter

est talis figura
dicimus quod est quies in plurimo aere :

mathematicis est quaestio quia

haicenim diffinitio aerem complectitur autem in :

in recto et linea potest duhitan, utrum

sicutmateriam, et quietem ut substan-
nomen linea significet dual.tatem duo-
lia.n el actum. Similiter autem si diffi-
longitudi-
nicntes dicimus quid est tranquillitas,
et rum punctorum terminant.um
s.mul, aut
dicamus quod tranquillitas est maris nem solam sive latitud.nem
in hac enim significet tantum duo puncta
termman-
aequitas, sive Eequalitas :

subjcctum quasi diffmitur enim l.nea rccta, quod est

mare
difQnitione cst ut lia :

forma cst aequi- longitudo terminata duobus punctis et

materia actus autem
:
:
et

Propter quod istae longitudo in hac diffinitione es1 pro ma-

tas, sive asqualitas.
pcrfectissimas sunt diffinitiones. Palam t duo autcm puncta terminantia
er ia:
quaeritur
igitur expreedictis est quae sit vera ejus SU nt sicut forma. Et in physicis
quod sensibile cst suhstantia, et qup utrum hoc nomcn, animal, significet
modo una substantia sua est ut materia, animam in corpore, ita quod utrumque
natura sicut forma, significet simul, aut signiQcet animam
et alia est substantia et

quia forma estactus. Tertia vero substan tantum anima enim a qua nominatur
:

tiaestquaeest exhis composita, etestilla animal, est substantia et actus corpons

libro de
ad quam refertur diftinitio. Et hoc
est alicujus physici organici, sicut in
quod in prima hujus oclavi parte volui- Anima dictum est.
Ad solutionem hujus qusestionis prae- Digressio.
mus investigare.
notandum est, quod nomen, cujus est

ejus est diffmitio in omni autem nomine

:

CAPUT VI. quoddam est a quo imponitur nomen, et

quoddam est cui imponitur propter quod :

omnc nomen significat substantiam cum

substantia rei, signi- qualitate. IIocautem facile cst videre in
Qualiterid <jh<></ est

ficatur pcr nomen : </ est in <<< digres- omnibus nominibus specierum et indivi-
sio declarans qualiter omne )«)<«<<< si- duorum quia in nominibus specierum
:

gnificat substantiam cum qualitate. aclus ultimus est a quo nomen imponi-
tur, et ipsum constitutum et
composi-
est, cu. im-
tum ex genere et differentia
Oporlet autem nos non ignorare di poniturnomen innominibusautcm mdi-
:

qiio multi non bene considerantes oblivi- viduorum suppositum substantiaeest, cui
nomen collectio acciden-
scuntur, et latet multos. Cum enim jam imponitur : ct

habitum est, quod est causa e< substantia, tium est forma qua imponitur.^ Est au-
a

est forma e1 actus rei, per quam sicul ul- tem hoc a quo imponitur nomen in gram-
maticis pro qualitate sed id cui impo-
timametsimplicemdifferentiamconstitui- :

tur et diffmilur : illa eiiim differentia est nitur, estpro substantia. In nominibus

a qua quEelibet res denominatur : et ideo aulem generum subalternorum planum

 :

502 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

esl hoc idem accipere : sed in nominibus rnen significare substantiam cum qualita-
generalissiniorum, licel non sit composi- te : sed de liochic non intendimus.
tio, tamen esl in eis accipere ipsius prae- Si autcm objiciatur in nominihus Dei, Quomodo
nomen de&i I

dicamenti naturam el modum per quem in quibus significare videtur substantiam {.nal
si.tiitiam
sub-

distinguitur illa natura ab alterius prae- cuin ipialitate : ct sic in Deo esset quaedam cum ijuatitAi
le .'

dicamenti natura : et primum illorum compositio : dicendum quod in Deo nul-

esl pro substantia, et reliquum pro qua- la quidem est compositio, sed diversitas
Iitate : sed nomino differentiarum sub- modorum significandi non repugnat shn-
stantias e1 actus simplices significant, plicitati divinae in Deo : vere enim cst sup-
it non aliquam substantiam illis actibus positum divinum et natura diversimode
substratam : et forte alicui videtur, quod significata secundum diversitatem om-
solam qualitatem significent et non sub- nium attributorum quceDeo attribuuntur :

stantiam : sed intelligendum quod licel ei penes istam diversitatem accipilur

securidum rem non ibi sit significata nisi substantia et qualitas quam nomina drvi-
Olijectio.
essentialis qualitas, tamen in ipsa quali- na Significant. Sin autem ad hoc aliquis conlra a i
ilieta.
tate est quid reducibile ad genus sicut adhuc instet et objiciat, quod si nomen
principium generis : et est modus quo significat substantiam cum qualitate, et
illud distinguitur ab aliis : et licet diffe- ipsa substantia significata per nomen
tamen modus
rentise a seipsis differant, sit nomen.videtursignillcare substantiam
quo reducitur ad genus, non est modus cum qualitate : et simililer autem et ipsa
quo distinguitur ab aliis et isti tales : qualitas nomine suo cum sit nomen, vi-

modi sufficiunt grammatico et ideo : debitur significare substantiam cum quali-

talia significanl etiam substantiam cum tate : et hoc ibit in infmitum, quod est
qualitate. inconveniens. Adhuc autem videtur sc-
cundum lioc substantiae esse substantia,
Sed de ipso ente forsan dubitabit ali- et qualitatis qualitas, quod intellectus
quis hoc enim videtur esse primum in
: refugit, quia estabsurdum. Adhuc autem
quo non est compositio rei nec etiam cum substantia suo nomine significet
modi et ideo non videtur significare
: qualitatem, videlur nugatorie adjungi
substantiam cum qualitate. Sed atten- quando dicitur nomen significare sub-
dendum, quod licet simplex sit ens se- stantiam cum qualitate propria vel com-
cundum rem, tamen modi ejus sunt di- muni.
versi : est enim ens ipsum creatum pri- Sed ad omnia hsec et similia hujusmo-
mum ante quod nonest creatum aliud :
di dicendum, quod cum dicitur nomen
et quidam modus entis est esse per crea- quodcumque significare substantiam cum
tionem et non per informationem, sicut qualitate, substantia secundum quod si-
determinatum est in libro Causarum : gnificatur per nomen, accipitur a quali-
et quoad hos duos modos significat sub- tate separata : et similiter qualitas sepa-
stantiam cum qualitate : quia ipsum rato intellectu accipitur et distincto : et
quod est in se, est sibi pro sub- ideo licet hoc nomen, sitbstantia, signi-
stantia, et modus ejus entitatis est pro ficet substantiam cum qualitate : et simi-
qualitate. In nominibus vero accidentium liter hoc nomen, qualitas, tamen prout
quae simplicia accidentia signifieant, sic- substantia significatur in nomine secun-
ut albedo, et color, et hujusmodi, ipsa duni quod rst jiars orationis, non habet
natura est pro substantia, et modus pro cointellectam sibi qualitatem : et ideo
qualitate. In adjectivis autem nomini- non proceditur in inlinitum, nec est sub-
bus substantia significatur infinita, quae stantia substantiae,nec qualitas qualitatis
es1 suppositi, non illa quam habet no- nec etiam nugatorie unum conjungitur
menpro substantia, quando dicitur no- cum alio. llis ita praenotatis, adhuc ita
 LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. I 503

intelligendum est quod id quod signifi- non convenit nomen diffiniri nisi per ac-
catur per nomen, id proprie est a quo cidcns. Ilrec enim quse sunt materia et

nomen imponitur nutem supposita

: res compositum sunt et dicuntur ea, sicut
cui imponitur, significatur per hoc quod corpus, et anima, homo, et animal, et

comparatur ad illud sicut participans et corpus physicum organicum potentia

illi substans appellatum autem ejusdem
: vitse utens, dicitur etiam homo et ani-

rei nullo modo significatur per nomen : mal. Sed etiam haec duo sunt et dicuntur
quia cum appellata plurirna sint et forte illa ad aliquid, hoc est, ad actum quem
infinita importata per nomen nisi po- participant relata : et causa nominationis
tcntia, oporteret quod nomen infinitum est, quia diiferentiam constitutivam in
signiticaret, quod est absurdum. Sed esse accipiunt ea nominalione qu;e est
materia non separata a potentia, sed sub actus et forma verum
: licet hsec tria si-

potcntia et actu stans, hoc modo quod gnificentur per nomen diffiniti, diversi-
analogiam habct ad actum : hoc etiam mode tamen ha?c separatim accepta per
modo significatur per nomen, quando intellectuin non omniaparticipant nomen
nomen est nomen actus ut est actus et difliniti : sed ipsa differunt nb invicem :

perfectio actualiter diffusa et conlinens quia sicul non est forma nec
maleria
compositum et materiam : enim si-
sic compositum, et forma neque est compo-
gnificatur pcr modum concreti, et non situm nequc materia, et compositum nc-
per modum simplicis ct abstracti, sicut que est materia neque forma, sed ut dis-
homo, et non sicut humanitas et sic do- : tincla et diflerentia accipiuntur ab invi-
cuimus in ante habitis, quod diffinitio cem.
formalis et materialis idem dicunt sub
modo differenti.
His igitur sic praeintellectis, dicimus Et quamvis sic differunt ab invicem, Text.etcom.

solventes qmestionem superius inductam, tamen nihil babent hujus differentije ad

quod nomen actus ultimi sive ab actu
ultimo impositum est in ulrisquc, scili-
cct tam in forma quam in composito.sic-
ut est hoc nomen, animal, vel homo,
vcl aliud tale '. Sednonest una ratione
utriusquc dictum, sed est utriusque sicut
relatorum ad unum : et
analogiam habet ad alterum. In omnibus
qucestioncm superius inductam de sub-
stantia signilicata scnsibili : nam substan-
tia sensibilis quoad quidditatem quse dicit
quid erat esse hoc quod est specie et actu
existit :et sccundum hoc in substantia
sensibili hoc non distintco et separato in-
quorum unum tellectu accipiuntur. In omnibus enim ta
libus forma et formaa esse est idem :

autem talibus pro principio supponen- quia non est separata forma per se a qua
dum est, quod id quod est causa nomi- forma conjuncta materiae esse accipiat :

nis, est id cui convenit
aliis autem convenit per respcctum
quem ad illud forma autem a qua no-
:
men imponitur, est causa nominis et
compositum quod est natura ad quam
refertur diffinitio et cui nomen ipsum
imponitur propter actus
nomcn primo : unde idem est esse quod est actus essen-
ali- tialis formre, et forma ipsa, quando non
separata acciperetur, sicut idem est ani-
: ma3-et esse animse in eo quod est esse
animatum, ita idcm est quod non est se-
paratum ab anima, vel natura formalis,
ct formae parti- a qua sit animse quod est esse animati :

cipationcm, etiam illi per posterius et in sed hoc modo non est idem homo et ho-
secundo gradu convenit noinen mate- : minis esse quia homo quod est compo-
:

riaeautem analogiam habenti ad actum situm, non habct a seipso sed per nnn- ,

convenit nomen tertio appcllnto nutem : logiam participationis aniuue : et hoc ita

1
Idem habet Averroes in prwsonti loco.
i04 D. ALH. MAG. OUD. PILED.

suidem dictum diximus, nisi anima et
anima hominis forte homo dicatur, sicut
saepe dicitur,quando non habentur duo
nomina unumactus etalterum compositi.
Si autem ut separata acceptaforma alieui
quidem convenit nomen formae et alicui
iiou convenil quia sic non convenit na-
: tiani
turae nec composito, sed
plici, sicut diximus
ad quaestionem de substantia
auferunt materiam diccntes materiam ni-
liil esse de esse rei, nec referri ad nomen
vel rationem vel esse diftiniti, sicut saepe
in ante habitis diximus. Si igitur haec se-
parata natura causa est esse et substantia,
tunc hanc camdem dicunt esse substan-
naturse compositae sensibilis. Hanc
soli actui siui- autem eamdem substantiam quce separa-
: sed non facit aliqnid tum esse habet, est causa esse substan-
sensibili, tiae secundum Stoicos neces-
sensibilis :

cujus actus semper est conjunctus et non sarium autem est esse sempiternam, aut
separatus. corruptibilem quidem, sed non corrumpi
Et hoc quidem in quibusdam est valdc simpliciter, sed secundum quid et ea- :

manifestum quia quicumque mente per-

:
dem necessitate sequilur quod sit facta
quirat utrum syllaba constituatur ex ele- sive generata secundum quid, absque eo

mentis litterarum quae sunt quasi mate- quod sit facta vel generata simpliciter :

ria, d ipsa compositione quae est quasi dicunt enim factam et corruptam csse sc-
forma et actus, statim etiam parum intel- cundum esse quod babet in hoc et non
ligentibus non videtur syllaba componi simpliciter, sed simpliciter esse ingenera-

ex his quasi separatis et separatum esse bilcm et incorruptibilem. Manifestum

habentibus : quia nulla compositio con- autem est et alibi demonstratum, quia
stituens syllabam, separatum essehabeta nec in artificialibus, neque in naturali-

litteris. Similiter autem nec domus est bus aliquis facit speciem vel genera, nec
caementum separatum et compositio se- facit materiam : neutrum enim boruin
paratum esse habitus : et boc certum est, terminus est generationis, neque factio-
quia compositio mixtio non est ex his
et nis sed id quod efficitur vel generatur,
:

quorum est compOsitio et mixtio sepa- esthoc aliquid compositum et mani- :

ratum csse habentibus : et similiter est in festum est quod lioc compositum quod-
onmibus aliis talibus artificialibus, in dam significatum fil ex bis componenti-
quibus nunquam matoriale principium bus.
distinctum est a formali distinctum esse Sed utrum substantiae illa? corruptibi-
habente, sicut superliminare formaliter lium, cx quibus componitur et fit cor-
esse et nomen accipita quadampositione, ruptibile, sint scparabiles secunduin esse
quse tauien positio non est ex superlimi- ab ipsis, sicut dicunt Stoici, non est pa-
nari separabilis secundum esse distin- lam cx bis quae dicta sunt tamcn pa- :

ctuiii supeiliminare enim est magis ex

:
lam cst cx dictis, quia quorumdam sicut
positione tali, quae tamen ab eodem se- artificialum et accidentium non contin-
cundum esse non est separabilis. Simili- git principia ex quibus sunt esse sepa-
ter autem nec boino sensibilis est ani- rata, et illa sunt omnia illa quaecumque
mal et bipes, si animal bipes separatim nullo nioilo contingit separatum esse ha-
csse habentia accipiantur : sed oportet bere, quod esse sit praeter rem ipsam

hominem sensibilem esse aliquid formalc compositam, in qua sunt, sicut domus,
et materiale, quod est praeter ea quae se- syllaba et vas, et bujusmodi alia. Fortas-

paratum esse habent ab ipso. Ea eniin sis aulein formae et actus talium secun-
natura iju.c sic separatum habet esse, nec dum ipsam naturam, neque substantia
es1 elementum sensibilis substantiae, ne- sunt, scd accidentia, neque composita
que esl ex elementis aliquibus compOsi- per tales formas non sunt aliquid sub-
ta, sed cst substantia quaedam 'separata : stantialiter ens distinctum in natura, sed
el tales substantias dicunt esse Stoici qui fieura arlis cst forma accidentalis. \'A si-
 LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. I dOo

militer nec aliquid aliorum qusecumque argentum per propriam diffinitionem :

nun natura, sed arte constituunlur, est et tamen non sic dicendo quia non est :

substantia, sed aetus accidentalis. Pro- sicut plumbum, eo quod idea argenti dif-
pter quod etiam Empedocles lecti formam ferat ab idea plumbi hoc igitur est vere :

dicit non esse substantiam quia si esset : de substantia rei, quod contingil vere
substantia, principium generationis esset, esse terminum et rationem esse ipsius, in
et produceret simile in fonna et specie : quo termino principia qute sunt de esse
quod falsum esse videmus : quia si plan- rei, continentur, sicut contingit esse ter-
tatur lectus et virtutem germinandi acci- minum et rationem cujuslibet substantiae
piat, non exoritur lcctus, sed lignum composita?, sive illa sit sensibilis, sive sit
quod materia fuit lecti et non forma : intellectualis. Prima autem difiinientia ex
propter quod formae artificialium in veri- quibus ille terminus et ratio conficitur,
tate accidentia sunt, et inseparabilia ab non contingit diffinire : et hoc est propter
bis quorum sunt formte. ea, quia ralio diffinitiva significat aliquid
de aliquo : in omni autem eo in quo si-
gnificatur aliquid de aliquo, oportet
quoddam esse sicut materiam, et quod-
dain sicut forinam.
CAPUT VII.
Dubitabit autem forte de hoc aliquis,
et dicet, quod si diffinientia indiflinihilia
sint, cum dicitur quod homo est aniinal
Et est conclusio c.r his quse dicta sunt,
rationale, hoc ipsum animal quod in dif-
qux sit vera etperfecta cujuslibet suh-
finitione hominis ponitur, erit indiffmi-
stantix sensibilis diffinitio.
bile. Adliuc autein et ipsa diffinitio in-
diffinibilis est, non quidem diffinitio se-
cundum quod est intenlio significata per
Ex bis igitur qiue inducta sunt mani- hoc nomen quod est diffinitio, sed secun-
festum est, quod si quis ponit quod sub- dum quod est diffinitio uniuscujusque
slantia in sensibilibus quoe corruptibilia terminus : et si boc sit verum, tamen
sunt, sola natura illa est qua? est separa- multi dubitaverunt de causa hujus quare
bilis, sicut Stoici dicunt : et illius nomen talis ratio indiffinibilis sit. Forte autem

non parlicipat compositum, neque mate- vellet aliquis quod prima diffi-
dicere,
ria : et sicut non participant nomen, sic nientia indiffinibilia sint, sed non proxi-
non participanl diffinitivain rationem et : ina unicuique et sic cum dieilur quod
:

lunc tempus et locum habet dubitatio cui Iiomo est animal rationale, animal non
consenserunt Anthistenidi cujusdam An- cst primum diffiniens : et ideo potest
thistenissequacesindoctietstulti,quidi\r- difiiniri et diffinitur : sed substantia quaj
runt nihil penitus esse diffinibile sensibi- est primum difliniens ad quod resolvitur
lium : omnium enini dixerunt esse logi- aniinal, non est quid diffinibile, sed se-
cam diffinitivam rationem : logicam au- cundum hoc non est generabilis causa
tem rationem esse separatorum a mate- quae dicta est, quod haec est causa quare
ria, quaj in quanlum separata, ut saape aliquid non sit diffinibile : quia non si-
ostendimus, nihil sunt de esse rerum gnilicat aliquid de aliquo. Adhuc autem
sensibilium. De hac autem dubitatione, cum omne praedicatum significet aliquid
quia multa in antc habitis dicta sunt, hoc de aliquo, videtur esse omne praidieatum
solum determinantes dicimus, quod di- diffinibile : per oppositum autem nullum
cere diffinitivo contingit sermone quale subjectum videtur esse diffinibile, cum
quid est unumquodque sensibilium, sicut non significet aliquid de aliquo : et cum
gratia exempli contingit dicere quid est diffinitio praedicatur de spccie diffinita,
 500 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
videbitur diffinitio esse diffinibilis et non Ouod si quemadmodum Pythagorici di-
diffinitum esse diffinibile. cunt, substantiaercrum sunt numcri, qui-
Ad autem haec et hujusmodi
oinnia dam illi numcri non sunt separati nu-
sciendum, qUod cum dicitur quod ha?c meri, sicut sunt numeri unitatum qui
est dilliiiiliilis, quod significat de aliquo, sunt numeri, quibus nos numeramus,
intelligendum esl quod modus signifi- el sunt discrcti scd quidam numeri nu-
:

candi lalis debei esse quod in suo intcl- mcrati qui sunt causa terminationis et
lectu claudat aliquid praedicatum et actum distinctionis esse rei per quas ipsa res
( fonnam, quod sit de aliquo partici-
t
diflinita cadit in differentiam et nume-
pante nomen ipsius actus et formae per rum cum rebus aliis, sicut nos in ante
analogiam ad ipsum, sieut in praecedcnti habitis diffmitio enim si
ostcndimus :

capitc dictum cst. Et idco diflinitio non concedatur essenumerus concedetur ,

csl ulterius diffinibilis : quia hoc modo non esse numerus simpliciter, sed nu-
plura in sc non claudit, sed potius expli-
cata in se habet ea quorum unum est de
merus quidam in hoc enim assimilatur
:

numero magis quam continuo quia sio

^
"'
4

°
*
"jjj^

:
m m "£f'
aliquo, el alterum de quo est illud : et ut numerus qui de genere discretorum m
S". „!?J
cum dicitur, homo est animal rationale, est, cum dividilur in unitates indivisibi-
letur.

animal secundum quod est diffinitivum non in semper divisibilia sicut di-
les, et
hominis, non significat aliquid de aliquo, viditur continuum ita diffinitio dividitur
:

ut jam dictum est. Et ideo hoc modo non ad indivisibilia quae non significant ali-
csl diflinibile, et similiter diilerentia non quid de aliquo, sicut praostensum est :

est diffinibilis : quia hoc modo duo vcl rationes autem diffinitivae non sunt infi-
plura in suo non claudit intellectu : et nitae per divisionem diffinientium, sicut
cum dicitur, bomo est homo, homo se- continuum est infinitum per divisionem
cundum quod est in subjecto, non est dividentium : et ad eumdem modum est
diflinibilis, quia non significat esse : sed numerus qui est de genere discretorum :

ens et non significat ens aliquid de ali- hocautem per divisionem stat ad unitatcs
quo, sed potius ipsum esse significat ali- indivisibiles. Est autem et alia similitudo
quid de aliquo idemautem est si dicam,
:
numeri ad diflinitiones quemadmodum :

animal est animal, et in omnibus talibus enim in quocumquenumero demonstrato,

idem modus est intelligendi. Hoc igitur ablato vel addito alionumero qui est ali-
modo verum est quod hoc est indiffini- qua partium materia numeri constituti,
bile, quia non significat aliquid de ali- non remanet specie idem numerus qui
quo : ct solum est hoc diffinibile quod prius, scd diversus, quamvis sit minimus
aliquid de aliquo significat.
qui aufertur vel additur : sic nec diffinitio

manet idem terminus et quid erat esse,

quod sit de par-
aldato aliquo vel addito
enim a quinario au-
tibus diffinitionis. Si
CAPUT VI !I. feram unitatem, non remanent eaedem
species numcri, sed quaternarius : et si

addam unitatem, fit senarius, quae est

De similitudine oel anagoge diffinitionis alia species numeri a quinario. Sic si di-
ad numerum, propter eos qui dice- cam corpus animatum nutribile, et ad-
himi numeros substantiam eorum quse dam unam differentiam dicendo corpus
swit. animatum nutribile sensibile, non erit
eadem diflinitio quia prima est plantse,
:

sccunda animalis. Et si auferam unam

Texi.eteom. Palam autcm etiam ex alia diffinitio
inductis cst, quae est nutribile, est : ct
quia difllnitio gignificat aliquid de aliquo. hoc planum est unicuique. Sed si nume-
 LIBER VIII METAPIIYSICORUM, TRACT. I 507

rus est diflinitio, sicut quidam dicunt cretum habens esse, aut sicut unum
propter inductas similitudines, etest ali- punctum in continuo indivisibile posi-
quid quod est diftinitum de quo praedica- tum, sed est ut endelechia et natura quae-
tur numerus tunc oportet eos dicere cui
: dam qua singula sunt unum per essen-
sit unus dictus numerus tunc autem : tiam et actum, sicut saepe diximus : sed
lii iii habent dicere cui et qua de causa sit in lioc est difiinitionis similitudo ad nu-
unus per essentiam inductus numerus : merum, quod numerus non magis
sicut

numerus enim aut non unus essentiali habet unum, quod unus numerus sit
ita

aliqua unitate, aut si unus, habet unita- magis numerus quam alius, ita non est
tem coacervationis. Si enim ille unus nu- magis et minus in substantia speciei dif-
merus qui dicitur diffinitio quid est hoc iinita, ita quod una sit magis et minus

quod est faciens vere unum essentialiter substantia quam alia et simagis et mi-
1
:

ex multis discretis et coacervatis, qure nus dicitur, hoc accidit secundum qUod
vciam et essentialem non habent unita- ista substantia est in materia secundum

tem : diftinitio enim una est et non esse : quia sic fluunt ab ipsa potentiae na-
multa, sicut nos ostendimus in septimo turales et impotentiae secundum quam
hujua sapientiae libro talem enim multi-
: expeditior est vel impeditior in operatio-
tudinem coacervatae unitatis non habent nibus naturalibus. Sit igitur usque tan-
differentiae quae ponunlur in diffinitione. tum terminatum secundum praesentem
Et hoc merito accidit : quia qure sunt intentionem de generatione et corruptione
quantumcum-
ejusdein rationis diffinitivae dictarum substantiarum separatarum ,

que sit numerus differentiarum, tamen quomodo contingit et quomodo est im-
etiam substantialiter et vere ab una et possibile, et de anagoge earum ad nume-
ultima dilferentia fit unum et hoc non
: rum : in ultimis enim libris istius sapien-
est unum, ut unitas quaedam existens dis- tiae subtilius de istis perscrutabimur.

1
Idem dixit Gommentator in prsosenti loco.
 508 D. ALIL MAG. ORD. PILED.

TRACTATUS II

DE MODIS CONSEQUENTIBUS SUBSTANTIAM QU.E EST NATUBA ET

ACTUS SENSIBILIS SUBSTANTLE.

liuin compositorum sint ex eisdem mate-

rialibus primis principiis, sicut liquabilia
omnia sunt ex aqua et subtili terreo : et
quamvis sit eadein materia omnibus fa-
IA1TT I.
ctis sive generatis, qua? est eis ut princi-
pium et priinum subjectum, tamen opor-
tet quod aliqua propria et proxima sit
De modis materialis principii quibus
cujuslibet sensibilis designali quae non
comparatur ad factum sensibile.
phlegmatis generati in
est alterius, sicut
animali est prima sive proxima materia
propria dulcia et crassa aquosa et subtili
1 e i (. el com Quamvis autein modo declaravimus calido digesta : cholerae vero rubeae pro-
11.
substantiam prout est forma
actus et pria maleria est amara combusta , vel

substantiae snisilulis, oporlet tamen ile- quaedam rubea terrestria combusta ea :

rum resumere de ipsa et determinare enim quae sensibilia sunt, aut fiunt ex
modos ipsius, et removere dubitationes eodem principio materiali : aul si plures
contingentes de ipsa, et sic ostendere materiae sunt ejusdem, lunc oportet quod
quare ipsa est unum et non multa, sicut una sit malerialis ad aliam, sicut si dica-

fecimus in septimo, ubi ostendiinus lioc niiis quod phlegma fit ex pluribus, quia
de substantia tomposita simplieiter el ab- ex dulci et crasso : tunc eiiiiu lit crassum
solute considerata : hoc enim habilo, at- ex dulci sicut ex materiali proprio prin-
lingemus tinein considerationis nostrae. cipio, et phlegma ex crasso. Similiter

In principio septimi libri hujus sapientiac autem si cholera resolvalur, rcsolvetur

praedeterminatum est, cum natura quee- in rubea qusedamsicut in proximam ma-
dam substantise sensibilis sit substantia teriain : et illa rubea resolvuntur in eom-

materialis, hoc oportet primum intelli- busta ferventia sicut in materiam : et sic

gere et ncin oblivisci : quia licet omnia cholera dicitur esse ex rubeis et combu-
sensibilia sint ex eodem materiali princi- slis dicitur enim hoc ex hoc fieri sieut
pi'i, (juod hile vocatur, et multa sensibi- ex niateria liisduobus modis : quia aut
 LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. II 509

videlicet cst via ad hoc, ut ex ipso liat

per medium vel sine medio aut ijuui :

est principium ejus quod resolvitur in

ipsum, sicut in materiale principium
CAPUT II.
contingit tamen in quibusdam ex uno
materiali paincipio existente aliquando
moven-
Qeri diversa propter diversitatem
Quales et quot causas debent reddi ad
tis qua secundum formas et for-
causae, 1

quodlibet qusesitum de substanlia sen-

niativas diversas movet de polentia ad
sibili.
actum, sicut ex ligno tanquam ex uno
materiali principio iit arca etlectus, quan-
ilo artes moventes sunt diversae : et ex
Texl. et co n.
uno materiali principio quod est raen- Quando vero aliquis volens scire sub- 12.

struum porcae, lit porcellus et similitudo stantiam et naturam sensibilis per diffi-
honiinis quia movens ad figuram por-
: nitionem, quserit quid est causa per quam
celli, est sperma porci et movens ad : habet diffiniri et demonstrari, quia pluri-
figuram hominis, est stella quaedam ta- : bus modis dicuntur causae, oportet dicere
men quae fiunt, habent sibi determinatas omnes causas quae contingunt esse causse
inaterias, ita quod ex aliis etiam diversis quaesiti si perfecte sciri debeat. Sicut si

moventibus tieri nonpossunt. Sicut serra: qmeratur quae sit causa quasi materia,
hoec enim fieri non potest ex lana vel ex dicimusquodmenstrualiainguttisfoeminae
ligno, quia in movente eam non est ut sunt causa quasi materia. Et si quaerere-
ex lana vel ex ligno serram faciat. Si tur quid est causa movens, dicemus quod
autem ex alia et alia materia contingit est sperma viri, in cujus spiritu virtus
aliquando id secundum formam facere, formativa est per modum artis. Et si

palam est quia ars et principium facti- quaereretur quidcausa formalis et species,

vinn ijuod est ut movens, est idem se- dicemus quml quidditas ipsius sive quid
cundum formani et speeiem, sicut si fiat erat esse. Et si quaeiatur, quid est hoc
urceus ex terra et argento : nam si po- quodest cujus causa fit, sive finis, dice-
nalur quod materia diversa sit, et quod mus quod id quod causa finaiis quae est
ctiani movens sit diversum in forma, se- intenta per primum movens : contingit
quod id quod factum
quitur necessario autem aliquando fortassis, quoad haec
diversum secundum materiam et
est sit ambosunt idem, forma videlicet et Bnis :

formam et hoc generale est in omuibus

: quia forma est in quo quiescit operatio
principiis propriis materialibus et mo- moventis et sic est finis motus et genc-
:

ventibus, et sccundum speciem et for- rationis, licet forte aliquid aliud sit finis

mam tjuce infonnat sensibile factum ,

intentionis : et de hoc satis in secundo
sive sit in artificialibus, sive in naturali- hujus sapientiie libro determinatum est :

bus. et quaecumque diffinitio omnes quaesiti

continet causas, hoc dicit et quid et pro-

pter quid quaesiti, et est perfectissima, et
est ipsa demonstratio positione differens,
sicut in Analyticis posterioribus est de-
terminatum. In his autein omnibus opor-
tet dicerc proximas et essentiales et con-
vcrtibiles causas : ut si qua ratur quae sit

propria alicujus materia, non oportet di-

cere ignem, aut terram, quae sunt prima

eleineuta ex quibus componitursensibile
 510 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Nota quo- sed oportet dicere materiam propriam et mon, non assignamus causam transmu-
modo mate- . , .

ria cogni- proxunam : et luee est qua? substrata est tantom substantiam lunse, sed tcrram et
tionis [nitesl . . -
es-e pro- proxuna? potentia? ad actum : matena terreni corporis umbram.
eniin non facit cognoscere nisi illo modo
quo proximain analogiam habet ad ac-
tum : quia sic babet nomen diffiniti et C.ujus vero causa sicut tinis si quaera- r< "-' .'<•'»

rationem, sicut in anle babitis determina- tur in eclipsi, dicemus quod forsan nulla
tum est : et quia sieut in secundo de Phy- est : quia in talibus ista contingunt per
sico auditu diximus, in generabilibus et motum et conversionis necessitatem, et
physicisomnes sunt quatuor causa? ejus- non propter aliquid intentum extra. Si
dem, oportet quod circa naturales causas vero quaeratur qua? sit forma et species,
et genitas sic versari qua?rentem per dicimus quod est illa quae est ratio et
redditionem omnium causarum, si quis quidditas roi quassitae, sicut privatio lu-
recte philosopbando versatur in cogni- minis. Sed ratio et species in talibus non
tione generabilis physioi . Si enim hae ost manifesta, neque diffinitio dicons
quatuor quae dictae sunt causa?, sunt sen- causam est manifesta, nisi cum ratione
sibilium generatorum, tunc oportet has et speciei sit causa faciens : sicut si di-
et tot cognoscerc : in his autem qua? na- camus quid est eclipsis, et dicimus quod
turalia quidem sunt, sed sunt sempiterna, est privatio luminis, non est manifesta
sicut coelestia corpora, forsitan est alia ra-
diifinitio. Si vero addatur causa movens
tio : enim quaedam pbysicorum
forsan qua? est terra in medio capitis et cauebe
corporum non habent materiam, aut non diamctralitor lunae objecta, tunc ratio
habent talem materiam rraae sit inpoten- formalis conjuncta est cum causa facien-
tia ad esse, sed quae est actu secundum te, et est diffinitio diccns et quid et pro-
esse semper, licet sit in potentia ad ubi, pter quid et manifesta : quia est demon-
sicut saepius in praehabitis dictum es< :
stratio eclipsis solum positione
in luna
habent enim haec materiam solum secun- dilferens. Similiter autem est de dormi-
dum locum mobilem : unde in non
illis lione sive somno si qua?ratur quid sit
quaerilur materialis causa quae sit ex qua por omnes causas non enim est mani- :

fiunt, sed quaeritur materia qua? est sub- festum quod sit subjectum quod est pri-
jectum actu existens perfectum in esse '.
mum pations somnum, quod qua'ritur
in cuio re- Similiter
L
autem
quaecumrme
y
est in his loco materiae quia non habet materiam
:
ctius subje- ,

ctum quam quitlem sunt physica, non sunt sub- sed

rralena po-
nisisubjectum actu existens in quo est
niiur. stantia? sicut accidentia qua- non tiunt ex primo. Et si dicaturquod subjectum som-
materia quia non est in his materia ex
:
ni est animal, oportet quod iterum hoc
quasint sed subjectum in quo sunt, est
:
aniinal non socundum sed secundum
se,
ens completum in actu existens, sicut di- aliquid sui sit subjectum proprium som-
cimus quod quaedam est causa eclipsis, ni. Et oportot qua?rere quid sit illud
et hoc non est materia ex qua in potentia quod proprium et proximum somni
est
existens, sed subjeetum in se completum subjectum, utrum vicielicet hoc sit cor-
luna? qua? est subjectum eclipsis, non est pus, vel aliquid aliorum membrorum
aliud per eclipsim, quasi sit patiens ali- animalis. Deinde hoc habito, quaretur a
quid et exiens de potentia ad actum, sed quo sicut a facientc causa est somnus.
est subjectum eclipsis in se actu ens com- I)i inde quaeretur qua? passio illius mem-
pletum quidem per subjectum et for- bri somnus, quwrendo quidditatem et
sit

mam. Et si quaeratur in talibus, qua? est rationem somni, quae est essentia somni
causa quasi movens et corrumpens lu- in illo membro et non in toto animali

1
dem Comnientator hic et in cap. 2 de Sub- stantia orbis.
 LIBER VIII METAPIIYSICORUM, TRACT. II 511

primo : et dicimus quia est immobilitas albumhoc modo fit ex nigro

subjecto, et
sive quies talis. Et tunc quaerimus per secundum subjectum et salvatum et :

quid ut primum patitur illam immobili- hoc ideo est, quia subjectum salvatum
tatem, et dicimus quod per evaporatio- est in potentia aequaliter ad utrumque :

nem frigidam a loco digestionis ad cere- ct cum est album actu salvatum in sc,
brum, et ibi infrigidatam et reflexam ad est nigrum in potentia et c converso :

organum primi sentientis, sicut in libro cum est nigrum actu, est album poten-
de Somno et Vigilia determinatum est :
tia et subjectum sic dctcrminatum ma-
:

et tunc perfecte scimus quid est somnus teria determinata, non est materia se-
diflinitione dicente quid et propter quid, cunduni idem salvata omnis rei, sed est
ct sic de aliis. tantum potentia ad ea quorum est trans-
mutatio ad invicem secundum idem
subjectum salvatum : qu;r vero tiunt si-
ne transmutatione per se dicta, aut non
sunt sine corruptione per se dicta, ho-
CAPUT III.
rum non est materia, sicut puncta et

formae, sicut in principio hujus capitu-

li diximus. Habet tamen quamdam du-
Qualiter idem subjectum est diversimo-
bitationem, quomodo ad contraria in-
de susceptibile contrariorum.
ter quaj est transinutatio por se, se ha-
beat materia cujuslibet horum quae con-
traria esse dicuntur : hoc enim bene vi-
.etcom. Quia vero quaedam quae non habent demus in quibusdam, sicut si corpus
14. '
\. , .

per se generationcm, sed sine genera- idem salvatum est potestate sanum, et
tione per se et corruptione per se sunt ge- contrarium est sano infirmitas tunc be- :

neratione per accidens, et non sunt cor- ne videinus, quod idem corpus salvatum
ruptione per accidens, sicut sunt puncta potestate est utrumque istorum sed non :

quando sunt, et totaliter loquendo spe- est idem modus in aliis quia vrdemus :

cies universales et formae cominuncs sub- quod aqua cst materia qure potestate est
stantiales et accidentales haec enim non : vinurn, ct potestate est acetum,sed est
generantur corrumpunlur nisi genera-
et subjectum et materia vini secundum ha-
to sensibili composito et corrupto non : bitum et speciem vini quae perticit cam
enim generatur per se separatim album, in esse vini secundum substantiam sed :

sed generatur album lignum et de om- :

aceti non est materia salvata in esse vini
nibus talibus qualitcr generentur et quo- et substantia, sed potius secundum pri-
modo se habeant ad terminos gencratio- vationem speciei vini. Et ideo non esse
nis et corruptionis, in quinto iibro de -in vino salvata est aqua potestale vinum
Physico audilu de trrininavimus. Sed et acetum, nec a^qualiter recipit ambo :

quod nunc quaeritur,hoc omne est, quod si sed sub habitu vini est potestate acetum,
quod est factum, esl aliquid determina- etnon est potentia acetum nisi habitum
tum ex aliquo delerminato sicut ex
et viniprimo accipiat, et non eflicitur actu
potentia et materia propria, sicut paulo acetum nisi secundum privationem ha-
ante dictum est, tune oportet quod non bitus et speciei et corruptionem qua' est
omnia contraria liunt ab invicem ex qui- praetcr naturam ipsius et ex corruptione
buslibet contrariis, sed diversa contraria principiorum naturae. Dubitatio igitur
iiunt ad invicem quibusdam determina- quaedam oritur ex dictis, quare vinum
tis, in quibus sunt in potentia sccundum salvatum in esse nec materia sit, nec sit
idem subjectum salvatuin, sicut albus potestate acetum salvatum vinum, cum
homo lit ex nigro homine salvato in tamen ex vino fiat acetum, cum sanum
 51: D. ALB. MA<;. ORD. PR/ED.

salvatum in esse substautiali et subjecto aquam, aqua misceatur ad principia

et

lit subjectum aegri, el potestate eegrum vini enim tali contemperatione

: tunc
cum lit ex sano aegrum : et quaeritur si facta in materia educitur forma ut per

vivens salvatum in esse sit potestate generationem univocam, sed converlitur

mortuus, aut non. Sed ad omnia luec in vite vel in semen animalis ut per ge-

determinatio vera est, quod in contrariis nerationem cequivocam si virtute stella-

unum subjectum salvatum est potentia rum sine generante univoco ad esse de-
ambo quando fit unum ex
contraria, ducitur, sicut est generatio eorum quae

alio. In his autem quse opponuntur ut ex putrefactione nascuntur, de quibus

privatio et habitus, cum privatio non sit alibi detenninaluin est a nobis.
privatio nisi habitus et speciei, non esl
materia privationis susceptibilis nisi prius

suscipiathabitum et cum privatio pri- :

vet habitum, non potest esse idem sub-

CAPUT IV.
jectum proximum utriusque in uno esse
salvatum, nec potest esse subjectum pri-
vationis nisi per corruptionem principio-
Dc declaratione dubitationis et solutio-
Nota quaie rum facientium habitum : et ideo de pri-
V nis quare diffinitio est unum et non
vatione ad habituin ejusdem materiae non
ne ad'
lum non est
reditus.
ha'b°i-
....
est regressio, nisi prius
• ,

redeat per reso-

multa.

lutionem in materiam primam et per

qualitates et virtutes et mixtiones diver-
sas, iterum principia facientia habitum Habitis autem his quae dicla de parti- T,,s
'-{S
e

consimilem recipiat : unde in talibus sub- bus diffinitionis, prout illce sunt naturae
jectis per se secundum acci-
corruptis et substantiae sensibiles, sunt dubitan-
dens fiunt etiam corruptiones habituum da,redeundum est ad dubitationem qua?
et specierum, sicut materia animalis quae mota est in libro septimo, et perficienda
est secundum corruptionem motuum, et declaranda est ha?c perfecte solutio ip-

et est quaedam potentia et qutedam ma- sius : hic autem inducta dubitatio est cir-
teria non salvata, sed corrupta et secun- ca diftinitiones et numeros quos quidam
dum corruptionem et potentia materia ponunt esse diffinientes omnes substan-
vocata. Similiter aqua est quffidam ma- tias. Quaeritur enim tunc, qua de causa
teria corrupta acetum
aceti materia et diffinitio est unum et non multa. Ratio
potentia quia non est potentia acetum
: autem dubitationis est quia omnium :

nisi corruptione vini tamen est poteii- : eorum qute plures partes habent, et non
tia acetum, quia fit ex his, sicut in die sunt unum coacervatione aut collectione
nox ubi nox salvata non lit dies, sed, sicut numerus, sed hoc ipsum totum est

dies lit post noctem corrupta forma no- aliquid vere unum, quae unitas praeter

ctis. Et queecumquc per corruptionem partes sive partium coacervationem aut

babitus transmutantur ad invicem, haec, compositum est aliqua una causa sua3

si debeat tieri gressus a privatione ad vene unitatis. In corporibus enim aliis

habitum, oportet redire ad materiam quae non sunt vere unum, sed composi-
priniam : ut si ex mortuo debeat fieri tione partium sunt unum, plana est cau-

animal, oportet quod mortuum resolva- sa suae non vera.' unitatis, quae alise uni-
tur ad primam materiam quae est ele- tates non vere sunt tales vel tales, qua?
menta quatuor, et deinde per mixlionem sunt contactus, vel conglutinatio, aut
el complexionem et compositionem ho- colligatio, aut alia passio talis qua1 est

rum fiat animal et acetum si debeat : sicut viscositas continens mullas partes
fieri vinum, oportet quod resolvatur in in uno, vel sicut gumphis concavum est
 LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. II 513

unum : diffinilio vero quae est ratio talis enim nomen, teres, est signum diffini-

vel talis est vere una, non quidem con- tionis, et ponitur loco ejus : propter
junclione, quemadmodum Ilias quae est quod cum dicitur quid causae, quare sit

una mceniis compositis in unum per cae- unum veie rotundum et a?s, nulla tenus
mentum, aut sicut metrum quod est de videtnr esse dubitatio : quiastatim vide-
exeidio Troiae, quod est unum ordine tur hoc quidem esse materia potestate
mctri,et est sua unitas, quia est unius sphaera sive teres, hoc autem forma actu
historiae et unius qua est.
materiae de teres existens : quid ergo causae est,

Restat igitur qm-erendum quid est quod quod idem quod potestate est ens est ens
facit unum hominem esse vere, qui ta- actu, nisi generatio et faciens causa quae
men ex multis componitur, et quare est sic educitipsum de potestate entis ad
unum et non multa, ita quod esse plura actum ens, quod non Iargitur ei aliquam
coacervata quae cadunt in ejus diffinitio- diversitatem et multitudinem aut plurali-
ne, sicut animal et bipes. Adhuc autem tatem sed id quod potestatr es1 ens, fa-
:

et aliter aggravatur ista dubitatio si est, cit existere secundum actum nulla enim :

ut quidam Philosophi aiunt, idem quod penitus potest esse causa diversa quae
animal, et illud idem quod est animal sphaeram aclu esse sphae-
faciat potestate

etiam est bipes tunc enim qmerilur, :

ram, sed uterque horum est quid erat
quare liomo non est illa quae sunt alia esse rei et diffinitio : et ideo diffinitio est
al) invicem et sic erit duo non unum
:
unum et non multa : ad esse enim difli-

vere, ita quod secundum participatio- niti refertur diftinitio, et non ad diversas
nem horum duorum homo vere sit ho- naturas materiae et formae, sicut nos in
mines, et non sint haec parlicipatione ho- ante habitis saepe declaravimus.

minis alicujus unius qui vere sit unus, Si autem quis objiciendo dixerit, quod
sed sint vere duo, sicut duorum sunt non omnia sunt concepta cum maleria :

participationes, animalis videlicet et bi- quia diffiniuntur mathematica quse per

pedis, quae secundum veritatem duae sunt diilinitionem separata sunt a maleria, di-
natura?, et nonuna
alia enim est natura
: cemus sicut et in sexto hujus sapientiae
genus, et alia est natura differentia. Pa- libro determinatum est., quod materiae
lam autem est, quia si aliqui sic transfor- alia est intellectualis, et alia sensibilis,
mant quaestionem ut consuevcrunt Stoi- secundum proprietatem illam intellectus
ci difiinire, et dicere unitatem numero- qua intelligit cum continuo et lempore :

rum etidearum, non contingit reddendo et ideo in omni ratione diffinitiva, hoc
veram unitatis causam solvere dubitatio- quidem materia, illud vero forma, et ac-
nem inductam quae enim dicunt vere
: tus, et mathematica licet non sint con-

sunt plura, et non unum nisi secundum cepta cum materia sensibili, sunt tamen
quid. Si autem est verum, sicut nos dici- concepta cum materia intellectuali, sicut
mus, quod in diflinitione licet plura sint, circulus qui est figura superficialis : et in
tamen in ea est, hoc quidem sicut mate- hac ratione superficies est intellectualis, ^"maieria
inlel e ,ua "
substans polestati ad actum, illud ve-
l

ria iigura vero talis est sicut perfectio et ac- , i

';
s

ro est in ea sicut actus et forma : et ideo tus quaecumque vero non habent mate-
:

hoc quidem est potestate, illud vero riam intellectualem vel sensibilem, sicut
actu, tunc adeo manifesta est causa uni- ipsa substantias principia quae sunt mate-
tatis. Quod etiam quaesitum non videbi- ria et forma illa, et sunt vere unum, sed

tur habere causam dubitationis : ista uon babent aliquam causam aliam suae
enim aporia sive angustia et ambiguitas unitatis, sicut habent illa quae sunt com-
est cadem cum hoc si dicamus, quod te- posila, sed seipsis sunt unum : esse enim
res dicens ralionem teretis sive sphaerae ipsorum statim sine alio causante est
est : quia teres est aes rotunduin : hoc unuii), sicut etiam unumquodque talium
VI 33
 514 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

ehs hoc ipsum in quantum est quale quid, susceptibili : et ideo dicebant illa non
sive quale aliquid ens sicut enim male-
: posse conjungi, nisi aliquo medio, quod
forma aliquid per seip-
ria est aliquid el ulrumque participat, sicut album et ni-

sam, ita etiam utrumque istorum est ali- grum conjunguntur in pallido, et cali-

quid unum, ita tanien quod ens et unum dum et frigidum in mixto : et hoc me-
non sunt eorum genera per quae sunt dium vocabant participationem. Et quae-
unum. Et haec est causa quare ens et runt postea quae sit causa ejus participa-
unum non ponuntur in diflinitionibus ut tionis, et quid sit sic participare? Alii au-
potentia et actus, quia dicunt aliquas na- tem causam unitatis corporis quod est

turas distinctas ejus de quo prsedicantur. materia et animae quae est forma, dicunt
Similiter autem est de eo quod est quid consubslantialitatem quamdam, ita quod
erat esse, sive quidditas, sive forma : hoc subslantia una composita sit per mix-
enim per seipsam statim est ens et unum, tionem duarum substantiarum diversa-
ita quod ens et unum non dicunt ea ex rum animae et corporis, sicut dixit Lyco-
quibus componitur propter quod nulli : phron. Unde dicit quod illorum duorum
eorum principiorum est aliqua alia a actiones et oppositiones sunt commixtae
seipsis causa per quam sint et unum sicut et substantiae commixtae sunt : pro-
sint statim enim per seipsum unum-
: pter quod eliam dicit scientiam non esse
quodque talium est ens quid et unum, operationem vel speculationem animae
non quod sit in ente et uno quare in : secundum se, sed operationem. Et dicit
genere diftinitivo, ut diximus, nec est in eam esse scientis corporis et animae, ita

uno ente sicut in naturis distinetis et se- quod anima? et corporis et causa verita-
parabilibus ab ipsis singularibus quo di- tis in ea sit anima causa autem falsita-
:

cuntur ens et unum : quia ens et unum tis sit corpus. Et similiter dixit quod in-

etiam per intelleclum non potest separa- telligcre est conjuncti, et quod nulla ope-

ri ab aliquo. llaec igitur vera solutio est rationum aut passionum sit animae pro-
inductaj dubitationis. pria. Alii vero magis errantes, cum quo-
rum errore multi conveniunt moderno-
rum, dicunt quod anima conjungitur
cum corpore mediante vita, ita quod
anima rationalis cum corpore conjungi-
CAPUT V.
tur mediante vegetabili et sensibili, et
sensibilis conjungitur cum corpore me-
diante vegetabili, et vegetabilis conjungi-
De errore Antiquorum male solventium
tur cum corpore mediante spiritu quem
ihductam qusestionem, et de cau.sa er-
dicunt esse corpus substantiale distensum
roris.
per totum corpus, et majorem conve-
nientiam habere cum anima vegetabili
quam corpus terrestre physicum organi-
lext. et eom Propter hanc autem dubitationem quae cum. In onmibus autem his est una et
i6.
inducta est, diversa valde dixerunt Phi- eadem ratio quae prius sive enim illud :

losophi : et causa diversitatis eorum est, quod dicit esse medium sit convalescere
quia posuerunt partes diftinitionis actu quoddam corporis ad vitam, aut sit con-
diversa quoadam esse, et similiter mate- substantialitas quaedam, aut compositio
riam et formam : et ideo quaesiverunt extremorum, aut conjunctio quaedam di-
media conjungentia extrema, quae tamen versorum animae et corporis, sive sit
diversa esse supposuerunt. Yidebalur forma sanitatis, aut aequaliter complexio-
enim quod actus et potentia sunt, et
eis nis medium quoddam contingens ani-
contraria mutuo se expellentia ab eodem mam et corpus, una est ratio qua? prius,
 LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. II 515

quare sit unum et non multa : quanto IIujus igitur nulla alia causa est, ut ante
enim plura sunt quae conveniunt ad com- diximus, nisi id quod est movens ipsum
positionem, tanto minus esse
videtur ex potestate ad actum, et movendo ip-
unum, et videtur magis esse multa et : sum ex potentia ad actum non largitur
simile est quia aes esse trigonum, compo- ei novam essentiam aliquam ' . Et ideo
sitio est aeris et trigoni : et album unum non facit ipsum multa, sed unum in ac-
esse, compositio est superficiei et albedi- tu : est enim hoc unum actu et potentia
nis. Si igitur medium qujerunt composi- duo si separetur materia et forma. Quae-
tionis animae et corporis, debent quaerere cumque vero simplices substantiae non
medium omnibus compositionibus et
in : habent materiam, et sunt separatre, sicut
medium erit secundum boc medians in- intellectus sive intelligentiae, hae non ha-
ter compositionem medii sicut inter com- bent materiam : et haj non educuntur
positionem extremi : et hoc modo me- de potentia ad actum : et hae simpliciter

dium erit hoc proeedit in infi-

medii : et per se ipsas sunt unum- quid tantum et
nitum. Adhuc autem istae compositiones non multa hae enim nullo nituntur ma-
:

trigoni et aeris et albedinis et superticiei teriali principio. Sed de his in libro

non faciunt vere unum, sed unumper ac- quinto quaesivimus.

cidens, congregatum et sic ad-
quod est :

huc redibit prima quaestio qualiter ex

materia ct forma iiat vere unum, et non
unum congregatum.
CAPLIT VI.
Causa autem hujus errorisest.quiapo-
testatis et endelechiae quaerunt unionisra-
tionem, quasi utrumque istorum sint dif-
Et est digressio ponens rationem eorum
ferentesa reliquo, et quod unumquodque
qui materiam et formam dicunt esse
istorumfitactu et sit differentia : ex duo-
unam essentiam, el ideo diffinitionem
bus autem quorumutrumque est inactu,
csse uiium el non multa.
nunquam fit vere unum, nec etiam in-
tellectus hoc potestaccipere. Vera autem
causa unitatis est, quia, sicut saepe dic-
tum est, materia ultima quae est proxi- Oportet autem nos digressionem hic
ma, et dicitur a quibusdam necessitas, facerc, et subtiliter adhuc de dicta quae-
illa inest per subslantiam in diflinitione, stione interius perquirere,quare diffinitio
et est idem cum forma potestatis : quia sit unum non multa, et diffinitum si-
et

potestas est actus ultimi inchoatio vel militer : enim quae dicta sunt, mul-
haec
necessitas, sed aliud est a forma actu : si tis causa fuerunt erroris. Alii enim diver-
enim utrumque separatum accipiatur se- tentes a causa diversitatis, et formidan-
cundum actum, tunc sunt materia et for- tes dicere diffinitionem esse diversa,
ma aliud et aliud. Simile igitur aliquid dixerunt idem in essentia esse materiam
est quaerere quae sit causa unius quod in et formam
ad hoc sequuntur infiniti
: et

veritate est idem prius in potentia et post- autem seccdentes ab hoc,

errores. Alii
ea in actu, et quajrere quae sit causa dixerunt totam generationem non esse
quare compositum ex materia et forma nisi congregationem, et nihil vere et per
est unum et non multa : unum enim ali- essentiam unam esse unum. Alii autem
quid est quodlibet istorum : et quod est multa media quaerentes conjunctionis
primo potestate, et quod est postea in animae et corporis ct formae et materiae,

actu et hoc est unum quoquo modo.

: risibilia dixerunt de mediis conjungenti-

1
Idem habet Averroes com. 15 et 16 hujus lilni.
 516 ]). AI.R. MAG. ORD. PR.EO.

busqua suo mendacio conrinxerunt

1 : sic- turam illam, nisiforte modum quemdam,
ut euim dixit Aristoteles in XII primss sicut in quinto diximus. Cum igitur for-
philosophix, lictum est omne quod prae- ma vere sit substantia, et maleriam per
Rationes ter rationem ponitur. Hi autem qui ma- essentiam constat esse substantiam, haec
ponentium ,
.

materiam et tflKtm t't iormaill unaill UlCUIlt CSSC SUO- duo quae sunt materia et forma, erunt
formam es- . . .

se idem. stantiam et essentiam, has pro se mdu- una et eadem simplex essentia et natu-
cunt rationes : dicunt enim quod uni- ra hoc autem confirmant per hoc quod
:

vcrsale praedicatur de. pluribus, et quod essentiam communem quae potestate ha-
nihil praediealur nisi forma : dicitur au- bet et ambit multa, non dividit et distin-

tem, quod materia cst substantia et for- guit nisi aclus : materia autem accepta
ma est substantia igitur substantia : est sub hoc communi quod est substantia,
commune praedicatum de materia et or- neque est actus, neque habet actum :

ma. Cum auteiu nihil praedicetur nisi igitur non dividit essentiam prtedieati
forma communis, et non praedicatum per communis. Cum igitur sit idem cuni es-
accidens, sed substantiale, videbitur ma- sentia formae, videbitur materia in nullo

teria secundum esse substantiale esse dividi ab essentia quae est forma.

forma. Iyitur materia forma sunt idem

et Adhuc autem quia si materia et forma
per essentiam : materia enim de nullo non differunt nisiperpotentiam et actum,
praedicatur : sed quidquid picedicatur, et illa faciunt differre secundum essen-

est forma : cum enim dicitur, materia tiam, eo quod idem quod est prius in

est substantia, praedicatum quod est sub- potentia, postea est in actu, videtur quod

stantia, est nomen appellativum quod materia in se accepta non difTert a forma
qualitatem communem significat, quse secundum se accepta circumscribatur :

qualitas non est forma accidentalis, sed enim potentiaamateria et actus a forma:
substantialis : qualitas autem substantia- et cum in alio non ditferant, videtur tunc

lis forma substantialis est : et cum prae- quod circumscriptis his quae faciunt diffe-
dicatum non sit alia essentia separata ab rentiam ab utroque, quod remanet, sit
essentia quod ma-
subjecti, videtur istis idem per essentiam. Et hoc maxime vi-
teria sit secundum essentiam idem sub- detur, quia cum omne quod nominatur
stantiali formae. vef signiflcatur, non noininetur vel signi-

autem dicat, quod ex his non

Si quis ficetur nisi nomine habitus vel privatio-

sequitur quod materia sit forma quia :

nis et si materia nominatur nomine
:

cum dicitur quod materia est substantia, habitus, cum habitus sit forma, videtur
et substantia est forma, non praedicatur quod in hoc non dividitur ab essentia for-

substantia de materia ut ens vel essen- mae : si autem nominatur nomine priva-
tia, sed ut essc et idein, cuin dicitur, ma- tionis, scquitur idem quia privatio non :

teria est. subslantia, idem est ac si dica- est pura negatio, sed relinquit aliquid
tur, materia infonnata est forma sub- forma?. Si igitur circumscribitur id quod
slantiae et in hac resolutione formacadit
:
est privationis ef pojentise, non remanet
oblique. Et ideo non sequitur quod ma- aliquid per hoc quod dividitur ab essen-

teria sit fonna per essentiam. Contra tia formae : et sic materia et forma sunt
hoc iterum objicientes dicunt, quod quae- essentia idem.

cumque sunt unius generis, participant Ampliusactus et potentia sunt duo pri-
unam naturam communein materia au- : ma contraria in quolibet genere, sicut in
leni et forina, ut dicunt, sunt uuius ge- sequenti hujus sapienlias libro deelarabi-
neris : quia utrumque borum est sub- tur. Sunt igitur duo prima contraria in

stantia : partieipantergo naturam unam. genere substantia 1

: habent enim unum
Cum autem utrumque eorum sit simplex, commune praedicatum quodneutrum eo-
neutruni eorum aliquid addit dupra na- rum diflinit : actus aulein diflinit ipsuan
 LIBER VIII METAPHYSICORUM, TRACT. II sn
ad unum eontrarium, et potentia iliffinit dem. Si autem ad memoriam reducantur
ipsum ad alterum : circumseriptis igitur quae nos in praehabitis diximus, nihil ho-
his qua? determinant ipsum, non remanet rum sequitur inconvenientium quia idem :

nisi natura communis : iuitur materia et licel sit formaliter quod est in potentia et
forma, circumscriptis potentia et actu, non differunt nisi peresse ef esse,
aetu, et
sunt una natura et essentia communis. tamen materianon est idem cum forma :

Aut igitur communis natura cst essentia quia materia dicit subjectum utriusque :

alia et alia, aut una et eadem. Nbn potest et hoc nunquam idem est cum forma,
autem dici quod sit essenlia alia et alia, sicut probatum est in secundo Physico-
quia eircumscripta sunt distinguentia, et rum. Adhuc autem qua?cumque sic se
cessante distinguente, remanet identitas. habent ad invicem, quod unum est prius
Iijitur materia et forma sunt una et ea- natura, et alterum posterius, illa non sunt
dem radicaliter essentia. Haec et alia quae- una natura et una essentia : sic autem se

dam absurda quidam errantes, et in erro- habent ad invicem genus et differentia :

rem suum alios inducentes, inducunt, videtur igitur quod ha?c non una na- sit

concedentes quod materia proxima quam tura. Hoc idem arguitur ex hoc quod ge-
vocant necessitatem, et forma sunt idem nus est quid, et differcntia est quale, et

in essentia, et quod generis non est alia quod genus nihil diflinit eorum quae con-
essentia ab essentia differentiae : quia tinet, autem diffinit. Adhuc
ditTerentia
cum dico quod ex aere lit ignis, sicut et autem quia genus est compositum ct dif-
nos in pra?cedentibus diximus, ignis se- ferentia simplex, et alia talia sunt infmi-
cundum inchoationem est in materia ae- ta, quae ad hoc possunt induci.
ris et ideo aer est in potentia ignis et
quam dedimus 0,)i rr0 '
Propter quod a via
: :
in p°ia
ille habitus inchoatus per virtutes agentis
septimo, non est recedendum, et dicen-
ingressas in a'erem, convalescit et conti- modo
dum quod in veritate materianullo
nue proficit ad necessitatem, et tandem est idem formae : quia aliter idem esset
terminatur in ignem. Et ideo dicunt to- cum agens actu,
agens et patiens : et sit
tam materiam esse idcm forma?, et genus et patiens non sit actu, sequeretur quod
differentise, et non esse hasnaturas diver-
idem esset actu, et secundum idem non
sas : et cum dico, ignis fil ex aere, dicunt esset actu : et sic contradictoria essent
quod propositio notat circumstantiam simulvera undecompositum ex inateria
:

materiae perlicientis ad actum. etforma est unum, sicut dicit Aristoteles :

obatio. si hoc est verum quod dicunt, se-

Sed quia partes ejus referuntur ad unum cs-

quitur omnia esse unum et idem per es- sentiahter,quod est tota rei essentia, et
sentiam quaecumque enim uni et eidem
: esl tolum secundum id quod est non :

sunt eadem per essentiam, ipsa sunt silii enim accipitur materia ut distincta in ac-
invicem eadem sed rationale est idem
: tu, etforma ut per se dictincta : quia sic

animali per essentiam, et irrationale est ex eis nunquam fieret unum, et unum
idem eidem ergo rationale et irrationale
: non refertur ad alterum, sed accipitur
sunt idem per essentiam, et non differunt materia sub potentia quae est habitualis
nisipermodum quemdam et accidens et : inchoatio formae, et forma sumitur ut ac-
hsec jam inveniuntur concessisse quidain tus diffusus et terminans et finiens po-
modernorum Philosophorum. Amplius testatis illius indefinitatem : et sic patct
autem si hoc est verum quod dicunt, se- quod totum esse compositi et diffiniti est
quitur omnia esse eadem per essentiam : unum et non congregatum quia subje- :

quia materia prima erit una et eadem ctum materiae quod sustinet esse, est fun-
cum omnibus differentiis secundum in- damentum, et nihil est de esse rei, sicut
ductam rationeni, et diflerentiae erunt ad etiam Boetius dicit quod species est to-
invicem eaedem : et sic omnia erunt ea- tuni csse individuorum.
 518 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
Solutio ra- Quod igitur objicitur, quodmateria cst materia et forma non distinguuntur nisi
tionuin par-
tisadversae. substantia, el forma est substantia, et actu et potentia, si circumscribantur di-
quoil idem prsedicatur de utroque, el stinguentia, remanet unica natura : dici-
quod hoc esl essentiale prsedicatum di- : mus quod hoc falsum est : quia materia
cendum quod omnia qua sic objiciuntur, et forma per actuin ct potentiani proprie
vaua sunt et frivola, signis non veridicis non distinguuntur, sed potius per poten-
et logicis innixa : quia substantia non tiam materia refertur ad formam, et ana-
praedicatur de materia el forma univoce, logiani habet ad ipsam : et hoc non est
sed per prius et posterius : et ideo forma distinguere, sed unire : sed seipsa mate-
vere est substantia, et materia est sub- ria non est forma, quia materia est sub-
stantia per relationem ad formam, sicut jectum et fundamentum quod dividitur
Substantia
preedicata ssepe diximus : et ideo prsedicatum hoc divisione quantitativa in plura subjecta :

de maieria
neque pru.'- nec est essentiale, nec accidenfale, sed e1 forma nihil illorum est, sed potius est
dicatumsub-
Btuntiale, est quidam modus ejus, quod ad substan- actus et terminus non nisi divisione qua-
neque acci-
dentale di- tiam quocumque modo refertur. Et ideo litativa divisibilis. Ad ea autem qure de
cit, sed est
quidam mo- substantia non dicit unam naturam quae nalura generis et differentiae dicunt, satis
dus ejus
quod ad sub- sit in utroque istorum, materia videlicet patct solutio per ea quae dicta sunt in
stantiam
quocumque et forma. Eodem modo dicimus, cum quinto hujus nostra primse philoso-
modo reier-
tur. dicitur quod forma et materia sunt in procedendum est,
phiie libro. Sic igitur
genere uno, quod sit una communis na- et dcclinabitur omnis error, et hoc est
tura in utroque hoc enim est falsum,
: quod intcndimus.
sicut jam patuit. Cum autem dicitur quod
 LIBER IX
METAPHYSIGORUM

DE POTENTIA ET ACTU.

TRACTATUS I

DE MULTIPLICITATE POTENTLE ET AGTUS.

et inproxima potentia supponatur poten-

tia prima, et intermediee omnes, oportet
etiam docere et investigare naturam po-
tentice sine his enim nescitur quod vere
:

CAPUT I.
est ens : necesse igitur habemus post li-

bros duos hujus sapientise de principiis

substantife inductos inducere hunc de
Quae libri intentio, et qux causa intro-
potentia et actu librum, qui nonus est
ductionis.
hujus primse philosophise : quia nisi sci-
tispotentia et actu entis veri.vera princi-
pia non sciuntur ergo jamdeprimo ente
:

it.et com Inter omnia quee de principiis veri entis ad quod omnes alise categorise entis re-
1.

dicta sunt, hoc jam constat esse verissi- feruntur, hoc est, de substantia jam mul-
mum ens, quod unicuique confert vere tum in ante habitis dictum est : jam enim
esse et perfecte et probatum est jam
: diximus, quodsecundum substantiae quae

multismodis, quod hoc est actus ultimus vereens est rationem, dicuntur per ana-
in unoquoque oportet nos igitur inten-
: logiam alia cntia, ut quantitas, quia est

dere ad investigandum subtiliter actum hujus mensura entis, et qualitas, quia vere
ultimuni. Cum autem actus ultimus sit entis dispositio, et alia entia prredicamen-

proprie etproxime potentiee completivus, torum sunt sic aliquo modo dicta ad sub-
 520 D. ALB. MAG. ORB. PR.EI).

stantiam : omnia aamque per analogiam quare oportet nos de potestate etactu o-
aliquas substantise habenl rationes, sicut qui. Diximus enim quod vere ens est, ad
dixiinus in sermonibus primis, sive prin- quod rcfertur diflinitio : et hsec est na-
cipiishujus sapientiae habitis in tertio et tura constituta ex potestate et actu : nec
quinlo liujus sapientia' libris. Quoniam matcria csl aliquid deesse vere entis, nisi
vero sicul saepius patuit, entium aliud prout per analogiam potestatis referlur
dicitur quid sive substantia, aliud quali- ad actum : actus etiam sive forma, sive
tas, aliud quantitas, el unumquodque ip- ctiam differentia ultima, nisi accipiatur
sorum aut secundum potestatem, aut se- ul aetus, non est aliquid de esse. Si au-
cundum actum, constat quod potentia et tem accipitur ut aclus differentia ultimaj
actus sequuntur cns in quantuni est ens : constat ex omnibus praeinductis, quod
vuetur Do- alia eniin entis praedicamenta quee sunl iluit cx potestate, sicut perfectio ex in-
l x
clor tria
praedica- prseter substantiam el qualitatem et quan- choatione, et difliniens cx indistincto vel
menta ahso- l l
.

luta ponere. titatem, potius sunt quidam modi entis determinante sive diffiniente : et haec po-
el comparationes : et ideo etiam hae se- lestas sic accepta ul confusa nihil diffi-

cunda ratione determinabimus de poten- niens, est huie intentiemi philosophia3

tia et endeleeliia sive actu. Est igitur et primse propria, licet propter doctrin33 fa-

adhucratio tertia : quia cum deprineipiis cililatem inchoemus a physica potestate.

substantiee el entisjam determinatum sit, Srilis autem sicpotestate et actu, sciemus
et substantia non tluat ex suis prineipiis verc entis principia : et tunc complebitur
nisicxeundo de potentia in aetum, oportel scienliadevero ente et inquiremus tunc :

nos hic de potentia el actu determinare. de uno ct multo, ut sciamus qualiter verc
Primum igitur loquemur de potcstate, ens csl unum et multa et deindc de :

quia potestas preecedit aetum quando am- partibus ejus investigabimus, quce sunt
bo sunt in eodem. Determinantes autem separatum et conjunctum, et complebi-
de potestate, primum dctcrminationis mus doctrinam istam.
principium sumcmus de potestate quae
maxime proprie dieitur, licet non sit uti-
lis : ad quod nunc intendere volumus, eo
quod doctrina non erit facilis nisi ab ca CAPUT II.
incipiamus. Potestas propric est in mate-
ria inobili ad formam : ct hsec est poten-
tia physica quse non esl de nostra inten- De multiplicitate potpntise, et de redu-
tiorie, eo quod est entis particularis, e1 ctione multiplicitatis a<l unum pri-
non cst cntis secundum quod est eris ut :
miiiii.

plus eniin ct secundum intentioriem ma-

gis propriam est potestas. Similiter cl

actus in his solum quae suut secundum IQuod igitur multipliciter dicatur poten-
motum, sicut diximus. Sed licct hoc si( T
'' rL c0
tia et pos . delerminatum est a nobis in £'

non secundum nostram intentionem bis distinctionibuspotentiae quasinquinto

quam habemus de ente loquentes secun- libro posuimus. llarum intentionum
dum quod csl cus, tamen loquenies <U- potentiee quas ilii exsecuti sumus, ilke
tali potestate in determinationibus et di- hic praitermittantur qurecumque dicun-
visionibus quibus de actu potentiam se- tur potentiee aequiyoce et secundum me-
quente dividentes determinabimus : os- taphoram et non secunduin analogiara
tendemus etiam de atiis aclibus ultimis, ad unum. Metaphoriee autem dictee sunt,
qui sunt actus et principia veri cntis : quia qua? non dicuntur secundum motum qui
sicul diximus, vere cns est vere ens per est exitus de potcntia ad actum, sivc
actum ultimuin : hasc igitur est necessitas actus exislentis in potentia secun-
 LIBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. I 521

dum quod est in potentia. Queedam esset, sed potius abjiceretur et tenderet

enim potentia dicuntur quadam similitu- in non esse. In omnibus enim his
dine metaphorica, sicut ea quae potentia
et hujusmodi terminis ipsarum me-
dicuntur in geometria ibi enim quaedam :
diarum et ultimarum inest ratio primce
possibilia et qucedam impossibilia dicun- potentice, sive sit secundum ordinem po-

tur, eo quod aliqua similitudine possunt tentiarum activarum,sivesitsecundum or-

et non possunt, sicut dicimus quod latus dinem potentiarum passivarum et ite- :

trigoni quod subtenditur recto angulo rum secundum alium modum divisionis
in orthogono trigono, potest in duo qua- potentiarum dicuntur potentice qucedam
drata laterum coutinentium rectum an- solum faciendi, sicut illce quee tantum
gulum : nec tamen unquam per motum formaiium sunt principiorum qucedam :

exibit de ista potentia ad eifectum : et autem dicuntur potentiee solum patiendi,

cum motus sit actus existentis in potcn- sicut illee quce sunt principiorum tantum

tia, oportet quod illa potentia sit per materialium : et utraque istarum dicitur
dupliciter aut enim est potcntia simpli-
metaphoram dicta. Hoc igitur prceter- :

mittatur. Sed qucecumque posse dicun- citer faciendi, aut simpliciter patiendi,

tur relata ad eamdem speciem et for- aut bene patiendi, aut bene faciendi e"t :

mam, omnia illa sunt principia qucedam ideo oportet quod in secundarum poten-

potentice, et dicuntur per resolutionem tiarum rationibus quce secundum bene

unum quod di terminantur, insint rationes primarum
ad primum est forma sepa-

rata, et est causa omnibus aliis quce po- potentiarum quce determinantur secun-
tentice qucedam sunt et possunt esse ei :
dum facere aut pati simpliciter.

quia forma est principium agcndi secun- Palam igitur est ex dictis, quia ali-
dum se, ideo illud primum est princi- quando in quibusdam quasi una est po-
piuui transmutationis in alio sccundum tentia faciendi et patiendi : et hcec est

quod est aliud : sic enim diffinita esi forma materialis in composito, quee ut
potentia activa in quinto hujus sapiontice forina faciendi est principium : ut autem
libro : nec hic oportet explanationein materialis etiam est principium patiendi:
diftinitionis Aliud aulem quod
iterare. possibile enim est aliquid habere poten-
est patiendi potentia, est sicut in causa tiam patiendi per se in seipso, et etiam
in primo patiente quod est maleria pri- possibile ut sit illa potentia alterius, et
ma : et hoc est principium mutationis patiatur ab alio : et quod contingit ali-

juissivee ab alio secundum quod est aliud, quando, quod hoc est impossibile, sicut
sicut in quinto libro preedeterminatum in simplicibus in quibus nulla est pa-

est. Habitus autem sive forma quce esl tiendi potentia in patiente : etenim com-
habilus, et hcec est forma, non prima, positio proplerea quod habet quoddam
sed habita in subjecto, et materia est passivee potentice principium quod est
principium et potentia in illo subjecto matcria, aliquando patitur patiens prin-
quod quidem patitur, sed non patitur cipium passionis habens in seipso, et ali-
ad deterius, et non patitur secundum quod est quod patitur ab alio crassum :

viam corruptionis ab alio in quantum enim propter potentiam combustibilem

est aliud quod est principium activum combustum est ab alio quodam combu-
et transmutativum : talis enim forma rente, cum tamen principium suee pas-
quee est habitus subjecti, non inducitur sionis habeat in seipso. Hoc etiam modo
in subjectum nisi per transmutans suppositivum in coitu quod est incum-
et agens : quia sic actus activorum bens masculinum, sicut est eunuchizabile
sunt in patiente et disposito. Si autem ab alio quodam testiculos excidente, aut
pateretur in deterius et secundum viam etiam a fronte propria, vel apostemate.
corruptionis, tunc forma non habitus Similiter est etiam in aliis. Queedam au-
 522 D. ALB. MAG. ORD. PIUED.
tcm habenl prineipium potentise aetivae natum est habere, aut sine illo modo
in faciendo aliquid, cujus principium est non habet secundum quem aptum natum
in ipsis, sicut principium faciendi in est babere, sicut si aures aliquis non ha-

physicis est calor, et in artificialibus esl beat ad audiendum, quamvis habeat fi-

ars ieedificatoria : calor enim est prinei- guram aurium : aut etiam quod non ha-
pium agendi in calefactibile, et aedilica- quocumque modo natum
beat aliquid est

toria habet potentiam faciendi aedificatio- habere, sed deficiat aliquid de modo
nem, quae est alia potentia, sicut alia est ipsius naturali. In quibusdam vero in
Nnllum om- .

nino sim- potentia naturae a potentia artis : propter quibus magis proprie sumitur privatio,
biie est. quod nihil per se aptum natum est ali- non ambitu communi-
accipitur in tanto
quid pati a seipso '
: quia potentia activa tatis, sed dicimus privari ea si non ba-

et passiva sunt diversae secundum prin- bent ea quae apta nata sunt habere haec :

cipia. Quod unum est et simplex non ha- autem omnia planissime ostensa sunt in

bens aliud et aliud in potentia agendi et quinto libro hujus sapientiae, ubi de na-
patiendi, est penitus impassibile, sicut tura et distinctione privationis dictum
patet ex ante dictis. est.

CAPUT III. CAPUT IV.

De distinctione privationis quse potentise De distinctione potentiarum rationabi-

activse opponitur. Hum et irrationabilium.

Text.etcom. Opponitur autem tali potentiae priva- Quoniam vero horum principiorum lext.et »i»,

tio quae est potentia activa a forma prin- quae sunt origines potentiarum, quaedam
cipium habens ideo etiam sicut in Logi-
:
insunt his quae sunt inanimata, quaedam

cis dictum est, omnis potentia et impo-

autem insunt animatis quae habent ani-
tentia quse est privatio, sunt ejusdem mam quae utitur ratione palam autem :

subjecti, et secundum idem quod est sus- est, quia etiam potentiarum quaedam

ceptivum habitus illius et formae, sicut sunt irrationabiles ,

quaedam autem
caecum et videns opponuntur circa ocu- sunt cum ratione sive rationabiles :

lum : privatio autem quae est impoten- propter quod omnes artes et scientiae

tia, dicitur multipuoiter, sicut superius qua? dicuntur practicee, hoc est, ope-
in quinto libro distinctum est. Dicitur rativae sunt potentiae : quaedam est enim
enim privatum simpliciter non habens, ars cum ratione principium factivum :

sive sit aptum natum habere, sive non. artes autem et industriae operationum
Dicitur etiam privatum eo quod caret eo sunt habitus cum rationibus probabilibus

quod aptum natum est habere et hoc :

potentes ad fieri et non lieri : quod ideo
dupliciter dicitur. Uno videlicet modo vocantur potentiae, quia se habent ad
quando omnino non habet quod aptum opposita ad esse et non esse : et secun-

nalum est habere. Alio autem modo dum hunc modum sapienlia et scientia et

dicitur privatum, quod non habet ali- intellectus quae sunt virtutes intellectuales,

quid in tempore, quod quando aptum non possunt dici potentiae : artes autem

1
ldem babet Comruentator hic, et cap. 1 de Substantia orbis.
 LIBER IX METAPIIYSICORUM, TRACT. I 523

et potentiae sive operativse scientise sunt

quaedam principia operativa agentia in
Quia vero contraria simul actu
dem non sunt, et
....
sicut jam diximus,
in eo- Teit.etcom.
4.

alio secundum quod est aliud harum : scientia etomnis potentia rationalis est
autem potentiarum qua?cumque cum ra- potentia qua?dam in habendo rationem,
tione sunt, sunt eaedem contrariorum. non tamen anima habet hujus motus
sicut etiam scientia eadem est contrario- tantum principium animatum enim ha- :

rum : qusecumque autem sunt potentise modum natura? nli-

bet potentiam quae in
irrationabiles et sine ratione facientes sunt qunndo movet tantum ad unum salu- :

unius tantum, sicut et ipsa potentia est bre enim non facit ex parte animati nisi
una natura enim et forma non agit nisi
: sanitatem, et calefactibile non facit nisi

unum, sicut cnlidum non est nisi cale- caliditatem : et etiam si sit habitus cum
faciendi potentia : medicina vero quae ratione aliquando, non facit nisi unum,
est cum ratione, est sanitatis et inlirmi- sicut virtus moralis et civilis quoe est
tatis.Causa vero ha?c est, quia ratio est habitus in modum naturae cum ratione
sententia qusedam et una. Et eadem ratio consentaneus : sed sciens dixit potesta-
ostendit rem et ejus privationem quia : tem cum ratione, non in modum naturse
privatio non habet diftinitionem, sed moventis, sed per rationem sumptam ex
scitur per rationem habitus non tamen i : diflinitione scibilis : et ideo facit ambo,
similiter est amborum, sed magis est quia una ratio est habitus et contrarii
ejus quod existit, et hoc est habitus al- : quod est privatioenim una, sicut : est
terius autem non est nisi per deflexum dixiinus, amborum non similiter ratio :

ab ipso : necesse est igitur tales scientias et haec ratio est in anima scientis quae

potentiales esse quidem contrariorum, per hujusmodi potentiam habet motus

ita tamen quod sintunius secundum se, principium, quod est activa potentia et :

alterius vero sint non secundum se sic- : propter hoc ambo contraria movebit ab
ut etiam dicitur rectum esse judex sui et eo principio formali, terminans ea ambo
obliqui, quia recto et ipsum cognosci- ad idem quod est ratio habitus : est
mus et obliquum : ratio vero quidem ha- enim unum et idem causa duorum,
bitus est secundum se, privationis vero unius per potentiam sui, et alterius per
est non secundum se, sed potius per de- absentiam : et ideo ea quas sunt cum ra-
fectum ipsius : et ideo privationis est tione potentia, faciunt et agunt contrario
modo quodam secundum accidens
et :
modo his quae sunt potcntia sine ratione,
ratio vero formam sua
habitus ostendit sed faciunt in modum naturae : quia cum
diffinitione. Negatione autem et ablatio- ratione potentia ad faciunt contraria
ne hujus ostendit conlrarium, quod est idem terminata per diflinitionem ea au- :

privatio. Si enim privatio est primo mo- tem quce in modum natuise potentia
do dicta quae est ejus quod nec habet hn- sunt, non faciunt nisi unum unum :

bitum, nec natum est habere, ostenditur enim et idem principium contrariorum
negatione halntus. Si autem est privatio continetur et habetur in ratione una et
relinquens subjectum cum aptitudine, eadem. Dissimiliter tamen, sicut dixi-
tunc ostenditur habitus ablatione : pri- mus^ adhuc autem et hoc consideran-
vatio enim prima est inter contraria, eo dum est in potentiis quia videlicet ad :

quod contraria reducuntur ad privative potentiam bene faciendi sequitur poten-

opposita et privatio prima nihil aliud
:
tia faciendi simpliciter,sed non conver-
est nisi ablatio habitus, ubi natus est titur : possum bene ci-
quia sequitur, si

esse. tharizare, possum citharizare sed non :

sequitur, si possum citharizare, possum

bene citharizare. Similiter autem de po-
* Cf. etiam III de Anima tex. et com. 25, et I de Anima, tex. et com. 85.
524 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

tentia est patiemli : quia atl posse bene neeesse est cnini bcne facientem facere,
pati, sequitur posse pati, sednon con- sed non est necesse facientem bene fa-
vertitur : et hoc per se est mauifeslum : cere.
 525
LTBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. II

TRACTATDS IB

DE CONTRADIGTIONE EORUM QUI NEGANT

POTENTIAM
PIUECEDERE ACTUM.

erit potentia activa ante opus ejus, ut

videtur. Adhuc autcm detur quod sit

ante effectum, et sit in potentia. Cum

veniat de potentia ad effectum,
io-itur nihil
CAPUT I.
nisi per motum et movens diversum a
se,oporteret quod potentia activa permo-
tum efliceretur agens, et haberet aliquid
et
In quo est erroris iliius explanatio, aliud movens. Quod si concedatur, inli-

persuasioper quam in errorem sunt

nita sequentur inconvenientia : quia se-
hxc est digressio.
inducti : et
eundum hoc potentia activa est passiva :

passivum enim est, quod movetur alio

quodam movente. Adhuc autem de is-
to movente quod activam potcntiam
Texl. i'( com, Sunt autem quidam qui omnino ne-
5.
gant potentiam anteeedere actum, se- movet ad actum, quajro similiter quid
quentes dictumquorumdam Philosopho- ipsum moveat ad actum ? Et si etiam
illud per aliud movens venit ad actum, de
Nota ratio- rum Megaricorum, cujusdam Megans di-
nes negnn- tunc aliquem illo restat eadem qusestio
ethoc vaditin:

tium poien- scipulorum. Dicunt enim

igitur standum est in primo,
tiam anlece
solum posse quando operatur, non posse infinitum :

dere actum,
qu*e neque unde di- et dicendum quod non habeat potenliam
in lextu, ne- autem quando non operatur :

que in com- non posse ante actum. Amplius idem eodem modo
mento tan- cunt non ajdificanlem in actu,
guntur. posse se habens, semper facit idem,
aut nun-
jedifieare : sed aedificantem dicunt
quam. Cum igitur potentia activa sit a
quando aedificat : et similiter dicunt
viden- forma, et forma sit natura eodem
etiam in aliis. Persuasi autem isti

secundo de Phy- modo se non erit aliquando

habens,
tur ea ratione quam in
agens, aliquando autem non agens, sed
sico auditu, et in secundo hujus sapien-
libro tetigimus : dicunt enim quod semper agens aut nunquam et quocum- :

tise
activa sit causa effectus que modo dicatur, sequitur quod non est
cum potentia
poteniia agendi antequam agat. Adhuc
sui, et causa et causatum sint simul, non
 526 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

autem nulla natura destituitur essentiali rum alia est activa, alia est passiva : et

et propria operatione. Si igitur forma activarum alia cum ratione, alia sine ra-
quae est prineipium potentise agendi, est tione. Et
illa quae est sine ratione, non
natura essentialiter operans, nunquain quando appropinquat passivo in
agit nisi

destituitur operatione illa : et sie nun- quod agit et quando illi non appropin-
:

quam esl ante operationem. Eotlem au- quat, est in habitu, et sic est ante ac-
tem modo dicunt <le potentia passiva, tum : et cum ex tali potentia efticitur ac-
persuadere volentes quod non sit ante tu agens, non movetur de forma ad for-
actum : quia quod solum est in potentia mam, eadem forma in qua est,
sed in
passiva, non est actu et quod actu non :
agit et non fit mutatio in ea, sed in
:

est, non est in rerum natura igitur :

patiente quod appropinquat ei cum non

quod in potentia passiva solum est, non fuerit ante propinquum et tangens. De

est in rerum natura et si sic est, nec :

hoc autem dictum est in secundo de
praecedit, nec sequitur actum potentia Anima quantum sufficit. Patet etiam ex
passiva : sed est cum actu quae dat ei hoc quod natura non destituitur propria
esse in natura. operatione, sed quod non operatur, hoc
Altendendum autem est, quod Aver- est per accidens quia non est propin- :

roes dicit ', quod isti Megarici suppone- quum patienti, et nihil penitus operatur,

bant res non habere proprias potentias, quando nihil suscipit suam operationem :

sed omnia agere per potentiam causae illa autem quae est cum ratione potentia

primae, et quod illa agat in ipsis quid- activa, conjungitur ad opus per appeti-
quid agunt et quia in illa non preeccdit
: tum : quia a seipsa potest agere et non
potentia actum, ideo dicunt potentiam agere : quod non potest illa quae forma
non aclum et si hoc est causa
esse ante :
naturalis, quae agit per naturae necessita-

dicti, tunc ratio eorum fuit haec quid- : tem: et per hoc patet quod nihil estquod
quid potest secundum, potest per pri- dicunt de potentia acliva. Quod autem
mum : quia secunda causa habet a pri- dicunt de potenlia passiva, nihil est : quia
ma, et quod causa est sicut
quod est, et : licet non sit in actu
potentia passiva
igitur est in his quae animata sunt, quod quem nata est sUscipere in quantum pas-
virtutes elementorum hoc quod agunt, siva est, est tamen in aliquo actu et sic :

agunt potentia animae, et virtutes inferio- patet, quod est aliquid ens in rerum na-

rum agunt virtutibus ccelestium, sicut tura. Quod autem Averroes dicit esse

saepissime ostendimus : ita per resolutio- rationem Megaricorum, nihil est quia :

nem ultimorum ad media et mcdiorum licet secundum habeat a primo quidquid

ad prima videbatur Megaricis, quod om- habet virtutis et potentiae, tamen virtus
nia quaecumque agunt, agunt potenlia primi quae est in secundo, per applicatio-
divina. Et licet hanc rationem et suppo- nem ad materiam secundi eflicilur pro-
sitionem Averroes dicat esse Megarico- piia secundo et determinata ad proprias
rum, constat pro certo quod ipsi non operaliones : et sic eflicitur particularis
sunt persuasi per illam, sed potius per et materialis et propria, et secundum sic

eas quas nos ante induximus : et hoc de- agit per eam : et hoc modo procedit ad
claratur ex hoc quod etiam passivam po- actum, et est ante actum suum etiam
tentiam actum dixerunt non praecedere, quando non agit.

quam tamen in primam causam resol-

vere non possunt.
soiutio a<i His autem non est diffieile respon-
prainduc- dere, quia sicut dictum est, potentia-

1
Averroes hic com. o, sed clarius cora. 7.
 LIBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. II 527

rupta, etsemperuno modo, tunc se-

sit

quitur secundumipsam positionem, quod

quando quiescit ab actu sine omni mula-
tione subjecti, quod non habet artem in
CAPUT II.
habilu, quod absurdum est valde et :

iterum quod statim aedificabit et tunc :

quaeremus ab eis, quando accipit artem

De inconvenienlibus quas sequuntur ex
quam ante parum non habuerat quando
illa positione Meyaricorum. non aedificabat ? Et hoc idem inconve-
niens sequitur in potentia inanimata.
Secundum enim hanc positionem non
zi.ncom. Inconvenietitiaautem quae sequuntur erit aliquid dulce, neque frigidum, neque
positionem Megaricorum, non est difficile calidum, neque amarum, neque gcne-
videre palam enim, quod secundum
:
raliter Ioquendo erit aliquid sensibile in

dictum eorum non est aedificator nisi potentia quando non sentitur. Contingit
quando secundum actum aedificat quia :
igitur his quod incidant in rationem erro-

secundum istos idem est dicere aedificato- ris Pvlhagoraei, qui dicit veritates en-

rem esse possibile esse quod aedificato- tium esse in apparendo in sensu vel ima-
rem aedificare, eo quod dicunt quod po- ginatione, cujus nos errorem destruxi-
tentia non nisi in actu est. Et similiter mus in hujus sapientiae libro quarto.

est in aliis potentiis qus sunt artes. Nos Sequitur autem ex inducta positione,

autem jam in secundo Physicorum sol- quod etiam animal sensum non habet
ventes hanc difficultatem, quae est quod nisiquando sensu utitur secundum ac-
causa et causatum sunt simul, ostendi- tum : cum sensus etiam sit potentia quae-

mus quod immediata causa aedificii non dam quod

sentiendi. Si ergo caecum est

est aedificator, sed alia : sed aeditica- non liabet aptum natum est
visum et

tor est causa aedificationis : et licet aedili- habere ipsum, et quod tamen est ens et
cator secundum actum sit causa aedifica- in esse salvatum, sequitur quod ipsi

tionis, tamen aedificator secundum po- iidem qui hoc dicunt, saepe caeci fiunt et

tentiam est ante aedificationem : habens uno die et eodem quoties secun-
surdi, et

enim artem est in potentia aedificans, et dum actum non utuntur visu et auditu.
artem habens, est etiam antequam uta-
tur arte. Si enim daretur quodanteaedili-
cationem non haberet artem ctpotentiam, Amplius si hoc secundum rectam et Ttxt.etcom.

cum nos videamus quod tales non habet veram rationem est nnpossibile, quod
artes qui non didicit eas, aut non aliquo privatum est potestate tunc sequitur :

modo accepit per inventionem : et ut ex ista positione, quod impossibile est

non habet artem, cui
generaliter dicatur, lieri quidquid non lit velfactumest secun-
qualitercumque non convenit aliquando dum actum : sed quicumque dicit quod

recipere eam : et si perdit eam, aut per- hoc est vel futurum est,quod impossibile
dit oblivione, aut passione aliqua cere- est fieri, mentitur : impossibile enim fieri
brum commovente, sicut est apoplexia sive privatum potestate iiendi signilicat

minorquae ignorantiam scitoruminducit, hoc quod hoc non potest esse vel lieri :

aut perdit eam tempore per maximam igitur qui dicit potestatem non praecedere
aetatem rationem ad delirationem et de- actum, dicit quod nihil tit vel futurum
bilitatem moventem. Si autem res sub- est. Igituristae rationes Megaricorum au-

jecti in toto et in partibus maneat incor- ferunt motum qui est existentis inpoten-

1
Aliter Protagoras.
 528 1». ALB. MAG. OBD. PB.ED.

tia actus, et auferunt generationem quae tur, quod actus sccundum suum nomen
est linis motus : quia motus ei generatio cl secundum sui nominis rationem sit
iii > ii esl nisi eorum quae uonsunt, et pos- compositus ad endelechiam sive perfe-
sibile est ea Qeri. Secundum etiam islas ctionem : quia actus dicitur terminus ac-
non habet poten-
rationes, ille qui stat tionis et perfectus tcrminus ejus quod est
liam ad inm standum, et sic semper sta- tieri in actione : et ideo actus refertur ad
bit et qui sedet, semper sedebit, cum
: alia maxime quae sunt ex motibus, et

non habeat potentiam ad non sedendum :

qu;e fiunt per motum, materiaj maxime
nunquam enim stabit si modo secundum sunt actus et perfectiones : actus enim,
actum sedel : quia cum privatus sit po- sicut jam diximus, maxime videtur esse
tcntia surgendi, impossibile est eum sur- motus ejus quod vere movetur : quia
gere eo quod surgere non potest pro-
: perfectus actus non est nisi finis actus

pter privationem potentiae surgeudi. Si impcrfecti qui est motus. Et haec est cau-
auteni ista inconvenientia non contingit sa quod isti Megarici non attribuunt mo-
dicere et concedere, palam est quia po- vcri his nec tantum remo-
quae sunt :

tentia et actus sunt diversa, et quod po- vent ab non sunt moveri in sub-
cis quae
tentia non semper conjuncta est actui. stantia, sed etiam secundum omnes alias
Istas vero Megaricorum rationes poten- categorias in quibus est motus per se vel
tiam et actum idem et indivisa faciunt : pcr accidcns. Sententialia autem et scicn-
propter quod non parvum quid quserit tialia et concupiscibilia dicunt non esse

destrdere ratio ista destruit enim mo- : nisi in anima et ideo quia per motum
;

tum ct generationem, et artem et appe- ista non sunt, dicunt ista non esse actu

titum et materiam, et generaliter omnem vel endelechia, et omnino non esse et :

potentiam quse quserit juvamentum et ideo dicunt ea non esse mota. Hoc ideo
expellit nocumentum. autem dicunt, quia illa sola sunt entia
quae sunt actu entia, et illa sunt entia
actu per motum. Sed quae sunt potentia,
Texi.et.com. Oportet igitur concedere, quod contin- sunt qua?dani dc numero entium secun-
uem habet cr\\
~ aliquid esse possibile esse el possibile dum quod hujusmodi sunt ct boc nun- :

Averroes in
^
pnesenti non esse et e contrano, quod ahquid
.

sit quam sunt antc actum : quia, sieutjam

commento. .,
possibde non esse, et possibile esse : et dictum est, illud non est quod non est
endelechia et actu endelechia autem et
hoc non solum contingit in substantia, :

sed similiter contingit hoc etiam in aliis actus non sunt nisi per motum et quo- :

categoriis : quia possibile vadere contin- ru'm non est motus, non est actus vel
quod non est vadens, esse et sic ea quae in anima sunt, ut ra-
git non vadere : et :

vadere est autem hoc pos- tionales potentiae, et ea quae in maleria

est possibile :

siliilc, cui si ponitur inesse actus, cujus sunt ante motum, sunt absolute non en-
sequilur im- tia, ut dicunt.
inesse dicitur potentia, niliil

possibile. Dico autem hoc cxplanando,

ut si aliquid dicalur possibile sedere vel
rontingere sedere, si huic insit actus se- autem concesserimus ea quce dicta Tj;t
Si -

dcndi, nibil sequitur impossibile : et hoc sunt in prioribus A)iahjticis, quod unum-
est secundum similitudinem unam in eo quodque dicitur possibile in quantum se-
quod possibile est moveri et movere, et quitur ad ipsum esse vel non esse, tunc
in eo quod possibile est statui aut sta- palam est quod non coutingit dicere,
tuere, et in eo quod possibile est esse et quod aliquid sit possibile, ct quod nun-
fieri, et in eo quod possibile est non esse quaiu erit omiiino : quia si nunquam
aul lieri, et in omnibus aliis est eodem cril omnino, tunc non privatur ab eo
modo. Secundum autem Mcgaricos vide- omnino licri et essc, nisi proptcr priva-
 LIBER IX METAPHYSTCORUM. TRACT. II 529

tionem potentire essendi tamen possi- :

b sequitur ad a, quod tunc sequitur quod
bile est aliquid quod non erit sed cum :
si a est, tunc etiam b est : et si a possi-
dicitur quod aliquid omnino nonerit, hoc bile est esse, sequitur quod necessario b
dicitur propter impossibilitatem essendi possibile est esse. Si enim detur conse-
illud : unde duo non sunt simulve-
Iuee
quentiam banc non esse necessariam, sed
ra, aliquid possibile est esse, et quod il-
quod possibile sit esse b, a posito in esse,
lud idem omnino non erit et ideo fu- :
cum nibil prohibeat hoc non esse, id
giendum est ab his quee sunt esse impos- quod tamen possibile est esse, sequitur
sibilia illa enim omnino non erunt.
:
quod existcnte a, potest nonesse b ergo :

Dico autem hoc explanando, ut si quis b non sequitur ad a, et hoc est contrahy-
non geometrieus dicat quod possibile est pothesim. Siigitur Apossibile est esse, er-
diametrum commensurari costte, qui ta- go A quando possibile est esse si ponatur
men omnino non commensurabitur ille :
in esse, nihil impossibile accidit : accidit
enim sic dicens non excogitat hoc impos- autem si ponatur in esse secundum Me-
sibile esse, sed potius supponit omne garicos impossibile : quia sequitur, si a
finitum cum (inito commensurari, et ad- est, b esse est necesse, quod secundum
mirabitur non commensuratur
si et si :
eos impossibile erat esse. Et hoc sic de-
sciretcausam quare non commensuratur, claralur : si possibile est esse a, possibile
quia videlicet sequitur numerum parem est esse b ex hypothesi : ponatur igitur a
esse imparem, si diametrum commensu- esse, sequitur b esse, quod erat possihile
retur, fugeret procul dubio ab hoc dicto, esse : sed possibile esse secundum Mega-
et diceretquod impossibile est diame- ricos est privatum potenlia essendi et :

trum commensurari. Nihil enim prohi- quod privalum potentia essendi, im-
est
bet quod aliquid qund possihile est esse possibile est esse igitur si ponatur a :

aut fieri, non sit aut non fiat. Sed tamen esse, sequitur quod b impossibile est
non potest dici quod illud omnino nec esse, quod est valde ahsurdum : sic cnim
est, neque liet quia illud quod omniiio
:
erat impossibile esse b, quamvis a pone-
nec est, neque fiet, est impossibile. Sed retur in esse. Secundum autem conse-
tamen ex bis qua? ponunt Megarici, se- quentiam qua posuimus b sequi ad a, se-
quitur quod illud quod possibile est esse, quitur quod si necesse sit quod impossi-
nullo modo est, vel fiet, sicut ante dixi- bile sit esse a, sequitur quod etiam
mus : quia illud quod non est, non habet necessarium sit impossibile esse b : sed
potentiam ut sit : et quod non habet po- primuni horum est impossibile secun-
tentiam ut sit, impossihile est fieri : et iluni Megaricos : ergo et secundum : pri-
quod impossibile est fieri, omnino nec mum enimest quodsipossibile sit esse a,
est, nec erit. Persuademur enim per ra- secundum istos si possibile est esse a,
et
tionem possihilis quod illud est, aut fa- impossibile est esse a. Sequitur igitur
ctum est, quod non est quidem secundum quod si propter potentiam ad esse a, im-
actum nunc, sed tamen possibile erat fie- possibile est esse a, quod etiam propter
ri et ad hoc non erit consequens ali- impossibile esse
:
potentiam ad esse b, sit
quod impossibile non est enim hoc fal-:
a. Si igitur a est possibile propter poten-
sum et impossibile, sed potius falsum et tiam ad esse a, sequitur necessario quod
possibile : et ideo nihil sequitur impos- etiam b sit possibile sic enim positum :

quando dicimus esse quod non

sibile est,
est quod a et b se habeant ad invicem :

quod tamen possihile est esse. ergo a existente, necesse est etiam esse b.
Si autem sic se habentibus ad invi-
cem a et b, sequitur secunduni Megari-
ext. et com,
Simul autem cum his qute dicta sunt, cos quod b non sit ita, sed potius quod b
II.

palam est, quod si nos posuimus quod impossibile sit esse : tunc etiam sequitur

VI 34
530 D. ALB. MAfl. ORD. PILED.

quod a b non se habent ad iavicem, ul tem possibile secundum suam rationem

dictum ost et hoc est contra hypothe-
: hoc significat quod dictum est, tunc se-
sim : sequitur cnim ex hypothesi, quod quitur si a est, et quando a est, et ut a
si a possibile est esse, (juod necessario eral possibile esse : tunc necessarium est
etiain i: jiossibile sit esse. Et si ponatur secundum eosdem omnes modos esse, et
esse a, quod etiarn b, sic est necessarium possibile esse et illud quod est b. Patet
ex hypothesi : necessarium est enim quod igitur quod positio Megaricorum est fal-
b sit possibile si a sit possibile. Si au- sa, quse lalem destruit consequentiam.
 LIBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. III 531

TKACTATUS II!

DE CONDITIONIBUS POTENTLE ET ACTUS.

ribus potentiae. Tales enim sunt omnes

potentite quaecumque more et assuetu-
dine, et ratione doctrina? vel inventionis
liunt : autem potentias aclivas quae
alias
CAPUT I.
non sunt quod generentur ex as-
tales
suetudine vel doctrina, et etiam illas po-
tentias quae consistunt in non agere, sed
De conditionibus potentiarum pr&ceden-
in pati, non esl necesse quod suae opera-
tium vel sequentium suos actiis.
tiones eas praecedant : quia ex operatin-
nibus talibus non generantur, sed potius
tales potentiae suas praecedunt operatio-
Omnibus autem modis potentiarum, nes. Adbuc autem quoniam omne quod
.etcom.
10
et ut
...
distinctum
...
est, existentibus, oportet est possibile sive potens est aliquid po-
attentlere quod quaedam sunt connatae tens, et aliquando potens hoc quod pot-
nobis et innatae, sicut potentiae sentien- est, et per aliquem modum est potens,
di qutedam autem acquiruntur more et
: et qufficumque alia necesse est adesse in
assuetudine, sicut potentiae moralium diflinitione seu determinatione conditio-
virtutum et artium practicarum, ut quae num potentis, oportet omnia atldere ad hoc
est tibicinandi vel citharizandi potentia : ut potens sit expeditum ad id ad quod di-
aliae autem acquiruntur disciplina et tloc- citur habere potentiam. Adhuc autem alia
trina, vel inventione, ut virtutes et po- dicuntur quidem potentia secundum ra-
tenti» intellectuales, sicut illa? quae sunt tionem. Alia autem dicuntur potentia ir-

scientiarum et artium : et ideo indigenl rationabilia: irrationabilium suntpotentiae

experimento et tempore : et ideo quas- irrationabiles, sed impetu natura? moven-
dam ipsarum necesse est acquirere et tur ad id cujus potentiam habere dicun-
liabere per operationes praecedentes ipsas tur. Adhuc autem alias quidem potentias
potentias : et illae non sunt cum ipsis ac- et necesse est inesse animato, sicut aug-

tionibus, ut dicunt Megarici, sed polius mentativum et sensitivum et hujus :

innascuntur ex operis assuetudine, et ex alias autem quae sunt naturales, necesse

talibus operibus generantur similes ope- est esse in ambohus, in animato videli-
532 B. ALB. MAG. ORD. PR.«D.

cetj et in inanimato. Oportet autem tales mus autem quod non omnino liabet fa-

omnes dictas potentias ul possint ciendi facultatem, sed si habet ut et

esse
agere vel pati quando appropinquant pas- quando et quomodo potest agere. Et is-

boc est, activo acti- lis sic determinatis non oportet addere,
sivo, el potentij :

vuni enim agit appropinquans passivo, nisiextrinsecum aliquid prohibeat quia :

et passivum patitur quando appropinquat

boc includitur in intellectu conditionum
Quaedam sunt potentiae quae dictae sunt, quod possit ut et quando
potenti activo.
quas non necesse est agere vel pati etiam et quomodo. In illis enim satis sunt de-

cum appropinquant passivo vel potenti, terminata quse exterius prohibent haec :

hoc est, activo activum enim : agit ap- enim qaae sunt exterius prohibenlia, au-
propinquans passivo, et passivum pati- ferunt quaedam illorum quae diximus in
qua> diflinitione sive determinatione conditio-
tur quando appropinquat activum :

dam enim polentiarum omnes sunt sic num enim cxtrinsecus ali-
potentiae. Si

quod una est unius tantum, sicut natu- quid prohibeat, non erit apropinquans
passivo, ul potest in ipsum propter
rales potentiae sive activae potentiae. Aliae
:

autem sicut rationales sunt potentia? con-

quod etiam quando tales potentiae etiam
trariorum. Igitur si concedatur quod ilhe simul volunt ac cupiunt facere duo aut

agunt quotiescumque appropinquant ei contraria, tamen non simul faciunt ea :

eirca quod operantur, oporteret conce-

quia unum contrarium prohibel alterum
contraria faciunt simul tieri et ideo aliquid exlrinsecum est pro-
dere quod illae :

enim poten- hihens : contraria enim non habent si-

et hoc est impossibile : licet

tia sit contrariorum, tamen non simul mul suani faciendi, aut fiendi potentiam,

necesse est, quod uec ipsa faciendi potentia est potentia

facit contraria igitur :

islis potenliis conveniat aliquid diversum contraria simul faciendi : faciet enim ea
abaliisquodpropriumest eis,quod impedit quorum est sicut potentia eoruin : est

autem unius per se et alterius per absen-

ne semper agant quando appropinquant
quod agunt. Dico autem hoc esse tiam ipsius : et ideo simul esse non pos-
ei circa

prohaeresim, hoc est, appetitum, et pro- sunt contraria, quorum est potentia ra-

enim tionalis.
haeresim, hoc est, eligentiam : tales

potenfiae quae rationales esse dicuntur,

etiam quanilo sunt conjunctaa ei circa

quodoperanlur, tamen non agunt nisi age-

re appetant et eligant quod enim talis po- :
CAPUT II.
tentia desiderat, hoc maxime facit quan-
do hoc circa quod operatur, exislit in tali

dispositione, sicutpotentia potest in illud,

De modis et dispositionibus t/u;e
et quando passivo in quod agit, appro-
eonveniunt actui.
pinquat : possibile igitur quod est po-
tens secundum rationem, est necesse
agere quando desiderat id cujus habet
potentiam, et ut habet hoc facere : habet Quoniam autem jam dictum est de Text.e

autem facere praesente passivo, et ita se secundum modum

potentia quae dicitur

habente prout potest in ipsum : sin au- diversum motus per quem exit in actum,
tem aliter se habeat, facere non poterit. determinabimus nunc de aclu, quid vi-
Nec oportet nos in conditionibus talium delicet esl actus, et quale quid est. Di-

potentiarum addere quod agat in id cui videntibus enim et distinguentihus aclum,

appropiuquat, si nihil exteriorum prohi- erit simul cum hoc etiam manifestum
bsal : potentia enim ut est potentia fa- possihile quod secundum potentiam di-
ciendi.habet facultatem faciendi. i xi- citur : hoc enim ad invicem determinan-
 LIBER IX METAPHYSJCORUM, TRACT. III 533

tur, quod cum respectum habent ad in- et sicut se habet paratum in actu ad non
vicem et ideo sicut unum relativorum
: paratum quod est in potentia : ita est, ut

non diffinite cognoscitur sine reliquo, ita peneraliter dicatur, actus ad potentiam.
nec potentia diflmite cognoscitur nisi co- Et ejus differentia1 sunt differentiae alte-
gnito aetu non enim solum hoc dicimus
: rius partis istarum divisionum, et diffe-

possibile sive potens,quod aptum na- rentise reliquge partis sunt ejusquod est
tum est secundum poten-
movere aliquid in potentia sive possibile. Xon enim om-
tiam activam, aut moveri ab alio secun- nia similiter dicuntur secundum actum,
dum potentiam passivam : sed etiam sed proportionaliter, sicut hoc dicitur
aliter et aliis modis : propter quod qua> actu esse in hoc, vel hoc dicitur esse
rentes de actu, tractabimus etiam de his proportionaWer ad lioc secundum actum:
de quibus potentia aliis et diversis mo- aliquod enim dicitur actus, sicut mo-
dis dicitur. Est autem, ut generaliter di- tus comparatus ad potentiam, cujus est

catur, actus rem perfecte existerc, non actus imperfectus : aliqua vero dicuntur
ita quidem existere sicut dicimus aliquid actus, sicut substantia qua> est actus et

potestate existere, sicut in litmo dicimus forma dicitur actus ad aliquam mate-
existere Mercurii idolum, et sicut dici- riam in qua fuit in potentia. Alio autem
mus in toto existere tnedietatem : eo modo ab his duobus modis dicitur in-

quod Mercurius aufertur de ligno, et de finitum in potentia inane in potentia :

toto auferri potest medietas : et sicut di- et quaecumque talia per similitudinem
cimus scientem existere, quando sciens istorum dicuntur esse potestate et actu

non speculatur secundum actum, qui ta- in multis quae sunt in numero entium,
ia> sunt men potens est speculari : ea enim quse sicut dicitur aliquid potestate et actu vi-

nun"pi- secundum habitum sunt, in potentia denli etnon videnti, et etiam viso quod
1 U videtur. omnia ista contingit aliquando
m a|ant sunl, et non in actu antequam agant '.
Id autem quod cst actu, est in singula- simpliciter vera esse, quando exeunt de
riter et simpliciter existentibus et sepa- potentia ad actum : quia in talibus actus
ratim. Hoc autem quod dicere voluimus totam potentiam determinat et finit. Vi-
est manifestum in inductione omnium sum enim dicitur dupliciter, secundum
eorum quse vere actu existunt omnia : potentiam et actum dicitur enim visum :

enim hrec separatim et singulariter exi- aliquid, quia videtur secundum actuin :

stunt talis autem inductio sufficit ad

: et aliquid dicitur visum, quia videri pot-
actus manifestationem, ct non oportet est.et cum videtur.tunc est visum secun-
quod nos quferamus terminum difliniti- dum actum. Inlinitum autem non eodem
vum cujuslibet actus : sed suflicit con- modo esf in potestate tanquam sit actu
spicere id quod actui est proportionale futurum et separatim existens actu infi-
in potentiis secundum respectum ad i[i- nitum sit, sed notitia est infinitum, sive
sum quia sicut se habet a^dificans se-
: scientia et ratione : quia per divisionem
cundum actum ad a?dificabilem, qui po- continuum non tollitur a materia divi- :

tens est adificare, et nondum aedificat : dens enim non reddit et facit actu infini-
et sicut se habet vigilans ad dormientem tum de factis divisionibus nec ita red- :

qui nondum vigilat et sicut se habet

: dit ipsum, quod faciat separationem infi-

videns actu adeu^i qui claudit oculos,et nitam actu, sed potius sic, quia quan-
tamen habet visum secundum habitum, lumlibet divisionibus acceptis ulterius ra-
et nondum utitur visu : et sicut se habet manent accipiendae secundum rationem
id quod remotum et separatum a mate- continui. tamen acceptae sunt iinita?, sicr

ria, ad materiam quse est in potentia : ut in tertio de Physico auditu declara-

1
Idem habet Commentator XII Metaphys. com. 39.
 534 D. ALB. MAG. ORD. PP..ED.

Iiun rst. Sic igitur manifestum erit no- proportionali et proxima potcstate est
bis quod aliquid est actu, et quale quiil illud, sicut in artifieialibus in quibus
est illud. principium est voluntas, dicitur aliquid
esse in aliquo sicut in potestate, quando
lil ex illo statim volente arlifice, si nihil
exteriorum prohibeat : et similiter est
in sanato quod sanatum est in potentia
CAPUT III.
in illo ex quo fit sanitas, si nihil ex parte
sanati prohibeat. Si enim aliquid exte-
riorum prohibeat cx parte facientis vel
/)e modis quibus aliquicl dicitur esse
facti, tunc impeditur per accidens. Id
in aliquo, sicut in potestatc.
autem quando est per accidens, non pro-
hibet quod aliquid non sit in potentia in
alio, ex quo
^ produci est natum. Sic iei- Q« id e .s«
l ° potentia i

Text.etcom. Sicut autem dicimus de differentiis tur id in potentia est in alio, quod uno «liquid?
actus, ita oportet dicere de diflerentiis motore artis vel naturae producitur ex
ejusquod est in potentia in aliquo. De- ipso sic enim potestate domus est in
:

terminandum enim est a nobis hic quan- hoc, si nihil eorum quse sunt in hoc,
do unumquodque dicitur esse in potesta- obest per se quin ex eo fiat domus. Ni-
te in aliquo, et quando non non enim :
hil autem obesse dico tam ex parte effi-

dicendum quod quodlibet sit in potestate cientis quam ex parte materiae, ut di-

in alio quod quocumque modo est matc- ctum hoc est quando nihil
prius est : et

ria ejus. Quaerimus igitur utrum homo esl quod oporteat plus adesse vel abesse,

sit terra potestate, aut non, sed magis sit aut ab alio motore permutari quam a
in potestate in materia, quando
jam fa- factore domus in potestate domus, sive
cta est sperma completum ex quo fiat in materia domus. Si enim absit lignum

homo et hoc est quserere, utrum sit res

: quod oportcat prius transmutari ex terra
ut in potentia in aliquo quod est materia in plantam, ct postea hanc plantam per
prima et remota, vel in eo in quo est sic- a?dificatorem mutari in trabem, tunc non
ut in materia proxima et completa se- est potestate domus in illa materia : et

cundum omnes dispositiones : nec forsi- in aliis est similiter, extra quae tamen
tan adhuc est in materia proxima in po- materialia est principium generationis
tentia secundum quemcumque modum quod est in ipso, quod habet potestatem
omnino, sed secundum modum specia- aciivam, quando nullum prohibet exte-
lem secundum quem educitur de illa : riorum : tunc enim illa qute sunt pote-
non enim a medicina qu» est potentia state in ipso, erunt per ipsum et produ-
sanandi quodcumque et quocumque mo- centur in actum et secundum hunc
:

do sanatum est : nec iterum in poten- modum illud quod nondum est sperma

tia est in aliquo quod fortuna vel casu completum, eo q'iod oporteal ipsum ad-
eductum est cx illo sed id quod est in
: buc in aliud commutari et digeri, non
potentia in aliquo, esl aliquid determina- e I potestas ejus quod generabile est ex
tum, sicut in medicina salubre potestale ipso. Kl hoc est sicut si gratia exempli
dicitur : ex quo secundum potentiam ar- dicam, quod hoino potestate est cibus,
tis et naturae producitur sanitas : termi- vel sanguis, cum nec cibus, nec sanguis
nus autem diffinitivus illius quodest, uno motore mutetur in hominem, sed
hoc est in potentia in aliquo quod cst cibus in sanguinem utitur calore hepa-
factum et productum ab aliquo movente, lis e< sanguis in sperma virtute membro-

et est endelechia facta cx potestate en- rum et vasorum seminativorum quando :

tis, hoc est, ex potentia talis entis quod vero sperma per suum principium quod
 LIBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. III 333

ipsum transmutare habet, factum est ta- et aliquid esse subjectum primum quod

le et completum, tunc jam est hoc pote- non pra?dicatur nisi per denominatio-
state quod produci habet de ipso illa : nem. Hoc autem aliquid quod sic est
autem qua? adhuc in materia prima et subjectum primum et maleria, non dici-
remota suut, diverso egent principio tur subjectum, sicut subjectum passio-
transmutante, sicut diximus quod terra num sive accidentium a quibus fit sub-
nondum est potestate statua idolinon : jecti denominatio : in materiis enim de-
enim est transmutata ut uno movente in nominatio lit a materia, et non denomi-
idolum, sed pluribus : quia virtute ccele- natur materia : sed in accidentibus fit

sti mutatur cuprum. et tunc deinde

in denominatio ab accidente, et denomina-
cuprum ex generatum, movente
terra tur subjectum : et hoc est sicut si gratia
Polycleto statuiflce, mutalur in idoluni. exempli dicam, quod homo corpus et

Hoc auteni quod dicimus esse materiam anima existens subjectum quod sub-
est

propriam et potestatem alicujus, videtur stat passioni : tunc enim subjectum hoc
esse non hoc, sed illius quia non prae- : dicitur musicum secundum passionem
dicatur de ipso substantialiter, sed deno- anima?. et dicitur album secundum pas-
minative illud enim quod est potestate
: sionem corporis : illud enim subjectum
simpliciter, sive universaliter, et non adveniente musica non dicitur musica
proprie et proxime, est semper id quod abstracta prsedicatione, sed musicum
est posterius secundum resolutionem ad praedicatione denominativa. Et similiter
materiam unde diximus quod arca qua?
: homo non est albedo, sed album nec :

est actu, non est terrea, neque etiam ter- homo est ambulatio, vel motus, sed am-
ra secundum materiam propriam, sed est bulans, motus concretive loquendo
et :

lignea, non lignum. Si vero adest mate- el hoc dieuntur utillius et non ut illud.

riale principium quod per resolutionem Palam iiritur est ex dictis. quod ultimum
non dicitur denominative ab alio mate- substantialiter praedicatum, et non per
riali aliquo, ha?c est materia simpliciter denominationem est substantia et forma
et prima in illo ordine materia : et hoc et actus qua? vero non sic prredicantur,
:

est sicut dicamus quod materia terrae

si sed sunt ut species et forma qua?dam, et
sit aer tunc enim terram dicimus deno-
: ut hoc aliquid praedicatum, ultima mate-
minative aeream et si aeris inateria sit
:
ria illorum est materialis substantia, et
ignis, dicimus denominando aerem essc illa non illud, sed illius et re-
dicitur :

igneum ignem autem cum sit materia

:
ctum et dignum est quod materia et
prima in lioc ordine, non denominamus passiones illius dicantur et non illud :

ab alio quodam materiali priori, se<l di- quia ambo illa, materia videlicet et pas-
cimus ipsum simpliciter materiam et :
sio sunt infinita et indeterminata, et non
hoc est aliquid existens non denomina- specificantia aliquid. Sic igitur dictum
tum ab alio. In hoc enim modo pra?di- est a nobis quando aliquid dicendum
cationis ditfert aliquid esse universale est in potestate in altero, et quando
prsedicatum primum, quod substantiali- non.
ter pra?dicatur utens de ratione subjecti,
 530 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

TRACTITUS IV

IN QUO COMPARATUR AGTUS POTENTLE SECUNDUM RATIONEM

PRIORIS.

el lianc diximus esse potentiam activam.

Modo autem magis large sumenles po-
tentiam, dicimus potentiam totaliter sive
universaliter pro omni principio molus
CAPUT I.
boc
sive immobilitatis, est, quietis, sive

sit hujus principium in alio, sive sit in

ipso : natura enim quam sumimus

hic
/// quo probatur actus prior es.se poloi-
snli ratione principii, fit ex eodem prin-
tia,substantia et ratione, et aliquando
cipium motus el quietis, et nalura esl
esse prior tempore secundum aliquem
eailem in genere cum principio : propter
modum.
quod eliam in secundo dePhysico auditu
diximus naturam esse virtutem virtus :

autein omnis principium est natura :

/ext.etcom. Quoniam autem superius in quinto de- enim est principium motivum, sed non
13.
terminatum est quot niodis dicitur prius est principium motus in alio, sedestprin-

unum esse altero, palam faciemus quia cipium motus in eudem, cujus ipsa na-
prior est actus quain polentia subslantia, tura esl in quantum est idem. Tali enim
ratione, et tempore, et nobilitate sive omni principio potentiali prior ostende-
dignitate in bonis, licel in malis potentia tur cssr actus ratione, substantia, et tem-
minus mala sit quain actus. Adbuc au- pore etiam prior est quandoque, quando-
tem ostendendo prsedeterminare oportet, que autem non. Ergo quod ratione prior
quod cum comparamus actum potentise sit, palam est ex dicendis. In nulla enim

secuniluni rationem prioritatis, accipi- potentia activa contingit agere eum qui
mus magis large potentiam quam difli- putest agere, aisi prius habeat potesta-
nita sit in diffinita enim est
ante babitis : tem ad actum et hoc probatur inductive
:

in ante secundum quod potentia

habitis in omnibus potestatibus acquisitis non

dicitur principium mutabile sive muta- innatis, sicut dicosedilicatoremsecundum

tionis in alio secuudum quod est aliud, actum, qui potens est ex habitu sedill-
 LIBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. IV 537

care, et speculatorem secundum actum

qui potens est speculari ex habitu : et in

potentiis passivis dicimus visibilem se-

cundum actum, qui potens est videri.
CAPUT II.
Cum igitur actus sint prsevii potentiis se-
cundum rationem, et potentia omnis dif-

finiatur per analogiam ad actum, palam

In quo probatur adhuc actus esse prior
est quod ratione actum est necesse prte-
potentia, tempore, ct substantia.
existere potentia?, et notitiam actualem
notitiae habituali quse est potentia et im-
perfecta : enim potentise per-
substantia
fectiva est actus.Tempore etiam est prior Dictum est autem jam a nobis supra in Tezt.etcom.

actus potentia, sed non est idem numero septimo hujus sapientiae libro, ubi fcci-
ad quem est potentia, sed idem specie mus sermones de substantia, quod omne
prior est. Dico autem explanando hoc :
quod generatur ex aliquo et ab aliquo

quia hoc quidem hominc dcsignato et de- generante, et hocgenerans est idem spe-
monstrato secundum numerum jam exi- cie cum genilo, si generatio est univoca :

stente secundum actum, et hoc frumento et si non cst univoca generatio, tunc ta~
demonstrato secundum actuin, et hoc vi- men est convenieiis aliquo modo secun-
dente secunduin actuni, prius est materia duni forinam : quapropter videtur etiam
quidem tempore qua' est potenlia prius :
quibusdam, quod impossibile sit quod sit
enim hoc modo est sperma ex quo est eedificator secundumhabitus acquisiti po-

hoino iste, et prius est semen ex quo est testatem, qui secundum actum non ante
frumentum illud, et prius est visibile tem- sedificavit : ncc videtur citharccdus esse
pore antequam videatur, sicut superius secundum non
habitus potestatem, qui
est ostensum haec enim tria potentia
: ante secundum actum cilharizavit di- :

sunt, liomo, et frumentum, et videns, et scciis enim citharizare secundum actum

nondum actu sed tamen quaedam in

: cilliarizans est ille qui citbarizare discit.
specie istorum existentia diversa ab eis Et similiter in aliis potentiis acquisitis,
nuinero suat aclu entia et priora his qua3 quia babitus tales omnes generantur ex
secundum potenliam dieta sunt, ex qui- similibus actibus. Propter quod ctiam
bus ista facta sunt : ila enim est in omni sophisticus quidcm elenchus factus est
natura, quod semper ex potestate ente quibusdam ncgantibus scientiam fieriper
flt actu ens ab aliquo priore actu ente, doctrinam vel disciplinam : quia dicunt
sicut fit homo ex homine, et musicus ex quod non habens quis seientiam in ha-

musico docente musicain : oportet igitur bitu, faciet id cujus est scientia : et si fa-

quod semper sit aliquid prius movens id cit id cujus est scientia, cum hoc non
quod ex potentia venit ad actum mo- :
possit facere nisi per scientiam, habet
vns autem esse jain aclu est s'c igitur : scientiam: et sic videtur sequi insolubile
non in eodeni numero, sed in eadem spe- quod non habens scientiam habet scien-
cie tempore actus potentia prior tiam, si sit accipere scientiam per disci-
est :

igilur substantia el ratione simpliciter plinam. Estenim sophisma MenonisPy-

quidem actus prior est potentia, tempore thagorici discens enim non habet scien-
:

autem aliquando quidem est prior, ali- tiain et cum discit, facit
:
actum cujus
quando autem est postcrior. est scientia et non facit hunc nisi per
:

scieutiam : et sic habet scientiam ante-

quam accipiat scientiam per addiscere.

Solutio autem hujus est : quia facti ultimi

et completi procul dubio aliquid est fa-

 538 D. ALB. MAG. ORD. PR^f).

ctum ante ef totaliter sive universaliter in quantum si secundum quid agunt ali-

loquendo ejus quod motum cst in motum quid speculationis : aut si dicat quis,

esse est aliquid ipsum, quod ante motum quod habens habitum non speculetur ,

est, cum molus sit actus imperfectus, e1 boc non est ideo quia babitus non sit ad
omnis actus imperfectus est aliquid actus actum sicut ad finem, sed quia non eget
perfecti et hoc palam est ox his sermo-
: speculari secundum actum.
nibus quos in sexto libro de Physico au-
dilii determinavimus de cssentia motus
1
:

et ideo cum discenssitin motu accipiendo Amplius matcria ideo dicitur esse po- Text.eti

scientiam, necessarium est quod praeha- testate, quia venit ad speciem : quando
beat aliquid scientise : sed hoc est actus vcro actu est, tunc est in specie. Simili-
imperfectus cujus non cst scientia, sicut ter autem est et in aliis quorumcumque
in Ethicis manifestum est. Et licet ha?c moltis est finis aliquis, in quo motus est
sit solutio sophismatis, tainen cadem ra- in motum esse : propter quod sicut do-
tione probatur quod etiam prior sitaliquo centes putant reddere finem quem inten-
niodo actus quam potentia secundum ge- dunt ex doctrina quando demonstrant di-

nerationem et tempus. sciplinae agentem perfectsa actiones qua-

rum est scientia. Similiter facit etiam na-
tura, et ideo natura habet finem quando
Text. et com.
Est autem etiam substantia prior actus habet actum ad quem est materia et mo-
15.

potentia : et hoc quidcm primum pro- tus in quem intendit movens in moven-
batur per hoc quod quaeumque sunt ge- do : et hoc est quando habet speciem et
nerationc posteriora, illa sunt priora spe- substantiam moventis, quae est finis ulti-

cie et substantia,sicut est prior vir puero, mus motus, in quo motus est in motum
et prior homo spcrmate : vir enim et esse. Si autem quis diceret haec non esse

homo jam habent speciem, sed puer et vera, sed diceret potentiam esse finem
sperma non habent: omne cnim quod tit, sicul actum ultimum, et non distare po-
vadit ad principium speciei et substantise :
tentiam discendi ab actu scicntiae acceptae
principium autem est id cujus causa fit :
per doctrinam, sequeretur inconveniens,
hujus autem causa fit tota generatio :
quod Passienes qui fuit homo iners et

actus autem qui est substantia et species, nihil sciens laudabilium, esset adeo per-
est finis : et hujus actus gralia sumilur fectus sicut Mercurius, qui tantaa specu-
potentia per analogiam ad actum. Et hoc lationis fuit quod deus putabatur esse
probatur inductive. Animalia cnim se- scientiae. Et hoc est inconveniens si :

cunduin natura? ordincm non vident se- enim Passienes cst sicut Mercurius inte-

cundum actum et usum visus ut visum rius et exterius, et nihil finalis perfectio-

habeant secundum habitum, sed e con- nis habet Mcrcurius super Passienem,
verso visuni babent ut videant secundum tunc scientia non est manifesta secundum

actum. Similiter est in acquisitis babiti- actum speculationis Mercurii, sed est

bus : quia habent sedificandi scientiam ut iners et rudis, sicut est Passienes. Hoc
secundum actum quando volunt sedifl-
autem quod aclus sit tinis, ctiam proba-
cent, et theoricam scientiam habent Phi- tur alia ratione : quia operatio operantis

losophi ut spcculentur secundum actum est finis : actus opus quoddam

autem est :

et hoc patet cxipsa rationenominisactus:

quando volunt, scd non speculantur se-
quia secundum quod unusquisque ope-
cundum actum ut theoricam habeant in
habitu, nisi sint meditantes et discentes :
rans habet opus, ita et tali nomine voca-
et isti non speculantur simpliciter, sed tur actus ejus. Et constat quod i 111 qui

1
VI Physic. tex. et com. 32 et infra.
 LIBER IX METAPIIYSTCORUM, TRACT. IV 539

imponunt nomina, conferunt ipsa nomina vita sive vivere est finis in anima : pro-

endelechiae et actui ab aclu cnim et fine :

pter quod etiam felicitas contemplativa
denominalur omnis ros ct ideo fabrica- :
ost speculatio in agcre. Vita namque ta-

toris cujus opus est fabricatum, actus di- lis quae felicitas est et dicitur, est specula-

citur fabricatio, ctsicestin omnibus aliis. tio et spoculari theoremata firma pura et

Quoniam sicut in principio EtJticorum di- admirabilia.

ctum est, horum quidem operantium ul-
timum quod intendunt, est usus et actio,
sicut vigilator et citharcedus et cantor
non habent aliquid ultimum et finem nisi
CAPUT III.
vigilare et citharizare et cantare, et in po-
testatibus innatis ultimum visus ut visus
est potestas naturalis, est visio sive vi-
In quo probalur actus pnececJere poten-
dere : non enim intenditur praeter visio-
tiam per resolutionem ad actionem
nem aliud quoddam a visu opus. In qui-
sempiternorum : et est in ipso corol-
busdam vero potestatibus praeter agere
larium contra ponentes ideas.
tit aliquid quod intenditur, quod etiam
apotclesma vocatur, sicut ab aedificatoria
intenditur aedificium quod est domus vel
aliud tale praeter aedificationem quae est Est autem adhuc et alia ratio per Text.etcom

actus aedificantis tamen propter istam

: quam palam est quod actus substantia
divorsitatem non minus universaliter prior esl quam potentia, et non tantum
actus finis est. Est enim liuic quidem linis substantia, sed etiam tempore, sicut di-
qui nihil intendit praeter agere. Illi au- ximus primo : sicut enim docuimus in
tem qui apotelcsma intendit, non magis VIII de Physico auditu, ubi docuimus
est finis apotelosma quam actus sive reducere motus et movontia in motum
agere : aedificatio enim quae cst aetio, et priinum et movens primum, una actio

aedificatum quod est apotelosma, simul semper anticipat et praeponit sibi aliam
fiunt, et sunt cum ipsa domo finis : quia ut sui causam, usque dum rosolutio ve-

aedificatio rolinquitur in a>(lilicato. Patet eam actionem quae est moventis

niat ad
igiturquod quorum orit apotelesma ge- primum mobile, et actio maxime pro-
nitum vel factum diversum praeter ipsum prie est actio et finis el prior omnibus.
usum qui est actus elicitus de potontia Sempiterna onim socundum substantiam
horum actus, et usus est in ipso facto priora sunt his quae sunt corruptibilia :

apotolesmate sicut aedificatio est in aNlifi- ct id quod ost sompitornum, nihil est

cato : et contextio quse est textoris actio, potestato quae sit potentia ad formam : et

est in contexto. Similiterautem cst etiam liujus quidem omnis

haec cst ratio, quia
in aliis ot lotaliter loquendo secundum potentia simul est contradictionis quod :

istum modum motus est in moto quia : enim non est possibile existere, non exi-
motus non estnisi fluxus actus imperfecti stit unquam in aliquo omne autem :

ad perfectum et ideo quod est in motu

: quod possibile est, non ex necessitate

sub osse imperfecto, est in motum esse contingit agere : et ideo contingit ali-

sub actu perfecto secundum esse : et ita quando non agere : quod igitur possibile

forma domus in aedificatum per aedifica- est esse, contingit esse et contingit non
tionem continuam quorum vero non est : esse : idem igitur possibile est osse et

aliud quid apotelesma opus praeter ipsum non autem quod est possibile
esse : id

usum, sive ipsam actionem, in eis existit non esse, hoc contingit non esse con- :

actio finis, sicut finis visio est invidente, tingens autem non esse est corruplibile,
et speculatio finis est in speculante, et aut simpliciter et secundum substan-
5i0 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

tiam, aut quoad hoc quod est sccundum timendum, ut aliquando stet
terribile et

qualitatem et alterationem vel secundum secundum naturam quod tamen qui- :

ausmentum et diminutionem illud au- : dam de natura tractantes timuerunt, et

tem est quoddam contingere non esse, ideo fecerunt Atlanlem ccelum sustentare
aut secundum locum, aut seeundum qua- ne cadat. Nec potentia exiens in aetum
le. Simpliciter autem dicitur contingere vel aliquideducens eam in actum faeit
non esse, quod cst corruptibile secun- haec esse agentia, eo quod non est in

dum substantiam. fgitur nihil eorum eis potentia contradictionis : sicut enim
qute sunt incorruptibilia simpliciter, est corruptibilibus inferius motis quasi eis

potentia ens : quia si esset potentia ens, sit super laborem quod continua sint in
haberet potentiam ad non csse simplici- omni motu suo et toto : substantia enim
ter : et ha?c quidcm subtiliter probata qu;e est materia, est cum potentia et non
sunt in primo Coeli Mundi. TTic autem et actu : et ipsa materia cum privatione
sufficil ea commemorasse nihil enim : causat potentiam ad non esse, et ante
probibet quod id quod est incorruptibile privationem causat laborem et fatigatio-
simpliciter, sit in potenlia secundum nem in his qua? pcenam sentiunt, quando
quid, aut secundum quale aliquo modo, preeter naturam materise moventur.
aut secundum ubi, non quidem secun-
dum quale activarum vel passivarum
qualitatum, sed secundum illuminatio- Altamenea qua> sunt entia transmuta- Text.et com

nem, et luminis privationem majorem tione substantice, sicut inferiora, aliquo

vel minorem. Qualiter autem in poten- modo imitantur superioraqusesunt incor-
tia sunt ad ubi corpora incorruptibilia ruptibilia, sicut terra, et ignis,et hissimi-
secundum forinam mutantia loeum et lia : elenim ea semper agunt etiam trans-
non secundum substantiam, in VI de mutando se invicem secundum partem, et
Pln/sico auditu demonstratum est. In- '
non secundum totum habent enim lioc :

corruplibilia igitur omnia sunt simplici- secundum se in seipsis motus, sive mo-
ter in actione el non in potestate, nec est tus, et alterationis principium. Omnes
in potentia aliquid eorum quce ex neces- alice potentiae ab his qua? diflinitee sunt
situte sunt : et illa eonslat esse prima :
esse in perpetuis, qua? sunt ad ubi, et ad
cujus probatio est, quia primum est qualitatem illuminalionis et obscuratio-
per quod sunt omnia alia : scimus au- nis, sunt potentiee contradictionis ad esse
tem quod si illa corpora incorruptibilia et non esse : quodcumque est tali poten-
non essent, nibil esset motus qui est lia possibile est sic moverc, potest etiam
sempiternus : nec cst verum quoil si ali- non sic movere, sicut diximus de poten-
quid niotum sempiternum, quod hoc
esl tiis rationem habentibus, quse possunt
secundum potentiam sit motum, poten- movere el non movere, eo quod sunt
tiam qure est simpliciter potentia ad esse, contrariorum. Irrationales vero activae
ut diximus : quia unumquodque quod potentiee, sicut diximus, sunt ad sic mo-
hujus est ipsa potentia, prohibet ipsum vere : eo quod non sunt eaedem contra-
existerc secundum actum ante materiam: dielionis. Tales autem irrationales acti-
in omnibus enim hujusmodi actus sequi- vas potcntias in se habent elementa, et
tur potentiam in eodem. Quia igitur po- ideo continue transmutantur ad invicem
tentia non est in perpeluis, sed actu sunt secundum alterationem declivi circuli,
semper, propter hoc semper agit sol et sicut in secundo Peri geneseos est de-
astra, et tolum ccelum : nec est alicui monstratum a nobis 2 . Quia igitur infe-

1
VI Physic. tex. et com. 83. com. j6.
- II de Generationc et Conuptione, tex. et
 LIBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. IV 541

non possunt transmutari perpetue posse sunt potentia ad contraria, sicut

riora
secundum subjectum corruptibilem mo- hoc posse quod diximus convalescere,
idem simul eadem
tum, imitantur tamen superiora quod esl ad infirmari : et

secundum naturam in quietc movenlur, est putentia in radice humorum conva-

et secundum substantiam corruptibilem
lescendi et inlirmandi, et eadem polen-
tia in radice laborandi et quiescendi, et
non eadem numero, sed eadem specie
reiterantur et cum molus eorum ad pri-
:
eadem est potentiaeedificandiet destruen-
di, et eadem potenlia ex parte ejus quod
mum motum reducatur sicut ad causam,
et ille semper sit in actu, constat quod Gt ad aedificari et ad destrui : igitur si-

actus ante potentiam est non tantum mul existit posse contraria simultate po-

substantia et ratione, sed etiam tempore. tentia- : sed contraria una simul existere

Corollarium autem quod ex induclis impossibile simullate actus : non enim

sequitur, est quod si aliquaj sunt nalurffl simul sunt sanum esse aliquid et labo-
tales aut substanti;e quales esse dicunt rare necesse est ergo alterum eorum
:

ideas, quee sunt in numero ralionum quae sunt in actu cssc bonum quodcum-
sensibilium rerum, eo quod secundum que naturam servat ct oidinem relinet
eos dant sensibilibus essc et rationem, naturae. Posse vero quia non habet
actum, similiter et fflqualiter utris-
sequitur ex dicto isto, quod multo magis est

sciens scit hoc quod scit que et ideo licet sit permixlum ali-
actu scitivum et :

in inferioribus sensibilibus quam idea qualiter buno, non tamen habel bonum
quae est per se scientia secundum illos :
perfectum : sequaliter cnim se habet ad

et idquod est motum in inferioribus, est utrumque et ideo si dicitur aliquid, aut
:

magis actu motum quam motus qui est utrumque contrariorum dicetur, aut neu-
idea : ca namque quffl sunt in sensibili- trum. Necessarium ergo, quod in omni-
bus, magis sunt actiones secundum ac- bus bonis actus nobilitate et bonitate sit

tum existentes : et illa quse sunt in nu- anle potentiam : quia actus habet bonum
mero idearum, sunt putentite islorum :
purum et impermixtum : potentia autem
et hoc est magnum inconveniens : quia est permixta malitiee, et non est bonum
secundum hoc corruptibile magis est actu impermixtum purum et diflinitum. In
quam incorruptibile. malis autem necesse est finem et actum
esse indigniorem et pejorem potentia :

quia qui valens est et potens facere ma-

lum, habet se ad ambo contraria et :

ideo potuit quidem facere mala, sed non

APUT IV.
fecit : et ideo palam est quod in potentia

mali non est aliquid distinctum et diffi-

nitum malum, sed est adliuc in rebus

In quo declaratur, quod actus in bonis malum, non
ispis qure dicuntur posse et
nobilior est jiotentia,sed in malis est malum
est nisi ipsa potcntia operandi :

posterior el corollariuin est, quod in

secundum actum ma-
:

id enim quod est

perpetuis non est malum. est posterius post potentiam igitur
lum, :

pejus est quando est actu quam quando

estin potentia, et indignius.
Quia igitur actus secundum illam ra- Etcorollarium hujus capituli cst quod
Text. et com,
19.
secundum quam nobilius patet ex dictis, quod in eis quae sunt
tionem prioris
dicitur, sit prior sempiterna a principio existentia, nihil
et melius prius esse
potentia, etomni principio mutabili sive inest ma'um, nec peccatum, neque cor-
movenle, palam erit ex his quae nunc di- ruptum haec enim omnia differentes
:

cemus. Quffl enim dicuntur secundum spccies sunt malorum et cum in eis non :
 m D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
sit potentia, non est in eis quod esl ante gulos aequales duobus rectis?hoc enim
potentiam : estautem,utdiximus,malum non scitur, nisi ex hoc quod anguli qui
posterius potentia : nihil igitur est ens sunt circa unum punctum
lineae caden-
malum '. Et si dicantur quaedam stellae tis supra lineam rectam, sunt aut recti,
malae et infaustse, hoc est dietum quoad aut duobus rectis aequales. Et ideo nisi
nos, et non quoad ipsas, sicut determi- protrahatur quodlibet unum latus trian-
natur in scientia de astris. Sic igitur guli in eontinuum et directum, ita quod
manlfestum est, quod actus est ante po- alterum latus sit in puncto stans super
tentiam substantia et ratione et tempore illud, non scitur secundum actum id
et nobilitate in bonis : sed in malis est per quod probatur, quod triangulus ha-
posterior potentia. bet tres eequales duobus rectis : et quan-
do protrahitur, tunc est actu, et scitur in
actu a vero geometrico : et ante hoc non
fuit nisi in potentia, et sciebatur in po-
tentia. Siergo latus illud quod est secus
CAPUT V.
triangulum, et est ieque distans lineae
quae est latus trianguli protractum ab eo
puncto ubi linea super lineam cadens
In (ji/o probatur, quod in malhematicis
circum se facit duos aequales duobus re-
aclus nobitior est quam potentia.
elis, esset necesse et in actu descriptum,
statim palam secundum actum
esset
scienti geometriam, quod triangulus ha-
Text.-tcom. Licet autem dixerimus quod in geo- bet tres aequales duobus rectis quia :

metricis potentia metaphorica est, et sciret quod altrinseci anguli parallelae ca-
non determinata per motum, tamen per dentis supra lineas rectas, essent aequa-
ea quae sunt in diagrammatibus sive de- les, et sic coUigeret probationem, sicut
scriptionibus figurarum, actus ipsc elici- patet in primo Theorematum Euclidis.
tur de potentia, et est nobilior ea : et Aliud autem exemplum hujus est, sicut

quando bene describuntur actu lineae et si quaeratur, quare angulus trianguli in

anguli, sciuntur theoremala secundum semicirculo descripti qui stat super cir-
actum si autem per imaginationem non
: cumferentiam, semper et universaliter
exprimuntur, non sciuutur nisi potenlia. est rectus ? hoc enim non scitur nisi po-
Et hoc probatur per hoc quod diagrain- tentia, nisi describantur lineae : descri-
mata inveniuntur per intellectum actu bam enim semicirculum diametro ducta,
scita : quia dividentes lineas et angulos et protraham ab angulis diametri duas
inveniunt secundum actum scientiam ip- lineas qualitercumque volo se in circum-
sorum. Si vero a principio essent per ferentia contingentes, et alteram illorum
diversitatem omnium linearum in conti- a puncto contactus protraham in conti-
nuum pertractarum bene descripta a nuum et tunc enim omni vi-
directum :

principio, manifesta essent, et secunduin denti geometrico palam secundum actum

actum scita nunc autem quando non
: est, quod si in triangulo sunt tres aequa-

secundum actum lineae protracta; sunt, les duobus rectis et si duo anguli qui
:

non sunt ligurae et anguli nisi potestate
et ideo tunc non sciunlur nisi potestate.
Et exemplum hujus
mus quare trigonum
cti? sive quare triangulus habet tres an-
: sunt ad basim quae est diameter, sunt
aequales, et quod latus illud quod exigi-
est, sicut si quaere- tur ad diametrum ab alio latere per cir-
est duo anguli re- eumferentiam incontinuum protracto est
statua seeundum recturas angulorumper-

Idem habet Commentator in praesenli lo- co.

 LIBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. IV 543

pendiculariter erecta, palam secundura actum, aut contraria sive disparata di-
actuin efficitur, quod angulus in circuin- cunlur de invicem quod autem maxime :

fercnlia cadens est rectus universaliter. proprium est in his prsedicationibus, hoc
Palara igitur quod in mathematicis
est, est quod est verum vel falsum, et Iioc est

potestate intellecta ad actum ducta inve- in rebus per compositionem vel divisio-

niuntur intellecta secundum actum. Cau- nem. Et idco si aliquis putat dividi divi-
sa autem hujus est, quia intelligentia ve- sum ct componi compositum, et e con-
ra est ipsius actus et non potentiae quae trario se habeat ipsa res, ille mentitur
nihil determinat : igitur potentia cogno- quando quod verum dictum est, aut
id

scitur ab actu : et propter hoc facientes falsum est, aut non est sive enim dicat :

de potentia actum, cognoscunt tunc po- esse, sive non esse, componendo vel di-

tentiam, actum autein secundum idem videndo, si res aliter habet quam dicit,

numero quod est in potentia et actu est semper mentitur quiain eo quod res est
:

secundum viam generationis posterior vel non est, est oratio vera vel falsa :

potentia, sed ratione et suhstantia est hoc enim quod est secundum rem maxi-
prior, sicut stepe dictum est. Sic autem me perscrutandum est quid sit quod di-
et in aliis mathematicis. Patet igitur cimus sicut enim diximus in quarto
:

quod cum actus sit sicut scientia secun- hujus primse philosophise, non propter
dum actum, et potentia sit sicut igno- nostrum aestimare res est vel non est. Et
rantia, quod sicut scientia melior est ideo verum non est aestimando sic esse
quam ignorantia, ita actus melior est et vel non esse, sicut te esse album sed :

nobilior quam potentia, et sic et ratione ideo, quia tu es in rei veritate albus, ideo

et substantia et aliquando tempore et nos hoc quod est in re dicentes, dicemus

nobilitate prior est actus quam potentia, verum : et si aliter dicimus, tunc dictio
etc. nostra est falsa. His ita praenotatis, opor-
quod quaedam sunt quae secun-
tet scire
dum rem semper componuntur, et impos-
sibile est ea dividi, sicut ea quae necessa-
ria sunt simpliciter : quaedam autem
dividuntur,et impossibile estea componi,
CAPUT VI. sicut ea quae simpliciter sunt impossibi-
lia : et quaedam e contrario modo se ha-
bent istis, sicut contingentia qute contingit
aliquando componi et esse unum per com-
In qno per naturam vere scitorum pro- positionem, etaliquando contingit eanon
batur actus esse nobilior potentia et componi et esse non unum per composi-
ante ipsam. tionem, sed esse plura per divisionem.
Circa contingentia igitur eadem esse et
falsa et vera sunt opinio et oratio : quia
et opinio et oratio sunt falsa et vera in
Quoniam vero tam ens quam non ens eo quod res est vel non est : et ideo ora-
dicitur multipliciter secundum omnes tionem et opinionem circa hoc contingit

figuras categoriarum, et quodlibet illorum quandoque esse veram, et quandoque

dicitur secundum potentiam et actum, falsam propter permixtionem poten-
oportet nos etiam in his ostendre actum tiae cum possibilibus et contingenti-

esse nobiliorem potentia. Dicamus igitur, bus.

quod in omni ente secundum genera

praedicamentorum unum dicitur de alio,
aut secundum potentiam, aut secundum
 :

:; i i D. ALB. MAG. ORD. PJLED.

Text.i-trom. Circa autem ea guae impossibile est esl quidditas incomplexi semper in actu
aliter se habere, uon lit hoc ul sint ali- existentis enim omnes sunt actu,
: tales
quando vera, ei aliquando falsa, sed illa non potentia. Si enim essent aliquando
sunt ijiiip aul semper sunt vera, aut potentia, possent non esse composita?,
semper falsa : propter hoc quod potentia quod eslfalsum quae enim sunl potentia,
:

iKiu cst eis admixta. Cum igitur scientia sunt aliquando generata?, et aliquando
certa uobilior si1 quam opinio quamloque corrupta? nunc aulem patet quod id
:

vera et quandoque falsa, erit aetus qui quod est purum ens, uno modo semper
est causa scientiae nobilior potentia quse cum actu compositum, nec generatur,
est causa opinionis. Amplius circa in- nec corrumpitur. Si enim daretur genera-
coinposita quae sunt simplicia sive in- ri, oporteret quod ex aliquo generaretur

complexa, cum per difBnitionem dieuntur et sic sequeretur quod ab actu esset divi-

quid esse, aut non esse es1 quoddam ve- sum, quod est contra hypothesim. Quae-
rum, et quoddam falsum hoc tamen : cumque vero talia sunt, quod ipsa sunl
verum non est compositum, vel compo- tantum esse quid sive quidditas, et sic
veruin ut ipsum
sitionis et enuntiationis sunt actu indiviso ab eis, circa ista non
sit quidem, quando est compositum, vel est deceplio nam deceplio circa compo-
:

non sit quando est divisum, sicut per sitionem et divisionem est tantum per
compositionem dicimus album esse li- ignoiantiammalfe dispositionis : sed tnlia
gnum, aut sieut dicimus incommensura- simplicia aut contingit simpliciter intel-
bilem esse diametrum quia in lalium : ligere et comprehendere per intellectum,
simplicium quidditatihus et diffinitioni- aut non : ct tunc est circa ea ignorantia
bus nihil praadicatur de alio : et ideo nec puraj juivationis : et verum quod quaeri-
vcrum, nec falsum est in eis ad similitu- tur de eis, est id quod quaeritur per quae-
dinem aliorum etsicut nec verum est in
: stionem quid est, el quaeritur si talia per
his idem cum vero compositionis, ita diffinitionem sunt, aul non. Esse vero
nec esse est in his simplicibus ideni cum compositionis quod est ul verum, et non
esse compositionis. Sed tamen quadam esse ulfalsum, unum quidein illorum est,

veritate qua? est rei entitas, hoc quideni si componilur per hoc quod aliquid
res
est verum, el aliud est falsum non : inest alii, et hoc est verum si vero non :

enim simile est verum diffinire ct affir- componitur el significatur componi, tunc
mare, sive diflinitionis et aflirmationis, est sicut falsum. Et unum illorum est
sicut non est idem diffinitio et affirmatio. quoddam verum si ens et esse sic est,

Simililer autem et ignorantia verse diffi- sicut significalur in positione : si vero

nitionis non est similis ignorantiae difti- esse non ita est ut in compositione signi-
nitionis sive affirmationis, quia decipi ficatur, tunc non est verum. Similiterau-
eirca quid est non contingit nisi per ac- tem cum sit verum adcequatio rerum et
cidens, si ignoretur significatio termini : intellectuum. Verumest ieitur cum intel-
sed ignorantia ejus quod est quid esse, liguntur sicut sunt : falsum vero est cum
«•stignorantiapura? negationis sive priva- intelliguntur ut non sunt hoc autem :

lionis, quae est nihil comprehendi de re. falsumin intellectu non est sicutignoran-
Circa verum autem etfalsum quod est in tia vel deceptio purae privationis, quae est

compositione, contingit decipi, et est sicut caecitas, quce pura privatio est in

ignorantia malae dispositioniset nonpune oculo : enim

haec intellectus caecitas est :

privalionis. Similiter autem circa eas ut si dicam quod nihil omnino aliquis

compositas substantias, qua? sic composi- habet de intclligibili, sed est sicut igno-
tae sunt quod ab actu sunt inseparabiles, rantia malse dipositionis, in qua aliquid
non cst deceplio mala? disposilionis, sed habetur de intelligibili, scd male habe-
purce privationis : quia quiddilas earum tur.
 LIBER IX METAPHYSICORUM, TRACT. IV ")io

Ex omnibus autem quae diximus, hoc exempli, sicut si dicam parcm esse nu-
est eliciendum, quoil circa res quae sunt merum primum vel perfectum csse qui
immobiles, et semper actu existentes, constituitur ex suispartibus : tales euim
nulla prorsus est deceptio malae disposi- numeros opiuabitur esse, aut nullos, aut
tionis : sed potius si aliquando aliquis aliquos quidem sic, ct aliquos non, aut
per intellectum suscipit ea quae immobilia omnes nec hoc opinabitur esse in nu-
:

sunt, non ignorabit unquam sicut si ili-

: mero aliquo qui cst praeter unum, cujus
camus quod trigonum accipit habere trcs hoc est per se passio non enim putabit
:

duobus rectis aequales, ille si non putat aliqua quidem sic esse in illa specie nu-
permutari trigonum, eo quod scit ipsum meri et aliqua non, sed semper et de om-
immobilem esse, non opinabitur quod nibus illius speciei numeris, aut verum
quandoque habeat tres duobus reetis dicet, aut mentietur, sic se habente nu-
aequales, et quandoque non quia si sic
: mero ut immobili. In omnibus igitur
esset, tunc oporteret quod permutaretur : immobilihus propter immobilitatem actus
et hoc est impossibile. Xec iterum qui estvera scientia in aliis autem propter
:

scitmathematica immobilia esse, eo quod permixtionem potentiae non esl nisi opi-
separata sunt apotentia, opinabitur quod nio. Sicut igitur scienlia et intellectus est
aliquid quidem mathematicorum sic ha— nobilior opinione, sit actus nobilior est
bet et aliquid non et hoc est gratia
: quam potentia.

M 35
 LIBER X
METAPHYSIGORUM

1)E CNO ET MULTO ET DIFFERENTHS EORCM.

TRACTATUS I

DE MODIS MULTIPLIGITATIS UNIUS, ET QUALITER SIT METRUM

UNIUSGUJUSQUE, ET QUALITER SE HABEAT AD ENS.

subslantia dicta ab eo quod esl potentia,

(I ab eo quod est actu, quae sunt unum
et non multa, ideo oportuit investigare
de potentia et actu, ut sciretur proxima
CAPUT I.
potentia et ultimus actus, qure sunt causa
unitatis et esse substantiae quaesitse. Et
quia de his jam quantum sufficit, expedi-
Dc quatuor modis unius, ct qualiter isti
ti suinus in libro praeceilenti, ideo nunc
reducuntur ad unum, et qualiter redu-
restat inquirere de uno quo substantia est
cuntur ad duos in quo primo est di-
:

una, et per oppositionem ad ipsum opor-

gressio declarans trcs rationes, quare
tet inquirere etiam de multo habitis
hic agendum est de uno et multo.
:

enim uno et multo et differentiis eorum,

sufficienter scitur substantia et ejus prin-
cipia, et quod ipsa ex illis principiis est
i. el com.
'

1.
Circa subjectum quse est difQnitio, et actu, et unum, non multa. Unum etiam
substantiam ad quam diffinitio refertur, et multa sequitur ens in quantum est ens.
jam in ante habitis queesitum est, quare Et cum nos queeramus de ente in quan-
unum et non multa, et quia unum est tum est ens, oportet nos determinare de
548 D. ALB. MAG. ORD. 1MI.E1).

prosecuti sumus in quinto

quantum est sivenatura,
his quae sequuntur ens in
multo nos hujus sapientiae libro. Tamen quia si-
ens : el ideo iterum de uno et
quod
quo- gnum proprium continui unius est,
oportel determinare. Adhuc autem
ejus motus cst unus, ita quod quacum-
aiam unum et ens convertuntur, et neu-
que ejus parte mota movetur totum, et
trum super reliquum, et
addit aliquid
cujuscumque continui unius est m-
nihil distinguunt sic- ideo
sunl praedicata quae simpliciter
differentia, sive divisibilior motus, et magis
u! distinguunt genus et
numen
differen- illud inter ea quae continuitate
sil differentia substantialis, sive constat
sunt, maxime est unum, et hoc
tia accidentalis et quia sic se habct
:

esse primum ccelum, sicut

benc proba-
iimiin ad ens, ideo in scientia dc cnte
tum cst in octavo dc Physico auditu :

oportet ctiam determinare

et dc uuo :

alia autcm sunt quidem et continuitate

principiis ejus
quia jam dc vero ente et um-
dicta, sed ad primi continui
ct
in- unum
hahitum est, ideo nunc de uno restat
oportet etiam formis unitatem relata.
quirere, et gratia unius
Si quis autem instet, et dicat quod cir- nstanlin
Jj pra
conlra
determinare de multo. co <M
est in
nunc quaedam eo- cumferentia duarum formarum
Revocemus igitur
formam
quod habet formam concavi et
rutn quee in quinto dicta sunt, ut
acci-
nisi formaj
ad propositum.
quae sunt convexi, ct rectum non est
piantur ea
modis dicitur, simplicis, et ideorectum dicat magis esse
Unum igilur, quia multis
jam dictum est in quinto hujus sapien- unum quam spluericum, sive rotundum,
sive circulare. Dicimus quod
forma con- s llllio
tia? libro, ubi tractatum est de diversis
tinui est ante formam circularem, et ante
multiplicibus quoties sive quot modis di-
per intellectum et licet
citur unumquodque ipsorum. Uno vero formam recti :

ibidem osten-
sicut plurium formarum rotundum quam
sil
multipliciter dicto,
rectum, tamen illae formse nihil
adimunt
sum est, capitales modi unius ad quos
con-
de uniformitate et simplicitate, sed
e
omncs alii reducuntur, sunt quatuor.
forma recti una sit, tamen tol-
Non suminus modos unius per
eniin hic tra : licet

per uniformitatem et simplicitatem in na-

accidens, quos ibi determinavimus
lit

propter diversitatem terminorum

omnes differentias modorum ejus : sed tura
in corpore
unum pcr se, quoad qualuor recti, qui quando accipiuntur
accipimus
physico simplici, inducunt contrarieta-
prinios essentiales modos reducitur sc-
principalem cjus tem in situ et ideo conlinuum circulare
cundum primum
:
et
unius magis unum est ct magis unus molus
multiplicitatem. Modorum igitur

primorum et secundum se dictorum et quam rectus.

non secundum accidens cst, quo dicitur Scd fortc adhuc dubitabit quis de uni-
Alia
£
tate motus unius, eo quod
sensibiliter
continuum unum : et quia continuum
cujus partes ad unum communem manifcstatur, quod unius et ejusdcm
est,
aquae continue manantis plures sunt
mo-
tcnuinuni copulantur, et copulatio ad
in charybdi, et fluxu et
iinuin el multuin tit multis modis
natura tus, sicul videtur
modus dividitur in refluxu et circumfluxu, qui sunt motus
et artc, ideo iste
Quod autem simpliciter aquae qute est in charybdi idcm videtur
: et
modos plures.
motu etturbine, in quo etiam aer
aul maxime est unum continuitate, est in aeris
et circumgeritur. Sed hoc
SmImIi.

id quod nalura continuum est, ita quod fluit et refluit

non est difficile quia pro certo

continuitas ipsa sccundum sc natura solvere :
fit

quo habet esse et unum licct quaelibet pars aquse et aeris cuilibct
ipsius, et actus
hoc non cst copulatione diverso- parti sui generis statim continuetur, ul
esse : et

liini in unum, aut ligationc, quocumque eam tangat propter humidum quod sem-
ad alteram, tamen scitur quod
mudo fiat colligatio : et de his modis per fluit

pars fluens separatur a parte refluente,

ot
copulationis et ligationis, sive lianl arte,
 LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. I 549

circumflueiis separatur a circumstantibus specie, Est enim aliquid

aut numero.
omnibus : nonbabet con-
et ideo ad illas specie divisibile,quod dividitur qualitate
tinuitatem propter quod non oportet
: essentiali et numero divisibile est, quod
:

quod cum illis habeat motum unum. Sic dividitur quantitate et numero materiae.
igitur unuin continuitate sit determina- Indivisibile vero numero cst id quod vo-
lum. camus singulare quia in illo non inve-
:

Amplius unuin etiam est tale, et est nitur diversitas in numerando. Specie
modus secundus,quototum diciturunum, vero indivisibile est, sicut notoe, et sicut
quod habet aliquam forniam et speciem scientia ejus quod est quid est : notse qui-
unientem partesquae componunt totum: dcm, sicut puncta : specie autem, sicut
maxime autem sic est unum quod per na- ca quorum est una scientia propter «piid
turam unicam totuni est, et non vi sivo est et una intelligentia et horum modo- :

violentia quadam artis composilum, sicut rum secunduin quemlibet modum, id

violentia componuntur quaecumque visco quod primo dicitur, unum est idquod in

aut gumpho sive clavo conclavantur, aut substantiis est causa unius. Substantias
commotione aliqua violenta, sed potius autcm dico quas sunt quid erat esse de-
pcr naturam forma? habet in se causam tenninantes, et ad hunc modum alii refe-
suain, ut sit continuum ct compositum ad runtur modi unius. Dicitur igitur unum
unum tale unum autem est cujus molus
: tot moclis quot dictum est, quatuor vide-
esl iiiius imlivisiljilis loco sive subjecto et licet, continuum naturaliter, et totum, et
tempore, sicutestcorpusanimalisunumex singulare sive indivisibile simpliciter aut
compositione ad unum quod est cor et : secundum nunieruin, et unum specie
motus a corde per membra unus est, sicut quod est universale.
in libro de Principiis motuum animalium Si autem omnes modi unius conside-
jam olim ostendimus : tamcn inter iita rentur, oninia dicuntur unum reductione
qua3 sic unum composi-
dicuntur, si fiat ad nioiluni tertium : quia omnia dicun-
tio, tunc id itcruni hoc inodo est primo tur unum quadam indivisibihtate : sed si

unum, quod licet sit ex dextro et sinistro ipsa ratio indivisibilitatis consideratur,
compositum, tamen sicut et aniinalia ha- tunc oninia reducuntur admodum pri-
bent in se sui motus principium, et ha- muin, etadmodum ultimum unius oin- :

bent motuin maxime unum, sicut est pri- nium enim quas unum dicuntur indivisi-
mum movcns compositum ex movente, bilitate, aut sic est quod dicuntur indivi-
et eo quod movetur, sicut eadem proba- sibilia ab indivisibilitate sui motus, aut
vimus in fine VIII Physicorum motus : ab indivisibilitate sua3 spcciei et intelli-
enim circumferentiae prior est eorum nio- gentiffi, sive quidditalis et formae.
tuum qui in circulo orbium inferiorum
feruntur co quod circumferentia, sicut
:

jam paulo ante diximus, est prima et

magis una dimensio. Dicuntur igitur qui- CAPUT II.

dcm sic unum, aut ut continuum, aut

ut lotum. /// quo probatur, quod non est univocum
Aliud autem et tertio modo dicitur de omnibus unius unum, sedadunum
unum, si ratio diifiuitiva eorum est una :
primum aliquid est multiplicitas cj/is
talia vero qua3 sic unum sunt, ea sunt relata, et illud dicitur primo ct prvn-
qraorum intelligentia quaj est quod cst, cipaliter unum.
una esl. Alia vero el quarto modo unum
sunt, quorum intelligentia est indivisibi-
lia esse, sicul ratio puncti et unitatis in- Oportet autem intelligere quod non est Text.Hcom.

divisibile : tamen et divisibile dicitur dicendum, quod ea qme dicuntur unum,

lioO D. ALR. MAG. ORD. PR/ED.

simpliciter per intentionem autem per diffinitionem elementi posi-

dicantur
iinaiii : el ideo non potest dici per unam tam, quod ignis resolvitur in materiam
communem rationem quid est unum ,
corporis simpliciter quam habet ante se :

esse, et quae est ejus ratio,sicutperunam el ideo dicemus quod ignis non est se-

rationem communem univocam de- et cundum primam rationem elementum,

terminantur ea quoe sunt in uno genere sed potius cujusdam corporis elemen-
et eodem. Dicitur enim unum tot modis tum, quod videlicet est compositum cx
uon univocis, quot determinati sunt : et contrariis Dicebant . autem aliquando
liniiiiii unorum est unumquodque unum quod elementum forsan est inflnitum, co
cui inest aliquis dictorum modorum, cum quod ante infinitum nihil csse dicebant,
tamen quilibet dictorum niodorum mul- ad quod resolvatur infinitum. Et contra
tos sub se comprehendat per prius et per bociterum dicemus, quod bocnonpotest
posterius dictos et ideo necesse est quod
: esse secundum primam rationem elemen-
quando aliquis dietorum modorum inerit tum : quia etiam intinitum habet mate-
alicui horum qua3 unum dicuntur et , riam ante se, ex qua fit, et in quantum
quandoque idem niodus, vel alius unius resolvitur per intellectum . Alii autem
inest alii unum, quod
quoil etiam dicitur forte dicunt, quod aliquid aliud corpo-
etiam consideretur per analogiam, quod rum est tale quod dicitur elementum,
illorum magis sit propinquum nomini aut forte tale non dicunt elementum, sed
unius in modo primo et principali et :
vaporem vel eorpus igne grossius et aere
hoc quidem magis vel maxime dicitur subtilius vel aliquid hujus. Et contra
unum alia vero quae per modum non
: omnes taliter dicentes utemur eadem
ita propinquum participant modum unius, arte : per supra dictam enim elementi ra-

dicuntur unum potestate. Et ideo in con- tionem palain est, quod non cst idem
sideratione illa facimus sicut facimus in ignis esse et esse elementi, sed potius
consideratione elementi, et in conside- ignis est elementum, non quidem sicut
ratione causae, si aliquis eget dicere mul- primum compositionis corporis princi-
tiplicitatem elementi et causte quae de- piuin, sed est ut res qusedam et nalura
terminat et distinguit et in rebus quoe quaedam per formam distincta, quae est
elementa dicuntur : et si eget dicere elcmentum non corporis, sed cujusdam
multiplicitatem reddentem terminum el corporis : nomen vero elementi signifi-
rationem nominis principaliter dicti ille :
cat quod illi accidat sive conveniat ele-
enim praesupponit nominis rationem, se- menti ratio, quod est aliquid compositio-
cundum quem principaliter dicitur ele- nis principium, ut ex hoc ut primo com-
mentum et causa et tune videt quae re- :
ponente quod insit in re compo-
liat, et

rum magis illud nomen participat, et sita et hoc modu materiaprima est ele-
:

illam dicit esse jirimo et prineipoliter ele- mentum non ignis, vel aliquod corporum
mentuni et eausam, et alia quaecumque simplicium. Eadeni autem arte utemur
sint quibus convenit nomen, dicit esse multiplicitate nominis causoe, et in mul-
modos illius. tiplicitatem nominis unius : et in talibus
Hoc autem gratia exempli dieamus sic, onmibus quanilo volumus invenire illud
quod elementum cst in composilione pri- quod primo et prineipaliter et maxime
mum, et iu resolutione ultimum, quod dicitur, etad quod omnia alia referuntur :

non dividitur vel resolvitur ad aliud ulte- propter quod et unum principaliter et
rius se el quidam quidem dixerunt,
: primo est indivisibile esse, et hoc euli
quod boc elementum ignis est, eo quod hoc esl unum enli est hoc esse, quod
esl subtilissimum corporum specic sub- : vidclicet indivisibile sit : inscparabile au-
tilissimum aulem, ul illi dicunt, non re- tem sive indivisibile est, aut loco indi-
sohitur per divisionem ulterius. Videmus visihile, sicut quae unius sunt subjecti :
 LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. I 551

hocenimloco inseparabiliasunt: autquod cognoscitur minimo et primo suse sub-

sit indivisibile specie, sive mente, sive stantioe, et minimum et primum sit in
ratione et intelligentia, sicut ea quorum quo stat resolutio, et rcsolutio numeri
species et forma et quidditas una est : aut non stet nisi in uno, oportet quod omnis
etiam qua? indivisibilia toto et quse indi- numerus cognoscatur uno et ideo om- :

visibilia suntdeterminato continuo, cujus nis quantitas in quantum quantitas est,

partes copulantur et lerminantur uno. cognoscitur uno primo, in quo stat reso-
Secundum hos igitur modos accipiendum lutio quo autem primo cognoscitur
:

est primum ct principaliter unum in quantitas, est unum ipsum et proptcr :

quolibet genere unius el ad

entis : et hoc unum est primse quantitalis, quseest
istud omnia alia refcruntur, quod maxi- numeri principium et nonnumerus, sic-
me secundum suum ambitum est indivi- ut nulla res primum principium ens ali-
sibile. cujus generis est gcnus illud. Hoc igitur
unum et unitas quod est numeri princi-
pium, principaliter dicitur metrum et :

ab hoc etiam in aliis per analogiam dici-

tur metrum illud, quo primum unum-
CAPHT III.
quodque cognoscitur, et quo certificatur
el redditur ipsius esse metrum enim :

cujuslibet generis entis est unum : quia

Quod unum quod esl metrum et prindr
quodlibct ens, quando in ea quce proce-
pium in quolibet genere, est quiddam
dunt ab uno generis illius principio,
indivisibile ad modum unius quod est
multiplicatur et extenditur, unum in ipso
metrum et principium in numeris.
iteratur et coacervatur cum alio usque
ad ultimum quod cst illius generis ma-
xime compositum, ct quod non venit in
Convenit autem uni quod maxime est compositionem alterius. Et hoc est sicut
unum et primum cujuslibet generis sive in lato et profundo, ct gravitate et velo-

ambitus mulliplicitatis cujuslibet, quod citate. Cujus probatio cst, quia gravitas
sit metrum mensura, et metrum sive
sive et velocitas sunt quiddam commune in
mensura primo ejus quod est magis
est modis conlrariis utrumqucenim istorum
:

proprie quantitas. Cum autem quantilatis est duplex per appositionem et diminu-

aliud sit continuum, et aliud discretum, tionem, sicut diximus in sexto Physico-
eritmagis proprie quantitas discretum rum. Grave enim est quod est quantulum-
quam continuum eo quod in discrcto
: cumque habens motum et inclinationem
magis est cumulus partium: et ideo quod gravis. Et grave itcrum est, quod habet

in discreto est unum primum metrum et excedcntiam motu et inclinationcm

in

unum indivisibile maxime dictum, et ab gravis, secundum omnes gradus apposi-

illo ad omnia alia transumitur primum tionis infinitaB graviorum et graviorum,
unum in quolibet genere esse. Mctrum secundum quod babet dividere magnitu-
ctiam est quo quanlilas cognoscitur : dinem spatii in infmitum. Similiter au-
quantitas autem aut cognoscitur uno, tem e contrario dicitur velox, quod quan-
aut cognoscitur numero. Et si dicatur tulumcumquc habel motum et inclina-
quod numerus cognoscitur numero, et tionem velocis. Et iterum velox dicitur,
quod numerus magis convenit numero quod babct excedentiam motus et incli-
quam id quod non est numerus, tunc ad nationes velocis secundum omnes addi-
idem redit quia ille nuinerus quo nu-
:
tionesquibusdividit tcmpus in inlinituin.
merus cognoscitur, oportet quod cogno- Velocitas enim quaedam est tardioris et
scatur uno quia cum unuinquodque
: tardioris, sicut ct gravitas quaedam est
 ,

:\:\2 D. ALB. MAG. ORD. PlKJEl).

gravioris e1 gravioris, et levioris et le- In aliis vero entibus numerandis iniitan-

vioris, el secundum has extensiones ab tur tale unum quale est in numerisquan-
unu procedentes in multitudinem. In his tuin possunt. Nam a stadio mensurando
omnibus est metrum et principium, id in continuis, et talento mensurando in
(|ii(iil esl primum unum et indivisibile ponderibus, et similiter quolibet magno
secundum illud genus cujus est metrum vel majori accepto et posito forsan fit

cl principium. Sicut autem hoc esse di- oblivio et ignorantia, quantum sit addi-
\imus iu discretis et in his quae exten- tuin et ablalum : quia incertior cst quan-
duntur ex uno per modum quo numerus titas major quam minor : et ideo si ite-

per additioneni cxcreseit ex uno ita ,

retur super aliquid quantitas major, non
etiam est in eontinuis: quia licet illa per certilicabilur mensuratum : eo quod
divisionem non deveniant ad unum mi- quantilas mensurse est ignota : et ideo

nimum, neque extendantur ex uno mi- addilum vel determinatum in mensu-

nimo per additionem, tamen quando red- rando ex quantitate magna est etiam
ditur et certificatur earum quantitas ignoratum quod siignoratur principium,
:

utunlur in lineis ut uno quasi atomo, sive ignoratur eliam principiatum : sed in
indivisibili lineapedali, vel alia quaecum- minori quantitate haec non est quae ma-
que niinima esse ponunt , sicut agri gis cst certa : et ideo cum iteratur vel
mensuratores primum ponunt digitum ut additur vel subtrahitur ab eo quod men-
lineam indivisibilem Et iterato digito .
suralur, magis certiticat quam major. Et
quater ponunt secundam mensuram pal- ideo omnes Philosophi et homines fa-
mum, et palmo quater
iterato iterum riunt hoc esse nietrum in quolibet ge-
tertiam mensuram ponunt pedem, et ex nere, a quo primo secundum sensum non
pede uno et semisse quartam mensuram contingit auferre sensibilem et nota di-
ponunt cubitum, et hoc modo proce- gnam quantitatem : et hoc faciunt in hu-
dentes duodeeim mensuras producunt, midis et siccis et indimensionihus gravis
quibus omnium continuas mensurant ct in mensuris dimensionis continuas : et

quantitates : ubique namque et in omni- ideo in humidis minimum ponuntcadum,

bus primum metrum et mensurans quae- et in siccis modium, et in gravibus et le-

runt tale aliquid quod sit unum et indi- vibus sivc ponderibus granum hordei, et
visibile : hoc autem et indivisibile est, in dimensionibus continuis digitum : et

aut simpliciter et simpliciter indivisibile tuncputantse cognoscere totum quan-

est, sicut in numeris : aut est indivisibile tum, quando cognoscunt per hoc mcn-
unum quale producens ex se virtutes qua- surans primum metrum.
litatum per additionem, sicut in gravi,
levi, veloci, et tardo : aut est indivisibile
quanto quodam posito, sicut in mensuris
continuorum inter mensuras primus po-
nitur digitus, et in ponderibus granum
CAPUT IV

hordei. Ubicumque in quolibet genere

mcnsurandi entis non videtur aliquid ad-
ln quo probalur secundum quem mo-
dendum vel auferendum, hoc dicitur esse
dum sit unum, quoil est metrum in
primum indivisibile unum et certum om-
quolibet genere.
nium aliorum metrum et ideo cum in :

uumero sit tale unum, cui niliil penitus

potes» addi vel auferri, constat
quod me-
triim numeri
metrumet unum certis-
est Eodem autem modo rebus omni Text.etem
et in
simum unitatem enim numeri omnes
:
bus procedunt secundum naturam exi-
semperponunt primsm esse indivisibile. stentibus et non existentibus seeundum
 LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. I oo 3

artcm : motum enim omnem mensura- bus mensurainus vocem primam liltera-
tum simplici molu et velocissimo : et
tani quae esl syllaba : quodlibet illorum
lioc estmotus eceli, qui proportione ha- tamen elementorum indivisibile est et :

bita ad id quod movetur, parvissimum si est tempus longum, niensuramus illud

habet lempus et ideo in astrologia tota

:
duobus brevibus secuinluin prolationem,
in qua cursus et conjunctiones et pra?- et tempus breve ponimus ut unum indi-
ventiones et distantiae stellarum mensu- visibile simplex unde dimensuratio in
:

rantur, talis niotus primi mobilis qui musicis et vocibus litteratis mensuratur
diurnus vocatur, est primum et metrum duobus, sicut dietum est. Similiter autem
quo omnia mensurantur supponunt :
in geometricis est quia in illis dimensu-
:

enim, quod et verum est, quod motus ratio qua? est diameter sive linea diago-
primi cceli sit inter omnes magis aqualis nalis in quadralo vel quadrangulo altera
et velocissimus omnium aliorum: et ideo parte longiori, mensuralur duobus late-
ad illum judicant et nuinerant omnes angulum cui
ribus trianguli, qui continet
alios stellarum et ccelorum motus. Siini- diametersubtenditur, sicutpatet inprimo
liter autem in musica, primum quo neu- Euclidis : quia quadrata duoruin laterum
mata mensurantur, est discriinen sive valent ununiquadratum. Diameter hoc
differentia qua? vocatur diesis, qua vincit autein modo mensuratur, et latus, et
tonus semitonium : et ideo diesis est ite- omnes dimensiones. Si enim sunt Lineac

ratum primum in musicis. Similiter au- rationales el communicantes, mensuran-

tem invoce litterata est primum elemen- tur aliquo numero et unitate illius nu-
tuin litterae primae istae autem omnia,
: meri : etsi non sunt taies, mensuranlur
cum non sint unius et ejusdcm generis, proportione quantitatis eontinua? in la-
ita sunt unum in conimuni dictum, quod tere, vel in diametro sumpta? eo quod :

illud unum quod pradicatur de eis, non multae proportiones sunt in continuis,

est commune sicut genus ununi, sed po- qua? ad numeros reduci non possunt
tius, sicut dictum est, per analogiam ad sicut patet in ultimis Iheorematibus se-
unum primum indivisibile in numeris : cundi libri Euclidis. Metrum autem om-
quia a priino uno in numeris sumitur niuni est sicut unum : quia ipso cogno-
analogia ad oninia alia qme in diversis scimus ex quot et quibus est tota sub-
generibus unum dicuntur. stantia mensurati, dividentes ipsam sub-
Sed hic est advertendum, quod illud stantiam secundum metri iterationem ,

quod est metrumprimum in quolibet ge- aut secundum quantitatem, autsecundum

nere, non semper nuniero idem et unum speciem et forinam, sicut patet perexem-
indivisibile est, quodest metrum :verum pla ante dicta. Metrum autem ideo est
aliquando sunt plura quae tanien ponun- unum et indivisibile quia quod primum :

lur ut unum. sicut in musicis ponitur pri- est singulis. est indivisibile per aliquem
mum semitonium, quod habet duo discri- modum : non enim similiter et eodem
mina, qua? sunt dua? dieses, qua? quidem modo onme unum primuin est indivisi-

non sunt duo secundum auditum, sed in bile : est enim unuin aliquod in mensuris
sermonibus et vocibus duo est sed quia : conlinuis pes, et in numeris primum est

cantus mensuratur secundum melos ad ipsa unitas, et aliud est in aliis unum

auditum relatum, ideo duo illa discrimina priinum : et ideo aliquod unum est om-
pro uno siinplici ponuntur. Similiter au- nino indivisibile : sicut unum innumero :

tem in vocibus litteratis quae sunt sylla- alia vero una prima sunt indivisibilia po-
boe, dictiones, et orationes, nonpossumus sita ad sensum, eo quod secundum sen-
ponere unain vocem elementalem qua sibilium notam nihil potest eis auferri :
•

mensurenlur omnes sed sunt elementa : luec enim volunt mensuratores esse indi-

et tempora prolatione elementorum qui- visibilia, sicut dictuni est : forsan enim
 '\:\ i D. ALB. MAG. ORT). PR.ED.

omne continuum esl semper divisibile, etiam in quolibet cognatum metrum est

sed de hoc hic aon suscepimus disputa- ponendum, et non omnia mensuranda
tionem. sunt unitatibus numerofum., sicut qui-
dam Pythagoricorum dixerunt.

CAPUT V. Ex his autem quse sic a nobis de uno Digressi,

determinata sunt, tres non dissimulandi

errores surrexerunt : propter hoc enim
quod omne mensurans unum dicitur ad
/// quo probatur, quod unum quod
aliquam similitudinem unius quod esl
est metrum in quolibet genere, csl cog-
numerus, quidam fuerunt qui dixerunt
/taliaii i/li generi : et est in eo digres-
quod illud unum quod cum ente conver-
sio tres excludens errores qui ex hoc
tilur, et per analogiam circuit omne ge-
oriuntur.
nus, quod est nihilominus unum quod
quodlibet dicitur, est ununi numerale
quod est principium numeri et ex hoc :

Semper etiam id quod est metrum, sequitur quod unum accidens aliquod ad-
i.
oportet esse cognatum ei quod mensura- dit super ens, et habet se ex additione ad
tur per ipsum. Patet autem hoc per indu- ipsum et hoc non est verum. Alii au-
:

ctionem, quia dimensurationis metrum tem dixerunt, quod quia unum est quod
esl dimensio. Et similiter unaquaeque est primum omnium, et dicitur ad unum

longitudoprima simpliciter vel secundum numeri per analogiam et ideo dixerunt, :

positionem metrum est longitudinis :

quod ex numeris componuntur entia :

et ail eumdem modumlatitudolatitudinis, el ideo unitas est quae est mensura ipso-

et vox prima vocis, et gravitas prima rum. Et contra has duas opiniones in

gravitatis, et unitatum unitas. Sic enim praehabitis salis est disputatum. Contra
oportet accipere cognatum
in omnibus primam omnium disputatum est in quar-
ipsis mensuratis metrum sed non opor- : to contra secundam autem disputatum
:

tet ideo unitatem non esse metrum nu- cst in primo. Est autem tertia opinio di-
meri, quia metrum numeri numerus est: cens, quod in quolibet genere primum
et ideo quia oportet similiter in genere illius generis est illud indivisihile quod
convenire metrum etmensuratum : quin- cst mensura aliorum : sed cum determina-
imo oportet in numeris accipere me- re debentillud indivisibile, diversiflcantur
trum,etnon similiter in specie aliqua por tres differentias quidam enim di- :

numeri, sicut mensuratum est in aliqua cunt. quod primurn in genere substantiae
numeri specie : quia non sunt similiter quod omnia alia mensurat, est motor
digni ad nomen et rationemmetri nume- primus et essentia primi motoris. Alii
rus et unitas : quia, sicut in praehabitis autem dicunt, quod primum ilim] est na-
diximus, quamvis aliquis numerus men- tura generalissimi. Et terlii dicunt, quod
suretur per numerum, tamen ille meh- hrec est materia prima.
surans numerus sicut a primo mensuran- Ili autem qui
^ dicunt, uuod
^ primum i
in n*''? ne
pro o
te mensuratur per unitatem : et ideo "enere substantiae quae est ens verum et Averr0:
unilas dignior est nomine metri. Verum nerfectum, est molor primus, has pro
r se "biassei
I L Deum es

sicut dignantur unitates essemetrum uni- inducunt rationes : primum enim secun- roeiruo

tatum quae sunl numerus, et non dignan- dum quodmaxinie est in-
praidicta est id l,ienli s"
,

tur unilatem esse metrum, eo quod ipsa divisibiiis simplex maxime autem indi-
:

non esl numerus, numerus enim est plu- visibile simplex est motorprimus, qui est
alitas unitatum, et non unitatis sic : indivisibilis et imparlibilis, non habens
 M » «)
LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. I 000

magnitudinem penitus. Amplius id est autem iteratur in entibus nisi substantia

metrum, ad cujus esse alia mensurata materiae. Tertia ratio est, quia materia
gradum entis accipiunt omnia autem : est sola prima quse subjicitur omni sub-
secunda sunt in gradu entitatis per ali- stantia? : etcum primum subjectum de-
quem accessum ad primum viden- : beat esse primum metrum ejus quod fit
tur igitur secunda mensurari per pri- ex ipso, sicut numerus ex unitate, vide-
nium. Amplius nunquam in aliquoor- tur prima materia esse metrum. Objici-
dine primum meusuratur per secundum tur etiam contra istos, quia materia per
sed e converso cum igitur primusmotor
: idem non iteratur in substantia, sed po-
sit omuium primuin, videbitur primus tius per divisionem. Adhuc autem, quia
motor esse metrum omnium. Adliuc materia incerta est, et non intelligitur

autem ejus quod

metrum, vide- esl nisi per analogiam ail formam et quod
:

tur esse proprium, quod sit causa :

est incertum, dividitur et non habel me-
causa autem est primus motor per suum tri rationem. Adhuc multitudinis in nu-
intellectum agentem est igitur primum :
mcro non est rausa nisi divisio materiae :

mensurans. Ilis et hujus rationibus assen- igitur materia in entibus habet se sicut

tit Averroes, et sui sequaccs, primam numeratum et sicutnumerans.

causam dicentes esse metrum cntis. Obji- llis igitur omnibus sic digestisj videtur
ciet autem aliquis in contrarium, quia id dici melius cumquod primus
Averroe,
est metrum quod iteratur in his quaemen- motor per intellectum suum est metrum
surantur sedprimus motor non sic ite~
: entis quod est in substantia intellectus :

ratur in entibus. Ailhuc autem id quod enim suus sicut in sequentibus probabi-
metrum est, aliquid est de substantia tur, est causa entis et tumen intellectus
:

mensurali, sicut unitas aliquid est de sive forma est hypostasis entium itera-
substantia numeri primus autem mo- : tum in ipsis entibus, et conferens omni
tor eum entibus non commiscctur. enti essentialitatem, et ad ipsum mensu-
autem qui dicunt naturam generalis-
Ili rata entia entitatem habent longinquio-
simi esse primum mensufans et me- rem vel propinquiorem et illud lumen se- :

trum.duas potissimum inducunt rationes. cundum quod esl in propriis essentiali-

Unam quideni, quia hoc est primum in- bus et naturalibus, majorem et minorem
divisibile simplex in genere. Aliam au- accipit determinationem. Et ideo ens <lr-

tein, quia natura generalissimi est sub- terminatum mensuratur a primo penitus
jectum primum iteratum in omnibus quoe simplici, cui nulla facta est opposi-
sunt ejusdem generis, et hoc dicunt de- tio : et quando dicitur quod metrum
bere convenire metro. Sed conlraeos est, esl aliquid de substantia, patet jam
quod natura generis nihil certificat, ne- esse quod Iicet primus motor
verum,
que difiinit : metrum autem certificat et per non sit de naturaen-
substantiam
diflinil id cujus est metruni. tium, tamen per lumen intellectus sub-
Illi vero qui dicunt quod materia est stantificat entia, sicut colores sub-
primum mensurans, dicunt hoe triplici stantificantur per lumen quod est in
ratione. Una quidem est, quia metrum perspicuo. In se autem est certissimum,
et mensuratum non conveniunt specie, sed simplicissimum et manifestissimum sc-
gcnere et potestate : et hoc patet in nu- cundum naturam, licet quoad nos sit oc-
mero qui mensuratur unitate, quae con- cultum propter noslri intellectus debili-
venit cum eis non specie, sed potentia tatem. Illi autem qui ponunt naturam
solum : quia,sicut dicitur in arithmeticis, generalissimi esse metrum, parva et exi-
unitas potestate est omnis numerus. Alia gua ratione moti sunt et adhuc nec vi- :

autem ratio est, quia metrum est itera- detur consentiendum esse dictis eorum :

tum in his quorum est metrum : nihil insufficienti enim crediderunt signo : quia
 536 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
simplex el primum secundum intellectum certam. Supponebant autem isti, quod
non aecessario est metrum, nisiel aliacon- id quod anima certissimum est et
est iu
curranl quae conveniunl metro :ethoces1 notissimum. Sed tamen istud dictum Fal-
i|iiiiil reddanl et certiQcent ea quorum sum esl : sed potius cum res extra ani-
metrasunt in quantitate : quantitatem au- lnam existentes sinl causa nostrae scien-
tem dico seeundum accessum ad ens pri- tiae, potius res extra animam existentes
niuiii el verum, vel secundum recessum mensuranl animam secundum sensum et
ab illo. Hanc enim extensionem ad simi- cognitionem,quam e converso et in :

litudinem quantitatis habet omnc ens, talihus accidit nohis, sicut si dicamus
quod proceilit ab intellectu
primo sed :
quod aliquo alio a nobis nos mensuran-
de hoc multum diximus,
adhuc in se- et te, nos ipsos cognoscimus secundum
quentibus plura dicomus. lli autem qui quod quanti sumus, cum cuhitum nos
materiam posuerunt esse metrum, omni- mensurantem nohis ipsis superponimus.
no praeter rationem dixerunt, propter ra- Sic enim species rerum accipiendo no-
tiones quae in contrarium adductee sunt : strum intellectum et invenimus et cogno-
Iicet enim metrum in specie non conve- scimus, sicut subtiliter in seeundo libro
niat cum mensuratis, tamen rationem de Intellectu et Intelligibili nos osten-
mensurantis nonhabel prima materia, sed ilimus. Pythagoras vero omnium reniiii
potius prima forma, sicut diximus et : dixit esse metrum hominem scientem :

dico primam, quod esl secundum esse liomo cnim talis est sciens et sentiens :

prima, et non secundum rationem tan- metrum autem est sciens et sentieus :

tum. Kl ex liis patet solutio dubiorum. ideo quia sentiens habet seiisum, el

sciens habet scientiam et sensum : et

scientiam dicimus esse metra subjectorum

sensibilium el scibilium : quia sensus est

species sensibilium, et intellectus est spe-

CAPUT VI.
cies scibilium, sicul in libro de Anima
tertio est ostensum '. Dicimus enim quod
sensus ct scientia nihil sunt super-
ln qitti per rationem Pythagoree osten-
abundans super Formas sensibilium et
thhtr quid sit primum mensurans in
scibilium : el ideo dieentes hanc posi-
enlibus.
tioneni ratione inducta aliquid dicere vi-
dentur : licel falsum dicant sic opinantes,
tamen ex ratione dicti eorum accipimus
Text.elcom. g un q u j,l am
{ Pythagone deliramonta quod unum in ratione nominis est, quod
sequentes, qui metrum rerum dixerunt niaxime dicimus esse metrum, et hoc est
esse scientiam et sensum eo quod.sicut :
primum indivisibile notum el certum :

diximus in quarto hujus sapientiae lihro, et hoc quidem per prius convenit quanti-
verum ponunt esse in apparendo homini tati, et deinde convenit etiam qualitati
per sensum, et scientiam, et quod res se- per posterius : et hoc est palam per prae-
quuntur ea qua; sunt in aninia potius dicta : tale aulem quod hahet ct nomen
quam e converso. Dictiautem istius cau- et rationem metrj, erit in aliquo tale si

sa Fuit, quia cognoscimus magis

quod id est indivisibile secundum quantitatem, et
mensurat, quam cognoscamus mensura- in alio si est indivisihile secundum quali-
tum id enim per quod certificatur incer-
:
tatem unde necesse esl quod illudunum
:

tum. certum esl et cognitum certifica- :

quod est metrum, sit indivisibile, au1
tur aulnn mensuratum pcr mensuram siinpliciter, aut in quantum unum et pri-

' III ile Aniina, tcx. el com. 28.

 LlBKlt X METAPHYSICORUM, TBACT. I 5o7

muin est positione, sicut in ante habitis

determinatum est. Quia vero unum sic
ponitur, per quod quantitas mensuratur
uniuscujusque, necesse esl diversa poni,
CAPUT VII.
quae quidem licet in se indivisibilia sint,
tamen ad pondus vel aliter ad mensuram
relata supponuntur certae et indivisibilis
In quo determinatur quse una natura sit
esse quantitatis. Omnia eniin extensa ex
iii quolibet genere prima, utrum sepa-
unu aliquo principio secundum esse in-
rata, i rl conjuncta : et si conjuncta,
telliguntur, et secundum extensionem
<//t;r sit illa.
lnuic habent secundum suam naturam
quaindeni quantitatem, et in quantum
talia sunt mensurabilia per unum ethoc :

quidein unum ex quo extenduntur iu autem nunc inquirendum quid sit

Esl Text.etcom.

sensibilibus speciem sensuum, el in sci- illud iinum quod est principium el me-
bilibus speciern intellectus tlix.it essc Py- trum entium secunduin substantiam e1
thaeoras, et ideo dixil sensum et intel- naturam, utrum videlicel se habeat unum
lectum esse mensuram omnium. Est au- illud quemadmodum superius in tertio li-

tem hoc priinum, ut diximus, luinen in- bro in quaestionibus tractavimus de ipso,
telligentiae determinatum ad naturain cn- vei non, ubi inquisitum est quid est illud
tis in genere et quia hoc sicut per de-
: unum secundum substantiam et naturam :

terminationem factam ad genus diver- et quomodo nos oportet loqui de ipso,

sum est, ideo primum mensurans in ge- utrum videlicet loquendum sit de ipso
neribus entis est diversuin : et per simi- quasi de substanlia aliqua exislente qua>
lem modum diversum efficitur in specie, sit substantia una ejusdem unius de quo
quando ad speciem determinatur et ideo :
loquimur, sicut omnes prius Pythagorici
in speciebus diversis sunt metra proxima dixerunt unitatem esse principiuin oni-
diversa, et aliquando est accipere sub nium quasi unam siibslanliam existentem
spccie aliquod individuum, quod simpli- omnium : el sicul posterius post Pytha-
cius et purius illam accipit naturam et :
goram dixit Plato ponens unum, quod
illud individuum aliquando dicitur me- est idea, csse principium omniuin aut :

tiurn csse aliorum qua? sunt in eadem magis sil illudunum qiuedam naturaquae
specie eo quod ad modum ejus mensu-
: supponitur physicae. Et oportet quaerere
ratur natura speciei in aliis licet enim :
de uno secundum quem modum oportet
species et genera non secundum magis et notabilius et significantius dici, sicutqui-
minus dicantur de substantiis, tamen dam naturalium dixerunt, qui non po-
quando accipiuntur secundum esseetse- suerunt principia malheniatica. Physico-
cundum quod sunt naturae subjectorum, rum enim alius illud unum quod est oin-
in consequentibus potentiis naturalibus nium principium, dixit esse amorem, eo
habentur secundum magis et minus. quod amor cst unitivus amantium. Alius
autem magis respiciens ad materiam, di-
xit illud esse aerem, propter humidum
subtilis continuans, quod est aeris pro-
prium. Alius autem dixit illud esse inli-
nituin, eo quod nihil est extra ipsum et :

ideo convenit ei maxime csse unum.

Objicientes autem contra eos qui ma-
thematica ponebant, dicimus quod si est
sicut in septimo supra probaviinus et in
 558 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

quinto, quod nullum universalium potest nita sicut ex duobus principiis, sed po-
esse substantia rerum, sicut diximus in tius sieul ex liabitu et privatione, quia
septimo, cum sermo haberetur de sub- dicimus quod nigrum est privatio albi,
stantia el ente,tunc etiam esse non potest sieut tenebrae sunt privatio lucis : ita di-
quod hoc universale unum quod Pytha- eimus quod est uniuscujusquc natura
goras et Plato ponunt esse genus om- una prima, ex qua sicut ex principio
nium, sit substantia reruui : universale procedunt omnia qua; suntgenerisillius :

enim non est unum quid pra'ter multa uinle omnia essent colores, enlia
si entia
iu quibus habet esse, et est commune ad essent quidam numerus proeedens ex
illa secundum praedicationem solum, et uno primo, quod est color albus. Palam
non secundum esse et substantiam unam autem est,quia quorumdam entium, sic-
quae salvatur in omnibus illis et palam :
ut dictum est, unum est esse sicut colo-
est ex ibi dictis sicut ens, quod est prae- rum :tamen in coloribus, sieut dictum
si

dieatum commune, non est substantia est, aliquid quod unuin habet esse pri-
entium, ita nec unum quod convertitur mum, ut album hoc enim forte verius:

cum ipso, propter eamdem rationem :

est lumen, quod est eolorum substantia :

hsee eniin duo, ens et unuin, maxime et sed de hoe hic non faeimus vim sed :

universaliter praedicantur de omnibus. quod diximus, gratia exempli est indu-

Quia igitur gcnera qua3 sunt minus uni- ctum. Similiter autem si omnia entia es-
versalia, non sunt naturae quaedam et senl melodise, tunc numerus entium non
substantiee separabiles ab aliis, ideo nec esset numerus separatus, sed potius nu-
unum ens quae sunt magis universalia,
et merus entium esset discrimen primum,
contingit esse naturas separatas ab aliis :
quod est diesis, sive semitonium semi- :

et propter easdem causas nec ens nec tonium enim habet duas dieses, sive
unum nec genera alia sunt substantiae unuui discrimem diesum, et numerus
queedam et natura separata?. separatus non esset substantia eorum, et
unum primum quid csset aliquid sepa-
ratum, sed esset substantia entium non :

Text. et eom.
7.
Amplius aulem necesse est quod in enim tunc unum quod est separata unitas,
omnibus similiter se habeant cns et unum. essel entium substantia sccundum hanc
Quoniam igitur in quolibet genere entis positionem, sed primum discrimem die-

est aliud et aliud unum, sieut est alia sum ex quibus est semitonium. Similiter
et alia natura entis, sicut et in quantis sehabet etinsoniselementorum. Si enim
est unum quod est de natura quantitatis, entia essent numerus sonorum, et unum
palam est ex praedictis : in omnibus enim primum de soni nalura csset substantia
illis totaliter sive universaliter quaeritur rerum, quod est forte elcmentum vocale,
quid in quolibet genere unum, sicutquae- quod est per se sonans primum, et eo-
ritur quid est natura entis in ipso ? et dem modo si entia essent figurae orthogo-
haec quaestio ideo est, quia non est sufli- niee,hoc est, rectilineae tunc entia cs- :

ciens dicere, quod hoc idem unum quod sent non numerus separatus, sed nume-
est primum et universale, sit propria rus ligurarum et unum illius numeri
:

uniuscujusque generis natura. Sed sicut esset primuin orthogonium quod est tri-

quammus de coloribus, quis est color gonum, ex quo fieret omnis figura. Ea-
unus et primus? et dicimus illum esse dem autem ratio est etiam in aliis gene-
album, et deinde jiroducimus alia quae ribus entium : propter hoc si sic proce-
sunt de genere coloris ex hoc primo co- datur in aliis, sicut in passionibus, et

lore et ejus eontrario nigro ex his enim : quanlitatibus, et qualitatibus, et inmotu,

duobus oinnia qua? sunt de genere colo- et dicaturquod entia praedicto modo nu-
ris, videntur esse genita, et non sunt ge- meri sunt, et unum aliquod primum est
 LTBER X METAPHYSICORUM, TRACT. I 559

in omnibus ex quo producuntur, tunc

patet, quod entia non sunt numerus sim- licet
Ouia vero
modo
unum et
diverso, ideo utrumque
.8.
ens siernificant idem
lsto-
Text.euom.

plieiter, sed numerus quidain, el unum rum sequitur et circuit onines categorias:
non simpliciter, sed aliquid determinatae et quia per unam et eamdem rationem
natune unum est principium et substan- non sunt hoc in aliqua una categoria,
tia eorum. Si vero hoc idem unum est manifestum est ex pnedictis non eniin :

substantia, tunc etiam in substantiis sive sunt univoce de omnibus prsedicata, et in

in genere substantise necesse est simili- quid sive substantia, neque in quale pra>
tcr se habere : cnim diximus, simi-
sicut dicantur de omnibus, neque in quantum,
liter se habet in omnibus quod dictum et sic de aliis : scd in proedicatione simi-
est. Palam igitur est, quod unum in quo- liter se habet unum tanquam ens, et ncu-
libet genere est cujusdam naturce et hoc : trum addit aliquid distinguens aut dis-
quidem unum quod est principium et tinctum supcr his de quo prcedicatur,nisi
universale, nullius generis determinati forte in modo qui in privatione consistit,
est natura, sed est multiplicatum per ana- sicut nos in superioribus hujus sapientise
logiam et diversum in omnibus, et est ostendimus : et ideo cum dicitur unus
sicut in coloribus color unus primus :
homo, niliil dicit diversum ab homine
manifestum quod unum ipsum
est igitur, hoc quod additur unuin, quemadmodum
quod sicut in substantia est primum, ip- nibil diversum dicitur, cum dicitur homo
sum est una substantia prima in genere ethomo ens. Nihil ergo diversum dicunt
substantiarum. ens et unum proeter quid et praeter quale
et praeter quantum : et in his omnibus
idem est unum esse quod est quid
quid
esse, et quantum unum esse et quantum

esse, et quale unum esse et quale esse.

 560 I). ALB. MAG. OKI). 1'U/ED.

TRACTATUS II

DE OPPOSITIONE UNIIIS ET MULTI, ET EJUSDEM ET DIVERSI,

ET /EQUALIS ET IN.EQUALIS, ET SIMILIS ET DISSIMILIS.

visibile. Omne enim quod est plurale et

multum, dicitur aut divisum in plura, si

pluralitatem habet actualem : aut dicitur

ut divisibile, si pluralitatem habeat in
CAPUT I.
potentia. Unum autem aut dicitur simpli-
citer indivisibile omnino aut si quidem
:

est divisibile secundum potentiam, tamen

De oppositione unius et multi : et est in
supponitur ut indivisum secundum ac-
co digressio declarans quatuor genera
tum. Quoniam ergo jam scimus ex his
oppositorum.
qua? in Logicis determinata sunt, quod
contrapositiones sive oppositiones qua-
tuor modis dicuntur, quorum unus est
Te.xt.et com, Ilis habitis, oportet nos determinare oppositorum secundum privationem et
9-

oppositionem qua' est inter unum etmul- habitum, alter autem secundum contra-
ta : et quia unum in substantia est idem, rietatem, tertius secundum contradictio-
et unum in quanlitate est sequale, et nem, et quartus sicut opponuntur relati-
idem in qualitate est simile, oportet nos va : licet nos hic de contradictione et

etiam loqui de opinione quae est inter oppositione relativorum non indigeamus
idem et diversum, et de ea quaa est inter ad praesens. Dicamus quod secun-
igitur,

aequale et inaequale, et de ea qua? est in-
Dicamus igitur in-
ter simile et dissimile.
quod unum et multa quibus-
cipicntes,
dam modis opponuntur unum enim et
pluralitas quae est multitudo quaedam, se
dum pradicta apparet, quod unum ct
multum quae se habent ut indivisibile di-
visibile,non opponuntur secundum con-
: tradictionem, neque opponunlur ut ad
aliquid dicla unum autem dicilur et os-
:

habenl ad invicem sicut divisibile et indi- tenditur esse ex contrario suo quod sibi
 LIBER X METAPIIYSICORUM, TRACT. II 561

bpponitur, sicut ex divisibili dicitur et neretur ei secunduin suppositum. Sic

ostenditur indivisibile, sicut omnis pri- igitur in forma opponitur contrarie, et in

vatio dicitur et ostenditur ex suo habitu. nomine opponitur privative, et in sup-

Dicitur enim privatio per diffinitionem posito non opponitur, sed est constituens
laliilus est habitus, et ostenditur ex ipso : quia ha- mulluni hoc auteni quod est multuin.
:

irincipiuin
;ogniiionis bitus est principium cognitionis privatio- opponi habet ad paucum sicut opponun-
invalionis.
nis, et sic indivisibile ostenditur ex divi- tur relativa ad unum autem habet op-
:

sihili pluralitatenxenim secundum sen-

1
: posilionem contrarietatis et privationis :

siiui niagis quam unitatem cognoscimus, quoniam inultum est recedens ab uno per
et divisibile magis est sensibile quani in- divisionem : et divisio privatio est unita-
divisibiie : et ideo secundum rationem tis potius quam unitas privatio divisionis:
quse accipit a sensu, divisibile et plurali- divisio enim omnis in ratione privatio-
unum.
tas sunl prius quarn indivisibile et nis consistit. Et ideo 1'ythagoras posuit
t ,
:umen- Est autem liic valde attendendum, quod eam non entibus. Si autem op-
esse de
lum [jri-
IIIUHI. cum nos ante determinaverimus, quod ponitur quod contraria nata sunt fieri
unum indivisibile est mctrum certificans circa idem unitas autem et multitudo
:

esse entium, et privatio nihil penitus cer- non ordinantur ad idem dicendum, ista :

tiQcet, quod unumnon potest esse priva- nata sunt lieri circa idem : quia oninis
tio, nec opponi ut privatio multo
2
: sed multitudo procedit ex uno, et hoc unum
potius cuni unum sit simplex, et ante sc in generibus diversis diversum est, ul «II—
non habeat aliquid piius, non potest expo- ximus paulo ante : et talis ordo ad ununi

niper aliquod positivum sive affirmati- sufficit contrarietati in eenere. Si autem

vum, sed exponiturperconsequentemne- accipiantur contraiia physica, quse sunt
gationem, quae nihil est ipsius : sed natura agentia et palientia, lunc contraria sunt
quce ipsum est, proccdit affirmata et po- circa idem, quod est materiasubjecta, sic-
sita : et ideo licet secundum suum no- ut patet ex determinatis a nobis in Phy-
men dicatur a privatione, tamen secun- sicis.

duni naturam habitus est et potentia Attendendum est etiam, quod non ens Non ens
1 non oppuni-
affirmativa : et ideo oppositio quse hic non opponiturnon enli necpotentia po- 3
,
turnon en-

determinata est inter unum et multa, os- tentise sed ens enti opponitur,et actus actui
tensa est esse secundum nomen. Nomen opponitur, et actus potentise : et secun-
autem jam diximus impositum esse a ne- dum oppositionem entis ad non ens
gatione consequente. Et eadem ratio est quando ad idem refertur, est sumpta op-
in eo quod dicitur primum, et in eo quod positio contradictionis. Secundum oppo-
dicitur principium, quorum utrumque sitionem autem qua actus actui opponi-
exponitur per consequentem se negatio- tur, est sumpta oppositio relativorum, in
nem : et hsec est interpretatio noniinis qua per oppositionem respectuum oppo-
quoad nos facta, et non secundum iem sitio est, quia utrumque refertur ad reli-
ipsam. quum et ideo utrumque est de alterius
:

ecunlum quod unum nominatum

documen-]
Scias autem, ratione. Secundum oppositionem autem
um. Unum
iecundum
statim intellectu relinquit formam
in actus ad potentiam est duplex oppositio :

irmam op-
initur mul-
suam secundum hanc formam oppo-
: et aut enim potentia dicit diminutionem in
fO contra-
ie. et se-
nitur multo secundum modum contra- actu tantum, aut in actu et in principiis
lndum no-
rietatis, et non secundum supposita et : subjecti secundum quce subjectum recep-
nen oppo-
lur priva-
live.
hoc patet, quia unum est de eonstitutio- tibile est habitus : et primo quideni mo-
ne multi, quod non posset esse, si oppo- do est oppositio contrarietatis : et ideo

1
de Anima, tex. et com. 2b.
Cf. III detur esse conlra Commentatorem nic.
2
Super hoe documentum considera quod vi- 3
Cf. V Physic, tex. et coia. 7.

VI 3(3
 562 D. ALH. MAG. ORD. PILEP.

unum contrariorum ut privatio se habet bus id quod facil identitatem, cst unio

ad reliquum, ct est inolus de uno ad quam facit aequalitas : quia per nullam
aliui], et e converso: secundum reliquum formam iiuequalitatis ab invicein sepa-
autem modum esl oppositio qua? dicitur rantur.

privationis et habitus, motus deha- e1 est

bitu ad privationem, sed non regressus

(le privatione ad habitum, sieut jam in secundum speciem sunt
Similia vero
Texi - ei

ante habitis in nono libro determinatum illa qua3 non sunt eadem simpliciter se-
est nec possunt esse plura genera oppo-
: cuinlum numerum entia, nec secundum
sitoium:et quia prima non sunt nisi ensct substantiam differentia, et tamen ipsorum
non ens, et potcntia ct actus, et ista ad esl una qualitas : et ideo major minori est
invieem et ad unum pluribus modis se- simile, quamvis sit aliud ab ipso et inae-

cundum compositioncm comparari non quale, quia unius sunt qualitatis sicut
possunt. Haec autem sulitilius et proli- inaequales rectae lineae : hae namque sunt
xius in Logicis sunt determinata. quidem ad invicem similes, sed non sunt
simpliciter eaedem. Alia vero dicuntur
similia si babent eamdem speciem ea in
quibus magis et minus est, tamen in illa
specie non sunt magis ct minus quia
CAPUT II.
:

tunc species illa esl similitudo essenlialis

eorum, sicut bomines similes sunt ad
invicem, licet unus sit major et alter mi-
De oppositione ejusdem ei diversi, el si-
nor, ut puer et gigas ct nanus. Alia ite-
milis et dissimilis, et sequalis el ime-
rum dicuntur similia,
si eadem passio
qaalis.
insit eissecundum spcciem, quamvis illa
passio insit eis secundum magis etminus,
sicutduo alba quorum unum est magis
Text.etam. Sicut autem jam ante descripsimus, album reliquo. Alia autem iterum simi-
"'•
ubi distinximus contraria in quinlo hujus Iia dicuntur, quae licet plura babeant, el

sapientia? libro,unius quidem in substan- in uno non simpliciter conveniant, aut

tiis proprius effectus est idem, et in qua- etiam habeant simpliciter altera ab invi-
litate simile, et in quantitate aequale : et (.111, tamen perchira sunt, hoc est, prae

pluralitatis vero sive multitudinis in sub- manibus, et in proinptu est facile reduce-
stantiisquidem est diversum.in quantita- re eam in convenientiam, sicut stannum
tibus autem ina^quale, et in qualitatibus simile est argento, aut auro rubicundo
dissimile. Cum autemidem dicaturmulti- ienis, et croeeo simile est rubeum, et

pliciter: uno quidem enim modo dicitur cholorae rubeae ignis : quia per facilem
idem quod et ratione formae et numero additionem pras inanibus est reducere
materiae est idem et boc vocatur idem
: stannum ad argenti convenientiam, ct
numero, sicut tutecum es idem numero : aurum ad ruborem ignis, et croceum ad
hoc enim et specie formae et numero ma- ruborem, et choleram ad ignis rubedi-
teriae est unum et idem. Amplius autem nem. Palam est igitur, quia diversum et

dicimus idemsi esl una ratio primae sub- dissimile dicitur multis modis, et aliud
stantiae secundum forman,sicut secundum etiam dicitur oppositionis modo adidem :

speciem linearum lineae quse sunt sequa- quia aliud est diversum. Et ideo sicut

les rectilineae dicuntur eoedeni cum illa, omne ad omne et quodlibet ad quodlibet
et aequalia inter se trigbnia dicuntur est idem veldiversum, ita onme adomne
eadem trigonio sibi sequali, quamvis sint et quodlibet ad quodlibet est idem vel
plura secundum numerum sed in : tali- aliud.
 LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. II 563

Bdis Aliudautem dicitur ab aliquo., si non terminationem, eo quod ista alium ha-
iud habet secum identitatem in ratione formse bent respectum et resolutionem quam
JO.
et numero materise : quapropter etiam tu idem et diversum. Diversum enim cum
propinquis tibi diversus es etalius abeis. sitdiversum ab aliquo, non est necessa-
Alio autem modo dicitur aliud et diver- rium esse diversum alicui in quo conve-
sum, ut in mathematicis, per oppositio- niat secum hoc est ideo, quia idem
: et

nem ad illummodum ejusdem quem dici- et diversum sequunlur omne ens. Omne
nius csserectarum linearum et sequalium cnim ens omni enti est aut idem, aut di-
tiigoniorum, sicut linea curva aliud est versum, sive conveniat in aliquo cum
a recta, et quadratuni a trigono. Diver- ipso, aut non. Sed quia omnis differen-
sum igitur et idem dicitur omne ad tia aliquid unum in quo est potestate,
omne : et causa est, quia onme quod est dividit, ideo proprie ioquendo id quod
ens est et unum et idem, causatur ab est differens ab aliquo per dilfereiitiam,
uno et opponitur ei diversum et aliud :
est ditferens alicui uni quod dividit cum
supponunt ens et neutrum eorum
et lioc :
opposila sibi differentia : propter quod
convenit non enti quia inter idem et di-
:
necesse est quod idem aliquid sit cum
versum sive aliud non est oppositio con- illo quo dividit per differentiam
a hoc :

tradictionis ut unum sit ens, et alterum aulem idem in quo differentia conve-
non ens neutrum eorum dicitur
: et ideo niunt, est aut genere idem generalissi-

in his non sunt entia, quod sint

quae mo, aut subalterno, aut est specie idem
on emi- idem vel diversa vel alia. Sed in entibus sihabeant differentiam qualitatum acti-
non esl
'','asie- omnibus dicitur allerum eorum sicut :
varum vel passivarum accidentalium :

diversi
tas. enim sequitur quod omno ens enti est omne nainque differens, aul differt ge-

unum cum ipso, aut non unum aptum nere, aut specie. Et generc quidem diffe-
natum esse cum ipso, et ens et unum rentia dicuntur, non quidem quorum
eonvertuntur : ita dicere oportet quod non una coelementatio categorise, sed
est

idem et diversum esl oume ens enti. potius quorum non est una communis
Idem diversum talem habent ad
igitur et materia quse sit subjectum primum : et

invicem oppositionem, qualis determina- horum non est transmutatio ad invicem :

ta est : et atiud est idem cum diverso :

possunt tamen esse in una categoria, eo
quia aliud et diversum distantiam dicunt quod omnis ditferentia proprie loquendo
secundum substantiam, et utrumque il- est in genere praedicamenti. Quorum au-
lorum causatur a divisione quee est cau- tem non est aliquod unum nisi ens et
sa pluralitalis et multitudinis : et ideo unum, sunt quidem diversa ab invicem,
utrumque talem ad idem babet opposi- sed non differentia proprie loquendo.
tionem, qualis est inter unum et mul- Alia tamen et diversa sunt et largo mo-
tum : hanc jam in ante habitis
et suffi- do differenlia qusecumque secundum
cienter determinavimus. figuram categoriae sunt alia et alia. Spe-
cie vero sunt ditferentia, quorum idem
est genus proximum. Si autem idem est
genus remotum, adhuc dicuntur eadem
CAPUT III.
specie, sed minus proprie et hoc modo :

si sunt species diversae, dicunlur etiam

De differentia et diversitate cl cohlrarie- minus proprie differentia specie. Genus
tale. enim dicilur illud secundum quod ea
quae dilferunt specie, anibo idem et con-
venire dicuntur. Contraria vero dicuntur
icom. Pilferentia vero et diversitas aliam esse differentia : et ipsa contrarietas dici-
quamdam habent diversitatem sive de- tur qmedam esse dilferentia. Quia autem
 564 D. ALB. MAG. ORD. PRMB.
hoc bene supponimus sicut vcrum esse, hujus signum est, quia diversa genere, si

palam erit per inductionem. Omnia au- aliud non impediat, sunt iu eodem suh-
tem quaecumque differentia sunt proprie, jeclo, nec mutuoSed ta- se expellunt 1
.

videntur in aliquo eadem esse, et 11011 liatamen diversa secundum genus large
solum esse diversa in ornnibus, sed quae- loquendo distant magis ct non sunt con-
dam diversorum sunl genere diversa, venientia sibi plus quam ea quee diffe-
quaedam autem non, sed sunl eadem
in runt specie : el quia non habent viam ad
coelementatione categoriae. Quoe autem invicem, sed sunt distantia ultra viam,
sunl eadem specie, sunl in lem genc- patet quia generationes sunl ex contrariis
iv. lu aliis autem determinatum esl quae ultimis : aut si sunt ex mediis, oportet
sunt eadem genere subjecti vel diversa : quod medium accipiatur ut participans
hoc enim in Logicis logice, et in Iibro ultimum et ideo illorum continua est
:

Cceli c/ Mundi physice determinatum est. via ad invicem inter autem contrarie-
:

tales in quolihet genere acceptas, illa est

maxime qua' est universalior, et primo
Texi . et com Ex his enini quee ibi dicta sunt, scitur dividit generalissimum : dictum autem
13.
quffi sunt eadem genere vel diversa, Pa- est, quod maxima distantia est coiitra-
tel igitur ex diclis, quod contrarietas riorum : maxima autem in quolibet gene-
quaedam esl differentia. Quia vero (liffe- re est illa qua» est iinalis extremi el im-

rentiae contingunt ea quoe sunt ab invi- permixli contrarii ad suum linale extre-

cem differentia plus et minus, oportd mum impermixtum contrarium. Dici-

et

quod aliqua maxime sint differentia, qua 3 mus enim aliquid tunc esse maxime, cu-
maxime distant a medio contactu in quo jus non est hyperhole, hoc est, excessus:

se differentiae contingunt : et hoc est id et dicimus aliud esse finalis et in line,

in quo sunt potestate materiae, ct hoc est extra vel ultra quod non amplius ali-

utriusque subjectum illud enim divi- :

quid distantius est accipere, vel habere
dentes separantur ah invicem secundum possihile. Finalis enim dilferentia habet

hanc maximam differentiam quae maxi- et tenet finem distantiae, sicut et omnia
me dislat secundum esse contrarietatis ;
alia finalia finem habere dicuntur. Con-
unde contrarietas est duorum sub uno stat autem quod extra vel ultra linem
erenere differentium maxime distantia :
nihil est : omni eo quod
finis eniin in

et hoc est veruin de pura et prima con- cst, ultimum est et complementum et :

trarietate. Quia vero distantia est in spa- ideo nihil est penitus quod egeat aliquo

tio loci per se, propter hoc contrarietas ulterius, quando ponitur Qnale rerum.

in loco causa es1 contrarietatis in aliis :

Ex liis igitur quse dicta sunt, satis palam
et ideo ponitur dislantia ut causa in dif- est quod contrarietas finalis quaedam est
finitionecontrariorum universali. Et hu- distantia. Cum autem contraria dicantur

jus causam nos jam assignavimus in li- multipliciter, sequitur quod lina- quod id

bro de Natura loci et locati et in Caslo liter est, ita sicut quod habel dictum est,

ct Mundo. Quia vero contrarietas maxi- maximam distantiam. Sunt enim contra-
ma est differentia, et maxime distans, ria media et extrema, sicut diximus et :

palam erit ex inductione : ea enim quoe hoc est ut si ita dicamus, quod esse con-
genere distant, non proprie habent ma- traria insit eis qu;e maxime et linaliter

ximam ab invicem distantiam, eo quod distanl.

non habent viani et spatium quo mo-

veantur ah invicem :maxime autein di-

stantium via est communis media : et

1
Vide pro hoc V Physic. tox. etcom. et com.
 LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. II

ni>i simplicia ei extrema : et sic non

potest opponi unum nisi uni simplici.
Si autcm quis objieiat, quod hoc in objectio bo-

Ethicis dicitur fallax signum, quia unuin

CAPUT IV. quod est voluntarium opponitur duobus
involuntariis : uni quidem per ignoran-
tiani dieto, autem per violen-
reliquo
tiain. Dicendum, quod in veritate per Soiutio.

Quod tantum unum iini est contrarium maximam distantiam non opponitur nisi
secundum oppositionem veras contrarie-
unum uni, sieut prohatum est sed quia :

tatis.
duo continet in se omne voluntariuin :

omnis enim voluntas est in ratione appe-

titus existens quidam et ideo per for- :

inam rationis opponitur involuntario per

eirom His autem sicut dictura est existenti-
ignorantiam, et per formam appetitus

hus. palam est quia tali gcnere opposi- opponitur involuntario per violenliam :

tiouis plura uni opponi vel contraria esse et sic inter quatuor formas, rationis vide-
possibile non cst. Et hujus causa est et licet et ignorati, et appetitus et violenti

ratio, quia ultimo nihil est ulterius : quia sunl ihue distantiae maximae : et in utra-

quodpersuperabundantiam dicitur, con- que opponitur unum uni tantum.

venit uni soli : nec potest esse, quod una Quod autem iliximus, quod localis di- Instantia
. subtiiis.
distantiaab una parte plura haheat ul- slantia pnma est distantia eontrarietatis,

tima ad quae terminetur et hoc quidem : secundum quosdam habet calumnias :

est verum, si vera est contrarietas distan- quia cum primum genus quod est sub-
tia vera duorum tenninorum, et unum jeetum et causa omnium aliorum, sit

et linale est terminus ex parte una. Si substantia, videfur quod contrarietas

vero lioc est in loco in (juo prima est qua3 est in substantia, sit prima contra-
contrarietas, tunc nccessarium est quod rielas et causa contrarietatum aliarum :

etiam aliorum contrariorum sint veri et el nou videtur esse prima contrarie-
sic

simplicesultimi termini. Einalis enimdif- tas quoa est secundum situm et loeum.

Ferentia est illa qua? plurimum differt : Sed lia'c et similia non difficile est solve- Soiutio.

quaecumque enim sunt gcnere differen- re quia cum dicimus locum esse genera-
:

tia, illa non est exterius extra distantiam liiuiis principium, et contrarietatem quce
accipere in specie sua : quia illa sunt est in loco, causam aliarum con-
esse
non habentia viam, sicut paulo ante di- trarietatum, non accipimus locum ut spa-
ximus ostendimus enim quod ad ea
:
tium mathematieum, sed potius eorpora
quae sunt extra genus, non est ditferen- quae sunt locus locans alia corpora physi-
tia horum quos per distantiam conti- ca : et sie substantia? quaedam loeantes et

nuam habent viam ad invieem : haec qualitates activas et passivas danles cor-
enim distantia quac contrariorum est, poribus locatis in ipsis : et ideo secundum
continuae via? est, et in eodem genere ea rationem accepta prima contrarietas est
quae sic plurimum distant, sunt contra- quidem generis primi quod est substan-
ria : maxima namque distantia horum, tia. Si autem secundum esse accipiatur,

sieot ssepius diximus, est finalis : et fina- tunc est prima contrarietas loci superioris
lis est, quoe in eodem susceptibili pluri- el inferioris secundum differentias suas,

mum differt : enim una et ea-

contrariis sicut diximus in libro de Natura loci

dem cst materia. Nec sunf plurimum dif- el locati hoc enim modo locus genera-
:

ferentia, nisi ea quae sunt sub eadem po- tionis est principium generationis quem-

tentia materiae : et hcec non possunt esse admodum et pater, sieut dixit Porphy-
 S66 1). ALB. MAG. ORD. PR/ED.

ilusi. Cum autem dicitur, contrariorum autem dicuntur contraria, quae faciunt
aut sunt poemata sive operativa
ipsorum:
maxima est distantia in eodem suscepti-
alia autem dicuntur contraria, quia sunt
bili, accipiuntur ambo contraria ut actus
dc perfectione et mutatione istorum : et
pueri educti de potentia susceptibili,
quae
similiter se habet ratio aliorum
di-
quod medium est inter ea et aequaliter se
cuntur contraria. Quamvis autem
sicut
habens ad utrumque in quo sunt simul
ante dictum est, opponanlur contradieto-
in potentia, sed non in actu, et utrum-
ct contrarietas
ad reliquum, sicut ria et privative opposita
que in potentia est
et ea quae sunt ad aliquid, non tamen
statim patebit in sequentibus.
haec omnia genera similem
habent mo-
duin oppositionis : palam enim est, quod
primum genus horum oppositorum qui-
dem est contradictio, et contradictoria
f.APUT V. et hoc dicitur pri-
sunt extrema entis :

mum, quia dividit ens et non ens gene-

raliter omnis subjecti unius
respcctu :

De oppositione privationis et habitus, et

privatio vero secundum quod est
genus
qualiter contraria sunt privative oppo- oppositionis qu» est contradictio quae-

subjectum determinatum di-

sita. dam circa :

ximus quod si aliquid est

enim jam,
quod non habet id quod impossibile est
Prima autem contrarietas in quolibet ipsum habere aut si non habet id quod
:

Tezt.eteom.
aptum natum est habere, hoc privatum
o-enere est habitus et privatio : et hujus
est aut totaliter, aut non liabet illo mo-
causa est, quia in omni genere prima
sunt genere, do, aut illo tempore quo determinatum
principia eorum quae in
quod habere deb.et :
multipliciter
actus potentia autem est
sunt potentia et :

enim jam hoc distinximus, sicut pradi-

sub privatione existens privatio nomi-
ctuin est a nobis in aliis locis hujus sa-
nalur : quorumcumque enim contrario-
in quinto videficet libro, ubi
minus nobile, pientiae,
rum alterum est vilius et
sunt.
omnes modi privationum distincti
hoc secundum privationis modum deter-

minatur, sicut frigidum ad calidum pri-

Palam igitur est, quod privative opposita
qutedam contradictio sunt in potentia de-
vatio est, et album ad nigrum de hoc :

terminata, aut concepta cum susceptibili

autem seepe in pluribus locis determina-
determinato, sicut caecum et videns circa
tum est a nobis. Non tamen omnis priva-
contrariorum. Multiplici- animalis oculum in tempore et modo quo
tio alterum est
debethaberevisum: quia sicut privatio et
tcr enim dicitur privatio, sicut in quinto
privatio est contra-
subjeetum sibi determinat cujus constan-
distinximus. Sed illa
tia supponit, contradictio autem non,
secundum maxi-
riorum, quae est Gnalis
ideo contradictionis non est medium
se-
mam distantiam boc enim supponit il- :

est aliquando
lam esse inter extrema alia autem con- :
cundum se, sed privationis
medium aliquod et boc manifestum in-
traria quae contrarietatis nomen et ratio-
:

ductione. Nam si contradictorie accipiam

nem participant per ista et secundum
divi-
contraria vocantur per aliquam ad sequale et non rcquale, de omnibus
ista,
dunt verum et falsum omne enim quod :

ista analogiam : qucedam enim dicuntur

est, vel est sequale, vel non
aequale est :

contraria, quia habent in se ista finalia

sed si accipiam privative opposita, sic
contraria et componuntur ex ipsis, ut
dicendo, ajquale vel ineequale, uon de
media inter album et nigrum queedam :

1
Cap. de '.
 LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. II 567

omnibus possum dicere non enim om- : la adjecta determinatione : aliud autem
ne quod est aequale, vel inaequale alicui dicit privationem cum determinatione
est sed aequale et inaequale sunt solum
: temporis, sicut imberbis in tempore ado-
dividentia verum et falsum in eo quod lescentiaB post pubcrtatem : et ideo puer
cst susceptibile aequalitatis et ituequalita- non est imberbis. Aliud autem dicitur

tis, et lioc est genus determinatum privativum in aliquo membro : undelapis

quod dicimus quanlum vel quantitatem. caecus non dicitur, vel claudus, velsurdus.
Reducta ergo contraria ad idem suscep- Aliud etiam dicitur secundum aliquam
tibile, accipiunt rationem privationis et aetatem determinatam, ut catulus caecus
habitus, quia privatio et habitus habent pust novem dies. Et aliquid diciturpriva-
medium, et falsa sunt ambo de hoc quod tumin aliquo proprio sibi conveniente.
non cst proprium susceptibilc corum. Et aliquid dicitur privatum tempore,
non habet rectas tibias,
sicut claudus qui
in quocumque tempore non habet et :

Vj/. rt com, omnes et muta- propter hoc horum quse privative oppo-
Si igitur generationes
16.
formam in materia nuntur et contrarie, est aliquando me-
tiones quae sunt ad
determinata, fiunt ex contrariis : liunt dium aliquod unde videmus quod
:
est

autem ex contrariis sic quod flunt ex spe- homo qui neque bonus neque malus est

bonitate el malitiaincivilibus.sicutis qui

cie aliqua sive speciei habitu, aut priva-
incivilis est et rusticus. Aliquorum au-
tione speciei ethabitus et formae.tunc pa-
lam est exhocipso, quod contrarietas est tem privative oppositorum non est me-
privatio quaedam, si omnis generatio est et
dium circa proprium susceptibile, sicut

mutatio talis,sicutdictumcst : etprsecipue paris ct imparis circa lineam. Amplius

ista quaj non subjecto ad subjectum,

de autem eorum quae habent mcdium, alia
vel de subjecto ad non subjectum pri- :
habent medium determinate suppositum
vatio vero quae est contrarietas, forsan etdifflnitum : alia autem non, sed medie-
niin est privatio omnibus, sed quibusdam, taseorum est determinata et indiftinita.

Causa vero quia mul- Kx omnibus igitur istis palam cst, quia
siriil dixiinus. est,

privatum, sicut semper alterum in contrariis dicitur se-

tipliciter contingit privari

saepe determinatum est : ea enim sola cundum privationem.

contraria sunt proprie, ex quibus suntad

invicem mutationes ultimorumet maxime
distantium et illa sola sunt privationes
:

ad invicem. Hoc autem palam flt pcr in- CAPUT VI.

ductionem omnis enim contrarietas
:

quaecumque supponatur inducendo, ha-

bet alterum contrariorum ut privationem De mediate et, immediate oppositis, et
e( potentiam. Non tamen haec oppositio qualiter inuun univel duobus vel plu-
est similiter et aequaliter omnium, sed ribus opponitur.
polius generis determinati : insequalitas
enim non est inaequalitas omnium, sed
aSqualitatis tantum estprivatio. Similiter
r! dissimilitudo non est privatio omnium, Ex omnibus autem his qure dicta sunt, Text.etec

sed similitudinis tantum et sic matitia : hoc est intelligendum, quod sive unum
iiuii est privatio nisi virtutis, et sic est et multum principia sint aliorum contra-

in omnibus aliis per privationem dictis. riorum, sive genera, h«c duo sufficiunt
Differt autem privatio, sicut saepius quia ad unuin reducitur unum contrario-

dictum est:dicitur enim aliquid privativum rum, et alterum ad multum : et hoc di-
si esl sblum privativum simpliciter, nul- versificalur secundum diversitatein gu-
568 D. ALB. MAG. ORD. PfLED.
eorum venit, Cleon, aut So-
nerum, sicut superius in hoc eodem h-
dicit, quis

sufficiunt autem ideo crates ? posito quod non ambo simul

bro ostendimus :

venire possint, et ignoretur quis eorum

istapro principiis vel generibus sumpta:
veniat. Si enim daretur quod continge-
quia omnia alia referuntur ad ista per
eos simul venire, derisio esset inter-
idem quod causatur ab uno, et diversum ref

quod causatur a multo vel pluri. Quo- rogatioper uirum, quando dicitur, utrum
niani vero, sicut praBdeterminatum est, venit Socrates, aut Cleon ? Si vero etiam

ununi uni est contrarium, forsan dubita- ita se habet in omni interrogatione facta
quomodo
bit aliquis potest opponi unum per utrum, tunc omne de quo interroga-

admulta, cum multa non sunt unum, nec lur per utrum, similiter et secundum
una natura aliqua:et quomodopotest esse unuin et eumdem modum incidet in con-
traposilionem, genere contra-
quod aequale opponitur magno et parvo, quae est in
riorum unius et multi sicut interroga-
quae non sunt unuin. Quaerentes per hanc
si

dictionem, utntm, semper ponimus eani rem, utrum uterque simul veniunt, aut
alter ? et attendatur oppositio inter
in contrapositione et tali contrapositione,
quje dividendo infert alterum per respon-
utrumque quod est plura, et alterum
sionem. Dicimus enim quserentes de con- quod est unum supposito, quod haec op-
utrum hoc est album, aut ni- positio quaeratur.
trariis, ut

grum ? ut quaerentes in contradictione per

utrum, dicimus, utrum est hoc album,
autem iam bene determina- Texi.eti
aut non album ? et quaerentes in privati- Si sicul

ve oppositis, dicimus, utrum est hoc cae- tum est, interrogatio qua> est ipsius

cum, aut videns ? et in ad aliquid quae- uirum, semper est in oppositis, videmus
rentes, dicimus, utrum esthicpater, aut autem quod quaeritur, utrum aliquid sit
tllius? Sed de his quae sibinon contrapo- majus, aut minus, aut aequale ? tunc

nuntur non dicimus quaerentes per utrum- quauamus, quae sit contrapositio aequa-

Non enim dicimus quterenles, utrum hoc lis ad ea quae sunt majus et minus. Non
est album, vel homo ? quia neutrum enim alteri soli est contrarium, ut vide-

potest esse, et utrumque potest esse. Non tur, naturam interrogationis factae
per
ergo in talibus non oppositis quaerimus per utrum, nec ambobuspotest esse con-
per utrum, nisi per accidens, ex supposi- trarium, ut videtur secundum praedicta,
tione intentionis dicimus se aliqua ha- ubi probatum est unum uni esse contra-
bere ad aliquid unum ut opposita, licet rium. Quod enim ambobus sit contra-
opposita non sint, sicut dicimus, utrum rium. videtur ex hoc quod non magis
venit Cleon, aut Socrates? intendentes oequale videtur opponi majori quam mi-
quod alter, et non reliquus, nec uter- nori. Amplius autem si dicat aliquis,

que debel venire : tunc enim divisim ut quod aequale opponitur majori et minori
contraria Cleon ct Socrates se habent per rationem inaequalitatis quae est in
ad venire hoc tamen secundum neces-
: utrisque tunc quaeramus quomodo
:

sitatcm non est verum in aliquo genere, sequale contrarium est inaequali ? aut
quod alterum talium semper inferatur enim lioc quod dico, inxrjuale, erit in
sine reliquo : et hujus causa est, quia pluribus, ita quod significet plures natu-

non sunt opposita, Socrates et Cleon, sed ras qua? sunt convenientes divisim ma-
ex suppositione per accidens hoc idem jori et minori, aut est in uno, ita quod
quod evenit in oppositis.
evenit in talibus significel unam naturam, qua opponatur

Sola enim opposita proprium habent utrumque illorum in una communi nahi-
hoc quoil non contingit ea simul secun- ra et si dicatur quod insquale significet
:

dum actum existere et hoc proprio op-

: unum et idem, quae est una natura simul
positorum utitur sic interrogans quando in ambobus, tunc sequitur quod sit op-
 LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. II 569

posilum ambobus. enim natura una

Illa Dicatur ergo ratio quare magis opponi-
non est potentia subjecti, eo quod illa tur magno quam parvo : oportet igitur
nulli opponitur : erit igitur ha?c natura quod negatio ejus quod dicitur inaequale,
forniae et actus per quani opponitur ma- qua? est privativa, sit horum amborum
jori et minori : et ex hoc sequitur quod qua? sunt majus et minus : et ideo per
inaequale sit, nec majus, nec minus : et prius et rationem simpliciter dicitur inse-
quod nec minus, est aequale : ergo inae- quale ad utrumque, et non ad unum per
quale est ;equale, quod est impossibile. alterum. Dicimus cnim quaerentes per
utrum, utrum hoc est majus vel aequale,
aut utrum est hoc ;equale vel minus ? et
txt. 't com autem aequale dicatur duas naturas
Si hoc quidem est verum : quia aequale di-
19.
significare, quarum una convenit majo- cit medium excedentis et excessi. Me-
ri, et altera minori, adhuc quidem juvat dium autem in eo quod medium, forma

negatio, etinducitut hoc dicant illi qui est comparata ad duo et ideo duo ha-:

dicunt inaequale esse dualitatis majoris bet opposita, nec impedit quin contraria
et minoris : sed ex hoc sequitur quod maxime distent, quamvis habeant media :

unum quod est aequale, duobus est con- quia medium non impedit dislantiam ex-
trarium, quae ut duae naturae assignan- tremorum'. Sed unum aliquando
1
medium Mediumnon
,
impeiut ex-
tur in eo quod esl ina?quale per negatio- plusdistatab
r
extremo secundum opposi-
l k
iremoram
dist&nliain.

nem inaequalitatis, hoc est contra hoc tionem generis, quam extremum ab ex-
quodjam subtiliter determinatum est, tremo, sicut est in proportionibus ct in

quod tantum unum uni opponitur im- :

his quae pertinent ad electionem quia :

possibile est igitur unum duobus opponi. medium duarum maliliarum est virtus
Amplius aequale medium quoddam vide- quae in gencre boni, et duae malitiae am-
ttir esse magui el parvi : et ox hoc ite- bae sunt in genere mali, secundum quod
rum alia oritur difficultas : videtur enim bonum et malum sunt genera eoruin
quod contrarietatis nullum sit medium quae secundum mores determinantur.
prorsus, quia ex diffinitione contrarieta- Nihilominus lamen extrema secundum
tis quae supra posita est, videtur non potentiae distantiam et extensionem ejus
posse esse mediatio aliqua contrariorum :
maxime distant : et haec potentia estpro-

qurecumque enim esset mediatio illa, non portio susceptibilis et subjecti ad actum
esset, nec esse posset distantiae finalis :
contrariorum : quia cum me.dium sym-
sed potius illa dislantia quae mediatio- bolum habeat cum extremo, facilior est

nem habet, semper habet medium ali- transmutatio a medio ad extremuin,

quid propinquum, et illud semper sumet quam ab extremo ad extremum : et ideo

participando extrema secundum diver- major est distantia extremi adextremum,

sum modum autem sic sibi me-
: qu;e quam extremi ad medium, vel e conver-
diando appropinquant, non maxime di- so. Medium enim est, in quod prius venit

stant. Cum igitur contraria maxime di- transmutatum quam in extremum, sicut
stent, contraria non videntur esse, quae dictum est in VI Physicorum.
medium habent : et sic multa privative Attendendum autem est, sicut et supra
dicta non sunt contraria : quod iterum diximus, quod privatio habens medium,
cst contra superius disputata. Restat igi- non est semper quaecumque causa sed :

tur quod aequali opponatur intequale, oportet quod sit gencris determinati non :

aul sicul negationi aequalitatis, aut sicut enim verum est quod omne ens omni
privationi ejusdem : et sic utrum uni op- enti sit aequale, vel majus, sed tantum

ponatur. Sed boc iterum videtur stare illud in quo aptum natum est esse aequa-

non posse, quia non videtur aequale op- le, et majus, et minus est enim aequale
:

poni tantum alteri, sed duobus ambobus. alteri, quod neque ad ipsum magiium,
370 P. ALB. MAG. ORD. PILED.

aeque parvum est, sed esl aptum natum ra, est aptum natuin csse distantias, quffi

magnum esse, et suut generis determinali : ha1 enim sunt

esse sequale sibi, et

quidem opponitur extensiones potentiae determinatae alio-

parvum : et eequale
:

ambobus illis, prout ipsa sunt ncgatio rura vero non est talis differentia di-

qua- stantise ab invicem, co quod quorum-

privativa significata per ineequale :

propter etiam tale oppositum mediatum dam conereeationes ii coelementationes

sunt in alio quodam genere, neque cum
est, sieut etiam in moribus, quod neque

malum est, ueque bonum, opponitur et istis habent unum subjectum et ideo :

nec ad invicem habent proportionem,

bono et malo sed medium tale in pro-
:

portionatis ad invieem et contrariis est

neque mutantur ad invicem.
innuminabile et multipliciter dicitur : et

hoc es1 necessarium, quia non est unum

tantum medium secundum unicam pro-

porlionem tantum susceptibile contrario-
rum, sed secundum multas et indefini-
CAPUT VII.

tas et ideo magis et signineantius dici-

:

tur per ahnegationem utriusque extre-

morum, sicut si medium inter album et De solutione dubitationis quse est <!/ op-
nigrum dicatur, quod nec est album, ne- positione unius et multi.
que nigrum hoc enim medium non di-
:

citur unum tantum unica? proportionis

et participationis extremorum, sed dici-

tur modo quodam infiniti, sicut colores autem similis cum inductis dulii-
Est Text. rt co
20.
medii in quihus ipsa dicitur privativa ne- tatio si enim detur quod multa simpli-
:

gatio, quando neque est album,

dicitur, citer opponuntur uni, sequitur impossi-
nec nigrum : hoc enim est necesse, aut bile ct inconveniens. Sequitur enim quod
subalbum esse, aut pallidum, aut tale unum erit aut paucum, aut pauca, quod
aliquid medium. Et ex boc patet, quod csl inconveniens. Si enim multa paucis

illi qui opinantur quod omnia media opponuntur, et unum uni tantum oppo-
oporteat propriis dici nominibus, non nitur, oportet quod unum sit paucum :

recte corrigunt dictionem quando me- et ex hoc sequitur quod unum sit plura,

dium nominatur per abnegationem ex- quia omnia pauca sunt plura. Amplius
tremorum. Opinantur enim illi, quod si si concedalur quod duplatio est mnltipli-

medium nominetur per abnegationem catio, tunc sequitur quod duo sunt mul-
extremorum, quod inter qusecumque tiplex ergo multa
: et ex hoc sequitur,:

quocumque modo ab invicem separata quod unum paucum quia si duo sunt :

multa boc modo possunt diei media : si multum, cum non possint esse multuni,
enim hoc verum esset, tunc inter pedein nisi ad unum omne autem multum di-
:

et manum, quae sunt memhra distantia citur opponi pauco : ergo unum est pau-
medium, quod neque pes,
in corpore, est cum ad quod dicitur multum, quod est
neque manus hoc enim dicunt, quia et
: duo : nihil enim est paucius duohus nisi
id quod nequc bonum est, neque malum, unuin. Amplius sicut breve et productum
esl boni et mali medium : et hoc dicunt sive longum se habent ad longitudinem,
quasi talia media sint sequaliter omnium sic habent multum
ad pluralitatem se
est, d uon determinent sibi genus deter- aut paucum sed in longitudine tam
:

minatum :hoc autem, sicut jam ostendi- breve quam productum est linea <i non
mus, noii est necesse accidere eorum : punctum ergo in pluralitate tam mul-
:

enimquaesunl opposita qua? significantur tum quam paucum est pluralitas osten- :

innegationequaeest mediumquodestinter sum est autem, quod unum est paucum ;

 LTBER X METAPIIYSICORUM, TRACT. II 571

ergo unum est pluralitas, quod est absur- est mensurabile, et ad mensurabile, sic

dum. ad invicem dicunlur multiplicationes :

Amplius boc quod est multum et mul- omnis enim numerus est qmedam mulla,
ta, simul est quoddam mullum plurali- ct sic numcrus est unum, sicut mensura-

tatis : hujus enim non est instantia, tum cst unum. Omnis enim numerus
quin semper multum sit multa, nisi in mensurabilis est uni quod numerat ip-
quodam conlinuo bumido et indetermi- sum et etiam est oinnis numerus compo-
•'

nalo, sicut esl aer aqua quia aqua est

ct :
situm quoddam uni mensuranti sed non :

multum et non multa pluralitate aliqua, omilis numerus cst compositus cxpauco :

sed in numeris semper quod est multum, q uia du0 est numerus, qui nec componi-
est multa pluralitate : scd secundum hoc tur ex multis nec ex P aucis : tamen lli;l

paucitas erit pluralitas qusedam : et quia suntquae sunt unum paucum et multum :

paucitas etiam est pluralitas, et quod et inter hoc unum est tantum metrum :

csl paucum hoc modo, est pauca : et ex sed paucum est et metrum multi et men-
hoc sequitur quod unum sit pluralitas suratum uno, multum autem simpliciter
quredam, si conceditur unum esse pau- cst mensuratum. Secundumpraedicta duo

cum necessarium autem est concedere

: q u;e sullt P auca simpliciter sunt multa,
unum essc paucum, si concedatur duo hoc modo duo dicuntur multa esse plu-
esse multa, sicut ante probatum esse vi- ralitas non habens excedentiam duo :

detur : et hoc est inconveniens. Sicut cnim est numerus non habens exceden-
autem diximus, multum dicitur aliquan- tiam ad aliquid quod sit numerus, et non
do multa, et aliquando multum dicitur babens exccdentiam simpliciter. Non
dififerenter a multis, velut aqua quae dici- enim est excedentia duo, sed potius duo
lur nnilta aqua, ettamen non dicitur sive dualitas est primum quod innume-
multa pluralitate. Sed in bis quse sunt pauca simpliciter
ris est : binarius enim
multa pluralitatc, sunt ca qu;e sunl di- est primum
in numeris simpliciter defe-

visibilia in actu plura vel diversa, el di- etum habens in pluralitatis excessu.Pro-
cuntur multa tantum uno modo : et hic pter quod etiamnon recte aflirmavil An.i-

modus esl, quod pluralitas habens exce- xagoras suam posilionem dicens, quod
denliam ad aliam pluralitatem, dicitur simul sunt omncs res simplieiler et sunl

multarespectuipsius : aut si habet plura- infinitoe parvitate : loco enim parvitatis

litas illam excedentiam simpliciter quae debuit dixisse paucitate : quia paucitas
est excedentia enormis ad aliam plura- est passio pluralitatis, ct non parvitas :

litatem : e contrario autem dicitur pau- non enim sunt finita homogenia qute po-
cum.quod est pluralitas defectum habcns, nit Anaxagoras quia paucum neque
:

aut simpliciter, aut respectu alterius propter unum, ut dicunt quidam, neque
pluralitatis eam et utrum- excedentis : propter duo. Quod autem non propter
que istorum ianquam numerus, aut est unum, patet quiapaucumestpIura.Quod
:

tanquam id quod non opponitur nisi autem non propter duo, palam est, quia
uni subjectum enim multi et pauci
: duo cst multum quoddam, et multum op-
non babet oppositionem nisi ad unum : ponitur pauco. Hoc autem ante detcrmi-
eodem enim modo dicimus multum ct natum est.

multa, sicut dicimus unum et una, aut

album et alba. Omnia enim haec ali-

ter et aliter dicuntur in generibus diver- Oicamus igitur qurcstionem solventes, Text.Hco
21.
sis, sed in genere numeri habent se sicut quod unum opponitur multis per respe-
dictum est : et tunc ex hoc solvilur in- ctum, sicut metrum opponitur ei quod
ducla qua^stio : quia sicut mensurabile mensuratur aliqua autem sunt ad ali-
:

dicitur ad metium, et ad metrum quod quid per accidens, ut illa quaecumque

 :;72 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
non secundum se sunt ad aliquid per hoc sed e contrario est secundum veritatem
ipsum quod sunt, sed potius quia alia et ideo accidit per consequenliam, quod
qusedam relata sunt ad ipsa. In his enim omnis scientia est scientia seibilis, sed
relatio est in altero extremorum tantum non omne scibile est scientire : quia mo-
secundum esse, et in reliquo est tantum do quodam scientia mensuratur per sci-

secundum rationem est autem a nobis : bile : undescienticenumeranturseeunduin

divisum in quinto hujus sapientiae lihro ', scita : et sic opponitur unum et multum,
quia ea quse sunt ad aliquid, dupliciter ita quod multum est ad unum ut ad me-
sunt ad aliquid. Alia namque sunt ad ali- trum suum pluralitas autem non cst :

quid sieut sihi per oppositos respectus contraria pauco, sicut genus non est
contraria sive contra opposita. Alia vero contrarium speciei sed hoc est quod :

dicuntur non per oppositos

ad aliquid multa est, sicut pluralitas excedens ex
respectus, sed per respectum unius quod pluralitate aliqua superexcrescente : et

est ad alterum, et non e converso, sicut sic nec unum omni modo est contra-
scientia ad scihile respectum hahet, et rium pluralitati nisi secundum formam,
non convertitur : unde scibile est ad ali- sicut dictum est : quia pluritas est quid
quid, quia aliud aliquidah ipso dicitur ad divisibile : unitas vero est quid indivisi-
ipsum. Unum vero nihil prohihet esse bile : unde multiludo et pluralitas sunt
minus aliquo ut duobus, sed non pro- ad aliquid sicut scientia refertur ad sci-
pter hoc sequitur, quod sit paucius ali- bile. Aliud autem est quod unum non se-

quo : quia non sequitur, si est minus, cundum se ad aliquid est, sed sicut me-
quod sit paucum : enim quasi
pluralitas trum et hoc est ad aliquid secundum
:

quoddam genus est numeri numerus : dici solum et hoc accidit ei in quantum
:

enim est pluralitas mensurahilisuno un- : est metrum multum autem et paucum
:

de etiam unum et numerus opponuntur, opponuntur ad aliquid, ita quod utrum-

non ut contrarie, sicut innuunt objecta, que est ad reliquum, eo quod unum di-
sed potius. sicut dictum est, ut qua>dam cit excessum, el alterum dicit defectum :

ad aliquid dicta, quorum unum respe- et haec sunt verissime ad aliquid secun-
ctum hahet ad reliquum secundum esse, dum oppositos respectus. Si autem esl

et reliquum non est ad illud nisi secun- contrarietas inter unum et multa, hoc
dum dici et secundum esse absolutum : non est nisi gratia formarum, sed veris-
non enim ei opponitur numerus et mul- sime sunt opposita ut ad aliquid dicta,
tum, nisi in quanlum est mensurabilis sicut jam dictum est. Et per hoc patet
numerus et multum nec unum opponi-
: solutio dubitalorum.
tur multo et numero, nisi in quantum est
metrum propter quod non sequitur
:

quod omne quod est numeri per aliquem

modum, sit numerus quia unitas est :
CAPUT VIII.

numeri, est enim metrum, et tamen uni-

tas non est numerus. Si quid enim indi-
/// //Ho probatur, quod media ejusdem
visibile est, numeri quidem est, sed non
generis sunt cum extremis, <! quod
numerus. Similiter ad aliquid dicta est
componuntur de ipsis.
scientia ad scibile, sed scibile ad scien-
tiam non reddunt per relationem illi qui
bene naturam relativorum considerant.
Yidelur tamen aliquibus scientia metrum Quomodo vere jam ostendimus in anle ?«•< rte»

esse, et quod scibile sit mensuratum : habitis, quod contrariorum contingit essc

1
V Metaphys. tex. el com. 20.
 LIKER X METAPIIYSICORUM, TRACT. II

medium, sequitur nccessario quod me- de genere quo sunt extrenia. Igi-
illo in

diuni contrariorum et ipsa contraria quo- tur necesse quod media et extre- est,

rum est medium, sint in codem gencre : ma quorum sunt niedia sint in eodem
lioc autein patct ex ipsa medii ratione. genere omnia autem media sunt media
:

Medium enim illud dicimus esse, in quod quorumdam oppositorum, inter quae est
prius necessarium cst permutari id quod permutatio : non cnim est permutatio
permutatur quam in extremuin, sicut per se nisi inler opposita. Et hac ratione
quod permutatur cx gravi, quod cst luj- iterum apparct, quod impossibile esl
pate, dictum cst ad hocquod est acutis- quod aliqua sint medianisi oppositoruin :

sinium in cantu, si continue transit de et ea quod sunt ejusdem generis, minus

extremo ad extremum, oportet quodcon- sunt opposita : quia si essent inedia ali-
tiuue veniat per minimas differentias et c
I
ua non de natura oppositorum, tunc
rationes mediorum qui sunt medii ptongi cum per media sit permutatio, posset es-
sivesoni.Quod autcm dico,quod hocest: se permutatio ad non opposita : quia
verum si continue transil, ita dictum est cum motus sitnon via et fluxus quidam,
quia in continuo transitu sunt quaedam ducit ad extremum,
quod est de na- nisi

media secundum naturam et potentiam lura medii oppositorum autem quaj sunt
:

omnia, scd non ut in actu distincta, sic- opposita secundum conlradictionem, non
ut etiam in Physicis determinavimus, est medium aliquod : contradictio enim
quod in motu sunt media sc-
quolibet est contrapositio quaedam, cujus altera
cundum potentiam iniinita sicut enim : quaecumque pars est semper et aeternali-
in colore quando est continua mutatio ter vera et non permixta cuin falso ct :

ex albo in nigrum, profecto prius venit si daretur quod altera pars non esset
in punicum, et pliiiiibinum, et omncs semper sic impermixta, sequeretur quod
alios medios secundum esse materiale contradictio non nullum inedium babe-
acceptos. Et hoc secunduni unam simi- ret : et sic contradictio non divideret ve-
litudinem est in omnibus aliis in quibus rum et falsum : quae omnia in quarto
ost continua mutatio ab extremo in ex- hujus sapientia? libro reprobata sunt. In-
tremum non enim contingit permuta-
: ter contradictoria igitur non cst niotus,
tionem fieri ex uno genere in aliud gcnus, scd mulatio quae finis motus est, nonmo-
nisi secundum accidens sicut si dicamus : tus, sicut in Physicis dictum est. Ccete-
ex colore aliquo permutationem in figura roruni vero quse per contrapositionem
non quideni per se, sed quia ex altera- opponuntur, quaedam sunt ad aliquid,
tione coloris simul et figura pcrmutalur, quaedam opponuntur privative, et quffi-
sicut etiam niutatur figura, quando nix dam contrarie : sed inter ea quae sunt ad
liqucscit in aquam : et hoc est secundum aliquid,quaecumque cum opositione ad
accidens : ct idco inter genera diversa aliquid non sunt conlraria, non habent
per se non est medium : quia duo gene- medium. Causa vero est, quia quaedam
ra diversa in quantum hujus sunt duae relativorum non sunt in eodem genere
potentiae, ex quibus extenditur oppositio sicut enim diximus, aliquando unum ad
formarum, quae est secundum speciem : aliquid dictorum essc relativum secun-
et licet ad diversitatem generum sequa- dum suum esse, et non secundum reli-
tur diversitas specierum, tamen haec non quum et tunc non sunt in codcm ge-
:

est alia dc causa, nisi quia negata poten- nere : et habitum est supra, quod de
tia negatur et actus : et ideo nen scqui- genere in genus non est permutatio :

non sit permutatio inter gcnera,

tur, si quid cnim posset etiam lingi medium
quod non sit permutatio inter species : scientiae et scibilis, per quod est motus
scd si est permutatio intcr species unius de scientia ad scibile sive scitum? Inaliis
generis, sequitur quod oinnia media sunt autcm relativis quie ainbo in eodem ge-
 574 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
nere sunt, non potest esse motus: quia tur talis diiferentia constitutiva cst sicut
sicul diximus in ante habitis, motus esl albi et nigri, csl talis prioritas ad media,
de potentia ad actum: duo opposita scil et per tales differentias primas : albedo
secundum relationem sunt duo actus, (juidem est color disgregativus, nigredo
quorum neutrum cst in potentia ad alte- autcm cst color congregativus. Et ipsae
rum. sed posito uno ponitur et alterum. differentiae quae sunt priores in genere
Sed si (jua relativorum sunt contraria vcl coloris, sunt disgregatio et congrcgatio :

privativc opposita, illa habcnt medium, et illa contraria qu<T? illis ditlerentiis con-
sicut magni etparvi medium est aequale. stituuntur, sunt priora ct simpliciora :

illa autem quae sunt contraria sive con-

trarictatis modo differentia, sunt magis
Texi.eteom. Si autcm. sicul ustcnsum est, media contraria quam illa quae non sic differunt
23.
contrariorum sunt in eodcm genere, tunc primis differentiis. Reliqua autcm sunt
sequirur necessario quod componantur media et secunda, quae sccundum ordi-
cx eisdem contrariis,quorum ipsa sunt nem naturae sunt mixta sive composita
Compositio media. Dico autem componi medium du- ex genere extremarum,
differentiarum
exiremus pliciter '
: aut ciiim componitur ad actum sicut patct in omnibus coloribus qui sunt
duplex.
et formam mcdii ex formis contrario- medii. Illi cnim sunt albi et nigri secun-
rum, sicut in coloribus mediis aut : dum compositionem diversam. Igitur
componitur ad potentiam et virtutem cum compositum sit in genere compo-
medii et non ad actum, eo quod partici- nentium, oportet quod medii colores di-
pat aliquo modo virtutes extremorum et cantur esse de genere in quo sunt albi
non actum, sicut est in medio spatii et et nigri. Est autem hoc genus color, et

situs : et sicut cst in qualitatibus quae cst color ex quibusdam ditfercntiis pri-

non habent medium secundum actum. mis constituens contraria haec autem :

De hoc tamen alibi a nobis determina- quae sunt media, non sunt contraria pri-
tum est talium enim mediorum et con-
: ma, sed potius sunt ex primis. Sin au-
trariorum, aut cst aliquod genus com- tem hoc negaretur, et diceretur quod
mune, cujus potentia extenditur in illa : media constituuntur ex simplicibus pri-
aut nullum est genus eorum. Non potest mis et genere, tunc sequitur quod nullus
autem dari quod nullum gcnus sit ta- sit medius, sed omnes extremi : et sic
lium et si dicatur quod ipsorum sit ali-
: quilibet mediorum erit albus velpigerco-
quod genus, oportet dari quod aliquid lor, quae sunt extrema. Oportet igitur
sit prius mediis in genere illo : quia licct dici quod diversa media sunt primorum
species coa>qua?vce sint in genere secun- contrariorum, et hoc est necessarium :

dum quod sunt species, tamen quando et sccundum praedicta primae differentiae
genus secundum esse accipitur, et ea essent disgregativum luminis et congre-
quae sunt sub genere sunt contraria et gativum : lne cnim differentiae primae
media, minus erunt cxtrema non coae- sunt quaerendae, per quas media consli-
quaeva mediis, scd principia eorum et tuantur secundum compositionem. Quae-
eausae : et sic in genere est aliquid ante cumque vero sunt vere et simplicitcr
media : sed constat quod extremorum contraria in genere aliquo, illa non sunt
contrariorum differentiae
priores quae composita ex aliquo mediorum suorum.
sunt mediis, sunt constituentes et facien- Necessarium est enim, quod illa quae
tes species contrarias quae sunt quasi sunt in eodem genere composita, compo-
generis species : ex genere cnim et dif- nantur ex compositis et simplicibus ejus-
ferentiis constituitur species. Quibus igi- dem generis, aut quod maneant incom-

1
Vide in simili Averroem IV de Coelo et Mundo, tex. et com. 26.
 LIBER X METAPITYSIC0RU3I, TRACT. II 575

posita et simplicia. Illa vcro quae sunt neris non sunt nisi duse, tunc oportet
priora contraria, sunt incomposita, sivc quod omnia media sint ex duobus con-
non composita cx invicem, et ideo sunl trariis priinis quae sunt media ejusdem

principia aliorum. Sed quae sunt rnedia, generis propter quod etiam subcontra-
:

aut omnia sunt composita, aut nulluin, ria sivc contraria inferiora contenta sub
cum una et eadem ratio sit de omnibus primis et media oportet esse ex contra-
qua> supra dicta est, quod videlicet me- riis.Dico autem contraria inferiora, quee
diuin est, in quod priinum vcnit id qudd non sunt pure prima, sed sunt juxta pri-
mutatur quani in extremum constat : ma, ut salsus et pinguis in saporibus sunt
autem hoc esse falsum, quod nulluin juxta amarum et dulcc. Palam igitur ex
medium sit compositum. Dabitur hoc er- dictis est, quod omnia media sunt in eo-

go esse verum, quod omne medium dem genere cum his quorum sunt media,
compositum est ex ejusdem generis ex- et quod omnia media componuntur ex
tremis : ex contrariis enim per composi- extremis.
tionem iitaliquid et ideo transmutatio
:

prius in medium quam in extremuni

lit :

medium enim erit uniuscujusque contra-

rii, aut majus, aut minus : eo quod nihil
per aequalitatem componitur ex contra-
CAPUT IX.

riis : quia si aliquid per aequalitatem ex-

tremorum componeretur, illud secun-
])< oppositione differentiarum primarum
(luiu aequales virtutes haheret contraria :

quss sunt in eodem genere.

et cum nullum dominetur su-
aequaliter
per alterum, esset illud conipositum in-
corruptibile. De hoc autem dixinms in
libro secundo Peri geneseos ' , et ostcndi- Diversum vero specie est, quod ah ali- Text.eieom.
mus inconvenientia qua? sequuntur ad quo est diversum, ita quod ipsam suse
dictum cjus qui dicit mcdium ex aequali- diversitatis causam habet ab ea differen-
bus constare extreniis : medium ergo est tia quae facit diversitatem dividendo po-
et maxime medium motus et contrario- tentiam generis : et oportet ut hoc quod
rum, (juod secundum magis et minus sic per divisionem diversillcatur, insil
habet contraria extrema. Mediuin enim ainbobus diversis : et hoc est sicut si di-
motus semper unum extremum habet in cam, quod hoc genus, animal, per divi-
accipiendo, et alterum in abjiciendo : et sionem diversum est specie, oportet
id quod hahclur in accipiendo, secun- quod ambo dividentia ipsum sint anima-
dum virtutem fortiorem hahetur, quam- lia : necessarium quod in eo-
est igitur,
vis in principio motus et juxta princi- dem genere sint quaecumque diversa
pium minus habeatur secundum forinam. specie sicut per divisionem ab uno gc-
Omnia igitur quae sunt media, sic sunt nere prodierunt. Tale namque hoc voco
composita sicut enim diximus, quid-
: genas, quodambobus dividentibus unum
quid est unius quidem magis, alterius et idem dicitur per praedicationem esse,
vero minus est compositum et est in il- : et non secundum accidens, hahens pote-
lis quorum dicitur esse, ita quod sit state differentiam divisivam generis et
unius quidem magis, alterius vero mi- conslitutivam speciei, sive illud generis
nus. Quia vero inter contraria ejusdem sit sicut materia, in cujus potestate est
gencris imniediati non sunt diversa prio- actus, sive sit animal, sicut forma com-
ra, eo quod primae differentiae unius ge- munis qure nihil diffinil, sed per diffe-

1
II de Generatione et Corruptione, tex. et com. 48 et 49.
576 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
rentias in species determinantur. Ilis dum extensionem unam potentia' generis
enim duobus modis suinitur genus pro- est contrarietas : omnis autein differen-
prie, ut in quinto lmjus sapientiae libro tia quae est species faciens differre, est

determinatum est : ad diversitatem enim aliquid et alicujus generis : et hoc idem

non sufficit, quod diversum non sit ni^i est genus, quod est aequaliter in amlio-
aliquid commune praedicatum dc ipsis : bus specic dilferentibus. Et ex hoc se-

sed oportet etiam adesse aliud utrique, quitur, ijuod omnia contraria sunt in ea-
quod facit diversa esse secundum actum : dem coelementatione categoria?, quae-
et ista diversa oportet esse boc animal cumque sunt contraria specie ditferentia
ipsum quod estcommune, non secun- et non genere. Differentia enim specie
dum esse, sed secundum rationem prae- sunt ab invicem maxime differentia : et

dicati substantialis : oportet enim esse hoc quidem non habent genere differen-
boc quidem equum per equi differen- tia, ut color, et sapor, et substantia : et

tiam, illud autem hominem per dilferen- ideo compatiuntur se ad invicem, ncc
tiam constitutivam bominis propter : babent materiam ad invicem secundum
quod etiam hoc quod est genus, est cujus extensionem maxime distent, sicut
commune sic diversorum ab invicem se- jam in ante habitis diximus. Specie enim
cunduni speciem et quando utrumque
: differentium est dilferentia finalis, quae
accipitur secundum se divisum, tunc hoc maxima est et : talis diversitas non fit eo-
quidem est tale animal, et illudtale, et rum quae simul sunt ad invicem in sub-
non sunt unius speciei, sicut si hoc qui- jecto uno : oporlet igitur quod differen-
dem sit equus, illud vero homo. Et ex tia talis sit contrarietas : haec enim est
hoc concluditur quod eadem differentia diversa esse specie ea quae in eodem sunt
quae sic dividit genus, est ipsius generis genere habere contrarielatem, quae sunt
diversitas. Dico cnim generis differen- ulterius individua per ditferentias, sicut
tiam esse illud quod facit diversitatem in sunt species specialissimae, quae ulterius
genere illo in quantum
diversum facit :
non dividuntur quaecumque enim spe-
:

sed hoc esse idem genus determinando et cies subalternae accipiuntur, illa? non
finiendo ut actus determinat et finit po- sunt distinctae per ultimum aetum, et
tentiam generis : et ha?c differentia pro ideo nihil determinant, sicut nec genus :

certo est contrarietas illa prima qua i

divi- et ideo illae differentiae non sunt ultimae,
dit genus. sed sunt permixtae potentia? generis. Ea
Hoc autcm palam est ex inductione : vero quaecumque sunt omnino individua
omnia namque quaecumque genera indu- entia sicut parlicularia, nullam habent
cuntur, dividuntur per aliqua prima et ditTerentiarum contrarietatem : quia non
maxime distantia et opposita, sicut cum iliiferunt nisi per materiam : omnes au-
dico, animal rationale et irrationale : li- tem contrarietates fiunt in divisione ul-
cet enim boc quod dico irrationale, pri- timarum dilferentiarum, et in mediis
vatio quanlam sit, tamen secundum in- quae sunt inter illas, sicut in praecedenti
tellectum dicit illam naturam in qua capilulo dictum est : et hoc fit in specie-

conveniunt omnia illa super quae abun- bus ultimis priusquam venialur ad indi-
dathomo per rationem : et sic dicit vidua particularia per solam materiam et

quamdam poleutiam ulterius divisibilem, accidentia differentia. Ex bis palam est,

donec stabit in una speciflca quae forte quod si aliquid diversorum specie acci-
innominata est, sicut et in superioribus piatur in genere aliquo, illud nec idem,
hujus sapientia; determinatum est. Os- nec diversum est aliquid id quod nomi-
tensum estautem paulo anle, quod con- natum est genus ejus : et bujus causa
traria sunt in eodem genere dilferentia : est, quia genus nihil distinguit, nec dif-
cnim finalis maxime distantium secun- finit, et sic nec facit idem, nec diver-
 LIBER X METAPHYSICORUM, TRACT. II 577

sum : et hoc cequaliter est omnium spe masculinum et fcemininum videantur es-
cierum convenientium m uno genere. se contraria ejusdem generis, et sunt di-
Materia enim ostenditur et cognoscitur versa differentiis contrariis animalenim:

negatione formae quae est primo : genus masculinum et foemininum non sunt
autem est ut materia eorum quorum di- diversa specie, cum tamen masculinum
citur esse genus : et ideo sicut potentia et foemininum videantur esse differentiae
materice nec idem nec diversum est ab non per accidens, sed
contrariae animalis,
actu ita nec genus a specie constituta in
: per se in quantum est animal non enim :

ipso genere. Non enim accipitur hoc ge- insunt hoc animali per accidens, ut albe-
nus sicut illud quod dicitur ab uno pri- do, et nigredo, sed potius masculinum et
mo patre denominatum, sicut diciturge- foemininum insunt animali in quantum

nus Heraelitum quod ab Ileraclito primo est animal. Et hujus si^nuin est, quia
patre incepit. Sed illud vocatur hoc ge- omne animal masculinum vel fcemi-
est

nus quod in natura materiae est genus el ninum, licet in quibusdam animalium
primum subjectum : nec dicitur genus ab speciebus non sit compertum, sicut in
ipsa quae non sunt in eodem genere, ct anguiUa, et in quibusdam parvis piscicu-
diHerunt genere ah his quae sunt in ge- lis, et in quibus non nisi fcemininum in-

nere eodem : quia hoc, sicul diximus, venitur. Sed de his iu libro Animalium
non faciunt maximam diversitatem. Spe- determinalum est. Est autem alia similis
cie vero differentia differunt ah eis quae huie qureslio et enuntiatio quae praeam-
sunt in eodem genere : contrarietatem bula est ad solutionem istius, et tamen

enim necesse est esse differentiam, et fere eadem est isti : est enim generalior,
non specie differre, sed facere et consti- et solutio ipsius dicit causam ex qua de-
tuere ea quae specie differunt talis enim : terminatur de masculino et foeminino
diirerentia non inest nisi his solum quse particulariter mota quaestio : et hsec esl
sunt existentia in eodem genere. Diffe- quwstio qua quaeritur, quare est quaedam
rentia autem ista finalis in omni genere contrarietas quae facit alia et alia, sive

facit diversum, ita quod illa diversitas diversa et diversa specie, et quaedam est
non potest esse in subjecto eodem. Sed contrarietas quae hoc non facit. Cuiu enim
tales species sunt aut disparatse, aut con- dividituranimal per gressibile et volatile,

trariae. Qualiter autem ditferentiae talium istae differentiae contrariae sunl, et fa-

quee disparata sunt, sint contrariae, in album au-

ciunt diversa animalia specie :

superioribus a nohis determinatum est. tem et nigrum esse animal non facit di-
versum esse specie. Qua?ramus eiiim
dividentes, quia hoc est ideo, quia aut
ista sunt propriae animalis passionos quae
sunt gressihilis et volatilis, et non illa
CAPUT X.
qure sunt album et nigrum esse, aut hoc
est propter aliam causam. Si enim ideo
esl hoc, quia sunt propriae passiones ani-
De solutione duarum qusestionum, quare
malis, tunc etiam masculinum et fcemini-
mas et fcemina non differunt specie,
num debent facere diversa in specie :

et quare non omnis contrarietas facit

quia propriae sunt passiones animahs :

differentiam secundum speciem.

hoc autem falsum est. Oportet igitur hu-
jus quaerere causam aliam.
Dicemus igitur, quod quaedam ratio
ct.euom. rj
UD ; tal>; t autem aliquis dubitatione ex formae dantis esse et rationem est species
praedictis occasionata, quare fcemina non immediate educla de suhstantia potentiae
diifert a viro secundum speciem, CUIll generis et quaedam est quae non est talis,
:

\ I
37
 178 I). ALB. MAC. ORD. PILEI).

sed '-! species el forma materiae causata materia sensibili accipiantur aereus enim :

ex aliquibus passionibus ejus quae sunt, circulus et ligneus non differunt speeic

aut passiones principiorum generantium, eireuli, sed per materiam tantum. Simi-
aut forte sunl generatum consequentes : liter autem et triangulus aereus et circu-

ef quaecumque quidem sunt rationes for- lus ligneus qui differunt specie, non est

marum quae sunt in ratione diffinitiva haec tliversitas propter materiae diversita-
extractae de genere sicut actus de poten- tem, sed potius ideo <inia in ratione spe-

tia, illae contrarietates faciunt diversita- ciei et formae trianguli et circuli inest dif-

tem secundum speciem : quaecumque ferentiarum eontrarietas, quae tlividunt

vero sunt contrarietates quse sunt in sup- Qguram et eonstituunl seeundum speciem
posito in quantum ipsum est conceptum triangulum et eireulum quando dividunt
cum materia, et causantur de passionibus Qguram trilateralemet rotundam. Tamen
materiae, sunl accidentia propria vel com- forte aliquis quseret, utrum materia fa-
niunia materiae : et ideo secundum spe- cit diversitatem speciei quando ipsa esl
cies non faciunt diversitatem, eo quod diversa secundum speciem, aut non aut :

talis diversitas non a materia est, sed a si faeil aliquando diversitatem speciei, et

forma : et ideo albedo et niirredo non fa- aliquando non : quia quidam dixerunt,
cit homines : quia non haec sunt homi- quod in mathematicis quidem non facit
num constitutivre differentiae, nec in ho- diversitatem speeiei quando est diversa
minis albedine differentia speeilieata est seeundum speciem, ut in circulo ligneo
ad nigrum hominem : nee nomen speeiei ct triangulo aereo : quia illa non recipiunt
est a tali accidentali differentia posilum, materiam in sua diflinitione : aliquando
sed potius ab illa quoe formalis cst et autem faeit sieut in physicis quae con-
specilica : eoinpositus enim homo est cepta sunt eum materia, et materia cadit
quasi qusedam materia : sed tamen ma- in diftinitione ipsorum. Nam si quaeratur,
teria non facit in eo veram et secundum quare hic equus ab hoc homine divcrsus
rationem differentiam homines enim : est secundum speciem ? forte causa su-
non sunt homines ah hominis materia, mitur lam ex forma quam ex materia,
sed potius ab hominis forma et hoc est : cum ratio talium sit concepta sic cum
in eis non divisa nisi secundum accidens, materia, sieut in ante habitis in sexto et
hoe est, secundum esse quod habet in septimo hujus sapienti» libro determi-
materia et ideo diversa quaedam mate-
:
natum est. Aut enim hasc contrarietas
rialia sunt carnes et ossa, ex quibus est est ideo, quia contrarietas differentiarum
hoc et hoc. Sed hoc diversum in numero equi et hominis cadit in ratione diffini-
est integrum totum differens ab alio toto tiva ipsorum : et materia sola non est
integro. Species autem et formae substan- hujus aliqua causa : ncc etiain materia F °™ a c „i
tiales non sunt diversae per se. Et hujus maten;
cum forma facit hoc, sed forma sola, cnncepi
eausa est, quia materialis contrarietas quffi quia coneepta est eum materia, ideo
non est in rationc tlieente formam dan- recipilur maleria in dillinitionc : sed ta-
tcm substantiam quae est species, sed men ipsa non est aliqua causa diversita-
hoc demonstratum est ultimum integrum tis, sicutvidemus in planioribus exemplis
individuum quod in materia conceptum hominis et nigri equi diversitas est
allii

est, sicut Callias..

Gallias enim est ratio secundum speciem sed hoc non est in :

et forma quaedam concepta cum materia : quanlum hic est albus etille niger : ethoc
el >imiliter albus homo, si Callias est al- patet, quia si daretur quod ambo essent
bus. Patel igitur quod seeundum aeci- allii equus homo, tamen adhuc diversi
et
dens materiae est liomo albus : similiter essent secundum speciem ct exhocpatet :

autem est hoc in his quae secunduin ra- quod acctdentia quae sunt ex materia et
(ionem non concipiunt materiam si in ipsa materia, non sunt causa diversitatis.
 LIBER X METAPIIYSICORUM, TRACT. II 57!J

Et hoc hahito, qiucstionis supcrius in- habet potentiam ad semper esse, et cor-
ductse fucilis est solutioquia vcrum : est ruptibilequod habet potentiam ad quan-
quod masculinum et focmininum sunt ani- doque non esse. Si igitur ista simul sint
malis propriae passiones, sed non diffe- in uno genere, non potest hoc esse nisi
renlioe : et ideo omne animal est mascu- allero duorum modorum. Aut enim sunt
linum vel fcemininum, et animal recipi- ditierentiee coaequcevse in genere : et sic
tur in diflinitione masculini et fceminini :
ex una potentia producitur actus semper
sed non sunt differentiee, quia causantur existendi, quandoque non exi-
et actus
ah accidentibus materiae qua3 subjicitur stendij non potest quia cum
quod esse :

generalioni. Unde non sunt differentise genus designet materiam sub potentia
secundum suhstantiam formae acceptse, quaesl inchoatio forma? existentis, opor-
sed potius secundum suas causas sunt in tetquod una esset communis et univoca
materia et corpore : et hoc patet per lioc materia ex qua duobus generantibus pro-
quod idem sperma (it fcemina et mas, si duceretur id quod habet polcntiam sem-
contraria patiatur secundum calorem et per existendi, et id quod liabot potentiam
frieus, sicut nos in scientia de Genera- quandoque non existendi, et quod istse
tione animalium determinabimus. dua3 potentiae essent unum in radice,quod
nullus accipit intellectus. Aut oporteret
quod illud esset alio modo, sic videlicet
quod incorruptibile non dicat differen-
tiam coajqualem corruptibili, sed genus
CAPUT XI.
quoddam, sicut supra dixinms rationale
dicere generale quoddam et non differen-
tiam speciticam : et si hoc modo dicatur,
Quod corruptibile et incorruptibile dif-
tunc cuni idem sequatur quod prius :

ferunt secundum genus.

quia illud gcnerale deducelur ad dilferen-
tias specificas per specialissimam aliquam
differentiam : et sequetur idem quod
Ex his autem quee dicta sunt, oritur prius, quia semper in radice prima eril
quoestio non dissimulanda quam in islius designatio alicujus potenlia? qua? est

libri decimi fineponemus. Diximus enim idem corruptibilis potentiea : et sic unum
quod contraria quee sunt in ratione for- inchoans secundum essentiam habebit
ma?, diversificant speciem : ea vero qu;e corruplibile et incorruptibile, quod ab-
sunt secundum materiam, speciem non surdum est secundum naturam. Necesse
diversilicant. Sunt autem qusedam con- est igilur diversum genere et non tan-
traria corruptibile et incorruptihilc, et tum specie esse corruptibile et incorrup-
mortale et immortale, qua? a qualitatibus tibile.Quod enim ratione sola communi
activis et passivis in materia videntur accipitur, et non dcsignat materiam, in
causari : et ideo oportet qua?ri, utrum physicis et realihus inutilc cst et vanum.
ipsa divcrsilicent speciem vel non, aut Sed tamen ea qua? nunc diximus, uni-
neutrum eorum, licet possunt conveniro versalibus scrmonibus et logicis dicta

eidcm specie vel genere videtur autem : sunt, accipiendo illa nomina, corruptibile
statim, quod cuni ineorruptibile dicatur ct incorruptibile, universaliter, non re-

secundumprivationem, quod illa privatio ferendo determinatum aliquid, scd

ad
sit in aliqua potentia determinata, et non accipiendo ea in communitate logica ,

imiatur cum aliqua potentia qute dcduci ,prout quidam sunt logicis inducti ratio-
possit ad corruptibile. Et hoc palet ex nibus, qui opinati sunt quod necessarium
hoe, quia sicut in primo Cceli et Mundi non sit quod corruptibile el incorrupti-
probatum est , incorruplibile esl quod bile differunt specie : cum tamen secun-
 580 ]). ALB. MAG. ORD. PR.ED.

dum veritatem etiam genere subjecti dif- slunt omnibus his quibus inest. Si
in

Opinio Stoi- ferant. Dicunt enim illa specie non dif- quis autem dicat quod non ex necessitate

Ferre.sicut nec album nigram differanl

et corrumpetur tunc sequitur quod erit
,

specie : et isti sunt tam Stoici quam idem et unum specie simul, et idem et
etiam Epicurei, qui dicunt corruptibile et unum numero successive corruptibile et
incorruptibile esse accidentia ex his quod incorraptibile. Si enim idem ipsum cor-

aliqua sunt in materia vel separata : et ruptibile contingit non existere corrupti-

Opinio Epi- hoc ciuidem est dictum Stoicorum. Epi- bile, vel idcm ipsum incorraptibile con-
cureorum.
curei autem dicebant conuptibile et m- tingit non existere incorruptibile, hoc

corruptibile eidem accidere ex hoc quod enim jam paulo ante demonstravimus :

est in materia vel simile materise, sicut aut igitur hoc inconveniens dabitur, aut
patuit cum de sectis his in primo hujus oporlet dicere quod comiptibile et in-
sapientiae libro disputavimus. Secundum corruptibile sunt substantia et forma :

hos enim et prsecipue Stoicos qui ponunt aut idem in substantia formae existens,
ideas, idem specie contingit esse corrup- corruptibile quidem corruptibilium et ,

tibile et incorruptibile et simul, si con- incorruptibile incorruptibilium unicui-

cesserimus quod haec duo ad universale que : et hoc quidem est verum. Eadem
quod est species, referuntur sicut enim : autem ratio est si dicatur corruptibile
contingit quod aliquis homo est albus, esse secundum accidens idem enim erit
:

et aliquis homo est niger simul sub hoc corraptibile ct incorruptibile, quod est
universali quod est homo : ita contingit absurdum cum ambo ista quse sunt
:

quod unus homo est corruptibilis, et ali- corruptibile et incorruptibile, de numero

quis incorruptibilis, sub hoc universali eorum quoe de necessitate sint, existunt,
quod homo, quod est universale ad
est et sint in ratione formalium differentia-
separatum et ad non separatum et in : rum. Igitur si corraptibile et incorrup-
singularibus sicut contingit quod unus et tibile habent contrapositionem secundum
idem homo aliquando est albus et ali- primum modum contrarietatis per se et
quando niger successiveet non simul, ita non secundum accidens, necesse est quod
contingit quod unus et idem homo sepa- ista genere diversa sint, non tantum spe-

ratus est incorruptibilis, et conjunctus cie, sicut paulo ante diximus. Palam
cum materia est corruptibilis, sed suc- igitur est, quod has differentias secun-
cessive, non simul, quse sunt absurda. dum esse acceptas in uno communi non
Sed solutio dubitationis istius est se- contingit csse species quibusdam separa-
quod harum dua- tas, sicut dixerunt esse Stoici, ita quod
cundum Peripateticos,
ruin contrarietatum qua? sunt alhum et non aequivoce dicatur illud commune ge-
nigrum, ct corruptibile et incorruptihile, neris de speciebus separatis incorruptibi-

altera quidem inest per accidens, sicut libus, et de sensibilibus conceptis cum
ante diximus : hoc enim per accidens materia corruptibilibus. Si autem sic in

inest quibusdam quse est album et ni- uno genere univoco non conveniunt cor-
grum quihusdam, sicut et alia multa in- ruptibilia et incorruptibilia, multo minus

sunt per accidens materiae : alia autem conveniunt in una specie : quia diversa

non est per accidens, sicut est corrupti- genere in substantiis plus distant quam
bile et incorruptibile : hsec enim non in- ea quae sunt tantum diversa specie, licet
generibus, repu-
suntper accidens. Accidens enim contin- ea qure dilTerunt aliis

git non existere, corruptihile autem omne gnantiam non habeant, quin aliquando

de necessitate corrumpetur : et sic est dc possint esse in subjecto uno, sicut in ante

numero eorum qua? ex necessitate exi- habitis ostendimus.

 LIBER XI
METAPHYSICORUM.

TRACTATUS I

DE SUBSTANTIA IN COM.MUNI ET DIVISIONIBUS EJUS.

tur de omnibus, quod est secundum ana-

logiam per priuset per posterius praedi-
catum de ipsis. Et si quidem se habet ad
omnia entia ut totum et universum quod-
CAPUT I.
dam omnia continens, constat quod non
omnia continet ut cosequceva in ipso sed :

quaedam sunt coordinatione contentorum

Dc intentione libri, et quare theoria ista
ante alia, sicut etiam inuno genere prae-
est tolu de substantia.
senti contenta sunt quaedam ante alia. Si
ergo talis est coelementatio universorum
sub ente, ita quod ipsum sit totum et
Tota ista pars theoriae de substantia universum quoddam ad alia, sicut qui-

est, sicut ssepe diximus. In ista enim sa- dam dixerunt : tunc procul dubio in ista

pientia quaeruntur principia et causa; coelementatione substantia est prior aliis:

substantiae tamquam vere entis et primo et ideo loquendo de ente, primo loquen-

el principaliter : et hoclicetjam in quinto dum est de ipsa, sicut de ente quod prae-

libro probalum tamen aliquani

sit, liic cedit alia. Si autem non sic, sed secun-
d« hoc faciemus rememorationem. dum analogiam preedicatur de entibus,
et deuno perprius, et de alio deinceps,
sive per posterius : tunc iterum per ea

tt.eicom. Ens igitur quod dicitur de omnibus, quae dicta saepe sunt, ipsa est primum
aut ita se habet ad omnia, quod est uni- ens et vere ens solum et sic iterum pri-
:

versum et totum ad omnia : vel ita dici- mum loquendum est de ipsa.
 582 D. ALB. MAG. ORD. PH.ED.

autem cum lis quae dicta sunl

Miinil
Si ipso opere suae theoriae hoc testificantur.

intelligendum rst, quod entia alia a sub-

(
'.uin eniin illi debent quaerere de enle,
stantia, etiamsi de eo quod simpliciter qua?runt substantiae causas et principium
est, loquamur, uou dicuntur entia, sed ct elementa, quod non generaliter face-
dicuntur entis qualitates, aut motus, aut renl tanquam ab ipsa veritate coacti, nisi
mensurae, aut aliquid aliud, ita quod po- substantia principalis esset ens et simpli-
tius suut culis quaru entia : et eum ita sit citer. Ex his igitur palam est quod tota
et Qon sit loquendum de eo quod est en- ista theoria est circa substantiam : et si

tis, nisi determinatum sit de ente : quia quid langitur in ea de accidentibus, lioc
sicul in septimi liujus philosophia3 prin- non est nisi in quantum accidentia sunt
cipio probavimus , accidentia quse non lmjus entis quod est subslantia. (luin
sunt entia simpliciter, sed entis, non lia- igitur jam a prineipio libri sexti hujus
bent rationem in qua recipiatur substan- sapientiae de substantia in communi de-
tia et ratio ipsorum. Oportet igitur per terminatum sit, et de principiisejus qua3
banc rationem potissime loqui de sub- sunt partes diffinitionis, et ostensum sit

stantia. Si quis autem banc rationem de potentia et actu quse sunt principia
non valere dicat, et asserat omnia illa substantiae, et sit declaratum quod ipsa
simpliciter esse entia de quibus praedica- est unum et non multa, etiam investiga-
tur ens quocumque modo, tunc sequetur tuin sit de uno et multo in omnibus re-
etiam non album e1 non rectum esse en- bus : restat ut hic ad partes substantise
tia : quia dicimus quod hoc non album descendamus. In universali enim scire
quod est linea, est ens : et hoc non rc- est scire in potentia : et si perfecte debet
ctuin quod est color, est ens : et hoc sciri substantia, oportet quod in partibus
modo entia sunt privationes, quod est in propria natura cognoscatur adhuc : et
absurdum sed potius sunt entis, eo
: faciendum hoc quasi a principio exordiri
quod privalio propterea ijuod relinquit oportet investigando quse sint partes sub-
subjectum, non est omnino nihil, sed est stantiae, et qua? passiones earum.
entis. Si autem nos loquentes de ente,
de privationihus non oportet tractare :

tunc etiam de aliis quae non sunt simpli-

citer entia, sed sunt entis, non tractabi-
mus, sed de substantia quae est ens sim-
CAPUT II.

pliciter et absolute: dicimus enim ea quaj

sunt privationes sic esse quod suntentis,
sicut est ens quoddam non album De divisione substantise in universalem et
: et
eodem modo omnia accidentia entis particularern,et quse sit magis substan-
sunt,
et non entia simpliciter. Amplius
tia et principium, et de conceptione
nihil
aliorum praeter substantiam est separa- quee est in illis.

bile, itaquod sintper separatum ab aliis

existcns. Sola autem substantia est sepa-
ratum ab aliis existens. [gitur sola sub- Sunt autem quidam qui dividunt sub- Tert.etm,

stanlia esl ens principaliter et simpliciter. stantiam in substantiam universalem et

Et sic iterum loquentes de ente, loque- substantiam particularem sive designa-
mur de substantia quia sicul alia non
:
tani: et universalem quidem substantiam
existunt per se, ita nec rationem habent vocant genera et species, particularem
per se absolutam : e1 eodem modo non autem vocant quae designatur demon-
possunl sciri per se simpliciter et abso- strata ad sensum: el dicunt quod univer-
Hoc autem non tam p"robat ratio
lute. salia magis sunt substantiae quam parti-
quam testimonia Antiquorum qua; in cularia. Et dicti eorum causa est, quod
 LTBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I 583

genera diciint esse substantias, et dicunt tura accipiatur. ad quam refertur diftini-

quod ha?c sunt principia et substantiae tio, illa est unum illud quod est potentia

aliorum. Omne enim quod est principinm diftinita et determinata ad actum : tunc
esse et scientiae allerius, est principalius procul dubio illius sunt principia poten-

illo : genera autem sic se habent ad alia, tia et actus : et materia quidem nihil est

quod sunt prineipia esse et scientiae alio- de esse, nec de principiis ejus, nisi sub

rum, sicut dicunt : et ideo genera dicunt potentia quae est formae inchoatio desi-

substantias esse niaxime. Et causa hujus gnetur, et sic designatur per genus : et

est, quia de rebus non fecerunt nisi logi- hoc modo genus est principium esse et q "°Q.
^°|f d
eam inquisitionem nos autem jam in
:
substantiae, et differentia est designatio Ejjjpjjf*

multis locis objectionis istius ostendimus actus. ei species est totum esse speciei ^^t^-
imperfectionem quoniam id elementum
:
et secundum hunc modum diffinitio data kmjj™ et
e'

quod est natura et non genus, sed natura per genus et differentiam dicit potentiam m f e
^
l
m
,
et

simplex, et potentia quae cum actu com- el actum et materiam et formam, sicut

nos in antehabitis ostendimus et hoc

plet esse, et accidil huic naturae quod sit :

universale, et quod sit genus, et quod sit modo eadem sunl principia esse et sub-

principium scientiae. Et liaec omnia plana stantia? quae sunt principia scientiae, sed

sunt per supra dicta in quinto lmjus sa- aliter et aliter aecepta. Hoc autem modo
pientia? liliro : et id stiam ostendimus non processerunt qui dixerunt genera
quod nulluni universale est substantia in esse magis substantias et principia, sed

eo quod universale est. Et ideo sunt an- potius intentiones communes secundum
tiquiores his alii, qui magis dicunt esse quod communes sunt, dixerunt esse se-
substantias res particulares : e1 hoc di- paratas per se et uon per intellectum :

cunt etiam esse principia substantiarum, el ideo non dicuntur in istis habuisse nisi

sicut ignem, et terram, et caetera hujus, eiiiisiderationem logicam : et ideo sunt

etnon dicunt quod substantia sit et prin- decepti : hoc enim modo diflinitiones lo-

cipiuincommunegenus quod es< corpus. gicae sunt ex intentionibus communibus,

De horum autem disputationibus ad in- in quibus intellectus agit universalitatem,
vicem satis in primo libro hujus sapientiae el sunt vanae omnes : et tanto vaniores,

determinatum est. Stoicorum enim tota quanto intentiones illae per se a Stoicis
schola defeiulit universalia esse principia ponuntur esse communes et separatae,
et substantias rerum. Epicureorum autem cum nec communes sint, nec separatae,
secta, qua? antiquior omnibus est, magis nisi in quantum intellectus agit in eis
elegit particularia et sensibilia esse prin- universalitatem et separationem.Inmodo
cipia quam universalia : quia licet haec igitur principiorum subslantite Epicurei
secta in multis erraverit, non tamen in meliores sunt Stoicis, licet erraverint in

hoc erravit, quin videret quod universa- ipsa substantiae positione : quia prineipia
entis ut est ens, sive substantiae ut est
lia colliguntur ex particularibus, cum ex
multis per memoriam acceptis una tit substantia, non sunt ignis et aqua, sed
universalis acceptio. Intellectus autem potius ea qua? a nobis saepius determi-

estj qui sic ex particularibus agit uni- nata sunt in praehabitis istius sapien-

versale : et ideo universale consequens tiae.

est particulare : et ideo non potest esse

principiuni ipsius, nisi logice accipiatur
secundum intentiones rerum, et non se-
cunilum res ipsas. Sic enim dicimus uni-
versale essc ante particulare et princi-
pium esse ad ipsum secundum verita- :

tem tamen ita se habet, quod si ipsa na-

 584 1). ALB. MAG. ORD. PR/ED.

esse conQtentur quia per sensum con-

:

vincuntur has duasesse substantias. Sen-

sibilis autem corruptibilis est, ut plantte
et animalia.
CAPUT 111.
Aliaautem pars condividens substan-
tiam cum ista, sieut diximus, est sempi-
terna : et hujus substantite elementa su-
De trimembri divisione substantiee in
mere necessarium est in hac sapientia,
corruptibilem mobilem, et in incorrup-
sive unum elementum,sive sunt
sit illud
tibilem mobilem, et in eam quie est
multa elementa ipsius quamvis enim :

separata : et est in eo digressio decla-

in physicis sumpta sint elementa ejus
rans qualiter differenter utuntur cau-
quae estmobilis, non tamcn sunt sumpta
sis physicus et pi'imus philosophus.
prout ipsa est substantia, sed prout ipsa
est mobilis '. Sed nos sumcmus hic elc-
menta ejus prout est substantia fluens a
Text. et ivm Substantiae verae vera divisio est, quod
5.
primo formali et ultimo fine. Has duas
dividitur in tres : quia substantiae tres eniin causas haec sapientia considerat pro-
sunt. Dividitur enim primo substantia in prie. In Physicis autem materiam et ef-

eam quae esl sensibilis, et in eam quoe iieientem consideravimus : et si de forma

est insensihilis. Sensibilis autem dividitur aliquid diximus, hoc non fuit nisi de
in eam qua3 est corruptibilis, et in eam forma mobili, et de fine prout finis est
quae est incorruptibilis. Jnsensibilis au- tenninus motus moventis. Ilic autem ef-
tem dicitur immobilis, quae suas inferius ficientem primum et per se ostendemus
habehit divisiones. Et sic sunt tres in esse universalem finem, et quod ab ipso
communi sensibilis et incorruptibilis sed fluunt omnes substantiae mobiles, etquod
mobilis, et scnsibilis corruptibilis et mo- ipse est sicut dux exercilus ad univer-
bilis, et insensibilis et immobilis sepa- sum : hoc enim est proprium istius scien-
rata :omnibus his oportet nos de-
et de tiae : et hoc modo non accipiemus aliquid

terminare secundum modum et proprie- a scientia naturali : quamvis autem ib l

tatem liujus sapientise. Ostendemus enim per motum ostenderimus primum movens
quae est immobilis et separata.et qualiter esse immobile, non tamen ostendimus
ipsa est principium mohilis substantiae et ipsum prout ipsum est causa univcrsi
incorruptibilis, et ostcndemus qualiter esse et forma et finis et hoc modo in- :

immohilis separata per motum sensibilis vestigamus hic primum motorem unde :

et incorruptil)ilis est principium substan- patet quod ista theoria multum super
tiae sensibilis et mobilis et corruptibilis :
physicam contemplationem est. Nec est
et in hoc erit operis liujus quod sapien- dicendum sicut quidam dixerunt, quod
tia vocatur, finis et complcmentum quia : videlicet de causis et principiis mobilis
tunc sciemus perfecte ens verum et in se, substantiae tractet tam metaphysicus
et in partibus, et secundum proprias pas- quam physicus : sed metaphysicus in eis
siones ipsius. Substantiarum igitur una dicat propter quid, et physicus accipiat
quidem est sensibilis, et illius divisio est, quia enim physicus acciperet a meta-
: si

quod alia istius substantiae pars est sem- physieo, oporteret quod physica subal-
piterna, sicut ccelum et omnia quse in ternaretur primse philosophiae, quod a
ccelo eontinentur. Alia autem ejus pars principio bujus sapientiae falsum esse os-
est corruptibilis. Et has duas substantiae tendimus. Nec etiam est dicendum, sieut
partes, omnes etiam parum intelligentes quidam alii dixerunt, quod physicus con-

tdemhabel ^.verroes in prsesenti commento, et III Metaphys, com. 3.

 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I 080

siderot efficientem et materiam, et me- tem in unam naturam ponunt eam esse :

taphysicus formam et finem : quia licet eo quod ideales species ponunt in eadem
qos in tertio hujus sapientite libro jam natura cum mathematicis. Alii autem
ostenderimus, quod primus philosophus soluin diount esse mathematica de nu-
principaliter considerat formam et finem, mero separatarum substantiarum. Et illi
per qute demonstrat secundum proprie- quidom qui in duo dividunt, sunt Plato-
tatem sua? sapientise, eo qnod illse maxime nici, qui ponobant ideas et mathomatica
faciunt scire,tamen tam physicus quam principia csse sensibilium : et utraque
metaphysicus considerant omnes quatuor dicebant esse separata, tam ideas quam
juaiiier
ysicus et
causas Sed 1phvsicus considerat eas prout
.
1
mathematica. Uli autem qui in unam na-
eiaphysi-
13 omne
t
11
sull principia mobilis

philosophus reducit
primus autem
r :

efficientem in for-
turam
qui
ista reduxerunt, sunt Pythagorici,
numeros mathematicos omniuin prin-
'"conslde-
rant.
m am primam ultimum et sic
et tinem : cipia esse dixerunt, et ha?c esse separata.
ipse est causa universi esse et forma et Illi autom qui sola dixerunt esse mathe-
tinis et si accipiatur per
: motum prima matica, fuerunt quidam de discipulis Pla-
eausa, hoc non est ut sciatur in quantum tonis, qui dixerunt physica componi ex
estmovens talem motum, sed potius in mathematicis : eo quod puncti lluxus
quantum ipse anibit virtute et forma sua facit longitudinem, ot additio lineae ad
mobile et motum quod est instrumen- Iineam facit superficiem, el addita supor-
tum fluxus totius entis ab ipso et hoc : ficies superficiei facit corpus.
modo non considerat ipsum phvsicus.
Tertia vero substantia est immobilis
omnino, ethanc quidam dicunt esse se- Et componi dirunt
sic sensibilia ex Text.etcom.
parabilem : eorum, quia quid-
et cst ratio
mathematicis separatis : sed illae substan-
quid est conjunctum materiae, subjacet tiffl quidoin quae sensibiles sunt, phvsicae
potentiae et cum omnis potentia deter-
:
sunt, eo quod cum motu sunt physicus :

minetur ad ubi vel ad formam, oportet autem omnia considorat quae sunt cum
necessario quod omne quod est conjun- motu ot istse omnino sunt diversae a se-
:

ctum materiae, subjaceat motui locali, paratis, ut dicunt, eo quod nullum prin-
vel motui locali simul et motui ad for- cipium habent commune cum separatis,
mam. Etsi conjunctio cum materia causa sed potius separata sunt principia ista-
est mobilitatis, erit separatio a materia rum ot istae sunt principiatae substantiae.
:

causa oppositi quoil est immobilitas per

:
Sensihilis autem substantia est ilia quae
se ot per accidens. Haec igitur causa est
mutabilis est, et sicut saepe diximus, om-
istius divisionis.
nis mutatio quae est ad formam, est ex
oppositis, vel ex mediis intor opposita :

quia modium comparatum extromo, est

extromum. Licet autom mutatio sit ex
oppositis, non tamen est ex oppositis
CAPUT IV.
omnibus quibuscumque contingit sed ,

potius ex oppositis per se et non per ac-

cidens. Cum enim dico, album et non al-
/>r divisione substantiae separatse, et de
bum sunt opposita, non est quodlibet
his quee conveniunt suhtanlise sensi-
non album oppositum albo quia vox est :
bili.
non album, et tamen non opponitur albo:
sed mutatio est ex non albo quod est
contrarium allxi, et similiter ost in aliis:
.ticom.
5. ....
Hanc autem immobilom substantiam
quidam sunt m duo dividentes. Alii au-
t
ot si

in
sic

contrarium,
mulatio omnis
sicut
est de
diximus in primo
contrario
 586 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Physicorum, necesse esl aliquid stibjici mus in nono bujus sapientiae libro. Dici-

illis contrariis, quod sit subjectum muta- tur enim ens secundum potentiam, et
t ionis : el hoc esl tertium quod est mate- ens secundum actum et omne quod his :

ria. El hujus causa est, quod contraria transmutationibus transmutatur, trans-

iii > 11 transmutantur ad invicem, it;i quod mutatur ex potestate entis in ens actu :

sint subjectum transmutationis, sed sunt et ideo in omnibus talibus duabus trans-

transmutationis termini, el ipsa transmu- mutationibus sunt quatuor termini, sicut

tatio quidam esl contrariorum.
fluxus patet in generatione et corruptione. Est
Amplius iiiuiin quidem contrariorum ad enim corruptio ex actu ente in potestate
1
est transmutatio, manel
1 1 •
>< 1 aliud au- : ens, etgeneratio econtra. Etsunt isti ter-
tem contrariorum quoesl
a transmutatio, mini quatuor secundum rationem termi-
non manet, sed abjicitur. Subjectum au- norum, tres tamen secundum rem et :

tem quod tertium est, sub utroque con- ideo quidem in una transmutatione duo
trariorum manel idem. Oportel igiturali- sunt termini tantum sreundum rem el
i|uiil esse tertium praeter contraria, et rationem, in duobus autem quatuor
haec esl 'materia. seeundum rationem, sed tres ad minus
secundum rem quia contrarium alte-
:

rum privatione designatur. El si ma-

Text.etam. Sunt autem t ransnmtal iones quatuor, teria designatur cum potentia privata ac-

etsi secundum genera inquibussunt.di- tu, tunc sunt duo principia motus sive

vidantur sunt enini qucedam in quid :

transmutationis tantum. Si autem acci-

sive in substantia, quaedam autem in

piatur ut subjectum amborum, tunc sunt
qualitate, qua?dam in quantitate, et quae-
tria, sicut et hic et in Physicis dictum est.

dani in ubi. Illa autem quae est in hoc

Sic igilur omne quod transmutatur, trans-

sive in substantia, est illa qure est

mutatur ex potestate ente in actu ens,sic-
gene-
ut ex albo potestate album est
in actu
ratio simpliciter vel corruptio simpliciter.
alteratio, et similiter est in augmento, et
Ea vero quae est in quantitate, est aug-
mentum, vel decrementum. Illa autem decremento, et in omnibus aliis. Dico
quae est secundum qualitatem, est altera- autem ex potestate ente in ens actu :

tio. Qualitatem autem in communi vo-

quoniam procul dubio verum est quod
eainus passionem. Et ea qute est secun- non solum iit transmutatio ex non ente
dum ubi, vocatur ferentia. sive
secundum accidens, sed etiam lit ex ente
latio,
in ens id enim ex quo fit transmutatio,
:
sive loci mutatio. Et oportetquod incon-
est ni in ens secundum accidens et hoc
trarietate sint mutationes singulorum si
:

es1 ni m simpliciter non ens, sed in quan-

sunt rect;e : e1 ideo in omnibus illis ne-
tuni est subjectum privationi et potentiae
cesse est transmutari materiam, quae se-
cundum valorem secundum poten-
sive
ejus ad quod est transmulatio : et hoc
tiam possit in ainbo contraria haec enim
est ens in potentia, ex quo fit ens in ac-
:

tu.
omnia conveniunt illi substantise quam
sensibilem vocamus. In omnibus autem
bis imiilis transmutatio secundum loeum

est a generanle et causante formam, sic-

ut ostensum est in VIII Physicorum '

.

I'.t in omnibus his attendendum est,

quod ens dicitur dupliciter, sicul distinxi-

1
VIII Pliysic. tex. et com. 32.
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I 587

quse formas secundum actum specie dif-

ferentes non faciunt, licet videantur eas
facere quoad nos. Secundum ergo ea
quse dicta sunt,omnia qmecumque trans-
i:\itt V.
mutantur, habent materiam, sed non
unam et eamdem habent propriam mate-
riam, sed potius diversam, sicut in ante
Quod secundum ea quse dicta sunt, sol- habitis ostendimus.
vunlur dubitationes Antiquorum.

Quaedam etiam quae sunt de numero Text.et.com.

rext. rt com,
Et hoc quidem omnes Antiquide pliy- sempiternorum, et haec sunt quidem quae-
9.
sicis loquentes dicere intendebant: sed cumque non sunt genita, sed sunt mobi-
exprimere non sciverunt : lioc enim quod lia ferentia secundum locum sed quam- :

sic dicimusunum ens in potentia ex quo vis ista generationem non habeant, ha-
iit omne quod lit. Et est illud unum quod bent tamen potentiam ad ubi et ubi sivc ,

Anaxatroras intendit, quando dicit omnia unum el unum, quod idem est. Patet
esse unum mixtum ex omnibus, et ex ergo quod sic loquendo de sensibili sub-
illo fieri omne quod fit : non enim om- stantia, omnis dubitatio solvitur Anli-
ne quod lit, ex illo fieret, nisi in ipso quorum et omnes intenderunt hoc di-
:

rsset aliquo modo inchoatio formarum cere, sicut diximus, licet verbis propriis
omnium cum privatione actus : et hoc exprimcre non valerent.
non vocavit ipse privationem, sed laten- Dubitare tamen potest adhuc aliquis,ex
tiani. Sed multo dignius cst quod dica- quo non ente tit generalio, cum dicimus
mus omnia sic simul esse in prima mate- generationem fieri ex non ente. Triplici-
ria secundum potentiam et privationem, ter cuiin dicitur non ens, sicut in aliis

quam quod dicamus omnia simul esse locis diximus. Dicitur enimnon nisquod

secundum actum et latere. Hoc etiam absolute nibil est et secundum hoc con-
:

est quod Empedocles dicere voluit per veniunt omnes Philosophi, quod ex non
mixturam elementorum quatuor, ex qua ente nihil lit omnino. Dicitur etiam non
omnia fieridixit. Similiter autem et hoc privatio in genere, quae non supponit

idem dicere intendit Anaximander, proprium subjectum et secunduin hoc :

qui posuit infinitum ex quo fierent iterum non fit transmutatio ex non ente
omnia, propter inateria? ad quodli- nisi per accidens, sicut si dicain, ex non

bet quod (it ex ea indefinitatem. Simili- enle albo quod estdulce, lil album. Ter-
ter autem hoc est quod Democritus ait tio modo dicitur non ens privative, quod

nobis omnia esse potestate in primo ma- relinquit proprium subjectum, in quo
teriali principio, quod est atomi sed : est formae incboatio cum actus privatio-
non erant actu omnia secundum poten- ue : et hoc quidem dicitur non ens quan-
tiam, nisi concederetur quod essent con- do quidem potestate ens, sed non
est

tinuata cum materia omnia sed hoc non : estnon ens cujuslibet generis quia lioc :

conceditur. Dicebat enim hoc generatio- modo iit diversum ex diverso, quse ha-
nem non esse nisi congregationem et se- bent diiTerentias contrarias : et sic fit

gregationem : et omnes figu-

ideo dixit oppositum ex opposito, sicut diximus.
ras et situs ct ordines atomorum potm- Secundum ergo hunc modum non suffi-

tia esse quoad nos : quia sic vel sic no- cit quod simul sunt res omnes,
dicere
bis apparent in liis vel illis formis, cum sed latent,sicul dixit Anaxagoras oporlet :

non sunt sic secundum actum quia : ergo quod praedictas res differant secun.
non sunt nisi congregatio et segregatio dum materiam quia cujuslibet rei est
:
 :

588 1). ALB. MAG. ORD. PIEED.

materia propria, eo quod nos jam dixi- privatio qua? quidem est prineipium et
mus quod materia supponitur cum for- non causa, et esl ipsa in qua est inchoa-
mae inchoatione : et sicut inchoationes tio formae cum negatione actus et com-
illae simi diversae, itael materiae. Si enim plementi. Tertium autem est materia,
non sic dicatur esse, quaeremus ab Ana- quae est subjectum mutationis prout sub-
xagora quare res factae suni infinitae et stat privationi : sed id quod est causa
diversae secundum formas, sed materia loco istius, est causa movens, de qua in-
esf una in se aequaliter continens omnia? ferius faciemus mentionem. Et sic sunt
Videtur enim quod ex uno modo sc ha- tria quidem principia et tres causae sunt
bente semper non lit nisi unum : et sic quia quartum quod est causa finalis in
oumia deberentesseunum, et non multa, talibus, in idem incidit cum forma. Hoc
et inlinita per speciem et materiam. Et autem dico principia et causas ejus quod
si dieat aliquis eum Anaxagora, quod in- in talibus fit : quia cum sit differentia in-
tellectus in eis fecit segregationem, vide- ter illud quod fit et causam ejus, et simi-
tur hoc niliil esse : quia intellectus est liter sit ditferentia inter id quod est prin-
unus et simplex et impermixtus : et ideo cipium et principiatum, liorum princi-
non potest esse causa multitudinis et di- piorum et causarum nullum tit : quia nec
versitatis. Et ideo sicut diximus causam materia fit, nec species. Et de privatione
multitudinis, oportet ex parte materise constat per se, et de efliciente quod non
assignare etex parte potentise materialis : fiunt : quia privatio est quae in mutatione
quia quamvis materia sit una subjecto, abjicitur, et movens est non id quod mu-
tamen ipsa est facta in actu illud, et non tatur. Quod autem non fiat materia, nec
aliud, quod per propriam potentiam et species secundum se, sed illa sint duo ul-
formalem inchoationem erat ante secun- tima ex quo et in quo fit transmutatio,
dumpotestatem. Sicergo omnis Antiquo- sic ostenditur. Omne enim quod trans-

rum solvitur dubitatio. mutat aliquid, id ab aliquo et in aliquid

transmutat ipsum : ab aliquo quidem
sicut a primo movente : illud vero quod
transmutatur, est materia quae est ante
transmutationem et post omnem trans-
CAPUT VI.
mutationem relicta, sicut in primo de
Physico aitditu est ostensum : id vero in
quod est transmutatio, est species quae
De principiis substanlise sensibilis mobi-
est finis transmutationis. Si igitur detur
lis et corruptibilis, et quod non jit
quod id quod lit est alterum eorum, se-
nisi compositum, et non materia, ne-
quitur quod sunt ista, materia videlicet
gue forma secundum se.
et species in et hoc est sicut
infinitum :

si detur, quod non solum fit hoc compo-

silum quod est aes rotundum, quando fit

Text. et com,
12
Cujuslibet aufem substantiae mobilis et sphaera cuprea, sed etiam fit a?s, et fit

corruptibilis et sensiliilis tres sunt causae ipsa rotunditas in quantum id quod mu-
et tria principia, exquibus incipit et cau- tatur, necesse est stare in aliquo est li-

satur esse ipsius et principiorum. Unum nis et terminus mutationis. Si enim fiat

quiilem est ratio et species, et dicitur materia, cum omne quod

fit fiat ex ma-

forma sive habitus secundum quod for- quod materia quae fit, ha-
teria. oportebit
ma es\ formans esse, et ratio secundum beat materiam ex qua fit et hoc neces- :

ijihmI est finis mutationis, et speciesprout sario ibit in inlinitum, quia de illa

ipsum est substantia quam refertur

ad materia ex qua fit ista, eadem cst
ratio diffinitiva. Secundum autem est ratio : et hoc procedit sine fine. Simi-
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I 58!»

liter autcm si detur quod fiat forma se- cidens, et privationes sunt artiset naturae
cuudum se, oportcbit quod illud supcr quae sunt per se, sicut casus et fortuna :

quo fit forma, terminetur ad aliquam licetenim hoc sit in his quae fiunt propter
forinam : eo quod, sicut jam habitum aliquid, tamen privatur in his ct inten-
est, omnc quod mutatur, cx aliquo el ab tio naturae et artis. Et ideo forsan iste

aliquo et in aliquod mutalur : ergo for- casus vocatur, eo quod cadunt ab inten-
mae est forma, et hoc ibit in inlinitum : tione causae naturalis et artificialis. Et
et boc facile est videre : et cum hoc sit ideo non est necesse quod in his quae-
impossibile, constatquod nec maleria lit, ratur, quod omne quod fit, fiat a conve-
nee forma. nienti sibi in nomine et ratione, cum non
habeant causam, sed causae privationem
secundum quod fiunt a casu et fortuna.
xt. rt com Probatur posleaidem ex hocquod uni- Secundum aulem quod ista reducunlur
13.

uscujusquc subslantia ex fit univoco et ad eausain artis et naturae, sic fiunt ab

convenienti sibi nomine et ratione,
in univoco sibi nominc et ratione, sirul in
licet fortc nomen non sit impositum. consequentibus patebit. Quod autem fit ab
Cum autem omne quod iit, fiat ex uni- arte.constaf quod fitasimilisibisecundum
voco sibi in nomine et ralione, oporlet formam quia domus
: qua? est in lignis,
quod linis motus sit speeies qu;e est si- fit a domo quse cst in aniina architecti,
mililudo priini facientis, el quod est ter- sicut dixiinus in scptimo hujus sapientiae
minus motus sive mutationis, non fit per libro : et cum cjusdem formae secundum
nmtationem, sicut jam ostensum est, nisi rationem sit idem nomen, conslat quod
forte per aecidens in quantum educitur de omnia talia quae fiunt per artem, fiunt
polentia. Similiter autem quod subjicitur ab univoco. Quae autem fiunt per nafu-
mutationi,est ex quo lit id quod lit per mu- ram, dicuntur hic a nobis quae habent
tationem et hoc iieri non potest per mu-
: generans univocum univocam ha-
sibi, et

tationemcum sit ante eam. Quod autem bet generationcm. In omnibus autem ta-
omnc quod fit, liat ex convenienli sibi et libus licet gencrans sit extra id quod ge-
nomine et ratione, probatur perinductio- neratur, quae dicitur formativa, tamen
nem. Omnia enim quae sunt substantiae virtus generantis quae est, habet esse in
factae anatura, et alia quaecumque liunt, materia ex qua est generatio, et est for-
fiunt ex convenienti et univoco sibi no- ma similis generato, praeter boc solum
minc ct rationc : omnes enim res quae quod aliter est in generato et aliter in
fiunt, aut fiunt a natura, aut fortuna, materia ex qua fit generatio. Tn generato
vel casu, aut automato, hoc est, per se : enim est sicut aclus perficiens et dans
et dico per se fieri sicut ea quae similc esse ct rationem, et in materia est sicut
sibi in specienon habent cxtra generans. artifex in artiliciato : haec enim est sicut
Inler haec autcm est differentia quia : ars artificis transducta per instrumenta
ars est principium in alio est enim ars : et motus artificis in materiam, quoa mu-
principium factivum cum ratione in alio tatur ut accipiat formam artis, sicut in
in quod inducit formam artis. Natura aliis locis tam in libro Animalium quam
autem est principium non in alio, sed in in aliis nostris naturalibus libris diximus
co in quo est per se et non secundum animas animalium esse in seminibus eo-
accidcns, sicut determinatum est in se- rum. Haec ergo forma quoe formativa vo-
cundo dc Physico auditu homo nam- : catur, si nomen accipiat, idem nomen
que gencrat hominem. Reliquae vero cum nomine generati, eo quod
habebit
causte quae non sunt ars et natura, non omne nomen a forma imponitur, et con-
tam causae sunt quam privationcs barum venienlia in forma est convenienlia in
causarum, et non sunt causae nisi per ac- nomine vel ratione : igitur et ista fiunt
 590 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

al> univoco. I.i cum ea quae casu Gun1 ad subjectum cujus est materia, sicut di-
vel fortuna, reducantur ad ea quae fiunt cii Aristoteles, et horum quidem verbo- q ^X™
P™P/ H
I

natura vel arte, constal quod etiam illa ruiii iste est intellectus : quia quinque , e
ie
x
quaa Gunl casu e1 fortuna, secundumquod acciduni materiae,ex quibus perfecte cog- ^f/^H
habenl causam, fiuni ab univoco. Ea ve- noscitur natura ipsius : quorum unum c °s nosc

ro quffi liunt automato, hoc est, per se, et primum est, quod accidentia sensibilia

sunt animalia generata per putrefactio- sunt, quibus subjicitur materia propria
iinn :e1 dehisjamin libris Physicisin uniuscujusque, et forma non est subje-

pluribus locis ostendimus, qued humor ctum illorum accidentium, sed materia.
putrefactus in eis est sicut humbr semi- Et ideo materia primo est quidem poten-
nis animalium et calor qui est in eis el
: tia quanta, et quania secundum aclum
spiritus, formatur virtute stellarum el subjicitur sensibilibus : et ideo notitia

ceeli et loci in quo sunl anguli inciden- materia? est illud quod in re sentitur et

tiuni radiorum : el per hanc virtutem subjicitur quantitati et situi el sensibili-

habel virtutem formativam quae est simi- bus, et dicitur secundum boc materia
lis formato, sicul forma artis est similis cum qua est hoc aliquid ens eo quod :

artificiato : hsec eliam fiunt a sibi univo- ipsa est primum principium individuatio-
co : ct sic inductione probatum est, quod nis : et cum individuat, ens apparens,

omnia qiue iiunt, a sibi univoco iiunt. per hoe quod est sensibilis distincla qua-
Exexista propositione eonclusum est, litate sensibili et quantitate. Ha?c igitur

quod nihil tit nisi compositum, et non duo sunt propria materias, scilicet quod
forma, vel materia : habetur ergo inten- sil cum hoc aliquid in quantum est indi-

tio quam promisimus, quod eum sint viduans : etquod sit apparens in quan-
tria prinpipia et tres causre ejus quod iit,
lum ipsa est id quod quantitate et sensi-
nnn iit aliquid illorum piincipiorum, sed bili qualitate determinatur iu substantiis
ipsum tantum compositum. sensibilibus. Neutrum eorum accidit for-
m£e : et si utrumque horum accidit com-
posito, hoc est propter materiam. Secun-
dum autem quod accidit materia? in
comparalione ad formam : quia formae
CAPUT VII
substantialis non est sentiri, sed intelligi:
quod autem facit id quod est sensibile,

est materia : et sic ilerum facit ipsa hoc

De differentia trium substantiarum quse
compositum. aliquid, et non forma quce iacit quale
sunt forma, materia, et
quid in intellectu : et hoc facit aliquid se-

cundum quod est in sensu apparens. In

sensu enim apparens est omne quod in
Text.rtcom,
Ex his autem
accipitur, quod substan- sensu apparet per materiam,et aliter essrt

tiaequidem sunt tres, materia videlicet, intelligibile, non sensibile. Tertium au-
et forma, et compositum quarum dua; : tem quod accidit materiae, cst hoc quod
sunt componentes, et tertia estcomposi- Physicorum, videli-
dicitur in fine primi
tum. Hae autem tres substantiae diligen- cet quod materia non intelligitur nisi

ter considerandse sunt quia non scitur : per analogiam ad hoc aliquid et ad sensi-
substantia corruptibilis sensibilis, de qua bilein subsianliam qua3 est per formam :

hic loquimur, nisi liis diligenter scitis. et cum protendimus iniellectum ad aeei-
Dicamus igitur, quod materia uniucujus- piendum substantiam ejus el naturam,
que est eum qua esl hoc aliquid ens et dicimus quod ipsa est hoc aliquid, et id
apparens. Nam quaecumque sunt tactu quod sensu apparet, et non per se intel-
et non complantatione, haecsunl materia ligibiiis. Quartum autein est quod acei-
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I 591

dit rnateriae propriae et proximae et non quantum ipsa fonna est habitus quidam.
remotae : hoc enim est hoc aliquid se- In quantum enim est habitus, ipsa est
cundum eausam, quia ipsa est-causa lni- actus prinius et in quantum est habitus
:

jus inquantum est hoc apparens in sensu et actus primus, est hoc aliquid id quod

designatum. Quintum est autem, et hoc est in esse naturae : quia forma sola et

est melius et magis proprium omnibus tota causa est totius esse : el ideo dicitur
quae dicta sunt : quia cum resolvimus esse hoc aliquid per causam loquendo :

posterius in prius secundum formam, et quia ipsa est causa hujus quod esl hoc
actum in potentiam, invenimus semper aliquid in quanlum est, sicut materia
communius et universalius in quo stat non est causa esse, sed hujus est causa
resolutio : et hoc scito non scitur res nisi in quantum est hoc individuum designa-

in potentia, sicut manifestum est ex tum. Amplius autem tertia substantia

multis quae determinata sunt in praece- Bst, quae ex liis est composita : et illa

dentibus. Similiter autem cum proximam estsingula individua designata, quae se-
materiam resolvimus in priorem et no- cundum rem quidem accepta optime per
tiorem, non facimus hoc, nisi per formae compositum designantur. Singularis au-
absolutionem et ideo forma nulla est
: tem illa substantia est, qua? est ut Socra-
quando accipitur materia prima, sed per tes et Callias : et est haec substantia com-
privationem intelligitur formarum et : posita, quam ante diximus fleri ab uni-
ideo communitas forma? primae et com- voco sibi convenienti in nomine, et ali-

munilas materiae primae sunt aequivocae : quo modo in ratione, si nomen impona-
quia una est per formarum privationem, tur secundum rationem formae quae est
et aitera per simphcissimae formae poten- in semine, rx quofil productio substan-
tiam : hoc autem modo materia non est tiae.

in natura, sed solum in intellectu accepta

per privationem formarum : et sic non
est in potentia ut sensibilium inateria. Si
igitur debeat accipi prout est materia
CAPUT VIII.
quaedam non sensibilium, aceipietur qui-
dem prout ipsa est hoc aliquid, non qui-
dem in esse formali, sed apparens in ipso „. . ,. , ,
bt est cugressio aeclarans quahter secun-
ad sensum praeter formas : et secundum
dum diversa dicta Philosophorum di-
hoc quaecumque in re ipsa sunt actu et
versorum univocum fit ab univoco.
continuatione et non complantatione sive
ordine, sunt materia ad subjectum cujus
est materia : quia, sicut diximus, mate-
ria est idquod determinatur continuitate Sunt tamen qui contra hoc objiciunt,
et tactu in rebus complantatio autem : mullas ferentes instantias. Generatur
unius cum alio, ordinatio omnis fit per enim igniset calor ex motu.et non vide-
fonnam : quia materia nec est causa tur esse univocum aliquod generans. Ge-
complantationis naturae, nec ordinis, sed neratur etiam mulus ex equa et asino, et
forma. Iste igitur est perfectus intelle- non videtur esse univocum conveniens.
ctus materiae : et lnee est sententiaPeripa- Generantur etiam multa exputrefaetione,
leticorum. Et ideo in his quae separata, ut mures ex terra, et apes ex carnibus
sunt nulla est materia prorsus : sed hoc vaccarum, et vespae magnae citrinae ex
in sequentibus declarabitur : quia hic carnibus equorum, et serpentes parvi de
non Ioquimur nisi de principiis substan- capillis mulierum, et animalia multa ex
tiae sensibilis. Natura aulem qiue est stellis : el sol dicitur esse pater vegeta-
substantia formalis, est hoc aliquid in bilium, et sol cum circulo declivi dicitur
 S92 D. AIJB. MAG. ORD. PILED.
i
sse causa generationis universorum : el substantia? sensibilis, nec esl principium
niliil horum videtur esse univocum : et cognitionis ipsius. Adhuc secundum hoc
sic videtur habere instantiam praeinducta non educitur de potentia ad actum, sed
propositio. inducitur in materiam ex quo sequitur :

quod substantia diflinita sit multa et non

Sed ad hoc solvendum multa? sunt
opiniones diversorum ponendae, ut elu- unum. Adhuc autem sequitur ex boc
cescat veritas. Platonis igitur sententia quod omnes forma? substantiarum sensi-
est omnia Beri ex diis secundis quibus bilium sint incorruptibiles quia omnes :

Deus deorum dedit sementem genera- sunt extra, et non sunt in materia, nisi
tionis. Dii autem secundi suut stella? et per vestigium : cujus Joannes Saracenus

orhes ccelestium moventes materiam ad dat exemplum, dicens quod sicut est in

omnium generabilium productionem et :

testudinibus et voltis murorum primo
illa sementis dicitur forma queedam for- ponitur arcus lineus super quem conclu-
maus materiam ad conveniens sibi in no- ditur testudo : et postea remoto arcu, re-
mine. Ilanc etiam et hujusmodi formam manet vestigium in testudine, et separa-

dicit communicari materiae per datorem tur arcus et remanet : ita est in formis
formarum, et ipsam materiam formae ap- idealibus formantibus substantias sensi-
tari recipiendae per qualitates activas et biles, et corruptis sensibiiibus manet
passivas secundum numerum et propor- forma idealis, qua? non nisi pervestigium
tionem moventes et digerentes et alte- est in substantia sensibili : redeunte au-
rantes : hos autem proportionales dieit tem eadem imagine |cceli, qua? habet se-

numeros causari ex proportione motus et men illud, formam illam iterum forma-
luminis ccelestis universaliter materiam bit in materiam, et reiterabit simile illi

moventis, et prcecipue ideo quia forma quod fuit in priori saeculo hoc enim est :

illa quee est semen generalionis, est in his juramentum deorum, quod aniplo reddit
quae movent, et illa apprehendit virtutes sacramento. Sic igitur planum est quali-
activas et passivas, sicut apprehendit for- ter omnia tiunt ab univoco.

ma artis instrumenta artilicis, quando in Sunt autem adhuc alii cyui aliter sol- Soimio

materiam artificiati producit formam ar- vunt inductam queestionem dicunt enim :

tis artifex : et ideo illam dicit vocari for- omnium formas prteexistere secundum
mam formando sic dictam eam autem
a : rationem et ideas in mente Dei sive pri-
qua? est in materiam inducta, dicit vocari mee causa?, et banc creare omnes for-
imaginem, co quod imitatur formam qua? mas : et quia mens divina est ars om-
est extra materiam, et vocatur a quibus- nium, sicut in arte fit univocum univo-
dam resultatio, et a quibusdam resolutio : co, ita etiam fit in natura, quia in natu-
a quibusdam autem vocatur umbra, eo ra dicunt esse artilieiatum Dei. Hujus
quod obscuratur quando materiam ingre- autem dicti sui tales inducunt rationes :

ditur. Et dicit quod natura per intentio- dicunt enim jam esse probatum in libro
nem quam habet, eo quod opus naturae Peri genescos substantiam nihil agere,
est opus intelligentiae, respicit ad illam sed omnem actionem esse primarum
formam, sicut ad exemplar, quando pro- qualitatum, vel eorum qua? creantur cx
ducit res ad generationem, et ideo exse- ipsis. Qualitates autem activas et passi-
quitur ad par : et hoc modo fit univo- vas non agere dicunt nisi ad speciem sibi
cum ab univoco sibi conveniente. vel substantiae suae similem : qualitatem
impuOTatio Contra autem hanc opinionem mulla
ejusdem. r autem similem sibi dicunt esse sicut si

sunt qua? objicit Aristoteles ' quia si : calidum calefaciat, et frigidum infrigidet.
forma est extra materiam, non est esse vel forte calefaciendo dissolvat quanlam

1
Pro bac impugnatione vide Commentato- rem com. 31 et XII Metaphys. com. 13 ett8.
 LIBER XI METAPIIYSICORUM, TRACT. I 593

ct induret quaedam : et frigidurn similitcr sed lalcnt : ct generatio non est eductio
coagulct, vel constringat, sicut dictum actus dc potcntia, sed manifcstatio quse-
est in quarto Meteororum. Simile autem dam ipsius per occultationem aliorum
substantise sute est, sicut si calidum ignis qufflprobibebant ipsum esse manifestum.
rarefaciat, et frigidum inspissct : quia Et eontra hanc opinionem multa objicit impugnatio.

rarum et spissuni videnlur dicere potcn- Aristoteles, quae in locis plurimis jam
tiam in partibus substantise quantae. Sic pertransivimus. Est autem quod osten-
igitur dicunt, quod cum nihil horum in- dit istam positionem nihil esse, praeci-
ducat formam substantialem, et praeci- pue hoc, quod secundum hoc non est
pue eam quce non est forma corporalis, vere generatio in his quae generantur et
videtur eis quod omnes tales ptvTcipuce corrumpuntur et iterum quibus secun-
:

formce, quae nec sint corporalcs, nec se- dum hoc infinita sunt in infmitis, cx quo
cundum situm corporis dimensse sint per quodlibet infinite gcneratur vcl manifc-
creationcm primse substantiae qua? creat statur ex. quolibct. Adhuc autem quia in-
ipsas ex nihilo. IIujus autem praecipuam tcllectus agens quem ponit ista Anaxagn-
dicunt esse rationem : quia cum constct rse opinio, non est faciens aliquid, scd
omncs causas quoe sunt secundum ordi- segrcgans tantum : ct si quseritur unde
nem colligata? ab inferiori usque ad su- habeat segrcgarc ? non potcst assignari
premam, semper aliquid dignitatis et ac- ratio, quia tantum competit ei congrega-
tionis habere in effectu, rationabile est re quantum segregarc. Adhuc auteiu
primani maximam habere dignitatem : quia sccundum lioc non fit univocum ab
non autem potcst habere dignitatem ni- univoco, sed id quod non est conveniens
si in faciendo : igitur si aliae faciunt for- cum aliquo, manifestatur ex ilio. Adhuc
nias, videtur quod illa penitus vacet ab autem positioni huic non est possibile
efficiendo : hoc autem est impossibile : assignare, undc veniunt formae heterogc-
igitur videtur quod illa efficiat id quod niorum. Ilas cniin sicut est fornia hoini-
est in re principalissime : haec autem est nis et equi et manus et pedis et hujus :

forma : igitur videtur quod faciat for- horum enim infmita non possunt dicere
mam : et constat quod non facit ipsam ex latere in quolibet. Haec et hujusmodi alia
alio : ergo facit eam ex nihilo. multa objiciuntur contra istos.

Contra hos autem objicit Averroes Ideo iterum alii sunt qui dicunt, quod Soiutio aiio-
ru "''
multa dicens, quod isti destruunt poten- i n veritate nihil horum quce inducta
tias in rcbus : quoniam cujus est in re- suntj verum est, sed potius ita est, quod
bus nullus effectus, illius nulla est po- ihtelligentia largitur omnes formas : vir-
tentia, cum omnis potentia per aliquem tus enim moventis informat
intelligentice
modum reducatur ad actum. Cum igitur motus, ct virtutes ccelorum et heec in- :

in rebus sensibilibus vel mobilibus nun- formata eisdem virtutibus apprehendunt

quam fiat actus nisi per creationcm, qualitates agentes et patientes, et for-
opportet quod nulla sit in materia po- mant eas, ut non possint agere nisi ad
tentia ad actum, nisi forte disponens fonnam quam largilur intelligentia :

materiam ct non educens actum de po- quasdam autem dicunt esse inaterias,
tcntia : et hoc destruit totam philoso- qute receptibiles non sunt formae in ea
phiam, quce est de potentia et actu, et puritate et nobilitate in qua est intelli-
quidquid est de generatione et corrup- gentia : sed recipiunt eas in aliqua resul-
tione, et quidquid est de natura, quia na- tatione in qua possibile est eis recipere
tura cst potentia quaedam, et dcstruit eam : et hujus exemplum dant in io-ne,
fieri totum quidquid est de natura. qui cum sit umim spccic el indivisibile
io alio-
et est
Ideo dicunt alii, quod omnes quidem in aliqua materia, non inducit nisi fu-
xago-
formae sunt in materia ef actu sunt in ea, muin, et in alia inducit flammam fumo-
38
 594 D. ALB. MAG. ORD. PILEI).

saiu, el in alia inducil flammam claram. nihilo penitus secundum naturam : sed

Et similiter dicunt, quod intelligentia quaecumque fiunt. procedunt ex indeter-

quibusdam non inducit nisi esse
ns in minalis et confusis inchoationibus sua-
terrestre, et in quibusdam vitam addit, rum essentiarum, quae indita: sunt matc-
quseest umbrosa resultatio vitae suae :
et riae. Quintum rst, quod non quodlibet
in quibusdam addit sensum et in :
liis lit ex quolibel : sed omne quod lit, cx
quae accedunt ad cceli aequalitatem, el aliquo sui generis procedit, el hoc genus
maxime recedunt ab excellentiis contra- ambitu suo et extensione ambit id quod
riorum, inducit formam similem sibi, lit, et suum contrarium : ct idco con-
huproba»io.
jg es< anj ma intellectualis. Haec autem traria sunt unum in radice sui generis.

opinio niultum assimilatur Platonis opi- Plato quod quidem

igitur considerans,

nioni, quaeponit creatorem formarum, et movens primum materiae non conjun-

secundum eam, ut dicit Averroes, forma cfum, est intelligentia per formam motus
est ab extrinseco, ct non educta dc po- coeli causans motum materiae, et formans
tentia materiae, sed potius inducta : et si et regulans totam generationem, dixit

hoc est verum, tunc res generata non est omne quod generatur sic fieri ab univo-
unuin. sed multa et non est aliqua ma-
: co : quia forma illa quse regulat et for-
teria propria alicui rei, sed cx quolibet mat generationem, habens virtutem est

polest lieri quodlibet : quia in praeceden- seminis in efficiendo formando et re- Np°!5 ,nu et
d
tibusostensum est, quod materia propria gulando et hanc dixil ideam
: esse ab ^"%l
qua est forma secundum ejus pro-
esl in hac materia separatam. Et quoad hoc
nt-

priam inchoationem et alia multa im- : bene dixit causam primam et universa-
possibilia sequuntur ad hanc opinionem. lem tangendo, et non proximam et pro-
soiutio pro- Omnibus igitur liis omissis, dicimus priain : et ideo dictum est in secundo
quod omnes isti tanquam ab ipsa verita- Peri yeneseos, quod sol et circulus de-
te coacti, aliquod dixerunt de veritate, et clivus, sunt causce corruptionis et gene-
intenderunt dicere quod omnis forma rationis. Et in hoc male dixit, quod po-
educitur depotentia ad actum, movente suit quod haec forma in materiam indu-
aliquo quod est conveniens in nomine et ceretur quia hoc non est verum, cum
:

ratione. Quod autem hoc verum sit, patet ipsa non sit nisi movens, et sit universa-
si ponamus quae et quot circumstant ge- Hs, et non conjuncta virtus enim ejus :

nerationi substantiae sensibilis. Sunt au- pcr media tangens materiam, movet po-
tem illa,ut in communi dicatur, quin- tentiam quae est in materia, et educit
que, quorum primum et principale est, eam ad actum, potentiam non inducit et

quod omnc quod geueratur, educitur <le in maleriam nec etiam actum. Quod
potentia ad actum et haec potentia <le
: enim potentiam formalem non inducat in
qua educitur, est intra matcriam. et ta- materiam, manifestum est ex hoc quia :

men nihil est de substantia materiae. Se- si illam induceret, tunc talis esset intel-
cundum est, quod omnc quod cducilur Ligentia in motu coeli, qualis in materia :

de potentia ad actum, extrahitur per et hoc iiun posset esse, quia sic non i
-
aliquod movens, quod aut generato est set nisi in potentia : et quod non est nisi

univocum, aut reducitur ad univocum. in potentia, non movet, neque agil et :

Tertium cst, quod omnis motus inferior sic movcns primum non essel movens,
qui est in matcria generabilium, reduci- et contradictoria verificarenturde eodem.
tur ad motum cceli, qui causa est et men- Adhuc autem dicit Aristoteles, quod se-
sura hujus motus, performam intelligen- cundum hoc generatio esset sigillatio
tiae moventis motum illum. for- quaedam, et non transmutatio alicujus
main stellarum orbis, et per virtutes ra- materiae, et sic forma quai prius in mate-
diorum. Quartum est, quod niliil lil <x ria fuit, maneret cum sequenti, sicut
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I 593

(juando sigillatur cera, manet forma cerse propter hoc, quod id quod est in poten-
cuin figura sieilli. Adhuc autem secun- tia, non exit in actum nisi per id quod
dum Platonem forma non educitur de est in actu. Si igitur forma secundum ac-
potentia, sed inducitur in ipsam qu;e : tum sit in materia, non indigemus aliquo
omnia sunt absurda et falsa. movente : et hoc est absurdum.

Illa autem positio quaj dicit per crea- Ex his igitur plane colligitur qualiter

tionem fieri formas generatorum, respe- sola opinio illa quae de potentia dieit

xitad hoc quod primum omnium mo- educi actum, vera est, et omnes aliae si-

ventium est causa prima, quod mo- et mile aliquid habcnt veritatis, sed non
Solutio
° ad
vens est univocum, et ideo habet apud sunt veree. Ad ea autem quae inducta ob prin-
cipiaha.
se formam generati et cum id quod ge- : sunt contra positioneni istarn, quodomne
neratur, non habeat formam, et proce- generans generatur ab univoco, facile

dat ante esse ad esse, videbatur largiri est respondere per ea qute dicla sunt a
formam, ita quod nihil formoe praeexi- nobis in locis pluribus. Non enim dicitur

steret in materia : et sic forma esset ex hoc univocum pure univocum, sed id
nihilo : ex nihilo enim fieri dicitur, quod quod in forma convenit, licet non conve-
nihil suae essentiae habet ante se supposi- niat in esse illius formas, sicut forma qua?
tum in Haec autem positio er-
quo fiat. est in semine, convenit cum forma ge-
ravit in hoc, quod cum dicitur genera- nerati, non in esse, sed in virtute et actu

tum fieri cx non esse, non ens non dicit et essentia confusa, et sicut forma in

non ens, quod omnino nihil est, sed non anima artilicis, convenit cum illa quae
ens potentiae formalis, quod est medium e st extra. Et boc modo motus ut causa
inter esse et non esse et sic illud quod : caloris convenit cum calore quia mo- :

tit ex potentia, aliquid suas essentiae prae- tus hoc modo est dissolvens et rariticans
supponit ante se ex quo i 1 1. : et hoc vidit et trabens potentiam ad actum caloris.

Aristoteles, et ideo improbavit hanc po- Et hoc modo carnes vaccarum sementi-
sitionem : et sic dicendo nec potentia nam habent in se inchoationem formae
destruitur, nec aliquod sequitur incon- apum, et commixtum sperma asini cum
veniens. menstruo equa? sementinam habent po-
autem qui posuerunt formarum Ia-
Illi
tentiam muli : et in omnibus aliis facilii-

tentiam, adhuc respexerunt quod esse mmn est hoc modo determinare.
quod generatur, generatur ab univoco :

et cum non viderent generans univocum

extramateriam, et viderunt quod poten-
tia non univocatur actui, elegerunt di- CAPUT IX.
cere formas omnes secundum actum prae-
existere in materia, sed latere. Contra
boc autem objicit Aristoteles multa quae
An aliqua jorma potest esse extra com-
sunt scripta in diversis libris suis et no-
secundum hoc om-
posittan cujus ipsa est forma : ct us-
stris, quod videlicet
tenditur quod nulla ni.si intellectus.
nia sunt in omnibus, et quod infinila in

infinitis, et quod a finito educitur infini-

tum, et quod generatio non est, sed alte-
rat o occulti ad manifestum. Sed id quod quibusdam autem substantiis gene- «*•«' «"»
"'
:
In
totam istam destruit positionem, et pro- ralibus forma nunquam est praeter com-
prium est huic sapientice, est, quod se- positam substantiam : quia sicut de ipsa
cunduni eam non indigemus causa mo- educitur ad actum, ita corrupta ipsa cor-
vente, quae sitmovens per se movens : rumpitur in ipsam potentiam per acci-

enim per se non ponitur in natura nisi dens, non per se, et non manet in actu
596 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

compositum, sicul aec fuit in actu istius substantiae videtur esse formaprae-
posl
antc compositum, sicul esl species sive ter compositum.
fornia domus qnae non est si non sit in

lapidibus e< lignis, nisi dicat aliquis quod

est ars in mente artificis : e< hoc praeci- Hoc autem tali via cst investigandum. T"'- :

puc es1 in formis artis quae non sunt Accipiamus enim principia illius substan-
substantiae, sed accidentia : et ideo sine tiae singula, ut videamus quce ipsorum
subjectis esse non possunt sed tamen : possunt salvari sine materia, etquae non :

formarum haruin et aliatum non est per videmus autem quod causae illae quae di-
se generatio et corruptio, sicut ante di- cuntur moventes, sunt distinctae a mate-
ctum est, sed alio accidentali modo sunt ria, et sunt ipsam materiam anteccden-

et non sunt quia generato composito

: tes : et sunt etiam ante illa qua- facta

sunt et corrupto composito non sunt, sunt per generationem : et ideo de illis

sicut dicimus domum et sanitatem sine constat quod possunt esse sine illis quae
materia non csse nisi sicut in artificiali- facta sunt, qu;e sunt composita facta per
bus mentaliter ct non secundum esse gcnerationem. Aliae autem causae quae
quod faciunt istee formas quando sunt iu sunt quasi ratio sive forma dans esse et
propriis materiis extra animam : et sic rationem composito, sunt simul, et non
est de omni eo quod est secundum ar- sunt nisi cum composito : et ideo, sicut
tem. Sed quia istae formae sunt acciden- dictum est, illae de potentia educuntur,
tia, forte aliquis diceret quod ideo non et non sunt exlra materiam ingredientes
sunt sine materia, quia sunt accidentia : in materiam, sicut dixit Plato. Et hoc
et ideo formae quae sunt natura substan- probatur per induclionem et simile : nam
tiae suae sunt sine materiis suis, etiam quando sanatur homo, tunc est sanitas
post corruptionem compositi sicut sine secundum illud esse quod facit sanum.
ipsa fuerunt ante compositi generatio- Et similiter quando fit aenea sphsera,
nem : ideo oportet nos procedere tam in tunc est figura aeneae sphterae secundum
fonnis naturalibus quam artificialibus. esse quod facit sphtericum. In anima
Dicit enim aliquis forte, quod quia for- enim artificis existentes formae illae non
mae naturales suhstantiarum sensibilium sunt secundum ordinem et actuni forma-
sunt substantiae, ideo non male fecit rum, sed potiussecundum intentionis ra-
Plato, cum dixit quod species ideales tionem quia animamnon faciunt sanam
:

sunt quorumcumque est natura et non vel sphaericam : et ideo nihil talium forma-
aliorum, eo quod alia sunt aecidentia et rum videtur posterius post corruptum
non substantiae. Si igitur sunt species, compositum reinanere.
sicut dixit Plato, procul dubio non sunt
species nisi eorum quae sunt in matcria,
sicut est homogenium et heterogenium, Si tamen aliquid formaruin illarum Text.et

et simplex et eompositum,ut ignis, caro, taliuin manet, hoc perscrutandum est

eaput : omnia namque ista dicunt for- subtili et propria indagatione, nam de
mas conceptas cum materia. Adhuc au- quibusdam formis non de potentia mate-
tem formae illae quas dixit Plato, sunt ria? eductis, sed potius ab extrinseco in
maxime illius substantiae quaj finalis est, materiam inductis, nihil prohibet formam
in qua stat totius substantiae divisio quae manere post compositi dissolutionem. Ut
est individua substantia, quae maxime verbi gratia investigandum, si anima est
substat, cujusmodi formae sunt species et talis aliquid constat enim per omnia
:

genera quae formas dicit esse Piato. Hane qua3 in tertio de Anima et in secundo de
autem nos jam ostendimus educi de ma- Intellectu et Intelligibili, et in libro de
teria, el non induci in eam e< ideo nec : Fmmortalitate animas dicta sunt, quod
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I 597

non tota et omnis anima sic est separabi- ccelorum devenit in contemplationem di-
lis a composito corpore, sed intellectus : vinorum : et in illis perfecte contemplans
et forsitan impossibile etiam est omnem stat sicut sol. Sed intellectus iste huma-
et lotum intellectum manere post corpo- nus ad seipsum non devenit, ut in se sit
ris dissolutionem hoc autem qualiter : nisi prius se inveniat. Cum igitur lumen

verum sit, revocentur ad memoriam ea intellectus et intellectuum, sicut jam di-

ta quo- qua? in III de Anima, et in II de Intelle- ctum est, sparsum sit in omnibus intelli-
ne Pe stuetlnlelligibilidicia.sxmt a nobis. Sup- gibilibus, primum quod acquirit intelle-
etico
ponimus enim intellectum agentem par- ctus per studium, est intellectuum specu-
totum tem esse animae, et esse formam liuma- lativorum collectio in tribus theoricse

lanere nae animae per ea qua3 in III de Anima partibus, qua? sunt physica, mathesis,
)rpO'
issolu- dicta sunt : possibilem autein intellectum et prima philosophia, sicut a principio
nem.
ponimus non esse praeparationem in cor- hujus sapientiae libro determinavimus.
pore, sicut mentitus est Alexander : eo Caetera autem qua> sunt de rationibus, in

quod nec forma harmonke corporis,

est grammaticis qu;e ministrant intelligibi-

nec aliquid consequens harmoniam, sed lium signa, et logicis qute dant invenien-

esse locum specierum intelligibilium, di et accipiendi verum modum, et rheto-

sicut perspicuum est locus colorum, in ricis quae ex signis aliquid persuasionis

quo sunt sccundum esse spirituale quod eliciunt, et poeticis (juae conjecturare do-
luxconfert ipsis : et ideo intellectus agens cent ex integumentis : ethica autem sunt
et possibilis se habent ad invicem sicut praeparationes ex parte studentis, ne
agens per essentiam, et sicut materiaqua; avertatur a concupiscentiis : et hic in-

non est omnino materia respectu intelli- tellectus sic acceptus est speculalivus.

gibilis, sed potius ul locus se habet ad Quia vero in omnibus speculativis itl
illa : sed etiam sicut materia respectu quod fulget, est lumen intelligentiae illu-
agentis, sicut se habet perspicuum ad co- strantis, sicut id quod fulget in coloribus

lores sicut locus, et sicut se habet mate- est lumen solis, ideo per resolutionem
ria ad lucem. Intellectus autem formalis inlelligibilium in lumen intellectus quod
est, qui inhaeret possibili et intelligibili- micat in eis, homo adipiscitur conlinue

bus, deactione agentisproveniens, sic is- lumen intellectus separati, et ingreditur

tudest forina visus secundum actum,etvi- in ipsum ab extrinseco et haec est in- :

sibilium, quod deluceincorporatur colori tciitio duplicis actus, quorum unus ma-

secundum quod motivus est visus. Intel- net, et alter non manet. Et hujus causa

lectus autem omnino separatus est intel- est, quia unus est substantialis et substan-

lectus intelligentia?, cujus intellectus lio- tia ejus, et alter est accidentalis, sicut

minis est imago quaedam ambiens suum dico quod lucis est actus substantialis lu-

mobile, quod est corpus hominis, sicut cere, et est substantia ipsius lucere, quia

intelligentia separata ambit suum mobi- lux seipsa Iucet. Alius autem actus po-

lc, quod est sphaera, et intellectus homi- tius est operatum quoddam, sicut est
nis cst in lumina inferiora sunt
illo sicut ful_r or et rubor aurorae et hoc accidit :

in lumine superiori, a quo recipiunt et luci ex materia cui incidit : et cum sepa-
formas et motus per influentiam. Et con- ratur lux a materia tali, tunc manet se-
tinuatur hujus iniluentia formae et mo- cundum actum primum ipsius. Per om-
tus usque ad causam primam qute mo- nem eumdem modum dicendumest quod
vet sphaeram primam universaliter in- intellectus adeptus est, quem adipiscitur

iluentem, quce est penitus lux pura, quae homo ex resolutione omnium qute secun-
a nullo aliquid recipit : et intelleclus ho- duin actum intellecta sunt in lucem in-
minis continue extendendo se a seipso tellectus, qui micat intellectis omnibus :

superius tandem per contemplationem et acceptio plena hujus lucis est intelle-
 598 1). ALB. MAG. ORD. PR.ED.

quo liomo adipiscitur intel-

ctus adeptus, univoco generante quia in generatione
:

tectum verum et pTopriam lucem ejus se- univoca liomo generat hominem secun-
cundum ambitum omnium intellectorum, duin se, et in particulari hicgenerat hunc,
quae lux intellectus cst substantia intelle- cl quilibet generat aliquem particularem.
ctus ipsius, el habet duplicem actum. Similiter autem etiam est in artibus : ais

Unum quidem, quo reflectitur super con- eiiiin medicinalis in intellectu medici ra-

tinuum et tempus, qui esl iictus ejus sic- tio estunivoca sanitatis quse est in liu-
ut cst actus lucis solis super alienam ma- moribus. Alia autem quaecumque sunt
teriam, sicut diximus de splendore auro- generantia cequivoce, ad univoca redu-
ra\ Alium autem habel quo lucet in in- cuntur. Et virtus formativa quse est in

tellectis puris et nudis, et in se non re- materiis eorum, est sicut ars in intellectu
llexus ad continuum el tempus, sedpotius artilicis, sicut patet quod calor qui est in

illustrans intellecta in ipsis priniis suh- semine hominis, virtutes divinas accipit

stantia? principiis et entis : et ideo inld- a ccelo et anima, quibus format : et ideo
lectus iste secundum actum unum manet dicitur intellectus et artifex a Peripateti-
post eomposili resolutionem, et secun- cis. Ilaec autem omnia dicta sunt secun-

dum alium non manet : et tunc si quis dum opinionem Peripateticorum : quia
proprie loquatur, non corrumpitur in- nec in his nec in aliis in hac via philo-
tellectus adeptus, sedquaedam actio ip- sophiae dicimus aliquid ex proprio : quia
sius corrumpitur quia hanc non habet
: propriam intentionem quam in philoso-
nisi in conjuncto. De agente autem con- phia habemus, non hic suscepimus ex-
stat quod non corrumpitur. Similiter au- planare, sed alibi dicetur.
tem nec possibilis corrumpitur, ex quo
locus ipse est specierum, et subjectum
agentis, et non differt ab eo nisi sicut
perspicuum a luce : et compositio horum
CAPIT X.
intellectuum est sicut compositio solis,
et intellectus adeptus in his est sicut com-
prehensio solis in omnibus effectibus
suis substantialibus : et reductio ipsius
Ulrum eadem sint principia et elementa

intellectus est in intellectu intelligentiae,

diversorum numero, vel genere, vel

sicut reductio illustratorum a sole ad so-

specie, an diversa ?

lem et perfectio ejus in intellectu pri-

:

mo, est sicut recordatio resultationis et

umbrae speculi ad faciem ejus cujus obje- Quod autem praecipue sciendum de Text ^m
ctu facta est imago resultans et : sic pla- principiis sensibilium corruptibilium, hoc
num est qualiter non tota anima est ma- est, quod aliorum secundum numerum
nens posl compositi resolutionem, sed in- sunl principia etiam alia secundum nu-
tellectus, el intellectus eliam non totus merum, licet forte conveniant in specie :

manet, sed in parte corrumpitur secun- et diversorum secundum speciem conve-

dum quamdam actionem ipsius. nientium tantum in genere, diversa sunt
principia specie, sed in genere convenien-
tia : et diversorum in genere principia
Trxt. rt com Ex his etiam patet, cum omnes formae sunt diversa in genere : sed eadem pos-
18.
educantur de potentia ad actum, sicut sunt esse analogia sive proportione. Hoc
diximus, et solus intellectus adeptus sit autem qualiter sit verum, sic cst decla-
ingrediens ab extrinseco, quod non opor- randum licet enim principia sintdiversa,
:

tet species ideales esse propter illam cau- diversorum tamen haec eadem diversa
sam, quod omne quod generatur, fiat ab principia nihil prohibet secundum ana-
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I 599

logiam etproportionern esse eadem om- ponitur ex uno simplici et si idem esset :

nium. Tamen de hoc forte dubitando ob- elementum cum eo quod componitur ex
jicit aliquis dicens, quod si eadem sunt elementis, tunc idem esset compositum

principia et elementa substantiarum, et cum simpliei, et oporteret quod omnia

eorum quaa ad aliquid, et cujuslibet cate- elementa componentia essent idem et
goriarum, quod boc mirum videtur, unum simpliciter quod non potest esse.
:

Syllab.e eniin compositae quoe est ba,

prsecipue de ad aliquid, quod ita debilis
est essentiae, quod mulli Antiquorum csse
nonpotest idem esse elemcntum compo-
bujus praedicamenti non dixcruni esse nens eam, sive sit b, sive a, nec ipsa
ldem Com .

n,e
,','
talor
rem, sed comparationem quae in sola simplicia sunt inter se eadem quia a :

existil ratione. Impossibile autem vide- non potcst esse h, et b;ec omnia contin-

tur,quod eadem sint principia et ele- gerent, si eadem essent elementa cum
menta omnium categoriarum. Si enim ipsis elementatis. Siautem omnium ele-
eadem sint prineipia, tunc ex eisdem menta essent eadem, sequeretur quod
principiis et elementis erit ad aliquid, et omnia essent eadem, et elementa in-
substantia. Quceramus igitur quod est ter se essent eadem, sicutjam ostensum

illud principium, et quod est illud ele- est.

mentum, ex quo communiter est sub-

stantia et ad aliquid : et nonerit assigna-
re, quia nihil est commune secundum Adliuc autem non potest dici, quod Text etcm*.

rem substanti» et ad aliquid, quod possit elementa onmiuin quce sunt eadem, sunt
esse utriusque principium et elementum : unum et ens, et quod boc sint elementa
oporteretautem si substantia et ad aliquid omnium : quia unum et ens secundum
baberent idem principium el elenientuni, quod sunt, non sunt aliud ab ipsis quo-

quod illud esset commune utrique et rum dicuntur elemenla : ista enim quae
prius utroque illorum : quia elementuin sunt unum et ens, insunt singulis simpli-

cst prius eo cujus est elementum. Adhuc cibus, et his qua) sunt de numero com-
autein dici non potest, quod substanlia positorum, et non habent difTerentiam
sit elemenlum ejus quod es1 ad aliquid : ad illa, sicut elementum ad elementa-
quod est ad aliquid, tum, sicut ssepe ostendimus et hoc si
nec e converso id :

potest esse elementum substantiae quia : sint elementa, cum elementum et ele-

elementum de intrinsecis et essentia-

est mentatum non idem, oporteret quod
sint

libus ct constituentibus rem cujusest ele- unum et ens nec essent substantiae, nec
mcntum ct si substantia esset elemen-
:
ad aliquid cum tamen hoc sit neces-
:

tum ad aliquid, oporteret quod esset ad sarium, quod unum sit substantia et ens,

aliquid in genere substantia

1
: et e con- et similiter ad aliquid est unum et ens :

eadem ralio est de omnibus prsedica-

verso ad aliquid esset elemenlum sub-
si
et

mentis.
stantiae et proprium principium, oporte-
ret quod substantia esset in genere ejus

quod est ad aliquid quorum ulrumque

:

est falsum : et eadem ratio est de aliis Videtur igitur, quod propter istas ra- Test.euom.

generibus. tiones non sunt omnium eadem elementa

et principia : hoc igilur aut oportet con-

cedere, aut oportet dicere, sicut dicere

,,„„. Amplius quaeramus, quomodo contin- consuevimus in hac sapientia de multi-

20 '
tiit quod omnium elementa sint eadem
? quod est quidcm uno mo-
plicitcr dictis,

non cnim est possibile quod aliquod ele- do quod est verum omnium esse eadem
mentum sit penitus idein cum eo quod elementa et principia et quidem est mo- :

componitur ex elemenlis, quia nibil com- dus alius secundum quem non est vc-
600 ]). ALB. MAG. OUI). PIU2D.

rmn. Modus autem secundum quem esl convenientia in genere : et si alia sunt in

dicere elementa el principia esse eadem genere non convenientia in aliquo nisi
in communivalde et remote, quo princi- per analogiam dicto de illis, tunc et prin-
pia el elementasunl eadem, sicut si for- cipia sunt alia in genere, non existentia

sin diceremus, quod sensibilium eorpo- eadem nisi secundum analogiam. Hoc
rum sunt eadem principia et elementa : autein dico de substantia prout determi-

et diceremus quod in talibus transmuta- natur haec substantia, et non proul de-
timiilms sensibilium sunt dua? qualitates terminatur ut sensibilis omnium au-
:

agentes primae, el quod una illarum quae tem quaecumque sunt quocumque modo
est calor, est quasi species, et eadem differentia, ut ita dicatur, de propriis
alio modo est principium, sicut privatio principiis non est accipere eadem esse
est frigus : et quod materia est potestate principia, sed potius hoc est irrationale,

ambo ista. non sicut materia propria sed in proportionis communitate potest
sensibilium, sed sicut subjectum pri- diei omnium esse eadem principia. Et
mum. Sic enim dicendo non assignamus hoc est sicut si aliquis dicat, quia in

principia et elementa sensibilium, nisi communi principia sunt tria, quae sunt
valde in communi : et haec communitas species, et privatio, et materia in com-
per analogiam uniuscujusque appropria- muni. Sed haec si comparentur ad spe-
ta facil alia et alia esse elementa et prin- cialia vcl indivisibilia singula,sunt diver-

cipia hujus et illius. Sulistantia autem sa principia secundum diversitatem uni-

communiter accepta, >ieut in prcehahitis uscujusque generis principiatorum, sicut
dixinius, est et ea qua? sunt principia in colore qua?rentes principia eomposito-
substantiae, el etiam illa composita sub- rum colorum non primorum, dicemus
stantia quae est ex his, et tales sunt sub- quod principia sunt prima simplicia, ut
stantia? omnes omnia illa quorum
illae et alhum quod est species, et nigrum quod
ista sunt principia. Et hoc quidem deter- est quasi privatio, et superficies termina-
minatur dupHciter aut enim quidem de- : ti quasi materia. Deinde qua?rentes prin-
terminatur prout est substantia composi- cipia diei, dicunt quidam principia assi-
ta solum, aut prout est suhstantia sen- gnantes propria, quod sunt tenehrarum
sihilis. Si determinatur prout est sub- quidem privatio ex qua fit dies, et lux

stanlia composita solum, tunc est suh- species, et aer qui potestate est amho :

stanlia cujus sunt principia materia et ex liis enim sunt nox et dies : et sic est

forma. Si autem determinatur prout sub- de singulis. Hoc igitur modo accipiunt
stanlia sensibilis et mutabilis, tunc est principia substantiss sensihilis prout ipsa
substantia illa quae lit unum ex calido et est transmutahilis : quia, sieut diximus,
frigido, sicut est caro, et os, et alia mix- transmutationis sunt principia tria, qua?
ta per actionemprimarum qualitatum : in communi sunt quidem materia, pri-
necessarium enim est, quod id quod fa- vatio, et forma : et sunt omnium trans-
ctum est ah illis qua? sunt transmutatio- mutabilium seeundum analogiam ea-
nis et mutationis principia, sit diversum iliin. sed diversorutn genere, vel specie,
ah ipsis principiis. Uorum igitur qua? di- vel numero, sunt diversa genere, specie
cta sunt, ca sunt principia et elementa et numero.
quae inducta sunt : aliorum vero elemen-
lorum siint alia. Et si alia sunt secun-
duiii numerum convenientia in specie,
sunl elementa eorum alia secundum nu-
merum el in specie convenientia. Si ve-
ro alia sunt in speci>\ cnnvenientia in
gcnere : et elementa sunt alia in specic
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I GOl

quendo secundum analogiam sunt tria,

quae sunt materia, et forma, et cum his

linis inquibusdam quse est forma quia :

haec duo in substantia sensibili in idem

CAPUT XII.
incidunt. Principia autem et causae, cx-
tenso vocabulo accepto principio, sunt
quatuor : quia principium, extenso vo-
Quod sensibilium substantiarum princi-
cabulo, convertitur cum causa. Sed
pia quse dieuntur causse et elementa,
unumquodquc istorum aliud et aliud est
secundum analogiam eadem, et
stail
in alio et alio : hoe enim modo sunt di-
secundum appropriatum modum di-
versa. Extra autem haec omnia est prima
versorum sunt diversa.
causa universalis, quae oninium est cau-
sa movens et sic sunt quinque princpia,
:

scilicet movens extra genus, et movens

lext. .•/ com Nos autem ut perfectam faciamus doc- in genere, et materia, et forma, et finis.
23.
trinam, non tantum determinabimus Et si nos primam causam ponamus esse
principia transmutabilis substantiae se- ante primum movens et coelum, lunc erit
cundum quod est transmutabilis, sed ad- causa efticiens non movens unum princi-
Iiuc addemus determinantes principia pium, et causa prima movens universa-
substantiae sensibilis, secundum quod ip- lis, et causa movens in genere, et mate-
sa est sensibilis : hoec enim sunt in com- ria, et forma, et linis : et hoc secundum
muni loquendo tria, vel quatuor, vel analogiam accepta erunt eadem omnium:
quinque : licet etiam ista diversorum sint sed contracta et appropriata erunt alia
diversa. Quod autem lioc verum sit, sic aliorum, et diversa. Sicut si dicam gra-
declaratur. Sicut enim saepe diximus, tia exempli, quod hoc sunt sanitas, infir-

illae causae quae insunt rebus, aliae sunt mitas, corpus, et movens medicina. Me-
ab illis, quae quidem causae sunt, sed dicinaenim estspecies talis ordinationis:
M»ie>iania- non insunt. Illae enim
quae insunt, sicut quia cum in anima medici actum pro-
e
§kimi°eie forma et materia, dicuntur elementa, et prium non habeat, ut sanam faciat ani-
quam lor materia magis proprie est elementum mam, tamen inordinationem quae cst
ma.
quam forma aliae autem quae non in-
'
: materiae sub privatione existentis, edu-
sunt, ut efBciens et tinis, dicuntur princi- cit ad ordinem : infirmitas enim est pri-

pia : et causa est nomen commune ad ele- vatio, et corpus materia et subjectum,
menta et principia, licet qusedam dican- sanitas tinis et forma, et medicina mo-
tur principia quae non sunt causae sed de : vcns universaliter. Sumpta autem medi-
illisnon intendiinus hic. Palam igitur ex cina cum virtute naturae est sicut mo-
dictis est, quoddiversa sunt principia et vens conjunctum mobili. Hoc etiam
elementa in omni re quae habet princi- modo unum movens est primum univer-

pia et elementa, et quod causa sua com- saliter. movens est ars a?diti-
In genere
munitate complectitur ambo haec, et in catoria in architectis in hoc enim et in :

istis quae sic dicuntur cxtra res osse cau- bujus dividitur principium in communi
sae rerum, dividitur principium unde :
sumptum.
patet quod id quod est quasi movens aut
stans, hoc cst, causa motus et quietis,
in rebus est unum de principiis : et ex Quoniam autem, sicut diximusin Phii- Text.eteam.
21
hoc concluditur quod elementa eorum sicis,movens quoddam est univocum,
quae habent elementa, communiter lo- sicut homo movens in ereneratione ho-

Vide Commentatorum V Metaphys. com. V>,

 602 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

ipsis artificialibus tendum est, quod unumquodque fit a sui

minis : el iterutn in
mente artificis movente, esl generis motore univoco, sicut supra os-
quae fiunl a
tendimus. loc tamen Atistotelis dictum
etiam movens univocum aliquo modo
I
:

species artis, vel contrarium formidat Alexander objiciens, quod cor-

el haec esl
speciei,quando movetur ad corruptio- rieia in flagro facil livorem, et in se non
habii livorem et serra in ligno facit in-
nem, sicul diximus, secundum aliquem :

modum principia sunl tria, et secundum cisionem, non habe.t incisionem et

et :

aliquem modum quatuor. Et si quidem snl generat hominem, et non hahet for-

inani hominis et casu fiunt multa et

tres sunt causae, dupliciter possunl acci-
:

pi. Si enim sunt principia conjuncta et per accidens, quae non sunt univoca : et

conjunctae sunt tres, scilicel mo- ideo dicil Alexander et consentit ei The-
causae
vens conjunctum, sicut semen in physi- mislius, et cum his videtur senlire Aver- Umiufl

cis, el materia, et forma. Alio autem roes, quod cum dicitur quod omne quod hiccom. 2

moilo sunt tria, materia, et forma, et fi- fit, fit a movente univoco, quod haec
nis. Causae autem sunt aliquo modo qua- propositio verificatur tribus adjectioni-

tuor, secundum quosdam quinque,

et bus, quod videlicet intelligatur de causa,
efficiens non movens et mo-
videlicet et non de instrumento et quod intelli- :

vens, materia, et forma, et tinis. Sed

i't
gatur de conjuncla, et non de separata :

secundum Aristotelem, non sunt. nisi et intelligatur de causa per se, et non de

quatuor quia ipse non ponit efficien-

:
causa pcr accidens. Nos autem non pu-
tem non moventem movens enim sani- :
tamus hoc esse ita sicut isti dicunt, sed
tatis sive ad sanitatem est medicina et :
propositionem generaliter intelligimus

est movens non conjunctum, et movens eo modo quo superius per disputationem

domus sive ad domum non conjunctum, verificata est.

est aedificator movens autem conjun-

:

ctum sanitatis, est medicina sumpta et :

movens domum conjunctum, est ars in

manibus et instrumentis architecti se-
CAPUT XII.
cumlum actum aedificantis et in physi- :

cis homo generat hominem, et est mo-

vens non conjunctum movens autem :

De tertio modo q/ialiler sunt omnium

conjunctum est sperma hominis. Am-
eadem principia secundum analogiam,
plius autem id quod est praeter omnia
el hoc modo quo substantia csl princi-
haec et non ordinabile cum ipsis, et pri-
pium accidentium, ct principia sub-
mum omnium id quod est movens om-
stantise sunt principia aliorum.
nia per motum cieli primi et mundi, et
secundum Platonem ante hoc id quod
est causa efliciens omnium, quod sine
motu quo moveat, efficit Deus deorum Nos autem adhuc tertio modo ostende- Text.etem
in ccelestihus, et largitur eis sementem mus qualiter omnia et omnium principia
generationis, quem exsequuntur per mo- et elementa sunt secundum analogiam
tum ccelorum. Sic igitur loquendo ite- eadem, ct tamen in unoquoque secun-
rum alio modo quam in priori capitulo (luin diversitatem generis et speciei et
dictum sit, principia et causae et elemen- numeri sunt diversa. igitur Dicimus
ta suhstantiarum et omnium aliorum quod entia quaedam sunt separabilium,
sunt et eadem secundum analogiam : et ila quod sunt secundum se et per se et

tamen diversorum numero, specie, et sine aliis quaedam autem inseparabilia,

:

genere, sunt diver>a unii-rr et specie, non per se existentia, sed esse eorum esi
el nuuiero. In omnibus tamen his adver- in aliis esse quae cadunt in eorum diffini-
 LTBER XI METAPHYSICORIM, TRACT. I 603

liono. Ea autem qua? sic separahilia sunt, tur manifestum est quod causae suhstan-
substantiae sunt : et cum alia entia non tiae compositae sunt causa? accidentium,
sint nisi in substantia, nec diffiniantur rl principia suhstantia? sunt principia ac-
nisi substantia cadat in ilifliiiitione eo«- lidentium. Quamvis autem substantia
rum, oportet quod substantia sit omnium nomine suo non importel accidens, ta-
aliorum causa : eo quod sine substanliis men substantia sensibilis nomine suo im-
non sunt passiones et motus et alia quae- portat accidens : et hoc accidens causa-
cumque accidentia : et ideo in communi tur a principiis ipsius substantias. Et si

loquondo principia et causae substantiae aliquis ohjiciat, quod calidum et frigi-

ct principia et elementa omnium acci- duni hujus transmutant maleriam

rt alia

dentium eadem sunt secundum analo- substantiaa sensibilis, et sic videntur esse
giam propria tamen principia substan-
: ante eam dicendum est quod substan-
:

tiae non propria principia sunt acciden- tiam sensibilem dupliciter cst accipere.
Substantia
tium, sicut ostensum est in praehabitis : Si enim accipiatur substantia sensibilis sensibilis
ilupliciter
hic autem hoc modo est substantia : in communi, non erit transmutatio suh- sumitur.

cnim sensibilis sicut in sexto hujus sa- stantite sensibilis, nisi a substantia sen-
pientiae libro detcrminatum est, concepta sihili : ncc erunt qualitates activae et pas-

est cum materia quae est determinata sivce nisi in aliqua substantia : et sic pa-
contrarietate. Et ideo cum aceidontis tel quod substantia sensibilis esl ante
subjeclum sit proprie compositum, pro- accidentia sensibilia. Si autem accipia-
cul dubio omne accidens sensibile est tur in numero substantia sensibilis luec

accidens materiae secundum quod a for- velilla, nihil prohibet ante hanc vel il-

ma substantiali sic vel sic perfecta est :

lam sensibilcm quaedam accidentia
esse
maleria enim secundum se quidem infi- transmutantia materiam ipsius. Suma-
Nom quo- nita est et indelerminala, et cum poten- tur ergo in cominuni substantia, tunc
tiaaiifor- tia sit ad formam subslantialem, et sit per rationem prius introduclam prin- ,

: mam sub- . . . . , , .,
iumiaiem poleiitia ad iormam accidentalem, ent cipia substantiae sunt principia princi-
e
tur& poten- potentia ad forniam substantialem se- piorum accidentiura : et sic principia

mam acci- cuiuluni iiaturam ante potentiain ad for- substantia?. sunt principia omnium : et

ateitempore mam accideiitalein , licet teinpore sit si- hoc modo per analogiae communitatem
I
simul sint. .1 e
eadem sunt principia omnium
i
mul :
.

et uleo
i
est hoc, quia torma acci- quia :

dentalis est compositioni et non materiee causae et principia et elementa substan-

contingens : non enim materia finit acci- tiae in eo quod substantia cst, sunt cau-
dens, nisi prius linita forma substantiali. s33 et principia et elementa omnium alio-

Yerumtamen si intelligamus primam runi sicut

: enim in principio istius pri-
materiam in potentia esse ad primara mse philosophiae ostendimus, ex princi-
formam substantialem, qua3 est substan- piis substantiae in eo quod substantia est,

tiae sensibilis, cum hoc quod potentia oriuntur principia eorum quae determina-
procedit atl actuin, oportet quod haec ta sunt quantitate, ct eorum qua? deter-

materia accipiat quantitatem. Sed ha?c minala sunt contrarietate, et ipsa sub-
est quantitas indeterminata? tlimensio- stantia ut divinum quid praecedit omnia
nis : et cum onmis suhstantia sensihi- alia et est principium ipsorum. Sunt

lis sit determinatae dimensionis et figu- autem quidam perversi intellectus Com-
ra?, patet quod quantitatem propriam ac- mentatores, qui propter ista dixerunt

cipial materia a forma substantiali et : quantitatem et qualitatem non csse de

sic est de Hinnihus aliis accidentibus pro- veritale essentiae substantiae sensibilis,

priis substantia?. Accidentia autem per asserentes quod ex quo tota essenlialur
aeeidens liunt a causis per accidens, et substantia ex duobus principiis, quae sunt
non nisi in substantia composita. Sic igi- materia et forma, ct caetera sunt post esse
 604 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

ipsius, quod substantia sensibilis potest et causati accipfantur, et secundum qudd

esse sine liis, et hoc modo etiam neque procedunt in esse, pro certo animatae
quanta, ueque qualis : el secundum liunc substantiae sunt ante inanimatas : et si

modum dixerunl esse deos sensibiles iterum animata substantia resolvatur in

sensibilibus similes in natura, qui ad sua principia, resolvetur in aniniam et

homines ingrederentur ostiis clausis : et corpus : et si tria principia universalis

lnic etiam modo dicunl homines remane- motus et esse accipiantur, pro certo in-
re post mortem. Sed hoc est error quia :
venietur primum intellectus, el seeun-
licet substantia in eo quod substantia, de (lum desideriuni, et tertium corpus,
virtute uominis et rationis sua? non im- quod intellectus agentis et desiderii est
portet nisi substantiae principia, tamen proprium et animatum instrumentum.
pro eerto sensibilis quaB est animal et ho- Hoc autem probatur secundum hunc mo-
mo et planta, de nomine suo dicit subje- dum, et ostenditur primo quod animata
ctum, et quantitate et qualitatibus totius substantia est ante inanimatam. Hoc au-
et partium determinatum : oculus enim tem planum est, si ad mentem revoea-
non est oculus, nisi sit cx humido et IVi- mus quod cum substantia inanimata pro-
gido : et sic est in aliis : et ideo absur- cedit ad esse, quod hoc non fit nisi agens
dum quod isli inducunt et ideo suf-
est :
aliquod agat ad forniam, quod sit agens
ficit hic de hoc tractasse usque ad tan- univocum hoc autem non potest esse
:

tum haec enim magis speculanda sunt

: natura, quia natura non facit nisi unum :

in scientia de Natura deorum, et Vita et prseterea natura non est nisi virtus
futura. inanimatae substantiae et cum hoc non :

possit esse substantia prima inter sub-

stantias compositas, oportet quod ba-
beat ante se aliam incorruptibilcm ani-

CAPUT XIII.
matam , quse agat substantias inani-
matas omnes tam simplices quatn alias

qua? sunt generabiles et corruptibiles

Hsec autem substantia anmata causa
Quod quarto modo sunt secundum ana-
est et substantiarum inanimatarum et
logiam eadem principia omnium, //t/<r
ordinis earum et motus earum : et
sunt anima et corpus et intellectus ct
hrec substantia animata est corpus
desiderium.
ccelisecundum scientiam Peripatetico-
rum ostensum est autem in VIII Phy-
:

sicorum quod movens primum quod est

Trxt. el com Deinde iterum aliter speculabimur compositum ex motore et moto sive la-
25.
qualiter secundum analogiam qu;e sunt to, est primuin ccelum. Igitur ostensum
eadem principia omnium, tamen diver- est per hunc modum, quod animatum
sorum sunt diversa, si appropriantur. est ante inanimatum secundum ordinem
Dicamus igitur, quod principia qure se- causalitatis. Item ibidem in fine octavi
cundum analogiam principia omnium Physicorum ostendimus, quod primo
forsan sunt anima et corpus, aut intelle- primum movcns est simplex penitus et :

ctus et desiderium et corpus. Hoc autem hoc cum sic se habeat ad corpus primum
qualiter sit verum, sic oportet intellige- sicut motor, pro certo habebil rationem
re. Si enim substantiae secundum esse animae non naturae quia natura nun-
et :

accipiantur, procul dubio sunt ante acci- quam movet corpus illud cujus natura
dentia secundum esse : quia substantia est, motu secundum locum. Adhuc au-
cadit in ratione accidentis. Si autem ip- lem natura non movet nisi ad unum et :

sae substantiae secundum ordinem causse cum pervenerit, quiescit in illo. Cujus
 LIBER XI METAPIIYSICORUM, TRACT. I

causa est, quia natura non est causa mo- de mundi accidentibus intitulatur : quam
tus localis nisi per consequcns : niovcn- quidam de constellationibus gencratio-
do enim ad formam, per consequens mo- num vel de geneaticis vocaverunt.
vet ad locuni qui est illius formae : motor
autem cceli non movet unquam ad ali-

quem situm, nisi moveat etiam ex illo.

In aliquid igitur movere et ex illo non

est naturse, sed animse. Prima igitur
CAPUT XIV.
principia substantiae sensibilis sunt ani-
ma et corpus (juod movet anima : cum
autem oinnis motus cceli secundum sit Q uod secundum analogiam sunt eadem
formam quee est in intellectu, eo quod
sicut in mente artificis est species artis,
tus, et sive communicantia cum mate-
in intellectu motoris est species ejus
ria sive non communicantia.
ita

quod efficitur per motum cjus : quia

alitcr esset motus ejus praeter intentio-
nem , et esset casu et per accidens :
Amplius aclhuc alio modo et quinto Text.eteom
26.
oportet igitur quod id quod est primum ostendemus omnium pnncipia esi
principium movens sicut ars, sit intelle- dem, secundum quod est principium id
ctus universaliter agens, cujus scientia quo d est proportionale in communitate
practica causa est omnium quae tiunt, sumptum analogiae, et non in communi-
sicut ars est causa eorum quse fiunt tate gencris. vel speciei, vel ejusdem se-
per artem igitur intellectus est causa
:
cundum numerum. Et boc est sicut si
prima intellectus autem non explicatur
:
sumamus principia qua? constituunt com-
per motum cceli, nisi sit desiderium infe- positam substantiam sensibilem, et hoc
riorum motorum, et etiain superioris ad S unt actus et potentia sed tamen etiam :

communicandum esse, cujus causa est hoc licet in communi omnia vocentur
scientia sui intellectus : ergo desiderium actus et potentia, tamen proprie aceepta
est de causis primis omnium : non au- S unt alia in aliis, et aliter huic et aliter
tem inducitur in materiam nisi per cor- alii convenientia. Sed hic notandum est
pus distinctum virtutibus accedentibus et diligenter quod in, quibusdam idem
recedentibus secundum motum planes et quandoque est actus, et quandoque po-
motum aplanes, sicut ostendetur in se- tentia id enim quod
: est actus, aliquan-
qucntibus : et hse virtutes non sunt nisi do est potentia uiium numero existens,
corporis coelestis. Sic ergo constat prima sicut vivum, caro, et homo ct omnia :

priucipia substantiae sensibilis esse ani- enim htec eadem penitus potentia sunt
mam, et corpus, et intellectum, et desi- primo, et postea sunt actus : et ideo ista
derium, et autem huic
corpus cceleste. Si cadunt in dictas differentias ambas, et
rationi adjungatur quod ante probatum in dictas causas : et sic est de omnibus
est, quod videlicet substantia est princi- quae generantur. Adhuc autem observan-
pium et causa accidcntium, crit proba- dum est in talibus, quod si species qure
tum quod ista sunt principia omnium et est in talibus actus est entis separabilis
sunt eadem secundum analogiam, sed quod per se esse potest ut substantia,
diversorum tamen sunt diversa, quia tunc etiam illud quod fit ex illis sicut ex
uno modo se habentia non causabunt di- principiis et elementis, est separabile et
versa, sed accedentia et recedentia diver- per se est existens : actus enim et poten-
simode per motum corporis animati, tia sunt in omni genere : praecipue ta-
quod est ccelum et haec diversitas os- : men sunt in his in quibus per se est mo-
tendi habcl in illa parte Astronomise qu;e tus, et principalissime sunl in substan-
 :

600 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

lia : quia actus el potentia in substantia suratur periodo solis e1 circuli inclinati •

causa sunt actus et potentia? in omnibus ideo etiam

el illa quae sunt eadem spe-
aliis generibus : et sicut diximus j.un, cie, e1 diversa numero, in regimine sui
actus est species : privatio autem est i.I esse habenl diversitatem, etiamsi inuno
per quod res esl deterius, et potentia tempore et in uno loco communi nas-
quae complectitur ambo : unde privatio cantur :
quia circulus nativitatis unius
esl sicul tenebrae in aere, aut sicut labor ahus est a circulo nativitatis alterius,
sive infirmitas in corpore complexionato. quamquam in uno ventre simul conci-
Sed materia est hoc quod est potestate : piantur, et in una hora generentur. Sic
materia enim potens est fieri ambo, tam igitur principia et causee sunt eaedem et
actus quam privatio. Aliter autem adhuc non eaedem, ut dictum est supra.
quam dietum est, differunt actu et pote-
state ea quorum non cst eadem species,
sed diversa, sicut dicimus diversa specie
esse causam bominis , sicut elementa
quae sunt ignis et terra, dicimus hominis CAPUT XV.
causam materia dicitur causa,
esse, sicut
et species hominis est causa formalis
propria. Adhuc autem dicimus Qualiter principia referuntur ad princl-
aliud ali-
quid esse causam hominis quod tamen piata universaliter et particulariter,

est extra hominem conforme et qualiter sunt prima et qualiter non.

in specie,
sicut est pater generans : et dicimus
quod haec omnia sunt potentia et actu
quandoque et communicantia homini in Amplius autem oportet quod quaedam Text p t com
.

materia. Dicimus etiam, quod sol et cir- 27.

principia, licet non sint universalia, ta-
culus inclinatus sive declivus sunt causse
men dicantur et significentur ut univer-
moventes hominis et aliorum generabi- salia : alia vero non, sed signilicentur ut
lium quae non sunt in potentia, neque
particularia. Ea autem quae sunt princi-
communicant cum homine in materia, pia omnium et prima sunt et principa-
neque sunt species lalis qualis est homo, liora, sunt duo, quorum unum quidem
neque privatio convenit ipsis neque sunt ex forma, quae actu est hoc, sicut dixi-
moventia conjuncta cum materia, neque
mus in ante habitis. Secundum autem
univocationem neque conformitatem cum
est materia, quae potestate est hoc. Et
his habentia, quorum dicuntur esse cau- haec quidem duo universalia non sunt,
sa. Hoc ergo modo iterum secundum prout sunt principia rei et substantiae :
analogiam eadem sunt principia omnium
principium enim singularium substan-
communitate analogiae, quas complecti- tiarum singulare est : res autem omnes
tur causas intrinsecas et extrinsecas,
et singulares sunt bominis enim universa-
:

communicantes in materia et privatione, bs non est aliquis honio universalis prin-

et non communicantes : et tamen sic cipium, sed singularium hominum prin-
analogice esedem acceptae valde sunt
di- cipium primum est singularis homo, sic-
versae si quserantur singulorum
causse ut Pyrrhi est principium Achilles per
propriae quia tunc non erit eadem po-
:
hoc quod est pater ejus secundum gcne-
tentia, nec eadem privatio,
nec eadem rationem univocam. Hujus enim designa-
species, nec idem pater vel
generans, ti hominis est aliquis paler,
et hic pater
nec idem sol, nec idem circulus
sed :
hujus filii, et similiter est in aliis, sicut
potius tunc unaquaeque rcs
propria men- hujus b principium est hoc a : sed b tota-

1
Vide pro hoo II de Generatione et Corrup- tione, tex. et com. 37.
 607
LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. I

numero untle talium principia sunt

universaliter acceptum est prin-
:

liter sive
et sim- aliud et aliud secundum diversum quod
eipium syllabae ba universaliter
diversificat principiata : et ideo sicut for-
pliciter accoptae. Unde intelligere oportet,
ubstsnua
ma hominis est alia specie a forma asini,
tripliciter significatur sub-
^ntta quod sieut
sicut for-
ita materia est alia specie et
sS stantia composita, sicctiam
:
s tripliciter si-
!
r
ma animalis alia est genere a formaplan-
;nilieanturprinci[.ia ipsius : significantur
ta\ etiam materia et sic omnia quae
ila
cniin ut suppositae naturae tantum,
:
sic-
sunt talium diversorum genere et specie
ut eum dico, hie vel ille significantur :

vires et
numero, diversificantur sicut
etiam in natura comnmni, sicut
cum di- et

vel substantia actus et passiones naturales. Tria autem

co, homo, vel animal,
:

sic- sunt principia, sicut diximus, materia.

significantur etiam in antecedentibus,
vel species, et movens : quia privatio abjici-
ut cum dico, filius, vel Socrates,
aliquid hujus sed tur et finis est idem cum forma : et ista
albus musicus, vel :

principia fiunt quidem omnium eadem

proprie loquendo hoc generat hunc et :

per consequens universali ratione vel proportione analo-

quia hic est homo, ideo
gise, ct non aliter.
homo generat hominem, et animal gene-
rat animal, et substantia
substantiam :

et quia hic est filius, ideo pater filium

Quaeritur ergo quaesunt principia sub- rex/.<* »m.
generat, et alia hujus, sicut Sophronis-

cus Socratem, et Pyrrhum Achilles. Is- stantiarum et elementa, et quae ad ali-

et quid, et quae qualitatum, et sic de aliis
tis ergo modis significantur principia
principiata : sed tamen particulariter entibus? et qua?rere utrum eadem sint
proprie significantur, et universaliter per principia omnium generum horum, aut

consequens et accidentaliter per acci- diversa, palam est quod est quaestio mul-

dens. tipliciter dictorum. Singula enim princi-

Deinde etiam notandum est, quod spe- pia quae diximus, dicuntur multipliciter
ha- per analogiam, et communitate aua-
sic
cies substantiarum diversae diversas
quae sunt logiae et multiplicitate sunt eadem. Di-
bent causas, et principia illa

causa? substantiaruin,
aliorum entium etelementa ipsorum, sic-
quia sicut
ut in praehabitis ostendimus
sunt etiam causae versorum autem genere, specie, vel nu-
mero, non sunt eadem, sed diversa, nisi
sit sicut dictum est et hoc modo sunt
:
:

alia entia, ita se omnium principia eadem communitate

se habet substantia ad
multiplicis per analogiam accepti. Sunt
habent principia substantiae ad principia
aliorum entium : quando tamen propria ergo eadem in quantum proportiona-
sic

principia sumuntur uniuscujusque entis, communi accipiuntur sic enim

liter in :

tunc eorum qute sunt in diversis generi- omnium prineipia sunt materia, speci( s
et privatio communiter accepta, et hoc
bus, sunt diversa genera principiorum :

et hoc modo non in eodem quidem

ge- modo quo substantiarum cau-a?sunt cau-
sae omnium, eo quod destructis
substan-
nere suat principia colorum et substan-
destruuntur omnia alia, sicut saqnus
tiarum et quantitatum praeter enim so-
:
tiis

diximus. Amplius principium in commu-

lam communitatem proportionis et ana-
ni significatur, quando dicimus quod id
logiaanon habent aliquam communita-
principium, quod primum est endele-
tem principia eorum quas genere gene- est

chia sive prima forma sic autem prima

ralissimo diversa sunt. Similiter ea quse
:

eadem diversa sunt secundum diversitatem ge-

sunt diversa nuraero, sunt tamen
specie, habent divcrsa, non
principia nerum prima enim contrarietas in quo-
:

libel genere est id quod prima est ende-

specie, sednumero, sicut forma Platonis
materia Pla- lechia in illo : quia unum illorum con-
differt a forma Socratis, et
trariorum est forma, et alterumprivatio,
tonis a materia Socratis non ditTert nisi
608 D. ALH. MAG. ORD. PR^D.

sicut saepe diximus. Haec autem sic ad dum est de causa communi, vel propria,
principiata propria relata non possunt et de materia communi, vel propria. Sic
esse omnium principia in aliqua commu- igitur dictum est a nobis de principio
uilate generis, vel multipliciter dici se- sensibilium, et determinatum est quot
cundum proportionem : quia ipsa sunt sunt et quae, quomodo sunt eadem et quo-
appropriata per hoc quod ad principia modo diversa.
determinata referuntur. Et idem dicen-

i)«®4t
 LII5ER XI METAPIIYSICORUM, TRACT. II (509

TRACTATUS II

DE SUBSTANTIA INSENSIBILI ET IMMOBILI.

ct tunc inducere de ea quae est mobilis et

sensibilis et incorruptibilis quo facto :

completa est omnis nostra intentio quam

habuimus in hac sapientia. In his autem
CAPUT I.
quae deinceps dicemus, nemo arbitretur
quod aliquid dicamus dc nostra intentio-
ne, sicut nec dixinius in aliquo librorum
In quo ostenditur istius tractatus intro-
naturalium, sed tantum declarabimus
ductio et ordo : et quod necesse cst ali-
opiniones Peripateticorum dc istis sub-
quam substantiam insensibilem et im-
stantiis, relinquentes aliis judicium quid
mobilem esse.
verum vel falsum sit de his quae dicun-
tur.
Dicamus ergo incipientes, quod tres
Abhinc autcm quaeremus dc substantia quarum principia quaeri-
sunt substantiae
immobili et incorruptibili. Cum enim mus, quarum sunt duae physica? cum
per supra dictajam constet tres esse sub- molu et matcria conccpta?, ca videlicet
stantias, quarum principia inquirenda de qua dictum est quod cst sensibilis
sunt : quarum una est sensibilis mobilis mobilis et corruptibilis, et ea qua? est
et corruptibilis, cujus principia determi- sensibilis et mobilis ct incorruptibilis, de
nata sunt, et secunda est sensibilis et cujus quidem natura in libro qui de
mobilis et incorruptibilis, et tertia immo- Coslo et Mundo inscribitur-, diclum est,
bilis insensibilis et incorruptibilis : et sed quaedam etiam in ultima istius sa-
tcrtia quidem est principium secundae, pientiae parte dicentur. Una autem et
nec potest sciri secunda nisi per tertiam : tertia ab his substantia, quae est insensi-
non enim potest determinari aliquid se- bilis et immobilis, de qua nunc dicendum

cunduni proprictatem istius sapientise de est. Et primum quidcm quod declaran-

motis motu perpetuo, nisi per scientiam dum est de ipsa, est hoc, videlicet
quod
immotorum : oportet nos in isto tractatu necessarium quod aliqua sit substan-
est
sequenti post primum loqui de immobili tia immobilis. Ad hoc autem probandum
substantia et insensibili et incorruptibili, sumamus propositioncm in ante habitis
VI 39
 lill)
1). ALB. MAC. ORl). PH.KI).

quod videlicel substan- fuil semper enim erat secundum nalu-

ssepius probalam,
:

sunt, ram. Dictum est etiam ibidem et proba-

tia esl primum inter ea quae e1

principium aliorum : propterquod seque- tum, quod impossibile est tempus fieri
substantise omnes essent aut corrumpi et hujus ratio cst, quia
tur, quod si
:

corruptibiles, quod omnia essent corrup- cum tempus sit numerus motus circula-
tibilia : quia corruptis substantiis, im- ris, el id quod fertur in circulo semper

habeat rationem finis et principii, in

possibile esl aliquid aliopum remanere.
Ostendimus autem in pnmo Cceliet Mun- quocumque nunc signatur tempus, illud
habebil rationem finis respectu prseteriti,
di '. quod nihil est babens potentiam ad
principii respectu fuluri crgo ante
non esse, quod non aliquando corrum- e< :

patur. Si igitur omnes substantiae sint quodlibet nunc fuit primum tempus, et

corruptibiles, omnes habent potentiam post quodlibet erit tempus : et si sic se

ad non esse. Igitur corrumpentur ali- liabet tempus, non potest fieri, aut cor-

quando et tunc sequetur quod nihil erit

:
rumpi. Item tempus secundum principia
naturse acceptum, neque fieri potest, ne-
omnino, quod est impossibile apud intel-
lectum quia sicut ex : nihilo nihil lit, ita que corrumpi, sicut nec motus. Motus T ^' p^s (

u
,\ eo quod est, nunquam lieri potesl id igitur hoc modo secundum naturae prin- acu t™,3
sio m0 "
quod nihil est penitus. Et si omni sub- cipia es1 semper continuus in esse sicut

stantia corruptibilis est, tunc composi- et tempus, et tempus sicut motus tcm- :

tum omne et omnis materia et omnis pus enim aut idem est cum motu, aut
forma est corruptibilis et sic nihil erit est passio ejus, sicut in Physicis est pro-
I

penitus. hatum 3
. Cum igitur in quocumque nunc
objeciio. gj autem diceret aliijuis, quod non se- ponatur fieri motus et tempus, seque-
quitur consequentia quee inducla est : tur prius non fuisse tempus et motum,
quia in generatione circulari elemenlo- et continue posterius fuisse ulrumque, et
rum quodlibet elcmentum secuiulum prius el posterius non fuit sine temporc
quamlibet partem corruptibile est, et ta- et motu, sequetur quod motus fuit an-

men manet in toto : et sic non cessant te motum primum, et tempus fuit ante

generatio et corruptio, et semper manet tempus primum, quod est impossibile :

Soiutio.
mundus. Dicimus, quod illa instantia heec autem omnia subtiliter indagatasunt
provenit ex ignorantia : quia nisi suppo- in octavo Physicorum nostrorum. Opor-

natur quod aliqua substantia est incorru- tet igilur secundum naturse principia

ptibilis in toto, quae oblique affertet dif- semper fuisse motiun et tempus motus :

fert generans, non erit corruptio in par- autem continuus et perpetuus non est
te, ct generatio in parte, et nisi sit allatio aliquis nisi ille qui est seeumlum locum:

circularis, non salvatur aliquid in toto : et inler motus qui sunt secundum lo-

et tunc habetur id quod intendimus, cum, solus est perpetuus qui est circula-

quod aliqua suhstantia est incorruptibi- ris et circuli motus : ergo oportet quod
iis. Quod auteni aliqua sit incorruptibi- habeat motorem perpetuum et semper
lis subslantia, probatur per ea quae in manentem : haec autem omnia sufficien-

octavo de Phyaico auditu dicta sunt 8

: tissime sunt a nobis determinala in oc-
ibi enim dictum est, quod impossibile tayo libro de Plvysico auditu, nec hie
esL motum primum aut fieri cum non oportct repetere : quia ibi ostendimus,
csset, aut corrumpi ut non sit postquam quod non est motus ffilernus nisi et mo-

1
1 de Crelo "t Muudb, tex. etrom. 120 et 3
Idem hahet CommenlaUir in praisenti com-
121 us.pi. ad liuem. iiiento.

2 \1U Ptaysic. V'-!. et com. I Qsque ad 52.

 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II (ill

toris aeterni, qui secundum principia na- dum actum est agens aliquid, semper se-

turaenunquam fuit non movens, licet se- quitur quod non sit motus semper. Hoc*
cundum voluntatem Dei, ut multis vide- autem qualiter liat, sic accipiatur. Su-
tur, poluerit aliquando incipere, cum mamus enim id quod in secundo de Ani-
ante non esset. Et hanc etiam rationem ma]wm probavimus ', et in secundo hu-

in Physicis nostris sumus prosecuti, et jus quod videlicet duplex est

sapienlire,

secundum duas vias ibi ostendimus mutatio una quidem quando de igno-*
:

mundum essc aeternum et motum non rante fit sciens, >-\ alia quando de sciente
esse aeternum, ct ostendimus quod ista secundum habitum iit considerans secun-
non repugnant quoniam nostra demon-: :
dum actum et supponamus ea quae per
:

stratio non probat nisi quod motor tem- se manifesta sunt, quod videlicet primus

pore non praecedit mobile et motum et :

motor nec per se mutatur, nec per acci-
lioc est verum et concessum ab omni- dens : si quod prinms niotor
igitur detur
bus aeternitate enim praecedit et non
: i^l secundum habitum motor et non se-
tcmpore aeternitas autem non dicit du-
: cundum actum, tunc oportel quod de
rationem divisibilem et ideo secundum :
otio veniret ad actum et cum ita sit :

nullam durationem extensam divisibilem quod primus motor per scientiam sui-
primus motor et prima causa praecedit ipsius et suam scientiam moveat, opiutc
molum et ccelum et mundum nec : un- bit quuil ipsi- sicundum habiluin conside-

quam intenderunt Philosophi motum ca> ret se et sic de habitu venit ad actum
: :

li esse aeternum, nisi illo modo quod el sic iu primo molure e-t mutatiu e1 :

aeternum dicitur hic, cujus inceptioaem cum ita sit quod id quod exit de potrn-
et non pneveuit tempus. Sic enim
esse tia ad aclum, non cxeat nisi per aliquid

motus semper fuit et etiam tetnpus. Haee movens, oportebit quod habeat aliquem
autem omnia a nobis alibi declarata alium motoreiii : et hoc esl inGonveniens,
sunt motor igitur illius motus sem-
: quia nulla ])enilus potest essc mulaliu in

per fuit, nec fuit tempus quandu non primo molore quia,sicut inferius osten-
:

esset. demus, id quod per essentiam movet,

nunquam ccssal ab actu primus autem :

motor per essentiam suam est motor, et

motus est actus ejus, sicut lucere est
actus lucis. Idem autem sequitur si mo-
CAPUT II.
bilis est primum ccelum et non secun-

dum actum motum, quod tunc oportebit

quod aliqua dispositio accedat, per quam
Quod hmc substantia est actus purus,
iit motus secundum actum et sic in :

nihil habens admixium de poten-

primo mobili ante primum motum est
tia.
motus quae omnia sunt impossibilia,
:

sicut in Physicis est ostensum quod- :

cumque enim horum duorum non pona-

30'"""' amein dicatur quod illa substantia
^' tur esse in aclu, sed in potentia ad mo-
quse motor est primi motus, non est sc- tum, sequitur non esse primum niotum,
cundum actum movens, sed est activus Vel quod possibile est primum motum
secundum aptitudinem, et est motor mo- non esse : quia id quod est in potentia ut
bilis quod aptum est moveri, licet non agat, contingit non agere : et si non
movetur et dicatur quod non secun-
: agere ponatur, nihil sequitur impossibi-

1
II Je Anima, tex. et com. 55 et 56.
 615 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

[e. Sequitur autem primum motum non IIoc autem alitcr ct fortius dcmonstra-
esse, quod esl impossibile : ergo impos- tur. Revocetur enim nobis id quod in
sibile cst primum motorem, quia est sub- secundo liujus sapientiae libro habitum
stantia prima, non esse aliquaudo mo- est ', omnes videlicet causas in quolibet

ventem secundum actum. Si ergo pona- genere causae resolvi ad unam primam,
inus substantias quae sunl motor et mo- quae est causa omnium aliarum, eo quod
bilr. esse sempiternas, et non ponamus secunda causa a prima causa babet et

quod motor secundum actum movet, et quod est, et causa est. Omnes igitur mo-
mobile secundum actum movelur, nihil ventes causae resolvunturadcausam pri-
prodest praesenti intentioni : quia sequi- mariam moventem. Causa autcm prima
tur cx hocmotorem primum et mobile movens non potest esse nisi illa quae pcr
primum non esse substantias primas et essentiam movet, et cujus actus essen-
sempiternas : et lioc modo etiam nihil tialis est ipse motus quem movct. Et hoc
prodest ponere species illis qui sunt au- jam saepius probatum est quia si detur :

ctures ponant illas species

earum. nisi quod non per essentiam movet, sequitur
movere secundum actum, ita quod insit quod movet per aliquid additum essen-
in eis potentia continue movendi mate- sua^
tiae et sic est per accidens movens:
:

riam ad transmutationem : aliter enim nullum autem per accidens movens est
speciebus existentibus cessabit genera- primum igitur primum movens non est
:

tio. enim ponatur non movens spe-

Si primum movens : et sic contradictoria
cies, quamvis sit perpetua, tamen insuf- verificantur de eodem. Oportet igitur
ficiens erit ad causandum inquietam ge- quod primum movens sit per essentiain
nerationem et simililer alia quaecum-
: movens, sed quod est per essentiam
que substantia ponitur esse prima, causa movens, ejus actus essentialis est motus
transmutationis insuffieiens erit, nisi po- quo movet nunquam autem destituitur
:

natur secundum actum esse movens et essentia essentiali actu quamdiu manet
semper. Sic igitur nec species nec quae- essentia, sicut lux semper lucet et non
cumque alia substantia ponatur esse pri- destituitur actu lucendi quamdiu est lux:
ma, insufficiens erit causa generationis, ergo si prima substantia est perpetua,
nisi agat secundum actum semper nam : oportet quod perpetuum sit ei quod mo-
si detur quod non agat aliquando, vel veat.
non egerit semper, vel possibile sit ip- Si quis autem dicat, quod per essen-
sam aliquando non egisse, sequitur tiam movens non est per voluntatem et

quod motus non erit sempiternus : quod scientiam movens, nec facit multa motu
enim in potentia est, contingit non esse : suo.sed unum. Dicemus quod istae in-
et si est possibile primam subslantiam stantiae procedunt ex ignorantia philo-

necundum actum non movere, si pona- sopbiae : quia jam ostendimus quod id
tur non movere, nihil sequitur impossi- quod est principium in genere aliquo, si-

hile. Sequitur autem motum non esse militudinem habens intellectus per es-
sempitemum et hoc est impossibile
: : senliam, mulla facit, sicut spiritus ct ca-

est ergo impossibile primam substantiam lor qui est in semine hominis : prima au-
posse aliquando non esse in actu mo- tem substantia movet per modum agen-
ventem. Oportet igitur primam substan- tis intellectus : et sic instantiae non va-
tiam esse tale priucipium, cujus substan- lent qua' inducuntur : de voluntate au-
tia sit actus, nihil habens admixtum dc tem ejus inferius tractabimus. Quamvis
potentia. autern sic secundurn veritatem dicamus,

1
II Melaphys. lc\. et o>m. 6.
 613
LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II

potest intelligi quod moveat nisi per es-

tamen ostendemus quod motoris simpli-
cis et primi est actus simplex et primus, sentiam, et non per aliquam formam quse

et per diversitatem corporis quod movet, sit non essentia sua, sicut movetur mtel-
statuarii quando facit statuam
per
inducitur in tota materia diversitas, cum lectus
formam statuse, sed potius sicut quando
tamen sit ipsa substantia simplex quan- :

calidum calefacit et non movet nisi pro-

to enim prior est illa substantia, tanto
pria essentia, ita per essentiam
propriam
relationem habet ad plura, et tanto est
virttitis multiplicioris. movet primus motor, et ipse est forma
omnium eorum qua> sunt per ipsum
lijoctio Forte autem dicet aliquis, quod si per
ilclira.
unus et simplex indivisibilis, sicut virtus
essentiam movet, tunc non potest non
movere, et sic ad movendum est coa- formativa in semine per essentiam est
ctus, quod est valde inconveniens dieere forma omnium membrorum in corpore
Hio pu!- dr prima substantia. Sed ad hoc et hujus quee intus et extra facit. Et hoc hic suf-
iirior.
exemplo explanalum est, quia
non oportet nos studere, si bene scire- ficicnter

tur quid est coactum coactum enim :

hoc in sequentibus per demonstrationem
violentum est, et hujus principium est erit manifestum.
in altero et hocnon estinprima substan-
:

tia :et ideo non cogitur ab aliquo. Si

autem quod ad minus est

aliquis dicat
naturae ad motum
quod obli- obligatio, et CAPUT III.

galum est facere aliquid, non habet li-

bertatem in illo et sic prima substantia :

Qualiter prima substantia est immate-

obligata movet, et non habet libertatem
rialis et ubique et sola semper et esl :

in movendo. Sed hoc nihil est penitus.

id quod necesse est esse secundum sub-
mmuni- Communicare enim se per essentiam,
: se iJCr
J stantiam et secundum potentiam.
iintiara et et communicare bonitates suas per essen-
:imunica-
•
oonitates tiam, summse est libertatis liberum :

I essen-
1 sum- enim hoc dicimus, quod causa
11, sui est, et
liberta- Text.etam.
tales substantias oportet esse
I

.scst. non causa alterius : et ideo cum suae fon- Amplius

causa communicet se motu suo penitus sine Dico autem esse
materia.
talitatis
sine materia, non quidem abstractum a
et propter se, non est obligata alicui,

sed potius derivationis suae alias domi- materia, quia abstractum a materia ali-
nationis suae, quod restringi non potest, quando fuit conjunctum materise, sed
quin perfundat motum qui est actus talis, sine materia dico illud, cujus penitus ni-

quod per ipsum perfunditur omnis boni- hilhabet materiae proprictatem aliquam.
tas nobilis in esse, quod secundum est Hujus autem causa est, quia tales sub-
post eam : et si voluntas illam restringe- stantias per essentiam moventes oportet
ret, sequeretur quod illa voluntas mino- esse sempiternas : primam autem inter
raret perfusionem bonitatum et hoc : illas, cum hoc oportet esse necesse esse :

esset individua minorari primam sub- et quid sit necesse esse, diximus in quin-
to hujus sapientise libro. Quod autem
stantiam et ideo bene dixit Plato invi-
:

diam relegatam esse a Deo, quando vo- tales substantias oporteat esse sempiter-

luntas essentialis non restringit essentia- nas, ex hoc probatur quod oportet ali-
lem perfusionem bonitatum. Et attende, quid aliud ab ipsis esse sempiternum :

quod quando dico quod est per se et se- et hcec est generatio inquieta in inferio-
sicut ostensum est in secundo
cundum ipsum et essentialiter movens, ribus,
non Peri geneseos libro*. Sempiternum au-
et tamen movet ut intellectus agens,

II de Generutione et Corruptione, tex et com. 56 et infra.

 ,

(-.11 1). ALB. MAG. ORI). PILED.

tem non est nisi duplex unuiu quidem : substantia qu;c pcressentiam movet om-
secundum successionem quod csl causa- nia. Hic autem videmusj quod omnis
ruin. alterum secundum substantiam motor totam suam amliil nialeriani
ijiio,! est causa. Kl si sempiternum est ijuain movet, sicut aniina ambit totum
aliquid secundum successionem, oportel corpus, cl ea quae quocumque modo
quod sit sempiternum seeundum sub- siml in corpore. Igitur inevitabiliter sic
stantiam : quia sequitur necessario, si ef- sequitur primam substantiam esse ubi-
fectus est, quod etiam causa propria sil quc. Quod autem sit semper, jam ante
illius effectus. Id autem quod est sempi- probatum est. Est igitur ubique etsem-
ternum seeundum substantiam, esl du- pcr pcr hoc quod est sine materia.
plex, jam in praemissis habitum
sicut Dicet autem fortassis aliquis, quod oijeciio

: quorum est substantia sensibilis mo- etiam sunt alia immaterialia sicul muto-
Mlis qua- reiteratur incorruptibilis mota, rcs inferiores et intellectujs hominis, et
sii-ut coelum : et cum omne motum ha- tamen aliquo modo sunt mobilia ista ad
beal motdrem cohjuni tum sild. ut pmli.i- miims per accidens et divisibilia per for-
tiiin esl in VII Physicorum' oportet mas qua; lluunt supcr istos intellectus.
quinl cum illa substantia sit alia sub- Scd qui hoc dicit, naturam intellectus Soiuiio.

tantia immobilis omnino sempiterna. Si ignorat omnis enim

: intcllcctus secun-
sautem est immobilis penitus,non potesl dum quod intcllcclus est, est immobilis
esse divisa et distensa per ubi nec per pcnitus et ubique et sernper. Hoc autem
formam : quia non
nisi his duobus mo- qualitcr sit, inferius ostendemus in pro-
Notaquse immobile penitus. Quod au-
dis dicitur prio loco : et de universali secundum
tio sit P ui- tem pemtus est mdivisibile per ubi et quod est quidam intcllcclus, jam proba-
i irior cttte-
ris demons
trantibus
j.rimse sub-
stanliEe im-
p
tormam, est omnino carens matena
-

cum omnis matena per hoc sit matena,

•
i • . r
....

........
.

: yit
....
Analyticorum
Aristoteles

1-
quod cst
in
,
primo posterioxum
, .

ubique et sem-
Quomo.io
esse senii}ei
et ubique,
et esse im-
materiaiita- quia per ubi et lormam et divisibuis et per r
unae ticet mtenores
:
I
. . .

intellectus ali- materiaie e

. , , • immobile
extensibilis est : et ista est vera demon- ici smi uiiiquc ct semper .

ct lmmateria- rrima reia-

ticne eonve-
stratio quod substantia prima sit immate- j
ics quam pnma substantia, tamen ista
•
,
niu <" \>r>.™x
su ijslfiNt irp
rialis, cl pulchrior omnium demonstra- •

iiiincniunl eis sccunda relatione et non

•

se<i reiano-
t., ne secumia
liiHiuni : et quidquid aliutl ad hoG imlu- prima. lit lioc lii
.

sequcntibus determina- e,iam >'^ >"

ferioribus
citur, nou habet demonstrationis verita- b'uur quidquid enim aliquo modo est
:
. , . . .

inteiiigentiis

tem. .ambiens omnia, secundum aliquem mo-

Ex liis igitur ulterius elicitur quod csl tlimi cst ubique et quidquid
:
est cujus
ubique el semper. quod Et sit ubique, esse non dclicit, secundumf illum mo-
sic probatur : quidquid cnim Festringitur ilum quo non ddicit, est semper : sed
ad siiuin et lucum, oportet quod rcsliin- esse scnqi.r diversimode contin-it primse
gatur per aJiquid intlividuans : nihil au- substantia; et substantia? inferiori secun-
lem esl individuans per se nisj materia d;e quia prima substantia
: :
sic semper
igitur quod penitus caret malcria, peni- cst, quod tota cst simul, non divisa nec
tus carri individuante ±r<\ prima suh- :
tlistcnsa per foimam et ubi : infcrior ct
stantia caret penitiis materia, sicut jam sccunda substantia habet potentiam dis-
probatum est igitur carel individuante :
: tcnsam aliquo inodo in eo quod non pure
igituf aon cst hic vel ibi. Dico autem cst pjecesse esse. Id cnim quod habet
abique sic quod non habet respe-
J

causam, secundum potentiam dependet

ctum ad bcum aliquemomnia ambiens : ad illam, et uon est necesse sed [lo^.siliile
nun autcm pulcst iion omnia amliire sccumlum hoc. Sccunda? autem substan-

1
VII Physic. tex. ot com. 10.
 LIBER XI MKTAPHYSICORUM, TRACT. II 015

tia3 omnes causatse sunt a prima, et reci- inducta sunt. Sed ad veritatem hujus
piunt formas sui motus ab ca : ct idep inveS/tigandam oportct intendere circa
et secuhdum esse el secundum moverepo- Timaeum Platonis hoc non est pra?-
: et

tenlias liabent distcnsas, et aliquo modo sentis negotil, in quo non suscepimus
divisas : proptcr quod sempiternitas ea- nisi Peripateticorum positiones expo-
rum 11011 cst tola simul. 111'IV.

Si autem quod hoc non

aliquis dicat
potest essc vcrum cum enim sint sem- :

piterme, non possunt habere eausam se-

cundum esse dictum est autem quod
:

sempiteriiae sunt ergo causam in esse

:
CAPUT IV.

non habent. Diccmus, quod haec ratio

apud recte philosophantes non conclu-
/n quo destruitur error eorwm qui dixe-
dit. Si enim ponamus mundum esse
runt potentiam prsecedere actum in
seternum, sicul quidam Philosophorum
/i/ima Substanlia.
posuerunt, non tainen removelur per
hoc quin habeat causam sccundum esse:
quamvis enim dies sit cum praesentia
solis, et praesentia solis non praeveniat Dubitabit tamen aliquis. Si enim prius Tea.acom.
csse diei, tamen non tollitur quin dies est a quo non convertitur consequentia,
secundum esse suum causclur a sulis sicut in f.ofjicis dcterminatum est omne :

praesentia et omnino eodem modo efit

:
autcm agens potentiam habct agendi :

in his quoe facit prima causa substantias quod autem potcnliam habet agendi, non
separalas, qua,- sunt in essc constitutae semper propter hoc agit videbitur po- :

lumine essentia? sua? : nec oportet quod tentia sccundum naturam esse ante ac-
prima esscntia pr;cvcniat cas aliqua di- tum. Si autem hoc conceditur, sequitur
visibili duratione, sicut in pr;ecedentibus aliquando nihil esse entium contingit :

ostendimus, licct praecedat cas modo cniin aliquid posse esse, et tamen nihil
perfectae aeternitatis, quae totfl stat simul, essc quia non est neccsse ijuod id quod
:

sicut lioc ostensum est. Patet igitur pri- potcst esse, sit ct ita non est necesse
:

mam substantiam immobilem et incor- quod id quod potest esse agens, sit agens
ruptibilcm ct iinmatcrialcm ct sempitcr- propter hoc. Et hoc conccdunt quidam
nam et ubique existentem cssc. Ex bis theologizantcs Philosophi, qui dicunt
autem faeile concludilur i[)sum actum primam causam non scmper movisse,
primum nihil potentiae admixtum habcn- sed fuisse tempus quando non movit ct :

tem esse. Si enim aliquid haberct po- causam dicunt fuisse, quia voluntatc
tentiffl, non esset necesse psse : est au- movit, et quoddam tcmpus fuisse in quo
tciu omni modo necesse cssc : tgitur est niovere noluit voluntatem enim et voli-
:

aetus purus uiliil liabcns potcntire ad- tum dicunt dilfcrrc quantum placet. Et
mixtum. est mirum de istis qui ponunt materiam
confusam fuisse semper, ita quod nul-
lum tempus praevenit materiam, et ta-

Trzt. H rom Seias autem, quod ha? omnes di'inon- men dicunt Deum non movisse : ct isti
31.
strationcs sunl, lioc shlo sUpposito quod sunt qui ex nocte luunduni generant,
primus major sil sulistantia prima : hoc quia dicunl lunc 1'uisse tenehras, quando
aulem negat Plato ct sui sequaees, qui m.iteria informis et confusa 1'uit : et pos-

dixerunt causam priinam eflicientem dif- tea locum exortam ex puriori parte il-
e"
ferre a prima causa movente et si hoc : lius materise, et faetum esse diem. Hoc u demon
VmS
'

est verum, tunc non concludunt ea quse ctiam moilo dixerunt quidam Philosoph: je
 610 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

eeternitate, dicentes omnes res fuisse simul primo in inotum ab aliquo, sed sit piimum mo-
rcligioni - . r •

iimt matena conlusa, postea res luisse vens continue et immobile et quamvis :

non contra- ... . ,

hoc imperfecte viderunt quidam, ideo in
,

dicunt. distinctas omnes enim quotquot sunt

:

qui dicunt tempus fuisse, quando ccrlum positione sua fecerunt quod aliquid sem-

non movebatur, et quando ccelum non per est in aotu movens, sicut fecerunt
fuit, dicunt idem impossibile quod se- Leucippus et Plato. Isti enim semper di-
quitur ex dictis eorum et hoc est quod :
cunt fuisse motum. Leucippus quidem
potentia praecedit actuni et ex hoc se- :
affirmavit motum atomorum in vacuo.
quitur quod aliquando nihil sit. Scias Plato vero dixit primam causam semper
autem, quod qui dicit sicut dicit lex fuisse in actu, et numerum semper seip-
nostra, quod videlicet primus motor non sum movisse : sed non dixit ccelum
tempore, sed aeternitate indivisibili prae- semper fuissejmotum, nec tempus sem-
cedit motum et mobile, ad dictum illius per fuisse, sed esse generatum utrumque,
nihil penitus sequitur impossibilium in- sicut ostensum est in Physicis : et quam-
ductorum. Adhuc autem qui dicit ut Pla- vis semper dicunt motum fuisse, ta-
isti

to <lix.it. primus motor

videlicet quod men non determinant quare et ex quo
non prima causa est
ost causa prinia, et movente ille motus sit, et quis sit, utrum
efficiens-non movens,et quodhocesse fe- rectus aut circuli motus fuerit nec di- :

cit primum motorem et motum simul cunt eum sic fuisse, sicut est primus
sine motu et tempore, quod nihil dicit ad motus in natura nec dicunt eum fuisse
:

sequatur impossibile. Quicumque autem omnium quae liunt causam nec etiam :

dicit quod prima materia confusa tempo- ipsius motus assignant causam, cum ta-

re pracedit motum et mundum, dieit men hoc sic facere sit philosophi primi :

positionem ad^quam sequuntur impossi- nihil enim movet ut contingenter et a ca-

hilia inducta et plura alia. Quaeramus er- su in his qute semper aut frequenter mo-
go ab illo, si aliquando non fuit motor ventur sed in talibus oportet semper
:

in actu movens, quomodo possibile erat aliud existere, sicut est prima substantia

quod illamoverentur quae postea mota movens, et sicut primum coelum est, sic-
sunt ? non enim poterit dicere quod ipsa ut nunc illa^ semper existere probata

eadem materia moverit seipsam, quia sunt quaecumque enim secundum na-
:

nulla materia movet seipsam. Sed vide- turam sunt sicut sunt, ut dictum est,
mus quod ars quae est extra materiam, quod habent motorem et id quod move-
movet materiam sicut ars tectonica mo- tur. Similiter autem quaecumque violen-

vet ligna et lapides ad faciendum do- tia moventur, habent etiam motorem :

mum. Et similiter in physicis materia quia aut moventur ab intellectu operati-

seipsam non movet quia instrumenta : vo, ut artificialia, aut ab alio extrinseco,
quae sunt materia generationis anima- sicut projecta, aut tracta, aut aliter im-
lium, etterra quaj est materia plantarum, pulsa. Deinde quaeramus asic dicentibus,
non movent seipsa sed menstrua ani- : qualis motus sit prius inter motus secun-
malium movent spermata animalium, dum naturam hoc enim valde differt
?

vel id quod est loco spermatis de virtute quicumque est ille qui prior est secun-
putrefacti et stellarurn, etterram movent dum naturam quia motus ad formam
:

semina vel vis sementina stellarum vel non potest esse primus et inter motus
:

species alicujus quae concluditur in hu- locales non potest esse primus nisi mo-

more putrefacto, sicut saepe diximus : tus circuli et sic inter circuli motus
:

luec autem quae sic movent, non movent oportet esse primum, qui est circuli uni-
nisi niota et ideo necesse est quod ante
:
formis et perpetui. Hoc autem non est
omne quod motum movet, ponatur ali- impossibile dicere Platonicis secundum
quiil quod continue movet, cum non sit suam positionem, quia illi existimabant
 LIBER XI METAPIIYSICORUM, TRACT. II 017

aliquando quod principium primum mo-

vens conjunctum ei quod movetur, sit
numerus seipsum movens, quem ani-
mam mundi dicebant esse hiec enim :

CAPUT V.
anima cum infusa sit entibus motis, aut
cum ccelo incepit esse, si tantum in ccelo
csse ponatur aut etiam incepit esse po-
:

In quoprobatur per modum generantium

sterius ccelo, si ponatur infusa omnibus
etcorrumpentium, quod unum est
motis motu perpetuo, sicut moventur
principium movens semper et actu ,

generabilia et corruptibilia in quieto mo-

existens, nihil habens de potentia.
tu qui in secundo Peri geneseos est de-
terminatus : et horum utrumque jam di-
xit Plato, et etiam sequaces ejus : et hoc
ideo est dictum, quia primam substan- Similiter autem dicunt omnes isti qui Text.etcom.
tiam moventem vere non cognoverunt. dicunt semper motum esse, sicut Leu-
Quod autem bujus dispulationis causa cippus et Democritus et hoc est causa
:

est, hoc est quod existimant multi Plii- quod dicunt, quod chaos sive vacuum
losophorum, quod potentia est prior ac- non fuit infinito ternpore chaos, neque
tu, sicut objectum est a prineipio. Et hoc iuix intinilo tempore remansit nox quia :

quidem uno modo bene dictum est alio :

per ea quae ponebant semper esse mo-
modo auteiu male dictum est. Dictum ventia, factum est ut generatis esset ple-
est autem jam a nobis in nono supra po- num chaos, et ut tenebra noctis prorum-
sito libro, qualiter potentia est ante ac- perent in lucem, producto sole per in-
tum, et qualiter non. Quod autem om- tellectum vel amorem et odium moven-
nium prius sit id principium, quod sem- lia. Illa enim moventia semper sunt
per est actuale, testatur Anaxagoras et eadem in movendo, aut in circuitu aut
omnis alius Philosoplius, qui ordincm aliter alio quocumque motu. Intellectus
vidit moventium molorum : dixit enim enim semper movet, et similiter amor et
Anaxagoras quod intellectus agens sem- odium. Et ideo dixerunt jam nominati
per est in actu agens, nihil permixtum Philosophi, quod res semper circuierunt
habens potentia?. Similiter autem et Em- per generationem et corruptionem ex
pedocles propter hoc posuit amorem et mixto in niixtum, et sic continue imple-
odium semper movere. Et Anaxagoras tur chaos, et nox terminatur in diem,

quidem posuit intellectum agentem, eo et dies in noctem et hoc esse non pos-
:

quod nihil agit diversa primum nisi in- set, nisi actus prius sit quam potentia.
tellectus. Empedocles autem posuit amo-

rem et odium quia vidit diversam esse

:

generationem et corruptionem, quarum Si autem sic dicatur, quod

^
eadem ma- Text.etcom.
33 et 34.
una dissolvit sicut odium, et altera con- teria generatorum semper sic movetur
gregat sicut amor. in circuitu , oportet necessitate dicere

quod aliquid est quod semper similiter

agit et secundum modum unum. Jam

enim in secundo Peri geneseos ostensum
est ', quod in omni generatione et cor-
ruptione duo sunt, quorum unum est
continua ipsius esse permanentia secun-

II de Generatione ct Corruptione, U:x. et com. :io.

618 D. ALB. MAG. ORI). PR.ED.

dum esse divinum : ei alterum est diver- cedit, et iterum et ilerum et sic continue,

sitas generationis el corruptionis : el ideo non potesi esse causa continuse perma-

oportet esse duos modos circuli primos, nentise. Oportel ergo quod illi aliquid sit

quorum unus sil uniformis, (|ui est primi melius, quod sit vera causa : illius au-

cceli divinus, qui causa esl esse divini in tem causa non est nisiillud quod semper
omnibus : et alterum motus oblique affe- et similiter se habel : quod autem aliter
rens et differens astrum generans, qui et aliter cst diversum, et diversitas non
es1 circulus obliquus, quo movehtur in est causa continuitatis in essc : quod au-
astra omnia secundum accessum et reces- tem semper est el agit el aliter, hoc com-
sum, quorum sol esl principium prop- : plectituf ambo dicta : quia in quantum
terquod Sol pater generationis vocatur est semper, causatur ex motu primi ct :

ab Antiquis. Haec autem licel hic suppo- in quantum est aliter et aliter, causatur
uantur, et in secundo Peri geneseos sint ex molu obliquo. Palam igitur est quod
physice probata; in sequentibus proba- motus primi in genere sic se habent ut
buntur ex propriis istius primse philoso- dictum est et hoc est quod omnes Phi-
:

phiee : autem quod

hoc, hic suflicit ad losophi diviserunt motuin codi prima di-
pfaesens, est hoc, quod si secundum di- visione in motum planes et in motum
eta prsenomihatofum Philosophorum aplanes, • sicut inferius ostendetur. Quia
idein est quod sempef movetur in circuitu vero sic est ut dictum est, et ita res se

accessum et recessum faeiens generatio- babet : quod primus motus

et si dicatur

ncin ct corruptionem, sive illud sit amor non sit essentialitef a primo motore, se-
et odium, sive intellectus distinguens, quilur quod res generatce exnocte erunt,
sivo circulus obliquus, oporlet aliquid et quod simul fuerunt omnia, sicut saepc

esse supra hoc quod sempersimiliter a;_:at dictum est, et quod res generatae solvun-
aequalitef accedens et recedens. Et si po- tur ex non ente quae omnia impossibi-
:

natur quod odio movente seniel inest en- lia sunt secundum naturam.

tibus generatioet eorruptio,opoi'(el quod

ponatur aliquid agens aliter et aliter :

quia aliter non faceret diversam genera- quod primum

Opoftet igitur dicere, Text.etm
tionem videlicet, et corruptioneni : et ex erit sempiternum, ct quod movet idquod

hoc sequitur, ut dictum est prius, quod in motu est sempilernum, et sempiter-
super hoc sit aliquid agens uniformi- num movet motum cceluih enim est :

ter. aliquod sempiternuni, et quod movet id

Ex hisigitur duobus elicitur, quod ne- quod in motu est sempiternum, est sub-
cessarium est quod sit aliquid quod se- stantia actu existens, nibil habens ad-
cundum se el essentialiter agal et uno mixtum de potentia. Doc autem jam in
modo, et quod aliquid secundo modo octavo de Physico audilit deelaravimus 1
,

agat secundum aliud et aliud in accessu. quod compositum ex motbre

est aliquid
Oportet igitur secundum hoc quod di- et moto, quod est mediuin duorum, sci-

Gtum est, quod aut agat semper secun- licet ejus quod est movens tantum, et

dum diversum, aut quod agal secundum
motum primum primae subslaniia-,
id quod perpetuum habct motum totus
enim et omnis motus superiorum dividi-
tur in heec duo el non plura prima quod
i-nim secundum diversum accedit et re-
ejusquod est motum tantum. Si invenia-
omne tur unum componentium sine altero,
: quod ctiam reliquum invenitur sine isto:
iii natura autem invenitur id quod est
: motum non movens, et invenitur me-
dium compositum quod est movens et

1
VIII Physic. tex. et com. 37 et infra.
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II f!l!i

molum : igitur invenilur etiam substan- onmino, et ideo amabiliora sunt et de-
tia movens tantum, et semper in aetu lectabibora quam alia. Adhuc autcm in-
existens, quam irapossibile est moveri : ter se intellectualia, quaedam sunt con-
et haec propositio nunquam haliet instan- naturalia, et quaedam non, sicnt intelle-
tiam in his quorum utrumque componen- ctui cunnaturale bonum est quod est
tium est substantia, et non accidens, et perfec-tio ipsius secundum ipsam quam
in quibus componentia sunt habentia im »— inteiligit ex alio, sicul quando intelligit
dos oppositos, sicut movens tantum ha- quod diameter est asimeter, est intelligi-
bet opposilum modum ad id quod Bst hilesrcundum ipsum sed quando intel- :

motum tantum et ad id quod est motum li^it seipsum, est tbeoria secunduin ip-
et miivens movens autein tantum erit
: sum intelleGtum.Adhuc autem inter illa
sempiternum movens <.., m et ideo : qu;e sunt secundum ipsum intelligibiiia
oportet quod sit substantia semper actu quasi hona, qua'dam sunt quae iaciunt
existens, et nunquam in potentia mate- : ipsuin intelleclum esse intellectum in

ria autem generabilium et eorruptibibum summo, et quxdam nmi. Ka enim quae

estsubstantia quee est mota tantum non de se intelligit, non faciunt ipsum esse in
movens circulus autem ccelestis est
: perfectioae ultima : qua? autem inteUigit
substantia mota movens igitur prima ; de lumine primae substantia\ laciunt
subslantia quae est insensibilis, erit rmrao- eum esse in suinmo quo poteat esse.
Ijilis et movens tantum. r.um iuiturprobatum sit primam suhstan-
tiam non esse inateiialem, constat quod
ipsa est inlellretus purus : et cum sit pri-
ina, eonslat quod est substantia summa :

euin sit iiniviTsaliter agens, constat

CAPUT VI. et

quod largitur oinnes perfectiones, et est

suimnuin bonum et cum sit essentiali- :

Qualiter primus motor immobUis movet ter agens, constat quod comniunicat se,

siatt desideratum et amatum. et sicut dicunt quidam, expaudil se per

onmes intelleetuales intellectus. Ipsa igi-

tur maxiine amata et desideiata ab
est

Tcxl. ft com, His autem sie determinatis , oportet omnibus et omne quod movetur, desi-
:

36.
videre qualiter moveat, ex quo est immo- derat ipsam. Iloe igitur modo movet non
hilis et actus purus et simplex ah omni mota eo quod ipsa nibil desideiat exlra
:

materia separatus : immobile autem exi- se desideiium autem est causa motus
:

stens movet per esaentiam sicut jam , oinnis : mnvet autem sieut desiderabile
ante diximus e1 hoc est quod
: movet,sic- et intellectuale bonum omnium sefiun-
ut si distin?uamus amatum sive ama- dum esse et naturam uniuscujusque.
bile sive desideratum et desiderabile in Omnium autem sic motorum et moven-
amabih' per se et per accidens. Amabile tium sunt principia eadem etsimul,quod
enim per se est, quod per se est bonum non est in desideriis nostris : quia ipsum
et optimum. Amahile autem per accidens intellectuale bonum in crelestilms idem
est, quod ut nunc vel hoc affert aliquam per seipsum est principium desiileiii et

in sensu utilitatem vel delectationem , motus :autem et materialihus

in nohis
propter quam amatur, non per et concupiscibile quidem et mauis concupi-
propter se appetitur. Eorum autem quae scihile, et quod est maxiine concupisci-

per se appetuntnr, quaedam sunt intelle- hile, est apparens bonum piimo in sensu,

ctualia bona, et quaedam non sunt intel- et quod volumus esse primum bonum

lectualia. Et constat quod illa quae in- in se et ideo excitat desiderium primo
:

tellectualia sunt, non habent contrarium ante motum quo moveamur ad ipsuin.
 620 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Hola quo- Desideramus enim ipsum., quia videmus plici lumen essentiale sibi influente super
modo aesi-
derium in ipsum esse bonum : vel quia videtur bo- orbes universum esse haec enim
cceli et :

eequi
i voce esi et ii 11111 aliis : vel forte non est bonum in est forma formans et ad esse movens
n intelligen-
lns. se, sed videtur quod deside- bonum ideo omnia, etomnia inseipso praehabens vir-
ramus ipsum non sta- : et ideo illud tale tute simplicis causalitatis sua?, et omnia
liin est principium motus ad ipsum et : substantificans : et hoc ab intellectualibus
aliquando etiam non potesl esse princi- intellectualiter, et naturalibus naturaliter,

pium motus, sed continemus nos ne mo- et a corporalibus corporaliter, et a ccele-

veamur ad ipsum aliquando '. Sed hoc stibus mobiliter secundumubi agenera- :

bonum quod est intelligentia semper , bilibus autem secundum potentiam mo-
esl bonum vincens desiderium, et ideo tus ad formam percipitur, et omnia mo-
semper movet : quia quotiescumque mo- vet et habet in se, praecipue tria, videli-
tor fortior esl eo quod moveri debet, lit cet quod est per se sine privatione intel-
motus et quando non est fortior, non
: lectuale, privatio enim non nisi per al-
potesl movere. Unde hoc modo intelle- terum est in intellectu : et est substantia-
ctus movetur ab intellectuali bono sine liter sine assimilatione, sicut ea quae non
dilatione et sine medio quia non fit pri- : per se, sed sua similitudine sunt in in-
mo nuntiatio boni per sensum qui mo- tellectu, sicut sunt ea quse cum continuo
veal appetitum, nec est aliquid retrahens sunt et tempore : et tertio est primum et
ex parte aceipientis intellectus, cum id ultimum bonum omnis boni, quod est
quod ainatur per se bonum sit et imme- principium et finis idem manens perfe-
diate influat, et sic vincenstotum deside- ctum, et ideo vincit omne desiderium.
riuni ejus cui influitur et ideo motus : Cum autem dico idem bonum esse sim-
slatim est actio ejus in eo quod movetur plex et unum, non idem dico sed sim- :

ad ipsum intellectuale vero bonum,

: plex quod additur super unum, modum
sicut dixit Pythagoras, ef sicut nos paulo dicit unius unum cnim communiter lo-
:

ante diximus, diversum est et diversorum quendo significat id quod est primo me-
coelementatiobonorum est qua? sunt se- trum, sicut diximus in libro decimo is-
cundum se bona. Sed in illa coelementa- tius philosophia?. Sed cum additur sim-
tione omnium bonorum et primum et plex unum, significat simplicitatis mo-
nobilissimum id cujus substantia est illud dum, quo primum habet unitatem est :

bonum, non informatum per formam

et enim simplex unum, in quo nullus est
alienam, et quod est simplex bonum, et numerus quia omnia qua? sunt in ipso,
:

quod est secundum actum purum, cui sunt idem sibi, et quod nulli nititur sub-
nihil admiscetur potentia? hoc enim est : jecto, sed estessentia simplex.
omnis boni bonum et ab omnibus desi-
deratum : cujus influentia se habet ad
orbes, sicut influentia luminis solis ad
formas vila? qua? ad generationem movet CAPUT VII.
ven-clabilia et animalia. IIoc enim lumen
Nola quo- solis licet unum sit, tamen receptum ab
inodo luii.en Et est digressio declarans qualiter prima
(livince boni- unoquoque informat calorem vivilicum et
lalis iliversi- substantia est simplex et super omne
n;o<le j-arii- spiritum uniuscujusque, et movet adpro-
cipalur a nomen.
creaiuris. prii et connaturalisboni consecutionem :

et ideo Antiqui solem vocabanl datorem

vitse :
'
et sic est in primo motore sim- Objiciet autem fortassis aliquis, quod

1
Vide etium CornmeiUatorem in praosenti loco.
2
Cf. 1 Cceli et Mundi, tex. et com. 100.
 :

LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II 621

cum prima substantia cognoscit se, vide- l 0C us specierum, est possibilis, et est
tur quod prima substantia reQectitur su- a liud et aliud esse unius substantiae : quia
per se iu omni autem quod reflectitur a gens rcfleetitur
:
super possibilem. Sed
supra se, duae sunt naturae, reflexa vide- non est a lia et alia substantia vel essen-
licet, et ea supra quam reflectitur : igitur tia : et lioc modo non est in prima sub-
videturprima substantia non esse sim- stantia, cujus intelleetus nullius est rece-
plex, sed una videtur esse absque simpli- ptivus, sed potius est fontalis plenitudo
citate. Amplius propositioncs verae for- omnium formarum quae fluunt ab ipso,
mantur de prima substantia et cum di- : sicut intellectus artificis est fons formarum
cimus quod ipsa est prinia, et quod ipsa artificialium, licet hoc non in toto sit si-
est bona, et quod ipsa est actus, et quod mile, nisi poneremus quod ipse intelle-
ipsa est volens et sciens et hujus in om- : ctus sine aliquo habitu sibi addito profer-
nibus autem de quibus formatur proposi- ret formas artis lumine suae substantia;,
tiovera.aliquidestquodsubjicitur, et ali- et quod ipsa substantia sua esset forma
quidestquodpraedicatunergosuntibiduae omnium artificialium hoc ergo modo
:

naturae : unum simplex non

videtur ergo simplici prima substantia contemplatrix
esse. Adhuc autem unum simplex in fine sui est : et ideo sola pcrfecte seipsam
simplicitatis non est nisi unum sed pri- : contemplatur : quia in ea idem est intel-
ma substantia verissime videtur esse medium quo intelli-
lectus intelligens, et
multa : quia est essentia, et motor et git quod estspecies suiipsius, et res in-
sapiens et actus et intellectus et omnia tellecta. Quod autem quaeritur de for-
hujus, quae sonant nobilitatem, licet in manda pro.positione, dicendum quod pro
omnibus his emineat super
omnia alia : certo tanta cst simplicitas primee sub-
et sic iterum simplex esse non videtur. stantite, quod ipsa est essentialiter quid-
Adhuc autem dubium est qualiter nomi- quid habet, cum propositio formatur de
netur ex quo enim prima est, non capi-
: ea : quia licet in ea non sit subjectum
tur ab aliquo intellectu secundo, nisi per ct cui subjicitur, tamen omnia quae sunt
modum possibilitatis secundi intellectus in ea, sunt verissime in ea, et sua sa-
modus autem ille non est secunduin no- pientia vera est sapientia, et sic est de
bilitatem quae est in substantia prima : virtute et actu et voluntate et hujusmodi
ergo secundus intellectus de prima sub- omnibus. Cum igitur simplicitas non
stantia nihil capit unde condignum sibi tollatveritatem eorum quae sibi attribuun-
nomen formare possit : et sic innomina- tur, de ipsis secundum modum signandi
bilis esse videtur. diversum qui importatur in ipsis, et aflir-
SolutlO. Hocautemet hujus omnia solvuntur mativa et verafonnatur propositio : et in
quae dicta sunt : quia prima substantia illa idem est in praedieato et subjecto pe-
cum sit intellectus universaliter agens, nitus, sed aliter secundum
significatur
non cognoscit se per niodum reflexionis modum significandi cui modo non subest
super se : quiareveraquidquid refleclitur diversa res, sed ratio nominis quod sibi
supra sc, aliquam habet aut ex duabus attribuitur. Quod autem qmvritur de no- Nota quali-
ter prima
naturis, aut exduplici esse unius et ejus- minibus ejusdem substantiae primae, vi- causa fit no-
minabilis.
dein compositionem : ex duabus quidem detur dicendum pro certo, quod sieut
naturis, sicutin his qu;e componuntur ex probat objectio, quod sit super omne no-
anima etcorpore, in quibus anima super men et super omnem intellectum,
nec
corpus reflectitur : ex dupli autem esse intelligitur, nisi ab aliquo eorum quae
unius naturae, sicut diximus de intclle- causantur ab ipsa, quod inlluit luminc
ctu unito substantiae inferiori : hoc enim suo in ea quae sub ipsa sunt et ab illa
secundum suam naturam, et separatus nominatur imperfecte : quia non capitur
est ct agens secundum autem quod est
: seeundum perfectionem ct eminentiam
 :

(1:2:2 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

secundum quam est in ipsa, sed modo commune, vel proprium. E'
ticulare, vel
proportionali oapacitati intellectus qui addunt (juidam alia duo, quorum
Iiuic

ipsam accipil : et ideo melius nominatur unum est, quod quanto simplicior est in
negatione omnium quam affirmatione :
essenlia, tanto multiplicior est in rela-
sed quando nominatur, intelligitur 110- tione H effectibus. Secundum autem est,

niciiper negationem e1 eminentiam et quod quanto simplicior est, tanlo nobi-

causam sicul >i dicam eam esse sub-
:
litate sua ab aliis distinctior est, et nulli

stantiam, statim dioam non esse substan- habet aliquid commune. llorum aulem Prob a uo
tiaiii. eo quod cum substantia vel aliquo primum sic probatur : omne quod esl in ?,'„,',',
^,
genere uno addam genere, aut cst in ipso sicut species, vel
m
alio non esl in : et "g£„c!'e

quod est eminens supra omnem substan- genus, aut sicut principium generis, aut
tiam, et est omnis substantiae causa: et speciei : constat autem quod prima suIj-
sic est in omnibus nominibus quibus no- slantia non est in genere sicut genus,
minatur. Nominaautem quibus nonrina- vel species : ergo non est in genere. Si
tur, sunt quae absolute et per se in omni enim esset sicut genus, aut praedicare-
te dicunt nobilitatem et bonitatem na- tur, aut apta nata esset praedicari deplu-
tura?, sicut est esse, et intelligere, et ribus, ut ens de ratione diflinitiva eorum :

substantiam esse, et sapienfciam, virtu- de nullo autem tali potest praedicari

tem, et bonitatem, ctactum, et motorem prima substantia. Et cOnstat quod non substanua
•
dicatur de
, et bujus : haec enim omnia per piius , i*
est species vel lndividuum quia tunc
i •
j
:
•
i
ueo.
sunt in ipsa, et per posterius in aliis : et esset compositum aliquid ex genere et
hoc modo quo sunt in aliis, cadunt in differentia, vel ex forma et materia :

intelleetus secundos : et isto modo dimi- qure omnia absurda sunt de prima sub-
nuta sunt anobilitate simplicitatis prima? stanlia. Si autem esset principium gene-
cl ideo ilio modo non vere attribuuntur ris, tunc esset aliquod elementum consti-

primse substantiee, nisi per negationem tuens genus quod est substantia igitiir :

et eminentiam et causam, sicut diximus. esset forma vel materia et quodcumque :

eorum daretur, essct unibilis per essen-

tiam multis, et componibilis cum illis :

qua3 omnia sunt absurda : ergo non est

in genere substantise. Et constat quod
TAPUT VIII.
non est in aliquo genere accidentium :

ergo in nullo est genere. Et cum dicatur

substantia, alia ratione dicitur de ca sub-
Et est digressio declarans quatuor quse
stantia, et de aliis: dicitur enim substan-
primx substantix conveniunt, quod ri-
tia ab actu substandi, quando suhstat per
delicet non est in genere,quodnon ha-
sc, vel per aliud per se sicut materia et:

bet universale et particulare, et quod

subjectum per aliud sicut forma. Dici-
:

multiplex est in resolutione, et quod

tur etiam substantia res per se existens,
distinctior est ab aliis quanto perfe-
e1 boc modo dicitur duobus modis. Si
ctior aliis.
cnim dicatur per se per oppositum ejus
quod cst per aliud, tunc habet duplicem
intellectum dicitur enim per aliud
:

Ex bis patet, quod duo sunt quae soli existere, quod in se non habet esse, sed
primae substantise conveniunt, quorum in ejus diftinitione cadit aliud quod ipsi
unum est, quod ipsa non est in genere est causa existendi : et sic accidens est
aliquo per omnem modUm, sed ante res per se existens. Dicitur etiam per se
omne genus. Secundum autem est, quod existens pcr oppositionem ad id quod est
in ipsa non est aliquid universale, vel par- pereausam existens : et sic sola substan-
 :

LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II 623

tia divina prima est per se existens, quoa causantur ab ipsa, dependenl ad ipsam,
sola ipsa penitus nullain habet causam in et secundum quod
referuntur ad eani,
Nota quo-
esse. Sic ergo scitur quod non est in ge- sunt causata autem
ipsius. Respectus
nodo Ueus
iolus aliquo
paCIO 5UD-
n ire suh.-tantiae, et aliquo modo ipsasola secundorum ad primum non intelligitur,
stantia et
ens est.
est substantia : et hoe modo supra dixi- uisi cointelligatur etiam respeetus primi
niiis in quinto hujus sapienliae libro, ad secunda : sed respeotus primi ad se-
quod ipsasola estens, eo quoil non habet non rei dependen-
cunila ratioiiis est, et
aliquid potentiae dependentis ad quam- tia sed
: secundorum respectus ad pri-
cumque causam aliam. mumest dependentia secundum rem et :

Quod autem in ipsa non sil universale ideo respectus secundorum ad primum
et particulare, posset quidem slatim con- variat et impedit plenam ipsorum sim-
cludi per hoc quud nou e.-t in geaere, pbcitatem quotquot autem sint respe-
:

cum nihil sit in genere directe, nisi uni- ctus primi ad secunda, non obstant sim-
versale vel particulare, lamen melius pm- plicitati quia non sunt reales, sed sunt
:

Quod in na-
quorumdam respectuum rationes, et ta-
tura divina batur sic : in quacumtjue natura est uni-
non sit uni diximus
versale et versale vel particulare, in illa sunt duffl lia relativa in pracedentibus es
particulare
naturae, quarum una est Communicabi- in diversis generibus : quia unum tantuin
lis, et altera incommunicabilis : sed in eo secundum rem est in genere relationis,
quod esl in fine simplicitatis, uon esf alterum autem non, sicut ^citum et

nisiunum simplex, ut habitum est ergo ; scientia.

non est ipsa universale et particulare Multi auteni et magni duhitaverunt de
ubicumque autem est universale, inest quarto
^ eo enim quod viderunt
: primam
? '
Ratiofrivola
particulare, et e converso : quia particu- substantiam simphcem esse et m .

line qua persua-

si quidam
. .
,

lare non est particulare, nisi quia est simplicitatis, et viderunt quod nrima tenuere pri-
.... .
mum ens et
primimp
communis naturse suppositumparticulans praedicata uua?
r
simplicia sunt, praedican-
*
... , '.enam idem
ipsum. Adhuc autem prima substanlia tur de omnihus, et non distinguuntur ah esse.

cum sit prima, non est eomniunieahilis aliquo, sicut unum et ens, putahant pri-
pluribus, eo quod impossibile est esse mam suhstantiam esse indislinctam et

primum in plurihus quia prima non : esse omne quod est, et putabant ipsam
sunt plura omne autem universale
: cum piima materia et prima intellectus
eommunieabile est pluribus ergo prima : natura esse idem penitus. Ratione autem
suhstanlia non potest esse universalis : parva persuasi sunt, sicut diximus : quia
igitur in prima substantia non est uni- putabant omnia illa esse eadem quse non
versale vel particulare. differunt diiTerentia distinguente : prima
Probatio
tertii. Quod autem tanto multiplicior sit in autem materia et priina natura intelle-
relatione, quanto prior est et simplicior, ctus et primasubslantia dilTerentia distin-
sic probatur : quanto aliquid est simpli- ute non differunt : quia si dilTerre di-

cius, tanto sui ad plura indi^etur, et in ranlur, tunc hahebunt dilferentiam qua
pluribus invenitur : simplicissima est au- distinguuntur omnis autem differentia
:

tem prima suhstantia : igitur tanto sui ad distinguens aliquid commune distinguit :

plura indigetur, et in plurihus ut causa iuitur quodlibet istorum habet duo in se,
primaria invenitur quanto in pluri- : et distini;;uentem videlicet differentiam, et

bus invenitur, tanto relationem habet ad communem naturam distinctam : ergo

plura : cum igitur sit causa omnium quodlibet istorum est compositum : et

prior, quanto prior est et simplicior, hoc hypothesim, quia datum

est conlra

tanto multiplicior est in boc quod plura fuit quod quodlibet istorum esset sim-
referuntur ad ipsam : ipsa enim secun- plex. Si autem tlemus quodsic sunt com-
dum suum esse ad nihil dependet, et posita, per hoc non excusatur ohjectio :

nullo indiget, sed alia omnia, eo quod quia resolvamus composita isla in sua
 624 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

simplicia, tunc sequitur quod primutn habent distinctionem : et substantia

divinum primum materiale ct primum
e1 quidem prima est primissima et extra
intellectuale suut unum. Ad hoc autem genus. autem compositum
Intelligentia

adhuc ratiocinanturpersignumproprium, est primum in genere acceptum et dico :

quod dicunt esse cum demonstratione et primum secundum esse et non secundum
convertibile : dicunt enim quod quorum coelementationem categoriae praedicabi-
est unus e1 communis
respectu ejusdem lium. Qualiter autem intelligentia com-
ambitus, illa sunt eadom unus autem et : posita sit, in sequentibus docebimus.
respectu ejusdem est horum trium ambi- Materia autem prima est primum subje-
tus quia quodlibet horum trium ambit
:
ctum secundum privationem formse acce-
omnes formas, et praehabet eas quodam- ptum, sicut in ante habitis ostendimus :

modo quia omnes formse sunt in prima

: unde patet quod cum haec tria prima
substantia, propter quod etiam a Platone dicimus, aequivoce et non univoce pri-
dicta est mundus archetypus, et omnes mum vocamus. Et cum dicunt quod dis-
formse sunt in intellectuali natura : et tinguens distinguit aliquid commune,
omnes sunt in materia prima : videntur dicemus quod hoc nihil est dictu, nisi in
igitur haec tria esse unum secundum esse eis quae sunt in genere, in quibus com-
indistincta. A qujbus si quaeramus quare munitas generis per differentias distin-
materia non intelligit formas, sicut in- guitur : sed quando simplicia a seipsis
tellectus, cuni intelligere formam nihil distinguuntur, sicut distinguuntur diffe-
sit secundum eos, nisi quia est intus ut rentiae primae ab invicem, unumquodque
forma est, et non ut est res, nihil penitus distinguitur ab exteriori quolibet, et non
respondent, nec valent respondere, prse- dividit naturam communem qua? sit in
cipue cum una natura sit intellectus et ipso et inalio. Quod autem dicunt de
Error Avi- materiae. Et in lioc inconveniens de ne- ambitu formarum, dicendum quod ambi-
cebron.
cessitate incidit etiam liber Avicebron, tus ille est aequivocus : quia prima sub-
quem Fontem vitas vocavit : quia ipse stantia praehabet formas sicut causans
dixit quod una natura communis est eas per seipsam, et non habet eas sicut
materiae et intellectus,licet intellectus ad- subjectum : sed quia ipsa per suam
dat primam formam super materiam, et essentiam est forma, et lux sua dat et
sic sit compositum primum quia quam- : fundit eas : et ideo intelligendo seipsam
vis addere concedatur formam super ma- intelligit omnia quae sunt et quae esse
teriam primam, tamen per hoc non im- possunt, et aequaliter intelligit ea dum
peditur quin receptio formae in intellectu sunt, et dum non sunt : quia quocumque
sit receptio materiae : et quae sunt unius modo varientur res secundum materiam,
rationis in receptione formarum, habent ipsa res remanet idem fons lumine suo
eumdem actum in communi forma igi-
:
replens omne quod suse lucis et bonitatis
tur sicut secundum esse dividit et distin- est perceptibile. Intelligentia autem am-
guit maleriam, et facit quod una est la- bit formas, eo quod est lumen lucis cau-
pis, el alia est asinus ita secundum
:
sa1 primae et imago : et ideo movetur ad
esse in species distinguere debet intelle- ipsam, sicut in sequentibus erit manife-
ctuin et substantiam primam quod est :
slum materia vero ambit eas
: sicut secun-
absurdissimum et : ideo ab homine omni dum esse recipiens : et sic plana est
horrenda est ista vilissima philosophia, causa quare non intelligit eas. Hujus
quse nunquam processit de subtilitate enim nulla alia causa est, nisi quia sunt
Peripateticorum. in intelligentia sicut in loco specierum et
U
raUo nesad- Unde sciendum, sicut et alibi diximus in luce : in materia autem sunt, non
sa:|,art.s.
(mu d j„i, 1Kl simplicissima distinguuntur sicut in loco, sed potius sicut in subjecto
al> invicem seipsis, et ideo maximam quod de potentia secundum esse exit
 LTBER XI METAPHYSTCORUM, TRACT. II fi2;

ad actum. Et hujus causa est, quia intel- ens bonum, sed factum bonum per for-
lectum non distinguunt, sicut ea quae mamboni sibi advenientem : et ideo illud
sunt in loco non distinguunt loeum, sicut movetur ad formam boni. Id autem quod
colores secundum esse speciei existentes simpliciter est bonum, est essentialiter
in perspicuo pervionon distinguunt per- bonum, et ipsum bo-substantia sua est
spicuum existentes autem in perspicuo
:
num : non est sicut non ens
et ideo
terminato, distinguunt ipsum sicut actus bonum per formam boni factum bonum :

distinguit potentiam qua de privatione 3

propter quod sequitur necessario, quod
facit esse actum. ipsum immobile ad bonum omnia alia
movet ad bonum suum, per hoc quod
sua essentialis bonitas et proportionalis
est omnibus, et perliciens in esse et bene
CAPUT IX.
esse omnia. et vincens unumquodque,
et non movens intellectum per aliud,
sicut movet sensibile bonum, sedinfluens
ei per seipsum participatur tamen aliter :

Qualiter movct ut bonum, et per id quod

et aliter ab intellectualibus et aliis, sicut
movet ad aliud quod est motum,
diximus : et tunc cadit in diversum esse
movet omnia alia.
bonorum : movet autem illud bonum
quasi desideratum et per motum deside-
rantium ipsum movet omnia alia, ita
His autem sic determinatis, reverta- quod bonitas ejus per universum esse
mur, ad propositum de modo motus mo- rcrum causatarum diffunditur et sic :

toris. Resumamus autem, quod movet ut omnia descendunt ab ipso, ita quidem
optimum simpliciter, ut unicuique opti- quod intelligenti?e intellectualiter capiunt
mum secundum quod est capax sui unum- ipsum, et quselibet intelligentia bonum
quodque. Sic enim bonum in qualibet quod sibi inlluitur per motum sui orbis
una coelementatione, quod est finis coor- exsequituret explicat : et id quod intelli-

dinatorum, sic est semper optimum coor- gentia per molum explicat, materia? ge-
dinatorum. Sic et quod sic est proportio- nerabilium et corruptibilium infunditur :

nale omnibus coordinatis, est primum et sic semper tota impletur naturaj capa-
bonum illius coordinationis : et sic est in citas : et quod intelligentia recipit intel-

motoribus et ccelis. Et ideo prima sub- lectualiter, explicatur a ccelesti circulo

stantia in eis est optimum et movens corporaliter, et materialiter recipitur a
primum. Quia vero illud est cujus causa materia activorum et passivorum. Adhuc
esttotumquod est illius coelementationis, autem quod intemporaliter et indivisibi-
et causa finalis omnium, ostenditur per liter est in causa prima et immensurabi-

divisionem bonorum. Est enim bonum liter, hoc in inteiligentia quidem est im-

alicui, et hoc est, quod est huic vel illi materialiter, non tamen onmino indivisi-
bonum et est bonum simpliciter, quod
: biliter, et est in ea mensurate secundum

est, sicut diximus, omnis boni bonum et quod sibi competit et hoc in circulo :

substantialiter bonum. Bonum huic et ccelesti est mobiliter et distense, non

illi est bonum particulare et distinctum sinml in materia autem est omnino
:

ab eo cujus est bonum : quia hoc bonum temporaliter et diminute et materialiter :

bonificat id cujus est bonum per infor- et sic primum quod omnino est necesse
mationem et in omni
: informatione diffunditur in id quod est necesse ex alio :

aliud quod informat, et aliud quod

est et nccessarium exalio, distenditur in id

informatur et ideo tale quid non est

: quod est necessarium cx ordinc motus
substantialiter bonum, sed est sicut non in circulo : et hoc deficit in id quod est

40
 620 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

frequenter, et hoc deficit in casum et id ginationem instrurnentorum et actum

quod lit raro. ipsorum, et per desiderium operandi
quod extendit manum. Quod autem arti-
fex sensus habet, ex imperfectione di-
cunt esse, propter hoc quod intellectus
suus non est sufficiens ad artem ex seip-
CAPUT X.
so, nisi accipiat a sensu, nec obedit ei

materia, nisi violenter applicetur per mo-

opiniones
tum instrumentorum et manus. Et ideo
FA est digressio declarans
in libro de Animalibus diximus manum
Peripateticorum de animabus ccelo-
esse organum intellectus practici, sive
rum.
operativi, sive activi, vel factivi, vel quo-
cumque
1
nomine alio vocetur. Ccelestis N° ta °p>-
.
nionem Pla
autem circulus sensum non habet quia 1 :
toniset Avi
cennse
Secundum autem quae dicta sunt, pro- non accipit a rebus sensibilibus, nec ma-
quod omnes Peripate-
cul dubio constat num habet, nec exteriora instrumenta :

tici dixerunt orbes ccelorum animas quia materia quam ambit, obedit ei, sic-

habere. Sed quidam dixerunt animas ut materia corporis obedit anirnae quae
has intellectu ct imaginationeet desiderio continet ipsum, et accidentia animse, et

sive appetitu distingui , hoc habentes pro imaginationes variant ipsum et impri-
ratione, quia oportet eas esse intelleclua- munt inipsum et sic universa materia
:

les intellectu activo : quia formas per quam ambit circulus aliquis, obedit ani-
motum sui orbis efficiunt, sicut artifex mae circuli et circulo et motibus ejus, et
cxplieat formam artis per artis instru- imprimitur a circulo secundum formas
menta : et hae sunt formae quibus plena? fluentes ab intelligentia per imaginatio-

sunt intelligentiae, sicut spirilus formati- nem molus et circuli : et haec positio an-

vus seminis animalium plenus est formis tiqua est multorum et magnorum : et

membrorum, quas facit in membris. Sed hanc Avicenna sequi videtur fuit autem :

quia, ut dicunt, intellectus universalis hoc etiam Platonis, ut videtur in dictis

est, ct forma non explicatur, nisi per ejus. Alii autem de his qui posteriores

bunc particularem motum orbis hic : fuerunt, dixerunt quod ccelestes quidem
autem particularis motus non est actus circuli habent animas, sed praeter ani-
moventis, nisi qui scit eum ut est parti- mas sunt intelligentiae separatae operati-

cularis, et haec cognitio non perficitur vae praesidentes eis : et has intelligentias
per solum intellectum, sed per imagina- secundum vulgus Angelos vocant. Et in
tionem mobilis et motus et omnium omnibus aliis dicunt cum opinione jam
accidentium motus, ideo huic animae de- inducta dicunt enim isti quod intelli-
:

derunt imaginationem. Cum autem in- gentia non est nisi separata, sicut dixit
tellectus et imaginatio non moveant nisi Anaxagoras, et est principium distinctio-
praecipiendo et determinando motum, nis formarum ct rerum primum : quia,
desiderium autem vel appetitus moveant, sicut diximus supra in nono libro hujus
sicut impetum facientes et moventes, sapientia?, omnes intellectuales virtutes
ideo dederunt isti animae etiam deside- etpotentia\ eo quod distinctae sunt, sunt
rium : sensum autem negaverunt inesse, ad multa et non ad unum : hoc igilur
ideo quia coelestis circulus nullius est quibus plense sunt intelligentiae per in-
sensibilis receptivus. Et hujusmodi si- iluentiam primae substantiae, influunl, ct

mile dicunt in artificialibus : quia ibi est agunt in animas ccelorum, et cceli exse-
intellectus per suam practicam scientiam quuntur ea per motum, sicut diximus.
movens, sed motus non fit nisi per ima- Hanc autem opinionem elegit sequi Al-
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II «27

5sA et
quidam alii de sapientibus Ara-
S aze '> ol simode respiciendo illud secundum ac-
MMoyai
Dum noc quod hic intendimus acci-
°t cessum et recessum in circulo obliquo,
pere, est quod etiam isti consentiunt in non est virtutis ad unuin et uno modo
hoc quod cceli sunt nnimati. In idem au- moventis, sed virtutis distinguentis quee
tem videlur penitus consentire Juda?us se habet ad multa : et haeo virtus esf ani-
Philosophus, qui vocatur Rabi Moysi -. ma : et hoc e>t argumentum Alexandri
et Judaeus qui ante ipsum fuit in philoso- et abbreviatoris ejus Themistii. Et alii

phia magnus, qui vocatur Isaac. quidem acceperunt ab istis. Ratio autem
Quidam autem pra?cipui Peripatetico- est, quod ccelestis
que sumitur ab effectu
rum mediam inter hos aliam secuti sunt movct ad vitam et ad scnsum
circulus :

viam, et coelos quidem animas habere cum autem nulla forma corporalis mo-
dixerunt, et intclligcntias ab ipsis ani- veat ad vitam et ad sensum, nisi illa sola
mabus separatas non posuerunt, sed ip- qua? informata est anima, oportet coele-
sas animas de virtutibus animae niliil ha- stem circulum animatuin esse : natura
bere dixerunt, nisi agentem universaliter enim non est forma nisi corporalis. Ilis
intellectum et desiderium sive appeti- autem rationibus consentientes dicti Pe-
ifones^er tlim - Philosophi enim non cst aliquid ripatetici, dicunt aniinas has non nisi in-

teticfpo-
un g ere et dicere, nisi quod per rationem tellectum et desiderium deviribus anima?

""sca^; potest ostendi et quia isti consentiunt

: habere : oec omnem habent nostra? ani-
maios j
n j 10C cum a jjj Sj g U a cce ij h aDeiU ani-
j ma? differentiam intellectus, sed eum so-
mas, ideo suffieiunt in hoc per tres ratio- luin qui est agens formas, ut pradictum
nis praecipuas, quarum una sumitur ex est : qualiter autem unus intellectus acci-
parte moventis, secunda autem ex parte pit ab aliopriore se, posterius ilicemus :

motus, et tertia ex parte effectus qui est hoc igitur intellectus est activus, et causa
per motum. Ex parte moventis quidem, entis per suain formam activam, vel, ut
quia nos videmus quod omne quod per inrlius dicatur, perseipsum, qui est for-
se movetur habens in se principium mo- ma facti ab ipso : desiderium autem est
tus, est animatum, et motor suus est id quod elicit motum in eo quod ferlur.
anima, sicut ostensum est inYIII Phijsi- Nec oportet imaginationem ponere ideo :

corum ccelum in seipso habet principium

: quiajsta forma non est de formis a rebus
sui motus ergo motor ejus est anima.
: extractis, sedpotius de his qua? procedunt
Quod autem coelum non stat, hujus est in res fiendas et faciendas : et ideo quod
alia quam
causa inferius proprio loco ex- in intellectu est immaterialiter, procedens
planabimus. Ex parte autcm motus sic in id quod fertur et in materiam, efficitur

ostenditur ccelum habere animam : con- particulare : corpus autem ccelestenon

stat enim quod motus cceli non est vio- esl adeo imperfectum sicut corpus homi-
lentus et extra naturam : aut igitur est nis : sed sicut corpus hominis habet vir-
a principio quod est natura, aut a princi- tutes affixas membris, qua? moveiit niem-
pio quod est anima. Et si quidem est a bra et fluunt a corde et anima, et non
principio quod est natura, cum naturalis babet eas ex seipso corpus vel membra :

virtus et potentia non sit nisi ad unum ita propter corporis illius excellentiam et
et finitum, quando erit in illo, stabit in immortalitatem habet illud corpus ex
per inductionem probatur in
ipso, sicut seipso virtutes quibus exsequitur mo-
omnibus per naturam motis sed nos vi- : tum, et natura sua est natura ejus quod
demus quod ubicumque signatur aliquod est ad motum talem : et ideo aniina? cce-
ubi ad quod movetur astrum, statim lorum superflue haberent tales virtutes,
movetur ex illo ad ubi autem signatum
: cum virtutes corporis cceli ad hoc suffi-
movere et ex ipso et ad diversa ubi mo- ciunt secuudum tales virtutes ponitur
: et
vere, et sempercirca idem movere diver- habere dextrum et sinistrum et hujuc-
 628 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

quia natura sua est natura or- oportet aliquid esse movens per se, sive
modi : et
per essentiam suam, quod sit ens et mo-
gani motus talis, ideo nunquam fit
inobe-
motorem et id quod move- vens, ita quod entitas sua moveat, et sit
dientia inter
Sicut si di- actu eus absque omni potentia aliter se
tur, et sic nunquam lassatur.
habendi hoc nullo modo contingit
ceremus quod pes non habet naturam
: et

aliter se habere, et hoc movet primum

aliam nisi organi, ct non gravis, quse est
potentia ad alium motum quam sit organi motum. et hoc secundum locum feren- :

tia namque circuli est prima mutationum

motus, tuncpesnon lassaretur in motu :

inter virtu- onmium, et inter ferentias prima mutatio

sed semper esset obedientia
quae movet pedem, et ip- quaj est in circulo primo hanc igitur :

tem gressibilem
insuper esset in motu ta- movet movens priinum tale ergo mo-
sumpedem et :
:

cum dele- vens est ens movens ex necessario quod

li summa delectatio semper,

vera non sit nisi in operatione na- a nullo dependet, sed secundum suam es-
ctatio
sentialem bonitatem movet et in quan-
turali non impedita et non prohibita.
:

tum sic bene et optime,

necessario est
Istee igitur sunt circa animas ccelestium
Peripateticorum quod enim sic est principium movens, et est motus
opiniones :

actus sibi essentialiter connaturalis. Sic-

Astronomi dicunt de hoc, nihil est ad
quia non considerant mo- ut enim diximus in quinto hujus sapien-
propositum :

mo- tiae libro ', necessarium dicitur tot modis

tum coelestium secundum principia
quot ibidem determinati sunt. Et uno
tus, sed potius secundum numerum et
His autem quidem modo dicitur necessarium vi sive
mensuram quantitatis suae.
violentia, hoc est contristabile, et
et
opinionibus nihil addo, sed sive verae sint
motus animalium non est sine tali neces-
sive non, tales judicentur a lectore, qua-
sario in quanlum materia organi movet
les ex rationibus quse inductce sunt, esse
in oppositum motus processivi et ideo :
possunt.
labor est in tali motu esse enim quod :

est praater naturalem impetum vincente

motore alieno motorem naturalem. Aliud
autem necessarium quod est necesse esse
CAPUT XI.
non dependens ab alio et hic est actus :

purus, et nunquam est hoc sine bene et

optime : et ideo illud est operatio essen-

Quod primo motori et aliis motoribus
tialis dulcissima. Tertio autem modo est
ccelorum motus sid sunt delectaWis-
necessarium, quod simpliciter non con-
simi. tingit aliter se habere : quia licet causam
habeat ex qua pendet, tamen illa immo-
bilis est, et naturae suae proportionaliter

secundum ea quse sa?pe dixi- profectiva et conformis, qualis necessitas

Texl. et eom. Igitur
38.
mus, si quid movetur quocumque modo est in secundis, qua1 toto desiderio ad pri-
moveatur, illud necessario contingit ali- mum moventur et ex tali principio
:

ter se habere, cum omnis motus sit aut pendet ccelum et tota natura : et ideo

ubi post ubi, aut forma post formam et :

dulcissimus est ccelo motus suus, et dul-

ideo id quod movetur, ad minus contin- cissimum unicuique consequi per mo-
git aliterse habere secundum locum, etsi tum naturalem aliquid de esse divino
non se habeat aliter secundum substan- primi moventis propter quod sine quie-
:

tiam : et illius quod sic se aliter habet, te moventur ccelum et natura, nec un-

V Metaphy., cap. de Necessario.

 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II 629

quara laborant, vcl laxantur. Hujus au- Ethicis dictum est, actus est talis : et

tem probatio pulcherrima est, quod uni- ideo visilia et sensus secundum actum,
cuique finis connaturalis et proprius et intelligentia secundum suum actum
est delectabilissimus et dulcissimus : finis sunt voluptuosa : quia voluptas sive de-
autem est attingere tale secundum effe- lectatio faciens deductionem est operatio
ctum, quale est primum raovens secun- proprii et connaturalis habitus non im-
dum naturam. Cum igitur primum mo- pedita. Si qua autem alia sunt volup-
vens intellectualia ad intellectualium esse tuosa et delectabilia, sunt voluptuosa
secundum naturam sit intellectus purus, quia referuntur ad actus et operationes,
attingcre illum secundum esse et verita- sicut spes in futurum et exspectatum bo-
tem est delectabilissimum et dulcissi- num secundum actum, et memoriae prae-
mum. Et hujus ratio est valde notanda, teritorum et connaturalium quae secun-
quia est necessaria. Et haec est causu, dum actum afferuntur bonorum. Sed illa
quod theoria sic attin^ens intellectum intelligentia quae est secundum seipsam
purum in homine, aufert tsedium et tem- intelligentia, et omnis boni fluvius inde-
pus, licet non permaneat diu propter in- ficiens est ejus quod est secundum se
commoda corporis et motum sensibi- optimum : quia ipsa est sui ipsius, et
lium. Est autem idem intellectus movens inter intelligentias quae maxime intelli-

in tota nafura : sed natura non attingit gentia et magis elongata a privatione est
bonum efficientis primi in ratione intel- boni quod est maxime bonum : quia se-
lectus, sed in umbra privationum et ma- cundum quod se melius et essentialius
teriae : et ideo delectabiliter quidem mo- attin^it, sic melius et essentialius attin-

vetur ad ipsum, sed non tantam in eo git primum et purum intellectum : et

percipit dulcedinem. In ccelestibus au- quanto hoc subliinius attingit, tanto su-
tem perfectissimo modo attingitur et :
blimius jucundatur et delectatur. Hoc
ideo motus eorum sunt in eximia dulce- autem sic tit : quotiescumque enim in-
dine et delectatione. tellectus intelligit, aliis intelligit secun-
dum intelligibile quod intelligit tran-
sumptionem : tunc ipsum intelligibile fit
Texl com
'z9
'
Eminenter autem est in primo motore, per resolutionem ordinans intellectum ad
in quo substantialiter idem est finis et seipsum,et tit intelligibile ipsum intel-
principium unde deductio et delectatio
:
lectussecundum actum intelligens. Dico
in ccelestibus jest semper et continue ta- autem secundum transumptionem intel-
lis, qualis est aliquando ad modicum in ligihile intelligere, sicut supra dictum est
nobis, quando moventem per contem- de intellectu adepto, quando intelligibile
plationem attingimus intellectum. Quod in locum specierum transumptum, resol-
autem illa deduetio semper perseveret hoc est,
vitur in speciem intelligibilium,
sic in nobis, est impossibile in hac vita :
in ipsum intellectum tunc enim sicut :

sed tamen hoc est summum quod anima colores in perspicuum transumpti et in
potest habere in corpore, ut raente sal- speciem colorum resoluti, sunt lumen,
tem aliquando intellectum purum attin- et lumen et colores sunt idem actu ita :

gat : et si exuta corpore illi continuabi- intelligibilia resoluta in speciem intelli-

tur quod in corpore raptim aliquando at- gibilium sunt idem actu cum intellectu,
tingit, hoc erit summum gaudium et re- et sic ordinant intellectum : et sic idem
gnum ccelorum. Quod autem verum sit sunt intellectus et intelligibile. Suscepti-
quod diximus, probatur a signis in aliis bile enim intelligibilis et substantiae ejus
animae operibus voluptuosis. Haec enira quod est intelligibile, est intellectus :

omnia sunt in actu et agere, et non ha- quoniam est locus et species specierum
bitu vel quiete : voluptas enim, sicut in intelligibilium. Dico autem substantia?
 630 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

illius susceptibilem intellectum, qua1 est

substantia intelligibilium, nec aliqua alia
causa cst : quia intellectus susceptibile
es1 intelligibilium, nisi quia prima sub-
CAPUT XII.
slantia quae substantifieat omnium esse
el substantiam, cst intellectus, eujus lu-
men est hypostasis formarum substantia-
Qualis vita inest sabstantiis separatis et
lium, sicut luiiieii solis est hypostasis co-
ccelis, ct quod animse eorum dicuntur
lorum : et ideo intellectus habens intel-
eequivoce acl auitnas animalium infe-
ligibilia eo modo quo dictum est, statim
riorum.
agit actidnem connaturalem propriam,
et delectatur ct si hoc est verum, igitur
:

mullo magis agit delectabiliter illud

quod putat et scit sine fallacia se habere Hujusmodi autem theoria vita cstpro- Text.etm.
ut divinum intelligibile et optiinum et : prie loquendo, et talis vita quaeest esse :

hoc fit quando sicut per resolutionem vivere enim viventibus est esse, et quot
sive transumptionem intclligibilis adep- modis dicitur vita in II de Anima dictum
tus est seipsum, ita per resolutionem et est '. Hujus autem sic probatur, vita est

transumptionem sui proprii luminis jam actuscontinuus:hoc autem actus alicujus

inventi per intelligibile adipiscitur pri- agentis est : hic autem agens non potest
mum et. purum intellectum : hoc enim esse natura, sed actus alicujus quod est
est in theoria dulcissimum et desideratis- plus potens quam natura : et hoc est
simum quod omne quod intellectum
: et multiplex, etsecundum queinlibet mo-
habet, habet naturaliter scire secundum dum natura se habet ad illud sicut mo-
actum et contemplari desiderat. Ex om- tum, et principium vitse se habet sicut
nibus autem his quse dicta sunt, palain agens et movcns : et ideo in II de Anima
2
est, quod etsi Deus sive intellectus pri- ostensum est ,
quod anima est princi-

mus et purus sic se habeat, sicut nos ha- pium vitae in his quas habent animam, et

bemus, nos aliquando quando mente at- vita est actus ejus essentialis ct continuus

tingimus eum, semper erit mirabilis et incorpus organicum : et hic actus vivum
mirabilium delectationum plenus : quia dicitur, et vita illa est esse ejus : et si ca-

cum sibi non

hoc semper habebil, desit, ret illo, non nomine vivi nisi
dicitur
quod nos aliquando habuimus, quando sequivoce, sicut manus non dicitur ma-
habemus mirabiliores et finniores et pu- nus quae non habet actum vitae manus,
riores delectationes. Siautem habet sine et similiter non oculus qui non habet ac-

mensura magis quam nos, tunc est mi- tum vitte oculi, Et ex
et sic est in aliis.
rabilior in delectatione pura sine men- hoc accipitur, quod vita vivorum est esse
sura quam nos, vel aliquid causatum et dans rationem diftinitivam ipsis vivis :

suum : et ita ista consideratio est melior et quia sensus sive sensitiva anima est
quae est in tota philosophia : quia pro etiam principium vitse, ideo vivere dici-
certo sic se habet Deus, et homines di- tur sentire, et sentire est sentientibus
vini efflciuntur quando sic se habent. csse, et dans nomen et diffinitionem : est
autem secundum hoc potissimuin prin-
cipium vitaj intellectus purus : actus igi-
tur intelleclus procul dubio est vita, et
actus intellectus qui est secundum ipsius

1
II de Anima, tex et com. 13. II de Anima, lex. et com. 37.
 631
LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II

intellectus substantiani sive intellectui es- in quibusdam autem minus opprimuntur,

scntialis. Sed quoniam anima qua? est et in illis operantur esse et vitam sine
sensu et in aliis plus sunt liberae, et in
endelechia corporis organici, est princi-
:

operantur esse, vivere.et sentire et

pium et causa vitae, et est in vivo priva-
:
illis

tio vitae contraria secundum potentiam, cum separatte sunt, operantur intelligere.
Vivere igitur vita pura est intellectus
propter hoc quod corpus complexum est
omnino separati, qualis est substantia
ex contrariis, et ideo actus vitae animae
prima et intelligentiee separatae et ideo
non est pura vita impermixta potentiae et
:

privationi. Sed in separatis intellectibus secundum antiquos Philosophos dicimus

actus vitae est purus, neque potentire, ne- Deum esse animai sempiternum nobilis-
que privationi admixtus et ideo illa vita : simum et haec quidem diftinitio data est
:

indeficiens est et perpetua, nihil habens a Peripateticis de primo quod movet et

nihil habens quod dimi- est compositum, sicut distinximus in
contrarium, et

est in actu continuo sem- VIII Phijsicorum et compositio sua est

nuat eam : et :

piterno. Adhuc autem quaecumque essen- ex primo motore simplici et primo corpore
tia simplex habet actum aliquem, nun- moto hoc enim apud antiquos Deus vo-
:

quam destituitur illo, sicut essentiae cabatur, propter divinum inteilectum et

nunquam perpetuitatem et universalitatem causan-
nunquam deest esse, et luci

deest lucere : et sic etiam illi quod per di quam habet : de hoc enim dicebant
nunquam deest quod vita talis qua? semper est 33terna,
se est principium vitae,
vivere, et semper vita iluit ex ipso inde- inest Deo : et hoc dicebant Deum esse.

ficienter. Et cum dicunt sic animam inesse ccelesti

Ex omnibus autem quae jam in praeha- circulo,non dicunt ejusdem rationis esse
bitis diximus.constat quod primum prin- animam cum illa quae est animalium m-
feriorum. Sed cum omne id principium
cipium est actus purus et perfectus essen-
dicatur anima, sicut in primo de Anima
tialiter quia est substantia illa intel-
: et

lectus, ex nunc dictis constat quod est nos dixisse meminimus, a quo per esscn-
actus unius secundum seipsum sive es- tiam plures exeunt operationes, substan-
quia
sentialiter : talis autem principii actus tias separatas ideo vocant animas,
essentialiter operantur multa :
tamen
est vita sempiterna et optima : et vita est

actus quem continue influit motoribus anima quae est principium vitae inferio-
secundis et omnibus : et ideo in princi- rum animalium, organica est et diversi-
pio octavi de Physico auditu dictum est ',
tatem organorum operatur formativa
virtus quae est in semine, propter
mul-
quod motus hujus motoris est quasi vita
quia tam indigentiam corporis animahum :
quaedam existentibus omnibus :

quidquid est in motu, est ex motore cu- unde sensus animalium est propter salu-
jus ipse motus est actus nec unquam :
tem ipsorum. In superioribus autem cor-
remota sunt a contrariis et ldeo
iste motus principium esset vitce, nisi per pora :

et
se vita et essentialiter esset vita primus nec vegetatione nec sensu indigent :

hoc autem in ante habitis ideo heecanima in eis vegetationem et

motor ejus :

ostensum est. Et ideo Democritus videns sensum non operatur. Et dico sensum
quod motor per se vivus largitur vitam communiter prout alibi diximus decem
esse sensus, quinque videlicet
extenores,
per motum. dicebat quod omnia habent
qui- et quinqueinteriores nullum enim peni- :

animas intellectuales : sed sunt in

tus habent sensum, nec etiam habent
ra-
busdam materiis oppressae.quae non ope-
tionem, neque id quod participat quah-
rantur nisi esse sine alimento et sensu :

•
VIII Phsic , tex. et com. t.
 :

632 1). ALR. MAG. ORD. PR^ED.

ter rationc : quia ratio est cuni decursu et ratione mundum gubernans. Peripate-
inquisitiva propler dubium collectionis ticorum autem consuetudo fuit nihilpeni-

eoruni qua? per signa a sensibus accipit tus dicere, quod certa ratione probarenon
partieipans qualiter ratione, sieut irasci- poterant : et quia ante primi eceli mo-
bilis et concupiscibilis, qiue rationis per- torem per rationem nibil investigare pot-
suasionem percipiunt,oriuntur ex sensu, erant, primum motorem nihil
ideo ante
nisi sensibilis contingit rationem sed : esse ponebant. Adlme autem quia in om-
potius seeundum Peripatetieos qui ra- ni natura motor eorum quae per se mo-
tionabilius loquuntur, superiora non ha- ventur, proportionatus et conjunctus est
benl nisi intellectum et intellectuale de- mobili, ideo dicebant primum motorem
siderium, nec habent intellectum acci- proportionatum conjunctum esse pri-
et

pientem eum continuo et tempore, sed mo mobili, et ex his esse unum quod per
habent intellectum, et sunt intellectus se movetur et sive hoc verum sit, sive
:

universaliter activus, qui est forma et falsum, hic pro certo est intellectus ver-
species eorum quae fiunt in natura, sicut borum Aristotelis et in prima philoso-
intellectus artificis est forma et species phia sua, et in Coelo et Mundo, et in
eorum quae fiunt per artem, et sicut for- VIII suorum Physicorum.
mativa quae est in semine prsehabet spe-
cies membrorum, sic intelleetus isti prae-

habent formas et species omnium : et

ideo Plato dixit hanc speciem esse ideam

et universale quod est ante res et praelia-
CAPUT XIII.

bet formas eorum. Et ex hoc patet, quod

sicut manus est instrumentum intelle-
Et est digressio dcclarans qualiter intel-
ctus practici in artificialibus,ita totus cce-
lectus separati dicuntur uniri corpori-
lestis circulus est instrumentum hujus
btts.
intellectus ad totam materiam naturae
quam ambit.
Praeter hoc etiam est advertendum,
quod hujusintellectus nihil accipit a cor- Est autem dubitatio apud nonnullos
pore quod movet, sed potius formas quas Platonicorum, qualiter uniantur isti in-
habet apud se, per motum Goeli influit quorum sunt motores et
tellectus orbibus

materiae : et iste intellectus nullius peni- animae secundum istos et hanc dubita- :

tus corporis est aetus, ita quod aecipiat tionem movent etiam nonnulli Peripate-
per corpus illud, sicut visus per oeulum, ticorum, et propter difficultatem solutio-
Nota quo- e t auditus per
r
aui is tvmpanum : et non nis ejus aliquantulum divertuntin dogma
inodo aequi- .
voce anima es t endelechia corporis
r
alinua,
^ nec est Platonis : ex quo enim intellectus uni-
dicnur de
superiori et principium
r i
hujus
J
organice
o propter
i rvitae : versaliter agens semper est separatus et
inferiori ani-
™a - quod patet quod aequivoce dicitur anima manet separatus, et nonnulli nihil habet
de superiori et inferiori anima. Et simi- commune, sicut dixit Anaxagoras, vide-
liter si superiora a quibusdam vocanlur turcum corpore nihil penitus unum fa-
animalia, aequivoce dicuntur animalia '
cere : et sic videtur extrinsecus a corpore
tamen ab actu animae qure est vita talis, orbis. Sed Aristoteles et sui sequaces
^
Aristoteiii
opinio.
qualis dicta est, Antiqui dicebant ea ani- supponunt quatuor propositiones, quae
malia : et sic loquitur Apuleius Deum iuducunt eum ad ponendum quod est
diffiniens, et dicens quod est anima motu intrinsecus corpori et unitus. Quarum

1
ViJe etiara II CceH et Mundi, tex. et cora. 71,etcap. 3 de Substantia orbis.
 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II 633

una est quffl probatur in principio suum est scientia practica qua movet, et
,

illarecipit co?lum ab ipso, sicut manus

VII Physicorum quod inter motorem et
mobile non est medium. Secunda autem formas artis: etsicutma-
artiticis recipit

est, quod motor qui est extia et per es- nus movetur per formas artis, ita move-
sentiam movet mobile absque eo quod tur ccelum per formas intellectus. Sicut
enim ante diximus, corpora ccelestia non
transmutet ipsum, movet violenter. Ter-
tia est, quodprimus motus non potest es- indigent virtutibus corporalibus quibus

se violentus. Et quarta fortior omnibus moveantur, quas virtutes recipiant ab

est, quod quando motor est extrinsecus anima sive in intellectu, eo quod habent
mobili, tunc mobile quod movetur, per- ex naturali sua perfectione illa au-
illas :

fecte non attingit formam motoris per tem corpora quae ex contrariis sunt, et
motus complexionantium ea est contra-
motum suum, sicut patet quod si calor
motibus animae, illa indigent actu
naturalis non esset informatus intrinseca i-ius

forma vitse, non ageret ars enim et quse-

:
et perfectioneanimae et virtutum animae

cumque fiunt instrumentis inanimalis, quibus perficiantur ad motus et opera

animae et ideo anima illorum est endele-
non agunt ad formam vitas vivum et es- :

accidentia chia corporis, et vires talis animae sunt

se, sed inducunt figuras et
quod endelechiaj partium corporis et horum
queedam : et cum videret Aristoteles :

et ideo
motus cceli inducit esse et vitam et sen- nihil est in corporibus ccelorum :

sum, dixit quod motus ille est animae in- intellectus ipsorum non est actus corpo-
tellectualis, quae intrinseca est corpori ralis ipsorum, sed ambit ea sicut motor

quod movetur. ambit mobile quod movetur ab ipso, et

Quomodo g; autem quaeritur, qualiter unita di- sicut artifex ambit manu instrumenta
secundum •
\
Peripateti-
c wr e se iparata substantia ! Ad noc oicit
; (_
cum quibus operatur. Et ex hoc patct,
cos nmma
cceii est
quo(j iHae subslantiae sunt separatae, co quod actus vitae ipsorum non est secun-
unita. et ^ •!•
vel endelechiam corporalem
11
dum actum
,

quomodo
separata
ouod in operatione essentiah sibi, nullo
^ r _

utuntur corpore, sicut m 111 de Anvma et aliquam, sed est secundum vitam intelle-
in pluribus locis ostendimus. Sed unitae ctus separati, de qua prius dictum esL
mo- et tanto felicior quam nostra quia nos
sunt, quia ambiunt continent et :
et
motus. Am- in theoria existentes, non facimus
theo-
vent corpora actu vitae et

biunt autem amplitudine virtutis, sicut remata, sed potius faciunt nos secundum
in autem
lumen solis ambit hemisphserium lumen : actum vita?. et felicitatis : illis

separatis substantiis ipse intellectus

fun-
enim solis sic ambit hemisphaerium, quod
in perspicuo claro se ipsum immittit, et dit vitam, et facit formas, et exsequitur

perspicuo non claro sed nebuloso vergit eas per motum. Et hoc est quod dixit

tangit au- quod paterdeorum dixit diisquod

in coloris perspicui speciem : Plato,
tem, et immissum in superficie terminati exsequerentur formas ad par etaequum,
color diversus secun- et ad se sumerent quod
simile sibi cogno-
corporis efficitur
dum superficiei diversitatem et sic vi- : scerent. Iste ergo est modus unionis in
demus quod omnia quae sunt in hemi- divinis et separatis intellectibus
cum cor-

sphaerio aliquo, modo subjiciuntur et in- poribus sphaericis ccelestibus.

formantur per ipsum, sic etiam infundi-
tur anima corpori, et diversis membris
infusa diversum accipit esse potentiarum,
sicut lumen in diversis corporibus hemi-
sphaerii. Intellectus autem corpori non
uuodttitur, sed ambit illum lumine suo,et
ImcfB suum facit actum qui est motus in

ipsocorpore quod movetur. Lumen enim

 634 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

non cst sperma, sed potius finalis sper-

niatis, quod ultimo iit ex ipso, hoc est
movens primum : sicut si aliquis dicat
hominem priorem spermate : et quia
CAPUT XIV.
sperma similitudinem habet animae ho-
minis quae agit in spermate sicut ars,
ideo ex spermate guneratur homo. Et
Dc exclusione erroris Pythagoricorum
ideo sperma diversum ab homine est ex
et Speusippi.
homine, nec aliter posset producere ho-
minem : et cum generans primum non
est univocum, sicut cum sol generat ho-
Ttj-t rt re»' Quicumque non sufficiunt in praehabi- minem, informatur forma qua? est in ma-
40.
tis quaestionibus unicuique satisfacere vo- teria generationis a forma ccelesti : et

lentes ad similitudinem eorum qua? in hsec ccelestis corporea informatur ab illa

generabilibus vident, sicut fecerunt Py- quaj est motoris cceli, quae est semper
tbagorici, et ex posterioribus nepos Pla- separala et immaterialis : et baec est pri-

tonis Speusippus, bi non dicunt sicut ma forma generans et perfectissima :

nos diximus, sed potius omnia quae in- nec generatio est delectabilis omni natu-
ducta sunt negantes, dicunt quod opti- rae, nisi propter illam formam primam :

mum et nobilissimum non est in primo tota enim mortalium natura refloret et
rerum et bujus dicti sui per-
principio :
in delectatione diffunditur, quando induit

suasionem adducunt a simili in genera- illam : et tota natura movetur, ut illa

tione quia vident quod et plantarum et

:
quantum potest imbuatur : et de hoc qui-
animalium quaedam sunt principia et dem multa jam diximusinpraecedentibus,
causae, quoe sunt semina ct spermata, in sicut etiam actus perfectissimus est pri-
quibus non est naturae bonum et perfe- morum naturae principiorum.Sed Pytha-
ctum, cum in ipsis non sunl plantae et gorici et Speusippus non considerave-
animalia nisi in potentia : et sicut osten- runt naturae principia nisi proxima quae
dimus in nono hujus sapientiae libro ', sunt in potentia : et ideo decepti sunt.
secundum potentiam non determinatur Manifestum est ergo satis ex his quse
bonum et perfectum, sed secundum ac- dicta sunt, quia est aliqua prima substan-
tum : unde bonum et perfectum potius tia sempiterna et immobilis a sensibilibus
est in plantis et in animalibus secundum separata.
actum existentibus et principiatis, quam
in principiiseorum. Isti autem tales sic
dicentes non rectam habent astimatio-
nem sicut enim determinatum est in
:
CAPUT XV.
ante habitis, omnem potentiam praecedit
actus unde spermata sunt ex actu exi-
:

stentibus quae diversa sunt a spermatibus,

Quod prima substantia nec est corpus,

sicut diversus est actus a potentia : et neque virtus iu corpore : et est in eo

illa priora moventia et finalia, quia finis digressio declarans errorem Avicebron

est similis principio : nec movens quie- de materialitate iiitellectus.

scit a movendo, nisi deducat ad simile

sibi quantum similitudo sua proportio-

nalis est ei quod movetur unde primum : Ex dictis autem et hic et in VIII Phy- Text.etcc»

IX Metaphys., tex. et com. 19.

 LIBER XI METAPHYSICORUM, TRACT. II 635

moveat per tempus infini-

sicorum patet, quod istam primam sub- intinitam, quae
tum mensuram enim dimensionis sequi-
stantiam non contingit habere mensuram
:

per se enim tur virtus corporis quae est in seipso :

per se, vel per